ხუდონისჰიდროელექტროსადგურისპ�...

ხუდონისჰიდროელექტროსადგურისპროექტისგარემოზე ზემოქმედებისშეფასება, წინასწარი ვარიანტი

Trans Electrica Ltd., 2013

ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტი (702 მეგავატი)

გარემოზე ზემოქმედების შეფასება

დამატებითი დანართები

ნაწილი I

დამკვეთი:

შემსრულებელი:

ივლისი, 2013 წ.

წინასწარი ვარიანტი

ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება


დანართები

დამატებითი დანართი 1. ჰიდრორესურსების გამოყენების ტენდენცია მსოფლიოში

დამატებითი დანართი 2. გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული გეგმა

დამატებითი დანართი 3. გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში

დამატებითი დანართი 4. გეოლოგიური რეკოგნოსცირების უბნები

დამატებითი დანართი 5. ხუდონის წყალსაცავის დალამვის პროგნოზი

დამატებითი დანართი 6. კაშხლის საპროექტო და კონსტრუქციული გაანგარიშება

დამატებითი დანართი 7. რისკი და უსაფრთხოება

- კაშხლის გარღვევით გამოწვეული ტალღის მათემატიკურიმოდელირება

- ხუდონჰესის პროექტის საგანგებო სიტუაციაში სამოქმედოგეგმის მოსამზადებელი მასალების დამუშავება

- ენგურის კაშხლის შესაძლო ავარიის პროგნოზირება

დამატებითი დანართი 8. ენგურჰესის წყალსაცავისა და ჩამქრობი ჭის ბათიმატიკური

კვლევა



დამატებითი დანართი 1.

ჰიდრორესურსების გამოყენების ტენდენცია მსოფლიოში




გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული გეგმა




გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში




გეოლოგიური რეკოგნოსცირების უბნები




ხუდონის წყალსაცავის დალამვის პროგნოზი




კაშხლის საპროექტო და კონსტრუქციული გაანგარიშება




რისკი და უსაფრთხოება



დანართი 8.

ენგურჰესის წყალსაცავისა და ჩამქრობი ჭის ბათიმატიკური კვლევა

Trans Electrica Ltd., 2013 1

დამატებითი დანართი1.0

ჰიდრორესურსების გამოყენების ტენდენცია მსოფლიოში მსოფლიოში ელექტროენერგიის მოხმარების ტემპები საკმაოდ მაღალია; მაგალითად, საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენეტოს (IEA) პროგნოზით, 2000 წლის შემდეგ ელექტროენერგიის მოხმარება 2010 წლისათვის 15 ტრილიონი კვტ.სთ-დან 21-მდე გაიზარდა და ზრდის ეს ტენდენცია მომდევნო წლებშიც შენარჩუნდება. აქვე აღსანიშნავია, რომ CO2- ის ემისიის წლიური მოცულობა 2009 წლისათვის 23,000 მლნ. ტონიდან 28,999 მლნ. ტონამდე გაიზარდა, რაც შემაშფოთებელ ტენდენციად არის მიჩნეული. ვინაიდან CO2- ის ემისია ენერგეტიკის სექტორში ძირითადად თბოსადგურების ფუნქციონირებასთან არის დაკავშირებული, შესაბამისად, უფრო აქტუალური ხდება ჰიდრორესურსების გამოყენება და ჰიდრორესურსების ათვისებისკენ მისწრაფება ცხადი სახით არის ასახული მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების ენერგეტტიკული სისტემების სტრუქტურაში. The International Journal on Hydropower & Dams1-ის თანახმად, მსოფლიოს თეორიული ჰიდროპოტენციალი შეფასებულია 40,204,865 გვტ.სთ-ით, ტექნიკურად განხორციელებადი - 14,606,559 გვტ.სთ-ით და ეკონომიკურად განხორციელებადი - 8,721,093 გვტ.სთ-ით. სულ, მსოფლიოს მასშტაბით ფუნქციონირებს 25,000-ზე მეტი სხვადასხვა სიმძლავრის ჰესი. პოტენციალის ტერიტორიულად შეფასება მოცემულია ცხრილში 1.3-1. ცხრილი 1.3-1. მსოფლიოს ჰიდროპოტენციალი

რეგიონი თეორიული პოტენციალი

(გვტ.სთ)

ტექნიკულად განხორციელებადი პოტენციალი

(გვტ.სთ)

ეკონომიკურად განხორციელებად

ი პოტენციალი (გვტ.სთ)

ფაქტობრივი (გვტ.სთ)

ფაქტობრივი გამოყენება %-

ში (ეკონომიკურად

განხორციელებადთან მიმართებაში)

აფრიკა 2,506,511 1,183,826 779,223 104,713 13.4

აზია 19,717,141 7,684,990 4,477,937 1,367,783 30.5

ავსტრალია და ოკეანეთი

657,984 185,012 88,700 37,135 41.9

ევროპა 2,829,939 1,038,430 779,698 559,763 71.8

ჩრდილოეთ ამერიკა

7,600,775 1,907,776 1,058,742 654,308 61.8

სამხრეთ ამერიკა

6,892,515 2,606,559 1,536,794 685,959 44.6

1 Published/Hosted by Aqua Media International. ISSN: 1352-2523.


სულ 40,204,865 14,606,593 8,721,094 3,409,661 39.7

როგორც ცხრილიდან ჩანს, განვითარებული რეგიონების მიერ ჰიდროპოტენციალის გამოყენების მაჩვენებელი საკმაოდ მაღალია და ამჟამად კვლავ მიმდინარეობს მისი აქტიური ათვისება. ჰიდროპოტენციალის ათვისების მიმდინარეობა მოცემულია ცხრილში 1.3-2. ცხრილი 1.3-2. ჰიდროპოტენციალის ათვისების მიმდინარეობა მსოფლიოში

რეგიონი დადგმული სიმძლავრე

(მგვტ)

მიმდინარე მშენებლობა (მგვტ)

პროექტირების სტადიაში (მგვტ)

დადგმული სიმძლავრის ზრდა %-

ში მშენებლობის შემდეგ

აფრიკა 24,646 12,891 28,248 52.3/166.9

აზია 411,104 123,724 185,310 30.1/75.2

ავსტრალია და ოკეანეთი

13,371 117 420 0.88/4.0

ევროპა 177,702 4,683 16,118 2.6/11.7

ჩრდილოეთ ამერიკა

169,585 7,912 24,675 4.7/19.2

სამხრეთ ამერიკა 140,926 32,818 60,958 23.3/66.5

სულ 937,334 182,145 315,729 19.8/53.4

მიმდინარე მშენებლობები ძირითადად გათვალისიწინებულია კაშხლიანი ჰესებით. დღეისათვის მსოფლიოში მიმდინარეობს, 330-ზე მეტი 60 მ და მეტი სიმაღლის სხვადასხვა ტიპის კაშხლიანი ჰესის მშენებლობა. იმ შემთხვევაში, თუ ბოლო წლებში ეკონომიკურად განხორციელებადი ჰიდროპოტენციალის ათვისება მოხდება, დღეს არსებული CO2-ის გაფრქვევის შემცირება, დაახლოებით, 7.2%-ით არის მოსალოდნელი (ენერგიის მოხმარების ზრდის პროგნოზის გამართლების შემთხვევაში). ევროპის ქვეყნებში სხვადასხვა სიმძლავრის ჰესების რაოდენობა შეადგენს, დაახლოებით, 2,500-ს, რომელთა წყალსაცავების საერთო მოცულობა, დაახლოებით, 211.6 მლრდ. მ3-ია, ხოლო წყალსაცავების სარკის ფართობი – 15,575 კმ2. შედარების მიზნით, შესაძლოა, განვიხილოთ შვეიცარია, რომლის ტერიტორია შეადგენს 41,285 კმ2-ს, მოსახლეობა კი – 7.6 მლნ-ს. მისი შიდა პროდუქტი GDP, დაახლოებით, 321 მლრდ. აშშ დოლარია, ერთ სულზე კი – 45,265 აშშ დოლარი. ქვეყნის მიერ წარმოებულმა ელექტროენერგიის მოცულობამ 2010 წელს შეადგინა 66,283 მლრდ. კვტ.სთ, აქედან 56.6%, ანუ 37,450 მლრდ. კვტ.სთ, წარმოებული იყო ჰიდროელექტროსადგურებში. რაც ნიშნავს, რომ ქვეყნის ერთ სულ მოსახლეზე მოდის 8,700 კვტ.სთ-ზე მეტი ელექტროენერგია. შვეიცარიის თეორიული ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალი 125 მლრდ. კვტ.სთ-ია, ტექნიკური – 41 მლრდ. კვტ.სთ, ხოლო ამჟამად ათვისებულია 37.5 მლრდ. კვტ.სთ (ანუ ტექნიკური პოტენციალის 91.5%) და მიმდინარეობს მუშაობა დამატებით 146 მგვტ-ის


გამომუშავებაზე. ქვეყანაში ჰესების რაოდენობა სულ შეადგენს 556-ს; მათ შორის 49% წყალსაცავიანი ჰიდროელექტროსადგურია::

• ოთხი 200 მ-ზე მეტი სიმაღლის კაშხლიანი ჰესი (285 მ, 250 მ, 225 მ, 220 მ);

• ოცდაერთი 100 მ-ზე მეტი სიმაღლის კაშხლიანი ჰესი;

• ოცდასამი 60 მ-ზე მეტი სიმაღლის კაშხლიანი ჰესი;

• ორმოცი 30 მ-ზე მეტი სიმაღლის კაშხლიანი ჰესი. ნორვეგიის შემთხვევაში ასეთი სურათია: ქვეყნის შიგა პროდუქტი (GDP), დაახლოებით, 255,285 მლრდ. აშშ დოლარია, ერთ სულ მოსახლეზე კი - 52,012 აშშ დოლარი. ქვეყნის მიერ წარმოებული ელექტროენერგიის მოცულობა 2010 წელს შეადგენდა 124 მლრდ. კვტ.სთ-ს, აქედან 95%, ანუ 117.9 მლრდ.კვტ.სთ, წარმოებული იყო ჰიდროელექტროსადგურებში. რაც ნიშნავს, რომ ერთ სულ მოსახლეზე მოდის, 25,000 კვტ.სთ-ზე მეტი. ნორვეგიის თეორიული ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალი 600 მლრდ. კვტ.სთ-ია, ტექნიკური – 300 მლრდ. კვტ.სთ, ეკონომიკურად განხორციელებადი – 206 მლრდ. კვტ.სთ. აქედან ათვისებულია 117.9 მლრდ. კვტ.სთ, ანუ ეკონომიკურად განხორციელებადის 57.2%. მიმდინარეობს დამატებით 688 მგვტ სიმძლავრის მშენებლობა. მომავალში დაგეგმილია 4,224 მგვტ სიმძლავრის მშენებლობა. შესაბამისად, ათვისებული პოტენციალის მაჩვენებელი 66.5%-მდე გაიზრდება. ქვეყანაში ჰესების რაოდენობა, დაახლოებით, 330-ია, მათი წყალსაცავების საერთო მოცულობა, დაახლოებით (ენერგეტიკულად გამოყენებული ტბების ჩათვლით), 23. 5 მლრდ მ3-ია, ხოლო ზედაპირის სარკის ფართობი 3,000 მ2-ს აღემატება. 1,000 მლნ. მ3-ზე მეტი მოცულობის წყალსაცავიანი ჰესების რაოდენობა 6-ია, რომელთა მოცულობა შეადგენს 9.3 მლრდ. მ3-ს. 1,000 მლნ. მ3-მდე მოცულობის წყალსაცავიანი ჰესების რაოდენობაა 36, ხოლო მოცულობა – 12.7 მლრდ მ3. ავსტრიის მონაცემები შემდეგნაირია: შიგა პროდუქტი, დაახლოებით, 351,871 მლრდ. აშშ დოლარია (ერთ სულზე კი - 41,805 აშშ დოლარი) ქვეყნის მიერ წარმოებული ელექტროენერგიის მოცულობა 2010 წელს 69.0 მლრდ. კვტ.სთ-ს შეადგენდა. აქედან 62.3% -ანუ 42.99 მლრდ. კვტ.სთ, წარმოებული იყო ჰიდროელექტროსადგურებში. რაც ნიშნავს, რომ ერთ სულ მოსახლეზე მოდის 8,250 კვტ.სთ-ზე მეტი. ავსტრიის თეორიული ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალია 90 მლრდ.კვტ.სთ, ტექნიკური– 56 მლრდ.კვტ.სთ, ეკონომიკურად განხორციელებადი – 53.2 მლრდ.კვტ.სთ, ათვისებულია 42.99 მლრდ. კვტ.სთ, ანუ ეკონომიკურად განხორციელებადის 80.8%. მიმდინარეობს დამატებით 88.6 მგვტ-ის, ხოლო მომავალში დაგეგმილია 360 მგვტ სიმძლავრის მშენებლობა. შესაბამისად, ათვისების სიდიდე გაიზრდება 83.7 %-მდე. ავსტრიაში საშუალო და დიდი სიმძლავრის ჰესების რაოდენობა 70-ზე მეტს შეადგენს. მათი წყალსაცავების საერთო მოცულობა 2.2 მლრდ. მ3-ია, ხოლო წყალსაცავების სარკის ზედაპირის ფართობი – 120 კმ2. ძალიან მნიშვნელოვანია მაღალსეისმური იაპონიის მაგალითი, სადაც ჰიდროენერგეტიკული დადგმული სიმძლავრე შეადგენს, დაახლოებით, 27, 000 მეგავატს, აქედან 23,775 მეგავატი არის დიდი და საშუალო სიმძლავრის ჰესები. კაშხლების და მათ შორის მაღალი კაშხლების, საერთო რაოდენობა ამ მცირემიწიან (ერთ სულ მოსახლეზე) მაღალსეისმურ ქვეყანაში 2,650-მდეა, ჰიდროგენერაციის განვითარების გეგმა იაპონიაში ითვალისწინებს 2021 წლამდე კაშხლების მშენებლობის გაგრძელებას, რათა მაქსიმალურად იქნეს ათვისებული იაპონიის ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალი.


განვითარებული ქვეყნების მიერ მიღებული სტრატეგიული გადაწყვეტილება ადგილობრივი ჰიდრორესურსების ათვისების თვალსაზრისით ეფექტიანია. იხ. რუკა #2.

საქართველო: ენერგოსისტემის განვითარების გარემოზე ზემოქმედების სტრატეგიული შეფასება

საბოლოო ანგარიში

b

saboloo angariSi

2007 wlis dekemberi

angariSis Tavfurceli

profesionaluri sakonsultacio momsaxureba – teqnikur-ekonomikuri

mizanSewonilobis kvleva da proeqtebi,

eleqtroenergetika – naxSiri – wyali – navTobi da gazi – garemos

dacva

saqarTvelo: energoseqtoris ganviTarebis

garemoze zemoqmedebis strategiuli Sefaseba



c

klienti:

msoflio bankis jgufi 1809 G Street N.W. Washington, D.C. 20433 USA

proeqtis

saTauri:

saqarTvelo: energosistemis ganviTarebis strategiuli

garemosdacviTi Sefaseba

qveynebi: saqarTvelo dokumentis

saTauri:

saboloo angariSis proeqti

kontraqtis N: 7142846

kontraqtori:

S.p.s samxreT aRmosavleT evropis konsultantebi. Makenzijeva 53 11000 belgradi serbeTis respublika

myidvelis N: 60685 msoflio bankis

proeqtis

menejeri: b-n. biorn hamso (Bjorn Hamso)

msoflio bankis

energetikis

konsultanti b-n. stratos tavularesi (Stratos Tavoulareas)

proeqtis

menejeri: q-n. dragana orliki) (Dragana Orlic)

gamoSvebis

TariRi 14 dekemberi, 2007 w.



d

mniSvnelovani SeniSvna

es angariSi exeba strategiul garemosdacviT Sefasebas saqarTvelos

energoseqtorSi. angariSi momzadda S.p.s. samxreT aRmosavleT evropis

konsultantebis (SEEC) mier, msoflio bankis kontraqtis farglebSi:

7142846.

Sps SEEC-s, mis direqtors da TanamSromlebs, am xelSekrulebis an

kanonmdeblobis safuZvelze, ar gaaCniaT da nakisri ar aqvT raime

valdebuleba mesame mxareebis winaSe (maT Soris, magram ara mxolod,

kanonis moTxovnilebebidan gamomdinare), da pasuxs ar ageben araviTari

zaralis, zianis an xarjebis gamo, sulerTia ra saxis iqneba is,

romelic SeiZleba ganicados mesame mxarem am angariSSi mocemuli

informaciis gamoyenebis Sedegad. Tu romelime mesame mxare isurvebs

daeyrdnos am angariSs an masSi moyvanil informacias, igi mTlianad

Tavis Tavze iRebs amasTan dakavSirebul risks.

am angariSis momzadebis periodSi gamoyenebuli informacia miRebul iqna

sxvadasxva wyaroebidan, rogorc es aRniSnulia angariSSi. Cveni samuSao

ar moicavda audits, sazogadod miRebuli auditis standartebis

mixedviT. Sesabamisad, Cven ar viRebT pasuxismgeblobas da Tavs ar vdebT Cvens mier mowodebuli nebismieri informaciis sisworesa da

srulyofilebaze. __________________________________________________________________ am angariSSi moyvanili monacemebi, ganmartebebi da daskvnebi ar

warmoadgens msoflio bankis, misi romelime oficialuri piris,

TanamSromlisa an konsultantis Sexedulebebs da ar unda iqnas miRebuli, rogorc msoflio bankis poziciis gamomxatveli. msoflio

banki ar iZleva am angariSSi moyvanil monacemTa sizustis garantias,

maT Soris rodesac es monacemebi exeba ruqebs, ricxvebs da cxrilebs.



e

saqarTvelo:

energoseqtoris ganviTarebis

strategiuli garemosdacviTi Sefaseba

saboloo angariSi

sarCevi

abriviaturebis da akronimebis sia

Semajamebeli informacia

1. Sesavali...................................................................................................................................................... 1

1.1. kvlevis miznebi da samuSaoTa moculoba........................................................2

2. midgoma da meTodologia .........................................................................................................6

3. mimdinare situacia saqarTveloSi................................................................................. 13

3.1. saqarTvelos bunebrivi maxasiaTeblebi........................................................... 13 3.2. energosistemis mimdinare statusi saqarTveloSi................................30

4. momavali moTxovnileba eleqtroenergiaze da energiaze .................... 40

4.1. 2005 wlamde ganviTareba ..................................................................................................41 4.2. samomavlo ganviTarebis prognozi........................................................................45 4.3. moxovnilebis prognozi da eleqtroenergiaze moTxovnilebis parametrebi.................................................................................................................................................55

5. eleqtrogeneraciis sistemis ganviTarebis variantebi .............................63

5.1. SerCeuli Tboeleqtrosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da xarjTaRricxva.......................................................................................................................................63 5.1.1. potenciuri Tboeleqtrosadgurebis ranJireba da winaswari Sefaseba .........................................................................................................................68 5.1.2. potenciuri Tboeleqtrosadgurebis garemoze zemoqmedebis Sefaseba .................................................................................................................................................... 70

5.2. potenciuri hesebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da mSeneblobis xarjTaRricxva.......................................................................................................................................77 5.2.1. xudonis hidroeleqtrosadguri......................................................................77 5.2.2. faravnis hidrosadguri..........................................................................................108 5.2.3. namaxvanis kaskadis hesebi mdinare rionze.........................................112 5.2.4. dagegmili hesebis teqnikuri da ekonomikuri parametrebis Sejameba .................................................................................................................................................. 146

5.3. ganaxlebadi energiis potenciali saqarTveloSi...............................148 5.3.1. hidrogeneraciis potenciali...........................................................................152



f

5.3.2. qari .............................................................................................................................................158 5.3.3. saqarTvelos geoTermuli resursebi ......................................................161 5.3.4. biomasis resursebi saqarTveloSi ............................................................ 166 5.3.5. mzis energiis resursebi ...................................................................................... 169 5.3.6. ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis winaswari Sefaseba 170

6. generaciis ganviTarebis gegmebi ................................................................................... 176

6.1. dagegmvisas gamoyenebuli ZiriTadi daSvebebi da kriteriumebi 178 6.2. sabaziso saprognozo moTxovnileba ............................................................... 179 6.3. maRali saprognozo moTxovnileba....................................................................209 6.4. dabali saprognozo moTxovnileba ....................................................................213

7. gadamcemi qselis ganviTarebis gegmebi..................................................................224

8. alternatiuli scenarebis integrirebuli kvleva....................................227

8.1. ganviTarebis alternativebis SerCeva mravalkriteriumiani ranJirebisaTTvis............................................................................................................................... 228 8.2. mravalkriteriumiani ranJirebis kriteriumebis ganmarteba ....231 8.3. mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebi................................................. 257

9. daskvnebi ................................................................................................................................................262

10. riskebis Sefaseba ......................................................................................................................... 271

literatura



g

abriviaturebis da akronimebis sia CCGT kombiniebuli ciklis gazis turbina EIA garemoze zemoqmedebis Sefaseba GHG saTburis gazi GEF globaluri garemo saSualeba GNERC saqarTvelos erovnuli maregulirebeli komisia HV maRali Zabva (110kv da ufro maRali) HI hidro instituti HPP hidrosadguri FOR iZulebiTi gaTiSvis wili IP Semowmebis faza IR Semowmebis angariSi ISO sistemis damoukidebeli operatori LOLP datvirTvis albaTobis danakargi (energosistemis saimedoobis

kriteriumi) LV dabali Zabva (1kv da ufro dabali) MEP saqarTvelos garemosdacvis da bunebrivi resursebis saminstro Mil. milioni MoE saqarTvelos energetikis saministro MV saSualo Zabva (1kv-ze meti da 110kv-ze naklebi) m.a.s.l. metri zRvis donidan NPP atomuri sadguri NPV wminda mimdinare Rirebuleba O&M saoperacio da saeqspluatacio SEA strategiuli garemosdaciTi Sefaseba STG orTqlis turbinis generatori TL jgufis lideri ToR samuSaoTa moculoba, teqnikuri davaleba TPES mTliani pirveladi energiis wyaros moxmareba TPP Tboeleqtrosadguri WASP energosistemis ganviTarebis dagegmvis kompiuteruli programa WB msoflio banki

Lsazomi erTeulebis sia

kg kilogrami

mg miligrami mm milimetri

sm2 kvadratuli santimetri

m3 kuburi metri

ºC celsiusis temperatura



h

gj gigajouli

kvt el kilovati (eleqtroba)

kvt Tbo kilovati (siTbo)

mgvt el megavati (eleqtro)

mgvt Tbo megavati (siTbo)

mgvtsT megavatsaaTi

gvtsT gigavatsaaTi

tvtsT teravatsaaTi mgvt megavati



I

Semajamebeli informacia

saqarTvelo: energoseqtoris ganviTarebis

garemoze zemoqmedebis strategiuli Sefaseba

arsebuli mdgomareoba da kvlevis miznebi saqarTvelos mosaxleoba, romelic mdebareobs Sav da kaspiis zRvebs Soris da

esazRvreba somxeTs, azerbaijans, TurqeTsa da ruseTs, Seadgens 4.6 milions.

