Financat nderkombetare
Transcript of Financat nderkombetare
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 1/106
Prof.
dr S a b a h H i l m i a
A s .
Prof. dr.
Anastas Atigjel i
NDERKOMBETARE
FINANCAT
E
JASHTME)
Njohuri baz
Tirane
995
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 2/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 3/106
Pergatitur nP kom pjuer ne Q.B .E. Progresi , Tirane
Shtypur ne G rafk a ARS Tirane
Tirazhi
1500
kopje
Permbajtja
Kreu i
I
TREGETIA NDERKOMBETARE
1. Teoria m erkantiliste
1. 1. Politika merkantiliste
2 ShEm bimet e lira dhe teoria klasike
2 1. Teoria e avantazheve absolute
2. 2. Teoria e avantazheve apo kostove t t krahasuara
3.
Proteksionizmi dhe doganat
Kreu i 11. BILANCI I PAGESAVE
ME
JASHTE
i
pagesave nd kornbCtare)
faqe
7
1. Perberja, kuptimi dhe roli i bilansit
2 Bil an~ i pagesave te nje vendi
3. Financimi i defiqitit dhe problmet e bilansit
4
Evolucioni i shkembinleve tregetare dhe i pagesave nderkombetare
Kr e u i tU TEORIA E SHKEMBMEVE
ME
JASHTE
DHE KURSET E KEMBMEVE
..
1. Kuptinii, domosdosluneria dhe klasifikimi i kurseve te kemb'ieve
2. Evoluirni i kurseve
t
ke m bi it ne regjimet e ndrystme monetare
2
1.
Kursi i kemb'mit te qendrueslitm ne regjimin e standartit
I
te plote te arit
i
2
2.
Kurset luhatese te kembimit
2. 3 Kurset fikse dhe etaloni i dollarit
2. 4 Marreveshja e Brztton woods-it dhe kurset fikse
I
3 Disa vrejtje rreth kurseve valntore luhatese
4 Faktoret qe ndikojne n.5 ndryshiniin e kurseve t kernhimit
1
4 1. Faktoret ekonomike
4
2.
Faktoret nlonetart
4 3 Faktoret financiare
4 4 Fakroret teknike
i
i
3
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 4/106
4.
5. Faktoret politike e psikologjike 85
5. Teorite kryesore mbi h r se t valutore
86
5. 1. Teoria e paritetit te fuqise blerese
86
5. 2 Teoria e bilanqit te pagesave (ose teoria neokensianiste) 89
5. 3. Teoria e paritetit te normave tefitim it 89
5
4. T eona moderne e kurseve te kembimit
90
Kreu
i N
VESHTRIM I SHKURTER HISTORIK
RR TH NDIKJMIT TE NDRYSHIMIT TE KURSEVE
TE VALUTAVE TE HUAJA NE VENDIN TONE
(1945-1990) 95
Kreu
i
V. KUO TIMI I DEVIZAVE DHE
MEKANIZMAT E TREGUT TE KAMBIOS
1. Kuotimi i drejtperdrejt
2 Kuotimi i terthorte
3. Kuotimi ni dollare
4. MekaniZUat e tregut te kambios
5. Funksionimi i tregut me "para ne dore"
6. Funksionimi i tregut me afat
7. Shoqerite dhe tregu
8. Bankat dhe tregu
Kreu i VI. SISTEMI MONETAR NDERKOMBETAR
I BRETTON WOO DS-it EVOLUIM I DEGRADIMI
DHE FALIMENTJMI I T U
1. Kuptimi i sistenlit monetar nderkomb etar
I33
1. 1. Bin~etalizmi r dhe aigjend
134
1. 2 Monometa l imi ant
135
1. 3. Format e cunguara te standartit te ant
136
2. Sistemi monetar nderkombetar i Bretton Woods-it
137
2
1. Roli dhe funksioni i arit ne sistenlin e Bretton Woods-it
138
2
2. Plasaritjet e sistemit monetar nderkombetar 140
2
3. Zhvleresimi i sterlines dl ~e riza e sistemit monetar
nderkombetar 143
2 4. Kriza e dolla rit, zhvleresimi tij dhe falimentimi i sistemit
nderkombetar tt: Bretton Woods-it 144
3. Projektet e te ashtuquajtures reforme e sistemit monetar nderkombetar 147
3. 1. Problemi i arit dhe rolit te tij ne marredheniet
nderkombetare 147
3. 2. Ceshtja e numuruesit te sistemit monetar dhe e mjetit
te rezetves 149
Kreu
VI1.
TREGU I KAPITALEVE DHE I EUROKAPITALEVE
1. Tregu financiar 153
1. 1. Treg u i Euro-kapitaleve 156
1. 2 Organ izimi i tregut te euro-kapitaleve 158
1. 3. Tipet e euro-huamarrjeve 159
1. 4. Pjesemar resit ne tregun e euro-kapitaleve 160
1; 5. Borxhi i jashtem dhe "sherbimi i borxhit" te vendeve
ne zhvillim (PVD) 162
2 Uv izj et (transferimet) e kapitaleve financiare e monetare 163
2 1. Motivet e lki zjes 164
2 2 Investimet e drejtperdrejta te kapitaleve
166
2 3. Rrjedhim et e investimit te kapitaleve 167
Kreu i Vm ISTEMI MONETAR EUROPIAN
DHE MONEDHA E PERBASHKET
1. Veshtrim
i
shku rttr historik 169
2 Tregu i Perbashket Europian
17 1
2 1. Program i ekonomik i TPE-se 171
2 2. Politika monetare e TPE-se 171
2
3. Institucionet e Basbkesise 173
2. 4. Financat e Bash kesi i 174
2. 5. Huam arrjct dhe huadheniet e perbashketa 175
3. Sistemi Monetar E~ ro pia n. ku-ja dhe funksionet e saj 175
4. Tregu Unik Europ ian dhe integrimi ekonomik e financiar 181
5. Traktati i Basbkesise Ew opian e (Marreveshja e Maastricht-it) 183
b e u IX NSTITUCIONET FINANCIARE
NDERKOMBETARE
1. Fondi Monetar Nderkombetar
(FMN)
2 Banka Boterore (BIRD)
3. Banks Europiane (BERD)
Bibliografia 207
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 5/106
Hyrje
Me lindjen dhe zlivillimin e menyres kapitaliste te prodhimit, krahas, me
j
zgjerimin e tregut te brendshem, mbi bazen e ndarjes shoqerore te punes e te
specializimit, zlivillohet me rej edhe oegetia, si ajo brenda vendit, asiitu edhe ajo
ndermjet vendeve te ndryshme-tregetia nderkomberare.
Gjitliashtu veq shkembimeve tregetare (eksport-imp orti) nderm jet vendeve te
ndryshme zhvilloben e zgjerohen marredheniet qe kane te bejne me investimet, me
mriunin si dhe nje varg marredheniesh me karakter administrativ, politk, kulmror,
shkencor, &ndetEsor etj., qe i japin keshtu s h h mdjes dhe zhvi l l i i t te m d h t ; n i w e
te pagesave me jashte, qe lidhen jo vetem me eksport-imp ortin e mallrave, p or edhe
me IEvizjen e kapitalit, si dhe me v e p h e t me karakter jotregetar, fenomene kEto qC
po i perjeton edhe ekonomia jone me refomien dr ejt ekonomise se tregut.
Dbe kesh~u ne te gjithe jetojme sot ne nje bashkesi globale kombesh te
n d er v m nga njeri-tjetri . Mjafton tE kujtojme ndervmesine ekonomike 11e f u m iz in
me mi te te vendrve te ndryshme te hot& ne vitin 1974 apo rrjedhimet qe mund te
kishte per EuropCn dhe laponin@$do kufizim
i
Fumizimit me krom apo platin
(sidomos per Angline qe imponon 60 per qind te kromit) nga Afrika e Jugut.
Nderveprim i dhe specializimi i rrim e bejne bashkepunimin boteror n je imperativ te
kohes, mbasi, asnje vend nuk mund te drejtoje ne menyre efektive eko~iom ine vet
i
p
pamarreparasyshrelacionet ekonomike e financiaremevendet e tjera, qe kushtezojne
edhe marredheniet e pagesave me jashte, veprimet financiare nderkombetare qe
ptrbEjn@ dhe synimin kryesorte k etij libri: FINANCATNDERKOMBETARE i
n?
dege e ve$ante e ekonomise monetare nderkombetare, qe tanime tshte perfshirk
B
ne programet mesimore te Fakultetit Ekonomik, me n je varg njohurish gjitbnje e me
te nevojshme per nje rreth me te gjere lexuesish.
~
Ky
liber, i strukturuar dhe i hartuar mbi ba zene koncepteve bashkekohore te
f
ekonomise se rregut, te teorise e te pervojes se marredhenieve ekonom ike financiare
nderkomberare, ka ne objektin e vet stud imine marredhenieve te pagesaveme jashte,
te marredhenieve financiare si pasqyrim ndarjes nderkonlbetare te punes, i
specializimit dhe i ndervaresise qe kushtezojnem arrtdhen iet e tregetise, veprim etme
i
karakter jotregetar dhe ievizjen e kapitaleve midis vendeve te ndryshn~ee botes.
i
Per mes tij gjitbashtu syliohet:
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 6/106
- te njihen lexuesit e sidomos 10paisen studentet e Fa kultetit te Ekonomise dhe
i
ekonon~iste-financierel
e nje vellim te domosdoshem njohurish teoriko-shkencore
lidhur me marredheniet e pagesave me jashte, sikurse, eshte p.sh., teoria e avan-
I
tazheve te krahasuara re tregetise nderkombetare te perpunuar nga A. Smith dhe D.
Rikardo:
- t@ njohe lexuesit e ne v e~ an ti tudenet me disa gs htj e q6 lidhen me
mekanizmat qe rregullojne pagesat me jashte, sikurse, jane kurset e ktmbimit.
kuotimi i devizave, format e pagesave e re likujdimeve nderkombetare, mekanizma
keto qe po fillojne te veprojne edhe ne ekonomine tone;
i
- te njohe rrethin e gjert te lexuesve dhe studentet me funksionet dhe roline
f
disa institucioneve financiare nderkombetare, mete rtndesishme, sikurse jane: Fondi
Monetar Nderkomberar, Banka Boterore. Banka Europiane
e
Zhvillinlit etj., q.5
1
tashme bashktpunojne e ndilnnojne edhe vendin dhe ekonomine tone ne rmgen e
zhvillimit;
- me ne fund, autoret shpresojne se do re ndihmojne ne shtimin e dijeve ne
i
fushen e marredhenieve te pagesave me jashte si dhe te ekonomisteve financiere.
biznesmeneve dhe natyrisht edhe te studenteve te Fakultetit te Ekouomise.
T i ra n e , J a n a r
995
KR U
I
TREGETIA NDERKOMBETARE
Kushtet natyrore, nlateriale e shoqerore re punes e te prodhimit nuk jane te
lojta ne te gjitha vendet dhe rajonet e botes. Ato ndrysllojne, nga njeri rajon ne
n, nga njeri vend ne tjetrin.
