ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის...

ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება

კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით

საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში

1

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის საბაზისო კვლევა




2

Sinaarsi

წინასიტყვაობა...................................................................................................................................... 4

1. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება .......................... 5

1.1. გეოგრაფიული მდებარეობა ....................................................................................................... 5

1.2. რელიეფი და გეოლოგიური აგებულება .................................................................................. 6

1.3. ჰიდროგრაფიული ქსელი ........................................................................................................... 7

1.4. ნიადაგსაფარი .............................................................................................................................. 15

1.5 ტყის რესურსები .......................................................................................................................... 17

1.6 მცენარეული საფარი ................................................................................................................... 17

1.7. ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები ............................................................ 20

1.7.1. ფლორა .................................................................................................................. 20

1.7.2. ფაუნა ..................................................................................................................... 20

1.7.3. ჯავახეთის ეროვნული პარკი ........................................................................... 21

1.8. ძირითადი ლანდშაფტები ........................................................................................................ 23

2. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიკური დახასიათება .........................................23

2.1. დემოგრაფია ................................................................................................................................ 23

2.2. სოფლის მეურნეობა ................................................................................................................... 24

2.2.1. მეურნეობათა კლასიფიკაცია ........................................................................... 24

2.2.2. სასოფლო მოსახლეობა ...................................................................................... 25

2.2.3. მიწის ფონდი ...................................................................................................... 25

2.2.4. ერთწლოვანი კულტურები .............................................................................. 28

2.2.5. მეცხოველეობა .................................................................................................... 29

2.2.6. მექანიზაცია ......................................................................................................... 30

2.2.7. სასურსათო უსაფრთხოება ............................................................................... 31

2.3. მრეწველობა ................................................................................................................................. 32

2.4 ჯანდაცვა და განათლება ............................................................................................................ 32

2.5. ინფრასტრუქტურა ..................................................................................................................... 33

2.6. კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები............................................................................... 33

2.7. ტურიზმი ...................................................................................................................................... 34

2.8. ძირითადი პრობლემები ............................................................................................................ 34

ცხრილი 1. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ............................ 36

ცხრილი 2. ნინოწმინდა მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ეთნიკური ნიშნით

38

ცხრილი 3. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების

განაწილება თემების მიხედვით ........................................................................................ 40

ცხრილი 4. სამრეწველო ობიექტები ............................................................................................... 41

ცხრილი 5. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ჯანდაცვის ობიექტები და მომსახურე

პერსონალი ............................................................................................................................. 46

ცხრილი 6. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის განათლების ობიექტები ................................. 47

ცხრილი 9. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების

დასახელება, აგების თარიღი და მდებარეობა ................................................................ 50

3. კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი ნინოწმინდის

მუნიციპალიტეტისათვის ............................................................................................................51

3.1 კლიმატის მიმდინარე ცვლილება ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში ....................... 51

3.1.1 მრავალწლიური კლიმატური მახასიათებლები ..................................... 51




3

3.1.2. დაკვირვებულ მონაცემთა ბაზა და მიმდინარე ცვლილებების

შეფასების მეთოდოლოგია .......................................................................................... 52

3.1.3. მიღებული შედეგების ანალიზი (ფარავანი) ............................................... 52

3.1.4 ექსტერემალური მოვლენები ............................................................................. 60

3.1.5. დანართი: ნინოწმინდის კლიმატური პარამეტრების მნიშვნელობები ... 62

3.2. კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილება 2020–2050 წწ. ......................................................... 67

3.2.1 კლიმატური პარამეტრების ცვლილება .................................................... 67

3.2.2 ექსტრემალური ინდექსები ............................................................................... 76

3.2.3 ექსტრემალური მოვლენები ............................................................................... 77

3.2.4 დანართი: ნინოწმინდის კლიმატური პარამეტრების ფაქტიური და

პროგნოზირებული მნიშვნელობები ......................................................................... 79

4. დანართები ..............................................................................................................................................83

დანართი 1. წრფივი ტრენდის მდგრადობის კრიტერიუმი ....................................................... 83

დანართი 2. კლიმატის ცვლილების ექსტრემალური ინდექსები ............................................ 83

დანართი 3. გვალვის შეფასების ინდექსი (SPI) ........................................................................... 84

დანართი 4. კლიმატის ცვლილების სცენარების აგების მეთოდოლოგია ............................. 86

დანართი 5 მოდელების დაკალიბრების მეთოდოლოგია ......................................................... 89

5. შეფასება და დასკვნები .........................................................................................................................91

5.1 ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის გეოლოგიური შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი

ცვლილების პირბებში ......................................................................................................... 91

5.2 ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული მდინარეების მოკლე

ჰიდროლოგიური შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში ... 92

5.3. ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი

ნინოწმინდას მუნიციპალიტეტის ტერიტორიისათვის ................................................ 92

5.4 ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიური სიტუაციის შეფასება კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში ....................................................................... 100

5.4.1. მეთოდოლოგიური განმარტება .................................................................... 100

5.4.2. ზოგადი აღწერილობა ..................................................................................... 102

5.4.3. ეკონომიკის ზოგადი მომოხილვა .................................................................. 102

5.4.4. დასკვნა, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასება .......................... 103

გამოყენებული წყაროები და ლიტერატურა .............................................................................. 105




4

წინასიტყვაობა

წინამდებარე ანგარიში შემუშავდა პროგრამის „ადგილობრივი შესაძლებლობების

გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის ცვლილებასთან

ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და

სამხრეთ კავკასიაში“ ფარგლებში, რომელსაც ევრო კავშირის დაფინანსებით

ახორციელებენ საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია „მერსი ქორფსი“ და

კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელი (CENN).

პროგრამა ხორციელდება დედოფლისწყაროს, სიღნაღის, საგარეჯოს, დმანისის,

ბოლნისის, მარნეულის და ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტებში საქართველოს

ტერიტორიაზე, ხოლო ლორის მარზაში - სომხეთში და აღსტაფას, სამუხის,

თოვუზის, შამქირის რაიონებში - აზერბაიჯანში და მისი ძირითადი მიზანია

ადგილობრივი ხელისუფლებისა და თემების შესაძლებლობების გაზრდა და

გაუმჯობესება, ორმხრივი რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება, სამხრეთ

კავკასიაში კლიმატის ცვლილებით განპირობებული გარემოსდაცვითი,

სოციალური და ეკონომიკური ზეგავლენის გაცნობიერება და აღმოფხვრა.

პროგრამის ფარგლებში სამიზნე მუნიციპალიტეტების თემების კლიმატის

ცვლილებისადმი მოწყვლადობის შესარბილებლად, სხვა საქმიანობებთან ერთად,

გათვალისწინებულია: კლიმატის ცვლილებისადმი საადაპტაციო გეგმების,

ბუნებრივი კატასტროფების საფრთხეებისა და მოწყვლადობის ანალიზი და

რისკების რუკების შემუშავება სათემო, მუნიციპალურ და რეგიონალურ დონეზე,

ცნობიერების ასამაღლებელი და საგანმანათლებლო ღონისძიებების

განხორციელება, ადგილობრივი დაინტერესებული მხარეების შესაძლებლობების

გაძლიერება და სამუშაო ჯგუფებისა და ქსელის შექმნა სტრუქტურული

დიალოგის წარმართვისათვის ადგილობრივ, ცენტრალურ და რეგიონალურ

დონეზე.

ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის

ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და

სამხრეთ კავკასიაში

5

1. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ფიზიკურ-

გეოგრაფიული დახასიათება

1.1. გეოგრაფიული მდებარეობა

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტი საქართველოს სამხრეთში, სამცხე-ჯავახეთის

რეგიონში მდებარეობს. მისი ფართობია 1353,9 კვ. კმ. მისი უდაბლესი წერტილია

1,800 მ (ფარავნის ტბა), უმაღლესი — 3,189 მ (მთა გოდორები).

მუნიციპალიტეტის სამხრეთ-დასავლეთი საზღვარი ემთხვევა საქართველო-

თურქეთის, ხოლო სამხრეთი საზღვარი ნიალისყურის ქედს მიჰყვება, რომელიც

სომხეთს ესაზღვრება. ჩრდილოეთით აბულ-სამსარისა და ჯავახეთის ქედების

შემაერთებელი სერით წალკის მუნიციპალიტეტისაგან არის გამოყოფილი,

დასავლეთით აბულ-სამსარის ქედით ახალქალაქის მუნიციპალიტეტს, ხოლო

აღმოსავლეთით კი ჯავახეთის ქედის თხემით - დმანისის მუნიციპალიტეტს

ემიჯნება.

იგი განლაგებულია ჯავახეთის ვულკანურ ზეგანზე, ახალქალაქის პლატოს

უკიდურეს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში, ხანჩალის ტბის აღმოსავლეთით, ზღვის

დონიდან 1950-2200 მ სიმაღლეზე.

მუნიციპალიტეტის ცენტრია ქ. ნინოწმინდა რომელიც, ჯავახეთის ზეგანზე,

ახალქალაქის პლატოს უკიდურეს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში, ხანჩალის ტბის

აღმოსავლეთით, ზღვის დონიდან 1940 მ სიმაღლეზე მდებარეობს. ნინოწმინდა

ახალციხიდან დაშორებულია 91 კმ-ით, თბილისიდან წალკის გავლით 161 კმ-ით,

ხოლო ახალციხის გავლით 320 კმ-ით.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიული ორგანოებია: ქალაქი ნინოწმინდა 10

ადმინისტრაციული ერთეული: კონდრიო, ეშტია, სათხე, განძანი, გორელოვკა,

ხანჩალი, ტამბოვკა, ფოკა და ჯიგრაშენი.




6

1.2. რელიეფი და გეოლოგიური აგებულება

განსახილველი რაიონი სამხრეთ საქართველოს მთიანეთის ნაწილს წარმოადგენს და

მორფოლოგიურად ჯავახეთის, ნაწილობრივ ახალქალაქის პლატოებს (ზეგნებს)

მოიცავს. ეს ტიპური მთაგორიანი მხარეა რელიეფის მისთვის დამახასიათებელი

მორფოსტრუქტურული ფორმებით. ჯავახეთის ზეგანზე უმსხვილესი

მორფოსტრუქტურული ერთეულები სამსარის და ჯავახეთის ქედებია. ფარავნის

ჩაკეტილი ტბა ამ ორ ქედს შორის მოქცეულ ღრმულში მდებარეობს და შეტბორვითი

გენეზისისაა.

განსახილველი ტერიტორიის მთლიან ფართობზე გეოლოგიური სუბსტრატი

წარმოდგენილია წალკა-ახალქალაქის წყების კონტინენტური, ტუტე ეფუზივებით -

ბაზალტებით, დოლერიტებით, ანდეზიტ-ბაზალტებით, ანდეზიტებით, ტბიური

კონგლომერატებით, ქვიშებით, ქვიშა-ქვებით და თიხებით. ასაკობრივად ეფუზიური

წარმონაქმნების წალკა-ახალქალაქის წყება პლიოცენ - ადრემეოთხეულის (3

2 1N Q )

ეპოქას მიეკუთვნება. აღნიშნული ლავური წარმონაქმნები ახალქალაქის მთიანეთის

სამხრეთ ნაწილში, სოფ. ხანჩალის მიდამოებში დიდი სიმძლავრისაა (1000 მეტრზე

მეტი), ხოლო ჩრდილოეთის მიმართულებით სიმძლავრე თანდთან კლებულობს.

ბევრგან ლავურ განფენებს შორის გაიდევნება დელუვიური და შლაკური გამომწვარი

წარმონაქმნები, რომლებიც წყალგაუმტარია. წყების ზედა ნაწილში განვითარებულია

ვულკანური ფერფლის და ტბიური თიხების პრაქტიკულად წყალგაუმტარი შრეები,




7

რომელთა საშუალებითაც ხდება წყების დაყოფა ზედა პლიოცენურ და

ადრემეოთხეულ ნაწილებად.

ტექტონიკურად საკვლევი ტერიტორია სომხითის (ართვინ-ბოლნისის) ბელტის

ჯავახეთის ზონაში შედის. ეს უკანასკნელი მთლიანად არის გადაფარული ნეოგენის

და მეოთხეულის კონტინენტური პიროკლასტოლითებით და ანდეზიტ-დაციტური

და ბაზალტური შედგენილობის ლავური განფენებით. ვულკანოგენური კომპლექსი

სუსტად არის დისლოცირებული. მასში განვითარებული დამრეცი და მოკლე

ნაოჭები უკეთ არის გამოხატული ზონის ჩრდილოეთ ნაწილში. სავარაუდოა, რომ

ლავური განფენების ქვეშ ზედაცარცული და პალეოგენური ნალექები იყოს

განლაგებული, თუმცა, ბურღვის მასალების სიმწირის გამო, მათი სიმძლავრე და

შესაბამისად, კრისტალური სუბსტრატის განლაგების სიღრმე უცნობია. რაიონის

მსხვილ ტექტონიკურ სტრუქტურებს ორი მერიდიანული რეგიონალური ღრმა

რღვევა წარმოადგენს, რომლებიც აბულ სამსარის და ჯავახეთის ქედების გასწვრივ

ვრცელდება და ლავის ამომყვან არხებად განიხილება.

წალკა-ახალქალაქის ეფუზივებით აგებული წყება ერთიან წყალშემცველ ჰორიზონტს

წარმოადგენს. ლავა მსხვრევადი, კლდოვანი ქანია, რომლისთვისაც

დამახასიათებელია გაცივების, გამოფიტვის, ზოგან ტექტონიკური ინტენსიური

ნაპრალიანობა. ამ ქანების მაღალი წყალშემცველობა განპირობებულია ინტენსიური

ნაპრალიანობით, კარგი წყალგამტარებლობით და ატმოსფერული ნალექების მაღალი

წლიური ნორმით (600 – 1000 მმ/წელიწადი). გარდა ამისა, წყალსიუხვეს ხელს უწყობს

ხელსაყრელი მორფოლოგია და ინფილტრაციის კარგი შესაძლებლობა. საკუთრივ

ზეგანზე მიწისქვეშა წყლების გამოსავლები უმნიშვნელოა. სამაგიეროდ, მძლავრი

გამოსავლები აღინიშნება ხეობათა კარნიზებზე, აგრეთვე ლავების და შედარებით

წყალგაუმტარი ქანების კონტაქტურ ზოლში. ახალქალაქის და ჯავახეთის

ზეგნების ფარგლებში არსებული დიდდებიტიანი წყაროებიდან აღსანიშნავია:

ბეჟანოს წყარო, დებიტით 250 ლ/წმ, აბლარი – 2000 – 2500 ლ/წმ, ახალი

ხულგუმო – 1500 ლ/წმ, დაშბაშის წყაროები - 3500 ლ/წმ, იხტილა – 3000 ლ/წმ,

სამსარი – 2300 ლ/წმ და ა.შ. მრავლად ვხვდებით აგრეთვე საშუალოდებეტიან

წყაროებსაც. ქიმიური შედგენილობით წალკა-ახალქალაქის ვულკანოგენურ

წყებასთან დაკავშირებული მიწისქვეშა წყლები ჰიდროკარბონატულ-სულფატური

ნატრიუმიან-კალციუმიანია, საერთო მინერალიზაციით 0.1 – 0.3 გ/ლ ფარგლებში.

ამ წყლების სასმელი თვისებები მაღალია. სხვათა შორის, ისინი განიხილება

როგორც ჩვენი ქვეყნის დედაქალაქის სასმელი წყალმომარაგების

ალტერნატიული წყარო.

1.3. ჰიდროგრაფიული ქსელი

ჯავახეთის ზეგანი ხასიათდება ხშირი ჰიდროგრაფიული ქსელით, რაც ნინოწმინდის

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე წარმოდგენილია მდინარეებით ფარავანი,

ბუღდაშენი, აგრიჩაი, კოჩკი, კირხ-ბულახი, განძასხევი, საზღვარგარეთული

(ზაგრანიჩნაია) და სხვა. აქვეა ტბები ფარავანი, საღამო, მადათაფა, ხანჩალი,

ბუღდაშენი და სხვა. მრავლად არის წყაროების გამოსასვლელები და ჭარბტენიანი

ადგილები, რომლებიც წარმოადგენენ სხვადასხვა მცირე მდინარეების სათავეებს.




8

ქვემოთ მოყვანილია ნინოწმინდის ტერიტორიაზე არსებული ძირითადი

მდინარეებისა და ტბების მოკლე ჰიდროგრაფიული დახასიათება.

მდინარე ფარავანი სათავეს იღებს ფარავნის ტბიდან, მის სამხრეთ-დასავლეთ

დაბოლოებიდან სოფ. ფოკასთან 2075 მეტრის სიმაღლეზე და ერთვის მდ. მტკვარს

მარცხენა მხრიდან სოფ. ხერთვისთან. მდინარის სიგრძე 74 კმ, საერთო ვარდნა 960

მეტრი, საშუალო ქანობი 13 ‰, წყალშემკრები აუზის ფართობი 2350 კმ2, აუზის

საშუალო სიმაღლე კი 2120 მეტრია. მდინარეს ერთვის სხვადასხვა რიგის 218

შენაკადი ჯამური სიგრძით 796 კმ. მათ შორის დიდი შენაკადებია განძასხევი

(სიგრძით 19 კმ), ბუღდაშენი (16 კმ), კირხბულახი (32 კმ), კორხი (30 კმ) და ჭობარეთი

(23 კმ).

მდინარის წყალშემკრები აუზი ჩრდილოეთიდან შემოსაზღვრულია მთებით ჭარელი

(2653 მ), მშრალი მთა (2481.8 მ), შუანამთა (2381.7 მ) და თავკვეთილით.

აღმოსავლეთიდან ჯავახეთის (სველი მთები) და სამხრეთიდან გეკტაფენის (გეკ-

დაღის) ქედებით.

აუზის რელიეფის მნიშვნელოვანი ნაწილი ხასიათდება დეპრესიული ადგილებით,

რომელთა უმეტესობა დაკავებულია ტბებით და ჭარბტენიანი ადგილებით.

მდინარის აუზში არსებული დიდი ტბებია ფარავანი, საღამო, ხანჩალი და მადათაფა

საერთო ფართობით 70-75 კმ2.

აუზის გეოლოგიურ აგებულებაში მონაწილეობას იღებენ ბაზალტები და ანდეზიტო-

ბაზალტები, რომლებიც მოსწორებულ ადგილებზე გადაფარულია 15-30 სმ სისქის

შავმიწა ნიადაგის ფენით. ფერდობებზე გავრცელებულია მთა-მდელოს, ხოლო

დეპრესიულ ადგილებში ჭაობის ნიადაგები. აუზში ძირითადად გავრცელებულია

ალპური და სუბალპური მდელოები.

ფარავნის ტბიდან გამოსვლის შემდეგ მდინარე გაედინება ჯავახეთის მთიან

პლატოზე, სადაც მისი ხეობა არამკაფიოდ არის გამოხატული. სოფელ ჯიგრაშენთან

მდინარის ხეობა იღებს ყუთისმაგვარ, ხოლო ქ. ახალქალაქის ქვემოთ შესართავამდე _

კანიონისებურ ფორმას. ხეობის ფსკერის სიგანე სათავეებში 250-400 მეტრი, სხვა

უბნებზე კი 25-40 მეტრია. ხეობაში ხშირია წყაროების გამოსასვლელები, რომელთა

ტემპერატურა 8-90-ს არ აღემატება.

მდინარის კალაპოტი ზედა და შუა დინებაში კლაკნილი, ქვემოთ კი ზომიერად

კლაკნილია. მდინარე იტოტება მხოლოდ სოფ. საღამოსა და განძას მიდამოებში.

კუნძულები, რომელთა მაქსიმალური სიგრძე 1,5 კმ, სიგანე 0,2 კმ, ხოლო სიმაღლე 1,5

მეტრია, დაფარულია ბალახეული მცენარეულობით, ხოლო ცალკეულ მონაკვეთებზე

კლდის ნამსხვრევებით.

ფარავნის ტბიდან გამოსვლის შემდეგ მდინარე ხასიათდება დაბლობის მდინარის

თვისებებით _ დაბალი ქანობებითა და სიჩქარეებით. საღამოს ტბიდან გამოსვლის

შემდეგ მდინარე ხასიათდება შედარებით მაღალი ქანობებითა და სიჩქარეებით.

ახალქალაქის ქვემოთ კი მდინარე ტიპიური მთის მდინარის თვისებებს იძენს.

ნაკადის სიგანე იცვლება 80 მეტრიდან (სოფ. ფოკასთან) 3 მ-მდე (სოფ. საღამოსთან),

სიღრმე 0,2-დან 0,8 მ-მდე, ხოლო სიჩქარე 1.0 მ/წმ-დან 2.5 მ/წმ-მდე. ნაკადის ფსკერი ქ.

ახალქალაქამდე სწორი და ალუვიურია, ქვემოთ კი არასწორია და ჩახერგილია დიდი

ზომის ლოდებით და კლდის ნამსხვრევებით. მდინარის ნაპირები ქ. ახალქალაქამდე




9

არამკაფიოდ გამოხატულია, ხშირად შეუმჩნევლად ერწყმიან ბალახით დაფარულ

ჭალას ან მიმდებარე ტერიტორიის ნაპირებს, ქვემოთ კი მდინარის ნაპირები,

სიმაღლით 1,5-2,5 მეტრი, კლდოვანი და ციცაბოა.

მდინარე საზრდოობს თოვლის, წვიმისა და გრუნტის წყლებით. მისი წყლიანობის

რეჟიმი ხასიათდება გაზაფხულის წყალდიდობით, ზაფხულ-შემოდგომის მდგრადი

და ზამთრის არამდგრადი წყალმცირობით. გაზაფხულზე ჩამოედინება წლიური

ჩამონადენის 38%, ზაფხულში 30%, შემოდგომაზე 15% და ზამთარში 17%.

მდინარეზე არმდგრადი ყინულოვანი მოვლენები ფიქსირდება ყოველწლიურად.

ყინულოვანი მოვლენები, ძირითადად წანაპირების სახით, იწყება ნოემბერში და

გრძელდება თებერვლის ან მარტის ბოლომდე. ცალკეულ ცივ ზამთარში აღინიშნება

მდინარის ზედაპირის გაყინვა, რომლის ხანგრძლივობა, დამოკიდებული ჰაერის

ტემპერატურაზე, იცვლება 9-დან 131 დღემდე.

მდინარეზე საშიში ჰიდროლოგიური მოვლენები არ აღინიშნება. მდინარე

გამოიყენებოდა ირიგაციული და ენერგეტიკული დანიშნულებით. მასზე

ფუნქციონირებდა ოროჯოლარისა და ალმალის სარწყავი სისტემები, ასევე განძას და

ახალქალაქის ჰესები დადგმული სიმძლავრით 95 და 172 კვტ შესაბამისად.

ამჟამად მდ. ფარავანზე, სოფ. ხანდოს ქვემოთ, მიმდინარეობს ფარავნის ჰესის

მშენებლობა.

მდინარე აგრიჩაი სათავეს იღებს ტბა ხანჩალიდან 1927 მეტრის სიმაღლეზე და

ერთვის მდ. ფარავანს მარცხენა მხრიდან სოფ. ყაურმასთან. მდინარის სიგრძე 13 კმ,

საერთო ვარდნა 93 მეტრი, საშუალო ქანობი 7‰, წყალშემკრები აუზის ფართობი 196

კმ2, აუზის საშუალო სიმაღლე კი 2270 მეტრია. მდინარეს შენაკადები არ გააჩნია.

მდინარის წყალშემკრები აუზი მდებარეობს ჯავახეთის მთიანეთში გეკტაფენის (გეკ-

დაღის) ქედის ჩრდილოეთ ფედობზე 1900-2580 მეტრის სიმაღლეზე. აუზის

ჩრდილოეთ ნაწილი ახალქალაქის პლატოზეა, რომელსაც სუსტად ტალღისებური

რელიეფი გააჩნია. აუზის ცალკეულ უბნებზე გვხვდება ჩადაბლებული ადგილები,

რომლებიც დაკავებულია ტბებით და ჭაობებით. აუზის სამხრეთ ნაწილი მდებრეობს

გეკ-დაღის (1900-22980 მ) ჩრდილოეთ ფერდობზე და ძლიერ დანაწევრებულია მცირე

ხევების ხეობებით. აუზის როგორც მთიან, ასევე დაბლობ ტერიტორიაზე გვხვდება

ტბები, რომელთაგან ყველაზე დიდია ხანჩალის ტბა, რომელიც მდებარეობს აუზის

ცენტრალურ ნაწილში 1927 მეტრზე. სხვა ტბები (მრგვალი, ჩაპლახი, სელე და სხვები)

შედარებით პატარაა.

აუზის გეოლოგიურ აგებულებაში მონაწილეობას იღებენ ანდეზიტები,

დოლერიტები და ბაზალტები. აღნიშნული ქანები, ინტენსიური გამოფიტვის

შედეგად იძლევიან ნაშალი მასალის დიდ რაოდენობას. აუზში ძირითადად

გავრცელებულია შავმიწა და მთა-მდელოს ნიადაგები. აუზის მთელი ტერიტორია

დაფარულია ბალახეული ფორმაციით. აუზში ტყე არ არსებობს. აუზის დაბლობი

ადგილები თითქმის მთლიანად ათვისებულია ერთწლიანი სასოფლო-სამეურნეო

კულტურებით.

მდინარის ხეობა არამკაფიოდ არის გამოხატული და ერწყმის მიმდებარე

ტერიტორიას. ხეობის ფსკერის სიგანე იცვლება 1,7 კმ-დან (ქ. ნინოწმინდასთან) 5- 6

კმ-მდე (შესართავიდან 6,8 კმ-ით მაღლა). მდინარის ვიწრო ჭალა გვხვდება მხოლოდ

ცალკეულ უბნებზე _ სათავესთან, ქ. ნინოწმინდასთან და შესართავთან. ჭალა,




10

რომლის სიმაღლე 0,5 მეტრს არ აღემატება, მოსწორებული და დაფარულია

ბალახეულით. წყალდიდობების პერიოდში მდინარის ჭალა იფარება 0,3-0,6 მეტრის

სიმაღლის წყლის ფენით.

მდინარის კალაპოტი ზომიერად კლაკნილი და ქ. ნინოწმინდას ქვემოთ

შესართავამდე დატოტილია. ამ მონაკვეთზე კუნძულები მცირე ზომისაა. ყველაზე

დიდი მათ შორის მდებარეობს შესართავის ზემოთ 400 მ-ში. აღნიშნული კუნძულის

სიგრძე 150 მ, სიგანე 40 მ, სიმაღლე კი 0,5-1,0 მეტრია. კალაპოტის სიგანე 1 მ-დან

(სათავესთან) იცვლება 40 მ-მდე (ქ. ნინოწმინდასთან). ნაკადის სიღრმე არათანაბარია

მთელ სიგრძეზე და იცვლება 0,25 მ-დან (შესართავის ზემოთ 3 კმ-ში) 2 მ-მდე (ქ.

ნინოწმინდასთან). ნაკადის სიჩქარეები ასევე იცვლება 0,35 მ/წმ-დან 2 მ/წმ-მდე.

ნაკადის ფსკერი ცალკეულ მონაკვეთებზე თიხნარიანი, ცალკეულ მონაკვეთებზე კი

კლდოვანი ან ქვიანია.


რეჟიმი ხასიათდება გაზაფხულის წყალდიდობით, გაზაფხულ-ზაფხულისა და

ზაფხულ-შემოდგომის წყალმოვარდნებით და ზამთრის არამდგრადი

წყალმცირობით. გაზაფხულის წყალდიდობისა და ზაფხულის პერიოდში

ჩამოედინება წლიური ჩამონადენის 64-70%, ამასთან ზაფხულის ჩამონადენი ხშირად

აღემატება გაზაფხულის ჩამონადენს, ხოლო ზამთარში ჩამოედინება მხოლოდ 13%.

მდინარე ხასიათდება მდგრადი ყინულოვანი მოვლენებით. ნოემბრის ბოლოდან,

ჰაერის ტემპერატურის მკვეთრად დაცემის შედეგად, მდინარე იყინება. გაუყინავი

რჩება მხოლოდ ჩქერები, სადაც შედარებით მაღალია ნაკადის სიჩქარე. მდინარეზე

ყინულოვანი საფარი რჩება თებერვლის ბოლომდე. აღინიშნება ასევე წანაპირები,

ქონი და თოში.

მდინარეზე საშიში ჰიდროლოგიური მოვლენები არ აღინიშნება. მდინარე

გამოიყენებოდა ირიგაციული დანიშნულებით. მასზე ფუნქციონირებდა ხოჯაბეკის

და ყაურმა-მამწვარას სარწყავი სისტემები, რომლებიც რწყავდა 72 და 391 ჰა

სასოფლო-სამეურნეო სავარგულს შესაბამისად.

მდინარე კირხ-ბულახი სათავეს იღებს გეკტაფენის (გეკ-დაღის) ჩრდილოეთ

ფერდობზე 2760 მეტრის სიმაღლეზე და ერთვის მდ. ფარავანს მარცხენა მხრიდან ქ.

ახალქალაქთან. მდინარის სიგრძე 32 კმ, საერთო ვარდნა 1143 მეტრი, საშუალო

ქანობი 35,7 ‰, წყალშემკრები აუზის ფართობი 106 კმ2, აუზის საშუალო სიმაღლე კი

1980 მეტრია. მდინარის მცირე შენაკადების ჯამური სიგრძე 69 კმ-ია.


დაღის) ქედის ჩრდილოეთ ფედობზე 1700-1800 მეტრის სიმაღლეზე და გაწოლილია

ვიწრო ზოლად მდ. მტკვრისა და მდ. ფარავნის აუზებს შორის.


დაღის) ქედის ჩრდილოეთ ფედობზე, რომელიც ძლიერ დანაწევრებულია მცირე

ხევების ხეობებით. აუზის ცალკეულ უბნებზე გვხვდება ჩადაბლებული ადგილები,

რომლებიც დაკავებულია მცირე ზომის ტბებით და ჭაობებით.

აუზის გეოლოგიურ აგებულებაში მონაწილეობას იღებენ ბაზალტური და

ანდეზიტო-ბაზალტური ლავები, რომლებიც გადაფარულია შავმიწა ნიადაგებით.

აუზის მცენარეული საფარი წარმოდგენილია ბალახეული ფორმაციებით. ტყე არ

არის.




11

მდინარის ხეობა სათავიდან სოფ. კულალისამდე ტრაპეციული ფორმისაა, ქვემოთ

შესართავამდე კი ყუთისმაგვარი. ხეობის ფსკერის სიგანე 80-100 მეტრია, მხოლოდ

სოფ. დიდ გონდრიასთან მისი სიგანე 1 კმ-მდე იზრდება. აქ ხეობის ფსკერი

დაჭაობებულია, ჭაობით დაფარული ტერიტორიის ფართობი 1,5-2,0 კმ2-ია. ხეობის

ფერდობებზე მრავლად არის წყაროების გამოსასვლელები, რომელთა შორის

ყველაზე უხვდებიტიანი სოფ. დილიფიშია.

მდინარეს მთელ სიგრძეზე მიუყვება წყვეტილი ტერასები, რომელთა სიგანე 20-60

მეტრია, მხოლოდ სოფ. კულალისთან ტერასების სიგანე იზრდება 250-300 მ-მდე.

ტერასების სიმაღლე 1-2 მეტრია. მათი ზედაპირი სწორი, ბალახით დაფარულია და

გამოიყენება საძოვრებად და სახნავად.

მდინარეს მთელ სიგრძეზე წყვეტილად გასდევს ჭალა, რომლის სიგანე 12-15 მეტრია,

მხოლოდ ქ. ახალქალაქის სიახლოვეს მისი სიგანე 50-60 მეტრს აღწევს. ჭალის

სიმაღლე 0,6-1,3 მეტრია. მისი ზედაპირი არასწორია, დაფარულია ქვებით, კლდის

ნამსხვრევებით დიდი ზომის ლოდებით. სოფელ დიდ გონდრიოსთან ჭალასი

ამოსულია ჭაობის მცენარეულობა, ძირითადად ისლი. წყალდიდობების პერიოდში

ჭალა იფარება 0,4-0,8 მეტრის სიმაღლის წყლის ფენით.

მდინარის კალაპოტი ძირითადად დაუტოტავი და უმნიშვნელოდ კლაკნილია.

მდინარეზე ხშირია ჩქერები. ჩქერები არ გვხვდება მხოლოდ სოფ. დიდ

გონდრიოსთან სადაც ხეობის ფსკერი დაჭაობებულია.

მდინარის ნაკადის სიგანე იცვლება 1-3 მეტრიდან 5-10 მეტრამდე, სიღრმე 0,4-დან 0,7

მ-მდე, ხოლო სიჩქარე 0,4-0,7 მ/წმ-დან 0,8-1,4 მ/წმ-მდე. მდინარის კალაპოტი

ჩახერგილია დიდი ზომის ქვებით და კლდის ნამსხვრევებით, გარდა სოფ. დიდ

გონდრიოს მონაკვეთისა, სადაც კალაპოტი სილიანი და შლამიანია. მდინარის ქვიანი

ნაპირების სიმაღლე 1-2 მეტრია, მხოლოდ სოფ. დიდ გონდრიოსთან ნაპირები

თიხნარიანი და სედარებით დაბალია. მდინარის ნაპირები მთელ სიგრძეზე

მოკლებულია მცენარეულობას.


რეჟიმი ხასიათდება გაზაფხულის ხანგრძლივი წყალდიდობით და არამდგრადი

წყალმცირობით წლის სხვა პერიოდებში. გაზაფხულზე ჩამოედინება წლიური

ჩამონადენის 45%, ზაფხულში 25%, შემოდგომაზე 12-13% და ზამთარში 17-18%.

მდინარეზე ყინულოვანი მოვლენები თოშის, წანაპირების, ქონისა და ყინულდგომის

სახით ფიქსირდება ყოველწლიურად ოქტომბრიდან თებერვლამდე.

მდინარე გამოიყენება ირიგაციული დანიშნულებით. მასზე ფუნქციონირებს

მურჯახეთის არხი, რომელიც სარწყავ წყალს აწვდის ახალქალაქის

მუნიციპალიტეტის 1245 ჰა სასოფლო-სამეურნეო სავარგულს.

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული სხვა მცირე

მდინარეების ფიზიკურ-გეოგრაფიული პირობები, საზრდოობის წყაროები და

წყლიანობის რეჟიმი იდენტურია ზემოთ განხილული მდინარეების ფიზიკურ-

გეოგრაფიული პირობების, საზრდოობის წყაროებისა და წყლიანობის რეჟიმის, რის

გამო მათი ჰიდროგრაფიული დახასიათების განხილვა არ იქნა მიჩნეული

მიზანშეწონილად. ამასთან, მუნიციპალიტეტის ფარგლებში არსებული ცალკეული

მცირე მდინარეები წლის ხანგრძლივი დროის მანძილზე მშრალია. მათ კალაპოტებში




12

წყალი ჩნდება მხოლოდ თოვლის დნობის ან ინტენსიური წვიმების პერიოდში, რის

გამო მათი დახასიათება ასევე არ მივიჩნიეთ საჭიროდ.

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მრავალი ტბაა, რომელთა შორის

აღსანიშნავია ფარავანი, საღამო, მადათაფა და ხანჩალი. აღნიშნული ტბების მოკლე

ჰიდროგრაფიული დახასიათება მოყვანილია ქვემოთ.

