Tregtia nderkombetare dhe e drejta investive

TREGTIA NDERKOMBETARE DHE E DREJTA INVESTIVE

TEORIA E TREGTISE NDERKOMBETARE:

Ne ekonomine boterore eksportohet dhe importohet lidhja empirike apo modeli I gravitetit qe tregon vleren e tregtise ndemjet te cilit do qift te shteteve si dhe pengesat qe kufizojne tregtine nderkombetare madje edhe ne ekonomine e sotme globale. Shtetet tregtojne ne mes veti nepermjet madhesise se ekonomive te shteteve dhe vellimit te importit dhe eksportit te tyre ekziston nje lidhje e rendesishme empirike , tregtia nderkombetare kryesisht perfshine transaksione monetare gjithashtu mundeson specializimin e vendeve ne prodhimin e nje numri te vogel te te mirave si dhe rezulton me efikasitet me te madh te prodhimit me te madh.

AVANTAZHET KRAHASUESE DHE AVANTAZHI KONKURRUES:

Shume ekonomiste kan theksuar rolin nga avantazhi krahasues ne avantazhin konkurrues apo avantazhit te shfaqur ne sektoret e teknologjise se larte, aftesia konkurruese nderkombetare dhe tipet e tregtise shpesh jane rezultat I specializimit arbitrar te bazuar me shume ne rritjen e te ardhurave se sa fryt I perpjekjeve per te siguruar avantazhe prej dallimeve themelore kombetare nga pikpamja e burimeve dhe pasurive natyrore. Avantazhi krahasues ka te beje me rritjen e rendesise se teknologjise dhe ekonomive te shkalles qe eshte bere nje factor I rendesishem ne strategjine ekonomike kombetare dhe te korporatave, nje ekonomi me nje avantazh krahasues ne nje sector te veqant po ashtu ka disa forma te fuqishme ne ate sector pra kur te flitet per avantazh kuptohet rendesia e dallimeve ne praktikat kombetare ne vendet e veqanta. Termi avantazh konkurrues eshte zevendesu me termin avantazh krahasues ku studimi mbeshtet idene se avantazhi ne tregtine nderkombetare te pakten ne industrine e teknologjise se larte krijohet prej politikave te vedijshme te korporatave dhe atyre kombetare.QEVERIJA E EKONOMISE GLOBALE RICHARD COOPER:

Ne vepren e tij Ekonomiksi I Ndervarsise, argumentonte se problem me serioz I ekonomise nderkombetare te pasluftes ishte perplasja gjithehere me intensive midis forcave ekonomike dhe teknologjike qe e bashkojne globin me fragmentizmin politik ne vazhdim , sipas COOPER flukset e tregtise te investimeve dhe ato financiare po krijojne nje ekonomi globale vazhdimisht me te integruar dhe me te ndervarur, zgjidhja ideale eshte nje lloj qeverisje nderkombetare per ekonomine globale por ende dyshohet nese kombet do te ishin te gatshme te sakrifikonin sovranitetin kombetar dhe autonomine politike ekonomike per hire te funksionimit te mire te ekonomise nderkombetare. Globalizmi I shpejte I ekonomise e ka ngrite qeshtjen e qeverisjes ne prioritetet me ta larta te gjendjes ekonomike, as ekonomite kombetare as ekonomia boterore perher me e integruar nuk mund te bazohet vetem ne tregje per te drejtuar e kontrolluar vetveten. Nevojitet nje mekanizem I qeverisjes nderkombtare qe te marr mbi vete disa funksione I cili duhet te ofroje disa te mira publike dhe ti zgjidhe deshtimet e tregut. Shume eknomiste theksojne se nevojiten rregulla me te gjera per shume fusha drejtime dhe regjime formale.Ekzistojne tri pozicione mbizotruese shpjeguese ne lidhje me qeverisjen:1. Insitucionalizmi neoliberal- I bazuar ne rendesine e vazhdushme te shtetit beson ne regjimet dhe insitucionet nderkombetare formale dhe domosdoshmerine e tyre2. Mesjetarizmi I ri bazohet ne bindjen se bota po perjeton fundin e sovranitetit kombetar3. Transgovernmentalizmi me shpejtesi poi a ze vendin funksioneve te vendimarrjes se qeverive te centralizuara kombetare.

INSTRUMENTET E POLITIKES TREGTARE:

Analiza e doganave krijon ndryshimin ndermjet qmimeve te jashtme dhe atyre vendore me kete raste duke rritur qmimin vendor per nje shume me te vogel se qe eshte vete shkalla e doganes .Dogana si politika me e thjeshte tregtare paraqet tatimin ne te miren e inportuar, doganat gjithashtu paraqesin formen me te vjeter te politikes tregtare dhe tradicionalisht jane perdorur si burim I te ardhurave publike.

EKONOMIA E VELLIMIT DHE TREGTIA NDERKOMBETARE:

Shume industri I karakterizon ekonomia e vellimit e njohur me emrin rendiment ne rritje kshtu qe sa me I madh te jete vellimi prodhimi eshte me efikas kur ekziston ekonomia e vellimit dyfishimi I faktoreve te prodhimit do tar rise prodhimtarine industrial me shume se dyfish, secili shtet me qellim q eta shfrytzoje ekonomine e vellimit prodhimin e vete duhet ta koncentroje ne nje numer me te vogel te te mirave . tregtia nderkombetare secilit shtet I mundeson prodhimin e nje numri te caktuar te te mirave dhe shfrytzimin e perparsise se ekonomise se vellimit pa hequr dore nga konsumi I llojllojshem.

DEFINIMI JURIDIK I INVESTIMEVE TE HUAJA DIREKTE (IHD):

IHD-te I njohin shume perkufizime shpesh here edhe me pasoja per matjen e tuyre por perkufizimi me qe merret per baze ne kete punim do te jete koncept me nderkombetar si ne vijim |: IHD sipas OECD-se reflektojne synimin e sigurimit ten je interesi rezidente ten je ekonomie tjeter. Koncepti I interest te qendrushem nenkupton ekzistencen e nje marrdhenie afatgjate midis investitorit direct dhe nderrmarrjes si dhe ten je ndikimi te konsiderushem te investitorit ne administrimin e proqesit te vendimarrjes ne nderrmarrje. Indeksi I IHD-ve eshte I rendesishem ne vendet ne zhvillim si dhe ne ato te zhvilluara. IHD jane forme e investimeve qe fiton interes ne nderrmarrje e cila funksionon jashte territorit te vendit te investitorit, IHD- te kerkojne nje marrdhenie biznesi ndermjet shoqerise dhe deges saje te jashtme. Marrdheniet e jashtme te drejtperdrejta japin rritje te biznesit per koprporatat multinacionale , qe nje investim te konsiderohet si nje IHD shoqeria meme duhet te kete te pakten 10% te aksioneve te zakonshme nga filialat e saje te jashtme.INVESTIMET E HUAJA DIREKTE DHE KOSOVA:

Investimet e huaja direkte ne kuptimin klasik quhen aktivitete komerciale kur kompanite nga nje vend investojne apo me thjesht ndertojne repart perpunimi ne nje vend tjeter, perfitimet e investitorit jane: Tregjet e reja Fuqia e lire punetore Infrastruktura e mire per prodhim Teknologjia ose edhe aftesite e klases punetore per prodhime te caktuara apo financat.Per tu konsideruar nje investim si IHD shoqeria meme duhet te kete te pakten 10% te aksioneve te zakonshme nga filialet e saje te jashtme. Firma investuese mund te kualifikohet per investime te huaja ne qoft se e zotron fuqi te votimit ne nje ndermarrje e cila vepron ne nje vend te huaj. IHD-te klasifikohen ne dy lloje :1. IHD te jashtme referohen si nje investim I drejteperdrejte jashte vendit I cili investohet ne disa burime te jashtme. IHD te jashtme mund te gjejne perdorim ne eksport dhe ne import me ndonje vend te huaj.2. IHD-te te brendshme perfshijne kredit me shkalle te ulet te interest, zbutjen e taksave, grandet, si dhe heqjen e kufizimeve dhe limiteve.IHD horizontale ndodhin kur nje kompani shumekombshe kryen veprimtari biznesore te ngjashme ne vende te ndryshme , perparsi e IHD-ve eshte se ajo ndihmon ne zhvillimin ekonomik te vendit ku derdhen investimet. IHD ndihmojne ne krijimin e vendeve te reja te punes rritjen e pagave te punetoreve lehtsimin e menyres se jeteses etj.Politikat e IHD-ve jane rregulla te ndryshme te cilat jane hedhur posht nga vende te ndryshme me qellim per te rregulluar investimet e huaja qe jane bere ne ato vende.

POLITIKA E IHD-VE:

Luajne role te rendesishem ne percaktimin e shumes se investimeve per nje vende si dhe procesin e vendimarrjes se investitoreve te huaj te drejteperdrejte investimet protofolio jane investime passive me letra me vlere te cilat perfshine menaxhimin aktiv apo kontrollin e titujve te emetuar nga investitori I cili nuk eshte I interesuar qe te perfshihet ne menaxhimin e asaj kompanie por eshte I dedikuar vetem per perfitime financiare qe nuk krijojne interest e qendrushem afatgjate ose kontrolle te menaxhimit mbi nderrmarrje.

KONKURRENCA MONOPLISTIKE DHE TREGTIA:

Ne modelet e konkurrences ekzistojne dy supozime vendimtare me te cilat anashkalohet problemi I ndervarsise, I pari secila nderrmarrje ka mundesi ti dalloje prodhimet e veta nga prodhimet e konkurrenteve te vete.I dyti secila nderrmarrje eshte marrse e qmimeve qe caktojne konkurrencat e saja. Zbatimi I konkurrences monopolistike ne tregti bazohet ne faktin se tregtia e zmadhon madhesin e tregut , llojllojshmeria e te mirave te cilat shteti I prodhon ne industrine ku present eshte ekonomia e vellimit si dhe vellimi I prodhimtarise se tij kufizohet me madhesin e tregut. Secili vend mund te specializohet per prodhimtarine e disa prodhimeve ne raport me numrin e prodhimeve qe prodhohen ne mungese te tregtise.

TREGTIA DHE EKONOMIA:

Debate mbi tregtine e lire ka disa keqkuptime lidhur me ate se qfar mund te beje ose jo tregtia keto kuptime kan ushqyer retoriken pretekstiniste ato kan kontribuar per nxitjen e qendrimeve negative kunder globalizmit ekonomik dhe rrjedhave te tij te mundshme ne ekonomi . Deficiti tregtar I nje kombi eshte rezultat I praktikave te padrejta e te pa ndershme tregtare te perdorura prej nje vendi me partnered e tij tregtar , bilanci tregti-pagesa I nje vendi eshte rezultat i modelit I tipit te shpenzimeve ten je kombi dhe vjen si rrjedhoj e dallimeve ne mes normave te kursimeve kombetare dhe investimeve te brendshme. Nje vend me nje norme te larte kursimesh ne krahasim me normen e tij te investimeve do te kete nje bilanc pozitiv ne tregti pagesa, norma e papunsise se nje vendi kushtezohet me politikat e tij makroekonomike.

SHTETI DHE KORPORATAT MULTINACIONALE:

Roli I rendesishem I korporatave multinancionale eshte nje tipar kyq I globalizimit te ekonomise botrore, korporatat multinacionale kan dale jashte kornizave te ekonomise kombetare dhe jane bere force e pavarur e fuqishme qe percakton si marrdheniet ekonomike kombetare ashtu edhe ato nderkombeatare, dhjetra korporata multinacionale me nje sasi te panumert filialash te tyre bejne biznes anekend botes. Qellimi I firmave te tilla eshte qe te zgjerojne biznesin apo veprimtarine e tyre ne mbare boten perms investimeve

DEFINIMI JURIDIK I IHD-SE

Duke vazhduar me kt kapitull hyrs,

Kapitulli 1

Demonstron rndsin e klims s biznesit dhe investimeve t fardo shteti, duke vn n dukje q Shtetet pjesmarrse t OSBE-s, t cilat kan ritmin m t shpejt t zhvillimit t klims s biznesit, jan njkohsisht shtetet me nivelet m t larta t rritjes s IHD-s dhe PBB-s n vitet e fundit (shtetet e Evrops Qendrore dhe Lindore n veanti). Theksi vihet n rolin e IHD-ve n zhvillimin ekonomik, ashtu edhe tek mundsit pr IHD-t n ekonomit n zhvillim. N vitin 2004, 42 % e fluksit global t IHD-ve shkonte pr ekonomit n zhvillim. Ekonomit n zhvillim, q aspirojn t rrisin IHD-t dhe rritjen ekonomike, mund t msojn nga mrekullia ekonomike e Irlands, ku liberalizimi tregtar, sistemi tatimor i thjesht dhe i drejt, dialogu midis sektorit privat dhe publik, zhvillimi i infrastructures dhe nxitja e investimeve me objektiva t qarta kontribuan duke e br Irlandn shtetin me ekonomin m dinamike n Evrop. Politikat dhe programet e Shteteve Baltike, gjithashtu, shrbejn si shembuj pozitiv. Kapitulli mbyllet duke theksuar se roli I qeveris nuk sht q t menaxhoj ekonomin apo t ndrhyj n dinamikn e tregut, por t siguroj nj kuadr t nevojshm pr ndrmarrjet, q ato t lulzojn nprmjet nj klime t fuqishme biznesi. Ky aspect sht veanrisht vendimtar pr shtetet t cilave u mungojn burimet pr industrit nxjerrse. Prmirsimi i klims s biznesit dhe investimeve sht alternativa m e mir dhe, nse qeveria ka vullnetin politik, ky prmirsim sht i arritshm.

