სიღნაღის მუნიციპალიტეტის საბაზისო...

ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება

კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით

საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში

1

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის საბაზისო კვლევა




2

წინასიტყვაობა .............................................................................................................................................. 4

1. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ფიზიკურ-გეოგრაფიული დახასიათება ............... 5

1.1. გეოგრაფიული მდებარეობა .................................................................................................................. 5

1.2. რელიეფი და გეოლოგიური აგებულება .............................................................................................. 6

1.3. ჰიდროგრაფიული ქსელი ...................................................................................................................... 7

1.4. ნიადაგსაფარი ......................................................................................................................................... 8

1.5 ტყის რესურსები ...................................................................................................................................... 9

1.6 მცენარეული საფარი ..............................................................................................................................10

1.7. ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები .........................................................................11

1.7.1. ფლორა .................................................................................................................................................. 11

1.7.2. ფაუნა ...................................................................................................................................................11

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე დიდი რაოდენობით გვხვდება ტურა, მგელი, მელა,

მაჩვი, კვერნა, დედოფალა, კურდღელი, ლელიანის კატა; მდინარე ივრის პირას ჭალის ტყეში

ბინადრობს გარეული ღორი. მცირე რაოდენობით არის ზოლებიანი აფთარი. მღრღნელებიდან

აღსანიშნავია ზაზუნა, ტყის თაგვი, ბუჩქნარის მემინდვრია, მექვიშია და სხვ. ................................ 11

ფრინველებიდან გხვდება მწყერი, შაშვი, ხოხობი, კაკაბი, კაჭკაჭი, ყვავი, გნოლი და სხვ.

მდინარეებში არის თაღლითა, ფრიტა, გველანა, ქაშაყი და სხვა. ........................................................ 11

1.7.3. იორის აღკვეთილი .............................................................................................................................. 12

1.8. ძირითადი ლანდშაფტები ....................................................................................................................12

2. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიკური დახასიათება ........................ 13

2.1. დემოგრაფია ..........................................................................................................................................13

2.2. სოფლის მეურნეობა ..............................................................................................................................13

2.2.1. მეურნეობათა კლასიფიკაცია ............................................................................................................14

2.2.2. სასოფლო მოსახლეობა .....................................................................................................................15

2.2.3. მიწის ფონდი ....................................................................................................................................... 15

2.2.5. ერთწლოვანი კულტურები ............................................................................................................... 17

2.2.6. მრავალწლოვანი კულტურები ......................................................................................................... 19

2.2.7. მეცხოველეობა .................................................................................................................................... 21

2.2.8. მექანიზაცია .......................................................................................................................................... 22

2.2.9. სასურსათო უსაფრთხოება ............................................................................................................... 22

2.3. მრეწველობა ...........................................................................................................................................24

2.4 ჯანდაცვა და განათლება .......................................................................................................................24

2.5. ინფრასტრუქტურა ................................................................................................................................25

2.6. კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები ...........................................................................................25

2.7. ტურიზმი ...............................................................................................................................................26

2.8. ძირითადი პრობლემები .......................................................................................................................27

ცხრილი 1. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ქალაქებისა და სოფლების

მიხედვით 29

ცხრილი 2. საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების განაწილება

ქალაქებისა და სოფლების მიხედვით .......................................................................................................30

ცხრილი 3. სამრეწველო ობიექტები ..........................................................................................................31

ცხრილი 4. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის განათლების ობიექტები ......................................................32

ცხრილი 5. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ჯანდაცვის ობიექტები და მომსახურე პერსონალი ..........33




3

ცხრილი 6. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების დასახელება,

აგების თარიღი და მდებარეობა .................................................................................................................33

3. კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი სიღნაღის

მუნიციპალიტეტისათვის ........................................................................................................... 36

3.1 კლიმატის მიმდინარე ცვლილება სიღნაღის მუნიციპალიტეტში .................................................36

3.1.1 მრავალწლიური კლიმატური მახასიათებლები ....................................................................... 36

3.1.5. დანართი: სიღნაღის კლიმატური პარამეტრების მნიშვნელობები ........................................... 46

3.2. კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილება 2020–2050 წწ. .......................................................................51

3.2.1 კლიმატური პარამეტრების ცვლილება ...................................................................................... 51

3.2.5 დანართი: სიღნაღის მუნიციპალიტეტის კლიმატური პარამეტრების ფაქტიური და

პროგნოზირებული მნიშვნელობები ......................................................................................................... 62

4. დანართები .................................................................................................................................. 66

დანართი 1. წრფივი ტრენდის მდგრადობის კრიტერიუმი ..............................................................66

დანართი 2. კლიმატის ცვლილების ექსტრემალური ინდექსები ..........................................................66

დანართი 3. გვალვის შეფასების ინდექსი (SPI) .........................................................................................67

დანართი 4. კლიმატის ცვლილების სცენარების აგების მეთოდოლოგია .............................................69

დანართი 5 მოდელების დაკალიბრების მეთოდოლოგია ................................................................72

5. შეფასება და დასკვნები............................................................................................................ 74

5.1 დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტის გეოლოგიური შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი

ცვლილების პირბებში .................................................................................................................................74

5.2 სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული მდინარეების მოკლე ჰიდროლოგიური

შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში ................................................................76

5.3. ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი სიღნაღის

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიისათვის ...................................................................................................76

5.4 სიღნაღის მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიური სიტუაციის შეფასება კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში ..................................................................................................83

5.4.1. მეთოდოლოგიური განმარტება ....................................................................................................... 83

5.4.2. ზოგადი აღწერილობა ........................................................................................................................ 85

5.4.3. ეკონომიკის ზოგადი მომოხილვა .................................................................................................... 86

5.4.4. დასკვნა, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასება ............................................................. 86

გამოყენებული წყაროები და ლიტერატურა .............................................................................................92




4

წინასიტყვაობა

წინამდებარე ანგარიში შემუშავდა პროგრამის „ადგილობრივი შესაძლებლობების

გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის ცვლილებასთან

ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და

სამხრეთ კავკასიაში“ ფარგლებში, რომელსაც ევრო კავშირის დაფინანსებით

ახორციელებენ საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაცია „მერსი ქორფსი“ და

კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელი (CENN).

პროგრამა ხორციელდება დედოფლისწყაროს, სიღნაღის, საგარეჯოს, დმანისის,

ბოლნისის, მარნეულის და ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტებში საქართველოს

ტერიტორიაზე, ხოლო ლორის მარზაში - სომხეთში და აღსტაფას, სამუხის,

თოვუზის, შამქირის რაიონებში - აზერბაიჯანში და მისი ძირითადი მიზანია

ადგილობრივი ხელისუფლებისა და თემების შესაძლებლობების გაზრდა და

გაუმჯობესება, ორმხრივი რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება, სამხრეთ

კავკასიაში კლიმატის ცვლილებით განპირობებული გარემოსდაცვითი,

სოციალური და ეკონომიკური ზეგავლენის გაცნობიერება და აღმოფხვრა.

პროგრამის ფარგლებში სამიზნე მუნიციპალიტეტების თემების კლიმატის

ცვლილებისადმი მოწყვლადობის შესარბილებლად, სხვა საქმიანობებთან ერთად,

გათვალისწინებულია: კლიმატის ცვლილებისადმი საადაპტაციო გეგმების,

ბუნებრივი კატასტროფების საფრთხეებისა და მოწყვლადობის ანალიზი და

რისკების რუკების შემუშავება სათემო, მუნიციპალურ და რეგიონალურ დონეზე,

ცნობიერების ასამაღლებელი და საგანმანათლებლო ღონისძიებების

განხორციელება, ადგილობრივი დაინტერესებული მხარეების შესაძლებლობების

გაძლიერება და სამუშაო ჯგუფებისა და ქსელის შექმნა სტრუქტურული

დიალოგის წარმართვისათვის ადგილობრივ, ცენტრალურ და რეგიონალურ

დონეზე.

ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის

ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და

სამხრეთ კავკასიაში

5

1. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ფიზიკურ-გეოგრაფიული

დახასიათება

1.1. გეოგრაფიული მდებარეობა

სიღნაღის მუნიციპალიტეტი აღმოსავლეთ საქართველოში, კახეთში მდებარეობს. მას

ჩრდილოეთით ესაზღვრება ლაგოდეხის; ჩრდილო-დასავლეთით _ გურჯაანის

მუნიციპალიტეტი; დასავლეთით _ საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი; აღმოსავლეთით

კი, დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის სამხრეთი

და ჩრდილო-აღმოსავლეთი საზღვარი საქართველო-აზერბაიჯანის სახელმწიფო

საზღვრის თანხვედრილია.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორია მოიცავს გომბორის ქედის ფერდობებს და ალაზნის

ვაკეს. მისი ფართობია 1251.7 კვ. კმ. მუნიციპალიტეტის ცენტრია ქ. სიღნაღი,

რომელიც თბილისიდან 115 კმ-ით არის დაშორებული. იგი ზღვის დონიდან 750 მ

სიმაღლეზე მდებარეობს.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ჩრდილო და ჩრდილო-აღმოსავლეთი ნაწილი

უჭირავს ალაზნის ვაკის სამხრეთ-აღმოსავლეთ მონაკვეთს, რომელსაც მდ.

ალაზანი მარჯვენა და მარცხენა ნაწილებად ყოფს. მუნიციპალიტეტის საზღვრებში

შემოდის აგრეთვე ჩაილურის უღელტეხილიდან (750 მ) სამხრეთ-აღმოსავლეთით

მდებარე გომბორის ქედის მონაკვეთი. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიის

მნიშვნელოვანი ნაწილი უჭირავს ივრის ზეგნის იმ მონაკვეთს, რომელიც

გომბორის ქედის ზემოთ აღნიშნული მონაკვეთის სამხრეთით მდებარეობს და

დასავლეთიდან მდ. ივრის ხეობით, ხოლო აღმოსავლეთიდან ახტალის (550 მ)

ანტიკლინური სერით და პატარა პერიოდული კოდას მშრალი ხევით არის

შემოსაზღვრული.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტში ტერიტორიული ორგანოებია: ქალაქები სიღნაღი და

წნორი და 12 ადმინისტრაციული ერთეული: ანაგა, ვაქირი, საქობო, ბოდბისხევი,

ჯუგაანი, ტიბაანი, ქვ. მაჩხაანი, ძველი ანაგა, ნუკრიანი, მაღარო, ბოდბე და

ილიაწმინდა.




6

1.2. რელიეფი და გეოლოგიური აგებულება

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის საზღვრებში მდებარე ალაზნის ვაკის სამხრეთ-

აღმოსავლეთი ნაწილი აგებულია მეოთხეული ასაკის ალუვიური და ალუვიურ-

პროლუვიური ნალექებით (ქვიშები, ლამი, თიხები, კენჭები, ღორღი). ვაკის ამ

ნაწილის ზედაპირი ზოგადად ბრტყელია და ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ

აღმოსავლეთის მიმართულებით არის დახრილი. მისი სიმაღლე ზღვის დონიდან

220-350 მ. ფარგლებში ცვალებადობს. ვაკე სამხრეთის მიმართულებით

შეუმჩნევლად განიცდის ამაღლებას, გომბორის ქედის ჩრდილო-აღმოსავლეთ

კიდეებთან დროებითი ნაკადების მიერ გამოტანილი პროლუვიური ნალექების

აკუმულაციის შედეგად.

გომბორის ქედის ჩრდილო-აღმოსავლეთი კალთები ალაზნის ვაკისაკენ ციცაბოდ

ეშვება, დაბალი, გორაკ-ბორცვიანი, სერებიანი მთისწინების სახით, რომელიც

ინტენსიურად არის დანაწევრებული მშრალი ხევებითა და ხრამებით. ამავე

ქედის სამხრეთ-დასავლეთი კალთები უფრო დამრეცია და თანდათანობით

გადადის ივრის ზეგანში. გომბორის ქედის და მისი კალთების აგებულებაში

მონაწილეობს ნეოგენისა და მეოთხეული პერიოდის ადვილადშლადი

კონტინენტური ქვიშაქვები, თიხები და კონგლომერატები.




7

ივრის ზეგანი აგებულია ნეოგენური ასაკის ზღვიური და კონტინენტური

ნალექებით (თიხები, ქვიშები, ქვიშა-ქვები, კონგლომერატები). ზეგნის რელიეფში

გაბატონებული მდგომარეობა უჭირავს ტექტოგენურ-დენუდაციური წარმოშობის

ძლიერ დანაწევრებულ დაბალ ანტიკლინურ მთებს, სერებს, გორაკ-ბორცვებს,

მათ შორის მდებარე სინკლინურ ვაკე-ტაფობებს და ეროზიულ ღარტაფებს

(ქაჩალმთა _ 983 მ, ყათარყელის მთა _ 773 მ, ოლეს, ნაომრის, ნაბამბრევის,

ჩათმის ვაკე-ტაფობები). კონტინენტური კლიმატის და ძლიერი ფიზიკური

გამოფიტვის პირობებში, სუსტადშეცემენტებული მოლასური ქანების დაშლის

შედეგად ზემოთ დასახელებული მთებისა და სერების კალთები ზოგან

ვერტიკალურად ჩამოკვეთილია და ე. წ. „ალესილების" სახით არის

წარმოდგენილი. ზოგან გასწვრივი ხევებით და ხრამებით ძლიერ

დანაწევრებული რელიეფი კუესტურ ელფერს ატარებს.

1.3. ჰიდროგრაფიული ქსელი

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ძირითად არტერიას წარმოადგენენ მდ. ალაზანი და

მდ. იორი. აღნიშნული მუნიციპალიტეტის ფარგლებში, მდ. ალაზნის ქვედა

მონაკვეთზე, გადის საქართველო _ აზერბაიჯანის სახელმწიფო საზღვარი. მდინარე

ალაზანს სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიიდან ერთვის მხოლოდ რამდენიმე

უმნიშვნელო ხევი, რომლებიც წლის ხანგრძლივი დროის მანძილზე მშრალია. მას

ძირითადი შენაკადები ერთვის ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიიდან.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მდ. იორს ასევე ერთვის რამდენიმე

უმნიშვნელო მშრალი ხევი, რომლებიც წლის ხანგრძლივი დროის მანძილზე

მშრალია.

მდინარე ალაზანი სათავეს იღებს კავკასიონის სამხრეთ კალთებზე 825 მეტრის

სიმაღლეზე, ორი მდინარის, წიფლოვანისხევისა და სამყურისწყალის შეერთებით

სოფ. ყადორთან. ერთვის მინგეჩაურის წყალსაცავს გარე კახეთის ზეგანის სამხრეთ

დაბოლოებასთან. მდინარის სიგრძე 351 კმ-ია, საერთო ვარდნა 745 მ, საშუალო

ქანობი 2,1‰. მისი წყალშემკრები აუზის ფართობი 11800 კმ2-ია.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მდინარეს ყველა ძირითადი შენაკადი

ერთვის ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტისა და აზერბაიჯანის ტერიტორიიდან, მათ

შორის მნიშვნელოვანია: მდ. კაბალი (სიგრძით 48 კმ), მდ. ჩართლისხევი (39 კმ), მდ.

მაწიმი (39 კმ), მდ. ბელაქანჩაი (39 კმ) და მდ. კატეხჩაი (59 კმ).

მდინარე საზრდოობს თოვლის, წვიმისა და გრუნტის წყლებით. Mმისი წყლიანობის

რეჟიმი ხასიათდება გაზაფხულის თოვლის დნობით გამოწვეული წყალდიდობით,

ზაფხულ-შემოდგომის წვიმებით გამოწვეული წყალმოვარდნებით და მეტ-ნაკლებად

გამოხატული ზამთრის წყალმცირობით.Gგაზაფხულ-ზაფხულის წყალდიდობის

პერიოდში მდინარის ჩამონადენი შეადგენს წლიური ჩამონადენის 65-72%-ს

(გაზაფხულზე ჩამოედინება 35-40%, ზაფხულში 30-32%). შემოდგომაზე ჩამოედინება

წლიური ჩამონადენის 20-23%, რაც ხშირად იცვლება მდინარის წყლიანობის

შესაბამისად და ცალკეულ წლებში უტოლდება ზაფხულის ჩამონადენს. ზამთარში

ჩამოედინება მხოლოდ 8-18%.

მდინარე ალაზანი გამოიყენება ირიგაციული და ენერგეტიკული დანიშნულებით.

მდინარე ალაზანზე და მის შენაკადებზე არსებობს 23 ირიგაციული არხი, მათ შორის




8

3 მაგისტრალური და ერთი დიდი სატუმბო სადგური. სხვა არხები ლოკალური

ხასიათისაა. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გადის ქვემო ალაზნის

მაგისტრალური არხის მონაკვეთი.

მდინარე იორი სათავეს იღებს კავკასიონის ქედის სამხრეთ კალთებზე, 2600 მეტრის

სიმაღლეზე და ერთვის მინგეჩაურის წყალსაცავს აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე.

მდინარის სიგრძე 320 კმ-ია, საერთო ვარდნა 2520 მეტრი, საშუალო ქანობი 7,9 ‰,

წყალშემკრები აუზის ფართობი 4650 კმ2.

მდინარეს ერთვის სხვადასხვა რიგის 509 შენაკადი საერთო სიგრძით 1777 კმ. მისი

ძირითადი შენაკადებია მდ. ხაშრულა (სიგრძით 12კმ), საგომე (18კმ), ადედი (16კმ),

გომბორი (13კმ), ლაფიანხევი (10კმ), რაგოლანთწყალი (12კმ), ლაკბე (32კმ) და ოლე

(29კმ). სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მდ. იორს ერთვის რამდენიმე

უსახელო მშრალი ხევი, რომელთა შორის ყველაზე დიდია ხევი ალანდარა.

აღნიშნულ ხევებში წყალი ჩნდება მხოლოდ თოვლის დნობისა და ინტენსიური

წვიმების პერიოდში. ჩათმის ტაფობზე მდებარეობს ყაჯირის მლაშე ტბა. სირნაღის

მუნიციპალიტეტის საზღვარზე, მდ. იორიდან სარწყავ წყალს იღებს ,,ივრის არხი”,

რომელიც რწყავდა მუნიციპალიტეტის 919 ჰა-ს, ამჟამდ კი ემსახურება მის

სიახლოვეს შექმნილ სატბორე მეურნეობებს.

მდინარე საზრდოობს თოვლის, წვიმის და გრუნტის წყლებით. მისი წყლიანობის

რეჟიმი ბუნებრივ პირობებში ხასიათდება გაზაფხულის წყალდიდობით, ზაფხულ-

შემოდგომის წყალმოვარდნებით და ზამთრის მდგრადი წყალმცირობით.

გაზაფხულზე ჩამოედინება წლიური ჩამონადენის 40-44%, ზაფხულში 27-33%,

შემოდგომაზე 16-17% და ზამთარში 8-14%.

1964 წელს, სოფელ სიონთან, ექსპლუატაციაში შევიდა 84,8 მეტრის სიმაღლისა და 780

მეტრის სიგრძის მიწის კაშხლით შექმნილი წყალსაცავი, რომლის მთლიანი

მოცულობა 325,0 მლნ, სასარგებლო კი 318,4 მლნ. მ3-ია. ირიგაციული დანიშნულების

სიონის წყალსაცავი კომპლექსური გამოყენებისაა. იგი ემსახურება 68,4 ათასი ჰა

სასოფლო-სამეურნეო სავარგულის მორწყვას და 4 ჰიდროელექტროსადგურის

მუშაობას. სიონის წყალსაცავმა მთლიანად დაარეგულირა მდ. იორის ჩამონადენი

ქვედა დინებაში.

1.4. ნიადაგსაფარი

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გავრცელებულია შემდეგი ტიპის

ნიადაგები:

ყომრალი ნიადაგები (Eutric cambisols): ამ ტიპის ნიადაგები განვითარებულია ქ.

სიღნაღის დასავლეთით - გომბორის ქედის კალთებზე, ფართოფოთლოვანი ტყის

ქვეშ. ტყის დაბალი სიხშირის გამო ყომრალი ნიადაგები განიცდის ეროზიას. მისი

პროფილი სუსტად არის დიფერენცირებული. არის მცირე, საშუალო, ზოგან კი დიდი

სიღრმის. ნიადაგი ხირხატიანია, მძიმე თიხნარი შედგენილობით და კაკლოვან-

გოროხოვანი სტრუქტურით. ჰუმუსის რაოდენობა 2.5-3.5% შეადგენს.

ყავისფერი ნიადაგები (Eutric cambisos and calcio kastanozems): ყავისფერი ნიადაგები

გომბორის ქედის თხემურ ნაწილში მეჩხერი ტყის ქვეშ, კარბონატულ ქანებზეა

განვითარებული. ნატყევარ ადგილებზე ეს ნიადაგები მთლიანად ათვისებულია




9

სასოფლო-სამეურნეო მიწათმოქმედებაში. ყავისფერ ნიადაგებს აქვთ კარგად

ჩამოყალიბებული პროფილი, სიღრმე 20 სმ აღწევს, ხასიათდება კაკლოვან-

კოშტოვანი სტრუქტურით, კარგი დრენაჟით და მძიმე თიხნარი შედგენილობით.

ჰუმუსით მდიდარია და, ასევე, უზრუნველყოფილია მცენარის კვებისათვის საჭირო

ელემენტებით.

მდელოსყავისფერი ნიადაგების (Calcaric cambisols and calcic klastanozems) ჩამოყალიბება

მიმდინარეობს ყავისფერი ნიადაგების განვითარების ადგილებში ჭარბი რწყვის და

დატბორვის შედეგად. მდელოს ყავისფერი ნიადაგების პროფილი ერთგვაროვანია.

მდიდარია თიხის ფრაქციით, ხასიათდება დრენაჟის ცუდი პირობებით, სუსტად

კარბონატულია, ხშირად გალებებულია. ათვისებულია ერთწლიანი და

მრავალწლიანი კულტურების ქვეშ. ძირითადად სარწყავია.

რუხიყავისფერი ნიადაგები (Calcic kastanozems) ყავისფერი ნიადაგების ევოლუციის

შემდეგ საფეხურზეა წარმოქმნილი. რუხიყავისფერი გავრცელებულია ივრის ზეგნის

სამხრეთი ნაწილის მთათაწინეთში, წარმოადგენს მდგომ ნიადაგს. ახასაითებს

სულფატური და ნაწილობრივ ქლორიდული დამლაშება და ბიცობიანობა, მძიმე

თიხნარი შედგენილობისაა, შეიცავს ჰუმუსს 3-4%-ამდე. გადაჭარბებული რწყვის

შედეგად განიცდის დაჭაობებას. ამ ნიადაგების გამოყენება სავარგულებად

გარკევული აგროტექნიკური ღონისძიებების განხორციელებას მოითხოვს.

შავმიწისებრი ნიადაგები (Vertisols) გავრცელებულია ივრის ზეგნის ვაკე ტაფობებზე

და ნაწილობრივ ალაზნის ვაკეზე. შავმიწისებრი ნიადაგები წარმოქმნილია შავმიწა

ნიადაგების არასწორი ექსპლუატაციის შედეგად, რის გამოც მიმდინარეობდა ამ

უკანასკნელის დაჭაობება, დამლაშება, დაწიდვა და სხვა. აღნიშნულის გამო შავმიწა

ნიადაგმა იცვალა ტიპური სახე და შავმიწისებრ ნიადაგად გარდაიქმნა. შავმიწისებრ

ნიადაგში ჰუმუსის შემცველობა მაღალია (6%-ამდე), მძიმე თიხნარი

შედგენილობისაა, ხასიათდება ნორმალური ფიზიკური თვისებებით, გავრცელების

დიდ ნაწილზე ათვისებულია სასოფლო-სამეურნეო კულტურების ქვეშ.

შავმიწები (Vertisols), უმეტესწილად, ივრის ზეგნის ცენტრალური ნაწილის

ვაკეტაფობებზეა გავრცელებული, ნაწილობრივ ალაზნის ვაკეზე. მექანიკური

შედგენილობის მიხედვით თიხაა, მდიდარია ჰუმუსით (5-6%) და მცენარის

კვებისათვის საჭირო ელემენტებით. ახასიათებს მაღალი ფორიანობა, კარგი

ფილტრაციის უნარი. ამ ნიადაგების უდიდესი ნაწილი ათვისებულია სასოფლო-

სამეურნეო კულტურების ქვეშ.

1.5 ტყის რესურსები

ბუნებრივი რესურსების სააგენტოს ხელთ არსებულ მასალებზე დაყრდნობით (ტყის

ფონდის ერთიანი აღრიცხვის მაჩვენებლები. 2003 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით)

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული სახელმწიფო ტყის ფონდის

ფართობია 12,496 ჰა, მათ შორის ტყით დაფარულია - 11,044 ჰა. ტყის შემქმნელი

ძირითადი მერქნიანი სახეობებია: წიწვოვნებიდან - ფიჭვი, ფოთლოვნებიდან -

წიფელი, მუხა, რცხილა, წაბლი, ჯაგრცხილა, აკაცია, ნეკერჩხალი, იფანი, კაკალი,

თელა, მურყანი, ვერხვი, ტირიფი და ლაფანი.




10

1.6 მცენარეული საფარი

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ბუნებრივი მცენარეულობა

წარმოდგენილია შემდეგი ტიპებით:

ნახევარუდაბნოს მცენარეულობა. გავრცელებულია მდ. იორის ხეობის მარჯვენა

მხარეზე, მეტწილად, ჩათმის ვაკე-ტაფობის მიდამოებში. ძირითადი მნიშვნელობა

აქვს: ავშნიან (Artemisia fragrans), ყარანიან (Salsola dendroides), ხურხუმიან (Salsola

nodulosa), ჩარანიან (Salsola ericoides), ნიტრარიან (Nitraria schoberi) და სხვა

ფორმაციებს.

არიდული (მეჩხერი) ტყეები. გავრცელებულია ალაგ-ალაგ ცალკეული დერივატების

სახით ივრის ზეგნის სამხრეთ ნაწილში, ძლიერ დანაწევრებულ გორაკ-ბორცვიან

რელიეფზე. აღნიშნული ტყის დერივატები წარმოდგენილია: საკმლის ხით (Pistacia

mutica), ბერყენათი (Pyrus salicifolia), აკაკის ხით (Celtis caucasica) და ღვიით

(Juniperus polycorpos, J. foetidissima, J. oxycedru).

ფრიგანოიდული მცენარეულობა მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე

ინტრაზონალურად არის გავრცელებული ცალკეული ფრაგმენტების სახით. იგი

ძირითადად მთისწინებზე არსებული ნახევარუდაბნოს მცენარეულობის კომპლექსში

(ივრის ტერასებზე, დალის მთის ბედლენდებზე, ჩათმის ვაკე-ტაფობის შემოგარენში

და ა.შ.) გვხვდება. ამ მცენარეულობის შექმნაში წამყვანი მნიშვნელობა აქვს:

უძრახელას (Caragana grandiflora), ხორცისფერას (Atraphaxis sponisa), გლერძას

(Astracanta microcephala, A.caucasica), მუზარადას (Scutellaria oreintalis) და სხვა.

სტეპის მცენარეულობა. სტეპის მცენარეულობას უმთავრესად ივრის ზეგნის

ცენტრალური ნაწილი უჭირავს (ოლეს, ნაომრის და მათ ირგვლივ მდებარე

ტერიტორიები), ასევე ცალკეული ფრაგმენტების სახით გავრცელებულია

ჰემიქსეროფილური ბუჩქნარების, ტყე - ბუჩქნარების და ფრიგანოიდული

მცენარეულობის კომპლექსებში. ძირითადად გავრცელებულია ზ.დ. 200-900 მ

სიმაღლეზე უროიანი (Bothriochla ischaemum) და ვაციწვერიანი (Stipa lessingiana,

S.capillata) ფორმაციების სახით.

შიბლიაკის ტიპის ბუჩქნარები. ამ ტიპის ბუჩქნარები გომბორის ქედის მთისწინების

და გორაკ-ბორცვიან-სერებიანი რელიეფის კალთებზეა გავრცელებული ზ.დ. 200-

1,000 მ სიმაღლეზე. ყველაზე ფართოდ ძეძვიანების (Paliurus spina-chisti) ფორმაციაა

გავრცელებული, რომლებსაც უფრო ზემოთ ჯაგ-რცხილნარები (Carpinus orientalis)

ცვლის. აგრეთვე გვხვდება პოლიდომინანტური ბუჩქნარების დაჯგუფებები,

რომლებშიც ჰემიქსელოფილური ბუჩქნარები სტეპური ცენოზების ფონზეა

წარმოდგენილი.

მთის ქვედა და შუა სარტყელის ფოთლოვანი ტყეები. აღნიშნული ტყეების არეალი

შეზღუდულია და ცალკეული ფრაგმენტების სახით გავრცელებულია

მუნიციპალიტეტის ჩრდილო-დასავლეთ, ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ნაწილებში,

ძირითადად – გომბორის ქედის სამხრეთ-აღმოსავლეთ კალთებზე, ზ.დ. 400-იდან

1,000 მ სიმაღლემდე და შედგება მუხნარების (Quercus iberica) მასივებისაგან,

რომლებშიც ქვეტყეს ქმნის ჯაგრცხილა (Carpinus orientalis). ტყის ზედა სარტყელში

800-1,000 მ. ძირითადად რცხილნარ-მუხნარებია (Carpinus betulus –Quercus iberica)




11

წარმოდგენილი. ალაგ-ალაგ (ჭოტორის მთის მიდამოები) გვხვდება რცხილნარ-

წიფლნარების (Fagus orientalis – Carpinus detulus) კორომებიც. მთის ქვედა და შუა

სარტყელის ფოთლოვანი ტყეების ეკოლოგიური მდგომარეობა მათი ძლიერი

ექსპლოატაციის გამო (უსისტემო ჭრა და სხვა) არასახარბიელოა.

ჭალის ტყეები. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ჭალის ტყეები ცალკეული,

სხვადასხვა ხარისხით დეგრადირებული მოზრდილი მასივების სახით

გავრცელებულია მდინარეების ალაზნის და იორის გასწვრივ. აღნიშნული ტყეები

წარმოდგენილია ვერხვნარების (Populus canescens, P.nigra) და მუხნარების

(Quercus pedunculiflora) ფორმაციებით. აღნიშნულის გარდა, ამ ტყეების შექმნაში

მონაწილეობენ რცხილა (Carpinus betulus), წნორი (Salix excelsa), მურყანი (Agnus

barbata), ლაფანი (Pterocarya ptercarpa) და სხვა.

მლაშობი მდელოები გავრცელებულია ალაზნის ვაკის სამხრეთ-აღმოსავლეთ

ნაწილში და აგრეთვე ცალკეული ფრაგმენტების სახით ჩათმის ვაკე-ტაფობის და

ყაჯირის ტბის მიდამოებში. ალაზნის ვაკეზე გავრცელებულია შორაქიანების

(Limonium eeyeri) ფორმაციის ფრაგმენტები, რაც არის გარდამავალი ტიპი მლაშობ

მდელოებსა და ვაკის უდაბნოს მცენარეულობას შორის.

1.7. ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები

1.7.1. ფლორა

ივრის ზეგანზე გავრცელებულია ვაციწვერიანი და უროიანი სტეპები, გვხვდება ასევე

ჯაგეკლიანი ბუჩქნარებიც. ივრის ზეგნის სამხრეთ ნაწილში გვხვდება

ნაცარქათამასებრთა ოჯახში შემავალი ბუჩქი ჩარანი, რომლისგანაც იღებენ სოდას.

ნახევარუდაბნოს მცენარეულობიდან არის ასევე აბზინდა, ხურხუმო და ყარღანი.

ნათელ ტყეს ქმნის ქართული ნეკერჩხალი, ღვია, საღსაღაჯი და სხვ. აქვე არის კლდის

ქსეროფიტული მცენარეულობა. მდინარე ივრის ნაპირებთან არის ჭალის ტყეები:

წნორი, ჭალის ვერხვი, იალღუნი და სხვ. ალაზნის ვაკეზე გავრცელებულია

ჯაგეკლიანი სტეპი ტყის ელემენტებით.

