Prezantim i

8/8/2019 Prezantim i

1/21

Prezantim i Teoris tekToka n Rritje dhe Zhvillim nga Vedat Shehu .

. .

Toka ne Rritje dhe Zhvillim (Vshtrim gjeoteorik mbi materjen ntransformim) .

Tiran 2009. .

. . .Prof. Vedat Shehu sht me origjin nga Borshi i Vjetr; lindur n Delvin 1935;diplomuar inxhinier gjeolog (n VSB, eki 1959); dekoruar me tre Urdhra Punedhe mim Republike. Fillimisht ka punuar n kerkimin e mineraleve t dobishme(1959-1962), me pas, deri me tani, n kerkimet dhe studimet inxhiniero-

gjeologjike. Ka marre pjes n shum veprimtari shkencore: bashkpunetore nperpilimin e harts gjeologjike t Shqipris, pjesmarrs n SeminarinNderkombetar t Urbinos n Itali Konceptet e Reja n Tektonikn Globale (29Gusht 01 Shtator 2004). Puna e tij sht prqndruar n studime gjeologjike einxhiniero-gjeologjike t lumenjve, zonave industriale, urbane, si dhe prproblemet e proceseve gjeodinamike: rreshqitjet, trmetet, ujrat nntokesor,etj. Npr artikujt shkencor ka nxjerr n pah nj kuptim real hapsinoro-kohor tstrukturave gjeologjike, t magmatizmit dhe relativitetin e mbihipjve t zonave tveanta dhe t krejt Albanideve. Integrimin m t lart shkencor t tij e gjejm


2/21

tek libri Toka n Zhvillim (Tiran 1988), The Growing and Developing Earth(USA 2005) dhe n kt botim t zgjeruar.

Esenca e teoris:mund t thoshnim pr brthamn e pjeshks, sikur t njihnim vetm lkurn e

saj dhe dika nga tuli?...

Edhe pr planetin ton mund t themi se nuk e ka br ai brthamn,, por brthama, m sakt thelbi i

saj, e ka br tokn Tok

E s e m b i T e o r i n e T o k s n R r i t j e d h e Z h v I l l i m

Formulimi i teoris: Transformimi i materjes n thelbin e strngjeshur t

brthams sht shkaku i rritjes dhe zhvillimit t Toks qysh nga origjina

N kt formulim jan ngjizur konceptet origjinale q e bjn teorin e Toks n Rritje dhe

Zhvillim teori t pazakont. Kto konceptime jan:

- pr trajtat baz t materjes n transformim;

- pr thelbin energjitik t brthams s Toks si objekt kozmik aktiv;

- pr modifikimin e origjins s Toks n suazn e sistemit planetar;

- pr rritjen (resp. ekspansionin) e Toks prej procesit transformues t thelbit t strngjeshur t brthams;

- pr shkakun e zhvillimit gjeologjik t kores toksore.

N se do t arrihej t pranohej formulimi i msiprm, do t krijohej nj baz e re teorike pr t orientuar

m mire si krkimet gjeologjike, ashtu dhe ato kozmike.Transformimi i materjes sht n bazn e do zhvillimi, do procesi, por t veantn e ksaj

teori e shohim tek transformimi i nj materjeje t strngjeshur q shkakton procesin e rritjes dhe

zhvillimit t Toks q nga origjina, si nj objekt n nj skut t universit t pafund.

Teoria e sotme standarde dhe dominuese e zhvillimit t rruzullit, Tektonika e Pllakave, e ka

mohuar alternativn e zmadhimit t toks, sepse ky koncept, i formuluar s pari nga Montavani,

u pat konsideruar absurditet prej teoris szhvendosjes s kontinenteve t Vegenerit. Sipas ksaj

teorie i vetmi kontinent global i dikurshm, Pangea, i rrethuar nga oqeani botror

Panthallasa, u coptua dhe mandej pjest u larguan nga njra tjetra, n nj rruzull toksor me

rreze fikse. Kjo teori e zhvendosjes s kontinenteve, pr munges t nj shkaku t pranueshm,

pat mbetur n hares pr gjysm shekulli, gjersa, nga e braktisur, u prtrit dhe u prforcua me t

dhnat nga koria shkmbore oqeanike, kur doli n pah se edhe tabani oqeanik sht i ndar n

copa (pllaka) q, ndrsa reciprokisht largohen, n ann tjetr afrohen dhe prplasen me njra

tjetrn. T gjith oqeanet i prshkon kreshta mesoqeanike globale q prshkohet, n tr gjatsin

e saj, nga nj thellim apo arje. Koria n kt thellim dhe n t dy ant e arjes sht fare e re

dhe vjetrohet progresivisht drejt kontinenteve. Me kto t dhna t reja, megjithse

revolucionarizuese pr kohn, nuk u arrit t pranohej fenomeni i zmadhimit. Nj fenomen i till

kerkonte t thyhej korniza e skemave klasike t hipotezave baz t planetformimit, gj q ishte


3/21

jasht mundsive t studjuesve t toks. Nga ana tjetr, kozmologt as q kujtoheshin q t

dhnat e bujshme e t papritura, t prftuara rishtas nga Toka, ti integronin me zbulime, edhe

m befasuese, nga kozmosi. Pikrisht kjo ngathsi n bashkrenditjen e arritjeve n studimin e

dinamiks s kores toksore, t brthams s toks dhe t objekteve t hapsirs kozmike, ka

imponuar pranimin e mekanizmit t sajuar t tetoniks s pllakave edhe n kozmologji

(planetarologji). Me ann e ktij mekanizmi, zmadhimi i kores oqeanike konsiderohet, jo sidemonstrim i zmadhimit t t gjith rruzullit, por vetm si hapje apo nderje e fundit oqeanik n

vetvete. Mandej q t justifikohet rrezja konstante sht hamndsuar se n t njjtn mas q

koria shtohet, po n at mas sht sajuar paksimi i saj; pllakat mbarten nga rymat e nnkores

dhe zhvendosen gjersa, n vndet e prplasjes, njra pllak kalon nn tjetren dhe zhytet n

brendin e nxeht e t rrjedhshme t mantelit dhe, pasi rishkrihet, merr pjes n qarkullimin e

lnds shkmbore viskoze duke prfunduar prsri tek arja e origjins, ku ngjitet pr n

siprfaqe dhe prfundon qarkullimin e vet, duke u kthyer prsri n kore shkmbore t shtangt.

Mjafton t kuptohet se kjo ide e qarkullimit t kores shkmbore nuk mund t ndodh, menjher

kalohet pa mdyshje n alternativn e zmadhimit t toks. Q toka sht nj sfer me rreze q

zmadhohet progresivisht vrtetohet edhe me faktin q kontinentet puqen gati plotsisht n nj

sfer me rreze m t vogl, pak m shum se gjysma e aktuales (0.575R), q prftohet pa

siprfaqen e oqeaneve dhe t vllimit prkats. Nga teoricient themelues t rritjes s rrezes s

toks, si dhe nga shumica e pasuesve t tyre, ky fenomen sht quajtur zgjerim apo ekspansion i

toks. Megjithse prej tyre jepen shum fakte, nxiren shum argumenta dhe bhen disa

interpretime si n drejtim t vrtetimit t zmadhimit, ashtu dhe n drjtim pamundsis s pranis

s mekanizmit t pretenduar nga Tektonika e Pllakave,prej tyrenuk sht arritur tek ndonj

interpretim i pranushm pr shkakun e zmadhimit; pr mekanizmin q gjeneron procesin.