Kapitulli 2

Flet pr rolin e rndsishm q ka mjedisi i shndetshm politik n thithjen e IHD-ve dhe rritjen e bizneseve. Investuesit shkurajohen nga problemet e siguris dhe stabilitetit dhe nxiten nga rritja e transparences dhe qeverisja e mir. Ky kapitull prezanton edhe nj numr masash pr mbrojtjen e t drejtave investuese dhe forcimin e stabilitetit legjislativ. do vend i prcaktuar pr investime duhet tu jape investuesve potencial nj sens parashikimi dhe sigurie. n Manualin e OSBE-s pr Praktikat M t Mira Kundr Korrupsionit Kapitulli evidenton efektin negativ q korrupsioni ka mbi investimet dhe siprmarrjet dhe propozon masa kundr korrupsionit, prfshir ato t rekomanduara Klima e favorshme e biznesit sht thelbsore pr trheqjen e investimeve t huaja t drejtprdrejta (IHD) dhe pr zhvillimin e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme (NVM). Nj mjedis i dobt biznesi, domethn i karakterizuar nga faktorq imponojn kosto t larta, vonesa dhe risk t lart, pengojn zhvillimin ekonomik dhe mund t friksojn dhe largojn IHD-n. IHD sht burimi m I madh i financave t jashtme n ekonomit n zhvillim dhe n tranzicion. Vendet e Evrops Lindore dhe Qendrore dhe t Azis Qendrore jan n pozita t mira pr t konkurruar pr IHD, nse miratojn politika pro-zhvillim dhe ligje e praktika q mbshtesin investimet dhe zhvillimin e biznesit. Si sht ilustruar edhenga transformimi ekonomik i republiks irlandeze, edhe ato vende me nivele t ulta IHD-je mund t rrisin konsiderueshm IHD-n me prpjekje t prqendruara pr prmirsimin e klims s biznesit.

far sht klima e biznesit dhe investimeve?

Nuk ka nj prkufizim preciz pr klimn e biznesit dhe t investimeve. Banka Botrore n klimn e biznesit dhe t investimeve prfshin mundsin dhe incentivat pr firmat q t investojn n mnyr produktive, t hapin vende pune dhe t zgjerohen. N vija t ngjashme, pr qllimet e Udhzuesit, klima e biznesit dhe e investimeve shrben si kuadr q u mundson kompanive t huaja dhe vendse, q t kryejn biznes dhe t krkojn fitime n nj vend t caktuar. Klima e investimeve mund t prkufizohet nga tre variabla komplekse dhe politikat tregtare;

Klima e biznesit dhe e investimeve prbhet jo vetm nga niveli i taksave dhe incentivave fiskale t disponueshme pr bizneset. Komponent t tjer vendimtare jan edhe stabiliteti politik, shteti i s drejts, kushtet makroekonomike, perceptimet e qeveris dhe mjedisi rregullator.

Rndsia e klims favorizuese t biznesit dhe investimeve

Gjendja e klims s biznesit dhe investimeve t nj shteti sht nj faktor ky i aftsis s ktij shteti pr t thithur investime t huaja dhe pr t zhvilluar ndrmarrjet e vogla dhe t mesme. Ndrmarrjet ndrnacionale paraplqejn t investojn n vende me klim t shndetshme biznesi ku kostot, vonesat dhe risku jan t minimizuar. Prve ksaj, NVM-t jan m t prirura t lulzojn n nj klim ku nuk rndohen s teprmi me taksa dhe rregullime. Faqja zyrtare e Banks Botrore shkruan kshtu: Klima e mir e investimeve sht nj shtyll jetike pr strategjin e nj shteti pr t stimuluar rritjen ekonomike, e cila pastaj gjeneron mundsi pr t varfrit, q t ken pun m produktive dhe t ardhura m t larta N mbar globin dhe brenda OSBE-s, vendet e pasura priren t ken klim m t favorshme pr biznesin dhe investimet. Ka nj lidhje t pandashme ndrmjet rritjes ekonomike dhe lulzimit, investimeve dhe klims s biznesit. Shum nga vendet e Evrops Lindore pa rezerva t mdha energjie apo lnde t par, i kan kthyer ekonomit e tyre n destinacione globale pr trheqjen e IHD-s nprmjet reformimit t klims s tyre t biznesit dhe investimeve. Sipas Treguesit t besueshmrise t AT Kearney n tetor 2004, nj studim mbi aftsin e shteteve pr trheqjen e IHD-s renditn Polonin dhe Republikn eke, prkatsisht n vendet 12 dhe 14, prpara tigrave aziatik si Malajzia, Singapori dhe Tajvani, madje edhe para gjigantit n zhvillim, Brazilit2. Qeverit shpesh e shprfillin rndsin e klims s biznesit kur ftojn investimet e huaja t drejtprdrejta. Ato priren t prqndrohen n prmasat e tregut, niveli i burimeve natyrore dhe kostot. Edhe pse kta faktor jan t rndsishm, klima e investimeve sht nj factor vendimtar dhe nuk duhet nnvlersuar.

Rndsia e IHD-ve

N botn e sotme t globalizuar, rritja ekonomike dhe hapja e vendeve t reja t puns n ekonomit n zhvillim dhe n tranzicion, varen nga dy faktor kryesor: IHD dhe zhvillimi i NVM-ve. IHD sht burimi kryesor i financimeve t jashtme n vendet n zhvillim. Investimet e huaja t drejtprdrejta mund t rrisin formacionin e kapitalit fiks dhe ndihmojn n bilancin e pagesave. N pikpamjen e UNCTAD-it, IHD ka potencialin pr t gjeneruar punsim, rritje t prodhueshmris, aftsi transferuese dhe teknologji t re, rritjen e eksporteve, si dhe kontribuon n zhvillim afatgjat ekonomik t vendeve t zhvillim. Filialet e huaja t 64 000 koorporatave ndrnacionale gjenerojn 53 milion vende pune3. Gjithsesi, vendet n zhvillim trheqin investime t huaja. Sipas UNCTAD, vendet n zhvillim trhoqn 42% t fluksit global IHD dhe n vitin 2004 niveli I shtimit t IHD-s s tyre ishte m i lart sesa i vendeve t zhvilluara. Stoku i brendshm i IDH-s n vendet n zhvillim (stoku i brendshm IDH kuptohet si sasia cumulative e investimeve t drejtprdrejta t regjistruara nga investees t rinj dhe ekzistues) ishte rreth nj e treta e PBB-s s tyre; nj rritje domethnse krahasuar me 10% n 1980. Ekonomistt debatojn nse sht IHD q gjeneron rritje ekonomike, apo sht rritja ekonomike q gjeneron IHD. Konstantja, q shfaqet nga ky debat akademik, sht se rritja e IHD-s dhe rritja ekonomike priren t shoqrojn njra-tjetrn.

Nga pikpamja e oferts, IHD varet nga disponibiliteti i kapitalit investues i gjeneruar nga fitimet e prbashkta ose huat, t cilat vet varen nga kushtet vendse ekonomike, prfshi rritjen. Nga pikpamja e krkess, zgjerimi I tregjeve n vende t huaja bn q TNC-t (korporatat ndrnacionale) t investojn m tepr, ndrkoh q tregjet e tkurrura i frenojn.Gjat dy dekadave t fundit, bumet n IHD globale kan ardhur pas periudhave t rritjeve t larta ekonomike, ndrsa rniet kan ardhur pas rnieve ose rritjeve t ngadalta. Rnia e flukseve t IHD-s n 2001 dhe 2002 pasoi me rritme t rritjes s IHD-s gjat fundit t viteve 1990. Nj prirje e till u vu re edhe gjat fundit t viteve 1980 dhe fillimit t viteve 1990, si dhe n periudhn 1982-1983. Prirjet e fundme ekonomike pozitive sugjerojn q rritja e IHD-s vjen pas rnies t investimeve.

Faktoret qe pengojne terheqjen e IHD

Qeveris s Kosovs i mungon nj strategji e qart dhe gjithprfshirse pr trheqjen e investimeve t huaja direkte (IHD). Niveli i investimeve t huaja direkte n Kosov pr gjat tre viteve t fundit ka qen i paknaqshm dhe krahasuar me vitin 2007 n vitin 2012 niveli i tyre sht prgjysmuar, kshtu sht thn t hnn n debatin me temn,A ka Kosova prparsi krahasuese pr trheqjen e IHD-ve: Mundsit dhe barrieratt organizuar nga Grupi pr studime Juridike dhe politike (GSJP). Niveli i IHD-ve n Kosov ka qen ndr m t ultat n rajonin e Evrops Juglindore, ndrsa vendet tjera si Rumania, Bullgaria, Kroacia, dhe serbia kan trhequr fluksin m t madh t IHD-ve.Arbresha Loxha, nga GSJP duke prezantuar raportin ka thn se prkundr faktit q Kosova ka prmirsuar performancn n indikatorin e hapjes s biznesit, marrjen e lejes s ndrtimit si dhe regjistrimin e prons, qasja n financa dhe pagesa e taksave mbetet e dobt. Ajo ka potencuar se zbatimi i kontratave sht treguesi me rangun m t varfr ku Kosova rangohet m keq se do shtet i Evrops Juglindore. Kosova nuk ka ndrmarr asnj reform t vetme pr t lehtsuar zbatimin e kontratave. Andaj numri i madh i rasteve t pazgjidhura, koha q u duhet investitorve t zbatojn kontratat dhe perceptimi i gjyqsorit si institucioni m i korruptuar jan disa nga faktort q po vazhdojn t pengojn ardhjen e investitorve t huaj n Kosov, ka thn ajo.Po ashtu sipas saj, penges kye mbetet imazhi jo i mir q ka Kosova karshi investitorve t huaj t cilt vazhdojn ta perceptojn si nj vend jo t favorshm pr investime t huaja direkte me mangsi t mdha n sundimin e ligjit si dhe nivelin e lart t korrupsionit. Niveli i lart i korrupsionit dmton efikasitetin operacional t bizneseve si dhe rrit rreziqet dhe kostot q lidhen me t brit biznes.Pr t trhequr IHD-t, shumica e vendeve t rajonit ofrojn paketa stimuluese, prfshir ato financiare t cilat jan shum m t pasura se sa ato t Kosovs. shtja e implikimeve financiare do t mund t tejkalohej n mnyr strategjike, apo duke zvogluar shpenzimet enorme q bhen do vit nga buxheti i Kosovs n telefona, dreka zyrtare apo karburante, ka thn Loxha.Sipas saj, politika dhe praktikat e qeveris duhet t orientohen n reduktimin e kostove dhe rreziqeve q lidhen me investimet si dhe t ofrohen stimuj t ndryshm q t krijohet nj klim e favorshme investuese n mnyr q vendi t prfitoj sa m shum nga IHD-t.Qeveria duhet t rrit atraktivitetin e sektorve me potencial investues, t bj reforma si dhe t fokusohet n targetimin e IHD-v me potencial zhvillimor, ka vlersuar ajo. Bernard Nikaj, ministr i Tregtis dhe Industris, ka thn se hapja e nj biznesi merrte koh deri n 52 dit, ndrsa tashm me formn m t komplikuar t regjistrimit t nj ndrmarrje bhet pr tri dit. Ky shrbim sipas tij, sht i mir, por nuk duhet t shrbej q t ndjehen t knaqur.Ai ka potencuar se zbatimi i kontratave mbetet nj sfid e prgjithshme pr aktivitetin ekonomik n Kosov, si pr investitort e huaj dhe ata vendor. Shpresoi se reformat e fundit t implementuara nga Ministria e Drejtsis sa i prket riorganizimit t sistemit gjyqsor dhe prmbaruesve privat, shpresojm t sjellin rezultate dhe t shohim progres n kt fush, ka thn Nikaj. Ai ka shtuar se do t krijohet nj baz e t dhnave qendrore q t listohen t gjitha licencat dhe ngarkesat tjera administrative q investitort kudo q jan ta ken parasysh se me ka prballen kur t vijn pr t investuar n Kosov. Jo t kemi nj investitor q vjen n Kosov e pastaj t prballet me procedura t zgjatura t marrjes s lejes s licencave npr institucione t ndryshme, ka thn Nikaj. Ndryshe, sipas hulumtimit t GSJP-s, Kosova ka nevoj pr investime t huaja direkte t cilat do t zbutnin nivelin e lart t varfris dhe papunsis si dhe t kontribuojn n zhvillimin e kapitalit human prmes trajnimeve dhe lvizjes s fuqis puntore.Kosova po ashtu mund t prfitoj shum nga potenciali investues nga diaspora duke zhvilluar politika q kanalizojn kapitalin e tyre drejt investimeve e jo kryesisht n konsum./ar/

Analiza komparative sa i perket politikave tregtare dhe IHD

Instituti Kosovar pr Krkime dhe Zhvillim t Politikave (KIPRED), organizoj tryez t rrumbullakt ku sht publikuar analiza gjithprfshirse Kosova n Kontekst Rajonal: Marrdhniet Ekonomike dhe Tregtare, me 12 shtetet e rajonit, me theks t veant n pozitn ekonomike t Kosovs prball ktyre shteteve, karakteristikat dhe problemet e shkmbimeve tregtare me shtetet fqinje, ato t CEFTA-s, ato q nuk e kan njohur Kosovn dhe me bllokun e shteteve t BE-s n rajon. Pr t diskutuar n kt tryez t pranishm n panel ishin: Ilir Deda (Drejtor Ekzekutiv i KIPRED), Mimoza Kusari-Lila (Ministre e Tregtis dhe Industris) si dhe Jan Braathu (Ambasador i Mbretris s Norvegjis n Kosov). Pas fjals hyrse dhe inkurajimit t panelistve pr publikimin, prezantimi i analizs u b nga autori Shpend Kursani, i cili theksoj se madhsia ekonomike e Kosovs sht shum e vogl n aspekt t ekonomis s prgjithshme t rajonit dhe se kjo rezulton m shum pr shkak t mungess s zhvillimit t brendshm ekonomik, prkatsisht mungess s sektorit t prodhimit dhe industris, e q nuk sht i mjaftueshm as pr konsumin e brendshm, dhe i cili mbulohet kryesisht nga importet. Me fjal t tjera, Kosova ka nj ekonomi e cila nuk merr pjes me prodhim n kt rajon por kryesisht konsumon nga ai.

