Kapitulli 1 ZHVILLIMI I SHKENCAVE EKONOMIKE

1. LNDA DHE DETYRAT E EKONOMIKS

Shkencat ekonomike

- studiojn ekonomin dhe sqarojn dukurit n jetn ekonomike, qoft t shoqris,

bartsve t saj ose subjekteve ekonomike

- n thelb, studiojn problemet q lidhen me nevojat materiale dhe jomateriale t njerzve

- hyjn n radhn e shkencave shoqrore

- fillet e studimit: fundi i shek. XVI (1675) dhe gjat shek. XVII n Universitetet e Evrops

Perndimore:

- Gjermani: shkenca kamerale

- Franc: merkantilizm

Fundi i shek. XVII

- themelimi i ndrmarrjeve m t mdha

- pronart prpiqen t menaxhojn afarizmin e ktyre ndrmarrjeve duke siguruar

konkurrencn n treg dhe realizimin e profitit m t madh

- nga shkencat ekonomike krkohet q t bjn realizimin e ktyre qllimeve t

ndrmarrjeve, por ato nuk i prgjigjen me sukses ktyre krkesave, prandaj bhet ndarja e

shkencave ekonomike

Makro

- shkencat ekonomike t cilat studiojn ekonomin shoqrore n trsi dhe rregullat e

funksionimit t jets shoqrore

- kto shkenca: Ekonomia politike, Ekonomia e nj vendi t caktuar, Ekonomia monetare,

studiojn shtje t procesit t riprodhimit, si jan:

prodhimi, kmbimi, shprndarja dhe konsumi.

Mikro

- Shkencat ekonomike q studiojn jetn ekonomike q zhvillohet n kuadrin e bartsve

ose subjekteve t riprodhimit shoqror

- barts: ndrmarrjet

- u shfaq edhe Menaxhimi i Ndrmarrjes si disiplin e shkencave ekonomike

2. ZHVILLIMI I NDRMARRJES

Henri Fajoll

- inxhinier i xehetaris n Franc, 58 vjet pun t ndryshme kryesisht si drejtor i

ndrmarrjeve xeherore dhe n korporata

- disiplina dhe rendi, t nevojshme

- sht shprehur n pranimin e zhvillimit t ndrmarrjes, sic jan

- udhheqja unike kur n ndrmarrje ekziston nj program q i orienton t gjitha forcat

- komandimi unik secili e ka vetm nj urdhrdhns

-hierarkia urdhresat bhen nga lart posht

- disiplina respektimi i rregullave t miratuara

- ndrmarrja = organizmi i njeriut

- vepra m e rndsishme: Administrata e Prgjithshme dhe Industriale thekson ndarjen

e punve: teknike, komerciale, financiare, t siguris s pasurise de personave, t

kontabilitetit dhe administrats

- puna administrative = sistemi nervor

- Shpjegimet administrative:

- - parashikimin e ndodhive t ardhme si prgatitje pr programin e aktiviteteve

- - organizimin e materialit dhe kuadrove pr pun

- - komandimin e materialit t prgatitur

- - harmonizimin e faktorve t puns

- - kontrolli: sa prputhen parashikimet dhe realizimi

- pikpamjet e tij merren si baz pr funksionin dhe pasurin ndrmarrjes dhe sistemit

afarist

Frederik Tejlor

- ka jetuar n SHBA

- n fillim: puntor fizik dhe pundhns, m von u shkollua pr inxhinier

- n fillim: interesi kryesor VENDI I PUNS, gjetjen e mundsive pr rritjen e prodhimit

- e arrit shumfishimin e prodhimit duke kombinuar prsosmrin dhe mtodat e puns pr

pushime t shkurtra

- shembulli i bllokave t elikut:

- duke zgjedhur puntort m t fuqishm, ka prcaktuar q n shpejtsi t njjt t bart

bllokat dhe n do or t lejoj pushim pr puntort

- prodhimi fillestar prej 12.5 ton gjat nj dite pune u rrit n 47 ton

- gabimi: do puntor duhet t realizoj prodhimin e njjt

- ka analizuar detyrat e pundhnsit

- t gjitha detyrat nj njeri nuk mund ti kryej profesionalisht

- n vend t 1 pundhnsi 6 pundhns

- prpjekja pr specializim nj nga ndihmesat m t mdha pr t arritur prodhimin n

pun me qllim t fitimit m t lart

- dallimi n mes t puns mendore dhe fizike organizimi m kualitativ

- i ka kushtuar vmendje sistemit t shprblimit: stimulimi material

- e shpall njeriun homo economicuson: qenie e shpenzimeve t komponenteve material

n jet

Henry Ford

- nj ndr hulumtuesit m t njohur t organizimt t praktiks

- duke orientuar hulumtimet n faktor teknik, ka krijuar nj sistem prodhimi: sistemin e

shiritit lvizs

- ky sistem ka kontribuar n prparimin e puns n prodhim

- si pasardhs i Tejlorit, Fordi ka vazhduar hulumtimet e tij n lmin e udhheqjes,

metodat e puns dhe parimet organizative

3. TENDENCAT BASHKKOHORE T NDRMARRJES PR MENAXHIMIN E

PRODHIMIT

Krkesat e konsumatorit:

- cilsi e lart e produkteve

- mime konkurrente n treg

- harmonizimi i produkteve me krkesat e konsumatorit

Duhet siguruar:

- zvoglimi i shpenzimeve t t gjitha formave t energjis (kursimet poashtu ulin

shpenzimet)

- shfrytzimi optimal i mjeteve t puns

4. METODAT E HULUMTIMIT DHE T STUDIMIT T SHKENCAVE

EKONOMIKE

Metoda fjal greke metod mnyr

Metodat q shfrytzohen pr hulumtime t Ekonomis:

- Metoda Induktive - nismn e hulumtimit e fillon nga e thjeshta kah e prbra, duke u

mbshtetur n rezultate logjike

- paraqet nxjerrjen e prfundimeve n baz t rezultateve, dukurive dhe proceseve

ekonomike

- Metoda Deduktive (e kundrt me metodn induktive)

- nisemi nga fakti se nj dukuri sht e pranueshme (e vrtetuar praktikisht), prandaj

veorit e ksaj metode prdoren si rregull pr rastet tjera

- Metoda e Analizs (analitike) - studion dukurite dhe proceset ekonomike n mnyr

analitike

- sipas ksaj metode (duke e aplikuar kt metod) nga trsit e prbra ndahen

elemente pr tiu nnshtruar hulumtimit analitik

- Sinteza - metoda e bashkimit t pjesve t veanta n trsi, me qllim hulumtimi t

dukurive t veanta n dinamik

- Metoda e t Vrejturit - t vrejturit e dukurive t caktuara, n baz t s cils mund t

shihen faktet q jan t rndsishme pr hulumtim

- Metoda e Hulumtimit Statistikor - shfrytzon burimet e t dhnnave q nevojiten pr

studimin e dukurive ekonomike

- Kontabiliteti - burim prej nga nxirren shnimet q shfrytzohen pr efekte t

depozitimeve, rezultateve dhe raporteve (llogarit periodike, vjetore)

- Metoda Komparative - mbshtetn n krahasimin e rezultateve mesatare q shtrihen n

dimensionin kohor dhe hapsinor

- me krahasimin hapsinor prcaktohet identiteti i nj dukurie me nj dukuri q ngjan n

ndrmarrjet tjera

- me krahasim kohor ndrmarrja krahason gjendjen reale t nje procesi me gjendjen e

planifikuar, p.sh. rez e realizuar dhe depozitimet n vitin vijues me ato t vitit t shkuar

- Metoda e Projektimit niset nga hulumtimi i dukurive dhe proceseve q jan lnd e

ndrmarrjes, duke pasqyruar gjendjen ekzistuese dhe reale, duke prfshir edhe

projektimet e parapara

Kapitulli 2 NDRMARRJA BARTSE E EKONOMIS

Ndrmarrja duhet t prodhoj produkte pr t knaqur krkesat e blersit.

Kshtu, ajo realizon rol t dyfisht n jetn prodhuese:

- shfrytzon mundsit pr prodhim

- arrin qllimin pr t cilin sht themeluar

Prej tregut paraqiten krkesa n harmoni me krkesat e blersit pr produktet q kan kualitet

dhe mime t caktuara

- harmonizimi i kushteve t jashtme me ato t brendshme

Programi prodhues i ndrmarrjes cakton prmbajtjen dhe profiling e ndrmarrjes (dallohet nga

ndrmarrjet tjera).

Ndikimet n problematikn e brendshme t prodhimit:

- masoviteti i prodhimit (turbinate nuk mund t prodhohen n seri t mdha si mund t

prodhohen automobilat)

- specializimi i lart i pajimeve prodhuese pr prodhimin e automobilave, q nuk i nevojitet

prodhimit t turbinave

- elementet e ndryshme n do ndrmarrje duhet t harmonizohen

Ndrmarrjet sipas karakteristikave t procesit t puns ndahen:

- industria dhe xehetaria

- bujqsia e peshkataria

- pylltaria

- ekonomia e ujrave

- ndrtimtaria

- komunikacioni dhe lidhjet

- tregtia

- hotilieria dhe turizmi

- zejtaria

- veprimtarit komunale dhe banesore

- veprimtaria financiare e projekteve

- veprimtaria shoqrore

BASHKPUNIMI N EKONOMI

Automobili: lnda metalike, plastike, e goms, qelqit, tekstilit, etj

NDRMARRJA

Ndrmarrja - forma kryesore e menaxhimit, t cilin e prbjn njerzit dhe mjetet q kryejn

detyra t caktuara n procesin e riprodhimit material dhe shoqror, OSE ndrmarrje i quajm ato

subjekte prodhuese (ose shrbyese) nprmjet t cils ekonomia mall-para zhvillon aktivitetin e

vet

Elementet q e prbjn do ndrmarrje:

- forca punuese >

- mjetet e puns > menaxhimi

- lnda e puns >

- Forca punuese prbhet nga t gjith njerzit q jan t angazhuar pr t kryer detyra

- prbhet nga njerz t strukturave, profesioneve dhe kualifikimeve t ndryshme

(struktura: programi prodhues lnda e par: mjetet)

- Mjetet trsia e resurseve materiale dhe energjetike q prdoren n procesin e prodhimit

dhe shrbimit

- Lnda e par me ndikimin e fuqis s puns, prmes mjeteve t puns i ndrrohet

forma dhe kthehet n product t gatshm

LLOJET E NDRMARRJEVE

Sipas kriterit t pronsis s mjeteve:

- Ndrmarrje shoqrore (shoqri e kapitalit hyjn shoqrit aksionare; shoqri e

personave hyjn shoqrit me solidaritet t pakufizuar dhe shoqrit komandite)

- Ndrmarrje shtetrore

- Ndrmarrjet e prziera

- Ndrmarrje private

- Ndrmarrje kooperativiste

Shoqria aksionare

Shoqria themelohet me bashkimin e kapitalit nga shitja e aksioneve (leta me vler).

- Aksionet mund t barten n subjekte tjera me an t shitjes (ose n mnyr t ngjashme)

- Nuk kan rndsi karakteristikat subjective t antarsis, por kapitali aksionar q hyn

- Pasuria fillestare e shoqris aksionare: mjetet nga shitja e par e aksioneve

- Nr. i aksioneve vendimtar n qeverisje dhe ndarjen e fitimit (dividend)

Organet e shoqris aksionare:

- Kuvendi organi m i lart

- prbhet nga t gjith pjesmarrsit e shoqris aksionare

- mund t mbahet 1 her n vit

- vendos me shumicn e votive, e jo t antarve (nr. i votive: nr. i aksioneve q ka

antari)

- Kshilli drejtues zgjedhet sipas kritereve profesionale

- prandaj antart e kshillit mund t mos jen antar t shoqris aksionare

- i miraton vendimet me shumicn e antarve

- Menaxheri (drejtori) organizon dhe udhheq procesin e ouns

- sht prgjegjs pr afarizmin e shoqris aksionare

NDRMARRJA DHE EKONOMIA E TREGUT

Format themelore t ndrmarrjes s tregjeve t lira:

Ndrmarrjet e pavarura prona t nj subjekti ekonomik, i cili me pasurin e vet mbulon

obligimet

- ajo qeveris ndrmarrjen dhe punson puntor tjer

- shitoret, serviset

- nuk krkojn shuma t mdha mjetesh dhe kapitali pr afarizim

Ndrmarrjet e bashkpronsis krijohen me bashkimin e 2 ose m shum pronarve me qllim

t realizimit t prbashkt t profitit

- kontrata e themelimit: si do t merren vesh pronart me obligimet e ndrmarrjes

- ekziston mundsia q 1 nga themeluesit t prgjigjet pr obligimet e ndrmarrjes me tr

pasurin q disponon, e ndonjri nga antart tjer t prgjigjet vetm me lartsin e

mjeteve q ka deponuar me rastin e themelimit t ndrmarrjes

- kto ndrmarrje (ashtu si ndrmarrjet e pavarura), formohen me qllim t dhnies s

shrbimeve intelektuale

Korporatat - (shoqri aksionare) mblidhen pr afarizm me emetimin e letrave aksionare

- pronart e letrave aksionare jan bashkrponar t korporats

- kan fuqi t madhe financiare dhe forc prodhuese (q vjen duke u rritur)

- kjo mundson zgjerimin e afarizmit dhe shpesh tejkalon kufijt e shtetit kombtar

- kshtu krijohen kompanit multinacionale: General Motors, Siemens, ITT, etj

INTEGRIMI I NDRMARRJEVE

N mnyr horizontale bhet n baz t ndrmarrjeve t s njjts veprimtari, me qllim t

daljes s prbashkt n treg, rrjet m racional i tregut, diktimi i mimeve, etj

- iu mundson ndrmarrjeve pozita monipolistike n treg

N mnyr vertikale bhet n vargun zinxhiror t riprodhimit (p.sh. lidhja nga kompanit

metalurgjike deri te prodhimi i automobilave)

- qllimi: ndarja e rrezikut, kontolli i mimeve t materialit pr riprodhim

N konglomerate integrohen ndrmarrje t veprimtarive t ndryshme, t cilat mund t mos

ken lidhje direkte

- formohen me grupimin e ndrmarrjeve n form t kompanive holding

Shoqrit HOLDING (koncern n Gjermani, trust n US)

- nj ndrmarrje dominon n aksionet e nj os disa ndrmarrjeve

- n baz t aksioneve holdingu ka t drejt t qeveris, por n kuadr t holdingut

ndrmarrjet e integruara ruajn subjektivitetin juridik dhe afarist

- integrimi piramidal: n maj qndron shoqria holding, e cila financiarisht i kontrollon

filialet (filia lat: vajze-bije)