ფარავნის ტბა _ საქართველოს ყველაზე დიდი ტბა სარკის ზედაპირის ფართობით,

მდებარეობს ჯავახეთის ვულკანური მთიანეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში,

2075 მეტრის სიმაღლეზე. ტბა გამდინარეა – მისგან გამოედინება მდ. ფარავანი. ტბის

წყალშემკრები აუზის ფართობი 234 კმ2, სარკის ზედაპირის ფართობი 37,5 კმ2, ტბის

მაქსიმალური სიღრმე 3,3 მ, საშუალო სიღრმე 2,42 მ, ტბაში აკუმულირებული წყლის

მოცულობა კი 90,8 მლნ. მ3-ია.

ფარავნის ტბა მდებარეობს ფარავნის დეპრესიის ჩრდილოეთ ნაწილში. დასვლეთით

ტბის წყალგამყოფი გადის სამსარის, აღმოსავლეთით ჯავახეთის, ხოლო

ჩრდილოეთით მდ. ქცია-ხრამის წყალგამყოფ ვულკანურ ქედებზე. ტბის ქვაბული

წარმოქმნილია მდინარის ხეობის გადაკეტვით სამსარის ქედიდან ჩამოსული

პლეისტოცენის პერიოდის ახალგაზრდა ვულკანური ნაკადით. ტბის ქვაბულის

ფსკერი დროთა განმავლობაში დაიფარა მძლავრი (100 მეტრამდე) ტბიური

დანალექებით. ტბის წყალშემკრები აუზი ძირითადად აგებულია ძლიერ

დანაპრალიანებული ვულკანური ქანებით, რომლებიც გადაფარულია მთა-მდელოს

შავმიწა ნიადაგებით. ტბის წყალშემკრები აუზის მცენარეული საფარი, რომელიც

ხასიათდება ვერტიკალური ზონალობით, ძირითადად წარმოდგენილია ბალახეული

ფორმაციებით.

შედარებით მშრალი კლიმატისა და ძლიერ დანაპრალიანებული ვულკანური

განფენების მიზეზით ტბის ჰიდროგრაფიული ქსელი მეტად სუსტად არის

განვითარებული. ტბას ერთვის მხოლოდ სამი მუდმივი შენაკადი _ შაორი (შაშკა,

კირხ-ბულახი), საბადოსწყალი და სოფ. რადიონოვკაში არსებული მცირე უსახელო

ღელე. აუზში გაცილებით მეტია მშრალი ხევები და დროებითი მდინარეები,

რომელთა დიდი ნაწილი ჯავახეთის ქედის კალთებზე მდებარეობს. მათ შორის

ყველაზე დიდია მაღაროსხევი, რომლის გარდა ტბას უერთდება რვა მშრალი ხევი.

სამსარის ქედის აღმოსავლეთ ფერდობიდან კი ტბას უერთდება ხუთი მშრალი ხევი.

ტბის ნაპირები კარგად დამუშავებულია. სანაპირო ზოლი ჩრდილო-აღმოსავლეთით,

აღმოსავლეთით და ნაწილობრივ დასავლეთით აგებულია წვრილფრაქციანი ხრეშით

და სილით და წარმოადგენს 2-3 მეტრის სიგანის პლაჟს. ტბას მაღალი ნაპირები (30-45

მ) გააჩნია იმ ადგილებში, სადაც უახლოვდება ლავური ნაკადი. ამ ადგილებში ტბის

ნაპირებზე მიმოფანტულია კლდის დიდი ზომის ნამსხვრევები. სოფელ ტამბოვკასა

და ასპარას შორის ტბის ჩამონგრეული ნაპირები იშლება. ამ მონაკვეთზე, ტბის

ნაპირთან გამოედინება მძლავრი წყაროების რამდენიმე ჯგუფი, რომლებიც

მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ტბის საზრდოობაში.

ტბის ფსკერი თითქმის ბრტყელია. იგი ნელ-ნელა ღრმავდება ჩრდილო-

აღმოსავლეთიდან სამხრეთ-დასავლეთისკენ. მიუხედავ ტბის დაბალი სიღრმეებისა

წყალმცენარეები ძალზე სუსტად არის განვითარებული, რაც შესაძლებელია აიხსნას

ძლიერი ქარებით და ქარისაგან დაცული უბეების არარსებობით.




13

ფარავნის ტბის საზრდოობაში ძირითადი ადგილი უკავია მიწისქვეშა წყლებს.

თოვლისა და წვიმის წყლები, რომლებიც დიდი რაოდენობით ჩაიჟონებიან

დანაპრალიანებულ ვულკანურ ქანებში და ავსებენ მიწისქვეშა წყლების მარაგს,

შედარებით უმნიშვნელო როლს ასრულებენ ტბის საზრდოობაში.

ტბის საშუალო თვიური დონეების წლიური ამპლიტუდა 32 სმ-ს, მაქსიმალური 54 სმ-

ს, მინიმლური კი 26 სმ-ს შეადგენს. ტბაში მინიმალური დონეები ოქტომბერში,

მაქსიმალური კი მაის-ივნისში აღინიშნება. ქარით გამოწვეული ღელვის დროს

ტალღის სიმაღლე 1 მეტრს აღწევს.

ყინულოვანი მოვლენები (წანაპირები, ქონი, თოში, ყინულდგომა) ტბაზე საშუალოდ

ნოემბრის შუა რიცხვებიდან აპრილის შუა რიცხვებამდე აღინიშნება. ყინულოვანი

მოვლენები ტბაზე საშუალოდ 157, მინიმალური 123, მაქსიმალური კი 174 დღის

განმავლობაშია.

ტბა გამოიყენება თევზსამეურნეო დანიშნულებით.

საღამოს ტბა მდებარეობს ჯავახეთის ვულკანური მთიანეთის აღმოსავლეთ ნაწილში,

1996 მეტრის სიმაღლეზე, მდ. ფარავნის აუზში. ტბაში ჩაედინება და მისგან

გაედინება მდ. ფარავანი. ტბის წყალშემკრები აუზი მდებარეობს სამსარის ქედის

აღმოსავლეთ და ჯავახეთის ქედის დასავლეთ ფერდობებზე. მისი წყალშემკრები

აუზის ფართობი 528 კმ2, სარკის ზედაპირის ფართობი 4,8 კმ2, ტბის მაქსიმალური

სიღრმე 2,3 მ, საშუალო სიღრმე 1,6 მ, ტბაში აკუმულირებული წყლის მოცულობა კი

7,71 მლნ. მ3-ია.

ტბის წყალშემკრები აუზი ძირითადად აგებულია ძლიერ დანაპრალიანებული

ვულკანური ქანებით, რომლებიც გადაფარულია მთა-მდელოს შავმიწა ნიადაგებით.

ტბის წყალშემკრები აუზის მცენარეული საფარი, რომელიც ხასიათდება

ვერტიკალური ზონალობით, ძირითადად წარმოდგენილია ბალახეული

ფორმაციებით.

ტბის აუზის ჰიდროგრაფიული ქსელის ძირითადი არტერიაა მდ. ფარავანი. სხვა

ხევები და მდინარეები წლის ხანგრძლივი დროის მანძილზე მშრალია. მათ

კალაპოტებში წყალი ჩნდება მხოლოდ თოვლის დნობისა და ინტენსიური წვიმების

პერიოდში.

ტბის სამხრეთ და სამხრეთ-დასავლეთ ნაპირები, აგებული ანდეზიტებით, მაღალი,

ციცაბო და ჩამონგრეულია. ჩრდილოეთიდან ტბისკენ დამრეცად ეშვება ვულკანური

შემაღლება, რომელიც არ ქმნის მაღალ ნაპირს. ტბის აღმოსავლეთ და სამხრეთ-

აღმოსავლეთ ნაპირები დაბალია. ტბის არმოსავლეთ ნაპირთან, სოფ. საღამოს

სიახლოვეს, ლავური ნაპრალიდან გამოედინება მძლავრი წყაროების ორი ჯგუფი.

ტბის ფსკერის მოსწორებული რელიეფი დასავლეთ და სამხრეთ-დასავლეთ

ნაპირებთან ირღვევა ჩაღრმავებით, რომელშიც ფიქსირდება ტბის მაქსიმალური

სიღრმეები. წყლის მოყვარული მცენარეულობა გვხვდება მხოლოდ ტბის ჩრდილო-

დასავლეთ ყურეში, მდ. ფარავნის დელტის რაიონში.

ტბის საშუალო წლიური დონეების ამპლიტუდა 61 სმ-ს, მაქსიმალური კი 92 სმ-ს

შეადგენს. ტბაში მინიმალური დონეები სექტემბერში, მაქსიმალური კი მაისში

აღინიშნება.




14

ყინულოვანი მოვლენები (წანაპირები, ქონი, თოში, ყინულდგომა, ყინულსვლა)

ტბაზე საშუალოდ ნოემბრის შუა რიცხვებიდან აპრილის შუა რიცხვებამდე

აღინიშნება. ყინულოვანი მოვლენები ტბაზე საშუალოდ 152, მინიმალური 127,

მაქსიმალური კი 180 დღის განმავლობაშია.

ტბა გამოიყენება თევზსამეურნეო დანიშნულებით.

ტბა მადათაფა მდებარეობს ჯავახეთის ვულკანური მთიანეთის სამხრეთ-

აღმოსავლეთ ნაწილში 2108 მეტრის სიმაღლეზე. ტბა გამდინარეა-მისგან

გამოედინება მდ. ბუღდაშენის მარჯვენა შენაკადი მდ. კოჩკი (მადათაფა). თვით მდ.

ბუღდაშენი წარმოადგენს მდ. ფარავნის მარცხენა შენაკადს. ტბის წყალშემკრები

აუზი მდებარეობს ჯავახეთის ქედის დასავლეთ ფერდობებზე. მისი წყალშემკრები

აუზის ფართობი 136 კმ2, სარკის ზედაპირის ფართობი 8,78 კმ2, ტბის მაქსიმალური

სიღრმე 1,7 მ, საშუალო სიღრმე 1,1 მ, ტბაში აკუმულირებული წყლის მოცულობა კი

9,66 მლნ. მ3-ია. ტბის ქვაბული წარმოქმნილია ძველი ხეობის გადაკეტვით ჯავახეთის

ქედიდან ჩამოსული პლეისტოცენის პერიოდის ახალგაზრდა ვულკანური ნაკადით.

ტბის წყალშემკრები აუზი ძირითადად აგებულია ჯავახეთი ქედის

დანაპრალიანებული ვულკანური ქანებით, რომლებიც გადაფარულია მთა-მდელოს

შავმიწა ნიადაგებით. ტბის წყალშემკრები აუზის მცენარეული საფარი ძირითადად

წარმოდგენილია ალპური და სუბალპური ბალახეული ფორმაციებით.

ტბის აუზის ჰიდროგრაფიული ქსელი სუსტად არის განვითარებული. აქ არ არის არც

ერთი მუდმივი მდინარე. ტბის შენაკადებიდან ყველაზე დიდია კიურუნჩაი

(სიგრძით 17,4 კმ, აუზის ფართობით 62 კმ2), რომელიც სათავე იღებს ჯავახეთის

ქედის აღმოსავლეთ ფერდობზე მთა დალიდაგთან. მდინარის შუა წელში წყლის

ნაკადი იკარგება ვულკანურ ნაპრალებში. გაზაფხულის წყალდიდობის პერიოდში

მდინარე დიდდება და სხვა მდინარეებთან ერთად ტბორავს ტბის მიმდებარე

ტერიტორიას.

ტბის ნაპირები დაბალია და დაფარულია წყლის მოყვარული მცენარეულობით.

გაზაფხულზე, მაღალი დონეების პირობებში ტბის ნაპირები იტბორება. ტბის

სიახლოვეს მიწისქვეშა წყლების გამოსასვლელბი წყაროების სახით არ აღინიშნება.

ტბის ფსკერი მოსწორებული და დაფარულია მურა ფერის შლამის სქელი ფენით.

ტბაში კარგად არის გავრცელებული წყლისა და წყლის მოყვარული მცენარეულობა.

ტბაში სუსტად არის განვითარებული ბიოპლანქტონი, რის გამო ტბაში არ არის

თევზი. მიუხედავად ამისა, წლის თბილ პერიოდში ტბაზე დიდი რაოდენობით

იყრის თავს წყალხმელეთა გადამფრენი ფრინველები.

ტბის დონის ამპლიტუდა წლის განმავლობაში 1,5 მეტრს აღწევს. წყლის დონის

მაქსიმუმი ფიქსირდება მაის-ივნისში, მინიმუმი კი თებერვალ-მარტში. ზამთარში

ტბა თითქმის მთლიანად იყინება. ყინულოვანი მოვლენები იწყება ნოემბრის შუა

რიცხვებში და მთავრდება აპრილის ბოლოს ან მაისის დასაწყისში.

ტბა სამეურნეო თვალსაზრისით არ გამოიყენება.

ხანჩალის ტბა მდებარეობს ჯავახეთის ვულკანური მთიანეთის ცენტრალურ ნაწილში

1928 მეტრის სიმაღლეზე. ტბა გამდინარეა-მისგან გამოედინება მდ. ფარავნის

მარცხენა შენაკადი მდ. აგრიჩაი. ტბის წყალშემკრები აუზი მდებარეობს გეკტაფენის

ქედის აღმოსავლეთ ფერდობებზე. მისი წყალშემკრები აუზის ფართობი 182 კმ2,

სარკის ზედაპირის ფართობი 13,3 კმ2, ტბის მაქსიმალური სიღრმე 0,7 მ, საშუალო




15

სიღრმე 0,5 მ, ტბაში აკუმულირებული წყლის მოცულობა კი 6,36 მლნ. მ3-ია. ტბის

ქვაბული წარმოქმნილია ვულკანური ნაკადით სინკლინური დეპრესიის

გადაკეტვით, რომელიც მდებარეობდა გეკთაფენის ქედის ჩრდილოეთ დაბოლოებასა

და სოფ. დილიფთან არსებულ ანტიკლინს შორის.

ტბის წყალშემკრები აუზი ძირითადად აგებულია გეკთაფენის ქედის ვულკანური

ქანებით, რომლებიც გადაფარულია მთა-მდელოს შავმიწა ნიადაგებით. ტბის

წყალშემკრები აუზის მცენარეული საფარი ძირითადად წარმოდგენილია

ბალახეული ფორმაციებით. გეკთაფენის ქედი ძლიერ დანაწევრებულია ხანჩალის

ტბის შენაკადი მდინარეებისა და მშრალი ხევების ხეობებით.

ტბის აუზი, განსაკუთრებით მისი სამხრეთ ნაწილი (გეკთაფენის ქედის ჩრდილოეთ

ფერდობი), ხასიათდება საკმაოდ მჭიდრო ჰიდროგრაფიული ქსელით. სამხრეთიდან

და სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან ტბას უერთდება ათამდე მცირე შენაკადი, რომელთა

ჩამონადენი მცირდება ზაფხულში, მაგრამ არ შრება. აუზის ჩრდილოეთ ნაწილი,

რომელიც მოიცავს უფრო დიდ ტერიტორიას, არ ხასიათდება მუდმივი შენაკადების

დიდი რაოდენობით. აუზში მრავლად არის წყაროები, რომლებიც ასაზრდოებენ ტბის

შენაკადებს.

ტბის ნაპირები დაბალია. ისინი ერწყმიან მიმდებარე დაბლობს, რომელიც ადრე

წარმოადგენდა ტბის ფსკერს. გაზაფხულზე, ტბის დონის მატება იწვევს აღნიშნული

დაბლობის გარკვეული ტერიტორიის დატბორვას.

ხანჩალის ტბა ყველაზე დაბალი სიღრმეებით ხასიათდება ჯავახეთის მთიანეთის

ტბებს შორის. მისი ფსკერი სწორი და დაფარულია შლამის სქელი ფენით, რომლის

სიმძალვრე 30 მეტრს აღემატება. ტბაში კარგად არის გავრცელებული წყლისა და

წყლის მოყვარული მცენარეულობა. წლის თბილ პერიოდში ტბაზე დიდი

რაოდენობით იყრის თავს წყალხმელეთა გადამფრენი ფრინველები.

ტბის დონის ამპლიტუდა წლის განმავლობაში 1 მეტრს აღწევს. წყლის დონის

მაქსიმუმი ფიქსირდება მაისში, მინიმუმი კი თებერვალში. ზამთარში ტბის

ზედაპირი თითქმის მთლიანად იფარება ყინულით. ყინულოვანი მოვლენები იწყება

ნოემბრშე და მთავრდება აპრილში.

ამჟამად ტბა დამბის მეშვეობით გაყოფილია ორ ნაწილად. ერთი ნაწილი ფაქტიურად

დამშრალია და მას ადგილობრივი მოსახლეობა იყენებს საძოვრებად და სათიბად,

ხოლო მეორეში ჩენარჩუნებულია წყლის გარკვეული რაოდენობა.

1.4. ნიადაგსაფარი

სამხრეთ საქართველოში ბუნებრივი პირობების სპეციფიკურობა განსაკუთრებით

მკაფიოდ მის ცენტრალურ ნაწილში არის გამოხატული, სადაც ჯავახეთის, წალკის,

გომარეთის და დმანისის ვულკანური ზეგნების, მთის ველებისა და მთის

მდელოების ზონები არის გავრცელებული. დასახელებული ზეგნების დასავლეთი

ნაწილი ჯავახეთის ზეგანია, რომელიც აღმოსავლეთით წალკის, გომარეთის და

დმანისის ზეგნებით იცვლება. საზღვარი ჯავახეთის და წალკა-დმანისის ვულკანურ

ზეგნებს შორის მერიდიანული განვრცობის ჯავახეთის ქედის გასწვრივ გადის.

შედარებით დიდი ტერიტორია ჯავახეთის ზეგანს უჭირავს, რომელიც ტიპური,

ვულკანური მთიანეთის ფორმით არის გამოვლენილი. ჯავახეთის მთის ველების




16

რაიონი ფართო ტერიტორიას მოიცავს, რომელიც შემოსაზღვრულია

ჩრდილოეთიდან ახალქალაქის მთის ვაკის ზონით, აღმოსავლეთიდან და

სამხრეთიდან - ქედის ფერდობებით, ხოლო დასავლეთიდან - მდ. მტკვრის

კანიონისებური ხეობით. ახალქალაქის ზეგანის ფარგლებში გეოლოგიური

სუბსტრატი ძირითადად ბაზალტებით არის წარმოდგენილი, რომლებზეც შავმიწა

ნიადაგები არის განვითარებული. ქ. ახალქალაქიდან სამხრეთით ბაზალტების

რამდენიმე ათეული მეტრი სისქის განფენები ზემოდან გადაფარულია თიხებით ან

ტბიური წარმოშობის ქვიშებით და თიხნარებით, რომლებიც აქ არსებული შავმიწების

ნიადაგწარმომქმნელ ქანებს წარმოადგენს. საერთოდ, ჯავახეთის ზეგნის ნიადაგური

პირობები ძალზე სპეციფიკურია და წალკა-დმანისის ზეგანთან ერთად ცალკე

განიხილება. ნიადაგური საფარი უმთავრესად მთის შავმიწა ნიადაგებით არის

აგებული. ამ საფარს ახალქალაქის ვაკე და მთიანი ზოლის ნაწილი, ზღვის დონიდან

2100 – 2200 მ სიმაღლემდე უჭირავს, ხოლო უფრო მაღლა ტიპური შავმიწა ნიადაგი

მთა-მდელოთა შავმიწა ნიადაგებით იცვლება. მთის შავმიწა ნიადაგებს ფართო

გავრცელება ახასიათებს ახალქალაქის ვაკეზე, სადაც ნიადაგური საფარის

გეოლოგიური სუბსტრატი ლიოსისებური თიხების და ბაზალტების გამოფიტვის

ქერქით არის წარმოდგენილი. ახალქალაქის ვაკის მოსაზღვრე თრიალეთის, აბულ

სამსარის, ჯავახეთის და ჩილდირის ქედების ფერდობებზე, 1800 – 2200 მეტრის

სიმაღლის ზონაში გაბატონებულია გამოტუტული შავმიწა ნიადაგები, რომლებიც

უფრო მაღალ ნიშნულებზე მთა-მდელოთა შავმიწისებურ ნიადაგებში გადადის.

გამოტუტული შავმიწა ნიადაგები ეფუზიური ქანების გამოფიტვის პროდუქტებზე

არის განვითარებული. მოსწორებული და დეპრესიული რელიეფის ფარგლებში

უმეტესად წარმოდგენილია ტენიანი მდელოს და ჭაობიანი ნიადაგები, რომლებიც

გავრცელებულია ხანჩალის და ფარავნის ტბების ნაპირებზე. ქედების ციცაბო

ფერდობებზე სუსტად განვითარებული ქვიანი ნიადაგების გავრცელების ზონაა.

ჯავახეთის მასივის ცენტრალურ ნაწილში, სოფ. ბეჟანოსა და სამსარს შორის ტყით

დაფარული ფართობებია, რომლებზეც ტყე-მდელოს ყომრალი ათვისებული

ნიადაგები გვხვდება. ზოგადად, ჯავახეთის და ახალქალაქის ვულკანური

პლატოების შავმიწა და ტყე-მდელოს ნიადაგებს ფართოდ იყენებენ მარცვლეული

კულტურების - უმეტესად საგაზაფხულო ხორბლის, ქერის და სიმინდის მოსაყვანად.

გარდა ამისა, დიდი ფართობები არის დაკავებული კარტოფილის ნათესებით, ხოლო

გამოტუტული შავმიწა ნიადაგების გავრცელების ზონაში წამყვანი ადგილი მეცხო-

ველეობას, კარტოფილს და ზოგიერთ მარცვლეულ კულტურებს უჭირავს. მ.

საბაშვილის მიერ (1966) ჯავახეთის ზეგნის მთის შავმიწა ნიადაგების რაიონში

რამდენიმე ქვერაიონი არის გამოყოფილი. თუ არ შევუდგებით ამ ქვერაიონების ცალ-

ცალკე დახასიათებას, შეიძლება აღინიშნოს, რომ მათი საზღვრები კარგად ემთხვევა

ჯავახეთის ვულკანური ზეგნის მთიანი ველების გეომორფოლოგიურად და

მცენარეული საფარით განსხვავებულ ნაწილებს. სწორედ ეს განსხვავება

განაპირობებს ქვერაიონების ფარგლებში სხვადასხვა ნიადაგური პირობების

არსებობას.

უახლესი მონაცემების მიხედვით, საქართველოს მიწათმოწყობის სახელმწიფო

საპროექტო-საძიებო და სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის თანამშრომელთა მიერ

შედგენილ 1 : 500 000 მასშტაბის საქართველოს ნიადაგების რუკაზე (რედაქტორი




17

პროფ. თ. ურუშაძე) განსახილველი ტერიტორიის შედარებით თხელი ნიადაგური

საფარი შემდეგი ჯგუფებით არის წარმოდგენილი (1999):

- მთა-მდელოს პრიმიტიული ნიადაგები;

- მთა-მდელოს კორდიანი ნიადაგები;

- მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები;

- შავმიწა ნიადაგები;

- შავმიწა დაწიდული ნიადაგები.

1.5 ტყის რესურსები

ბუნებრივი რესურსების სააგენტოს ხელთ არსებულ მასალებზე დაყრდნობით (ტყის

ფონდის ერთიანი აღრიცხვის მაჩვენებლები. 2003 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით)

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში სახელმწიფო ტყის ფონდის ფართობია 1,096 ჰა,

მათ შორის ტყით დაფარულია - 820 ჰა. ტყის მასივებში ძირითადი მერქნიანი

სახეობებია: წიწვოვნებიდან - ფიჭვი, ფოთლოვნებიდან - არყი, ვერხვი, პანტა.

1.6 მცენარეული საფარი

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტი,რომელიც მდებარეობს ჯავახეთის ვულკანურ

ზეგანზე, ჯავახეთის ფლორისტულ რაიონს ეკუთვნის. ეს ლანდშაფტურ-

გეობოტანიკური ზონა მოიცავს ჭარბტენიან ტერიტორიებს,უნიკალურ ტბებსა და

ჭაობებს, მთის სტეპების მრავალ მოდიფიკაციას, მთის ქსეროფიტულ ბუჩქნარებს,

მშრალ და მეზოფილურ მდელოებსა და ტყის რელიქტურ ნაშთებს, რომლებიც ერთ

დროს ჩვეულებრივ არსებობდა ჯავახეთის ზეგანზე(კეცხოველი 1959).

ჯავახეთის მთიანეთის მცენარეული საფარი სივრცობრივი განაწილების

კანონზომიერებითა და ფლორის სისტემატიკურ-გეოგრაფიული შინაარსით

წინააზიის მცენარეულობის მსგავსია(სახოკია,დოლუხანოვი, 1941). აქ არსებული

მთათა სიმაღლეები განაპირობებენ მცენარეულობის რამდენიმე სარტყლის

განვითარებას: მთის სტეპების,სუბალპური, ალპური და სუბნივალური.

ჯავახეთის ვულკანურ ზეგანზე წარმოდგენილია შემდეგი ძირითადი მცენარეული

ტიპი: მთის სტეპები, ტყის მცენარეულობა, მდელოს მცენარეულობა, მთის

ქსეროფილური მცენარეულობა, ჭაობისა და წყლის მცენარეულობა.

მთის სტეპები განვითარებულია ვაკეებზე და მთის ფერდობების ქვემო ნაწილში ზ.დ.

1700-მ-დან 2200მ-მდე. უნდა აღინიშნოს, რომ ჯავახეთის ზეგანზე სტეპური

მცენარეულობა წარმოშობის მიხედვით მთლიანად მეორადია; იგი ჯავახეთის

ზეგანზე ტყის საფარის განადგურების კვალდაკვალ ჩამოყალიბდა.ტერიტორიის

დიდი ნაწილი დამუშავებულია და სასოფლო სამეურნეო კულტურებს უჭირავს,

ხოლო დანარჩენი ფართობები სათიბ-საძოვრებადაა გამოყენებული.

ჯავახეთის ზეგანზე მთის სტეპებს ველის წივანა(Festuca valesiaca) და

ვაციწვერას(Stipa tirsa, St.capillata) სახეობები ქმნიან. მათ შორის უფრო ფართოდ

ველისწივანიანებია გავრცელებული. წარმოდგენილია შემდეგი ძირითადი

ასოციაციები: ნაირბალახოვან-ველისწივანიანი(Festucetum valesiacae mixtoherbosa),




18

ნაირბალახოვან-ველისწივანიან-ვაციწვერიანი(Stipa tirsa-Festuca valesiaca-

mixtoherbosa), ისლიან-ველისწივანიან-ვაციწვერიანი(Stipa capillata-Festuca valesiaca-

Carex humilis),ბეგქონდარიან-ისლიან-ველისწივანიანი(Festuca valesiaca-Carex humilis-

Thymus rariflorus). ჩამოთვლილი ასოციაციებიდან ყველაზე ფართოდ

ნაირბალახოვან-ველისწივანიანია გავრცელებული, დანარჩენ ასოციაციებს

ფრაგმენტული გავრცელება აქვს და უმეტესად ქვაღორღიან ეკოტოპებზე არიან

მცირე ნაკვეთების სახით წარმოდგენილი. ფიტოცენოზთა უმეტესობა

ჩამოუყალიბებელია და ისინი მეორადი სუქცესიის სხვადასხვა საფეხურზე

იმყოფებიან. შეიძლება ითქვას, რომ ტერიტორიის უდიდეს ნაწილზე სტეპური ტიპის

აგლომერაციული ცენოზებია გავრცელებული. ზოგან გვხვდება ჩამოყალიბებული

ნამდვილი სტეპის ფრაგმენტებიც, მაგრამ მათი უმეტესობა დეგრესიას განიცდის.

ტყის მცენარეულობა სუსტადაა გამოხატული, ნინოწმინდის რაიონის დაბლობ

ნაწილში გვხვდება ფრაგმენტების სახით,რომელიც წარმოადგენს ადრე აქ ფართოდ

გავრცელებული ტყეების ნაშთს,ისტორიული წყაროებით დასტურდება რომ

წარსულში ნინოწმინდის დაბლობ ნაწილში გავრცელებული იყო ფიჭვნარები(Pinus

kochiana),არყნარები (Betula litvinovi) და მუხნარები(Quercus macranthera).

ფიჭვნარი ტყის ნაშთიდან გვხვდება მეჩხერი ფიჭვნარი(Pinus kochiana), რომლის

საბურველის ქვეშ განვითარებულია ღვიის(Juniperus depressa) მეჩხერი ქვეტყე და

სტეპის ტიპის ბალახეული საფარი(Stipa pulcherima, St. Stenophylla და სხვ.)

სუბალპურ ტყის ფრაგმენტებს თეთრი არყი( Betula litvinovi) და ვერხვი(Populus

tremula) ქმნიან.

ზოგან გვხვდება ხელოვნური წიწვოვანი ტყეების ფრაგმენტები. ეს „ტყეები“ არ

წარმოადგენს თავდაპირველ ბუნებრივი ტყის ნარჩენებს, არამედ ისინი დარგულია

როგორც ქარისაგან დამცავი ზოლები წინა საუკუნის შუა წლებისთვის.

მდელოს მცენარეულობა

ჯავახეთის ტბათა სანაპირო ზოლზე ჭაობიანი და ჭარბტენიანი მდელოებია

განვითარებული. აქ წამყვანია მარცვლოვნებისა და ისლის სახეობები,როგორიცაა:Poa

longifolia, Alopecurus armenus, Pleum pratense,Bromopsis variegata, Carex diandra, Carex

dacica და სხვ. ეს სახეობები სხვადასხვა კომბინაციური ვარიანტების სახით საკმაოდ

მაღალ ბალახნარს ქმნიან აბსოლიტური დაფარულობით.

მთათა ჩრდილო და დასავლეთის ფერდობებზე-1800-2200მ.ზ.დ.-მდე

წარმოდგენილია ტენიანი და მეზოფილური მდელოები. მადატაფის ტბის

ჩრდილოეთ ნაწილში მნიშვნელოვანი ფართობები უკავია

მახრჩობელიანებს(Deschampsieta caespitosae mixtoherbosum) და მდელოს

წივანიანებს(Festuceta pratensiae mixtoherbosum). კარწახის ტბის აღმოსავლეთით,

ჩილდირის ქედის ჩრდილო ფერდობზე ნამიკრეფიანებს(Agrostidetum planifoliae

mixtoherbosum), ფრინტიანებს(), მარცვლოვან-უძოვრიანებს() და სხვ.

ლერწამქუჩიანი ქსერომეზოფილური მდელოები-ნაირბალახოვან-

ლერწამქუჩიანი(Festucetum woronowiae mixtoherbosa) და წმინდა

ლერწამქუჩიანი(Festucetum woronowiae purum)-განვითარებულია მთა მადატაფასა და




19

ჩილდირის ქედის ჩრდილოეთისა და მასთან მიახლოებულ ექსპოზიციებზე(2100-

2600მ.ზ.დ.).

ძიგვიანები(Nardus strictae pura) გვხვდება დიდ ტერიტორიაზე, რომელიც ცხვრის

საძოვრად გამოიყენება. გადაჭარბებულმა ძოვებამ გამოიწვია ძიგვიანების

აბსოლიტური გაბატონება.

მთის ქსეროფილური მცენარეულობა

მთის ქსეროფიტული მცენარეულობა კარგადაა წარმოდგენილი კლდე-ნაშალებზე,

გორაკიანი რელიეფის მშრალი კლდოვანი და ხირხატიანი სუბსტრატის პირობებში

განვითარებულია ორიგინალური ეკლიან-გლერძიანი ფორმაცია Astragalus

mycrocephalus-ის დომინანტობით. ფორმაციის გავრცელების არე ზ.დ.-დან

საშუალოდ 1800მ-ზე მდებარეობს და ჩვეულებრივ კომპლექსშია სტეპური ტიპის

მცენარეულობასთან. ძირითადად გავრცელებულია ორი ასოციაცია: ავშნიან-

ველისწივანიან-გლერძიანი(Astragalus mycrocephalus-Festuca valesiaca-Artemisia

chamaemelifolia) და ნაირბალახოვან-ვაციწვერიან-ველისწივანიან-

გლერძიანი(Astragalus mycrocephalus-Festuca valesiaca-Stipa tirsa- mixtoherbosa).

ჭაობისა და წყლის მცენარეულობა

ჯავახეთის პლატო საქართველოში ტბებისა და ჭარბტენიანი ტერიტორიების სიმ

რავლით გამოირჩევა.სწორედ ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზეა

განლაგებული ამ ტბების უმრავლესობა.

ჭაობები აქ ძირითადად ტბათა კოლბოხოვანი დაჭაობების შედეგადაა წარმოქმნილი.

კოლბოხოვანი ჭაობების მცენარეულობას როგორც წესი ისლის(Carex) სახეობები

განსაზღვრავენ.

კოლბოხოვან-ისლიანების გავრცელების ზედა ზღვარი ზ.დ.-დან 2200მ-ზე

მდებარეობს და იგი უმეტესად Carex acuta-ს დომინანტობით არის შექმნილი.

ჯავახეთის ვულკანურ ზეგანზე მდებარე ყველაზე დიდი ტბა ფარავანის ნაპირები

თითქმის არაა დაჭაობებული, ასევეა საღამოს ტბის ნაპირებიც. აქ განვითარებულია

წმინდა კოლბოხოვან-ისლიანები.

ვეტლენდები წარმოდგენილია საღამოს ტბის მახლობლად, დამშრალი ტბის- დიდი

ავჭალის ნაალაგარზე. ამ ადგილის ჭაობის მცენარეულობა ჰომოგენურია. მისი

უმეტესი ფართობი უკავია წმინდა კოლბოხოვან-ისლიან თანასაზოგადოებებს Carex

acuta-ს დომინანტობით.

მადატაფის,სულდის და ხანჩალის კოლბოხოვან ჭაობებში განვითარებული

კოლბოხოვან-ისლიანები Carex vesicari-ს სუბდომინანტობით.

ბუღდაშენის ტბის მხოლოდ სამხრეთ ნაწილია დაჭაობებული სადაც დომინანტობს

წმინდა კოლბოხოვან-ისლიანი.

კარწახისა და ხანჩალის კოლბოხოვან ჭაობებში გავრცელებულია საქართველოს

მთიანეთში იშვიათი ასოციაცია შვიტიან-კოლბოხიან-ისლიანი(Caricetum acutae

equisetosum heleocharis), იგი მხოლოდ ჯავახეთის ზეგანზეა გავრცელებული.

ჯავახეთის ტბა-ჭაობიანის კომპლექსებში აღნიშნულის გარდა გავრცელებულია

შემდეგი ისლიან-კოლბოხიანი ასოციაციები:Caricetum diandrae purum, Caricetum




20

inflatae calliergonelosum, Scolochloetum fastucaceae equisetosum heleocharis, Scolochoetum

festucaciae purum და სხვ.

წყლის მცენარეულობა ჯავახეთის ტბებს შორის ყველაზე კარგად მადატაფის ტბაზეა

წარმოდგენილი, სადაც ტბის „სარკის“ მნიშვნელოვანი ნაწილი წყლის ვაზის შემდეგი

სახეობებითაა დაფარული: Potamogeton natans, Potamogeton heterophylla, Potamogeton

lucens. ასევე გვხვდება:Poligonum amphylium, Sparganium minimum,Lemna trisulca და

სხვ.

