1. 1. Tema: Krahasim midis parimeve t sigurimeve shoqrore dhe sigurimeve private PREZANTIM
2. 2. Objekt i sigurimit t detyrueshm sht t dmshprblej t siguruarin n prputhje me detyrimin ligjor q ka ai pr t paguar kompensimin t tjerve. Objekti i sigurimeve sht q t rikthej t siguruarin pas psimit t nj humbjeje, n t njjtn gjendje financiare q ai kishte prpara humbjes. N mnyr t veant funksioni social i ktyre sigurimeve pr mbrojtjen e disa klasave shoqrore kan futur n mekanizmat e sigurimeve, parime t huaja pr sigurimet private. Ndr to mund t prmendim, parimin e solidaritetit dhe sistemin e shprndarjes. Solidariteti sht nj koncept q nuk duhet ngatrruar me reciprocitetin. Reciprociteti n kuptimin teknik dhe ekonomik, kuptohet si mekanizm i shprndarjes s detyrimeve (pagesave) ndrmjet t gjith subjekteve t ekspozuar ndaj rrezikut, dhe ky sht aktiviteti i siguruesit privat. Ndrsa te Solidariteti, i cili karakterizon sigurimet shoqrore mungon identiteti midis subjekteve t ekspozuar ndaj rrezikut dhe atyre midis t cilve ndahen detyrimet (pagesat) relative. Me fjal t tjera, mungon ai reciprocitet i krkuar midis subjekteve, t ekspozuar, e cila sht tipike e sigurimit privat. Prvec ksaj me an t sistemit t rishprndarjes, prvec pjestimit n mnyr solidare q kryhet midis individve t futur n sigurim, n t njjtn koh realizohet edhe nj tjetr pjestim midis brezave, dmth t paktn nj pjes e detyrimeve t brezave t par do t prballohet nga brezat q do t hyjn n administrim m pas.
3. 3. PARIMET E SIGURIMEVE SHOQRORE Nga aspekti ternologjik sigurimet jan veprimtari q si produkt kan sigurimin kundr rreziqeve t ndodhjes s ngjarjeve t papritura q bartin humbje/dm jetsor ose pasuror pr nj individ apo subjekt biznesi. Parimet e prgjithshme mbi t cilat mbshtetet organizimi dhe funskionimi sistemit t mbrojtjes shoqrore dhe sigurimet shoqrore n veanti jan : Universaliteti, Uniformiteti Plotsimi/Kompleksiteti, Mjaftueshmria, Garancia Pjesmarrja.
4. 4. Parimi i universalitetit Parimi i universalitetit shprehet n shtrirjen e fuqis s ktij ligji n gjith territorin e Republiks s Shqipris dhe n t gjith personat q jan ekonomikisht aktiv n nj gjendje t caktuar ekonomike/personale. Ky parim garanton prfshirjen e do subjekti n skem sipas kritereve t prcaktuar a nga ligji (kriter moshe, periudh sigurimi, detyrim pr pagesn e kontributeve, niveliit ardhurave etj. ) Universaliteti individve n shoqri u krijon mundsin q t gjith t njihen me prmbajtjen e skems, t zbatojn kriteret dhe rregullat e prcaktuara n t q t prfitojn prej tij. Me an t ketij parimi ndrgjegjsohen t gjith subjektet q jan ekonomikisht aktiv q t prfshihen n skemn e sigurimit t detyrueshm dhe t mosifshehen detyrimeve q rrjedhin prej tij.
5. 5. Parimi i uniformitetit Parimi i uniformitetit synon zbatimin e rregullave t njjta pr t gjith subjektet q jan ose do t prfshihen n system n prputhje me statusin q individi ka si person ekonomikisht aktiv (punmarrs,ivetpunsur, pundhns) apo gjendjen ekonomike t tij. Rregullat e vendosura jan t njjta si n drjetim t prfshirjes n skem edhe n drejtim t s drejts pr t prfituar. Ky parim e gjen shprehjen e tij n kto drejtime: kur prcaktohet rritja e kufirir minimal dhe maksimal t pags, kur prcaktohet kontributi i detyrueshm q duhet t paguajn t vetpunsuarit dhe pundhnsit, kur prcaktohen rregullat e njjta lidhur me parashkrimin e t drejtave, kthimin e shumave t marra tepr etj.