- prparsia: bn koncentrimin e kapitalit duke iu mundsuar filialeve zhvillim m t

shpejt, ka forc t madhe dialogu me qeverin, me puntort, me organizatat financiare,

etj

FUNKSIONET E NDRMARRJES

Funksioni trsia e aktiviteteve, me t cilat realizohet ndonj detyr afatgjat pr realizimin e

qllimeve t ndrmarrjes

Ndarja e funksioneve:

Ndarja vertikale sipas ksaj ndarje, n ndrmarrje ekzistojn kto funksione themelore:

- funksioni i drejtimit n kuadr t tij prcaktohet detyra e plot e ndrmarrjes; pr

realizimin e detyrs sht i domosdoshm menaxhimi adekuat i miratimit t vendimeve

- detyra kryesore e funksionit t drejtimit sht drejtimi i ndrmarrjes kah realizimi i

qllimeve, duke marr vendime mbi:

- - qllimet e zhvillimit t ndrmarrjes

- - metodat e zgjedhura pr realizimin e detyrave t shtruara

- - shprndarjet e rezultateve t ndrmarrjes

- barts t funksionit t drejtimit jan pronart e mjeteve t puns:

- - n ndrmarrje t pavarur: pronari

- - n shoqri aksionare: kuvendi i aksionarve

- - n ndrmarrje publike: kshilli pundrejtues, etj

- funksioni i udhheqjes zbrthen t gjitha detyrat e ndrmarrjes, pr secilin antar t

kolektivit punues

- duhet t siguroj koordinimin (lidhjen) e antarve t kolektivit punues, gjat realizimit

t detyrave

- sht i domosdoshm n kushtet e puns kolektive (askush nuk mund ta drejtoj

individualisht aktivitetin e vet prderisa sht antar i kolektivit punues)

- duhet t prmbaj:

- - definimin dhe besimin e detyrave t puns

- - koordinimin e t gjitha aktiviteteve me qllim q t realizohen detyrat

- - kontrollin e realizimit t detyrave

- barts t funksionit t udhheqjes jan menaxhert

- funksioni i ekzekutimit mbshtetet n ekzekutimin e detyrave t ndrmarrjes

- detyra e tresishme realizohet me realizimin e detyrave parciale

- barts: t gjith puntort e ndrmarrjes

Ndarja horizontale (n kuadr t funksionit t ekzekutimit)

- funksioni i hulumtimit dhe i zhvillimit

- funksioni i planifikimit

- funksioni i furnizimit

- funksioni i prodhimit

- funksioni i shitjes

- funksioni i financimit

- funksioni i informimit

- funksioni i kuadrove

- funksioni i kontrollit, etj

Kapitulli 3 FUNKSIONIMI I EKONOMIS S TREGUT

N nj treg konkurues - secili mundohet t arrij rezultatin m t mir t mundshm

- mimet prcaktohen prmes ndrveprimit t oferts dhe krkess; ato jan rezultatet e

marra nga milliona vendimet e konsumatorve dhe prodhuesve.

Ekonomia e tregut funksionon prmes:

- Llojeve t tregjeve dhe subjekteve q veprojn n to

- Mekanizmit vetrregullues t tregut

- Krkess dhe oferts n tregjet individuale

- Ekuilibrit dhe ekuilibrit t tregut

- Elasticiteti i mimit t krkess dhe oferts

LLOJET E TREGJEVE DHE SUBJEKTET EKONOMIKE Q VEPROJN N TO

Problemi themelor i ekonomis sht i njjt n t gjitha sistemet ekonomike, por zgjidhja e tij

ndryshon nga nj sistem n tjetrin.

Menaxhimi dhe funksionimi i tregut = spektakl q zhvillohet n nj sken rrotulluese, pr t

rregulluar kmbimin e t mirave dhe burimeve midis njerzve.

N dy tablot e ktij spektakli, dmth n tregun e t mirave dhe tregun e faktorve, subjektet

ekonomike (individt, ndrmarrjet, qeverit) paraqiten si shits dhe blers dhe mundohen t

interpretojn sa m mir rolin e tyre n treg, pr ti arritur objektivat e veta.

- Individt ose famijlart (q n fakt jan konsumator), shkojn n tregun e t mirave pr

t bler mallrat e nevojshme, si kpuc, shtpi, koncerte, etj.

- Parat pr blerjen e ktyre t mirave, sigurohen duke shitur n tregun e faktorve at

input prodhues q disponohet, dmth punn, q ka si mim pagn; tokn, q ka si mim

rentn; kapitalin q ka si mim interesin ose fitimin.

- Blersit e inputeve prodhuese - ndrmarrjet, dmth biznesi. Me inputet e blera n kt

treg, ndrmarrjet prodhojn t mira e shrbime q u shiten konsumatorve n tregun e t

mirave (mbyllet rrjedha cirkulare e mekanizmit t tregut, q prsritet pambarim).

- Vendosja e shtetit n qendr t cirkut tregtar nuk ka t bj me rndsin e tij, por

lidhjet q ka shteti si pronar i sektorit publik dhe administrator i jets s vendit, me 2

llojet e tregjeve dhe me 2 subjektet tjera.