Keshtu p.sh,. njevend mund te jete me i pasur ne disa lloje bnrimesh natyrore
sesanfi i jeter, pormund tejete
meprapamenivelinezhvillimit
te forcaveprodhuese.
se; nje vend tjeter mund te kete nje sttuklure organike me te lane te kapitalit dhe
zhvillim me te shpejte re tek oik b e teknologjise, ndersa, nje tjeter, mund ete
tore me nje shkalle me lane apo me te uletkuOifikim i dhe, si rrjedhoje, nje
orare me te vogel apo me te lan e se sa te nje tjetri.
Mbi kete baze realizohet edhe ndarja natyrore nderkombetare e punes.
specializin~i he.ndervaresia midis vendeve dhe rajoneve te ndryshme te boles, qe
dron ne baze te tregetise nderkonlbetare dhe te faktit perse vende te ndryshme
ponojne disa mallra, e, ne njyten kohe, importojne disa mallra te tjere.
Vendet' me te medha eksportuese dhe imponuese sot jane:
(ne milion
dollarE
.
.
.. . Ekspotlet U vite Imponel ne vice
~htetet 199 1991 11992 1993 199 11991 1992 1993
I I
I
I I I
Vendet me te medha tregetare jane gjithashtu edhe vendet me te Endesisbm e
indusrriale: SHBA, Gjem lania, Japonia. Nderkaq edhe vende te vOglaN (nga
pikepmlja e prodhimit kombetar) mund te jene aktore me rendesi ne planin e
*)
taris~ics
f
ME
1994
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 7/106
shkembin~evenderkombetare. Tajvani-i Hong-Kongu, Singapuri, Koreja e Jugut
etj., kane regjistruar suksese sepse stratedine e zhvillinlit e kane mbeshtetur,
sidomos, ne industrite qe prodhojne per eksport mallra te manifakturuara. K eshtu
Taivani ze 1.6 per qind te vleres se eksportit boteror, Hong-Kongu 1,5 per qind,
Koreja e Jugut 1.5 per qind, Singapuri 1, 3 per qind.
Kolieepti i ekonomise se mbyllur ka humbur do kuptim ne bodn reale IE
sotme. Ndew aresia ekonomike eslite nje realitet. Forcat ekonomike si shkembimet
tregtt arc, kotlkurenca, levizja e kapitaleve kufizojne shkallene pavaresise kombetare
dhe i kundew ihen copezimit politik te botes ne shtete-kombe.
Ndewaresia ekonomike eshte nje sistem relacionesh nderkombetare, qt
bazuar mbi hashkepurun~in he lirite e shkembimeve,
ka
ku sh te ~a r e riudheu e
progresit ekonom ik re papare.
Teoriae ndarjes nderkombetare tepunes, specializimit dhendervaresise synon
te shpjegoje motiva qe qendrojn* ne
haze
te sbkem bimeve repetare nderkombetare.
Dihet se tregetia e disa mallrave midis vendeve te ndryshme,
sikurse jane
produktet minerare, eshte e shpjegueshme lehte mbasi ato kushtezoben nga kushtet
uatyrore, ngavendhurimet,
qeekzistojt~evete;lii~~ti
isarajone, tefavorizuarangavete
natyra. Dometheneqe nuk ekzistojne kudo e qe nukprodhohen e nuk gjenden ne $do
vend.
Edhe produktet bujqesore qe te prodhoben kerkojue disa kushte te eaktuara
tokEsore e klimaterike, q e nuk mund te jene d he qe nuk jane
t2
njellojta per te gjitha
vendet. Pra, qe mund te kultivohenvetem ne disarajone dhe ne disahapes ira. E keshtu
keto produkte mund te ek sponohen relativisht me lchtesi ne drejtim te vrl ~de ve po
rajoneve ku mungojne kushtet natyrore, klimatike per prodhiin e tyre.
Por, nderkaq, s hw ie a e mallrave dhe e produkieve qe jane objekt i tregetise
nderkombetare perhehen ngamallra qe mund teprodhohen ne sdo vcnd: manifaktura.
Per keto arsye teoria e tregetise nderkombetare eshte perpjekur me kohe te
individuoje motivet qe qendrojne ne baze te shk &n bie ve nderkombetare uegetare
-te eksport importit- te m allrave.
1. Teoria merkantiliste
Perpjekjet e para per te shpjeguar nlotivet e tregetise nderkonlbetare zene fill
me doktrinen m erkantiliste.
Merk antili mi, si rryme e mendimit ekonomik dhe si politike Iregetare lindi
ne sltekullin e 17-te, ne periudhen kur po formoheshin sbtetet e centralizuara
kombetareqe kishinsi objektiv tepolitikes se tyre: fuqizimineve teshtetit, permj jet,
shtimit te pasurise, duke nekuptuar me kete, shrimin e rezewavc monetare ue ar dhe
argjend.
Dhe, sipas tyre, mjetime i pershtatshem per kete ishte tregetia e jashtm e, me
I
bilancin tregetar aktiv (me sufi~it ) .
Nje ngaperfaqesuesir e kesaj rryrne te mendinlit eko non ~ik Th .Mun pohonte:
...mjeti natyror per te shtuar pasurine tone, metalin tone te Cmuar, eslite tregetia e
jaslitme, ne te eilen, duhet te sliohim gjithmone kete negul l: $do vit t'u shesim t
l~uajvr ,re vlere sasira me re medha re produkteve tom se sa ne kollsumojme prej
tyre
. . I
Mendimj ekonomik merkantilist, ndryshe nga niendirni (ekonomik) i nlesjetes,
qe ptrcaktohej nga nje ekon on~ i atyrore, ngacopezimi feudal dhe nga kritere fetare,
u formua ne ate periudhE kohe kur po lindte kapitali tregetar, kur po krijohej tregu
i brendshem kombetar, kur ishin kryer zbulimet e medha gjeografike, sikurse ishin:
zhulimi i Amerikes (viti 1492). zbulimi i rrugtve per ire l~rdi id 1498). Dlie si
rrjedhim, kur parajam etal ike (ari dhe argjendi) dhe tregeti a, jo vetem qe marrin njt
zhvillim te madh, por, behen edhe elemente kryesore te sundimit ekonomik e
politik.
Ne k t @ istem politik dhe ekonomik qe u quajt merkantilizem vendin e
I .
dministrates feudale t2 copeuar e zuri administrata shteterore e eentralizuar me
sistemin financiar e te kreditit kapitalist, ndersa, vendin e ekonomise natyrore, e zuri
gjithnje e me shume ekonnmia monetare.
Ne keto kushte. dhe sidomos, nen ndikimin e pusbtimeve koloniale spanjole
e portugeze dhe, re dgndjes sE madhe te metaleve te qmuara nga An~erika he India
ne Europe, an dhe argjendi, jo v e tw qe u mbivleresuan shume, pot, dhe u
konsidelum si burim i veteni i pasurise .
NE kete periudhe sipas J Rodin, paraja konsiderohet tani si new; i ~h te ti t ~.
Per koneeptin ekononlik merkantilist, ne versionin e pare te tij, tre ishin
parimet kryesore te kesaj doktrine:
-
mbivleresimi dhe absolutizmi i parase, i metaleve te Cmuara (arit dhe
argjendit) dhe, sidomos, i ro lit te tyre.
-
bilanci tregetar aktiv (me su fi~ it) he tregetia e jasbtme konsideroheshin si
mjeti me i mire p er pasnriniin e sbtetit, mbasi, bilan~iregttar aktiv siguron futjen
e arit dhe argjendit brenda vendit, qe perbejne burimin e vetem te pasurise .
krijimi
i
industrise se madhe kapitaliste, sidomos, i asaj qe prodhon per
eksport.
Me rka nti lim i, si sistem i treg%isem' shte edhe nje rrynie e politikes ekon-
omike shteterore qe favorizon kapitalin tregetar si dhe lindjen e zhvillimin em enyres
kapitaliste te prodhimit.
Prandaj edhe teoricienet e merkatitilizmit mbronin pik epm jen se detyra e
pare e shtetit ishte te siguronte nje bila n~ regetar aktiv, domerhene, raporti ncdis
I)
Th
Miin, ekonomisr anglez nje
nga
grfaqeruenir medanrilizmit
qe
dhs
fomulimin
shkencor
kerij siaemi, me vepRn: En~land r reasulr by Forein Trade, 1664.
2 Jean Bodin, jurist-publipisr francez, hodhi bazar asaj qe dole: rhirrej me one:, rcoria
sariore,
1568
dhe
1578.
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 8/106
vleres se nlallrave te eksportuara dhe atyre te importuara te mbyllej nle nje teprice,
me nje sufigit. .Kjo sepse, kur eskporti tejkalon importin, vendi debitor (me bilang
defigitar) detyrohet t 'a mbulonte me ar. Dhe ne vendin q t paraqitej me hilang tregetar
akt iv, qeeshte, prah edito r, do tehynteari dheargjendi. E keshtu, ai do repasurohej.
1 1 Politika merkantiliste
Per te siguruar nje bilanc tregetar aktiv, detyra e pare e shtetit, sipas
merkantilisteve, duhet te ishte: zbatimi i nje politike tregetare qe te favorizonte me
$do kusht eksportin, te nxiste eksportimet, mbasi vetem keshtu do te mund te
sigurohej futja e ant ne vend, nepe mjet tregetise se jashune, ekspon-importit.
Per ketf qellim, shteti duhet te inkurajoje zh vi ll iil l e industrise, sidomos te
atyre degeve q@ rodhojn e per eksport. Nga ana tjeter, shteti duhet te marre ma sa per
te kufizuar, nemaksimum ine mundshem, imponiminem allrave, vecanerisht teatyre
qe mund te prodhohen ne vend.
Per te am tur kete qell im, shteti duhet temarrem asaper te shfuqizuarbam erat
e vjetra, te trasheguara nga ekonomia mesjetare korporative. Duheshin ndemar
rmge, ura, porte. Pra te zhvillohet infrastuktura, qe perben kushtin e nevojshem per
perparimin e tregetise.
Njemjet tjeteri domosdosl&mper ti zhatuarpolitikEn tregetaremerkantiliste
eshteedhe politikadoganore. Ne kete fushe, m erkantilizmi u rekomandonteqeverive:
t shfuqizohen tagrat doganore per mallrat e eksportit, dhe bile te nxitet
eksporti i mallrave te vendit, me ane premiosh te n drysh n~e, domethene, te
favorizohet ekonomikisht eksporti, re stin~ulohet i me $do kusht.
tekufiz ohenin ~portid he emenjanohet importimi, sidomos, iatyremallrav e
qeprodhohenp jeseri sht ne vend dhe qe ~ u n de prodhohenne vend, duke zhatuarper
kete qellim, tagra te larta doganoresi dhe duke end alnar importimine tyre ngajashte.
te zhvillohen industria komhetare, vecanarisht, deget qe prodhojne per
eksport duke zbatuar per kete qe llin ~ dhe nje politike doganore mbrojtese (pro-
teksio~uste).
te zhvillohen tra nsporti, e ne menyre te vegante, rran sponi detar me jashte,
s i nje nga nuget p a e s iguruar
te
hyra ne ar dhe argjend nga navlloja.