6. 6. Parimi i plotsimit Parimi i plotsimit siguron q prfitimet q u ofrohen individve brenda sistemit t mbrojtjes shoqrore , t jen t kombinuara pra n plotsim t njra tjetrs. Ky parim ka pr qllim mbulimin sa m kompleks t individve n shoqri ndaj do pasoje negative finciare apo sociale. Pr t realizuar kt qllim, synohet q t ket nj shprndarje t prfitimeve , n skema t ndryshme t sistemit t mbrojtjes shoqrore, t cilat plotsojn njra-tjetrn. Shprndarja e prfitimeve realizohet n tre mnyra: Sigurimi pr t ardhmen n lidhje me ngjarje sociale t caktuara si:semundje,invaliditet, vdekje, arritja e nje moshe te caktuar. Sigurimi n kto raste bhet mbshtetur n kontributet q paguan vet individi. Mbshtetja me ndihma ekonomike nga shteti nse t ardhurat e familjes jan m t ulta se niveli minimal i jetess. Kto ndihma ekonomike jan t financuara nga buxheti i shtetit. Ndihma nga organizata t ndryshme jofitimprurse/persona juridik privat, t cilat mund t jen n natyr ose n t holla. Kto ndihma jepen pr njerz n nevoje dhe pa mjete mbshtetse.
7. 7. Parimi i mjaftueshmeris Parimi i mjaftueshmeris synon t ket nj shprndarje t prfitimeve, n drejtim t individve n nevoj duke patur parasysh se: sa i takon individit n prputhje me at q ai ka kontribuar (sigurimi i detyrueshm shoqror), apo gjendjen e t ardhurave q ai ka (skema e ndihms ekonomike) dhe sa sht nevoja pr t patur nj nivel prfitimi sa m t mir t mundshm n prputhje me kapacitetet q jan (t ardhurat e grumbulluara pr skemn e sigurimeve shoqrore/buxhetin e shtetit pr ndihmn ekonomike). Pr realizimin e shprndarjes s prfitimeve sipas ktij parimi prcaktohen kritere prfitimi n: skemn e sigurimit t detyrueshm shoqror, skemn e ndihms ekonomike; shrbimet sociale nga institucionet rezidenciale t prkujdesit shoqror.
8. 8. Parimi i garancis Sipas ktij parimi, krkohet q n sistemin e mbrojtjes shoqrore t vendosen: garanci ligjore dhe garanci ekonomike. Garancia ligjore shprehet n prcaktimet ligjore dhe nnligjore t t drejtave t individve, kritereve q ata duhet t prmbushin pr t prfituar si dhe n sanksionet q do t ndrmerren ndaj subjekteve q cnojn zbatimin e ktyre t drejtave. Garancia ligjore shprehet edhe n prcaktimin ligjor t procedurave t ankimimit t subjekteve (ankimimin administrativ, ankimimin gjyqesor). Kjo lloj garancie ju siguron individve pr vazhdimsin e gzimit t t drejtave t tyre pavarsisht reformave ekonomike/sociale q mund t ndodhin n t ardhmen Garancia ekonomike synon garancin pr prfitime materiale t vazhdueshme dhe prfitimeve t detyrueshme nga shteti. Shteti subvencionon pagimin e prfitimeve t caktuara, nse nuk ka mundsi q ato t prballohen nga t ardhurat e mbledhura n skem (sigurimi idetyrueshem shoqror). Niveli i garancise ekonomike sht i ndryshm n shtete t ndryshme dhe sht i lidhur ngushtsisht me zhvillimin ekonomiko-shoqror t vendit.
