1. Tema: Krahasim midis parimeve t sigurimeve shoqrore dhe
sigurimeve private PREZANTIM
2. Objekt i sigurimit t detyrueshm sht t dmshprblej t
siguruarin n prputhje me detyrimin ligjor q ka ai pr t paguar
kompensimin t tjerve. Objekti i sigurimeve sht q t rikthej t
siguruarin pas psimit t nj humbjeje, n t njjtn gjendje financiare q
ai kishte prpara humbjes. N mnyr t veant funksioni social i ktyre
sigurimeve pr mbrojtjen e disa klasave shoqrore kan futur n
mekanizmat e sigurimeve, parime t huaja pr sigurimet private. Ndr
to mund t prmendim, parimin e solidaritetit dhe sistemin e
shprndarjes. Solidariteti sht nj koncept q nuk duhet ngatrruar me
reciprocitetin. Reciprociteti n kuptimin teknik dhe ekonomik,
kuptohet si mekanizm i shprndarjes s detyrimeve (pagesave) ndrmjet
t gjith subjekteve t ekspozuar ndaj rrezikut, dhe ky sht aktiviteti
i siguruesit privat. Ndrsa te Solidariteti, i cili karakterizon
sigurimet shoqrore mungon identiteti midis subjekteve t ekspozuar
ndaj rrezikut dhe atyre midis t cilve ndahen detyrimet (pagesat)
relative. Me fjal t tjera, mungon ai reciprocitet i krkuar midis
subjekteve, t ekspozuar, e cila sht tipike e sigurimit privat.
Prvec ksaj me an t sistemit t rishprndarjes, prvec pjestimit n mnyr
solidare q kryhet midis individve t futur n sigurim, n t njjtn koh
realizohet edhe nj tjetr pjestim midis brezave, dmth t paktn nj
pjes e detyrimeve t brezave t par do t prballohet nga brezat q do t
hyjn n administrim m pas.
3. PARIMET E SIGURIMEVE SHOQRORE Nga aspekti ternologjik
sigurimet jan veprimtari q si produkt kan sigurimin kundr rreziqeve
t ndodhjes s ngjarjeve t papritura q bartin humbje/dm jetsor ose
pasuror pr nj individ apo subjekt biznesi. Parimet e prgjithshme
mbi t cilat mbshtetet organizimi dhe funskionimi sistemit t
mbrojtjes shoqrore dhe sigurimet shoqrore n veanti jan :
Universaliteti, Uniformiteti Plotsimi/Kompleksiteti, Mjaftueshmria,
Garancia Pjesmarrja.
4. Parimi i universalitetit Parimi i universalitetit shprehet n
shtrirjen e fuqis s ktij ligji n gjith territorin e Republiks s
Shqipris dhe n t gjith personat q jan ekonomikisht aktiv n nj
gjendje t caktuar ekonomike/personale. Ky parim garanton prfshirjen
e do subjekti n skem sipas kritereve t prcaktuar a nga ligji
(kriter moshe, periudh sigurimi, detyrim pr pagesn e kontributeve,
niveliit ardhurave etj. ) Universaliteti individve n shoqri u
krijon mundsin q t gjith t njihen me prmbajtjen e skems, t zbatojn
kriteret dhe rregullat e prcaktuara n t q t prfitojn prej tij. Me
an t ketij parimi ndrgjegjsohen t gjith subjektet q jan
ekonomikisht aktiv q t prfshihen n skemn e sigurimit t detyrueshm
dhe t mosifshehen detyrimeve q rrjedhin prej tij.
5. Parimi i uniformitetit Parimi i uniformitetit synon zbatimin
e rregullave t njjta pr t gjith subjektet q jan ose do t prfshihen
n system n prputhje me statusin q individi ka si person
ekonomikisht aktiv (punmarrs,ivetpunsur, pundhns) apo gjendjen
ekonomike t tij. Rregullat e vendosura jan t njjta si n drjetim t
prfshirjes n skem edhe n drejtim t s drejts pr t prfituar. Ky parim
e gjen shprehjen e tij n kto drejtime: kur prcaktohet rritja e
kufirir minimal dhe maksimal t pags, kur prcaktohet kontributi i
detyrueshm q duhet t paguajn t vetpunsuarit dhe pundhnsit, kur
prcaktohen rregullat e njjta lidhur me parashkrimin e t drejtave,
kthimin e shumave t marra tepr etj.