Analiza pohon se gjat viteve 2008-2012 n prgjithsi kishte nj rritje ekonomike t Kosovs me mesatare vjetore prej 4.50% t shoqruar me inflacion t lart prej m shum se 5%, ka edhe ndikon negativisht n rritjen reale t ekonomis s Kosovs. Ndrsa, n aspektin tregtar, autori potencon se gjat periudhs pes vjeare, Kosova gradualisht dhe pr nj nuanc sht integruar m shum me vendet jasht ktij rajoni ku prfaqsimi i ktyre vendeve n portfolion e prgjithshme tregtare t Kosovs sht rritur pr 3%. Integrimi i tregtis s Kosovs me vendet jasht rajonit sht br vetm n favor t importit nga kto vende n Kosov, ndrsa n aspekt t eksportit, jan vendet brenda rajonit ato q kan rritur pjesmarrjen e tyre n portfolion tregtare t Kosovs. Ktu theksohet se Turqia sht i vetmi vend, n kt rast bllok i rajonit, me t cilin Kosova e ka rritur integrimin si pr importe ashtu edhe pr eksporte.

N aspektin e partneritetit tregtar, n vitet 2008 - 2012 Shqipria qndron e para pr eksportin e Kosovs, prcjell nga Maqedonia dhe Mali i Zi, ndrsa sa i prket partnerve importues, tri t part q nga vitet 2008-2012 jan Maqedonia, Serbia dhe Turqia, me nj ngritje t ndjeshme t Serbis. Ndrsa pr specifikat e mallrave ku Kosova sht neto importuese e dukshme, thuhet se tregtia e mallrave industriale t Kosovs me rajonin sht tri her m e madhe se tregtia me mallra ushqimore. Ndikimi i ndrtimit t autostrads ka rezultuar n rritjen e shfrytzimit t piks doganore me Shqiprin por jo edhe n integrimin e ekonomive t t dyja vendeve. Ndrtimi i autostrads sipas Kursanit ka ndikuar vetm pr prdorimin e territorit t Kosovs dhe Shqipris pr prdorimin e territoreve t ktyre vendeve pr importimin dhe eksportimin nga dhe n vende tjera. Ndrlidhur me temn, n analiz thuhet se Hani i Elezit ka qen pika m e shfrytzuar doganore pr import - eksport ku 51% e eksporteve t Kosovs kan kaluar nga kjo pike, dhe 34% e importeve kan hyr n Kosov prmes ksaj pike brenda viteve 2008-2012.

N aspektin e pikave kufitare, nga analiza sht konkluduar n kontraband dhe mosprputhje t shumta mes t dhnave tregtare me vendet e rajonit, apo edhe t mosprputhjeve statistikore zyrtare mes Agjencive t Statistikave t vendeve prkatse me ato t Kosovs. Gjithashtu sht analizuar edhe reciprociteti 58 ditor me Serbin, ku mallrat nga Serbia kryesisht jan zvendsuar me ato nga Maqedonia dhe Kroacia, e m pak nga Greqia e Bullgaria. Ndrsa sipas ksaj analize, produktet nga Shqipria apo Turqia nuk i kan zvendsuar produktet Serbe gjat periudhs s reciprocitetit.Si nj nga temat kye n zhvillimin ekonomik t vendit, investimeve nga jasht, n analiz vlersohet se Investimet e Huaja Direkte (IHD) n Kosov brenda periudhs 2008-2012 kan shnuar rnie prej 37.61%, ndrsa IHD nga rajoni kan shnuar nj rnie m t vogl prej 11.55%, ku Turqia z vendin e par si investuesi m i madh, i prcjellur nga Sllovenia, Bullgaria dhe kshtu me radh.Ky punim sht vetm fusha e par nga pes sosh q KIPRED sht duke e br n lidhje me marrdhniet e Kosovs me shtetet e rajonit, ku katr t tjerat (analizimi i marrdhnieve politike t Kosovs me rajonin; analizimi i marrdhnieve n sektorin e siguris t Kosovs me rajonin; analizimi i marrdhnieve ndretnike t Kosovs me rajonin; dhe antarsimi i Kosovs n organizata dhe forume rajonale) do t publikohen ndrkoh deri n fund t vitit 2014. Kto publikime mbshteten nga Ambasada e Mbretris s Norvegjis n Kosov.

1. Politikat tregtare dhe funksionimi i Organizates Boterore te Tregtise eshtjet e Bujqesise 2.Bujqesia ne bote:11% e tregtise boterore Kosova-14% te eksporteve-26% te importevePor me shume se -Mineralet, automobilat, kimikatet, tekstilet apo celiku Dhe shume me e ndjeshme ne problematike:- Punesimi- Veshtiresite ne ristrukturimin e burimeve- Perballja me ndryshimet klimatike- Siguria e ushqimit 80% e tregtise ne produkte bujqesore-UshqimetPer rrjedhoje pengesat ne tregti ne bujqesi kane qene ne nje shkalle shume me te larte se per produktet e tjera3.Perse nje marreveshje e vecante?Prej 1947: Tregtia ne bujqesi mbulohej nga rregullat e GATT-MFN-Nivelet detyruese-Trajtimi kombetar-Ndalimi i kufizimeve sasiore

4.Produktet BujqesoreHS: Kapitujt 1-24-Kafshet e gjalla e produktet e kafsheve (pa perfshirepeshkun)-Produktet bujqesore-Vajrat e yndyrerat -Prodhimet ushqimore, pijet, uthulla, duhani e cigaret etj.Pjese te Kapitujve 29 - 53Aneksi 1 i MarreveshjesPer qellime praktike/negociata-Prodhimet tropikale (vendet e varfra)-Te tjera (vendet ne zhvillim/zhvilluara)5.Shtyllat e MarreveshjesHyrja ne treg TarifikimiKuotat tariforeReduktimet tarifore

Masat mbrojteseMbeshtetja vendaseSubvencioni ne eksporteVazhdimi i procesit te reformave

6.Hyrja ne TregMasat tariforeMasat jo-tarifore-Sasiore-Jo-sasiore Tarifikimi

7. TarifikimiNeni 4 (Marreveshja mbi Bujqesine)SqarimEkuivalentet tarifore-GATT (1947):Ndalimi i kufizimeve sasiorePerjashtimi i bujqesise-Marreveshja mbi Bujqesine (1994)Tarifikimi => bujqesia nuk perjashtohet me-Note sqaruese (Aneksi 1A)

8.Kuotat TariforeTarifa MFNTarifa preferenciale per nje sasi te percaktuar = Kuote tarifore (TQ)-TQ nuk eshte nje kufizim sasiorHyrja aktualeHyrja minimale3% e konsumit (5% ne perfundim te periudhes tranzitore)

9.Reduktimet TariforeReduktimet mesatare-Vendet e zhvilluara: 36%-Vendet ne zhvillim: 24%-Vendet e varfra: pa reduktim

Reduktimi minimal per linje tarifore-Vendet e zhvilluara: 15%-Vendet ne zhvillim: 10%-Vendet e varfra: pa reduktim

10.Reduktimet tariforePeriudhat tranzitore-Vendet e zhvilluara: 6 vjet-Vendet ne zhvillim: 10 vjet-Vendet e varfra: pa reduktim

11.Masat mbrojtese specialeMund te zbatohen vetem per produkte te tarifikuaraRritje e perkohshme ne tarifat doganore

12.Kutia jeshilePa, ose e shumta, efekte minimale ne:-tregti-prodhim

Asistence nepermjet-Programeve te financuara nga qeveria-qe nuk permbajne transferta nga konsumatoret-qe nuk sjellin mbeshtetje ne cmim per prodhuesit

13.Shembuj te kutise jeshileKerkimi shkencor bujqesor Inspektimi i kafsheve Klasifikimi i produkteve Marketingu dhe sherbimet ndihmese Programet e ushqimit Pagesat per fatkeqesite natyrore Ambienti Programet rajonalePagesat per zhvendosjen e fermereve/tokesdrejt funksioneve te tjera

14.Kutia bluPagesa ne programe kufizimi prodhimiJo subjekt i reduktimeve nese:-Bazohen ne zona fikse ose-Jepen per 85% ose me pak te nivelit te prodhimit-Pagesat per gjedhe kryhen mbi nje numer te caktuar te tyre

15.Shperndarja e ndihmes vendase16Mbeshtetja VendaseMatja Teresore e Mbeshtetjes - AMS-Mesatarja vjetore 1986-1988 Angazhimet per reduktime

Reduktimi i AMS-Vendet e zhvilluara: 30%-Vendet ne zhvillim: 20%-Vendet e varfra: pa reduktim

Periudha tranzitore-Vendet e zhvilluara: 6 vjet-Vendet ne zhvillim: 10 vjet-Vendet e varfra: pa reduktim17.Subvencionet ne eksportKane efektin me ndikues ne tregti Perdoren me shume nga vendet e zhvilluaraSherbejne per te ndihmuar fermeret ne shitjen e produkteve ne tregjet e huaja -Subvencionet ne eksport per produktet industriale jane te ndaluara Per vendet e zhvilluara Per vendet ne zhvillim qe prej 2003 -Subvencionet ne eksport per produktet bujqesore lejohen nga marreveshja e bujqesise sipas 6 kategorive Nese angazhohen per reduktime ne vlere dhe te sasise se subvencionuarTrajtimi i diferencuar18.Subencionet ne eksportKategorite e lejuara:-Dhenia e subvencioneve varur nga ecuria e eksporteve -Shitja e produkteve shteterore bujqesore me cmim me te ulet se i tregut te brendshem-Pagesa mbi eksportin e produkteve bujqesore bazuar ne nje veprim qeveritar-Subvencionet per reduktimin e kostove te marketingut te eksportit-Subvencionet ne transportin nderkombetar me terma me te mire se ne ate kombetar-Subvencione ndaj produkteve bujqesore kushtezuar me eksportimin e tyre

19.Subvencionet ne eksportVlera totale e subvencioneve ne eksport-Mesatarja vjetore 1986-1988 Angazhimet per reduktime-Reduktimi i vlerave totaleVendet e zhvilluara: 36%Vendet ne zhvillim: 24%Vendet e varfra: pa reduktim20.Subvencionet ne EksportPeriudha tranzitore-Vendet e zhvilluara: 6 vjet-Vendet ne zhvillim: 10 vjet-Vendet e varfra: pa reduktim

PJESE TE SHKEPUTURA NGA LIBRI I AUTORIT P. KRUGMAN Per : Tregtine nderkombetare dhe te drejten investive

Efektet e tregtis ndrkombtare te ekonomive dyfaktorshe

Pasi qe e kemi prezantuar strukturn prodhuese t ekonomis dyfaktorshe, mund ta shqyrtojm situatn, n t ciln dy ekonomit, Atdheu dhe Shteti i Jashtm bashkpunojn n tregti. Si gjithmon, Atdheu dhe Shteti i Jashtm kan shum cilsi t ngjashme. Ato i kan shijet e njjta, dhe pr kt arsye krkesat identike relative pr ushqim dhe plhur, kur ballafaqohen me mim t njjt relativ t dy t mirave, gjithashtu, ato e kan teknologjin e njjt: sasia e dhn e truallit dhe puns rezulton me sasi t njjt t prodhimit, si t plhurs, ashtu edhe t ushqimit. Dallimi i vetm ndrmjet ktyre shteteve ka t bj me resurset e tyre. Atdheu ka raport m t lart t puns dhe truallit se Shteti i Jashtm.

mimi relativ dhe mostra e tregtis

Pasi q Atdheu ka raport m t madh t puns dhe truallit se Shteti i Jashtm, ai ka n bollk punn, ndrsa Shteti i Jashtm ka n bollk truallin. Keni parasysh se bollku definohet me raport , e jo me njsi absolute. Nse Shtetet e Bashkuar t Ameriks kan 80 milion puntor dhe 200 milion hektar truall (raporti i puns dhe truallit sht nj me dy e gjysm), ndrsa Britania ka 20 milion puntore dhe 20 milion hektar truall (raporti pun-truall sht nj me nj ).4 Efekti i ndryshimit t resurseve n njanshmrin e prodhimtaris s plhurs sht cekur edhe te ekonomisti polak T. M. Rybczynski n artikullin Factor Endowments and Relative Commodity Prices, Ekonomika 22, 1955, fq. 336 341. Ky efekt sht i njohur me emrin Efekti i Rybczynskit.