Pikrisht, pr at arsye q dikur qe ln mnjan mobilizmi fillestar i Vegenerit, aktualisht

vshtrohet shtrembrEkspansionizmi, q pa u mbshtetur n nj shkak t pranueshm t vetin,

pretendon t shmang mekanizmin e sajuar t Tektoniks s Pllakave. N disa variante,

ekspansioni paraqitet si nj zmadhim spontan n nj faze t caktuar t historis s toks, mirponj nisje e beft e procesit t zmadhimit t Toks nuk mund t jet n pajtim me ligjsit q

drejtojn zhvillimiin e rruzullit. N variante t tjera aplikohet si refleks i zvoglimit t konstantes

gravitacionale, bazuar tek hipoteza e ekspansionit t universit; edhe n kt vrehet nj teorizim i

shkputur prej faktorit t brendshm t domosdoshm.

Edhe interpretimet q e konsiderojn zmadhimin si pasoj e trheqjes gravitacionale t pluhurit

kozmik, nuk e justifikojn nj mekanizm t till t jashtm, pr m tepr materiali kozmik sht

dika e rrall n shtresat sedimentare.

Pikrisht nevoja pr t shpieguar t vrtetn e madhe, q rritja progresive e kores oqeanike, esht

pasqyrim i rritjes s krejt rruzullit, krijon obligimin q kjo dukuri t interpretohet si pasoj e nj

procesi t natyrshm t brendshm. N pamundsi, q me teknologjin aktuale t arrihet tidentifikohet mekanizmi i ktij procesi, duhet q t vrtetohet nprmjet abstrakcionit shkencor.

Kjo mnyr t arsyetuari sht nj shtys pr nj ndryshim rrnjsor t teoris standarde t

gjenerimit t energjis s brendshme t toks. N prpjekjet pr t argumentuar procesin q

shkakton zmadhimin e toks sht shtjelluar prmbajtja e librit. N kt shtjellim sht arritur

n nj konkluzion fare normal, se procesi, duke mos qen spontan, por i vijueshm dhe veti e

planetit, vepron q ngaorigjina.

N libr jan analizuar dhe prgjithsuar t dhnat faktike t Tektoniks s Pllakave, t


4/21

Ekspansionit t Toks dhe t teorive t tjera, me ato t nxjerra prej prvojs s autorit, mandej

sht br ballafaqimi me t dhnat nga kozmosi dhe sht arritur n prfundim se proceset q

gjenerojne koren oqeanike fillojn n brtham. T njjtat procese n brthama t ngjashme,

qoft me apo pa pshtjellje silikate, formojn materje gurorekudo n univers.Kjo do t thot q

brthama e toks duhet vshtruar si nj objekt kozmik dinamik dhe t dhnat nga toka dhe

kozmosi duhet integruar me proceset q ndodhin n brtham.Nn kt kndvshtrimi Toka nRritje dhe Zhvillim sht br gjeo-teori q nxjerr n pah rolin e brthams, e thn m sakt, t

thelbit t saj, n historin e zhvillimit t planetit. Domosdoshmria e makanizmit pr t shpieguar

shkakun dukuris s rritjes s toks, e ka obliguar autorin q t t integroj dshmit nga

kozmosi dhe toka me veprimtarin e brthams s toks nn formulimin ky t msiprm,

mandej duke u prpjekur pr t argumentuar dhe shprehur esencn e shkakut, rritja e toks u b

teori mbi rolin e brthams, m sakt thelbit t saj n procesin e rritjes dhe zhvillimit t Toks,

tema ime e prhershme.

N kt komentim synohet vetm t nnvizohet boshti i ksaj teorie dhe prvijzohet vetm

kuptimi universal i transformimit t materjes brenda brthams. Edhe studjues t tjer e kan

krkuar shkakun e ekspansionitt toks tek brthama (fig. 49) si nj e tr (49 majtas) apo vetmtek ajo e brendshme (49 djathtas). Por brthama, as si nj e tr dhe as vemas si brtham e

jashtme apo e brendshme, nuk mund t veproj si mekanizm gjenerues, prshkak t structures

s saj sferocentrike dhe heterogjene. Veanrisht diferencimi i trukturs dhe sjelljes s brthams

s brendshme krkon shpiegim t veant, q e jep thelbi gjeosferik i sterngjeshur i pozicionuar

midis t dy brthamave,

Kuptimi i rolit aktiv t brthams, m sakt i thelbit t transformueshm t saj, n gjenerimin e

energjis s brendshme dhe t kores oqeanike bn q t lihet mnjan termi ekspansion dhe

teoria e zmadhimit t rruzullit toksor t marr emrin e vrtet Toka n Rritje dhe Zhvillim.

Kshtu bhet i pranueshm koncepti se brthama sht formuar, rritur dhe zhvilluar s bashku

me Tokn.

Nga ky interpretim del konkluzioni q rritja e Toks shkaktohet prej procesit t shmbformimit

dhe pasoja e ktij procei shfaqet n brndsi, prqark kufirit t jashtm t brthamse dhe n

periferi t rruzullit, n siprfaqen e kores shkmbore. Historikisht dukuria e procesit t shtess s

kores shkmbore sht shfaqur s pari n brezat e lasht t lvizshm brnda kores kontinentale

dhe mandej midis kontineteve t mirnjohur prfshi brezin e lvizshm Alpin. Procesi u pat

stabilizuar prgjat arjes globale q prshkon kreshtat mesoqeanike. N t dy ant e ajes

mesoqeanike shkmbinjt e kores jan t epoks m t re gjeologjike kurse prgjat arjes shtesa

e kores sht n process formimi me intruzione dhe ekstruzione prej magme t formuar dhe t

ngurtzuar rishtas. N disa arje bradash prqark apo edhe Brenda Oqeanit Paqsor, rritja nuk

shfaqet me ann e hapjes, por prej mbihipjes, q rezulton prej shtrngimit dhe zhvendosjes q

shkaktohet kur rivendost ekuilibri gravitacional i prishur nga shtesa e materjes s re q

pozicionohet nn koren e krahut t mbizhvendosur.

Ky process, n kreshtat mes-oqeanike ka filluar q me ndarjen e kontinenteve dhe dshmohet me

at q shkmbinjt e kores oqeanike vjetrohen drejt buzve t kontinenteve me shtresa t s

njjts mosh. Ktej del n pah fare qart se tabani oqeanik nuk nderet por zmadhohet, rritet

prhershmrisht me shtes masse shkmbore, sepse tr masa shkmbore e rruzullit shtohet dhe


5/21

shkakton rritjen e rrezes s tij. Toka rritet si pasoj e shtess s mass silikate q pshtjell

brthamn.Vihet re se n arsyetimet gjeotektonike nuk arrihet q, t dhnat befasuese nga toka, t

bashkrenditen direkt me zbulimet m t reja kozmike, por i prshtaten kornizs teorike

standarde, ndrsa nga ana tjetr n interpretimet kozmologjike duket sikur shprfillen t dhnat

e reja nga toka, sikur ajo t mos ishte po ashtu nj objekt kozmik nn themelet e observatorve thapsirave kozmike.