1.7. ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები

1.7.1. ფლორა

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ფლორა განსაკუთრებული ბუნებრივი პირობების

გამო მეტად მდიდარი და მრავალფეროვანია . ტერიტორიის უმეტესი ნაწილი

უტყეოა, დაფარულია მთის და მდელო-ველის მცენარეულობით. ტბების ირგვლივ

დაჭაობებულ ტაფობებში გავრცელებულია წყლისა და ჭაობის მცენარეულობა. 2200

მეტრზე მაღლა იწყება სუბალპური და ალპური მდელოები.

ეს ფლორისტული რაიონი მდიდარია იშვიათი და ენდემური სახეობებით. მარტო

წყალჭარბ ტერიტორიებზე ფლორის 474 სახეობაა გავრცელებული, რომელიც 235

გვარსა და 62 ოჯახში ერთიანდება. აქედან წამყვანი ადგილი უჭირავს შემდეგ

ოჯახებს: Poaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Rosaceae, Fabaceae, Apiaceae, Lamiaceae,

Caryophyllaceae და სხვა.

იშვიათი სახეობებიდან გვხვდება: Grossheimia macrocephala,Ziziphora dzhavakhischvilii,

Arenaria steveniana, Cardaria boissierii,Alchemilla grossheimii, Ferulago setifolia, Ranunculus

strigillosus, Campanula colina, Thymus transcaucasicus, Medicago hemicicla, Medicago

dzhawakhetica, Papaver pseudo-orientale, Murbeckiella huetii, Arabis brachycarpa, Sedum

caucasicum და სხვ.

კავკასიის ენდემებიდან გავრცელებულია: Aconitum nazutum, Alchemilla pychotricna,

Allium carsianum,Allium kuntianum,Anthyllis lachophora,Astragalus vavilovii,Carex

medwedewii, Cephalaria armeniaca, Cephalaria gigantea,Chaerophyllum roseum, Chaerophilus

humile, Cicerbita madatphensis, Cirsium simplex, Dianthus subulosus, Diantus transcaucasicus,

Dolichorrhiza caucasica, Dryopteris oreades,Erigeron caucasicus,Erisimum aureum, Gladiolus

dzavacheticus, Helianthemum georgicum, Heracleum sosnowskyi, Heracleum transcaucasicum,

Lotus caucasicus და სხვა.

საქართველოს ენდემებიდან გვხვდება: Achillea sedelmeyeriana, Alchemilla georgica,

Alchemilla subsplendes, Aster ibericus,Astragalus goktschaicus, Campanula raddeana,

Delphinium tamarae, Onobrychis meschetica,Poa iberica, Polygonum dshawachischwilii,

Pulsatilla georgica, Ranunculus dzhavakheticus.

გარდა ამისა ფლორა მდიდარია საკვები, სამკურნალო და სხვა სამეურნეო

მნიშვნელობის მცენარეებით.

1.7.2. ფაუნა

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში ბინადრობენ მთიანი ზონისთვის

დამახასიათებელი მსხვილი და საშუალო ძუძუმწოვრები: მელა, მგელი, კურდღელი,




21

ზღარბი, მაჩვი, თრითინა, წავი, ტურა, ჭრელტყავა, თაგვი, ზაზუნა, თხუნელა,

ვირთხა, ნუტრია და სკუნსი.აქედან წავი და ჭრელტყავა იშვიათ და საფრთხის წინაშე

მყოფ სახეობებს განეკუთვნებიან.

ჯავახეთის აბორიგენული იქთიოფაუნა ძლიერ დეგრადირებულია, ვინაიდან წლების

მანძილზე ხდებოდა კომერციული სახეობის თევზების შემოყვანა ჯავახეთის ტბებში.

ფარავნის,საღამოს, ხანჩალის, კარწახის ტბებში ძირითადად რუსეთიდან

შემოიყვანეს: Ciprius carpio morpha lungoricus, Coregolus albula, C. Peled, C.lavaretus,

Carassius carassius, Varicorhinus capoeta, Salmo ischan(Tarkhnisvili et.al 1999). დღეისათვის

ჯავახეთის ტბებში დომინანტი სახეობაა კარჩხანა(Carassius carassius).

ამფიბიებიდან და რეპტილიებიდან გვხვდება:Bufo viridis, Rana camerani, Rana

ridibunda, Lacerta agilis, Lacerta armeniaca, Lacerta valentini, Lacerta unisexualis, Anguis

fragilis, Natrix natrix scutata, Vipera darevskii. აქედან ხვლიკების სამი სახეობა-lacerta

unisexualis, L.armeniaca , L.valentini-რომლებიც კავკასიისა და ჩრდილო-აღმოსავლეთ

თურქეთის ენდემებია, საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობებია(Tarkhnisvili et.al 1999).

იმის გამო, რომ ჯავახეთის ზეგანი მდიდარია ტბებით და აქ გადის წყალმცურავ და

წყლის მახლობლად მცხოვრებ ფრინველთა მნიშვნელოვანი სამიგრაციო გზა ,

გაზაფხულისა და შემოდგომის მიგრაციების დროს ხანჩალი, მადათაფა და

ბუგდაშენი იღებს სხვადასხავა სახეობის ფრინველს. ფრინველების სამყარო

მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. აქ 200-მდე სახეობის ფრინველი იყრის თავს, მათ

შორის მიგრანტები, ზაფხულის ბინადრები, მობუდარი, აგრეთვე წყლის

ფრინველები. ესენია: Podiceps cristatus, Podiceps grisegena, Podiceps nigricollis, Pelecanus

crispus, Pelecanus onocrotalus, Ardea cinerea, Ardeola ralloides, Egretta alba, Egretta garzetta,

Ciconia nigra, Ciconia ciconia, Anas crecca, Anas ferina, Anas glipeata, Anas platyrhynchos,

Anas stretpera, Anas querquedula, Anser anser, Aythya fuligula, Melanitta fusca, Netta rufina,

Tadorna ferruginea, Tadorna tadorna, Circus aeruginosus, Circus cianeus, Circus macroulus,

Circus pygagrus, Grus grus, Crex crex, Fulica atra, Chlidonias hybridus, Larus cachinnans, Larus

ridibundus, Accipiter nisus, Accipiter gentiles, Aquila clanga, Aquila heliaca, Buteo buteo, Falco

peregrinus, Falco tinnunculus, Falco vespertinus, Milvus migrans, Coturnix coturnix, Columba

palumbus, Cuculus canorus, Apus apus და სხვ.

1.7.3. ჯავახეთის ეროვნული პარკი

ჯავახეთის ეროვნული პარკი 2011 წლის მარტში შეიქმნა. იგი მოიცავს ახალქალაქისა

და ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტების ადმინისტრაციული საზღვრების ფარგლებში

მოქცეულ ტერიტორიას, რომლის საერთო ფართობი შეადგენს 14,206.83 ჰექტარს.

ჯავახეთის დაცული ტერიტორიების შექმნისა და მართვის შესახებ საქართველოს

კანონის მიზანია უზრუნველყოს სამხრეთი საქართველოსთვის დამახასიათებელი

ბუნებრივი ეკოსისტემებისა და ლანდშაფტების, ბიოტიპებისა და მათი ცალკეული

კომპონენტების, ცხოველთა და მცენარეთა სამყაროს დაცვა, აღდგენა და

ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შენარჩუნება; ბუნებრივი პროცესების უწყვეტი

განვითარების უზრუნველყოფის მიზნით ხელი შეუწყოს ბიოლოგიური

მრავალფეროვნებით გამორჩეული ჯავახეთის ზეგნის ჭარბტენიანი,

განსაკუთრებით, წყლის ფრინველთა საბინადროდ ვარგისი, ტერიტორიებისა და

ჰაბიტატების დაცვასა და აღდგენას; უზრუნველყოს მიწის, წყლისა და სხვა




22

ბუნებრივი რესურსების დაცვა, აღდგენა და ამ რესურსებით რაციონალური

სარგებლობა; ეკოლოგიური განათლებისა და მეცნიერული კვლევა-ძიებისთვის

ხელსაყრელი პირობების შექმნა; ისტორიულ-კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა

და შენარჩუნება; ვულკანური წარმოშობის ბუნებრივი წყლის ობიექტების (ტბების)

ბუნებრივი ბიოეკოლოგიური რეჟიმის დაცვა და მათზე მონიტორინგის

განხორციელება; ხელი შეუწყოს ბუნებრივ და ადამიანის მიერ სახეცვლილ გარემოში

რეკრეაციის, ტურიზმისა და სოფლის მეურნეობის მდგრადი განვითარებისთვის

ხელსაყრელი პირობების შექმნას.

ჯავახეთის დაცული ტერიტორია გლობალური მნიშვნელობის ეკოლოგიური

ფასეულობით და ეკოსისტემების მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. ჯავახეთის

ეროვნული პარკი საზღვრისპირა რეგიონებსაც მოიცავს, მათ შორის კარწახის ტბის

ნაწილს, რომელზეც გადის საქართველო თურქეთის საზღვარი.

ჯავახეთის დაცული ტერიტორიები საქართველოს დაცული ტერიტორიების

სისტემის ნაწილია. ჯავახეთის დაცული ტერიტორიები იყოფა შემდეგ

კატეგორიებად:

ა) ჯავახეთის ეროვნული პარკი;

ბ) კარწახის ჭაობის აღკვეთილი;

გ) სულდის ჭაობის აღკვეთილი;

დ) ხანჩალის ტბის აღკვეთილი;

ე) ბუღდაშენის ტბის აღკვეთილი;

ვ) მადათაფის ტბის აღკვეთილი;

ზ) ჯავახეთის მრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორია (დამხმარე ზონა).

ჯავახეთის ეროვნული პარკის საერთო ფართობისათვის მიკუთვნებული

ტერიტორიიდან ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში შედის შემდეგი ბუნებრივ-

გეოგრაფიული უბნები:

ნინოწმინდა-აღბაბის უბანი – საერთო ფართობი: 3,426 ჰექტარი. ნინოწმინდა-აღბაბის

უბანი მოიცავს ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე სახელმწიფო

საკუთრებაში არსებულ სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწებს – საძოვრებს.

ხანჩალის ტბის აღკვეთილი მოიცავს ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის

ადმინისტრაციული საზღვრების ფარგლებში მოქცეულ ტერიტორიას, რომლის

საერთო ფართობი შეადგენს 839 ჰექტარს. ხანჩალის ტბის აღკვეთილის საერთო

ფართობისათვის მიკუთვნებული ტერიტორია მოიცავს სახელმწიფო საკუთრებაში

არსებულ მიწებს, მათ შორის, წყლის სახელმწიფო ფონდის მიწებს – ხანჩალის ტბას.

ბუღდაშენის ტბის აღკვეთილის მდებარეობს ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის

ადმინისტრაციული საზღვრების ფარგლებში მოქცეულ ტერიტორიაზე, რომლის

საერთო ფართობი შეადგენს 126 ჰექტარს. ბუღდაშენის ტბის აღკვეთილის საერთო


არსებულ მიწებს, მათ შორის, წყლის სახელმწიფო ფონდის მიწებს – ბუღდაშენის

ტბას.

მადათაფის ტბის აღკვეთილი მდებარეობს ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის

ადმინისტრაციული საზღვრების ფარგლებში მოქცეულ ტერიტორიაზე, რომლის

საერთო ფართობი შეადგენს 1,484 ჰექტარს. მადათაფის ტბის აღკვეთილის საერთო




23


არსებულ მიწებს, მათ შორის, წყლის სახელმწიფო ფონდის მიწებს – მადათაფის ტბას.

1.8. ძირითადი ლანდშაფტები

საქართველოს ტერიტორიის ფიზიკურ-გეოგრაფიული დარაიონების სქემის

მიხედვით (1970), ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია (მეზობელი

მუნიციპალიტეტების – ახალქალაქის, ასპინძის, ახალციხის, დმანისის ჩათვლით)

მესხეთ-ჯავახეთის ვულკანური ოლქის ჯავახეთის ქვეოლქის შემადგენლობაში

შედის. აქ უმთავრესად მთიან-სტეპური ლანდშაფტი არის განვითარებული,

რომელიც წარმოდგენილია შემდეგი ფორმებით:

- ლავებით აგებული ზეგანი მთა-მდელოს მცენარეულობით და მთის

შავმიწა ნიადაგებით;

- წინამთიანეთი, მდელოს ტიპის საძოვრებით და შავმიწისებრი ნიადაგებით;

- მოსწორებულ რელიეფზე განვითარებული ტბებისპირა ჭაობები, ტენიანი

საძოვრებით ჭაობურ ნიადაგებზე.

შედარებით ნაკლებ ფართობებზე არის წარმოდგენილი სუბალპურ და ალპურ

ლანდშაფტში შემავალი შემდეგი ფორმები.

- სუბალპური საძოვრები მთა-მდელოს ნიადაგებზე (ვულკანური);

- ალპური საძოვრები მთა-მდელოს ნიადაგებზე (ვულკანური).

2. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიკური

დახასიათება

2.1. დემოგრაფია

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში შედის - ქალაქი ნინოწმინდა და 10

ადმინისტრაციული ერთეული: კონდრიო, ეშტია, სათხე, განძანი, გორელოვკა,

ხანჩალი, ტამბოვკა, ფოკა და ჯიგრაშენი.

მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის რიცხოვნობა (კვლევის დროს აღებული

მონაცემებით) შეადგენს – 32836 მოსახლეს. მათ შორის: ქალაქის – 6321, სოფლის –

26515; მოსახლეობის სიმჭიდროვე: 24.25 კაცი/კვ.კმ.

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის 16254 (49,5%) კაცია, ხოლო 16582

(50,5%) ქალი (ცხრილი 1). მუნიციპალიტეტის მოსახლოების დიდ უმრავლესობას

შეადგენენ სომხები (97,12%), შემდეგ მოდიან ქართველები - 2,34% და რუსები - 0,54%

(ცხრილი 2).

მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა ასაკის მიხედვით შემდეგნაირად არის

გადანაწილებული: 0-5 წწ. – 5,81%; 6-18 წწ - 12,15%; 19-65 წწ - 69,67%; 65 წლის ზემოთ

- 12,36%.

სარწმუნოების მიხედვით საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის უდიდესი

ნაწილი სომხურ-გრიგორიანელია.




24

2.2. სოფლის მეურნეობა

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის სოფლის მეურნეობის განვითარების სამსახურის

მიერ მოწოდებული მონაცემებით, მუნიციპალიტეტში სასოფლო-სამეურნეო

სავარგულების მთლიანი ფართობი შეადგენს 118,033.3 ჰა. სახნავი ფართობი არის

24,719 ჰა, საიდანაც 9,758 ჰა პრივატიზებულია; სათიბი - 7,286.3 ჰა, პრივატიზებულია

- 568 ჰა; საძოვრები - 49,313 ჰა; მრავალწლიან ნარგავებს უჭირავს - 28 ჰა (ცხრილი 3).

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არის 36,687 ჰა საზაფხულო საძოვარი, რომელიც

არ შედის არცერთი თემის საკუთრებაში.

მუნიციპალიტეტში სასოფლო-სამეურნეო კულტურებიდან ძირითადი წილი მოდის

მეკარტოფილეობაზე. მცირე რაოდენობით ითესება - ხორბალი, ქერი და ბოსტნეული

კულტურები.

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის მთავარი წამყვანი დარგია მესაქონლეობა და რძის

გადამუშავება.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე სახნავი მიწების დაახლოებით 80%

დაუმუშავებელია, რაც მოსახლეობის თქმით გამოწვეულია ძირითადად სახსრების

უქონლობით, აგრეთვე სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის სიმცირითა და

გაუმართაობით. აღნიშნული ფართობები გამოიყენება სათიბად და საძოვრად.

უკანასკნელ წლებში შეინიშნება მოსავლიანობის კლების ტენდენცია, რაც

განპირობებულია ხარისხიანი თესლის და მინერალური სასუქების შესაძენად საჭირო

სახსრების უქონლობით, საირიგაციო და სადრენაჟო სისტემების მოშლით, და

თესლბრუნვის მორიგეობის დაუცველობით.

2.2.1. მეურნეობათა კლასიფიკაცია

ნინოწმინდის რაიონში, ისევე როგორც მთლიანად საქართველოში, სოფლის

მეურნეობის სექტორში საოჯახო მეურნეობები დომინირებენ. სასოფლო-სამეურნეო

საწარმოთა რიცხვი იმდენად მცირეა, რომ ისინი არსებით გავლენას ვერ ახდენენ

სექტორის განვითარებაზე და უახლოეს მომავალში სურათი, სავარაუდოდ არ

შეიცვლება. სასოფლო რესურსების განაწილების ამგვარი ხასიათი გულისხმობს იმას,

რომ საქართველოს, მათ შორის ნინოწმინდის რაიონის სოფლის მეურნეობის

სექტორში უკიდურესად დაბალია ფორმალიზაციის ხარისხი და დაქირავებული

შრომა შედარებით ნაკლებად გამოიყენება. ერთი მხრივ, სექტორის ასეთი მოწყობა

შეიძლება სასურველი იყოს სოციალური სტაბილობის თვალსაზრისით, ვინაიდან

თითქმის ყველა ოჯახს ხელი მიუწვდება მიწის ფართობზე, რაც მას ძირითადი

საჭიროებების დაკმაყოფილებაში ეხმარება. მეორე მხრივ, გასათვალისწინებელია ის

გარემოება, რომ ამგვარად მოწყობილ სოფლის მეურნეობაში მეტად გართულდება

კაპიტალის ინვესტირება და საჭირო ინფრასტრუქტურული ღონისძიებების

გატარება, ტექნიკური გადაიარაღება და თანამედროვე ტექნოლოგიების დანერგვა.

ამგვარად, ჩვენი ვარაუდით, ნინოწმინდის რაიონის სოფლის მეურნეობა უახლოეს

პერიოდში კვლავაც დარჩება საოჯახო მეურნეობების დონეზე და შედარებით

ექსტენსიურ განვითარებას გააგრძელებს. კლიმატის გლობალური ცვლილებით




25

გამოწვეული შესაძლო ნეგატიური ცვლილებების ფონზე ამგვარი ყაიდის

მეურნეობები ძალიან მოწყვლადია.

მეურნეობათა რიცხვი

სასოფლო მეურნეობათა რიცხვი და კლასიფიკაცია

სულ

საოჯახო

მეურნეობები საწარმოები

სხვა ტიპის

მეურნეობები

729542 728247 820 475 საქართველო

28882 7973 1 2 ნინოწმინდა წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

2.2.2. სასოფლო მოსახლეობა

ნინოწმინდის რაიონში, ისევე როგორც საქართველოს რაიონების უმრავლესობაში,

სოფლის მოსახლეობა მთელი მოსახლეობის უმეტეს ნაწილს შეადგენს. 2004 წლის

სასოფლო-სამეურნეო აღწერის შედეგებით, რაიონის მთელი მოსახლეობის 80%-ზე

მეტი სოფლად ცხოვრობს.

მეურნეობათა კლასიფიკაცია მეპატრონის ასაკის მიხედვით

მეურნეობათა კლასიფიკაცია მეპატრონის ასაკის მიხედვით

<25 25-34 35-44 45-54 55-65 65<

არ არის

მითითებული.

საქართველო 1.02% 6.62% 15.45% 20.87% 18.51% 36.24% 1.29%

ნinowminda 1.58% 8.45% 17.73% 23.97% 14.41% 32.74% 1.13% წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ასაკობრივ ჭრილში ნინოწმინდის რაიონი საქართველოს საშუალო მაჩვენებლის

თითქმის იდენტურია. რაიონში შეინიშნება 55-65 წლის, ასევე 65 წლის ასაკზე

უფროსი, სოფლის მოსახლეობის ერთგვარი სიმცირე, ამავე დროს ახალგაზრდა და

საშუალო ასაკის მოსახლეობის პროცენტული წილი უფრო მაღალია, ვიდრე

საშუალოდ საქართველოსთვის. აღნიშნული მიუთითებს იმას, რომ ნინოწმინდის

რაიონში მოსახლეობის პროდუქტიული ნაწილის შედარებითი სიჭარბე აღინიშნება

დანარჩენ საქართველოსთან შედარებით.

2.2.3. მიწის ფონდი

ნინოწმინდის რაიონი საქართველოს რაიონებს შორის გამოირჩევა მიწის ფონდის

შედარებითი სიჭარბით, განსაკუთრებით კი ერთწლოვანი კულტურებისთვის

განკუთვნილი ფართობებით.

სარგებლობაში არსებული მიწის მთელი ფონდი და საშუალოდ ერთ მეურნეობაზე

(ჰა)

ფართობები სულ (ჰა) ერთ მეურნეობაზე საშუალოდ




26

(ჰა)

სახნავი მრავალ-

წლოვანი

სათიბ-

საძოვრები

სახნავი მრავალ-

წლოვანი

სათიბ-

საძოვრები

საქართველო 472120 100215 267062 0.65 0.14 0.37

ნინოწმინდა 14473 0 11981 1.81 0.00 1.50 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

აღსანიშნავია, რომ ერთ მეურნეობაზე აქ საშუალოდ სამჯერ მეტი სახნავი მიწა

მოდის, ვიდრე საშუალოდ საქართველოშ. სათიბ-საძოვრებით ნინოწმინდა

საქართველოს საშუალო მაჩვენებელს თითქმის 5 ჯერ აღემატება. რაიონის

ტავისებურება ის არის, რომ აქ პრაქტიკულად არ გვხვდება მრავალწლოვანი

ნარგაობები.

როგორც ერთ სულ მოსახლეზე გადაანგარიშებით, ისე მეურნეობის საშუალო ზომით

ნინოწმინდის რაიონი ბევრად აღემატება ანალოგიურ საშუალო მაჩვენებლებს მთელი

საქართველოს მასშტაბით. გრაფიკი #1 აჩვენებს, რომ ნინოწმინდის რაიონში,

მთლიანად საქართველოსთან შედარებით, პროცენტულად ბევრად უფრო მეტია

ისეთი ნაკვეთების რაოდენობა, რომლებიც ზომით 2 ჰექტარს აღემატება.

გრაფიკი #1

წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ფიზიკურად დიდი ნაკვეთების შედარებითი სიჭარბე ნინოწმინდის რაიონში კარგ

წინამღძვრებს ქმნის ცალკეული ერთწლოვანი კულტურების, მაგალითად, ხორბლის

ინტენსიური წარმოებისათვის.

ცხრილი #4 მეურნეობების საშუალო ზომა და ფრაგმენტაცია

მეურნეობის საშუალო

ზომა (ჰა)

ნაკვეთების

რაოდენობა

ნაკვეთის საშ.

ზომა (ჰა)




27

საქართველო 1.22 2.33 0.52

ნინოწმინდა 3.38 3.58 0.94 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ნინოწმინდის რაიონში მეურნეობისა ზომა თითქმის სამჯერ აღემატება საქართველოს

საშუალო მაჩვენებლებს. აღსანიშნავია, რომ ნინოწმინდის რაიონის თითო

მეურნეობაზე შედარებით მეტი ნაკვეთი მოდის, ვიდრე საშუალოდ საქართველოში.

ფრაგმენტაციის ხარისხი საკმაოდ მაღალია, თუმცა მეურნეობების დიდი ზომიდან

გამომდინარე, შედარებით ნაკლებ პრობლემას ქმნის განვითარების თვალსაზრისით.

კერძოდ, მეურნეობათა დიდი ზომა საშუალებას იძლევა შედარებით ნაკლები

დანახარჯებით გაიმართოს ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო ინფრასტრუქტურა,

როგორიცაა ნაკვეთებთან მისასვლელი გზები, ირიგაციის სისტემა და სხვა.

2004 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერით, რაიონში მეურნეობათა სარგებლობაში

სულ დაახლოებით 26.5 ათასი ჰექტარი სასოფლო-სამეურნეო მიწის ფართობი

მოიპოვებოდა. რაიონი მკვეთრადაა სპეციალიზებული სახნავი მიწისა და სათიბ-

საძოვრების გამოყენებაზე. საგულისხმოა, რომ ქვემოთმოყვანილ დიაგრამა #1-ზე

მხოლოდ სარგებლობაში გადაცემული მიწებია წარმოდგენილი. იმის

გათვალისწინებით, რომ სახელმწიფომ მიწის რეფორმის შემდეგ სათიბ-საძოვრების

უდიდესი ნაწილი შეინარჩუნა, ნინოწმინდის რაიონის სპეციალიზაცია სათიბ-

საძოვრების გამოყენებაზე, და აქედან გამომდინარე მესაქონლეობაზე, კიდევ უფრო

მაღალია. რაიონში პრაქტიკულად არ არის მრავალწლოვანი ნარგავების

კონცენტრაცია. საქართველოს სწორედ ამ უკანასკნელ სფეროში გააჩნია

კონკურენტული უპირატესობა და საექსპორტო შემოსავლების გენერაციის ყველაზე

დიდი პოტენციალი.

დიაგრამა #1. მიწის ფონდის განაწილება დანიშნულების მიხედვით





28

2.2.4. ერთწლოვანი კულტურები

ქვემოთ მოყვანილ ორ დიაგრამაზე შეპირისპირებულია ნინოწმინდის რაიონისა და

საქართველოს სპეციალიზაცია ერთწლოვანი კულტურების ნათესი ფართობების

განაწილების მიხედვით სახნავი მიწის სარგებლობაში არსებული საერთო ფონდში.

ნინოწმინდის რაიონში გავრცელებული ერთწლოვანი კულტურების ნათესი

ფართობების განაწილება ცხადყოფს, რომ რაიონი მკვეთრადაა სპეციალიზებული

მხოლოდ ორი მათგანის, კარტოფილისა და საკვები კულტურების წარმოებაზე, რაც

აშკარა კონტრასტს ქმნის მთლიანად საქართველოსთან, რომელშიც ძირითადი

კულტურები მეტ-ნაკლები თანაბრობითაა წარმოდგენილი. ხორბლის პროცენტული

წილი ერთწლოვანი კულტურების ნათეს ფართობებში ასევე მცირეა და მხოლოდ 3

პროცენტს შეადგენს. შედარებით მაღალი ღირებულების ბოსტნეული რაიონის მიწის

ფონდში ასევე ნაკლებადაა წარმოდგენილი.

საგულისხმოა, რომ კარტოფილი, რომელიც რაიონისათვის ერთ-ერთი მთავარი

სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციაა, სასურსაათო უსაფრთხოების თვალსაზრისით

საქართველოსთვის ძალიან არსებით როლს თამაშობს. კიდევ ერთი წამყვანი

პროდუქცია - საკვები კულტურები მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, რომ

რაიონში მესაქონლეობის განვითარებისთვის აუცილებელი პირობაა. ნინოწმინდის

რაიონს კარგი პოზიციები უკავია რეგიონში მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის,

ღორის. ცხვრისა და თხის სულადობით

დიაგრამა #2 ერთწლოვანი კულტურების პროცენტული წილი


დიაგრამა #3 ერთწლოვანი კულტურების პროცენტული წილი




29


ზემოთმოყვანილი დიაგრამები მიუთითებს იმაზე, რომ ნინოწმინდის სოფლის

მეურნეობა, ვიწრო სპეციალიზაციის მიუხედავად, საკუთრივ რაიონის, და ზოგადად

საქართველოს სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში მნიშვნელოვან როლს

ასრულებს..

2.2.5. მეცხოველეობა

ნინოწმინდის რაიონის მაპროფილირებელი დარგი მესაქონლეობაა. რაიონშში

საკმაოდაა სათიბ-საძოვრები. ასევე გავრცელებულია საკვები კულტურების წარნოება.

2004 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერით რაიონში დაახლოებით 30,000 ათასი

სული ცხვარი ჰყავდათ, რაც საქართველოს მთელი სულადობის დაახლოებით 5

პროცენტს შეადგენდა. ასევე საკმაოდ არის მსხვილფეხა პირუტყვი.

პირუტყვის სულადობა

მსხვილფეხა პირუტყვის, მ.შ კამეჩის, ცხვრისა და თხის სულადბა

(ყველა მეურნეობა)

მსხვილფეხა

პირუტყვი

მ.შ.

ძროხა კამეჩი

მ.შ.

ფურკამეჩი ცხვარი

დედა

ცხვარი თხა

საქართველო 1157781 670385 29541 17358 648717 377939 97824

ნინოწმინდა 20335 14162 29 2 30577 23126 264


შედარებით მცირეა ღორის სულადობა. სოფლის ერთ მოსახლეზე გაანგარიშებით ეს

მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად ჩამორჩება ანალოგიურ მაჩვენებელს საქართველოში.

ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში, ცხადად არაა ასახული 2006 წლის აფრიკული ცხელების

შედეგად ღორის პოპულაციის ნეგატიური ცვლილებები. აქ ნავარაუდევი გვაქვს, რომ

ეს პრობლემა მეტ-ნაკლებად საქართველოს ყველა რაიონს შედარებით თანაბარი

ზომით შეეხო და მისი შედეგები შედარებით ნაკლებად აისახება საქართველოს

რაიონების გრძელვადიან ფარდობით უპირატესობაზე ამ თუ იმ სასოფლო-

სამეურნეო დარგის განვითარებაში.




30

რაიონში საკმაოდ განვითარებულია მეფუტკრეობა 2004 წლის მდგომარეობით 1606

სკა აღირიცხებოდა.

ღორის სულადობა და ფუტკრის სკების რაოდენობა

სრული სულადობა

სოფლის ერთ

მოსახლეზე

ღორი

ფუტკრის

სკა ღორი ფუტკრის სკა

საქართველო 489936 152364 0.20 0.06

ნინოწმინდა 2251 1606 0.07 0.05 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ზოგადად, ნინოწმინდის რაიონში საქართველოს საშუალო მაჩვენებლებთან

შედარებით ნაკლებია ფუტკრის სკებისა და ღორის სულადობა ერთ სულ

მოსახლეზე.

2.2.6. მექანიზაცია

რაიონის სოფლის მეურნეობა, როგორც აღინიშნა< მკვეთრად სპეციალიზირებულია

ერწლიან კულტურებზე. შესაბამისად მექანიზაციის ხარისხს დიდი მნისვნელობა

ენიჭება. ამ მხრივ ნინოწმინდის რაიონი მიახლოებულია საქართველოს საშუალო

მაჩვენებლებს. შედარებით სუსტადაა უზრუნველყოფილი რაიონი ხელის

ტრაქტორებით. ეს მიუთითებს იმაზე, რომ რაიონში მოსახლეობა შედარებით

ნაკლებად ეყრდნობა ბოსტნეული კულტურების წარმოებას, რომელთა

მოყვანაშიც მცირე ზომის ინსტრუმენტები საკმაოდ ეფექტიანად გამოიყენება.

ზოგადად მექანიზაციის დონე შეიძლება ითქვას, რო დაბალია, რაც ბუნებრივია,

ხელს ვერ შეუწყობს მაღალი მოსავლის მიღებას. ასევე აქტუალურია სატვირთო

ავტომობილების დეფიციტი, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ შესაძლებელია იყოს

მოსავლის ტრანსპორტირებისას გარკვეული დანაკარგები.

მეურნეობათა ხელთ არსებული ტექნიკა

სარგებლობაში არსებული ტექნიკა სახნავი მიწის 100 ჰექტარზე

ყველა ტიპის

ტრაქტორი

(ბორბლიანი,

მუხლუხიანი,

მინი)

ხელის

ტრაქტორი

კომბაინი სატვირთო

ავტომობილი

ნებისმიერი

ტიპის

ავტომობილი

საქართველო 3.20 4.35 0.25 3.98 12.99

ნინოწმინდა 3.36 0.11 0.64 2.57 8.28 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004




31

2.2.7. სასურსათო უსაფრთხოება

ნინოწმინდის რაიონის სასოფლო-სამეურნეო პროფილის განხილვიდან იქმნება

შთაბეჭდილება, რომ მიუხედავად იმისა, რომ იგი სასოფლო-სამეურნეო

პროდუქციის საკმაოდ ვიწრო სპექტრის წარმოებაზეა ორიენტირებული, საძოვრების,

საკვები კულტურების, მეკარტოფილეობის და მესაქონლეობის პროდუქციის

ერთგვარი სიჭარბე რაიონის სასორსათო უსაფრთხოების შედარებით მაღალ დონეს

უნდა განაპირობებდეს დანარჩენ საქართველოსთან შედარებით. 2004 წლის აღწერის

შედეგები, მათი პირდაპირი ინტერპრეტაციის შემთხვევაში, ასეთი დასკვნის

გაკეთების საშუალებას იძლევა, თუმცა მდგომარეობა არცთუ ერთმნიშვნელოვანია.

კითხვაზე, ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც

შინამეურნეობა არ იყო უზრუნველყოფილი იმ საკვებით, რომელსაც ჩვეულებრივ

მოიხმარს, გამოკითხულ მეურნეობათა დაახლოებით 47% დადებითი პასუხი გასცა,

ეს ბევრად უკეთესია ვიდრე საქართველოსთვის საშუალო მაჩვენებელი -

დაახლოებით 70%, თუმცა მაინც არასახარბიელო სურათს იძლევა.

მეურნეობათა სურსათით უზრუნველყოფა

კითხვა: ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც

შინამეურნეობა არ იყო უზრუნველყოფილი იმ საკვებით, რომელსაც ჩვეულებრივ

მოიხმარს

მეურნეობათა

რიცხვი

კი

არა

პასუხი

არაა

საქართველო 790552 559816 228683 2053 ninowminda 8001 3804 4196 1


ეს შედეგი შეიძლება იმით აიხსნას, რომ რაიონის მოსახლეობა ზომაზე მეტადაა

დამოკიდებული მესაქონლეობის პროდუქციის მოხმარებაზე და მისი მყისიერი

დეფიციტი, რაც შეიძლება მრავალი ფაქტორით იყოს განპირობებული,

პრობლემად აღიქმება. ამ აზრით, რაიონის მოსახლეობა სურსათით სრულადაა

უზრუნველყოფილი, თუმცა ცალკეულ შემთხვევებში, იქმნება გარკვეული

შეფერხებები მოხმარების ჩვეული დონის უზრუნველყოფაში.

ამავე დროს, კითხვაზე ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა,

როდესაც შინამეურნეობას გაუჩნდა შიში, რომ საკმარისი საკვები არ ექნებოდა,

დადებითი პასუხი მეურნეობათა 48% გასცა, მაშინ როცა საშუალოდ

საქართველოში ამ კითხვაზე დადებით პასუხს მოსახლეობის 71% იძლევა.

მეურნეობათა სურსათით უზრუნველყოფა

კითხვა: ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც

შინამეურნეობას გაუჩნდა შიში, რომ საკმარისი საკვები არ ექნებოდა

მეურნეობათა

რიცხვი კი

არა

პასუხი

არაა




32

საქართველო 790552 563540 224910 2102

ninowminda 8001 3812 4188 1 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

წარმოდგენილი ცხრილებიდან იქმნება შთაბეჭდილება, რომ ნინოწმინდის

რაიონი, მისი თითქოსდა სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების სიუხვის

მიუხედავად, დანარჩენ საქართველოსთან შედარებით მოწყვლადია სასურსათო

უსაფრთხოების თვალსაზისით. შესაძლებელია, რომ მრავალ სოციალურ თუ

ეკონომიკურ ფაქტორთან კომბინაციაში რაიონის სოფლის მეურნეობა ვერ

ახერხებს მისი მოსახლეობისათვის საკმარისი ფულადი შემოსავლის

უზრუნველყოფას, ხოლო აქ გაბატონებული ნატურალური მეურნეობის მიერ

მოსახლეობის სურსათით უზრუნველყოფის შესაძლებლობები არასაკმარისია.