Teoria e tregtis ndrkombtare

Britanin do ta marrim si shtet me bollk t puns, ndonse oferta e puns n Britani sht m e ult se n Shtet e Bashkuara te Amerike. Bollku definohet gjithmon n kuptimin relativ, me krahasimin e raporteve t puns dhe truallit n dy shtete, kshtu q asnjri shtet nuk mund t ket bollk t t gjith faktorve t prodhimit . Pasi qe plhura sht e mir intensive punuese, kufiri i mundsive prodhuese t Atdheut n raport me at t Shtetit t Jashtm sht vendosur m shum n drejtimin e prodhimit t plhurs se sa n drejtimin e prodhimit t ushqimit. Pr kt arsye, nse faktort tjer mbesin t pandryshueshm, Atdheu do t ket raport m t lart t prodhimit t plhurs dhe prodhimit t ushqimit. Pasi q tregtia e bn barazimin e mimeve relative, njri mim q do t barazohet sht mimi i plhurs me mimit t ushqimit. Mirpo, pasi q shtetet dallojn n bollkun e faktorve t prodhimit, Atdheu me fardo raporti t dhn t mimit t plhurs dhe mimit t ushqimit, do t prodhoj raport m t madh t plhurs dhe t ushqimit se sa Shteti i Jashtm. Atdheu do t ket ofert m t madhe relative t plhurs. Pr kt arsye, lakorja e oferts relative t Atdheut qndron m n t djatht n raport me lakoren e oferts relative t Shtetit t Jashtm.Lakorja RD paraqet lakoren e krkess relative, pr t ciln supozojm se sht e njjt pr t dy shtetet. N rast se tregtia ndrkombtare nuk do t ekzistonte, baraspesha n atdhe do t ishte n pikn 1, ndrsa baraspesha n Shtetin e Jashtm n pikn 3. Me fjal tjera, n munges t tregtis, mimi relativ i plhurs do t ishte m i ult n Atdhe se n Shtetin e Jashtm. Kur Atdheu dhe Shteti i Jashtm bashkpunojn n tregtin ndrsjellt, mimet relative do t barazohen. mimi relativ i plhurs do t rritet n atdhe dhe do t bie n Shtetin e Jashtm, ndrsa mimi i ri relativ botror i plhurs do t jet n pikn q paraqet mimin relativ ndrmjet mimeve relative n munges t tregtis, pr shembull, n pikn 2. Nse tregtia krijohet fillimisht si pasoj e ndryshimit t mimeve relative t plhurs, si reflektohet barazimi i mimeve relative PC / PF n mostrn e tregtis? Pr tu prgjigjur n kt pyetje duhet ti cekim marrdhniet themelore ndrmjet mimeve, prodhimit dhe konsumit. N shtetin q nuk merr pjes n tregti, prodhimi i t mirave duhet t jet i barabart me konsumin e tij. Nse DC shnon konsumin e plhurs, kurse DF konsumin e ushqimit, n ekonomit e mbyllura vlen se DC = QC dhe DF = QF. Tregtia ndrkombtare mundson konsumin e kombinimit t plhurs dhe t ushqimit q sht e ndryshme nga kombinimi i prodhimit t plhurs dhe ushqimit.

Resurset, prparsia komparative dhe shprndarja e t ardhurave

E mimit relativ t plhurs dhe t sasis pr t ciln prodhimi i plhurs e tejkalon konsumin e saj, gjegjsisht eksportin e plhurs. Barazimi tregon se importi i ushqimit sht i barabart me eksportin e plhurs t shumzuar me mimin relativ t plhurs. Ndonse ky barazim i njjt nuk tregon se sa do t importoj apo t eksportoj ekonomia, ai tregon se sasia e importit q mund tia lejoj vetes ekonomia sht i kufizuar me sasin e eksportit. Pr kt arsye, barazimi (4-6) quhet kufizimi buxhetor. Kufizimi q tregon se vlera e konsumit sht e barabart me vlern e prodhimit (apo se vlera e importit sht e barabart me vlern e eksportit) nuk duhet t jet i vlefshm nse shtetet kan borxhe t mdha tek shtetet tjera ose kan huazuar nga shtetet tjera. Tani pr tani do t supozojm se sitata e till nuk sht e mundshme dhe se kufizimi buxhetor (barazimi (4-6)) vlen gjithmon. Borxhin dhe huazimin ndrkombtar do ta shqyrtojm n kapitullin e shtat. Ky kapitull tregon q konsumi i ekonomis me kalimin e kohs do t jet edhe m tutje i kufizuar me kthimin e borxheve kredidhnsve t huaj.

Tregtia e bn barazimin e mimeve relative

N munges t tregtis baraspesha n atdhe do t ishte n pikn 1, ku lakorja vendore e oferts relative RS e pren lakoren e krkess relative RD. Ngjashm me kt, baraspesha n shtetin e jashtm do t jet n pikn 3. Tek tregtia, mimi relativ botror do t jet ndrmjet mimeve relative n munges t tregtis, pr shembull, n pikn 2.

Kufizimet buxhetor t ekonomis q tregton

Pika 1 paraqet prodhimin e ekonomis. Konsumi i ekonomis duhet t qndroj diku n vijn q kalon npr pikn 1, por edhe n vijn, pjerrtsia e s cils sht e barabart me vlern negative t mimit relativ t plhurs.Konsumi i ushqimit, DFProdhimi i ushqimit, QFKufizimi buxhetor (pjerrtsia = -PC / PF)Kufiri i mundsive prodhueseKonsumi i plhurs DCProdhimi i plhurs QC


Figura 4-12 i paraqet dy pasoja t rndsishme t kufizimit buxhetor pr ekonomin q tregton. S pari, pjerrtsia e kufizimit buxhetor sht e barabart me vlern negative t mimit relativ t plhurs PC / PF, pasi q konsumi m i vogl i nj metri t plhurs do ti kursej ekonomis shum PC. Kjo sht e mjaftueshme pr t bler PC / PF njsi shtes t ushqimit. S dyti, kufizimi buxhetor e prek kufirin e mundsive prodhuese n pikn q paraqet vendimin mbi prodhimtarin e ekonomis, me mim t dhn relativ t plhurs q sht e paraqitur n figur me numrin 1. Me fjal tjera, ekonomia gjithmon mund tia lejoj vetes konsumin e t mirave n shum t barabart me prodhimin.Tani mund t shfrytzojm kufizimin buxhetor t atdheut dhe t shtetit t jashtm q ta paraqesim me figur baraspeshn tregtare. N figurn 4-13 e kemi paraqitur prodhimin, kufizimet buxhetore dhe vendimet konsumuese t atdheut dhe shtetit t jashtm krahas mimeve n baraspesh. Rritja e mimit relativ t plhurs n atdhe do t sjell deri te rritja e konsumit t ushqimit n raport me plhurn, si dhe deri te rnia e prodhimit relativ t ushqimit. Atdheu prodhon sasin e ushqimit Q1F dhe konsumon D1F, pr shkak do t bhet eksportues i plhurs dhe importues i ushqimit. N Shtetin e Jashtm rnia pastregtare e mimit relativ t plhurs do t sjell deri te rritja e konsumit t plhurs n raport me ushqimin, si dhe deri te rnia e prodhimit relativ t plhurs. Shteti i jashtm pr kt shkak do t bhet importues i plhurs dhe eksportues i ushqimit. N baraspesh eksporti i plhurs s Atdheut duhet t jet i barabart me importin e Shtetit t Jashtm, ndrsa importi i ushqimit t Atdheut duhet t jet i barabart me eksportin e Shtetit t Jashtm. Figura 4-13 i paraqet kto barazi me barazimin e dy trekndshave t ngjyrosur.

Ti prmbledhim t gjitha q i msuam deri tani mbi mostrn e tregtis: Atdheu ka raport m t lart t puns dhe trualli se sa Shteti i Jashtm, gjegjsisht Atdheu ka pun n bollk, ndrsa Shteti i Jashtm ka truall n bollk. Prodhimi i plhurs do t prdor raport m t madh t puns dhe truallit se sa prodhimi i ushqimit, gjegjsisht plhura sht e mir me pun intensive, derisa ushqimi sht e mir me truall intensiv. Atdheu, shtet me bollk t puns e eksporton plhurn, e mir kjo intensive e puns; Shteti i Jashtm, shtet me bollk t truallit e eksporton ushqimin, e mir intensive e truallit. Prfundimi i prgjithshm sht: shtetet eksportojn t mira n prodhimin e t cilave shfrytzojn n mnyr intensive faktort e prodhimit q i kan n bollk.Tregtia dhe shprndarja e t ardhurave

Tregtia i barazon mimet relative. Ndryshimet e mimeve relative pastaj kan efekt t konsiderueshm n fitimet relative t puns dhe t truallit. Rritja e mimit t plhurs e rrit fuqin blerse t puns t shprehur me sasin e dy t mirave. Rritja e mimit t ushqimit ka efekt t kundrt. Pr kt arsye, tregtia ndrkombtare ka efekt t konsiderueshm n shprndarjen e t ardhurave. N Atdhe, ku do t rritet mimi relativ i plhurs, tregtia do tu ndihmoj njerzve q i marrin mditjet, ndrsa njerzve q e fitojn rentn do tu zvoglohet mirqenia. N Shtetin e Jashtm, ku do t bie mimi relativ i plhurs, do t ngjan e kundrta: tregtia e zvoglon mirqenien e puntorve dhe e rrit mirqenien e pronarve t truallit. Resursi q e ka shteti n ofert relativisht m t madhe (puna n Atdhe, trualli n Shtetin e Jashtm) sht faktor me bollk n kt shtet, ndrsa resursi q e ka shteti n ofert relativisht t vogl (trualli n Atdhe dhe puna n Shtetin e Jashtm) sht faktor i mangt. Konkludimi i prgjithshm mbi efektet e tregtis ndrkombtare mbi shprndarjen e t ardhurave sht: pr shkak t tregtis, pronart e faktorve t bollshm t prodhimtaris


Do t jen n fitim, ndrsa pronart e faktorve t mangt prodhues t shtetit do t jen n humbje. S shpejti do t shohim se mostra e tregtis s Shteteve t Bashkuara t Ameriks sugjeron q n krahasim me pjesn tjetr t bots, n Shtetet e Bashkuara t Ameriks puna me kualifikim t lart paraqet faktor t bollshm, ndrsa puna me kualifikim t ult sht faktor i mangt i tyre. Kjo do t thot se tregtia ndrkombtare do ta zvogloj mirqenien e puntorve me kualifikim t ult jo vetm prkohsisht, por edhe n afat t gjat. Efekti negativ i tregtis n puntort me kualifikim t ult paraqet problem t prhershm politik. Industrit t cilat i shfrytzojn intensivisht puntort me kualifikim t ult, si sht industria e veshjeve dhe kpucve, krkon gjithmon mbrojtje nga konkurrenca e jashtme e krkesat e tyre hasin n mirkuptim t madh pasi q puntort me kualifikim t ult paraqesin shtresn e varfr t njerzve.

Barazimi i mimeve t faktorve

N munges t tregtis, fitimi nga puna sht m i vogl n Atdhe se sa n Shtetin e Jashtm, ndrsa kthimi nga trualli sht m i madh n Atdhe se n Shtetin e Jashtm. Pa tregti, Atdheu me pun t bollshme do t kishte mim m t ult relativ t plhurs se sa Shteti i Jashtm me truall t bollshm, ndrsa ndryshimet n mimet relative t t mirave do t reflektoheshin n ndryshimin m t madh n mimet relative t faktorve t prodhimit.

Baraspesha tregtare

Importi i ushqimit t Atdheut sht i barabart me eksportin e Shtetit t Jashtm, ndrsa importi i plhurs s Shtetit t Jashtm sht i barabart me eksportin e Atdheut. Sasia e plhurs Kufizimi buxhetor i Atdheut Kufizimi buxhetor i Shtetit t Jashtm Sasia e plhurs Sasia e plhurs Eksporti i ushqimit i Shtetit t Jashtem:

(a) Atdheu(b) Shteti i Jashtm

Eksporti i plhurs i AtdheutImporti i ushqimit tAtdheutImporti i plhurs i Shtetit t Jashtm.Sasia e ushqimitSasia e ushqimit


Tabela 4-1. Krahasimi i mditjeve ndrkombtare (Shtetet e Bashkuara t Ameriks = 100)ShtetiMditjet pr or t puns s puntorit n prodhimtari, m 2000

Shtetet e Bashkuara t Ameriks ..100Gjermania ..121Japonia ..111Spanja..55Koreja Jugore .41Portugalia .24Meksiko12Shri Lanka..2

*1999

Burimi: Zyra pr statistikn e puns, ueb faqja fillestare foreign labour statistics.Kur bashkpunojn Atdheu dhe Shteti i Jashtm n tregtin e ndrsjellt, mimet relative t t mirave barazohen. Ky barazim do t shkaktoj pastaj barazimin e mimeve relative t truallit dhe puns, e me kt ekziston afiniteti i qart i barazimit t mimeve t faktorve.

Sa do t jet i fuqishm ky afinitet?

Prgjigja sht befasuese dhe ka t bj me faktin se n modelin ton do t ekzistoj afiniteti ndaj barazimit t plot t mimeve t faktorve. Tregtia ndrkombtare do t sjell deri te barazimi i plot i mimeve t faktorve. Ndonse Atdheu ka raport m t lart t puns dhe truallit se Shteti i Jashtm, n nj moment kur t fillojn shtetet t tregtojn ndrmjet vetes, mditja dhe renta n truall do t jen t barabarta n t dy shtetet. Pr ta par kt, ti kthehemi figurs 4-6 q paraqet se me mime t dhna t plhurs dhe ushqimit, sht e mundur t prcaktohet mditja dhe renta pa e shqyrtuar ofertn e truallit dhe t puns. Nse Atdheu dhe Shteti i Jashtm ballafaqohen me mime t njjta t plhurs dhe t ushqimit, ato do t ken, gjithashtu, mimet e njjta t faktorve. Pr ta kuptuar se si vjen deri te barazimi, duhet t jemi t vetdijshm pr faktin se ajo q ndodh n momentin kur Atdheu dhe Shteti i Jashtm tregtojn ndrmjet vetes nuk ka t bj vetm me kmbimin e thjesht t t mirave. N mnyr indirekte dy shtete tregtojn me faktort e prodhimit. Atdheu i lejon Shtetit t Jashtm shfrytzimin e nj pjese t puns s saj t bollshme, por jo me shitjen e drejtprdrejt t puns, por me kmbimin e t mirave q prodhohen me raportin e lart t puns dhe t truallit pr t mira t prodhuara me raportin e ult pun truall. Prodhimtaria e t mirave q i shet Atdheu krkon m shum pun se sa prodhimtaria e t mirave q i fiton ai me kmbim, pra, m shum pun prmbahet n eksportin e Atdheut, se sa n importin e tij. Pra, Atdheu e eksporton punn e vet t inkorporuar n eksportin me intensitet t puns. Anasjelltas, eksporti i Shtetit t Jashtm prmban m shum truall se importi i tij, kshtu q Shteti i Jashtm n mnyr indirekte e eksporton truallin. Shikuar nga ky aspekt, nuk sht befasuese se tregtia sjell deri te barazimi i faktorve t prodhimit n t dy shtetet.