Fizika, gjeofizika dhe sidomos astrofizika aktualisht iu ofrojn, atyre q studjojm tokeen, rastin

q t len m njan konceptet e vjetruara pr materjen

dhe t krijojn nj kuptim t ri t bazuar n pjest prbrse dinamike t structures s atomit,

dmth n grimcat dhe subgrimcat elementare. Nprmjet koncentrimit dhe disintegrimit t tyre,

ato formojn tri trajtat baz t materjes; trajn e zakonshme atomo-molekulare, trajtn e

strngjeshur t yjeve kuark-nutronik apo t vrimave t zeza dhe trajtn e str-rralluar t fushave

fizike dhe rrezatimit, po ashtu edhe plazmn si nj gjndje t paqndrueshme kalimtare e

materjes q shndrohet n elemente kimike dhe n rrezatime. Koncepti standard ende nuk po merr

parasysh konceptin valor grimcor t fiziks kuantike dhe konsideron materje tri gjndjet fizikevetm t nj trajte t materjes, asaj atomo-molekulare n tri fazat e saj: e ngurt, e lngt dhe e

gazt, ndrsa plazmn e mere si gjndje t tjnxehur t ksja materjeje n form gazi. Ky sht

nj concept i vjetruar, sepse nuk prfshin pjest prbrse t atomit, kalimin e tyre n tri

gjendjet e prmndura me sipr.

Nj rruzull toksor aglomeratik i ngjashm me kometat nuk do t mundte t bnte nj brtham

dinamike; as gazet, pluhuri dhe aklli guror nuk mund t formonin sistemin planetar.

Duke u kuptuar roli i brthams n historin e zhvillimit t planetit, nuk sht zor t arrihet n

prfundimin se Toka e ka prejardhjen brenda res gazore-pluhurore, si nj brtham e tej-

ngjeshur midis nj morie rruzash apo brthamash t tej-ngjeshura, t flakura me shpejtsi

kolosale prej ndonj objekti supermasiv t tejngjeshur q ka pas shprthyer (i tipit supernova

apo ultra-suprnova). Bashk me shprthimin sht br shkrepja dhe ndezja e rruzave t

strngjeshura, t cilat me njher kan filluar t transformohen dhe t rrethohen nga nj kuror

plazme, Nj brtham e till prbhej nga brendia e sterngjeshur dhe kurora plazmore rrezatues.

Kshtu u formuan brthamat e fillestare dinamike brenda nebulozs. Brthama m e madhe pat

trhequr dhe mbajtur n vrtitje orbitale rreth vetes b;rthamat e vogla. Prngjitja apo shkrirja e

rruzave me njra tjetrn oi n zmadhimin e mtejeshm t brthams qndrore dhe brthamat e

shumta orbitale u bashkuan n pak brthama m t mdha. T gjitha brthamat ishin qndra t

rrezatimit the t nuklosintezs s elementeve kimike. Vetm t tilla rruza-brthama t

strngjeshura mund t kishin afinitet t prngjiteshin me ann e prplasjes. N nj faze t caktuar

brthamat orbitale filluan gradualisht t trhiqnin materjen e gjeneruar dhe t flakur prej tyre. Nkt mnyr brthamat u mbuluan me pshtjellje silikate; u bn objekte silikate planetoide dhe

planete, ndrsa thelbi i brthamave vazhdonte t transformohej. Planetet e zones orbitale t largt

u mbuluan edhe me gazet e leht t emetuar dhe t larguar nga planetet e zones s brendshme

orbitale. Edhe n zonn qndrore t ktyre planeteve ndodhet brthama me thelbin e tejngjeshur

t transformueshm.

N token e fazs gjeologjike t zhvillimit, kythelb paraqitet n trajt gjeosferike t tej-holl

dhe t tej-ngjeshur; gjndet i pozicionuar midis dy brthamave, diku mbi zonn kalimtare pr


6/21

n brtham t brendshme (fig 78) dhe vazhdon t transformohet n plazm, elemente kimike

dhe fusha fizike. Ktej del si konkluzion se materja atomo-molekulare e gjeneruar nga thelbi i

brthams shkakton rritje duke kaluar, nga nj an drejt gjeosferave t jashtme pr n siprfaqe,

nga ana tjetr drejt gjeosferave t brendshme pr n qendr. N kt mnyr thelbi gjeosferik i

sterngjeshur e ka br brthamn nj diell n miniature brenda pshtjelljes silikate, ndrsa Dielli

ka mbetur jasht mundsis pr tu bllokuar nga materja e flakur nga ai vet.

Zhvillimi i planeteve dhe planetoidve, sipas madhsis s thelbit t brthams dhe pozicionit

orbital, vazhdoi n mnyr t diferencuar. N kt zhvillim Toka u shqua me hidrosfern dhe

atmosfern optimale. Kto t dyja, n bashkveprim me masn shkmbore, formuan

sedimentosfern dhe biosfern dhe, npr shtresat sedimentare, u b i mundur stampimi i

evolucionit t organizmave dhe regjistrimi i ngjarjeve q shkaktuan zhvillimin gjeologjik t

kores toksore. N kt kuadr u zhvillua njeriu, transformuesi i natyrs q aktualisht po i

drejtohet zotrimit t objekteve t hapsirs kozmike.

Rritja e Toks dshmohet m s miri edhe me pozicionin strukturor q ka zn bashksia e

shkmbinjve magmatik t zons ofiolitike Mirdita n Albanide, si n nj segment t ngushtt orogjenit Alpin (fig 75)

Shembuj t mir q dshmojn fenomenin e procesit t rritjes s Toks sht pozicioni strukturor

i brezave ofiolitik me me shkmbinj shum t prngjashm me ata t kreshtave mesoqeanike.

Autori i Toks n Rritje dhe Zhvillim sjell si shembull t veant pozicionin strukturor t zen

nga brezi i ngusht ofiolitik (fig 78), n Albanide (Dinaridet Qndror) si n nj fragment i fare i

vogl i orogjenit Alpin- Himalaj i vendosur midis Eurazis dhe Gondvans.

Pranimi i ktij koncepti krejt t ri pr origjinn dhe rolin berthams s toks dhe thelbit t saj do

t mundte t prmirsonte orientimin e krkimeve n tok dhe n kozmos.

Kjo teori e rritjes s toks e aplikuar n Albanide krijon nj baz teorike reale pr t korigjuardisa orientime t pasuksesshme n krkimin e xeherorve n zonn magmatike ofiolitike si dhe

pr krkimin e hidrokarbureve n zonn bregdetare.