MEKANIZMI VETRREGULLUES I TREGUT

Mekanizmi i tregut loja e mimeve dhe konkurrenca, q koordinon synimet dhe veprimet

kontradiktore t individve dhe ndrmarrjeve.

- Parimi themelor: do individ, n prpjekjet egoiste p t siguruar t mira personale,

shtyhet nga nj dor e padukshme (Adam Smith), pr t siguruar t mira t

prshtatshme pr t gjith.

- P.sh. duke u prpjekur t rritin fitimet, ndrmarrjet prodhojn dhe ojn n treg ato t

mira e shrbime q krkohen m shum nga konsumatort.

- Duket sikur dora e padukshme (q v n lvizje mekanizmin e tregut) drejtohet nga

nj itelekt cilsor i centralizuar.

- POR, mbrapa saj qndron vetm mekanizmi i mimeve

Problemi themelor ekonomik:

far duhet prodhuar mekanizmi i mimeve sugjeron t prodhohen e t ohen n treg

ato t mira q jan paguar me m shum moneta nga qytetart.

Si duhet prodhuar mekanizmi i mimeve sugjeron prdorimin e inputeve q blehen me

mime t ulta, dhe zbatimin e teknologjive q sigurojn kosto t ulta dhe sasi t larta

outputesh.

Pr k duhet prodhuar niveli i mimeve sugjeron q shumica e outputeve ti adresohen

atij grupi social q ka marr m shum t ardhura gjat shprndarjes.

- P.sh. po t jen rritur m shum pagat, duhet prodhuar m shum t mira e me mime t

ulta, pr konsumatort

- Po t jet rritur renta, duhet prodhuar m shum pasjisje gjahu dhe sende t

kushtueshme pr pronart e tokave

- - Ndrsa pot jen rritur interesat dhe fitimet, duhet prodhuar m shum t mira e

shrbime pr zotruesit e kapitaleve

Zgjidhja optimale e problemit themelor t ekonomis - krkon q menaxhert t njohin mir jo

vetm teorin ekonomike, por edhe realitetin ekonomik

- Por, t gjith individt dhe ndrmarrjet realizojn zgjidhje efikase t problemeve

ekonomike

- disa tregohen m t aft, m t guximshm, fitojn dhe pasurohen; disa t tjer m t

ngadalt dhe t paguximshm, kshtu q humbasin e falimentojn

KRKESA DHE OFERTA N TREGJE INDIVIDUALE

Liberalizimi i mimeve agregati m i rndsishm i mekanizmit t tregut

- lnia e lir e mimeve q t lvizin lart e posht ekuilibrin e tregut

Sistemi socialist mimet caktohen me ligj nga shteti dhe askush nuk mund ti ndryshoj pa

miratimin e tij

Sistemi kapitalist - mimet prcaktohen nga bashkveprimi i oferts dhe krkess

KRKESA shpreh sasin e nj t mire q konsumatort e duan dhe jan n gjendje ta blejn

me do mim t mundshm gjat nj periudhe t dhn

- dshira rrethi m i gjer i t mirave q njeriu ndrron ti ket, por nuk ia arrin

qllimit pr shkaq teknike ose ekonomike

- nevojat rreth i t mirave e shrbimeve (m i ngusht se dshirat), por nuk ia arrin

qllimit pr shkaqe ekonomike

dshirat > nevojat > krkesat

Krkesa e tregut trsia e krkesave individuale t konsumatorve pr t mira e shrbime q

ata duan ti blejn n nj treg t cakuar (p.sh. krkesa pr vetur, kpuc, koncerte)

Ndikohet nga shum faktor:

1. mimet e t mirave faktori m i rndsishm q lidhet drejtprdrejt me krkesn

- - Kt e shpreh ligji i krkess: sasia e krkuar e nj t mire sht n prpjestim t

zhdrejt me mimin e t mirs

- Veprimi i ktij ligji ndodh kur plotsohen 2 kushte:

- - Faktort tjer konstant

- - kur kemi t bjm me t mira normale ose superiore, jo me t mira inferiore (psh TV

me ngjyra, jo bardh e zi)

- (Ulja e mimit, rrit sasin e krkuar)

2. mimet e t mirave zvendsuese dhe plotsuese

- t mira zvendsuese: t mira t ngjashme q mund t zvendsojn njra-tjetrn psh

picat dhe byrekt

- t mira plotsuese: benzina dhe makina

nqs rritet mimi i byrekve (kur faktort tjer konstant), krkesa pr pica do t rritet;

nqs rritet mimi i benzins, krkesa pr makina do t ulet

3. T ardhurat e konsumatorve ndikojn pozitivisht mbi krkesn

- nqs shtohen t ardhurat, rritet edhe krkesa pr t mira normale e superiore, por jo

krkesa pr t mira inferiore

4. Numri i konsumatorve (ose i popullsis) - nqs shtohen konsumatort e nj t mire,

krkesa pr at t mir do t rritet

5. Shpresat e konsumatorve nqs konsumatort kan sinjale se n t ardhmen mimet e

t mirave do t rriten, rritin krkesn aktuale

6. Shijet e konsumatorve preferencat ndaj t mirave nn ndikimin e faktorve t

ndryshm (historic, gjeografik, etnik, fetar, fiziologjik, social)

7. Faktort tjer kan t bjn me disa kushte specifike, q rritin krkesn pr disa mallra

- psh vazhdimi i kohs me shi rrit krkesn pr adra, kurse vapa e zgjatur rrit krkesn

pr freskues

Faktort q ndikojn mbi krkesn:

- Faktort q lidhen me mimin ku bn pjes vetm faktori i par

- Faktort q nuk lidhen me mimin prfshihen faktort e tjer q sjellin ndryshim t

krkess

OFERTA shpreh sasin e nj t mire q prodhuesit dshirojn ta shesin dhe jan n gjendje ta

shesin me mime t ndryshme gjat nj periudhe t dhn

Faktort q ndikojn te krkesa:

1. mimi i t mirave faktori baz i ndikimit mbi ofertn

- - marrdhniet mes tyre i shpreh ligji i oferts: sasia e ofruar n treg e nj t mire, sht

n prpjestim t drejt me mimin. (dmth rritja e mimit, nxit prodhuesit t ofrojn m

shum t mira n treg dhe anasjelltas)

2. mimet e t mirave zvendsuese dhe plotsuese ndikojn mbi ofertn njjt si edhe

mbi krkesn, prandaj kurba e oferts zhvendoset n at krah q zhvendoset edhe krkesa

3. mimet e burimeve ose inputeve q prdoren pr prodhimin e t mirave q ofrohen n

treg, kan raporte t kundrta me ofertn, sepse rritja e mimit t tyre rrit koston dhe ul

fitimin, prandaj prodhuesit prodhojn m pak dhe paksojn ofertn e tregut.

4. Numri i prodhuesve - kur shtohet numri i prodhuesve rritet sasia e t mirvae t ofruara

n treg dhe anasjelltas.

- prjashtim bn rasti kur paksimi i numrit t prodhuesve shkaktohet nga prqendrimi i

prodhimit, q realizohet prmes thithjeve t ndrmarrjeve t vogla nga biznesi i madh

5. Shpresat e prodhuesve kur prodhuesi parashikon ngritje mimesh n treg, e pakson

ofertn e t mirave n treg, me qllim q ta shes at sasi prodhimi kur t rriten mimet

6. Teknologjia e prdorur teknologjia e re sjell rritje t prodhimit dhe ulje t kostos,

shtohet oferta

7. Faktort tjer sht fjala pr shtimin ose paksimin e prodhimit dhe oferts, q

shkaktohet nga moti i mir ose i keq, nga niveli i taksave dhe tarifave doganore, caktimi i

mimeve, etj

Faktort q ndikojn t oferta:

- Faktort q kan lidhje me mimin e t mirave prfshihet vetm mimi i t mirave

- Faktort q nuk kan lidhje me mimin e t mirave t gjith faktort tjer

EKULIBRI DHE EKUILIBRI I TREGUT

mimi i t mirave shkaku kryesor q v n kontradikt krkesn dhe ofertn

Ekuilibri ajo situat tregu ku interesat e shitsve harmonizohen me ato t blersv, duke

barazuar krkesn me ofertn

- mim ekuilibri

- sasi ekuilibri

Ekuilibri ne pikn C, sasia e gruri t ofruar (12 kv) = sasia e grurit t krkuar (12 kv).

- Tregjet: jo gjithmon n ekuilibr

- ekuilibr A B D E

- B shitsit ofrojn nj sasi t madhe drithi prej 16 kv, kundrejt mimit $4. Por me t

ardhurat q kan, lonsumatort mund t blejn vetm 10 kv grure. (tepric oferte)

- D pr mimin e ult prej $2, prodhuesit ofrojn 7 kv, konsumatort krkojn t blejn

15 kv (munges oferte)

N ekononomin e tregut: ekuilibr => ekuilibr

Variabilet kryesore q ndikojn mbi mekanizmin e mimeve, pr vendosjen dhe ruajtjen e

ekuilibrit n to, jan: krkesa dhe oferta e tregut.

ELASTICITETI I MIMIT T KRKESS DHE OFERTS

Prodhuesit dhe konsumatort duan t dijn: far do t ndodh me krkesn dhe ofertn kur ulen

ose ngrihen mimet, dhe sa do t jet efekti i uljes apo i ngritjes i tyre

Nqs n tregun e frutave de t sheqeri ndodh e njjta ngritje mimi, nga $4 n $5 (dmth 25%), nuk

dmth q sasia e kkruar nga konsumatort paksohet njlloj.

N tregun e frutave kjo sasi do t ulet 40% (nga 10 kv n 6 kv), kurse n at t sheqerit vetm

20% (nga 10kv n 8kv).