6. Parimi i plotsimit Parimi i plotsimit siguron q prfitimet q
u ofrohen individve brenda sistemit t mbrojtjes shoqrore , t jen t
kombinuara pra n plotsim t njra tjetrs. Ky parim ka pr qllim
mbulimin sa m kompleks t individve n shoqri ndaj do pasoje negative
finciare apo sociale. Pr t realizuar kt qllim, synohet q t ket nj
shprndarje t prfitimeve , n skema t ndryshme t sistemit t mbrojtjes
shoqrore, t cilat plotsojn njra-tjetrn. Shprndarja e prfitimeve
realizohet n tre mnyra: Sigurimi pr t ardhmen n lidhje me ngjarje
sociale t caktuara si:semundje,invaliditet, vdekje, arritja e nje
moshe te caktuar. Sigurimi n kto raste bhet mbshtetur n kontributet
q paguan vet individi. Mbshtetja me ndihma ekonomike nga shteti nse
t ardhurat e familjes jan m t ulta se niveli minimal i jetess. Kto
ndihma ekonomike jan t financuara nga buxheti i shtetit. Ndihma nga
organizata t ndryshme jofitimprurse/persona juridik privat, t cilat
mund t jen n natyr ose n t holla. Kto ndihma jepen pr njerz n
nevoje dhe pa mjete mbshtetse.
7. Parimi i mjaftueshmeris Parimi i mjaftueshmeris synon t ket
nj shprndarje t prfitimeve, n drejtim t individve n nevoj duke
patur parasysh se: sa i takon individit n prputhje me at q ai ka
kontribuar (sigurimi i detyrueshm shoqror), apo gjendjen e t
ardhurave q ai ka (skema e ndihms ekonomike) dhe sa sht nevoja pr t
patur nj nivel prfitimi sa m t mir t mundshm n prputhje me
kapacitetet q jan (t ardhurat e grumbulluara pr skemn e sigurimeve
shoqrore/buxhetin e shtetit pr ndihmn ekonomike). Pr realizimin e
shprndarjes s prfitimeve sipas ktij parimi prcaktohen kritere
prfitimi n: skemn e sigurimit t detyrueshm shoqror, skemn e ndihms
ekonomike; shrbimet sociale nga institucionet rezidenciale t
prkujdesit shoqror.
8. Parimi i garancis Sipas ktij parimi, krkohet q n sistemin e
mbrojtjes shoqrore t vendosen: garanci ligjore dhe garanci
ekonomike. Garancia ligjore shprehet n prcaktimet ligjore dhe
nnligjore t t drejtave t individve, kritereve q ata duhet t
prmbushin pr t prfituar si dhe n sanksionet q do t ndrmerren ndaj
subjekteve q cnojn zbatimin e ktyre t drejtave. Garancia ligjore
shprehet edhe n prcaktimin ligjor t procedurave t ankimimit t
subjekteve (ankimimin administrativ, ankimimin gjyqesor). Kjo lloj
garancie ju siguron individve pr vazhdimsin e gzimit t t drejtave t
tyre pavarsisht reformave ekonomike/sociale q mund t ndodhin n t
ardhmen Garancia ekonomike synon garancin pr prfitime materiale t
vazhdueshme dhe prfitimeve t detyrueshme nga shteti. Shteti
subvencionon pagimin e prfitimeve t caktuara, nse nuk ka mundsi q
ato t prballohen nga t ardhurat e mbledhura n skem (sigurimi
idetyrueshem shoqror). Niveli i garancise ekonomike sht i ndryshm n
shtete t ndryshme dhe sht i lidhur ngushtsisht me zhvillimin
ekonomiko-shoqror t vendit.