Faqja e pasme e kopertins e ktij botimi


7/21

Bashkangjitur, tri figura pr ilustrim 78, 49, 75


8/21

. Fig.78 Skem e idealizuar e rritjes s rruzullit toksor q rritet nga jasht dhe nga brenda thelbit tstrngjeshur t transformueshm (4). Formimi i brezave magmatic t rinj n kreshtn mesoqeanikekorrespondon n koh me formimin e zons t siprme kalimtare (6) nga brthama e jashtme (5) pr nmantel. Brezat bazaltik t njpasnjshm q ndrtojn progrsivisht fundin oqeanik (14) prej kreshts derite kontinentet (13) kronologjikisht jan ekuivalent me gjeosferat e npasnjshme t mantelit(7, 8, 9

10,11) deri n kore(12). Rritja Brenda thelbit gjeosferik t strholl prej materje t strngjeshur ttransformueshme realizohet duke kaluar lnda e formuar rishtas npr zonn kalimtare t poshtme(3) prn brtham t brendshme (2); up to the inner-inner core(1). (Author)

Fig 49 Dy variantet krzesor t zmadhimit t Toks (Scalera 2003). Majtas:Left: Planeti fillon si nj brtham prej materjeje t tej-ngjeshur q pson

. . ndryshim fazor gradual duke kaluartrsisht n materie me densitet m t ult t pshtjelljeve silikate.

. . Djathtas: N planetin e formuarbrthama e brendshme me densitet t lart s bashku me brthamn e


9/21

. jashtme dhe pshtjellat silicate rriten s bashku pandrprerje dhe ekspansioninuk ndalet. Planeti kalon npr faza

t . . njpasnjshme: planet xhuxh, planet silikat, Jupiter, zll xhuxh, ylliii tipit diell.

Fig 75Paraqitje skematike e pozicionit strukturor e brezit ofiolitik (3, 4) n Albanide ( Dinaridet Qendror) ndrmjet kores platformike prejblloqesh litosferik (1, 2, ) t formuar si rezultat i rritjes s tok gjat orogjenezs Alpine. (Autori)

Parathniet, vlersimet, falnderimetDy fjal(Shkurtuar)

Ky libr Toka n Rritje dhe Zhvillim sht po ai i botuar, nn titullin Toka nzhvillim, 20 vjet m par dhe, me titullin e tanishm, i ribotuar n anglisht n vitin

2004 n Tiran dhe n 2005-n n USA, The Growing and Developing Earth.


10/21

Sigurisht n kt ribotim, sikurse n t mparshmet, sht pasqyruar edhe progresii zhvillimeve nga zbulimet

epokale., ..............................................................., ....................................................

.................................... n prpjekjet pr t nxjerr m mir n pahpsen dhe sine rritjes dhe zhvillimit t Toks, m sht dashur ta shqyrtoj rruzullin toksortamam si sht: nj mostr e gjithsis n duart tona. N baz t ktij nocioni

interpretimet dhe shpjegimet teorike krkonin nj integrim t

ri ........ ......................................................................................................t rolit

dinamik t grimcave subatomike, elementare dhe strelementare. Kto mund tprqendrohen dhe t shprqendrohen duke dhn trajtat baz t shfaqjes s

materies: trajtn e zakonshme atomo-molekulare tshqyrtuar nga kimia; trajtn e

strngjeshur n kozmos, t shqyrtuar ngaastrofizika dhe trajtn e str-rralluar t

fushave fizike dhe rrezatimit, tshqyrtuar nga mekanika e kuanteve. Mekanizmi, qgjeneron magmn dhe, paralelisht me t, energjin e brendshme t Toks apo

fushat fizike: nxehtsin,elektromagnetizmin dhe gravitacionin, si m konkludon

mua, gjendet te transformimi i nj trajte t strngjeshur t materies q prbn

esencne brthams s planetit, qysh prej formimit t sistemit diellor nga ndonj

shprthim, ...................... .................................... pak m shum se 4.6 miliardvjet m par. Me kt transformim ndodh edhe formimi itrajts atomike t lnds

duke kaluar npr gjendjen e plazms. Kshtu krijohet nj koncept i ri pr

nukleosintezn n yje dhe planet, mandejpr formimin e magms potenciale, prforcn lvizse t zhvillimit gjeologjik t Toks nprmjet rritjes, si proces i

bashkveprimit dhetransformimit universal t materies.Po t vshtrohet zhvillimi,

me kt sy, do t arrihet n nj hopcilsor pr krkime dhe studime si poshtn

Tok edhe lartnKozmos.

Autori

Parathnia e botimit anglisht n SHBA (2005)

Nga Prof. Cliff Ollier

Vedat Shehu ka prpiluar nj libr t shquar, q un do tuarekomandoja gjith shkenctarve t Toks. Ai prfaqson njpikpamje t pazakont, shpesh t ilustruar me shembuj tpanjohur, q kan pr t futur nj frym me ajr t freskt nshum debate gjeologjike.

Pesdhjet vjet m par, shkenctart e Toks kishin pikpamjekrejt t ndryshme nga ato t sotmet. sht shum e mundshme q

pas pesdhjet vjetsh t tjera, pikpamjet e sotme t ndryshojnprsri. Mund t themi pothuajse me siguri se kushdo, q sot uprmbahet ideve t mirqena, n tardhmen do t vrtetoj q jant gabuara. Problemi pr cilindo q krkon t vrtetn, sht q tarrij t dij se cili nga konceptet e sotme do t mbetet i vlefshmdhe cili prej tyre do t ndryshoj rrnjsisht. Koncepti i Shehut prnj Tok n rritje, apo q sht n ekspansion, nuk sht i ri kykoncept ka qen rrotull pr m shum se nj shekull, por pr shum


11/21

lexues do t duket i ri. Un e marr me mend se ju kt hipotez dota quani si nj rrfenj t kndshme. Sigurisht, un tani mbase jamduke folur me mendjet e ndryshuara apo t iltra, vigant ndrmjetgjeologve jan t prir t mos i lexojn fare ato q nuk uprshtaten interpretimeve t tyre ekzistuese, artikujve t tyre t

bess. N konferencn pr Tokn n ekspansion, t mbajtur nSydney, m 1981, Peter Smith, bri nj sondazh, duke marr npyetje njerz t ndryshm: t gjashtdhjet t pyeturit shprehnmosbesim pr kt hipotez, por asnjri prej tyre nuk e kishtelexuar librin e Keri-t (Carey) kushtuar ksaj shtjeje dhe vetm pakprej tyre kishin lexuar miniartikuj.Ouen-i (Hugh Owen), shkruante se pr gjeologt n prgjithsi,koncepti i Toks n ekspansion zgjon emocione q renditen q ngahumori i kndshm me tingllim zemrgjersie, deri te refuzimikategorik. Pr disa prej nesh, mjaft t moshuar, qndrojn t

freskta n kujtes prpjekjet e bra pr mbshtetjen e hipotezss zhvendosjes s kontinenteve (driftit), e cila tani, n kuadrin etektoniks s pllakave, sht br teori mbizotruese. ka ndodhurme oratort e mdhenj t kundrshtimit? Disa heshtn, disa vdiqndhe disa jan tashm me ne. Rekomandimi im sht t jemi shumtolerant me at q ecn ndryshe, sepse fantazia e ktyre viteve dot mund t bhej e vrteta ungjillore e gjenerats pasardhse,E takova Vedat Shehun n mbledhjen e mrekullueshme t Urbinos,organizuar nga Professor Forese Wezel, pr Konceptet e Reja nTektonikn Globale. Njerz me hipoteza dhe sfonde shum tndryshme u bn s bashku pr t shkmbyer informacione dhe ide