9. 9. PARIMET E SIGURIMEVE PRIVATE Parimet mbi t cilat mbshteten sistemi i sigurimeve private jan: Interesi i sigurueshm Mirbesimi E drejta e zvendsimit Parimi i dmshprblimit Kontributi Shkaku Kryesor Transparenca
10. 10. Interesi i Sigurueshm Intersi i sigurueshm konsiderohet kur nj subjekt ka interes t sigurueshm pr t siguruar nj pasuri, n qoft se ai nga dmtimi ose shkatrrimi i pasuris, cnohet n mnyr direkte ose indirekte n t drejtat e tij pasurore Koncepti i pasuris n kt rast prfshin do send q sht objekt i bots materiale, q sjell dobi ekonomike dhe vihet n sundim t njeriut, ku prfshihen si sendet e luajtshme dhe ato t paluajtshme dhe n prgjithsi do send q sht i ligjshm n qarkullimin civil Kontrata e sigurimit sht nj kontrat ku nj person i premton pr t kompensuar nj tjetr pr ndonj humbje t ciln ky i fundit mund t duhet t vuajn nga t qenit i ekspozuar ndaj rreziqeve t caktuara, n shqyrtimin e nj shume t hollash i quajtur prim. Interesi i sigurueshm n kontratat e sigurimit sht e drejta ligjore q gzon nj individ pr t hyr n nj marrveshje sigurimi, ndaj nj rreziku t mundshm pr psim humbjeje
11. 11. Interesi i sigurueshm n sigurimin e pasuris/prons dhe prgjegjsive E para midis ktyre marrdhnieve t njohura nga ligji sht ajo e pronarit, si person fizik apo juridik, pra sigurimi i t drejts s pronsis, ndaj nj t mire q shprehet n vler.Ky interes ekziston sepse humbja e pasuris/prons sht humbje financiare pr pronarin e saj. Interes t sigurueshm mbi nj pron kan edhe uzurfruktari, poseduesi si dhe do person tjetr q gzon nj t drejt reale mbi nj pron Nj e mir mund t jet n pronsi t dy apo m shum individve fizik/juridik. N kt rast interesi i sigurueshm ekziston pr t dy ortakt, sepse humbja ose dmtimi i pronsis u sjell humbje financiare. Huadhnsi ose kreditori ka interes t sigurueshm n nj send q sht marr hua, sepse duhet t zvendsohet, nse vidhet ose dmtohet. dokush ka interes t sigurueshm n jetn e bashkshortit dhe anasjelltas. Secili prej nesh, duke siguruar jetn, jemi t pakufizuar t emrojm cilindo person fizik/juridik si prfaqsues i shprblimit me vdekjen e t siguruarit.
12. 12. Kur duhet t ekzistoj interesi i sigurueshm? S pari: n sigurimin e prons/pasuris, duhet q n momentin kur ndodh nj dm ose humbje, duhet t jet i pranishm interesi i sigurueshm. S dyti: q nj person, n momentin kur nnshkruhet kontrata, por ky interes duhet vijuar n koh, deri n momentin kur ndodh nj dm ose humbje e mundshme. S treti: n sigurimin e jets, krkesa pr pranin e interesit t sigurueshm prmbushet q me lidhjen e kontrats apo t lshimit t polics s sigurimit, dhe jo n momentin kur vdes i siguruari (pra n momentin kur ndodh humbja e jets) Prfundimisht nse nuk ka interes t sigurueshm, ather shoqria e sigurimit nuk lshon polic sigurimi.
13. 13. Parimi i Mirbesimit Mirbesimi, n t drejtn civile, bazohet n konceptin se: kontratat jan nj marrdhnie ndrmjet dy palve, prandaj detyrimi i mirbesimit ekziston gjat negociatave, madje edhe m prpara se nj marrdhnie kontraktuale mund t ekzistoj. Mirbesimi prfshin tre nocione: nj detyrim pr palt pr t bashkpunuar n arritjen kontraktuale; objekti (besnikri ndaj vet premtimit) prputhje me standardet e ndershmris s sjelljes; dhe prputhje me standardet e sjelljes, t cilat jan t arsyeshme n lidhje me interesat e palve. Kontratat e sigurimit i prkasin tipeve t veanta t kontratave t bazuara n besimin reciprok dhe n sigurin contractus intuitae personae, ku aplikohet parimi i uberrimae fides n latinisht ose utmost good faith(mirbesimi maksimal). Nse ky parim nuk do t respektohej, athere kjo mund t conte dhe n prishje t kontrats.