2006 wels mTliani Sida produqtis (mSp) moculoba Seadgenda 5.234 miliard dolars (dafuZnebuli valutis oficialur gacvlis kursze) da 17.88 miliard

dolars (msyidvelobiTi unaris pariteti); mSp erT sul mosaxleze gamodioda

3800 dolari msyidvelobiTi unaris paritetis mixedviT1. 2000 wlidan

dawyebuli, qveyanam inflacia dauqvemdebara kontrols (10% 2006 wels) da

miaRwia dadebiT ekonomikur zrdas, romelic imave wels (2006w.) gautolda

8%-s.

saqarTvelos energo seqtori damokidebulia importrebul navTobsa da

bunebriv airze; hidroeleqtroenergia warmoadgens erTaderT sakmao odenobis

adgilobriv energo resurss. navTobis mcire raodenoba aRmoCnda samxreT

saqarTveloSi (samgorSi) da aRmosavleT saqarTveloSi, magram mimdinareobs

Zalian mcire odenobis mopoveba. aseve arsebobs qvanaxSiris maRaroebi

afxazeTis avtonomiur respublikasa da quTaisis maxloblad, magram 1976 -

1991 wlebSi warmoeba am maRaroebinda Semcirda daaxloebiT 50%-iT da

Seadgiena 1 milion tona, tyibulis-Saoris (quTaisis maxloblad) qvanaxSiris maRaroebis Seswavlili moculoba Seadgens 378 milion tonas.

qveyanas aTasobiT mdinare gaaCnia (daaxloebiT 25,000, romelTa umetesoba

25km_ze meti sigrZisaa), romlebic Caedinebian dasavleTiT Sav zRvaSi an

aRmosavleTiT azerbaijanis gavliT kaspiis zRvaSi. Sefasebulia, rom

hidroresursebis sruli potenciali Seadgens 80tvtsT-s, xolo ekonomiurad

xelmisawvdomi potencialia 27tvtsT. dResdReobiT ekonomiurad

xelmisawvdomi hidroresursebis 25% a gamoyenebuli.

saqarTvelos eleqtrogeneraciis dadgmuli simZlavrea daaxloebiT 3,000mgvt,

romelmac 2006 wels gamoimuSava 7.6 miliard kvtsT eleqtroenergia. 80.3%

eleqtroenergia gamomuSavda hidrosadgurebis mier, xolo 19.7% ruseTis

bunebrivi airis meSveobiT, romlis Rirebulebaa $60/1000m3. Tumca 2006 wels

rusuli gazis Rirebuleba gaizarda $110/1000m3 _mde da 2007 wels $235/1000m3 _mde, riTic igi gazis Rirebulebas dasavleT evropaSi gauTanabrda. Sesabamisad, fasis gazrdis gamo gazmomaragebis saimedooba kiTxvis

1 The World Factbook/Georgia: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/print/gg.html



II

niSnis qveS dadga da qveynis energostrategiis Camoyalibebisas gazis

momarageba energomomaragebis usafrTxoeba kritikuli elementi gaxda.

dadgmuli hidro simZlavre 2,167mgvt-s warmoadgens. 1990-ian wlebSi misi

wili mTlian energo generaciaSi 50-60%-s Seadgenda. imis Semdeg rac

ganxorcielda farTomasStabiani reabilitaciis programa arsebuli

hidrosadgurebis saeqspluatacio mzadyofna mniSvnelovnad gaizarda.

am garemoebaTa da eleqtroenergiaze swrafad mzardi moTxovnilebis gamo, saqarTvelo misi generaciis gazrdis SesaZleblobebis xelaxal gadafasebas

cdilobs. Catarda hidroenergiis proeqtebis mravali winaswari kvleva,

romlebic moicavdnen faravnis (129mgvt; 440gvtsT), tviSis (100mgvt;

404gvtsT), namaxvanis (250mgvt; 928gvtsT), JoneTis (100mgvt; 346gvsT) da

xudonis (638mgvt; 1,328gvtsT) sadgurebs. amJamadac mimdinareobs garkveuli kvlevebi (onis kaskadi, mtkvari, zestafoni, diRomi, foniWala). am angariSis

mizania Seafasos energoresursebis alternatiuli programebi, da am Sefasebaze

dayrdnobiT moxdes sxvadasxva energo proeqtebisaTvis prioritetebis miniWeba;

aseve, am angariSis mizans warmoadgens xudonis hidroenergiis proeqtis

garemoze zemoqmedebis winaswari strategiuli Sefaseba, romelze

dayrdnobiTac SeiZleba iqnas miRebuli gadawyvetileba unda gagrZeldes Tu

ara xudonis proeqtis Semdgomi Seswavla da ganxorcieleba.

meTodologia/midgoma am gamokvlevaSi gamoyenebuli midgoma teqnikuri, ekonomikuri, garemosdacviTi da socialuri sakiTxebis integrirebul SefasebaSi mdgomareobs. energogeneraciis alternatiuli variantebi da ganxorcielebis scenarebi

Sefasebulia ara marto ekonomikur safuZvelze dayrdnobiT, aramed agreTve garemosdacviTi da socialuri zegavlenis gaTvaliswinebiT. mocemulia yoveli

variantis ZiriTadi upiratesoba da uaryofiTi zegavlena, xolo

gadawyvetilebis miReba ganviTarebis prioritetuli mimarTulebis arCevaSi

datovebulia politikis SemmuSavebelTaTvis saqarTveloSi. ufro zustad,

kvleva moicavs Semdeg etapebs: 1. eleqtroenergiaze moTxovnilebis Sefaseba dagegmvis periodis (2007-

2021) manZilze.

2. arsebuli energosistemis mimoxilva, misi mdgomareobis, mosalodneli

saeqspluatacio periodis, eqspluataciis maxasiaTeblebis da ekonomikis

gavaliswinebiT.

3. im yvela SesaZlo energiis wyaroebis gansazRvra, romelTac momavalSi

SeiZleba wvlili Seitanon saqarTvelos energomomaragebis sistemaSi.

4. TiToeuli energiis wyaros SemTxvevaSi yvela mniSvnelovani informaciis

identifikacia, rac moicavs resursebis SesaZlo odenobas (energiis

odenobas, romelic SeiZleba iqnas miRebuli), teqnikur maxasiaTeblebs, fass, garemosdacviT da socialur zegavlenas.



III

5. SerCeviTi analizi, energogenraciis wyaroebis konkurentunarianobis

winaswari Sefasebis mizniT.

6. yvela mizanSewonili kandidatis gaTvaliswinebiT energogeneraciis

gazrdis umciresi Rirebulebis gegmis SemuSaveba.

7. energogeneraciis gazrdis alternatiuli scenarebis SemuSaveba im

riskebisa da gaurkvevlobebis ganxilvis mizniT, romlebic Tan axlavs

gakeTebul daSvebebsa da gamoyenebul Semaval sawyis monacemebs.

8. gadamcemi qselis adeqvaturobis mimoxilva

9. garemoze zegavlenisa da socialuri zegavlenis Sefasebis wina safexuris mimoxilva energogeneraciis gazrdis yoveli ZiriTadi

kandidatis SemTxvevaSi. 10. mravalkriteriumiani meTodologiis gamoyenebiT energogeneraciis

gazrdis alternatiuli scenarebis ranJireba (ICOR - iteraciuli

kompromisuli ranJireba) da im scenarebis identifikacia, romlebic xasiaTdebian udidesi mTliani amonagebiT Rirebulebasa an arasasurvel

zegavlenebTan mimarTebaSi.

energogeneraciis gazrdis umciresi Rirebulebis gegmebi gansazRvraven

specifikur proeqtebs, romelTac minimumamde dahyavT energosistemis mTliani

Rirebuleba (investiciebis wminda mimdinare Rirebuleba (NPV) da aseve

eqspluataciis da sawvavis xarjebi) da akmayofileben eleqtroenergiaze

moTxovnilebis prognozs. aseve gansazRvrulia am energogeneraciis proeqtebis

xangrZlioba. energogeneraciis gazrdis dagegmvisaTvis gamoiyeneba

kompiuteruli modeli WASP IV (venis avtomaturi sistemis dagegmva),

romlelic xelmisawvdomia atomuri energetikis saerTaSoriso saagentos

(IAEA) saSualebiT da farTod gamoiyeneba msoflioSi.

mkvlevarTa jgufi2 eyrdnoboda sxvadasxva wyaroebs saWiro informaciis

mosapoveblad. jgufi estumra saqarTvelos da Sexvda dainteresebul pirebs - saxelmwifo organizaciebs, saiJinro institutebs da arasamTavrobo

organizaciebs, romelTa umetesobam miawoda monacemebi da Tavisi wvlili

Seitana rogorc teqnikuri aspeqtebis, aseve socialuri da garemisdacviT

aspeqtebis ganxilvaSi. aseve, mkvlevarTa jgufi estumra hidrosadgurebis

proeqtebis ganxorcilebisaTvis SemoTavazebul adgilebs. aseve ganxorcielda arsebuli literaturis mimoxilva da gamoyenebul iqna adre Sesrulebuli

kvlevis Sedegebi.

zemoT moyvanil safexurebad Catarebuli kvlevebis Sedegebi mocemulia am

angariSSi.

moTxovnilebis prognozi eleqtroenergiaze moTxovnilebis prognozirebis SesamuSaveblad Cveulebriv gamoiyeneba ori meTodi:

2 South East Europe Consultants, Ltd. (SEEC)



IV

• zemodan-qveviT meTodi, romelic dafuZnebulia makro-ekonomikis

ganviTarebasa (mag., demografia da mSp erT sul mosaxleze) da

energiis/eleqtroenergiis Sefasebul moxmarebas Soris

damokidebulebaze. energointensivoba iwinaswarmetyveleba mosalodnel

teqnologiur ganviTarebasa da ganxorcielebuli an dagegmili

energoefeqturobis zomebze dayrdnobiT.

• qvevidan-zemoT meTodi: seqtorebis detaluri analizi, romelSic

Sefasebulia TiToeuli seqtoris zrda, saWiro eleqtroenergiis odenoba da eleqtroenergiaze moTxovnaSi maTi Sesabamisi wili.

saqarTvelos SemTxvevaSi, gardamaval ekonomikaSi, orive meTods xvdeba

garkveuli siZneleebi. saerToa swrafi cvlilebebis winaswarmetyvelebis

sirTule. magaliTad, rogorc suraTi 1-zea naCvenebi samrewvelo seqtorma ganicada yvelaze dramatuli cvlileba; misi wili eleqtroenergiis

moxmarebaSi 55-65%-dan 1990 wlamde periodSi daeca 20%-ze ufro dabla

ukanasknel wlebSi. am garemoebaTa gamo, energiaze moTxovnilebis prognozis

gakeTeba rTulia. amave dros, detaluri, qvemodan zeviT prognozis gakeTeba

cdeboda am kvlevis CarCoebs. Tumca unda aRiniSnos, rom aRmosavleT evropis

qveynebis gardamavali periodis ekonomikis gamocdileba sasargeblo iyo am

mimarTulebiT. aseve unda aRiniSnos, rom saqarTvelos ekonomikuri zrda bolo

10 weliwadSi ufro prognozirebadi xdeboda.

suraTi 1: seqtorebis wili eleqtroenergiis mTlian moxmarebaSi

mkvlevarTa jgufma ganixila eleqtroenergiis moxmarebis yvela prognozi,

SemuSavebuli energetikis saministros mier, aseve im kvlevebis Sedegebi, romlebic dafinansebuli iyo iseTi organizaciebis mier rogoricaa aSS

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

100%

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

eleqtroenergiis moxmarebis struqtura (%)

sxva

mosaxleoba

transporti soflis

meurneoba

mrewveloba



V

saerTaSoriso ganviTarebis saagento (USAID)3 4, KFW5 da OECD6 da mivida im daskvnamde, rom gamoyenebuli unda iqnas Semdegi sidideebi:

• mosaxleobis eleqtroenergiis moxmarebis zrdis done 0,5% weliwadSi;

• realuri mSp-s zrdis tempi 7% weliwadSi.

• eleqtroenergiaze moTxovnilebis elastiuroba mSp-s zrdasTan

mimarTbaSi 0.45%;

• eleqtoenergiaze moTxovnilebis saSualo zrdis tempebi: 3% - 2005-

2020 wlebSi. es asaxavs saSualo wliuri moxmarebis intensivobis (saboloo momxmareblis efeqturobis gazrda) Semcirebas 3.3%-iT (0.932 toe/$1000-dan 2005w. 0.562 toe/$1000 2021w). energiis intensivoba

axlosaa aRmosavleT evropis iseTi sxva qveynebis ekonomikasTan,

rogoricaa: somxeTi (0.74 toe/$1000), estoneTi (0.75 toe/$1000), litva

(0.63 toe/$1000), Llatvia(0.46 toe/$1000) da balkaneTis qveynebi (0.8-1.2 toe/$1000).

• gadacemisa da ganawilebis danakargebi igulisxmeba, rom 8%-ia 2005-

2014 wlebSi da 6% 2015-2021 wlebSi.

simZlavrisa da generaciis miRebuli prognozebi mocemulia cxrilSi 1.

cxrili 1.bazisuri moTxovnilebis prognozi maqs. simZlavre min. simZlavre generacia (mgvt) (mgvt) (gvtsT) 2007 1591 368 8167 2008 1640 379 8419 2009 1690 390 8675 2010 1741 402 8937 2011 1795 415 9214 2012 1850 427 9497 2013 1906 440 9784 2014 1965 454 10087 2015 2025 468 10395 2016 2087 482 10713 2017 2151 497 11042 2018 2209 510 11340 2019 2268 524 11642 2020 2330 538 11961 2021 2392 553 12279

3 Energy balance of the power sector of Georgia, Part 1: Analyses and proposals, and Part 2: Balances from 1960 to 2006, USAID, August 31, 2006 4 Natural gas strategy for Georgia, Part 1: Analyses and proposals, and Part 2: Economic and geopolitical context, USAID, May 6, 2006 5 Natural gas strategy for Georgia, Part 1: Analyses and proposals, and Part 2: Economic and geopolitical context, USAID, May 6, 2006 6 Regional Power Transmission Extension Plan for Caucasus Countries



VI

rogorc yovelTvis, moTxovnilebaze prognozi arasaimedoa, radgan is Zlieraa

damokidebuli qveynis ekonomikur aqtivobaze, mosaxleobis zrdaze,

struqturul cvlilebebze ekonomikaSi da energoefeqturobis zomebis

efeqturad gamoyenebaze. am SesaZlo uzustobebis mxedvelobaSi miRebis mizniT,

kvlevisas gamoyenebuli iqna dabali da maRali eleqtoenergiis scenarebi;

dabal scenarSi eleqtroenergiis moxmarebis nagulisxmevi zrdis done 2.5%-ia,

xolo maRal scenarSi 5%. Tumca arseboben parametrebi (magaliTad,

mosaxleobis zrdis dabali done da mSp-is potenciurad dabali zrdis done),

romlebic SeiZleba miuTiTeben, rom dabali prognozi (2.5%) SeiZleba sakmarisad dabali ar iyos, magram am parametrebis dabalanseba xdeba energiis

intensivobis nagulisxmevi, SedarebiT dabali doniT. saaTobrivi moTxovnileba

da sezonuri fluqtuaciebi gamoyenebul iqna energogeneraciis gazrdis gegmis

SemuSavebisas.

arsebuli energosistema saqarTvelos energogeneraciis dadgmuli simZlavre daaxloebiT 3,000mgvt, rac

moicavs 830mgvt gazze momuSave sadgurebs da 2,167mgvt hidrosadgurebs.

suraTi 2-ze naCvenebia arsebuli energosistema da miTiTebulia is adgilebi

(wreebiT), sadac SeiZleba ganTavsdes axali sadgurebi.



VII

suraTi 2. saqarTveloSi arsebuli energogeneraciis sistema da potenciuri

momavali sadgurebis ganlagebis adgilebi.

cxrili 2-Si mocemulia Tboeleqrtosadgurebi. TboerTeulebs Tbilsresi #3 da #4 cota xnis win CautardaT reabilitacia da mosalodnelia, rom



VIII

imuSaveben 2014 wlamde. sxva sadgurebi (mtkvari bloki #9 da enerji-

investi) SedarebiT axalia da mosalodnelia rom imuSaveben 2021 wlamde.

cxrili 2. saqarTveloSi arsebuli Tboeleqtrosadgurebis maxasiaTeblebi

sadguris

dasaxeleba

sadgur

is tipi

dadgmu

li

simZla

vre

mgvt

xelmisa

wvdomi

simZlavr

e mgvt

FOR%

remont

is

dRe/we

li

cvladi

saeqsplu

atacio

xarji

$/mgvtsT

Tbounarian

oba

minimaluri

generaciis

dros kkal/kvtsT

Tbounarian

oba maqsima-

luri

generaciis

dros kkal/kvtsT

fiqsireb

uli

saeqspl

uatacio

xarjebi milioni $/weli

arsebuli sadgurebi mtkvari #9

STG 300 270 10.0 30 2.55 3017 2244 5.32

Eenerji-

investi* CCGT 150 140 8.0 30 2.93 2048 1756 4.80

reabilitirebuli sadgurebi

Tbilsresi #3

STG 150 125 10.0 30 4.40 2867 2538 5.76

Tbilsresi

#4 STG 160 130 10.

0 30 4.40 2867 2530 5.76

• Tavdapirvelad mowodebuli informaciiT mimdinareobda energji-investisaTvis 40mgvt orTqlis turbinis damatebiTi dayeneba; analizis dasrulebis Semdeg aRmoCnda, rom 40mgvt orTqlis turbina jer ar dayenebula. yvela scenari ganixilavs am sadgurs rogorc 150mgvt simZlavris kombinirebuli ciklis gazturbinas; Sesabamisad, scenarebs Soris Sedarebaze es sadgurebi gavlenas ver axdenen.

saqarTveloSi aSenebulia daaxloebiT 60 hidroeleqtrosadguri, Tumca maTi

umetesoba patara sadgurebia da Sewyvites muSaoba mravali wlis winaT. muSa

mdgomareobaSi myofi hidrosadgurebi mocemulia cxrilSi 3.

cxrili 3. saqarTveloSi arsebuli hidrosadgurebis maxasiaTeblebi

# hidrosadguri

dadgmuli simZlavre

(mgvt)

generacia (gvtsT)

1 enguri HPP 1300 3165 2 varcixe HPP 184 764 3 vardnili HPP 340 444 4 Jinvali HPP 130 440 5 rioni HPP 48 279 6 xrami 2 HPP 110 301 7 xrami 1 HPP 112 222 8 lajanuri HPP 112 274 9 gumaTi HPP 66 233 10 zahesi HPP 37 170 11 Zevrula HPP 45 130



IX

12 Saori HPP 38 118 13 xadori HPP 24 134 14 sxva 134 455

enguri warmoadgens yvelaze did sadgurs, romelic gamoimuSavebs qveynis

mTliani eleqtroenergiis 44%-s. ukanaskneli 10 wlis manZilze, ganxorcielda

didi hidrosadgurebis umetesi nawilis reabilitacia; reabilitaciis

programis zegavlena mxedvelobaSi iqna miRebuli am gamokvlevaSi.

dagegmvis periodis manZilze hidrologiis prognozis SemuSavebis mizniT

gamoyenebul iqna istoriuli monacemebi. didi hidrosadgurebidan wylis

gadagdeba saSualod meryeobs -20%-dan +50%-mde. istoriul monacemebze

dayrdnobiT da arsebuli sadgurebis maxasiaTeblebis SefasebiT, SemuSavda arsebuli hidrosadgurebis saSualo wliuri generaciis prognozi, romelic

moicavs generaciis zrdas ganpirobebul cota xnis winaT Catarebuli

sareabilitacio samuSaoebiT (ixile cxrili 4).

cxrili 4. arsebuli sadgurebis saSualo wliuri gamomuSaveba (saSualo hidrologia)

wlebi saSualo generacia

(gvtsT) wlebi saSualo generacia

(gvtsT) 2007 6976 2015 7795 2008 7380 2016 7836 2009 7510 2017 7878 2010 7520 2018 7878 2011 7638 2019 7878 2012 7608 2020 7878 2013 7679 2021 7878 2014 7715 2021 7878

0

200

400

600

800

1000

1200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Mon

thly

gen

erat

ion

(GW

h)

Aver Dry suraTi 3. arsebuli hidrosadgurebis Tviuri gamomuSaveba



X

rogorc suraTi 3 gviCvenebs, saSualo Tviuri generacia mniSvnelovnad

meryeobs gviani gazafxulidan zamTris sezonamde. maisidan ivlisamde, calke

aRebuli arsebuli hidroresursebi (Tbosadgurebis muSaobis gareSe)

sakmarisze metia saqarTvelos eleqtroenergiaze moTxovnilebis

dasakmayofileblad. magaliTad, 2008 wlis maisSi, Sefasebulia, rom SesaZlo

hidrogeneracia gadaaWarbebs eleqtroenergiaze mTlian moxmarebas 255.2gvtsT;

SesaZlebelia da umjobesia am eleqtroenergiis eqsporti; sxva SemTxvevaSi

unda moxdes wylis daRvra/gadagdeba. zamTris Tveebis ganmavlobaSi

(gansakuTrebiT seqtembridan martis CaTvliT), moTxovnilebis dasakmayofilebnlad saWiroa energiis sxva wyaroebidan mowodeba; amJamad, am

periodSi gamoiyeneba bunebriv gazze momuSave Tboeleqtrosadgurebi.

momavali moTxovnilebis dasakmayofileblad saWiro energogeneraciis variantebi; teqnologiuri, ekonomikuri, garemosdacviTi da socialuri zegavlenebi.

cxrilSi 5 Tavmoyrilia am kvlevis farglebSi ganxiluli yvela

energogeneraciis variantebis ZiriTadi maxasiaTeblebi. ufro detaluri

informacia mocemulia am angariSis 5-e nawilSi.

saqarTveloSi ukve arsebobs bunebriv airze momuSave eleqtrosadgurebi.

saqarTvelos energosistemis zomis gaTvaliswinebiT, simZlavris gazrdisas

yvelaze misaReb erTeulad miCneul iqna 150mgvt dadgmuli simZlavris

kombinirebuli ciklis gazturbina (romelsac gaaCnia gazisa da orTqlis

turbinebi). kombinirebuli ciklis gazoturbina warmoadgens gaumjobesebul

gazis turbinas, ris Sedegadac gazrdilia misi efeqturoba da Semcirebulia

garemos dabinZurebis xarisxi; amJamad gamoiyofa orjer naklebi CO2, vidre

imave zomis qvanaxSiris sadguridan, xolo NOx gamosxiveba SeiZleba

gakontroldes 15-50 ppm farglebSi. agreTve, kombinirebuli ciklis gazoturbinis SesaZenad da gasaSvebad mxolod 2-3 welia saWiro, rac

mniSvnelovnad naklebia vidre bevri sxva varianti (garda mcire ganaxlebadi

sadgurebisa). misi nakli mdgomareobs SemdegSi: bunebrivi airis maRali fasi

(rogorc wesi dakavSirebulia msoflioSi navTobis fasTan) da bunebrivi airis

erTi an mxolod ramodenime momwodebeli, rac saqarTvelosaTvis dakavSirebulia energousafrTxoebis sakiTxTan.

qvanaxSirze momuSave eleqtrosadgurebis mSenebloba misaRebia

saqarTvelosaTvis da maT unda imuSaon importirebul an adgilobrivad

mopovebul qvanaxSirze. Tumca, maT gaaCniaT mniSvnelovani uaryofiTi mxare

garemoze zemoqmedebis TvalsazrisiT, kerZod: kerZod lokaluri (myari

nawilakebis gamoyofa haerSi, SO2 da NOx) da globaluri (CO2) dabinZureba; ufro meti teritoriaa saWiro qvanaxSiris gadmosatvirTad da Sesanaxad, aseve

myari narCenebis gasatanad. amis garda, am mizniT saWiro iqneba

infrastruqturis (portebi importirebuli qvanaxSiris misaRebad da rkinigza misi transportirebisaTvis) Semdgomi ganviTareba. generaciis gazrdis mizniT

optimalurad iqna miCneuli 300mgvt simZlavris qvanaxSirze momuSave



XI

eleqtosadguri, romelic daabalansebs damatebiTi simZlavris mcire nazrdze

moTxovnilebas da sargeblis miRebis survils warmoebis gazrdiT gamowveuli

ekonomiisagan (ufro didi sadgurebi).

ganixileba agreTve saqarTveloSi atomuri eleqtrosaduris mSeneblobis

sakiTxi: am variantis mimzidvelobas warmoadgens is, rom didi masStabebis

dros (1,000mgvt-ze meti) man SeiZleba konkurencia gauwios sxva variantebs da

is ar abinZurebs haers. Tumca, atomur proeqts hyavs mowinaaRmdegeni

sazogadoebis dainteresebuli jgufebis saxiT, rac agvianebs mis ganxorcielebas da moqmedebs uaryofiTad proeqtis ekonomikur mxareze. bevr

qveyanaSi atomuri sadgurebis dizainis, nebarTvebis miRebis da

mSeneblobisaTvis mniSvnelovani droa saWiro (10 wlamde). agreTve sakiTxi

narCenebis movlis Sesaxeb gadauWreli rCeba. da bolos, birTvuli

teqnologiebis movla da gamoyenebuli sawvavis menejmenti, warmoSobs usafrTxoebasTan dakavSirebuls sakiTxebs. saqarTvelosaTvis ganxilul iqna

ori atomuri sadguris arseboba: 1600mgvt da 600mgv



II

cxrili 5. energogeneraciis kandidatebis teqnikuri, ekonomikuri, garmosdacviTi da socialuri maxasiaTbelebi energogeneracc

iis varianti

potenciali

(mgvt)

blokis

zoma

(mgvt)

wliuri

gamomuSa

veba

(gvtsT)

kapitaluri

danaxarjebi

($/kvt)

fiqsirebuli

saeqsplutat

acio xarjebi

(($/kvt-Tve)

cvladi

saeqspluat

acio

xarjebi

($/mgvtsT sawvavis

xarjis

CaTvliT)

garemosdacviTi da socialuri zegavlena sxva (energousafrTxoeba;

proeqtis mzad yofna)

gazze

momuSave

komb. ciklis

gazoturbina

ulimito;

1000-mde

dagegmvis

periodSi

150 maqs. 1091 gvtsT

1042 2.8 50.6 -NOx: <15-50 ppm - CO2: 400 g.kvt - gamcivebeli wyali

- gazis mowodeba – damokidebuleba

ruseTze.

qvanaxSiris

sadguri

ulimito;

1000-mde

dagegmvis

periodSi

300 maqs. 1971 gvtsT

1562 2.5 23.7 -saWiro mowa:: 0.6ha/mgvt - mtveri: 50-100 mg/nm3 - SO2: 200-1000 mg/nm3 - NOx: 200-800 mg/nm3 - CO2: 900-1100 g/kvtsT - nacris gatana: 200-300,000 m3/weli

- gamacivebeli wyali (10 m3/wm), magram SesZloa

iyos zRvis wyali - adgilobriv mosaxleobaze potencialuri

uaryofiTi zegavlena, Tu ar iqna miRebuli

swori Tavidan amacilebeli zomebi

- moiTxovs infrastruqturis

(portebi da rkinigza)

ganviTarebas

atomuri ulimito;

3000-mde

dagegmvis

periodSi

600/1600

maqs. 4340/11

800 gvtsT

2500/2000

5.05 10.5/9.8

- gadawyvetis arqona gamoyenebuli sawvavis

gadasayrelad

- radiaciuli gaJonvis potenciuri riski;

saWiroa evakuaciis gegma

-mniSvnelovani moTxovnileba gamacivebel wyalze

- gamoyenebuli sawvavis

usafrTxoeba

- atomuri sadguris

eqspluatacia moiTxovs

mniSvnelovan treinings

-proeqtis ganxorcielebas

SeiZleba 10 welze meti

dasWirdes

mcire hesebi

P<10mgvt

125 5

22

3000

0.9

-

minimaluri zegavlena garemoze - narCenebis garantirebulad gatanas



III

10<P<50mgvt 250 25 99 2700 0.9 --

pativi unda vceT.