Nderkaq duhet vene ne dnkje se, ketyre kufizimeve, nuk u nenshtroheshin
imponinlet e atyre mallrave qe sherbenirl si lende te para ne deget e ndryshme te
industrise qe punonin per eksport. Kurse eksporti i lendeve te para qe perdoreshin ne
industrine e vendit, sidomos, ue deget qe prodhonin per eksport, ishte
i
ndaluar dhe
denohej.
Gjid~ashtu, er te inkurajuar eksportin, shteti akordonte ndihrna financiare
dhe subvecione degeve te ndryshnle te indutrise, favore keto qe shkonin deri ne
perjashtinl nga tatinlet.
Sipas politikes n~e rkantiliste, hied
i
Aushtonte A~jdese madh prodhimit
112
vend te arit dhe argjendit si dhe blerjes se brevetave dhe patentave le fabrikimit.
Nga te gjitha keto mund konkludohet se meikantilizmi, si rryme e ~ne ndinlit
ekonomik, vleresonte sltunle parane dhe tregetine, jo si qellim ne vetvete, por, si mjet
favorizuar
kapiralin tregetar dhe zl~villimin industrise.
Si myme e politikes tregetare, merkantilizmi n ~o ri je zhvillim te gjere e te
I
kkseshem sidomos ne France, me Kolbert-in, veganerisht me masat qe mori per
+fu$iimin e pengesave doganore brenda vendit, me akordimin e privilegjeve,
premlove dhe subvencioneve shteterore Si dlle me miratimin e tagrave doganore
mbrojtese elj., duke ndikuar ktshtu ne zl~villim inme shpejtesi t& ndustrise franceze.
Megjithate, duhet pohuar se, koncepti merkantilist qe mhivlereson rolin dhe
e parase (arit dhe argjendit) e te bilancit tregetar aktiv (me suficit) nuk ka
e aq baza shkencore, mbasi:
.-separi , mendimi ekonomikfiriokratme F Ken6 argumentoi se sfera kryesore
ekonomise nuk eshte tregetia, por prodhimi;
se dyti, pasuria e nje kombi nuk mund te identifikohet vetem me arin dhe
se treti, burim i me me rendesi i zhvillimit te ekonomise s&nje ve nd dhe i
se nje kombi nuk Sshte vetem tregstia e jash me , por niveli i produktit
GNP); niveli
i
rendimentit shoqeror te punes;
s@ ate rti, edhe vellimi i tregetise se jashtme, e veca drish t vellin ~i he pesha
.. e eksportit varet nga vellimi i produktit kombetar hmto.
Nga ana tjeter, mhivleresimi dhe bile ekzagjerimi i rolit dhe i rendesise se
tregetise se jash me , i bilancit tregetar aktiv, nuk i qendron proves mhasi ka vende
~
qe, ndonese, kane nje bilang pasiv mund te jene te fuqishem ekonomikisht e
financia risht, sepse ,bilangin pagesave nderkombetare e kane aktiv.
E
bilanci i
tregetise sejash nne nuk eshte e njejta gje l ne b i i a ~ i n p ag e sa ve .
Shifrat e thjeshta te bilancit tregetar mund te interpretohen drejt kur inkuad-
rohenn e teresine e ekonhmise se vendit, nt ra port, ne funksion te te gjithe ekonomise
kombetare. Keshtup.sh.. njt bilang tregetaraktivqem und tej ett rezultat i njepolitike
tregetare kufimese apo shtrenguese te imponeve, si qellim ne vetvete", jo vetem
qe mund te mos jete shenje e mir e per ekonomine e nje vendi, por m und te jete, bile,
dkk a e demshm e, e mund ti frenoje vete zhvillimin .
PErmE teperduhet kuptuardhe i~lterpretuard rejt akti q& jevendm und tejete
per koh bish t me bilang tregetar pasiv (per 1,2 apo 3 vjet), por, nese ky deficit, keto
,
detyrime ndaj partnereve te tij, rrjedhin dhe lidhen me perdorimin e importeve per
qellime prodhuese, domethene, per zhvillim dhe rritjen e ekonomise, atehere,
y
deficitmund edhe te arsyetohet e te pranohet. Por, nderkaq, nukduhet shkujdesur dhe
duhen marre masa pe r barazimin e bilangit ne te ardhrnen e afert. Ndersa, kur deficiti
tregetar lidhet me perdorimin e imponimeve per qellime joprodhuese, per qellime
Iluksi, atehere, ai eshte shp rehje e gjendjes se veshtire ekonom ike te vendit. Dhe ne
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 9/106
se do
te
perstrite1 ne menyre t@ vazhdueslm~e. e per shunla relativisht
re
medha,
atehere, ai nlund te jete i n~b ars ur e rreziqe. jo vetem ekonom ike, por edhe politike.
Me ne fund dubet theksuar se, ne versionin e dyte te mendimit merkantilist,
dhe ne nje periudhe kohe te mevorishme, avantazhi i uegetise nderkomhetare nuk
I
idhej nle me afluksin neto te metaleve te $muara, por me shtimin e zenies me pune.
Sipas versionit te dyke merkantilist, pra, sh timi i eksportil nuk konsiderohej
me si "qellim ne vetvete", por konsiderohej
s
mjet per re arritur shtim in e punesinlit.
Merkautilisti A. Joung shkman:
.
bilanci ne favorin tone esl~ te rova se te
domethene, se kem i nje avantazh..
.
qe Ie nenkuptojme nje mundesi te forte per te
I
uajt blejne prej nesh me s h m e produkte dhe impiante se sa blejn~ e e prej tyre,
zene me pune nje numer me te madh te njerezve tane, se sa, ne okup ojme nga njerezit
e tyre"'.
I
PEr rrjedlloje nuk eshte me di$ka pa rendesi se $fare malli eksportohet. Dhe
se eshte me dobi perberja d he strukmra e eksportit, sidomos per ato lloje mallrash,
prodhimi i te cilave, kerkon me shum e pune, ne krahasim me produktet primafe dhe
lendet e para te paperpunuara.
i
2 Shkembimet e
lira dhe teoria Masike
il
'I
Qe te mund te vtrtetohen e
tti
zhvillohen lirisht shkemb imet tregetare midis
vendeve te ndryshme te botes, qe
t
mund te perparoje tregetia nderkombetare, eshte
, ,
e nevojshme qe ajo te jete eknnom ikisht e leverd ishme per vendet q& ealizojne
;
shkemhime mallrash e sherhimesh midis tyre.
;
Teoria klasike me Adam Sm ith-in dl ~ e avid Rikardon eshte ajo qe, e para,
vuri ne dukje rrjedhimet e mira t t specializimit dhe te fu h io n im it te l ire e pa
pengea qeveritare te forcave impersotlale te tregut ne ngritjen e mireqenies, jo
:;
vetem te partnereve tregetare, por, edhe te mbue botes.
Fonnu limet kryeso re te teorise k lasike lidhur m e lirine e shkembinleve ja'rie
dhene nga:
l
-
Adam Smith-i, me teorine e avantazheve ab solute4;
- David Rikardo, me teorine e avantazheve apo kostove (vlerave) te
krahasuara '.
3) A
louog
profesor i Universiteiil Hsrvard-it: Political Essays Conccrnin: the Present
Stare
af Brilish Empire, 1772.
4)A.Smith, ekonornistan,olez,nkvilin
1776
boloiveprenmadhore AnInquiryinralheNalure
and Causes
of
Wealth Narions
5 DavidRekardo. ekonomisr, me 1817borai vepzn cfam shme 'OnthePrinciples ofPolitical
Economy and Taxation .
~..
' '
i
?
. .
2
1.
Teoria e avantazheve absolute
Sipas A. Smith shkaku
i
pasurise st komheve nuk qendron ne tregetine, ne
lancin tregetar aktiv, sikurse, pohojne nlerkantilistet. Dlte as ne bujqesine, qe
konsiderohet nga fiziokratet si eveunjaveprinltari qe sjell prod ukt neto. To ka, me
lorine e saj uuk eshte faktori fizik origjinal i pasurise se kombeve.
Eshte puna ajo qe krijon "produktin neto", i cili, sipas A. Sn~ith,ezulton si
ference midis t@ardllures dl ~emeditjes. Si rrjedhoje, pra, produkti neto nuk
rmohet vetem nnt bujqesi, por , edhe ne veprimtarine artizanale dhe industriale,
omethene, kudo ku angazhohef pune prodhuese. Ne veprimtarine industriale,
M a n A. Smith, mund te realizohen avantazhe te rendesisllme qe rrjedhin nga
arja e punes dhe specializimi.
Teoria e avantazheve absolute mbeshtetet n~ b i rahasimin e avantazheve
bsolute (jo relative) qem atenm e produktivitetin epu nes, domethene, me prodhimin
punetorit dhe njesine e kohes (T/J).
Tabe lae meposhmte tregonproduktivitetin e punes ne dy vende qe zhvillojne
hkembime tregtare midis tyre.
422 Produktiviteti
i
punes
solut ne prodhimin e tekstileve (10 njesi tekstile < 20 njesi grure). Ndersa vendi
r. 2 ka disavantazh absolut ne prodhimin e gmrit dhe nje avantazh absolut ne
rodhimin e tekstileve.
Sipas kesaj teorie, nje vend ka av an wh ahsolut ne prodhimin e nje malli kur
roduktiviteti pun& n epro dhim ine ketij malli eshte me i laRe se sa ai i vendit tjeter
huaj) o se me Bale
te
tjera, kur k ostua e nj@ jesie te ketij malli (e matur me sasine
punes se nevojshme) eshte me e ulet se sa ni v endin tjeter.
Mbi kete baze teorike mund tc pohohet: "...pavaresisht nga vendet midis te
rendshem te vendit te vet (400 njesi grure
:
10 njesi tekstile, qe eshte raporti i
15
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 10/106
shken ~bim it renda vendit):
- tregetari (eksportoesi) i vendit Nr. 2 do te kerkoje, n e kemb im, m inim um
2 njesi gmr e, mbasi, rap oni i shkembimit ne tregurle brendshenl eshte 1 njesi tekstile
kembehet me 2 tijesi gmre (40 njesi erure
:
20 njesi tek~tile).
Mundesia e fitimeve te ndersjellta vihet ne dukje duke zgjedhur nje raport
s11Embi111i qe veudoset brenda fushes se ndryshimit t shkembimeve. Keshtu,
tregetari i vendit Nr. 1 mund te eksportoje 40 njesi grure ne vendin Nr. 2 kun drejt
2 njesi tekstile, dhe t'i shesi tekstilet e importuara me 80 njesi grure ne tregun e
brendshem ( mimi i brendshem ne vendin Nr . 1 Eshte ne raportill 1 t
=
40 g) dh e per
rrjedhim, te kete nje perfitin1 40 njesi gmre (80 g - 40 g). Eksportatori i vendit Nr.