Mangsi e madh: n botn reale mimet e faktorve nuk jan t barazuara. Pr shembull, nuk ekziston diapazon pafundsisht i gjer i mditjeve n shtetet e ndryshme (tabela 40-1). Derisa nj pjes e ktyre ndryshimeve e shpreh dallimin n kualitetin e puns, ato jan tepr t mdha q t mund t shpjegohen vetm me kt faktor. Q ta kuptojm pse modeli nuk jep parashikim t sakt, duhet t kthehemi n supozimet e modelit.

Tri jan supozime kye pr parashikimin e barazimit t mimit t faktorve q n botn reale nuk plotsohen. Kto supozime kan t bjn me :

(1) prodhimtarin e dy t mirave n t dy shtetet, (2) teknologjit e njjta t prodhimtaris dhe (3) tregtin q i barazon mimet e t mirave n t dy shtetet.

1. Pr ti prcaktuar mditjet dhe rentat nga mimet e plhurs dhe ushqimit n figurn 4-6, kemi supozuar se Shtetet i prodhojn t dy t mirat, mirpo kjo nuk duhet t jet gjithmon kshtu. Shteti me raport t lart t puns dhe truallit do t mund t prodhonte vetm plhur, ndrsa shteti me raport t lart t truallit dhe puns do t mund t prodhoj vetm ushqim. Kjo tregon faktin se deri te barazimi i mimeve t faktorve do t vihet vetm nse shtetet jan mjaft t ngjashme n bollkun e tyre relativ t faktorve. (Pr kt shtje do t diskutojm m n detaje n shtojcn e ktij kapitulli). Pra, mimet e faktorve nuk duhet t barazohen ndrmjet shteteve me raporte tejet t ndryshme t kapitalit dhe puns apo t puns me kualifikim t lart dhe puns me kualifikim t ult.

2. Konstatimi se tregtia i barazon mimet e faktorve t prodhimit nuk do t vlej nse shtetet posedojn teknologji t ndryshme t prodhimtaris. Pr shembull, shteti q ka teknologji m t avancuar do t mund t kishte mditje m t larta dhe rent m t madhe, se sa shteti me teknologji t vjetruar. Si do ta prshkruajm m von n kt kapitull, hulumtimet e kohve t fundit kan treguar se sht vendimtare t mundsohen kto ndryshime n teknologji n mnyr q parashikimet e modelit t proporcioneve t faktorve t mund tu afrohen t dhnave reale mbi tregtin botrore. N fund, konkludimi i barazimit t plot t mimeve t faktorve t prodhimit varet nga barazimi i plot i mimeve t t mirave. N botn reale, tregtia ndrkombtare nuk e barazon mimin e t mirave n trsi. Ky barazim i pamjaftueshm paraqitet pr shkak t kufizimeve natyrore (si jan shpenzimet e transportit) dhe kufizimeve tregtare, si jan doganat, kuotat e importit etj.__

mimet e faktorve t prodhimit dhe mimet e t mirave

T supozojm pr nj moment se ekonomia prodhon edhe ushqim edhe plhur. (Kjo nuk duhet t jet ashtu, nse shteti merr pjes n tregtin ndrkombtare, ngase do t mund t specializohej plotsisht n prodhimin e njrs t mire, apo t mirs tjetr; mirpo, ta anashkalojm prkohsisht kt mundsi.) N at rast konkurrenca e prodhuesve n secilin sektor do t siguroj, q mimi i secils t mir t jet i barabart me shpenzimin e prodhimit. Shpenzimi i prodhimit i t mirs varet nga mimi i faktorve t prodhimit: nse sht renta pr truall e madhe, ather, n rast se t gjith faktort tjer jan t pandryshuar, mimi i cilsdo t mir, q e shfrytzon truallin pr prodhim, duhet t jet i lart. Mirpo, rndsia e mimit t caktuar t faktorit t prodhimit pr shpenzimin e prodhimit t s mirs s caktuar varet nga sasia e faktorve q i shfrytzon prodhimi i asaj t mire. Nse prodhimi i plhurs shfrytzon sasi t vogl t truallit, ather rritja e mimit.N shtojcn e kapitullit do ta shqyrtojm vendimin optimal mbi raportin e truallit dhe puns,t truallit nuk do t ndikoj dukshm n mimin e plhurs; nse prodhimi i ushqimit shfrytzon sasi t madhe t truallit, rritja e mimit t truallit do t ket ndikim t dukshm n mimin e ushqimit. Pr kt arsye, mund t konstatojm se ekziston prpjestimi nj-pr-nj ndrmjet raportit t mditjeve dhe t rents w/r dhe raportit t mimit t plhurs dhe mimit t ushqimit PC/PF.

mimet e faktorve t prodhimit dhe mimet e t mirave

Pasi q prodhimi i plhurs sht me intensitet t puns, ndrsa prodhimi i ushqimit me intensitet t truallit, ekziston marrdhnia nj-pr-nj ndrmjet raportit t mditjes dhe rents w/r si dhe raportit t mimit t plhurs dhe mimit t ushqimit PC /PF; sa m i madh t jet shpenzimi relativ, aq m i madh do t jet mimi relativ i t mirs me intensitet t puns. Marrdhnia sht paraqitur me lakoren SS .


Ekonomia e vllimit, konkurrenca jo e prkryer dhe tregtia ndrkombtare. N kapitullin e tret i kemi cekur dy shkaqe, pse shtetet specializohen dhe tregtojn. S pari, shtetet dallojn ose sipas resurseve, ose sipas teknologjis dhe specializohen n prodhimin e t mirave, t cilat mund ti prodhojn n mnyr relativisht m efikase; s dyti, ekonomia e vllimit (rendimentet q rriten) kontribuojn n specializimin e secilit shtet n prodhimin e nj numri t kufizuar t t mirave dhe t shrbimeve. N tre kapitujt e fundit i kemi shqyrtuar modelet n t cilat tregtia bazohet n prparsin komparative. Me fjal tjera, dallimet ndrmjet shteteve jan shkaku i vetm i tregtis. Ky kapitull e fut nocionin e ekonomis s vllimit.Analiza e tregtis, q bazohet n ekonomin e vllimit prfshin disa probleme t caktuara, t cilat deri m tani kemi pasur sukses ti anashkalojm. Deri tani kemi supozuar se tregtia ka konkurrenc t prkryer, sikur nuk ekzistojn fitimet nga monopoli. Mirpo, n situatn e rendimenteve n rritje, ndrmarrjet e mdha shpesh kan prparsi ndaj t voglave, kshtu q n tregje dominon vetm nj ndrmarrje (monopoli), apo edhe disa ndrmarrje tjera (oligopoli). Kur ti fusim n loj t ardhurat n rritje, tregjet do t bhen me konkurrenc jo t prkryer.K AC, monopolisti do ta ket fitimin monopolist1. 1 Definicioni ekonomik i fitimit nuk sht identik me at n kontabilitet, ku secila e ardhur m e madhe se shpenzimet e puns dhe shpenzimet materiale quhet fitim. Ndrmarrja q fiton shkall m t ult t kthimit n kapitalin e vet se do t mund t fitonte n kt kapital n industrit tjera, nuk ka fitim; nga aspekti ekonomik, shkalla normale e kthimit n kapital paraqet pjesn e shpenzimeve t ndrmarrjes, e vetm kthimet m t mdha se kthimi normal paraqesin fitim.

Teoria e tregtis ndrkombtare Konkurrenca monopoliste

Fitimi monopolist ekziston rrall n praktik. Ndrmarrja q ka fitime t mdha do ti trheq konkurrentt. Pr kt arsye, situata e monopolit t pastr sht e rrall n praktik. Vrtet, struktura e zakonshme e tregut t industrive t cilat i karakterizojn ekonomit interne t vllimit kan t bjn me oligopol: disa ndrmarrje, prej t cilave sht secila me madhsi t mjaftueshme q t ndikoj n mime, por asnj nuk paraqet monopol t pakontestueshm.Analiza e prgjithshme e oligopolit sht e ndrlikuar dhe problematike, ngase politikat mimore oligopole t ndrmarrjeve jan t ndrvarura. Secila ndrmarrje n oligopol, gjat vendimit mbi mimin, do ta shqyrtoj jo vetm reagimin e konsumatorit, por gjithashtu reagimin e pritur t konkurrentit. Mirpo, kto reagime varen nga pritjet e konkurrentve pr sjelljen e ndrmarrjes, pr gj kemi nj loj t ndrlikuar n t ciln ndrmarrja tenton ti qlloj strategjit e ndrmarrjeve tjera. N vazhdim do t debatojm shkurtimisht mbi problemet e prgjithshme t rregullimit t oligopolit. Mirpo, ekziston nj rast i posam i oligopolit i quajtur konkurrenc monopoliste, q sht relativisht e thjesht t analizohet. Q nga viti 1980, modelet e konkurrencs monopolistike prdoren n mas t madhe n tregtin ndrkombtare.

N modelet e konkurrencs monopoliste ekzistojn dy supozime vendimtare me t cilat anashkalohet problemi i ndrvarsis. I pari, secila ndrmarrje sht n mundsi ti dalloj prodhimet e veta nga prodhimet e konkurrentve t vet. Me fjal tjera, pasi q konsumatort dshirojn t blejn nj prodhim t caktuar t ndrmarrjes s caktuar, kta konsumator nuk do t vrapojn n blerjen e prodhimit t ndonj ndrmarrjeje tjetr pr shkak t dallimit t vogl n mim. Dallimi i prodhimeve mundson q do ndrmarrje t ket monopol pr prodhim t caktuar brenda industris dhe pr kt sht e izoluar nga konkurrenca. I dyti, secila ndrmarrje sht marrse e mimeve q e caktojn konkurrentt e saj, pra, ndrmarrja e anashkalon ndikimin e mimit t vet n mimet e ndrmarrjeve tjera. Pasoj e ksaj sht modeli i konkurrencs monopoliste, q supozon se, edhe pse secila ndrmarrje n fakt ballafaqohet me konkurrencn e ndrmarrjeve tjera, ajo sillet si t ishte monopolist, dhe prej ktu emri i modelit.A ekzistojn n botn reale industri me konkurrenc monopoliste? Disa industri mund ta paraqesin nj aproksimacion t arsyeshm. Pr shembull, industria automobilistike n Evrop, ku prodhues t shumt (Fordi, General Motorsi, Volkswageni, Renaulti, Peugeoti, Fiati, Volvoja, e n koh t fundit edhe Nissani) ofroj shpesh automobila mjaft t ndryshm, por prapseprap konkurrent, do t mund t prshkruhej me supozimin e konkurrencs monopoliste. Mirpo, trheqsia kryesore e modelit t konkurrencs monopoliste nuk sht prputhshmria e tij me botn reale, por thjeshtsia e tij. Si do t shohim n pjesn tjetr t ktij kapitulli, modeli i konkurrencs monopoliste jep pasqyr tejet t qart se si i kontribuon ekonomia e vllimit tregtis s dyanshme t dobishme. Mirpo, para se t fillojm me analizn e tregtis, duhet ta zhvillojm modelin themelor t konkurrencs monopoliste. Pr kt arsye ta shtjellojm industrin q prbhet nga ndrmarrje t shumta. Kto ndrmarrje prodhojn prodhime t dallueshme, pra, t mira q nuk jan t njjta por jan substitute pr njri tjetrin. Secila ndrmarrje sht, pra, monopolist n kuptimin se sht ndrmarrja e vetme q e prodhon nj t mir t caktuar, por krkesa pr kt t mir varet nga numri i prodhimeve tjera t ngjashme dhe nga mimi i ndrmarrjeve tjera n industri.

Supozimet e modelit. T fillojm me prshkrimin e krkess me t ciln ballafaqohet

Ekonomia e vllimit, konkurrenca jo e prkryer dhe tregtia ndrkombtare do ndrmarrje n konkurrencn monopoliste. N prgjithsi do t prisnim se ndrmarrja do t shes m shum nse sht m e madhe krkesa e prgjithshme pr prodhimet e industris s saj dhe nse sht m i madh mimi q e kan konkurrentt e saj. N ann tjetr, mund t pritet se ndrmarrja do t shes m pak, nse industria prbhet nga nj numr i madh i ndrmarrjeve dhe nse mimi i saj sht m i lart. Barazimi i krkess me t ciln ballafaqohet ndrmarrja, dhe e cila posedon cilsit e cekura sht:

Q = S [1/n b [P - P)] (6-5)

Ku Q shnon shitjen e ndrmarrjes, shitjen e prgjithshme t industris, n numrin e ndrmarrjeve n industri, b sht konstanta q paraqet reagimin e shitjes s ndrmarrjes varsisht nga mimi i saj, P paraqet mimin q e ka llogaritur vet ndrmarrja, ndrsa Pmimin mesatar q e kan konkurrentt e saj. Barazimi 6-5 nnkupton supozimet q vijojn: nse t gjitha ndrmarrjet e kan mimin e njjt, secila prej tyre do t ket pjesmarrje n treg t barabart me 1/n. Ndrmarrja q e llogarit mimin m t lart se mimi mesatar i ndrmarrjeve tjera do t ket pjesmarrje m t ult n treg, ndrsa ndrmarrja q llogarit mimin m t vogl do ta ket pjesmarrjen m t madhe n treg.sht mir t supozohet se ndryshimi i mimit mesatar P, t cilin e llogarisin ndrmarrjet nuk ka ndikim n shitjen e prgjithshme industriale S, gjegjsisht t supozojm se ndrmarrjet mund t kontribuojn n mirbesimin e konsumatorve vetm me shpenzimin e vet. Ky sht supozim jorealist, por e thjeshtzon analizn dhe na ndihmon t prqendrohemi n konkurrencn ndrmjet ndrmarrjeve. Ky supozim para s gjithash do t thot se S sht masa e madhsis s tregut dhe se, nse t gjitha ndrmarrjet e llogarisin mimin e njjt, secila prej tyre do t shes S/n njsi. Tani do ti prkushtohemi analizs s shpenzimeve t ndrmarrjes mesatare. Ktu do t supozojm thjesht se shpenzimet e prgjithshme dhe mesatare t ndrmarrjes mesatare jan t prshkruara me barazimet (6-3) dhe (6-4).