2.3. მრეწველობა

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში ეკონომიკის ძირითადი წამყვანი დარგებია რძის

პროდუქტების და ხორცის წარმოება.

მუნიციპალიტეტი განთქმულია ე. წ. ბოგდანოვკის ყველის სახელით ცნობილი

ყველის წარმოებით. დაუზუსტებელი მონაცემებით მუნიციპალიტეტში

დაახლოებით 100-მდე მცირე და საშუალო ყველის საწარმო ფუნქციონირებს.

უკანასკნელ წლებში შეინიშნება თევზის მოშენების ტენდენცია.

მუნიციპალიტეტის სამრეწველო ობიექტების სია მოცემულია ცხრილში 4.

გარდა მცირე სავაჭრო ობიექტებისა, მუნიციპალიტეტში კარგად არის

განვითარებული ბარტერი. ქვემო ქართლის რაიონებიდან ხდება სხვადასხვა ხილისა

და ბოსტნეულის, ფქვილისა და ბურღულეულის ტრანსპორტირება და გადაცვლა

ადგილობრივ მოსახლეობასთან ძირითადად კარტოფილსა და ყველზე.

2.4 ჯანდაცვა და განათლება

ქალაქ ნინოქმონდაში ფუნქციონირებს საავადმყოფო, მუნიციპალიტეტის თემებში კი

9 ამბულატორია (ცხრილი 5).

უფასო სასწრაფო-სამედიცინო სამსახური ემსახურება მუნიციპალიტეტის

მოსახლეობას.

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ფუნქციონირებს 38 საჯარო სკოლა,

რომელთაგან რვა სკოლაში სწავლა ხორციელდება – დაწყებით–საბაზო (I-IX კლასი)

საფეხურზე. ქ. ნინოწმინდაში მდებარეობს 4 სკოლა.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მხოლოდ ქ. ნინოწმინდაში ფუნქციონირებს 2

საბავშო ბაღი (ცხრილი 6).

ქ. ნინოწმინდაში ფუნქციონირებს სპორტ-სკოლა, სადაც ბავშვები დაკავებული არიან

სპორტის შემდეგ სახეობებში: ფეხბურთი, ფრენბურთი, თავისუფალი ჭიდაობა,

ჭადრაკი და მძლეოსნობა. სოფ. ფოკის კულტურის სახლში არის ჭიდაობის და

კრივის წრეები.




33

ქალაქ ნინოწმინდაში და აგრეთვე ყველა თემში არის ბიბლიოთეკა. ქ. ნინოწმინდაში

სახალხო თეატრი. ქ. ნინოწმინდაში, განძანიში და ეშტიაში არის ფოლკლორული

ანსამბლები.

2.5. ინფრასტრუქტურა

მუნიციპალიტეტის ტერიტორია სრულად არის მოქცეული მობილური

კავშირგაბმულობის კომპანიების „მაგთიკომის“, „ჯეოსელის“, „ბილაინის“ დაფარვის

ზონაში. ინტერნეტ კავშირს უზრუნველყოფენ შემდეგი ინტერნეტ პროვაიდერები:

„სილქნეთი“ (ADÛL და DIAL-UP), “მაგთიკომი“, „ბილაინი“ და „ჯეოსელი“.

გაზიფიციკაციის მხრივ უზრუნველყოფილია მხოლოდ ქალაქ ნინოწმინდის 70% და

სოფელ ჯიგრაშენის 80%. სოფლებში: სათხე, განძანი, დიდი კონდრიო მიმდინარეობს

გაზიფიკაციის სამუშაოები. ბუნებრივი აირის მიწოდებას უზრუნველყოფს შპს. ÛÑ

GÀÓ-ÜÏÌÐÀÍÚ.

ელექტროფიკაციის კუთხით მუნიციპალიტეტი მთლიანად არის

ელექტროფიცირებული. ელექტროენერგიის მიწოდებას უზრუნველყოფს „ენერგო

პრო ჯორჯია“.

სასმელი წყლით უზრუნველყოფილია ქალაქი ნინოწმინდა და ყველა თემი გარდა

სოფლებისა: ეშტია, თორია, უჩმნა და ყაურმა სადაც მოსახლეობა სასმელ წყალს

იღებს სოფლებში არსებული წყაროებიდან. სასმელი წყლით უზრუნველყოფილ

ოჯახებს წყალი მიეწოდებათ ცენტრალური გაყვანილობით ბუნებრივ წყაროებთან

არსებული შემკრები რეზერვუარებიდან.

საკანალიზაციო სისტემით უზრუნველყოფილია მხოლოს ქალაქ ნინოწმინდის 25%.

მუნიციპალიტეტში გადის შიდა სახელმწიფოებრივი და ადგილობრივი

მნიშვნელობის საავტომობილო გზები.

ინფორმაცია ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის შიდა საუბნო გზების შესახებ იხილეთ

ცხრილში 7. მანძილი ქ. ნინოწმინდიდან მუნიციპალიტეტის სხვადასხვა

სოფლებამდე იხილეთ ცხრილში 8.

სარწყავი წყლით ირწყვება მხოლოდ სოფელ ჯიგრაშენის სასოფლო-სამეურნეო

მიწების 25%.

2.6. კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები

კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებიდან მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე

გამოსაყოფია სოფელ ფოკაში მდებარე წმინდა ნინოს დედათა მონასტერი ქართული

ხუროთმოძღვრების XI საუკუნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ძეგლი. ეკლესია

ნაგებია სუფთად გათლილი, ნაწყობი კვადრებით. ინტერიერში კედლები

დანაწევრებულია პროფილირებულ იმპოსტებიანი პილასტრებით, რომლებზეც

დაყრდნობილია კამარის საბჯენი თაღები. საკურთხევლის აფსიდში ორი მაღალი,

გეგმით ნახევარწრიული ნიშაა. დეკორატიული მორთულობა მხოლოდ სამხრეთ

ფასადზეა შემონახული. კარ-სარკმელები შემკულია ჩუქურთმებით. ინტერიერში

შემონახულია მხატვრობის ფრაგმენტები. კარის თავზე წარწერაში მოხსენიებულია

ქართლის კათალიკოსი იოანე ოქროპირი, ხოლო კარის მარჯვნივ წარწერაში –




34

ძეგლის მშენებელი „ხელოსანი ბევრელი“. ლეგენდის თანახმად, ჯავახეთის მთებით

შემოსული წმინდა ნინო კაბადოკიელი სწორედ ამ ადგილას შეჩერდა.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არის როგორც მართლმადიდებლური, ასევე

სომხური ეკლესიები.

საერო ხასიათის ისტორიული ძეგლებიდან აღსანიშნავია XII საუკუნის ხიდი სოფელ

ყაურმაში, აგრეთვე სათხესა და თორიას ციკლოპური ციხეები, "ქოროღლის" ციხის

ნანგრევები ასფარაში, რომელიც დათარიღებულია ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 3000

წლით.

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა სია

მოცემულია ცხრილში 9.

2.7. ტურიზმი

რაიონში არის ტურიზმის გარკვეული, თუმცა არც ისე დიდი პოტენციალი. შესაძლოა

პერსპექტიული იყოს სამთო და ეკო-ტურიზმი. რაიონის ტბები ამ მხრივ საკმაოდ

მიმზიდველია. ზოგადად რეგიონში დიდი ტურისტული პოტენციალი გააჩნია

ბორჯომი-ბაკურიანის ზონას. ტერიტორიული სიახლოვე შესაძლებელს ხდის

მოკლევადიანი (ერთ ან ორდღიანი) ტურების ორგანიზებას ნინოწმინდის

მიმართულებით.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ტურისტებისთვის ყველაზე მიმზიდველი

ადგილია ფოკის წმინდა ნინოს მონასტერი. სადაც დღესასწაული ტარდება 1/19

ივნისს, წმინდა ნინოს საქართველოში შემობრძანების დღეს. ამ დროს ათასობით

მართლმადიდებლი ქრისტიანი სტუმრობს ამ მონასტერს.

2.8. ძირითადი პრობლემები

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში ჩატარებული გამოკითხვის შედეგად

მუნიციპალიტეტში სხვადასხვა სახის პრობლემები გამოვლინდა. მათ შორის

აღსანიშნავია უკანონო ნაგავსაყრელები, რომლებიც განლაგებულია ფაქტირუად

ყველა სოფლის ტერიტორიაზე. არსებული ნაგავსაყრელები ჰაერის და ნიადაგის

დაბინძურების მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენენ.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მნიშვნელოვნად არის დაზიანებული სარწყავი

წყლის სისტემები, რაც დიდ ზარალს აყენებს სოფლის მეურნეობის პროდუქციის

წარმოებას. მხოლოდ სოფელ ჯიგრაშენის მიწების 25% უზრუნველყოფილია

სარწყავი წყლით.

მუნიციპალიტეტის პრაქტიკულად ყველა შიდა საუბნე გზის საფარი გამოსულია

მწყობრიდან და საჭიროებს რეაბილიტაციას.

მიუხედავად იმისა, რომ მუნიციპალიტეტს ქვეყნის მასშტაბით წამყვანი როლი

უჭირავს მესაქონლეობის განვითარების კუთხით, მუნიციპალიტეტის რამოდენიმე

თემის მოსახლეობა ერთ-ერთ პრობლემად მიიჩნევს ადგილებზე ვეტერინარული

სამსახურის არ არსებობას.




35

მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის თქმით, ძლიერი გვალვების დროს მნიშვნელოვნად

მცირდება სასმელი წყლის დებეტი.

ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტირებისა და

ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში

36

ცხრილი 1. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება

¹

თემი

სოფელი

სულ

მოსახ-

ლეობა

მოსახლეობის განაწილება

ასაკის მიხედვით

მოსახლეობის

განაწილება

სქესის მიხედვით

ინა

ვლი

დებ

ი

ლტ

ოლ

ვილ

ები

ეკო

მიგ

რან

თებ

ი

სიღ

არი

ბის

ზღ

ვარ

ს ქვ

ემო

თ

მყო

ფი

მოსა

ხლ

ეობ

ა

0-5 ww

6-18 ww

18-64 ww

64-is zemoT mamრ. mded.

1 ქ.ნინოწმინდა ქ. ნინოწმინდა 6321 380 800 4312 829 3792 2529 98 0 0 160

2

კონდრიო

დიდი კონდრიო 1245 70 208 828 139 618 627 20 0 0 4

პატარა კონდრიო 530 32 90 348 60 260 270 8 0 0 5

დილითი 1466 84 220 1004 158 736 730 43 0 0 12

მამწვარა 709 38 97 484 90 350 359 14 0 0 6

ყულალისი 698 25 70 516 87 344 354 17 0 0 5

3

ეშტია

ეშტია 3300 200 370 2500 230 1485 1815 22 4 0 110

თორია 800 50 100 585 65 368 432 8 0 0 20

უჩმანა 402 30 70 252 50 189 213 6 0 0 5

ყაურმა 555 30 85 400 40 261 294 0 0 0 10

4

სათხე

სათხე 1584 92 180 1017 295 614 970 35 0 0 20

ოროჯალარი 867 50 112 545 160 378 489 23 0 0 15

დიდი არაქალი 1072 48 110 791 123 570 502 21 0 0 18

პატარა არაქალი 413 38 65 251 59 198 215 15 0 0 12

5

განძანი

განძანი 3330 100 127 2588 515 1550 1780 45 0 0 120

საღამო 180 15 13 127 25 95 85 5 0 0 10

6

გორელოვკა

გორელოვკა 1247 87 150 955 55 580 667 21 0 348 15

ორლოვკა 333 38 45 237 13 183 150 7 0 0 1

ჟდანოვი 554 42 100 352 60 304 250 12 0 0 1



37

სამება 83 21 15 47 0 38 45 4 0 15 1

სპასოვკა 372 25 70 262 15 200 172 8 0 0 1

ეფრემოვკა 169 13 20 130 6 89 80 5 0 0 0

7

ხანჩალი

დიდი ხანჩალი 1545 105 177 1019 244 742 803 21 0 0 11

პატარა ხანჩალი 685 30 115 434 106 329 356 11 0 0 6

კატნატუ 292 25 35 188 44 141 151 6 0 0 1

8

ტამბოვკა

ტამბოვკა 197 16 27 126 28 112 85 3 0 0 1

როდიონოვკა

(ფარავანი) 281 29 74 156 22 161 120 7 0 0 2

ასფარა 66 1 4 59 2 35 31 0 0 0 0

9 ფოკა

ფოკა 2150 103 245 1634 168 967 1183 27 0 0 420

ვლადიმიროვკა 150 10 17 111 12 67 83 5 0 0 30

1

0

ჯიგრაშენი ჯიგრაშენი 1138 58 152 608 320 456 682 15 0 0 30

ხორენია 102 22 28 12 40 42 60 3 0 0 2

სულ 32836 1907 3991 22878 4060 16254 16582 535 4 363 1054


ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ

კავკასიაში

38

ცხრილი 2. ნინოწმინდა მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ეთნიკური ნიშნით

¹

თემი

სოფელი

მოსახლეობის განაწილება

ეთნიკური ნიშნით

ქართველი სომეხი რუსი სხვა

1 ქ.ნინოწმინდა ქ. ნინოწმინდა 60 6241 20 0

2


დიდი კონდრიო 0 1245 0 0

პატარა კონდრიო 0 530 0 0

დილითი 0 1466 0 0

მამწვარა 0 709 0 0

ყულალისი 0 698 0 0

3

ეშტია

ეშტია 0 3298 2 0

თორია 0 800 0 0

უჩმანა 0 402 0 0

ყაურმა 0 555 0 0

4

სათხე

სათხე 1584 0

ოროჯალარი 0 867 0 0

დიდი არაქალი 0 1072 0 0

პატარა არაქალი 0 413 0 0

5


განძანი 10 3318 0 2

საღამო 3 177 0 0

6


გორელოვკა 348 779 120 0

ორლოვკა 25 301 7 0

ჟდანოვი 0 554 0 0

სამება 15 68 0 0

სპასოვკა 266 100 6 0

ეფრემოვკა 10 146 13 0

7


დიდი ხანჩალი 0 1545 0 0

პატარა ხანჩალი 0 685 0 0

კატნატუ 0 292 0 0

8


ტამბოვკა 0 194 3 0


(ფარავანი) 0 278 3 0

ასფარა 0 66 0 0

9 ფოკა

ფოკა 30 2116 3 1

ვლადიმიროვკა 0 150 0 0


ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ

კავკასიაში

39

10 ჯიგრაშენი ჯიგრაშენი 0 1138 0 0

ხორენია 0 102 0 0

სულ 767 31889 177 3



40

ცხრილი 3. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების განაწილება თემების მიხედვით

¹ თემი

სოფლის მეურნეობა

მთლიანი

მიწის

ფართობი

სახნავი (ჰა) პრივატ.

(ჰა) სათიბი (ჰა)

პრივატ.

(ჰა) საძოვარი (ჰა) ნარგავი (ჰა)

1 ქ.ნინოწმინდა 4406.8 1400 745 284.7 0 2707.1 15

2 კონდრიო 9793 3041 1637 189 0 6563 0

3 ეშტია 10543 2418 1508 463 0 7657 5

4 სათხე 9134 3383 1774 876 0 4872 3

5 განძანი 9527 2788 1411 750 0 5989 0

6 გორელოვკა 19776 6738 621 2451 0 10585 2

7 ხანჩალი 5439 1284 676 1162 568 2993.3 0

8 ტამბოვკა 6257 1344 240 700 0 4213 0

9 ფოკა 3845 1386 626 140 0 2319 0

10 ჯიგრაშენი 2625.2 937 520 270.6 0 1414.6 3

სულ 81346 24719 9758 7286.3 568 49313 28




41

ცხრილი 4. სამრეწველო ობიექტები

საწარმოს

დასახელება

ფაქტიური

მისამართი

ეკონომიკური საქმიანობის სახე

გაგიკ ბდოიან კარლ მარქსის ქ. N24 პურის წარმოება; არახანგრძლივი

შენახვის ცომეული საკონდიტრო

ნაწარმის წარმოება

ვანიკ ღაზარიან პუშკინის ქ. N97 რძის გადამუშავება და ყველის

წარმოება

ჰაკობ ამბარიან ლერმონტოვის ქ. N20 რძის გადამუშავება და ყველის


აზატ კიურეღიან გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


ანიჩკა პუტულიან ორლოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


ოთარი ვანაძე სპასოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


ანტონიან ვალერ დ. კონდრიო რძის გადამუშავება და ყველის


გომციან არტაკ მამწვარა რძის გადამუშავება და ყველის


ხაჩატრიან არტურ მამწვარა რძის გადამუშავება და ყველის


ხრმაჯიან ჰრაჰატ პ. კონდრიო რძის გადამუშავება და ყველის


ცარუკიან სასინ ეფრემონკა რძის გადამუშავება და ყველის


ცარუკიან გურგენ ეფრემონკა რძის გადამუშავება და ყველის


ცარუკიან ბაიკალ ეფრემონკა რძის გადამუშავება და ყველის


ლევონიან ვარდ ეფრემონკა რძის გადამუშავება და ყველის


ბაბაჯანიან ნაირ ეფრემონკა რძის გადამუშავება და ყველის


გომციან ვენეტიკ ჟდანოვი რძის გადამუშავება და ყველის


მადოიან გრიგორ ფოკა რძის გადამუშავება და ყველის


ანესიან ლიოვა ოროჯალარი რძის გადამუშავება და ყველის





42

ენოკიან ლარვენტ ოროჯალარი რძის გადამუშავება და ყველის


ირიციან მკრტიჩ ოროჯალარი რძის გადამუშავება და ყველის


ფაფაზიან რაზმიკ ოროჯალარი რძის გადამუშავება და ყველის


ცარუკიან გარნუკ კატნატუ რძის გადამუშავება და ყველის


თარზიან მარტინ კატნატუ რძის გადამუშავება და ყველის


აკობიან აკობ კატნატუ რძის გადამუშავება და ყველის


აღაჯანიან აკობ კატნატუ რძის გადამუშავება და ყველის


ესოიან არარატ პ. ხანჩალი რძის გადამუშავება და ყველის


ადუმიან ვალერ დ. ხანჩალი რძის გადამუშავება და ყველის


ვარდაპეტიან ვასო დ. ხანჩალი რძის გადამუშავება და ყველის


გოკორიან არმენ დ. ხანჩალი რძის გადამუშავება და ყველის


კარაგულიან

კარლენ

დ. ხანჩალი რძის გადამუშავება და ყველის


ხანოიან თოროს სათხე რძის გადამუშავება და ყველის


ჩახოიან არმენ სათხე რძის გადამუშავება და ყველის


სუკასიან სტეფან სათხე რძის გადამუშავება და ყველის


გრიგორიან ანაიტ განძანი რძის გადამუშავება და ყველის


ოგანესიან სერიოჟა განძანი რძის გადამუშავება და ყველის


დარბინიან სიმონ უჩმანა რძის გადამუშავება და ყველის


ეფრიკიან

ანდრანიკ

ყაურმა რძის გადამუშავება და ყველის


ოვსეფიან პეტროს ეშტია რძის გადამუშავება და ყველის





43

სიმონიან მეხაკ ეშტია რძის გადამუშავება და ყველის


რაფაელიან

სამველ

ეშტია რძის გადამუშავება და ყველის


აკობიან ხაზარ დ. არაქალი რძის გადამუშავება და ყველის


მანველიან ვალიკ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ბდოიან ნერსიკ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


კაზარიან ვანიკ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


გალოიან არამაის ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ხნკოიან გამლეტ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ამბარიან აკობ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ადამიან სრაპ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


მარგარიან ვაჰან ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ნრანიან არტაკ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


დოლოგლანიან

აშოტ

ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


არზუმანიან

თოროს



ფუთულიან

ლევონ



ფუთულიან

ლევიკ



ჩობანიან




გოროიან სერგო ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ბდოიან სერგეი ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ვარდანიან აღასინ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის





44

გოროიან გურგენ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


გოროიან არტაკ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


მგდესიან გრიგორ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


მგდესიან გენრიხ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ნრანიან ლევონ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ზალალიან

არარატ



ზალალიან სამსონ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


მოსოიან გაგიკ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


მოსოისნ ნაირი ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ბდოიან გარნიკ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ბდოიან ნელსონ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


კარსლიან ნორიკ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


კარსლიან იგიტ ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


კარსლიან მოსი ქ. ნინოწმინდა რძის გადამუშავება და ყველის


ისპირიან კარო გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


აღაიან ოგანეს გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


ოსიპოვ კუზმა გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


კარაგულიან

სარგის

გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


არაკელიან ლევონ გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


ბაბაჯანიან კარენ გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის





45

კიურეღიან აზატ გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


კიურეღიან

სერიან



აირაპეტიან სრაბ გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


არაქელიან

ვარუჟიან



ოგანესიან არმენ გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


კიურეღიან

სამველ



კიურეღიან აშოტ გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


მარკოსიან ჟირაირ გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


ბაბაჯანიან

მნაცაკან



არაქელიან

ალექსან



ჩაპანიან ბალაბეკ გორელოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


ზოროღლიან

შირაზ



მარკოსიან

კომიტას



მიკელაძე ვარდო სპასოვკა რძის გადამუშავება და ყველის


პოღოსიან


ჯიკრაშენი რძის გადამუშავება და ყველის


გენდრიკ სააკაინ პუშკინის ქ. N103 ხორცის პროდუქტების წარმოება

იმ ”არზუმანიანი

სტეფან”

თავისუფლების ქ. №

17

ხორცის პროდუქტების წარმოება

შპს "ვან" პუშკინის ქ. N105 ხორცის პროდუქტების წარმოება

გაზეთი

"არშალუისი"

თავისუფლების ქ. N 8 გაზეთების გამოცემა

შპს "სატახა" პუშკინის ქ. N44 ზედა ტანსაცმლის წარმოება




46

შპს "მმს-2008" დუმბაძის ქ. N 9 ღორღიანი და ქვიშოვანი კარიერების

დამუშავება

ანჟიკ ლულუკიან ოვსეფიანის ქ. N 2 მშენებლობაში გამოსაყენებელი

პლასტმასის ნაკეთობების წარმოება

შპს "გეორგიან

ბაზალტ"

ქ. ნინოწმინდა,

ერევნის ქ. №41

დეკორატიული და სამშენებლო ქვის

ჭრა, დამუშავება და მოპირკეთება

იმ ”ვახტანგი

კაპანაძე”

მამზვარა სამშენებლო ქვის მოპოვება

ცხრილი 5. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ჯანდაცვის ობიექტები და მომსახურე

პერსონალი

¹ თემი

სოფელი

ჯანმრთელობა პო

ლი

კლი

ნიკა

ამბ

ულ

ატო

რი

ა

საავ

ადმყ

ოფ

ო

ექი

მი

ექთ

ანი

ფერ

შალ

ი

1 ქ.ნინოწმინდა ქ.ნინოწმინდა 0 0 1 25 59 0

2


დიდი კონდრიო 0 1 0 1 1 0

პატარა კონდრიო 0 0 0 0 0 0

დილითი 0 0 0 0 0 0

მამწვარა 0 0 0 0 0 0

ყულალისი 0 0 0 0 0 0

3

ეშტია

ეშტია 0 1 0 1 3 0

თორია 0 0 0 0 1 0

უჩმანა 0 0 0 0 1 0

ყაურმა 0 0 0 0 1 0

4

სათხე

სათხე 0 1 0 1 2 0

ოროჯალარი 0 1 0 1 1 0

დიდი არაქალი 0 1 0 1 1 0

პატარა არაქალი 0 0 0 0 0 0

5


განძანი 0 1 0 1 3 0

საღამო 0 0 0 0 0 0

6


გორელოვკა 0 0 0 0 0 0

ორლოვკა 0 0 0 0 0 0

ჟდანოვი 0 0 0 0 0 0




47

სამება 0 0 0 0 0 0

სპასოვკა 0 0 0 0 0 0

ეფრემოვკა 0 0 0 0 0 0

7


დიდი ხანჩალი 0 1 0 1 1 0

პატარა ხანჩალი 0 1 0 1 1 0

კატნატუ 0 0 0 0 0 0

8


ტამბოვკა 0 0 0 0 0 0


(ფარავანი) 0 0 0 0 0 0

ასფარა 0 0 0 0 0 0

9 ფოკა

ფოკა 0 0 0 0 1 0

ვლადიმიროვკა 0 0 0 0 0 0

10 ჯიგრაშენი ჯიგრაშენი 0 1 0 0 2 0

ხორენია 0 0 0 0 0 0

სულ 0 9 1 33 78 0

ცხრილი 6. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის განათლების ობიექტები

¹ თემი

სოფელი

განათლება

ბაღი სკოლა კოლეჯი უმ.სასწ

1 ქ.ნინოწმინდა ქ.ნინოწმინდა 2 4 0 0

2


დიდი კონდრიო 0 1 0 0

პატარა კონდრიო 0 1 0 0

დილითი 0 1 0 0

მამწვარა 0 1 0 0

ყულალისი 0 1 0 0

3

ეშტია

ეშტია 0 2 0 0

თორია 0 1 0 0

უჩმანა 0 1 0 0

ყაურმა 0 1 0 0

4

სათხე

სათხე 0 1 0 0

ოროჯალარი 0 1 0 0

დიდი არაქალი 0 1 0 0

პატარა არაქალი 0 1 0 0

5


განძანი 0 2 0 0

საღამო 0 1 0 0

6 გორელოვკა გორელოვკა 0 3 0 0




48

ორლოვკა 0 1 0 0

ჟდანოვი 0 1 0 0

სამება 0 1 0 0

სპასოვკა 0 2 0 0

ეფრემოვკა 0 1 0 0

7


დიდი ხანჩალი 0 1 0 0

პატარა ხანჩალი 0 1 0 0

კატნატუ 0 1 0 0

8


ტამბოვკა 0 1 0 0


(ფარავანი) 0 1 0 0

ასფარა 0 0 0 0

9 ფოკა

ფოკა 1 0 0

ვლადიმიროვკა 0 1 0 0

10 ჯიგრაშენი ჯიგრაშენი 0 1 0 0

ხორენია 0 0 0 0

სულ 2 38 0 0

ცხრილი 7. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ადგილობრივი გზები

1 ყულალისი - პ.გონდრიო - დ.გონდრიო 7.5კმ

2 მამწვარა - დილითი 6.5კმ

3 ნინოწმინდა – ყაურმა - ეშტია – თორია- უჩმანა 17კმ

4 პატარა ხორენია 2კმ

5 ჯიგრაშენი 1კმ

6 ნინოწმინდა - ოროჯალარი 5კმ

7 დიდი არაქალი 1.5კმ

8 სათხე – ოროჯალარი 2კმ

9 ნინოწმინდა - დიდი ხანჩალი – პ.ხანჩალი - კატნატუ 12კმ

10 ჟდანოვი –სამება 4კმ

11 სპასოვკა 4კმ

12 სათხე –სპასოვკა 5კმ

13 ორლოვკა 2კმ

14 ფოკა – ვლადიმიროვკა –ასფარა - ტამბოვკა 19.5კმ

15 ეფრემოვკა 1კმ

სულ 90კმ




49

ცხრილი 8. მანძილი თემებიდან მუნიციპალიტეტის ცენტრამდე

ადმინისტრაციული

ერთეულები (თემი)

მანძილი (კმ)

თემის ცენტრიდან

მუნიციპალიტეტამდე

სოფლიდან თემის

ცენტრამდე

განძანი 22

საღამო

4

გორელოვკა 10

ორლოვკა

3

ჟდანოვი

8.7

სამება

12

სპასოვკა

5.0

ეფრემოვკა

6.5

კონდრიო 19

პატარა კონდრიო

3.3

დილითი

1.5

მამწვარა

3.2

ყულალისი

4.5

ეშტია 10

თორია

4.2

უჯმანა

2.7

ყაურმა

3

სათხე 6

ოროჯალარი

2.2

დიდი არაქალი

2.4

პატარა არაქალი

3.4

ტამბოვკა 45


8.4

ასფარა

3.2

ფოკა 29

ვლადიმიროვკა

2.2

ხანჩალი 2

პატარა ხანჩალი

6.2

კატნატუ

3.3

ჯიგრაშენი 7




50

პატარა ხორენიე

2.5

ცხრილი 9. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის კულტურული მემკვიდრეობის

ძეგლების დასახელება, აგების თარიღი და მდებარეობა

¹ ძეგლის დასახელება აგების თარიღი ძეგლის მდებარეობა

1. ეკლესია XII – ХIII სს. განძანი 2. ეკლესია ХII – ХIII სს. განძანი 3. ციხე–სიმაგრე შუა საუკუნეები განძანი, ფარავანის მდინარის

მარცხენა ნაპირიდან 200

მეტრში 4. ეკლესია ХI- ХII სს. განძანი, 3–4 კმ სამხრეთ–

დასავლეთით, სოფლის

განაპირას <ქავთაროღლი> 5. მენჰირ <კათ– ქარი> I ს. ჩ.წ.ა. განძანი, სოფლის 200 მ.

დასავლეთიდან 6. ეკლესია Х – ХI სს. როდიონოვკა (ფარავანი) 7. ქარავან–სარაი ХII – ХIII სს. როდიონოვკა (ფარავანი) 8. ეკლესი Х ს. როდიონოვკა (ფარავანი) 9. მენჰირი (ქვა) < თიქ–

მატაში>

I ს. ჩ.შ.ა. როდიონოვკა (ფარავანი)

10. ქვა–ჯვარი ადრეული შუა

საუკუნეები

როდიონოვკა, 3 კმ

აღმოსავლეთით 11. ეკლესია შუა საუკუნეები საღამო 12. ეკლესია შუა საუკუნეები საღამო 13. ეკლესია V-VII სს. საღამო 14. ციკლოპიური ეკლესია ადრეული შუა


საღამო, სამხრეთით, მთაზე

15. ეკლესია X ს. საღამო 16. ეკლესია <წმინდა ნინო> 1027–1072 წწ. ფოკა

17. ხიდი XII ს. ყაურმა 18. ეკლესია შუა საუკუნეები ყაურმა 19. ეკლესია შუა საუკუნეები ყაურმა 20. ძველი სოფელი შუა საუკუნეები ყაურმა 21. მიწისქვეშა სალოცავი ადრეული შუა


ყულალისი

22. ეკლესია XIX ს. პ.კონდრიო 23. დანგრეული ციხე–

სიმაგრე

ადრეული შუა


პ.კონდრიო




51

¹ ძეგლის დასახელება აგების თარიღი ძეგლის მდებარეობა

24. დანგრეული ეკლესია ადრეული შუა


პ.კონდრიო, სამხრეთ–

დასავლეთით 25. სომხური ეკლესია <სურბ

სარგის>

XIX ს. ნინოწმინდა (ხოჯაბეკ)

26. სომხურ–კათოლიკური

ეკლესიაა

XIX ს. სოფ. პეშტია

27. დანგრეული ეკლესია XIX ს. სოფ. ორლოვკის და კატნატუს

ტერიტორიების შორის 28. ქვისა ყოჩი - სოფ. თორია, პ.კონდრიო,

პ.არაქალი 29. ხიდი - სოფ. განძანი 30. სომხური ეკლესია XIX ს. სოფ. განძანი 31. სომხური ეკლესია XIX ს. სოფ. სათხე 32. ქართული ეკლესია - სოფ. სათხე 33. დანგრეული ეკლესია - სოფ. ყულალისი

3. კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტისათვის

3.1 კლიმატის მიმდინარე ცვლილება ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში

3.1.1 მრავალწლიური კლიმატური მახასიათებლები

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტი მდებარეობს სამხრეთ საქართველოში, ჯავახეთის

ვულკანურ ზეგანზე, ახალქალაქის პლატოს უკიდურეს სამხრეთ-აღმოსავლეთ

ნაწილში, ხანჩალის ტბის აღმოსავლეთით, ზღვის დონიდან 1950-2200 მეტრ

სიმაღლეზე.

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტი 3 მთის მასივისგან შედგება (აღბაბა, თრიალეთის

ქედი და აბულ-სამსარის ქედი). მუნიციპალიტეტი 7-8 ბალიან სეისმურ ზონაში

მდებარეობს.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მიედინება მდინარე ფარავანი მცირე

შენაკადებითურთ. მუნიციპალიტეტი ცნობილია ტბათა სიმრავლით. ნინოწმინდაში

ბევრია მიწისქვეშა წყლები, რაც ჯავახეთისთვის დამახასიათებელია.

მუნიციპალიტეტი დანაწევრებულია პატარა მდინარეებითა და წყაროებით.

მ.კორძახიას (1961) მიხედვით, ტერიტორია მიეკუთვნება წინა აზიის მთიანეთის

მშრალი სუბტროპიკული კლიმატიდან ზომიერად ნოტიო კლიმატზე გარდამავალი




52

ქვეოლქის ზომიერად მშრალი სუბტროპიკული მთიანეთის კლიმატურ ზონას ცივი

მცირეთოვლიანი ზამთრითა და ხანგრძლივი გრილი ზაფხულით.

ტერიტორიის დახასიათება განხორციელდა ფარავანის მეტეოსადგურით, რომელიც

მდებარეობს ზ.დ. 2100 მეტრ სიმაღლეზე. 1947-1960 წლამდე არსებულ

დაკვირვებებზე დაყრდნობით, ამ ტერიტორიის საშუალო წლიური ტემპერატურა

2.50ჩ-ია, ყველაზე ცივი თვის (იანვარი) საშუალო _ -8.80ჩ, ყველაზე ცხელი თვის

(აგვისტო) საშუალო _ 13.10ჩ აბსოლუტური მინიმუმი მინუს -380ჩ-ია ხოლო

აბსოლუტური მაქსიმუმი პლიუს 290ჩ. აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი (+100ჩ–ზე

მაღლა) 1064 გრადუსია. ნალექების წლიური ჯამი ამ სიმაღლეზე - 536 მმ-ია, რომლის

თვიური ჯამის მაქსიმუმიც, როგორც წესი, ივნისის თვეში მოდის და 86 მმ-ს

შეადგენს, ხოლო მინიმუმი _ დეკემბერ-იანვარში (22-21 მმ). ქარის საშუალო წლიური

სიჩქარე 4.0 მ/წმ-ს უდრის, მიმდებარე ტერიტორიაზე, ძირითადად, გაბატონებულია

სამხრეთის მიმართულების ქარები.

3.1.2. დაკვირვებულ მონაცემთა ბაზა და მიმდინარე ცვლილებების შეფასების

მეთოდოლოგია

ფარავნისთვის დაკვირვების პერიოდი აღებულია 1961-2006წ.წ. 2006 წელს აქ

მეტეოროლოგიური სადგური დაიხურა. შესაბამისად, სხვაობის მეთოდი

გამოყენებულია 1961-1985წ.წ. და 1986-2006 წ.წ. 25 და 21-წლიანი პერიოდებისათვის.

მეტეოროლოგიური ელემენტები (ტემპერატურა, ნალექები, ქარი) და გამოყენებული

კვლევის მეთოდი იდენტურია იმისა, რაც გამოყენებულ იქნა სხვა

მუნიციპალიტეტებში.

3.1.3. მიღებული შედეგების ანალიზი (ფარავანი)

ქვემოთ მოყვანილ დიაგრამებზე ნახ. 1-5 წარმოდგენილია ორი 25 და 21-წლიანი

პერიოდის საშუალოები სხვადასხვა კლიმატური პარამეტრისათვის.