dhe jo pr t prbuzur qndrimet e kundrta: Kjo sht udha pr tbr progres!T gjith shkenctart e Toks, jan t prir t ndikohen fuqimishtprej trevave t vendit t tyre pr t shtjelluar konceptet e tyre prshkencat e Toks. Gjeologjia stratigrafike nuk do t kishte mundurt zhvillohej n Finland, ku gjeologjia kalon nga Prekambriani derin Kuaternar pa asgj tjetr midis tyre. Un dikur jepja nj ciklleksionesh gjeologjie n Universitetin e Pacifikut t Jugut. Pas disajavsh, nj student nga Tuvaluja mu avit e m tha Ju e dini, zotri,me mua do gj shkon kot. Ishulli im prbhet prej rre. Prve

prvojs ton personale, ne i fitojm njohurit pr Tokn prejlibrash dhe duke u nisur q nga tekstet amerikane, t shumta nnumr, n krahasim me t tjerat, shumica e njerzve jan msuar efamiljarizuar me t dhnat dhe argumentet prreth modeleveamerikane, si me Apalaet, Pellgun, dhe Ujndarsin e Provincsdhe me Kanionin e Madh. Nj nga gjrat e shquara t librit tShehu-t sht se ai merr si baz dhe truall prove nj trev, me tciln shum njerz nuk jan familjarizuar fare. Gjeologjia e


12/21

Shqipris sht pak e njohur pr pjesn tjetr t bots, kshtu qlexuesi do t kt t bj me nj prvoj t pazakont pr t lexuarnj seri t tr faktesh, sikurse edhe koncepte t reja tektonike.Ideja q bazamenti paleozoik do t mund t ahej dhe blloqet endar do t mund t largoheshin prej oftioliteve n t njjtn

mnyr si largohen kontinentet prej ndarjes s fundit oqeanike,sht nj risi tipike. T lexuarit, duke u futur n ide t reja, n njvend ku gjeologjia nuk na sht br familjare dhe bile edhe emrate vendeve duhen msuar rishtas, sht nj pun e vshtir, por unbesoj se kjo do t shkoj mbar pr t gjith ata shkenctar, qkan mjaft guxim pr t hyr n zona t reja t t msuarit.

Prof. Cliff OllierSchool of Earth and Geographical ScienceUniversiy of West Australia Nedlands, W.A. 6009

Nga Parathnia e autorit n botimin Anglisht

The Growing and Developing Earth (USA 2005)

Duke punuar si gjeolog fushor n fillimet e dekads s gjasht t shekullit qlam pas, u ndodha prball disa realiteteve q binin n kundrshtim medisa t dhna e interpretime q ishin pasqyruar n studimet, raportet apoartikujt e autorve t mparshm. Kjo ishte arsyeja q fillova t ngreraportet e puns n nivelet e krkimit shkencor dhe t vshtroja pr

interpretime t tjera. Mbetesha i habitur prpara interpretimeve teprinteresante t komplekseve t strukturave gjeologjike dhe t marrdhnievet tyre, t bra nga autoritetet e mparshme, qoft prej vet gjeologvetan apo dijetarve t huaj, n mnyr t ndryshme nga gjendja e shfaqjesn terren. Fillimisht prpiqesha t vshtroja brenda vetes dhe mandej tndreqja gabimet dhe gafat e pararendsve dhe t nxirrja n pah natyrn evrtet t realitetit gjeologjik. Kshtu fillova t shoshit dhe peshoj n mnyrshkencore do interpretim gjeologjik, nprmjet zgjerimit t njohurive tmia; mandej duke vazhduar e duke arritur t futem e t rrmoj thell nudhn e marrdhnieve ndrmjet forcs lvizse t zhvillimit gjeologjik tkores toksore dhe origjins s transformimit t lnds prej nj gjndje t

panjohur paramagmatike, tek nj tjetr trajt e njohur mir, q ktu prfshindukurit e strukturave gjeologjike dhe proeset e formimit dhe tshprbrjes q ndodhin n formacionet shkmbore n rruzullin toksor, ntrupat kozmik, e kshtu me radh. Tr forcat u prqndruan n drejtim tkuptimit e t prcaktimit t ligjeve q veprojn si faktor t prhershm dheshkaktojn ngjarjet gjeologjike n krejt historin e Toks.Pyetja e par q i bra vetes ishte: Ne e shohim qart at q shkmbinjtsedimentar krijohen nga shndrrimi fiziko-kimik i shkmbinjve magmatik,


13/21

dhe shkmbinjt magmatik nga ndryshimi fizik i magms; ather, a shte vrtet se magma formohet prej lnds s fort t shtangt (rejapluhurore-gazore ndryjore) si sht pranuar?Pyetja tjetr: Nse rrethi vicioz, lnd e par pluhuroro-gazore magm -shkmbinj t kores, sht interpretim i pavrtet i ngelur nga tradita,

ather, a mund t ekzistoj nj lnd tjetr paramagmatike n trajt tpanjohur?... Pse jo?Me kto mendime isha lidhur shum fort dhe akumuloja energji potenciale,me gatishmri pr ta shprthyer nj dit. Nj pasdreke vere (1973), i shtrirmbi divan, i prgatitur me fiksizmin e Bellousovit dhe Vinogradovit dhe tshum t tjerve, qndroja n ann e kundrt t zhvendosjes skontinenteve t Vegenerit, kur papritur i bashkova n nj prfytyrim tvetm, kontinentet e veuar nga njri-tjetri; nj kokrr portokalli fare tvogl dhe t papjekur n deg, me nj gjurm t padukshme t nj vije tln nga prerja me nj brisk rroje dhe brazdn e formuar tamam prgjatprerjes s padukshme, tashm e hapur prej proesit t rritjes, deri sa ajo

portokalle ishte pjekur; mandej n kt prfytyrim, bashkova edhe nj prerjet njjt n nj krcell fidani, q me kalimin e kohs, kish qn shndrruarpo ashtu n nj brazd, prej proesit t rritjes s pems.Kto prngjasime u shtrin prmbi ant skajore t zons ofiolitike (Mirdita) tAlbanideve. Ather arrita n prfundimin q kontinentet jan larguar nganjri-tjetri n t njjtn mnyr, t shkaktuar prej rritjes dhe, hapsira earjes s formuar ndrmjet llokmave t shkputura, q iknin nga njra-tjetra,do t duhej t mbushej me lnd t gjeneruar rishtas.

Fillova t sistemoj idet pr veprimtarin e ardhshme n form t nj planipune, kur problematika e shtruar kishte arritur n 28 pika. Pika e parafunditishte q graviteti, si pasoj proesi, duhet t jet i ndryshueshm; kurse pika

e fundit prcaktonte se nj hipotez e till, duhet t jet parashtruar mpar nga t tjer.M par, t dhnat dhe interpretimet e reja q dilnin nga puna fushore mbotoheshin nga redaksia. Por para publikimit, redaksia (pr t hedhur poshtmiopin dhe skepticizmin) organizonte verifikim dhe diskutime in situ,direkt n vend. Por nj qndrim i till i redaksis nuk vazhdoi, kur m von(1978) ajo m ktheu mbrapsht, dy artikuj me tem Nga Albanidet te RruzulliToksor, duke pretenduar se ishin t paprshtatshm nga ana teorike. Muamu duk se refuzimi bhej se nuk ekzistonte mundsia q interpretimet tverifikoheshin in situ n terren.

Kshtu vendosa ta shprehja iden nprmjet nj libri. Aty nga fundi i viteve70, shtiva n dor nj libr t veant The Expanding Earthnga studiuesi ijashtzakonshm Samual Warren Carey, nprmjet biblioteks s Akademiss Shkencave t Shqipris, q e solli dhe para se ta kthenin, e fotokopjuandhe e arshivuan me krkesn time kmbngulse. T dhnat dheinterpretimet e Kerit, hapn prpara meje nj horizont t gjer n krahasimme iden time fillestare. Kshtu, m n fund m 1981, libri im Toka nZhvillim, iu dorzua me protokoll, redaksis s filozofis t Shtpis


14/21

Botuese 8 Nntori.Libri mundi t botohej m 1988, fal redaktores prparimtare KarmenPashaj, e cila organizoi nj mbledhje vlersimi, me qllim pr t rrzuardiskriminimin e br m par kundr interpretimeve t reja, nn pretekstinse prmbante edhe qndrimin filozofik t shtrembr.

Pas nj koh t gjat, vendosa ta botoja librin n anglisht, pr t arritur lidhjeme studiues dhe krkues nprmjet medias. ..N thelb t do zhvillimi qndron bashkveprimi dhe transformimi. N ktparim mbshtetet botkuptimi im pr botn. N kt formulim mbshtetetpikpamja ime q ekspansioni i Toks, thn m mir, rritja e Toks, ndodhsi nj pasoj n transformimin universal t materies. Duke arsyetuar n ktmnyr, ekspansioni nganjher mund t prmbaj rritjen, por jo prher.Ekspansioni qndron m afr konceptit t zmadhimit apo edhe fryrjes,ndrsa rritja kurrsesi. Por sidoqoft, argumentat e mia, tregojn qbashkveprimi on edhe n zmadhim. Ather Toka nprmjet proesit t

rritjes, zgjerohet dhe zhvillohet dhe, n kt rast, ekspansioni duhet tprfshij rritjen dhe zhvillimin. Kjo sht arsyeja prse interpretimit tim i udesh titulli Toka n Zhvillimdhe tani pr t qndruar pran konceptitToka n ekspansion, preferoj q t flitet pr Tokn n rritje dhezhvillim".

........

Kopertina e botimit n USA, 2005


15/21

V L E R S I M E

Pasi lexova librin e fundit t Prof. Dr Vedat Shehut The growing and

developing Earth, nj botim q i ka rezistuar kohs dhe tashm sht i

krkuar nga lexuesi n shqip, prjetoj teorit e zhvillimit t planetit Tok,rritjes dhe evolucionit t saj. Vedat Shehu me pasion, si gjat gjith

veprimtaris s tij krkimore-shkencore, ka shtjelluar sipas kndvshtrimit t

tij, teorin e formimit dhe evolucionit t Toks, duke shfrytzuar erudicionin

e vet shumvjear, nisur nga ndrtimi dhe zhvillimi gjeologjik i Albanideve.

Hulumtimet e tij n shkencat e toks n prgjithsi e ato mbi zhvillimin e

ofioliteve t Albanideve n veanti, q jan elsi i ndrtimit e evolucionit

gjeologjik t Shqipris e m gjr, i dhan Prof. Vedatit argumentat baz

pr interpretimet globale t trajtuara aq me pasion n kt libr; gjetjet dhe

interpretimet e fakteve t ndrtimit gjeologjik krahinor e m gjer i krijuan

pavarsin e mendimit q shkon shum larg, nga Toka n brendsi t saj,thell n brtham e nga siprfaqja n hapsirat Me kt interpretim

origjinal mbi zhvillimin e rruzullit toksor, n unitet dinamik me proceset

fiziko-kimike t shndrrimit t trajtave t materies n gjithsi, Vedat Shehu

del si nj pararends i guximshm n hapjen e nj dritareje t re pr ti

vshtruar ndryshe dukurit e Toks, t ndodhura n nj skut t universit.

Do t m plqente ta konsideroja Vedat Shehun evolucionistin e shkencs s

sotme. Interpretimet e tij shpresoj t bhen baz diskutimesh pr uarjen

prpara t mendimit paraprirs prshpjegimin e proceseve universale q

ndodhin n Tok sikurse n kozmos.

Prof. Dr Salvatore BUSHATIAkademia e Shkencave e Shqipris

344

* * *

Artikull nga Thanas Gjata (1990)

n Bul. i Shk. Gjeologjike Nr. 3, f. 131-13 v.

Vshtrim pr problemet bashkkohore

gjeotektonike- T para n dritn e librit Toka n Zhvillim t autorit Vedat

Shehu -

(me shkurtime)


16/21

Vitet shtatdhjet t ktij shekulli jan quajtur, me t drejt nga studjuesit e

shkencave t toks, Vite t triumfit t Tektoniks s Re Globale apo t

Tektoniks s Pllakave. T dhnat e reja nga fundi i oqeaneve q flasin n

dobi t ndarjes dhe largimit t kontinenteve u prvetsuan nga teoria e

Drejfit e Vegenerit (1910 1912) e flakur nga shumica drrmuese e

gjeologve. Duke u njohur me librin Toka n Zhvillim, teoria e paraqitur tduket sikur sht fiksiste dhe ssht mobiliste, nga ana tjetr t duket sikur

sht mobiliste dhe sshte fiksiste. Fiksizmi dhe mobilizmi ktu formojn nj

unitet t kundrtash. ....... . Nuk mund t pranohet nj gjithsi e mbyllur dhe

e fundme, historia e s cils nis me nj shprthim t madh t nj pike

materiale (Silk, 1982), apo me kondensimin e nj materieje rrezatuese t

shprndar (Zeldovi, 1971). Uniformiteti i prbrjes materiale q gjoja

paska ekzistuar n nj gjithsi t mbyllur, para se t filloj formimi i

elementeve kimike dhe i proceseve t tjera kozmologjike, t on n pranimin

e fillimit t paqen. Po n qoft se t dhnat n gjeologji tregojn se

hipotezat gjeoteknike duhen ndryshuar, kurse nga ana e tyre hipotezat eorigjins s toks bhen penges pr kt, ather a duhet t preken dhe t

korigjohen edhe kto t fundit nga t dhnat q jep Toka

mm? .............................................................................................................

..................... Thelbi i teorise ketu

qendron te formulimet qe jane disa :

- Brthama e Toks nuk mund t qndroj inaktive (mosvepruese) n

proceset q shndrrojn dhe zhvillojn Tokn-planet.