Baraspesha e tregut.

Q ta bjm modelimin e sjelljes s industris n konkurrencn monopoliste, do t supozojm se secila ndrmarrje e ksaj industrie sht simetrike, gjegjsisht se funksioni i krkess dhe funksioni i shpenzimeve jan identike pr t gjitha ndrmarrjet (edhe nse kto prodhojn dhe shesin prodhime t dallueshme). N rast kur ndrmarrjet ve e ve jan simetrike, gjendja e industris mund t prshkruhet pa i numruar karakteristikat e t gjitha ndrmarrjeve n detaje: q ta prshkruajm industrin, e tra q duhet ta dim ka t bj me numrin e ndrmarrjeve n industri dhe me mimin q e llogarit ndrmarrja mesatare. Pr ta analizuar industrin (pr shembull, pr ti vlersuar efektet e tregtis ndrkombtare), duhet ta prcaktojm numrin e ndrmarrjeve n dhe mimin mesatar q e llogarisin ato P. Kur nj her e dim metodn e prcaktimit t n dhe P mund ta shtrojm pyetjen se si ndikon n to tregtia ndrkombtare. Metoda jon e prcaktimit t n dhe P prfshin tre hapa. (1) do ta nxjerrim raportin ndrmjet numrit t ndrmarrjeve dhe shpenzimit mesatar t ndrmarrjes mesatare. Do t Barazimi (6-5) mund t nxirret nga modeli n t cilin konsumatort kan shije t ndryshme, ndrsa ndrmarrjet prodhojn prodhime t llojllojshme pr segmentin e caktuar t tregut. Zhvillimi i ksaj qasjeje mund t gjendet n artikullin e Stephen Salopit Monopolistic competition with inside goods, Bell Journal of Economics, 10 (1979), fq. 141 - 1563 Barazimi mund t shkruhet edhe ndryshe (formula). Nse P = P, formula redukohet n Q = S/n. Nse P > P, Q < S/n, ndrsa, nse sht P < P, Q > S/n.


Tregojm se ky raport ka shenj pozitive, pra, sa m e madhe t jet ndrmarrja, aq m i vogl do t jet prodhimi i secils ndrmarrje dhe pr kt arsye shpenzimet pr njsin e prodhimit do t jen m t mdha. (2) pastaj do ta tregojm raportin ndrmjet numrit t ndrmarrjeve dhe mimit q e llogarit secila ndrmarrje, q n baraspesh duhet t jet e barabart me P. Do t tregojm se ky raport ka shenj negative: sa m e vogl t jet ndrmarrja n industri, aq m e fuqishme do t jet konkurrenca dhe ndrmarrja do t llogaris mime m t ulta. (3) n fund, do t pohojm se, kur sht mimi m i madh se mimi mesatar, ndrmarrja do t filloj t dal nga industria me shuarjen e prodhimit. Kshtu, n afat t gjat, numri i ndrmarrjeve do t prcaktohet me pikpresjen e lakores q e v n lidhje shpenzimin mesatar dhe n, si dhe lakores q v n lidhje mimin dhe n.

1. Numri i ndrmarrjeve dhe shpenzimi mesatar. N hapin e par t prcaktimit t n dhe P do t prgjigjemi n pyetjen se si varet shpenzimi mesatar i ndrmarrjes mesatare nga numri i ndrmarrjeve n industri. Pasi q t gjitha ndrmarrjet jan simetrike n kt model, n baraspesh do ta llogarisin mimin e njjt, por kur t gjitha ndrmarrjet llogarisin mimin e njjt, ashtu q P = P, barazimi (6-5) reduktohet n Q = S/n, gjegjsisht prodhimi i secils ndrmarrje Q sht i barabart me 1/n t pjesmarrjes n shitjen e prgjithshme t industris S, por, n barazimin (6-4) e kemi par se shpenzimi mesatar varet nga prpjestimi i zhdrejt i prodhimit t ndrmarrjes. Pr kt arsye, mund t konstatojm se shpenzimi mesatar varet nga madhsia e tregut dhe numri i ndrmarrjeve n industri:

AC = F / Q + c = n F/S + c (6-6)

Barazimi 6-6 na tregon se nse faktort tjer jan t pandryshueshm, ather vlen rregulli: sa m shum ndrmarrje t ket industria, shpenzimi mesatar do t jet m i lart. Kjo pr shkakun se sa m shum te ket ndrmarrje, do ndrmarrje m pak prodhon. Pr shembull, paramendoni industrin me shitje t prgjithshme me shum prej 1 milion pajisje n vjet. Nse industria prbhet nga pes ndrmarrje, secila do t shes vetm 200 mij cop, kshtu q do ndrmarrje do t ket shpenzim m t madh mesatar. Lidhja pozitive ndrmjet n dhe shpenzimit mesatar sht i paraqitur me lakoren CC n figurn 6-4.2. Numri i ndrmarrjeve dhe mimi. mimi q e llogarit ndrmarrja mesatare varet gjithashtu nga numri i ndrmarrjeve n industri. N prgjithsi mund t presim se numri m i madh i ndrmarrjeve n industri sjell konkurrenc m t fuqishme ndrmjet tyre, e me kt edhe mimi do t jet m i ult. Kjo sht e vrtet pr kt model, mirpo prova nuk sht aq e qart. Si element themelor t provs, do t tregojm se do ndrmarrje ballafaqohet me lakoren lineare t krkess t dhn me barazimin (6-1), e pastaj do ta shfrytzojm barazimin (6-2) pr ti prcaktuar mimet. Prkujtohuni se modeli i konkurrencs monopoliste supozon se do ndrmarrje i pranon mimet e konkurrentve t vet si mime t dhna, pra, secila ndrmarrje e anashkalon mundsin q, nse i ndryshon mimet, ndrmarrjet tjera gjithashtu do ti ndryshojn mimet e veta. Nse secila ndrmarrje e merr P si t dhn, lakoren e krkess (6-5) mund ta shkruajm ndryshe si

AC =F/Q+c = n F/S +c (6-7)

Ekonomia e vllimit, konkurrenca jo e prkryer dhe tregtia ndrkombtare

Ku b shnon parametrin n barazimin (6-5) q e mat reaksionin e pjesmarrjes s tregut t secils ndrmarrje n varsi nga mimi t cilin e llogarit. Vreni se ky barazim sht identik me formn e barazimit (6-1) me (S/n) + (Sb P) n vend t konstants A dhe S b n vend t koeficientit t pjerrtsis b. Nse i fusim kto vlera t reja n barazimin e t ardhurave t skajshme (6-2), ather t ardhurat e skajshme mund ti paraqesim si

MR = P Q (Sb) (6-8)

Ndrmarrjet q e maksimizojn fitimin e vet do ti prcaktojn t ardhurat e skajshme t barabarta me shpenzimin e skajshm c ashtu q

MR = P Q / (Sb) = c

Q pas rregullimit do ta jap formuln e mimit q e llogarit ndrmarrja mesatare.

P = c + Q / (S b) (6-9)

Baraspesha n tregun e konkurrencs monopoliste

Numri i ndrmarrjeve n tregun e konkurrencs monopoliste, si dhe mimet q i llogarisin, sht i prcaktuar me dy raporte. N njrn an, sa m shum t ket ndrmarrje, aq m e fuqishme do t jet konkurrenca dhe aq m i vogl do t jet mimi industrial. Ky raport sht i paraqitur me lakoren PP. N ann tjetr, sa m shum t ket ndrmarrje, secila ndrmarrje do t shes m pak, kshtu q shpenzimi mesatar do t jet m i lart. Ky raport sht paraqitur me lakoren CC. Nse sht mimi m i madh se shpenzimi mesatar (nse lakorja PP sht mbi lakoren CC), industria do t ket fitim, kshtu q ndrmarrjet e reja do t futen n industri: nse sht mimi m i vogl se shpenzimi mesatar, industria do t jet n humbje, kshtu q disa ndrmarrje do t dalin nga industria. mimi i baraspeshs dhe numri baraspeshor i ndrmarrjeve sht i prcaktuar me pikn e prerjes s lakoreve PP dhe CC, ku mimi sht i barabart me shpenzimin mesatar. Shpenzimi C dhe mimi PNumri i ndrmarrjeve n


Mirpo, edhe prpara kemi theksuar se, nse t gjitha ndrmarrjet e llogarisin mimin e njjt, t gjitha ato do ta shesin sasin Q = S/n. Duke e futur kt shprehje n barazimin (6-9) do ta fitojm raportin ndrmjet numrit t ndrmarrjeve dhe mimit t cilin e llogarit secila ndrmarrje:

P = c + 1 / (B n) (6-10)

Barazimi (6-10) na tregon se sa m shum ndrmarrje t ket n industri, aq m i vogl do t jet mimi t cilin e llogarit secila ndrmarrje. Barazimi 6-10 sht paraqitur n figurn 6-3 si lakore rnse PP.

3. Numri i baraspeshs s ndrmarrjeve. Ta shtrojm pyetjen se do t thot figura 6-3. Industrin e kemi prshkruar me dy lakore. Lakorja rnse PP tregon se numri m i madh i ndrmarrjeve n industri sjell te mimet m t ulta q i llogarit secila ndrmarrje. Ky fakt ka kuptim: sa m shum t ket ndrmarrje, konkurrenca ndrmjet ktyre ndrmarrjeve do t jet m e fuqishme. Lakorja rritse CC na tregon se sa m shum t ket ndrmarrje n industri, shpenzimet mesatare t secils ndrmarrje jan m t mdha. Edhe ky fakt, gjithashtu ka kuptim: nse numri i ndrmarrjeve rritet, shitja e secils ndrmarrje do t bie, kshtu q ndrmarrjet nuk do t jen n gjendje ta zbresin dukshm shpenzimin e vet mesatar.

Dy lakore pritn n pikn E, q i prgjigjet numrit t ndrmarrjeve n2. Rndsia e n2 qndron aty se ky paraqet numrin e ndrmarrjeve n situatn e fitimit zero t ndrmarrjeve n industri. N rast kur industria prbhet nga n2 ndrmarrje, mimi i tyre q do ta maksimizoj fitimin sht P2, q sht barazi me shpenzimin mesatar AC2. pohimi tjetr yni sht se numri i ndrmarrjeve n industri n afat t gjat i afrohet n2, kshtu q pika E e prshkruan baraspeshn afatgjate t industris. Q ta shohim se pse, t supozojm se n < n2, pr shembull, n1. N kt rast, mimi q e llogarisin ndrmarrjet do t ishte P1, ndrsa shpenzimi i tyre mesatar do t ishte vetm AC1. Pra, ndrmarrjet do t ken fitime monopoliste. Anasjelltas, t supozojm se n sht m i madh se n2, sht pr shembull, n3. Ather, mimi q e llogarisin ndrmarrjet do t ishte P3, ndrsa shpenzimi i tyre mesatar do t ishte AC3. Pr kt arsye, ndrmarrjet do t kishin humbje.

Gjat kohs, ndrmarrjet do t futeshin n industri n t ciln ka fitim, dhe do t dalin nga industria n t ciln realizohen humbjet. Numri i ndrmarrjeve do t rritet me rritjen e kohs nse i njjti sht m i vogl se n2, por do t binte nse sht m i madh se ai. Kjo do t thot se n2 sht numri i baraspeshs s ndrmarrjeve n industri, ndrsa p2 mimi i araspeshs.4 Tani e kemi zhvilluar modelin e konkurrencs monopoliste n t cilin mund ta prcaktojm numrin e baraspeshs s ndrmarrjeve dhe vlern mesatare t ciln do taKjo analiz nuk e merr n konsiderim problemin q vijon: numri i ndrmarrjeve n industri duhet t jet, kuptohet numr i plot (p.sh., 5 apo 8). Por ka ndodh n qoft se n2 na del 6,37? Prgjigja sht se n industri do t ket vetm 6 ndrmarrje, secila prej t cilave do t ket fitim monopolist, por nuk do ti nnshtrohet konkurrencs s re pr shkak t hyrjes s ndrmarrjeve t reja, nga se t gjith e dim se ndrmarrja e shtat do t jet n humbjet. N shumicn e rasteve t konkurrencs monopoliste, problemi i vlers s numrit t plot nuk sht aq i rndsishm, kshtu q do ta anashkalojm.


Llogarisin ndrmarrjet. Kt model mund ta shfrytzojm pr t br konstatime t rndsishme mbi rolin e ekonomis s vllimit n tregtin ndrkombtare. Por, para ksaj duhet ti prmendim disa kufizime t modelit t konkurrencs monopoliste.

Kufizimet e modelit t konkurrencs monopoliste

Modeli i konkurrencs monopoliste prfshin disa elemente kye t tregut, n t cilat ekzistojn ekonomit e vllimit, e me kt edhe konkurrenca jo e prsosur. Mirpo, vetm disa industri mund ti prshkruajm mir me konkurrencn monopoliste. Shumica e strukturave t tregut kan t bjn me oligopolin e nj grupi t vogl t ndrmarrjeve, ku vetm disa ndrmarrje i konkurrojn njra tjetrs. N kt situat, supozimi ky i modelit t konkurrencs monopoliste, q ka t bj me sjelljen e secils ndrmarrje sikur t ishte monopol i pastr, nuk do t vlej. N vend t ksaj, ndrmarrjet do t jen t vetdijshme se vendimet e tyre do t ndikojn n vendimet e ndrmarrjeve tjera, kshtu q kt fakt do ta marrin parasysh gjat marrjes s vendimeve. N situatn e oligopolit ekzistojn dy lloje kryesore t sjelljes, q nuk paraqiten n supozimet e modelit t konkurrencs monopoliste. E para ka t bj me marrveshjet sekrete. Secila ndrmarrje do ta mbaj mimin m lart se mimi q n shikim t par e maksimizon fitimin pr shkak t mendimit se edhe ndrmarrjet tjera do ta bjn t njjtn gj; pasi q fitimi i secils ndrmarrje sht m i madh, nse konkurrentt e llogarisin mimin m t madh, ky mendim do ta rris fitimin e t gjitha ndrmarrjeve (n llogari t konsumatorve).