53

-10.0

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

zamTar

i

gaz

afxuli

zaf

xuli

Semodgoma

wel

i

saSualo temperatura

1961_1985

1986_2006

nax. 1. ori 25 da 21-wliani periodis saSualo temperaturis wliuri da

sezonuri mniSvnelobebi (faravani, 0C)

saSualo temperatura. naxazi 1-dan Cans, rom or ganxilul periods Soris saSualo wliuri temperatura ninowmindis municipalitetSi,

ZiriTadad, zafxulis daTbobis xarjze, odnav momatebulia (+0.20C). danarCen sezonebze aRiniSneba SedarebiT umniSvnelo daTboba +0.1, +0.3 gradusis farglebSi (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 1). gamovlenili daTboba mdgradia da trendiT dasturdeba mxolod zafxulSi. zafxulis temperaturis cvlilebis siCqarea 0.040C/weliwadSi (rac niSnavs, rom mag., yovel 2 weliwadSi izrdeba 0.080C-iT, 100 weliwadSi _ 40C-iT da a.S.) (ix. cxrili 10).

nax. 2. ori 25 da 21-wliani periodis temperaturebis absoluturi maqsimumisa da absoluturi minimumis wliuri da sezonuri mniSvnelobebi (faravani, 0C)

absoluturi maqsimumi: absoluturi maqsimumi or 25-wlian periods Soris TiTqmis ucvlelia yvela sezonze, mxolod gazafxulzea Semcirebuli daaxloebiT 2 gradusiT (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 3). wrfivi trendi, daxris kuTxiT 0.057, gamovlinda Semodgomaze.

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

zam

Tar

i

gaz

afxul

i

zaf

xul

i

Semodgoma

wel

i

temperaturis absoluturi maqsimumi

1961_1985

1986_2006

-35.0

-30.0

-25.0

-20.0

-15.0

-10.0

-5.0

0.0

zamTar

i

gaz

afxul

i

zaf

xul

i

Semodgoma

wel

i

temperaturis absoluturi minimumi

1961_1985

1986_2006




54

absoluturi minimumi. absoluturi minimumis umniSvnelo gadaWarbeba (-2.20C) wina periodTan SedarebiT aRiniSneba mxolod gazafxulze. danarCen sezonebze, garda zamTrisa, abs. minimumebi sagrZnoblad damTbaria. or periods Soris sxvaoba zafxulsa da Semodgomaze 4.5 gradusia (ix. danarTi 3.1.5 cxrili 5). wrfivi trendi arc erT sezonze ar gamovlenila.

nax. 3. ori 25 da 21-wliani periodis saSualo maqsimaluri da saSualo minimaluri temperaturebis wliuri da sezonuri mniSvnelobebi (faravani,

0C) saSualo maqsimumi. nax. 3 aCvenebs, rom am parametris wliuri mniSvneloba or ganxilul periods Soris ar icvleba. zamTrisa da gazafxulis sezonebze gamovlenili umniSvnelo agrileba kompensirdeba zafxulis daTbobiT. Semodgomis sezonze saSualo maqsimumi aseve umniSvnelod gazrdilia (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 2). mdgradi tendencia dasturdeba mxolod zafxulis daTbobisaTvis da cvlilebis siCqare Seadgens 0.030C/weliwadSi. saSualo minimumis wliuri mniSvneloba gazrdilia (+0.40C) da es xdeba, gansakuTrebiT, zafxulisa da aseve, zamTris daTbobis xarjze. Tumca gardamaval sezonzebzec aRiniSneba saSualo minimumebis zrda +0.2, +0.3 gradusis farglebSi. zafxulSi mateba 1 graduss aWarbebs (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 4). aRmavali trendebi gamovlinda zafxulisa da Semodgomis sezonebze, aseve saS. wliuri mniSvnelobebis mixedviT. cvlilebis wliuri siCqarea 0.0240C/weliwadSi. rogorc Cans, saSualo temperturis mateba faravanSi minimumebis aweviTaa ganpirobebuli, rac trendebis xasiaTis mixedviTac dasturdeba (ix. cxrili 10). temperaturis saSualo dReRamuri amplituda Semcirebulia yvela sezonze. or ganxilul periods Soris sxvaoba wliuri mniSvnelobebis mixedviT -0.40C-s Seadgens. udidesi uaryofiTi niSnis gadaxra or periods Soris zamTarSi gamovlinda (-0.60C). temperturis dReRamuri ryevadobis

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

zamTar

i

gaz

afxuli

zaf

xul

i

Semodgoma

wel

i

saSualo maqsimaluri temperatura

1961_1985

1986_2006

-15.0

-10.0

-5.0

0.0

5.0

10.0

zamTar

i

gaz

afxuli

zaf

xul

i

Semodgoma

wel

i

saSualo minimaluri temperatura

1961_1985

1986_2006




55

aRniSnuli kleba minimumebis aweviT unda iyos gamowveuli. Semodgomis garda am parametris Semcirebis yvela tendencia mdgardia da cvlilebis sezonuri da wliuri siCqareebi weliwadSi daaxloebiT -0.02, -0.030C-s Seadgens, maqsimaluri daxris kuTxiT zamTarSi da minimaluriT _ zafxulis sezonze.

nax. 4. ori 25 da 21-wliani periodis naleqebis jami da dRe-RameSi mosuli naleqebis maqsimaluri raodenoba wlisa da sezonebis mixedviT

(faravani, mm)

wliuri jamuri naleqebi ukanaskneli 50-wliani periodis ganmavlobaSi yvela sezonze mcirdeba. or periods Soris sxvaoba wliuri jamebisTvis 12%-s (76 mm) Seadgens. maqsimaluri kleba (43 mm, 21%) gazafxulze aRiniSneba. am sezonze naleqebis raodenobis cvlilebis tendencia mdgradia da cvlilebis siCqare 1.4mm-s Seadgens weliwadSi. yvelaze umniSvnelo cvlilebebi Semodgomis sezonze gamovlinda (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 7). aRniSnuli cvlilebebis Sedegad wliur svlaSi naleqebis maqsimumi gazafxulidan (maisi) meore periodSi gadanacvlebulia zafxulSi (ivnisi), xolo minimumi _ Semodgomidan (noemberi) zamTarSi (ianvari). rac Seexeba dRe-RameSi mosuli naleqebis maqsimumebs, am parametris saSualo mniSvnelobebi Semcirebulia yvela sezonze. yvelaze metad (-7%) zamTarSi da gazafxulze. iseve, rogorc sezonuri jamebisTvis, dRe-Ramuri naleqebis pikebi gazafxulidan meore periodSi gadanacvlebulia zafxulSi. meore periodSi dReRamuri maqsimumebis gadaWarbeba aRiniSna zafxulSi da Semodgomaze (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 8-9). am parametris rogorc udidesi, ise saSualo mniSvnelobebisaTvis cvlilebis xasiaTi

0

100

200

300

400

500

600

700

zam

Tar

i

gaz

afxuli

zaf

xuli

Semodgoma

wel

i

naleqebis jami

1961_1985

1986_2006

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

zamTar

i

gaz

afxuli

zaf

xul

i

Sem

odgoma

wel

i

naleqebis dReRamuri maqsimumi

1961_1985

1986_2006

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

12.0

14.0

16.0

18.0

20.0

zam

Tar

i

gaz

afxul

i

zaf

xul

i

Semodgom

a wel

i

naleqebis saSualo dReRamuri maqsimumi

1961_1985

1986_2006




56

aramdgradia da trendebiT arc erT sezonze ar dasturdeba (ix. cxrili 10). qaris saSualo siCqare sxvaobis meTodis mixedviT, Semcirebulia yvela sezonze. yvelaze mniSvnelovani kleba gamovlenilia zamTarSi (-0.5 m/wm). am sezonze qaris siCqaris cvlilebis tendencia mdgradia, wrfivi trendis daxris kuTxe -0.03 m/wm-s Seadgens weliwadSi. wliuri kleba or 25-wlian periods Soris ar aris didi (0.1 m/wm) (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 10).

nax. 5. ori periodis qaris saSualo da maqsimaluri siCqare wlisa da sezonebis mixedviT (faravani, m/wm) rac Seexeba maqsimaluri siCqaris qarebs, monacemebi moipoveba mxolod 1970 wlidan. Sesabamisad, trendebi agebulia 1970-2006 w.w. periodisaTvis, xolo sxvaobis meTodiT, 1986-2006 ww. 21-wliani periodis monacemebi Sedarebuli iqna 1970-1985 w.w. 16-wliani periodis sidideebTan. analizis Sedegad, am parametris saSualo mniSvnelobebi aCvenebs qarebis intensivobis zrdas am raionSi, gansakuTrebiT, gazafxuli-zafxulis sezonebze, saSualod 3 m/wm-iT sezonze. maqsimaluri daqrolvis sidide 5 m/wm aris Semcirebuli or periods Soris wliuri sidideebis mixedviT zamTris xarjze, xolo sezonebis mixedviT maqsimaluri daqrolvis siCqaris gadaWarbeba aRiniSna gazafxulze (+7m/wm) da zafxulSi (+3m/wm) (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 11-12). wrfivi trendebi arc erT sezonze ar gamovlenila, anu aRniSnuli cvlilebebi aramdgrad xasiaTs atarebs.

cxrili 10. klimaturi parametrebis da eqstremaluri klimaturi indeqsebis cvlilebis sezonuri/wliuri siCqareebi (trendis arsebobis SemTxvevaSi)

parametri

zamTar

i

gaz

afxul

i

zaf

xuli

Semodgoma

wel

i

saSualo temperatura, 0C t.a.* t.a. 0.041 t.a. t.a.

saSualo maqsimaluri temperatura, 0C t.a. t.a. 0.031 t.a. t.a.

0.00.51.01.52.02.53.03.54.04.55.0

zamTar

i

gaz

afxuli

zaf

xuli

Semodgoma

wel

i

qaris saSualo siCqare

1961_1985

1986_2006

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

zam

Tar

i

gaz

afxul

i

zaf

xul

i

Semodgoma

wel

i

qaris maqsimaluri siCqare

1970_1985

1986_2006




57

temperaturis absoluturi maqsimumi, 0C t.a. t.a. t.a. 0.057 t.a.

saSualo minimaluri temperatura, 0C t.a. t.a. 0.049 0.029 0.024

temperaturis absoluturi minimumi, 0C t.a. t.a. t.a. t.a. t.a.

temperaturis saSualo dReRamuri amplituda (DTR), 0

C

-0.027 -0.020 -0.017

t.a. -0.025

haeris saSualo fardobiTi tenianoba, % t.a. t.a. t.a. t.a. t.a. naleqebis jami, mm t.a. -1.373 t.a. t.a. t.a. naleqebis dReRamuri maqsimumi, mm t.a. t.a. t.a. t.a. t.a. naleqebis saSualo dReRamuri maqsimumi, mm

t.a. t.a. t.a. t.a. t.a.

qaris saSualo siCqare, m/wm -0.028 t.a. t.a. t.a. t.a. qaris maqsimaluri siCqare, m/wm t.a. t.a. t.a. t.a. t.a. qaris saSualo maqsimaluri siCqare, m/wm t.a. t.a. t.a. t.a. t.a.

yinviani Rameebis (Tmin<0°C) raodenoba

(FD0)

t.a. t.a. t.a. -0.232 -0.429

yinviani dReebis (Tmax<0°C) raodenoba

(ID0)


cxel dReTa (Tmax>25°C) raodenoba

(SU25)


cxel dReTa (Tmax>30°C) raodenoba

(SU30)


tropikuli Rameebis (Tmin>20°C) raodenoba (TR20)


dReTa ricxvi, rodesac naleqebis

raodenoba≥10 mm (R10)











naleqis saSualo intensivoba, mm/dRe (SDII)


Tanmimdevrulad 5 dReSi mosuli naleqebis maqsimumi, mm (Rx5day)

t.a. -0.324

t.a. t.a. t.a.

zrdis sezonis xangrZlivoba (GSL, p.x. **) _ _ _ _ t.a.

Tbili periodebis xangrZlivobis indikatori (WSDI, p.x.)

_ _ _ _ t.a.

civi periodebis xangrZlivobis indikatori (CSDI, p.x.)

_ _ _ _ t.a.

Tanmimdevrulad mSrali dReebis raodenoba (CDD, p.x.)

_ _ _ _ t.a.




58

Tanmimdevrulad naleqiani dReebis raodenoba (CWD, p.x.)

_ _ _ _ t.a.

*t.a. _ trendi ar aris; ** p.x. _ periodis xangrZlivoba. faravanis ganxilul zonaSi zamTari bolo 25 wlis monacemebze dayrdnobiT wina 25 welTan SedarebiT damTbaria. pirvel periodTan SedarebiT saSualo temperaturis nazrdi +0.30

C-s Seadgens. daTboba, rogorc Cans, minimaluri temperaturis awevis xarjze xdeba (+0.60

C), amave rigiTaa Semcirebuli saSualo dReRamuri amplituda, xolo maqsimaluri temperatura umniSvnelodaa daklebuli (-0.10

C). meore periodSi temperaturis absoluturi sidideebi ucvleli rCeba. amasve adasturebs eqstremaluri indeqsic (FD0, danarTi 1, cxrili 1.14), romelic aCvenebs, rom civ dReTa ricxvi yinviani RameebiT Semcirebulia 0.2 dRiT, xolo yinviani dReebi _ gaxSirebuli (saSualod 2.6 dRiT). am sezonze temperaturuli parametrebidan mdgradi trendebiT dasturdeba mxolod saSualo dReRamuri amplitudis cvlilebis tendencia, cvlilebis siCqarea -0.0270

C/weliwadSi. naleqebis yvela maxasiaTebeli am sezonze naleqebis Semcirebaze miuTiTebs, Tumca cvlilebis tendenciebi arc erT SemTxvevaSi ar aris saimedo. sxvaobis meTodiT sezonuri jamebi mcirdeba 16%-iT (20mm), dRe-RameSi mosuli maqsimaluri naleqis saSualo raodenoba ki _ 16%-iT (1.2mm). naleqebis Semcirebas adasturebs naleqis yvela eqstremaluri indeqsic (R10, R20, SDII, RXday). naleqebis klebis fonze zamTarSi adgili aqvs qaris saSualo siCqaris mdgrad Semcirebas (trendis daxris kuTxea -0.028). or periods Soris qaris Semcirebis sidide udidesia swored am sezonze da 0.5m/wm-s Seadgens. daklebulia, aseve, saSualo da udidesi maqsimaluri siCqareebi. anu, zamTari faravanSi gaxda ufro Tbili, mSrali da naklebad qariani. temperaturebis cvlilebis suraTi gazafxulze zamTris msgavsia, oRond cvlilebis xasiaTi SedarebiT Serbilebulia. saSualo temperaturis mateba (+0.10

C–iT), ZiriTadad, ganpirobebulia minimumebis zrdiT (+0.20C–

iT), xolo saSualo maqsimumi or periods Soris, iseve rogorc zamTarSi, am sezonzec mcired iklebs (-0.10

C–iT). absoluturi sidideebi agrilebulia. meore periodSi daikvirva abs. minimumis gadaWarbebac 2.2 gradusiT. Sedegad Semcirebulia saSualo dReRamuri amplituda (-0.30

C–iT). temperaturuli parametrebidan erTaderTi saimedo tendencia faravanSi gazafxulze swored am maxasiaTeblisTvis gamovlinda (cvlilebis siCqarea -0.020

C/weliwadSi). minimumebis daTbobis Sedegad wayinvebis saSiSroeba iklebs, rasac adasturebs yinviani Rameebis ricxvis (dReRamis minimumi Tmin<0°C) Semcireba 2 dRiT wina periodTan SedarebiT. naleqebis sezonuri jami, iseve rogorc dRe-RameSi mosuli saSualo maqsimaluri raodenoba, mcirdeba 21 da 7%-iT, Sesabamisad. sezonebs Soris naleqebis Semcirebis tendencia saimedoa mxolod gazafxulze. wlis am dros trendebi gamovlinda sezonuri jamebisa da




59

Tanmimdevrulad 5 dReSi mosuli naleqebis maqsimumaluri raodenobisTvis (Rx5day). naleqebis Semcirebas adasturebs naleqis sxva eqstremaluri indeqsebic (R10, R20, R50, SDII), Tumca maTi cvlilebis tendenciebi ar aris mdgradi. or periods Soris umniSvnelodaa daklebuli qaris saSualo siCqare (-0.1 m/wm), xolo maqsimaluri qarebis intensivoba, piriqiT _ gazrdilia. aRiniSna daqrolvis sididis gadaWarbebac 7 m/wm-iT (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 10-12). anu, gazafxuli iseve, rogorc zamTari, xdeba odnav Tbili da mSrali, savegetacio periodis xangrZlivoba ki TiTqmis ucvlelia (<50

C; >50C) (GSL, ix. danarTi

3.1.5, cxrili 24). zamTarsa da gazafxulze, maqsimumebis dawevis xarjze, umniSvnelod gazrdilia civi periodebis xangrZlivoba (CSDI, 0.2 dRe). zafxulis saSualo temperatura or ganxilul periods Soris sagrZnoblad momatebulia (+1.00

C), aweulia rogorc minimumebi (+1.10C), ise

maqsimumebi (+0.80C). saSualo dReRamuri amplituda, rogorc sxva

sezonebze aqac Semcirebulia. momatebulia zafxulis cxeli dReebis raodenoba (SU25) saSualod 1.5 dRiT, xolo civi dReebis raodenoba (FD0) _ Semcirebulia (-0.1 dRe). anu, faravanSi zafxulis sezonze saxezea daTbobis yvela indikatori. aRsaniSnavia, rom am sezonze aRmavali trendebi gamovlenilia temperaturis yvela saSualo maxasiaTeblisaTvis, maT Soris saSualo maqsimumebisTvis, romelic sxva sezonebze mdgrad cvlilebas ar aCvenebs. naleqebis sazonuri jami mcirdeba 11%-iT (21mm), Tumca erT dReSi mosuli maqsimaluri naleqebis raodenoba pirvel periodTan SedarebiT gadaWarbebulia 15mm-iT. analizi aCvenebs, rom naleqebis Semcireba zafxulis sezonze SedarebiT mcirenaleqian dReTa xarjze unda xdebodes, rasac adasturebs naleqis eqstremaluri indeqsi R10, xolo danarCeni indeqsebi (R20, R50, SDII, Rx5day) gazrdilia. amgvarad, zafxulisTvis risks warmoadgens Zlieri dRe-Ramuri naleqebi. naleqebis reJimis cvlilebis xasiaTi, ZiriTadad, aramdgradia da Semcirebis tendencia trendebiT ar dasturdeba. iseve, rogorc gazafxulze, qaris saSualo siCqare or periods Soris umniSvnelodaa daklebuli (-0.2 m/wm), xolo Zlieri qarebis SemTxvevebi, piriqiT _ gazrdilia. aRiniSna daqrolvis sididis gadaWarbebac 3 m/wm-iT. anu, zafxuli gaxda ufro mSrali da cxeli, rasac adasturebs Tbili periodebis xangrZlivobis 2 dRiT zrdac (WSDI, ix. danarTi 3.1.5, cxrili 25). Semodgomac, damTbaria, Tumca SedarebiT naklebad. saSualo temperatura momatebulia 0.20

C-iT. daTboba am sezonzec, ZiriTadad, minimumebis awevis xarjze xdeba (+0.30

C), Sedegad, temperaturis saSualo dReRamuri amplituda aqac Semcirebulia, Tumca sxva sezonebisgan gansxvavebiT Semcirebis tendenciis xasiaTi arasaimedoa. temperaturis absoluturi sidideebic damTbaria. daTbobis trendebi gamovlinda absoluturi maqsimaluri da saSualo minimaluri temperaturisTvis. cvlilebis siCqareebi Sesabamisad 0.060

C da 0.030C–s Seadgens weliwadSi. am sezonze

mdgradi trendiT iklebs yinviani Rameebis raodenoba (trendis daxris kuTxea -0.232), xolo or periods Soris sxvaoba -4.3 dRes Seadgens.rac




60

adasturebs, rom daTboba am sezonze minimumebis aweviTaa ganpirobebuli. amasTan, yinviani dReebis indeqsi aseTi dReebis gaxSirebaze miuTiTebs. monacemebis analizis Tanaxmad, aRniSnuli mateba Semodgomis bolos (noemberi) aRiniSneba. cxeli dReebis raodenoba (SU25) faravanSi Semodgomaze or periods Soris ar icvleba. naleqebis sezonuri jamebi, iseve rogorc dRe-RameSi mosuli maqsimaluri naleqebis saSualo raodenobebi Semodgomazec Semcirebulia, Tumca sxva seznonebTan SedarebiT umniSvnelod (-4%, -2%, Sesabamisad). amave dros, am sezonzec aRiniSna naleqis dReRamuri maqsimumis umniSvnelo gadaWarbebis SemTxveva (+2mm). iseve rogorc zafxulSi, naleqebis Semcireba zafxulis sezonze SedarebiT mcirenaleqian dReTa xarjze unda xdebodes, rasac adasturebs naleqis eqstremaluri indeqsi R10, xolo danarCeni indeqsebi (R20, SDII, Rx5day) gazrdilia (danarTi 3.1.5, cxrili 19-23). Tumca naleqebis reJimSi Semodgomaze gamovlenili cvlilebebi ar aris niSvnadi da trendebiT ar dasturdeba. iseve rogorc gazafxuls da zafxulSi, qaris saSualo siCqare mcired daklebulia (-0.1m/wm), xolo saSualo maqsimaluri _ umniSvnelod gazrdili. cvlilebis tendenciebi saimedo ar aris arc qaris maxasiaTeblebisTvis. anu, Semodgoma gaxda odnav Tbili da mSrali, mdgaradad Semcirebulia Semodgomis wayinvebis riskebi.

3.1.4 ექსტერემალური მოვლენები

Rvarcofisa da mewyersaSiSi procesebis mixedviT aRniSnuli raioni miekuTvneba SezRuduli da Zlier dabali riskis zonebs. naleqebis indeqsebi gviCvenebs, rom TanmimdevrobiT 5 dRis ganmavlobaSi gamoyofili naleqis maqsimaluri raodenoba (Rx5day), iseve rogorc dReTa ricxvi, roca naleqebis dRiuri jami metia 50 mm-ze izrdeba, Tumca mcirdeba dReebi naleqebis SedarebiT mcire (>10mm, >20mm-ze) raodenobiT, aseve, 1 dReSi gamoyofili naleqebis maqsimaluri raodenoba da uwyvetad naleqiani periodebi (CWD). naleqebis jamis Semcirebam ganapiroba eqstremaluri indeqsis SDII (naleqebis wliuri jamis Sefardeba 1 mm-ze met naleqian dReTa ricxvTan wlis ganmavlobaSi, anu intensivoba)

Semcireba. es regioni klimaturad ar aris uxvnaleqiani. rac Seexeba RvarcofsaSiS dReebs, 50 mm-ze meti naleqis mqone dReebi pirvel da meore periodSi mxolod TiTo-TiTojer daikvirva, xolo 90 mm-ze meti naleqis mqone dReTa ricxvi, bolo 50 wlis manZilze ar aRniSnula. aseve ar aRniSnula naleqTa wliuri jamis 200 mm da metiT gadametebis SemTxvevebi, rac mewyersaSiSi procesebis kriteriumia.




61

cxrili 12. Rvarcofisa da mewyerisaTvis saSiSi naleqebis raodenobis cvlileba

Rvarcof da mewyersaSiSi procesebi

dReRamurad mosuli

naleqebis jami > 50 mm-ze

dReRamurad mosuli

naleqebis jami > 90 mm-ze

naleqebis wliuri jamis 200

da meti mm-iT gadaWarbebis SemTxvevebi

SemTxvevaTa ricxvis

cvlileba 0 0 0

es metyvelebs imaze, rom eqstremaluri Rvarcofis riski faravanis municipalitetis qveda zonaSi minimaluria, xolo mewyrebis riski TiTqmis ar arsebobs. gvalva iseve, rogorc sxva regionebisaTvis Sefasda, naleqebis standartizirebuli indeqsiT (SPI). cxrilSi moyvanilia mkacri da eqstremaluri gvalvebis ganmeorebadobaTa ricxvis cvlileba or periods Soris.

cxrili 13. sxvadasxva periodis mkacri gvalvebis saSualo raodenoba periodebis mixedviT

mkacri gvalva (SPI<-1.5)

1 Tviani 3 Tviani 6 Tviani 9 Tviani 12

Tviani

1961-1985 15 9 10 10 8

1986-2010 13 8 7 13 5

sxvaoba -2 -1 -3 3 -3

cxrili 14. sxvadasxva periodis eqstremaluri gvalvebis saSualo raodenoba periodebis mixedviT

eqstremaluri gvalva (SPI<-2.0)

1 Tviani

3 Tviani

6 Tviani

9 Tviani

12 Tviani

1961-1985 4 3 0 0 2

1986-2010 7 9 12 14 15 sxvaoba 3 6 12 14 13

am cxrilebis safuZvelze SeiZleba gakeTdes daskvna, rom ninowmindis municipalitetSi naleqebis Semcirebis fonze gaxSirebulia, ZiriTadad, eqstremaluri gvalvebi, rasac SesaZloa uaryofiTi gavlena hqondes wylis resursebze, kerZod ki mdinareTa Camonadensa da miwisqveSa wylebze, aseve, soflis meurneobisTvis. rac Seexeba mkacr gvalvebs, maTi xdomilebis albaTobis cvlilebebi SedarebiT umniSvneloa. amasTan,




62

naleqebis standartizebuli indeqsis mravalwliuri svlis dinamikac naleqebis deficitis gazrdaze miuTiTebs.

3.1.5. დანართი: ნინოწმინდის კლიმატური პარამეტრების მნიშვნელობები

cxrili 1. saSualo temperatura, 0C

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-85w.w. -7.2 1.6 12.1 4.7 2.8

1986-2006 -6.9 1.7 13.1 4.9 3.0 sxvaoba 0.3 0.1 1.0 0.2 0.2

cxrili 2. saSualo maqsimaluri temperatura, 0C


1986-2006 -3.1 6.5 18.2 10.1 7.7 sxvaoba -0.1 -0.1 0.8 0.1 0.0

cxrili 3. temperaturis absoluturi maqsimumi, 0C

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-85w.w. 9.0 23.4 29.9 25.7 29.9

1986-2006 9.0 21.5 29.7 25.8 29.7 sxvaoba 0.0 -1.9 -0.2 0.1 -0.2

cxrili 4. saSualo minimaluri temperatura, 0C

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-85w.w. -10.9 -2.5 7.7 0.6 -1.3

1986-2006 -10.3 -2.3 8.8 0.9 -0.9 sxvaoba 0.6 0.2 1.1 0.3 0.4

cxrili 5. temperaturis absoluturi minimumi, 0C

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-85w.w. -32.5 -28.9 -6.0 -21.5 -32.5




63

1986-2006 -32.5 -31.1 -1.5 -17.0 -32.5 sxvaoba 0.0 -2.2 4.5 4.5 0.0

cxrili 6. temperaturis saSualo dReRamuri amplituda, 0C


1986-2006 7.2 8.8 9.5 9.2 8.6 sxvaoba -0.6 -0.3 -0.2 -0.1 -0.4

cxrili 7. naleqebis jami, mm


1986-2006 104.3 160.6 181.6 115.1 573.5 sxvaoba -19.6 -43.1 -21.4 -5.3 -76.4

cxrili 8. naleqebis dReRamuri maqsimumi, mm


1986-2006 29.2 38.1 52.2 40.7 52.2 sxvaoba -10.8 -16.3 15.0 1.9 -2.2

cxrili 9. naleqebis saSualo dReRamuri maqsimumebi, mm


1986-2006 10.3 15.6 17.2 13.1 14.3 sxvaoba -0.9 -1.2 -0.4 -0.3 -0.5

cxrili 10. qaris saSualo siCqare, m/wm


1986-2006 4.2 3.7 3.5 3.5 3.8 sxvaoba -0.5 -0.1 -0.2 -0.1 -0.1

cxrili 11. qaris maqsimaluri siCqare, m/wm




64

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1970-85w.w. 47 35 30 40 47

1986-2006 40 42 33 40 42 sxvaoba -7 7 3 0 -5

cxrili 12. qaris saSualo maqsimaluri siCqare, m/wm


1986-2006 28.5 25.5 22.4 24.8 25.4 sxvaoba -0.2 2.9 2.9 0.3 1.6

cxrili 13. yinviani Rameebis (dReRamis minimumi Tmin<0°C) saSualo raodenoba (FD0)


1986-2006 89.6 52.6 0.4 33.6 176.0 sxvaoba -0.2 -2.1 -0.1 -4.3 -6.9

cxrili 14. yinviani dReebis (dReRamis maqsimumi Tmax<0°C) saSualo raodenoba (ID0)


1986-2006 70.6 15.9 0.0 6.8 97.1 sxvaoba 2.6 -0.1 0.0 1.4 7.5

cxrili 15. cxel dReTa (dReRamis maqsimumi Tmax>25°C) saSualo raodenoba (SU25)


1986-2006 0.0 0.0 2.6 0.2 2.8 sxvaoba 0.0 0.0 1.5 0.0 1.5





65


1986-2006 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 sxvaoba 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

cxrili 17. tropikuli Rameebis (dReRamis minimumi Tmin>20°C) saSualo raodenoba (TR20)


1986-2006 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 sxvaoba 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

cxrili 18. naleqian dReTa saSualo raodenoba periodSi, rodesac

naleqebis raodenoba≥10 mm (R10)


1986-2006 2.1 3.8 4.9 3.3 14.7 sxvaoba -0.4 -1.1 -1.2 -0.1 -2.2

cxrili 19. Tavsxma naleqian dReTa saSualo raodenoba periodSi,

rodesac naleqebis raodenoba≥20 mm (R20)


1986-2006 0.2 0.7 1.1 0.5 2.5 sxvaoba -0.3 -0.2 0.1 0.1 -0.3




1986-2006 0.0 0.00 0.06 0.0 0.08 sxvaoba 0.0 -0.04 0.06 0.0 0.04




66




1986-2006 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 sxvaoba 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

cxrili 22. naleqis saSualo intensivoba periodSi (naleqebis jamis Sefardeba 1 mm-ze met naleqian dReTa ricxvTan), mm/dRe (SDII)


1986-2006 4.7 5.7 6.6 6.0 5.9 sxvaoba -0.1 -0.1 0.2 0.4 0.1

cxrili 23. Tanmimdevrulad 5 dReSi mosuli naleqebis maqsimaluri raodenoba, mm (Rx5day)


1986-2006 65.4 65.0 99.6 73.4 99.6 sxvaoba -9.6 -13.1 19.7 7.9 19.7

cxrili 24. zrdis sezonis xangrZlivoba (GSL)

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-85w.w.

_ _ _ _

177.3

1986-2006 _ _ _ _ 177.7

sxvaoba _ _ _ _ 0.4

cxrili 25. Tbili periodebis xangrZlivobis indikatori (WSDI)


_ _ _ _ 6.0

1986-2006 _ _ _ _ 8.0

sxvaoba _ _ _ _ 2.0




67

cxrili 26. civi periodebis xangrZlivobis indikatori (CSDI)


_ _ _ _ 2.8

1986-2006 _ _ _ _ 3.0

sxvaoba _ _ _ _ 0.2

cxrili 27. Tanmimdevrulad mSrali dReebis raodenoba (CDD)


_ _ _ _ 21.5

1986-2006 _ _ _ _ 25.2

sxvaoba _ _ _ _ 3.7

cxrili 28. Tanmimdevrulad naleqiani dReebis raodenoba (CWD)


_ _ _ _ 8.0

1986-2006 _ _ _ _ 6.8

sxvaoba _ _ _ _ -1.2

* _ sezonebis mixedviT indeqsi ar gamoiTvleba.

3.2. კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილება 2020–2050 წწ.

3.2.1 კლიმატური პარამეტრების ცვლილება

am TavSi mocemulia klimatis cvlilebis scenari faravanis raionisaTvis.

scenarSi Sefasebulia klimaturi parametrebis cvlileba 2020-2050 wlebis

periodisaTvis. Mklimatis cvlilebis momavali scenari Sefasda

regionaluri PRECIS modeliT (danarTi 2), romelmac gamoyena ECHAM4

globaluri modeli da msoflios socialur-ekonomikuri ganviTarebis

ori (A2, B2) scenari (ix. danarTi 4).

modelis dakalibreba moxda faravanis meteosadguris realuri

dakvirvebebis monacemebiT. dakalibrebis meTodologia ixileT danarT 3




68

(meTodologia). naxaz 6. warmodgenilia saSualo temperaturebisa da

naleqebis jamebis 30 wliani dakvirvebis saSualo mniSvnelobebi

TviToeuli TvisaTvis da igive parametrebis mniSvnelobebi gamoTvlili

ECHAM4 da HADCM3 modelebiT.

nax. 6. saSualo temperaturebisa da naleqebis jamebisis 30 wliani

saSualo mniSvnelobebi (faravani, 0C, mm)

faravanis meteosadguris dakvirvebebisa da modelis mier gamoTvlili

igive klimaturi patametrebis Sedarebisas Cans, rom orive modeliT

daTvlili zamTris Tveebis saSualo temperaturebi naklebia

dakvirvebulze, xolo ivlissa da agvistoSi HADCM3 modeliT daTvlili

temperaturebi gacilebiT maRalia dakvirvebaze. ECHAM modeliT

daTvlili naleqebi 7-8 TveebSi mniSvnelovnad aWarbebs dakvirvebebs,

xolo HADCM 4-5 TveebSi.

cxrili 15-Si mocemulia 1961-1990 periodSi igive klimaturi parametrebis

sezonuri da wliuri trendebi (man-kendali) dakvirvebis da ori

globaluri modelis simulaciebSi.

cxrili 15. naleqebis sezonuri da wliuri jamebis 1961-1990 periodis

trendebi (man-kendali) dakvirvebis da ori globaluri modelis

simulaciebSi

zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli

dakvirveba (T) t/a t/a t/a t/a t/a

ECHAM4 (T) -0.069 -0.05 t/a t/a t/a

HADCM3 (T) t/a t/a t/a t/a t/a




69

dakvirveba (P) 0.467 t/a t/a t/a t/a

ECHAM4 (P) t/a t/a t/a t/a t/a

HADCM3 (P) t/a t/a -2.104 t/a t/a

modelis Sedegebis kalibraciis mizniT moxda saSualo 30 wliani Tviuri

mniSvnelbebis empiriul/statistikuri koreqcia. temperaturisaTvis

sxvaobis meTodiT, xolo naleqebisaTvis fardobis (ix. danarTi 3).

dakalibrebis Sedegebis validurobis Semowmebis mizniT arsebuli 30

wliani periodi gayofili iqna or 15 wlian periodebad, maTgan pirvelSi

moxda koreqciis koeficientebis dadgena, romelic Semowmda meore

periodis damoukidebel monacemebze. am ukanasknelis Sedegebi mocemulia

cxrilSi 16.

cxrili 16. naleqebis sezonuri da wliuri jamebis saSualo

mniSvnelobebis validaciis Sedegebi ori globaluri modelis

simulaciebSi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ECHAM4

(T0)

0.0 0.0 0.1 0.0 -0.8 1.6 -0.9 0.6 0.0 0.8 1.0 0.0

HADCM3

(T0)

0.0 0.0 1.2 0.0 -1.7 -3.3 -2.9 -3.7 0.0 -1.2 0.6 0.0

ECHAM4

(P,%) 29.8 38.1 7.6 -17.5 12.5 10.0 2.8 -24.0 24.8 17.1 -0.2 3.6

HADCM3

(P,%) 49.3 11.9 -29.5 -6.3 -8.2 7.5 30.2 -7.7 -61.4 -8.5 48.7 -23.5

rogorc cxrilidan Cans temperaturis dakalibrebisas es xerxi sakmaod

karg Sedeges iZleva, ras Seexeba naleqebs, calkeuli Tveebis garda orive

modelis simulacia ametebs dakvirvebis monacemebs, es tendencia yvelaze

metad zafxulis TveebSi vlindeba.

aucilebelia aRiniSnos, rom 15 wlian periodSi SerCeuli parametrebis

sizuste cxadia ufro dabalia vidre 30 wlianze, magram SezRuduli varT

arsebuli monacebis periodiT.

qvemoT ganxilulia faravanis raionisaTvis modelirebuli (ECHAM4, A2,B2

da HadCM A2) klimaturi parametrebis cvlilebis scenarebi.