Elasticitet () shkalla jo e barabart e reagimit t konsumatorit ndaj ndryshimeve t mimeve,

q shprehet n ndryshimin e sasis s krkuar

=

(abs value)

Duke e zbatuar formuln n tregun e frutave dhe sheqerit kemi:

Kur > 1 krkesa pr kt t mir sht elastike

Kur < 1 joelastike

Kur = 1 elasticitet unik (unitar)

Shkaqet q e bjn krkesn dhe ofertn m shum ose m pak elastike:

Efekti i zvendsimit pr mallrat q kan m shum zvendsues t afrt, mundsia e

zgjedhjes s nj t mire n vend t nj tjetri q i ka lvizur mimi sht m e madhe, prandaj

elasticiteti i ktyre t mirave sht m i madh si pr prodhuesit ashtu edhe pr konsumatort.

- Psh krkesa pr yndyr q ka disa zvendsues sht m elastike se sa krkesa pr krip,

q ska zvendsues

- - me kt faktor lidhet prcaktimi i mallit, sepse kuptohet q krkesa pr fruta dhe

perime ka m shum zvendsues dhe m shum elasticitet se sa krkesa pr moll e

kivi

Luksi dhe nevoja krkesa pr buk sht m pak elastike se sa krkesa pr parfum

- Njlloj gjykohet edhe pr elasticitetin e t mirave superiore e t domosdoshme dhe t

mirave inferiore e jo t domosdoshme

Efekti i t ardhurave t ardhurat kan lidhje t drejtprdrejt m mimet.

- sa m t vogla t ardhurat, m i madh elasticiteti

Efekti koh n periudha t shkurtra, prodhuesit dhe konsumatort e kan t vshtir t gjejn

zvendsues t afrt pr t mira dhe shrbime q u lvizin mimet

- prandaj, pr periudha t shkurtra kohe, elasticiteti sht m i vogl se pr periudha t

gjata kohe

Teknologjia dhe kostoja e prodhimit ato i nxitin ose i frenojn prodhuesit, pr ta shtuar ose

paksuar ofertn e t mirave q u lvizin mimet

Prfundimi: Elasticiteti iu tregon ndrmarrjeve dhe individve, si duhet t veprojn pr ta br sa

m t leverdishme luhatjen e mimeve n treg

Prparsit e ekonomis s tregut ndaj ekonomis s komanduar

Ekonomia e tregut Ekonomia e komanduar

- Vendimet pr zgjidhjen e problemit themelor

t ekonomis, merren n treg, nga individt

dhe ndrmarrjet afariste.

- Konsumatort dhe menaxhert duke qen

ekonomikisht t lir, vendosin t konsumojn

ato t mira e shrbime q u sigurojn fitime m

t mdha dhe jan m komptitive n treg.

- mimet e t mirave prcaktohen nga vet

forcat e tregut (rolin kryesor e luajn krkesa

dhe oferta).

- Liria e tregut dhe konkurrencs ato

lulzojn vetm n kushtet e sundimit t prons

private dhe ekonomis s tregut, t cilat nuk

pajtohen me kufizimet, monopolizimet,

kuotimet dhe mimet e ngurta, por synojn

eficienc t subjekteve ekonomike.

- Kto vendime bhen nga disa organizma t

centralizuara shtetrore, dhe iu imponohen pr

zbatim ndrmarrjeve dhe individve.

- mimet e ngurtsuara, t vendosura nga

shteti, nuk sjellin te prodhuesit dhe

konsumatort, informacionin pr stimulimin

ose ngadalsimin e prodhimeve t veanta.

- Edhe kur ka mungesa mallrash n treg,

drejtuesit e ndrmarrjeve shtetrore nuk mund

t bjn asgj pr rritjen e prodhimit t ktyre

artikujve, sepse nuk i lejon plani shtetror i

furnizimit me inpute, fondi i kufizuar i pagave

dhe investimeve.

Kapitulli 4 MJETET DHE BURIMET E MJETEVE T NDRMARRJES

MJETET (ASETET) E NDRMARRJES

Mjetet e ndrmarrjes

Themeluesi

Mjetet: materiale, para dhe t drejta

Destinimi i mjeteve: afarist dhe joafarist

N mjete afariste: mjetet kryesore dhe mjetet e xhiros

N mjete joafariste: mjetet e konsumit t prbashkt dhe mjetet tjera joafariste

MJETET KRYESORE

- kush bn pjes

- klasifikimi sipas gjendjes

- klasifikimi sipas forms lajmruese

Vlera e mjeteve kryesore

Amortizimi i mjeteve kryesore

- amortizimi

- amortizimi fizik

- amortizimi moral

Metodat e llogaritjes s amortizimit

- vlera furnizuese e mjetit kryesor

- metoda e amortizimit kohor

- metoda e amortizimit funksional

Metoda e amortizimit kohor

- metoda kohore propocionale

- degresive

- progressive

Metoda e amortizimit funksional

Kapaciteti i mjeteve kryesore

- kapaciteti (kuptimi i gjer, kuptimi ekonomik)

- kapaciteti maksimal

- kapaciteti real

- kapaciteti optimal

- fyti i prodhimit

- kapaciteti i realizuar

Kapaciteti i makinave

- Karakteristikat:

- teknike

- me eksploatim

- njsia e kohs

Llogaritja e kapacitetit teknik t makins

Llogaritja e kapacitetit eksploatues t makins

Shfrytzimi i kapaciteteve t makins

- dallimi mes kapaciteteve

Mjetet qarkulluese xhiruese t ndrmarrjes

- e drejta

- monetat

Mjetet e veanta

- mjetet e fondit rezerv

- mjetet e konsumit t prbashkt

Burimet e mjeteve t ndrmarrjes

- si mund ti siguroj ndrmarrja mjetet

Burimet vetjake dhe t huaja

- burimet vetjake

- burimet e huaja

Burimet e prhershme dhe t prkohshme t mjeteve

- Burimet e prhershme:

- fondi afarist

- fondi deponues

- fondi rezerv

- Burimet e prkohshme

Kapitulli 6 SHPENZIMET DHE LLOJET E TYRE

Shpenzimet

Qllimi i funksionimit t do ndrmarrje

LLOJET E SHPENZIMEVE

- Kriteri i ndarjes

- Llojet e shpenzimeve

Shpenzimet e natyrshme

- Shpenzimet e lnds s puns

- Shpenzimet e mjeteve t puns

- Shpenzimet e puns

- Shpenzimet e shrbimeve t huaja

- Shpenzimet pr bashksi shoqrore

Paraqitja e shpenzimeve n vler

- Shpenzimet

- T dalat

- ka ndikojn shpenzimet

Varsia e shpenzimeve nga shkalla e shfrytzimit t kapacitetit (vllimit t prodhimit)

- Ndryshimi i vllimit t prodhimit

- Shpenzime fikse

- Shpenzime variabile

Shpenzimet fikse

Shpenzime t kapacitetit

- Shpenzime absolutisht fikse

- Shpenzime relativisht fikse

Shpenzime variabile

- Shpenzime variabile proporcinale

- Shpenzime variabile degresive

- Shpenzime variabile progresive

Shpenzimet sipas mnyrs s kalkulimit t mimit t kostos

- mimi i kostos s prodhimit

- Shpenzimet t drejtprdrejta

- Shpenzime t trthorta (indirekte, t prgjithshme)

Kalkulimet

Kalkulim

mimi i shitjes s prodhimit

Kalkulimi planor (paraprak)

Elementet e mimit t kostos

- Materiali pr prpunim

- Amortizimi

- T ardhurat personale t prodhimit

- Shpenzimet e trsishme t prodhimit

- Shpenzimet e trsishme t administrats dhe shitjes

- mimi i kostos (kostoja)

Llojet e kalkulimeve

- Kalkulimi i planifikuar (parallogarits)

- Kalkulimi i prllogaritur (prfundimtar)

Metodat e kalkulimit

Parimet themelore t kalkulimeve

- Metoda e kalkulimit divisional (kalkulimi i pjestueshm)

- Metoda e kalkulimit plotsues (kalkulimi adicional)

Kapitulli 7 REZULTATET E AFARIZMIT T NDRMARRJES

KARAKTERISTIKAT THEMELORE T TREGUT

Konsumi

FORMAT E DUKSHME T REZULTATEVE

Rezultatet

Rezultatet e realizuara mund t paraqiten prmes:

- Prodhimit (vllimi fizik ose shrbimet e kryera)

- T hyrat e trsishme

- Fitimi

PRODHIMI SI SHPREHJE E REZULTATEVE T AFARIZMIT

- Produkti

- Produkti prcakton:

- Vlerat prdoruese

- Kualitetin (cilsin e prodhimit)

- Asortimentin

E HYRA E TRSISHME SI SHPREHJE E REZULTATEVE T AFARIZMIT

- E hyra e trsishme

- Vllimi i prodhimit

- mimi i shitjes

- Bruto prodhimi

- Tregu

- Vlera e shpenzuar

E ARDHURA DHE FITIMI SI SHPREHJE E REZULTATEVE T AFARIZMIT

E ardhura

PARIMET EKONOMIKE T RIPRODHIMIT

Rezultatet n mnyr sasiore mund t paraqiten n kto mnyra:

- Sasia e prodhimit (Q)

- Vlera e prodhimit (V)

- E ardhura (A)

- Fitimi (F)

3 Parimet ekonomike t afarizmit t ndrmarrjes

- Produktiviteti

- Ekonomizimi

- Rentabiliteti

Produktiviteti

Koncepti dhe kuptimi i produktivitetit

Faktort e produktivitetit

Prcjellja e realizimit t produktivitetit

Ekonomizimi

Nocioni dhe kuptimi i ekonomizimit

Faktort e ekonomizimit

1. Faktort objektiv (shoqror dhe teknik)

2. Faktort subjektiv

Matja e ekonomizimit

Aplikimi i parimit t ekonomizimit

Rentabiliteti

Nocioni dhe kuptimi i rentabilitetit

Faktort e rentabilitetit

Shprehja e rentabilitetit

Zbatimi i parimit t rentabilitetit