Marrveshja sekrete mund t arrihet me marrveshje t drejtprdrejt (gj q paraqet vepr penale n Shtetet e Bashkuara t Ameriks) apo me strategji t koordinuara n heshtje, q i mundsojn njrs ndrmarrje rolin e udhheqsit mimor t tr industris. Ndrmarrjet mund t jen, gjithashtu, t kyura n sjellje t marrveshjes, gjegjsisht do t bjn dika q n shikim t par e zvoglon fitimin, por ndikon n sjelljen e konkurrentve n drejtim t dshiruar. Pr shembull, ndrmarrja mund ta rris kapacitetin prodhues, por mos ta shfrytzoj at, n mnyr q ti largoj konkurrentt e mundshm nga hyrja n industrin e saj. Mundsia e ekzistimit t marrveshjes sekrete dhe t sjelljes strategjike e bn analizn e oligopolit m t ndrlikuar. Nuk ekziston model i gjithpranueshm i sjelljes oligopole, gj q e bn problematik modelimin e tregtis n industrin monopoliste.Qasja e konkurrencs monopoliste sht trheqse, pasi q i anashkalon kto ndrlikueshmri. Ndonse nuk do t marr parasysh disa karakteristika t bots reale, modeli i konkurrencs monopoliste sht i pranuar si mnyr e marrjes n konsiderim e rolit t ekonomis s vllimit n ekonomin ndrkombtare.

Konkurrenca monopoliste dhe tregtia

Zbatimi i modelit t konkurrencs monopoliste n tregti bazohet se tregtia e zmadhon madhsin e tregut. N industrit, ku sht prezente ekonomia e vllimit, llojllojshmria e t mirave q i prodhon shteti, si dhe vllimi i prodhimtaris s tij kufizohen me madhsin e tregut. Me tregtin ndrshtetrore dhe me formsimin e tregut t lidhur botror q sht m i madh se do treg i veant shtetror, shtetet mund ti zvoglojn kufizimet e prmendura. Secili vend mund t specializohet n prodhimtarin e disa prodhimeve n raport me numrin


E prodhimeve q prodhohen n munges t tregtis; sidoqoft, me blerjen e t mirave q nuk i prodhon, nga shtetet tjera, secili shtet njkohsisht do ta rris llojllojshmrin e t mirave pr konsum. Pasoj e ksaj sht se tregtia sjell dobi t dyanshme edhe n rastin kur vendet nuk dallohet pr nga sasia e resurseve apo teknologjia. T supozojm pr shembull, se bota prbhet prej dy shteteve, secili prej tyre me tregun e automobilave prej 1 milion automobilash. Me tregti, kto shtete mund ta krijojn tregun e prbashkt prej 2 milion automobilash. N kt treg t prbashkt mund t prodhohet llojllojshmri m e madhe e automobilave me shpenzim m t ult mesatar se sa n secilin treg ve e ve. Modeli i konkurrencs monopoliste mund t prdoret pr t treguar se tregtia e prmirson kompromisin ndrmjet vllimit dhe llojllojshmris me t ciln ballafaqohet shteti i caktuar. S pari do t tregojm, se si, n modelin e konkurrencs monopoliste, tregjet e mdha ojn kah shpenzimet m t vogla mesatare dhe kah mundsia e prodhimit t t mirave t llojllojshme. Me aplikimin e ktyre rezultateve n tregtin ndrkombtare do t shohim se tregtia e krijon tregun botror q sht m i madh se cilido treg shtetror i cili e formon at. Pr kt arsye, lidhja e tregjeve me tregtin ndrkombtare ka efekt t njjt, si rritja e tregut t shtetit t caktuar.

Efektet e rritjes s madhsis s tregut

Madhsia e tregut ndikon n numrin e ndrmarrjeve n industri me konkurrenc monopoliste dhe n mimet q i llogarisin kto ndrmarrje. N tregun m t madh, zakonisht do t ekzistojn ndrmarrje m t mdha kshtu q edhe shitja sipas ndrmarrjes do t jet m e madhe; konsumatorve n tregun m t madh do tu ofrohen mime m t ulta dhe llojllojshmri m e madhe e prodhimeve se sa konsumatorve n tregun m t vogl. Q ta shohim kt fakt n kontekstin e modelit ton, ta shikojm prsri lakoren CC n figurn 6-3 q tregon se shpenzimi mesatar i ndrmarrjes do t jet m i madh nse n industri veprojn m shum ndrmarrje. Definicioni i lakores CC sht i dhn me barazimin 6-6:AC = F/Q + c = n F/S + c

Me analizimin e ktij barazimi shohim se rritja e shitjes s prgjithshme S do ta zvogloj shpenzimin mesatar pr do numr t dhn t ndrmarrjeve n pr shkak se, nse tregu rritet e numri i ndrmarrjeve mbetet konstant, shitja e ndrmarrjeve do t rritet, ndrsa shpenzimi mesatar i secils ndrmarrje do t bie. Nse i krahasojm dy tregje, njrin me S m t madh se te tjetri, lakorja CC n tregun m t madh do t jet nn lakoren CC n tregun m t vogl. Njkohsisht, lakorja PP n figurn 6-3, q e bie n lidhje mimin e llogaritur nga ndrmarrja dhe numrin e ndrmarrjeve nuk do t lviz. Definicioni i ksaj lakoreje sht dhn me barazimin (6-10):

P = c + 1 / b n

Madhsia e tregut nuk paraqitet n kt barazim, kshtu q rritja e S e lviz lakoren PP.Figura 6-4 e prdor kt informat pr ta paraqitur efektin e rritjes s madhsis s tregut n baraspeshn afatgjate. Fillimisht, baraspesha sht n pikn 1, me mimin


P1 dhe me numrin e ndrmarrjeve n1. Rritja e madhsis s tregut, e matur me shitjen industriale S, e lviz lakoren CC teposht prej CC1 n CC2, por nuk ka efekt n lakoren PP. Baraspesha e re sht n pikn 2; numri i ndrmarrjeve sht rritur prej n1 n n2, ndrsa mimi ka rn prej P1 n P2. Natyrisht, konsumatort do t dshironin t jen pjes e tregut m t madh, m par se e tregut m t vogl. N pikn 2 sht n dispozicion llojllojshmri m e madhe e prodhimeve q shiten me mim m t ult se n pikn 1.

Dobit nga integrimi i tregut: shembull numerik

Tregtia ndrkombtare mund t krijoj tregje m t mdha. Efektet e tregtis n mim, n shitje dhe n llojllojshmri t prodhimeve t disponueshme mund t paraqiten me shembullin specifik numerik. Paramendoni se automobilat prodhohen n industrin n t ciln sundon konkurrenca monopoliste. Lakorja e krkess me t ciln ballafaqohet secili prodhues i automobilave mund t prshkruhet me barazimin (6-5), me b = 1/30 000 (kjo vler nuk ka ndonj rndsi t posame, sht e zgjedhur vetm pr ta lehtsuar t kuptuarit e shembullit). Pr kt arsye, krkesa me t ciln ballafaqohet secili prodhues sht e dhn n baraziminQ = S [1/n (1/30000) * (P- P)],

Efektet e rritjes s tregut

Rritja e madhsis s tregut i mundson secils ndrmarrje, n rast se faktort tjer jan t pandryshuar, prodhimtari m t madhe e pr kt edhe shpenzim m t ult mesatar. Ky fakt sht paraqitur me lvizjen e lakores CC teposht, prej CC1 n CC2. Pasoja shihet n rritjen e njkohshme t numrit t ndrmarrjeve (e me t edhe llojllojshmris s t mirave q jan n dispozicion) si dhe me zbritjen e mimeve t secils ndrmarrje.Shpenzimi, C dhe mimi, PNumri i ndrmarrjeve, n


mimi i automobilave n mija dollarmimi i automobilave n mija dollarmimi i automobilave n mija dollarNumri i ndrmarrjeve, nNumri i ndrmarrjeve, nNumri i ndrmarrjeve, n(a) Atdheu(b) Shteti i Jashtm(c) Tregu i rrjetzuar

Baraspesha n tregun e automobilave

(a) tregu n Atdhe: me madhsi t tregut prej 900 000 automobilash, baraspesha n tregun e Atdheut prcaktohet me pikprerjen e lakoreve PP dhe CC, me 6 ndrmarrje dhe me mim industrial prej 10 000 $ pr automobil.

(b) tregu n Shtetin e Jashtm: me madhsi t tregut prej 1,6 milion automobilash n baraspeshn e tregut do t mbesin tet ndrmarrje q do ta llogarisin mimin industrial prej 8750$ pr automobil.

(c) tregu i rrjetzuar: me lidhjen e tregjeve krijohet tregu me madhsi prej 2,5 milion automobilash. N kt treg do t ekzistojn 10 ndrmarrje, ndrsa mimi i baraspeshs pr automobil do t jet 8000$.


Ku Q paraqet numrin e automobilave t shitur t ndrmarrjes mesatare, shitje shitjen e prgjithshme t industris, n numrin e ndrmarrjeve, P mimin q e llogarit ndrmarrja dhe P mimin mesatar t ndrmarrjeve tjera. Gjithashtu do t supozojm se funksioni i shpenzimeve t prodhimit t automobilave sht prshkruar me barazimin (6-3) me shpenzime fikse F = 750 000 000 $ dhe me shpenzim t skajshm c = 5000$ pr 1 automobil (kto vlera jan marr vetm pr shkak t zgjidhjes s prshtatshme): shpenzimi i prgjithshm sht 750 000 000 + (5000 Q).Pr kt arsye, shpenzimi mesatar sht:AC = (750 000 000 / Q) + 5000.Tani t supozojm se n bot jan dy shtete: Atdheu dhe Shteti i Jashtm. Atdheu shet 900 000 automobila n vjet, ndrsa Shteti i Jashtm 1,6 milion automobila. Pr momentin t supozojm se kto dy shtete kan shpenzime t njjta t prodhimit. Pasi q shpenzimi mesatar pr njsi t prodhimit sht 10000 dollar dhe sht i barabart me mimin, fitimi monopolist nuk ekziston. Pra, secila nga 6 ndrmarrjet me prodhim prej 150 000 automobilash dhe me shitjen e secilit automobil me mim prej 10 000 dollarsh, paraqet baraspeshn afatgjate n tregun e Atdheut.

Ekonomia e vllimit dhe prparsia komparative

Shembulli yn i industris me konkurrenc monopoliste nuk flet shum pr mostrn e tregtis q paraqitet si pasoj e ekonomis s vllimit. Modeli supozon se shpenzimi i prodhimit sht i njjt n t dy shtetet dhe se tregtia zhvillohet pa shpenzime. Kto supozime do t thon se, ndonse e dim se n tregun e lidhur do t ekzistojn 10 ndrmarrje, nuk mund t themi se ku do t jen t vendosura ato. Pr shembull, katr prej tyre do t mund t gjendeshin n Atdhe, e 6 n Shtetin e Jashtm, ndonse sht e mundshme q, sa i prket shembullit, t gjitha dhjet ndrmarrjet t jen t vendosura n Shtetin e Jashtm (apo n Atdhe). Q t mund t themi di m shum pr tregun, n t cilin ekzistojn 10 ndrmarrje, sht e domosdoshme q t zgjerohet korniza e baraspeshs parciale t ciln e kemi shqyrtuar deri tani dhe t mendohet se bashkpunimi i ndrsjellt i ekonomive t vllimit dhe i prparsis komparative e prcakton mostrn e tregtis ndrkombtare. Pr kt arsye, ta paramendojm botn e cila, si edhe deri tani, prbhet prej dy shtetesh: Atdheut dhe Shtetit t Jashtm. Secili prej ktyre dy shteteve i ka dy faktor t


Prodhimit : kapitalin dhe punn. T supozojm se Atdheu ka raport m t madh t kapitalit dhe puns se Shteti i Jashtm, gjegjsisht se Atdheu sht shtet me bollk t kapitalit. Gjithashtu t supozojm se n secilin shtet ekzistojn dy industri: industria e plhurs dhe industria e ushqimit, ku industria e plhurs n prodhimtarin e vet shfrytzon n mnyr m intensive kapitalin. Dallimi i ktij modeli dhe modeli i proporcioneve t faktorve nga kapitulli i katrt qndron aty se tani supozojm se industria e plhurs ka konkurrenc jo t prkryer q e prodhon prodhimin homogjen. N vend t ksaj, bhet fjal pr industrin me konkurrenc monopoliste n t ciln ndrmarrjet e shumta prodhojn prodhime t dallueshme. Pr shkak t ekzistimit t ekonomis s vllimit, asnjri shtet nuk sht n mundsi ta prodhoj spektrin e tr t prodhimeve nga plhura; pr kt arsye, ndonse t dy shtetet mund ti prodhojn disa prodhime nga plhura, ato do t prodhojn prodhime t ndryshme.