70

nax. 7. garafikze warmodgenilia temperaturis saSualo sezonuri da wliuri faqtiuri mniSvnelobebi 1961-85w.w., 1986-2006 da 2020-50 ww periodisaTvis ori sxvadasxva scenariT miRebuli mniSvnelobebi

(faravani, 0 C)

saSualo temperatura. naxazi 7-dan Cans, rom saSualo wliuri temperatura faravanis raionSi (orive scenarisTvis izrdeba yvela sezonze. daTbobas ufro mwvave xasiaTi aqvs, TiTqmis yvela sezonze, ras ori scenriT prognozirebul saSualo wliur temperaturebs Soris gansxvavebas 0.70C-iT zrdis gansakuTrebiT aRsaniSnavia mateba zamTris sezonze B2 scenariT (3.30C), maRalia temperaturis nazrdi zafxulSic (2.90C). sxva sezonebze saSualo temperatura daaxloebiT 20C-is farglebSi imatebs. A2 scenariT zamTari da zafxuli 1 gradusiT naklebad Tbeba, vidre meore scenariT, xolo gardamaval sezonebze es gansxvavba 0.3-0.40C-ia (ix. danarTi 3.2.4, cxrili 1.). saSualo maqsimumi. nax. 8. aCvenebs, rom am parametris mniSvneloba izrdeba orive scenaris Tanaxmad yovel sezonsa da Sesabamisad wliuradac. iseve, rogorc saSualo temperaturis SemTxvevaSi B2 scenariT es parametri ufro metad imatebs. sezonebs Sorisac udidesi nazrdi zamTarSia (daaxloebiT 3 gradusi), danarCen sezonebze daaxloebiT 2.2-2.5 gradusi. saSualo maqsimaluri temperaturis wliuri nazrdi orive scenariT saSualo temperaturis prognozirebuli nazrdebis tolia. aRsaniSnavia, rom zamTarsa da gazafxulze mcire agrilebis gamovlenili tendenciebi scenaris Tanaxmad mimarTulebas icvlis (ix. danarTi 3..2.4, cxrili 2).




71

nax. 8. garafikze warmodgenilia saSualo maqsimaluri temperaturis

sezonuri da wliuri faqtiuri mniSvnelobebi 1961-85 ww., 1986-2006 da 2020-50 ww periodisaTvis ori sxvadasxva scenariT miRebuli mniSvnelobebi

(faravani, 0 C)

nax. 9. garafikze warmodgenilia saSualo minimaluri temperaturis

sezonuri da wliuri faqtiuri mniSvnelobebi 1961-85 ww., 1986-2006 da 2020-50 ww periodisaTvis ori sxvadasxva scenariT miRebuli mniSvnelobebi

(faravani, 0 C)

saSualo minimumis wliuri da sezonuri mniSvnelobebi orive scenaris Tanaxmad ufro metad Tbeba, vidre temperaturis ganxiluli ori parametri. zamTris minimumi B2 scenariT daaxloebiT 5 gradusiT Tbeba, imave scenariT zafxulis minimumis nazrdi 3.5 gradusia. A2 scenariT es parametri ufro naklebad imatebs (1.7-3.50C). yvelaze metad am SemTxvevaSic zamTari da zafxuli Tbeba. wliurad minimumi am scenariT 2.6 gradusiT imatebs. (ix. danarTi 3.2.4, cxrili 3).




72

nax. 10. garafikze warmodgenilia naleqebis sezonuri da wliuri

jamebis faqtiuri mniSvnelobebi 1961-85 ww., 1986-2006 da 2020-50 ww

periodisaTvis ori sxvadasxva scenariT miRebuli mniSvnelobebi

(faravani,mm)

naleqebis wliuri jami, A2 da B2 scenarebis Sesabamisad 2021-50 periodSi an 2%-ian matebas an 4%-ian klebas ganicdis. sezonebis mixedviT orive scenari zafxulis sezonze 21-26% matebas varaudobs, xolo gazafxulze 7-14%-ian klebas. zamTris prognozSi scenarebs Soris mcire gansxvavebaa, kerZod B2 scenariT sezonuri kami TiTqmis ucvlelia, xolo A2 scenariT 3%-iT imatebs. gansxvavebis ZiriTadi wyaro Semodgomis sezonuri naleqis prognozia, romelic B2 scenariT 13 %-iT iklebs, rac wliurad 4%-ian klebas iwvevs. A2 scenariT ki Semodgomis naleqebis sezonuri jamebi 1%-iT imatebs.

nax. 11. dRe-Ramis ganmavlobaSi mosuli maqsimaluri naleqebis sezonuri

da wliuri faqtiuri mniSvnelobebi 1956-1980, 1981-2005ww periodebisaTvis

da A2 scenariT daTvlili mniSvnelobebi 2020-50 ww periodisaTvis

(faravani, mm). A(am parametris gamosaTvlelad saWiroa naleqebis driuri

mniSvnelobebi, romlebic gamoTvlilia mxolod A2 scenariT)




73

rac Seexeba dRe-RameSi mosuli naleqebis maqsimalur mniSvnelobas, zamTarsa da gazafxulze igi or periods Soris dakvirvebul klebas ganagrZobs. Semodgomasa da zafxulSic mcirdeba, Tumca dakvirvebis meore periodSi gamovlenili matebis sapirispirod. mcirdeba dRe-RameSi mosuli naleqebis wliuri maqsimumic. scenariT ki igi gazafxulis sezonzea mosalodneli (nax. 11). misi absoluturi maqsimaluri mniSvneloba 33.1 mm-ia, rac pirveli periodis maqsimumze 40%-iT naklebia. (ix. danarTi 3.2.4, cxrili 5). naleqebis dRe-Rameuri maqsimumebis saSualo mniSvneloba, iseve, rogorc maqsimumi, scenaris Tanaxmad yvela sezonze iklebs da Sesabamisad wliuradac. maTgan yvelaze metad zafxulis sezonze (45%), naklebad ki zamTarSi (11%). wliurad es parametri 35%-iT mcirdeba (nax. 12) (ix. danarTi 3.2.4, cxrili 6)

nax. 12. dRe-Ramuri maqsimaluri naleqebis saSualo sezonuri da

wliuri faqtiuri mniSvnelobebi 1956-1980, 1981-2005ww periodebisaTvis da

A2 scenariT miRebuli mniSvnelobebi 2020-50 ww periodisaTvis (faravani,

mm) (am parametris gamosaTvlelad saWiroa naleqebis dRiuri

mniSvnelobebi, romlebic gamoTvlilia mxolod A2 scenariT)




74

nax. 13. grafikze warmodgenilia qaris siCqaris saSualo sezonuri da

wliuri faqtiuri mniSvnelobebi 1961-85 ww., 1986-2006 da 2020-50 ww

periodebisaTvis ori sxvadasxva scenariT miRebuli mniSvnelobebi

(faravani, m/wm)

scenaris mixedviT faravaniSi qaris saSualo siCqare dakvirvebis meore periodSi gamovlenili klebis Semdeg isev zrdas ganagrZobs. Semodgomasa da zamTarSi wliuradac qaris siCqare orive scenaris Tanaxmad gadaaWarbebs dakvirvebis pirvel periodSi dafiqsirebul mniSvenelobas, gazafxulze igi utoldeba pivel periods, xolo zafxulSi daaxloebiT 0.1 m/wm-iT ufro dabali iqneba, vidre es dakvirvebis pirvel periodSi iyo. momavlis scenarebis analizi ZiriTadad eyrdnoba A2 scenaris Sedegebs, radgan am scenarisTvis daTvlilia eqstremaluri indeqsebic, romlebic kidev ufro azusteben cvlilebebis xasiaTs. eqstremaluri indeqsebis daTvla ver moxerxda B2 scenarisaTvis, radgan Cven xelT ara gvaqvs regionaluri modelis mier am scenarisaTvis gamoTvlili yoveldRiuri eqstremumebi. orive scenaris mixedviT faravanis municipalitetSi yvelaze metad daTboba zamTaris sezonze aris mosalodneli. B2 scenariT minimaluri temperatura 5 gradusiT izrdeba, danarCeni ori parametri ki daaxloebiT 3°C-iT. A2 scenariT temperaturebi 1.5° C-iT ufro mcired Tbeba. dReTa ricxvi, roca dRis minimaluri temperatura uaryofiTia Tmin<0° C (FD0) saSualod 60.6 dRiT Semcirdeba, xolo im dReTa ricxvi roca dRis maqsimumia uaryofiTi Tmax<0°C (ID0) Semcirdeba 45.4 dRiT. orive es indeqsi daaxloebiT erTnairad 67%-iT iklebs. aRsaniSnavia, rom es ukanaskneli indeqsi dakvirvebis meore periodSi mcired izrdeboda, scenaris Tanaxmad ki, momavalSi, am cvlilebis tendencia sapirispirod Sebrundeba. naleqebis sezonuri jami dakvirvebis pirvel periodTan SedarebiT A2 scenaris mixedviT 2%-iT imatebs, xolo B2 mixedviT ki TiTqmis ucvlelia (-0.08%). naleqebis dReRamuri maqsimumi, romelic dakvirvebis bolo periodSi mniSvnelovnad Semcirda, scenariTac kidev 2%-iT moiklebs. naleqebis dReRamuri maqsimumebis saSualoc am sezonze mcired (3%-iT) iklebs. naleqiani dReebi 20 da 50 mm-ze meti raodenobis naleqiT scenariT zamTarSi saerTod aRar iqneba mcirdeba 10 mm-ze met naleqiandReTa raodenobac. naleqebis intensivoba, jamuri naleqis Sefardeba naleqian dReTa ricxvTan mniSvnelovnad Semcirdeba radgan naleqebis jamuri raodenoba ar iklebs, xolo uxvnaleqiani dReebis ricxvi mcirdeba. qaris saSulo siCqare am sezonze yvelaze metad imatebs da orive scenariT dakvirvebis pirveli periods mniSvnelobas daaxloebiT 1 m/wm-iT gadaaWarbebs. Sedegad zamTari ganxiluli teritoriisTvis ufro Tbili iqneba, nakleb yinviani dReebiTa da Tbili




75

RameebiT, nakleb intensiuri intensiuri naleqebiT da gazrdili qaris siCqariT. gazafxulze sezonebs Soris orive scenariT yvelaze naklebad imatebs temperaturis samive parametri. saSulo temperatura 1.7-2 gradusiT Tbeba. Ufro metad imatebs saSualo minimumi vidre maqsimumi. aqve aRsaniSnavia, rom es ukanaskneli parametri dakvirvebis periodSi mcire agrilebas ganicdida. iseve, rorogrc zamTarSi yinvian RameTa da dReTa raodenoba erTnairad mcirdeba (62%-iT), yinviani Rameebi 35.5, xolo dReebi 9.7 SemTxveviT ufro naklebi iqneba momavalSi. temperaturuli indeqsebis Sedegebis mixedviT gazafxulze daTbobas minimumebisa da maqsimumebis qveda ukiduresi mniSvnelobebis gazrda iwvevs. naleqebis sezonuri jami orive scenariT mcirdeba, B2 ufro itensiur klebas aCvenebs (14%), xolo A2 - 7%-ian Semcirebas. aRsaniSnavia, es tendencia emTxveva dakvirvebuls. momavalSi Semcirdeba dRe-RameSi mosuli naleqebis maqsimaluri raodenoba (21%) da naleqebis dReRamuri maqsimumebis saSualoc (6%). aqac cvlilebis mimarTuleba dakvirvebis dros gamovlenili tendencias emTxveva. naleqian dReTa ricxvi 10 da 20 daaxloebiT 86%-iT mcirdeba. ucvleli rCeba mxolod 50 mm-ze met naleqian dReTa raodenoba. qaris saSualo siCqare dakvirvebis pirvel periodSi arsebuls gautoldeba. gazafxuli faravanSi iqneba ufro Tbili da mSrali, Semcirebuli eqstremaluri naleqebiTa da yinvebiT. zafxulis saSualo temperatura 2-30

C-iT moimatebs A2 da B2 scenarebis Sesabamisad. saSualo maqsimumze metad imatebs saSulo minimumi, rasac eqsremaluri indeqsebic adasturebs. yinvian RameTa calkeuli SemTxvevebi faravnisaTvis am sezonec damaxasiaTebelia. dakvirvebis or periods Soris, am dReTa raodenobis mcire kleba scenariT kvlav pirvandel raodenobas ubrundeba. cxel dReTa (SU25) raodenoba am sezonze dakvirvebis periodSic mcire iyo, xolo scenaris Tanaxmad igi saSualod 1.3 dRiT mcirdeba. naleqebis sezonuri jami ufro naklebad imatebs A2 scenariT (21%), vidre B2 scenariT (26%). naleqian dReTa ricxvi 10 mm-ze meti dReebiT mcirdeba. xolo 20 da 50 mm-ze metiT saerTod aRar iqneba mosalodneli. sezonis ganmavlobaSi erT dReSi mosuli maqsimaluri naleqebis raodenoba 23%-iT mcirdeba, xolo dReRameSi mosuli naleqebis saSulo Semcirdeba daaxloebiT 45%-iT. amdenad zafxulis sezonze naleqebis jamis zrda da eqstremalurad naleqian dReTa kleba gvafiqrebinebs, rom am sezonze naleqebis intensivoba Semcirdeba da gaizrdeba mcirenaleqian dReTa ricxvi. qaris saSualo siCqare orive scenaris mixedviT mcired izrdeba pirvel periodTan SedarebiT, magram gacilebiT maRalia vidre meore periodSi. amdenad zafxuli ninowmindaSi gacilebiT cxeli da naleqiani iqneba. Tumca am sezonzec ki rCeba wayinvebis riski. Semodgomaze saSualo temperatura 1.8-2.9 gradusiT imatebs A2 da B2 scenaris Sesabamisad. am sezonzec maqsimaluri temperaturebi odnav naklebad imatebs, vidre minimalurebi. eqstremaluri temperaturuli




76

indeqsebi aCvenebs, rom savaraudod cxel dReTa (SU25) ricxvi gaizrdeba saSualod 0.5 dRiT (2.5-jer) sezonze, xolo yinvian RameTa raodenoba yvelaze metad am sezonze mcirdeba (78%), saSualod 2 SemTxvevamde Camodis sezonze yinviani dReebis raodenobac. unda aRiniSnos, rom dakvirvebis periodebs Soris es sidide mcired gaizarda. naleqebis sezonuri jami dakvirvebis pirvel periodTan SedarebiT, A2 scenaris Sesabamisad 13%-iT iklebs da B2 scenaris Sesabamisad 1%-iT imatebs, Tumca dakvirvebis meore periodTan SedarebiT sezonuri jami orive scenariT gaizrdeba. msgavsad icvleba dRe-RameSi mosuli maqsimaluri naleqebis raodenobac da am parametris gasaSualoebuli sididec. mcirdeba im dReTa ricxvic, roca dRiuri naleqi 10 mm-ze metia. iseve, rogorc sxva sezonebze, gazafxulis garda, im dReTa arseboba, roca dRiuri naleqi 20 da 50 mm-ze metia scenariT searTod ar aris mosalodneli. naleqebis yvela monacemiT Semodgomaze Tavsxma naleqebis jamuri raodenobac iklebs da intensivobac. Semodgoma gacilebiT Tbili iqneba, Semcirebuli wayinvis risiT.

3.2.2 ექსტრემალური ინდექსები

naleqebis jamisa da maqsimaluri da minimaluri temperaturis yoveldRiuri monacemebiT gamoTvlili iqna eqstremaluri klimaturi indeqsebi 2020-50ww periodisaTvis. indeqsebis aRwera da maTi gamoTvlis meTodologia identuria faqtiuri monacemebiT Catarebuli estremaluri indeqsebis gamoTvlisa (ix. danarTi 3). cxrilSi 17. mocemulia eqstremaluri indeqsebis saSualo 30 wliuri mniSvnelobebis cvlileba sabaziso (1960-90ww) da saprognozo (2020-50ww) periodebs Soris.




77

cxrili 17. eqstremaluri klimaturi indeqsebis cvlileba (trendi agebulia dakvirvebis mTeli periodisaTvis), sxvaoba aRebulia or 30 wlian periods Soris (1960-90 da 2020-50ww)

* dR. r. _ dReTa ricxvi ** p.x _ periodis xangrZlivoba *** -wiTeli feriT aRniRnulia mdgradi trendebi

3.2.3 ექსტრემალური მოვლენები

Rvarcofi da mewyersaSiSi procesebi: naleqebis indeqsebi gviCvenebs, rom erT dResa (rx1day) da TanmimdevrobiT 5 dRis ganmavlobaSi gamoyofili naleqis maqsimaluri raodenoba (rx5day) iklebs, danarCeni naleqebis indeqsebic Semcirebulia, garda uwyvetad naleqiani periodis xangrZlivobisa (CWD). yvela am parametris wliuri mniSvnelobebis wrfivi trendebi satistikurad mdgradia. gansakuTrebiT didia trendebis daxris kuTxe iseTi indeqsebisaTvis rogoricaa dReTa ricxvi, roca naleqebis dRiuri jami metia 10 mm-ze da erT dResa (rx1day) da TanmimdevrobiT 5 dRis ganmavlobaSi gamoyofili naleqis maqsimaluri raodenoba (rx5day). naleqebis intensivobis (naleqebis wliuri jamis Sefardeba naleqian dReTa ricxvTan wlis ganmavlobaSi) SDII indeqsis klebas ufro metad ganapirobebs naleqian dReTa raodenobis zrda vidre naleqebis wliuri jamisa. saSualod erT dReze mosuli naleqebis

eqstremaluri

indeqsi

trendis

koeficienti cvlileba

eqstremaluri

indeqsi

trendis

koeficient

i

cvlileba

tr20 (dR. r.)* 0 0 rx1day (mm) -0.162 -9.6

su25 (dR. r.) 0.07 4.6 rx5day (mm) -0.191 -12.2

fd0 (dR. r.) -0.445 -30.2 sdii (mm/dRe) -0.028 -1.8

id0 (dR. r.) -0.442 -28.9 r10mm (dR. r.) -0.139 -9.1

gsl (p.x)** 0.5 32.8 r20mm (dR. r.) -0.037 -2.4

wsdi (p.x) 0.651 48.4 R50mm (dR. r.) 0 0

csdi (p.x) 0.006 1 cdd (p.x) -0.007 -3.8

dtr (0C) -0.002 -0.071 cwd (p.x) 0.082 5.4




78

raodenoba Semcirebulia. es regioni klimaturad isedac mcirenaleqiania, dRis ganmavlobaSi dakvirvebulia 90mm da meti naleqi arc dakvirvebisas aRniSnula da scenaris mixedviTac aRar iqneba, iseve, rogorc RvarcofsaSiSi dReebi 50 mm-ze meti naleqiT, romlis calkeuli SemTxvevebi dakvirvebis rigebSi dafiqsirebulia. (danarTi 3.2.4, cxrilebi 12-15).

cxrili 17. Rvarcofisa da mewyerisaTvis saSiSi naleqebis raodenobis cvlileba 2020-50 ww periodSi

Rvarcof da

mewyersaSiSi

procesebi

dReRamurad

mosuli

naleqebis jami >

50 mm-ze

naleqebis

wliuri jamis 200

da meti mm-iT

SemTxvevebi SemTxvevaTa

ricxvis cvlileba

scenarsa da

dakvirvebis pirvel

periods Soris

-1 1

cxrili 17 da danarTi 3.2.4-is cxrili 14 aCvenebs, rom Rvarcofis riski faravanis municipalitetSi ar icvleba. aqve aRvniSnavT, rom naleqTa wliuri jamis 200 mm da metiT gadametebis SemTxvevebi, rac mewyersaSiSi procesebis kriteriumia, mxolod scenarSi aris mosalodneli da isic mxolod erTi SemTxveva. gvalva iseve, rogorc sxva regionebisaTvis Sefasda, naleqebis standartizirebuli indeqsiT (SPI) (danarTi 4). cxrilSi moyvanilia mkacri da eqstremaluri gvalvebis ganmeorebadobaTa ricxvi ganxiluli samive periods Soris.

cxrili 18. sxvadasxva xangrZlivobis “mkacri gvalvebis” ganmeorebadobis saSualo raodenoba ganxilul periodSi

mkacri gvalva

(SPI<-1.5) 1 Tviani 3 Tviani 6 Tviani 9 Tviani

12

Tviani

1961-85w.w. 15 9 10 10 8 1986-2006 13 8 7 13 5

2020-2050 B2 11 13 14 20 15 2020-2050 A2 18 24 13 9 15

cxrili 19. sxvadasxva xangrZlivobis “eqstremaluri gvalvebis” ganmeorebadobis saSualo raodenoba ganxilul periodSi




79

eqstremaluri

gvalva (SPI<-2.0) 1 Tviani 3 Tviani 6 Tviani 9 Tviani

12

Tviani

1961-85w.w. 4 3 0 0 2 1986-2006 7 9 12 14 15

2020-2050 B2 14 14 12 14 14 2020-2050 A2 6 8 17 14 9

cxrilebis Tanaxmad A2 scenariT prognozirebuli naleqebis erT da 3 Tviani mkacri deficitis SemTxvevaTa ricxvi gansakuTrebiT gazrdilia, xolo B2 scenariT mkacri gvalvebisaTvis 9-12 Tviani naleqebis deficitis Sansia maRali. eqstremaluri gvalvebis SemTxvevaSi ki 1-3 Tviani gvalvebis ricxvi TiTqmis gaormagebulia B2 scenaris Tanaxmad. agreTve sagrZnoblad moimatebs 6 Tviani eqstremaluri gvalvebi A2 scenariT, xolo ufro xangrZlivi deficitis SemTxvevaTa ricxvi an mcirdeba an ucvlelia scenarebis mixedviT.

3.2.4 დანართი: ნინოწმინდის კლიმატური პარამეტრების ფაქტიური და

პროგნოზირებული მნიშვნელობები

cxrili 1. saSualo temperatura, 0C


1986-2006 -6.9 1.7 13.1 4.9 3.0

2021-50 B2 -3.9 3.6 15.0 6.9 5.4 2021-50 A2 -5.3 3.3 14.1 6.5 4.7

cxrili 2. saSualo maqsimaluri temperatura, 0C


1986-2006 -3.1 6.5 18.2 10.1 7.7 2021-50

B2 -0.2 8.8 20.0 12.5 10.3 2021-50

A2 -1.4 8.4 19.1 11.8 9.5

cxrili 3. saSualo minimaluri temperatura, 0C

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961- -10.9 -2.5 7.7 0.6 -1.3




80

85w.w. 1986-2006 -10.3 -2.3 8.8 0.9 -0.9 2021-50

B2 -6.0 0.3 11.2 3.5 2.3 2021-50

A2 -7.4 -0.8 10.7 2.9 1.3

cxrili 4 naleqebis jami, mm


1986-2006 104.3 160.6 181.6 115.1 573.5 2021-50

B2 123.8 175.8 229.2 105.3 625.8 2021-50

A2 126.3 189.3 224.3 121.7 660.2

cxrili 5. naleqebis dReRamuri maqsimumi, mm


1986-2006 29.2 38.1 52.2 40.7 52.2 2021-50

A2 28.5 33.1 28.5 27.1 33.1

cxrili 6 naleqebis saSualo dReRamuri maqsimumebi, mm


1986-2006 10.3 15.6 17.2 13.1 14.3 2021-50

A2 10.0 10.7 9.7 8.5 9.7

cxrili 7 qaris saSualo siCqare, m/wm


1986-2006 4.2 3.7 3.5 3.5 3.8 2021-50 5.0 3.8 3.6 3.8 4.0




81

B2 2021-50

A2 5.1 3.8 3.6 3.8 4.1

cxrili 8. yinviani Rameebis (dReRamis minimumi Tmin<0°C) saSualo raodenoba (FD0)


1986-2006 89.6 52.6 0.4 33.6 176.0 2021-50

A2 29.2 19.2 0.5 8.4 57.3

cxrili 9. yinviani dReebis (dReRamis maqsimumi Tmax<0°C) saSualo raodenoba (ID0)


1986-2006 70.6 15.9 0.0 6.8 97.1 2021-50

A2 22.6 6.3 0.0 2.0 30.9



1986-2006 0.0 0.0 2.6 0.2 2.8 2021-50

A2 0.0 0.0 2.4 0.7 3.1

cxrili 11. tropikuli Rameebis (dReRamis minimumi Tmin>20°C) saSualo raodenoba (TR20)


1986-2006 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2021-50

A2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0




82

cxrili 12 naleqian dReTa saSualo raodenoba periodSi, rodesac

naleqebis raodenoba≥10 mm (R10)


1986-2006 2.1 3.8 4.9 3.3 14.7 2021-50

A2 0.7 0.7 0.8 0.5 2.6




1986-2006 0.2 0.7 1.1 0.5 2.5 2021-50

A2 0.0 0.1 0.0 0.0 0.2




1986-2006 0.0 0.00 0.06 0.0 0.08 2021-50

A2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0




1986-2006 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2021-50

A2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0




83

4. დანართები

დანართი 1. წრფივი ტრენდის მდგრადობის კრიტერიუმი

ექსტრემალური კლიმატური ინდექსებისათვის გამოითვლება წრფივი ტრენდები

(წრფივი რეგრესიის კოეფიციენტები). მათი სტატისტიკური საიმედოობა

შეფასებულია „კენდალ ტაუ“ ტესტის გამოყენებით.

ტრენდების დასახასიათებლად გამოთვლილ იქნა შემდეგი პარამეტრები:

ტრენდის დახრის კოეფიციენტი b=Rσy/σx;

სადაც R დეტერმინისტული კოეფიციენტია, ხოლო საშუალო კვადრატული

გადახრა

= 22 )(xx

ტრენდებისათვის აღებულია 5% - იანი ნიშნადობის დონე, როცა გამოთვლილი Z –ის

ალბათობა P=Pr {Z Z/2} მეტია 95%-ზე.

დანართი 2. კლიმატის ცვლილების ექსტრემალური ინდექსები

გამოთვლილი იქნა შემდეგი ინდექსები:

1. FD0 – ყინვიან დღეთა რიცხვი წელიწადში: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა

დღის მინიმუმი TNij<0°C;

2. SU25 - ზაფხულის დღეები: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის მაქსიმუმი TXij>25°C;

3. ID0 – ყინვიან დღეთა რიცხვი: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის

მაქსიმუმი TXij<0°C;

4. TR20 - ტროპიკული ღამეები: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის

მინიმუმი TNij>20°C;

5. GSL –სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა Tj>5°C ;Tj<5°C ;

6. WSDI - წელიწადში იმ დღეთა რიცხვი, როცა მინიმუმ 6 დღის განმავლობაში

თანმიმდევრობით Txij>Txin90; (სითბური ტალღის მსგავსი)

7. CSDI - წელიწადში იმ დღეთა რიცხვი,)როცა მინიმუმ 6 დღის განმავლობაში

თანმიმდევრობით Tnij<Tnin10;




84

8. DTR - დღიური ტემპერატურის დიაპაზონია. თუ Txij დღის მაქსიმალური და Tnij

დღის მინიმალური ტემპერატურაა i დღესა და j პერიოდში, მაშინ

DTRj=I

TnTx ij

I

i

ij )(1

;

9. RX1day - ნალექის რაოდენობის 1 დღიანი მაქსიმუმი, RX1i=max(RRij);

10. RX5day - ნალექის რაოდენობის 5 დღიანი მაქსიმუმი RX5i=max(RRij);

11. SDII - მარტივი დღიური ინტენსივობის ინდექსი, ნალექების წლიური ჯამის

შეფარდება ნალექეიან დღეთა რიცხვთან წელიწადში. SDIIi =W

RRW

w

wj1 ;

12. R10 - თავსხმა ნალექების რიცხვი წელიწადში, RRij 10 მმ; 13. R20 - თქეში ნალექების რიცხვი წელიწადში, RRij 20 მმ;

14. R50 - იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა RRij 50 მმ; 15. R99p

16. CDD - მშრალ დღეთა რივხვი: იმ დღეთა მაქსიმალური რაოდენობა, როცა

თანმიმდევრობით დღიური ნალექების რაოდენობა RRij<1მმ;

17. CWD - ნალექიან დღეთა რიცხვი: იმ დღეთა მაქსიმალური რაოდენობა, როცა

თანმიმდევრობით დღიური ნალექების რაოდენობა RRij1მმ.

დანართი 3. გვალვის შეფასების ინდექსი (SPI)

გვალვა არის ეკოსისტემის მდგომარეობა, რომელიც ხასიათდება დროის გარკვეული

პერიოდის განმავლობაში ნალექების სიმცირით გამოწვეული ტენის ნაკლებობით.

გვალვის იდენტიფიცირებისა და დახასიათების სირთულეები, ძირითადად,

დაკავშირებულია დროის პერიოდის განსაზღვრასთან, რომლის განმავლობაშიც

აკუმულირდება ნალექების დეფიციტის შედეგები. აგრეთვე რთულია ნალექებისა და

წყლის გამოყენებადი რესურსების დეფიციტს შორის ურთიერთზეგავლენისა და მათი

თანმხლები შედეგების დადგენაც.

წყლის გამოყენებადი რესურსები მოიცავს: ნიადაგის ტენს, გრუნტის წყლებს,

თოვლის საფარს, ჩამონადენსა და წყალსაცავებში დაგროვილ წყალს. გვალვა თავს

იჩენს, როდესაც წყალზე მოთხოვნილება აჭარბებს წყლის გამოყენებადი რესურსებით

შექმნილ მარაგას.

წყლის გამოყენებადი რესურსების სხვადასხვა სახეების შექმნას ატმოსფერული

ნალექებიდან დროის სხვადასხვა პერიოდი სჭირდება. წყლის გამოყენებასაც აქვს

თავისი მახასიათებელი დროითი მასშტაბები. დროში ნალექების დეფიციტი

აკუმულირების თვალსაზრისით გამოყოფენ გვალვის ფუნქციონალურად

განსხვავებულ ტიპებს.




85

ნახ.14-დან ჩანს ნალექების დეფიციტით გამოწვეული სხვადასხვა ტიპის გვალვების

თანმიმდევრობა: თვადაპირველად, გვალვა მოქმედებს სასოფლო-სამეურნეო

სექტორზე, რომელიც ყველაზე მეტადაა დამოკიდებული ნიადაგში ტენის

შემცველობაზე, ხოლო დაახლოებით 6-9 თვის შემდეგ მოქმედებს იმ სექტორებზე,

რომლებიც დამოკიდებულია ზედაპირულ და გრუნტის წყლებზე.

ნახ.14. ნალექების დეფიციტის გავლენა სხვადასხვა სახის წყლის რესურსებზე

ნალექების სტანდარტიზებული ინდექსი არის ნალექების გადახრა არჩეული დროის

პერიოდის საშუალოდან, შეფარდებული საშუალო კვადრატულ გადახრასთან (),

სადაც საშუალო და საშუალო კვადრატული გადახრა განსაზღვრულია 1955-2006 წწ.

პერიოდისათვის და სხვადასხვა დროითი i (i=1, 3, 6, 9, 12 თვე) ბიჯისათვის.

ჩვენს მიერ არჩეული დროითი ბიჯები (i=1, 3, 6, 9, 12 თვე) ახასიათებს ნალექების

დეფიციტის ზემოქმედებას წყლის გამოყენებადი რესურსების ხუთივე ტიპზე.

ნალექების სტანდარტიზებული ინდექსი პროპორციულია ნალექების დეფიციტისა

და იძლევა გვალვის ხდომილების ალბათობის, საშუალოს პროცენტული წილის და

ჯამური ნალექების დეფიციტის განსაზღვრის საშუალებას.

დროის i პერიოდისათვის (ბიჯისათვის) გვალვა მაშინ დგება, როცა SPI–ის

მნიშვნელობა უწყვეტად ნულს ქვემოთ ეცემა და ნაკლებია -1-ზე. გვალვა იწყება მისი

პირველი უარყოფითი მნიშვნელობიდან და მთვრდება დადებითი მნიშვნელობის




86

დადგომისთანავე. SPI–ის მნიშვნელობების მიხედვით განისაზღვრება გვალვის

ინტენსივობის კატეგორიები, რომლებიც მოცემულია ცხრილში 1.

ცხრილი 20. გვალვის ინტენსივობის კატეგორიები

SPI გვალვის ინტენსივობის კატეგორიები

-0.99>SPI>0.99 ნორმის მახლობელი

-1.00> SPI>-1.49 ზომიერი

-1.50>SPI>-1.99 მკაცრი

-2.00> SPI ექსტრემალურად მკაცრი

დანართი 4. კლიმატის ცვლილების სცენარების აგების მეთოდოლოგია

სავარაუდოა, რომ 21-ე საუკუნის კლიმატი საკმაოდ განსხვავებული იქნება მე-20

საუკუნის კლიმატისგან ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის ზემოქმედების გამო. ასევე

სავარაუდოა, რომ ცვლილებები მნიშვნელოვანწილად შეეხება ექსტრემალური

მოვლენების სიმკაცრესა და სიხშირეს, ვიდრე კლიმატური პარამეტრების საშუალო

მნიშვნელობებს. მოსალოდნელია, რომ კლიმატის ცვლილება ზეგავლენას მოახდენს

ექსტრემალური მოვლენების სიხშირესა და მაგნიტუდაზე, რისი ვარაუდის

საფუძველსაც იძლევა ინტესიფიცირებული ჰიდროლოგიური ციკლი (სტოკერი და

სხვ. 2001). კლიმატის ცვლილების მიმართ საზოგადოების მგრძნობელობა

უმთავრესად განისაზღვრება ექსტრემალური მოვლენების სიხშირისა და სიმკაცრის

მიხედვით, რადგან ექსტრემალურ კლიმატურ მოვლენებს სერიოზული

მატერიალური ზარალისა და მსხვრეპლის მოტანა შეუძლიათ.

კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული მოსალოდნელი საფრთხის შესაფასებლად და

რისკების სამართავად საჭიროა შეიქმნას საიმედო, მაღალი გარჩევის უნარის მქონე

მოდელები, რომლებიც შეძლებენ კლიმატის ცვლილების სცენარების აგებას მაღალი

სიზუსტით. როგორც ზემოთ ითქვა, კლიმატის ცვლილების პროცესში

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ექსტრემალური მოვლენების (როგორიცაა უხვი

ნალექები და მათი თანმდევი წყალდიდობები და მაღალი ტემპერატურები)

სიხშირისა და ინტენსიურობის მოსალოდნელი ცვლილებების წინასწარ შეფასება.