14. 14. Parimi i mirbesimit ndeshet n dy momente; S pari, para nnshkrimit t kontrats, ku i siguruari duhet t shfaq t gjitha t dhnat materiale t cilat mund t ndikojn n nnshkrimin e kontrats pr shembull: Nse bhet nj sigurim shndetsor, personi duhet t ver n dijeni siguruesin nse vuan nga ndonj smundje e caktuar,etj. S dyti, pas nnshkrimit t kontrats. Ky sht nj rast m i vshtir pr tu prcaktuar, dhe pr tu vn n praktik, sepsa nga ana logjike, asnj i siguruar nuk ka qllim ekonomik t vr n dijeni siguruesin pr rrethana, t cilat mund t ndryshojn kushtet e kontrats. Sipas parimeve t prgjithshme t s drejts, mirbesimi duhet t prevaloj, jo vetm para nnshkrimit, por gjithashtu edhe pas nnshkrimit t kontrats. N rastet kur kto rregulla nuk zbatohen,
15. 15. E drejta e zvendsimit Parimi i zvendsimit (subrogation) sht parim sipas t cilit, nj i siguruar e zvendson t drejtn e tij, pr t krkuar dmshprblim nga dmtuesi, me te drejtn pr tu dmshprblyer, apo pr tu kompensuar, nga siguruesi, nse dmi n fjal ka qen i siguruar. Kjo do t thot se i siguruari, i kalon t drejtn ligjore siguruesit, pr t arktuar vlern e dmit nga nj pal e tret, q sht pala dmtuese, apo pala neglizhente. Qllimi i zvendsimit, analizohet sipas ktyre drejtimeve: t parandaloj, q i siguruari t dmshprblehet dy her, pr t njjtn humbjeje. Kjo do t thot se, parandalohet dukuria q i siguruari mund t krkoj dmshprblim, edhe shoqris s sigurimit, por edhe shkaktarit t aksidentit. t rndoj me prgjegjsi, paln apo personin q shkaktoi humbjen, duke mundsuar siguruesin q t arktoj parat nga pala dmtuese,(ose edhe nga nj sigurues i tij) p.sh. kur pala dmtuese sht siguruar tek nj shoqri sigurimi. t ndihmoj pr t mbajtur t ult normn e sigurimit, sepse siguruesi duke u dmshprblyer nga pala dmtuese, nuk ka realisht humbje, sepse i zvendsohet dalja e t hollave t paguara si dmshprblim, gj q nuk e reflekton n rritje t primit pr sigurimet vijuese. Siguruesi nuk mund t ushtroj zvendsimin prkundr t siguruarve t tij, sepse do t cnonte qllimin kryesor t blerjes s produkteve t sigurimit nga t siguruarit Subrogimi nuk ekziston n sigurimin e jets dhe n shumicn e kontratave t sigurimit shndetsor sepse kto lloje kontratash nuk jan n thelb kontrata dmshprblimi.
16. 16. Parimi i dmshprblimit. Parimi i dmshprblimit = Asgj prve dmit t psuar. Parim me karakter urdhrues Objekti i sigurimeve sht q t rikthej t siguruarin pas psimit t nj humbjeje, n t njjtn gjendje financiare q ai kishte prpara humbjes. Krkes-dmshprblimi ka pr qllim q ta ndihmoj t dmtuarin t kryej nj vlersim t prafrt t vlers aktuale t sendeve t dmtuar. Objekt i sigurimit t detyrueshm sht t dmshprblej t siguruarin n prputhje me detyrimin ligjor q ka ai pr t paguar kompensimin t tjerve. Siguruesit pranojn t sigurojn jetn apo rastet e aksidenteve fatale, pa limit (duke pasur parasysh kushtet mjeksore). Limiti real sht mundsia pr t paguar primin e sigurimit, q lidhet me vlern me t ciln sigurohet jeta apo pjes t trupit njerzor. Pr shkak se vlera ekonomike e jets s njeriut, nuk mund t vlersohet sakt prpara vdekjes, sigurimi i jets nuk mund t jet kontrat dmshprblimi.