- N zonn qendrore t Toks n thelbin e brthams mendohet prania e nj

materieje strgrimcore e strngjeshur;

- N mnyr t vetvetishme, ndoshta edhe nga ndonj veprues i jashtm

kozmik, trajta e strngjeshur shprbhet progresivisht doradors;- Kalimi i materies s strngjeshur t brthams n lnd elementsh kimik

bn q strgrimcat n strukturat e reja t zn nj vllim shum m t

madh nga vllimi i mparshm, duke hyr n proceset e magmatizmit,

shkmbformimit dhe tektoniks, rrit nga brenda pshtjelln e brthams,

kushtzon arjen e kores dhe largimin e plisave nga njri-tjetri, mbushjen e

hapsirs s formuar me lndn e re q ngurtsohet.

Kto procese prfundojn me rritjen e rrezes dhe zhvillimin gjeologjik t

rruzullit. Po t pranohet

kjo skem e ndrtimit t brendshm t Toks me proceset prkatse,

ather duhen ndryshuar prfundimisht koncepte t tilla, si ato t

prheshmris s madhsis s toks dhe gravitacionit, pr natyrn jo

korpuskularo-valore t gravitacionit, pr energjin e brendshme t Toks

prej zbrthimesh radioaktive, pr natyrn e shprthimit t vullkaneve dhe

rnies s trmeteve, pr evolucionin e litosfers hidro- dhe

atmosfers. ..............................

.....................................................


17/21

Libri Toka n Zhvillim ka pr strumbullar materien e strngjeshur n

thelbin e brthams s Toks. Nga shprthimi u formuan shum truptha me

lnd t strngjeshur, t cilt u shprndan e u prqendruan n qendra

gravitative, q formuan yjet dhe sistemet e tyre, sikurse sistemin ton

diellor. N kt moment ndodh shprbrja e trupthave dhe bashkimi i tyre

n planete q vrtiten rreth trupit m t madh, Diellit fillestar. Nn ktkndvshtrim trajtohen jo vetm prejardhja e Toks por edhe zhvillimi i saj

gjeologjik i mtejshm. Kshtu, shpjegohet zhvillimigjeologjik i Albanideve si

pjes prbrse e gjeosinklinalit Tetis me kore oqeanike. Mbi kt kore

oqeanike dhe mbi rrnojat e Kaledonid-Hercenideve zhvillohen formimet e

sistemit alpin. N baz t ksaj skeme ofiolitet e Albanideve dalin jo m t

rinj se t Triasikut t Mesm dhe jo m t vjetr se mosha e series Luma

me mosh permo-triasike dhe mungesa e vullkanizmit Jurasik n krejt

Albanidet. N Jurasikun e Mesm t Siprm e n faza t ndryshme t

tektogjenezs alpine ndodh, sipas tij, edhe deprtimi n form protruzionesh

apo diapirsh i disa masiveveultrabazike .........................................................................

Sipas Toks n Zhvillim kto struktura jan autoktone dhe n vullkanitet e

ktij bazamenti duhet pritur gjetja e prqendrimeve industriale t bakrit dhe

polimetaleve.

Libri i Vedat Shehut n fillimet e tij do t vuaj dhimbjet e lindjes. Teoria e

zhvilluar te libri Toka n Zhvillim do t jet nj shtys pr t uar m

prpara e n nj mnyr t re debatin n gjeologji e n shkencat e tjera, q

kan pr objekt studimi Tokn. Nga debatet ballafaqimi i materialit do t

dal se me ciln nga teorit e msiprme shpjegohen m mir dukurit

gjeologjike n Albanide q nga origjina e tyre.. .

Shnim: Duke konfirmuar kt vlersim pr botimin e par, theksoj sebotimi i tanishm i Toks n Rritje dhe Zhvillim i prgjigjet krkesave t

progresit shkencor n studimin e Toks dhe universit.

Prof. As Thanas Gjata, d.v.Tiran, Qershor 2009

. . .

Si prfundim, studimi monografik i Vedat Shehut pr Tokn q zhvillohet

nprmjet rritjes m duket se shpreh qart sintezn e anve t

qndrueshme t dy drejtimeve dominuese n gjeoteknik: neofiksizmit dhe

neomobilizmit, si dhe drejtimit aktualisht t nnvlersuar, ekspansionizmit,

por problemet ai i shqyrton nn nj kndvshtrim tjetr, q ndryshon

rrnjsisht mnyrn e t menduarit nprmjet nj konceptimi krejt t ri t

rolit t brthams n zhvillimin gjeologjik t planetit, q nga origjina.


18/21

Inxh. Savet Ohringa recenza pr botimin e vitit 1988

* * *

Libri Toka n Rritje dhe Zhvillim pararend revolucionin bashkkohor q po

prgatitet pr t kuptuar thell format e shfaqjes dhe t bashkveprimit t

materies, prfshi interpretimin e thjesht, por pr mua shum t qart, rolin

e nj trajte t strngjeshur q transformohet n zonn qendrore t planetit,

duke e br at trup kozmik t gjall Botimi i librit nderon autorin dhe

kolegt e tij, neve t gjithve, sepse kshtu mposhtet nj ndjenj mosbesimi

n forcat tona dhe nj qndrim pruls ndaj t huajs dhe tradicionales

konservatore q pasqyrohet edhe ktu ndrmjet diskutimeve tona.

Prof. dr. Bajram Hysa, pedagog i ekonomis politike,nga diskutimi pr botimin e vitit 1988

* * *

Nprmjet teoris s Toks n Rritje dhe Zhvillim del m s miri n pah

lidhja dhe varsia e prgjithshme e gjrave edhe n Albanide, t konsideruar

si mostr e rruzullit toksor. Kuptohet pandashmria e lvizjeve gjeologjike

nga procest kozmike q uan n formimin e planetit dhe q veprojn pr

modelimin e tij sot, bashk edhe me transformuesin m t madh t natyrs,

njeriun. Revolucionarizohet metoda e krkimeve gjeologjike, sikurse pr

krkime kozmike.

Dr. Paqor Shehu, pedagog fillozofije,nga diskutimi pr botimin e vitit 1988

* * *

Faleminderit pr librin, Dr Shehu. M duket se keni shkruar nj

libr shkencor t peshuar mir. Mir u pafshim n konferencn e Urbinos.

Prof. Giacarlo Scalera

Nga Mesazhi pr pjesmarrje n Koferenc Konceptet e Reja nTektonikn Globale

28 31 Gusht, Urbino, Itali* * *

Vedat Shehu ka prpiluar nj libr t shquar q un do tua rekomandoj

gjith shkenctarve t Toks. Ai prfaqson nj pikpamje t pazakont,

shpesh t ilustruar me shembuj t panjohur,q kan pr t futur nj frym

me ajr t freskt n shum debate gjeologjike.