კლიმატის ცვლილების სცენარები და განსაკუთრებით ექსტრემალური მოვლენების

სიხშირისა და ინტენსიურობის პროგნოზირება აუცილებელია მომავალი

დაგეგმარების ყველა ასპექტისათვის (მაგ., წყლის რესურსები, სოფლის მეურნეობა,




87

ირიგაცია და მიწის დრენაჟი, გზა, რკინიგზა და სამშენებლო დიზაინი და სხვა

სექტორები, როგორიცაა ტურიზმი), იქ სადაც ამინდი და კლიმატი წარმოადგენენ

ყოველდღიური ცხოვრების განმსაზღვრელ ელემენტებს. გადაწყვეტილების

მიმღებნი, ეკონომიკის დარგების ხელმძღვანელები, არასამთავრობო ორგანიზაციები

და მოსახლეობის ფართო ფენები საჭიროებენ საიმედო ინფორმაციას მომავალი

კლიმატის შესახებ, რათა დროულად იქნას შეფასებული კლიმატის ცვლილებით

გამოწვეული რისკები.

იმისათვის, რომ შევაფასოთ კლიმატის მომავალი ცვლილება, პირველ რიგში,

აუცილებელია პროგნოზირებული იქნას, თუ როგორ შეიცვლება მომავალში

ანთროპოგენური საქმიანობით გამოწვეული სათბურის გაზების (და ატმოსფეროს

სხვა შემადგენლების) ემისია ატმოსფეროში. IPCC (ganmarte) სპეციალურ მოხსენებაში

ემისიის სცენარების (SRES) შესახებ დამუშავებული იქნა რიგი ემისიის სცენარებისა,

რომლებიც დაფუძნებულია მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების

სცენარებზე (A1, A2, B1, B2). მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების

სცენარები დაფუძნებულია მოსახლეობის ზრდის, ეკონომიკური ზრდის, ენერგიის

გამოყენების ინტენსივობისა და სუფთა ტექნოლოგიების დანერგვის სიჩქარეზე.

იმ ეფექტის შესაფასებლად, რომლის გამოწვევაც შეუძლია სათბურის გაზების

ემისიების ზრდას გლობალურ კლიმატზე, იყენებენ გლობალურ ცირკულაციურ

მოდელებს (GCMs). ეს მოდელები წარმოადგენენ დეტალურ მათემატიკურ აღწერას იმ

მნიშვნელოვანი ფიზიკური ელემენტებისა და ატმოსფეროში, ოკეანესა და ხმელეთის

ზედაპირზე მიმდინარე პროცესებისა (ქარები და ოკეანური დინებები, ღრუბლები,

ნალექები, ნიადაგები), რომლებიც ქმნიან კლიმატურ სისტემას. ისინი კარგად

აღწერენ თანამედროვე კლიმატის ჩამოყალიბების ზოგად თვისებებს და შეუძლიათ,

ახლო წარსულისათვის, საკმაო სიზუსტით შეაფასონ კლიმატის ცვლილებები დიდ

მასშტაბებზე (ნახევარსფერო, კონტინენტები და ა.შ). ამდენად, გარკვეული

საიმედოობით ეს მოდელები შესაძლოა გამოყენებულ იქნან ადამიანის საქმიანობაზე

კლიმატური სისტემის რეაქციის შესაფასებლად. მაგრამ, ლოკალურ დონეზე

მიმდინარე პროცესების აღსაწერად ეს გლობალური ცირკულაციური მოდელები

არასაიმედოა და ამიტომ ხდება ამ მოდელების რეგიონალიზაცია (რეგიონალურ,

ლოკალურ) დონეზე დაყვანა.

გლობალური ცირკულაციური მოდელებით სხვადასხვა რეგიონისათვის უკვე

აგებულია კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელი სცენარები, მაგრამ ეს პროგნოზი

შედარებით უხეში მასშტაბისაა (რამდენიმე ასეული კილომეტრი), იმისათვის, რომ

იგი გამოყენებულ იქნას კლიმატის ცვლილების გავლენის შესასწავლად რეგიონულ

და ლოკალურ დონეზე. ლოკალურ დონეზე კლიმატის ცვლილების გავლენის

შესაფასებლად საჭიროა პროგნოზირება მოხდეს გაცილებით მაღალი (50 კმ-მდე)

გარჩევის უნარის მქონე მოდელებით. გლობალური მოდელების

გარჩევისუნარიანობის გასაუმჯობესებლად რეგიონალურ დონეზე, შეიქმნა

ლოკალური არის მოდელები, რომლებიც იყენებენ გლობალური მოდელებით

მიღებულ ინფორციას.




88

ერთ-ერთი ასეთი რეგიონალური მოდელი PRECIS (), რომელიც გამოყენებულია ამ

ნაშრომში, შექმნილია ჰადლეის ცენტრში. Iგი იყენებს ინფორმაციას სხვადასხვა

გლობალური მოდელებიდან, მაგრამ საქართველოს შემთხვევაში გამოყენებულ იქნა

ორი გლობალური მოდელით (HadAM3P და ECHAM4) მიღებულ ინფორმაცია. PRECIS

გამოყენებულ იქნა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებისათვის ლოკალური

კლიმატური ცვლილების სცენარების ასაგებად. Aამ რეგიონულ მოდელს შეუძლია

გაითვალისწინოს 50 კმ და ნაკლები მასშტაბის ლოკალური თავისებურებები.

რეგიონული კლიმატური მოდელი ”PRECIS” (რკმ), ლოკალური არის მოდელია, ე.ი.

დედამიწის სფეროს ნებისმიერი ლოკალური ტერიტორიისათვის შეუძლია

კლიმატური სურათის მოცემა 25 - კილომეტრიანი ინტერვალით. რკმ დამყარებულია

მათემატიკური განტოლებების სახით წარმოდგენილ ფიზიკურ კანონზომიერებაზე,

რომელიც სამგანზომილებიანი ბადის გამოყენებით ამოიხსნება. იგი ითვალისწინებს

კლიმატური სისტემის, ატმოსფეროსა და ხმელეთის ზედაპირის კომპონენტებს და ამ

სისტემაში მიმდინარე ყველა მნიშვნელოვან ფიზიკურ პროცესებს (ღრუბლები,

რადიაცია, ნალექები, ნიადაგის ჰიდროლოგია).

PRECIS მოდელის სათვლელი არე მოცავს (25x25კმ) ზომის 110X96 უჯრას ცენტრის

კოორდინატებით 41043’, 42067’ სოციალურ ეკონომიკური განვითარების სხვდასხვა

სცენარებისა და სხვადასხვა გლობალური ცირკულაციური მოდელების გამოყენებით

PRECIS-ი გაშვებულ იქნა სამხრეთ კავკასიის რამდენიმე ქვეყანაში. საქართველოს

მიერ განხორციელდა ორი გაშვება: ერთი საბაზისო პერიოდის (1961-1990) შეფასება

ERA401-ს მონაცემთა ბაზის გამოყენებით და მეორე 2020-2050 წლების სცენარის აგება

ECHAM4 გლობალური მოდელის და B2 სცენარის (იხ.დანართი 5) გამოყენებით.

აზერბაიჯანში გშვებულ იქნა PRECIS მოდელის სამი ვარიანტი ECHAM4 მოდელის

გამოყენებით და მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების A2

სცენარისათვის: 1961-1990 წლების საბაზისო პერიოდისათვის, რომელიც გამოიყენება

მომავლის პროგნოზის კორექტირებისათვის; 2020-2050 წლებისათვის და 2070-2100

წლებისათვის. ჰადლეის ცენტრთან თანამშრომლობით სომხეთს PRECIS-ით

გაშვებული აქვს HadAM3P გლობალური მოდელის ორი ვერსია: საბაზისო

პერიოდისათვის 1961-1990 და მომავალი 2070-2100 წლებისათვის. მიღებულ

სცენარებზე დაყრდნობით, საქართველოს რიგი შერჩეული რეგიონებისათვის,

შეფასებულ იქნა ძირითადი კლიმატური პარამეტრების მომავალი ცვლილებების

ხასიათი და ამ ცვლილების გავლენა ბუნებრივ რესურსებსა და სოციალურ-

ეკონომიკურ სისტემებზე.

საპროგნოზო პერიოდისათვის PRECIS მოდელით გამოითვლება კლიმატური

პარამეტრების დაახლოებით 128 მახასიათებელი ყოველ 1 საათში ერთხელ. ეს

პარამეტრები გაოითვლება ხმელეთის ზედაპირსა და ატმოსფეროს 50 ვერტიკალურ

დონესა და ნიადაგის 4 ფენისათვის. ამ პარამეტრებს შორის შეიძლება აღინიშნოს

1 ERA40-ევროპის ამინდის საშუალოვადიანი პროგნოზების ცენტრის დაკვირვების მონაცემებისა და ამავე ცენტრის

გლობალური მოდელის მიერ გამოთვლილი პარამეტრების ანალიზის (შეჯერების) შედეგად მიღებული არქივი.




89

რადიაციული პარამერები: ხმელეთის ზედაპირზე მოსული რადიაცია, გაბნეული და

არეკლილი რადიაცია, ატმოსფეროს და ნიადაგის ტემპერატურები, წნევა, ტენიანობა,

ნიადაგის ტენშემცველობა, ქარი, ნალექები და სხვა.

კლიმატის ცვლილების სცენარი

როგორც წესი, რეგიონული მოდელების საშუალებით გამოითვლება კლიმატური

პარამეტრების საშუალო მრავალწლიური (30-წლიანი) მონაცემები ორი სხვადასხვა

დროითი პერიოდისათვის. საქართველოსათვის ამ ეტაპზე განიხილება 1960-1990 წწ..

როგორც საბაზისო

პერიოდი და 2020-2050/2070-2100 პერიოდები მომავლის კლიმატის სცენარისათვის.

კლიმატის ცვლილების მომავალი პატამეტრების დადგენა ხდება სათბურის გაზებისა

და აეროზოლების გაფრქვევის რომელიმე სცენარის შესაბამისად.

თითოეული მოდელის დასაკალიბრებლად საჭიროა მისი გაშვება საბაზისო

პერიოდისათვის და მოდელით გენერირებული შედეგების შედარება იგივე პერიოდის

რეალურ დაკვირვებებთან. დაკალიბრების შედეგები გამოიყენება მოდელით

გენერირებული მომავალი სცენარების დასაკორექტირებლად. კავკასიის რეგიონის

შემთხვევაში საბაზისო პერიოდისათვის მოხდა PRECIS გაშვება ორი გლობალური

HadAM3P და ECHAM4 მოდელისათვის და ERA40 გამოყენება. შედეგები შედარდა

საქართველოში არსებულ საბაზისო პერიოდის (1960-1990 წწ.) დაკვირვების

მონაცემებს. სამივე ეს საკონტროლო გაშვება ქმნის ანსამბლს, რომელიც რეგიონული

კლიმატური მოდელის სრულყოფილი დაკალიბრების საშუალებას იძლევა.

დანართი 5 მოდელების დაკალიბრების მეთოდოლოგია

კონკრეტული ლოკალური არისათვის საუკეთესო მოდელის შესარჩევად მოხდა

თითოეული მათგანის ტესტირება რეალურ დაკვირვებათა მასივებზე. ტესტირების

პროცესი თავის თავში შეიცავს მოდელის დაკალიბრების პროცესს, რომლისთვისაც

სხვადასხვა მეთოდი შეიძლება იქნას ჩატრებული. ამიტომ საჭიროა მოცემული

ლოკალური არისათვის ყველაზე კარგი მეთოდის შერცევა. ამ შემთხვევაში

დაკალიბრების საუკეთესო მეთოდის შერჩევა მოხდა შემდეგი სამი მეთოდიდან:

ფარდობითობის; კორელაციური და სხვაობითი. თითოეულ მეთოდს წინ უძღვის სამი

ეტაპი, რომელიც საერთოა სამივე ამ მეთოდისათვის. პირველ ეტაპზე საბაზისო

პერიოდის (1961-90წწ.) თვითოეული თვისათვის გამოთვლება 30-წლიანი საშუალო

მნიშვნელობა და საშუალო სტანდარტული გადახრა როგორც რეალური

დაკვირვებებისთვის, ასევე HadAM3P და ECHAM4 მოდელებით გამოთვლილი

შედეგებისთვის. მეორე ეტაპზე, საბაზისო პერიოდისათვის გამოთვლილი საშუალო და

საშუალო კვადრატული გადახრები დარდება დაკვირვებების მონაცემებით

გამოთვლილ იგივე პარამეტრებს. ამ პარამეტრებზე დაყრდნობით მოდელის მიერ




90

სიმულირებულ მონაცემებსა და რეალურ დაკვირვებებს შორის დგინდება

ურთიერთკავშირი, რომელიც შემდეგ მომავლის კლიმატის სცენარის

დასაკორექტირებლად იქნება გამოყენებული. მესამე ეტაპზე ერთ-ერთი მეთოდით

(ფარდობითი, კორელაციური, სხვაობითი) ხელოვნურად აგებული მასივი კვლავ

დარდება საბაზისო პერიოდის რეალურ დაკვირვებებს და გამოითვლება საშუალო

მიშვნელობა, სტანდარტული და მაქსიმალური ცდომილება. ამ კრიტერიუმებზე

დაყრდნობით შერცეული იქნება დაკალიბრების ის მეთოდი, რომელსაც მინიმალური

ცდომილება ექნება.

რაც შეეხება დაკვირვებათა მასივის და მოდელით 1960-1990 საბაზისო პერიოდისათვის

სიმულირებული მასივების ერთმანეთთან შესადარებლად გამოყენებულ მეთოდებს

ისინი შემდეგში მდგომარებს:

ფარდობითი მეთოდი: გამოითვლება ფარდობა მოდელის მიერ გამოთვლილ ყოველი

თვის 30-წლიან საშუალო მნიშვნელობებსა და დაკვირვებების შესაბამის სიდიდეს

შორის. მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის სიმულირებული მნიშვნელობის

(ყოველი წლის, ყოველი თვის მნიშვნელობა 30-წლიანი პერიოდისათვის) გამოთვლილ

ფარდობაზე გამრავლებით მოხდა კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურის

საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების ჯამი) 30-წლიანი

მასივის აგება, ისევ საბაზისო პერიოდისათვის, თითოეული პარამეტრის, ყოველი

წლისა და ყოველი თვისათვის. ხელოვნურად შექმნილი მასივი დარდება რეალურ

დაკვირვებათა მასივს ზემოთ მოცემული კრიტერიუმების გამოყენებით.

კორელაციური მეთოდი: დგინდება კორელაციური კავშირი მოდელის მიერ

გამოთვლილ ყოველი წლის ყოველი თვის მნიშვნელობებსა (საშუალო ან ჯამი) და

დაკვირვებების შესაბამის სიდიდეს შორის. მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის

სიმულირებული მნიშვნელობების (ყოველი წლის, ყოველი თვის მნიშვნელობა) წრფივ

რეგრესიის განტოლებაში ჩასმით აიგება კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურის

საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების ჯამი) 30-წლიანი

მასივი, ისევ საბაზისო პერიოდისათვის, თითოეული პარამეტრის, ყოველი წლისა და

ყოველი თვისათვის. ხელოვნურად შექმნილი მასივი დარდება რეალურ დაკვირვებათა

მასივს ზემოთ მოცემული კრიტერიუმების გამოყენებით.

სხვაობითი მეთოდი: გამოითვლება სხვაობა მოდელის მიერ სიმულირებულ ყოველი

თვის 30-წლიან საშუალო მნიშვნელობებსა და დაკვირვებების შესაბამის სიდიდეს

შორის. მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის სიმულირებულ მნიშვნელობაზე

(ყოველი წლის, ყოველი თვის მნიშვნელობა 30-წლიანი პერიოდისათვის)

გამოთვლილი სხვაობის დამატებით მოხდა კლიმატური პარამეტრების

(ტემპერატურის საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების

ჯამი) 30-წლიანი მასივის აგება, ისევ საბაზისო პერიოდისათვის, თითოეული

პარამეტრის, ყოველი წლისა და ყოველი თვისათვის. ხელოვნურად შექმნილი მასივი

დარდება რეალურ დაკვირვებათა მასივს ზემოთ მოცემული კრიტერიუმების

გამოყენებით.




91

აღნიშნული სამივე მეთოდით შედარებული და დაკლიბრებული იქნა მიწისპირა

ტემპერატურის საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურისა

და ნელექების ჯამის თვიური მნიშვნელობები. თითოეული ლოკალური არისათვის

მოდელის დაკალიბრების შედეგები იხილეთ შესაბამის თავში.

5. შეფასება და დასკვნები

5.1 ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის გეოლოგიური შეფასება კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების პირბებში

sakvlevi raioni klimatis mixedviT aRmosavleT saqarTvelos klimatur olqs miekuTvneba, romlis saerTo farTobi 40 aTas km2 Seadgens da md. mtkvris wyalSemcveli auzis Suadinebas moicavs. teritoriisTvis damaxasiaTebelia kontinenturi, SedarebiT mSrali klimati, atmosferuli naleqebis mcire raodenobiT da araTanabrad gamoyofa, temperaturaTa meryeobis didi amplituda, umTavresad gatenianebis uaryofiTi balansi da fardobiTi tenianobis dabali maCveneblebi. iseT geologiur procesebs, rogoricaa mewyrebi, Rvarcofebi, wyalmovardnebi da a.S., raionis geologiuri agebulebidan da hidrogeologiuri pirobebidan gamomdinare, praqtikulad ar ar aqvs. rac imaze miuTiTeebs, rom klimatis Secvlis pirobebSic ki, raime seriozul gadaxrebs sainJinro-geodinamikuri procesebis ganviTarebis mxriv ar unda velodoT. calke msjelobis sagania is garemoeba, rom javaxeTis mTianeti da axalqalaqis zegani saqarTvelos teritoriaze yvelaze maRali seismuri riskis zonas warmoadgens. saqarTvelos teritoriis seismuri daraionebis sqemis mixedviT, aq miwisZvris mosalodneli Zala rixteris Skalis mixedviT 9 bals Seadgens. istoriulad cnobilia, rom Rrma teqtonikuri miwisZvrebis epicentrebi umetes SemTxvevaSi samxreT saqarTvelos mTianeTis teritoriaze aris dafiqsirebuli. yovelive zemoaRniSnulis SejamebiT SeiZleba davaskvnaT, rom ninowmindas municipalitetis farglebSi klimatis SesaZlo cvalebadobis SemTxvevaSic ki, sainJinro-geologiuri procesebis (mewyrebi, wyalmovardnebi, Rvarcofebi da a.S.) mniSvnelovani gaaqtiureba mosalodneli ar aris. amave dros SeiZleba adgili hqondes fizikuri gamofitvis procesis intensiurobas, rac Camongrevis tipis mewyrebis warmoqmnas Seuwyobs xels.




92

5.2 ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული

მდინარეების მოკლე ჰიდროლოგიური შეფასება კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში

ninowmindis municipalitetis klimatis mimdinare cvlilebisa da momavlis scenaris mixedviT, aRniSnuli municipalitetis teritoriaze, metsadgur faravnis mravalwliuri dakvirvebis monacemebiT, 1986-2006 wlebis manZilze naleqebis wliuri jami Semcirebulia 76,4 mm-iT. 2021-2050 wlebis orive scenariT naleqebis wliuri jami matulobs 1986-2006 wlebTan SedarebiT. 1986-2006 wlebSi Semcirebulia naleqebis dRe-Ramuri maqsimumebi zamTarSi da gazafxulze, zafxulSi da Semodgomaze ki naleqebis dRe-Ramuri maqsimumebi momatebulia. 2021-2050 wlebis scenariT Semcirebulia naleqebis rogorc wliuri, aseve yvela sezonis dRe-Ramuri maqsimumebi. imave periodSi (2021-2050 ww) gazrdilia haeris saSualo wliuri da sezonuri temperaturebi. 2020-2050 wlebSi mosalodnelia ,,mkacri gvalvebis” ganmeorebadobis saSualo raodenobis zrda. erT-erTi scenariT imatebs 1 Tviani da 3 Tviani ,,eqstremaluri gvalvebis” ganmeorebadobis saSualo raodenoba, meore scenariT ki utoldeba 1986-2006 wlis monacemebs. imave scenariT mosalodnelia haeris saSualo wliuri da sezonuri temperaturebis mateba. umniSvnelod unda moimatos qaris saSualo wliurma, zamTrisa da Semodgomis sezonebis siCqareebma. mosalodnelia Tavsxma naleqian dReTa saSualo raodenobis Semcireba. migvaCnia, rom ninowmindis municipalitetis klimatis mimdinare cvlilebisa da momavlis scenaris mixedviT dadgenili klimaturi pirobebi, 2020-2050 wlebSi ar gamoiwvevs ninowmindis municipalitetis teritoriaze arsebuli mdinareebis Camonadenis raodenobrivi maCveneblebis mniSvnelovan cvlilebebs, magram gaizrdeba aorTqlebis maCveneblebi teritoriaze arsebuli tbebis zedapiridan, rac umniSvnelod Seamcirebs maTi sarkis zedapiris farTobs da moculobebs.

5.3. ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და

მომავლის სცენარი ნინოწმინდას მუნიციპალიტეტის ტერიტორიისათვის

კლიმატური ფაქტორები(მზის სხივური ენერგია, ტემპერატურა, შეფარდებითი

ტენიანობა, ნალექები და ქარი), განსაკუთრებით კი თერმული,ახდენს პირდაპირ

ზეგავლენას ხმელეთის ეკოსისტემებზე, ბიოტების გეოგრაფიულ განაწილებაზე, მათ

სეზონურ ცვლილებებზე , ეკოსისტემის სახეობრივ შემადგენლობაზე ,

ბიომრავალფეროვნებაზე და პროდუქტიულობაზე. ბიოლოგიურ სისტემებზე

კლიმატის ზემოქმედების გამოვლინება ხდება გეოფიზიკური და გეოქიმიური




93

ფაქტორების კომპლექსის ცვლილების გზით,რომელიც ექვემდებარება კლიმატურ

ცვალებადობას.

როგორც ზემოთ აღინიშნა ტემპერატურა არის ერთ ერთი მნიშვნელოვანი

ეკოლოგიუერი ფაქტორი ეკოსისტემაში შემავალი ცოცხალი კომპონენტებისათვის. ის

სხვა კლიმატურ ფაქტორებთან ერთად განაპირობებს ორგანიზმის ცხოველქმედებას,

ზრდა-განვითარებას და განაწილებას.

ცოცხალ ორგანიზმებს ევოლუციის პროცესში გამოუმუშავდათ ტემპერატურის

მიმართ გარკვეული დამოკიდებულება. მათ განვითარებისთვის სჭირდებათ სითბოს

განსაზღვრული რაოდენობა. ცოცხალ ორგანიზმებს ტემპერატურის განსაზღვრული

მინიმუმის დროს შეუძლიათ განვითარების დაწყება , რომელსაც „სასიცოცხლო

ნული“ ეწოდება. იგი სხვადასხვა ორგანიზმისთვის სხვადასხვაა და დამოკიდებულია

ამ ორგანიზმის მემკვიდრულ თვისებებზე და იმ საარსებო პირობებზე, რომელშიც

ევოლუციურად ჩამოყალიბდა სახეობა. სიცივის გამძლე მცენარეებისთვის

„სასიცოცხლო ტემპერატურის ნული“ დაახლოებით +50C უდრის, ზომიერი

სარტყლის მცენარეებისთვის +100C, ხოლო სითბოს მოყვარულთათვის +150C და

მეტსაც. რაც შეეხება ტემპერატურის ოპტიმუმს, როდესაც ორგანიზმი საუკეთესო

ზრდით ხასიათდება იგი სხვადასხვაა მცენარებისა და ცხოველების სხვადასხვა

ჯგუფებისთვის. მცენარეებისთვის იგი მერყეობს 25-300-ს შორის. ტემპერატურის

მაქსიმუმი, როდესაც მცენარე წყვეტს ზრდას დაახლოებით 40-500-ის ფარგლებში

მერყეობს.

ბიოლოგიურმა სახეობებმა ევოლუციისა და კოევოლუციის პროცესში შეიძინეს

ადაპტაციის მექანიზმები კლიმატური ფაქტორების თანდათანობით და

ხანგრძლივად მიმდინარე ცვლილებების მიმართ.

გარდა ცალკეული ორგანიზმებისა კლიმატური ფაქტორების და განსაკუთრებით

ტემპერატურის მიმართ მგრძნობელობას იჩენს თვით ეკოსისტემა და მასში

გაერთიანებული მრავალი თანასაზოგადოება. ასე რომ ეკოსისტემის მგრძნობელობის

ხარისხი კლიმატური ცვლილებების მიმართ დამოკიდებულია მის ბიოტურ და

აბიოტურ კომპონენტებს შორის სტრუქტურულ და ფუნქციონალურ

ურთიერთზემოქმედებაზე ეკოსისტემის შიგნით.

ცოცხალი ორგანიზმების მსგავსად ცალკეული ბიოსისტემებისთვისაც

დამახასიათებელია ცვალებადობა როგორც დღე-ღამის, ისე სეზონისა და წლების

განმავლობაში.

რაც შეეხება ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებულ

ეკოსისტემებსა და მასში არსებულ ბიომრავალფეროვნებას, ისინიც სხვა

ბიოსისტემების მსგავსად განიცდიან მიმდინარე კლიმატის ცვლილების ზეგავლენას.

ბოლო წლების მანძილზე ნინოწმინდის რაიონში არსებულმა ეკოსისტემებმა და მისმა

ბიომრავალფეროვნებამ მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადეს, ეს ეხება

ძირითადად ტბებსა და ჭარბტენიან ეკოსისტემებს. თუმცა ეს არ არის კლიმატის

ცვლილებასთან პირდაპირ დაკავშირებული.




94

იმისათვის რომ დადგინდეს კლიმატის ცვლილება ახდენს თუ არა რაიმე

მნიშვნელოვან ზეგავლენას აქ არსებულ ეკოსისტემებზე და მის

ბიომრავალფეროვნებაზე ამისათვის საჭიროა ვიცოდეთ მისი მცენარეული

კომპონენტების ფენოლოგიური რითმის მრავალწლიანი დინამიკა, რისთვისაც

საჭიროა სისტემატიური და დეტალური დაკვირვება მცენარეების ფენოფაზებზე.

ვინაიდან მხოლოდ ამ შემთხვევაშია შესაძლებელი იმის დადგენა თუ რა გავლენას

ახდენს კლიმატის ცვლილება სახეობის განვითარებაზე და ბიომრავალფეროვნების

მდგომარეობაზე. მსგავსი კვლევები ამ რეგიონში და ზოგადად საქართველოში ბოლო

პერიოდში არ ჩატარებულა. ამიტომ შეგვიძლია თეორიული დასკვნების გაკეთება

ზოგადი ანალიზის საფუძველზე.

ყველაზე დიდი ზიანი ნინოწმინდის რაიონში მიადგა ტბის ეკოსისტემებს. აქ

არსებული ბიომრავალფეროვნება სერიოზულად დაზარალდა. ამის მიზეზი

გახლდათ ადამიანის არასწორი საქმიანობა.

ტბა ხანჩალი რამოდენიმეჯერ დააშრეს, ჯერ 1963 წელს და თევზსაშენი მეურნეობა

მოაწყვეს და ტბაში ჩაასახლეს სარეწაო მნიშვნელობის თევზები, რამაც ადგილობრივი

იქტიოფაუნა დააზარალა.მიუხედავად ამისა ფრინველების სახეობის ნაწილმა

გადაფრენის მარშრუტი შეცვალა და ხანჩალზე აღარ ჩერდებოდა.1968 წელს

მეურნეობა გაუქმდა და ტბა მეორედ ამოაშრეს და თევზი მთლიანად დაიღუპა.

მიტოვებული ტბის ეკოსისტემა თანდათან თავისით აღდგა, გაივსო წყლით.

მდინარეებით შემოვიდა თევზი და გამრავლდა, გაიზარდა ტბაზე მობუდარი და

მიგრირებადი ფრინველების რაოდენობა. 1979 წელს ტბა ისევ დააშრეს და 1985 წელს

ტბის მესამედი ისევ წყლით აავსეს და ჯებირი ააშენეს, რომელიც 1997 წელს გაირღვა

და ტბა კვლავ უწყლოდ დარჩა, ტბის მიმდებარე ტერიტორიები კი დაჭაობდა და

დღესაც მიდის ფიტოცენოზის ჩამოყალიბების პროცესი. სავარაუდოდ საბოლოოდ აქ

მეორადი მარცვლოვანი მდელო ჩამოყალიბდება. ამ პროცესებმა გამოიწვია ტბის

ბიომრავალფეროვნების გაღარიბება.

1998 წელს დაიწყეს მეორე ტბის ბუღდაშენის დაშრობა, ნინოწმინდის სასმელი წყლით

მომარაგების მიზნით, რაც არაეფექტური აღმოჩნდა. აქაც შეიცვალა

ბიომრავალფეროვნება.

ბიომრავალფეროვნების გაღარიბების საფრთხე ემუქრება მადატაფასაც, რომელიც

კვდომის პროცესში იმყოფება.

ნინოწმინდის ტბის ეკოსისტემებისათვის დაცული ტერიტორიის სტატუსის

მინიჭების შემდეგ(2011 წელს გამოცხადდა დაცულ ტერიტორიად) შემცირდება

ანთროპოგენული ზეგავლენა და შესაძლებელი გახდება ამ ტბების გადარჩენა და

მათი ბიომრავალფეროვნების აღდგენა და შენარჩუნება.

რაც შეეხება ტყის ეკოსისტემებს და მის ბიომრავალფეროვნებას ის ფაქტიურად არ

არსებობს, ვინაიდან დიდი ხნის წინათ, მე-18-მე-19 სააუკუნეებში დიდი

ანთროპოგენული პრესის შედეგად განადგურდა და დარჩა მისი ნაშთი მცირე

ფრაგმენტების სახით. ტყის ნაალაგარზე კი განვითარდა მეორადი სტეპები. ეს

გახლავთ კლასიკური მაგალითი ანთროპოგენული სუქცესიის, თუ როგორ შეიძლება




95

ადამიანის არასწორი სამეურნეო საქმიანობით შეიცვალოს ერთი ტიპის ეკოსიტემა

მეორით.

მიუხედავად იმისა რომ კლიმატის ცვლილების ბოლო 25 წლის მონაცემებით

საქართველოში და კერძოდ ნინოწმინდის რაიონში წინა 25 წელთან შედარებით

ოდნავ დამთბარია და შეინიშნება სხვა კლიმატური პარამეტრების ცვლილებებიც,

ბუნებრივი ეკოსისტემები და მცენარეთა სავეგეტაციო პერიოდი არ შეცვლილა. ამის

მიზეზი შეიძლება იყოს მკაცრი კლიმატური ზონის მცენარეებში ტემპერატურული

ცვლილებების მიმართ არსებული ტოლერანტულობის ფართო დიაპაზონი. ან ის რომ

მცენარეები რეაგირებენ არა კლიმატის საშუალო პარამეტრების ცვლილებაზე არამედ

მათთვის უფრო მნიშვნელოვანია დღე-ღამური კლიმატური პარამეტრების წლიური

მიმდინარეობის ცვლილების ხასიათი და ზოგ შემთხვევაში ექსტრემალური

კლიმატური პარამეტრები, რომელმაც შეიძლება მკვეთრად შეცვალოს ეკოსისტემის

ბიომრავალფეროვნება.

ნინოწმინდაში არის მაგალითები ექსტრემალური ტემპერატურული ცვლილებები

არაპირდაპირ როგორ ცვლის ცენოზის შემადგენლობას. ცხვრის ჭარბი ძოვების

შედეგად მდელოს ეკოსიტემების დიდი ნაწილის მცენარეული საფარი გათქერილია

და დეგრადირებულია, რამაც გამოიწვია გვალვების ზეგავლენით მრავალი სახეობის

განდევნა საძოვრიდან და გვალვაგამძლე სახეობის ძიგვიანების(Nardus stricta)

გაბატონება. ეს რათქმაუნდა არ არის კლიმატის ცვლილების პირდაპირი

ზემოქმედების შედეგი, რადგან აქ მთავარი სტრესული ფაქტორი გახლავთ

გადაჭარბებული ძოვება.

გრძელვადიან პერსპექტივაში კლიმატი წარმოადგენს ძირითად ფაქტორს

ეკოსისტემისა და მისი მრავალფეროვნების ფორმირებისათვის,ის განსაზღვრავს მის

სახეობრივ შემადგენლობას და ეკოსისტემაში ნივთიერებათა და ენერგიის ცვლის

შეთანხმებულ მუშაობას. ბიოლოგიური სისტემების რეაქციას კლიმატის

ცვლილებაზე მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს დროის მაშტაბი.

ათეული წლების განმავლობაში და დროის უფრო დიდ პერიოდებში კლიმატის

პარამეტრების ცვლილებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს ბუნებრივი ეკოსისტემების

სახეობრივი სტრუქტურის(ბიომრავალფეროვნების) და ეკოსისტემაში ამა თუ იმ

სახეობის დომინირების თანამიმდევრობის ცვლილება.თავდაპირველად

კლიმატოგენური ცვლილებები ბუნებრივი ეკოსისტემის სტრუქტურაზე მოცემულ

წერტილში მოხდება ინდივიდებისა და პოპულაციების დონეზე, რომელიც შემდგომ

აისახება ეკოსისტემის სახეობრივ შემადგენლობაზე, პოპულაციის რიცხოვნებაზე და

ეკოსისტემაში სახეობის დომინირებაზე. ამიტომ, ვინაიდან სხვადასხვა სახეობებს

სხვადასხვა გენერაციის ხანგრძლივობა ახასიათებთ და აქვთ ადაპტაციის

არაერთგვაროვანი უნარი, არსებობს ალბათობა სახეობათაშორის ურთიერთობის

დარღვევის,რომელიც კოევოლუციის პროცესში გამოუმუშავდათ. ამის შედეგად

დაიწყება მიგრაციული პროცესები, რომელთაც შეიძლება ჰქონდეთ როგორც

აქტიური ადაპტაციური ხასიათი ასევე პასიური- ინდივიდები,რომლებიც უცხო




96

ეკოსისტემაში მოხვედრისას იღუპებოდნენ, ვერ უწევდნენ კონკურენციას

ადგილობრივ სახეობებს, შეცვლილი კლიმატის პირობებში წარმატებულად იწყებენ

დამკვიდრებას. ამის შედეგად , იწყება კლიმატოგენური გადაადგილებები ბიომების

საზღვრების ასწლიანი და შემდგომი მასშტაბით. ამ პროცესების მიმდინარეობის

კვალდაკვალ შესაძლოა სახეობები, რომელთაც აქვთ ადაპტაციის შეზღუდული

შესაძლებლობები გადაშენდნენ, ისეთები როგორიცაა იშვიათი, ენდემური და

არაკლიმატური ფაქტორების პრესის ქვეშ მყოფი სახეობეები.

საქართველოს მომავალი 30 წლიანი კლიმატური ცვლილების სცენარის მიხედვით

2020-50წწ პერიოდისათვის მოსალოდნელია კლიმატის მნიშვნელოვანი ცვლილება,

საშუალო წლიური ტემპერატურა მოიმატებს 2,5-30C-ით, ნალექები კი მოიმატებს 6%-

ით.