Karakteristikat e konkurrencs monopoliste n industrin e plhurs e bjn mostrn e tregtis dukshm t ndryshme. Dallimin mund ta shohim m s miri nse supozojm se sektori i lkurs nuk sht sektor me konkurrenc monopolistte. Nse plhura nuk sht sektor i prodhimeve t dallueshme, nga kapitulli i katrt e dim se si do t duket mostra e tregtis. Pasi q Atdheu sht i pasur me kapital, ndrsa plhura sht prodhim intensiv i kapitalit, Atdheu do t ket ofert relativisht m t madhe t plhurs dhe pr kt arsye do ta eksportoj plhurn e do ta importoj ushqimin. Thn n mnyr figurative, kt mostr t tregtis mund ta paraqesim me diagramin n figurn 6-6. Gjatsia e shigjetave paraqet vllimin e tregtis n secilin kah: figura tregon se Atdheu do ta eksportonte plhurn, vlera e t cils do t ishte e barabart me importin e ushqimit. Nse supozojm se plhura sht sektor me konkurrenc monopoliste (prodhimi i njrs ndrmarrje, dallohet nga prodhimi i secils ndrmarrje tjetr), Atdheu edhe m tutje do t jet neto eksportues i plhurs, por importues i ushqimit. Mirpo, ndrmarrjet e Shtetit t Jashtm n sektorin e plhurs do ti prodhojn prodhimet e ndryshme q i prodhojn ndrmarrjet n Atdhe. Pasi q disa konsumator n Atdhe do t dshironin t blinin prodhime t llojllojshme nga Shteti i Jashtm, Atdheu, ndonse me tepric n shkmbimin e plhurs, do t importoj, por edhe do t eksportoj brenda industris s plhurs. Tregtia botrore n modelin e konkurrencs monopoliste prbhet prej dy pjessh. Do t ekzistoj tregtia e dyanshme brenda sektorit t plhurs. Ky kmbim i plhurs pr veshje quhet tregti brendaindustriale. Pjesa tjetr e tregtis ka t bj me kmbimin e

Tregtia n bot n munges t rendimenteve n rritje

N bot ku mungon ekonomia e vllimit do t ekzistonte kmbimi i thjesht i plhurs me ushqimin.Atdheu (vend me bollk t kapitalit)Shteti i Jashtm (vend me bollk t puns)PlhuraUshqimi


Plhurs pr ushqim, q quhet tregti ndrindustriale.Vreni katr elemente t rndsishme t ksaj mostre t tregtis:

1. Tregtia ndrindustriale (kmbimi i plhurs me ushqim) reflekton prparsin komparative. Mostra e tregtis ndrindustriale ka t bj me faktin se Atdheu si shtet me bollk t kapitalit, do t jet neto eksportues t plhurs, prodhimi i s cils sht me intensitet t kapitalit, por neto importuesi i ushqimit, prodhimi i t cilit sht me intensitet t puns. Pr kt arsye, prparsia komparative luan edhe m tutje rol t madh n tregtin ndrkombtare.

2. Tregtia brendaindustriale (kmbimi i plhurs me veshje) nuk e reflekton prparsin komparative. Ndonse shtetet do t ken raport t njjt ta kapitalit t puns, ndrmarrjet e tyre do t vazhdonin t prodhonin prodhime t dallueshme, e krkesa e konsumatorve pr prodhime nga jasht do t krijonte edhe m tutje tregtin brendaindustriale. Ekonomia e vllimit paraqet element q i frikson vendet pr ta prodhuar tr spektrin e prodhimeve n mnyr t pavarur, pr at arsye ekonomia e vllimit paraqet burim t pavarur t ekzistimit t tregtis ndrkombtare.

3. Mostra e tregtis brendaindustriale sht e paparashikueshme. Nuk kemi thn asgj pr faktin se cili shtet i prodhon cilat t mira brenda sektorit t plhurs, ngase modeli nuk ka mundsi t na e paraqes mostrn e tregtis brendaindustriale. E gjitha q e dim sht se shtetet do t prodhojn prodhime t dallueshme. Pasi q historia dhe rastsit i prcaktojn detajet mbi mostrn e tregtis, elementi i parashikueshm i mostrs s tregtis sht karakteristik e domosdoshme e ekonomis botrore n t ciln sht prezent ekonomia e vllimit. Mirpo, vreni se parashikueshmria nuk ka t bj me mostrn e prgjithshme t tregtis. Derisa mostra e sakt e tregtis brendaindustriale e sektorit t plhurs sht sipas dshirs, mostra e tregtis ndrindustriale ndrmjet industris s plhurs dhe industris s ushqimit sht e prcaktuar me dallimet ndrmjet shteteve.

4. Rndsia relative e tregtis brendaindustriale dhe ndrindustriale varet nga ngjashmria e shteteve.

Tregtia n prezenc t rendimenteve n rritje dhe t konkurrencs monopoliste

Ndonse sht plhura industri me konkurrenc monopoliste, Atdheu dhe Shteti i Jashtm do t prodhojn prodhime t dallueshme. Si pasoj, madje edhe n rastin kur sht Atdheu neto eksportues i plhurs, ai do t importoj dhe t eksportoj prodhime fabrikore, q do t kontribuoj n krijimin e tregtis ndrindustriale.Shteti i Jashtm (vend me bollk t puns)Atdheu (vend me bollk t kapitalit)PlhuraUshqimiTregtia ndrindustrialeTregtia brendaindustriale


Puns n Atdhe dhe n Shtetin e Jashtm, ather tregtia ndrindustriale do t jet m e vogl, ndrsa ajo brendaindustriale, e bazuar n ekonomin e vllimit, do t mbisundoj. N ann tjetr, nse raportet e kapitalit dhe puns dallojn dukshm, kshtu q, pr shembull, Shteti i Jashtm specializohet plotsisht n prodhimtarin e ushqimit, tregtia brendaindustriale, e bazuar n ekonomin e vllimit, nuk do t ekzistoj. E tr tregtia do t bazohet n prparsin komparative.

Rrzimi i planifikuar i mimeve (angl. Dumping)

Modeli i konkurrencs monopoliste na ndihmon t kuptojm se si rendimentet q rriten kontribuojn n krijimin e tregtis. Mirpo, si e kemi cekur m sipr, ky model nuk merr parasysh ngjarje t shumta q mund t ndodhin n rast kur ndrmarrjet bashkpunojn n konkurrencn jo t prkryer. Ndonse merr parasysh faktin se konkurrenca monopoliste sht pasoj e domosdoshme e ekonomis s vllimit, analiza e konkurrencs monopoliste nuk prqendrohet n pasojat e mundshme t konkurrencs ndrkombtare n tregtin ndrkombtare.N fakt, konkurrenca jo e prkryer ka pasoja t rndsishme n tregtin ndrkombtare. M e rndsishmja nga ato ka t bj me faktin se ndrmarrjet nuk e llogarisin medoemos mimin e njjt pr t mirat q eksportohen dhe pr ato q u shiten blersve vendor.

Ekonomia e rrzimit t planifikuar t mimeve

N tregjet me konkurrenc jo t prkryer, ndrmarrjet shpesh llogarisin nj mim pr t mirn q e eksportojn dhe mimin tjetr pr t mirn e njjt q shitet n tregun vendor. N prgjithsi, praktika e llogaritjes s mimeve t ndryshme pr blers t ndryshm quhet diskriminimi mimor. Forma m e shpesht e diskriminimit mimor n tregtin ndrkombtare ka t bj me rrzimin e planifikuar t mimit (angl. dumping), praktikn e mimeve sipas t cils ndrmarrja e llogarit mimin m t ult pr t mirat pr eksport se sa pr t mirat e njjta q i shet n tregun vendor. Rrzimi i planifikuar paraqet pyetje problematike t politiks tregtare, n t ciln shikohet si n praktik jo t ndershme, pr arsye ajo u nnshtrohet rregullave dhe dnimeve t posame. Pr konfliktet politike rreth rrzimit t planifikuar t mimeve do t diskutojm n kapitullin e nnt. Pr tani, do ta prezantojm analizn e tij themelore ekonomike. Rrzimi i planifikuar i mimeve do t paraqitet nse plotsohen dy kushte. S pari, industria duhet t ket konkurrenc jo t prkryer, kshtu q ndrmarrjet nuk i pranojn mimet si t dhna, por i caktojn ato. S dyti, tregjet duhet t jen t segmentuara, kshtu q banort vendor nuk mund ti blejn, thjesht, t mirat q eksportohen. Me kto kushte, ndrmarrja monopoliste mund t prfitoj nga dukuria e prmendur.

Shembulli do t na tregoj se si rrzimi i planifikuar i mimeve mund ta paraqes strategjin e maksimizimit t fitimit. Paramendoni ndrmarrjen q momentalisht i shet 1000 njsi t t mirs n tregun vendor dhe 100 n tregun e jashtm. Me shitjen momentale t t mirs me mim prej 20$ pr njsi n tregun vendor, ajo fiton vetm 15$ pr njsi t t mirs s shitur n eksport. Mund t konstatojm se shitja shtes n tregun vendor do ti paguhet ndrmarrjes m shum se sa eksporti shtes.


Mirpo, t supozojm se rritja e prodhimit pr nj njsi n cilindo treg do t krkonte zvoglimin e mimit pr 0,01 $. Zvoglimi i mimit vendor pr nj peni do ta rris shitjen pr nj njsi duke i zmadhuar t ardhurat pr 19,99 dollar, apo duke i zvogluar t ardhurat nga shitja e 1000 njsive q jan shitur me mim prej 20 $ n 10 $. Kshtu t ardhurat e skajshme nga shitja shtes e njsis jan vetm 9,99$. N ann tjetr, me zbritjen e mimeve t llogaritur pr blersit e jashtm e me kt me rritjen e eksportit pr nj njsi, drejtprdrejt do t rriteshin t ardhurat pr vetm 14,99 $. Mirpo, shpenzimi indirekt i t ardhurave t zvogluara pr shitjen e 100 njsive, q do t shiteshin me mimin fillestar do t ishte vetm 1 $, kshtu q t ardhurat e skajshme nga shitja e eksportit do t jen 13,99$. Pr kt arsye do t ishte m me fitim n kt rast sikur t rritej eksporti, e jo shitja vendore, ndonse sht mimi i t mirs pr eksport m i ult. Ky shembull mund t shndrrohet me nxitjen e llogaritjes s mimit m t ult pr shitjen vendore, e jo pr at t jashtme. Mirpo, diskriminimi mimor n dobi t eksportit sht shum m i shpesht. Pasi q tregjet ndrkombtare nuk jan plotsisht t rrjetzuara pr shkak t ekzistimit t shpenzimeve t transportit dhe kufizimeve mbrojtse tregtare, ndrmarrjet vendore shpesh e kan pjesmarrjen m t madhe n tregun vendor se n at t jashtm. Kjo do t thot se politika mimore e tyre do t ket efekt m t fuqishm n shitjen e tyre t jashtme se n at vendore. Ndrmarrja me pjesmarrje n treg prej 20% nuk duhet ta zbres mimin pr ta dyfishuar shitjen e vet, pr dallim nga ndrmarrja q ka pjesmarrje prej 80%, kshtu q ndrmarrjet jan t mendimit se kan fuqi m t vogl monopoliste dhe se kan nxitje m t madhe pr ruajtjen e mimeve t ulta n shitjen e eksportit, se sa n at vendore.Figura 6-8 tregon shembull grafik t rrzimit t planifikuar t mimeve. Figura e paraqet industrin n t ciln ekziston nj monopol vendor. Ndrmarrja shet prodhime n dy tregje: n tregun vendor, q ballafaqohet me lakoren e krkess DDOM dhe n tregun e eksportit. N tregun e eksportit do t supozojm se shitja sht me ndjeshmri t prkryer n ndryshimin e mimeve q i llogarit ndrmarrja, gjegjsisht se ndrmarrja mund t shes sado q t doj me mimin PFOR. Vija horizontale PFOR paraqet lakoren e krkess pr shitje n tregun e jashtm. Do t supozojm se tregjet jan t segmentuara, kshtu q ndrmarrjet mund ta llogarisin mimin m t lart pr t mira q i shesin n tregun vendor prej mimeve t i llogarisin pr eksport. MC sht lakorja e shpenzimit t skajshm t prodhimit q mund t shitet n cilindo treg. Pr ta maksimizuar fitimin, ndrmarrja do t prodhoj sasin tek e cila jan t ardhurat e skajshme t barabarta me shpenzimet e skajshme n secilin treg. T ardhurat e skajshme nga shitja vendore jan t paraqitura me lakoren MRFOR, q qndron n DDOM. Shitja e eksportit zhvillohet me mimin konstant PFOR, kshtu q t ardhurat e skajshme nga eksporti pr nj njsi shtes jan saktsisht t barabarta me PFOR. Q t jen i barabart shpenzimi i skajshm me t ardhurat e skajshme n t dy tregjet, sht e domosdoshme t prodhohet sasia QMONOPOLY, t shitet QDOM n tregun vendor dhe t eksportohet QMONOPOLY QDOM.7 Shpenzimi i prodhimit t njsis shtes n at rast sht i barabart me PFOR, t Ndoshta duket se monopolisti duhet t shes n tregun vendor sasin n t ciln priten MC dhe MRDOM. Mirpo, prkujtohuni se monopolisti e prodhon sasin QMONOPOLY, q do t thot se shpenzimi i prodhimit t njsis sht PFOR, si n rastin kur ajo njsi i destinohet shitjes vendore, si n rastin pr tregun e jashtm. Gjithashtu, shpenzimi i prodhimit t njsis duhet t jet i barabart me t ardhurat shtes. MC dhe MRDOM priten n at sasi t ciln ndrmarrja do ta prodhonte sikur t mos kishte mundsi t eksportit. Por, ky fakt nuk sht i rndsishm.


Ardhurat e skajshme nga eksporti q jan gjithashtu t barabarta me t ardhurat e skajshme nga shitja vendore. Pr mimin PDOM n tregun vendor krkesa do t jet QDOM. Ky mim sht m i madh se mimi i eksportit PFOR. Pr kt arsye, ndrmarrja vrtet n mnyr t planifikuar i rrzon mimet duke shitur m lir n Shtetin e Jashtm se n vend. N t dy shembujt numerik dhe n figurn 6-8, shkaku se pse ndrmarrja vendos pr rrzimin e mimeve ka t bj me dallimin n reaksionin e shitjes n mim n tregun e eksportit dhe me mimin n tregun vendor. N figurn 6-8 supozojm se ndrmarrja mund ta rris eksportin pa zbritjen e mimit, kshtu q t ardhurat e skajshme jan t barabarta me mimin n tregun e eksportit. Prkundr ktij supozimi, shitja e rritur n tregun vend

Tregtia nderkombetare dhe e drejta investive

Law

Transcript of Tregtia nderkombetare dhe e drejta investive