- adgilebze

gamokvlevebisaTvis

saWiroa dro.

qari 3,300

romelTaga

n 120

dagegmvis

periodSi

6x1.5 27 1600 1.3 5 -uaryofiTi vizualuri efeqti da xmauri

- frinvelebze zemoqmedeba

- potenciuri zegavlena

qselis stabilurobaze

im SemTxvevaSi

procentuli wili

mTlian

eleqtrogeneraciaSi

didia geoTermuli 15 <1 118 3500 8.75 4 - mineralebis arseboba da saSiSi

arakondensirebadi gazebi

biomasa 10 - 61 3000 7.5 8 (sawvavis

xarjis

gareSe)

- NOx gamosxiveba da mcire raodenobis mtveri -biomasebis kargi menejmenti gazrdis gamosayenebeli miwis sidides

faravnis

hesi

120 120 0.9 - derivaciis tipis sadguri, romelic zegavlenas

axdens mcire farTobze da ar aqvs rezervuari

-zegavlenas ar axdevs nargavebsa da faunaze

namaxvanis

hesi

450 450 0.9 -gavlenis qveS eqceva sasoflo-sameurneo miwis

297 heqtari (1.85ha/mgvt)

- mcire zegavlena hidrologiis reJimze

- rezervuari gaauaresebs wylis xarisxs

- ar eqneba zegavlena nargavebze

- mcire zegavlena Tevzebis nairsaxeobaze

- unda gasaxldes 279 ojaxi

- turizmis ganviTareba

- gamodgeba gaTbobis mizniTac

xudonis

hidrosadgur

i

638 638 0.9 gavlenis qveS eqceva 478ha, ZiriTadad ara

sasoflo-sameurneo daniSnulebis

- mcire zegavlena hidrologiis reJimze

- rezervuari gaauaresebs wylis xarisxs

- zegavlenas ar moaxdens mcenareebze

- mcire zegavlena Tevzebis nairsaxeobaze

dadebiTi zegavlena

enguris hidrosadgursa

da rezervuarze, rac

moicavs:

-danaleqebis warmoSobis

ufro neli procesi



IV

-unda gasaxldes 1,500 ojaxi

- aSendeba gza

-turizmis ganviTarebas Seuwyobs xels

- wylis ukeTesi xarisxi

-eleqtroenergiis

gamomuSavebis gazrda



V

ganaxlebadi energia7: saqarTvelo dajildoebulia mniSvnelovani odenobis

ganaxlebadi resursebiT. mcire simZlavris hidrosadgurebis (TiToeuli

10mgvt-ze naklebi) potenciali Sefasebulia 125mgvt-iT, maSin roca sxva

250mgvt simZlavre SesaZlebelia dadges 10-50mgvt sadgurebis saxiT. qaris

energiis potenciali Sefasebulia 3,300mgvt-is tolad, xolo gamomuSavebuli

energia 83tvtsT/weli; aqedan 120mgvt simZlavre SesaZlebelia rom mwyobrSi

Cadges am gegmis ganxorcielebis periodSi. Sefasebulia, rom ganaxlebadi

wyaroebis wili saqarTvelos energo balansSi 2015 wels mosalodnelia iyos

8%. amaSi qaris da im hidro proeqtebis wili, romelTa simZlavre naklebia 10mgvt-ze 3.5 %-is tolia. 2021 wlisaTvis am wilis sididem SeiZleba

miaRwios 15%, romelSic qaris da im hidro proeqtebis wili, romelTa

simZlavre naklebia 10mgvt-ze 7% toli iqneba. aseve xelmisawvdomi iqneba

geoTermuli energia, magram SedarebiT dabali temperaturis gamo is ufro

gaTbobisaTvis gamodgeba, vidre eleqtroenergiis gamosamuSaveblad; SefasebiT daaxloebiT 15mgvt geoTermuli simZlavre SeiZleba iqnas gamoyenebuli

eleqtroenergiis gamosamusSaveblad dagegmvis periodis ganmavlobaSi. biomasis

resursebi Sefasebulia 350,000tona/weli, magram ar arsebobs adeqvaturi

informacia misi mizanSewonilebisa da konkurentunarianobis Sesaxeb. da

bolos, SesaZlebelia eleqtroenergiis miReba mzis sxivebidan, magram es gza

naklebad konkurentunariania foto elementebis teqnologiis maRali fasis

gamo. mniSvnelovani dabrkoleba ganaxlebadi wyaroebis danergvisas iqneba

adgilisTvis damaxasiaTebeli specifikis winaswari Seswavlis ararseboba.

ganaxlebadi energia (didi hidrosadgurebis gamoklebiT) xasiaTdeba yvelaze

mcire zegavleniT garemoze; maT ar gaCniaT romelime tipis mniSvnelovani

gamonabolqvi da gaaCniaT unari Secvlon wiaRiseul sawvavze momuSave

energogeneraciia, rac Seamcirebs warmoSobili CO2 raodenobas. Tumca, maT

gaaCniaT garkveuli zemoqmedeba da saWiroa adeqvaturi zomebis miReba maT

minimumamde dasayvanad. magaliTad, qaris energoeneracias SesaZloa hqondes uaryofiTi vizualuri da xmovani efeqtebi da SesaZloa zegavlena moaxdinos

frinvelebis migraciaze. geoTermuli siTxeebi SeiZleba Seicavdnen gogirds,

mineralebs, saSiS arakondensirebad gazebs da CO2 gamosxivebas, magram maTi

7 wyaroebi: Strategic Assessment of the Potential for Renewable Energy in the EBRD Countries of Operation (COO), Stage 1., Black & Veatch Corporation, 2003. - Blue Energy for A Green Europe, Strategic study for the development of Small Hydro Power in the European Union, 2002. – Capacity building to assess technology needs modalities to asquire and absorb them, evaluate and host projects, National Agency on Climate Change at the Ministry of Environment and Natural Resources Protection, 2002 – Strategic/Sectoral Social and Environmental Assessment of Power Development Options in the Nile Equatorial Lakes Region, SNC Lavalin Internation, 2007 – Generation Investment Study for SEE region, EC and World Bank, 2005 – Small HPPs in Serbia, IFC, 2005 - Georgia- Wind Atlas, 2004 - G.Buachidze, O. Vardigorelli, N.Tsertsvadze. Country Update from Georgia. Proceedings World Geothermal Congress 2000, Tokyo, 2000. - A Strategic Plan for the Development of European Geothermal Sector. Blue Book on Geothermal Resources, European Communities, 1999.



VI

kontroli SesaZlebelia sadguris Sesabamisi dizainis xarjze. aseve, saWiroa

rom biomasis resursebis dagroveba da mopoveba xdebodes saTanado wesiT.

didi hidroeleqtrosadgurebi: saqarTveloSi didi hidroeleqtrosadgurebis

arsebobis mniSvnelovani potenciali arsebobs. rogoc yvelaze imedis momcemi

xuTi didi hidrosadguri gamoikveTa: xudoni, faravani, tviSi, namaxvani da

Joneti. am sadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi mocemulia cxrilSi 6 xolo

suraTze 4 naCvenebia maTi Tviuri generacia.

cxrili 6. kandidati hidroeleqtrosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi

Tviuri generacia (gvtsT) Tve xudoni faravani tviSi namaxvani JoneTi 1 96 26 13 30 9 2 66 26 40 93 29 3 74 25 40 93 29 4 103 32 52 118 36 5 171 60 39 89 28 6 180 59 39 89 28 7 180 59 39 89 28 8 112 51 33 74 23 9 103 26 29 64 20 10 59 27 25 56 17 11 85 24 24 55 17 12 99 25 22 49 15

sruli

generacia 1328 440 395 897 276 dadgmuli

simZlavre

(mgvt) 638 120 100 250 100 investiciis

odenoba

(milioni $) 603.8 112.9 145.6 321.6 173.0 mSeneblobis

periodi

(weli) 5 3 4 5 4



VII

0

50

100

150

200

250

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Months

Mon

thly

gen

erat

ion

(GW

h)

Khudoni Cascada Namakhvani

suraTi 4. hidroeleqtrosadgurebis kandidatebis Tviuri generacia

xudonis hidroeleqtrosadguri

xudoni warmoadgens enguris kaskadis sistemis nawils, romlis nawili

(saqarTvelos udidesi hidrosadguris enguris CaTvliT) aSenda 1980-ian

wlebSi (ix. suraTi 5). mdinare enguris kaskadis sistema amJamad moicavs 5

hidrosadgurs: enguri (1300mgvt), vardnili I (220mgvt), vardnili II

(40mgvt), vardnili III (40mgvt), vardnili IV (40mgvt); Tumca aRsaniSnavia,

rom bolo sami sadguri ar muSaobs (datborilia saeqspluatacio samuSaoebis

naklebobisa da 1990ian wlebSi afxazeTis konfliqtis gamo). mdinare enguri

saTaves iRebs da moedineba mxolod saqarTvelos teritoriaze, Sesabamisad ar

dgeba wylis saerTaSoriso gamoyenebis sakiTxi.

mdinaris mTliani vardna daaxloebiT 2600m, wylis auzis farTobi 4063km2 da mTliani sigrZe 221km. wylis auzis saSualo grZelvadiani Camonadeni daaxloebiT 5.35 milioni m3, wliuri hidroenergiis potenciali Sefasebulia

21 miliard kvtsT (5.5 miliardi kvtsT ukve realizirebulia).

xudonis kaSxlis da hidrosadguris mSenebloba daiwyo 1979 wels viwro

kanionSi damreci napirebiT, daaxloebiT 34 km-iT xemoT enguris TaRovani

kaSxlidan (ix suraTi 5). proeqti moicavs Tarovan kaSxals, saderivacio

gvirabs, dabali donis wylis gamSvebebsa da 500kv gadamcem xazs. Tumca

mSenebloba Sewyda 1989 wels rogorc politikuri movlenebis gamo, aseve

garkveuli garemosdacviTi aspeqtebisa da seismurobis gaTvaliswinebiT.

Semdgom Catarda kvlevebi garemoze zemoqmedebis, ekologiuri, mosaxleobis



VIII

gasaxlebis da seismuri aspeqtebis Sesaxeb, romlis Sedegad proeqtis dizaini

Seicvala 1992 wels Semdegnairad:

• gaTvlebi miwisZvrisadmi medegobaze gaizarda 8 balidan 9 balamde

rixteris SkaliT.

• kaSxlis simaRle Semcirda 200m-dan 170.5-mde.

• rezervuaris zedapiri Semcirda 5.2-dan 4.0km2-mde.

• datbovis areali Semcirda 528-dan 406 heqtaramde.

• rezervuaris moculoba Semcirda 364.5-dan 230 milion m3-mde.

• generaciis simZlavre Semcirda 700-dan 638mgvt-mde.

• SefasebiTi wliuri gamomuSaveba Semcirda 1660gvtsT-dan 1328gvtsT-mde.

suraTi 5. mdinare engurze hidrosadgurebis kaskadebis sistema xudonis CaTvliT.

xudonis rezervuaris zegavlena mikroklimatis cvlilebaze SezRuduli iqneba

mcire zoliT, daaxloebiT 1km daSorebaze wylidan. am areSi cvlilebebi

ZiriTadad dadebiTi xasiaTis iqneba, rac gamoixateba haeris temperaturis eqstremaluri oscilaciebis SemcirebaSi. daaxloebiT miwis 406 heqtari

(arasasoflo-sameurneo daniSnulebis) miTvisebuli iqneba proeqtis mier, Tu

is ganxorcieldeba zemoT aRwerili proeqtis mixedviT.

mosalodnelia, rom rezervuars eqneba gamoxatuli stratifikacia (frudis ricxvi (Fr), stratifikaciis indikatori naklebia 0.1-ze). xudonis

rezervuarisTvis wylis mimocvla tolia 18 (4125 milion m3/230 milioni m3),

rac imas niSnavs rom mTeli wyali mimoicvleba 18-jer wlis ganmavlobaSi anu

sxvanairad wylis minocvlis saSualo periodi aris 20 dRe. es parametrebi

miuTiTeben imaze, rom wylis cvlis finalur stadiaze (roca biocenosi

stabiluri xdeba da moxdeba biomasis ganawilebis dabalanseba rezevuaris

kveTis gaswvriv), rezervuarSi wylis xarisxi oligotropiul doneze iqneba, an

uares SemTxvevaSi, mezotropiul doneze, rac damokidebulia Sesabamisi



IX

farTobis gamoyenebasa da dacvis xerxebze da raTqmaunda rezervuaris

menejmentze.

rezervuarSi wylis mdgomareoba xelsayreli ineba iseTi Tevzebis jiSisaTvis,

romlebsac aqvT maRali moTxovnileba Jangbadze (kalmaxis tipis jiSebi –

sxvadasxva saxis kalmaxi, wvera, karCxali da sxva). kavkasiis

biomravalferovnebis arsebuli monacemebiT xudonis rezervuaris dacul

farTobze an ufro did farTobze ar aris gadaSenebis saSiSroebis qveS myofi mcenareebis jiSebi. aseTi didi mdinare bunebrivad warmoadgens SezRudvas cxovelTa gadaadgilebaSi, ris safuZvelzec SegviZlia vivaraudoT rom

rzervuaris avseba ar Secvlis da damatebiT dabrkolebas ar Seqmnis cxovelTa

gadaadgilebaSi. saqarTvelos garemosa da bunebrivi resursebis dacvis

saministros momzadebuli siis Tanaxmad, im teritoriaze, romelsac moicavs

xudonis rezervuari xudonis kaSxalis CaTvliT, ar mdebareoben bunebrivi nakrZalebi, nacionaluri parkebi da sanadiro nakrZalebi. da bolos,

rezervuarisaTvis saSiSi ar aris seismuroba. zemo svaneTis arqiteqturuli

Zeglebs, romlebic 1996 wlidan Sesulia UNESCO-s msoflio dacul

teritoriebSi, xudonis rezervuaris mxridan ar emuqreba safrTxe, ragan maTi

mdebareoba ufro maRalia rezervuaris doneze.

mosalodnelia, rom xudonis rezrvuari datboravs 6 dasaxlbul punqts:

xaiSi, zemo xaiSi, qveda xaiSi, luxi, wvirminda da Tobaris soflebi. saWiro

gaxdeba 264 ojaxis, rac daaxloebiT Seadgens 1000 adamians (1990 wlis monacemebiT, exlandeli SefasebiT 1500) sxva teritoriaze gadasaxleba.

arsebobs garkveuli istoriuli monumentebi, romelTa Soris potenciurad

xvdeba Zveli sasaflaoc, da romelTa gadatana iqneba saWiro. am gadatanis

operaciis saboloo adgilmdebareoba da dro unda SeTanxmdes Sesabamis

samTavrobo organoebTan, religiur uflebamosil pirebTan da macxovreblebTan.

radgan xudonis rezervuari ganTavsebuli iqneba enguris rezervuarze maRla

mas eqneba dadebiTi zegavlena enguris rezrvuarze. kerZod:

• rezervuari naklebad aivseba SlamiT, gansakuTrebiT ki didi zomebis

fragmentebiT. 90-iani wlebidan dagrovili danaleqi (Sefasebuli

danaleqis done kaSxlidan zemoT 50m-ze) Zalian mniSvnelovania. es

mniSvnelovani xelsayreli aspeqtia engurisaTvis.

• wylis ukeTesi xarisxi, radganac zeda rezervuari (xudoni) imoqmedebs

rogorc damleqi;

• naklebad iqneba saWiro wylis daRvra wyaldidobis/Tovlis dnobis

pikSi;

• energogeneracis gazrda engurze; radganac ar gakeTebula Sesabamisi

Sefaseba es sargebeli ar Sesula kvlevis ekonomikur analizSi.

sxvadasxva organizaciebis mier gakeTebuli winaswari SefasebiT

eneqtroenergiis generacia engurze unda gaizardos 0.3tvtsT

weliwadSi. es albaT maqsimumia, magram generirebuli eleqtroenergiis

raRac zrdas mainc eqneba adgilia.



X

faravnis hidrosadguri

faravnis hidroeleqtrosadguris mSenebloba ganixileba mdinare faravanze,

romlis mTliani sigrZea 66km, 960m vardniT, saSualo daxriloba 13%,

2278km2 wylis rezervuaris farTobi da saSualo simaRle 2130m. wyali

mdinares miewodeba Tovlisgan, wvimebisagan da miwisqveSa wylebisagan.

faravnis hidrosadguri ganlagebulia mdinaris bolo nawilSi da gaaCnia

yvelaze didi daxra mdinaris sxva nawilebTan SedarebiT. saSualo wliuri

Camodinebaa 16.7m3/wm da vardna 400m. es garemoeba, mTavar gzasTan siaxlovis faqtorTan erTad axdens umniSvnelovanes dadebiTi zegavlenas mis teqnikur da

ekonomikur maxasiaTeblebze. mosalodnelia, rom faravnis sadguris dadgmuli

simZlavre iqneba 120mgvt, 440gvtsT saSualo wliuri gamomuSavebiT. sadguris

saTavo ansambli aerTianebs mcire simaRlis betonis kaSxals, wylis Ria

mimRebs da saleqars. zeda auzis fskeri zRvis donidan aris 1534m. proeqtis danarCeni teqniluri parametrebi mocemulia cxrilSi 7.

cxrili 7. faravnis kaSxlisa da hidroproeqtis ZiriTadi parametrebi

parametri erTeuli faravnis hesi zeda auzis Ziri m.zRv. don. 1525 bunebrivi wylis wliuri xarji m3/wm 16,7 hesis wylis SefasebiTi xarji m3/wm 39,0 turbinis tipi kaplani blokebis ricxvi 3 hesis maqsimaluri statikuri wneva m 395,0 SefasebiTi wneva m 364,0 dadgmuli simZlavre mgvt 122,92 eleqtroenergiis saSualo wliuri

gamomuSaveba gvtsT 440,00

faravnis hesi warmoadgens derivaciis tipis sadgurs. imis gaTvaliswinebiT,

rom sadguri akmayofilebs moTxovnilebas wylis nakadis garantirebuli

minimumis Sesaxeb mSrali sezonis ganmavlobaSi, hesTan dakavSirebuli sxva mniSvnelovani sakiTxi aRar warmoiSveba. mdinaresa da faravnis tbaSi ar aris

daculi an iSviaTi Tevzis jiSebi. Tu arsebobs romelime Tevzis jiSi,

romelic migrirebs tbidan dabla, kaSxlis dizaini ise unda iyos gakeTebuli,

rom darwmunebuli viyoT, rom Tevzebze zegavlenas ar moaxdens. naleqi,

romelic daileqeba Slamis SemkrebSi mosalodnelia, rom iqneba kargi xarisxis

da SeiZleba gamoyenebul iqnas samSeneblo masalad. es qmnis proeqtis dadebiT

efeqts.

namaxvanis hidrosadguris kaskadi mdinare rionze



XI

namaxvanis kaskadi moicavs sam hidrosadgurs - tviSi, namaxvani, JoneTi –

ganlagebuls mdinare rionze, dasavleT saqarTvelos udides mdinareze. wylis

mTliani farTobia 13418km2, xolo mdinaris sruli sigrZra 327km. saSualo

wliuri wylis xarjia 127m3/wm an 4.9 milioni m3. mdinare rionze ukve

aSenebulia 8 didi hidrosadguri: lajanuri (namaxvanis kaskadis zemoT),

gumaTi I da II, rioni da varcixe I,II,III da IV.

namaxvanis kaskadis ZiriTadi parametrebi mocemulia cxrilSi 8.

mikroklimatis cvlileba namaxvanis kaskadis midamoebSi mosalodnelia rom

minimaluri iqneba. tenianoba SedarebiT maRalia, rac dadebiT zegavlenas axdens

florasa da biologiuri saxeebis mravalferovnebaze am adgilas. rezervuari

da mdinaris napirebi moaxdenen zegavlnas saerTo farTze, romelic moicavs

sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwis 296.94 heqtarisa, romelTagan 27.06ha saTibebia, 152.50ha saZovrebi, 32.90ha baRebi, 29.93ha venaxebi, 51.60ha kerZo

fermebi da 2.95ha Cais plantaciebi.

cxrili 8. namaxvanis hidro kaskadis ZiriTadi parametrebi

parametri zomis erTeuli

tviSis hesi

namaxvanis hesi

JoneTi hesi

wyalgamyofi km2 3220 3425 3520 hidrometeorologiuri

monitoringis periodi wlebi 55 55 55

wylis wliuri nakadi milioni m3 4860 4910 4980

wylis dinebis zomis

maxasiaTeblebi:

a) mravalwliani saSualo m3/wm 154 156 158 b) maqsimumi 0.01%

momaragebiT m3/wm 3630 3700 3700

rezervuaris parametrebi: a) wylis normaluri done

m. zRvis donidan

360 310 232

b) wylis zedapiri farTobi km2 0.74 4.9 1.25

g)wylis donis daweva m 3 12 6

d)sruli moculoba milioni m3

13.1 156 12.5

e) sasargeblo moculoba Mmilioni

m3 1.8 52.0 6.0

regulirebis tipi - SezRuduli

dRiuri sezonuri dRiuri

wylis dawneva maqsimuni m 36.8 83.6 32.0 b) normaluri m 33.3 75.5 27.0



XII

g) minimumi m 30.0 64.5 24.4 wylis normaluri nakadi m3/wm 336 366 416 hesis simZlavre a) dadgmuli mgvt 2x50 = 100 2x125 = 250 2x50 = 100b) garantirebuli mgvt 9 26.3 6 saSualo wliuri

gamomuSaveba GgvtsT

395 897 276 muSaobis xangrZlioba

(mravalwliani) saSualo

dadgmul simZlavreze

weliwadSi

saaTebi 4035 3712 3460

aseTi didi mdinare ukve bunebrivi sazRvaria cxovelTa gadaadgilebisas;

rezervuaris avsebam ar unda gamoiwvios cvlileba cxovelTa gadaadgilebaSi.

im teritoriaze, romelic daitboreba ar aris daculi an iSviaTi jiSebi.

lamazi landSafti da turistuli marSrutebis arseboba, agreTve is faqti,

rom namaxvanis kaskadis sistema mdebareobs SedarebiT mWidrod dasaxlebul

arealSi, did raionul centrTan axlos (quTaisi), qmnis xelsayrel pirobebs

turizmis ganviTarebisaTvis da rekreaciuli zonis Sesaqmnelad. rekreaciuli

da turistuli nagebobebis mTeli kompleqsi SeiZleba Seiqmnas rezervuaris

maxloblad.

ar aris mosalodneli, rom wylis xarisxi gauaresdeba namaxvanis kaskadebis

sistemis rezervuarebis Seqmnis gamo. tviSis da JoneTis rezervuarebSi,

Termul stratifikacias ar eqneba adgili (Termuli stratifikaciis fraudis

ricxvi 1.0-ze didia). wyali icvleba daaxloebiT dReSi erTxel, rac amtkicems, rom wylis xarisxis parametrebi igive iqneba, rac rezervuaris

zemoT mdinareSi. namaxvanis rezervuarSi mosalodnelia Termuli

stratifikacia, magram is ar iqneba didi (0.1<Fr<1 – mcire stratifikacia), da aseTi stratifikacia mniSvnelovnad ver Secvlis wylis xarisxis parametrebs.

wyali icvleba daaxloebiT 12 dReSi, rac agreTve miuTitebs, rom wylis

xarisxi ar gauaresdeba.

epidemiologiur zonaSi malariis gavrcelebis faqtorebis analizma aCvena, rom

mSeneblobiT gamowveuli malariis SemTxvevebis raodenobis gazrda ar unda

iyos ugulebelyofili. rekomendirebulia Semdegi kvlevis Catareba da

Semarbilebeli RonisZiebaTa Catareba.