ეკოსისტემის კომპონენტების, მათ შორის ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობის

სამომავლო ცვლილებების შეფასებისა და გრძელვადიანი პროგნოზისათვის

სპეციალისტები გამოიყენებენ პალეოანალოგიის მეთოდს. პალეოანალოგიისთვის

გამოიყენებენ ჰოლოცენის ოპტიმალურ პერიოდს(5,5 ათასი წელი თანამედროვე

ეპოქამდე), როდესაც საშუალო გლობალური ტემპერატურა თანამედროვესთან

შედარებით იყო 0,7- 10-ით მეტი, და მიკულინურ(ვიურმულ) გამყინვარებათაშორის

ხანას(125 ათასი წლის წინანდელი პერიოდი), როდესაც საშუალო გლობალური

ტემპერატურა თანამედროვესთან შედარებით იყო 1,7-1,80-ით მაღალი.

საშუალოგლობალური ტემპერატურების ეს დიაპაზონი ძალიან ახლოს არის 30-50

წლის შემდგომ მოსალოდნელ ტემპერატურებთან.

ჰოლოცენის პერიოდში დაახლოებით 9-6 ათასი წლის წინათ დედამიწაზე ჰავა

ახლანდელზე უფრო თბილი იყო. მყინვარებს ნაკლები მოცულობა ჰქონდა, ოკეანის

დონე თანამედროვეზე 4-5 მეტრით მაღლა იყო.

შავი ზღვის აუზში ფლანდრიული ტრანსგრესიის პარალელურად

ხმელთაშუაზღვიდან შემოჭრილმა მარილიანმა წყალმა მიაღწია კარანგატულის

შემდგომ მაქსიმუმს 4-5 მეტრს, რის შემდეგაც შავი ზღვის დონე ისევ დადაბლდა.

კავკასიონის მყინვარები იმ დროს მკვეთრად შემცირდნენ, ხოლო ანტიკავკასიონის

გამყინვარება სავსებით გაქრა. ტყის ზედა საზღვარი თანამედროვესთან შედარებით

200-300 მეტრით მაღლა მდებარეობდა. 5700-5600 წლის წინათ გამოვლინდა

კოსმოგენური აცივების უკანასკნელი(მეშვიდე) ფაზა, რომელმაც რამდენიმე მეტრით

დაადაბლა, ახლანდელთან შედარებით ოკეანისა და შავი ზღვის დონე, გამოიწვია

მკვეთრი გადაჯგუფებები მცენარეულ საფარში. 5000 ათასი წლის წინათ კავკასიაში

დამყარდა დღევანდელის მსგავსი პირობები. მე-19 საუკუნის ბოლოდან ისევ დაიწყო

დათბობა, ხეობურმა ყინვარებმა დაიხიეს(1-1,5 კმ-ით), მთელი რიგი ყინვარები დაიყო

შემადგენელ ნაწილებად, ბევრი მცირე ყინვარი სრულად აღიგავა პირისაგან მიწისა.

კლიმატის სამომავლო ცვლილების შეფასება, რომელიც მიღებულია გლობალურ

კლიმატზე ანთროპოგენული ზემოქმედების სხვადსხვა სცენარების

გათვალისწინებითა და სხვადასხვა კლიმატური მოდელების დახმარებით,




97

მიუთითებენ იმაზე რომ 21-ე საუკუნის შუა პერიოდში საქართველოში

მოსალოდნელია როგორც არიდული ასევე ჰუმიდური დათბობა. შავი ზღვის

სანაპირო ზოლში მოსალოდნელია ხმელეთის დატბორვა და მტკნარი წყლის

დაბინძურება, საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონებში კი მოიმატებს გვალვიანობის

ინტენსივობა და გაძლიერდება გაუდაბნოების პროცესები.

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ეკოსისტემებისა და მისი

ბიომრავალფეროვნების მოსალოდნელ შესაძლო ცვლილებებზე კლიმატთან

მიმართებაში, კვლევების არარსებობის გამო, შესაძლოა მიახლოებული და ზოგადი

პროგნოზის გაკეთება. ადგილობრივი ეკოსისტემები მეტად მგრძნობიარენი არიან

კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების მიმართ, მითუმეტეს დღეის მდგომარეობით

ისინი დეგრადირებულნი არიან ძლიერი ანთროპოგენული პრესის შედეგად.

შეცვლილი კლიმატის ზეგავლენის შედეგები ფლორისა და ფაუნის

მრავალფეროვნებაზე ყველაზე კარგად გამოჩნდება ნინოწმინდის დაცული

ტერიტორიების ფარგლებში, ვინაიდან მათ მიმართ ანთროპოგენული წნეხი იქნება

საგრძნობლად შემცირებული.

მოსალოდნელი ცვლილებები სქემატურადაა გამოხატული შემდეგ ცხრილში 21:

№ ეკოსისტემები მიმდინარე სუქცესიები მოსალოდნელი

სუქცესიები

ბიომრავალფეროვნების

ცვლილება

1 ტყის

ეკოსისტემა

Pinus kochiana-ს

Betula litvinovi-ს

Populous

tremula-ს

მონაწილეობით

ანთროპოგენული

ზემოქმედების

შედეგად დარჩენილია

ტყის მცირე

ფრაგმენტები,სადაც

ხეთა რაოდენობა

თანდათან მცირდება

და მატულობს სტეპის

ელემენტები.

1.სათანადო დაცვის

შემთხვევაში ტყე

აღდგება.

2.ანთროპოგენული

ზემოქმედების

გაგრძელების

შემთხვევაში მის

ადგილს დაიკავებს

სტეპის ფიტოცენოზი.

1.ტყის აღდგენის

შემდეგ

ბიომრავალფეროვნება

მოიმატებს, ტყის

მცენარეული

სახეობებისა და ტყეში

მობინადრე

ცხოველების

რიცხოვნების

გაზრდით.

2.ბიომრავალფეროვნება

გაღარიბდება ტყის

ფრაგმენტების

გაქრობით.

2 მთის სტეპები

ქმნიან-Festuka

valesiaca,F.ovina,

Stipa tirsa,

St. capilata,Falcaria vulgaris,Filipendula vulgaris და სხვ.

უმეტეს ფართობებზე

განვითარებულია

მემინდვრეობა;

სტეპები დეგრესიას

განიცდიან.

სტეპის ფიტოცენოზები

შემცირდება.შესაძლოა

ზაფხულის მომატებული

ნალექების შედეგად

მოიმატოს

მეზოფილურმა

ბალახებმა.

სახეობრივი

მრავალფეროვნება

გაიზრდება

3 ჭაობიანი და

ჭარბტენიანი

ჭაობები

განვითარებულია

შესაძლოა მაღალმა

ტემპერატურამ

შემცირდება

ბიომრავალეროვნება




98

ცენოზები Carex

acuta-ს

დომინანტობით.

ტბათა ნაპირებზე,

სადაც ხდება

ფლოროცენოტური

კომპლექსების

მონაცვლეობა.

შეამციროს ჭაობის

ფართობები და

გაიზარდოს

ევტროფულობის

ხარისხი.

4 სუბალპური

მდელოები

Festuca ovina,

F.varia,

Bromopsis

variegata,

განიცდის

ანთროპოგნულ

წნეხს,ხდება

გადაჭარბებული ძოვება

მოხდება საძოვრების

დასარევლიანება და

ფორმაციის შეცვლა

გვალვაგამძლე

სახეობებით.


გაღარიბდება

5 ალპური

მდელოები

Festuca ovina,Poa

alpine,Carex

tristris,Campanula

tridentate და სხვ.

მონაწილეობით

ხდება გადაჭარბებული

ძოვება.

მოიმატებს საძოვრების

დასარევლიანების

ხარისხი, მოხდება

ძიგვიანების(Nardus

sticta) გაბატონება


გაღარიბდება

6 ხანჩალის ტბის


გამოცხადდა დაცულ

ტერიტორიად, რამაც

მოხსნა დაშრობის

საშიშროება. უკვე

დამშრალი ფსკერის

ნაწილზე ვითარდება

ნაირბალახოვან-

მარცვლოვანი

მცენარეულობა,

ადგილობრივი

იქტიოფაუნა

განადგურებულია.

შესაძლოა ტბის

ეკოსისტემის აღდენა,


იქტიოფაუნის

რეინტროდუქცია.ტბის

დამშრალ ნაწილზე

ჩამოყალიბდება

მეორადი მარცვლოვანი

მდელო


მოიმატებს.აღდგება


იქტიოფაუნა,

დაბრუნდებიან

გადამფრენი და

წყალმცურავი

ფრინველები.

7 მადათაფის

ტბის


ევტროფირებული,კვდ

ომის პროცესში მყოფი

ტბაა,დაცულ

ტერიტორიად

გამოცხადდა.

შესაძლებელია ტბის

ეკოსისტემის

შენარჩუნება,თუმცა

ტემპერატურის აწევა

გამოიწვევს გარკვეულ

ცვლილებებს და

შეიცვლება მისი ფიტო

და ზოოკომპონენტების

შემადგენლობა.



8 ბუღდაშენის

ტბის


ანთროპოგენულ

სუქცესიას განიცდის.

დაშრობის შედეგად

შეექმნა საფრთხე.

დაცულ ტერიტორიად

გამოცხადდა.

აღდგება ტბის

ჰიდროლოგიური

რეჟიმი და ცოცხალი

კომპონენტების

სახეობრივი

შემადგენლობა.


გაიზრდება.

მომრავლდება

იქტიოფაუნა და წყლისა

და გადამფრენი

ფრინველების რიცხვი





99

რეკომენდაციები

კლიმატის გლობალური ცვლილების ეპოქაში და საქართველოში მოსალოდნელი

კლიმატური ცვლილებასთან ადაპტაციის მიზნით საჭიროა განხორციელდეს რიგი

ღონისძიებებისა.

1. ნინოწმინდის მთის სტეპებისა და მდელოების უმეტესი ნაწილი გამოყენებულია

სათიბ-საძოვრებად და მემინდვრეობისთვის, მარცვლოვანი კულტურების

მოსაყვანად. საძოვრების დეგრადაციის ხარისხი მაღალია არამდგრადი ძოვების გამო.

კლიმატის ცვლილების კვალდაკვალ,მომატებული ტემპერატურა კიდევ უფრო მეტად

დააზიანებს ისედაც დეგრადირებულ ტერიტორიების ფიტოცენოზს, ამიტომ საჭიროა

ანთროპოგენული სუქცესიების შემცირების მიზნით დაწესდეს საძოვართ

მორიგეობის სისტემა. კარგი იქნება თუ საძოვრებს დავასვენებთ რამოდენიმე წლით

და განვახორციელებთ სარეაბილიტაციო სამუშაოებს. შევაგროვებთ ადგილობრივი

ფიტოცენოზის მარცვლოვნების თესლებს და მოვახდენთ გაზაფხულზე მათ შეთესვას

საძოვრებზე. ამით აღდგება ამ ჰაბიტატებისთვის დამახასიათებელი მცენარეულობა,

ხოლო ინვაზიური სახეობების გამრავლება შემცირდება.

2. ნინოწმინდის რაიონის მთის სტეპები არის მეორადი წარმოშობის,ის

განვითარებულია ადრე აქ არსებული ტყეების ნაალაგარზე. აქ არსებული ბუნებრივი

პირობები ახლოსაა იმასთან, რომ სათანადო დაცვისა და ხელშეწყობის შედეგად აქ

შეიძლება ტყე აღდგეს და მასთან ერთად ტყის ველური ხილიც; მიუხედავად იმისა

რომ კლიმატის შეცვლის პირობებში გვალვიანობა მოიმატებს. საჭიროა

ადგილობრივი ჯიშებით ხელოვნური ტყეების გაშენება. ეს გამოიწვევს ტყის ბინადარ

ცხოველთა მომრავლებასაც და ხელს შეუწყობს ტემპერატურის ზრდის შემცირებასაც.

3. აუცილებელია დადგინდეს წვრილფეხა და მსხვილფეხა პირუტყვის ის საშუალო

რაოდენობა რომელიც ამ რაიონში ძოვს და ამის შემდეგ შემუშავდეს ძოვების რეჟიმი

და განისაზღვროს ის ტერიტორიები, სადაც შესაძლებელი იქნება წინასწარ

დადგენილი რაოდენობის პირუტყვის ძოვება. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა

მიექცეს სუბალპურ მდელოებს, რადგან ალპური მდელოები უფრო მდგრადია

ძოვების მიმართ.

4. ნინოწმინდის ტბის ეკოსისტემებისათვის-ხანჩალის, ბუღდაშენისა და

მადატაფასთვის- უნდა შემუშავდეს სწორი მენეჯმენტის გეგმები, რაც გადაარჩენს ამ

ტბებს და აღადგენს ბიომრავალფეროვნებას.

5. ნინოწმინდაში დაცული ტერიტორიების სისტემის არსებობა ქმნის კარგ

შესაძლებლობას დაიწყოს ბუნებრივი ეკოსისტემების კლიმატოგენურ სუქცესიებზე

მონიტორინგი და შეიქმნას დაკვირვებისთვის საჭირო მობილური ჯგუფები, რაც

მოგვცემს შესაძლებლობას ზუსტად განვსაზღვროთ მოსალოდნელი ცვლილებები.

6. უნდა მოხდეს ტყის აღდგენისა და ადგილობრივი ჯიშებით ხელოვნური ტყეების

გაშენების პროცესების გააქტიურება, რაც ხელს შეუწყობს ადგილობრივი




100

ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებასა და გაზრდას და რაც მთავარია ტემპერატურის

ზრდის შემცირებას.

5.4 ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიური სიტუაციის

შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში

5.4.1. მეთოდოლოგიური განმარტება

ნინოწმინდის რაიონის სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის ანალიზისას

ვეყრდნობით გარკვეულ დაშვებებს ხელმისაწვდომი ინფორმაციის დამუშავებისას.

დაშვებულია, რომ სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის ანალიზისას უპრიანია

უმსხვილესი დამსაქმებელი სფეროების პოტენციალის ანალიზი, გარდა სახელმწიფო

სექტორისა, რომელიც საქართველოს რაიონებში არსებითად ერთმანეთის მსგავსია და

შედარების კარგ შესაძლებლობას არ იძლევა. სამწუხაროდ, რაიონებში არსებული

ფორმალური და არაფორმალური დასაქმების ზუსტი რაოდენობრივი და

ხარისხობრივი დახასიათება შეუძლებელია იმის გათვალისწინებით, რომ ეროვნული

სტატისტიკური სააგენტოს დონეზე ასეთი ინფორმაცია ამჟამად არ მოიპოვება.

მდგომარეობას ისიც ართულებს, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ამა თუ იმ რაიონში

მოქმედებს მსხვილი საწარმო, აუცილებელი არაა, რომ მისი დასაქმებულების

უმრავლესობა რაიონის მკვიდრი იყოს, ან ამ საწარმოს შემოსავლები რაიონის

შემოსავლებზე პირდაპირ და უშუალოდ აისახებოდეს. გარდა ამისა, საქართველოში

2002 წლიდან არ ჩატარებული მოსახლეობის აღწერა და მისი რიცხოვნობის,

მიგრაციული პროცესების მასშტაბის, ხარისხისა და ხასიათის დადგენა უკიდურესად

გაძნელებულია. ამის გათვალისწინებით, საქართველოს თითქმის ყველა

რაიონისათვის, თუკი მას არ გააჩნია მსხვილი ადმინისტრაციული ცენტრი,

სოციალურ-ეკონომიკური ფონის განმსაზღვრელი ძირითადი ფაქტორი სოფლის

მეურნეობაში არსებული პოტენციალი, კერძოდ მიწის ფონდი, ძირითადი სასოფლო-

სამეურნეო კულტურების ფართობები, პირუტყვის სულადობა, საძოვრების

ხელმისაწვდომობა და სხვა ფაქტორები მოიაზრება. საქართველოს რაიონების

აბსოლუტური უმრავლესობა სასოფლო-სამეურნეო პროფილის რაიონებია და მათ

ეკონომიკაში არასასოფლო-სამეურნეო სექტორი შედარებით უმნიშვნელო როლს

თამაშობს. მიუხედავად ამისა, ჩვენ მოკლედ მიმოვიხილავთ არასასოფლო-სამეურნეო

სექტორების იმ ნაწილს, რომელიც მოსახლეობის შედარებით მნიშვნელოვან

რაოდენობას ასაქმებს და სპეციფიკურია კონკრეტული რაიონისათვის. ამ ლოგიკით,

სოციალური, ჯანდაცვის, განათლებისა და სახელმწიფო მართვის სფეროები

განხილული არაა, რადგანაც ამ სფეროების ხასიათი ქვეყნის ყველა რაიონისავის

ერთგვაროვანია. გარდა ამისა, კლიმატის გლობალური ცვლილება პირდაპირ და

ცალსახად ყველაზე მეტად სოფლის მეურნეობაზე აისახება. მისი პოზიტიური თუ




101

ნეგატიური ზეგავლენის დადგენა ეკონომიკის სხვა სფეროებზე, ამ ზეგავლენის

არაპირდაპირი და უფრო რთული ხასიათის, აგრეთვე შესაძლო უკუკავშირების

რთული ბუნების გამო, ძალზე პრობლემატურია. ამგვარად, წარმოდგენილ მასალაში

სოფლის მეურნეობა განხილულია როგორც სფერო, რომელიც პირდაპირ და

უშუალოდ განიცდის კლიმატის ყველაზე მეტ ზეგავლენას და უმნიშვნელოვანესია

კლიმატის გლობალური ცვლილების კონტექსტში.

ნინოწმინდის რაიონის ეკონომიკის მდგომარეობის, უპირატესად სოფლის

მეურნეობის სექტორის დღევანდელი მდგომარეობისა და პოტენციალის ანალიზისას

გამოყენებულია საქართველოს სოფლის მეურნეობის 2004 წლის აღწერის შედეგები,

ასევე 2010 წლის საქართველოს სოფლის მეურნეობის წელიწდეულის მასალები,

საქართველოს მთავრობის მიერ 2007 წელს მომზადებული სამცხე-ჯავახეთის

რეგიონის პასპორტი. აღსანიშნავია, რომ 2005 წლის შემდეგ სტატისტიკის ეროვნული

სამსახური აღარ მოიპოვებს ინფორმაციას რაიონების დონეზე, ფაქტობრივად

შეუძლებელია რაიონების დონეზე სოფლის მეურნეობაში მიმდინარე პროცესების

დინამიკაში განხილვა. იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ წინამდებარე მასალა

განკუთვნილია ნინოწმინდის რაიონის კლიმატის შესაძლო ცვლილებისათვის

ადაპტაციის გრძელვადიანი სტრატეგიის შემუშავების ამოცანის შესასრულებლად,

დავალების კონტექსტიდან გამომდინარე, მივიჩნიეთ რომ 2004 წელს ჩატარებული

სასოფლო-სამეურნეო აღწერის მასალების ანალიზი ამ მიზნისათვის სავსებით

საკმარისია შემდეგი გარემოებებიდან გამომდინარე: 1) 2004 წლის სასოფლო-

სამეურნეო აღწერის შედეგები ყველაზე სრულყოფილ და დეტალურ ინფორმაციას

იძლევა საქართველოს სოფლის მეურნეობაზე რაიონების დონეზე და სოფლის

მეურნეობის ძირითად დარგებზე. 2) საქართველოს სოფლის მეურნეობაში უკვე

დიდი ხანია შეინიშნება ხანგრძლივი სტაგნაციის პროცესი. ინფორმაცია დარგში

შრომისა და კაპიტალის ნაყოფიერების, ასევე ეფექტიანობის სხვა მაჩვენებლების

შესახებ დინამიკაში და თანაც რაიონების დონეზე, უბრალოდ, არ მოიპოვება.

ამიტომაც მიგვაჩნია, რომ 2004 წელს დაფიქსირებული ინფორმაცია, რაიონების

კლიმატის ცვლილებებთან ადაპტაციის კონტექსტში დამაკმაყოფილებელია. 3)

საქართველოს სოფლის მეურნეობა რეგიონებისა და დარგების მიხედვით არ

განიცდის ისეთ კარდინალურ ცვლილებებს, რომლებიც დროთა განმავლობაში ამა

თუ იმ რეგიონისა თუ დარგის პერსპექტივას მკვეთრად გამოხატავდა. ამგვარად, ამა

თუ იმ რაიონის რესურსული ბაზისა და განვითარების პოტენციალის გააზრება

ქვეყნის საერთო კონტექსტში მეთოდოლოგიურად გამართლებულია. 4)

ანალიზისათვის სოფლის მეურნეობის ცალკეული სფეროები ნინოწმინდის

რაიონისათვის შეპირისპირებულია დანარჩენი საქართველოს ანალოგიურ

სფეროებთან რათა უფრო ნათლად გამოიკვეთოს რაიონის კონტექსტი, პრობლემები

უფრო კონტრასტულად გამოჩნდეს და უფრო ადვილად შემუშავდეს შესაბამისი

ადაპტაციის ღონისძიებები.




102

5.4.2. ზოგადი აღწერილობა

ნინოწმინდის რაიონის ეკონომიკაში სოფლის მეურნეობა წამყვან როლს ასრულებს.

რაიონში მოიპოვება სამრეწველო და მომსახურების სექტორის ცალკეული

საწარმოები, თუმცა მათი როლი რაიონის ეკონომიკაში შედარებით უმნიშვნელოა. ამ

თვალსაზრისით, ეს რაიონი საქართველოს რაიონების დიდი უმრავლესობის

მსგავსია, გარდა იმ რაიონებისა, რომლებშიც ფუნქციონირებენ მსხვილი მასშტაბის

სამრეწველო საწარმოები, რომლებიც მუშახელის შედარებით დიდ რაოდენობას

ასაქმებენ. აქედან გამომდინარე, წარმოდგენილი მასალა კონცენტრირებულია

სოფლის მეურნეობის სექტორის, როგორც მოსახლეობის დასაქმებისა და შემოსავლის

მომტანი ძირითადი სფეროს რესურსული ბაზისა და პოტენციალის ანალიზზე.

ამასთან, ძალზე მოკლედაა მიმოხილული დასაქმების სხვა სფეროებიც.

5.4.3. ეკონომიკის ზოგადი მომოხილვა

ნინოწმინდის რაიონის ეკონომიკა დასაქმების ძირითადი სფეროების მიხედვით

საქართველოს რაიონების მსგავსია, განსაკუთრებით კი იმ რაიონებისა, სადაც

შედერებით ნაკლებია ქალაქის მოსახლეობა. იმის გამო, რაიონულ დონეზე

დეტალური ინფორმაცია ეკონომიკის სფეროების მიხედვით საქართველოში ამჟამად

არ იღირიცხება, ვფიქრობთ, რომ 2007 წელს საქართველოს მთავრობის მიერ

მომზადებული სამცხე ჯავახეთის პასპორტი ნინოწმინდის რაიონის ზოგადი

ეკონომიკური სტრუქტურის კარგ მიახლოებას იძლევა. ამ დოკუმენტის მიხედვით,

სამცხე-ჯავახეთში მოსახლეობის 60% სამუშაო ძალას შეადგენს, საიდანაც

დაახლოებით 82% დასაქმებულად ითვლება. დასაქმებულთაგან 59% სოფლის

მეურნეობაშია ჩაბმული, დაახლოებით 34% სამეწარმეო სფეროში, ხოლო დანარჩენი

დასაქმებულები სხავადსხვა სფეროებზე ნაწილდებიან. ნინოწმინდის რაიონში,

სოფლის მეურნეობა დასაქმებისა და შემოსავლების თვალსაზრისით, ბევრად მეტ

როლს თამაშობს, ვიდრე ზოგადად სამცხე-ჯავახეთში დასაქმებულთა 90%-ზე მეტი

სოფლის მეურნეობაზე მოდის აღსანიშნავია, რომ დასაქმებულთა აბსოლუტური

უმრავლესობა ნინოწმინდის რაიონში თვითდასაქმებულად აღირიცხება, რაც

არაფორმალური, ან არასრული დასაქმების ერთგვარი ფორმაა. ამათგან, მთელი

საქართველოს, მათ შორის ცხადია სამცხე-ჯავახეთისა და ნინოწმინდისათვის 90-95%

სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულად აღირიცხება. 2007 წლის სამცხე-ჯავახეთის

რეგიონის პასპორტის მიხედვით, რეგიონში საშუალო ხელფასი სახელმწიფო

სექტორში აშშ დოლარზე გადაანგარიშებით 130 დოლარს შეადგენს, ხოლო კერძო

სექტორში 110 დოლარს. საშუალო წლიური შემოსავალი ერთ მოსახლეზე

გადაანგარიშებით 1420 დოლარია, რაც საქართველოს საშუალო მაჩვენებელთან

მიახლოებულია.




103

5.4.4. დასკვნა, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასება

გამომდინარე იქედან, რომ ნინოწმინდის სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობას

ძირითადად აგრარული სექტორი განსაზღვრავს, განვიხილავთ კლიმატის

ცვლილების ზეგავლენას რაიონის სოფლის მეურნეობაზე. შესაბამისი

ანალიზისათვის მიზანშეწონილია აგროკლიმატური ზონირების გათვალისწინება.

სოფლის მეურნეობის სხვადასხვა დარგის რაციონალურ განლაგებას და მათ

განვითარებას განსაზღვრავს აგროკლიმატური რესურსები. კლიმატის ცვლილება

თავის მხრივ განაპირობებს აგროკლიმატური რესურსების სტრუქტურის ცვლილებას

ცალკეული რაიონებისათვის. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შედგენილია

სამცხე-ჯავახეთის აგროკლიმატური ზონების რუკა (იხ. სურათი #1 ქვემოთ).

სურათი #1. ქ აგროკლიმატური ზონები

წყარო: გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების გროკლიმატური რესურსები. გამომც.

“უნივერსალი”, 2010

საშუალო დღეღამური ტემპერატურების ჯამების მიხედვით (+10°-ზე მეტი)

გამოყოფილია 4 ზონა. ზონებში იზოჰიეტებით მითითებულია ატმოსფერული

ნალექების ჯამი თბილ პერიოდში, რაც საშუალებას იძლევა შევაფასოთ მოცემულ




104

ზონაში სასოფლო-სამეურნეო კულტურების წარმოების პირობები, ტენით

უზრუნველყოფისას.

აქტიური ტემპერატურების (+10°-ზე მეტი) ჯამი აგროგლიმატური ზონების

მიხედვით

აგროკლიმატური ზონა

მაქსიმალური სიმაღლე ზღვის დონიდან

(მ)

საშუალო დღეღამური +10°-ზე მეტი

ჰაერის ტემპერატურის ჯამი

I 900მ. 3000°

II 1300მ. 2000°

III 2000მ. 1000°

IV 2200მ. 700° წყარო: გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური რესურსები. გამომც.

“უნივერსალი”, 2010

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის უდიდესი ნაწილი მდებარეობს III აგროკლიმატურ

ზონაში. აღნიშნული ზონა ვრცელდება ზღვის დონიდან 1300მ.-დან 2000მ.-მდე.

აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი შეადგენს 1000°-დან 2000°-მდე. ატმოსფერული

ნალექების საშუალო მრავალწლიური შეადგენს 550-650მმ. თბილ პერიოდში 500-

600მმ. ბოლო წაყინვები დაიკვირვება 01/05 – 17/05 პერიოდში. პირველი წაყინვები -

03/10 – 14/10. უყინვო პერიოდის ხანგრძლივობა 165-137 დღეა.

აღნიშნული ზონის აგროკლიმატური მახასიათებლებიდან გამომდინარე

შეზღუდულია რიგი მრავალწლიანი კულტურების წარმოების შესაძლებლობა.

პირობები დამაკმაყოფილებელია მხოლოდ საადრეო ხეხილოვანების, კენკროვანების,

მარცვლეულის, ბოსტნეულის, მეცხოველეობის საკვები კულტურების

განვითარებისათვის

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის მცირე ნაწილი მდებარეობს IV აგროკლიმატურ

ზონაში. აღნიშნული ზონა მოიცავს ზღვი დონიდან 2000მ.-დან 2200მ.-მდე. აქტიურ

ტემპერატურათა ჯამი საგრძნობლად შემცირებულია და 1000°-ზე ნაკლებია.

ატმოსფერული ნალექების საშუალო მრავალწლიური შეადგენს 600-700მმ. თბილ

პერიოდში 400-500მმ. ბოლო წაყინვები დაიკვირვება 20/05 – 22/05 პერიოდში.

პირველი წაყინვები - 29/09 – 01/10. უყინვო პერიოდის ხანგრძლივობა 132-128 დღეა.

აღნიშნული ზონის აგროკჯლიმატური მახასიათებლებიდან გამომდინარე, პირობები

დამაკმაყოფილებელია მხოლოდ ქერის, შვრიის, საადრეო ხორბლის, ზოგიერთი

ბოსტნეულის, კარტოფილის, საკვები კულტურების, აგრეთვე სათიბ-საძოვრების

განვითარებისათვის

არსებული ინფორმაციის საფუძველზე შეიძლება დავასკვნათ, ნინოწმინდის

რაიონისათვის, რომელიც შედარებით ნაკლებად არის უზრუნველყოფილი სითბოთი,

ტემპერატურების შესაძლო ზრდას შეიძლება დადებითი ეფექტი ჰქონდეს.




105

გამოყენებული წყაროები და ლიტერატურა

1. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის გამგეობა

2. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის საკრებულო

3. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიული ორგანოების

რწმუნებულები

4. ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის სოფლის მეურნეობის განვითარების

სამსახური

5. კულტურის, განათლების, სპორტის, ძეგლთა დაცვისა და ახალგაზრდულ

საქმეთა სამსახური

6. საქართველოს სტატისტიკის სამსახური

7. კ.თავართქილაძე - ჰავის ცვლილების თავისებურებანი საქართველოში.

ვ.ბაგრატიონის გეოგრაფიის ინსტიტუტის შრომები, ¹2(81), 2008

8. გ.მელაძე - სუბტროპიკული ტექნიკური კულტურების აგროკლიმატური

პირობები და პროგნოზები. თბ., 1971 9. Агроклиматические ресурсы Грузинской ССР. Под. ред. Т.И.Турманидзе.

Гидрометеоиздат, Л., 1978

10. გ.მელაძე, მ.თუთარაშვილი, მ.მელაძე - კლიმატის გლობალური დათბობის

გავლენა აგროკლიმატური ზონების ცვლილებაზე. «კლიმატი, ბუნებრივი

რესურსები, სტიქიური კატასტროფები სამხრეთ კავკასიაში”. საერთაშორისო

კონფერენციის მასალები. ჰმი-ის შრომები, ტ.¹115, 2008

11. გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური

რესურსები. გამომც. “უნივერსალი”, 2010

12. საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, საქსტატი, თბილისი 2004

13. საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა, საქსტატი, თბილისი 2002

14. საქართველოს სოფლის მეურნეობა, საქსტატი, თბილისი, 2010

15. მეწარმეობა საქართველოში, საქსტატი, თბილისი, 2011

16. გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური

რესურსები. გამომც. “უნივერსალი”, 2010

17. კლიმატის გლობალური დათბობის გავლენა აგროკლიმატური ზონების

ცვლილებაზე. მელაძე გ., თუთარაშვილი მ., მელაძე მ.,

ჰიდრომეტეოროლოგიური ინსტიტუტის შრომები, ტომი #115.

18. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია

19. Georgia’s Second National Communication to the UNFCCC, თბილისი, 2009

20. საქართველოს ფლორა. თბილისი.1970-2003.ტ.I-XIV. „მეცნიერება“ თბილისი

21. რ. გაგნიძე, მ. დავითაძე. 2000.“ადგილობრივი ფლორა“.გამომცემლობა აჭარა

22. ლ.მარუაშვილი.1970. „საქართველოს ფიზიკური გეოგრაია“. თსუ

გამომცემლობა, თბილისი.




106

23. ლ.მარუაშვილი. «კავკასიის ფიზიკური გეოგრაფია“. თბილისი.

24. ნ.კეცხოველი.1960.“საქართველოს მცენარეული საფარი“.საქართველოს

მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი.

25. საქართველოს წითელი ნუსხა, 2006 წ.

26. გურიელიძე ზ. 1996. საშუალო და მსხვილი ძუძუმწოვრები. წიგნში:

“საქართველოს ბიომრავალფეროვნების პროგრამის მასალები”. თბილისი: 74-

82.

27. საქართველოს მეორე ეროვნული შეტყობინება კლიმატის ცვლილების ჩარჩო

კონვენციისთვის, თბილისი, 2009 28. Biodiversity, Climate Change and Adaptation. Nature-Based Solutions from

29. the World Bank Portfolio

30. FOREST ECOSYSTEMS IN THE CONDITIONS OF CLIMATE CHANGE: BIOLOGICAL PRODUCTIVITY,

MONITORING AND TECHNOLOGIES FOR ADAPTATION 31. Ю.Одум. Основы экологии. 1986ю

32. Р.Дажо. Основы экологии.

33. Горищина Т.К. Экология растении.

34. Работнов Т.А. Фитоценология. 1992. 35. Апхазава И.С. ,,Озера Грузии,,- изд. Мецниереба, Тбилиси, 1975 г.

36. Ресурсы поверхностных вод СССР, том 9, Закавказье и Дагестан, выпуск 1, западное

Закавказье " Под ред. Г.Н. Хмаладзе и В.Ш. Цомая - изд. ,,гидрометеоиздат", Ленинград.

1972 г.

37. Геология СССР, т.X, Грузинская ССР, редактор акад. П. Гамкрелидзе, изд.

«Недра», Москва, 1964

38. Гидрогеология СССР, т.X, Грузинская ССР, редактор проф. И. Буачидзе, изд.

«Недра», Москва, 1970

39. Атлас Грузинской ССР. Академия наук Грузинской ССР институт географии им.

Вахушти

40. საქართველოს ტერიტორიისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი სტიქიური

მოვლენების საფრთხეებისა და რისკების ატლასი. CENN/ITC, თბილისი, 2012

41. Цхварадзе В.М. Отчёт коиплексной гидрогеологической и инженерно-

геологической сьёмки масштаба 1 : 50 000 равниной и предгроной частей

Джавахетского нагорья с целью мелиорации (по работам 1971 – 1975 г.г.). Фонды

Госдепартамента Геологии Грузии, 1976

42. Чхаидзе Д.В. Отчёт по детальным поискам углекислых минеральных вод в

пределах центральной части Ахалцихской депрессий и Артвино-Болнисской

глыбы. Фонды Госдепартамента Геологии Грузи, 1984

43. http://ka.wikipedia.org/wiki/ნინოწმინდის_მუნიციპალიტეტი

44. http://www.lsg.ge/ 45. http://ninotsminda.ge/ 46. http://aarhus.ge/uploaded_files/16081486f28bc7fbb793c14885aff12a9064e79ff15e97401

42c41a09f443ead.pdf 47. http://apa.gov.ge/index.php?site-id=42&page=1&id=924&year=0&month=0




107

48. http://ninotsminda.ge/portal/alias__Ninotsminda/tabid__3517/default.aspx

49. www.fao.org

50. www.ninotsminda.ge

წინამდებარე პუბლიკაციის შინაარსზე სრული პასუხისმგებლობა ეკისრება მერსი

ქორფსს და სენს, და იგი არავითარ შემთხვევაში არ გამოხატავს ევროკავშირის

მოსაზრებებსა და შეხედულებებს.

ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის...

Documents

Transcript of ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის...