50 wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar
wigni 17
gamomcemloba palitra L
Tbilisi, 2011
UDC (uak) 821.353.1-311.6g-195
`50 wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar~
es proeqti msoflios araerT qveyanaSia popularuli.
sxvadasxva gamokiTxvis saSualebiT, mkiTxveli irCevs
50 saukeTeso wigns msoflio literaturis saganZuridan.
saqarTveloSi `kviris palitris~ am proeqts mravali aTasi
adamiani gamoexmaura. swored maTi dadgenilia im rCeuli
wignebis nusxa, romelic `palitramediam~ realur bibli-
oTekad aqcia.
es wigni msoflio literaturis am unikaluri bibli-
oTekis nawilia.
© gamomcemloba palitra L, 2011
yvela saavtoro ufleba daculia.
ISSN 1987-9628
ISBN 978-9941-422-77-5
didostatis konstantines
marjvena
konstantine gamsaxurdia
teqsti momzadebulia
2005 wlis gamocemis mixedviT
5
xekorZulas wyali misvams,
mcxeTa ise amigia,
damiWires, mklavi momWres,
ratom kargi agigia.
prologi
dasvenebis dRes, roca tfiliselebi komfortabeluri av-
toebiT miemgzavrebian qalaqgared, Cveulebisamebr hipodromze
mivdivar xolme. doRis sezoni moTavebulia da nasuqal ulayebs
aras avnebs saqarTvelos samxedro gzaze gajiriTeba. hipo-
dromze kargad ician Cemi gardauvali vneba cxenosnobisadmi.
`seira gnebavT?~ _ mekiTxeba noSrevani, Zveli mejinibe.
`seira Cinebuli cxenia, magram dacdili maqvs, manqanebis eS-
inia~.
`navarda?~
TavaTve dasZina:
`navarda xidze gasvlas ufrTxis~.
`dardimandisaTvis ras ityviT?~
`oho, dardimandi yvelaze metad dinji ulayia, arc man-
qanebs epueba, xidzedac uwyinarad gadadis~.
dardimandze SeCerda Cemi arCevanic.
samxedro gza ulamazesia msoflios did gzaTa Soris, xolo
dardimandi _ cxenTa Soris usaCinoesi.
cxenosnoba udidesi dasvenebaa CemTvis. roca Tavwvrila,
mkerdganieri, muxlmagari da yurdacqvetili cxeni Semomxedavs
Sromisagan welSi gadrekils, winaprebis Cemis uSreti energia
kvlav iRviZebs CemSi, ase mgonia, xelaxla vSobilvar-meTqi da
jerac ar megemnos siarulis, xtomis da Wenebis sixaruli am
mSvenier miwaze.
veferebi dardimands Telis foTolisebr pawia yurebze, ql-
6
iavisfer TvalebSi Sevcqeri da Cems sulSi gadmodis is mouR-
alavi Zalmosileba, cxovelisaTvis ase Warbad rom miucia
dedabunebas.
moxda ise, rom es darbaiseli dardimandic gaficxda. cxeni
gulTmisania, mxedris ganwyobilebas Seicnobs xolme winaswar.
uwinac vmjdarvar dardimandze, igi saqarTvelos Cempionia
wmindasisxlian ulayTa Soris, mravali didi qalaqis hipo-
dromze usaxelebia mas Cveni qveyana, amitomac mokrZalebulad
veqcevi.
matareblebiT davlili aqvs sabWouri kavSiris didroni
centrebi. SeCveulia lokomotivebis bRavils, avtoebis zuzun-
sa da traqtorebis bubuns.
rogorc zogierTs, kacTagans, cxovelsac ase sCvevia, roca
Sen qedmodrekilad eqcevi, mas agre hgonia: Cemi eSinia, Torem
rad momepyrobodao pativiscemiT?
gaxelda dardimandi da mec iseT gunebaze var, yarayorumam-
dis vivli Tundac gabmuli WenebiT, magram vzogav dardimandis
iSviaT talantebs.
Tavis mSvenier didron Tvalebs ubrialebs kriala avtoebs,
muzmuzela sabargulebs da yovel wuTSi mzadaa gamitacos,
gadanTqas sivrce.
me ar vamtyuneb dardimands, ase xelaRebiT rom auCqrolda
mouRalavi ulayis mduRare sisxli.
tfilisi Tvalsa da xels Sua gaizarda, gadidqalaqda.
laplapebs uzarmazari koconi mTawmindaze, elaven eleqt-
ronis lampionebi, CeliuskinelTa xidisa da stalinis Ses-
aniSnav sanapiros gaswvriv eleqtronis burTebi tivtiveben
mtkvarSi, CabRavian gaxelebul ulays Tvalebbriala avtoebi
yurSi, daizmuvleben da garbian gudroniT mogebul gzaze.
zuzuneben qarxnis sirenebi, guzguzeben raionebisaken
mimqrolavi traqtorebi, mxiarulad wkrialeben velosipedebi
da dinji dardimandi ifxoreba, frTxeba, Jamidan Jamze mous-
venrad frutunebs da ReWavs lagams.
veRarc saybeuri akavebs, veRarc samkerde, daiTrevs gedis
kisrisebr gadrekil qeds da wamarTmevs Tavs.
7
isev movsdrek, daviokeb, magram ganze gogvas mohyveba erTba-
Sad, daigrZelebs sadaves ukiTxavad da mohyveba qevqeviT svlas.
bolos mec momeRala mklavebi, neba-nebas mivuSvi, ase vi-
fiqre, guls Seijerebs-meTqi WenebiT mcire xans.
diRmis boranTan moswyda adgilidan da gamiWenda. mivyevi
sulmoswrafebul ulays da ase mgonia, aTasi cecxlovani Tva-
li mogvsdevdes ukan qSeniTa da bubuniT.
umata Wenebas cxenma, grZnobdes dardimandi TiTqos,
rom manq anis qalaqSi aRaraa cxenis adgili, garbodes igi
tfilisidan, sadac misi naTesavi dRes Tu xval sastikad
damarcxdeba da miqrolavdes qedficxeli ulayi, raTa daRup-
vas gadaarCinos Tavisi jilagi.
qalaqis mijnebi movaTave da CorTze gadaviyvane, rogorc iqna.
raki mogvianebiT momixda tfilisidan gasvla, amitomac
ganzraxuli mqonda avWalidan Semobruneba qalaqSi da amadac
aRar menaxa Cemi sayvareli sveticxoveli.
Tumca am taZrisaTvis Tvalis Sevleba yovel droSi sanukve-
lia; diliT xvlikisferia igi, mouRalavi mziT gaSuqebuli;
SeRamebisas oqrocurvilia; xolo mwuxris Semodgomisas, Tu
varskvlavianma camac daadga Tvali, cas mieWreba misi mrume
harmoniiT aRvsili xazebis zeswrafva.
CemTvis sakmarisia odnav, odnav mainc movkra Tvali caSi aty-
orcnil simfonias lodebisas, dee, Tundac WenebiT gamataros
qedficxelma dardimandma mis gverdiT.
wamierad Tvali Sevavlo mwuxrSi gandgomils da gavecalo
kvlav.
swored avWalasTan damifrTxa cxeni.
traqtorisaTvis furgoni gamoebaT ukan, gausworda Tu ara,
moulodnelad Semoesma manqanis bubuni, isev wamarTva Tavi da
gaWenda saSinelis siswrafiT.
me ise miama misi Tavawyvetili qrolva, maincdamainc ar mive-
Zale da mivuSvi sadave.
zahesis elnaTurebi cimcimeben mtkvarSi. am aTasTvala de-
vis naTeli misdgomia zedazenis mTas, romelic demonebis sau-
flod miaCndaT Zvel iberielebs odesRac.
8
jvaris monastris gaswvriv Zlivs avlagme dardimandi.
wveboda Rame zedazenisa da sarkineTis mTebis ubeebSi.
wvimis Sxefebi mxvdeboda saxeze.
mtkvari Sesdgomia pompeusis xids.
gza da xidi ucnaur fiqrs aRmiZravs xolme. am xidze gauv-
liaT romael konsulsa da mis jarebs, gana marto romaelTa
legionebs _ sarkinozebis, seljukianebis, urumTa da iranel-
Ta urdoebs.
mtkvarze tivtivebs es xidi da igi ukve aRaraa dRevandelisa
da guSindelis mtkice kavSiri. warsulis utyvi mowmea, dRevan-
delobisaTvis savsebiT uxmari, muzeumis eqsponatad vergamom-
dgari da sadacaa walekavs mas mtkvari, rogorc qimeras, momav-
lisaTvis mouxmarebels.
sataxto qalaqSi misasvlelis da meklitis roli gmirebis
xids waurTmevia misTvis iseve, rogorc Cvens saamayo tfiliss
pirveloba mcxeTisaTvis.
ukve mcxeTaSi var, RrublebiT wagragnili cargvali damx-
obia sveticxovelis wvetian gumbaTs, kide-kide qarvisferi
kalTebi mouCans cas, mrumezuCian mwvervalebze elavs xandaxan.
sveticxovelis galavanTan Tavdeba Cveni epoqis Cqami da si-
naTle, mis wiaRSive iwyeba saukune, ricxviT meaTe Tavisi mrume
RameebiTa da idumalebiT.
karibWesTan davqveiTdi, ramdenime landi CaliCobda taZris
SesavalTan, quCaSi.
eqvTime Tu Sinaa-meTqi, vekiTxebi uqudo biWunas.
ymawvilma Tavi gaaqnia: aq aravin megulebao aseTi.
viRac dedakaci momeaxla Tavsafriani.
e mand, ezoSi ziso berikaci, imas hkiTxeo.
WiSkari SevaRe, dasadavebuli cxeni Seviyvane galavanSi,
marcxena kuTxeSi, zed galavanze moSenebuli Sramelis win wel-
Si modrekili landi ijda lodze.
cxenianad ra daminaxa landma, zewamoiWra, momiaxlovda.
romeli xaro? SemekiTxa gancvifrebuli.
xmaze Sevicani eqvTime, man ki ver micno, vidre gvari ar
vuTxari Cemi.
9
gaixara moxucma, marjvena mkerdze makoca ise, rogorc
odiSelebs sCveviaT xolme. cxeni CamomarTva da xis kibisaken
gamiZRva.
siberes daepataravebina isedac tanmorCili moxuci. ocdaa-
Ti wlis winad galobas maswavlida igi, Zvel sZlispirebs
agrovebda, Zvel xelnawerebs, folkloris nimuSebs, Selocvebs,
zRaprebs da Zvel monetebs.
aseTi kacebi Cveni muzeumebisa da Zeglebis garSemo dafus-
fuseben xSirad, isini Zveli kulturis nasufraliT ikvebebian.
eqvTime Cems mexsierebaSi darCenili iyo, rogorc qera,
savsebiT qera kaci, romelsac simindis xaSariviT brWyviala,
grZeli ulvaSebi hqonda.
axla savsebiT TeTri Tma mosavda mas da grZeli, grZeli
wveri, iseTi, rogoriTac primitiuli mxatvrebi bibliur
RmerTs hxatavdnen xolme soflis eklesiebSi.
eqvTime, Cemis dakvirvebiT, erTi maTgania, romelnic yvel-
gan saWironi arian, magram roca adgilze mivlen, mudam zed-
metni aRmoCndebian xolme. isini mudam axalsa da axals mizans
eZieben cxovrebaSi, magram versad pouloben Tavis Tavs, radgan
maTze axdeba xolme yovelTvis: `mravalni arian rCeulni da
mxolod erTman moixveWos niWi~.
zogierTi adamiani Tavisi umniSvnelobiT xdeba SesamCnevi,
amitomac igi mudam TvalSi mxvdeboda xolme.
xan galobas aswavlida Zvel senakSi, xan zugdidis muzeumis
kustosad iyo, quTaisis pirvel kinoSi gamged, xanac statis-
tad quTaisis TeatrSi, neronis qandakebis rols Cinebulad
asrulebda scenaze, aTi wlis winad eTnografiul xoroebs
dahyveboda, erT dros tfilisSi bukinistobda, mas mudam hqon-
da savsebiT iSviaTi, Zveli wignebi da suraTebi. erT mSvenier
dRes mis pawia duqanSi saparikmaxero aRmovaCine da amis Semdeg
gahqra igi Cemi horizontidan.
mcxeTaSi Casvlis kviraZalSi SemTxveviT gavige: sveticxov-
elis meTvalyured yofilao Turme.
didxans visxediT me da eqvTime aivanze.
gaielvebda, moiWreboda caze sveticxovelis silueti, kv-
10
lav dabneldeboda irgvliv, Seudgeboda cas ucnauri caxcaxi,
axla ufro Zlieri gaxdeboda elvaTa krToma, jvaris monast-
eri gamoCndeboda, zedazenisa da sarkineTis Savjagriani mTebi.
iZala qarma. aRmosavleTisaken gadalala Rrublebi, Se-
modgomis ca moiwminda da iseTi kaSkaSa mTvare daadga svet-
icxovels, rogoric maisSi minaxavs xolme.
usityvod Sevscqerodi bnelSi mTvlemare taZars da mis
garSemo mojarul kbilovan qongurebs. Ramurebi ukanasknel
ferxuls uvlidnen ezoSi da iseTi ucnauri myudroeba idga
irgvliv, TiTqos drosac daviwyniao srbola.
Tavze daadga taZars muqlurji cargvali, romlis qubebs
galavnis qongurebis naCrdilebi ise xatavdnen, rogorc giS-
risa da iaspis aJurebs.
rac unda didi qmnilebis winaSe idge, TviT umniSvnelo ada-
mianic met yuradRebas moiTxovs Sengan.
me gamovkiTxe eqvTimes Tavisi cxovrebis ambavi. ijda taZris
Crdilisagan wamomdgar bnelSi Cia moxuci da momiTxrobda.
es iyo tragedia iseTi adamianisa, romelsac mravali ram
ainteresebda da, yuradRebis dafantulobis wyalobiT, yvel-
gan moscarvoda xeli. ukanasknelad aTi weli dauyvia mcxeTaSi
am ucnaur kacs, romelic yovel wels sam samsaxurs icvlida
xolme.
amJamad numizmatikiT yofila Turme gatacebuli.
adga, oTaxSi Sevida, Wraqi gamoitana da pawia qisa, monete-
biT savse. es fulebi saqarTvelos muzeums unda vuanderZoo
sikvdilis win.
Zvelkolxuri spilenZis monetebi maCvena, Tamaris, rusu-
danis, laSa giorgis, daviT narinisa da erekle mefis TeTrebi.
es yvelaferi dmanisis, ufliscixis da gelaTis sanaxebSi hqo-
nia napovni.
eqvTimes moZravi bunebis ambavi raki vicodi, gamovkiTxe: mcx-
eTidan Tu apireb-meTqi adgilis gadanacvlebas sadme?
`visTan an sad wavide, Svilo?
ori wyeba col-Svili miwas mivabare am oci wlis ganmavlo-
baSi. ukve mixrwnilebaSi gadamdgari var.
11
erTaderTi, rac cota, sul cota makavSirebs am cxovre-
basTan, es aris am taZrisadmi siyvaruli waruxoceli. aq
vCaliCob, Svilo, am sayvareli qmnilebis Crdilis qveS. vuvli
am SesaniSnav taZars da igi Cems TvalSi RvTis saxli rodia,
aramed didi xelovnebis igavmiuwvdeneli qmnileba, romelic,
rogorc xedav, TviT RmerTze ufro xangrZlivi aRmoCnda.
ase davdivar, davborialob, Svilo, Cems winaparTa safla-
vebsa da aCrdilebs Soris. wreuls daiwyes am taZris SekeTeba,
im xaraCoebs xom xedav, gumbaTze ramdenime sarkmelia kidev
Casadgmeli, veluri mtredebi Cadian taZarSi.
mec davdivar, skores gadavacli xolme vaxtang gorgasalisa
da erekle meoris saflavebs.
gana CemisTanebs gauwiravT Tavi am taZrisaTvis? cameti
saukune awydebodnen mis galavans mtris urdoebi.
sarkinozi abul-yasimi eZgera mas pirvelad, Semusra
da aqlemTa Tavlad gaxada igi, aRadgines, Semdgom ami-
sa, seljukma alf-aslanma iavarhyo igi, kvlav aRadgines
da Temur-lengma daangria iseve, Sah-Tamazma da Sah-abasma
milewes mravalgzis.
merme is iyo, mTeli saukune awvimda taZars. axal droSiac
kacs ar mohgonebia misi SekeTeba, mxolod sabWourma xelisu-
flebam, venacvale mas, gadaaxurvina igi wreuls da galavnis
qongurebi SeakeTes, Crdilos fasadze xaraCoebi jerac ar
mouxsniaT, gumbaTis sarkmelebSiac Casdgamen am dReebSi TiTo
mtkavela minas da Cemi aq yofnis mizanic aRsrulebuli iqneba
kidevac, SesaZloa, Cemi cxovrebisac~... (es sityvebi mcire-
odenis gulis tkiviliT iyo naTqvami mis mier).
`xval dilas ahyevi im xaraCoebs da iseT rames giCveneb, rac
STagonebiT aRgavsebs uTuod.
me ase mesmis, Svilo, mwerloba gmirobis gamosarClebaa mx-
olod, miCqmaluli gmirobis qomagia mwerali da sxva araferi.
Crdilos kedelze erTi warweraa da qandaki ori kacisa. Seni
Tvalisa da marjvenis saqme iqneba es, Tu rogor amoikiTxav
cxra saukunis ganmavlobaSi qvaSi Cakirul saidumlos dRem-
dis Seucnobs~.
12
* *
im Rames aivanze movisurve wola. gaTenebamdis mousvenrad
vborgavdi. cxenis mier gaRebuli Cqami mesmoda ZilSi, dardi-
mandi frutunebda, fexebs abakunebda da tkbilad, tkbilad
axramunebda Tivas. Tanac pirqve damxobili bnelSi, gaTenebas
vnatrobdi, aRTqmuli saidumlos male Sesacnobad.
ciskarma yuri amohyo Tu ara, SoSiebma astexes Wyipini. merme
is iyo, Tavze wamomadga mziT gabrwyinebuli, xvlikisferi svet-
icxoveli; igi iseTi mSvenieri iyo im dilas, rogoric ara-
sodes minaxavs manamdis.
avyevi xaraCoebs Crdilos fasadze.
adamianis marjvena gamouxatavs kedelze ostats. gonio upy-
ria mas.
iqve warweraa aseTi: `xeli monisa arsakiZisai, raTa Seun-
doT~.
Soriaxlos ucnauri qandakia ori kacisa.
erTi uwveruli Wabukia qarTul CoxaSi morTuli, xolo me-
ores, saxedaRrejil moxucs, piri daubCenia vaglaxad, spar-
suli samosi acvia da gulborotebis ieri gadahkravs saxeze.
roca xaraCoebidan Zirs Camovedi, Wruta TvalebiT miRi-
moda moxuci.
`es uwveruli konstantine arsakiZea, xolo CaquCiani mox-
uci _ misi ostati farsman sparsi.
kidev gaCveneb erTi kacis saxes, am Cven dromdis mkrTalad
moRweuls~.
didxans afaTura xelebi ubeSi, bolos ZvelTaZveli moneta
amoiRo qarTuli.
cxenosans Savardeni uzis marcxenaze da asomTavruliT war-
werilia zed:
`mefeT mefe giorgi _ messiis maxvili~.
es iyo da es.
weliwadze metia, rac es ambavi Cems sulSi sduRs. bolos
igi daiwrita, Cems warmodgenaSi Sededda, sityvam xel-fexi
Seisxa da gadmoinTxa qaRaldze, rogorc naTeli miTi, sauku-
noTa armuridan gadmonaJoni.
13
Tavi pirveli
swored im wels, roca, giorgis brZanebisamebr, sami eklesia
moaTava farsman sparsma samcxeSi, saqarTvelos Wilyvavi Se-
moesia.
mexis RrubeliviT daabnela man aRmosavleTi, Sirvanidan wa-
mosuli qvemo qarTls moedo, mtkvars aRma ahyva da basianamdis
gaaoxra naTesi.
axmobina mefem farsmani da ubrZana, moesra siri.
tfilisi imJamad sarkinozebs epyraT, farsmani amiras karze
iyo namyofi, giorgis mamas, bagrat kurapalats, tyved hyavda
igi, jer kidev siyrmeSi Camoyvanili.
qvismTlelTa da kiriTxuroTa uxucesi, idumalTa mimTxro-
bi iyo farsmani, arabul alqimiaSi friad ganswavluli, uebari
varskvlavTmricxveli, SesaniSnavi aqimi, ucnauri mewamle da
mCxibavi.
friad bnel ambebs ukavSirebdnen mis saxels crumorwmune-
ni, imasac ambobdnen, gveli hyavso farsmans lagamamodebuli
da zedmjdomi dahqriso igi aragvis WalebSi. sami kvira amza-
debdnen wamlebs farsmani da misi Segirdebi, bolos jadosnu-
ri ram siTxe Sekazmes, mamasaxlisebs dauriges, leSebi daa-
wamlines da xeebze gaatanines.
gaumaZRari siri mietana mZors da moisra srulad.
Semdgom amisa, wlis miwurulamdis mSvidoba sufevda saeri-
sTavoebSi. berZenTa keisarTan mtkice zavi Seikra, bagrat kura-
palatis mier mravalgzis gvemuli ganZeli fadloni xarks
aZlevda mefes; am magaliTiT daSinebuli tfiliseli amirac
gatvrinuli iyo, sarkinozebi jer kidev boginobdnen Suris
cixeSi.
gulmocemuli giorgi dadioda afxazeTsa, samcxesa da
qarTlSi, agebda cixe-qalaqebs, agarebsa da eklesiebs, xanmok-
le zavis dros xangrZlivi omebisaTvis emzadeboda.
axal wels mcxeTaSi iyo taZreuliTurT giorgi, kaTalikosma
melqisedekma uTenia ukvlia, sawolis darbazs moadga oqroiTa,
vercxliTa da broweulebiT gavsili xonCiT, klarjeTidan
14
Camotanili Zelicxovelis jvari miarTva, patiosanis TvlebiT
mooWvil luskumaSi Cadebuli, da Zvirfasi xati aminaSatisa.
dilidanve ewvivnen mefes erisTavni, zviad spasalari da
msaxurTuxucesi, mandaturTuxucesi da msajulTuxucesi,
ezosmoZRvari da CuxCeraxi, molareTuxucesi da meRvineTux-
ucesi. menadireTuxucesma sami qori miarTva foladisferi,
Svidi Savardeni lazikidan Camoyvanili, erTi Tavic veluri eS-
visa savsebiT mooqrovili. meremeTuxucesma da samma erisTavma
_ Svid-Svidi cxeni TviToeulTa.
erisTavebma isrebic moarTves mefes, msxvilni boZalni did-
nadirTaTvis, qeiburni mxecTaTvis, xarCa da qiburji frinvel-
TaTvis, did-didni kaparWni saomarni.
moiRo mTeli kona isrebisa banjgvlianma mamamze erisTav-
ma, romelsac lomkacad uxmobdnen Tavisi didi anagobisa da
vaJkacobis gamo. Wreli da mWreli Tvalebi isariviT miaWdo
taxtze mjdomares da warmosTqva:
`mravalJamier hyos dambadebelman yovelTaman mefoba Seni
da isarni ese gulsa Sina ganerTxos mefobisa Senisa orgulsa.
wyeulimc iyos yoveli gulboroti da qvegamxedvari taxtisa
Senisai~.
giorgi mdumare iyo bunebiTganve, kaci arametyveli, magram
friad dakvirvebuli. man xmaliviT Seageba mzera isrimisfer
Tvalebs, dafanCvul, TeTr warbebqveS TriTinebsaviT awriale-
bulT, Semdgom amisa, spasalarisaken gadaitana mzera.
Tavmodrekili idga zviad spasalari, warbSeuxrelad is-
menda mamamzis sityvebs da aguris iataks dasCereboda raRac
ucnaur fiqrSi wasuli. uzarmazari xmlis vadas mosWideboda
misi faCvunieri marjvena (yvelani uxmlod idgnen garSemo, mx-
olod mas ertya darbazobis dros foladis javardeni).
puroba moTavda da nadimi daiwyo Tu ara, menadireTuxuces-
ma, bazierebma da marekebma erisTavebis mier morTmeuli cxenebi
waasxes mefis nakrZalSi, xmliT daayrevines Tavebi da nakrZali
gamohketes irgvliv.
Ramem Semouswro nadims, memaSxaleT maSxalebi aanTes,
meWurWleT samaSxale qoni da alya Semozides darbazSi.
15
mefes molxena ewada im saRamos, magram spasalaris mowyeniT
mdumarebam guneba gaufuWa anazdad.
naSuaRamevs gaiyarnen darbaziserni, ori memaSxale anTebu-
lis maSxalebiTa kaTalikoss waruZRva win, TiTo-TiTo samTave
erisTavTa.
mefem Ramenebisa usurva stumrebs, zviads wamuyo, memaSx-
aleni daiTxova da win daisva spasalari.
sruli myudroeba sufevda darbazSi, Taflis sanTlebi
bJutavdnen niSebSi, nasmurevze loyebi Sefakloda Wabuk mefes,
magram uguneboba ver daeTrguna Rvinos.
mcire xans isxdnen oriveni ase mdumared, Wotis xma modioda
kaTalikosis baRidan, guSagebi hyivodnen uvarskvlavo RameSi.
Tavi aiRo giorgim, jiqurad Sexeda spasalaris Savad Sey-
ril warbebs da ugunebobis mizezi hkiTxa.
ar mindoda axal wels uxiag ambavTa moxseneba mefisaTvis,
Tavi imarTla zviadma, aw SuaRame gadasuliao da amitomac
uambo Semdegi: swored winadRiT mstovrebs ucnobebiaT aq
moTxrobili misTvis.
kvetaris erisTavs, Talagva kolonkeliZes, ZaliT uTay-
vanebia fxovelni da didoni, maT ahyolian ZurZukni da RalRai
da is Temebi, romelnic tiliWamiaTa mezoblad binadrobdnen
maSin.
aragvis xeobaSi SemoWrilan saerTo jariT, cixeebs Semowyo-
bian, ubrZolvelad gautexiaT cixisTavebi, radganac yvelgan
Sinakacebi hyoliaT warmarTTagani Turme.
mamamze erisTavis erTaderTi vaJi, Wiaberi, gudamayarSi
SebrZolebia kolonkeliZes, magram uvneblad ukuqceula da
qorsatevelas cixeSi Caketila mciredis jariT.
arc is daumalavs zviad spasalars, am Setakebisas mxolod
cametni fxovelni daukodniaT isriT da Svidni aragvelni sak-
maod msubuqad.
Semdgom amisa, Sesevia Turme kolonkeliZe Tavis laSqriT
aragvis xeobas, eklesiebi gadaubugavs, xatebi Seumusravs,
xucebi da berebi samrekloebze daukidnia TokiT, borcvebze
bomonebi aRumarTavT kvlav, aragvelebic SeerTebian fxovel-
16
Ta da maTTa mimyolTa, Rameebi uTeviaT kerpebisaTvis, Zeni da
asulni SeuwiravT uZveless wesisamebr.
sami dRe da Rame rokavdnen Turme bomonebis winaSe da gamar-
jvebas zeimobdnen ludiT galeSili brboebi.
es momxdara swored im dRes, roca mamamze erisTavi mefesTan
sadarbazod gamoemarTa.
Tavi Cahqindra giorgi pirvelma, am ambis Semcnobma. Tvalwin
daudga mamamze erisTavis isrimisferi Tvalebis yalbi cimci-
mi. rogori nirSecvlili eCvena mas mamamze erisTavi im wuTSi?
nuTu mamamze iyo igi, Tu satana Casvloda mas gvamSi?
merme vin?
bagrat kurapalatis ganuyreli megobari fadlon amirasTan
omebSi, Sirimnis brZolaSi giorgisTan erTad mravali Wiris
gadamxdeli.
gana mamamze ar udga giorgis mxarSi, roca `gandga qveyana
hereT-kaxeTisa da RadrobiTa aznaurTaTa Sepyrobil iqmnen
erisTavni~.
bolos esec moagonda giorgis: nialis velze berZnebTan Se-
takebis pirveli Rame. Wabukma mefem xmliT gahkveTa berZenTa
mTavarsardali, Semoabruna cxeni Tu ara, berZenma mxedarma To-
riani cxeni gamoukla mefes da marjvena wvivi gaugmira SubiT.
iskupa mamamzem cxenidan, balRiviT aiyvana xelSi Wabuki
giorgi, sakuTar cxenze Sesva, xmals xeli gaivlo da ise daif-
rina mteri, Savardeni dareviao RalRaTa gunds.
axal wels imave mamamzem isrebis kona aiRo xelSi da liq-
nida urcxvad mefis winaSe, erTgulebas eficeboda.
karga xania icoda giorgim, arc mamamze da arc misi vaJi,
Wiaberi guliT qristeanebi ar iyvnen.
saqarTvelos mefisaTvis Tvalis asaxvevad xatebiTa da
jvrebiT hqondaT morTuli qorsatevelas cixe-darbazi da
karis eklesia. miuvals mTebSi warmarTuli bomonebi hqondaT
muxovanebSi aRmarTuli da iq loculobdnen TavaT.
mstovrebs es ambavic euwyebinaT spasalarisaTvis: kvetaris
erisTavs _ kolonkeliZes, mamamzesa da Wiabers piri SeekraT
giorgis winaaRmdeg.
17
es ar iyo oRond dadgenili, vin idga maT ukan? tfiliseli
sarkinozebis amira Tu bizantiis keisari basili, romelsac
basians gadaRmeli qveynebi waarTva giorgim odesRac.
SesaZloa, amira an basili?
an oriveni erTad?
giorgis isic moxsenda, rom Talagva kolonkeliZis mx-
olodSobili qali, pirmSvenieri Sorena, akvanSive daniSnuli
hyolia Wiabers.
eklesiebis Semusvra mxolod niadagis mosinjvas moaswaveb-
da. gazafxulze mamamze da Talagva damzaxldebodnen da saer-
To ZaliT Semoewyobodnen ufliscixes.
giorgi Sors Wvretda friad. man kargad uwyoda, rom
qristes sjuli safarveli iyo am SemTxvevaSi.
TavaT giorgisac Seryeuli hqonda rwmena.
arabi bazierni uwvrTnidnen mas miminoebs, xolo farsman
sparsTan Rameuli saubrebis dros igi didis gulisyuriT is-
menda misgan platonis swavlas sulTa gadavlenisaTvis.
varskvlavebs uTvalTvalebda astrologi mefe RamRamobiT,
vin icis, egeb mzegadasulTa sulni iyvneno igini?
miuxedavad amisa, qristeanobis qomagad iTvleboda giorgi
da mis zarafxanaSi moWril TeTrze ase ewera:
`mefeT mefe giorgi _ messiis maxvili~.
keisarTan zavis darRvevas gaurboda giorgi. Tavis mxriT,
bizantiisaTvis Tvalis asaxvevad daucxromlad agebda qris-
teanul taZrebs da maxviliT avrcelebda mTels kavkasionSi
qristes sjuls.
axla mixvdnen giorgi da zviadi mamamze erisTavis darbazo-
bis namdvil mizezs.
dasazveravad gamoegzavna vaJs es sapatio stumari. giorgis
SeeZlo axal wlis meore dResve Tvalebi daeTxara mamamzisa-
Tvis, Wiaberisa da kolonkeliZis winaaRmdeg jari gaegzavna,
vidre pirveli TovliT Seififqebodnen mTebi, magram Wiaberi
axlad mobrunebuli iyo bizantionidan, sadac igi TurqebT-
an brZolaSi SvelisaTvis oqros muzaradiTa da `arxegosis~
saxelwodebiT daajildova keisarma.
18
Wiaberma bizantionidan dabrunebisTanave RalatiT moakv-
levina ovsTa mefe da ZaliT iTayvanna ovsni; Seudarebel me-
omarsa da mojiriTes didi saxeli hqonda gavardnili mTels
kavkasionSi.
zviad spasalari guldinji mrCeveli iyo, arcTu giorgis
sCveoda did saqmeTa xelaRebiT gadawyveta. amitomac dasTqves:
mxolod meore dRes gamolaparakebodnen mamamzes.
Tanac daadgines, gadacmuli berebi gaegzavnaT fxovSi da
gamoerkviaT, sarkinozebis amira urevda am saqmeSi xels Tu
cbieri keisari basili?
19
Tavi meore
im Rames movida saSineli TqeSi, naSuaRamevidan wvimda
daucxromelad. Semodgomis pirveli susxi Camodga. Sirim-
nis brZolaSi miRebuli iara ganuaxlda giorgis. fexi ast-
kivda, magram winaparTa wesis darRveva ar isurva da wina
Ramis uZilarma uTenia iTxova cxeni.
zardaxanis molarem aRviri moarTva, lagami amosdo
oqrosfer ulays, merme zardaxanis mejinibe mieWra, saybeu-
ri Seusxa, zardaxanis molaremve Seudga unagiri.
Sejda mefe da zardaxnisuxucesma maTraxi miarTva.
dawinaurdnen aCuxCi da zardaxnisuxucesi.
giorgim cxens maTraxi swyvita, ukan gamoudgnen samive er-
isTavni, meremeTuxucesi, menadireTuxucesi da bazierni.
atyda bukis cema mefis nakrZalSi. spilenZis dafdafebs
scemdnen meiTarebi da marekebi, ucnauris RrianceliT mos-
debodnen tyes.
nadirma Sors gaityua madevrebi, Soridan, Zlier Soridan
ismoda maTi gamalebuli yefa da gniasi.
giorgisa da mis amalas adgilis gamocvla ewadaT, magram
xevs gaRma kbodeebi da qarafebi iyo, xevSi usieri WoWi da
sadebi, gauvali katabardebi gzas uRobavdnen mxedrebs.
fexiT svla iyo saWiro, cxenze jdomam uaresad aatkiva
mefes wvivis iara. amitomac veRar bedavda daqveiTebas igi.
mamamzem TaTbiri miawoda aseTi:
mxarmarjvniT xevia erTi, im mTis cxviris gadaRma mde-
bare, madevrebi ucilod im xevSi Semoabruneben otebul na-
dirs. dasavleTisken qarafebi axlavs im xevs, roca madevrebi
mosdeven mxecs, igi ioli gziT garbiso mudam, ar etanebao
arasdros qarafs. im xevis yelTan davuxvdeT da ar agvcde-
bao arc erTi.
gaiziares mamamzis rCeva. sadebs Soridan mouares, nekerCx-
lis tye gadalaxes cxendacxen.
mouaxlovdnen xevis yels da isev atyda madevrebis yefa,
marekebma umates Rriancels. jer muxnaric ar gaearnaT mxe-
20
drebs, aSrialda erTbaSad tevri, cxeniseburi Tqaruni mois-
ma anazdad, miwis pirze gadairbina mgelma.
axla meore moZunZulebda xevdaxev, kvlav ismoda cxenise-
buri Tqaruni. katabardebSi gaielva cecxlovanma Tvalma.
mSvildi mozida giorgim da pirveli qeiburi esrola guld-
agul, ZaRliviT daiyefa raRacam, daigmina da moisma bragva-
ni sul axlos, kunelis Cirgvebis gadaRma.
daqveiTda mamamze erisTavi, birkebian jagebSi gadaiWra,
didxans dabobRavda katabardSi da merme giorgim Tvali hk-
ida _ RiWianidan gamovida mamamze, mxarze uzarmazari mgeli
Seegdo. tyiskacsa hgavda birkiT mocul tyavkabaSi gamowyo-
bili.
Tavisi mSvenieri TeTri kbilebi SemoanaTa giorgis da moa-
Zaxa:
`es erTi da sxva aTasi, mefeT mefeo~.
esa sTqva da giorgis cxenis ferxTiT daagdo nanadirevi.
isev astexes marekebma dafdafebis cema, menadireTuxucesis
didi buki ismoda sul axlos.
nekerCxlis Stoebs lewavda iremi, moangrevda tyes da mo-
hqroda gamalebuli. sCanda: madevrebi mosdevdnen fexdafex.
mxedrebma SeniSnes, adamianis suni rom igrZno nadirma,
mxarmarjvnisken gadauxvia, swored im sadebisken, romelsac
Soridan mouares mefem da misma amalam xevis yelamdis mos-
vlisas.
didebulebma ar indomes TavaT gamodgoma, radgan cxen-
dacxen ver miyvebodnen; giorgim cxenidan Camoxtoma daapira,
magram mamamzem aRvirSi utaca xeli.
uaresad gagimizezdebao naiarevi fexi, nu iqmo, aficebda
bagrat kurapalatis suls.
mefe dinjad ijda mSvlis bewvis unagirze da Sescqeroda
mamamzis isrimisfer Tvalebs. mis mudaraSi imdeni siwrfele
da mamaSviluri ruduneba ismoda, gaocda giorgi.
Zveli mamamze moagonda, Sirimnis, fanaskertis da nialis
omebSi TanamebrZoli, bagrat kurapalatis uerTgulesi yma
da misive siyrmis megobari.
21
axla ki eWvi Seepara giorgis, egeb styuodnen mstovrebi,
mamamze ubralo iyoso kolonkeliZisa da Wiaberis mier at-
exil amboxSi.
cxenidan ar Camovida da gadaswyvita im wuTSive daemar-
toxelebina mamamze, Zmurad, mamaSvilurad gasaubreboda,
gamoekiTxa Wiaberis gandgomis mizezi.
Semdgom amisa, saxis gamometyvelebiT an xmis niriT gamo-
arkvevda mefe, Tu ra wili edo TavaT mamamzes am saqmeSi?
bolos xom SesaZloa, mamamze imadac wamosuliyo saaxal-
wlod mefesTan, raTa TavaT emxila sakuTari vaJi.
amitomac daiTxova danarCeni erisTavebi. menadireTux-
ucess ubrZana, sadebisaken gamosdgomodnen irems, nekerCx-
lis tyeSi eZiaT nakvalevi misi.
me da mamamze xevis yelTan davrCebiTo marto.
xevis yelisken miabrunes cxenebi orTa. mefes nabijiT
mohyavda ulayi, Tanac gulmodgined eZebda pirvel sityvas
saubris dasawyebad.
mis gulSi rialebdnen sityvebi xan goleuliviT tkbili,
xan aspitis gesliviT mware, magram idumalad gadaixedavda
mis gverdiT cxendacxen momaval moxucisaken, isev nialis
veli moagondeboda, basianis sanaxebSi gamarTuli brZolebi,
fanaskertis cixeSi Caketvis ambebi da kvlav daebmeboda ena.
bolos, mamamze misi stumari iyo. bagrat kurapalatma
mis xelSi dalia suli. gana mamamzem da zviad erisTavma ar
waiRes bagratis gvami bediaSi dasamarxavad?
nuTu igive xelebi lesaven giorgis winaaRmdeg maxvils,
igive xelebi, romelTac gaapatiosnes bagratis cxedari fa-
naskertis cixeSi?
es yovelive sduRda giorgis gulSi da sityva ver epovna
mas, simZimilis gamosaTqmeli.
swored am dros kvlav moisma didi bukis xma da marekebis
moaxloebulma Rriancelma daafrTxo giorgis cxeni. fiqr-
Si wasulma mxedarma sadavis damokleba moaswro da uzarma-
zari qarafis kidesTan yalyze Seayena ulayi.
xevis yelTan Sesdgnen oriveni.
22
yuri scqvites monadireTa.
romeliRac nadiri mobobRavda nislisagan daburul tye-
Si. mis TaTebis qveS liwin-liwini gahqonda gamxmar Stoebs.
dezi hkra Tavis ulays giorgim, xevis siRrmeSi Seagdo
igi, mSvildi mozida da arwivis frTaze gamarTuli qeiburi
mkerdSi hkra Calisfer daTvs.
daiRriala gamZvinvarebulma mxecma, cxenosanTan Sebmas
ganerida, qarafisaken gaiqca, erTi Sesdga ufskrulis pirad,
kvlav daiRriala da gadaeSva daWrili nadiri.
mefes siWabukem sZlia, ukan gamoudga cxendacxen, qara-
fis kideze misuli gadmoxta, kvlav mozida mSvildi, magram
daacdina fiWianSi gauCinarebul daTvs.
gulnatkeni mefe zed dascqeroda ufskruls, magram mixv-
da, naiarevi fexis patroni ver mihyveboda otebuls.
maSin iskupa cxenidan mamamze erisTavma, swored iseve mar-
jved, rogorc Sirimnis brZolaSi, tyavkabis ukana balTe-
bi amoikeca, zed dajda da Wabukuri xalisiT gadaeSva uf-
skrulisaken.
idga giorgi qarafis kidesTan da Sescqeroda Semrecil
bilikze srialiT mimaval mamamzes zurgs, merme SambSi dain-
Tqa misi tyavkaba da sruli mdumareba davarda tyeSi.
buki aiRo giorgim, ixmo marekebi da meiTarebi.
qarafebs Semouares Soridan bazierebma, marekebma da mei-
Tarebma. madevrebma SambnarSi ipovnes daTvis nakvalevi da
nasisxlari, magram dekaSi gadasuli daekargaT isev.
amaod Cxrikes Rranteebi, xevebi, Sambnarebi da RiWiani, ma-
gram miwam piri uyoo orTaves, verc daTvi ipovnes sadme da
veRarc mamamze.
daimartoxela spasalari giorgim, uCurCula: gagveparao
mTavari nadiri.
ver SegbedeTo, Torem ar mindoda mamamzis gamoSveba cixi-
dan. misni zraxvani wuxelve naTeli iyo CemTvis. mas es un-
doda: davezvereT, Cveni saomari mzaoba Seemowmebina. kargad
icoda, mefis karze xels aravin axlebda stumars. axali
wlis meore dRes sanadirod gaiwvevdnen sadarbazod mosul
23
didebuls, xolo nadirobis dros gaparva arc ise saZnelo
iqnebodao.
giorgis eniSna zviadis naTqvami, magram dadumda, Tavis si-
Wabukesa da gamoucdelobas qenjnida mwared.
mze miidrika, giorgis ukve sami iremi, Svidi mgeli, xuTi
tura da sami mSveli moekla, magram mainc ar iRimeboda
gamarjvebuli monadire.
bolos sxva Rone ar iyo, unda aeSvaT yurSai, sayvareli
madevari mefisa.
yurSai maked iyo, mainc Sin ar dadga, rogorc ki sxva ZaR-
lebis yefa Semoesma. wamosvlisas iseTi sacodavi ymuili
morTo, giorgis Seebrala da brZana: saseirod mainc wamoiy-
vaneTo yurSai, TokiT atareTo tyeSi.
bolos menadireTuxucesma TavaT moiyvana yurSai daTvis
gawyvetil nakvalevTan, namexar ifnis Ziras. am adgilidan
sisxlis wveTebic ar aCnda miwas.
yurSaim mxarmarcxniT gauxvia, bevri isunsula, or-
samjer wre dauara da merme aiRo geSi. sami bazieri da Svidi
moisari gaayola bazierTuxucesma yurSais.
nakrZali gadaiares, SemoRobili gaengria nadirs, veli
gadalaxes Sambiani, muxovani daiwyo usieri da swored am
tyeSi, erT muxis qveS yurSai Tavze daadga moklul daTvs.
nadiris gverdiT, gvimrianSi pirqve damxobili egdo dato-
rili mamamze.
marjvenaSi satevari SerCenoda moxucs, sisxls daecvara
misi TeTri, matyliviT TeTri wveri.
gvimra daTqerili iyo irgvliv, sisxls daecvara daje-
gili balaxic.
giorgi friad daaRona am ambavma. zviad spasalars
gamoutyda idumal; is merCia, gaparuliyoo mamamze erisTavi,
radgan Wiabers veravin daajerebso, nadirobis dros rom
SeemTxva es yovelive mamamiss.
didxans usrises safeTqlebi mamamzes, merme is iyo,
Tormetma monadirem Zlivs miaTria sasaxlemdis gons mosu-
lis uzarmazari sxeuli.
24
giorgim brZana da ixmes farsmani. arc amas dasjerda mefe,
TurmaniZe Camoayvanina fanaskertis cixidan.
Tvalis gaxelis umalve es ikiTxa mamamzem:
sada varo?
roca gaigo, sasaxleSio, myisve amoioxra, merme Tvalebi
moifSvnita da sTqva:
im daTvis tyavi unda mimerTmiao mefisaTvis. amadac
gavswireo Tavi.
Sors gaetyuebina dakodil nadirs mamamze. RiWianebSi
mravalgzis xeli moscarvia moisars da roca ukanaskneli
qeiburiT mucelSi daukodnia daTvi, daZrula Turme es
uzarmazari mxeci, mamamzes mSvildi gadaugdia da pirispir
Sebmian urTierTs daTvi da mamamze.
`kviris palitris~ biblioTeka
wigni 17
Semdgeneli manana arCvaZe-gamsaxurdia
redaqtori elene salariZe
koreqtorebi: natalia CimakaZe
lika TavarTqilaZe
nana maWavariani
kompiuteruli uzrunvelyofa giorgi asaTiani
ydis dizaini eTer gziriSvili
proeqtis menejeri TinaTin asaTiani
gamomcemloba palitra L, 2011
misamarTi: iosebiZis q. 49, tel.: 38-38-71
E-mail: [email protected]
50 wigni, romelic unda waikiTxo, sanam cocxali xar
wigni 1
onore de balzaki
Sagrenis tyavi
wigni 2
jek londoni
martin ideni
wigni 3
SoTa rusTaveli
vefxistyaosani
seriis winaseriis winawignebiwignebi
wigni 4
aleqsandre diuma
sami muSketerior tomad
wigni 5
uiliam Seqspiri
hamleti
wigni 6
Jiul verni
80 000 kilometriwyalqveS
wigni 7
mixail bulgakovi
ostati da margarita
wigni 8
oskar uaildi
dorian greisportreti
wigni 9
Carlz dikensi
devid koperfildi
wigni 10
erix maria remarki
triumfaluri TaRi
wigni 11
frederik begbederi
99 franki
wigni 12
edgar po
moTxrobebi
wigni 13
homerosi
odisea
wigni 14
main ridi
uTavo mxedari
wigni 15
Tomas mani
budenbrokebior tomad
wigni 16
mark tveni
tom soieris Tavgadasavali
seriis momdevnoseriis momdevnowignebiwignebi
migel de servantesi
don kixoti