2 mund te shesi 2 njesi tekstile ne vendin Nr. 1 e te man e ne kembim 80 njesi grure,
te cilat mund t 'i shesi ne tregu ne brendshem te vendit tevet baraz me 20njesi tekstile.
dhe, ne kete menyre, m j e n nje perfitim net0 barazi me 1 8 njesi tekstile (20
t
2 t).
Ne kete menyre vertetohet se tregetia e lire eshte me leverdi per te dy ven det.
Avantazhet nga tregetia nderkombetare, sipas A. Smith, thote Onida6, ane:
a) tregetia ndhkombetare lejon eleminimin e pjeses se tepert te produktit te
tokes e te punts sE nje vendi per te cilin nuk ka kerkesa brenda v endit;
b) tregetia nderkombetare sjell produktivitet me te larte, pra, pasuri me te
madhe dhe mallra te tjera sl~ um ee kerkuara.
Perfitinlet dhe dobia nga z h v i l l i i shkembimeve te lira, nga tregetia
nderkombetare, n2 krahasim me regjimin autarkik, sipas teorise se avantazheve
absolute nlund te venetohet, gjitllahstu edhe nga shembulli i meposhtem.
Supozojnle se kemi dy vende A dhe
B,
qe prodhojne dy niallra t e g, per
prodhimin e te cileve harxhojne si kohe pune:
Pra, vendi A , e prodhonm e nje kostome teuletmallin t se savendi B. Nderkaq
vendi
B,
e prodhon me nje kosto me t ulet malliu g se sa vendi A.
Kemi keshtu, pra, kushtin e nevojshem ekzistencene nje diferen cene ko stot
absolute, qe kerkohet per t'u zhvilluar me leverdi tregetia e lire dhe papengesamidis
ketyre dy vendeve.
Vendi A ka interes, leverdi, te eksportoje mallin t ne vendin B, i cili, edhe
eshte i interesuas t'ableje ne vendin A , sepse, diferenca absolute ne kosto eshte 2 (4-
2) dite pune. Nderkaq, vendi B, ka leverdi te eksportoje mallin gn e vendin A, i cili,
eshte gjithashtu i interesuar t'a importoje nga vendi
B,
mbasi diferenca absolu te ne
kosto eshte 1 (3-2) dite pune. Dhe praktikisht vendi A do te specializohet ne
6 F. Onida Economia degli
scambi
imemazionali.
Bolopa 1984
Vendi A
prodlrin~in n~a llit dhe do te prodhojenle shu n~e er te ketlaqur edhe nevojat even dit
I
B hr se vendi B, o te specializohet ne prodhimin e mallit
g
Nese, ne keto dy vende, do te zbatohej regjimi auta rk ik, koha e pun@s e do
te shpenzohej pkr prodhimin dhe plotesirnin e nevojave do te ishte:
:.
2 + 4 + 3 + 2
=
11 ditepune.
I
Ndersa, mbi bazen e ndarjes s@ un& e t@ p ec ia li iit , ne kushtet e liri'se se
I
i
tregetise do te shpenzohen 8 dite pune gj itl~se j 2x2) + (2x2)
=
8 dite pune. Vendi
A do t shpenzonte (2 x 2 die pune) per te prodl~uarmallin t per nevojat e veta dhe
.
.
te eksport~t e vendln
B,
dhe vendi
B,
do te shpervonte 2x2
=
4 dite pune per te
1
prodhuar per nevojat e veta, dhe, te eksponit ne vendin A.
'
:
Shenim: Ne kete shembull, perefekte metodike dhe metodologjikejane marre
dy
vendeqeprod hojnedy mallra. GjithashmnE konsiderateeshte marre vetemfaktori
puneqe hij on vle ren dhe ndikonmb i koston. Kurse faktoret e tjerejane transkuruar.
Pra, nuk jane m an e ne konsiderate as monedha, as mimet dhe as meditjet monetare.
kete menyre, pra teoria e avantazheve absolute e A. Sm ith-it argumenton
tregetise dhe
dobineendikjellteqekanevendet
ga tregetia nderkombetare.
Sigurisht, diferencat ue nivelin nderkombetar, ne fushen e produktivitetit te
lidhen me shume faktore: me faktorenatyror e (klima), me faktore social-
ore (qendrim ndaj punes se kryer), tekno logjike (shkalla e njohjes ne fnsllen e
edurave te fabrikimit).
,
vantazhet absolute qe sigurohen nga ndarja n dirk omb etare e pun& dh e
nga specializimi sipas A . Sm ith, jane:
t
- shitja dhe thithja e produkteve (tepricave) qe nuk kerkohen nga tregu i
.brendshem dhe,
~
- produktiviteti me i larte qe, do te thole, pasuri me e ma dhe, e cila, pjestohet
& di s vendeve q& hvil lojnt shkembime tregtare, pavaresisht se ne fare perpjestimi
do tejeteavantazhi absolut midis vendeve ten dr ys he . Por, si kusht per t'uzhvilluar
'
(vertetuar) me leverdi tregetia ndtrkombetare per t&dy vendet eshtC ekzistenca e nj@
'
n d ry s h i i (di va ri o) n &kgstot absolute (A. Smith).
:
Si konkluzion, tregetia midis dy vendeve, apo, midis vendev e tE ndlyshme t&
:botes EshtE gjithmone me dobi per te dy palet, ne se keto v e n k i prodhojne mallrat
I.
. me eficience te ndlyshme, pra, me kosto te ndryshme.
Dhe sipas A. Sm ith-it, kushti qe duhet te vertetohet per t' u zhvilluar tregetia
derkombetare me leverdi per tere vendet eshte ekzistenca e nje diferen ce ne kostot
bsolute, ne shprebje te produktivitetit te pun&, sikurse tregohet ne tabelen e
siperme; kuvendi Nr. 1ka njeproduktivitetme te larteseve ndi Nr. 2 neprodhimin
m ri t ( 4 0 0 g
>
4 0 g, d he. diferenca eshte 360 g ), kurse, vendi Nr. 2 , ka nje
pduktivitet me te larte ne prodhimine tekstileve se vendi Nr. l ( 2 0 t > 1 t , dhe,
renca eshte 1 0 t).
a, krejt ndryshe nga sa ndodh ne kushtet e autarkise dhe, ne kundershtim me
..
ndimet merkantiliste, A Smith, me teorine e avantazheve absolute veReton se
Vendi B
I njesi malli t... dite pune
I g 3
u
1 njesi malli t...
4
dire pune
1 n g 2
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 11/106
I
tregetia e lire ndkrkombetare, papengesa artificiale, Eshte me dobi per te dy vendet,
rasrin kur, njevend ka nje ava ntaz h (absolut) nC prodhimine te dy mall rave teniarra
e pra, per tegjithevendet e bores, nerastine thjeshte, kur njeri ngaE dy vendet, vendi
i
ne studinl, bile, me mire te themi, kur nje vend ka avantazhin (absolut) n@@ jithe
Nr. e prodhon ma llin me kosto me te ulet se sa vendi tjeter, Nr. 2. Dbe vendi Nr.
i
I
mallrat .
2 e prodhon m allin t me kosto me te ulet se vendi Nr. 1 Dhe kjo sepse vendi Nr. 1
D. Rikardo. rue teorine e tij, demonstron dhe argumenton tezen se ndarja
do te specializohet ne prodhimin e gmrit, kurse, vendi Nr. 2 do te specializohet ne
1
ndtrkombEtare e punts dhe specializimi eshte me dobi per $do ko n~ b o vetem, ne
prodhimin e tekstileve.
.rast ine hjkhte, normal, qeparashtronm e tedrejte A Smith, por, edhe ne rastinkur
Sipas tij, si tregetia e brendshme, ashtu edhe tregetia nderkombetare e gjejne
njM nga te dy vendet, apo,
kur
njeri vend i prodhon te dy mallra t (ne rastin tone edhe
pra shpjesin~ in vet ne avanrazhet qtl qe dh in nga specialidmi &he ndaja nd&komE tare
j
,
gmrin, edhe tekstilet) me kost o
te
krah asua r me te nlet .
e punes. .
; :
Tabela e m tposhtme e produktivitetit te punes TI ] ) :
Nf se nj2 vendi huaj, shkruan
A
Smith, Eshte ne gjendje tE na furniz oje njt
mall me nje ~ m i m e te mire se sa mund
i
pmdhojme ne brenda vendit, eshte me
, Vendi Nr. 1 (Franca) 160 njesi gmre g...
20 njesi tekstile t
me leverd i t'a blejme jashte, me nje pjese tepro duktit te industrise sone, e cila, duhet
i
Vendi Nr. 2 (Anglia) 40 njesi g.. . 10 nj€si t
ta drejtoje veprimtarine ne nje sektor ku te perfitoje njelloj avantazhi.
Asnje kryetarfamiljeqeeshteimatur, pohon A Smith, nukdo tekerko jekurre , ~abelaem esipenne, treg onsevendi Nr. 1, ka njeavantazha bsolut ndaj vendit
qe ti. prodhoje ne shtepi, ate produkt qe d o t 'i kushtonte me shurne se sa po t ' a blinte
2, si ne prodhimin e gmrit (160>40) ashtu dhe ni ate te tekstileve (20 > 10).
ne treg.
Dhe p% ra dem onst~u ar ezeu se edhe ne keto raste, shkembimet jane te
Dhe me tutje, ai vazhdon, rrobaqepesi nnk kerkon kune qE t'i prodhoje
tshme, jane te mundshme duhen kryer krahasimet vertikale e horizontale.
kepucet ve t@, por i blene nga kepucari, sepse, interesin (leverdine) e gjen ne
Produkti i krahasuar perfaqeson raportin e produktivitetit te punes ne nje
perdorim in e veprimtarise se vet, ne ate lloj pune, ne te ciltn, ka njefare avanrazhi
dhene dhe produktivitetin e punes ne nje mall tje tb.
perballe tjetrit.
Per vendin Nr. I raporti esh te 160 njEsi g
:
20 njesi t
Dhe, keshtu, diferenca ne rendimentin e punes midis vendit Nr. 1 e 2, dhe si ose
8
n j b i
g
:
1 njesi t
rrjedhim , diferenca ne $mim e, se bashku me sim uli n e fitimit, be11 qe vendi Nr. I te
Per vendin Nr. 2 raporti eshte 40 njb i
g :
10 njtsi
t
priret nga eksporti i gmrit, kurse, vendi Nr. 2, nga eksporti i tekstileve.
ose 4 njesi
g :
1 njesi
t
~ b iete baze teorike, ai argumenton l i rine e shkh bim eve, i rei t t ine e l i re
Pra ekziston nje divergjencf ne produktet e krahasuara te dy vendeve.
midis vendeve te ndryshme te botes, ne krahasim, me regjimin e autarIdse dhe
Ndryshimit, ne shprehje te produktit te krahasuar, i pergjigjet nje ndryshim
mendiminemerkantilistsi dhe, avantazhet qenxjemnvendet endryshme te botes nga
specializimi dhe ndarja nderkombetare e punes, natyrisht, ne mungesa te pengesave
og ne kostot e krahasuara.
(bamer ave) natyrore dhe anificiale.
..
Avantazhi apo dezavantazhi
Si perfundim, special izimi dhe t r a n s f e d i burimeve kah indostrite qe
i krahasur
:Vendi Nr.
1
perfitojne avantazhe absolute, pra, shkembimet e lira, tregetia ndtrkombetare, ne
krahasim me regjimin autarkik dhe, me rrymen tregetare merkantiliste, lejojne
: Vendi Nr. 2
shtimineprodhimitboteror emvelitpotencial te konsumit e temireqeniesne shkalle
ruri
1 6 0 4
40
1
Tekst i i
20 2
-
10
1
boterore. Ne ketemenyre,
do
transfen i nje pnnetori pasqyrol~et e nje rritje boterore
1.
net0 baraz me 360 njesi gm re (400 g 40 g) dhe me 1 0 njesi tekstile (20 t 10 t). apo kah asim i vertikal
.
I
4
2
2 2
Teoria e avantazheve apo kostove
te
krahasuara
Cmimi apo kostot relative
Krahasimi horizontal
Teoria e avantazheve apo e kostove te krahasuara, e perpunuar nga ekonomisti
i njohnr anglez D. Rikardo, ka nje rendesi shume me te pergjithshme se sa teoria e
Vendi Nr.
1
avantazheve absolute, sepse, mbron me mire te e n e shkembimeve lira, edhe ne
P,
160
=.. =
g g
20
P,
20 1
=...=.. t
160 8
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 12/106
Vendi r 2
Krahasimet vertikale
I@
produktivitetit vene nepah se, vend iNr. 1 eshte4 here
me produktiv se sa vendi Nr. 2 ne prodhimin e gmrit dhe 2 here me produktiv ne
prodhim in e tekstileve. Pr a, vendi Nr. 1 eshte relativisht, apo , krahasimisht, me
produktiv ne prodhimin e gmrit. Nderkaq vendi Nr. ka nje avantazh te krahasuar
40 10
te jete, 10 ne veiidin Nr. 1, dlie 20 ne vendin Nr. 2 .
Pr odh imi dhe kon sum i neto botBror kombetar ne gjendje
~ -~
autarkike dhe te lirise se shkembm eve:
I
Bola
I
Vendi Nr.
1
Vendi Nr. 2
1
Giendia fillestare e
-
- Konsum
e
prodhim 175 t 75 t lo o t
2 Gjcndja c l l e Wise
I
ne prodhimin e mallit t mhasi = 114 eshte me e vogel se --
=
112, inferioriteti
i
se tregetise
~n 7 - Prodhim
L
i vendit Nr. 2 n@ rodhimin e t Eshte me i vogel se ne krahasim me g.
Krahasimet horizontale evidentojne se gmimet e brendshme relative qE
mbizoterojne n@ jendjen fillestare te autarkise varen nga produktiviteti relativ. Ne
vendin Nr. 1, nje njesi t eshte baraz me tete njesi g,
kurse
ne vendin Nr. 2, njE njtsi
t nuk arrin vegse kater njesi g. Nga kjo rezulton se gnlimi i g eshte me pak i
kushtueshem, dom ethene kushtonme pak ne vendin Nr.
1
118 t se sa n&vendin Nr.
j
(114 g). :I
M u n d k i t e e perfitimit reciprok, dalin ne pah
ur
behet krahasimi sidomos
me gjendjen e autarkise. Pr a, specializimi nderkombetar plot@ mplikon transferimin nderindustrial te
?
Ne kushret e autarkise, nje eksportues i vendit Nr. 1, nuk do te mund t'i
te gjithe hurimeve pro duktive te $do veiidi. Specializimi, Eon keshtu ne mtje n e
kemheje 8 njesi g, me me pak se njenjesi t, mhasi gmimi relativ i hre nd sh h netregun
: prodhimit te g neveudin Nr. I per 600 njesi g, dhe abaudonimin eprodhim it te mallit
kombetar eshte 160 njesi g : 20 njesi t, ose 8 njesi g : 1 njesi t. htu q&prod himi onlbetar i n~ alli tg, even dinN r. 1, do tearrije ne 1600
Nje transaksion nderkomhetar venetohet si i dohishem vetem ne rastin kur
ekspotato ri ia del te siguroje ne tregun e jashtem (I (nje) njesi te mallit t me me pak SPecializimi plate ne vendinNr. 2 do te goje n2 nje m tj e e prodhimit ternallit
se 8 (tete) njesi g.
si te t) dhe n& handoiim in e prodhinut te mallit g (-400 ujesi
I@
mallit
Nga pozicioni i nje tregetari tE vendit Nr. 2, eksp oni i 1 (nje) njesie te mallit
t duliet teshkembehet tepaktenm e4 (kater) njfsig, mhasi m m m relativ hrenda vendit
Modifikimi i drejtimit t t hurimeve (resurseve) qe shkaktohet nga shkembimet
kerkon qe: nje njesi t It. kembehet me 4 njesi g (ne tregun komh etar) 140 njts i g : 10
re pasqyrohet ne mtjen e prodhimit boteror e te konsumit ne re dy
njesi t].
Fusha e ndryshimit te rapon it te kemhirneve nderkomhetare m und 16 shprehet
kete haze, D. Rikardo fom ulo n ezen: .. nE se raporti midis kostoveper
ne raport me nje njesi te nje apo nje tjeter rnalli.
rodukteve te njeve ndi (kosto ekrahasuar) ndryshon nga kosto e krahasuar
Nje njesi t d o te shkembehet:
er, te dy vendet do t ken? dohi nga tregetia nderkombetare". Kb htu gdo
a. ne vendin Nr. 1 kundrejt m ahim um 8 nj&i g
t ne fakt, te inlpon oje mallinne prodhim ine te cilit esh ttm e pak efi$ient,
h. nC vendin Nr. kundrejt minimum 4 njesi g.
e geduar n& emhim, m allin qt a nin ta prodhojeme kosto per 1Gesi relativisht me
Nje njesi g do te shkembeher:
let, e shprehur, ue terma te produktivitetit te punts.
a. ne vendin Nr. 1 kundrejt minimum 118 t,
Dhe sipas 6j, kushti qe duhet te vertetohet I menyre qt tregetia nderkomEtare
h. ne vendin Nr. kundrejt minimum 114 t.
ete me leverdi per te dy vendet eshte qe kostot e krahasuara (per nj e d h ii raporti
Njerapor tshkemhim i hipotetiki tilleku, 1 (nje) t
=
6g na lejon teeviden tohen endshern i s&emh imit) te dy vendeve te jene te ndrysbme. Mbi kete bare, veiidi
t e mi ra t qe do t e k m i nga l ir ia e s hkh b im i t ne n je ho le
u
numri i punttoreve do
1
do t& pecializohet n t prodhimin e mallir g, dhe vendi Nr. 2, ne prodhimin e
-
Prodhim
.
- Konsumi
- Konsumi
3. Ndryshimi:
-
prodhimi (1600.1400) .
-
Prodhimi (200-175)
-
Konsum (1600-1400)
- Konsum (200-175)
.
,
200 t , .
1600 g
200 t
200 g
25 t
200
g
25 t
0 t
1000 g
100 t
600 g
- 75 t
0 g
25
t
200 t
600 g
100 t
- 400 g
+ 100 t
200 g
0 t
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 13/106
mallit t
Teorema e kostove te krahasuara eshte pra e vlefsbme, jo vetem ne rastin e
tldeshte, apo, ~~ om ia l ,urvendi Nr. 1paraqitetiavantanhuar, neprodhim inenjerit
mall dhe, vendi Nr. 2 ne prodhimin e mallit tjeter (sig pohon A. Smith), pot, edhe
ne rastin kur njeri llga te dy vendet i prodho n me me leverdi te dy mallrat. Ky rast
eshte quajtur bile paradok si Rikardian .
Ne mbrojtje te teorise se tij, Rikar dojep edhe shembu llin e nje avokati e te nje
sekretareje. I pari, avok ati, eshte me
i
mire, ne te njejten koh e, edhe si avokat, edhe
si sekretar (daktilograF). Dhe eshte e natyrshme, opo nune , qe avokati tE pErdori (te
shfrytezoje) kohen e tij tepune s duke uperqendrua r ne praktikat ligjore, kuavantazhi
i tij rshte me i madh. Dhe t'i leje punen e daktilografimit sekr etarit, ku diiavautazhi
i krahasuar eshte me
i
vogel.
Si konkluzion mund te pohohet se, qofte teoria e avantazheve absolute, e
para shm ar nga A. Smith, qofte ajo e perpunuar dhe eperfeksionuar nga D. Rikardo
me teoremen e kostove te krahasuara, argumentojne teorikisht politiken tregetare te
lirise se shkembimeve midis vendeve te ndryshme, argumentojnt dobine e iregetise
nderkombetare ne shkallen e gjithe vendeve, pavaesisht nga fakti se si ripjestohen
keto avahtazhe midis tyre.
Te dy vendet, e duke e pergjithesuar ar sy et iin , tC gji ha vendet e botes
nxjemn dobi nga shkembimet nderkombetare, nga tregetia nderkombetare, sepse ne
saje te specializimit e te nrla e s nderkombetarete punes, kemi nje dre jtim me t em ire
te burimeve (resurseve), kemi nje transferim te burimeve prodhuese (nga
p r o d h ii i mallit t ne mallin ne vendin Nr. 1, ne shembullin dhe rastin tone),
t ransfe r im ky qe e h t e me efektiv. Kurse, ne vendin Nr. 2 kemi nje transferim
invers, domethene, burimet do te transferohen ne prodhimin e mallit t nga malli g
NO te dy vendet e interesuara, nga shkemb imet e lira do te kemi:
a) nje perfit im p er p rodhu esit, ne vijim te nje produktiviteti me te madh te
burimeve te drejtnara nga impenjimet me me dobi.
b) nje perfitim per k on sum atn rb, mbasi do te paguajne $mime me te uleta
per blerjen e mallrave te imponua ra, qe jane me te arsyeshme se sa gmimet qe do
te paguanin ne tregun kombetar per pr od hi in e vendit.
Avanrazhet relative nga tregetia mund te ndikohen edhe nga kurset e
kemb imit. Se si shprehet ky ndikim do te mundohemi ta ilustrojme nepem jet nje
shembulli te thjeshte me qellime didaktike.
Supozojme se jane dy vende: SHBA dhe Franca, qe prodhojne dy mallra,
automob iladhe tekstile. Gjithashtusupozojmesepunaeshte vetmi faktor iprodhimit
dhe rendimentet jane kostante si shkalle. Dhe, per prodhimin e nje automobili, ne
Amerike, dnhen 300 ore p une, k urse, per prodhimin e fibrave teltstile 5 ore pune,
ndersa ne France nevojiten 600 ore pune per automobilin dhe 8 ore per tekstilet.
Perderisa supoznam se puna eshte i vetmi faktor i prodhimit, atehere edhe
kostot perbehen teresisht nga meditjet. Dhe ne hipotezat tom presupozojme se
leditja ne
SHBA
esllte barazi me 10 dollare ora, kurse, ne France 50 frang a.
Ne se asnjeri nga te dy vendet nuk ben tregeti mejas hte, p ra, zbat onnje regjim
autarkik, atehere, seciliprej te dy vendw e iprod hon tedy mallrat dhe i shet me $mime
barazi me koston mesatare te prodhimit. POI, para se sa te filloje shkembinii,
ojme se, nevoja ne or e pune per prodhimin e dy mallrave eshte me e vogel ne
erike se sa ne France. Por, diferencat nuk jane uniforme. Puna e punetorit
lerikan eshte relativisht me produktive ne prodhimin e auton~obileve e ue fibrat
Ne Frauce per prodhimin eautomobileve duhet dyfishi i oreve qe hm ho he n
rike, kurse, per prodhimin e fibrave tekstile raponi eshte 5 ore nii Amerike
dhe 8 ore ne France.
Pikerisht, kbo diferenca te produlitivitetit relativ qendrojne ne haze te
Tani supozojmese ttd y vendet fillojne t t regetojne, por, mbasi kanemonedha
betare te ndryshme, dnhet te fntet edhe tregu i kambios dhe te caktohet kursi i
bimit te ekuilibrit. E le te marrim tre raste: 5 te qindta te dollarit baraz I fr F,
te qindta I fr F dhe 2 te qindta tt dollarit 1 fr F.
Kosto e pun6 pEr
njesi prodhimi 5 c F llc/F I 20 clF
U
~ g & i ' pi i i . .
3.000 ,50 3,000 1 50 3.000 50 3.000 50%
Franca 30.000 fr 400 fr 1.500 1 20 3.300 6.000 80
. .
+ <
Nga kjo tabele konkludojme se, dy nga tre kurset e kembimit nukm und te jene
ekuilibri. Ne se frangu francez eshte baraz me 5 te qindta te dollarit, atehere.
automobilat, qofte tekstilet do te kushtonin me pak ue France se ne SHBA.
ere, amerikanet do te ishin te interesuar t'i blenin te gjithe produlitet e tyre ne
ce dlie asgje ne Amerike, ndonese, francezet nuk do te blenin asnje mall nga
dhuesit amerikane.
Ne keto rrethana, amerikanet qe temu nd te blejuemallrat ne Franc edo teduhet
23
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 14/106
te blejne franga franceze, pot. askush nukdon t shesi franga ne Umbirn te dollarit.
Keshtuqe kursi i kernbinlit 5 te qindta t dollarit per 1 frang nuk mun d te ekzistoje
gjate, por, duhet te rritet. Po r, as kursi i kinlbim it 20 te qindta te dollarit per 1 €1.
Francez, nuk esllt? nje kurs ekuilib ri. Me kete kurs, si autom obilat, ashtu dhe fibrat
tekstile kushtojne me pak ne SHBA. Ne tregun e kambios, ofruesit franceze re
frangave do te kerkonin per te blere dollare per te blere mallra arnerikane me ~ m i m
te ulet dhe askush nuk do te blente franga. Pra, kursi i kembimit do te binte.
Kursi i kembiii t 11 t qi~ldtae dollarit per 1 fr. F ., potencialisht eshte nje
kurs ekuilibri. Me kete kurs, automobilat kushtojne rue pak ne SHBA dhe, fibrat
tekstile me pak ne France. Te gjithe do te kekonin te blinin fibra ne France dhe
automobila ne Amerike.
Por, ekuilibri ne tregun e kambios nuk mund te ekzistoje ne se te dy mallrat
kushtojne me pak ne njerin nga te dy vendet, prandaj, edhe gama e kurseve te
kembimit eshte e kutizuar.
Ne se kurset nisen nga nje minimum 10 te qindtap er 1
fr.
F., dhe arrijne deri
ne maksimum 12.5, atehere, nlund te kemi kurse kembimi ehi lib ri.
Me kursin 10 q 1 fr. F., au tomob ilat kane te njejtin mim ne SHBA dhe ne
France, ndersa, fibrat tekstile jane m e te lira ne France. Po ne se amerikanet duan te
blejne fibra tekstile franceze, me se do t'i paguajne? Duhet qe SHBA t'i shesi di ka
Frances, pra, automobila, domethene, te eksportojne automobila ne France.
Me nje kurs kembimi 11 q 1 fr. F., automobilat jane me te lire ne SHBA,
ndersa, fibrat tekstile ne France. SH BA-jane ketes kem epro dhii i e shkembimi eshte
e vemlja prodhuese e autom obilave, kurse Franca e vetmja prodhuese e fibrave. Ky
eshte rasti i nje specializmite plote ne te dy vendet.
Me kursin 12,5 q = 1 fr. F. , SHBA do te prodhoje automobila dhe do te
importojne fibra tekstile nga Franca, kurse, kjo do te prodhoje dhe eksportoje fibra
tekstile. SHBA do te specialiiohen ne prodhimin e automobilave, kurse, Franca ne
fibra tekstile.
Skemateprodhin~it he teshkembimi t t em esi pe mp er sh a jn e , ne fakt l ig jin
avantazhit relativ, i cili, percakton se vendet specializohen ne p ro d h ii n e atyre
mallrave qe mund re prodhoben me kosto relativisht m e te ulet. Ne France, per
shembull, prodhimi i fibrave tekstile eshte 1,33 per qind (400130.000) e kostos se
automobilit, kurse, neSHBA, kostojaefibrave te tekstiliteshte 1,67 per qind e kostos
Vcndl
SHBA
francs
,.
'se automobilit (5013.000). Ligja, pra, na meson se Franca do te specializohet ne
:
prodhimin e fibrave te tekstilit, kurse, SHBA ne ate re automobilave, gjithmone ne
Ipshtet e kursit te kembimit te ekuilibrit.
Shembujt tane, me dy nlallra, ilustrojne principet themelore t@ vantazheve
:.:relative. Por keto principe vlejne dhe per rastet kur mar rin ne studim shum e mallra,
sikurse, shihet ne tabelen e meposhune.
I
Nevoja ne njesi pune (or6 pune per njesi prodhimi)
Kosto e punfs p@ r
njesi prodhimi
Nga tabela konkludohet se. SHBA jane relativisht me ef i~ ie nt e prodhimin
mpiuterit, mbasi ai kerkon 116 e kohes s t punes se nevojshme qe harxhohet ne
in e Pyre kerkohet me pak ore pune se sa ne SHBA.
a, SHBA do tE prodhoje sigurisht kompiuter, kurse. Franca kepuce.
Ile te dy vendet do te perfitojne nga shkembinli. Secili do te importoje disa
Kompiutcr
Kosto ne dollare me kursin e kembimit
Auto
3.000
30.000 fr
rodhonte vete teresisht. Kjo do te thote se keto mallra do te
en me nje mim me te ulet d l~ e er kete arsye fuqia blerese e lionsumatorit
konkludobet se difkencat ne produktivitetin e pu Es n&nivel ndErkomktar
rsyen kryeso re te tregetise dhe faktorin kryes or qe percakton specializimin
etine uderkombgtare.
Teks
50
400 fr
Ripjestimi i avantazheve ne tregetine nderkomb stare.
Rreth kesaj eshtje ekzistojne pikepamje te ndrysh me. Disa nga me te
sishmet mund t'i rendisim si me poshte.
1
J. S. Mill mbron pikepamjn se avantazhet e tregetise nderkombetare
dahen barabar midis dy vendeve shkembyese. ~a t ~ r i s h t ,h h a n
ai
ane te
hme edhe raste sh kemb imi e kstrem e, ne te cilat, i gjithe avantazhi qe rrjedh
ershkembimi t'i atribuohet uje vendi, ndersa tjetri te nlos kete asnje p+rfitim.
2 Sipas H. W. Singer, pjestimi i fitimit nga tregetia midis vendeve nezhvillim
te zhvilluara industriale nuk varet dlle aq nga mallrat e prodhuara, e te
ne trajten e produkteve primare apo te perpunu ara, por me shume varen
rist ikat e vendeve qe shkembejne mallrat m idis tyre.
Auto
12,s
Auto
3.000
3.750
1
qlF
Televizor
q F
Teks
50
50
Auto
.000
3.000
I1 q F
Teks
50
40
Auto
Tekstile
Teks
KEpud
3.000 50
3.300 44 8
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 15/106
Vendet e pasura e ti zhvilluara industriale priren ,per te realizuar fitime te
medha nga $do lloj relacioni me vendet ne zhvillim, qof te ne tregetine me produkte
primare e te perpunuara, qo fte ne transferim t eho log jie apo ne investime. Pjestimi
jo i barabarte i fitimeve nga tregetia varet me shume nga natyra moderne e
teknologjise , e, mbi te gjitha, nga perqeudrim i i aftesive per te zhvilluar teknol-
ogjite e reja nga vendet e perpdruara .
3 Ekziston edhe nje pikepamje tjeter, sipas iles vendi i vogel nxjerr dobi
me te medha nga uegetia nderkombetare, sidonlos kur ai ndodhet perball nje vendi
me te madh, mbasi:
-
vendi i vogel favorizohet kur kerkesa per mallrat qe eksponon eshte me e
madhe se sa oferta e vet;
- vendi i vogel favorizohet-gjithashtu kur ofen a per mallrat qe importon eshte
me e madhe se sa kerkesa e vet.
Neras t inepa re , a i pe rf i tonnga~m imetmeelanaqed ore realizojeneekspon,
kurse, ne rastin edyte, do te perfitoje nga Fmimet me te uleta qe do te paguaje per
importimet.
4. F.
D. Graham, ne kuudershtim me 1.
S
Mill-in, pohon se ...normalisht
avanrazhet e tre ge tii nuk pjestohen
nt
menyre te barabane midis vend we shkembyese
qe nga moment i h k e t o dy vende ose jane te q je madh bie ekonomike
te
ndryshme, ose, tregetojne mallra me vlere per n jb i te ndryshme .
Dhe per ta argumentuar kete teze, ai men si shembull dy ven deA e
B,
njeri
prej te cileve, prodhop dhe eksponon mallra me vlere te larte per njesi, si per
sh&ubull automobila, kurse, rjetri prodhon dheeksp onon m allrame vlere t e ulet per
njesi, per shembull, shkrepse ose lapsa. Keshtu qe per te blere automobila, vendi
B
do
te
jete i shtrenguar te paguaje me ~ m i me lan e automobidin dhe te shesi me qmim
te ulet lapsat. Si rrjedhoje v endi A do te perf itoje pjesen me te madhe te avantazhit
nga tregetia.
Tezat e
Graham-itvlejne ne sepranohethipoteza klasike: dy vende e dy mallfa.
Po, ne praktike, kemi te bejme me mes hum ese dy v ende, a ehere , vendi i madh nuk
ka arsye te bleje sasira te medha te mallit qe ka nwo je nga vendi i vogel, por, d o te
Erkoje te bleje ne vendet e tjera.
Per rrjedhoje, nuk do te jete as i shtrenguar t'i shese vendit te voga sasira te
medha te mallit te vet
ku
ai eshte i specializuar.
Ne se gjithashtu do te kemi te bejme me me shu me se dy ma llra, vendi me
i madh nuk do te jete i dety mar per te paguar imponimet d uke shitur sasira te medha
tenjemalli tevetem. Perkundrazi, aido t'i kompensojeinlportimetevetaduke shitur
vendit te vogel mallra te llojeve te ndryshme.
Por, megjithe verejtjet apo kritikat e parashrmara, principi i avautazhit te
krahasuar, i formuluar nga D. Rikardo, mund te perbeje akoma nje ' udheheqje e
6
dobishme lidhur me drejtin~ in burim eve , tl~ekso n konomisti H . Mynt.
Teorise klasike, sidoqofre, i mbetet merita sepse argumentoi se:
se pari, rregetia uderkombetare ka veud vetem ne se eshte me lwerdi per te
gjitha vendet shkembyese. Dhe ky avantazllekziston, sipas Rikardos, vetem ne se ka
diferenca ne kostot e krahasuara;
s e d y t i, s bp je go i n e ~ k a onsiton avantazhi i uegetise
nderkombetare,
domethene, ne vijim te tregetise, konkurenca me e madhe midis ndermarrjeve te dy
veude ve menjanon ndermarrjet joefektive, jo rentabile. Keshtu qE burimet (resurset)
even dit do te rhvendos en e do te drejtohen ne impenjimet me raciouale, me efektive.
Gjithashtu ajo sqaroi se, duke perdorur burime te barabarta do
kemi disponibilitet
me te madh mallrash ne ttl dy vendet, te marra se ba s h b
~
;::
se treti, i hapi rmgen gjithe teorive te tjera vijuese.
3
Proteksionizmi dhe doganat
Proteksionizmi eshte nje rryme e mendimit ekonomik dhe e politikes ekon-
ike-tregetare ne marredhemet me vendet e tjera. Dhe konsiston ne nje teresi
asash, me te cilat, kerkohet:
- te mbrohet nga konkurenca e huaj prodhimi i brendshem, sidomos, i disa
eve te industrise kombetare.
-
te hufuohen dhe te dishurajohen imponinlet jo dhe aq te domosdoshrne,
-
te favorizohen eksponimet.
Ne rrafshin kombetar, proteksionizn~i erben nje instrument te nderl~yrjes
teterore per te favorizuardisa objektivame karak terp olit ik (si kenaqjae kerkesave
ndmarrjeve dhe te punetoreve te turbulluara nga konkurenca), me karakter
mik (reduktimi i papunesise)
dhr
strategjik
si
mogelimi i varb ise apo vul-
ilitetit kombetar).
Mjetet, apo metodat qe perdor shteti per te zbatuar nje politike te tille jane:
a) doganat, tatimet doganore me tarifa te caktuara bra, barrierat tarifore);
b) barrierat (pengesat) jotarifore.
:,.,<:
‘,:.
:.
Tagra t apo tatimet doganore ane tatime te terthortaqereudojne, kqesisht,
.$h llr at e importuara qe jane objekti i transaksioneve nddrko n~betare.KOto mund tE
-
Tagra doganore specifke, qe perfaqesojne nje shume fikse per njesine e
lit dhe qe mund te maten me disa mates fizike (metro, pesh e), apo, ne vler e (ad
orem), nese maten me qmimin (ne perqindje ~nbi mimin).Tagrat doganore
kane udikimin e vet ne kufizimin e impon eve dhe ne te njejten kohe ne rritjen
e. Kurse tagrat doganore ne vl ee ndikojne, si prir jr, ne mt jen e inflacionit
ojne nje ndikim proteksionist me te madh se sa ato specifike.
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 16/106
Sipas qellimit qe ndiqet, tatinlet (tagrat) doganore mu nd te jene:
a) me karakter m hr oj tk (proteksionist), ne se kane per qellim mbrojtjen e
degeve te industrise kombetare nga konkurenca e ndermarrjeve te huaja.
b) me karakter fiskal, ne se kane per qellim te sigurojne te hyra per shtetin.
c) ato mund te jene, ne te njejten kohe, edhe tarifa doganore mb rojtese dhe
fiskale, pra, te perbera. M egjithese, ne ndonje rast dy qellimet e siperme mund edhe
te vijne ne kundershtim me njeri-tjetrin.
Tagrat doganore mund te jent edhe diskrimin uese, kur kuota (shunla) e tagrit
ndryshon sipas vendit te origjines se mallrave te importuara. A to mund te jene dh e
tagra tran ziti kur zbatobeu nlbi mallrat qe pershkojne tem torin kombetar.
Tagrat mbi eksportim et synojne temenjanojneurine brendavendit, por, edhe
mund te synojne mtjen e te ard hu av e te buxhetit.
Teresia e tagrave doganore te vendosura per mallrat e veqanta formon tarifen
doganore qe mund te jete:
e pergjithshme, ne se i referohet pa dallii t& gjithe vendeve me te cilet
zhvillohen marredheniet tregetare.
konvecionale ne se parashikon akorde preferenciale per disa vende.
Me ligjin Mbi tarifat doganore te vitit 1992 (shtator) ne vendin tone
parashikohen edhe lloje te veqanta te tatimeve doganore per raste te veqanta. Dhe
konkretisht:
.
atim e do gano re speciale, si mase mbrojtese, si mas& ndaluese ose dhe
kunderbalancuese ndaj akteve diskriminuese te komp anive, vendeve a bashkimeve te
vendeve, ndaj Republikes se Shqiperise;
tatime doganore antidumping, qe perdoren per mallrat e impormara me
p i m e shume te uleta (dumping) qe kercenojne prodhuesit kombetar;
tatime doganore kunderbalancuese qe zbatohen per rastet kur mallrat e
importuara jane prodhuar ose perpunuar me mbeshtetjen e subvencioneve (te
drejteperdrejta apo te terthona) qe kercenojne prodhuesit kombetar te mallrave te
njejta konkumese.
Tatinie doganore ne raste te veqanta mund te zbatohen edhe per disa mallra
eksponi, si dhe, me karakter sezonal:
Masat d he metodat proteksioniste qe zbaton shteti mund te ene edhe me
kar akt er jotarifore . Me kete nocion kuptojme masa te tilla, si: kontigjentimet, qe
nuk jane t jeter veqse k uf ~i m e asiore, l iqensat, nor mat teknike dhe sanitare,
kontrolli i kamb iove valu tore, procedurat administrative, subvencio net per ekspor-
timet etj.
Kontigjentimet perfaqesojne masa kufizuese sasiore, masa shtrenguese, te
zbatuarapermallrat e imporrit dhe percaktojne sasine m a k s a e e mallrave qe mund
te importohen apo eksponohen per nje periudhe kohe te dhene.
Kontigjentimet per eksportimet perdoren per te amtur disa objektiva:
. .
per ti? kufizuar eksportin e disa lendeve te para me sylum q e te perpunohen
ne vend;
I
p& te favorizuar shtrenjtimin per hir te kufizimit te ofertes boterore;
I
per ti? melljanuar urine si dhe ngritjen e qm inlit ne tregun e brendshem, per
arsye.strategjike etj.
Edlie ner imnortimet mund te nerdoreu kontipientimet, (ne vitet 70-te filluan
~
~
.
t
emertohen si kon tigjen ime vullnetare ) qe ne fakt, perbejne nje mjet per tii
kufizuar konkurencen, sidomos ne disa sektore si qeliku, automobilat, tekstilet,
veshjet etj. Ne vitin 1982 SHBA dhe Kanadaja e binden Japonine te kufizoje
eksponimin e automobilave ne drejtim te tyre.
Licensat, jane autorizime apo leje te akorduara nga pushteti publik per
ortiminapo eksponim ine nje malli. Kjo forme pengese (barriere) eshte diqkame
e dukshme se sa barrierat e tjera sasiore dhe efikasiteti i saj lidhet me klimen e
tt mbreteroje. Ky mjet mund te jete, bile, mjaft efikas, siq e
on shembulli i Anglise lidhur me importimin e qymyrit.
Subve ncionet. Shteti mund t'u akordo je subvencione si,firmave ekspormese,
t edhe atyre qe konkurojne imponimet ne territorin kombetar.
destinuara per te nxitur eksponet mund te mamn forma te
: lelitesira ne tatimin mbi fitimet nga veprimtaria e eksportit ose edhe
n e fitimit nga kjo veprimtari, gar anciraper huarat (kredite), nje norme me
resi; akordii fondesb publike te destinuara per te financuar kerkimet dhe
dhimin e aaikujv e te rinj etj.
Subvencionet anE te perhapura shunle dhe perbejne nje burim shrr egullimesh
orsion) ne shkembimet nderkombetare, mbasik ane ndikim te drejteperdrejte apo
rthon e mbi 5m imet e shitjes.
Ko ntm lli i kambiove. Shteti ose banka qendrore duke zbatuar nje sistem
olli mbi kembimet valutore mund t'i kufizoje imponimet. Per shembull kur
a e monedhave te huajaqemun d te sigurojne (prokurojne) imponuesit,
r te zvogeluar defiqitin e bilancit tregetar. Pranoh et se kjo mas@ shte
me e pelqyeshme se sa masat e politikes fiskale e monetare per pakesimin e
es se inflacionit.
Normat teknike e sanitare. Rregullat dhe percaktimi i disa nonnave
betare te karakterit teknikapo sanitar, me syniminp er te mbro jtur konsumatoret,
mund te mos kene, ne disa raste, edhe objektiva proteksioniste. Per sbembull,
vihet imponuesit per te treguar vendin e origjines, marken, apo
repashershem normave i dekurajon importnesit dhe i shtrengon
uesit e huaj te bejne shpenzime suplementare adaptimi. Po keshtu zbatimi i disa
lave strikte ne fushen e mbrojtjes se ambientit nga ndotja (ndotja e ajrit nga
erben nje nljet tjeter per t'i imponuar shpenzime suplementare
sir ni t. Dihet se, perpara se sate zbatohet tagri doganor mbi
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 17/106
mallrat e importit, duhetparaprakisht ttpercaktoher ble rae m aliit dhe kateg oria me
te cilen iidhet. Kadisanlenyra vleresimi qepr irenpe r tandeshk uarpr o&~ uesine uaj.
Domethene, tarifa doganore efekrive eshtt keshtu nre e larte se sa ajo teorike qe
shenohet ne iibrin e tarifave.
Edhe dispozitat fiskale mund
t
perbejne nje nga format e mbrojtjes
(proteksionit) jotarifor e.
Tr eg bi a me kom pesim , si teresia e veprimeve tregetare qe marrin formen e
trambit re drejtperd rejt apo te terthorte duke bv ende suar transferimin e parase, eshte
gjitltashtu nje forme e barrierave jotarifo re, qe u perhap, sidomos. r1e vitet 70-te.