გომბორის ქედის ტყეებზე აღსანიშნავია მუხა და რცხილა. ტყესტეპებს ქმნის

ჯაგრცხილა, ძეძვი და სხვა სახეობის მცენარე.

1.7.2. ფაუნა

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე დიდი რაოდენობით გვხვდება ტურა,

მგელი, მელა, მაჩვი, კვერნა, დედოფალა, კურდღელი, ლელიანის კატა; მდინარე

ივრის პირას ჭალის ტყეში ბინადრობს გარეული ღორი. მცირე რაოდენობით არის

ზოლებიანი აფთარი. მღრღნელებიდან აღსანიშნავია ზაზუნა, ტყის თაგვი, ბუჩქნარის

მემინდვრია, მექვიშია და სხვ.

ფრინველებიდან გხვდება მწყერი, შაშვი, ხოხობი, კაკაბი, კაჭკაჭი, ყვავი, გნოლი და

სხვ. მდინარეებში არის თაღლითა, ფრიტა, გველანა, ქაშაყი და სხვა.




12

1.7.3. იორის აღკვეთილი

სიღნაღის მუნიციპალიტეტში არსებული იორის აღკვეთილი თბილისიდან 140 კმ-ით

არის დაშორებული. მისი ფართობი შეადგენს 1,336 ჰექტარს. მიმდებარე სოფლის

ვენახები, რომლებიც მდ. იორის წყლით ირწყვება, გამოირჩევა ყურძნის ჯიშების

სიმრავლით. აღკვეთილში დაცულია მდინარე ივრის პირას მდებარე ჭალის ტყე.

აქვეა 10 ჰექტარი ფართობის დაჭაობებული ტერიტორია.

აღკვეთილის ტერიტორიაზე წარმოდგენილია მერქნიანი სახეობის მცენარეთა 60-მდე

სახეობა მათ შორის 5 სახეობა საქართველოს წითელ ნუსხაშია შეყვანილი,

რომელთაგან აღსანიშნავია კაკალი, ჭალის მუხა, აკაკი, საკმევლის ხე და თელა.

აქ აღრიცხულია ხერხემლიან ცხოველთა 160-მდე სახეობა მათ შორის:

ძუძუმწოვრების 23 სახეობა, ფრინველის 92 სახეობა, 20 სახეობის ქვეწარმავალი, 5

სახეობის ამფიბია და თევზების 20 სახეობა. წითელ ნუსხაში შეტანილი

სახეობებიდან აღსანიშნავია წავი, ლელიანის კატა, ჭოტი, კავკასიური ციყვი, ბექობის

არწივი, თეთრკუდა ფსოვი, ორბი, ხონთქრის ქათამი, ხმელთაშუაზღვის კუ და სხვა.

იორის აღკვეთილის ტყის მასივების მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია.

აღნიშნული ტერიტორიიდან ხმელი შეშით სარგებლობს ძირითადად ადგილობრივი

მოსახლეობა და მწყემსები.

აღკვეთილის ადმინისტრაციასთან შეთანხმებით, ტერიტორიაზე შესაძლებელია

ბანაკების მოწყობა და სამონადირეო საქმიანობა.

1.8. ძირითადი ლანდშაფტები

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტრიტორიაზე გამოიყოფა ლანდშაფტის შემდეგი

სახეები:

1. ჯაგეკლიანი სტეპური ვაკე ჰალოფილური მცენარეულობით შავმიწისებურ

ალუვიურ და დამლაშებულ ნიადაგებზე;

2. ტყის ყავისფერი ნიადაგები გამოზიდვის კონუსებით ჯაგ-რცხილნარითა და

ჯაგეკლიანი სტეპებით;

3. ვაკე ტაფობები სტეპის მცენარეულობით შავმიწა და წაბლა ნიადაგებით,

4. რუხყავისფერი ნიადაგები არიდული მცენარეულობით;

5. ტაფობები ჰალოფილური მცენარეულობით,

6. ტყის ყავისფერი და ყომრალი ნიადაგები მუხნარ-რცხილნარით;

7. ტუგაის ტყის ლანდშაფტი.




13

2. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიკური

დახასიათება

2.1. დემოგრაფია

სიღნაღის მუნიციპალიტეტში ტერიტორიული ორგანოებია: ქალაქები სიღნაღი და

წნორი და 12 ადმინისტრაციული ერთეული: ანაგა, ვაქირი, საქობო, ბოდბისხევი,

ჯუგაანი, ტიბაანი, ქვ. მაჩხაანი, ძველი ანაგა, ნუკრიანი, მაღარო, ბოდბე და

ილიაწმინდა.

მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის რიცხოვნობა თემების რწმუნებულების მიერ

მოწოდებული ინფორმაციით შეადგენს – 43,569 მოსახლეს. მათ შორის: ქალაქის –

9,244; სოფლის – 34,325; მოსახლეობის სიმჭიდროვე: 34.81 კაცი/კვ.კმ.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის 20,004 (45.91%) კაცია, ხოლო 23,565

(54.09%) ქალი (ცხრილი 1).

მუნიციპალიტეტის მოსახლეობა ასაკის მიხედვით შემდეგნაირად არის

გადანაწილებული: 0-5 წწ. – 3,14%; 6-18 წწ - 8%; 19-65 წწ - 64,68%; 65 წლის ზემოთ -

24,18%.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის 97,5 % ქართველია, 1% - რუსი, 0,8 % -

სომეხი, 0,3 % - აზერბაიჯანელი, 0,1 % - იეზიდი.

2.2. სოფლის მეურნეობა

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის სოფლის მეურნეობის განვითარების სამსახურის და

თემების რწმუნებულების მონაცემებით, მუნიციპალიტეტში სასოფლო-სამეურნეო

სავარგულების მთლიანი ფართობი შეადგენს 82,536 ჰა. აქედან პრივატიზებულია

24,151 ჰა. (ცხრილი 2).

მუნიციპალიტეტში სასოფლო-სამეურნეო კულტურებიდან გავრცელებულია –

ხორბალი, ქერი, სიმინდი, მზესუმზირა, ბოსტნეული, საზამთრო, ნესვი, გარგარი,

ატამი, კაკალი, თხილი, ვაზი.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტში კარგად არის განვითარებული მსხვილფეხა რქოსანი

პირუტყვის მოშენება, მეღორეობა, მეცხვარეობა და მეფუტკრეობა.

სოფ. ტიბაანში ფუნქციონირებს საქართველოში ერთადერთი მეცხოველეობის

სანაშენე საქმისა და ხელოვნური განაყოფიერების ცენტრი.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე სახნავი მიწების ნაწილი დაუმუშავებელია. ამის

ძირითად მიზეზებად მოსახლეობის მხრიდან სახელდება სასოფლო-სამეურნეო

ტექნიკის სიმცირე, არსებული ბაზის გაუმართაობა და სახსრების უქონლობა.

ამავდროულად, დამუშავებულ მიწებზე შეინიშნება მოსავლიანობის კლების

ტენდენცია, რაც განპირობებულია ხარისხიანი თესლის და მინერალური სასუქების

შესაძენად საჭირო სახსრების უქონლობით, საირიგაციო და სადრენაჟო სისტემების




14

მოშლით, თესლბრუნვის მორიგეობის დაუცველობით, მინდორსაცავი ტყის

ზოლების გაჩეხვის გამო ქარების უარყოფითი ზემოქმედებით და სხვა. დაუმუშავებლად დარჩენილი მიწის ფართობები მეტწილად გარდამავალ

საძოვრებად არის გამოყენებული, რომლებიც მინიმალურადაც ვერ აკმაყოფილებენ

მუნიციპალიტეტში არსებული პირუტყვის საკვებზე მოთხოვნილებას და ამ

დაუმუშავებელი სახნავი ფართობების ხარჯზე ხდება ნაწილი სულადობის

გამოკვება ზაფხულის ან ზამთრის საძოვრებზე გადარეკვამდე. Aამ პერიოდში ეს

ფართობები დიდი რაოდენობის ცხოველებით არის დატვირთული და ადგილი

აქვს გადაძოვებას. წლების განმავლობაში მათი გაუმჯობესების რაიმე

ღონისძიებების გაუტარებლობის გამო, ნიადაგი თანდათან ღარიბდება, იცვლება

მისი სტრუქტურა და ადვილად ექვემდებარება ეროზიული პროცესების დაწყებას

და განვითარებას.

2.2.1. მეურნეობათა კლასიფიკაცია

სიღნაღის რაიონში, ისევე როგორც მთლიანად საქართველოში, სოფლის მეურნეობის

სექტორში საოჯახო მეურნეობები დომინირებენ. სასოფლო-სამეურნეო საწარმოთა

რიცხვი საკმარისად მცირეა საერთო სურათზე არსებითი ზეგავლენის მოსახდენად.

უახლოეს მომავალში სურათი, სავარაუდოდ არ შეიცვლება. სიღნაღის რაიონში, ისევე

როგორც თითქმის ყველგან საქართველოში რაიონის სოფლის მეურნეობის სექტორში

ძალზე დაბალია ფორმალიზაციის ხარისხი და დაქირავებული შრომა შედარებით

ნაკლებად გამოიყენება. ეს ერთის მხრივ, სასურველია შედარებით ღარიბ სასოფლო

დასახლებებში სოციალური სტაბილობის უზრუნველსაყოფად, მაგრამ ეს ართულებს

დარგში კაპიტალის ინვესტირებას და საჭირო ინფრასტრუქტურული

ღონისძიებების გატარებას, რაც წარმოების ტექნიკურ გადაიარაღებასა და

თანამედროვე ტექნოლოგიების დანერგვას გულისხმობს. სიღნაღის რაიონის

დღევანდელი პროფილიდან გამომდინარე, რაიონის სოფლის მეურნეობა უახლოეს

პერიოდში კვლავაც დარჩება საოჯახო მეურნეობების დონეზე და შედარებით

ექსტენსიურ განვითარებას გააგრძელებს. კლიმატის გლობალური ცვლილებებმა

შესაძლოა, ნეგატიური ზეგავლენა იქონიონ ასეთ მეურნეობებზე მათი შემოსავლების

მობილიზების უნარის თვალსაზრისით.

მეურნეობათა რიცხვი

სასოფლო მეურნეობათა რიცხვი და კლასიფიკაცია

სულ

საოჯახო

მეურნეობები საწარმოები

სხვა ტიპის

მეურნეობები

729542 728247 820 475 საქართველო

12156 12150 1 5 სიღნაღი წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004




15

2.2.2. სასოფლო მოსახლეობა

სიღნაღის რაიონში, ისევე როგორც საქართველოს რაიონების უმრავლესობაში,

სოფლის მოსახლეობა მთელი მოსახლეობის უმეტეს ნაწილს შეადგენს. 2004 წლის

სასოფლო-სამეურნეო აღწერის შედეგებით, რაიონის მთელი მოსახლეობის

დაახლოებით 80% სოფლად ცხოვრობს.

მეურნეობათა კლასიფიკაცია მეპატრონის ასაკის მიხედვით

მეურნეობათა კლასიფიკაცია მეპატრონის ასაკის მიხედვით

<25 25-34 35-44 45-54 55-65 65<

არ არის

მითითებული.

საქართველო 1.02% 6.62% 15.45% 20.87% 18.51% 36.24% 1.29%

სიღნაღი 0.24% 2.45% 11.90% 18.72% 24.22% 41.90% 0.58% წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ასაკობრივ ჭრილში სიღნაღის რაიონი საქართველოს საშუალო მაჩვენებლისაგან

გარკვეულად განსხვავებულია. განსხვავება შეინიშნება შედარებით ახალგაზრდა და

ასაკოვანი მოსახლეობის განაწილებს მხრივ. საბოლოოდ, სიღნაღის რაიონში

საქართველოს საშუალო მაჩვენებელზე მეტი ხნოვანი მოსახლეობა მოდის. ამგვარად,

სიღნაღის რაიონში შედარებით ნაკლებია პროდუქტიული მოსახლეობის წილი

დანარჩენ ქვეყანასთან შედარებით.

2.2.3. მიწის ფონდი

სიღნაღის რაიონი საქართველოს საშუალო მაჩვენებელთან შედარებით მეტადაა

დაჯილდოებული მიწის რესურსით, რაც განპირობებულია რაიონის განკიდურ

ზონებში, ივრისა და ალაზნის სიახლოვეს, მიწის დიდი მასივების არსებობით,

განსაკუთრებით კი სათიბ-საძოვრებით. როგორც ერთ მეურნეობაზე, ასევე ერთ სულ

მოსახლეზე გადაანგარიშებით, ისე მეურნეობის საშუალო ზომით სიღნაღის რაიონი

ბევრად აღემატება ანალოგიურ საშუალო მაჩვენებლებს მთელი საქართველოს

მასშტაბით. სათიბ საძოვრების ფართობით ერთ სულ მოსახლეზე ეს რაიონი

საქართველოში ერთ-ერთი ლიდერია. საკმაოდ ბევრია აქ სახნავი მიწებიც.

მრავალწლოვანი ნარგაობებით რაიონი შედარებით ნაკლებადაა დაჯილდოებული,

თუმცა საქართველოს საშუალო მაჩვენებელს ამითაც აღემატება.

სარგებლობაში არსებული მიწის მთელი ფონდი და საშუალოდ ერთ მეურნეობაზე

(ჰა)

ფართობები სულ (ჰა)

ერთ მეურნეობაზე საშუალოდ

(ჰა)

სახნავი მრავალ-

წლოვანი

სათიბ-

საძოვრები

სახნავი მრავალ-

წლოვანი

სათიბ-

საძოვრები

საქართველო 472120 100215 267062 0.65 0.14 0.37




16

სიღნაღი 23191 2632 30630 1.91 0.22 2.52 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

გრაფიკი #1 აჩვენებს, რომ სიღნაღის რაიონში, მთლიანად საქართველოსთან

შედარებით, პროცენტულად გაცილებით მეტია 2 ჰექტარზე დიდი ნაკვეთების

რაოდენობა.

გრაფიკი #1

წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ფიზიკურად დიდი ნაკვეთების სიჭარბე რაიონში ხელს უწყობს ერთწლოვანი

კულტურების, განსაკუთრებით კი, ხორბლისა და მზესუმზირის წარმოებას.

მეურნეობების საშუალო ზომა და ფრაგმენტაცია

მეურნეობის საშუალო

ზომა (ჰა)

ნაკვეთების

რაოდენობა

ნაკვეთის საშ.

ზომა (ჰა)

საქართველო 1.22 2.33 0.52

სიღნაღი 4.72 2.49 1.89 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

სიღნაღის რაიონში მეურნეობისა და საშუალო ნაკვეთის ზომა თითქმის ოთხჯერ

აღემატება საქართველოს საშუალო მაჩვენებლებს, მაგრამ თითო მეურნეობაზე

დაახლოებით იმდენივე ნაკვეთი მოდის, რაც საშუალოდ საქართველოში.

ფრაგმენტაციის ხარისხი საკმაოდ მაღალია, თუმცა მეურნეობების დიდი ზომიდან

გამომდინარე, შედარებით ნაკლებ პრობლემას ქმნის განვითარების თვალსაზრისით.

კერძოდ, მეურნეობათა დიდი ზომა საშუალებას იძლევა შედარებით ნაკლები

დანახარჯებით გაიმართოს ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო ინფრასტრუქტურა,

როგორიცაა ნაკვეთებთან მისასვლელი გზები, ირიგაციის სისტემა და სხვა.




17

2004 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერით, რაიონში მეურნეობათა სარგებლობაში

სულ დაახლოებით 57 ათასი ჰექტარი სასოფლო-სამეურნეო მიწის ფართობი

მოიპოვებოდა. რაიონი მკვეთრადაა სპეციალიზებული სათიბ-საძოვრების,

შედარებით ნაკლებად კი სახნავი მიწის გამოყენებაზე. ქვემოთმოყვანილ დიაგრამა

#1-ზე მხოლოდ სარგებლობაში გადაცემული მიწებია წარმოდგენილი. იმის

გათვალისწინებით, რომ სახელმწიფომ მიწის რეფორმის შემდეგ სათიბ-საძოვრების

უდიდესი ნაწილი შეინარჩუნა, სიღნაღის რაიონი უმეტესწილად სწორედ

მესაქონლეობაზეა ორიენტირებული. რაიონში დაბალია მრავალწლოვანი

ნარგავების კონცენტრაცია და ამ მხრივ რაიონი საქართველოს საშუალო მაჩვენებელს

ორნახევარჯერ ჩამორჩება. მსგავსად დედოფლისწყაროს რაიონისა, ეს მიუთითებს

იმას, რომ სიღნაღის რაიონი არ არის წამყვანი რაიონი კახეთის რეგიონში

მევენახეობის მიმართულებით და ასევე შედარებით ნაკლებადაა წარმოდგენილი

მრავალწლოვანი ბაღები. თუმცაღა, ეს უკანასკნელი სიღნაღში უფრო არსებით როლს

თამაშობს, ვიდრე დედოფლისწყაროში.

დიაგრამა #1. მიწის ფონდის განაწილება დანიშნულების მიხედვით


2.2.5. ერთწლოვანი კულტურები

ქვემოთ მოყვანილ ორ დიაგრამაზე შეპირისპირებულია სიღნაღის რაიონისა და

საქართველოს სპეციალიზაცია ერთწლოვანი კულტურების ნათესი ფართობების

განაწილების მიხედვით სარგებლობაში არსებული სახნავი მიწის საერთო ფონდში.

სიღნაღის რაიონში გავრცელებული ერთწლოვანი კულტურების ნათესი ფართობების

განაწილება ცხადყოფს, რომ რაიონი მკვეთრადაა სპეციალიზებული მხოლოდ ორი

მათგანის, ხორბლისა და მზესუმზირის წარმოებაზე.ე, რაც აშკარა კონტრასტს ქმნის

მთლიანად საქართველოსთან, რომელშიც ძირითადი კულტურები მეტ-ნაკლები

თანაბრობითაა წარმოდგენილი. ამ მხრივ, სიღნაღის რაიონი დედოფლისწყაროს




18

რაიონის თითქმის იდენტურია. ისევე როგორც დედოფლისწყაროში, სიღნაღშიც

კარტოფილი, რომელიც სასურსაათო უსაფრთხოების თვალსაზრისით

საქართველოსთვის ძალიან არსებით როლს თამაშობს, უმნიშვნელოდაა

წარმოდგენილი. სამარცვლე სიმინდის პროცენტული წილი ერთწლოვანი

კულტურების ნათეს ფართობებში ასევე მცირეა და მხოლოდ 3 პროცენტს შეადგენს.

შედარებით მაღალი ღირებულების ბოსტნეული და ბაღჩეული კულტურები რაიონის

მიწის ფონდში ასევე უმნიშვნელოდაა წარმოდგენილი.

დიაგრამა #2 ერთწლოვანი კულტურების პროცენტული წილი


სიღნაღის რაიონში ნათეს ფართობებში ძალიან მცირე წილი უკავიათ საკვებ

კულტურებს. ეს მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, რომ ამ რაიონში მესაქონლეობა

საკმაოდ ფართოდაა წარმოდგენილი და იქმნება სურათი, რომ რაიონი დიდწილად

დამოკიდებულია საძოვრების ექსტენსიურ გამოყენებაზე, რაც შესაძლოა

გადაძოვებისა და საძოვრების დეგრადაციის პრობლემას წარმოქმნის.




19

დიაგრამა #3 ერთწლოვანი კულტურების პროცენტული წილი


ზემოთმოყვანილი დიაგრამები მიუთითებს იმაზე, რომ რაიონი მეტწილად

დამოკიდებულია ისეთი კულტურების წარმოებაზე, რომლებშიც საქართველოს

სადღეისოდ კონკურენტული უპირატესობა არ გააჩნია. როგორც ცნობილია, ჩვენს

ქვეყანას შემოაქვს ხორბლისა და მცენარეული ზეთის უდიდესი ნაწილი. ამ

პროდუქტზე მსოფლიო ფასები ზოგადად, და განსაკუთრებით უკანასკნელ წლებში

დიდი მერყეობით ხასიათდება. იმის გათვალისწინებით, რომ მზესუმზირის

კულტურა დიდ მოთხოვნებს უყენებს ნიადაგებს და საქრთველოში მისი

მოსავლიანობა საშუალო მსოფლიო მაჩვენებლებზე საკმარისად დაბალია (იხ

http://faostat.fao.org), სიღნაღის სოფლის მეურნეობას, მიწის ფონდის შედარებითი

სიუხვის ფონზე, გაუჭირდება საკუთრივ რაიონის, და ზოგადად საქართველოს

სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში პოტენციურად კუთვნილი როლის

თამაში. გარდა ამისა, რაიონის სპეციალიზაციის თავისებურებები მის მოსახლეობას

ვერ შეუქმნის სტაბილური შემოსავლის წყაროს თუ არ მოხდება წარმოების მკვეთრი

ინტენსიფიკაცია.

2.2.6. მრავალწლოვანი კულტურები

სიღნაღის რაიონის ბაღების სტრუქტურა ძირითადად ვაშლისა და ატმის

დომინირებით გამოირჩევა.

http://faostat.fao.org/




20

დიაგრამა #4 ხეხლის პროცენტული განაწილება ბაღებში


აქ წარმოდგენილი ხეხილის სახეობები გამოირჩევა არიდული კლიმატისა და წყლის

ნაკლებობისადმი მედეგობით. ამავე დროს, რაიონში საკმაოდაა გავრცელებული

ვაშლი, რომელსაც საშუალო და გრძელვადიან პერიოდში კარგი საექსპორტო

პოტენციალი გააჩნია. სიღნაღის რაიონი საქართველოში ატმის მწარმოებელი ერთ-

ერთი ძირითადი რაიონია. ამ უკანასკნელს საკმაოდ კარგი პოტენციალი გააჩნია

გადამუშავებისა და ცივი შენახვის სათავსოების მოწყობის თვალსაზრისით. თხილი,

რომელიც საქართველოს სოფლის მეურნეობის წამყვანი საექსპორტო დარგია,

სიღნაღში პრაქტიკულად წარმოდგენილი არ არის. რაიონში საკმარისად კარგადაა

წარმოდგენილი კაკალი, რომელიც თხილის ერთგვარ შემცვლელად მოიაზრება

შემოსავლის წყაროს თვალსაზრისით. რაიონის ბაღები ასევე წარმოდგენილია

ხურმითა და კარალიოკით, რომლებიც სამომავლოდ შესაძლოა მშრალი ხილის

საექსპორტო ბაზა გახდეს.

სიღნაღის რაიონის სოფლის მეურნეობაში არსებით როლს თამაშობს მევენახეობა, ამ

მხრივ ეს რაიონი კახეთის აბსოლუტური ლიდერი არ არის, თუმცა ვენახის საერთო

ფართობით მხოლოდ ოდნავ ჩამორჩება საგარეჯოს რაიონს და მნიშვნელოვნად

გურჯაანისა და თელავის რაიონებს. დედოფლისწყაროს რაიონისგან განსხხვავებით,

და მსგავსად მევენახეობაზე ორიენტირებული კახეთის რაიონებისა, აქ ცოტაა ცალკე

მდგომი ვენახის ძირების რიცხოვნობა და საკმაოდ დიდია ინტენსიური ბაღების

მოცულობა. როგორც ჩანს, სიღნაღში მოსახლეობის უმრავლესობა ახერხებს ღვინის

როგორც საკუთარი მოხმარებისთვის, ისე გასაყიდად დამზადებას. ამისთვის




21

უმეტესად მეზობელი რაიონების გადამამუშავებელი სიმძლავრეები გამოიყენება,

სადაც ეს უკანასკნელი უფრო ფართოდაა წარმოდგენილი.

ვენახების ფართობი და ძირების რიცხვი

ვენახის

ფართობი

(ჰა)

ძირების

რიცხვი

ვენახებში

მათ შორის

მსხმოიარე

ცალკე

მდგომ

ძირთა

რიცხოვნობა

მათ შორის

მსხმოიარე

საქართველო 37419 112408526 106129338 2847126 2743497

სიღნაღი 2589 9800068 9613170 8573 8376

თელავი 3854 10772034 9055606 17510 16658

გურჯაანი 5991 17239202 16049851 11292 10139

საგარეჯო 2643 6635319 6319787 20647 19711


2.2.7. მეცხოველეობა

სიღნაღის რაიონის სოფლის მეურნეობაში ერთ-ერთ განმსაზღვრელ როლს

მეცხოველეობა ასრულებს. 2004 წლის აღწერით რაიონში იყო დაახლოებით 10,000

სული მსხვილფეხა პირუტყვი და დაახლოებით 23,000 ცხვარი. ამ მხრივ, რაიონი

ხორცის პროდუქტებით უფრო ნაკლებად უზრუნველყოფილი სჩანს, ვიდრე

დედოფლისწყაროს რაიონი.

პირუტყვის სულადობა

მსხვილფეხა პირუტყვის, მ.შ კამეჩის, ცხვრისა და თხის სულადბა

(ყველა მეურნეობა)

მსხვილფეხა

პირუტყვი

მ.შ.

ძროხა კამეჩი

მ.შ.

ფურკამეჩი ცხვარი

დედა

ცხვარი თხა

საქართველო 1157781 670385 29541 17358 648717 377939 97824

სიღნაღი 10471 7130 43 24 23413 17911 2504 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ღორის სულადობა სოფლის ერთ სულ მოსახლეზე სიღნაღში ერთგვარად უფრო

ნაკლებია, ვიდრე დანარჩენ საქართველოში. ამავე დროს, სიღნაღის რაიონის სოფლის

მოსახლეზე იმდენივე ფუტკრის სკა მოდის, რამდენიც დანარჩენ საქართველოში.

სიღნაღის რაიონში ერთ სულ მოსახლეზე დაახლოებით იმდენივე, 3-4 ყველა სახის

ფრინველი მოდის, რაც დანარჩენ საქართველოში. ეს მონაცემები მასალაში ცხრილის

სახით გადმოცემული არ გვაქვს.

ღორის სულადობა და ფუტკრის სკების რაოდენობა

სრული სულადობა

სოფლის ერთ

მოსახლეზე

ღორი ფუტკრის ღორი ფუტკრის სკა




22

სკა

საქართველო 489936 152364 0.20 0.06

სიღნაღი 5733 2099 0.16 0.06 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

2.2.8. მექანიზაცია

რაიონის სოფლის მეურნეობა, მიუხედავად მისი აშკარად გამოკვეთილი

სპეციალიზაციისა ერთწლოვანი კულტურების წარმოებაზე, სასოფლო-სამეურნეო

ტექნიკის ერთგვარ დეფიციტს განიცდის, დანარჩენ საქართველოსთან შედარებით.

მცირეა ტრაქტორების რიცხვი სახნავი ფართობის ყოველ ას ჰექტარზე. კომბაინებით

რაიონი შედარებით მეტად უზრუნველყოფილი ჩანს, თუ საქართველოში საშუალოდ

არსებული კომბაინების სიმჭიდროვე და ხარისხი დამაკმაყოფილებლად ჩაითვლება.

სატვირთო ავტომობილებით რაიონი მეტ-ნაკლებად უზრუნველყოფილია, აგრეთვე,

საქრთველოს საშუალო მაჩვენებელთან შეპირისპირებით. შესაძლოა, ეს იმას

უკავშირდება, რომ რაიონის სოფლის მეურნეობის სტრუქტურა მევენახეობაზე

ერთგვარი აქცენტით მოსავლის აღების პერიოდში დიდი რაოდენობით სატვირთო

ტექნიკას საჭიროებს. მიუხედავად ამისა, სატვირთო ტექნიკის ხელმისაწვდომობის

თვალსაზრისით, სიღნაღის რაიონი ერთგვარად უფრო ნაკლებად არის

უზრუნველყოფილი, ვიდრე საშუალოდ საქართველო.

მეურნეობათა ხელთ არსებული ტექნიკა

სარგებლობაში არსებული ტექნიკა სახნავი მიწის 100 ჰექტარზე

ყველა ტიპის

ტრაქტორი

(ბორბლიანი,

მუხლუხიანი,

მინი)

ხელის

ტრაქტორი

კომბაინი სატვირთო

ავტომობილი

ნებისმიერი

ტიპის

ავტომობილი

საქართველო 3.20 4.35 0.25 3.98 12.99

სიღნაღი 1.47 4.29 0.35 3.18 7.01 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

2.2.9. სასურსათო უსაფრთხოება

2004 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერის შედეგების თვალსაზრისით, სიღნაღის

რაიონი სურსათით ყველაზე უზრუნველყოფილი რაიონია საქართველოში.

კითხვაზე, ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც

შინამეურნეობა არ იყო უზრუნველყოფილი იმ საკვებით, რომელსაც ჩვეულებრივ

მოიხმარს, მხოლოდ მეურნეობათა დაახლოებით 17% გასცა დადებითი პასუხი, მაშინ

როცა საქართველოსთვის ეს მაჩვენებელი დაახლოებით 70%-ია.




23

მეურნეობათა სურსათით უზრუნველყოფა

კითხვა: ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც

შინამეურნეობა არ იყო უზრუნველყოფილი იმ საკვებით, რომელსაც ჩვეულებრივ

მოიხმარს

მეურნეობათა

რიცხვი

კი

არა

პასუხი

არაა

საქართველო 790552 559816 228683 2053

სიღნაღი 12155 2049 10097 9 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ანალოგიურად, კითხვაზე ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა,

როდესაც შინამეურნეობას გაუჩნდა შიში, რომ საკმარისი საკვები არ ექნებოდა,

დადებითი პასუხი მეურნეობათა მხოლოდ 17%-მა გასცა, მაშინ როცა საშუალოდ

საქართველოში ამ კითხვაზე დადებით პასუხს მოსახლეობის 71% იძლევა.

მეურნეობათა სურსათით უზრუნველყოფა

კითხვა: ყოფილა თუ არა ბოლო 12 თვის მანძილზე შემთხვევა, როდესაც

შინამეურნეობას გაუჩნდა შიში, რომ საკმარისი საკვები არ ექნებოდა

მეურნეობათა

რიცხვი

კი

არა

პასუხი

არაა

საქართველო 790552 563540 224910 2102

სიღნაღი 12155 2060 10086 9 წყარო: საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, 2004

ერთი შეხედვით იქმნება შთაბეჭდილება, რომ სასურსათო თვალსაზრისით,

სიღნაღის რაიონი სავსებით უზრუნველყოფილია. უფრო მეტიც, ამ მხრივ იგი

გაცილებით უფრო მეტადაა უზრუნველყოფილი, ვიდრე საქართველოს ნებისმიერი

სხვა რაიონი. ეს სავარაუდოდ, სანდო დასკვნა არ არის რამდენიმე მიზეზის გამო.

პირველი, კახეთის როგორც მოსახლეობის, ისე დასაქმების უფრო ოპტიმალური

სტრუქტურის მქონე რაიონებში, მაგალითად თელავსა და ყვარელში ცხრილ 8 და

ცხრილ 9-ში დასმულ კითხვებს დადებითად მოსახლეობის შესაბამისად 77% და 75%

პასუხობს. მეორე, არგუმენტად ვერ გამოდგება ის, რომ სიღნაღის რაიონის

მოსახლეობა სარფიანად ყიდის აქ მოწეულ ყურძენს. ყურძენი სხვა რაიონებში უფრო

უხვად მოიპოვება, თუმცა სასურსათო უსაფრთხოების დონე მათში საკმარისად

დაბალია. მესამე, თუ მოყვანილი მაჩვენებლები მართებულია, მაშინ სიღნაღში

სასოფლო-სამეურნეო სექტორის მწარმოებლურობა დანარჩენ საქართველოზე

ჯერადად მაღალი უნდა იყოს, რაც არარეალისტურია. მეოთხე, სიღნაღის რაიონის

სოფლის მეურნეობის სტრუქტურა კარდინალურად არ განსხვავდება საგარეჯოსა და

დედოფლისწყაროს რაიონებიდან საიმისოდ, რომ აქ მოწეული პროდუქტი ან

განსაკუთრებულად მაღალი ფასებით ან რაიმე განსაკუთრებულ პროდუქტზე




24

გამორჩეულად ხელსაყრელი სპეციალიზაციით ხასიათდებოდეს. ამგვარად,

მიგვაჩნია, რომ სიღნაღის რაიონის სასურსათო უსაფრთხოება საქართველოს

დანარჩენი რაიონების მსგავსია და საკმაოდ დაბალია. კლიმატის გლობალური

ცვლილებების დადებითი და უარყოფითი ზეგავლენა, ჩვენი აზრით აისახება

სიღნაღის რაიონის სოფლის მეურნეობის მაპროფილირებელ დარგებზე,

როგორებიცაა მევენახეობა, ერთწლოვანი კულტურების (ხორბალი, მზესუმზირა)

წარმოებაზე, და მესაქონლეობაზე (სათიბ-საძოვრების შესაძლო სტრუქტურის ცვლა).