9. PARIMET E SIGURIMEVE PRIVATE Parimet mbi t cilat mbshteten
sistemi i sigurimeve private jan: Interesi i sigurueshm Mirbesimi E
drejta e zvendsimit Parimi i dmshprblimit Kontributi Shkaku Kryesor
Transparenca
10. Interesi i Sigurueshm Intersi i sigurueshm konsiderohet kur
nj subjekt ka interes t sigurueshm pr t siguruar nj pasuri, n qoft
se ai nga dmtimi ose shkatrrimi i pasuris, cnohet n mnyr direkte
ose indirekte n t drejtat e tij pasurore Koncepti i pasuris n kt
rast prfshin do send q sht objekt i bots materiale, q sjell dobi
ekonomike dhe vihet n sundim t njeriut, ku prfshihen si sendet e
luajtshme dhe ato t paluajtshme dhe n prgjithsi do send q sht i
ligjshm n qarkullimin civil Kontrata e sigurimit sht nj kontrat ku
nj person i premton pr t kompensuar nj tjetr pr ndonj humbje t ciln
ky i fundit mund t duhet t vuajn nga t qenit i ekspozuar ndaj
rreziqeve t caktuara, n shqyrtimin e nj shume t hollash i quajtur
prim. Interesi i sigurueshm n kontratat e sigurimit sht e drejta
ligjore q gzon nj individ pr t hyr n nj marrveshje sigurimi, ndaj
nj rreziku t mundshm pr psim humbjeje
11. Interesi i sigurueshm n sigurimin e pasuris/prons dhe
prgjegjsive E para midis ktyre marrdhnieve t njohura nga ligji sht
ajo e pronarit, si person fizik apo juridik, pra sigurimi i t
drejts s pronsis, ndaj nj t mire q shprehet n vler.Ky interes
ekziston sepse humbja e pasuris/prons sht humbje financiare pr
pronarin e saj. Interes t sigurueshm mbi nj pron kan edhe
uzurfruktari, poseduesi si dhe do person tjetr q gzon nj t drejt
reale mbi nj pron Nj e mir mund t jet n pronsi t dy apo m shum
individve fizik/juridik. N kt rast interesi i sigurueshm ekziston
pr t dy ortakt, sepse humbja ose dmtimi i pronsis u sjell humbje
financiare. Huadhnsi ose kreditori ka interes t sigurueshm n nj
send q sht marr hua, sepse duhet t zvendsohet, nse vidhet ose
dmtohet. dokush ka interes t sigurueshm n jetn e bashkshortit dhe
anasjelltas. Secili prej nesh, duke siguruar jetn, jemi t
pakufizuar t emrojm cilindo person fizik/juridik si prfaqsues i
shprblimit me vdekjen e t siguruarit.
12. Kur duhet t ekzistoj interesi i sigurueshm? S pari: n
sigurimin e prons/pasuris, duhet q n momentin kur ndodh nj dm ose
humbje, duhet t jet i pranishm interesi i sigurueshm. S dyti: q nj
person, n momentin kur nnshkruhet kontrata, por ky interes duhet
vijuar n koh, deri n momentin kur ndodh nj dm ose humbje e
mundshme. S treti: n sigurimin e jets, krkesa pr pranin e interesit
t sigurueshm prmbushet q me lidhjen e kontrats apo t lshimit t
polics s sigurimit, dhe jo n momentin kur vdes i siguruari (pra n
momentin kur ndodh humbja e jets) Prfundimisht nse nuk ka interes t
sigurueshm, ather shoqria e sigurimit nuk lshon polic
sigurimi.
13. Parimi i Mirbesimit Mirbesimi, n t drejtn civile, bazohet n
konceptin se: kontratat jan nj marrdhnie ndrmjet dy palve, prandaj
detyrimi i mirbesimit ekziston gjat negociatave, madje edhe m
prpara se nj marrdhnie kontraktuale mund t ekzistoj. Mirbesimi
prfshin tre nocione: nj detyrim pr palt pr t bashkpunuar n arritjen
kontraktuale; objekti (besnikri ndaj vet premtimit) prputhje me
standardet e ndershmris s sjelljes; dhe prputhje me standardet e
sjelljes, t cilat jan t arsyeshme n lidhje me interesat e palve.