namaxvanis kaskadis adgilas damaxasiaTebeli regionaluri teqtonikuri

Tvisebebis mimoxilvam da analizma gviCvena, rom kaskadis sistema ar gaxdeba

mizezi seismurobis gamowvevisa.

namaxvanis hesis kaskadis mSenebloba (wyaltubos raionis inventarizaciis

biuros informaciis Tanaxmad) zegavlenas moaxdens 202 fermaze wyaltubosa



XIII

da cageris raionebSi, da 436 adamianze. istoriis, arqeologiis da

eTnografiis institutebma miuTiTes 27 Zeglze, romelTa Seswavlaa saWiro.

kandidati proeqtebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da zegavlena. ZiriTadi teqnikuri maxasiaTeblebis garda, winaswari Seswavlis safuZvelze

Sefasda sxvadasxva kandidati proeqtis garemosdacviTi da socialuri

zegavlena.

garemosdaciTi kriteriumi moicavs sxvadasxva hidrosadgurebis garemoze

zemoqmedebas CO2 gamosxivebis gareSe, rac TavisTavad warmoadgens kriteriums.

garemoze zemoqmedebis kriteriumis mniSvnelobebi (ENV) miRebulia Semdegi

zegavlenebis analizis safuZvelze (gansazRvrulia rogorc qvekritetiumebi):

E1 sistemis zemoqmedebis qveS myofi farTobi (rezervuari da sadguri)

E2 klimatze zemoqmedeba E3 haerSi gamonabolqvze zemoqmedeba

E4 hidrologiur reJimze zemoqmedeba

E5 wylis xarisxze zemoqmedeba

E6 mcenareebze zemoqmedeba

E7 faunaze zemoqmedeba

E8 landSaftze zemoqmedeba

E9 energiis wyaroebis ganaxlebadoba

yoveli es kriteriumi me-5 TavSi mocemul mimoxilvaSi calcalkea

gansazRvruli xudonhesis, namaxvanis kaskadis hesis, faravnis hesis, bunebriv

airze momuSave Tbosadgurebisavis, qvanaxSirze momuSave

TboeleqtrosadgurebisaTvis, ganaxlebadi sadgurebisaTvis – mini da mcire

hidrosadgurebisaTvis da qaris sadgurebisaTvis. kriteriumebis mniSvnelobebi Sejamebulia TiToeuli eleqtrosadguris sistemisaTvis, xolo Semdeg

ganviTarebis TiToeuli alternativisaTvis, masSi Semavali eleqtrosadgurebis

gaTvalswinebiT (cxrili 12).

socialuri zegavlenis kriteriumebi (SOC) moicaven sxvadasxva sadgurebis zegavlenas sazogadoebaze (mosaxleoba, kultura da istoria). zemoTmoyvanili

garemoze zemoqmedebis kriteriumebis analogiurad, socialuri zegavlenis

kriteriumebi fasdeba 5-e TavSi mocemuli analizis safuZvelze da jgufis

wevrebis - eqspertebis codniT. eleqtrosadgrebis (hesebi, bunebriv airsa da

qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebi) da damatebiTi proeqtebis yvelaze

mniSvnelovan zegavlenebs gaukeTdaT analizi am kriteriumSi Semavali Semdegi

qvekriteriumebis Seswavlis gziT:

S1 mosaxleobis gadasaxlebaze zegavlena

S2 soflis meurneobis warmadobaze zegavlena S3 transportis infrastruqturaze zegavlena

S4 rekreaciisa da turizmis ganviTarebis SesaZlebloba

S5 adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobaze zegavlena



XIV

midgoma igivea, rac garemoze zemoqmedebis kriteriumis dadgenisas. TiToeuli

es kriteriumi calcalkea gansazRvruli xudonhesis, namaxvanis kaskadis hesis,

faravnis hesis, bunebriv airze momuSave Tbosadgurebis, qvanaxSirze momuSave

Tboeleqtrosadgurebis, ganaxlebadi sadgurebis – mini da mcire

hidrosadgurebis da qaris sadgurebis SemTxvevebSi.

kandidati proeqtebis maxasiaTeblebis Semajamebeli informacia mocemulia

cxrilSi 9.



XV

cxrili 9. kandidati proeqtebis Semajameeli maxasiaTeblebi

gazi 150mgvt

importireb

uli qvanaxSiri 300mgvt

xudon hesi

namaxvanis kaskadi

faravnis hesi

mcire

hesebi 10mgvt-ze naklebi

patara

hesebi 10-

50mgvt

qaris sadgurebi

sadguris simZlavre

(mgvt) 150 300 638 450 123 5 25 9

saSualo

generacia

(gvtsT) 1328 1678 440 22 99 27

kapitaluri

danaxarjebi

(mil. dolari) 150 428 604 641 113 15 67.5 14.4

kapitaluri

danaxarjebi

(dol/kvt) 1042 1562 947 1424 919 3000 2700 1600

mSeneblobis

periodi

(weli) 3 4 5 4/5/4 3 2 3 2

SesaZlo gaSvebis weli 2011 2011 2013 2013 2013 2011 2011 2011

zegavlenis

farTobi

umniSvnel

o mcired

uaryofiTi

mcired

uaryofiTi

mniSvnelovn

ad uaryofiTi

umniSvnel

o umniSvnelo umniSvnelo

zegavlena klimatze

mcired uaryofi

Ti

mcired uaryofiTi umniSvnel

o umniSvnelo umniSvnelo umniSvnelo umniSvnelo

zegavlena

haerSi

gamonabolqvze

mcired

uaryofiT

i

mniSvnelovn

ad

uaryofiTi

umniSvnel

o umniSvnelo umniSvnel


hidrologiur

reJimze

zegavlena

umniSvnel

o umniSvnelo mcired

uaryofiT

i

mcired

uaryofiTi umniSvnel

o mcired

uaryofiTi umniSvnelo

wylis

xarisxze

zegavlena

mcired

uaryofiT

i

mniSvnelovn

ad

uaryofiTi

mcired

uaryofiT

i

mcired

uaryofiTi umniSvnel


mcenareebze

zegavlena

mcired uaryofi

Ti

mcired uaryofiTi umniSvnel


umniSvnelo umniSvnelo

faunaze zegavlena

mcired uaryofi

Ti

mcired uaryofiTi

mcired uaryofiT

i

mcired uaryofiTi

umniSvnelo

umniSvnelo mniSvnelovna

d uaryofiTi

landSaftze

zegavlena

umniSvnel

o

mniSvnelovn

ad

uaryofiTi

umniSvnel

o umniSvnelo umniSvnel

o umniSvnelo

mcired

uaryofiTi

energowyar.

ganaxlebadoba ara ara diax diax diax diax diax

mosaxleobis

gasaxlebaze

zegavlena

umniSvne

lo umniSvnelo mniSvnelo

vnad

uaryofiT

i

mcired

uaryofiTi

umniSvnel


soflis

meurneobaze

zegavlena

umniSvnel

o mcired

uaryofiTi umniSvnel

o mcired

uaryofiTi

umniSvnel




XVI

satransporto

infrastruqtu

raze

zegavlena

umniSvne

lo umniSvnelo

mcired

dadebiTi

umniSvnelo umniSvnel


rekriaciasa da

turizmze zegavlena

umniSvnel

o

mniSvnelovn

ad uaryofiTi

mcired

dadebiTi

mniSvnelovn

ad dadebiTi

umniSvnel

o umniSvnelo

mcired

uaryofiTi

mosaxleobis janmrTelobaze

zegavlena

umniSvnelo

mcired uaryofiTi

umniSvnelo



Tbogeneraciis variantebis gadarCeva

Tboeleqtrogeneraciis variantebis gadarCeva (bunebriv airze momuSave

kombinirebuli ciklis gazoturbina, importirebuli da adgilobrivi

qvanaxSiri, atomuri) moxda maTi ekonomikurobi winaswari Seswavlis

safuZvelze, raTa gamoricxuliyo ekonomikurad cxadad miuRebeli variantebi. 6-e naxazze mocemulia am variantebisTvis warmoebis Rirebuleba rogorc

sadguris simZlavris faqtoris funqcia.

suraTi 6. Tbogeneraciis variantebis gadarCeva

simZlavris faqtorebis didi mniSvnelobisaTvis yvelaze konkurentunarian

variants warmoadgenen importirebuli qvanaxSiri da 1600mgvt atomuri

sadguri. Tumca, saqarTveloSi simZlavris maRali faqtori

TbosadgurebisaTvis, imis gaTvaliswinebiT rom eleqtroenergiis mniSvnelovani

saqarTvelos Tbosadgurebis kandidatebi

0

100

200

300

400

500

600

700

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100sadguris simZlavris faqtori (%)

wliuri xarji ($/kvt-weli)

importirebuli naxSiro 300mgvt

adgilobrivi naxSiro 300mgvt

atomuri – 600mgvt atomuri – 1600mgvt

komb. cikli – 150mgvt



XVII

nawili gamomuSavdeba hidrosadgureis mier, SeiZleba miRweul iqnas mxolod

eleqtroenergiis mniSvnelovani eqsportis xarjze. es SeiZleba ekonomikurad

gamarTlebli iyos grZel periodSi, uaxloes momavalSi ki eqsportis

SesaZlebloba SezRudulia saWiro gadamcemi sistemis infrastruqturis

naklebobisa da funqcionarebadi regionaluri energetikuli bazris

ararsebobis gamo. meore gansaxilveli sakiTxi, dakavSirebuli 1600mgvt

simZlavris atomur sadgurTan mdgomareobs mis potencialSi zegavlena

moaxdinos sistemis stabilurobaze da saimedoobaze. Tu aseTi sadguri

aSendeba, is daaxloebiT iqneba saqarTvelos mTliani dadgmuli simZlavris 35%. aseTi mZlavri erTeulis mwyobridan gamosvlisas, dairRveva

energosistemis stabiluroba. am mizeziT 1600mgvt atomuri sadguris

variantis ganxilva gamoiricxa Semdgom kvlevebSi. 600mgvt atomuri sadguris

variantic aseve gamoiricxa radganac is konkurentunariani ar aris mTeli

simZlavris faqtoris intervalSi (ix.naxazi 6).

importirebuli da adgilobrivi qvanaxSiris variantebis SedarebiT gamoCnda,

rom es orive varianti msgavsia, importirebul qvanaxSirs gaaCnia cota

upiratesoba ekonomikis TvalsazrisiT (ix. suraTi 6). garemoze zemoqmedebis

TavlsazrisiT, importirebul qvanaxSirs kvlav gaCnia cota upiratesoba,

radgan igi Cveulebriv Seicavs nakleb gogirds, nacars da mtvris minarevs;

agreTve, adilobriv qvanaxSirs gaaCnia uaryofiTi zegavlena mopovebisa da

transportirebis TvalsazrisiT. am mizezebisa da imis gamo, rom adgilobrivi

qvanaxSiris resursebi SezRudulia, gadawyda rom Semdgom analizSi ganxiluli

iqneboda mxolod importirebuli qvanaxSiris varianti (umciresi Rirebulebis

gegma da socialur-ekonomikuri kvleva). Tu adgilobrivi qvanaxSiris

Rirebuleba konkurentunariani gaxdeba importirebul naxSirTan mimarTebaSi,

eleqtrosadguris maxasiaTeblebi amiT mniSvnelovnad ar Seicvleba; Sesabamisad,

importirebuli qvanaxSiris ganxilvisas unda vigulisxmoT adgilobrivi

qvanaxSiris gamoyenebis SesaZleblobac. amgvarad, Tbosadgurebis variantebis gadarCevis analizi gviCvenebs, rom bunebriv airze momuSave kombinirebuli

ciklis gazoturbina da importirebul qvanaxSirze momuSave sadgurebi

warmoadgens im or variants, romelTa Semdgomi detaluri ganxilva saWiroa.

energogeneraciis gazrdis dagegmva umciresi Rirebulebis ganviTarebis gegma SemuSavebul iqna sxvadasxva

scenarebis SemTxvevaSi. pirveli sabazo SemuSavebuli scenari asaxavda yvelaze

savaraudo daSvebebs da energiaze moTxovnilebis prognozs. SemuSavebuli iqna

am scenaris ori variacia, erTi eleqtroenergiis SezRuduli importis

SemTxvevaSi, xolo meoreSi daSvebuli iyo eleqtroenergiis ufro meti

importi. am TavSi mocemulia energogeneraciis gazrdis dagegmvis Sedegebi,

rogorc sabazo, aseve alternatiuli scenarebis SemTxvevebSi.



XVIII

umciresi Rirebulebis ganviTarebis gegma SezRuduli importis SemTxvevaSi

(sabaziso varianti)

upirveles yovlisa SemuSavda sabaziso scenari, romlis Tanaxmad

eleqtroenergiis importi moTxovnilebis dasabalanseblad dasaSvebia 2010

wlamde. 2010 wlis Semdeg, adgilobrivi eleqtroenergia sakmarisia

moTxovnilebis dasakmayofileblad (amJamad ar arsebobs grZelvadiani aseTi

savaWro xelSekrulebebi mezobel qveynebTan). es aris yvelaze eqstremaluri

scenari.

am scenarSi gakeTebuli sxva daSvebebi moicavs:

• bunebriv airze momuSave axali Tbosadgurebi mwyobrSi unda Cadges 2011 wels an mogvianebiT

• bunebrivi airi xelmisawvdomi iqneba dRevandel fasSi da saWiro ar iqneba damatebiTi milgayvanilobis aSeneba Tbosadgurebis

gazmomaragebisaTvis.

• yvelaze pirveli axali hidrosadgurebi mwyobrSi unda Cadges 2013

wels

sabazo scenaris ZiriTadi Sedegebi mdgomareobs SemdegSi:

• 2021 wlisaTvis saqarTvelos sWirdeba 1684mgvt damatebiTi generaciis

simZlavre; o 576mgvt axali Tbosadgurebidan, da

o 1108mgvt axali hidrosadgurebidan

umciresi Rirebulebi energoganviTarebis gegmebis damatebiTi daSvebebi:

• dagegmvis periodia 2007 wlis 1 ianvridan 2021 wlis 31 dekembramde; • bunebrivi airis mowodeba SesaZlebeli iqneba ruseTidan fasiT $230/1000m3; • ukrainis qvanaxSiris importi SesaZlebeli iqneba $56/tona fasad. ar igulisxmeva

investiciebi infrastuqturaze, rogoricaa porti da rkinigza: • yvela fasi dadgenilia 2007 wlis 1 ianvrisaTvis da ar moicavs inflacias; • analizi Catarda dolarebSi, laris gacvlis kursis 1$=1.67lari gamoyenebiT;

gamoyenebulia koeficienti 0.752 dolarsa da evros Soris. • nagulisxmevia 10% realuri diskontorebis zoma, diskontireba moxdenilia 2007

wlis 1 ianvriT. • generaciis sistemis gafarToebis gegmebi SemuSavebuli iqna sistemis saimedoobis

donis da eleqtromomaragebis gaTvaliswinebiT. armiwodebuli simZlavris an

datvirTvis dakargvis albaTobis misaReb donis mniSvnelobad CaTvlilia 1 dRe

weliwadSi. es qmnis sarezervo zRvrebs saboloo ganviTarebis gegmebSi; • am kvlevaSi 0.57$/kvtsT (Tbosadgurebze 10-jer ufro Zviri tarifi) iqna

gamoyenebuli rogorc miuwodebeli energiis tarifi. • eleqtoenergiis saqarTvelos farglebs gareT eqsportis saSualo fasad aRebulia

35 $/mgvtsT; igive tarifia aRebuli importis SemTxvevaSi.



XIX

• dagegmilia eleqtroenergiis importi 30mgvt/4gvtsT – 2009 wels da

60mgvt/12gvtsT -2010 wels

• energosistemis wminda mimdinare Rirebuleba (NPV) (axal sadgurebze

investiciebis, eqspluataciis miuwodebli energiis Rirebulebis

CaTvliT) 2007-2021 wlebSi aris $2,109 milioni8.

• Tumca, wvimiani sezonis dros ver xdeba Warbi eleqtroenergiis

gamoyeneba. Tu moxdeba Warbi eleqtroenergiis eqsporti, potenciuri

Semosavlebis sidide iqneboda $245 milioni $35/mgvtsT tarifis

gaTvaliswinebiT.

umciresi Rirebulebis ganviTarebis gegma ganaxlebadi wyaroebisaTvis (alternatiuli ganaxlebadi wyaroebi)

sabaziso scenaris alternatiul variantad ganixileba ganaxlebadi wyaroebi,

gansakuTrebiT mcire hidro da qaris sadgurebis proeqtebi. cxrilSi 10

mocemulia specifikuri proeqtebi, romelTa mTliani simZlavrea 495mgvt, da romlebic Setanil iqnan energogeneraciis gazrdis programaSi.

cxrili 10. energogeneraciis gegma ganaxlebadi wyaroebiT (2011-2015)

ganaxlebadi wyaroebi mcire 10mgvt-mde

hesebi

mcire hesebi

10-50mgvt qaris sadgurebi

proeqtebis raodenoba

mocemul periodSi 10 5 1

mTliani simZlavre

mocemul periodSi 50 mgvt 125 mgvt 45 mgvt

proeqtebis ricxvi

weliwadSi 2 1 6 erTeuli

simZlavris nazrdi

weliwadSi 10 mgvt 25 mgvt 9 mgvt

sadguris SefasebiTi

faqtori 50 %h 45 % 35 %

kapitaluri danaxajebi 3000 $/kvt 2700 $/ kvt 1600 $/ kvt

meore faza: 2015-2021 wlebi

ganaxlebadi wyaroebi mcire 10mgvt-mde

hesebi

mcire hesebi

10-50mgvt qaris sadgurebi


mocemul periodSi 15 5 2

mTliani simZlavre

mocemul periodSi 75 mgvt 125 mgvt 75 mgvt

proeqtebis ricxvi

weliwadSi 3 1 10 erTeuli

simZlavris nazrdi

weliwadSi 15 mgvt 25 mgvt 15 mgvt

sadguris SefasebiTi

faqtori 50 % 45 % 35 %

kapitaluri danaxajebi 3000 $/kvt 2700 $/kvt 1600 $/kvt

8 aRsaniSnavia, rom es aris xarjis NPV; ar moicavs xarjebis da Semosavlebis nakadebs rogorc es sxva tipis analizebisTvisaa damaxasiaTebeli.



XX

wina scenaris msgavsi sxva daSvebebis gaTvaliswinebiT, kvlevis ZiriTadi

Sedegebi mdgomareobs SemdegSi:

• saqarTvelos 2021 wlisaTvis sWirdeba 1542mgvt generaciis axali

simZlavreebi;

o 576mgvt axali Tbosadgurebisagan;

o 495mgvt ganaxlebadi wyaroebisagan; da

o 470mgvt axali hidrosadgurebisagan (faravani, tviSi da

namaxvani).

• dagegmilia eleqtroenergiis importi 30mgvt/4gvtsT 2009 wels da 60mgvt/12gvsT 2010 wels.

• energosistemis wminda mimdinare Rirebuleba (NPV) (axal sadgurebSi

Cadebuli investiciebis gaTvaliswinebiT, saeqspluatacio xarjebiT da

miuwodebeli energiis safasuris CaTvliT) 2007-2021 wlebSi aris

$2,224 milioni. es $115 milioniT metia sabazo scenarTan SedarebiT.

• wina scenaris analogiurad, wvimiani sezonis dros ver xdeba Warbi

eleqtroenergiis gamoyeneba. Tu moxdeba Warbi eleqtroenergiis

eqsporti, potenciuri Semosavlebis sidide alternatiul scenarSi

iqneboda $274 milioni, $35/mgvtsT tarifis gaTvaliswinebiT. es aris

damatebiTi mtkicebuleba alternatiuli scenaris sasargeblod

(alternativa 2), romelic meti eleqtroenergis gayidvis saSualebas

iZleva.

umciresi Rirebulebis ganviTarebis gegma importis SemTxvevaSi (alternativa 2

- importis varianti)

am scenarSi eleqtroenergiis importi daSvebulia mTeli wlis manZilze.

wvimian sezonze (gazafxuli/zafxuli), roca saqarTvelos gaaCnia Warbi

eleqtroenergia, gakeTebulia daSveba, rom arsebobs am eleqtroenergiaze

moTxovnileba mezobel qveynebSi. mSral sezonze (zamTari), igulisxmeba rom

mezobel qveynebs gaaCniaT Warbi eleqtroenergia, rom miawodon saqarTvelos.

importi da eqsportic xorcieldeba tarifiT $35/mgvtsT.

sxva daSvebebi:

• gadamcemi xazebis gaZliereba, rac ukve dagegmilia, SesaZleblobas

Seqmnis ganxorcieldes 500mgvt simZlavris importi da eqsporti. es warmoadgenda kvlevis jgufis daskvnas, romelic gakeTda gadamcemi

xazebis dagegmili gaZlierebis gegmis detaluri ganxilvis Semdeg.

• ar aris daSvebuli axali bunebriv airze momuSave Tbosadgurebis

mSenebloba

• igulisxmeba, rom bunebrivi airi sakmarisia arsebuli TbosadgurebisaTvis.

• yvelaze pirveli axali hidrosadguri SeiZleba aSendes 2013 wels.

2-e alternatiuli scenaris Sedegebi Semdegia:



XXI

• dagegmvis periodSi (2021 wlamde) 1,208mgvt generaciis axali

simZlavreebia saWiro (1,684mgvt simZlavresTan SedarebiT sabazo

scenarSi);

o samive wamoyenebuli hidrosadguri arCeul iqna umciresi

danaxarjebis gegmaSi: xudoni, faravani da namaxvani (tviSis da

JoneTis CaTvliT); da

o eleqtroenergiis saWiro importi: 30mgvt/197gvtsT 2009

wels, romelic gaizrdeba 500mgvt/2,231gvtsT-mde 2021 wels;

es namdvilad Seesabameba gadamcemi sistemis parametrebs da misi

gaZliereba saWiro ar aris.

• eleqtroenergiis eqsportisagan miRebuli Semosavali Sefasebulia $163 milionad.

• energo sistemis NPV (eqsportidan miRebuli Semosavlis gareSe) aris $1,734milioni.

am scenars gaaCnia $375 milioniT ufro dabali NPV, vidre sabazo scenars, da $490 milioniT ufro dabali vidre ganaxlebadi wyaroebis I alternativas;

magram amave dros eqsportis potencialuri Semosavali Sesabamisad $82 milioniT da $111 milioniT naklebia 2-e alternatiuli scenarisaTvis (tarifi

$35/mgvtsT). 2-e alternatiuli scenari naklebad efuZneba importirebul

bunebriv airs.

sxva ganviTarebis alternativebi

imisaTvis, rom Sefasebuliyo daSvebuli aracalsaxobebis zegavlena, agreTve sxva SesaZlo variantebi, romelTac SesaZloa miscemodaT upiratesoba

ganxilul scenarebTan SedarebiT, SemuSavebul iqna agreTve Semdegi

alternativebi:

• importirebuli bunebrivi airis scenari (alternativa 3), romlis

Tanaxmad unda aSendes mxolo bunebriv airze momuSave Tbosadgurebi; ar

unda aSendes hidrosadgurebi;

• xudonis hesi (alternativa 5); hidroproeqtebidan igegmeba mxolod

namaxvanis mSenebloba; danarCeni saWiro simZlavre miRebuli unda iqnas

axali gazze momuSave Tboleleqtrosadgurebidan.

• importirebuli qvanaxSiri (alternativa 6) unda iqnas gamoyenebuli

yvela axal naxSirze momuSave TboeleqtrosadgurebSi, romlebic

aucilebelia eleqtroenergiaze moTxovnilebis dasakmayofileblad.

• maRali fasebi bunebriv airze (alternativa 7); yvela Semavali

parametric (garda bunebrivi airis fasisa) igivea rac sabaziso scenarSi.

• dabali fasebi bunebriv airze (alternativa 8); yvela Semavali

parametric (garda bunebrivi airis fasisa) igivea rac sabaziso scenarSi.

• eleqtroenergiaze maRali moTxovna eleqtroenergiis importis gareSe

(sabazo HDF); yvela Semavali parametri (garda eleqtroenergiaze maRali moTxovnisa) igivea rac sabazo scenarSi.



XXII

• eleqtroenergiaze maRali moTxovna eleqtroenergiis importiT

(alternativa 2 HDF); yvela Semavali parametri (garda

eleqtroenergiaze maRali moTxovnisa) igivea rac alternativa 2-Si.

• eleqtroenergiaze dabali moTxovna eleqtroenergiis importis gareSe (sabazo LDF); yvela Semavali parametri (garda eleqtroenergiaze

dabali moTxovnisa) igivea rac sabazo scenarSi.

• eleqtroenergiaze dabali moTxovna eleqtroenergiis importiT

(alternativa 2 LDF); yvela Semavali parametri (garda

eleqtroenergiaze dabali moTxovnisa) igivea rac alternativa 2-Si.

cxrilSi 11 Sejamebulia mgrZnobiarobis analizis Sedegebi. am analizis

mTavari daskvnebi SeiZleba Camoyalibdes Semdegnairad:

• Tu davuSvebT rom fasebi bunebriv airze darCeba dRevandel doneze da ar aSendeba axali gazze momuSave sadgurebi, umciresi Rirebulebis

energiis ganviTarebis gegma moicavs samive hidrosadguris mSeneblobas:

xudoni, faravani da namaxvani (tviSis da JoneTis CaTvliT).

hidrosadgurebi aSendeba 2013-2015 wlebSi. am gegmas (alternativa 2 –

importis varianti) minimumamde dahyavs energosistemis NPV da mTliani

NPV eleqtroenergiis exportis Semosavlebis gaTvaliswinebiT.

• scenari, romelsac gaaCnia alternativa 2-s Semdeg yvelaze dabali NPV

aris qvanaxSiris gamoyenebis varianti (alternativa 6 – mxolod

qvanaxSiri). Tumca, infrastruqturisaTvis saWiro investicia

(gansakuTrebiT portebis da potenciuri rkinigzebi) ar Sedis am

SefasebaSi. aseve ar Sefasebula garemoze zemoqmedeba, romelic gakeTda

qvemoT ganxiluli mraval-kriteriumiani analizis dros.

• minimaluri investiis mqone alternativaa – alternativa 3 (mxolod

gazi), romelic efuZneba bunebriv airze momuSave sadgurebs. Tumca, mas

gaaCnia maRali saeqspluatacio xarjebi da maRal riskebTan aris

dakavSirebuli sawvavis fasisa da energo usafrTxoebis TvalsazrisiT.

• faravnis hidrosadguris proeqti aris yvelaze efeqturi sxva

hidrosadgurebTan SedarebiT da amitom unda ganxorcieldes pirveli.

• 495mgvt simZlavris ganaxlebadi wyaroebis proeqtebis ganxorcieleba

2021 wlisaTvis ganapirobebs xarjebis NPV-is $86 milioniT gazrdas

(($1950 milioni nacvlad sabazo scenaris $1864 milionisa), romelSic

Sesulia eleqtroenergiis eqsportis Rirebuleba.

• bunebriv airze fasebis cvlileba mniSvnelovan zegavlenas ver axdens

sadgurebis arCevaze, rogorc es Cans 7-e da 8-e alternativebis

Sedegebidan.

• eleqtroenergiaze maRali moTxonilebis scenarSi xudonis sadguri unda aSendes ufro adre (2015 wels nacvlad 2020 wlisa), vidre sabazo

moTxovnilebis scenarSi. amasTan erTad, Tu strategia gulisxmobs mezobel qveynebTan eleqtroenergiis gacvlas, eleqtroenrgiaze maRali

moTxovnilebis gamo saWiroa an bunebriv airze momuSave sadgurebis

aSeneba an mezobel qveynebTan SemaerTebeli gadamcemi xazebis



XXIII

gamtarianobis gaumjobeseba, raTa SesaZlebeli iyos 500mgvt-ze meti

simZlavris gatareba.

• dabali moTxovnilebis scenarSi, tviSi da namaxvanis sadgurebis

mSenebloba gadadebulia 2017 wlamde da xudonis mSenebloba arc ki

ganixileba dagegmvis periodSi. alternativa 2-s farglebSi ganviTarebis

gegmaSi Casmulia yvela hidrosadguri, rac gavZlevs yvela xarjis

umcires NPV-s mniSvnelobas.

• sazogadod, yvela hidrosadguris mSenebloba, romlebic kvlevaSia mocemuli, yvelaze metad Rirebulia qveynisaTvis ekonomikuri umciresi danaxarjebis TvalsazrisiT. es Rirbuleba kidev ufro izrdeba, roca eleqtroenergiiT vaWroba mezobel qveynebTan realuri xdeba.



XXIV

cxrili 11. yvela gaanalizirebuli variantis Semajamebeli informacia

varianti

damatebuli

generaciis

simZlavre

(mgvt)

(2021 wlisaTvis)

energiis

potenciur

i eqsporti

(gvtsT)9 NPV

(mil. $)10 investicia

(mil.$)

saeqspluata

cio xarjebi

(mil.$)

potenciuri

eqsportis

Semosavali

(mil.$)

sruli NPV (mil.$)11

arCeuli sadgurebis

mwyobrSi Cadgoma12

bazisuri moTxonileba energiaze (saSualo wliuri nazrdi – 3%)

sabazo –

SezRuduli

importi 1684 13441 2109 436 1673 245 1864

CC: 2011, 2015, 2015, 2017, K : 2020 T/N/Z : 2013/2014/ P : 2013

alternativa

1 - ganaxlebadi

1541 15799 2224 582 1642 274 1950 CC: 2011, 2015, 2015, 2020, Renewables: 2011-2020 T/N : 2017/2018/ P : 2013

alternativa

2 - importi 1208 7245 1734 501 1233 163 1571

CC: K : 2013 T/N/Z : 2013/2014/2015 P : 2013

alternativa

3 – mxolod

gazi 864 10809 2156 261 1895 173 1983

CC: 2011,2013,2015,2015,2017,2021 K : T/N/Z : / / P :

alternativa

4 – mxolod

xudonis hesi 1478 13951 2201 492 1709 259 1942

CC: 2011,2015,2015,2017,2020K : 2013 T/N/Z : / / P : 2013

alternativa

5 – molod

namaxvanis kaskadi

1290 13064 2132 458 1674 244 1888 CC: 2011,2015,2015,2017,2020K : T/N/Z : 2013/2014/2015 P : 2013

alternativa

6 – mxolod qvanaxSiri

824 7848 1990 376 1614 173 1817 COAL: 2013,2015,2017 K : T/N/Z : / / P :

alternativa

7 – gazze

maRali fasi

($611/1000m3)

1784 18808 3965 653 3312 328 3637 CC: 2011,2015,2016,2019 K : 2013 T/N/Z : 2013/2013/2020 P : 2013

alternativa

8 – gazze

dabali fasi

($147/1000m3)

1684 13441 1686 436 1250 245 1441 CC: 2011,2015,2015,2017 K : 2020 T/N/Z : 2013/2014/ P : 2013

sabazo HDF SezRuduli

importi 2260 11107 2748 733 2015 212 2536

CC: 2011, 2011,2014,2015, 2016,2018,2019,2020 K : 2015 T/N/Z : 2013/2013/ P : 2013

alternativa

2- HDF - importi

1784 2423 2190 589 1601 64 2126 CC: 2016,2017,2020,2021 K : 2013 T/N/Z : 2013/2014/2015 P : 2013

sabazo LDF SezRuduli importi

1046 9890 1959 306 1653 199 1760 CC: 2011, 2015,2015,2019 K : T/N/Z : 2017/2017/ P : 2013

alternativa

2- LDF - importi

1208 10682 1696 492 1204 213 1483 CC: K : 2013 T/N/Z : 2014/2014/2015 P : 2013

9 energiis eqsporti – hesebis zedmeti generacia, roelic SeiZleba eqsportirdes 2007-2021 wlebSi. 10 xarjebis NPV 11 xarjebis NPV gamoklebuli energiis eqsportis NPV 12 CC – komb.ciklis gazis turbina 150mgvt; K-xudoni hesi; T/N/Z – tviSi, namaxvani, JoneTi; P – faravnis hesi; COAL – naxSirze momuSave sadguri 300mgvt.



XXV

mravalkriteriumiani analizi

analizis bolo safexuri moicavs mraval kriteriums, rogorc raodenobrivs,

aseve xarisxobrivs da alternatiuli variantebis ranJirebas. yvela aspeqti –

teqnikuri, ekonomikuri, socialuri da strategiuli – CarTulia kvlevaSi.

yvela im faqtoris detaluri analizia Catarebuli, romlebic moxvda Semdeg

rva mTavar kriteriumSi:

1. energosistemis xarjebis NPV investiciebis CaTvliT, saeqspluatacio

xarjebi da aqtivebis salikvidacio Rirebuleba. 2. energosistemis saeqspluatacio da operirebis xarjebi;

3. eleqtroenergiis eqsportidan Semosavali;

4. klimatis cvlilebis zegavlena (warmoSobili naxSirorjangis raodenoba);

5. energousafrTxoeba; 6. garemoze zemoqmedeba; da

7. socialuri zegavlena.

garemoze zemoqmedebis da socialuri kriteriumebi moicaven iseT faqtorebs,

rogoricaa:

• mikro-klimatze gavlena

• fauna • landSafti

• soflis meurneoba

• adgilis higienuri mdgomareoba

• wylis xarisxi

• mosaxleobis gadasaxleba da masTan dakavSirebuli anazRaureba

• gzebis mimarTulebis cvlileba da droebiTi gzebis, xidebis da a.S. ageba

• istoriuli, kulturuli da bunebrivi Zeglebi

• rekreaciuli samuSaoebi

• energetikis da komunikaciis infrastruqturis dizainis cvlileba

• sanitaruli zomebi

• adgilobrivi mosaxleobis janmrTeloba

• rezervuariT gamowveuli seismuroba, da sxva

zogierTi zemoT moyvanili faqtori atarebs raodenobriv xasiaTs, xolo zogi

ara. araraodenobrivi faqtorebisaTvis, SemuSavebul iqna ganzomilebiTi

intervalebi da detaluri kvleva Catarda im mizniT rom mocemuli sidide

moxvedriliyo am winaswargansazRvrul intervalSi. magaliTad, SemoRebul iqna

socialuri zegavlenis intervali 1-dan 10-mde da yoveli scenarisaTvis

ganisazRvreboda konkretuli mniSvneloba iseTi zegavlenebis detaluri

analizis safuZvelze, rogoricaa im mosaxleobis da ojaxebis raodenoba,

romelTac mouwevT gadasaxleba, sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwebi da

daculi jiSebis raodenoba, romelTac ganicades zegavlena. cxrilebSi 12 da

13 Sejamebulia sxvadasxva scenarebis Sefasebebi zemoTmoyvanili kriteriumebis

gaTvaliswinebiT.



XXVI

cxrili 12. alternatiuli energoganviTarebis scenarebis integrirebuli kvlevis Sejameba

kriteriumi

sabazo

limitirebuli

importi

alternat 1

ganaxlebadi

wyaroebi

alt. 2

importis

SemTxveva

alt. 3

mxolod

gazi

alt. 4

mxolod

xudonhesi

alt. 5

mxolod

namaxvanis

kaskadi

alt. 6

mxolod

qvanaxSiri

NPV (mil. $) 2109 2224 1734 2156 2201 2132 1990

oper. da

eqspl. xarj.

(mil. $) 1673 1642 1233 1895 1709 1674 1614

el-energiis

SesaZlo

importidan

Semosavali

(mil. $)

245 274 163 173 259 244 173

CO2 gamoyofa (1000t)

20304 22671 9630 26675 21396 20490 45259

el-energiis importi mcire mcire Zalian

didi mcire mcire mcire mcire

energousafr

Txoebis

ranJireba

1-udablesi

8-umaRlesi

4.2 4.7 8 1 3.7 4.1 3

garemoze

zemoqmedeba 2- udablesi

7- umaRlesi

2.7 3.7 6 7 5.8 4.8 2

socialuri zegavlena 2- udablesi

6- umaRlesi

3 4 3 6 4 5 2

kargi dadebiTi saSualo cudi uaryofiTi



XXVII

cxrili 13. sxvadasxva scenarebis kriteriumebis mniSvnelobebi

kriteriumebi

NPV oper. eqspl.

xarjebi

eleqtr.

importiCO2

energo

usafrTx.

garem.

zegavl

social

zegavl.

eqsportis

Semosavlebscenari

mil. $ mil. $ - 1000 t - - - mil. $

sabazo 2109 1673 0 20304 4.2 2.7 3 245

Aalt1 2224 1642 0 22671 4.7 3.7 4 274

Aalt2 1734 1233 1 9630 8 6 3 163

Aalt3 2156 1895 0 26675 1 7 6 173

Aalt4 2201 1709 0 21396 3.7 5.8 4 259

Aalt5 2132 1674 0 20490 4.1 4.8 5 243

Aalt6 1990 1614 0 45259 3 2 2 173

yvela zemoTmoyvanil kriteriums miesadaga wonis koeficienti (1-dan 3-mde)

imisda mixedviT, Tu ramednad mniSvnelovania mocemuli kriteriumi.

radganac kriteriumis mniSvnelovnobis xarisxis Sefaseba SeiZleba

subieqturi yofiliyo, TiToeuli kriteriumis mniSvnelobis xarisxSi

cvlilebis (da masasadame koeficientebis cvlilebis) asaxvisaTvis Catarda

mgrZnobiarobis analizi. pirvel da Zalian mniSvelovan ranJirebis variants warmoadgens SemTxveva, roca yvela kriteriums Tanabari

mniSvneloba aqvs – erTidaigive wona aqvT. aseTi ranJireba aRniSnulia R1 simboloTi da Sedegebi mocemulia cxrilSi 8.31. mogvianebiT, ranJireba

Catarda sxvadasxva woniTi koeficientebisaTvis. zogierTi ranJirebisas

didi mniSvneloba mieniWa ekologiur kriteriums (R2 da R4). specialuri mniSvneloba mieca agreTve CO2 –is gamoyofas, rogorc saTburis gazs

(ranJirebis procesSi amas hqvia “kiotos varianti”). zogierTi ranJirebisas,

didi mniSvneloba mieniWa fuls (R3 ranJireba). R5 ranJirebisas ufro didi mniSvneloba eniWeba sistemis energousafrTxoebas, roca gaurkvevlobaa

energosawvavis bazarze, roca garTulebulia bunebrivi airisa da

qvanaxSiris importi da esporti. cxril 14-Si mocemulia scenarebis

ranJirebis sia (marjvena sveti) mocemuli kriteriumis sxvadaxva woniTi

koeficientebis SemTxvevaSi. Ai aRniSnavs scenars - alternativa i; magaliTad, A5 warmoadgens scenars alternativa 5. gamonakliss warmoadgens

sabazo SemTxveva, romelic aRniSnulia simboloTi B.

cxrili 14: sxvadasxva scenarebis mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebi

kriteriumis Sewonili koeficientebi

rangi NPV

saop.

da

eqspl.

xarji

eleqt

importiCO2

energo

usafrTx

oeba

garemoz

e

zegavle

na

social

zegavle

na

export

Semosava

li

ranJirebis sia

R1 1 1 1 1 1 1 1 1 A5 B,A4,A2,A1,A3,A6

R2 1 1 1 3 1 2 1 1 A2,A5,A4 A1,A3,B,A6

R3 2 2 2 1 1 1 1 2 A5,B A4,A2,A1,A6,A3



XXVIII

R4 1 1 1 3 1 2 2 1 A5,A4,A2 A1,A3,B,A6

R5 1 1 1 2 2 2 2 1 A5,A4,A2 A1,B,A3,A6

mravalkriteriumiani analizis ZiriTadi daskvnebi mdgomareobs SemdegSi:

• scenarebi, romlebic rangis mixedviT pirvel oTx adgilze imyofebian

Semdegia: sabazo varianti (SezRuduli importi), alternativa 2

(eleqtoenergiis importi; samive hidrosadguri; arcerTi gazze

momuSave Tbosadguri), alternativa 4 (xudonis da faravanis hesebi,

aseve bunebriv airze momuSave Tbosadgurebi) da alternativa 6

(namaxvanis da faravanis hesebi, aseve bunebriv airze momuSave

Tbosadgurebi). alternativa 2-s da alternativa 5-s gaaCniaT

umaRlesi ranJireba am oTxi scenaridan.

• yvela SemoTavazebuli hidrosadgurebis mSenebloba 2013-2015 wlebSi

da eleqtroenergiis yidva/gayidvis gazrda mezobel qveynebTan

(alternativa 2) yvelaze kargi variantia ekonomikuri da CO2 TvalsazrisiT. agreTve, importirebuli gazis raodenoba sxva

scenarebTan SedarebiT gacilebiT mcirea alternativa 2-is

SemTxvevaSi; Sesabamisad sistemis energousafrTxoeba gazrdilia,

magram didia damokidebuleba eleqtorenergiiT vaWrobaze.

• Tu eleqtroenergiiT vaWrobas adgili ar aqvs, yvelaze didi qulebi eqneba alternativa 5-s.

• xudonhesis mSenebloba (alternativa 4) ranJirebis sistemaSi ufro dabla dgas vidre alternativa 5, ZiriTadad ekonomikuri da CO2 kriteriumebis gamo.

• alternativa 3-is (gazze momuSave Tbosadgurebi da arcerTi

hidrosadguri) da alternativa 6-is scenarebis (yvela axali

sadguri naxSirze momuSavea) ranJireba yvelaze dabalia.

• ganaxlebadi resursebis gamoyenebis Sesabamis adeqvatur doneze

darwmunebiT Sefaseba SeuZlebelia informaciis naklebobis gamo;

saWiroa adgilebze Catardes winaswari kvleva da ganaxlebadi

wyaroebis ufro detaluri ganxilva. alternatiuli scenarebis,

romelic moicavs mcire hesebs da qaris sadgurebs (44mgvt

weliwadSi 2015 wlamde periodSi da 55mgvt weliwdSi 2015-2021

wlebSi) ganxorcielebisaTvis saWiroa samTavrobo daxmareba. aseve, naxulisxmev donemde ganaxlebadi variantebis ganxorcieleba mxolod

gadaswevs didi hidrosadgurebis proeqtebis saWiroebas.

daskvnebi am kvlevaSi Catarebuli mravalkriteriumiani analizi migviTiTebs, rom didi

hidrosadgurebis mSenebloba (xudoni, faravani da namaxvani (tviSisa da

JoneTis CaTvliT) mniSvnelovania saqarTvelosaTvis. aSendeba 2 hisdrosadguri

Tu 3 hidrosadguri – es damokidebulia qveynis survilze damokidebuli iyos

Tu ara nawilobriv misi energogeneracia importirebul gazze



XXIX

(energousafrTxoebis gaTvaliswinebiT) an gazardos eleqtroenergiiT vaWroba

mezobel qveynebTan. eleqtroenergiiT sezonuri vaWroba zrdis hidroenergiis

ekonomikur mimzidvelobas da Sedegad unda Seamciros eleqtroenergiis

Rirebuleba. winaswar kvlevaze dayrdnobiT, gadacemis sistemis dagegmili

gafarToeba (ix. qvemoT) adeqvaturi Cans gansaxilvel periodSi dagegmili

vaWrobisaTvis. Tumca, rekomendirebulia Catardes qveynis Sida da mezobel

qveynebTan damakavSirebeli gadamcemi xazebis ufro detaluri gamokvleva.

Box: saqarTvelos energo sistema dakavSirebulia ruseTTan 500 kv “kavkasionis” xaziT da 220kv “salxinos” xaziT, TurqeTTan 220kv xaziT “aWara”, somxeTTan – 220kv xaziT

“alaverdi” da azerbaijanTan – 330kv xaziT “gardabani”.

saqarTvelos gadamcemi sistemis regionaluri urTierTkavSiri momavali ganviTareba isaxeba or fazad: faza 1. saqarTvelosa da somxeTis dakavSireba 500/400kv xaziT, minimaluri simZlavriT

350mgvt (2010 wlamde) faza 2. saqarTvelo/ruseTis 500kv xazis dakavSireba TurqeTis sistemasTan borCkas

400kv qvesadgurTan, simZlavre 500mgvt; meore 500kv gadamcemi xazis mSenebloba

engursa da gardabans Soris (2015 wlamde) “SeniSvna” Tu angariSs Sav-TeTrad uyurebT, yuradReba miaqcieT, rom dagegmili 400kv xazi gadis

qsanis samxreTiT, razdanis samxreTiT da aRmosavleTiT, da axalcixis samxreT-

dasavleTiT. sxva wertilovani xazebi warmoadgens 500kv xazebs.



XXX

calkeuli proeqtebis Sesaxeb: faravani hesis proeqti yvelaze efeqturi proeqtia

Rirebulebis TvalsazrisiT sxva hidrosadgurebis proeqtebTan SedarebiT da unda

ganxorcieldes upirveles yovlisa (gegmis mixedviT unda amuSavdes 2013 wels).

saerTo Sefaseba miuTiTebs, rom namaxvanis proeqti meorea rangiT, xolo mesameze

modis xudoni.

Tu moTxovnileba eleqtroenergiaze meti iqneba vidre es prognozirebulia

(sabaziso moTxovnilebis prognozi), saWiro gaxdeba xudonis proeqtis ufro adre ganxorcieleba (2015 wels 2020-is nacvlad). aseve, gazrdili moTxovnebis

dasakmayofileblad saWiro iqneba axali bunebriv airze momuSave sadgurebi an

mezobel qveynebTan damakavSirebeli gadamcemi xazebis simZlavreebis kidev ufro

gazrda, raTa gamtarisunarianoba gaxdes 500mgvt-ze meti.

eleqtroenergiaze dabali moTxovnilebis scenarSi, tviSis da namaxvanis hesebis

proeqtebis ganxorcieleba unda gadaidos 2017 wlamde, xolo xudonis proeqti ar

unda ganxorcieldes ganxilul dagegmvis periodSi.

kvlevis procesSi, warmoiSva mravali rekomendacia damatebiTi mokvlevisa da

monacemTa Segrovebis mimarTulebiT:

• ganaxlebadi wyaroebis proeqtebi, gansakuTrebiT mcire hidrosadgurebis proeqtebi, iolad ganxorcielebadi unda iyos, radgan maT gaaCniaT

minimaluri gavlena garemoze da saWiroeben nakleb investiciebs. Tumca

saWiroa kvlevebis Catareba adgilze da am proeqtebis ufro detaluri

Seswavla, proeqtis ganxorcielebis Sesaxeb saboloo gadawyvetilebis miRebamde.

• saWiroa regionaluri kvlevis Catareba, raTa ufro detalurad iqnas gamokvleuli rogorc eleqtroenergiaze regionaluri moTxovnileba da

miwodebis SesaZleblobani, aseve gadacemis sistemebis adeqvatiuroba

eleqtroenergiis gazrdili vaWrobis SemTxvevaSi, rac sasargeblo iqneba

regionisaTvis.

SemoTavazebuli proeqtebi didia da moiTxovs mniSvnelovan teqnikuri da finansuri

resursebis mobilizacias, raTa ganxorcieleba moxdes drois SedarebiT mokle

periodSi es warmoadgens saqarTvelos energetikis ganviTarebis programis did

amocanas.



1

1. Sesavali

msoflio banki wamoiwyo es kvleva saTauriT: “saqarTvelo: energoseqtoris ganviTarebis strategiuli garemosdacviTi kvleva” da moiwvia samxreT-aRmosavleT

evropis sakonsultacio organizacia (SEEC) gamokvlevis Casatareblad. kontraqti

gaformda 2007 wlis dasawyisSi.

kvleva organizebuli iyo Semdegi amocanebis mixedviT, romlebiT Sevidnen

davalebis pirobebSi:

o amocana 1: eleqtroenergiaze moTxovnilebis prognozi

o amocana 2: eleqtroenergiis warmoeba arsebul sadgurebze

o amocana 3: energiis gadacema o amocana 4: energiis gamomuSaveba axal sadgurebze

o amocana 5: energiis importi da eqsporti

o amocana 6: umciresi Rirebulebis energogeneraciis gazrdis gegmis SemuSaveba

o amocana 7: garemoze zemoqmedebis da socialuri zegavlenis kvlevis

winaswari etapis mimoxilva o amocana 8: scenarebis morgeba kvlevis SedegebTan (ESI Findings) o amocana 9: riskebis Sefaseba

konsultants esmis, rom es analizi unda Catardes intergirebuli saxiT da

mxedvelobaSi iqnas miRebuli ekonomikuri, garemosdacviTi, socialuri da

strategiuli aspeqtebi.

strategiuli garemoze zemoqmedebis Sefaseba warmoadgens instruments, romelic

xels uwyobs energoseqtoris ganviTarebis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebas. aseTma

kvlevam saSualeba unda misces xelisuflebas da dainteresebul mxareebs Seafason

TiToeuli generaciis variantis dadebiTi da uaryofiTi mxareebi da SeimuSaon

strategia rogorc umciresi Rirebulebis generaciis gazrdis gegmis

gaTvaliswinebiT (mkacrad ekonomikaze damyarebuli), aseve garemoze zemoqmedebis da

socialuri zegavlenis mxedvelobaSi miRebis safuZvelze. am droisaTvis,

xelisuflebas aqvs kerZo interesi - Catarebul iqnas garemoze zemoqmedebis strategiuli kvleva, raTa gairkves wamoyenebuli xudonis hidroporeqti

(winaswari xarjTaRricxva, garemoze da socialuri zemoqmedebis aspeqtebi,

wamodgenili sxva kvlevidan) Tavsdeba Tu ara energogeneraciis gazrdis gegmaSi,

raTa gamoiyos resursebi sruli gamokvlevis Casatareblad da garemosdacviTi da

socialuri aspeqtebis Sesafaseblad.

garemoze zemoqmedebis strategiuli Seswavlis dokumenti aRwers im samuSaoebs,

romelic iqna gaweuli saqarTvelos energosistemis generaciisaTvis, moicavs im,

garemoze zemoqmedebis da socialuri aspeqtebis kvlevas da maTi wonebis

ganawilebas, romelic Tan axlavs axali sadgurebis mSeneblobas. am sadgurebis



2

mSenebloba unda iyos umciresi Rirebulebis generaciis gazrdis gegmis nawili.

energiis Senaxvisa da moTxovnilebis marTvis zomebi agreTve mniSvnelovan gavlenas

axdenen mTlian energomoTxovnilobaze. upirveles yovlisa, mTavari mizania

energogeneraciaSi investiciebis detaluri prioritetebis siis dadgena (da

Sesabamisi eleqtroinfrastruqtura) ganviTrebis periodis Semdgomi 15 wlis

manZilze. umciresi Rirebulebis generaciis gazrdis gegmis SemuSavebis analizis

paralelurad, konsultantma Caatara generaciis gazrdis sxvadasxva scenarebis

garemoze zemoqmedebis da socialuri zegavlenebis rTuli mimoxilva. es

mimoxilva da Catarebuli kvleva warmoadgenda safuZvels didi hidrosadgurebis zogadi ranJirebisaTvis (xudonis CaTvliT) da generaciis sxva kandidatebi iqna

wamoyenebuli generaciis gazrdis scenarebis farglebSi.