2.3. მრეწველობა

სიღნაღის მუნიციპალიტეტში ეკონომიკის წამყვანი დარგებია: ღვინის, ხორბლის

ფქვილის, ზეთის წარმოება და რძის გადამუშავება.

საქართველოს სტატისტიკის სამსახურის ინფორმაციით, 2012 წლის 1 იანვრის

მდგომარეობით, სიღნაღის მუნიციპალიტეტში არსებული ძირითადი სამრეწველო

ობიექტების სია მოცემულია ცხრილში 3.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებული სამრეწველო ობიექტების დიდი

უმრავლესობა დაკავებულია პურისა და ფქვილის წარმოების ქვესექტორებში. ამას

გარდა არსებობს რამდენიმე რძისა და რძის პროდუქტების დამამზადებელი საწარმო.

არის ასევე ღვინის, ზეთის, ლითონის ნაკეთობათა, პლასტმასისა და სამშენებლო

მასალათა საწარმოები.

სიღნაღის რაიონში არის ნავთობისა და გაზის მცირე საბადო, რომელიც

ექსპლუატაციაშია. ასევე არის სამშენებლო გაჯის საბადო. მოიპოვება სააგურე თიხა

და გამარმარილოებული კირქვები (ბოდბეში), ასევე მდინარე ალაზნის პირას.

აღსანიშნავია, რომ მეღვინეობა, რომელიც კახეთის სამრეწველო პოტენციალის 70%-ს

შეადგენს, სიღნაღში შედარებით ნაკლებადაა წარმოდგენილი. სამრეწველო

საწარმოთა დიდი უმრავლსეობა, მათი იურიდიული სტატუსიდან გამომდინარე

(ინდმეწარმე), მცირე მასშტაბისაა.

მუნიციპალიტეტში ოდითგანვე კარგად იყო განვითარებული ვაჭრობა, დღესაც

მუნიციპალიტეტის ქალაქებსა და ყველა სოფელში ფუნქციონირებს სხვადასხვა სახის

სავაჭრო და მომსახურების ობიექტები.

მრავლადაა მსხვილფეხა რქოსანი საქონლის, ცხვრის და ღორის ფერმები და

ფუტკრის საშენები.

2.4 ჯანდაცვა და განათლება

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ფუნქციონირებს 24 საჯარო სკოლა,

რომელთაგან: სიღნაღსა და წნორში 4 სკოლაა.

ქ. წნორში არის ჰუმანიტარულ-სამედიცინო კოლეჯი.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ასევე ფუნქციონირებს 23 სკოლამდელი (საბავშვო

ბაღი და ბაგა–ბაღი) სასწავლო–სააღმზრდელო დაწესებულება (ცხრილი 4).

მუნიციპალიტეტის ყველა ტერიტორიულ ორგანოში ფუნქციონირებს ბიბლიოთეკა.




25

ქალაქ წნორში ფუნქციონირებს 1 საავადმყოფო და 1 პოლიკლინიკა, ასევე 1

პოლიკლინიკაა ქ. სიღნაღში. ხორნაბუჯის და ზემო მაღაროს თემების გარდა ყველა

თემში არის ამბულატორია (ცხრილი 5).

მუნიციპალიტეტში ფუნქციონირებს უფასო სასწრაფო-სამედიცინო სამსახური.

2.5. ინფრასტრუქტურა

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია სრულად არის მოქცეული მობილური

კავშირგაბმულობის კომპანიების „მაგთიკომის“, „ჯეოსელის“, „ბილაინის“ დაფარვის

ზონაში. მუნიციპალიტეტის ქალაქებში ფუნქციონირებს კავშირგაბმულობის

კომპანია „სილქნეტი“. ინტერნეტ კავშირს უზრუნველყოფენ შემდეგი ინტერნეტ

პროვაიდერები: „სილქნეთი“ (ADSL და DIAL-UP), “მაგთიკომი“, „ბილაინი“ და

„ჯეოსელი“.

მთლიანად გაზიფიცირებულია მუნიციპალიტეტის ორივე ქალაქი, ასევე სოფლები:

ნუკრიანი, საქობო, ზემო მაღარო, ბოდბისხევი, ჯუგაანის და ვაქირის - 80%, ანაგის -

40%, ქვემო მაღაროს 70%. გაზიფიკაციის სამუშაოები მიმდინარეობს სოფლებში:

ტიბაანი და ქვემო მაჩხაანი. დანარჩენ სოფლებს ბუნებრივი აირი არ მიეწოდებათ.

ბუნებრივი აირის მიწოდებას უზრუნველყოვს კომპანია „სოკარი“.

ელექტროფიკაციის კუთხით სიღნაღის მუნიციპალიტეტი მთლიანად არის

ელექტროფიცირებული. ელექტროენერგიის მიწოდებას უზრუნველყოფს „კახეთის

ენერგო დისტრიბუცია“.

კანალიზაციის სისტემა ფუნქციონირებს მხოლოდ ქალაქ სიღნაღში და ქალაქ წნორის

ერთ უბანში.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტში გადის მხოლოდ შიდასახელმწიფოებრივი და

ადგილობრივი მნიშვნელობის საავტომობილო გზები. ცენტრალური გზების საფარი

სრულად არის მოასფალტებული და ნაწილ სოფლებში მობეტონებულიც. შიდა

საუბნო გზები გრუნტისაა და მათი დიდი ნაწილი რეაბილიტაციას საჭიროებს. რაც

შეეხება სავარგულებთან მისასვლელ გზებს, მათი უმეტესობა სრულად

ამორტიზებულია. სასმელი წყლით უზრუნველყოფილია ორივე ქალაქი და, პრაქტიკულად, ყველა

თემი. ნაწილ სოფლებში სასმელი წყალი მიეწოდებათ გრაფიკით, კვირაში 3-4 დღე.

ყველა სოფელში არის, აგრეთვე, საუბნე ონკანები და წყაროები. უნდა აღინიშნოს,

რომ სოფელ საქობოს და მაშნაარის სასმელი წყლის სისტემის სათავეების

დაბინძურების გამო, ამ სოფლებში წყალი სასმელად უვარგისია და მოსახლეობა

სასმელ წყალს, ძირითადად, სოფელში არსებული წყაროებიდან იღებს.

2.6. კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლები

სიღნაღის მუნიციპალიტეტი მდიდარია ისტორიულ-კულტურული მემკვიდრეობის

ძეგლებით. მისი მთავარი ღირსშესანიშნაობა თავად ქალაქი სიღნაღი და წმინდა

ნინოს მონასტერია.

ადრე სიღნაღი წარმოადგენდა პატარა დასახლებულ პუნქტს, რომელსაც გააჩნდა

ასევე პატარა ციხე-გალავანი, 1770 წელს მეფე ერეკლე მეორემ ქალაქთა სიაში შეიტანა.




26

ამავე პერიოდში გაჩნდა 5 კმ-ზე მეტი სიგრძის 40 ჰა ფართობის მქონე ციხე-გალავანი,

რომელსაც მთელი ქიზიყის მოსახლეობის დატევა შეეძლო. ციხე-გალავანს ჰქონდა 23

კოშკი, 8 კარი, იგი იყო უწყვეტი და ერთ-ერთი უდიდესი საქართველოს ისტორიულ

ნაგებობებში. დღეისათვის იგი თითქმის პირვანდელი სახითაა აღდგენილი.

მე-19 საუკუნისთვის სიღნაღის მაზრა ცნობილი იყო თავისი განვითარებული

ეკონომიკით. იგი წარმოადგენდა ხელოსნობის, ვაჭრობისა და კულტურის

უმსხვილეს ცენტრს მთელს აღმოსავლეთ საქართველოში. ქალაქში ამქრული

ხელოსნობის 20 სხვადასხვა დარგს მისდევდნენ. ქალაქის მთავარ მოედანზე

განლაგებული იყო 131 დუქანი და სავაჭრო ფარდული.

სიღნაღი იყო ერთ-ერთი პირველი ქალაქი საქართველოში, სადაც 1872 წლის 19

აგვისტოს გაიმართა პირველი ოფიციალური თეატრალური წარმოდგენა. სიღნაღის

სცენაზე გამოდიოდნენ ცნობილი მსახიობები: სანდრო ახმეტელი, ლადო

მესხიშვილი, ელისაბედ ჩერქეზიშვილი, ვასო აბაშიძე და სხვა.

სიღნაღი იყო რიგით მე-5 ქალაქი, სადაც ქართულ ენაზე გამოვიდა პირველი ნაბეჭდი

გაზეთი (1912წ. ,,ხმა კახეთისა”).

სიღნაღი განსაკუთრებული ქალაქია თავისი მდებარეობითა და არქიტექტურით:

ციხე-გალავნით, ძველი ეკლესიის ზარებით, ლამაზი სახლებით, უაღრესად

ეროვნული მოჩუქურთმებული აივნებით, ქართული აგურით ნაშენი სახლებით,

მარნებითა და სარდაფებით.

საინტერესოა ხირსის წმ. სტეფანეს მონასტერი, რომელიც მე-6 საუკუნეში

ცამეტთაგან ერთ-ერთმა, მამა სტეფანე ხირსელმა დააარსა. დღეისათვის იგი მოქმედი

მამათა მონასტერია, სადაც შემორჩენილია უძველესი ფრესკები.

სიღნაღის მახლობლად არის ქართველთა სავანე, ბოდბის წმ. ნინოს მონასტერი,

რომელიც მე-4 საუკუნეშია საფუძველჩაყრილი და სადაც ქართველთა

განმანათლებლის წმ. ნინოს საფლავი მდებარეობს.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის კულტურული მემკვიდრეობის ძირითადი ძეგლების

სია მოცემულია ცხრილში 6.

2.7. ტურიზმი

სიღნაღის მუნიციპალიტეტში ისტორიული და კულტურულ-შემეცნებითი

ტურიზმის სახეობებია განვითარებული.

2007 წლის კახეთის რეგიონის პასპორტის მიხედვით, რაიონში ერთი 18 ადგილიანი

სასტუმრო იყო, ასევე ფუნქციონირებდა 27 საოჯახო სასტუმრო, ჯამში 152 ადგილით.

ქალაქი სიღნაღი რეაბილიტაციის შემდეგ მრავალი ქვეყნის წარმომადგენლების

ინტერესების სფეროში მოექცა და მსოფლიო დონის ერთ-ერთ ტურისტულ ცენტრად

იქცა. ტურისტული სეზონი სიღნაღში აპრილში იწყება და ნოემბრის ბოლომდე

გრძელდება.

ქალაქის ყველაზე საინტერესო ნაწილია რესტავრირებული ისტორიული უბნები (ნ.

ბარათაშვილის, ცოტნე დადიანის, მერაბ კოსტავას, თამარ მეფის, რუსთაველის, 9

აპრილის, დავით აღმაშენებლის, ვახტანგ გორგასალის ქუჩები). ისტორიული შენობა-

ნაგებობები თავისებური არქიტექტურული სტილით გამოირჩევა.




27

სიღნაღი ყოველდღიურად მრავალ ქართველ და უცხოელ სტუმარს მასპინძლობს.

ტურისტებს შესაძლებლობა აქვთ საღამოობით ქალაქის ქუჩებში ეტლით ისეირნონ,

ასევე მინი ავტობუსებით, გიდის თანხლებით, დაათვალიერონ ღირსშესანიშნავი

ადგილები.

სტუმრებს შეუძლიათ ავიდნენ ქალაქის გალავნის ორიარუსიან კედელზე და

სათოფურებიდან გადახედონ დიდებულ ალაზნის ველს.

ქალაქ სიღნაღში არის 4 ეკლესია. დამთვალიერებლებს შეუძლიათ ეწვიონ

ევროპული სტანდარტების დონეზე მოწყობილ საქართველოს ეროვნული მუზეუმის

სიღნაღის ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მუზეუმს.

მუნიციპალიტეტში არსებობს რაიონის გამოჩენილი ადამიანების - იოსებ

ნონეშვილის და სანდრო ახმეტელის სახლ-მუზეუმებიც.

2.8. ძირითადი პრობლემები

სიღნაღის მუნიციპალიტეტში ჩატარებული გამოკითხვის შედეგად

მუნიციპალიტეტში მრავალი საერთო პრობლემა გამოვლინდა. მათ შორის

აღსანიშნავია უკანონო ნაგავსაყრელები, რომლებიც განლაგებულია სოფლების

ტერიტორიაზე არსებულ ხევებში და წვიმის დროს ჩაირეცხება ადგილობრივ

მდინარეებში. შესაბამისად, ადგილი აქვს ჰაერის, ნიადაგის და წყლის მნიშვნელოვან

დაბინძურებას.

მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენს ქალაქ სიღნაღის კანალიზაციის სისტემა,

რომლის ფეკალური მასები ჩაედინება სიღნაღის მიმდებარე უსახელო ხევში,

საიდანაც ის ხვდება სოფელ საქობოს და მაშნაარის სასმელი წყლის სათავეებში, რაც

მას სასმელად უვარგისს და სახიფათოს ხდის.

სახნავ-სათეს ფართობებზე ქარსაფარი ზოლების განადგურება იწვევს დათესილი

ფართობების მნიშვნელოვან დაზიანებას და, ზოგ შემთხვევაში, მათ სრულ

განადგურებას.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტში ტყეკაფვის არარსებობის გამო მოსახლეობა ზამთრის

პერიოდში განიცდის სათბობი შეშის მნიშვნელოვან დეფიციტს, რაც, შესაბამისად,

ხელს უწყობს არსებული ტყის საფარის უკანონო გაჩანაგებას.

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე პრაქტიკულად სრულად არის გამოსული

მწყობრიდან სარწყავი წყლის სისტემები, რაც დიდ ზარალს აყენებს სოფლის

მეურნეობის პროდუქციის წარმოებას.

რეაბილიტაციას საჭიროებს შიდასაუბნო გზების მთლიანი ინფრასტრუქტურა.

აღსანიშნავია სოფელი ჯუგაანი, რომელიც განლაგებულია 5 მთის ფერდობზე და

ძლიერი წვიმების დროს მთის შუა ხევებიდან მოვარდნილი ღვარცოფების შედეგად

მნიშვნელოვნი საფრთხის ქვეშ ექცევა დაახლოებით 4 უბანი - 150 კომლი,

რომელთაც ექმნებათ საცხოვრებელი სახლების დატბორვის და, შესაძლოა, სრულად

განადგურების საფრთხეც.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული ხევების უმეტესი

ნაწილი ნალექიანობის დროს ძლიერი ღვარცოფებით ხასიათდება. ასეთია

მაგალითად, ანაგის ხევი და მთავარანგელოზის ხევი, რომლის ღვარცოფული




28

ნაკადი ტალახოვან-ქვიანია, მასალის ოდენობა ასეულობით კუბურ მეტრს

შეადგენს. ღვარცოფი ანადგურებს სოფ. ანაგის და მიმდებარე ტერიტორიების

სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებსა და საავტომობილო გზას. საკმაოდ მძლავრი

ღვარცოფის გავლით გამოირჩევა უსახელო ხევი, რომელიც გადის სოფ. ვაქირსა

და ანაგას შორის.

ღვარცოფული პროცესები შედარებით ნაკლებად აზიანებს ქალაქ წნორის და

სოფლების ბოდბისხევის, საქობოს, მაშნაარის და ქვემო მაჩხაანის მოსახლეობას,

სადაც ღვარცოფების შედეგად ადგილი აქვს ქვის მასის გამოტანას საავტომობილო

გზებზე და იშვიათ შემთხვევაში საკარმიდამო ნაკვეთების დატბორვას.

გაზაფხულზე მდ. ალაზნის ადიდების შედეგად სოფლების ერისიმედის და

ხორნაბუჯის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების ნაწილი იტბორება, რაც გავლენას

ახდენს მოსავლიანობის მნიშვნელოვან შემცირებაზე.

ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტირებისა და

ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში

29

ცხრილი 1. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის განაწილება ქალაქებისა და სოფლების მიხედვით

# დასახლებული

პუნქტი

სულ

მოსახლეობა

მოსახლეობის განაწილება ასაკის

მიხედვით

მასახლეობის

განაწილება

სქესის


ინვ

ალი

დებ

ი

ლტ

ოლ

ვილ

ები

ეკო

მიგ

რან

ტებ

ი

სიღ

არი

ბის

ზღ

ვარ

ს ქვ

ემო

თ

მყო

ფი

მოსა

ხლ

ეობ

ა

0-5 წწ. 6-18 წწ. 19-65 წწ. 65-ის

ზემოთ მამრ. მდედ.

1 საქობო 3977 62 258 2846 811 1900 2077 8 4 0 302

2 ანაგა 2500 55 210 1335 900 1200 1300 55 2 0 199

3 ვაქირი 2912 73 255 1704 880 1170 1742 10 9 0 388

4 ნუკრიანი 2556 82 210 1564 700 1200 1356 12 0 0 180

5 ქვემო ბოდბე 4600 75 320 3225 980 2300 2300 70 11 11 280

6 ზემო ბოდბე 450 27 50 233 140 200 250 15 4 0 40

7 ქვემო მაღარო 2300 35 155 1410 700 920 1380 40 15 0 88

8 ზემო მაღარო 200 12 28 120 40 90 110 10 5 0 30

9 ქ. სიღნაღი 2800 140 280 1820 560 1200 1600 90 11 0 283

10 ქ. წნორი 6444 225 415 4594 1210 2894 3550 81 14 0 347

11 ბოდბის ხევი 3884 100 220 2634 930 1880 2004 9 0 0 147

12 ჯუგაანი 2891 200 315 1596 780 1300 1591 90 8 0 625

13 ერისიმედი 320 35 55 130 100 160 160 5 0 300 40

14 ტიბაანი 2745 30 225 1850 640 1245 1500 10 14 14 324

15 ქვემო მაჩხაანი 1000 50 110 520 320 450 550 9 3 0 140

16 ხირსა 470 20 40 265 145 235 235 11 0 0 92

17 ხორნაბუჯი 220 7 23 140 50 110 110 3 0 170 30

18 ძველი ანაგა 2100 110 217 1223 550 1000 1100 11 0 0 150

19 ილიაწმინდა 1200 30 100 970 100 550 650 1 15 40 87

სულ 43569 1368 3486 28179 10536 20004 23565 540 115 535 3772

ადგილობრივი შესაძლებლობების გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტირებისა და

ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ კავკასიაში

30

ცხრილი 2. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების განაწილება ქალაქებისა და სოფლების



პუნქტი

სულ მიწის

ფართობი

(ჰა)

სასოფლო-

სამეურნეო

მიწის

ფართობი (ჰა)

პრივატიზებული

ფართობი (ჰა)

სახნავი

(ჰა) ნარგავი (ჰა) საძოვარი (ჰა)

1 საქობო 2040 2000 1000 1200 400 400

2 ანაგა 2286 2186 1500 1007 132 1047

3 ვაქირი 3083 3033 1527 1527 77 1429

4 ნუკრიანი 8187 8132 1139 1139 230 6763

5 ქვემო ბოდბე 14612 14512 7500 1200 12 13300

6 ზემო ბოდბე 6754 6712 2000 852 10 5850

7 ქვემო მაღარო 7640 7600 880 3800 20 3780

8 ზემო მაღარო 3525 3520 200 500 20 3000

9 ქ. სიღნაღი 110 60 60 60 0 0

10 ქ. წნორი 2700 2594 800 1744 150 700

11 ბოდბის ხევი 10535 10465 1000 4390 275 5800

12 ჯუგაანი 3600 3535 1200 2600 235 700

13 ერისიმედი 1070 1055 0 250 5 800

14 ტიბაანი 4000 3960 2000 2098 318 1544

15 ქვემო მაჩხაანი 5070 5045 2000 2000 45 3000

16 ხირსა 1450 1435 0 700 35 700

17 ხორნაბუჯი 825 816 0 426 17 373

18 ძველი ანაგა 3484 3442 1100 1342 500 1600

19 ილიაწმინდა 2449 2434 245 1700 76 658

სულ 83420 82536 24151 28535 2557 51444


ცვლილებასთან ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ

კავკასიაში

31

ცხრილი 3. სამრეწველო ობიექტები

საწარმოს დასახელება ფაქტიური

მისამართი ეკონომიკური საქმიანობის სახე

შპს " თონე " ქ.წნორი სტალინის ქ

N19-ა

პურის წარმოება; არახანგრძლივი შენახვის

ცომეული საკონდიტრო ნაწარმის წარმოება

იმ "კიკოლაშვილი მიხეილი" ლოლაშვილის ქ. №6 პურის წარმოება; არახანგრძლივი შენახვის


იმ "მახარობლიშვილი ლიანა" ქ. წნორი პურის წარმოება; არახანგრძლივი შენახვის


ილია ჭუჭულაშვილი ქ. წნორი პურის წარმოება; არახანგრძლივი შენახვის


თეიმურაზი ბენაშვილი ქ. წნორი პურის წარმოება; არახანგრძლივი შენახვის


გიორგი ყარალაშვილი საქობო პურის წარმოება; არახანგრძლივი შენახვის


რამაზი ჯავაშვილი ქ. წნორი ფქვილის წარმოება

სპს ”დავითაშვილები” ქ. წნორი ფქვილის წარმოება

ლერი ფხოველიშვილი ქ. წნორი ფქვილის წარმოება

შპს "იმედი" ქვემო ბოდბე ფქვილის წარმოება

ჯემალი ხმალაძე ბოდბისხევი ფქვილის წარმოება

შპს ”ანასეული” საქობო ფქვილის წარმოება

შპს "ხოხბის ცრემლები" ბარათაშვილის ქ.№18 ღვინის წარმოება

შპს "სიღნაღი-2007" ბოდბისხევი რძის გადამუშავება და ყველის წარმოება

ანდრო ჯიქურიშვილი ჯუგაანი რძის გადამუშავება და ყველის წარმოება

იოსები ბაკაშვილი ქ. წნორი რაფინირებული ზეთებისა და ცხიმების

წარმოება

იოსებ ჩახნაშვილი საქობო რაფინირებული ზეთებისა და ცხიმების


იმ "ჯანგულაშვილი ნაირა" ნუკრიანი უალკოჰოლო სასმელების წარმოება




32

შპს გაზეთი "სიღნაღის მაცნე" დ.აღმაშენებლის ქ.N1 გაზეთების გამოცემა

დავითი ნადირაშვილი ბეჟანიშვილის ქ.N2 სხვა სახის ავეჯის წარმოება

იოსები ნარინდოშვილი ქ. წნორი მშენებლობაში გამოსაყენებელი

პლასტმასის ნაკეთობების წარმოება

გივი თეგაშვილი ქ. წნორი ლითონის სამშენებლო ნაკეთობების


შპს "საამური" ბოდბისხევი აგურისა და ბლოკების წარმოება

გამომწვარი თიხისაგან

ცხრილი 4. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის განათლების ობიექტები


პუნქტი

განათლება

ბაღი სკოლა კოლეჯი უმ. სასწ.

1 საქობო 1 1 0 0

2 ანაგა 1 2 0 0

3 ვაქირი 1 1 0 0

4 ნუკრიანი 2 3 0 0

5 ქვემო ბოდბე 3 1 0 0

6 ზემო ბოდბე 1 1 0 0

7 ქვემო მაღარო 1 1 0 0

8 ზემო მაღარო 0 0 0 0

9 ქ. სიღნაღი 1 1 0 0

10 ქ. წნორი 2 3 1 0

11 ბოდბის ხევი 2 1 0 0

12 ჯუგაანი 1 1 0 0

13 ერისიმედი 1 1 0 0

14 ტიბაანი 1 2 0 0

15 ქვემო მაჩხაანი 1 1 0 0

16 ხირსა 1 1 0 0

17 ხორნაბუჯი 1 1 0 0

18 ძველი ანაგა 1 1 0 0

19 ილიაწმინდა 1 1 0 0

სულ 23 24 1 0




33

ცხრილი 5. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ჯანდაცვის ობიექტები და მომსახურე

პერსონალი


პუნქტი

ჯანმრთელობა

პოლიკლინიკა ამბულატორია საავადმყოფო ექიმი ექთანი

1 საქობო 0 1 0 2 3

2 ანაგა 0 1 0 2 2

3 ვაქირი 0 1 0 2 3

4 ნუკრიანი 0 1 0 2 3

5 ქვემო ბოდბე 0 1 0 4 2

6 ზემო ბოდბე 0 1 0 1 1

7 ქვემო მაღარო 0 1 0 4 3

8 ზემო მაღარო 0 0 0 0 0

9 ქ. სიღნაღი 1 0 0 9 10

10 ქ. წნორი 1 0 1 12 11

11 ბოდბის ხევი 0 1 0 2 2

12 ჯუგაანი 0 1 0 2 2

13 ერისიმედი 0 1 0 1 1

14 ტიბაანი 0 1 0 2 2

15 ქვემო მაჩხაანი 0 1 0 1 1

16 ხირსა 0 1 0 1 1

17 ხორნაბუჯი 0 0 0 0 0

18 ძველი ანაგა 0 1 0 1 1

19 ილიაწმინდა 0 1 0 1 1

სულ 2 15 1 49 49

ცხრილი 6. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების

დასახელება, აგების თარიღი და მდებარეობა

# ძეგლის დასახელება ძეგლის მდებარეობა აგების თარიღი

1. წმინდა გიორგის ეკლესია ქალაქი სიღნაღი XVI ს. 2. ბოდბის წმინდა ნინოს მონასტრი ქალაქი სიღნაღი VI-VII სს. 3. წმ. სტეფანეს სახელობის

ეკლესია

ქალაქი სიღნაღი XVII ს.

4. აღდგომის სახელობის ეკლესია სოფ. ანაგა XII ს. 5. ელიას სახელობის ეკლესია სოფ. ანაგა VII-IX სს. 6. მთავარანგელოზის სახელობის


სოფ. ანაგა XVII ს.




34


7. ქალწული მარიამის სახელობის


სოფ. ანაგა XV ს.

8. ღვთისმშობლის მიძინების

სახელობის ეკლესია

სოფ. ანაგა X ს.

9. წმ. ნინოს სახელობის ეკლესია სოფ. ანაგა XVI ს. 10. კვირაცხოვლის სახელობის


სოფ. ანაგა XI ს.

11. ფერიცვალების სახელობის


სოფ. ანაგა -

12. ღვთისმშობლის სახელობის


სოფ. ანაგა XV ს.

13. წმ. ბარბარეს სახელობის ეკლესია სოფ. ანაგა XVI ს. 14. წმ. გიორგის სახელობის ეკლესია სოფ. ანაგა XVI ს. 15. წმ. გიორგის სახელობის ეკლესია სოფ. ანაგა VII-IX სს. 16. წმინდა კვირიკეს სახელობის


სოფ. ბოდბისხევი XVI ს.



სოფ. ბოდბისხევი XVII ს.

18. წმ. ნიკოლოზის სახელობის



19. წმ. მარიამის მიძინების


სოფ. ბოდბისხევი XVII ს.

20. ფერისცვალებისსახელობის



21. სტეფან ხირსელის სახელობის

ტაძარი

სოფ. ტიბაანი VI-VIII სს.

22. მთავარანგელოზის სახელობის


სოფ. ტიბაანი XII-XIII სს.

23. დედა მარიამის სახელობის


სოფ. ტიბაანი -

24. კვირაცხოვლის სახელობის


სოფ. ტიბაანი -

25. კავთის წმინდა გიორგის


სოფ. ტიბაანი VIII ს.

26. ძელიცხოვლის სახელობის


სოფ. ჯუგაანი XIX ს.

27. ქაშვეთის სახელობის ეკლესია სოფ. ნუკრიანი XII ს. 28. წმ. გიორგის სახელობის ეკლესია სოფ. ნუკრიანი XVI ს.




35




სოფ. ნუკრიანი -

30. წმ. გიორგის სახელობის ეკლესია სოფ. ნუკრიანი XIX ს. 31. იოანე ნათლისმცემლის


სოფ. ვაქირი XII-XII სს.

32. კვერაცხოვლის სახელობის

ეკლესია (ძველი)

სოფ. ვაქირი VI ს.

33. კვირაცხოვლის სახელობის

ეკლესია (ახალი)

სოფ. ვაქირი XIII ს.

34. წმ. გიორგის სახელობის ეკლესია სოფ. ვაქირი XVII ს. 35. ორმოცმოწამეთა სახელობის


სოფ. ქვ. მაჩხაანი -

36. ნათლისმცემლის სახელობის






38. წმინდა გიორგის სახელობის


ქ. წნორი XVI ს.

39. წმინდა გიორგის სახელობის


ქ. წნორი -

40. ნასომხარის ეკლესია ზ. ბოდბე XVII ს. 41. ღვთისმშობლის სახელობის


ზ. ბოდბე -

42 ზღუდარის წმ. გიორგის


ზემო მაღარო XVII ს.

43 სამსაყდრის სახელობის ეკლესია ზემო მაღარო XVI ს. 44. დავით გარეჯის სახელობის


მაღარო X-XI სს.

45. წმ. გიორგის სახელობის ეკლესია მაღარო XVII ს. 46. მამათა ორმოცმოწამეთა


სოფ. საქობო XVII ს.

47. წმ. გიორგის სახელობის ეკლესია სოფ. საქობო X ს. 48. წმ. მარიამის სახელობის ეკლესია სოფ. საქობო VII ს. 49. წმ.ზაბოლონის და წმ. სოსანას


სოფ. საქობო -




36

3. კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და მომავლის სცენარი

სიღნაღის მუნიციპალიტეტისათვის

3.1 კლიმატის მიმდინარე ცვლილება სიღნაღის მუნიციპალიტეტში

3.1.1 მრავალწლიური კლიმატური მახასიათებლები

siRnaRis municipalitetis didi nawili uWiravs ivris zegans.

municipalitetSi Semodis gomboris qedis mcire monakveTi. municipalitetis

farglebSi gomboris qedis umaRles mTas Woporti (1087 m) warmoadgens.

municipalitetis CrdiloeTi nawili uWiravs alaznis vakes. municipalitetis

farglebSi alaznis vakis absoluturi simaRlea 220-350 m.

siRnaRis municipalitetis teritoria hidrografiul qsels moklebulia.

aqaur miwaze gvxvdeba ZiriTadad perioduli xasiaTis mdinareebi. gamosayofia

ori mdinare: alazani da iori. alazani municipalitetis aRmosavleT nawilSi

Camoedineba lagodexisa da azerbaijanis sazRvarTan. mdinare iori ivris

zegans kveTs samxreT nawilSi. municipalitetis farglebSi ioris sigrZe

daaxloebiT 28 km-ia. municipalitetis mdinareebi diddeba gazafxulsa da

zafxulis dasawyisSi, weliwadis sxva dros ki wyalmcirobaa. m.korZaxias (1961) mixedviT, teritoria miekuTvneba kontinenturi subtropikuli klimatidan zRvis klimatze gardamavali olqis zomierad notio klimatur zonas zomierad civi zamTriTa da cxeli zafxuliT, naleqis ori maqsimumiT weliwadSi. teritoriis daxasiaTeba moxda siRnaRis meteosadguriT, romelic mdebareobs zRvis donidan 795 metr simaRleze. 1949-1960 wlamde arsebul dakvirvebebze dayrdnobiT, am teritoriis saSualo wliuri temperatura 11.10C-ia, yvelaze civi Tvis (ianvari) saSualo _ 0.20C, yvelaze cxeli Tvis (agvisto) saSualo _ 22.50C absoluturi minimumi minus -240C-ia, xolo absoluturi maqsimumi plius 370C. aqtiur temperaturaTa jami (+100C–ze maRla) 3471 gradusia. naleqebis wliuri jami 735 mm-ia, romlis Tviuri jamis maqsimumic, rogorc wesi, maisis TveSi modis da 128 mm-s Seadgens, meore maqsimumi seqtember-oqtomberSi daikvirveba (64-60 mm), xolo minimumi _ ianvarSi (25 mm). qaris saSualo wliuri siCqare 2.0 m/wm-s udris. mimdebare teritoriaze, ZiriTadad, gabatonebulia dasavleTis da aRmosavleTis mimarTulebis qarebi.