19/21

Prof. Cliff Ollier

School of Earth and Geographical Sciences

University of Western Australia

Nedlands, W.A. 6009

* * *

Si reezent i botimit t par dhe redaktor i ans gjeologjike t ketij botimi

kam formuar pershtypjen se te Toka n Rrritje dhe Zhvillim, autori

pasqyron arritjet e kohs n kozmologji n nj sintez t avancuar t

praktiks krkimore studimore t arritur n Albanide, t integruar me tri

drejtime fundamentale: tektonikn globale, shkmbformimin si proces

universal, nocionin unik dhe universal t materies n bashkveprim dhe

shndrrim t prhershm t pakufizuar n koh dhe hapsir. Shpresoj

shum se ky libr do t ket jehon, veanrisht tek studjuesit e rinj t

shkencave t natyrs, sidomos tek ata q do t ken objekt studimi Tokn.Prof. Aleks Vranai,autor i gjeologjis s Shqipris

* * *

Ndr veprat shkencore pr Tokn, planetin ton t gjall dhe t begat, q

rron, zhvillohet dhe evolon me nxehtsin e vet tbrendshme, z vend t

merituar edhe libri i gjeologut pasionant Vedat Shehu The growing and

developing Earth, q tashm, pas rreth dy dekadash, po e shohim prsri t

rinovuar n shqip. N kt libr pasqyrohet edhe dinamika e zhvillimit t

Albanideve, duke shprehur edhe kontributin shqiptar n gjeoshkencatbashkkohore.

Prof. Dr. Alfred FrasheriFakulteti Gjeologji Miniera Universiteti Politeknik i Tirans

* * *

Megjithse kam bindje se n shkall globale Tektonika e Pllakave

shpjegon qart proceset dhe fenomenet gjeologjike dhe n shkall lokale

vrtetohet plotsisht, veanrisht n Shqipri, mendoj se botimi i ri i librit t

Vedat Shehut Toka n Zhvillim, me nj orientim ndryshe, mbshtetet nprvojn shumvjeare t autorit dhe n studimin dhe interpretimin e nj

literature t gjer. Uroj q kjo teori e pazakont t zr vend n debate t

nxehta, jo vetm n gjeologji.

Prof. Dr. Inxh Lirim Hoxha

* * *


20/21

Vedat Shehu, pas studimeve t rndsishme q e uan n formulimin e

koncepteve origjinale pr magmatizmin ofiolitik, relativitetin e mbihipjeve

dhe pr elementet e prbashkta n zhvillimin e zonave tektonike, po na jep

ribotimin e rikonstruktuar te librit Toka ne Rritje dhe Zhvillim, ku del n

pah nj vshtrim i ri shkencor pr origjinn e energjis s brendshme t

Toks, pr shkakun e thell t levizjeve gjeologjike; mekanizmin q largonkontinentet nprmjet procesit t rritjs, faktorin q ka formuar, shkall-

shkall, edhe koren toksore t Albanideve me formacione shum t

larmishme n prmbajtje dhe n veti fiziko-mekanike.

Prof. As. Kujtim OnuziShef i departamentit t gjeologjis s Shqipris

* * *

M duket se n librin Toka n Rritje dhe Zhvillim Vedat Shehu, pervese

jep nj kuptim t ri t gjenerimit t energjis s brendshme t Toks, na kahapur shtigje te reja pr te rivlersuar moshn e ofioliteve, marredhnieve

ndrmjet zonave tektonike dhe orientimin e kerkimeve gjeologjike ne

Albanide

Dr. Inxh. Hasan BakiaEkspert n ekspediten e naftes n Ohajo (USA)

* * *

Komenti Vepr e nj Jete n Fushn e Teoris s Rritjes s Toks1, Janar 2008

Ky libr sht fryt i puns s autorit pr nj jet t tr. Ai sht thjesht nj

gjeolog fushor. Ndryshe nga shum koleg t tij, ai e vzhgon t vrtetn

dhe nuk pajtohet me at q gzon popullaritet, por me faktet gjeologjike.

Fakti sht ky, toka po rritet dhe ne na duhet t fillojm t krkojm

shkakun prse. Shehu hidhet nga shembujt praktik gjeologjik t vendit t

vet n Shqipri dhe t maleve t atjeshme, te formimi i planeteve, sistemit

diellor dhe galaktikave, mandej drejt udhs zbritse kalon te grimcat e

nivelit atomik dhe subatomik. Ai kaprcen, nga mikro n makro-bot, me

lehtsi, duke u mbshtetur gjithnj te gjeologjia, q e njh mire dhe q e

do. Ktu nuk sht rasti q ju t bini dakort edhe me disa interpretime t tijte veanta, pr at se pse toka sht n rritje dhe zhvillim. idea sht q ai

ktu po provon t vrtetoj konceptimin e rritjes, ndrsa, vepra e tij sht

nxitse dhe e miratueshme. N kt udhtim, ai jep nj permbledhje te

madhe t historis dhe fakteve t mendimit q toka sht n rritje nj teori

kjo q po fillon t fitoj pranim gjithnj e m t gjer, pavarsisht nga

prpjekjet e rryms kryesore pr ta ndrydhur at. Toka rritet dhe sht

dikush q ka konsumuar gjasht dekada duke e studjuar kt fush. Libri jo


21/21

vetm q duhet t lexohet nga ata q jan t interesuar pr hipotezn e

toks n rritje, por duhet theksuar se sht, nj ndr pak libra, q veohet

pr kt tem nj punmonumentale nga nj udhetim i jashtzakonshm

prej nj studiusi t patrembur, t zhdrvjellt, pkushtuar bots dhe veprs

pr tr nj jet. Kjo tem nj dit do t bhet rryma kryesore e shkencs

dhe Shehu do t shikohet si nj pionier i saj.N kt fush tashm jan disa libra q duhen lexuar patjetr. S pari kjo

sht nj rrym shkencore kryesore dhe do t jet fusha e shkencs q do ti

shtrije temat e veta q nga grimcat sub-atomike deri te krijimi i galaktikave.

nga David de Hilster, matematicien. fizikant;Long Beach, CA USA; Publikuar ne www.amazon.com

. . .

F A L N D E R I M E

E ndjej pr obligim t veant t theksoj ktu se shum t afrm, koleg,shok dhe miq q jan njohur me idet dhe prmbajtjen e librit, q gjat

puns pr botimin e par e deri m tani, m kan nxitur apo edhe ndihmuar

konkretisht pr prpilimin dhe botimin e par dhe n plotsimet q

pasqyrohen n botimin anglisht dhe n kt botim. Prandaj dua ti falnderoj

nga thellsia e zems; s pari redaktoren e shquarKarmen Pashai;botuesen e devotshme amerikane MelissaMills; gjeologt koleg prof.Aleks Vranai, prof. Inxh. Lirim Hoxha, prof. As. Thanas Gjata, inxh. NailDemi; profesorin e filozofis Paqsor Shehu, profesorin e ekonomispolitike prof. dr. Bajram Hysa, profesorin e kimis fizike Dine Mere,

profesorin e fiziksAgim Bufi, profesorin e matematiks Mina Naqo;meteorologun e pluhurit kozmik Lawrence S. Myers amerikan; prof. Giacarlo Scalera italian; prof. Cliff Ollier australian. Poashtu, falnderoj shum t tjer: t afrm, miq e koleg q kan shfaqur

prgzime dhe entusiazm pr prkushtimin tim teorik ndaj Toks planet.

Autori
http://www.amazon.com/http://www.amazon.com/

Prezantim i

Documents

Transcript of Prezantim i