Kontratat e sigurimit i prkasin tipeve t veanta t kontratave t
bazuara n besimin reciprok dhe n sigurin contractus intuitae
personae, ku aplikohet parimi i uberrimae fides n latinisht ose
utmost good faith(mirbesimi maksimal). Nse ky parim nuk do t
respektohej, athere kjo mund t conte dhe n prishje t kontrats.
14. Parimi i mirbesimit ndeshet n dy momente; S pari, para
nnshkrimit t kontrats, ku i siguruari duhet t shfaq t gjitha t
dhnat materiale t cilat mund t ndikojn n nnshkrimin e kontrats pr
shembull: Nse bhet nj sigurim shndetsor, personi duhet t ver n
dijeni siguruesin nse vuan nga ndonj smundje e caktuar,etj. S dyti,
pas nnshkrimit t kontrats. Ky sht nj rast m i vshtir pr tu
prcaktuar, dhe pr tu vn n praktik, sepsa nga ana logjike, asnj i
siguruar nuk ka qllim ekonomik t vr n dijeni siguruesin pr
rrethana, t cilat mund t ndryshojn kushtet e kontrats. Sipas
parimeve t prgjithshme t s drejts, mirbesimi duhet t prevaloj, jo
vetm para nnshkrimit, por gjithashtu edhe pas nnshkrimit t
kontrats. N rastet kur kto rregulla nuk zbatohen,
15. E drejta e zvendsimit Parimi i zvendsimit (subrogation) sht
parim sipas t cilit, nj i siguruar e zvendson t drejtn e tij, pr t
krkuar dmshprblim nga dmtuesi, me te drejtn pr tu dmshprblyer, apo
pr tu kompensuar, nga siguruesi, nse dmi n fjal ka qen i siguruar.
Kjo do t thot se i siguruari, i kalon t drejtn ligjore siguruesit,
pr t arktuar vlern e dmit nga nj pal e tret, q sht pala dmtuese,
apo pala neglizhente. Qllimi i zvendsimit, analizohet sipas ktyre
drejtimeve: t parandaloj, q i siguruari t dmshprblehet dy her, pr t
njjtn humbjeje. Kjo do t thot se, parandalohet dukuria q i
siguruari mund t krkoj dmshprblim, edhe shoqris s sigurimit, por
edhe shkaktarit t aksidentit. t rndoj me prgjegjsi, paln apo
personin q shkaktoi humbjen, duke mundsuar siguruesin q t arktoj
parat nga pala dmtuese,(ose edhe nga nj sigurues i tij) p.sh. kur
pala dmtuese sht siguruar tek nj shoqri sigurimi. t ndihmoj pr t
mbajtur t ult normn e sigurimit, sepse siguruesi duke u dmshprblyer
nga pala dmtuese, nuk ka realisht humbje, sepse i zvendsohet dalja
e t hollave t paguara si dmshprblim, gj q nuk e reflekton n rritje
t primit pr sigurimet vijuese. Siguruesi nuk mund t ushtroj
zvendsimin prkundr t siguruarve t tij, sepse do t cnonte qllimin
kryesor t blerjes s produkteve t sigurimit nga t siguruarit
Subrogimi nuk ekziston n sigurimin e jets dhe n shumicn e
kontratave t sigurimit shndetsor sepse kto lloje kontratash nuk jan
n thelb kontrata dmshprblimi.
16. Parimi i dmshprblimit. Parimi i dmshprblimit = Asgj prve
dmit t psuar. Parim me karakter urdhrues Objekti i sigurimeve sht q
t rikthej t siguruarin pas psimit t nj humbjeje, n t njjtn gjendje
financiare q ai kishte prpara humbjes. Krkes-dmshprblimi ka pr
qllim q ta ndihmoj t dmtuarin t kryej nj vlersim t prafrt t vlers
aktuale t sendeve t dmtuar. Objekt i sigurimit t detyrueshm sht t
dmshprblej t siguruarin n prputhje me detyrimin ligjor q ka ai pr t
paguar kompensimin t tjerve. Siguruesit pranojn t sigurojn jetn apo
rastet e aksidenteve fatale, pa limit (duke pasur parasysh kushtet
mjeksore). Limiti real sht mundsia pr t paguar primin e sigurimit,
q lidhet me vlern me t ciln sigurohet jeta apo pjes t trupit
njerzor. Pr shkak se vlera ekonomike e jets s njeriut, nuk mund t
vlersohet sakt prpara vdekjes, sigurimi i jets nuk mund t jet
kontrat dmshprblimi.
17. Kontributi Mund t ndodh q pr t njjtin rrezik ose rast
sigurimi, pr nj pasuri t caktuar, i siguruari t ket lidhur n mnyr t
veant disa kontrata sigurimi, n sigurues t ndryshm.N rast humbjeje
do t kemi nj dmshprblim nga t dy policat. Ligji ka parashikuar q i
siguruari sht i detyruar q t njoftoj secilin sigurues pr t gjitha
sigurimet e bra prej tij mbi kt pasuri. N qoft se i siguruari me
qllim nuk njofton do sigurues pr seciln kontrat sigurimi,
siguruesit nuk jan t detyruar q t paguajn shprblimin e dmit. Nse
ndodh ngjarja e sigurimit rezulton se n kt rast prgjegjsia e
siguruesve pr t paguar shprblimin e sigurimit prball t siguruarit,
sht prgjegjsi solidare
18. Pr t br t mundur realizimin e kontributit, duhen plotsuar
kushtet e mposhtme; duhet t ekzistojn dy ose m shum polica
dmshprblimi; policat duhet t mbulojn nj interes t prbashkt; policat
duhet t mbulojn nj rrezik t prbashkt q shkakton humbjen; policat
duhet t mbulojn nje subjekt t prbashkt; cdo polic duhet t marr
prsipr shlyerjen e humbjes. Nuk sht fjala pr t pasur polica
identike, prsa i prket mbulimit t t njjtit interes, rrezik apo
subjekt. Ajo q sht e rndsishme, sht q policat t ken pika t
prbashkta me njra-tjetrn.
19. Shkaku Kryesor Shkaku kryesor n nj kontrat sigurimi duhet t
prcaktohet shum sakt. Pr kt arsye sht e nevojshme, t specifikohen
rreziqet, ndaj t cilave sigurohet mbulimi Shkak kryesor, do t thot
motivi baz dhe efektiv q sjell si pasoj nj sr ngjarjesh q kan nj
prfundim t caktuar, pa ndrhyrjen e ndonj force ekzistuese dhe q
vepron n mnyr aktive n saj t nj burimi t ri, t pavarur. Shkaku
kryesor = sht shkaku dominues, motivi m efektiv. Ka raste kur sht e
vshtir t prcaktohet shkaku i humbjes, dhe prcaktimi i saj i lihet
gjykats.
20. Transparenca N kontekstin e nj kontrate sigurimi,
transparenca prcaktohet si: Kuptueshmri, siguri, shmangie e
dykuptimsis, qartsi. Kto terma nuk mund t jen sinonime t njra-
tjetrs pr transparencn, por prshkruajn aspekte t ndryshme pr t
njjtin koncept. Ligji mbi sigurimin do t thot rregull ligjor, i
cili duhet t jet i kuptueshm n policn e sigurimit, d.m.th.
mesatarja e kuptueshmris nga polica e sigurimit Qartsia,
kuptueshmria, duhet t kuptohet si mungesa e do dyshimi t arsyeshm,
kur bhet fjal pr interpretimin e kontrats N rast konflikti t
pakaprcyeshm mes dy objektivve, n kt rast do t ket superioritet apo
prparsi, objektivi i kuptueshmris. Qllimi kryesor i parimit t
transparencs me kontekstin e kontrats s shitjes, e vendos blersin n
nj pozicion, n t cilin ai nuk sht i detyruar t blej, por mundet nse
produkti prputhet brenda pritshmrive t tij