Si konkluzionmund te pohojme se, pengesat (barrierat) tarif ore dh e otari-
fo re qe zbatojne shtetet e ndryshme sovrane deshmojne vulln etine tyre per re ndikuar
n ~ b i ellimin dhe perberj e~r shkembimeve. Dhe shumica e ketyre pengesave jane te
sanksionuara no ligj. Pjesa me e madhe e ketyre pengesave Qne si prirje iedu ktimin
e importimeve dhe te konkurences se huaj, ndersa, disa adaptohen per te mbrojtur
shendetin e konsumatorEve. POI, ne kete menyre kufizohen te mirat qe rrjedh in nga
specializimi dhe tregetia.
Liberalizimi i pengesave tarifore, nen ndikimin e GAT T-it, qe eshte realizuar
pas Luftes se Dyte Borerore, sbenon nje progres te madh ne kete fushe.
Efektet ekonomike e shoqero re t proteksionizimit dhe te doganave.
Tagrat doganore, ne thelb, jane tatiie te terthorta. Dhe si te tilla kane efekte
ekonomike e shoqemre:
se par i, tagrat doganorr, sidomos, ato mbmjtese ndikojne ne kufuimin e
importeve;
se dyti, tagrat doganore mbrojtese favorizojne deget e industrise kombetare
relativisht jo e fi~ ien te, he i mbrojne ato nga konkurenca e huaj;
se treti, kutizojne dhe freoojno specializimin, ndarjen nderkombetare te
punes, e per rrj edh ii, kufizojrre shkembm et e lira, tregetine nderkombetare, .
s
katerti, si tatime te terthorta, tagrat doganore ndikojne mhi nivelet e
Cmimeve te shitjes se mallrave, e per rrjedhoje, ne kufizimin e konsurnit dhe ne
zvogelimin e pages reale te punetorit.
Prandaj, ne tertsi, politika doganorepr oteksiorkte, ne thelb, konsiderohet se
bh te kon$ewatore.
Po si realizohet konkretisht poiitika doganore mbrojtese me ane re bam erave
tarifore?
Le tesqarojme, me separi, proteksionizmin global dhepastaj ateperprodukte.
Protek sionizm i global konsiston ne stab ili zii n e nje raponi (ratio) midis
re
hyrave.doganore dhe vleres totale te importeve.
Ne se ky raport eshte i larte, domethene, ne s tagrat doganore jane te larta,
atehere, vlera e importimeve d he te hyrat doganore d o te jene te ulela. Ne se vlera e
ntallrave te importuarado te rendohet iehtemetagra doganore, atehere, vendi ne f jale
do te jete me nje mbrojte re vogel, te paket.
..,
Nje rmge tjeter konsiston ne zbatinlin e nje nlesatare te ilrjeshte te tagrave
doganore re shprehuranev lefte (advalorenl), osene njenlesatre jo tepondemar. Por,
kjo mund te sjelii ne rezultate te papran uesh n~e, epse, nlesatarja e thjesiite ndikohet
shum2 nga vlerat ekstreme.
.
,
Zhatimi i tarifave doganore me nje mesatare te ponderuar sl~tro r~p rob lern in
zejidhjes se kujdesshme te peshes. Ndrrsa, zbatiii i tarifave prolribitive
k
efekte
,
negative sepse
on
ne frenimin e ejithe importimeve.
Pmteksionizimi per produkte. Tagrat doganore ne vlefte qe shenohen ne
tariPn doganore perfaqesoje normat teorike apo nominale te proteksionit qe
zbatohet per produkte te ndryshme. Por ka nje dal lim midis n o m b nomina le te
'
proteksionit (TNP) dhe Domes efektive (TEP). Tre jane faktoret qe ndikojne
pergjithesisht ne norm en efektive te proteksionit per nje pr odukt te veGante:
norma nominaie doganore e shprehur ne vlefte per rrje produkt te gatshem
norma n ominale doganore e shprehur ne vlefte per lend et e para re perdomr a
prodhimin e produktit te gatshem (ti);
- kostot e lendeve tte para te ndry slune te shprehura ne perqindje te vleres se
produktit te gatshem ne gjendjen e iirise se shkembimeve (a>.
Relacioni midis ketyre ue elementeve perben normen efektive te pro-
teksionit. T 'a konluetizojme me nje shembull.
S up oz oj me s e ~ n t i n ~ ishitjes se nje ken~is he shte 10
$
ne gjendje te lirise se
sbkembin~ it he, kostojae lendes se pareunike pambu kut- a ni n ne 4 $, ~ k ao te thote
se lenda e pare perfaqeson 40 per qind te gnunit te shitjes.
Vlera e shtuar (meditjet, fitimi etj.) arrijne 6
$
ose 60 per qind e ~mi m ite
itjes. Tdgri doganor mbi produktin e garshem dhe mbi pambukun supozojmt se
hte 20 per qind dhe 10 per qind repsektivisht.
Sipermarresi industrialist pr iret per te caktuar Cmimin e bren dsha n baraz me
min botemr
P,hM)
duke i shtuar tatimet doganore dhe duke ngrimr koston e
hmete lend essepare ne 4,4 0$. Pra, oe kushtet e proteksionizmit, vleraeshtuar
te mt et, supozojme 1,60 $u e shume absolute ose ne 26 ,7 per qind relativisht
~ ~
VA
- VA
7.60
-
6
. ~
. ..
.
= - 26.7 %
.
...
.
,
. ,
Ky sllembull na
on
ne percak tiiu e konceptit re no rm b efektive te
. .
proteksionit, si nd r y sh i n6 perqendje i vleres se shtuar, per njesi prodhimi.
..
.
. ':;.
. ,
Grafikisht ky kalim mund te paraqitet si vijon:
.
.??<
~
> > .
. . ~
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 18/106
r -
r - - ~ - P ~ , + D = 1 2
I
Vlera
e
I
C - L P
10
shtuar
6 p, o
I I
I I I
k I
I Kosto
pambukut
4
I
L-
L .
Kosto e
pambukut
I
I
4.40
I
L
Tani le te shohim efektin e tagrave doganore mbi importimet, per shembull.
ne masen 20 per qind.
Tagri do ganor sjell si efekt te pare rritjen e qmimit me te cilin impormesi d o
ta shesi mallin ne tregun e brendshem (te nje automohili, bie Gala). Ne se ~m im i, ara
zhatimit
te
tagrit doganor, eshte te supozojme 2.000.000 leke, dhe tagri doganor 20
per qind, pra. 400.000 leke. tregtari importues do te perpiqet ta shesi ne tregun e
brendshemper 2.400.000 leke, domethene, tagridoganor heriqe te mte t gnim i, mbi
ate te tregut te jaslitem.
Natyrisht kjo rritje do te kete efekte, si mbi konsunlin aslltu edhe mbi
Duke u rritur qmimi i shitjes hrenda vendit, sipemlarresit do te jene te
interesuar, dot e nxiten te shtojne prodhimin kombetar, nga Q, ne Q'c .Tagri doganor
u lejon keshtu sip em rr es ve vendas te prodhojneme nje kosto marzhinale mete larE
sa mimi i tregut te jashtem. Ne piken E , mbi kurhen e ofertes (ne figuren e
me psh m~ e) ostua n ~a rz hi de hrendslune eshte baraz me 2.400.000 eke, domethtne,
400.000 leke me shume se sa qmimi i Vegut te jashtem p rej 2.0 00.00 0 leke. Dhe kjo
behet e mund ur, sepse sipermarresit (prodlluesit) vendas nuk jane te detyruar te
paguajne tager doganore, si detyroh en tregetaret vendas qe importo jne automobila.
Dhe ne kete n~ eyr eagri doganor favorizon prodhuesit vendas dbe diskriminon ata a
pruar keshtu si nje subsid (ndihme) per prodhim in e automohilave brenda
-.-Subsid-i eshte, pra, nje kontribut
i
paguar shtetit me qellim qe te nxitet
prodhimi dhe konsumi i nje malli, ne rastin tone, automobilit.
Nga pikepamja e kerkeses, shtimi (rritja) Gmimit i shtyn konsumatoret te
kesojne blerjet e tyre te automobilave. Keshtu qe kerkesa e lyre dote zhvendoset
a pika G nE pikEn dhe, sasia e kerkuar do te bjere nga Q, ne Q',. Keshtu qe per
nsumatoret iagri dog anor eshte diqka e keqe dhe vepron si tatimi, prand aj, duke i
paguajne njf qmim me te lane, do te pakesojne sasite e kerkuara.
Dhe si efekt i kombinuar i shtirnit te prodhimit d he i pakesimit te kerkeses do
mi rfn iene i mp or thi t te automohilave. Ne varesi, me ndieshmerine e kerkeses
e ofertes ndaj qmimit do te kemi, pra, edhe renien e importit.
Figura e m&sipeme'na hpjegon gjithashtu n&menyre te detajuar kostot dhe
timet nga tagri doganor. Por duhet te dallojme kostot net0 p& shoq erine nga
transfenmet nga njera pjese e ekono~uise e tjetren. Kjo edhe sepse ka konflikt
'uteresash midis konsumatoreve dhe prodhuesve.
KonsunutorEt do te paguajne me shume per mallinqe do te vazhdojne te
ejne. Dhe kostua totale per konsun ~ator et shte 400.00 0 leke shunlezuar per sasine
te analizojme
tani
kete sasi, qe n@ astin tone, es htee barabarte me siperfaqen
e si shperndahet midis perfrtuesve.Trekendeshi FGH, i treguar me B, i
e hu mh je per shoqerin e. Kostua me e larE e paguar nga konsumatoret
tit, pjeserisht, ne formen e tagrit dogallor. Dhe
y
p e r f i t i L h t e i
e me sasine e importimeve shurneqar me tagrin doganor, domethene, nle
terkendesbin IHF (perfitimi nga tagi doganor, shih, tabelen e mesiperme), qe
te produkt i tagrit per n jesi me velliimin e importit (Q ', QJ Te ardhurat doganore
faqesojne nje tran sfer im nsa konsurnatori tek shteti, por, kjo nuk do te thoit se
te barazi me njt kosto per shoqgrine, sepse, shteti edhe mund t'ua riktheje
konsumatoreve, bie tjala, nepermjet reduktimit te tatimit mhi te ardhura.
Kostua me e madhe per konsumatoret, pjeserisht, shkon ne perfitim te
arrjeve prodhuese, qe i korrespondon siperfaqes ECJI (r'enta per pro dhuesit,
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 19/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 20/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 21/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 22/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 23/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 24/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 25/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 26/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 27/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 28/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 29/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 30/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 31/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 32/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 33/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 34/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 35/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 36/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 37/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 38/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 39/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 40/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 41/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 42/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 43/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 44/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 45/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 46/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 47/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 48/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 49/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 50/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 51/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 52/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 53/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 54/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 55/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 56/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 57/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 58/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 59/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 60/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 61/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 62/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 63/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 64/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 65/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 66/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 67/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 68/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 69/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 70/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 71/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 72/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 73/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 74/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 75/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 76/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 77/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 78/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 79/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 80/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 81/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 82/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 83/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 84/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 85/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 86/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 87/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 88/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 89/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 90/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 91/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 92/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 93/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 94/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 95/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 96/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 97/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 98/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 99/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 100/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 101/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 102/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 103/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 104/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 105/106
8/10/2019 Financat nderkombetare
http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 106/106