Sesabamisi monacemTa bazis SemuSavebis procesSi, romelic Seicavs saqarTvelos

energosistemis da misi ganviTarebis variantebis Sesaxeb yvela saWiro Semaval monacems, konsultanti agrovebda

mniSvnelovan informacias da

mniSvnelovani wamoWrili sakiTxebis

ganxilvas eweoda Sesabamisi

institutebisa da organizaciebis

wamomadgenlebTan monacemTa

Semgrovebeli misiis saqarTveloSi

yofnis dros 2007 wlis maisSi.

monacemTa Semgrovebeli misiis Semdgom

periodSi, Sesabamisi institutebisa da

organizaciebis wrmomadgenlebma

gaagzavnes damatebiTi monacemebi,

romlebic saWiro iyo dagegmvis

analizisaTvis. Tumca, am proeqtis sawyisi fazis ganmavlobaSi, konsultantma ver

SeZlo moepovebina yvela sasurveli Semavali monacemi da am faqtis gamo konsultantma SeimuSava saTanado winadadebebi ararsebuli monacemebis misaRebi

mniSvnelobebis Sesaxeb, mis pirad gamocdilebaze, arsebul monacemebze da

saerTaSoriso literaturaze dayrdnobiT. amasTan erTad, monacemTa Segrovebis

fazaSi mopovebuli monacemebi gaanalizda da gadamowmda, Seecvala formati da

Senaxul iqna sistemis sawyis monacemTa bazaSi, romelic warmoadgens mniSvnelovan bazas yoveli realuri momavali sistemuri kvlevisaTvis saqarTvelos

energosistemaSi.

1.1. kvlevis miznebi da samuSaoTa moculoba

energoseqtoris ganviTarebasTan dakavSirebuli SesaZleblobebisa da riskebis

gaTvaliswinebiT konsultantma moamzada saqarTveloSi energosistemis ganviTarebis

garemosdacviTi strategiuri Sefaseba, raTa daedginaT potenciuri investiciebisa

da RonisZiebaTa “upiratesobebi” (“dakavebuli adgilis” azriT) generaciis gazrdis

grZelvadian gegmaSi, ekonomikuri, garemosdacviTi, socialuri da strategiuli aspeqtebis

gaTvaliswinebiT. am procesSi mTavar sakiTxs warmoadgenda xudonis hidrosadguris

wamoyenebuli proeqtis upiratesobis gansazRvra sxva proeqtebTan mimarTebaSi. sxvadasxva

reportSi konsultanti warmoadgens

sabazo teqnilur-ekoomikur monacemebs,

mimoixilavs da ikvlevs didi

hidrosadgurebis, naxSirsa da gazze

momuSave Tbosadgurebis da ganaxlebadi

wyaroebis garemosdacviT da socialur

aspeqtebs. aseve mohyavs Sedegebi

generaciis sistemis umciresi

Rirebulebis gegmebis da sxvadasxva

alternativebis ranJirebis Sesaxeb

saerTo ekonomikuri, garemosdacviTi da

socialuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT.



3

qvemoTmoyvanil daSvebebis gaTvaliwinebiT kvlevis Sedegad gamoikveTa momavali generaciis

simZlavreebis mwyobrSi Cadgomis potenciuri dro, zoma da mdebareoba Semdgomi 15 wlis

(2007-2021) ganmavlobaSi; amave dros Sefasda Tu ramdenad Seesabameba generaciaSi

sainvesticio programis moTxovnebs gadacemis sistemis gafarToebis arsebuli gegmebi.

kvleva agreTve asaxavs garemosdacviT da socialuri aspeqtebis kumulatiur zegavlenas

energogeneraciis simZlavris gazrdisaTvis saWiro mTlian axal investiciebze 2021 wlis

CaTvliT gansaxorcielebel sxvadaxva scenarebSi, romlebSic ekonomikuri, garemosdacviTi

da socialuri aspeqtebi gansazRvraven prioritetebis dadgenis kriteriumebs.

mTavrobam ganaxorciela 2006-2015 periodis eleqtroenergiis miwodebisa da

moTxovnilebis Seswavla. garda amisa, sistemis gafarToebis gegmebi fokusirebas axdenen

gadamcemi qselis ganviTarebaze. im mizniT, rom ekonomiurad gamoeyenebina sakuTari

resursebi, konsultantma CaTvala, rom es samuSaoebi ukve Catarebulia; Tumca, man adre

Catarebuli samuSaoebis Sedegebi gamoiyena misi analizis Semdgomi ganviTarebisaTvis da

daadgina rom es Catarebuli samuSaoebi adeqvaturia da sasargeblo.

strategiuli kvelevis Catareba ganapiroba xudonis hidrosadguris proeqtis

dagegmilma kvlevam. strategiuli klevis detalurobis done, unda yofiliyo

iseTi, rom mas SeZleboda moewodebina saWiro realuri infomacia, romlis

safuZvelze saqarTvelos mTavroba miiRebda gadawyvetilebas gaegrZelebina sxva sakonsultacio kvlevebi xudonze da gadarCevis fazidan gadasuliyo detalur

kvlevaze da garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis Seswavlaze; aqedan

gamomdinare mieRo saWiro mxardaWera, anu sxvanairad mieRo adawyvetileba

ganexorcielebina xudonis dagegmili proeqti.

aseve mniSvnelovania upiratesobebis ranJireba im didi hidrosadgurebis

SezRuduli raodenobisa, romelTagan TiToeuls SeuZlia gamoimuSaos 400gvtsT an

meti weliwadSi. rogorc es samTavrobo dokumentebSia mocemuli, aseT sadgurebs

warmoadgenen: namaxvani (910gvtsT), faravani (440gvtsT), tviSi (400gvtsT),

romlebic agreTve CarTulia kumulatiuri garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis kvlevaSi, rac saWiroa energomomaragebis sruli portfolios

Sesaqmnelad sxvadasxva scenarebSi.

ori ZiriTadi Sedegi, gamomdinare strategiuli kvlevidan:

• generaciis sistemis ganviTarebis umciresi Rirebulebis gegma, romelic

abalansebs prognozirebuli moTxovnilebis mowodebis saimedoobas da

sistemis ekonomikur grZelvadian ganviTarebas: da

• ekonomikuri, garmosdacviTi da socialuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT

ganviTarebis sxvadasxva variantebis ganxorcielebis rigobrivi CamonaTvalis

(upiratesobebis) midgomis SemoReba.

es gamokvleva dagegmvis pirvel etapze, romelic aerTianebs eleqtoenergetikis

seqtoris orive mxares - moTxovnilebas da miwodebas, ikvlevs damatebiTi axali

generaciis saWiroebis dones. analizi Seesabameba idealur SemTxvevas, romlis

drosac ar arsebobs SezRudvebi gadacemaSi an sistemis sxva operirebaSi, romlebic dabrkolebas Seuqmnidnen optimaluri generaciis sistemas moTxovnilebis Sesabamisi

eleqtroenergiis dispeCirebaSi. aseTi umciresi Rirebulebis generaciis sistemis



4

sainvesticio gadawyvetilebani damyarebulia sawvavis fasze, operirebisa da

kapitalur danaxarjebze.

meore etapze gamokvlevaSi mocemulia mizanSewonili energosadgurebis mSeneblobiT

gamowveuli garemosdacviTi da socialuri zegavlenebis mimoxilva da Sefaseba;

ekonomikuri, garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis safuZvelze Sedgenilia

saukeTeso alternativebis (scenarebis) ranJirebis sia.

kvlevis angariSi mocemulia mraval nawilSi da moicavs Semdegs Tavebs:

Tavi 1. Sesavali

am TavSi mocemulia ZiriTadi ideebi da mizezebi, ramac gamoiwvia

kvlevis Catareba da agreTve mocemulia kvlevis analizis ZiriTadi

miznebi.

Tavi 2. midgoma da meTodologia

am TavSi aRwerilia midgoma da analizisaTvis gamoyenebuli

meTodologia, romelsac mivyavarT generaciis gazrdis umciresi

Rirebulebis gegmasTan, romelic damatebiT iqna Sefasebuli

garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT

mravalkriteriumiani ranJirebis sistemiT.

Tavi 3. dRevandeli mdgomareoba saqarTveloSi

es nawili mogvawvdis ZiriTad informacias bunebrivi maxasiaTeblebis,

garemosdacviTi da socialuri standartebis arsebuli iuridiuli

bazis da aseve saqarTvelos energosistemis mimdinare statusis

Sesaxeb, misi teqnikuri maxasiaTeblebisa da agreTve arsebuli

Tbosadgurebisa da hidrosadgurebis garemosdacviTi da socialuri

aspeqtebis Sesaxeb.

Tavi 4. eleqtroenergiaze da energiaze momavali moTxovnileba

es Tavi moicavs bolo periodSi eleqtroenergiaze moTxovnilebis

cvlilebis kritikul mimoxilvas, aseve ekonomikuri da samrewvelo

ganviTarebis mniSvnelovani indikatorebis cvlilebas da dRevandel mTlian energomoxmarebas, rogorc baziss eleqtroenergiaze momavali

moTxovnilebis Sesafaseblad.

Tavi 5. energogeneraciis axali variantebi

am TavSi mocemulia Tbo da hidrosadgurebis kandidatebis ZiriTadi

maxasiaTeblebi da Rirebuleba. yoveli gaanalizirebuli kandidati

hesisTvis warmodgenilia teqnikuri gadawyveta detaluri

raodenobebis da sruli sainvesticio xarjebis CaTvliT.

am TavSi agreTve mocemulia kandidati hidro da Tbosadgurebis

Sesaxeb arsebuli dokumentaciis, kvlevebis da informaciis kritikuli analizi; garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis

TvalsazrisiT gaanalizirebulia alternativebis ganviTareba



5

(xudonhesi, faravanhesi, namaxvanis kaskadi, kombinirebuli ciklis

gazoturbina, qvanaxSirze momuSave sadgurebi).

mocemulia informacia ganaxlebadi wyaroebis potenciur rolze,

rogorc axal energo matareblebze. Tavi 6. generaciis ganviTarebis alternativebi

am TavSi mocemulia generaciis gazrdis gegmis analizis yvela Sedegi,

romlebic mocemulia cxrilebisa da diagramebis saxiT, saTanado

komentarebTan da daskvnebTan erTad.

Tavi 7. gadamcemi xazebis ganviTarebis gegmebi

am TavSi kritikuladaa ganxiluli cota xnis win dasrulebuli

kvleva gadacemis qselis momavali ganviTarebis gegmis Sesaxeb; mocemulia am TavSi gaanalizirebuli generaciis ganviTarebis

alterntivebis SemoTavazebuli gadawyvetilebebis komentarebi da

Sefasebebi.

Tavi 8. alternatiuli scenarebis integrirebuli Sefaseba am TavSi mocemulia im kriteriumebis CamonaTvali, romelic

gamoyenebul iqna ganviTarebis sxvadasxva alternativebis

mravalkriteriumiani ranJirebisas, ekonomikuri, garemosdacviTi da

socialuri apeqtebis gaTvaliswinebiT. masSi agreTve mocemulia

ranJirebis ZiriTadi Sedegebi Sesabamisi komentarebiTa da daskvnebiT.

Tavi 9. riskebis Sefaseba

am TavSi aRwerilia is riskebi, ramac SeiZleba zegavlena moaxdinos

generaciis momavali ganviTarebis gegmaze; SemoTavazebulia zomebi,

romlebmac unda mogvces cvlilebebis monitoringisa da sxvadasxva

zegavlenis Serbilebis saSualeba.

Tavi 10. daskvnebi

am TavSi mocemulia ZiriTadi daskvnebi.



6

2. midgoma da meTodologia

kvlevis miznidan gamomdinare, zogadi midgoma mdgomareobda ori mTavari aspeqtis

ganxilvaSi:

1. saqarTvelos energosistemisaTvis Camoyalibebuliyo generaciis ganviTarebis

umciresi Rirebulebis gegma, romlic moicavda periods - 2007-2021 wlebi.

2. kumulatiuri garemosdacviTi da soacialuri zegavlenebis Sefasebis

SemuSaveba 2021 wlamde energogeneraciaSi gansaxorcielebel axal investiciebze, ekonomikuri, garemosdacviTi da socialuri upiratesobebis, rogorc prioritetebis, kriteriumebis gamoyenebiT.

saqarTvelos energosistemis generaciis ganviTarebis umciresi Rirebulebis gegmis

SesamuSaveblad gamoyenebuli es midgoma, umciresi uaryofiTi garemosdacviTi da

socialuri zegavlenebis moTxovniT, aRwerilia garemosdacviT strategiuli kvlevaSi.

saqarTveloSi arsebuli situaciis

mimoxilva

energiaze

moTxovnileba

(moTxovna,

prognozi)

energogeneraciis

variantebi

variantebis

gadarCeva

generaciis ganviTarebis

alternativebis gansazRvra

kumulatiuri zegavlenis

Sefaseba alternatiul

variantebze

riskebis

Sefaseba

saqarTveloSo energo- ganviTarebis konkretuli

alternativebi



7

naxazi 2-1. strategiuli kvlevaSi gamoyenebuli midgoma

es midgoma moicavs Semdegs:

• mimdinare situaciis mimoxilva saqarTveloSi – es gamokvleva mniSvnelovani

iyo saqarTvelos energosistemaSi arsebuli situaciis aRsaqmelad da aseve

saqarTvelos bunebrivi maxasiaTeblebis gansazRvrisaTvis; energogeneraciis

da garmosdacvis seqtoris sakanonmdeblo da maregulirebeli bazis

dasadgenad, romelic unda xels uwyobdes am kvlevis miznebs;

• energosistemis moTxovnilebaTa Seswavla – romelime variantis

ganxorcielebamde, mniSvnelovani iyo Catarebuliyo eleqtroenergetikuli

seqtoris saWiroebaTa Seswavla;

• variantebis aRwera – kvlevis erTerT pirvel nabijs warmoadgenda dagvekonkretebina energogeneraciis ganviTarebis variantebi, romlebic

SesaZlebelia ganxorcieldes saqarTveloSi;

• variantebis gadarCeva – energosistemis ganviTarebis identificirebuli variantebis sruli siidan gamoiricxnen arasaTanado an miuRebeli variantebi.

es Tavdapirvelad gakeTda teqnikur safuZvelze dayrdnobiT;

• generaciis ganviTarebis alternativebis ganmarteba – arsebobs

energogeneraciis ganviTarebis variantebis dajgufebis mravali gza, rom dakmayofildes saqarTvelos moTxovnileba eleqtroenergiaze. ganxorcielda

im alternativebis erTobliobis identifikacia, romlebic Seesatyviseba

energiaze moTxovnilebas saWiro saimedoobis da sxvadasxva Rirebulebis

gaTvaliswinebiT;

• ganviTarebis alternativebis kumulatiuri zegavlenis Seswavla –

energoganviTarebis alternativebis ganxorcieleba gavlenas moaxdens

socialur da fizikur garemoze da es iqna mxedvelobaSi miRebuli. saWiro

gaxda ganxiluliyo da gamokvleliyo sxvadasxva variantebis kombinirebuli

zegavlena ganviTarebis alternativebis SigniT;

• alternativebis riskebis Sefaseba – es kvleva gansazRvravs riskebs, romlebmac SesaZloa gavlena iqonios generaciis ganviTarebis momaval

gegmaze da zomebs, romlebsac unda SeZlon cvlilebaTa monitoringi da

sxvadasxva zegavlenis Serbileba.

• rekomendaciebi saqarTvelos energoganviTarebis damaxasiaTebeli alternativebis Sesaxeb – es warmoadgens energoganviTarebis variantebis

garkveuli TanmimdevrobiT da droSi ganxorcielebis gegmas, raTa moxdes

energiaze moTxovnilebis Sesatyvisoba im resursebis gamoyenebiT, romlebic

xelmisawvdomia socialuri da garemosdacviTi TvalsazrisiT.

ZiriTadi principebi romlebic daculi iyo am proeqtis ganxorcielebisas

mdgomareobs SemdegSi:

• proeqtis jgufi eyrdnoboda arsebul informacias da iyenebda jgufis

wevrebis farTo gamocdilebas arsebuli monacemebis dasadastureblad an maT

saTanadod modifikaciisaTvis. sadac monacemebi ar arsebobda, proeqtis

jgufi iyenebda miaxloebul da zogad monacemebs, mizanSewonili Sefasebebis misaRebad.



8

• ZiriTadi hidrosadgurebis adgilebis monaxuleba mTavari elementi iyo

xelmisawvdomi informaciis marTebulobisa da potenciuri garemosdacviTi

da socialuri zegavlenis gansazRvrisaTvis.

• gamoyenebul iqna energosistemis modelirebis Tanamedrove instrumentebi (WASP IV) , romelic farTodaa miRebuli mTel msoflioSi energosistemis

analizisaTvis. garda amisa, imisaTvis rom Catarebuliyo energiis miwodebis

saukeTeso scenarebis (alternativebis) ranJirebis siis analizi ekonomikuri,

garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis TvlsazrisiT, WASP IV-s Tan erTvoda cxrilebis doneze da sxva programuli instrumentebis farglebSi

Catarebuli analizi,

• ramdenadac es SesaZlebeli iyo, kvlevis analizi tardeboda, rogorc

msoflio bankis warmomadgenlebTan, aseve saqarTvelos energetikis da

garemosdacvis saministroebis warmomadgenlebTan mWido TanamSromlobis

gziT.

Tavdapirveli angariSis momzadebis periodSi, mniSvnelovani Zalisxmeva daixarja im

arsebuli monacemebis analizze, romelic saWiro iyo momavali eleqtrobalansisa

da generaciis gafarToebis umciresi Rirebulebis gegmebis Sesaqmnelad; agreTve

SemoTavazebuli didi hidrosadgurebis mSeneblobis garemosdacviTi da socialuri

zegavlenebis Sefasebaze. saqarTveloSi monacemTa Segrovebis misiis dawyebamde,

konsultantma moamzada detaluri kiTxvari, romelic unda gamoyenebuliyo misiis dasaxmareblad da unda Sevsebuliyo Tavdapirvelad xelmisawvdomi monacemebis

safuZvelze.

analizi unda dayrdnoboda arsebul monacemebs. es niSnavda konsultantis mier

SerCeuli hidrosadguris aSenebis adgilebis SezRuduli raodenobis vizitebs. monacemTa Segrovebis misiis mizani iyo arsebuli monacemebis Segroveba (proeqtis

angariSi, socio-ekonomikuri monacemebi, garemosdacviTi monacemebi, da sxva). am

monacemTa Segrovebas Tan axlda damatebiTi monacemebi da informaciebi, romelic

mogvewodeboda sxvadasxva institutebis warmomadgenlebis mier 2007 wlis ivnisi-

ivlisi periodSi. saqarTveloSi monacemTa Segrovebis Sesaxeb detaluri angariSi,

saTanado uflebamosil pirebTan da institutebTan Sexvedrebi da monacemTa

Segrovebis procesi micemulia Tavdapirvel angariSSi.

radganac arsebuli monacemTa done icvleboda angariSidan angariSamde, saWiro

xdeboda monacemebis Sesworeba, dafuZnebuli zogadad konsultantis gamocdilebasa da gansjaze, raTa Catarebuliyo analizi daxloebiT msgavsi donis monacemebis

gamoyenebiT (ix. cxrili 2.1).



9

cxrili 2.1 xelmisawvdomi informacia. saWiro informaciis done

დასახელება

arsebuli informaciis done

dasaxeleba teqnikuri garemosdacviTi

da socialuri

HxudonhesiPP nawilobrivi

Seswavla

ar yofila

garemodacviTi kvleva, ruqebi

da aRwerebi

faravani hesi winaswari

Sefaseba

ar yofila


da aRwerebi

namaxvanis kaskadi nawilobrivi

Seswavla

ar yofila


da aRwerebi

mikro da mini

hesebi 10mgvt-ze

naklebi

simZlavris

ZiriTadi

teq-nikuri

monace-mebi,

zogierTi ruqa, zusti mdebareobis

miTiTebis

gareSe,

hidrologiuri

monacemebi,

fiqsirebul

i energia

ar aris

mcire da saSualo

simZlavre 10-dan

50mgvt-mde. (25 adgili, sul

600mgvt)

ZiriTadi

teq-nikuri

monace-mebi,

zogierTi ruqa, zusti mdebareobis

miTiTebis

gareSe,

hidrologi

uri monacemebi,

fiqsirebul

i energia

ar aris

50mgvt-ze meti simZlavris

hidrosadgurebi

SefasebiTi

potenciali,

specifikuri

proeqtebis gareSe,

informacia (ar

aris ruqebi,

mdebareobebi,

hidrologiuri

monacemebi,

ar aris



10

fiqsirebuli

energia)

sxva ganaxlebadi

wyaroebi (qari,

geoTermuli,

biomasa, mze)

ZiriTadi

teqnikuri

monacemebi

da

SefasebiTi potenciali,

specifikuri proeqtebis

monacemebis

gareSe (ar

aris ruqa, mdebareoba

…)

zogadi

mosazrebebi

arsebuli hesebi

ZiriTadi

teqnikuri

monacemebi

da Tviuri generacia didi

sadgurebisa

Tvis,

ruqebi,

hidrologia

mxolod engurisaTvi

s

zogadi

mosazrebebi

arsebuli

Tbosadgurebi

ZiriTadi

teqnikuri

monacemebi

zogadi

mosazrebebi

axali

Tbosadgurebi

garkveuli

miniSneba

gazis

sadurze da adgilobriv

i qvanaxSiris

SesaZlo

ar aris



11

ganviTarebis zogierTi variantisaTvis, monacemebi arsebobda nawilobrivi winaswari

Seswavlis doneze, romelic met informacias moicavda gareosdacviTi da

socialuri aspeqtebis Sesaxeb da detalur xarjTaRricxvas. speqtris meore mxares

iyo proeqtebi, romlebic mxolod dasaxelebulni iyvnen da romelzec ar arsebobda

zusti informacia, TviT ganTavsebis zusti adgilmdebareobis Sesaxebac ki.

im mizniT rom gakeTebuliyo Sedareba Tanabar pirobebSi, gansakuTrebuli yuRadReba

daeTmo ZiriTadi teqnikuri da garemosdacviTi maxasiaTeblebis kvlevas yvela

variantis SemTxvevaSi da aseve kapitaluri, saoperacio da saeqspluatacio xarjebis Sefasebas. am midgomas unda ganesazRvra misaRebi daSvebani, romlebsac

unda miveyvaneT mizanSewonili ganviTarebis variantebis gansazRvramde saqarTvelos

momaval energosistemaSi.

saqarTveloSi monacemTa Semgrovebeli misiis muSaobis dros da mis Semdeg Segrovebuli monacemebis safuZvelze, aseve

arsebuli monacemebis analizis safuZvelze,

konsultantma Caatara im amocanebis kvleva

romlebic gansazRvruli iyo proeqtis

davalebaSi.

zogad SemTxvevaSi, yvela eleqtrokompaniis

upirvelesi mizania adeqvaturad

daakmayofilos prognozirebuli

moTxovnileba eleqtroenergiaze minimaluri

danaxarjebiT. raTqmaunda, eleqtrokompaniam

unda gaiTvaliswinos arsebuli SezRudvebi,

rogoricaa finansuri SezRudvebi da

adgilobrivi gamoyenebadi resursebi, aseve

mTavrobis ganviTarebis politika da garemosdacviTi da socialuri standartebi.

optimaluri gadawyvetilebis moZebnisas

integrirebulma Seswavlam mxedvelobaSi

miiRo ganviTarebis sxvadasxva alternativebis orive - raodenovrivi da

xarisxobrivi parametrebi

amgvarad, piervel safexurze, analizi Catarebuli iyo WASP IV programuli paketis

gamoyenebiT, energosistemis modelirebis farTod gamoyenebuli Tanamedrove instrumentiT,

romelic gamoiyeneba generaciis sistemis gafarToebis Sesaswavlad; meore etapze

konsultantma Caatara mravalkriteriumiani optimizacia da gaakeTa alternatiuli

variantebis ranJireba (ICOR programuli paketis gamoyenebiT) im mizniT, rom ganesazRvra

ganviTarebis optimaluri varianti, ekonomikuri, garemosdacviTi da socialuri aspeqtebis

gaTvaliswinebiT.

mocemul kvlevaSi, arsebuli Tbo da ganaxlebadi wyaroebis variantebi Seswavlil iqna

teqnikuri da ekonomikuri TvalsazrisiT da moxda zogierTi maTganis gamoricxva Semdgomi

pirvel etapze konsultantis dagegmvis

specialistebi koncentrirebulni iyvnen

generaciis yvelaze ekonomikuri

ganviTarebis alternativis ZiebiT, anu

simZlavris gazrdis iseTi programis

ZiebiT, romelic moiTxovs

alternatiuli variantebis Sedarebis

mizniT arCeuli ekonomikuri

kriteriumebis optimalur

mniSvnelobas; amave dros moiTxoveboda

sistemis saimedoobis, eleqtroenergiis

miwodebis uwyvetobis da sxva

raodenobrivi maxasiaTeblebis

damakmayofilebeli done. meore etapze,

ekonomikuri, garemosdacviTi da

socialuri aspeqtebis bazaze

ganxorcielda arCeuli yvelaze

mimzidveli alternativebis gaanalizeba

da ranJirebranJireba, ramac mogvca

arCeuli alternativebis

integrirebuli Sefaseba.



12

detaluri analizidan WASP IV programuli paketis gamoyenebiT. gamoyenebuli winaswari

Sefasebis meTodologia, WASP IV meTodologiis mokle aRwera da mravalkriteriumiani

optimizaciisa da alternativebis ranJirebisTvis gamoyenebuli meTodologia – ICOR (iteraciuli SeTanxmebuli ranJireba) mocemulia danarTSi.



13

3. mimdinare situacia saqarTveloSi

3.1. saqarTvelos bunebrivi maxasiaTeblebi

geografia

saqarTvelo aris umetesad dasavleTis tipis qveyana samxreT kavkasiaSi, romelic

ganlagebulia Savi zRvis aRmosavleT sanapiroze. mTebi warmoadgenen dominantur

geografiul maxasiaTebels saqarTvelosTvis. didi kavkasioni, kavkasionis mTebis

mTavari mTagrexili, qmnis qveynis Crdilo sazRvars da mcire kavkasionis mTebs

uWiravT qveynis samxreTi nawili. mTaTa es ori sistema dakavSirebulia

erTmaneTTan liaxvis mTagrexiliT, romelic kveTs qveyanas CrdiloaRmosavleTidan

samxreTdasavleTisaken. am gamyofis marcxniv aris kolxeTis dablobi, romelic

gadaWimulia Sav zRvamde. liaxvis mTagrexilis aRmosavleTiT mdebareobs qarTlis dablobi, maRali plato, romelic mihyveba mdinare mtkvars Aazerbaijanis

sazRvrisaken. istoriulad saqarTvelos dasavleTi nawili cnobili iyo kolxeTis

saxeliT, xolo aRmosavleT platos erqva iberia. rTuli geografiuli ganlagebis

gamo, mTebi agreTve gamohyofs Crdilo nawils – svaneTs – danarCeni

saqarTvelosagan.

suraTi 3.1. saqarTvelos mdebareoba



14

yvelaze umaRlesi wertilebi, saqarTvelos yvelaze maRali mwvervalis Sxaras

(5,069m) da yazbegis (5,037m) CaTvliT, ganlagebulia didi kavkasionze, sxva

mwvervalebTan erTad, romelta simaRle 4,500m-ze metia. samxreTSi, mcire

kavkasionze, simaRle zRvis donidan iSviaTad aRemateba 3,000m. Savis zRvis napiris

gaswvriv da kolxeTis dablobis mdinareebis xeobebSi zRvis donidan simaRle

rogorc wesi 100m-ze naklebia.

klimati

saqarTvelos klimati sakmaod mravalferovania dawyebuli subtropikuli

klimatidan mTeli wlis ganmavlobaSi Savi zRvis napirze da damTavrebuli komtinentaluri, civi zamTriT da cxeli zafxuliT aRmosavleTiT. didi

kavkasionis mTagrexili qmnis bariers civi haeris masebis winaaRmdeg, romlebic

CrdiloeTidan Semodian, xolo Tbili, nestiani haeri Savi zRvidan iolad moZraobs

zRvis napiris dablobze dasavleTidan. Savi zRvis napiris gaswvriv regionis

subtropikuli xmelTaSuazRvis klimati xelsayrel pirobebs qmnis palmis xeebis

gaxarebisaTvis. es areali Zalin nestiania da weliwadSi naleqebis raodenoba

1,000-dan 2,000 mm-mdea, xSirad aRemateba 2,000 mm-s sanapiro zolSi. Sua zamTris

saSualo temperature 50C da Sua zafxulis saSualo temperatura ki 220C. alpur

da maRalmTian regionebs aRmosavleTiT da dasavleTiT, da naxevarudabno regions

loris platodan samxreTaRmosavleTiT gaaCniaT TavianTi regionisaTvis

damaxasiaTebeli mikroklimati. naleqebis odenoba dasavleT saqarTveloSi Tanabrad

aris ganawilebuli wlis manZilze, Tumca gansakuTrebiT Zlieri wvimebia

Semodgomis Tveebis ganmavlobaSi. wliuri naleqi aRmosavleT saqarTveloSi

mniSvnelovnad mcirea vidre dasavleT saqarTveloSi da meryeobs intervalSi 400-

1600mm (16-63 inCi). yvelaze wvimiani periodi sazogadod aris gazafxuli da Semodgoma, maSin roca zamTris da zafxulis Tveebi yvelaze mSralia.

hidrografia

saqarTveloSi aTasobiT mdinarea (daaxloebiT 25,000, romelTa umetesobis sigrZe

25km-ze naklebia), romlebic Caedinebian an dasavleTiT Sav zRvaSi da Aan

azerbaijanis gavliT kaspiis zRvaSi aRmosavleTiT. aRmosavleT nawilis udidesi

mdinarea mtkvari, sigrZe 384km. is iwyeba TurqeTSi da miedineba aRmosavleTisaken

saqarTvelos da Aazerbaijanis dablobebis gayolebiT da Caedineba kaspiis zRaSi.

misi ZiriTadi Senakadebia: focxovi, didi liaxvi, aragvi, lori, alazani, faravani, algeTi da xrami. dasavleT saqarTvelos udidesi mdinarea rioni, romlis sigrZe

327km. misi mTavari Senakadebia: cxeniswyali, texura da yvirila. sxva mniSvnelovan

mdinarebs miekuTvnebian enguri, kodori, aWariswyali, Woroxi da xobi. ori ufro

patara, magram mniSvnelovani mdinare enguri da kodori, iseve rogorc rioni,

saTaves iReben didi kavkasionze da miedinebian kolxeTis dablobis gavliT Savi zRvisaken samxreTdasavleTiT.



15

naxazi 3.2 hidrogafikuli ruqa

(garmosdacviTi angariSidan – saqarTveli, gaero, 2003)

saqarTveloSi 850-ze meti tbaa, Tumca maTi saerTo farTobi ar aRemateba 170km2.

yvelaze didi tbaa faravani (37km2) da paliastomi (17.3km2), xolo yvelaze Rrma

tbaa riwa (116m) da amtyeli (72m).

landSafti da ekosistemebi

qveynis sazRvrebs SigniT landSafti sakmaod mravalferovania. dasavleT

saqarTvelos landSafti icvleba dablobis Waobis mcenareebidan, lerwamebidan

da zomieri sartylis wvimis tyidan mudmiv Tovlamde da yinulebamde, maSin,

roca qveynis aRmosavleT nawili moicavs TviT naxevarudabnos patara

segmentebsac ki, romelic centraluri aziisTvisaa damaxasiaTebeli. tye faravs

saqarTvelos teritoriis daaxloebiT 40%, xolo alpuri/subalpuri zona

moicavs daaxloebiT teritoriis 10%. sazogadod, tyis safari gvxvdeba

aradablob adgilebSic da ZiriTadad ganlagebulia gorakebis Ziris gaswvriv

da mTebze. dasavleT saqarTvelos tyeebi dabal adgilebSi, ZiriTadad zRvis

donidan 600 metrze moicaven foTlovan xeebs da Sedgeba iseTi jiSebisagan rogoricaa muxa, wifela, rcxila, Tela, ifani, wabli. bevr adgilas SeiZleba

napovni iyos maradmwvane jiSebi, rogoricaa magaliTad kavkasiuri palma.

mesxeTis qedis dasavleT-centraluri ferdobebi aWaris avtonomiur

respublikaSi da aseve ufro CrdiloeTiT samegrelos regionSi da afxazeTis



16

avtonomiur respublikaSi dafarulia zomieri sartylis wvimis tyiT. zRvis

donidan 600-1500m simaRleze, foTlovani tye Sereulia wiwvovani xeebis

saxeobebTan. am zonaSi ZiriTadad gvxvdeba wifelis, naZvis, fiWvis tyeebi.

1,500-1,800 metridan tye umeteswilad xdeba wiwvovani. xeebis rigi sazogadod

mTavrdeba 1,800 metr simaRleze da Warbobs alpuri zona, romelic umetes

adgilebSi vrceldeba zRvis donidan 3,000 m simaRlemde. mudmivi Tovli da

yinulis zona mdebareobs 3,000m-ze maRla. aRmosavleT saqarTvelos landSafti mniSvnelovnad gansxvavebulia dasavleTisagan. Tumca, kolxeTis dablobis msgavsad, aRmosavleT saqarTvelos

TiTqmis yvela dabal adgilas md. mtkvaris da md. alazanis dablobebis

CaTvliT tye gaCexilia sasoflo-sameurneo miznebisaTvis. garda amisa, regionis

SedarebiT mSrali havis gamo, zogierTi dabali adgilebi (gansakuTrebiT

qarTlis regioni da kaxeTis regionis samxreT-aRmosavleTi) arasodes ar yofila tyiT dafaruli. aRmosavleT saqarTvelos zogadi landSafti moicavs

mraval xeobas da xevs, romlebic erTmaneTisagan gayofilia mTebiT. dasavleT

saqarTvelosgan gansxvavebiT, am regionSi tyeebis daaxloebiT 85%

foTlovania. wiwvovani tyeebi dominireben mxolod borjomis xeobasa da Zalian

aRmosavleT raionebSi. foTlovani xeebis saxeobebidan dominirebs wifela, muxa

da Tela. sxva gavrcelebul foTlovan saxeobebs miekuTvnebaT nekerCxali,

alvis xe, ifani, tyis Txili. mdinare alazanis zemo xeobaSi gvxvdeba

urTxmeli. ufro maRla, zRvis donidan 1,000 metrze zeviT (gansakuTrebiT

TuSeTSi, xevsureTSi da xevSi) dominirebs fiWvis da aryis xeebi. sazogadod,

tyeebi aRmosavleT saqarTveloSi gvxvdeba 500-2,000 metrze zRvis donidan,

xolo alpuri zona mdebareobs 2,000/2,200 – 3,000/3,500 metrze. didi

dablobis tyeebi darCenilia mxolod kaxeTis alazanis xeobaSi. mudmivi

Tvovlis da yinulis zona aRmosavleT saqarTvelos umetes adgilebSi

mdebareobs 3,500 metris zeviT zRvis donidan.

saqarTvelos gaaCnia ekosistemebis didi mravalferovneba. ZiriTadi

ekosostemebi SeiZleba Sedardes bio-geografiul biocenozs. saqarTveloSi

aris cxra Sida biocenozi mainc: mdinaris kalapotis gaswvriv arsebuli

tyeebi, naxevarudabno, stepi, udabnos msubuqi tyis masivi, hemiqserofitis

buCqnari, tye, qvealpuri zona, alpuri zona da subnivaluri zona (ix. naxazi

3-3). am sias SeiZleba daematos Waobebi. Tumca, sxvadasxva mecnierebi

ekosistemebis dayofis da klasifikaciis Zalian gansxvavebul sqemas uWeren

mxars.



17

naxazi 3.3. ZiriTadi biocenozis ruqa (garemosdacviTi angariSidan – saqarTvelo, gaero, 2003)

tye

saqarTvelos tyeebi moicaven did garmosdacviT, ekonomikur, kulturul,

samecniero da rekreaciul resursebs. saqarTvelos mTliani teritoriis 6.95

milioni ha - daaxloebiT 43% (daaxloebiT 3 milioni ha) aRniSnulia rogorc tyiani, romlisagan 2.75 milioni ha (40%) realurad dafarulia tyiT. daaxloebiT

2.2 milioni ha klasificirebulia rogorc saxelmwifo tye, romelzec

pasuxismgebelia garemosdacviTi saministros satyeo departamenti, xolo danarCeni

warmoadgens yofil “kolmeurneobebis miwebs”, romlis nawili amJamad gadaeca

satyeo departaments.

saxelmwifo tyis 80% warmoadgens foTlovan, xolo 20% wiwvovan tyes. ZiriTadi

gavrcelebuli saxeobebia: wifeli, romelic faravs miwis 49%-s, muxa 10%, soWi

8%, rcxila 7%, naZvi 6%, fiWvi 5%, Txmela 3% da wabli 3%, danarCeni 9%

moicavs sxvadasxva xeebis da buCqebis narevs. asakis stuqturis mixedviT, 48%

saxelmwifo tyeebisa (farTobis mixedviT) aris saSualo asakis, 15% aris

zrdasruli da 30% zrdasruli an gadaberebuli (igulisxmeba rom 7% aris

axalgazrda). Zalian mcirea monacemebi “kolmeurneobis” tyeebze. daikvirveba rom

isini gacilebiT axalgazrda arian da ufro intensiurad iWrebian vidre



18

saxelmwifo tyeebi – magaliTad, daaxloebiT 75% “kolmeurneobis” teritoriebisa

moicavs xeebs, romelTa asaki 60 welze naklebia.

naxazi 3-4. tyeebis ruqa

(garemosdacviTi angariSidan – saqarTvelo, gaero, 2003)

saxelmwifo tyeebis didi nawili ganlagebulia mTebze (xSirad cicaboze).

Sefasebulia, rom arsebuli moculobis 10%-ze naklebTan SeiZleba miRweva

normaluri miwis sagzao sistemiT (daxra naklebia 150-ze), ZiriTadad

traqtorebiTa da gamwevi cxovelebiT. moculobis daaxloebiT 70% ganlagebulia 250-ze meti daxris ferdobze da moiTxovs xe-tyis gadamamuSavebeli gzis

mSeneblobas da aseve jalambrebis da sabagiro sistemebis Seqmnas. “kolmeurneobis”

tyeebi Cveulebriv ganlagebulia nakleb daxrilobaze da ufro iolad SeiZleba

Wris ganxorcieleba miwis sagzao sistemis gamoyenebiT. rTuli misadgomi adgilebi

ufro mniSvnelovans xdian naklebad zemoqmedi (garemosdacvis kuTxiT misaRebi)

Wris teqnikis SemoRebas. sxva faqtori, romelic xels uSlis efeqtur Wras

mdgomareobs imaSi, rom qveyanaSi aris mxolod 9,500km tyis gza (daaxloebiT 60%

muSa mdgomareobaSia), xolo gzis saSualo simkvrivea 3.5m/ha, rac Zalian mcirea.

biomravalferovneba

Savi zRvidan kaspiis zRvamde teritoria warmoadgens biologiurad erTerT

yvelaze mdidar raions dedamiwaze. es regioni cnobilia, rogorc kavkasiis

biomravalferovnebis cxeli wertili. misi mTliani farTobia 590,000km2, moicavs

somxeTs, azerbaijans da saqarTvelos, ruseTis Crdilo kavkasiis nawils, TurqeTis



19

CrdiloaRmosavleTs da iranis CrdilodasavleTis nawils. am teritoriaze

arsebobs 10 derefani, romlebic miCneulia rogorc mniSvnelovani

biomravalferovnebis SesanarCuneblad (naxazi 3-5). es koriderebi warmoadgenen

didi masStabis landSaftebs, romelTa dacva saWiroa biomravalferovnebis

mudmivobis SesanarCuneblad. oTxi koridori gansakuTrebiT mniSvnelovania

saqarTvelosaTvis: didi kavkasionis koridori, dasavleT mcire kavkasionis

koridori, javaxeTis koridori da iori-mingeCauris koridori, radganac isini

faraven saqarTvelos teritorias.

naxazi 3-5. koridorebi saqarTvelos cxel wertilebSi

1 – kuma-maniCi; 2 – didi kavkasioni; 3 – kaspiis; 4 – dasavleT mcire kavkasioni;

5 – javaxeTi; 6 – aRmosavleT mcire kavkasioni; 7 – iori-mingeCauri;

8 – samxreT zegani; 9 – azerbaijani; 10 – hirkani

daculi teritoriebi mniSvnelovan rols TamaSobdnen kavkasiis teritoriaze

bunebis SenaxvaSi daaxloebiT saukunis manZilze. pirveli daculi bunebrivi nakrZali am regionSi Seiqmna 1912 wels lagodexis xeobaSi didi kavkasionis

mTagrexilis samxreT-aRmosavleT ferdobze saqarTveloSi. mas Semdeg 60-ze meti

daculi bunebrivi nakrZali Seiqmna kavkasiis yofil sabWoTa kavSiris nawilze,

romelTa umetesoba gauqmda 1950 wels. saqarTvelos hqonda 22 daculi bunebrivi

nakrZali 1951 wlamde. daculi teritoriebis reformis procesis bolos darCa mxolod erTi nakrZali. droTa ganmavlobaSi, zogierTi adre arsebuli daculi

teritoriebi isev aRdga da Seiqnma axali teritoriebi. amJamad saqarTvelos

gaaCnia Tormeti daculi bunebrivi nakrZali, Tormeti kontrolirebadi nakrZali



20

da rva nacionaluri parki, da aseve mravali daculi landSafti da bunebrivi

Zeglebi.

1. algeTis sax. bunebrivi nakrZali 2. ajameTis sax. bunebrivi nakrZali

3. kintriSis sax. bunebrivi nakrZali 4. saTaflias sax. bunebrivi nakrZali

5. saguramos sax. bunebrivi nakrZali 6. liaxvis sax. bunebrivi nakrZali

7. yazbegis sax. bunebrivi nakrZali 8. mariamTvaris sax. bunebrivi nakrZalida koruRis kontrolirebadi nakrZali

9. kacoburis kontrolirebadi nakrZali 10. gardabnis kontrolirebadi nakrZali

11. ioris kontrolirebadi nakrZali 12. WaWunas kontrolirebadi nalrZali

13. kolxeTis erovnuli parki 14. qobuleTis sax. bunebrivi nakrZali

da kontrolirebadi nakrZali

15. vaSlovanis daculi teritoria 16. lagodexis daculi teritoria

17. TuSeTis daculi teritoria 18. bawara-babaneuris daculi teritoria

19. borjomi-xaragaulis erovnuli parki

da borjomis sax. bunebrivi nakrZali

20. riWis sax. bunebrivi nakrZali

21. fsxu-gumistas sax. bunebrivi nakrZ. 22. biWvinTa-miuseras sax. bunebrivi nakrZali

23. mtiralas erovnuli parki



21

naxazi 3-6. erovnuli nakrZalebisa da erovnuli parkebis ruqa

borjomi-xaragaulis erovnuli parki mdebareobs centralur saqarTveloSi da

warmoadgens mcire gavkasionis nawils. parki erTerTi yvelaze didia evropaSi – is

moicavs 76,000 ha-ze met bunebriv tyes da qve-alpur da alpur velebs,

warmoadgens iSviaTi florisa da faunis saxls.

kolxeTis erovnuli parki mdebareobs dasavleT saqarTveloSi, kolxeTis sanapiro

dablobze mdinare fiCorasa da sufsas yelebs Soris. kolxeTis erovnuli parki

moicavs 29,704 ha miwas, romelic ganvrcobilia zugdidis, xobis, lanCxuTis,

senakis da abaSas administraciul raionebze da moicavs 15,743 ha zRvis teritorias. parki Seiqmna 1998 wels, rogorc saqarTvelos sazRvao zolis

integrirebuli marTvis proeqtis nawili, msoflio bankisa da globaluri

garemosdacviTi saSualebebis (GEF) finansuri daxmarebiT. erovnuli parki moicavs

kolxeTis saxelmwifo dacul nakrZals, romelic Seiqmna 1947 wels (500ha) da

mimdebare wylian teritoriebs, paliastomis tbis CaTvliT.

aRiarebulia, rom saxeobebis umetesoba yvelaze kargad inaxeba im adgilebis dacvis

SemTxvevaSi, sadac isini bunebrivad arseboben. swored amitomaa, rom saxeobebis

sacxovrebeli adgili ganisazvreba calkeuli aRebuli saxeobisaTvis. sacxovrebeli

adgilebi warmoadgens fizikurad da/an socioekonomiurad gamoyofil miwis

diskretul farTobs, romelic saWiroebs dacvas gansazRvruli saxeobebis

SesanarCuneblad. saqarTvelos teritoriaze 49 aseTi adgilia, mTliani farTobiT

2.17 milioni heqtari (naxazi 3-7) [1]



22

naxazi 3-7. saqarTvelos cxeli wertilebi

(wyaro: [1] kavkasiis biomravalferovnebis cxeli wertilebi, 2003)

cxrili 3.1. globaluri gadaSenebis safrTxis qveS myofi saxeobebis Semajamebeli

informacia kavkasiis cxel wertilebSi, saqarTveloSi daculi adgilebi globaluri gadaSenebis safrTxis qeS myofi saxeobebi

taqsonomiuri jgufi

adgilebi

s

raodenob

a

farTobi (103 ha)

kritikulad

saSiSi saSiSi mgrZnobiar

e safrTxis

qveS sul

ZuZumwovre

bi 25 1312 1 7 3 11

frinvelebi 19 845 5 5 qvewarmavl

ebi 21 1357 1 2 1 1 5

amfibiebi 14 635 3 3 Tevzebi 8 205 1 5 6 sul 49 2174 2 8 11 9 30

wyaro: kavkasiis biomravalferovnebis cxeli wertilebi, 2003



23

cxrili 3.2 globalurad gadaSenebis safrTxis qveS myofi saxeobebi

saqarTvelos kavkasiis cxel wertilebSi globaluri gadaSenebis safrTxis qeS myofi saxeobebi

taqsonomiuri

jgufi kritikulad

saSiSi saSiSi mgrZnobiare safrTxis qveS sul

ZuZumwovrebi

Capra caucasica Barbastella barbastellus Myotis bechsteini Myotis emarginatus Rhinolophus hipposideros Capra aegagrus Capra cylindricornis Lutra lutra

Rhinolophus euryle Mustela lutreola Rhinolophys mehelyi

11

frinvelebi

Crex crex Falco naumanni Aquila heliaca Aquila clanga Anser erithropus

5

qvewarmavlebi Vipera darevskii Lacetra clarkorum

Vipera kaznakovi Vipera dinniki

Testudo graeca 5

amfibiebi

Mertensiella caucasica Bufo verrucosissimusPelodytes caucasic

3

Tevzebi

Acipenser sturio Acipenser gueldenstaedtii Acipenser nudiventris Acipenser persicus Acipenser stellatus Huso huso

6

mTlianad 28 saxeoba, romelic warmoadgens xuT taqsons (ZuZumwovrebi,

frinvelebi, qvewarmavlebi, amfibiebi da Tevzebi) CarTulia saxeobaTa CamonaTvalSi.