37

3.1.2. დაკვირვებულ მონაცემთა ბაზა და მიმდინარე ცვლილებების შეფასების

მეთოდოლოგია

siRnaRisTvis dakvirvebis periodi (1961-2010), meteorologiuri elementebi (temperatura, naleqebi, qari) da gamoyenebuli kvlevis meTodi identuria imisa, rac gamoyenebul iqna sxva municipalitetebSi. 1977 wels aq meteorologiuri sadguri daixura da 1984 wlamde muSaobda saguSagos reJimSi. anu dakvirvebebi tardeboda dReRameSi mxolod orjer da ara standartul vadebze 3 saaTSi erTxel. Sesabamisad, am periodisaTvis arsebobs monacemebi haeris maqsimaluri da minimaluri temperaturisTvis da naleqebis raodenobis Sesaxeb. temperaturisa da naleqebis dakvirvebis rigebSi arsebuli wyveta aRdgenili iqna droiTi rigebis urTierThomogenobis principze dayrdnobiT dedofliswyaros meteosadguris monacemebis gamoyenebiT. es ukanaskneli sxva sadgurebTan SedarebiT SeirCa klimaturi pirobebis msgavsebis safuZvelze. rac Seexeba, qaris siCqaris monacemebs, maTi aRdgena ver moxerxda, ramdenadac ver SeirCa mezobeli sabaziso (e.w. reference) sadguri, sadac am parametrebs Soris korelaciuri kavSirebi iqneboda sakmarisad maRali da droiTi rigebis urTierThomogenoba _ daculi.

3.1.3. მიღებული შედეგების ანალიზი qvemoT moyvanil diagramebze nax. 1-5 warmodgenilia ori 25-wliani periodis saSualoebi sxvadasxva klimaturi parametrisaTvis.

nax. 1. ori 25-wliani periodis saSualo temperaturis wliuri da sezonuri

mniSvnelobebi (siRnaRi, 0C)

saSualo temperatura. naxazi 1-dan Cans, rom saSualo wliuri temperatura siRnaRis meteosadguris mimdebare zonaSi or ganxilul periods Soris

momatebulia (+0.60C) (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 1). Audidesi nazrdi aRiniSneba zafxulSi, rodesac or periods Soris sxvaoba 1 graduss aWarbebs. danarCen sezonebze daTbobis sidide erTi rigisaa da naxevar graduss Seadgens. wrfivi trendebiT dasturdeba zafxulis, Semodgomisa da saSualo wliuri

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

zamTar

i

gaz

afxul

i

zaf

xuli

Semodgoma

wel

i

saSualo temperatura

1961_1985

1986_2010




38

temperaturis zrda. cvlilebis maqsimaluri siCqare gamovlinda zafxulSi

(trendis daxris kuTxea 0.046) (ix. cxrili 7). absoluturi maqsimumi: absoluturi maqsimumi zamTris garda yvela sezonze gadafarulia, sxvaoba or periods Soris maqsimaluria da 4 gradusamde

aRwevs.

Semodgomaze (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 3). iseve, rogorc saSualo temperaturisTvis, wrfivi trendebiT dasturdeba zafxulis, Semodgomisa da wliuri eqstremumebis zrda. clilebis maqsimaluri siCqare gamovlinda Semodgomaze (trendis daxris kuTxea 0.092).

nax. 2. ori 25-wliani periodis temperaturebis absoluturi maqsimumisa da absoluturi minimumis wliuri da sezonuri mniSvnelobebi (siRnaRi, 0C)

absoluturi minimumi. TiTqmis yvela sezonze aRiniSneba am parametris daTboba daaxloebiT 4-5 gradusiT, mxolod Semodgomaze daikvirva

absoluturi minimumis umniSvnelo gadaWarbebis SemTxveva (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 5). aRniSnuli cvlilebebi saimedoa da wrfivi trendiT dasturdeba mxolod gazafxulze, rodesac cvlilebis siCqare 0.080C-s Seadgens weliwadSi.

nax. 3. ori 25-wliani periodis saSualo maqsimaluri da saSualo minimaluri

temperaturebis wliuri da sezonuri mniSvnelobebi (siRnaRi, 0C)

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

45.0

zamTar

i

gaz

afxul

i

zaf

xul

i

Semodgoma

wel

i

temperaturis absoluturi maqsimumi

1961_1985

1986_2010

-20.0

-15.0

-10.0

-5.0

0.0

5.0

10.0

zamTar

i

gaz

afxuli

zaf

xul

i

Semodgoma

wel

i

temperaturis absoluturi minimumi

1961_1985

1986_2010

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

zamTar

i

gaz

afxuli

zaf

xul

i

Sem

odgoma

wel

i

saSualo maqsimaluri temperatura

1961_1985

1986_2010

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

zam

Tar

i

gaz

afxul

i

zaf

xul

i

Semodgoma

wel

i

saSualo minimaluri temperatura

1961_1985

1986_2010




39

saSualo maqsimumi. nax.3 aCvenebs, rom cvlilebis suraTi or periods Soris saSualo temperaturis msgavsia, oRond maqsimumis SemTxvevaSi daTbobis tendenciebi ufro intensiuria zafxulSi da Semodgomaze, aseve saSualo wliuri mniSvnelobebis mixedviT. am parametris wliuri mniSvneloba gazrdilia saSualod 0.70C-iT da es xdeba zafxulisa da Semodgomis sezonebis daTbobis xarjze. udidesi gadaxra zafxulSi aRiniSna (+1.50C),

xolo Semodgomaze nazrdi naxevar graduss aWarbebs (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 2). iseve, rogorc saSualo temperaturisa da absoluturi maqsimumis SemTxvevaSi, aRniSnuli cvlilebebi mdgradi xasiaTisaa da wrfivi trendebiT dasturdeba zafxulis, Semodgomisa da saSualo wliuri sidideebis zrda. cvlilebis maqsimaluri siCqare gamovlinda zafxulSi (trendis daxris

kuTxea 0.065) (ix. cxrili 7). saSualo minimumic damTbaria, ZiriTadad. zafxulis daTbobis xarjze (+1.00C). wliuri mniSvneloba am parametrisTvisac momatebulia (+0.60C). danarCen

sezonebzec nazrdebi amave rigisaa (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 4). trendiT dasturdeba mxolod zafxulis da saSualo wliuri minimumebis daTboba (ix.

cxrili 7). sxva temperaturul trendebTan SedarebiT am parametris cvlilebis siCqareebi SedarebiT dabalia da daxloebiT 0.030C-s Seadgens weliwadSi. temperaturis saSualo dReRamuri amplituda umniSvnelod Semcirebulia zamTarSi minimumis SedarebiT intensiuri awevis Sedegad. gazafxulze or periods Soris cvlileba ar aRiniSneba, xolo zafxulSi da Semodgomaze minimumebTan SedarebiT maqsimumebis ufro niSvnadi matebis gamo, temperaturis dReRamuri ryevadoba gazrdilia Sesabamisad, 0.20C da 0.40C-iT. or periods Soris sxvaoba saSualo wliuri mniSvnelobebisTvis, aseve

umniSvneloa da +0.20C-s Seadgens (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 6). klebis tendenciebi saimdoa zafxulis da Semodgomis sezonebze, agreTve, saSualo wliuri mniSvnelobebisTvis, rodesac cvlilebis siCqare +0.020C-s Seadgens

weliwadSi (ix. cxrili 7). jamuri naleqebi. am raionSi zafxulsa da gazafxulze sezonuri jamebis Semcireba (-3%, -15%) gakompensirebulia Semodgomaze da ganskuTrebiT, zamTarSi naleqebis raodenobis matebiT, Sesabamisad 16% da 23%-iT (ix.

danarTi 3.1.5, cxrili 7). Sedegad, naleqebis wliuri jamebi TiTqmis ucvlelia. anu, zamTari da Semodgoma SedarebiT naleqiani, xolo zafxuli da gazafxuli ufro mSrali gaxda, Tumca or periods Soris gamovlenili cvlilebebi arasaimedoa da trendebiT ar dasturdeba. rac Seexeba dRe-RameSi mosuli naleqebis maqsimumebs, am parametris saSualo mniSvnelobebi yvela sezonze mcirdeba. Semcirebis sidide udidesia gazafxuli-zafxulis sezonebze. amave dros, meore periodSi dReRamuri

maqsimumebis gadaWarbeba swored zafxulis sezonze aRiniSna (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 8-9). wrfivi trendebi adasturebs dReRameSi mosuli naleqebis saSualo wliuri raodenobis Semcirebis tendencias. cvlilebis siCqare

weliwadSi -0.08 mm-s Seadgens (ix. cxrili 7).




40

nax. 4. ori 25-wliani periodis naleqebis jami da dRe-RameSi mosuli naleqebis maqsimaluri raodenoba wlisa da sezonebis mixedviT (siRnaRi, mm)

ramdenadac siRnaRis qaris siCqaris monacemebis aRdgena sxva meteosadguris monacemebiT ver moxerxda, mogvyavs 1977 wlamde arsebuli monacemebis analizi. qaris saSualo siCqare 1961-77 wlebisaTvis Sedarebulia 1949-1960 w.w. periodis saSualo mravalwliur klimatur sidideebTan. or periods Soris qaris saSualo siCqare Semcirebulia yvela sezonze 0.1-0.3 m/wm-iT. wliuri saSualoebisTvis or ganxilul periods Soris cvlileba 0.2 m/wm-s Seadgens

(ix. danarTi 3.1.5, cxrili 10). trendi arc erT sezonze ar gamovlinda. rac Seexeba maqsimaluri siCqaris qarebs, monacemebi moipoveba mxolod 1970-77 w.w. periodisaTvis. amdenad, sxvaobis meTodis gamoyeneba ver moxerxda. agebuli wrfivi trendebis Tanaxmad, ganxilul periodSi qaris es maxasiaTeblebi cvlilebis raime mdgrad tendencias ar aCveneben.

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

zamTar

i

gaz

afxuli

zaf

xuli

Semodgoma

wel

i

naleqebis jami

1961_1985

1986_2010

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

zamTar

i

gaz

afxuli

zaf

xul

i

Sem

odgoma

wel

i

naleqebis dReRamuri maqsimumi

1961_1985

1986_2010

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

zam

Tar

i

gaz

afxul

i

zaf

xul

i

Semodgom

a wel

i

naleqebis saSualo dReRamuri maqsimumi

1961_1985

1986_2010

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

2.5

zamTar

i

gaz

afxul

i

zaf

xuli

Semodgoma

wel

i

qaris saSualo siCqare

1949_1960

1961_1977




41

nax. 5 ori periodis (1949-60, 1961-77w.w.) qaris saSualo siCqare wlisa da

sezonebis mixedviT (siRnaRi, m/wm)

siRnaRis mimdebare zonaSi zamTari bolo 25 wlis monacemebze dayrdnobiT wina 25 welTan SedarebiT damTbaria da gaxda ufro naleqiani. gazrdilia TiTqmis yvela ganxiluli temperaturuli parametri, garda absoluturi maqsimumebisa. 2 periods Soris sxvaoba saSualo, saSualo maqsimaluri da saSualo minimaluri temperaturisaTvis daaxloebiT naxevar graduss Seadgens, xolo absoluturi minimumis daTboba 4 graduss aRwevs, rac amcirebs zamTris wayinvebis risks. amas adasturebs yinviani Rameebisa da dReebis ricxvis Semcireba or periods Soris saSualod 4 da 5 dRiT (FD0,

ID0, (danarTi 3.1.5, cxrili 13-14). minimumebis SedarebiT intensiuri daTbobis xarjze umniSvnelod Semcirebulia temperaturis dReRamuri amplituda. am sezonze naleqis sezonuri jamebi momatebulia (23%, 24mm), rac ganpirobebuli unda iyos SedarebiT mcirenaleqiani dReebis gaxSirebiT, xolo dRe-RameSi mosuli maqsimaluri naleqis raodenoba, aseve, dReebi eqstremaluri naleqebiT (R20), Tanmimdevrulad 5 dReSi mosuli naleqebis maqsimumebi, piriqiT, iklebs. Sedegad, gazrdilia naleqis saSualo intensivoba (8%, 0.4mm). or periods (1949-60, 1961-77w.w.) Soris qaris saSualo siCqare Semcirebulia 0.3 m/wm-iT. aRsaniSnavia, rom zamTris sezonze sxvaobis meTodiT gamovlenili cvlilebebi arc erTi ganxiluli klimaturi parametrisTvis trendebiT ar dasturdeba, rac miuTiTebs aRwerili cvlilebebis aramdgrad xasiaTze (ix.

cxrili 7).

cxrili 7. klimaturi parametrebis da eqstremaluri klimaturi indeqsebis cvlilebis sezonuri/wliuri siCqareebi (trendis arsebobis SemTxvevaSi)

parametri

zamTar

i

gaz

afxul

i

zaf

xuli

Semodgoma

wel

i

saSualo temperatura, 0C t.a.* t.a. 0.046 0.031 0.033

saSualo maqsimaluri temperatura, 0C t.a. t.a. 0.065 0.039 0.036

temperaturis absoluturi maqsimumi, 0C t.a. t.a. 0.071 0.092 0.071

saSualo minimaluri temperatura, 0C t.a. t.a. 0.030 t.a. 0.026

temperaturis absoluturi minimumi, 0C t.a. 0.076 t.a. t.a. t.a.

temperaturis saSualo dReRamuri amplituda (DTR), 0

C

t.a. t.a. 0.028 0.026 0.017

haeris saSualo fardobiTi tenianoba, % t.a. t.a. t.a. t.a. t.a. naleqebis jami, mm t.a. t.a. t.a. t.a. t.a. naleqebis dReRamuri maqsimumi, mm t.a. t.a. t.a. t.a. t.a. naleqebis saSualo dReRamuri maqsimumi, mm t.a. t.a. t.a. t.a. -0.080




42

qaris saSualo siCqare, m/wm t.a. t.a. t.a. t.a. t.a. qaris maqsimaluri siCqare, m/wm t.a. t.a. t.a. t.a. t.a. qaris saSualo maqsimaluri siCqare, m/wm t.a. t.a. t.a. t.a. t.a. yinviani Rameebis (Tmin<0°C) raodenoba (FD0) t.a. -0.143 t.a. t.a. -0.386

yinviani dReebis (Tmax<0°C) raodenoba (ID0) t.a. -0.024 t.a. t.a. t.a.

cxel dReTa (Tmax>25°C) raodenoba (SU25) t.a. t.a. 0.364 0.277 0.667

cxel dReTa (Tmax>30°C) raodenoba (SU30) t.a. t.a. 0.500 0.022 0.609

tropikuli Rameebis (Tmin>20°C) raodenoba

(TR20)

t.a. t.a. t.a. t.a. t.a.

dReTa ricxvi, rodesac naleqebis raodenoba≥10 mm (R10)



t.a. t.a. t.a. t.a. -0.071





naleqis saSualo intensivoba, mm/dRe (SDII) t.a. t.a. t.a. t.a. t.a.

Tanmimdevrulad 5 dReSi mosuli naleqebis maqsimumi, mm (Rx5day)


zrdis sezonis xangrZlivoba (GSL, p.x. **) _ _ _ _ t.a.

Tbili periodebis xangrZlivobis indikatori

(WSDI, p.x.) _ _ _ _

t.a.

civi periodebis xangrZlivobis indikatori (CSDI,

p.x.) _ _ _ _

t.a.

Tanmimdevrulad mSrali dReebis raodenoba (CDD, p.x.)

_ _ _ _ t.a.

Tanmimdevrulad naleqiani dReebis raodenoba (CWD, p.x.)

_ _ _ _ t.a.

*t.a. _ trendi ar aris; ** p.x. _ periodis xangrZlivoba. temperaturebis cvlilebis suraTi gazafxulze TiTqmis iseTivea, rogoric zamTarSi, oRond daTbobis tendenciebi SedarebiT Serbilebulia saSualo minimumebisTvis. absoluturi minimumis SemTxvevaSi ki aRiniSneba am parametris mdgradi daTbobis tendecia cvlilebis siCqariT 0.0760

C/weliwadSi. or ganxilul periods Soris saSualo maqsimumebisa da minimumebis daTboba Tanabaria da 0.40

C-s Seadgens. Sedegad, gansxvaveba dReRamis ganmavlobaSi dakvirvebul temperaturis maqsimumsa da minimums Soris meore ganxilul periodSi ar icvleba. saSualo temperaturis mateba naxevari gradusia. gazafxulze saimedod iklebs wayinvebis saSiSroeba, rasac adasturebs yinviani Rameebisa da dReebis ricxvis (dReRamis minimumi Tmin<0°C, dReRamis




43

minimumi Tmax<0°C) Semcireba, Sesabamisad, 3.9 da 1.4 dRiT sezonze wina periodTan SedarebiT. amave dros, iklebs cxel dReTa raodenobac (SU25/30,

danarTi 3.1.5, cxrili 15-16). monacemTa analizidan Cans, rom aRniSnuli Semcireba maisis xarjze xdeba, rodesac TiTqmis yvela temperaturuli parametri agrilebaze miuTiTebs. am sezonze naleqebTan dakavSirebuli yvela maxasiaTebeli am parametris Semcirebaze miuTiTebs. kerZod, naleqebis sezonuri jamebi mcired (-3%-iT) iklebs, Tumca SedarebiT mniSvnelovnad (20%, 5mm) mcirdeba dRe-RameSi mosuli maqsimaluri naleqebis saSualo raodenoba

da naleqis yvela eqstremaluri indeqsi (R10, R20, R50) (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 18-20). anu, gazafxuli xdeba ufro Tbili da odnav mSrali Semcirebuli uxvnaleqiani dReebiT, xolo mcirenaleqiani dReebi, piriqiT, gaxSirebulia. am fonze gazrdilia naleqis saSualo sezonuri intensivoba (SDII). TiTqmis 5 dRiT imatebs savegetacio periodis xangrZlivoba (<50

C; >50C).

amasTan, unda aRiniSnos, rom am sezonze naleqebis reJimSi sxvaobis meTodiT gamovlenili cvlilebebi aramdgrad xasiaTs atarebs da trendi arc erTi maxasiaTeblisTvis ar gamovlenila. zamTrisa da gazafxulis daTbobas adasturebs civi talRebis xdomilebis albaTobis kleba. am indeqsisTvis (CSDI) or periods Soris gadaxra 6.8 dRes Seadgens, Tumca trendi ar

gamovlenila (ix. cxrili 7). or periods (1949-60, 1961-77w.w.) Soris qaris saSualo siCqare Semcirebulia 0.1 m/wm-iT. zafxulis saSualo temperatura sagrZnoblad momatebulia (+1.20

C) maqsimumebis ufro intensiuri awevis xarjze. saSualo maqsimumebis nazrdi 1.5 graduss Seadgens, xolo saSualo minimumis _ 1 gradusia. Sedegad, mdgradi trendiT izrdeba saSualo dReRamuri amplituda. zafxulis cxeli dReebisa da Rameebis raodenoba (indeqsebi SU25, SU30, TR20) sagrZnoblad gazrdilia (ix.

danarTi 3.1.5, cxrili 15-17). anu, zafxulSi saxezea daTbobis yvela indikatori. trendebiT dasturdeba yvela temperaturuli parametris daTbobis tendencia, garda absoluturi minimumebisa da tropikuli Rameebis indeqsisa. cvlilebis siCqare udidesia absoluturi maqsimumebisTvis da yovelwliuri nazrdi 0.070

C-s Seadgens. or periods Soris naleqebis sazonuri jami iklebs (-15%, -36mm). Sedegad, Semcirebulia naleqis saSualo intensivoba (-14%, -1.6mm/dRe). mcirdeba aseve, saSualo dReRamuri maqsimumebi da 10, 20 da 50mm-ze uxvnaleqiani dReebis ricxvi (R10, R20, R50). amave dros, meore periodSi aRiniSna dReRamuri naleqebis udidesi raodenobis gadaWarbebis SemTxveva, gazrdilia Tanmimdevrulad 5 dReSi mosuli naleqebis maqsimumebic (Rx5day). amgvarad, zafxulisTvis risks warmoadgens Zlieri dRe-Ramuri naleqebi. unda aRiniSnos, rom naleqis arc erTi maxasiaTeblisTvis gamovlenili cvlilebebi ar aris niSvnadi da trendebiT ar dasturdeba (ix. cxrili 3.1.1). or periods (1949-60, 1961-77w.w.) Soris qaris saSualo siCqare Semcirebulia 0.2 m/wm-iT. anu, zafxuli siRnaRSi xdeba SedarebiT mSrali da sagrZnoblad Tbili, rasac adasturebs Tbili talRebis xdomilebis albaTobis mateba. am indeqsisTvis (WSDI) or periods Soris gadaxra 2.4 dRes Seadgens, Tumca trendi ar

gamovlenila (ix. cxrili 7)




44

Semodgomaze temperaturis saSualo sididis nazrdi naxevar graduss Seadgens. saSualo temperaturis mateba ganpirobebulia minimumebisa da maqsimumebis TiTqmis Tanabari daTbobiT. amave dros, adgili aqvs absoluturi maqsimumis mniSvnelovan gadaWarbebas. nazrdi or periods Soris 4 gradusamdea. absoluturi minimumisTvis aRiniSneba umniSvnelo agrileba 0.2 gradusiT. es ukanaskneli zrdis Semodgomis wayinvebis saSiSroebas, Tumca yinviani Rameebisa da dReebis ricxvi (FD0, ID0) daklebulia or periods Soris saSualod 0.6 da 0.1 dRiT. amave dros, gazrdilia cxeli dReebisa da Rameebis

ricxvic (SU25, TR20) (ix. danarTi 3.1.5, cxrili 15-17). maqsimumebis SedarebiT intensiuri daTbobis xarjze mdgradi trendiT izrdeba temperaturis dReRamuri ryevadobis sidide. aRmavali trendebi gamovlinda, agreTve, saSualo, saSualo maqsimaluri da absoluturi maqsimaluri temperaturebisTvis. aseve niSvnedia cxel dReTa indikatoris matebac. Semodgomaze naleqebis sezonuri jamebi (+16%, 28mm), iseve rogorc Tanmimdevrulad 5 dReSi mosuli naleqebis maqsimaluri raodenoba (+12%, 13mm) da 10 mm-ze uxvnaleqin dReTa ricxvi imatebs. meore ganxilul periodSi gazrdilia naleqis saSualo intensivobac (9%, 0.8mm/dRe). amave dros, Semcirebulia dRe-RameSi mosuli maqsimaluri naleqebis saSualo da udidesi raodenobebi, agreTve, Tavsxma naleqian dReTa ricxvTan dakavSirebuli eqstremaluri klimaturi indeqsebi (R20, R50). anu, naleqebis jamebis mateba am sezonze, ZiriTadad, SedarebiT mcirenaleqian dReTa gaxSirebis xarjze unda xdebodes. am sezonze sxvaobis meTodiT naleqebis reJimSi gamovlenili aRwerili cvlilebebi aramdgradi xasiaTisaa da trendebiT ar dasturdeba

(ix. cxrili 7). or periods (1949-60, 1961-77w.w.) Soris qaris saSualo siCqare Semcirebulia 0.1 m/wm-iT. anu, Semodgoma gaxda SedarebiT Tbili da naleqiani gaxSirebuli mcirenaleqiani dReebiT.

3.1.4 ექსტრემალური მოვლენები siRnaRis municipalitetis teritoriaze gomboris qedis samxreT-aRmosavleTi nawilis farglebSi aqtiurad mimdinareobs mewyrul-Rvarcofuli da daxramviTi procesebi, xolo md. ioris orive mxareze, md. alaznis marjvena napiris gaswvriv da ivris zeganze ZiriTadad gabatonebulia daxramviTi, Rvarcofuli da gverdiTi eroziuli procesebi. calkeul ubnebze wyaldidobebis Sedegad adgili aqvs datborvebsac. siRnaRis municipalitetis teritoriaze adgili aqvs agreTve mdinareTa mier warmoebul gverdiT erozias da wyaldidobebis Sedegad datborviT movlenebs. Rvarcofi da mewyersaSiSi procesebi: naleqebis indeqsebi gviCvenebs, rom 1 da TanmimdevrobiT 5 dRis ganmavlobaSi gamoyofili naleqis maqsimaluri raodenoba (Rx5day) mcirdeba, iseve rogorc dReTa ricxvi, roca naleqebis dRiuri jami metia 10, 20 da 50 mm-ze da uwyvetad naleqiani periodebi (CWD). eqstremaluri indeqsis (SDII) Semcireba aCvenebs, rom mcirdeba intensivoba (naleqebis wliuri jamis Sefardeba 0.1 mm-ze met naleqian dReTa ricxvTan wlis ganmavlobaSi), ese igi naleqebis jamis ucvlelobis fonze wliurad




45

izrdeba mcirenaleqian dReTa ricxvi. es regioni klimaturad ar aris uxvnaleqiani, dRis ganmavlobaSi 90mm da meti naleqi aq saerTod ar dakvirvebula. rac Seexeba RvarcofsaSiS dReebs, 50 mm-ze meti naleqis mqone dReebis raodenoba mTeli ganxiluli 50 wlis ganmavlobaSi daikvirva 24-jer, 15-jer pirvel, xolo 9-jer meore 25-wlian periodSi. uaryofiTi niSnis trendebi gamovlinda naleqebis saSualo dReRamuri maqsimumebisTvis da 20 mm-ze uxvnaleqiani dReebisTvis (R20).

cxrili 8. Rvarcofisa da mewyerisaTvis saSiSi naleqebis raodenobis cvlileba

Rvarcof da mewyersaSiSi procesebi

dReRamurad mosuli

naleqebis jami > 50 mm-ze

dReRamurad mosuli

naleqebis jami > 90 mm-ze

naleqebis wliuri jamis 200

da meti mm-iT gadaWarbebis SemTxvevebi

SemTxvevaTa ricxvis

cvlileba -6 0 -3

aqve aRvniSnavT, rom Semcirebulia naleqTa wliuri jamis 200 mm da metiT gadametebis SemTxvevebi, rac mewyersaSiSi procesebis kriteriumia. es metyvelebs imaze, rom siRnaRis meteosadguris mimdebare zonaSi Rvarcofebisa da mewyrebis riskebi SedarebiT Semcirebulia. gvalva iseve, rogorc sxva regionebisaTvis Sefasda, naleqebis standartizirebuli indeqsiT (SPI). cxrilSi moyvanilia mkacri da eqstremaluri gvalvebis ganmeorebadobaTa ricxvis cvlileba or periods Soris.

cxrili 9. sxvadasxva periodis mkacri gvalvebis saSualo raodenoba periodebis mixedviT

mkacri gvalva (SPI<-1.5)

1 Tviani 3 Tviani 6 Tviani 9 Tviani 12

Tviani

1961-1985 21 21 19 23 21

1986-2006 8 6 8 5 1

sxvaoba -13 -15 -11 -18 -20

cxrili 10. sxvadasxva periodis eqstremaluri gvalvebis saSualo raodenoba periodebis mixedviT

eqstremaluri gvalva (SPI<-2.0)

1 Tviani

3 Tviani

6 Tviani

9 Tviani

12 Tviani

1961-1985 12 15 12 11 13

1986-2006 1 2 1 0 0




46

sxvaoba -11 -13 -11 -11 -13 am cxrilebis safuZvelze SeiZleba gakeTdes daskvna, rom siRnaRis municipaltetis mimdebare teritoriaze Semcirebulia yvela droiTi masstabis rogorc mkacri, ise eqstremaluri gvalvebi. naleqebis wliuri jamebis ucvlelobis fonze aseTi suraTi aixsneba imiT, rom naleqebis deficitis TiTqmis yvela SemTxveva aRiniSna, ZiriTadad, pirvel 25-wlian periodSi da miekuTvneba 1961-63, 1970-72, 1978-79 w.w. periodebs. sakuTriv gvalvis indeqsi mTeli ganxiluli periodis ganmavlobaSi yvela droiTi bijis mixedviT da gansakuTrebiT, xangrZlivmasStabiani gvalvebisTvis, xasiaTdeba zrdis tendenciebiT, rac naleqebis deficitis Semcirebaze miuTiTebs da ganpirobebuli unda iyos am raionSi sxvadasxva sezonze naleqebis reJimis cvlilebis gansxvavebuli tendenciebiT. amasTan, es raioni SedarebiT mSral klimatur zonaSia da soflis meurneobisTvis gvalvebis problema aq mwvaved dgas.

3.1.5. დანართი: სიღნაღის კლიმატური პარამეტრების მნიშვნელობები

cxrili 1. saSualo temperatura, 0C

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-85w.w. 1.7 10.3 21.4 12.5 11.5

1986-2010 2.2 10.7 22.5 13.0 12.2 sxvaoba 0.5 0.5 1.2 0.5 0.6

cxrili 2. saSualo maqsimaluri temperatura, 0C


1986-2010 6.5 16.2 29.1 18.4 17.6 sxvaoba 0.4 0.4 1.5 0.6 0.7

cxrili 3. temperaturis absoluturi maqsimumi, 0C


1986-2010 20.2 31.9 40.5 37.0 40.5 sxvaoba -1.4 0.5 1.8 3.8 1.8

cxrili 4. saSualo minimaluri temperatura, 0C




47

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-85w.w. -1.2 6.3 16.5 8.8 7.6

1986-2010 -0.6 6.7 17.5 9.2 8.2 sxvaoba 0.6 0.4 1.0 0.4 0.6

cxrili 5. temperaturis absoluturi minimumi, 0C

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-85w.w. -16.7 -10.9 2.4 -5.2 -16.7

1986-2010 -12.5 -7.1 7.7 -5.4 -12.5 sxvaoba 4.2 3.8 5.3 -0.2 4.2

cxrili 6. temperaturis saSualo dReRamuri amplituda, 0C


1986-2010 7.1 9.5 11.5 9.2 9.4 sxvaoba -0.2 0.0 0.4 0.2 0.2

cxrili 7. naleqebis jami, mm


1986-2010 128.8 259.7 210.8 197.6 789.4 sxvaoba 24.3 -6.7 -36.3 27.6 1.1

cxrili 8. naleqebis dReRamuri maqsimumi, mm


1986-2010 31.0 81.9 77.2 62.1 81.9 sxvaoba -7.7 -5.1 6.1 -0.4 -5.1

cxrili 9. naleqebis saSualo dReRamuri maqsimumebi, mm


1986-2010 11.0 19.8 23.1 20.3 18.4




48

sxvaoba -0.6 -4.7 -3.3 -1.3 -2.7

cxrili 10. qaris saSualo siCqare, m/wm


1961-1977 1.8 2.0 1.6 1.7 1.8 sxvaoba -0.3 -0.1 -0.2 -0.1 -0.2

cxrili 11. qaris maqsimaluri siCqare, m/wm

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1970-77w.w. 40 35 36 34 40

cxrili 12. qaris saSualo maqsimaluri siCqare, m/wm


cxrili 13. yinviani Rameebis (dReRamis minimumi Tmin<0°C) saSualo raodenoba

(FD0)


1986-2010 50.8 7.9 0.0 3.4 61.3 sxvaoba -3.7 -3.9 0.0 -0.6 -9.3

cxrili 14. yinviani dReebis (dReRamis maqsimumi Tmax<0°C) saSualo raodenoba

(ID0)


1986-2010 7.5 0.0 0.0 0.2 7.6 sxvaoba -5.3 -1.4 0.0 -0.1 -6.6

cxrili 15. cxel dReTa (dReRamis maqsimumi Tmax>25°C) saSualo raodenoba

(SU25)

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli




49

1961-85w.w. 0.0 8.6 68.5 13.3 90.4

1986-2010 0.0 8.5 77.4 18.2 104.4 sxvaoba 0.0 -0.1 8.9 4.9 14.0


(SU30)


1986-2010 0.0 0.3 38.2 3.2 42.8 sxvaoba 0.0 -0.5 9.2 0.7 10.4

cxrili 17. tropikuli Rameebis (dReRamis minimumi Tmin>20°C) saSualo raodenoba (TR20)


1986-2010 0.0 0.0 15.6 0.4 15.9 sxvaoba 0.0 0.0 2.6 0.2 2.6

cxrili 18. naleqian dReTa saSualo raodenoba periodSi, rodesac naleqebis

raodenoba≥10 mm (R10)


1986-2010 2.6 6.8 5.6 6.2 20.9 sxvaoba 0.0 -1.7 -2.2 0.5 -3.7

cxrili 19. Tavsxma naleqian dReTa saSualo raodenoba periodSi, rodesac

naleqebis raodenoba≥20 mm (R20)


1986-2010 0.3 2.0 2.3 1.9 6.3 sxvaoba -0.1 -1.2 -1.4 -0.2 -3.1






50


1986-2010 0.0 0.0 0.3 0.0 0.4 sxvaoba 0.0 0.0 -0.1 -0.1 -0.2




1986-2010 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 sxvaoba 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

cxrili 22. naleqis saSualo intensivoba periodSi (naleqebis jamis Sefardeba 1 mm-ze met naleqian dReTa ricxvTan), mm/dRe (SDII)


1986-2010 5.8 7.8 9.2 9.8 8.0 sxvaoba 0.4 -0.6 -1.6 0.8 -0.6

cxrili 23. Tanmimdevrulad 5 dReSi mosuli naleqebis maqsimaluri raodenoba, mm (Rx5day)


1986-2010 58.1 97.2 132.9 118.6 132.9 sxvaoba -18.4 -36.5 3.4 13.0 -0.8

cxrili 24. zrdis sezonis xangrZlivoba (GSL)

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-85w.w.

_ _ _ _ 287.1

1986-2010 _ _ _ _ 292.3 sxvaoba _ _ _ _ 5.1

cxrili 25. Tbili periodebis xangrZlivobis indikatori (WSDI)




51


_ _ _ _ 9.5

1986-2010 _ _ _ _ 11.9 sxvaoba _ _ _ _ 2.4

cxrili 26. civi periodebis xangrZlivobis indikatori (CSDI)


_ _ _ _ 9.4

1986-2010 _ _ _ _ 2.6 sxvaoba _ _ _ _ -6.8

cxrili 27. Tanmimdevrulad mSrali dReebis raodenoba (CDD)


_ _ _ _ 30.7

1986-2010 _ _ _ _ 27.4 sxvaoba _ _ _ _ -3.2

cxrili 28. Tanmimdevrulad naleqiani dReebis raodenoba (CWD)


_ _ _ _ 7.0

1986-2010 _ _ _ _ 6.8 sxvaoba _ _ _ _ -0.2

* _ sezonebis mixedviT indeqsi ar gamoiTvleba.

3.2. კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილება 2020–2050 წწ.

3.2.1 კლიმატური პარამეტრების ცვლილება

am TavSi mocemulia klimatis cvlilebis scenari siRnaRis raionisaTvis.

scenarSi Sefasebulia klimaturi parametrebis cvlileba 2020-2050 wlebis

periodisaTvis. Mklimatis cvlilebis momavali scenari Sefasda regionaluri

PRECIS modeliT (danarTi 2), romelmac gamoyena ECHAM4 globaluri modeli




52

da msoflios socialur-ekonomikuri ganviTarebis ori (A2, B2) scenari (ix.

danarTi 4).

modelis dakalibreba moxda siRnaRis meteosadguris realuri dakvirvebebis

monacemebiT. dakalibrebis meTodologia ixileT danarT 3 (meTodologia).

naxaz 6. warmodgenilia saSualo temperaturebisa da naleqebis jamebis 30

wliani dakvirvebis saSualo mniSvnelobebi TviToeuli TvisaTvis da igive

parametrebis mniSvnelobebi gamoTvlili ECHAM4 da HADCM3 modelebiT.

nax. 6. saSualo temperaturebisa da naleqebis jamebisis 30 wliani saSualo

mniSvnelobebi (siRnaRi, 0C, mm)

siRnaRis meteosadguris dakvirvebebisa da modelis mier gamoTvlili igive

klimaturi patametrebis Sedarebisas Cans, rom orive modeliT daTvlili

saSualo temperaturebi yvela TveSi, zamTris garda mniSvnelovnad metia

dakvirvebulze. ECHAM modeliT daTvlili naleqebi zafxulis TveebSi

mniSvnelovnad aWarbebs dakvirvebebs, xolo HADCM igive TveebSi

mniSvnelovnad amcirebs, naleqebis raodenobas.

cxrili 11-Si mocemulia 1961-1990 periodSi igive klimaturi parametrebis

sezonuri da wliuri trendebi (man-kendali) dakvirvebis da ori globaluri

modelis simulaciebSi

cxrili 11. naleqebis sezonuri da wliuri jamebis 1961-1990 periodis trendebi

(man-kendali) dakvirvebis da ori globaluri modelis simulaciebSi

zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli

dakvirveba (T) t/a t/a t/a t/a t/a

ECHAM4 (T) t/a t/a t/a t/a t/a

HADCM3 (T) -0.048 t/a t/a t/a t/a




53

dakvirveba (P) 2.544 t/a t/a t/a t/a

ECHAM4 (P) t/a -2.506 2.497 t/a t/a

HADCM3 (P) t/a t/a t/a t/a t/a

modelis Sedegebis kalibraciis mizniT moxda saSualo 30 wliani Tviuri

mniSvnelbebis empiriul/statistikuri koreqcia. temperaturisaTvis sxvaobis

meTodiT, xolo naleqebisaTvis fardobis (ix. danarTi 2). dakalibrebis

Sedegebis validurobis Semowmebis mizniT arsebuli 30 wlani periodi

gayofili iqna or 15 wlian periodebad, maTgan pirvelSi moxda koreqciis

koeficientebis dadgena, romelic Semowmda meore periodis damoukidebel

monacemebze. am ukanasknelis Sedegebi mocemulia cxrilSi 12.

cxrili 12 naleqebis sezonuri da wliuri jamebis saSualo mniSvnelobebis

validaciis Sedegebi ori globaluri modelis simulaciebSi

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

ECHAM4 (T0) -0.4 0.0 0.1 0.4 2.1 0.9 -0.6 -1.0 -0.9 -1.8 0.8 0.6

HADCM3(T0) -1.3 -0.9 -0.2 -1.7 0.5 -0.1 0.4 -0.7 -0.4 0.4 0.9 -0.7

ECHAM4

(P,%) -14.4 22.9 13.5 4.6 22.1 -23.0 -2.5 -22.9 27.0 16.1 10.6 -14.3

HADCM3(P,

%) -9.8 14.2 10.5 35.9 -11.0 -10.4 12.4 14.1 52.1 25.2 5.2 -1.6

rogorc cxrilidan Cans temperaturis dakalibrebisas es xerxi sakmaod karg

Sedeges iZleva, ras Seexeba naleqebs, calkeuli Tveebis garda orive modelis

simulacia aWarbebs dakvirvebis monacemebs, es tendencia yvelaze metad

garadmaval sezonebze vlindeba.

aucilebelia aRiniSnos, rom 15 wlian periodSi SerCeuli parametrebis

sizuste cxadia ufro dabalia vidre 30 wlianze, magram SezRuduli varT

arsebuli monacebis periodiT. qvemoT ganxilulia siRnaRis raionisaTvis

modelirebuli (ECHAM4, A2,B2 da HadCM A2) klimaturi parametrebis cvlilebis

scenarebi.




54

nax. 7. garafikze warmodgenilia temperaturis saSualo sezonuri da wliuri faqtiuri mniSvnelobebi 1961-85 ww., 1986-2010 da 2020-50 ww periodisaTvis ori sxvadasxva scenariT miRebuli mniSvnelobebi (siRnaRi, 0

C)

saSualo temperatura. naxazi 7-dan Cans, rom saSualo wliuri temperatura siRnaRis raionSi orive scenariT izrdeba yvela sezonze. daTbobas ufro mwvave xasiaTi aqvs B2 scenariT TiTqmis yvela sezonze, ras ori scenriT prognozirebul saSualo wliur temperaturebs Soris gansxvavebas 0.7 0

C-iT zrdis gansakuTrebiT aRsaniSnavia mateba zamTris sezonze (3.50C), sxva sezonebze saSualo temperatura daaxloebiT 1.70

C-is farglebSi imatebs. A2 scenariT zamTari, zafxuli da Semodgoma 1 gradusiT naklebad Tbeba, vidre

meore scenariT, xolo gazafxulze es gansxvavba 0.40C-ia (ix. danarTi 3.2.5, cxrili 1.).

saSualo maqsimumi. nax. 8. aCvenebs, rom am parametris mniSvnelobac yovel sezonsa da Sesabamisad wliuradac izrdeba orive scenaris Tanaxmad. iseve, rogorc saSualo temperaturis SemTxvevaSi B2 scenariT es parametri ufro metad imatebs. sezonebs Sorisac udidesi nazrdi zamTarSia (daaxloebiT 3 gradusi), danarCen sezonebze daaxloebiT 1.4 gradusi. saSualo maqsimaluri temperaturis wliuri nazrdi am scenariT 2.40C-ia. A2 scenariT zafxulSi maqsimaluri temperatura ukanaskneli periodi daTbobis Semdeg aRar icvleba. gardamaval sezonebze ki dakvirvebuli daTboba matebas (10C) ganagrZobs (ix.

danarTi 3..2.5, cxrili 2).




55

nax. 9. garafikze warmodgenilia saSualo maqsimaluri temperaturis sezonuri da wliuri faqtiuri mniSvnelobebi 1961-85 ww., 1986-2010 da 2020-50 ww periodisaTvis ori sxvadasxva scenariT miRebuli mniSvnelobebi (siRnaRi, 0

C)

nax. 10 garafikze warmodgenilia saSualo minimaluri temperaturis sezonuri da wliuri faqtiuri mniSvnelobebi 1961-85 ww., 1986-2010 da 2020-50 ww periodisaTvis ori sxvadasxva scenariT miRebuli mniSvnelobebi (siRnaRi, 0

C)

temperaturis saSualo minimumi, zamTris garda yvela sezonze, ufro metad Tbeba vidre maqsimumi. wliuri minimumis nazrdi 2.2-2.7 gradusi iqneba. zamTarSi, orive scenariT, es parametri 2.3-3.30

C-iT Tbeba. danarCen sezonebze minimumebi imeoreben maqsimumebis cvlilebis xasiaTs. B2 scenariT es parametri ufro metad imatebs, vidre A2-iT. yvelaze metad am SemTxvevaSic zamTari da zafxuli Tbeba. A2-iT es daTboba daaxloebiT 1 gradusiT ufro mcirea yvela sezonze, wliurad minimumi am scenariT 1 gradusiT imatebs. (ix.

danarTi 3.2.5, cxrili 3).

nax. 11 garafikze warmodgenilia naleqebis sezonuri da wliuri jamebis

faqtiuri mniSvnelobebi 1961-85 ww., 1986-2010 da 2020-50 ww periodisaTvis ori

sxvadasxva scenariT miRebuli mniSvnelobebi (siRnaRi,mm)




56

naleqebis wliuri jami, romelic dakvirvebis or periods Soris TiTqmis ucvleli darCa B2 scenaris Tanaxmadac, mxolod 1%-iT moimatebs, xolo A2 scenariT 6%-iT gaizrdeba. B2 scenariT yvelaze metad zamTris naleqebi imatebs -23%-iT da agrZelebs dakvirebul tendencias. imave sezonze A2 scenariT naleqebis sezonuri jami 16%-iT izrdeba. zafxulsa da Semodgomaze orive scenaris prognozi erTmaneTTan axlosaa, kerZod zafxulSi 4 da 1%-iT, xolo Semodgomaze 13% -iT izrdeba. aseTi cvlileba orive sezonze dakvirvebis periodSi gamovlenili tendeciis sawinaaRmdegoa. scenarebis mixedviT gansxvavdeba gazafxulis prognozi. B2 scenariT naleqebis jami 29%-iT iklebs, xolo A2-iT 3%-iT imatebs.

nax. 12. dRe-Ramis ganmavlobaSi mosuli maqsimaluri naleqebis sezonuri da

wliuri faqtiuri mniSvnelobebi 1956-1980, 1981-2005ww periodebisaTvis da A2

scenariT daTvlili mniSvnelobebi 2020-50 ww periodisaTvis (siRnaRi, mm). A(am

parametris gamosaTvlelad saWiroa naleqebis driuri mniSvnelobebi,

romlebic gamoTvlilia mxolod A2 scenariT)

rac Seexeba dRe-RameSi mosuli naleqebis maqsimalur mniSvnelobas, igi dakvirvebis orive periodSi gazafxulze aRiniSna. scenariT ki igi zamTris

sezonzea mosalodneli (nax. 12). misi absoluturi maqsimaluri mniSvneloba pirvel periodSi 87 mm-dan meore periodSi 81.9 mm-mde Semcirda. scenariT misi mniSvneloba 134.7 mm-mde gaizrdeba. aRsaniSnavia, rom sezonuri maqsimumebi gazafxulsa da zafxulSi dakvirvebul cvlilebis trendebs agrZeleben. danarCen sezonebze ki cvlilebebs scenarsa da dakvirvebis dros sapirispiro

xasiaTi aqvT. (ix. danarTi 3.2.5, cxrili 5). naleqebis dRe-Rameuri maqsimumebis saSualo mniSvneloba, scenaris Tanaxmad mxolod zamTrisa da Semodgomis sezonze imatebs, xolo gazafxulze mcirdeba. yvela am sezonze scenaris trendi gamovlenilis sapirispiroa.

mxolod zafxulSi Semcirebis trendi grZeldeba. (ix. danarTi 3.2.5, cxrili

6).




57

nax. 13. dRe-Ramuri maqsimaluri naleqebis saSualo sezonuri da wliuri

faqtiuri mniSvnelobebi 1956-1980, 1981-2005ww periodebisaTvis da A2 scenariT

miRebuli mniSvnelobebi 2020-50 ww periodisaTvis (siRnaRi, mm) (am parametris

gamosaTvlelad saWiroa naleqebis dRiuri mniSvnelobebi, romlebic

gamoTvlilia mxolod A2 scenariT)

nax. 14. garafikze warmodgenilia qaris siCqaris saSualo sezonuri da wliuri

faqtiuri mniSvnelobebi 1961-85 ww., 1986-2010 da 2020-50 ww periodebisaTvis ori

sxvadasxva scenariT miRebuli mniSvnelobebi (siRnaRi, m/wm)

scenaris mixedviT siRnaRSi qaris saSualo siCqare scenaris Tanaxmad daaxloebiT iseTive sidideebs miaRwevs, rogorc dakvirvebisas. wliurad misi mniSvneloba ar icvleba. sezonebs Soris mxolod zamTarSi izrdeba 0.2 m/wm-iT, danarCen sezonebze ki 0.1 m/wm-is farglebSi meryeobs. momavlis scenarebis analizi ZiriTadad eyrdnoba A2 scenaris Sedegebs, radgan am scenarisTvis daTvlilia eqstremaluri indeqsebic, romlebic kidev ufro azusteben cvlilebebis xasiaTs. eqstremaluri indeqsebis daTvla ver moxerxda B2 scenarisaTvis, radgan Cven xelT ara gvaqvs regionaluri modelis mier am scenarisaTvis gamoTvlili yoveldRiuri eqstremumebi. orive scenaris mixedviT siRnaRis municipalitetSi yvelaze metad daTboba zamTaris sezonze aris mosalodneli. B2 scenariT temperaturis samive parametri 3.3-3.5 gradusiT izrdeba, xolo A2-iT SedarebiT mcired 2.3-2.5°C-iT.




58

dReTa ricxvi, roca dRis minimaluri temperatura uaryofiTia Tmin<0° C (FD0) saSualod 18.4 dRiT (34%) Semcirdeba. xolo im dReTa ricxvi roca dRis maqsimumia uaryofiTi Tmax<0°C (ID0) Semcirdeba 8.7 dRiT (68%), orive es indesi gaagrZelebs ukanakneli periodis cvlilebis trends. naleqebis sezonuri jami imatebs A2 scenaris mixedviT 14%-iT, xolo B2 mixedviT ki 22%-iT. naleqebis dReRamuri maqsimumi, romelic dakvirvebis bolo periodSi Semcirda, scenariT 3.5-jer gaizrdeba da es iqneba wliurad dRis ganmavlobaSi mosuli yvelaze meti naleqi. naleqebis dReRamuri maqsimumebis saSualo mniSvnelobac TiTqmis ormagdeba. am sezonze mniSvnelovnad imatebs naleqian dReTa ricxvi 10, 20 da 50 mm-ze meti raodenobis naleqiT. aseve gazrdilia naleqebis intensivoba, jamuri naleqis Sefardeba naleqian dReTa ricxvTan, radgan sezonuri jami ZiriTadad uxvnaleqiani dReebis momatebis xarjze gaizarda. qaris saSulo siCqare orive scenaris Tanaxmad 0.2 m/wm-iT gaizrdeba. Sedegad zamTari ganxiluli teritoriisTvis ufro Tbili iqneba, nakleb yinviani dReebiTa da Tbili RameebiT, Tumca gazrdili jamuri da intensiuri naleqebis raodenobiT da qaris siCqariT. gazafxulze saSulo temperaturis cvlileba sezonebs Soris yvelaze dabali nazrdiT gamoirCeva, scenarebis mixedviT ki igi 1.4-1.8 gradusiT daTbeba. saSualo maqsimaluri da minimaluric daaxloebiT amdeniTve moimatebs. iseve rogorc zamTarSi, temperaturis samive parametris daTboba B2 scenaris mixedviT ufro intensiuria vidre A2-iT. yinvian RameTa ricxvi 37%-iT mcirdeba. yinviani dReebi ki ukanaskneli periodis klebis Semdeg, romelic dakvirvebis bolo periodSi aRar aRricxula, scenariT 0.4 dRiT moimatebs, Tumca pirvel periodTan SedarebiT 72%-iT iqneba Semcirebuli. mniSvnelovn matebas aCvenebs cxel dReTa (SU25) ricxvi, igi 4.8 dRiT (56%) imatebs. minimumebis 20 gradusze gadametebis SemTxvevebi (TR20) dakvirvebis mTel periodze ar dafiqsirebula, scenaris Tanaxmad ki am SemTxvevaTa ricxvi saSualod sezonze erTxel aris mosalodneli. naleqebis sezonuri jami pirvel periodTan SedarebiT A2 scenariT 3%-ian matebas aCvenebs, xolo B2

scenariT ki 11%-ian klebas, es ukanaskneli meore periodSi gamovlenil cvlilebis tendencias emTxveva. momavalSi ki meore periodTan SedarebiT Semcirdeba dRe-RameSi mosuli naleqebis maqsimaluri raodenoba da ganagrZobs dakvirvebis trends, xolo naleqebis dReRamuri maqsimumebis saSualo meore periodis klebis Semdeg kvlav gaizrdeba, Tumca pirveli periodis mniSvnelobaze 4%-iT naklebi iqneba. msgavsad icvleba naleqian dReTa ricxvi 10, 20 da 50 mm-ze meti naleqiT. pirvel periodTan SedarebiT maTi raodenoba 15 da 25%-iT Semcirdeba, xolo dReebi 50 mm-ze meti naleqiT gaormagdeba. qaris saSualo siCqare ucvleli rCeba. gazafxuli siRnaRis municipalitetSi iqneba ufro Tbili da mSrali, eqstremaluri naleqebis momatebuli raodenobiT. zafxulis saSualo temperatura 1.7-2.80

C-iT moimatebs A2 da B2 scenarebis Sesabamisad. saSualo maqsimumze metad imatebs saSulo minimumi, rasac eqsremaluri indeqsebic adasturebs. zafxulis cxeli dReebis (SU25) raodenoba mxolod pirvel periodTan SedarebiT imatebs. dakvirvebis meore




59

periodTan SedarebiT ki 2.7 dRiT naklebia. xolo tropikuli Rameebis (TR20) ricxvi ki TiTqmis 3-jer izrdeba da sezonze saSualod 37 aRwevs. naleqebis sezonuri jami ufro metad imatebs A2 scenariT (4%), vidre B2 scenariT (0.05%). naleqian dReTa ricxvi 20 da 50 mm-ze meti dReebiT mcirdeba. amaTgan yvelaze metad 20 mm-ze met naleqian dReTa rixvi mcirdeba (78%), 10 mm-ze meti naleqiani dReebis ricxvi meore periodTan SedarebiT mcired izrdeba, pirvel periodTan SedarebiT ki 23%-iT iklebs. sezonis ganmavlobaSi erT dReSi mosuli maqsimaluri naleqebis raodenoba 19%-iT izrdeba, xolo dReRameSi mosuli naleqebis saSualo Semcirebulia daaxloebiT 37%-iT. orive parametri agrZelebs meore periodSi gamovlenil tendencias. qaris saSualo siCqare orive scenaris mixedviT mcirdeba pirvel periodTan SedarebiT, magram gacilebiT maRalia vidre meore periodSi. amdenad zafxuli siRnaRSi gacilebiT cxeli da eqstremalurad naleqiani iqneba. rac ZiriTad riskis faqtors warmoadgens, rogorc soflis meurneobis seqtorze, aseve rac adamianis janmrTelobaze zemoqmedebis TvalsazrisiT. Semodgomaze saSualo temperatura 1.8-2.4 gradusiT imatebs A2 da B2 scenarebis Sesabamisad. am sezonzec maqsimaluri temperaturebi odnav naklebad imatebs, vidre minimalurebi. eqstremaluri temperaturuli indeqsebi aCvenebs, rom savaraudod cxel dReTa (SU25) ricxvi gaizrdeba saSualod 6.6 dRiT (50%) sezonze, xolo tropikul RameTa (TR20) ricxvi ki 4.3 SemTxveviT sezonze. unda aRiniSnos, rom dakvirvebis periodebs Soris es sidide 2-jer gaizarda, xolo scenariT kidev 11-jer. yinvian dReTa erTeuli SemTxvevebi am meteosadgurze, rac dakvirvebis mTel manZilze aRiniSneboda scenariT aRar iqneba mosalodneli. xolo yinviani Rameebis ricxvi ki scenaris Tanaxmad 34%-iT mcirdeba, rac ukanakneli periodis trends emTxveva. dakvirvebis pirvel periodTan SedarebiT, naleqebis sezonuri jami 13%-iT imatebs orive scenaris Sesabamisad. Tumca mcirdeba bolo periodis sididesTan SedarebiT. mniSvnelovnad izrdeba dRe-RameSi mosuli maqsimaluri naleqebis raodenobac (41%) da am parametris gasaSualoebuli sididec (13%). izrdeba im dReTa ricxvic, roca dRiuri naleqi 10, 20 da 50 mm-ze metia. Sedegad, naleqebis yvela monacemiT Semodgomaze Tavsxma naleqebis riski mniSvnelovania.

Semodgoma gacilebiT Tbili iqneba Semcirebuli wayinvis risკiT.

3.2.2 ექსტრემალური ინდექსები naleqebis jamisa da maqsimaluri da minimaluri temperaturis yoveldRiuri monacemebiT gamoTvlili iqna eqstremaluri klimaturi indeqsebi 2020-50ww periodisaTvis. indeqsebis aRwera da maTi gamoTvlis meTodologia identuria faqtiuri monacemebiT Catarebuli estremaluri indeqsebis gamoTvlisa (ix.

danarTi 3). cxrilSi 13. mocemulia eqstremaluri indeqsebis saSualo 30 wliuri mniSvnelobebis cvlileba sabaziso (1960-90ww) da saprognozo (2020-50ww) periodebs Soris.




60

cxrili 13. eqstremaluri klimaturi indeqsebis cvlileba (trendi agebulia dakvirvebis mTeli periodisaTvis), sxvaoba aRebulia or 30 wlian periods Soris (1960-90 da 2020-50ww)

* dR. r. _ dReTa ricxvi ** p.x _ periodis xangrZlivoba *** -wiTeli feriT aRniRnulia mdgradi trendebi

3.2.4 ექსტრემალური მოვლენები Rvarcofi da mewyersaSiSi procesebi: naleqebis indeqsebi gviCvenebs, rom erT dResa (rx1day) da TanmimdevrobiT 5 dRis ganmavlobaSi gamoyofili naleqis maqsimaluri raodenoba (rx5day) izrdeba, wrfivi trendebic igive tendenciebs asaxaven, Tumca isini statistikurad ara mdgradia. aseve izrdeba uwyvetad naleqiani (CDD) da TanmimdevrobiT naleqiani (CWD) periodebis xangrZlivoba, maTgan es ukanaskneli mdgradad. aqve aRsaniSnavia 50 da 9090 mm-ze met naleqian dReTa raodenobac. naleqebis indeqsebidan mcirdeba im dReTa ricxvi, roca naleqebis dRiuri jami metia 10 da 20 mm-ze, iseve rogorc naleqebis intensivoba (naleqebis wliuri jamis Sefardeba naleqian dReTa ricxvTan wlis ganmavlobaSi). SDII indeqsis klebas ganapirobebs mcirenaleqian dReTa raodenobis zrda,naleqebis wliuri jamis mcire matebisas. saSualod erT dReze mosuli naleqebis raodenoba Semcirebulia. es regioni klimaturad isedac mcirenaleqiania, dRis ganmavlobaSi 90 mm da meti naleqi ar dakvirvebula, xolo scenariT mxolod erTxel aRiniSna. RvarcofsaSiSi

eqstremaluri

indeqsi

trendis

koeficienti cvlileba

eqstremaluri

indeqsi

trendis

koeficient

i

cvlileba

tr20 (dR. r.)* 1.205 75.3 rx1day (mm) 0.146 10.3

su25 (dR. r.) 0.845 51.2 rx5day (mm) 0.116 9.1

fd0 (dR. r.) 0.323 20.8 sdii (mm/dRe) -0.015 -1

id0 (dR. r.) -0.155 -9.9 r10mm (dR. r.) -0.002 -0.7

gsl (p.x)** 0.204 9.8 r20mm (dR. r.) -0.025 -1.7

wsdi (p.x) 1.006 62.9 R50mm (dR. r.) 0.006 0.5

csdi (p.x) 0.047 3.3 cdd (p.x) 0.004 0.2

dtr (0C) 0.042 2.6 cwd (p.x) 0.035 1.9




61

dReebis raodenobac 50 mm-ze meti naleqiT 2-jer gaizrdeba. (danarTi 3.2.5, cxrilebi 12-15).

cxrili 14. Rvarcofisa da mewyerisaTvis saSiSi naleqebis raodenobis cvlileba 2020-50 ww periodSi

Rvarcof da

mewyersaSiSi

procesebi

dReRamurad

mosuli

naleqebis jami

> 50 mm-ze

dReRamurad

mosuli

naleqebis jami >

90 mm-ze

naleqebis

wliuri jamis 200

da meti mm-iT

SemTxvevebi SemTxvevaTa

ricxvis cvlileba

scenarsa da

dakvirvebis pirvel

periods Soris

16 1 1

cxrili 14 da danarTi 3.2.5-is cxrili 14 aCvenebs, rom Rvarcofis riski siRnaRis municipalitetSi ar icvleba. aqve aRvniSnavT, rom naleqTa wliuri jamis 200 mm da metiT gadametebis SemTxvevebi, rac mewyersaSiSi procesebis kriteriumia, meore periodSi sami SemTxveviTaa gazrdili. gvalva iseve, rogorc sxva regionebisaTvis Sefasda, naleqebis standartizirebuli indeqsiT (SPI) (danarTi 3.1.4). cxrilSi moyvanilia mkacri da eqstremaluri gvalvebis ganmeorebadobaTa ricxvi ganxiluli samive periods Soris.

cxrili 15. sxvadasxva xangrZlivobis “mkacri gvalvebis” ganmeorebadobis saSualo raodenoba ganxilul periodSi

mkacri gvalva

(SPI<-1.5) 1 Tviani 3 Tviani 6 Tviani 9 Tviani

12

Tviani

1961-85w.w. 21 21 19 23 21

1986-2010 8 6 8 5 1

2020-2050 A2 19 9 16 19 21

2020-2050 B2 14 17 23 23 15

cxrili 16. sxvadasxva xangrZlivobis “eqstremaluri gvalvebis” ganmeorebadobis saSualo raodenoba ganxilul periodSi

eqstremaluri

gvalva (SPI<-2.0) 1 Tviani 3 Tviani 6 Tviani 9 Tviani

12

Tviani

1961-85w.w. 12 15 12 11 13

1986-2010 1 2 1 0 0




62

2020-2050 A2 6 9 6 2 2

2020-2050 B2 8 12 8 9 9

cxrilebis Tanaxmad orive scenariT prognozirebul naleqebSi sxvadasxva xangrZlivobisa da simkacris deficitis SemTxvevebi saSualod ufro naklebia vidre dakvirvebis pirvel periodSi, xolo meore periodTan SedarebiT gacilebiT metia. A2 scenariT prognozirebuli TiTqmis yvela xangrZlivobis eqstremaluri naleqebis deficiti yovelTvis aRemateba B2 scenariT prognozirebuls, rac am scenariT naleqebis raodenobis ufro metad SemcirebiT SeiZleba aixsnas.

3.2.5 დანართი: სიღნაღის მუნიციპალიტეტის კლიმატური პარამეტრების

ფაქტიური და პროგნოზირებული მნიშვნელობები

cxrili 1. saSualo temperatura, 0C


1986-2010 2.2 10.7 22.5 13.0 12.2 2021-

50A2 4.2 11.7 23.1 14.3 13.4 2021-

50B2 5.2 12.1 24.2 14.9 14.1

cxrili 2. saSualo maqsimaluri temperatura, 0C


1986-2010 6.5 16.2 29.1 18.4 17.6 2021-

50A2 8.5 17.1 29.1 19.3 18.5 2021-

50B2 9.5 17.6 30.4 19.9 19.3

cxrili 3. saSualo minimaluri temperatura, 0C

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-85w.w. -1.2 6.3 16.5 8.8 7.6

1986-2010 -0.6 6.7 17.5 9.2 8.2




63

2021-

50A2 1.1 8.1 19.1 10.8 9.8 2021-

50B2 2.1 8.2 19.5 11.4 10.3

cxrili 4 naleqebis jami, mm


1986-2010 128.8 259.7 210.8 197.6 789.4 2021-

50A2 118.7 273.0 256.2 192.0 837.2 2021-

50B2 128.3 237.3 248.4 193.2 799.0

cxrili 5. naleqebis dReRamuri maqsimumi, mm


1986-2010 31.0 81.9 77.2 62.1 81.9 2021-50A2 134.7 72.3 84.5 88.0 134.7

cxrili 6. naleqebis saSualo dReRamuri maqsimumebi, mm


1986-2010 11.0 19.8 23.1 20.3 18.4 2021-

50A2 22.2 23.5 16.6 24.5 21.8

cxrili 7. qaris saSualo siCqare, m/wm

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli 1961-77w.w. 1.8 2.0 1.6 1.7 1.8 2021-

50A2 2.0 2.0 1.5 1.8 1.8 2021-

50B2 2.0 2.0 1.6 1.7 1.8




64

cxrili 8. yinviani Rameebis (dReRamis minimumi Tmin<0°C) saSualo raodenoba

(FD0)


1986-2010 50.8 7.9 0.0 3.4 61.3 2021-

50A2 36.1 7.4 0.0 2.6 45.8

cxrili 9. yinviani dReebis (dReRamis maqsimumi Tmax<0°C) saSualo raodenoba

(ID0)


1986-2010 7.5 0.0 0.0 0.2 7.6 2021-

50A2 4.1 0.4 0.0 0.0 4.3


(SU25)


1986-2010 0.0 8.5 77.4 18.2 104.4 2021-

50A2 0.0 13.4 74.7 19.9 107.9

cxrili 11. tropikuli Rameebis (dReRamis minimumi Tmin>20°C) saSualo raodenoba (TR20)


1986-2010 0.0 0.0 15.6 0.4 15.9 2021-

50A2 0.0 0.9 36.8 4.5 42.2

cxrili 12. naleqian dReTa saSualo raodenoba periodSi, rodesac naleqebis

raodenoba≥10 mm (R10)

periodi zamTari gazafxuli zafxuli Semodgoma weli




65

1961-85w.w. 2.6 8.6 7.8 5.6 24.6

1986-2010 2.6 6.8 5.6 6.2 20.9 2021-

50A2 3.2 7.3 6.0 6.2 22.8




1986-2010 0.3 2.0 2.3 1.9 6.3 2021-

50A2 1.7 2.4 0.8 2.2 7.1

cxrili 14. Tavsxma naleqian dReTa saSualo raodenoba per iodSi, rodesac



1986-2010 0.0 0.0 0.3 0.0 0.4 2021-

50A2 0.4 0.2 0.1 0.3 1.1




1986-2010 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2021-

50A2 0.03 0.00 0.00 0.00 0.03




66

4. დანართები

დანართი 1. წრფივი ტრენდის მდგრადობის კრიტერიუმი

ექსტრემალური კლიმატური ინდექსებისათვის გამოითვლება წრფივი ტრენდები (წრფივი

რეგრესიის კოეფიციენტები). მათი სტატისტიკური საიმედოობა შეფასებულია „კენდალ

ტაუ“ ტესტის გამოყენებით.

ტრენდების დასახასიათებლად გამოთვლილ იქნა შემდეგი პარამეტრები:

ტრენდის დახრის კოეფიციენტი b=Rσy/σx;

სადაც R დეტერმინისტული კოეფიციენტია, ხოლო საშუალო კვადრატული გადახრა

= 22 )(xx

ტრენდებისათვის აღებულია 5% - იანი ნიშნადობის დონე, როცა გამოთვლილი Z –ის

ალბათობა P=Pr {Z Z/2} მეტია 95%-ზე.

დანართი 2. კლიმატის ცვლილების ექსტრემალური ინდექსები

გამოთვლილი იქნა შემდეგი ინდექსები:

1. FD0 – ყინვიან დღეთა რიცხვი წელიწადში: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის

მინიმუმი TNij<0°C;

2. SU25 - ზაფხულის დღეები: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის მაქსიმუმი TXij>25°C;

3. ID0 – ყინვიან დღეთა რიცხვი: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის მაქსიმუმი

TXij<0°C;

4. TR20 - ტროპიკული ღამეები: იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა დღის მინიმუმი

TNij>20°C;

5. GSL –სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა Tj>5°C ;Tj<5°C ;

6. WSDI - წელიწადში იმ დღეთა რიცხვი, როცა მინიმუმ 6 დღის განმავლობაში

თანმიმდევრობით Txij>Txin90; (სითბური ტალღის მსგავსი)

7. CSDI - წელიწადში იმ დღეთა რიცხვი,)როცა მინიმუმ 6 დღის განმავლობაში

თანმიმდევრობით Tnij<Tnin10;




67

8. DTR - დღიური ტემპერატურის დიაპაზონია. თუ Txij დღის მაქსიმალური და Tnij დღის

მინიმალური ტემპერატურაა i დღესა და j პერიოდში, მაშინ DTRj=I

TnTx ij

I

i

ij )(1

;

9. RX1day - ნალექის რაოდენობის 1 დღიანი მაქსიმუმი, RX1i=max(RRij);

10. RX5day - ნალექის რაოდენობის 5 დღიანი მაქსიმუმი RX5i=max(RRij);

11. SDII - მარტივი დღიური ინტენსივობის ინდექსი, ნალექების წლიური ჯამის

შეფარდება ნალექეიან დღეთა რიცხვთან წელიწადში. SDIIi =W

RRW

w

wj1 ;

12. R10 - თავსხმა ნალექების რიცხვი წელიწადში, RRij 10 მმ; 13. R20 - თქეში ნალექების რიცხვი წელიწადში, RRij 20 მმ;

14. R50 - იმ დღეთა რიცხვი წელიწადში, როცა RRij 50 მმ; 15. R99p

16. CDD - მშრალ დღეთა რივხვი: იმ დღეთა მაქსიმალური რაოდენობა, როცა

თანმიმდევრობით დღიური ნალექების რაოდენობა RRij<1მმ;

17. CWD - ნალექიან დღეთა რიცხვი: იმ დღეთა მაქსიმალური რაოდენობა, როცა

თანმიმდევრობით დღიური ნალექების რაოდენობა RRij1მმ.

დანართი 3. გვალვის შეფასების ინდექსი (SPI)

გვალვა არის ეკოსისტემის მდგომარეობა, რომელიც ხასიათდება დროის გარკვეული

პერიოდის განმავლობაში ნალექების სიმცირით გამოწვეული ტენის ნაკლებობით.

გვალვის იდენტიფიცირებისა და დახასიათების სირთულეები, ძირითადად,

დაკავშირებულია დროის პერიოდის განსაზღვრასთან, რომლის განმავლობაშიც

აკუმულირდება ნალექების დეფიციტის შედეგები. აგრეთვე რთულია ნალექებისა და

წყლის გამოყენებადი რესურსების დეფიციტს შორის ურთიერთზეგავლენისა და მათი

თანმხლები შედეგების დადგენაც.

წყლის გამოყენებადი რესურსები მოიცავს: ნიადაგის ტენს, გრუნტის წყლებს, თოვლის

საფარს, ჩამონადენსა და წყალსაცავებში დაგროვილ წყალს. გვალვა თავს იჩენს, როდესაც

წყალზე მოთხოვნილება აჭარბებს წყლის გამოყენებადი რესურსებით შექმნილ მარაგას.

წყლის გამოყენებადი რესურსების სხვადასხვა სახეების შექმნას ატმოსფერული

ნალექებიდან დროის სხვადასხვა პერიოდი სჭირდება. წყლის გამოყენებასაც აქვს თავისი

მახასიათებელი დროითი მასშტაბები. დროში ნალექების დეფიციტი აკუმულირების

თვალსაზრისით გამოყოფენ გვალვის ფუნქციონალურად განსხვავებულ ტიპებს.

ნახ.15-დან ჩანს ნალექების დეფიციტით გამოწვეული სხვადასხვა ტიპის გვალვების

თანმიმდევრობა: თვადაპირველად, გვალვა მოქმედებს სასოფლო-სამეურნეო სექტორზე,

რომელიც ყველაზე მეტადაა დამოკიდებული ნიადაგში ტენის შემცველობაზე, ხოლო

დაახლოებით 6-9 თვის შემდეგ მოქმედებს იმ სექტორებზე, რომლებიც დამოკიდებულია

ზედაპირულ და გრუნტის წყლებზე.




68

ნახ.15. ნალექების დეფიციტის გავლენა სხვადასხვა სახის წყლის რესურსებზე

ნალექების სტანდარტიზებული ინდექსი არის ნალექების გადახრა არჩეული დროის

პერიოდის საშუალოდან, შეფარდებული საშუალო კვადრატულ გადახრასთან (), სადაც

საშუალო და საშუალო კვადრატული გადახრა განსაზღვრულია 1955-2006 წწ.

პერიოდისათვის და სხვადასხვა დროითი i (i=1, 3, 6, 9, 12 თვე) ბიჯისათვის.

ჩვენს მიერ არჩეული დროითი ბიჯები (i=1, 3, 6, 9, 12 თვე) ახასიათებს ნალექების

დეფიციტის ზემოქმედებას წყლის გამოყენებადი რესურსების ხუთივე ტიპზე. ნალექების

სტანდარტიზებული ინდექსი პროპორციულია ნალექების დეფიციტისა და იძლევა

გვალვის ხდომილების ალბათობის, საშუალოს პროცენტული წილის და ჯამური

ნალექების დეფიციტის განსაზღვრის საშუალებას.

დროის i პერიოდისათვის (ბიჯისათვის) გვალვა მაშინ დგება, როცა SPI–ის მნიშვნელობა

უწყვეტად ნულს ქვემოთ ეცემა და ნაკლებია -1-ზე. გვალვა იწყება მისი პირველი

უარყოფითი მნიშვნელობიდან და მთვრდება დადებითი მნიშვნელობის დადგომისთანავე.

SPI–ის მნიშვნელობების მიხედვით განისაზღვრება გვალვის ინტენსივობის კატეგორიები,

რომლებიც მოცემულია ცხრილში 17.




69

ცხრილი 17. გვალვის ინტენსივობის კატეგორიები

SPI გვალვის ინტენსივობის კატეგორიები

-0.99>SPI>0.99 ნორმის მახლობელი

-1.00> SPI>-1.49 ზომიერი

-1.50>SPI>-1.99 მკაცრი

-2.00> SPI ექსტრემალურად მკაცრი

დანართი 4. კლიმატის ცვლილების სცენარების აგების მეთოდოლოგია

სავარაუდოა, რომ 21-ე საუკუნის კლიმატი საკმაოდ განსხვავებული იქნება მე-20 საუკუნის

კლიმატისგან ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის ზემოქმედების გამო. ასევე სავარაუდოა,

რომ ცვლილებები მნიშვნელოვანწილად შეეხება ექსტრემალური მოვლენების სიმკაცრესა

და სიხშირეს, ვიდრე კლიმატური პარამეტრების საშუალო მნიშვნელობებს.

მოსალოდნელია, რომ კლიმატის ცვლილება ზეგავლენას მოახდენს ექსტრემალური

მოვლენების სიხშირესა და მაგნიტუდაზე, რისი ვარაუდის საფუძველსაც იძლევა

ინტესიფიცირებული ჰიდროლოგიური ციკლი (სტოკერი და სხვ. 2001). კლიმატის

ცვლილების მიმართ საზოგადოების მგრძნობელობა უმთავრესად განისაზღვრება

ექსტრემალური მოვლენების სიხშირისა და სიმკაცრის მიხედვით, რადგან ექსტრემალურ

კლიმატურ მოვლენებს სერიოზული მატერიალური ზარალისა და მსხვრეპლის მოტანა

შეუძლიათ.

კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული მოსალოდნელი საფრთხის შესაფასებლად და

რისკების სამართავად საჭიროა შეიქმნას საიმედო, მაღალი გარჩევის უნარის მქონე

მოდელები, რომლებიც შეძლებენ კლიმატის ცვლილების სცენარების აგებას მაღალი

სიზუსტით. როგორც ზემოთ ითქვა, კლიმატის ცვლილების პროცესში განსაკუთრებით

მნიშვნელოვანია ექსტრემალური მოვლენების (როგორიცაა უხვი ნალექები და მათი

თანმდევი წყალდიდობები და მაღალი ტემპერატურები) სიხშირისა და ინტენსიურობის

მოსალოდნელი ცვლილებების წინასწარ შეფასება. კლიმატის ცვლილების სცენარები და

განსაკუთრებით ექსტრემალური მოვლენების სიხშირისა და ინტენსიურობის

პროგნოზირება აუცილებელია მომავალი დაგეგმარების ყველა ასპექტისათვის (მაგ., წყლის

რესურსები, სოფლის მეურნეობა, ირიგაცია და მიწის დრენაჟი, გზა, რკინიგზა და

სამშენებლო დიზაინი და სხვა სექტორები, როგორიცაა ტურიზმი), იქ სადაც ამინდი და

კლიმატი წარმოადგენენ ყოველდღიური ცხოვრების განმსაზღვრელ ელემენტებს.

გადაწყვეტილების მიმღებნი, ეკონომიკის დარგების ხელმძღვანელები, არასამთავრობო

ორგანიზაციები და მოსახლეობის ფართო ფენები საჭიროებენ საიმედო ინფორმაციას




70

მომავალი კლიმატის შესახებ, რათა დროულად იქნას შეფასებული კლიმატის ცვლილებით

გამოწვეული რისკები.

იმისათვის, რომ შევაფასოთ კლიმატის მომავალი ცვლილება, პირველ რიგში,

აუცილებელია პროგნოზირებული იქნას, თუ როგორ შეიცვლება მომავალში

ანთროპოგენური საქმიანობით გამოწვეული სათბურის გაზების (და ატმოსფეროს სხვა

შემადგენლების) ემისია ატმოსფეროში. IPCC (ganmarte) სპეციალურ მოხსენებაში ემისიის

სცენარების (SRES) შესახებ დამუშავებული იქნა რიგი ემისიის სცენარებისა, რომლებიც

დაფუძნებულია მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სცენარებზე (A1, A2,

B1, B2). მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სცენარები დაფუძნებულია

მოსახლეობის ზრდის, ეკონომიკური ზრდის, ენერგიის გამოყენების ინტენსივობისა და

სუფთა ტექნოლოგიების დანერგვის სიჩქარეზე.

იმ ეფექტის შესაფასებლად, რომლის გამოწვევაც შეუძლია სათბურის გაზების ემისიების

ზრდას გლობალურ კლიმატზე, იყენებენ გლობალურ ცირკულაციურ მოდელებს (GCMs).

ეს მოდელები წარმოადგენენ დეტალურ მათემატიკურ აღწერას იმ მნიშვნელოვანი

ფიზიკური ელემენტებისა და ატმოსფეროში, ოკეანესა და ხმელეთის ზედაპირზე

მიმდინარე პროცესებისა (ქარები და ოკეანური დინებები, ღრუბლები, ნალექები,

ნიადაგები), რომლებიც ქმნიან კლიმატურ სისტემას. ისინი კარგად აღწერენ თანამედროვე

კლიმატის ჩამოყალიბების ზოგად თვისებებს და შეუძლიათ, ახლო წარსულისათვის,

საკმაო სიზუსტით შეაფასონ კლიმატის ცვლილებები დიდ მასშტაბებზე (ნახევარსფერო,

კონტინენტები და ა.შ). ამდენად, გარკვეული საიმედოობით ეს მოდელები შესაძლოა

გამოყენებულ იქნან ადამიანის საქმიანობაზე კლიმატური სისტემის რეაქციის

შესაფასებლად. მაგრამ, ლოკალურ დონეზე მიმდინარე პროცესების აღსაწერად ეს

გლობალური ცირკულაციური მოდელები არასაიმედოა და ამიტომ ხდება ამ მოდელების

რეგიონალიზაცია (რეგიონალურ, ლოკალურ) დონეზე დაყვანა.

გლობალური ცირკულაციური მოდელებით სხვადასხვა რეგიონისათვის უკვე აგებულია

კლიმატის ცვლილების მოსალოდნელი სცენარები, მაგრამ ეს პროგნოზი შედარებით უხეში

მასშტაბისაა (რამდენიმე ასეული კილომეტრი), იმისათვის, რომ იგი გამოყენებულ იქნას

კლიმატის ცვლილების გავლენის შესასწავლად რეგიონულ და ლოკალურ დონეზე.

ლოკალურ დონეზე კლიმატის ცვლილების გავლენის შესაფასებლად საჭიროა

პროგნოზირება მოხდეს გაცილებით მაღალი (50 კმ-მდე) გარჩევის უნარის მქონე

მოდელებით. გლობალური მოდელების გარჩევისუნარიანობის გასაუმჯობესებლად

რეგიონალურ დონეზე, შეიქმნა ლოკალური არის მოდელები, რომლებიც იყენებენ

გლობალური მოდელებით მიღებულ ინფორციას.

ერთ-ერთი ასეთი რეგიონალური მოდელი PRECIS (), რომელიც გამოყენებულია ამ

ნაშრომში, შექმნილია ჰადლეის ცენტრში. Iგი იყენებს ინფორმაციას სხვადასხვა

გლობალური მოდელებიდან, მაგრამ საქართველოს შემთხვევაში გამოყენებულ იქნა ორი

გლობალური მოდელით (HadAM3P და ECHAM4) მიღებულ ინფორმაცია. PRECIS

გამოყენებულ იქნა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებისათვის ლოკალური კლიმატური

ცვლილების სცენარების ასაგებად. Aამ რეგიონულ მოდელს შეუძლია გაითვალისწინოს 50

კმ და ნაკლები მასშტაბის ლოკალური თავისებურებები.




71

რეგიონული კლიმატური მოდელი ”PRECIS” (რკმ), ლოკალური არის მოდელია, ე.ი.

დედამიწის სფეროს ნებისმიერი ლოკალური ტერიტორიისათვის შეუძლია კლიმატური

სურათის მოცემა 25 - კილომეტრიანი ინტერვალით. რკმ დამყარებულია მათემატიკური

განტოლებების სახით წარმოდგენილ ფიზიკურ კანონზომიერებაზე, რომელიც

სამგანზომილებიანი ბადის გამოყენებით ამოიხსნება. იგი ითვალისწინებს კლიმატური

სისტემის, ატმოსფეროსა და ხმელეთის ზედაპირის კომპონენტებს და ამ სისტემაში

მიმდინარე ყველა მნიშვნელოვან ფიზიკურ პროცესებს (ღრუბლები, რადიაცია, ნალექები,

ნიადაგის ჰიდროლოგია).

PRECIS მოდელის სათვლელი არე მოცავს (25x25კმ) ზომის 110X96 უჯრას ცენტრის

კოორდინატებით 41043’, 42067’ სოციალურ ეკონომიკური განვითარების სხვდასხვა

სცენარებისა და სხვადასხვა გლობალური ცირკულაციური მოდელების გამოყენებით

PRECIS-ი გაშვებულ იქნა სამხრეთ კავკასიის რამდენიმე ქვეყანაში. საქართველოს მიერ

განხორციელდა ორი გაშვება: ერთი საბაზისო პერიოდის (1961-1990) შეფასება ERA401-ს

მონაცემთა ბაზის გამოყენებით და მეორე 2020-2050 წლების სცენარის აგება ECHAM4

გლობალური მოდელის და B2 სცენარის (იხ.დანართი 5) გამოყენებით. აზერბაიჯანში

გშვებულ იქნა PRECIS მოდელის სამი ვარიანტი ECHAM4 მოდელის გამოყენებით და

მსოფლიოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების A2 სცენარისათვის: 1961-1990

წლების საბაზისო პერიოდისათვის, რომელიც გამოიყენება მომავლის პროგნოზის

კორექტირებისათვის; 2020-2050 წლებისათვის და 2070-2100 წლებისათვის. ჰადლეის

ცენტრთან თანამშრომლობით სომხეთს PRECIS-ით გაშვებული აქვს HadAM3P

გლობალური მოდელის ორი ვერსია: საბაზისო პერიოდისათვის 1961-1990 და მომავალი

2070-2100 წლებისათვის. მიღებულ სცენარებზე დაყრდნობით, საქართველოს რიგი

შერჩეული რეგიონებისათვის, შეფასებულ იქნა ძირითადი კლიმატური პარამეტრების

მომავალი ცვლილებების ხასიათი და ამ ცვლილების გავლენა ბუნებრივ რესურსებსა და

სოციალურ-ეკონომიკურ სისტემებზე.

საპროგნოზო პერიოდისათვის PRECIS მოდელით გამოითვლება კლიმატური

პარამეტრების დაახლოებით 128 მახასიათებელი ყოველ 1 საათში ერთხელ. ეს

პარამეტრები გაოითვლება ხმელეთის ზედაპირსა და ატმოსფეროს 50 ვერტიკალურ

დონესა და ნიადაგის 4 ფენისათვის. ამ პარამეტრებს შორის შეიძლება აღინიშნოს

რადიაციული პარამერები: ხმელეთის ზედაპირზე მოსული რადიაცია, გაბნეული და

არეკლილი რადიაცია, ატმოსფეროს და ნიადაგის ტემპერატურები, წნევა, ტენიანობა,

ნიადაგის ტენშემცველობა, ქარი, ნალექები და სხვა.

კლიმატის ცვლილების სცენარი

როგორც წესი, რეგიონული მოდელების საშუალებით გამოითვლება კლიმატური

პარამეტრების საშუალო მრავალწლიური (30-წლიანი) მონაცემები ორი სხვადასხვა დროითი

1 ERA40-ევროპის ამინდის საშუალოვადიანი პროგნოზების ცენტრის დაკვირვების მონაცემებისა და ამავე ცენტრის გლობალური

მოდელის მიერ გამოთვლილი პარამეტრების ანალიზის (შეჯერების) შედეგად მიღებული არქივი.




72

პერიოდისათვის. საქართველოსათვის ამ ეტაპზე განიხილება 1960-1990 წწ.. როგორც

საბაზისო

პერიოდი და 2020-2050/2070-2100 პერიოდები მომავლის კლიმატის სცენარისათვის.

კლიმატის ცვლილების მომავალი პატამეტრების დადგენა ხდება სათბურის გაზებისა და

აეროზოლების გაფრქვევის რომელიმე სცენარის შესაბამისად.

თითოეული მოდელის დასაკალიბრებლად საჭიროა მისი გაშვება საბაზისო

პერიოდისათვის და მოდელით გენერირებული შედეგების შედარება იგივე პერიოდის

რეალურ დაკვირვებებთან. დაკალიბრების შედეგები გამოიყენება მოდელით

გენერირებული მომავალი სცენარების დასაკორექტირებლად. კავკასიის რეგიონის

შემთხვევაში საბაზისო პერიოდისათვის მოხდა PRECIS გაშვება ორი გლობალური

HadAM3P და ECHAM4 მოდელისათვის და ERA40 გამოყენება. შედეგები შედარდა

საქართველოში არსებულ საბაზისო პერიოდის (1960-1990 წწ.) დაკვირვების მონაცემებს.

სამივე ეს საკონტროლო გაშვება ქმნის ანსამბლს, რომელიც რეგიონული კლიმატური

მოდელის სრულყოფილი დაკალიბრების საშუალებას იძლევა.

დანართი 5 მოდელების დაკალიბრების მეთოდოლოგია

კონკრეტული ლოკალური არისათვის საუკეთესო მოდელის შესარჩევად მოხდა

თითოეული მათგანის ტესტირება რეალურ დაკვირვებათა მასივებზე. ტესტირების

პროცესი თავის თავში შეიცავს მოდელის დაკალიბრების პროცესს, რომლისთვისაც

სხვადასხვა მეთოდი შეიძლება იქნას ჩატრებული. ამიტომ საჭიროა მოცემული

ლოკალური არისათვის ყველაზე კარგი მეთოდის შერცევა. ამ შემთხვევაში დაკალიბრების

საუკეთესო მეთოდის შერჩევა მოხდა შემდეგი სამი მეთოდიდან: ფარდობითობის;

კორელაციური და სხვაობითი. თითოეულ მეთოდს წინ უძღვის სამი ეტაპი, რომელიც

საერთოა სამივე ამ მეთოდისათვის. პირველ ეტაპზე საბაზისო პერიოდის (1961-90წწ.)

თვითოეული თვისათვის გამოთვლება 30-წლიანი საშუალო მნიშვნელობა და საშუალო

სტანდარტული გადახრა როგორც რეალური დაკვირვებებისთვის, ასევე HadAM3P და

ECHAM4 მოდელებით გამოთვლილი შედეგებისთვის. მეორე ეტაპზე, საბაზისო

პერიოდისათვის გამოთვლილი საშუალო და საშუალო კვადრატული გადახრები დარდება

დაკვირვებების მონაცემებით გამოთვლილ იგივე პარამეტრებს. ამ პარამეტრებზე

დაყრდნობით მოდელის მიერ სიმულირებულ მონაცემებსა და რეალურ დაკვირვებებს

შორის დგინდება ურთიერთკავშირი, რომელიც შემდეგ მომავლის კლიმატის სცენარის

დასაკორექტირებლად იქნება გამოყენებული. მესამე ეტაპზე ერთ-ერთი მეთოდით

(ფარდობითი, კორელაციური, სხვაობითი) ხელოვნურად აგებული მასივი კვლავ დარდება

საბაზისო პერიოდის რეალურ დაკვირვებებს და გამოითვლება საშუალო მიშვნელობა,

სტანდარტული და მაქსიმალური ცდომილება. ამ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით

შერცეული იქნება დაკალიბრების ის მეთოდი, რომელსაც მინიმალური ცდომილება ექნება.




73

რაც შეეხება დაკვირვებათა მასივის და მოდელით 1960-1990 საბაზისო პერიოდისათვის

სიმულირებული მასივების ერთმანეთთან შესადარებლად გამოყენებულ მეთოდებს ისინი

შემდეგში მდგომარებს:

ფარდობითი მეთოდი: გამოითვლება ფარდობა მოდელის მიერ გამოთვლილ ყოველი თვის

30-წლიან საშუალო მნიშვნელობებსა და დაკვირვებების შესაბამის სიდიდეს შორის.

მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის სიმულირებული მნიშვნელობის (ყოველი

წლის, ყოველი თვის მნიშვნელობა 30-წლიანი პერიოდისათვის) გამოთვლილ ფარდობაზე

გამრავლებით მოხდა კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურის საშუალო, საშუალო

მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების ჯამი) 30-წლიანი მასივის აგება, ისევ

საბაზისო პერიოდისათვის, თითოეული პარამეტრის, ყოველი წლისა და ყოველი

თვისათვის. ხელოვნურად შექმნილი მასივი დარდება რეალურ დაკვირვებათა მასივს

ზემოთ მოცემული კრიტერიუმების გამოყენებით.

კორელაციური მეთოდი: დგინდება კორელაციური კავშირი მოდელის მიერ გამოთვლილ

ყოველი წლის ყოველი თვის მნიშვნელობებსა (საშუალო ან ჯამი) და დაკვირვებების

შესაბამის სიდიდეს შორის. მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის სიმულირებული

მნიშვნელობების (ყოველი წლის, ყოველი თვის მნიშვნელობა) წრფივ რეგრესიის

განტოლებაში ჩასმით აიგება კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურის საშუალო,

საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების ჯამი) 30-წლიანი მასივი, ისევ




სხვაობითი მეთოდი: გამოითვლება სხვაობა მოდელის მიერ სიმულირებულ ყოველი თვის

30-წლიან საშუალო მნიშვნელობებსა და დაკვირვებების შესაბამის სიდიდეს შორის.

მოდელის მიერ საბაზისო პერიოდისათვის სიმულირებულ მნიშვნელობაზე (ყოველი

წლის, ყოველი თვის მნიშვნელობა 30-წლიანი პერიოდისათვის) გამოთვლილი სხვაობის

დამატებით მოხდა კლიმატური პარამეტრების (ტემპერატურის საშუალო, საშუალო

მაქსიმალური და მინიმალური და ნალექების ჯამი) 30-წლიანი მასივის აგება, ისევ




აღნიშნული სამივე მეთოდით შედარებული და დაკლიბრებული იქნა მიწისპირა

ტემპერატურის საშუალო, საშუალო მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურისა და

ნელექების ჯამის თვიური მნიშვნელობები. თითოეული ლოკალური არისათვის მოდელის

დაკალიბრების შედეგები იხილეთ შესაბამის თავში.




74

5. შეფასება და დასკვნები

5.1 სიღნაღის მუნიციპალიტეტის გეოლოგიური შეფასება კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების პირბებში

სხვა მუნიციპალიტეტების ანალოგიურად სიღნაღის მუნიციპალიტეტის კლიმატური პი-

რობები დაკვირვების ორი 25-წლიანი პერიოდისთვის (1961 – 1985წ.წ და 1986 – 2010 წ.წ.)

არის დახასიათებული. კლიმატის პარამეტრები აღებულია სიღნაღის მეტეოროლოგიურ

სადგურზე შესრულებული დაკვირვებების მონაცემებიდან. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ

„მეტეოროლოგიურმა სადგურმა ჩვეულ რეჟიმში მუშაობა 1977 წელს შეწყვიტა, რის გამოც

საჭირო გახდა ტემპერატურისა და ნალექების დაკვირვების რიგებში არსებული წყვეტა

აღდგენილიყო დროითი რიგების ურთიერთჰომოგენობის პრინციპზე დაყრდნობით

დედოფლისწყაროს მეტეოსადგურის მონაცემების გამოყენებით“.

განსახილველ ტერიტორიაზე საინჟინრო-გეოდინამიკური პროცესების განვითარების

თვალსაზრისით 2020 – 2050 წლების პერიოდისთვის შედგენილი პროგნოზის მიხედვით,

მნიშვნელოვანია, რომ სიღნაღის რაიონში ორივე სცენარით (A2; B2) საშუალო წლიური

ტემპერატურა ყველა სეზონში მატულობს. იგივე ეხება ტემპერატურის საშუალო

მაქსიმუმსაც. ატმოსფერულ ნალექებთან დაკავშირებით, რომელიც მუნიციპალიტეტის

ტერიტორიაზე საშუალოდ 535 მმ/წელიწადში შეადგენს, დოკუმენტში ხაზგასმულია, რომ

ეს პარამეტრი B2 სცენარის მიხედვით 1% მოიმატებს, ხოლო A2 სცენარით - 6%-ით.

მნიშვნელოვანია აგრეთვე, რომ საერთო მცირენალექიანობის ფონზე დღის განმავლობაში

90 მმ-ზე მეტი ნალექი დაკვირვების მონაცემებში არ ფიგურირებს, ხოლო სცენარით

მხოლოდ ერთხელ აღინიშნება. სამაგიეროდ, ღვარცოფსაშიში დღეების რაოდენობა 50 მმ-

ზე მეტი ნალექით ორჯერ გაიზრდება.

განსახილველი მუნიციპალიტეტის ტერიტორიას აღმოსავლეთიდან და ჩრდილო-

აღმოსავლეთიდან ამ მონაკვეთზე ძლიერ მეანდრირებადი მდ. ალაზანი საზღვრავს, ხოლო

სამხრეთ-დასავლეთით ტერიტორია საქართველოსა და აზერბაიჯანის სახელმწიფო

საზღვრამდე ვრცელდება. სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილი იორის ზეგანს წარმოადგენს,

რომლის თითქმის ცენტრალურ ზოლში, ასევე ძლიერ მეანდრირებადი მდ. იორი

მიედინება. საკუთრივ, ქ. სიღნაღი და მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე განლაგებული

სხვა დასახლებული პუნქტები (წნორი, ბოდბე, მაღარო, ტიბაანი, ჯუგაანი და სხვ.) ცივ-

გომბორის ქედის სამხრეთ-აღმოსავლეთი დაბოლოების კალთებზე და მის ძირებში

მდებარეობს. კალთები ინტენსიურად არის დანაწევრებული, დასერილია პერიოდულად

მოქმედი ღრმა ხევებით, რომლებშიც ნაკადი ხანმოკლე და ინტენსიური წვიმების

პერიოდში ჩნდება. თოვლდნობის როლი ხევების გააქტიურებაში დამორჩილებულია,

რადგანაც თოვლის საფარი აქ თხელია და არამდგრადი. ღვარცოფის წარმოქმნისთვის

შესაფერისი პირობები აღინიშნება გომბორის ქედის სამხრეთ-აღმოსავლეთ კალთებზე,

რომლებიც გეოლოგიურად აგებულია აღჩაგილ-აფშერონის ასაკის ე.წ. „ალაზნის სერიის“

ფხვიერი კონტინენტური წარმონაქმნებით - კაჭარ-კენჭნარი და კენჭნარი, თიხნარ




75

შემავსებელზე, თიხების და თიხნარების შუაშრეებით. ამ ქანების ლითოლოგიური

შედგენილობა ღვარცოფის წარმოქმნის წინაპირობაა, მით უმეტეს, რომ როგორც აღინიშნა,

A2 სცენარის მიხედვით 2020 – 2050 წლების პერიოდში მოსალოდნელია ნალექების

წლიური ჯამის 6% მატება. თუმცა, ამ მხრივ ერთგვარად შემაკავებელ ფაქტორს ის

გარემოება წარმოადგენს, რომ აღნიშნული ხევების სათავეები და ზემო წელის ფერდობები

ტყის საკმაოდ ხშირი საფარით არის დაფარული - მუხა, რცხილა, წიფელი და სხვ.

განსახილველი ტერიტორიის ჩრდილო-აღმოსავლეთი ზოლი, რომელიც ალაზნის

მაგისტრალურ სარწყავ არხსა და გომბორის ქედის სამხრეთ-აღმოსავლეთი კალთების

ძირებს შორის არის მოქცეული და ამავე დროს, მჭიდროდ არის დასახლებული, ტყის

საფარს მოკლებულია, რაც ღვარცოფის წარმოქმნის შესაძლებლობას ქმნის, მაგრამ, დიდი

მოცულობის ღვარცოფული გამონატანების რისკი განსახილველ ტერიტორიაზე

პრაქტიკულად არ არსებობს იმდენად, რამდენადაც ზემოთ აღნიშნული პერიოდულად

მოქმედი ხევების ფხვიერი ქანებით აგებული ფერდობები დინების შედარებით მოკლე

მონაკვეთებზე არის გაშიშვლებული. აქედან გამომდინარე, სიღნაღის მუნიციპალიტეტის

ტერიტორიაზე ღვარცოფის განვითარების რისკი უნდა შეფასდეს როგორც „საშუალო“.

მეწყრულ პროცესებთან დაკავშირებით საჭიროა აღინიშნოს, რომ გეოლოგიურ ჭრილში

არსებული თიხის შუაშრეები ხელსაყრელი გარემოებაა მეწყრების წარმოქმნის მხრივ,

ამასთან, მეწყრებით შესაძლო დაზიანების ფერდობები უშუალოდ ესაზღვრება

დასახლებებს. საპროგნოზო პერიოდში ატმოსფერული ნალექების მოსალოდნელი ზრდის

პირობებში მეწყრების გააქტიურების საფრთხე მატულობს, თუმცა, ისტორიული

გამოცდილებიდან გამომდინარე, დიდი მასშტაბის მეწყრულ მოვლენებს აქ არ უნდა

ველოდოთ და რისკი, ღვარცოფის ანალოგიურად უნდა შეფასდეს, როგორც „საშუალო“.

წყალდიდობით გამოწვეული ნეგატიური შედეგების შეფასებისას საჭიროდ მივიჩნევთ

მოვიყვანოთ ციტატა წინამდებარე დოკუმენტის მე-17 გვერდიდან, სადაც აღნიშნულია,

რომ - „გაზაფხულზე მდ. ალაზნის ადიდების შედეგად სოფლების ერისიმედის და

ხორნაბუჯის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების ნაწილი იტბორება, რაც გავლენას

ახდენს მოსავლიანობის მნიშვნელოვან შემცირებაზე“. სცენარის მიხედვით,

პროგნოზირებადი ატმოსფერული ნალექების მატების შედეგად ეს ფაქტი განსაკუთრებულ

მნიშვნელობას იძენს და გასათვალისწინებელია მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე

მომავალ სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაში. საერთოდ, უნდა აღინიშნოს, რომ

წყალდიდობის რისკი მნიშვნელოვანია მუნიციპალიტეტის აღმოსავლეთ მდ. ალაზანთან

მიმდებარე ზოლში.




76

5.2 სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული მდინარეების

მოკლე ჰიდროლოგიური შეფასება კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების

პირობებში

2021-2050 წლების სცენარით დადგენილი ზამთარის პერიოდში ნალექების დღე-ღამური

მაჩვენებლებისა და თავსხმა ნალექიან დღეთა საშუალო რაოდენობის მატება (როდესაც

ნალექების რაოდენობა აღემატება 50 და 90 მმ-ს), მნიშვნელოვან ზეგავლენას არ მოახდენს

მშრალ ხევებში მაქსიმალური ხარჯების ჩამოყალიბებაზე, რადგან ზამთარში ნალექების

გარკვეული რაოდენობა მოდის თოვლის სახით, რომელიც დნება გახანგრძლივებულ

დროში, რაც არ იძლევა ზამთრის პერიოდში მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებულ

მშრალ ხევებში წყალმოვარდნების ჩამოყალიბებისთვის ხელსაყრელ პირობებს. ნალექების

დღე-ღამური რაოდენობის მატებამ ზაფხულში და შემოდგომაზე კი შესაძლებელია

გამოიწვიოს მშრალ ხევებში იშვიათი განმეორებადობის მაქსიმალური ხარჯების გავლა,

რაც გარკვეულ უარყოფით ზეგავლენას მოახდენს მიმდებარე ტერიტორიებზე.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებული ძირითადი მდინარეების,

ალაზნისა და ივრის ჩამონადენის მოსალოდნელი ცვლილებების დადგენა ერთი

მეტეროლოგიური სადგურის მონაცემების მიხედვით, შეუძლებელია, რადგან აღნიშნული

მდინარეები სათავეს იღებენ საკმაოდ შორი მანძილიდან და მათი წყლიანობის რეჟიმი

დამოკიდებულია აღმოსავლეთ საქრთველოში, მათ შორის კახეთის რეგიონშიც არსებულ

მრავალ ფაქტორზე. ამასთან, საქართველოში მდინარეთა ჩამონადენზე დაკვირვებები აღარ

მიმდინარეობს გასული საიკუნის 90 წლების შემდეგ, რის გამო შეუძლებელია ბოლო

პერიოდის ჩამონადენის შედარება სხვა პერიოდებთან ჩამონადენის ცვლილებების

დასადგენად.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის კლიმატის მიმდინარე ცვლილებისა და მომავლის სცენარის

მიხედვით, 2020-2050 წლებში მატულობს ,,მკაცრი გვალვების” 6 თვიანი განმეორებადობის

საშუალო რაოდენობაც. გვალვიან პერიოდებში სასოფლო-სამეურნეო კულტურების

დასაცავად და მოსავლის გადასარჩენად აუცილებელია მელიორაციული ღონისძიებების

განხორციელება თანამედროვე სარწყავი სისტემების დანერგვით.

5.3. ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის მიმდინარე ცვლილება და

მომავლის სცენარი სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიისათვის

კლიმატური ფაქტორები(მზის სხივური ენერგია, ტემპერატურა, შეფარდებითი ტენიანობა,

ნალექები და ქარი), განსაკუთრებით კი თერმული,ახდენს პირდაპირ ზეგავლენას

ხმელეთის ეკოსისტემებზე, ბიოტების გეოგრაფიულ განაწილებაზე, მათ სეზონურ

ცვლილებებზე , ეკოსისტემის სახეობრივ შემადგენლობაზე , ბიომრავალფეროვნებაზე და

პროდუქტიულობაზე. ბიოლოგიურ სისტემებზე კლიმატის ზემოქმედების გამოვლინება




77

ხდება გეოფიზიკური და გეოქიმიური ფაქტორების კომპლექსის ცვლილების

გზით,რომელიც ექვემდებარება კლიმატურ ცვალებადობას.

როგორც ზემოთ აღინიშნა ტემპერატურა არის ერთ ერთი მნიშვნელოვანი ეკოლოგიუერი

ფაქტორი ეკოსისტემაში შემავალი ცოცხალი კომპონენტებისათვის. ის სხვა კლიმატურ

ფაქტორებთან ერთად განაპირობებს ორგანიზმის ცხოველქმედებას, ზრდა-განვითარებას

და განაწილებას.

ცოცხალ ორგანიზმებს ევოლუციის პროცესში გამოუმუშავდათ ტემპერატურის მიმართ

გარკვეული დამოკიდებულება. მათ განვითარებისთვის სჭირდებათ სითბოს

განსაზღვრული რაოდენობა. ცოცხალ ორგანიზმებს ტემპერატურის განსაზღვრული

მინიმუმის დროს შეუძლიათ განვითარების დაწყება , რომელსაც „სასიცოცხლო ნული“

ეწოდება. იგი სხვადასხვა ორგანიზმისთვის სხვადასხვაა და დამოკიდებულია ამ

ორგანიზმის მემკვიდრულ თვისებებზე და იმ საარსებო პირობებზე, რომელშიც

ევოლუციურად ჩამოყალიბდა სახეობა. სიცივის გამძლე მცენარეებისთვის „სასიცოცხლო

ტემპერატურის ნული“ დაახლოებით +50C უდრის, ზომიერი სარტყლის მცენარეებისთვის

+100C, ხოლო სითბოს მოყვარულთათვის +150C და მეტსაც. რაც შეეხება ტემპერატურის

ოპტიმუმს, როდესაც ორგანიზმი საუკეთესო ზრდით ხასიათდება იგი სხვადასხვაა

მცენარებისა და ცხოველების სხვადასხვა ჯგუფებისთვის. მცენარეებისთვის იგი მერყეობს

25-300-ს შორის. ტემპერატურის მაქსიმუმი, როდესაც მცენარე წყვეტს ზრდას დაახლოებით

40-500-ის ფარგლებში მერყეობს.

ბიოლოგიურმა სახეობებმა ევოლუციისა და კოევოლუციის პროცესში შეიძინეს

ადაპტაციის მექანიზმები კლიმატური ფაქტორების თანდათანობით და ხანგრძლივად

მიმდინარე ცვლილებების მიმართ.

მცენარეებს მაღალი და დაბალი ტემპერატურისაგან თავის დასაცავად გამოუმუშავდათ

სხვადასხვა ადაპტაციები: ანატომიურ-მორფოლოგიური, ფიზიოლოგიური და

ეკოლოგიური.

რაც შეეხება ცხოველებს,მათი აქტიური ცხოვრება შესაძლებელია ტემპერატურის მხოლოდ

ვიწრო დიაპაზონში 00-დან დაახლოებით 500C-მდე. ცხოველებისთვის ტემპერატურული

ადაპტაციის მექანიზმები განსხვავებულია პოიკილოთერმულ და ჰომოიოთერმულ

ორგანიზმებში. ცხოველების არახელსაყრელი ტემპერატურისადმი შეგუება გამოიხატება

მორფოლოგიურ, ფიზიოლოგიურ და ეთოლოგიურ ადაპტაციებში.

გარდა ცალკეული ორგანიზმებისა კლიმატური ფაქტორების და განსაკუთრებით

ტემპერატურის მიმართ მგრძნობელობას იჩენს თვით ეკოსისტემა და მასში

გაერთიანებული მრავალი თანასაზოგადოება. ასე რომ ეკოსისტემის მგრძნობელობის

ხარისხი კლიმატური ცვლილებების მიმართ დამოკიდებულია მის ბიოტურ და აბიოტურ

კომპონენტებს შორის სტრუქტურულ და ფუნქციონალურ ურთიერთზემოქმედებაზე

ეკოსისტემის შიგნით.

ცოცხალი ორგანიზმების მსგავსად ცალკეული ბიოსისტემებისთვისაც დამახასიათებელია

ცვალებადობა როგორც დღე-ღამის, ისე სეზონისა და წლების განმავლობაში.




78

რაც შეეხება სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებულ ეკოსისტემებსა და

მასში არსებულ ბიომრავალფეროვნებას, ისინიც სხვა ბიოსისტემების მსგავსად განიცდიან

მიმდინარე კლიმატის ცვლილების ზეგავლენას. ბოლო წლების მანძილზე სიღნაღის

რაიონში არსებულმა ეკოსისტემებმა და მისმა ბიომრავალფეროვნებამ მნიშვნელოვანი

ცვლილებები განიცადეს, ეს ეხება ძირითადად ტყისა და სტეპის ეკოსისტემებს. თუმცა ეს

არ არის კლიმატის ცვლილებასთან პირდაპირ დაკავშირებული.

იმისათვის რომ დადგინდეს კლიმატის ცვლილება ახდენს თუ არა რაიმე მნიშვნელოვან

ზეგავლენას აქ არსებულ ბუნებრივ ეკოსისტემებზე და მის ბიომრავალფეროვნებაზე

ამისათვის საჭიროა ვიცოდეთ მისი მცენარეული კომპონენტების ფენოლოგიური რითმის

მრავალწლიანი დინამიკა, რისთვისაც საჭიროა სისტემატიური და დეტალური დაკვირვება

მცენარეების ფენოფაზებზე. ვინაიდან მხოლოდ ამ შემთხვევაშია შესაძლებელი იმის

დადგენა თუ რა გავლენას ახდენს კლიმატის ცვლილება სახეობის განვითარებაზე და

ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობაზე. მსგავსი კვლევები ამ რეგიონში და ზოგადად

საქართველოში ბოლო პერიოდში არ ჩატარებულა. ამიტომ შეგვიძლია თეორიული

დასკვნების გაკეთება ზოგადი ანალიზის საფუძველზე.

სიღნაღის რაიონში დაცული ტერიტორიების სისტემაში შედის მხოლოდ ივრის

აღკვეთილი, სადაც დაცულია ჭალის ტყის ფიტოცენოზი, რომელსაც ჯერ კიდევ

შენარჩუნებული აქვს ბუნებრივი სახე და მომავალშიც აქ ანთროპოგენული ზეგავლენის

გამორიცხვით შესაძლებელი გახდება უნიკალური ჭალის ტყის ეკოსისტემის გადარჩენა

და მისი ბიომრავალფეროვნების აღდგენა და შენარჩუნება.

რაც შეეხება სიღნაღის სხვა ტიპის ტყის ეკოსისტემებს და მის ბიომრავალფეროვნებას,

ძლიერ სახეცვლილია; აღმოსავლეთ საქართველოსთვის დამახასიათებელი მუხნარ-

რცხილნარი ტყეები მხოლოდ მცირე ფრაგმენტების სახითაა შემორჩენილი. ნათელი

ტყეების ფართობიც შემცირებულია მსხვილფეხა საქონლისა და ცხვრის ინტენსიური

ძოვების შედეგად, გარდა ამისა ტყეები ინტენსიურად იჩეხებოდა შეშისა და ნახშირის

მოპოვების მიზნით. ტყის ნაალაგარზე კი განვითარდა მეორადი უროიანი და ჯაგეკლიანი

სტეპები, რომლებიც სათიბ-საძოვრებადაა გამოყენებული.

მიუხედავად იმისა რომ კლიმატის ცვლილების ბოლო 25 წლის მონაცემებით

საქართველოში და კერძოდ დედოფლისწყაროს რაიონში წინა 25 წელთან შედარებით

ოდნავ დამთბარია და შეინიშნება სხვა კლიმატური პარამეტრების ცვლილებებიც,

ბუნებრივი ეკოსისტემები, მათ შორის დაცულ ტერიტორიაზე არსებული ბიოსისტემები

და მცენარეთა სავეგეტაციო პერიოდი არ შეცვლილა. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს მკაცრი

კლიმატური ზონის მცენარეებში ტემპერატურული ცვლილებების მიმართ არსებული

ტოლერანტულობის ფართო დიაპაზონი. ან ის რომ მცენარეები რეაგირებენ არა კლიმატის

საშუალო პარამეტრების ცვლილებაზე არამედ მათთვის უფრო მნიშვნელოვანია დღე-

ღამური კლიმატური პარამეტრების წლიური მიმდინარეობის ცვლილების ხასიათი და

ზოგ შემთხვევაში ექსტრემალური კლიმატური პარამეტრები, რომელმაც შეიძლება

მკვეთრად შეცვალოს ეკოსისტემის ბიომრავალფეროვნება.




79

სიღნაღში არის მაგალითები ექსტრემალური ტემპერატურული ცვლილებები(მაგ.

გვალვები) არაპირდაპირ როგორ ცვლის ცენოზს. განსაკუთრებით ყველაზე დიდი

ცვლილებები განიცადა სტეპის მცენარეულობამ. სტეპის უდიდესი ფართობები

გადახნულია, საძოვრები გადატვირთულია და ხდება ჭარბი ძოვება. ცხვრის ჭარბი

ძოვების შედეგად სტეპის ეკოსიტემების დიდი ნაწილის მცენარეული საფარი

გათქერილია და დეგრადირებულია, რამაც გამოიწვია გვალვების ზეგავლენით მრავალი

სახეობის განდევნა საძოვრიდან და სარეველებისა და გვალვაგამძლე სახეობების,

გაბატონება. ეს რათქმაუნდა არ არის კლიმატის ცვლილების პირდაპირი ზემოქმედების

შედეგი, რადგან აქ მთავარი სტრესული ფაქტორი გახლავთ გადაჭარბებული ძოვება,

მაგრამ გვალვების ზეგავლენა მნიშვნელოვანია.

გრძელვადიან პერსპექტივაში კლიმატი წარმოადგენს ძირითად ფაქტორს ეკოსისტემისა

და მისი მრავალფეროვნების ფორმირებისათვის,ის განსაზღვრავს მის სახეობრივ

შემადგენლობას და ეკოსისტემაში ნივთიერებათა და ენერგიის ცვლის შეთანხმებულ

მუშაობას. ბიოლოგიური სისტემების რეაქციას კლიმატის ცვლილებაზე მნიშვნელოვნად

განსაზღვრავს დროის მასშტაბი.

ათეული წლების განმავლობაში და დროის უფრო დიდ პერიოდებში კლიმატის

პარამეტრების ცვლილებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს ბუნებრივი ეკოსისტემების

სახეობრივი სტრუქტურის(ბიომრავალფეროვნების) და ეკოსისტემაში ამა თუ იმ სახეობის

დომინირების თანამიმდევრობის ცვლილება.თავდაპირველად კლიმატოგენური

ცვლილებები ბუნებრივი ეკოსისტემის სტრუქტურაზე მოცემულ წერტილში მოხდება

ინდივიდებისა და პოპულაციების დონეზე, რომელიც შემდგომ აისახება ეკოსისტემის

სახეობრივ შემადგენლობაზე, პოპულაციის რიცხოვნებაზე და ეკოსისტემაში სახეობის

დომინირებაზე. ამიტომ, ვინაიდან სხვადასხვა სახეობებს სხვადასხვა გენერაციის

ხანგრძლივობა ახასიათებთ და აქვთ ადაპტაციის არაერთგვაროვანი უნარი, არსებობს

ალბათობა სახეობათაშორის ურთიერთობის დარღვევის,რომელიც კოევოლუციის

პროცესში გამოუმუშავდათ. ამის შედეგად დაიწყება მიგრაციული პროცესები, რომელთაც

შეიძლება ჰქონდეთ როგორც აქტიური ადაპტაციური ხასიათი ასევე პასიური-

ინდივიდები,რომლებიც უცხო ეკოსისტემაში მოხვედრისას იღუპებოდნენ, ვერ უწევდნენ

კონკურენციას ადგილობრივ სახეობებს, შეცვლილი კლიმატის პირობებში წარმატებულად

იწყებენ დამკვიდრებას. ამის შედეგად , იწყება კლიმატოგენური გადაადგილებები

ბიომების საზღვრების ასწლიანი და შემდგომი მასშტაბით. ამ პროცესების მიმდინარეობის

კვალდაკვალ შესაძლოა სახეობები, რომელთაც აქვთ ადაპტაციის შეზღუდული

შესაძლებლობები გადაშენდნენ, ისეთები როგორიცაა იშვიათი, ენდემური და

არაკლიმატური(ანთროპოგენული და სხვ.) ფაქტორების პრესის ქვეშ მყოფი სახეობეები.

საქართველოს მომავალი 30 წლიანი კლიმატური ცვლილების სცენარის მიხედვით 2020-

50წწ პერიოდისათვის მოსალოდნელია კლიმატის მნიშვნელოვანი ცვლილება, საშუალო

წლიური ტემპერატურა მოიმატებს 2,5-30C-ით, ნალექები კი მოიმატებს 6%-ით.

ეკოსისტემის კომპონენტების, მათ შორის ბიომრავალფეროვნების მდგომარეობის

სამომავლო ცვლილებების შეფასებისა და გრძელვადიანი პროგნოზისათვის




80

სპეციალისტები გამოიყენებენ პალეოანალოგიის მეთოდს. პალეოანალოგიისთვის

გამოიყენებენ ჰოლოცენის ოპტიმალურ პერიოდს(5,5 ათასი წელი თანამედროვე ეპოქამდე),

როდესაც საშუალო გლობალური ტემპერატურა თანამედროვესთან შედარებით იყო 0,7- 10-

ით მეტი, და მიკულინურ(ვიურმულ) გამყინვარებათაშორის ხანას(125 ათასი წლის

წინანდელი პერიოდი), როდესაც საშუალო გლობალური ტემპერატურა თანამედროვესთან

შედარებით იყო 1,7-1,80-ით მაღალი. საშუალოგლობალური ტემპერატურების ეს

დიაპაზონი ძალიან ახლოს არის 30-50 წლის შემდგომ მოსალოდნელ ტემპერატურებთან.

ჰოლოცენის პერიოდში დაახლოებით 9-6 ათასი წლის წინათ დედამიწაზე ჰავა

ახლანდელზე უფრო თბილი იყო. მყინვარებს ნაკლები მოცულობა ჰქონდა, ოკეანის დონე

თანამედროვეზე 4-5 მეტრით მაღლა იყო.

შავი ზღვის აუზში ფლანდრიული ტრანსგრესიის პარალელურად ხმელთაშუაზღვიდან

შემოჭრილმა მარილიანმა წყალმა მიაღწია კარანგატულის შემდგომ მაქსიმუმს 4-5 მეტრს,

რის შემდეგაც შავი ზღვის დონე ისევ დადაბლდა. კავკასიონის მყინვარები იმ დროს

მკვეთრად შემცირდნენ, ხოლო ანტიკავკასიონის გამყინვარება სავსებით გაქრა. ტყის ზედა

საზღვარი თანამედროვესთან შედარებით 200-300 მეტრით მაღლა მდებარეობდა. 5700-5600

წლის წინათ გამოვლინდა კოსმოგენური აცივების უკანასკნელი(მეშვიდე) ფაზა, რომელმაც

რამდენიმე მეტრით დაადაბლა, ახლანდელთან შედარებით ოკეანისა და შავი ზღვის დონე,

გამოიწვია მკვეთრი გადაჯგუფებები მცენარეულ საფარში. 5000 ათასი წლის წინათ

კავკასიაში დამყარდა დღევანდელის მსგავსი პირობები. მე-19 საუკუნის ბოლოდან ისევ

დაიწყო დათბობა, ხეობურმა ყინვარებმა დაიხიეს(1-1,5 კმ-ით), მთელი რიგი ყინვარები

დაიყო შემადგენელ ნაწილებად, ბევრი მცირე ყინვარი სრულად აღიგავა პირისაგან მიწისა.

კლიმატის სამომავლო ცვლილების შეფასება, რომელიც მიღებულია გლობალურ

კლიმატზე ანთროპოგენული ზემოქმედების სხვადსხვა სცენარების გათვალისწინებითა და

სხვადასხვა კლიმატური მოდელების დახმარებით, მიუთითებენ იმაზე რომ 21-ე საუკუნის

შუა პერიოდში საქართველოში მოსალოდნელია როგორც არიდული ასევე ჰუმიდური

დათბობა. შავი ზღვის სანაპირო ზოლში მოსალოდნელია ხმელეთის დატბორვა და

მტკნარი წყლის დაბინძურება, საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონებში კი მოიმატებს

გვალვიანობის ინტენსივობა და გაძლიერდება გაუდაბნოების პროცესები.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე ეკოსისტემებისა და მისი

ბიომრავალფეროვნების მოსალოდნელ შესაძლო ცვლილებებზე კლიმატთან მიმართებაში,

კვლევების არარსებობის გამო, შესაძლოა მიახლოებული და ზოგადი პროგნოზის

გაკეთება. ადგილობრივი ეკოსისტემები მეტად მგრძნობიარენი არიან კლიმატის

მოსალოდნელი ცვლილების მიმართ, მითუმეტეს დღეის მდგომარეობით ისინი

დეგრადირებულნი არიან ძლიერი ანთროპოგენული პრესის შედეგად, თუ არ ჩავთვლით

ივრის აღკვეთილის ტერიტორიას, სადაც მეტნაკლებად ბუნებრივი ეკოსისტემა

შენარჩუნებულია. შეცვლილი კლიმატის ზეგავლენის შედეგები ფლორისა და ფაუნის

მრავალფეროვნებაზე ყველაზე კარგად გამოჩნდება სწორედ სიღნაღის დაცული

ტერიტორიის ფარგლებში, ვინაიდან მის მიმართ ანთროპოგენული წნეხი იქნება

საგრძნობლად შემცირებული.




81

მოსალოდნელი ცვლილებები სქემატურადაა გამოხატული შემდეგ ცხრილში 18:

№ ეკოსისტემები მიმდინარე სუქცესიები მოსალოდნელი

სუქცესიები

ბიომრავალფეროვნები

ს ცვლილება

1 ნათელი ტყის

ეკოსისტემა,რომელს

აც ქმნის: Pistacia

mutica,Celtis

caucasica,Acer

iberikum,Pirus

georgica,P.sachokiana,

Juniperus polycarpos

და სხვ.

ძირითადად

დაუცველია, ხდება

ტერიტორიის

გამოყენება სამეურნეო

საქმიანობისთვის, რაც

ამცირებს ტყის

ფართობს.

მოხდება ნათელი

ტყეების ჩანაცვლება

მეორადი სტეპებით და

აგრობიოცენოზებით.

ბიომრავალფეროვნება

შემცირდება და

გაღარიბდება.

2 ჭალის

ტყეები(ტუგაის

ტიპის)ივრის

აღკვეთილი:

Populus

hibrida,P.alba,P.canes

cens,Quercus

pedunculiflora,Salix

excelsa და სხვ.

დაცული ტერიტორიის

ფარგლებში ხდება

ანთროპოგენული

ზეგავლენის შემცირება.

შედეგად ჭალის ტყის

ეკოსისტემის

ფლორისტული

შემადგენლობა არ

იცვლება. შესაბამისად

უცვლელია მრავალი

ცხოველისა და

ფრინველის საბინადრო

ადგილი.

დაცულ ტერიტორიაზე

კლიმატოგენური

სუქცესიები არაა

მოსალოდნელი.


შენარჩუნდება.მცენარე

თა და ცხოველთა

სახეობრივი

შემადგენლობა არ

შეიცვლება.

3 მუხნარ-რცხილნარი

ტყეები

Quercus

iberica,Carpinus

caucacaucasica,

C.orientalis.

არ არის დაცული,

განიცდის

ანთროპოგენულ პრესს.


სუქცესიისა და


ზემოქმედების შედეგად

ტყის ეკოსისტემა

შეიცვლება

ქსეროფიტული

ფიტოცენოზით(ჯაგეკლ

იანი ფორმაციით)


გაღარიბდება. ტყის

ზოგიერთი

მცენარეული

სახეობები გაქრება,

ტყის ცხოველებიც

შემცირდება.

4 კლდეთა

ქსეროფიტები:

Rhamnus

pallasii,Atraphaxis

spinosa,

Acantholimon

lepturoides, Astragalus

microcephalus და

სხვათა

მონაწილეობით.

ძირითადად

განვითარებულია

უროიანი სტეპის

ფარგლებში და

განიცდის ცვლილებას.

შესაძლოა მოხდეს


სუქცესია და


ზემოქმედების ფონზე

ჩამოყალიბდეს სხვა

ფიტოცენოზი.


გაღარიბდება




82

5 ნახევარუდაბნოთა

მცენარეულობა

Salsola dendroides,

Sal.ericoides,

Artemisia fragrans,

Salicornia herbacea

და სხვ.

ნახევარუდაბნოთა

არეალში ძირითადად

ზამთრის საძოვრები და

ბაღ-ვენახებია

განვითარებული.

კლიმატური

ცვლილების

ზემოქმედების შედეგად

დაიწყება

გაუდაბნოების

პროცესი,საძოვრებზე

შეიცვლება

ნახევარუდაბნოს

ფიტოცენოზი და მის

ადგილს დაიკავებს

უდაბნოს

მცენარეულობა,


გაღარიბდება. გაქრება

იშვიათი სახეობები:Iris

iberica, Tulipa

eichleri,Sternbergia

colchiciflora,

Halimodendron

halodendron და სხვ.

6 უროიანი სტეპი

Festuka

valesiaca,F.ovina,

Stipa tirsa,

St. capilata,Falcaria

vulgaris,Filipendula vu

lgaris და სხვ.მონაწილ

ეობით

უმეტეს ფართობებზე


მემინდვრეობა და

საძოვრები, სტეპები

დეგრესიას განიცდიან.

სტეპის ფიტოცენოზები

შემცირდება. დაიწყება


პროცესი.

გადაშენების საფრთხე

დაემუქრება ენდემურ

და იშვიათ

სახეობებს:Bongardia

chysogonum; Paeonia

mlokosewitschii;

Onobrychis cyrsi და სხვ.

სახეობრივი

მრავალფეროვნება

შემცირდება.

ენდემური სახეობები

გაქრება.

7 ვაციწვერიანი სტეპი

Stipa tirsa,St. capilata,

St.stenophylla,St.lessin

giana, Festuca sulcata

და სხვ.


საძოვრები. განიცდის

დეგრესიას.

გლობალური

დათბობის ფონზე

დაიწყება


პროცესი.


შემცირდება

8 ჯაგეკლიანი სტეპი

ტყის ელემენტებით

Paliurus spina

Christi,Prunus

spinosa,Carpinus

orientalis და სხვ.

მიმდინარეობს

ინტენსიური ძოვება.

მოსალოდნელია


სუქცესია


ზეწოლის ფონზე,

შესაძლოა

ჩამოყალიბდეს

მეორადი უროიანი

სტეპი.


გაღარიბდება.

რეკომენდაციები

კლიმატის გლობალური ცვლილების ეპოქაში და საქართველოში მოსალოდნელი

კლიმატური ცვლილებასთან ადაპტაციის მიზნით საჭიროა განხორციელდეს რიგი

ღონისძიებებისა.




83

1. სიღნაღში დაცული ტერიტორიის არსებობა ქმნის კარგ შესაძლებლობას დაიწყოს

ბუნებრივი ეკოსისტემების კლიმატოგენურ სუქცესიებზე მონიტორინგი და შეიქმნას

დაკვირვებისთვის საჭირო მობილური ჯგუფები, რაც მოგვცემს შესაძლებლობას ზუსტად

განვსაზღვროთ მოსალოდნელი ცვლილებები.

2. სიღნაღის მდელოების უმეტესი ნაწილი გამოყენებულია სათიბ-საძოვრებად და

მემინდვრეობისთვის, მარცვლოვანი კულტურების მოსაყვანად, ბაღ-ვენახებისთვის.

საძოვრების დეგრადაციის ხარისხი მაღალია არამდგრადი ძოვების გამო. კლიმატის

ცვლილების კვალდაკვალ,მომატებული ტემპერატურა კიდევ უფრო მეტად დააზიანებს

ისედაც დეგრადირებულ ტერიტორიების ფიტოცენოზს, ამიტომ საჭიროა

ანთროპოგენული სუქცესიების შემცირების მიზნით დაწესდეს საძოვართ მორიგეობის

სისტემა. კარგი იქნება თუ საძოვრებს დავასვენებთ რამოდენიმე წლით და

განვახორციელებთ სარეაბილიტაციო სამუშაოებს. შევაგროვებთ ადგილობრივი

ფიტოცენოზის მარცვლოვნების თესლებს და მოვახდენთ გაზაფხულზე მათ შეთესვას

საძოვრებზე. ამით აღდგება ამ ჰაბიტატებისთვის დამახასიათებელი მცენარეულობა, ხოლო

ინვაზიური სახეობების გამრავლება შემცირდება.

3. აუცილებელია დადგინდეს წვრილფეხა და მსხვილფეხა პირუტყვის ის საშუალო

რაოდენობა რომელიც ამ რაიონში ძოვს და ამის შემდეგ შემუშავდეს ძოვების რეჟიმი და

განისაზღვროს ის ტერიტორიები, სადაც შესაძლებელი იქნება წინასწარ დადგენილი

რაოდენობის პირუტყვის ძოვება.

4. უნდა მოხდეს დაცული ტერიტორიის ფარგლებს გარეთ დარჩენილი ტყის

ეკოსისტემების მდგრადი მართვის გეგმების შემუშავება და ტყის აღდგენისა და

ადგილობრივი ჯიშებით ხელოვნური ტყეების გაშენების პროცესების გააქტიურება, რაც

ხელს შეუწყობს ადგილობრივი ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებასა და გაზრდას და

რაც მთავარია ტემპერატურის ზრდის შემცირებას.

5.4 სიღნაღის მუნიციპალიტეტის სოციო-ეკონომიური სიტუაციის შეფასება

კლიმატის მოსალოდნელი ცვლილების პირობებში

5.4.1. მეთოდოლოგიური განმარტება

საღნაღის რაიონის სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის ანალიზისას ვეყრდნობით

გარკვეულ დაშვებებს ხელმისაწვდომი ინფორმაციის დამუშავებისას. დაშვებულია, რომ

სოციალურ-ეკონომიკური სიტუაციის ანალიზისას უპრიანია უმსხვილესი დამსაქმებელი

სფეროების პოტენციალის ანალიზი, გარდა სახელმწიფო სექტორისა, რომელიც

საქართველოს რაიონებში არსებითად ერთმანეთის მსგავსია და შედარების კარგ

შესაძლებლობას არ იძლევა. სამწუხაროდ, რაიონებში არსებული ფორმალური და

არაფორმალური დასაქმების ზუსტი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი დახასიათება

შეუძლებელია იმის გათვალისწინებით, რომ ეროვნული სტატისტიკური სააგენტოს




84

დონეზე ასეთი ინფორმაცია ამჟამად არ მოიპოვება. მდგომარეობას ისიც ართულებს, რომ

იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ამა თუ იმ რაიონში მოქმედებს მსხვილი საწარმო, აუცილებელი

არაა, რომ მისი დასაქმებულების უმრავლესობა რაიონის მკვიდრი იყოს, ან ამ საწარმოს

შემოსავლები რაიონის შემოსავლებზე პირდაპირ და უშუალოდ აისახებოდეს. გარდა ამისა,

საქართველოში 2002 წლიდან არ ჩატარებული მოსახლეობის აღწერა და მისი

რიცხოვნობის, მიგრაციული პროცესების მასშტაბის, ხარისხისა და ხასიათის დადგენა

უკიდურესად გაძნელებულია. ამის გათვალისწინებით, საქართველოს თითქმის ყველა

რაიონისათვის, თუკი მას არ გააჩნია მსხვილი ადმინისტრაციული ცენტრი, სოციალურ-

ეკონომიკური ფონის განმსაზღვრელი ძირითადი ფაქტორი სოფლის მეურნეობაში

არსებული პოტენციალი, კერძოდ მიწის ფონდი, ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო

კულტურების ფართობები, პირუტყვის სულადობა, საძოვრების ხელმისაწვდომობა და

სხვა ფაქტორები მოიაზრება. საქართველოს რაიონების აბსოლუტური უმრავლესობა

სასოფლო-სამეურნეო პროფილის რაიონებია და მათ ეკონომიკაში არასასოფლო-

სამეურნეო სექტორი შედარებით უმნიშვნელო როლს თამაშობს. მიუხედავად ამისა, ჩვენ

მოკლედ მიმოვიხილავთ არასასოფლო-სამეურნეო სექტორების იმ ნაწილს, რომელიც

მოსახლეობის შედარებით მნიშვნელოვან რაოდენობას ასაქმებს და სპეციფიკურია

კონკრეტული რაიონისათვის. ამ ლოგიკით, სოციალური, ჯანდაცვის, განათლებისა და

სახელმწიფო მართვის სფეროები განხილული არაა, რადგანაც ამ სფეროების ხასიათი

ქვეყნის ყველა რაიონისავის ერთგვაროვანია. გარდა ამისა, კლიმატის გლობალური

ცვლილება პირდაპირ და ცალსახად ყველაზე მეტად სოფლის მეურნეობაზე აისახება. მისი

პოზიტიური თუ ნეგატიური ზეგავლენის დადგენა ეკონომიკის სხვა სფეროებზე, ამ

ზეგავლენის არაპირდაპირი და უფრო რთული ხასიათის, აგრეთვე შესაძლო

უკუკავშირების რთული ბუნების გამო, ძალზე პრობლემატურია. ამგვარად, წარმოდგენილ

მასალაში სოფლის მეურნეობა განხილულია როგორც სფერო, რომელიც პირდაპირ და

უშუალოდ განიცდის კლიმატის ყველაზე მეტ ზეგავლენას და უმნიშვნელოვანესია

კლიმატის გლობალური ცვლილების კონტექსტში.

სიღნაღის რაიონის ეკონომიკის მდგომარეობის, უპირატესად სოფლის მეურნეობის

სექტორის დღევანდელი მდგომარეობისა და პოტენციალის ანალიზისას გამოყენებულია

საქართველოს სოფლის მეურნეობის 2004 წლის აღწერის შედეგები, ასევე 2010 წლის

საქართველოს სოფლის მეურნეობის წელიწდეულის მასალები, საქართველოს მთავრობის

მიერ 2007 წელს მომზადებული კახეთის რეგიონის პასპორტი. აღსანიშნავია, რომ 2005

წლის შემდეგ სტატისტიკის ეროვნული სამსახური აღარ მოიპოვებს ინფორმაციას

რაიონების დონეზე, ფაქტობრივად შეუძლებელია რაიონების დონეზე სოფლის

მეურნეობაში მიმდინარე პროცესების დინამიკაში განხილვა. იმ გარემოების

გათვალისწინებით, რომ წინამდებარე მასალა განკუთვნილია სიღნაღის რაიონის

კლიმატის შესაძლო ცვლილებისათვის ადაპტაციის გრძელვადიანი სტრატეგიის

შემუშავების ამოცანის შესასრულებლად, დავალების კონტექსტიდან გამომდინარე,

მივიჩნიეთ რომ 2004 წელს ჩატარებული სასოფლო-სამეურნეო აღწერის მასალების

ანალიზი ამ მიზნისათვის სავსებით საკმარისია შემდეგი გარემოებებიდან გამომდინარე: 1)

2004 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერის შედეგები ყველაზე სრულყოფილ და დეტალურ




85

ინფორმაციას იძლევა საქართველოს სოფლის მეურნეობაზე რაიონების დონეზე და

სოფლის მეურნეობის ძირითად დარგებზე. 2) საქართველოს სოფლის მეურნეობაში უკვე

დიდი ხანია შეინიშნება ხანგრძლივი სტაგნაციის პროცესი. ინფორმაცია დარგში შრომისა

და კაპიტალის ნაყოფიერების, ასევე ეფექტიანობის სხვა მაჩვენებლების შესახებ

დინამიკაში და თანაც რაიონების დონეზე, უბრალოდ, არ მოიპოვება. ამიტომაც მიგვაჩნია,

რომ 2004 წელს დაფიქსირებული ინფორმაცია, რაიონების კლიმატის ცვლილებებთან

ადაპტაციის კონტექსტში დამაკმაყოფილებელია. 3) საქართველოს სოფლის მეურნეობა

რეგიონებისა და დარგების მიხედვით არ განიცდის ისეთ კარდინალურ ცვლილებებს,

რომლებიც დროთა განმავლობაში ამა თუ იმ რეგიონისა თუ დარგის პერსპექტივას

მკვეთრად გამოხატავდა. ამგვარად, ამა თუ იმ რაიონის რესურსული ბაზისა და

განვითარების პოტენციალის გააზრება ქვეყნის საერთო კონტექსტში მეთოდოლოგიურად

გამართლებულია. 4) ანალიზისათვის სოფლის მეურნეობის ცალკეული სფეროები

სიღნაღის რაიონისათვის შეპირისპირებულია დანარჩენი საქართველოს ანალოგიურ

სფეროებთან რათა უფრო ნათლად გამოიკვეთოს რაიონის კონტექსტი, პრობლემები უფრო

კონტრასტულად გამოჩნდეს და უფრო ადვილად შემუშავდეს შესაბამისი ადაპტაციის

ღონისძიებები.

5.4.2. ზოგადი აღწერილობა

სიღნაღის რაიონის ეკონომიკაში სოფლის მეურნეობა წამყვან როლს ასრულებს. რაიონში

მოიპოვება სამრეწველო და მომსახურების სექტორის ცალკეული საწარმოები, თუმცა მათი

როლი რაიონის ეკონომიკაში შედარებით უმნიშვნელოა. მეტ ნაკლებად განვითარებულია

ღვინის, პურის, ფქვილის და რძის პროდუქტების წარმოება, ასევე ვაჭრობა. აღსანიშნავია,

რომ ძველი სიღნაღის რეაბილიტაციის შემდეგ მნიშვნელოვნად გაიზარდა მისი

ტურისტული პოტენციალი, რასაც სიღნაღის, როგორც უნიკალური ტურისტული

ობიექტის თავისებურება, ასევე თბილისთან სიახლოვე განაპირობებს. ამასთანავე, ჩვენ

საკმაოდ სკეპტიკურად მივიჩნევთ ტურიზმის, როგორც რაიონის მაპროფილირებელი

დარგის განვითარების პერსპექტივას მოკლე და საშუალოვადიან პერიოდში. ამის მიზეზი

ისაა, რომ თავად სიღნაღის მონახულება და საფუძვლიანი დათვალიერება

ტურისტისათვის მხოლოდ რამდენიმე საათის ამოცანაა და ამგვარად, შემოსავლების

გენერაციის თვალსაზრისით, მისი პოტენციალი ერთგვარად შეზღუდულია. სერიოზული,

მასობრივი ტურიზმის გამართვა საკმაოდ ვრცელ გასართობ, დასასვენებელ და

სარეკრეაციო ინფრასტრუქტურას მოითხოვს, რაც ჯერჯერობით აქ არ მოიპოვება.

ზოგადად ეს რაიონი საქართველოს რაიონების დიდი უმრავლესობის მსგავსია, გარდა იმ

რაიონებისა, რომლებშიც ფუნქციონირებენ მსხვილი მასშტაბის სამრეწველო საწარმოები,

რომლებიც მუშახელის შედარებით დიდ რაოდენობას ასაქმებენ. აქედან გამომდინარე,

წარმოდგენილი მასალა კონცენტრირებულია სოფლის მეურნეობის სექტორის, როგორც

მოსახლეობის დასაქმებისა და შემოსავლის მომტანი ძირითადი სფეროს რესურსული

ბაზისა და პოტენციალის ანალიზზე. ამასთან, ძალზე მოკლედაა მიმოხილული დასაქმების

სხვა სფეროებიც.




86

5.4.3. ეკონომიკის ზოგადი მომოხილვა

სიღნაღის რაიონის ეკონომიკა დასაქმების ძირითადი სფეროების მიხედვით საქართველოს

რაიონების მსგავსია, განსაკუთრებით კი იმ რაიონებისა, სადაც შედერებით ნაკლებია

ქალაქის მოსახლეობა. იმის გამო, რაიონულ დონეზე დეტალური ინფორმაცია ეკონომიკის

სფეროების მიხედვით საქართველოში ამჟამად არ იღირიცხება, ვფიქრობთ, რომ 2007 წელს

საქართველოს მთავრობის მიერ მომზადებული კახეთის რეგიონის პასპორტი სიღნაღის

რაიონის ზოგადი ეკონომიკური სტრუქტურის კარგ მიახლოებას იძლევა. ამ დოკუმენტის

მიხედვით, კახეთის მოსახლეობის 61% სამუშაო ძალას შეადგენს, საიდანაც დაახლოებით

80% დასაქმებულად ითვლება. დასაქმებულთაგან 82% სოფლის მეურნეობაშია ჩაბმული,

დაახლოებით 9% სამეწარმეო სფეროში, განათლება-ჯანდაცვაში - დაახლოებით 6%, ხოლო

დანარჩენი დასაქმებულები სხავადსხვა სფეროებზე ნაწილდებიან. სიღნაღის რაიონი,

კახეთის დანარჩენი რაიონების მსგავსია მოსახლეობის სოფელსა და ქალაქში

გადანაწილების სტრუქტურით. სოფლის მეურნეობა აქ დასაქმებისა და შემოსავლების

თვალსაზრისით, დაახლოებით იმავე როლს თამაშობს, როგორც კახეთის სხვა რაიონებში.

აღსანიშნავია, რომ დასაქმებულთა დიდი უმრავლესობა კახეთის რეგიონში, დაახლოებით

80% თვითდასაქმებულად აღირიცხება, რაც არაფორმალური, ან არასრული დასაქმების

ერთგვარი ფორმაა. ამათგან, მთელი საქართველოს, მათ შორის ცხადია კახეთისა და

სიღნაღის 90-95% სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულად აღირიცხება. 2007 წლის კახეთის

რეგიონის პასპორტის მიხედვით, რეგიონში საშუალო ხელფასი სახელმწიფო სექტორში აშშ

დოლარზე გადაანგარიშებით 82 დოლარს შეადგენდა, ხოლო კერძო სექტორში 98 დოლარს.

საშუალო წლიური შემოსავალი ერთ მოსახლეზე გადაანგარიშებით 460 დოლარი იყო, რაც

საქართველოს საშუალო მაჩვენებელს დაახლოებით სამჯერ ჩამორჩება. სავარაუდოდ,

სიღნაღის რაიონი, მისი უპირატესად სასოფლო ბუნებიდან გამომდინარე, და მიუხედავად

ერთგვარი ტურისტული პოტენციალისა, ისევე როგორც ყველა ქართული რეგიონი აჭარის

გარდა (ბათუმის ფაქტორის გამო), არსებითად უფრო ღარიბია, ვიდრე საშუალოდ

საქართველო, რასაც გარკვეული იმპლიკაციები გააჩნია კლიმატის გლობალური

ცვლილების კონტექსტში.

5.4.4. დასკვნა, კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასება

სიღნაღის რაიონის სოფლის მეურნეობაზე კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის

შესაფასებლად მიზანშეწონილია აგროკლიმატური ზონირების გათვალისწინება.

კლიმატის ცვლილება თავის მხრივ განაპირობებს აგროკლიმატური რესურსების

სტრუქტურის ცვლილებას ცალკეული რაიონებისათვის. ზემოაღნიშნულიდან

გამომდინარე შედგენილია კახეთის აგროკლიმატური ზონების რუკა (იხ. სურათი #1

ქვემოთ).




87

სურათი #1. კახეთის აგროკლიმატური ზონები

წყარო: გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური რესურსები. გამომც.

“უნივერსალი”, 2010

საშუალო დღეღამური ტემპერატურების ჯამების მიხედვით (+10°-ზე მეტი) გამოყოფილია

5 ზონა. ზონებში იზოჰიეტებით მითითებულია ატმოსფერული ნალექების ჯამი თბილ

პერიოდში, რაც საშუალებას იძლევა შევაფასოთ მოცემულ ზონაში სასოფლო-სამეურნეო

კულტურების წარმოების პირობები, ტენით უზრუნველყოფისას.

აქტიური ტემპერატურების (+10°-ზე მეტი) ჯამი აგროგლიმატური ზონების მიხედვით

აგროკლიმატური ზონა

მაქსიმალური სიმაღლე ზღვის დონიდან

(მ)

საშუალო დღეღამური +10°-ზე მეტი

ჰაერის ტემპერატურის ჯამი

I 450მ. 4000°

II 800მ. 3000°

III 900მ. 2000°

IV 1000მ. 1000°

V 2000მ. 700°




88

სიღნაღის რაიონი მდებარეობს I, II და III აგროკლიმატურ ზონებში. ეს ზონები ვრცელდება

შესაბამისად ზღვის დონიდან 300-450, 450-800, და 800-900 მეტრამდე. აქტიურ

ტემპერატურათა ჯამი ამ ზონებში 2000-4000 გრადუსის დიაპაზონში მერყეობს.

ატმოსფერული ნალექების საშუალო მრავალწლიური ზონების მიხედვით შესაბამისად

შეადგენს 500-600, 600-700, 650-750მმ. თბილ პერიოდში, --- 300-400, 450-550, 550-650 მმ.

ბოლო წაყინვები დაიკვირვება პირველ ზონაში 24/03 -02/03, მეორე ზონაში --- 28/03 – 09/04,

ხოლო მესამე ზონაში, --- 6/4 – 17/4 პერიოდში. პირველი წაყინვები პირველ ზონაში 15/11-

25/11 პერიოდში აღინიშნება, მეორე ზონაში, --- 05/11 – 22/11, ხოლო მესამე ზონაში ---

23/10- 30/10 პერიოდში. უყინვო დღეების რიცხი შესაბამისად შეადგენს 245-226, 238-209,

222 დღეს.

პირველ ზონაში კლიმატური პირობები მისაღებია მარცვლეული კულტურებისათვის,

ვაზის საადრეო და საგვიანო ჯიშისათვის, ბოსტნეულის, ეთერზეთოვანი

კულტურებისათვის. ზონა მშრალია, ნაკლებად არის უზრუნველყოფილი ტენით,

შესაბამისად საჭიროა ივლისი-აგვისტოს თვეებში ნიადაგის მინიმუმ ორჯერ მორწყვა,

მორწყვის აუცილებლობა არ არის გამორიცხული ვეგეტაციის პერიოდის სხვა თვეებშიც.

მეორე ზონაში კლიმატური პირობები მისაღებია მარცვლეული კულტურებისათვის ვაზის

საადრეო და საგვიანო, ჯიშისათვის, ზოგიერთი ხეხილოვნებისათვის, ეთერზეთოვანი

კულტურებისათვის. გარანტირებული მოსავლის მიღებისათვის აუცილებელია ჩატარდეს

კულტურების წყლით უზრუნველყოფის ღონისძიებები.

მესამე ზონაში რეკომენდებულია საშემოდგომო ხორბლის, ქერის, ჭვავისა და შვრიის

მოყვანა. აქ განვითარების კარგი პერსპექტივა აქვს ვაზის საადრეო ჯიშებს, მეხილეობასა

და მებოსტნეობას, კარგად მოდის საკვები (მათ შორის ძირხვენა) კულტურები. ეს ზონა

ასევე გამოიყენება სათიბ-საძოვრად.

2050 წლის სავარაუდო სცენარისათვის სასურველია +2° იანი ცვლილების გათვალისწინება

და აგროკლიმატურ ზონებში ამ ცვლილების შედეგად გამოწვეული აქტიურ

ტემპერატურათა ჯამების ცვლილებების ანალიზი.

აგროკლიმატური ზონების ცვლილების სცენარი

აგროკლიმატური ზონა

მაქსიმალური სიმაღლე ზღვის

დონიდან

(მ)

საშუალო დღეღამური

+10°-ზე მეტი

ჰაერის ტემპერატურის

ჯამი

სცენარი ტემპერატურის

2°-ით მატებისას

I 450მ. 4000° 4540°

II 800მ. 3000° 3500°

III 900მ. 2000° 2450°

IV 1000მ. 1000° 1420°

V 2000მ. 700° 1090° წყარო: გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური რესურსები. გამომც.

“უნივერსალი”, 2010




89

სურათი #2 აგროკლიმატური ზონების სტრუქტურული ცვლილება კლიმატის

ცვლილებისას

ტემპერატურის +2°-ით ცვლილებისას სავეგეტაციო პერიოდი მნიშვნელოვნად გაიზრდება.

შესაძლებელია გაუმჯობესდეს ვაზის, ხორბლის ზრდა-განვითარება და

პროდუქტიულობა, შესაძლებელი გახდება ბოსტნეული კულტურების არეალის

გაფართოება. მთლიანობაში ტემპერატურის ცვლილებას სასოფლო-სამეურნეო სექტორზე

პოზიტიური ეფექტი შეიძლება ჰქონდეს, თუ დაძლეული იქნება ტენით უზრუნველყოფის

პრობლემა.

მიწის დეგრადაციისა და ეფექტიანი საირიგაციო სისტემის არარსებობა დღეისათვის ერთ-

ერთი ძირითადი პრობლემაა სიღნაღის რაიონისთვის, რაც მეტად უარყოფითად აისახება

მის აგრარულ სექტორზე და შესაბამისად სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობაზე.

რაიონისათვის დამახასიათებელია ქარები და მცირე ატმოსფერული ნალექები, რაც იწვევს

მიწის დეგრადაციას და მისი ნაყოფიერების კლებას. ამას ხელს უწყობს საძოვრების

გადაძოვება, სასოფლო-სამეურნეო ტექნოლოგიების, კერძოდ მონაცვლეობის

დაუცველობა, რაც ამწვავებს მიწის ნაყოფიერების შენარჩუნების პრობლემას.

კლიმატის ცვლილების ზემოთაღწერილი სცენარის მიხედვით, ეს პრობლემა უკიდურესად

გამწვავდება. ბოლო დროს განადგურებული ქარსაცავები და მოშლილი საირიგაციო

სისტემა, ცხადია, ასევე უარყოფითად მოქმედებს მდგომარეობაზე.

კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებით მეტი აქტუალურია საირიგაციო სისტემის

რეაბილიტაცია. კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციისათვის საქართველოს მეორე

ნაციონალურ შეტყობინებაში დედოფლისწყაროს რაიონისთვის დაფიქსირებული სარწყავი

წყლის მოთხოვნა-მიწოდების ქვემოთმოყვანილი სხვადასხვა სცენარის პირობებში

IV ზონა

III ზონა

II ზონა

I ზონა

V ზონა

ზ.დ. სიმაღლე (მ.)




90

მისაღებია სიღნაღის რაიონისთვისაც, რომელშიც, ისევე როგორც დედოფლისწყაროს

რაიონში ორი ძირითადი საწყლოსნო არტერია, იორი და ალაზანია.

აგროკლიმატური ზონების ცვლილების სცენარი

I

სცენარი

მდინარის ჩამონადენის შემცირება, და სარწყავ წყალზე მოთხოვნის

გაზრდა 10%-ით

II




III




წყარო: Georgia’s Second National Communication to the UNFCCC, თბილისი

სურათი #3: წყლის დეფიციტის მოდელირება ალაზანზე

წყარო: Georgia’s Second National Communication to the UNFCCC, თბილისი

ანალიზი გვიჩვენებს, რომ მდ. ალაზანის წყლის ჩამონადენი საირიგაციო მიზნებისათვის

სავსებით საკმარისია. დეფიციტი შეიმჩნევა მხოლოდ ერთ შემთხვევაში, კერძოდ

მოთხოვნა-მიწოდების 50%-იანი ცვლილების დროს, აგვისტოს თვეში. აქვე უნდა

აღინიშნოს, რომ მოთხოვნის ზრდისა და ჩამონადენის შემცირების ეს სცენარი ნაკლებად

სავარაუდოა.




91

სურათი #4: წყლის დეფიციტის მოდელირება იორზე

წყარო: Georgia’s Second National Communication to the UNFCCC

ანალიზი გვიჩვენებს, რომ მდ. იორის წყლის ჩამონადენი სამელიორაციო მიზნებისათვის

დეფიციტურია. დეფიციტი შეიმჩნევა მოთხოვნა-მიწოდების ცვლილების შედარებით

„რბილი“ სცენარის შემთხვევაშიც კი.

კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის შეფასებისას უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი

ფაქტორები: აგრარული სექტორი რაიონში ექსტენსიური ხასიათით გამოირჩევა,

არსებული აგროკლიმატური რესურსების გამოყენება არაეფექტიანად ხდება. შესაბამისად

კლიმატის ცვლილების ანალიზი ამ და სხვა ანთროპოგენური ფაქტორების

გათვალისწინების გარეშე სწორი დასკვნების გამოტანის საშუალებას ვერ მოგვცემს.

მიუხედავად ამისა იკვეთება რიგი პრობლემები, ისევე როგორც შესაძლებლობები,

რომლებიც უშალოდაა დაკავშირებული რაიონში კლიმატის ცვლილებასთან. ძირითადი

საფრთხეა ექსცესური ატმოსფერული მოვლენების გახშირება. თბილ პერიოდში

ატმოსფერული ნალექების საშალო მაჩვენებლების კლებასთან ერთად იზრდება გვალვების

საშიშროება. მოსალოდნელია ძლიერ ინტენსიური გვალვები, კვლავ პრობლემად რჩება და

უფრო გართულდება მოსახლეობის სასმელი წყლით მომარაგება, ისევე როგორც სარწყავი

წყლით უზრუნველყოფა.

სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ჭრილში კლიმატის ცვლილების

ზემოაღნიშნული სცენარი, საფრთხეების განეიტრალების შემთხვევაში, ქმნის

შესაძლებლობებს რაიონის აგრარული ბაზის სტრუქტურული განვითარებისათვის.

გამომდინარე იქედან რომ აგრარული სექტორი რაიონის სოციალურ-ეკონომიკური




92

კეთილდღეობის მთავარი კონტრიბუტორია, ამ შესაძლებლობების გამოყენებას

განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება.

ადაპტაციის ღონისძიებები (მოკლევადიანი და გრძელვადიანი) აუცილებელია

შემუშავდეს, როგორც ნაციონალური განვითარების კუნკურენტული სტრატეგიის ნაწილი.

რაიონში მრეწველობის და სერვისის სფეროში დასაქმებულთა წილის ზრდა დადებითად

იმოქმედებს სოციალურ ეკონომიკურ მდგომარეობაზე. ამასთან ერთად უნდა

განისაზღვროს აგრარული სექტორის სტრუქტურული განვითარების ძირითადი

მიმართულებები (რომელი კულტურებია უფრო კონკურენტუნარიანი კლიმატის

ცვლილების საშუალო და გრძელვადიან პერპექტივაში). აქვე ავღნიშნავთ რიგ

ღონისძიებებს, რომელთა განხორციელება ნებისმიერ შემთხვევაში აუცილებელია

სიღნაღის რაიონში აგრარული სექტორის განვითარებისათვის: ინფრასტრუქტურის

გაუმჯობესება, სელექციური სამუშაოები და ფერმერთა ტრენინგები, მექანიზაციის

ხარისხის გაუმჯობესება, საირიგაციო სისტემის განვითარება, ქარსაცავი ზოლების

რეაბილიტაცია, რეკულტივაციის პროგრამის განხორციელება.

გამოყენებული წყაროები და ლიტერატურა

1. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის გამგეობა

2. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის საკრებულო

3. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიული ორგანოების რწმუნებულები

4. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის სოფლის მეურნეობის განვითარების სამსახური

5. საქართველოს სტატისტიკის სამსახური

6. კ.თავართქილაძე - ჰავის ცვლილების თავისებურებანი საქართველოში. ვ.ბაგრატიონის

გეოგრაფიის ინსტიტუტის შრომები, #2(81), 2008

7. გ.მელაძე - სუბტროპიკული ტექნიკური კულტურების აგროკლიმატური პირობები და

პროგნოზები. თბ., 1971 8. Агроклиматические ресурсы Грузинской ССР. Под. ред. Т.И.Турманидзе. Гидрометеоиздат,

Л., 1978

9. გ.მელაძე, მ.თუთარაშვილი, მ.მელაძე - კლიმატის გლობალური დათბობის გავლენა

აგროკლიმატური ზონების ცვლილებაზე. «კლიმატი, ბუნებრივი რესურსები, სტიქიური

კატასტროფები სამხრეთ კავკასიაში”. საერთაშორისო კონფერენციის მასალები. ჰმი-ის

შრომები, ტ.#115, 2008

10. გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური

რესურსები. გამომც. “უნივერსალი”, 2010.

11. საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო აღწერა, საქსტატი, თბილისი 2004

12. საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა, საქსტატი, თბილისი 2002

13. საქართველოს სოფლის მეურნეობა, საქსტატი, თბილისი, 2010

14. მეწარმეობა საქართველოში, საქსტატი, თბილისი, 2011

15. გ.მელაძე, მ.მელაძე - საქართველოს აღმოსავლეთ რეგიონების აგროკლიმატური

რესურსები. გამომც. “უნივერსალი”, 2010




93

16. კლიმატის გლობალური დათბობის გავლენა აგროკლიმატური ზონების ცვლილებაზე.

მელაძე გ., თუთარაშვილი მ., მელაძე მ., ჰიდრომეტეოროლოგიური ინსტიტუტის

შრომები, ტომი #115.

17. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია

18. სიღნაღის მუნიციპალიტეტის საბაზისო კვლევა, ადგილობრივი შესაძლებლობების

გაზრდა და რეგიონული თანამშრომლობის გაღრმავება კლიმატის ცვლილებასთან

ადაპტირებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის მიზნით საქართველოსა და სამხრეთ

კავკასიაში, EU, Mercy Corps, CENN

19. Georgia’s Second National Communication to the UNFCCC, თბილისი, 2009 20. ,,Ресурсы поверхностных вод СССР, том 9, Закавказье и Дагестан, выпуск 1, западное

Закавказье " Под ред. Г.Н. Хмаладзе и В.Ш. Цомая - изд. ,,гидрометеоиздат", Ленинград.

1972 г. 21. Геология СССР, т.X, Грузинская ССР, редактор акад. П. Гамкрелидзе, изд. «Недра»,

Москва, 1964

22. Гидрогеология СССР, т.X, Грузинская ССР, редактор проф. И. Буачидзе, изд. «Недра»,

Москва, 1970

23. Атлас Грузинской ССР. Академия наук Грузинской ССР институт географии им. Вахушти

24. საქართველოს ტერიტორიისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი სტიქიური

მოვლენების საფრთხეებისა და რისკების ატლასი. CENN/ITC, თბილისი, 2012

25. Звиададзе У. И., Кения С. Т. Отчёт Иорской ГГП по работам 1961 – 1963 г.г. Фонды

Управления Геологии Грузинской ССР, Тбилиси, 1964

26. Звиададзе У. И., Кения С. Т. Отчёт Млашисхевской ГГП по работам 1960 – 1963 г.г. Фонды

Управления Геологии Грузинской ССР, Тбилиси, 1963

27. საქართველოს ფლორა. თბილისი.1970-2003.ტ.I-XIV. „მეცნიერება“ თბილისი

28. რ. გაგნიძე, მ. დავითაძე. 2000.“ადგილობრივი ფლორა“.გამომცემლობა აჭარა

29. ლ.მარუაშვილი.1970. „საქართველოს ფიზიკური გეოგრაია“. თსუ გამომცემლობა,

თბილისი.

30. ლ.მარუაშვილი. «კავკასიის ფიზიკური გეოგრაფია“. თბილისი.

31. ნ.კეცხოველი.1960.“საქართველოს მცენარეული საფარი“.საქართველოს მეცნიერებათა

აკადემიის გამომცემლობა, თბილისი.

32. საქართველოს წითელი ნუსხა, 2006 წ.

33. გურიელიძე ზ. 1996. საშუალო და მსხვილი ძუძუმწოვრები. წიგნში: “საქართველოს

ბიომრავალფეროვნების პროგრამის მასალები”. თბილისი: 74-82.

34. საქართველოს მეორე ეროვნული შეტყობინება კლიმატის ცვლილების ჩარჩო

კონვენციისთვის, თბილისი, 2009 35. Biodiversity, Climate Change and Adaptation. Nature-Based Solutions from the World Bank

Portfolio 36. FOREST ECOSYSTEMS IN THE CONDITIONS OF CLIMATE CHANGE: BIOLOGICAL PRODUCTIVITY, MONITORING AND

TECHNOLOGIES FOR ADAPTATION

37. Ю.Одум. Основы экологии. 1986ю

38. Р.Дажо. Основы экологии.




94

39. Горищина Т.К. Экология растении.

40. Работнов Т.А. Фитоценология. 1992.

41. www.kakheti.gov.ge

42. www.signagi.com.ge

43. http://ka.wikipedia.org/wiki/სიღნაღის_მუნიციპალიტეტი 44. http://www.lsg.ge

45. www.apa.gov.ge

46. www.fao.org

წინამდებარე პუბლიკაციის შინაარსზე სრული პასუხისმგებლობა ეკისრება მერსი ქორფსს

და სენს, და იგი არავითარ შემთხვევაში არ გამოხატავს ევროკავშირის მოსაზრებებსა და

შეხედულებებს.

სიღნაღის მუნიციპალიტეტის საბაზისო...

Documents

Transcript of სიღნაღის მუნიციპალიტეტის საბაზისო...