17. 17. Kontributi Mund t ndodh q pr t njjtin rrezik ose rast sigurimi, pr nj pasuri t caktuar, i siguruari t ket lidhur n mnyr t veant disa kontrata sigurimi, n sigurues t ndryshm.N rast humbjeje do t kemi nj dmshprblim nga t dy policat. Ligji ka parashikuar q i siguruari sht i detyruar q t njoftoj secilin sigurues pr t gjitha sigurimet e bra prej tij mbi kt pasuri. N qoft se i siguruari me qllim nuk njofton do sigurues pr seciln kontrat sigurimi, siguruesit nuk jan t detyruar q t paguajn shprblimin e dmit. Nse ndodh ngjarja e sigurimit rezulton se n kt rast prgjegjsia e siguruesve pr t paguar shprblimin e sigurimit prball t siguruarit, sht prgjegjsi solidare
18. 18. Pr t br t mundur realizimin e kontributit, duhen plotsuar kushtet e mposhtme; duhet t ekzistojn dy ose m shum polica dmshprblimi; policat duhet t mbulojn nj interes t prbashkt; policat duhet t mbulojn nj rrezik t prbashkt q shkakton humbjen; policat duhet t mbulojn nje subjekt t prbashkt; cdo polic duhet t marr prsipr shlyerjen e humbjes. Nuk sht fjala pr t pasur polica identike, prsa i prket mbulimit t t njjtit interes, rrezik apo subjekt. Ajo q sht e rndsishme, sht q policat t ken pika t prbashkta me njra-tjetrn.
19. 19. Shkaku Kryesor Shkaku kryesor n nj kontrat sigurimi duhet t prcaktohet shum sakt. Pr kt arsye sht e nevojshme, t specifikohen rreziqet, ndaj t cilave sigurohet mbulimi Shkak kryesor, do t thot motivi baz dhe efektiv q sjell si pasoj nj sr ngjarjesh q kan nj prfundim t caktuar, pa ndrhyrjen e ndonj force ekzistuese dhe q vepron n mnyr aktive n saj t nj burimi t ri, t pavarur. Shkaku kryesor = sht shkaku dominues, motivi m efektiv. Ka raste kur sht e vshtir t prcaktohet shkaku i humbjes, dhe prcaktimi i saj i lihet gjykats.
20. 20. Transparenca N kontekstin e nj kontrate sigurimi, transparenca prcaktohet si: Kuptueshmri, siguri, shmangie e dykuptimsis, qartsi. Kto terma nuk mund t jen sinonime t njra- tjetrs pr transparencn, por prshkruajn aspekte t ndryshme pr t njjtin koncept. Ligji mbi sigurimin do t thot rregull ligjor, i cili duhet t jet i kuptueshm n policn e sigurimit, d.m.th. mesatarja e kuptueshmris nga polica e sigurimit Qartsia, kuptueshmria, duhet t kuptohet si mungesa e do dyshimi t arsyeshm, kur bhet fjal pr interpretimin e kontrats N rast konflikti t pakaprcyeshm mes dy objektivve, n kt rast do t ket superioritet apo prparsi, objektivi i kuptueshmris. Qllimi kryesor i parimit t transparencs me kontekstin e kontrats s shitjes, e vendos blersin n nj pozicion, n t cilin ai nuk sht i detyruar t blej, por mundet nse produkti prputhet brenda pritshmrive t tij
21. 21. Faleminderit pr vmendjen !