TerTmeti ZuZumwovaras saxeoba, 3 frinvelis saxeoba, 5 reptiliis saxeoba, 3

amfibiis saxeoba da eqvsi Tevzis saxeoba dasacavadaa SerCeuli. ZuZumwevrebis erTi

saxeoba miCneulia rogorc gadaSenebis piras myofi - aRmosavleT kavkasiiis jixvi. ZuZumwevrebis Svidi saxeoba miCneulia rogorc mowyvlad mdgomareobaSi myofi

(dasavleTis barbastelle, Ramuris sami saxeoba, jixvis ori saxeoba da wavi), xolo

sami gadaSenebis safrTxis qveS myofi. frinvelTa xuTi saxeoba imyofeba

gadaSenebis safrTxis qveS. erTi reptilia gadaSenebis kritikul zRvarzea –

darevskis gvelgesla. ori saxeoba CaTvlilia rogorc gadaSenebis piras myofi

(Turquli xvliki da kavkasiuri gvelgesla), xolo erTi saxeoba - rogorc

mowyvladi da gadaSenebis safrTxis qveS myofi. amfibiis sami saxeoba mowyvlad

mdgomaroebaSi imyofeba (kavkasiuri salamandra, kavkasiuri gombeSo da kavkasiuri winwklebiani bayayi). TevzTa eqvsi saxeoba Sesulia saxeobaTa CamonaTvalSi. xuTi maTgani arian TarTis

ojaxis. eqvsidan xuTi Tevzi imyofeba gadaSenebis piras. gadaSenebis kritikul zRvarzea baltiis TarTi, romelic binadrob marto Sav zRvaSi da saqarTveloSi

kolxeTis dablobis mdinareebSi. gadametebuli TevzWera da dabinZureba safrTxes

uqmnian yvela am Tevzis saxeobebs Sav zRvasa da kaspiis zRvebSi.



24

amgvarad, 30-dan ori saxeoba aris kritikulad gadaSenebis piras, 8 – gadaSenebis

pirasaa da 11 mowyvlad mdgomareobaSi imyofeba, xolo danarCeni 9 gadaSenebis

safrTxis qveS myofi saxeobebia. es saxeobebi warmoadgendnen safuZvels

saqarTvelos farglebSi arsebul kavkasiis cxeli wertilebis dasaxasiaTeblad da

iqnebian warmatebis mniSvnelovani indikatorebi saxeobaTa SenaxvisaTvis gaweul

momaval saqmianobobaSi.

iuridiuli da institucionaluri sakanonmdeblo baza

saqarTvelos respublikam sabWoTa kavSirisgan damoukidebloba gamoacxada 1991

wlis 9 aprils. igi dafuZnda, rogorc unitaruli saxelmwifo, romelic

regionalur doneze mniSvnelovan rola asrulebda socialuri saqmianobis marTvaSi. saqarTveloSi 11 administraciuli erTeulia, romelTagan ori

avtonomiuri respublikaa: afxazeTi da aWara (naxazi 3-8). saqarTvelos

konstituciis 3-e statiis Tanaxmad, centralur xelisuflebas gaaCnia

eqskluziuri Zalaufleba administrireba gauwios miwis, mineralebis da bunebrivi

resursebis kanonmdeblobas, metrologiur samsaxurebs da garemos dacvis sistemas.

es niSnavs, rom xelisuflebis warmomadgenlebs regionebSi ar SeuZliaT awarmoon

damoukidebeli sakanonmdeblo saqmianoba am sferoebSi. amasTan erTad, centraluri

aRmasrulebeli organos regionaluri erTeulebis garda, TiToeul raions hyavs

misi administraciis ufrosi gubernatoris saxiT, romelsac moswons prezidentis

warmomadgenlis statusi. garemosdacva ar aris gubernatoris uflebaTa arealSi.

rogorc ki saqarTvelom gamoacxada damoukidebloba, sxvadasxva qmedebebi iqna

ganxorcielebuli sakanonmdeblo sistemis Sesaqmnelad, romelic miesadageboda

Secvlil politikur da ekonomikur mdgomareobas da gadawyvetda warmoSobil

problemebs, garemos dacvis CaTvliT. garemosdacvis aspeqtebTan dakavSirebuli problemebi moicavs: haeris dabinZurebas, wylis resursebs (wylis dabinZureba da

sasmeli wylis momwodebeli resursebis degradacia), narCenebs, romelic

gamowveulia narCenebis da saSiSi qimiuri masalebis cudi menejmentiT; landSaftis

degradaciiT, da Savi zRvis degradaciiT dabinZurebis gamo.



25

naxazi 3-8. saqarTvelos administraciuli erTeulebis ruqa.

am problemaTa gadasawyvetad, garkveuli Zalisxmeva iqna gaweuli, rom Seqmniliyo

garemosdacviTi kanonmdeblobis Sesabamisi organo. saxelmwifos garemosdacviTi

politikis miznebi konkretuli saqmianobis Sesaxeb detaluradaa mocemuli

dagegmvis mraval dokumentSi (siRaribis daZlevis da ekonomikuri zrdis erovnuli

gegma, 2000; erovnuli garemosdacviTi samoqmedo gegma, 2000; socialuri da

ekonomikuri aRmSeneblobis da ekonomikuri zrdis programa, 2001; erovnuli

biomravalferovnebis strategia da samoqmedo gegma, 2005)

garemosdacvis kanonis farglebSi, garemosdacvis da bunebrivi resursebis

saministros, sxva saministoroebTan TanamSromlobiT, daevala SeimuSaos myari

ganviTarebis strategia. 2008 wlis TebervalSi saqarTvelos garemosdacvis da bunebrivi resursebis saministros struqtura mocemulia naxazze 3-9.



26

qvemdebare organizaciebi

struqturuli

erTeulebi

garemosdacviTi

inspeqtorati

satyeo

departamenti

sagamomZieblo

departamenti

zogadi inspeqcia

iuridiuli departamenti

licenziebisa da nebarTvebis

departamenti

administraciuli

departamenti

myari ganviTarebis

departamenti

integrirebuli

garemosdacvis marTvis da

biomravalferovnebis

departamenti

geologia-kartografiis da

geodeziis samsaxuri

birTvuli da radiaciis

usafrTxoebis samsaxuri

sazogadoebasTan

urTierTobis samsaxuri

saqarTvelos garemosdacvis

da bunebrivi resursebis

saministro

afxazeTis avtonomiuri

respublikis

garemosdacviTi samsaxuri

aWaris avtonomiuri

respublikis

garemosdacviTi samsaxuri



27

teritoriuli saxelmwifo filialebis

iuridiuli pirebi

naxazi 3-9. saqarTvelos garemosdacvis da bunebrivi resursebis saministros

struqtura

momzadda garkveuli raodenoba dagegmvis dokumentebisa, romlebic exeba specifikur

garemosdacviT sakiTxebs:

• NEAP-2; • erovnuli programa da samoqmedo gegma klimatis cvlilebaze;

• erovnuli programa da samoqmedo gegma ozonis-STanTqmeli nivTierebis

gamoyofis Sesaxeb;

• tyis ganviTarebis strategia;

• sanapiro zonis integrirebuli marTvis programa;

• Savi zRvis strategiuli erovnuli samoqmedo gegma;

• garemosdacviTi ganaTlebis saxelmwifo programa da samoqmedo gegma;

• saxelmwifo programis strategia (koncefcia) sawvavis xarisxis

gasaumjobeseblad;

• gaudabnebasTan brZolis konvenciiis erovnuli samoqmedo programa.

ministris ofisi

teritorialuri

sainformacio

centri

monitoringisa da

prognozirebis

centri

myari ganviTarebis

proeqtebis dagegmvis

saagento tyis sanerge

daculi

teritoriebis

saagento

samegrelo-zemo

svaneTis

regionaluri ofisi

dasavleT

centraluri

regionaluri ofisi

aRmosavleT

centraluri

regionaluri ofisi

qvemo qarTlis

regionaluri ofisi

samcxe-javaxeTis

regionaluri ofisi

kaxeTis

regionaluri ofisi



28

saerTaSoriso valdebulebebisa da rekomendaciebidan

gamomdinare sakanonmdeblo baza

gaanalizirebuli saqarTvelos hidrosadgurebi, gansakuTrebiT ki xudonhesi da

namaxvanis kaskadi, warmoadgenen rTul mniSvnelovan proeqtebs wylis seqtorSi.

pirveli mniSvnelovani sawyisi wertili wylis resursebis ganviTarebis proeqtebis

kompleqsuri ganmartebisa mocemuli iyo gaeros konferenciaze adamianTa garemos

Sesaxeb, stokholmSi, 1972 wels. konferenciis udidesi mniSvneloba gamoixateboda imaSi, rom is Riad aerTianebda ekonomikur, socialuri ganviTarebis da

garemosdacviT komponentebs ganuyofel erTeulad. es asaxulia konferenciis

erTerT principSi, romelic ambobs, rom ar arsebobs ganviTareba garemos

SenarCunebis gareSe da garemo ar SeiZleba SenarCundes siRaribeSi. Tu

mxedvelobaSi miviRebT im faqts, rom ganviTarebis proeqtebi xorcieldeba didi

mdinareebis sistemis doneze, konferenciam misca rekomendacia rom Seqmniliyo

efeqturi marTvis organoebi didi mdinareebis auzis doneze, raTa garantirebuli

yofiliyo wylis ekosistemis dacvis yvelaze efeqturi gzebis gamonaxva, wylis

aqtiuri menejmentis saSualebiT.

gaeros konferencia wylis Sesaxeb (Mar del Plata 1977) kidev ufro metad gadamwyvet Semobrunebis wertils warmoadgenda wylis ganviTarebis didi proeqtebis

mniSvnelobis aRiarebaSi. saboloo dokumenti gadaeca gaeros wevr-qveynebis

mTavrobebs rekomendaciebis formis saxiT, romelTagan winamdebare kvelevaSi

xazgasmulia wylis gamoyenebis strategiis mxolod Semdegi rekomendaciebi:

• saWiroa gaxSirdes hidrosadgurebis potencialis, rogorc ganaxlebadi da ekologiurad yvelaze ufro misaRebi tipis energiis gamoyeneba;

• wylis reJimebi unda gaumjobesdes rezervuaris menejmentis saSualebiT;

• wyalze, romelic warmoadgens SezRudul umniSvnelovanes resurss Cvens

planetaze, warmoqmnili maRali moTxovnileba gaTvaliswinebulia wylis

gamoyenebis, wylisgan dacvis da wylis dacvis erTian proeqtebSi, romelTa ganxorcieleba SesaZlebelia ise, rom optimaluri socialuri, ekonomikuri

da ekologiuri sargebelic iyos miRebuli;

• im faqtis mxedvelobaSi miRebiT, rom hidravlikuri struqturebis

mSenebloba moiTxovs saWiro teritoriebis droulad Senaxvas da dacvas,

wylis dagegmarebas sxva sivrcul gegmebTan SedarebiT prioriteti gaaCnia.

es naTladaa asaxuli rekomendaciaSi, romlis Tanaxmad wylis sferoSi

principuli miznebi naTlad unda iyos gaerTianebuli yvela erovnuli ganviTarebis gegmasTan, romelic Semdgom SeiZleba gamoyenebul iqnas yvela

sxva gegmebis bazisad; agreTve, rekomendaciis Tanaxmad wylis sferoSi

proeqtebi unda momzaddes mdinaris auzis ekonomikuri da socialuri

ganviTarebis swor kriteriumebze dayrdnobiT; da

• wyali warmoadgens resurss, romelsac iseTive fasi gaaCnia, rogorc sxva

resursebs da amgvarad wylis gamoyenebas unda mohyves misi ekonomikuri

Rirebulebis srulad anazRaureba, romelic unda moicavdes wylis da

mdinaris auzebis dacvis Rirebulebas.



29

garemosdacvis da ganviTarebis msoflio komisia mis Zalian cnobil saboloo

dokumentSi “Cveni saerTo momavali” (1987) gansazRvravs ZiriTad princips,

romelic eqstremalurad mniSvnelovania wylis seqtoris ganviTarebis

harmonizaciisaTvis – hidroinJineriis CaTvliT – da garemos dasacavad: gadarCenis

momtani ganviTareba. siRaribe amcirebs xalxis SesaZleblobas gamoiyenos resursebi Wkvianurad da aZlierebs dawolas garemoze. ekonomikuri da ekologiuri problemebi urTierTdamokidebulia. an ufro mokled: garemos dacva ar SeiZleba mimdinareobdes warmatebiT Tu mas Tan ar axlavs adeqvaturi ekonomikuri ganviTareba13. ganviTarebis aseTi principi, gansazRvruli rogorc “eko-ganviTareba” an – “sicocxlisunariani ganviTareba”, eqstremalurad mniSvnelovania saqarTvelos

ganviTarebis strategiisaTvis, radganac saqarTvelos gaaCnia mniSvnelovani

hidropotenciali, romelic saWiroebs SeZlebisdagvarad srulad gamoyenebas misi

ekonomikuri da socialuri ganviTarebisaTvis. aseTi midgomis strategiuli

mniSvnelobis gamo, zemo dokumenti naTlad miuTiTebs ganviTarebisa da garemos dacvas Soris urTierTdamokidebulebis da kavSirebis arsebobas, rac mocemulia

SeniSvnaSi.

igive Tvalsazrisi imis Sesaxeb, rom wylis integraluri proeqtebi warmoadgenen

ganviTarebis da garemosdacvis RonisZiebebis biZgis ZiriTad mimcemebs, aseve cxadi

gaxda dublinis konferenciaze (saerTaSoriso konferencia wylisa da garemos Sesaxeb, dublini, 1992). konferenciis ori ZiriTadi principi, romelTac didi

mniSvneloba aqvT wylis dagegmvisa da menejmentis strategiis aspeqtebis

TavalsazrisiT mdgomareobs SemdegSi • wyali aris ekonomikuri kategoria da mas

unda movekidoT, rogorc ganviTarebis mniSvnelovan resurss; • wylis menejmenti

dafuZnebuli unda iyos momxmarebelTa, damgegmavTa da yvela doneze

gadawyvetilebis mimRebTa monawileobaze; • unda dafuZndes TanamSromlobis

institucionaluri forma, romelic SesaZleblobas mogvcems wylis menejmentis

koordinacia ganxorcieldes didi mdinareebis auzebis doneze da sxvadasxva

saxelmwifos teritoriebze.

msoflioSi aseTi saxis yvelaze mniSvnelovan Sexvedras warmoadgenda garemosa da

ganviTarebis konferencia (rio-de-Janeiro 1992), romelic agreTve cnobilia

dedamiwis sammitis saxeliT da romelmac miiRo mravali mniSvnelovani dokumenti

wylis seqtoris Sesaxeb, Semdegi yvelaze mniSvnelovani dokumentebis CaTvliT:

13 miznad dasaxuli simyare moiTxovs, rom yvela qveyanam xelaxla gaiazros misi politikis da

saqmianobis gavlena msoflios ekonomikis da ekologiis ganviTarebaze. am procesSi kritikuli

miznebi moicavs:

• ekonomikuri zrdis aRdgena. siRaribe amcirebs xalxis mier resursebis Wkvianad gamoyenebis SesaZleblobas da aZlierebs dawolas garemoze. am dekadis erT adgilze

mdgomi an klebadi ekonomikuri zrdis tendenciebi unda sapirispirod Seicvalos, gansakuTrebiT ganviTarebad qveynebSi, sadac kavSiri ekonomikur zrdas, siRaribis

daZlevas da garemosdacvis RonisZiebebis gaaqtiurebas Soris yvelaze TvalSisacemia.

• ekologiuri da ekonomikuri problemebi urTierTdakavSirebulia. amitom garemosdacva da ekonomika Tavidanve integrirebuli unda iyos gadawyvetilebebis miRebaSi, ara

garemos dacvis mizniT, aramed grZelvadiani ekonomikuri da socialuri ganviTarebis

xelSesawyobad.

(“Cveni saerTo momavali – sasicocxlo ganviTareba”, msoflio komisiis angariSi

garemosdacvasa da ganviTarebaze, 1987)



30

rios deklaracia garemosa da ganviTarebis Sesaxeb, klimatis cvlilebis konvencia,

biologiuri mravalferovnebis konvencia da bolos – dRis wesrigi 21. dRis

wesrigi 21 warmoadgens daaxloebiT 2500 rekomendaciis krebuls, ganviTarebis

sasicocxlo sakiTxebTan dakavSirebiT. wylis menejmentis strategiisaTvis yvelaze

mniSvnelovania Tavi 18, romelic fokusirebas akeTebs wylis menejmentis

mTlianobaze mdinaris auzis doneze da wylis menejmentis mraval-seqtoriul

midgomaze socialuri, ekonomikuri da ganviTarebis problemebis, garemosdacvis

problemebis da am sferos sxva momxmareblis problemaTa CaTvliT. saqarTveloSi

dagegmvisa da integrirebuli ganviTarebis sistemebi, romlebic ganxorcieldeba wylis integrirebuli proeqtebis ganxorcielebis gziT, gadaWris saqarTvelos

teritoriis konkretul, amJamad ganuviTarebeli nawilebis ekonomikisa da

soacialuri ganviTarebis strategiul amocanebs. es sistemebi warmoadgens dRis

wesrigi 21-is principebis yvelaze efeqtur gamoyenebas, radganac igi afuZnebs

mWido kavSirs ekonomikis ganviTarebasa da ekologiuri, kulturuli da garemos dacvis sxva mraval RonisZiebebs Soris.

evrogaerTianebis wylis direqtiva (evroparlamentisa da evrosabWos direqtiva

2000/06/EC sazogadoebis saqmianobebis CarCoebis DdafuZneba wylis politikis sakiTxebSi) warmoadgens mniSvnelovan platformas wylis seqtoris dagegmvis

saqmeSi. Semdegi sakiTxebi gansakuTrebiT mniSvnelovania intergrirebuli sistemebis

dagegmvisaTvis saqarTveloSi:

• wylis integrirebuli menjmenti didi hidrografiuli erTeulebis doneze;

• im mdinareTa auzebis koordinirebuli menejmenti, romlebic kveTs qveynis sazRvrebs;

• hidroinJineriis miznebis harmonizireba garemosdacvis sakiTxebTan; • wylis nakadebSi wylis xarisxis Sefasebis maRali standartebi da wylis xarisxis aqtiuri menejmenti wylis daRvris marTvis zomebis gamoyenebiT;

• ekonomikuri politika, romelic sistemis TviTdafinansebis saSualebas iZleva;

• realisturi, ekonomikuri wylis fasi da momxmarebli-ixdis-dambinZurebeli-ixdis principis mkacri pativiscema, yvela Rirebulebis sruli kompensacia,

wylis Rirebulebis da garemos dacvis xarjebis CaTvliT;

• sazogadoebisaTvis wylis seqtorSi arsebuli problemebis gacnoba,

konsultaciebi, sxvadasxva jgufebis interesTa dabalanseba; da

• momxmarebelTa da sazogadoebis warmomadgenelTa monawileoba im organoebis

muSaobaSi, vinc iRebs gadawyvetilebas wylis menejmentis Sesaxeb.

3.2. energosistemis mimdinare statusi saqarTveloSi

saqarTvelo eleqtroenergiis, navTobproduqtebis da bunebrivi gazis wminda importiori qveyanaa. am importebis Rirebuleba mniSvnelovnad gaizarda bolo

ramodenime wlis manZilze da mTavrobas survili aqvs Caanacvlos zogierTi

importi axali, ekonomikurad mimzidveli, qveynis SigniT warmoebuli energiiT.



31

sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg, saqarTveloSi daiwyo Zlieri energetikuli

krizisi. krizisi gamowveuli iyo energosistemis dezintegraciiT, energiaze fasebis

zrdiT, da energosistemis saremonto samuSaoebis naklebobiT. 1991 wlamde,

saqarTvelo, somxeTi da azerbaijani warmoadgendnen trnaskavkasiis

urTierTdakavSirebuli energosistemis integralur nawilebs, romelic Tavis mxriv

warmoadgenda sabWoTa kavSiris energosistemis nawils. importirebuli sawvavi da

eleqtroenergia iyo “ufaso” urTierTdakavSirebuli energosistemaSi, romelSic

amJamad safasuria gadasaxdeli. gazze da importirebul eleqtroenergiaze fasebi

gaizarda msoflio bazris doneze. amasTan erTad, saqarTvelos hidroenergiis generaciis sezonuri gansxvavaeba, romelic adre balansdeboda importirebuli

energiiT, veRar Seesabameboda gazrdil moTxovnilebas zamTarSi mxolod

adgilobrivi Tbosadguris energiis xarjze.

sawvavis da Tbosadgurebis saremonto samuSaoebis naklebobam gamoiwvia maTi TiTqmis mTlianad mwyobridan gamosvla. Sedegad, hidroenergiis wilis mTlian

generaciaSi gaizarda 53%-dan 1990 wels, 83%-mde 1996 wels da TviT 93%-mde

2002 wels. cudi saremonto samuSaoebis gamo, hidrosadgurebi muSaobdnen maTi

simZlavris 60%-ze.

yoelive zemoTqmulma gamoiwvia energiis didi deficiti da iZulebiTi nawilobrivi

gamorTvebi qveynis masStabiT. 2003 wlis vardebis revoluciis Sedegad movida

axali mTavroba, romelmac mravali warmatebiTi RonisZieba ganaxorciela energiis

deficitis aRmosafxvrelad. mTavroba awarmoebda generaciis obieqtebis

reabilitacias rogorc sakuTari xarjebiT, aseve saerTaSorisso safinanso

institutebis daxmarebiT; ZiriTad sawarmoebSi ganxorcielda saerTaSoriso

menejment kontraqtebi; gadauxada eleqtroenergiis davalianeba mezobel qveynebs;

SemoiRo komerciuli disciplina seqtorSi da gazarda tarifebi. Sedegad, 2006

wlidan dawyebuli seqtori sazogadod gamovida krizisidan.

saqarTvelos yvelaze mniSvnelovani energogeneraciis erTeulebi da gadamcemi

qselis sistema mocemulia ruqaze – naxazi 3-10.

saqarTveloSi 2007 wels Tbogeneraciis sistemas gaaCnda oTxi Tbosadguri, ori

Zveli da ori axali. saqarTveloSi mTavari Zveli Tbosadguri aris 1850mgvt Tbilsresis sadguri Tbilisis maxloblad. Tbilsresis sadguri moicavs 10 bloks,

romelTagan amJamad mxolod 3 blokia muSa mdgomareobaSi – reabilitirebuli 3

da 4 blokebi Tbilsresis sadgurSi da 9-e bloki privatizirebul sadgurSi,

romelsac exla hqvia “mtkvari”. winaswari SefasebiT Tbilsresis 3-e da 4-e

blokebi imuSaveben 2014 wlis bolomde, xolo mtkvaris 9-e bloki imuSavebs

dagegmvis periodis bolomde (2021). erTi axali Tbosadguria energoinvestis

Tbosadguri. yvela blokSi ZiriTadi sawvavad gaTvaliswinebuli bunebrivi airi.

im arsebuli Tbosadgurebis ZiriTadi teqnikuri maxasiaTeblebi, romlebic

gamoyenebul iqna generaciis gafarToebis dagegmvis analizSi mocemulia cxrilSi 3.3



32



33

naxazi 3-10. energogeneraciis erTeulebi da gadamcemi qselis sistema

cxrili 3.3. saqarTveloSi arsebuli Tbosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi

sadguris

dasaxeleba

mtkvari 9 energo

investi*

Tbilsresi

3-e bloki Tbilsresi

4-e bloki

sadguris tipi

STG CCGT STG CCGT

dadgmuli

simZlavre

mgvt

300 150

150 160 xelmisawvdomi

simZlavre

mgvt

270 140

125 130 min. gagzavnili

simZlavre

mgvt

108 50

50 50 maq.gagzavnili

simZlavre

mgvt

250 140

125 130 iZulebiTi

gaTiSvebi %

10 8

10 10 remonti

dRe/weli

30 30

30 30 min. Tburi

simZlavre

kkal/kvtsT

3017 2048

2867 2867 maqs. Tburi

simZlavre

kkal/kvtsT

2244 1756

2538 2530 cvladi O&M $/mgvtsT

2.55 2.93

4.4 4.4

fiqsirebuli O&M xarji $/kvt-Tve

5.32 .8

5.76 5.76



34

*Tavdapirvelad, konsultants mier mopovebuli informaciiT, 40mgvt simZlavris orTqlis turbinis proeqti ganxorcielebis fazaSi iyo; analizis dasrulebis Semdeg cxadi gaxda, rom 40mgvt orTqlis turbina jer ar iyo gaSvebuli. yvela scenarSi es sadguri moixsenieba rogorc 150mgvt simZlavris kombinirebuli ciklis gazoturbina; Tumca scenarebis erTmaneTTan Sedarebisas es sadguri ver moqmedebs. Tbosadgurebis ZiriTadi teqnikuri maxasiaTeblebis garda, eleqtroenergiaze

moTxovnilebis dakmayofilebaSi maT monawileobis doneze ZiriTad zegavlenas

axdens bunebrivi airis fasi, romelic warmoadgens ZiriTad sawvavs am

sadgurebSi. 2006 wlis bolomde, saqarTveloSi bunebrivi airis fasi idga

niSnulze 60 US$/1000m3, magram 2006 wlis bolos es fasi gaormagda da

gaxda 110 US$/1000m3. ufro metic, 2007 wlis gazafxulze es fasi kidev

erTxel gaizarda da mimdinare fasi TiTqmis igive donisaa, rogorc dasavleT

evropaSi da tolia 230 US$/1000m3. es fasi da kaloriuloba 33338kj/m3

warmoadgenda ZiriTad fass arsebuli da axali gazze momuSave Tbosadgurebis

saoperacio xarjebis dadgenaSi. gazis es Rirebuleba da sadgurebis teqnikuri

maxasiaTeblebi TbosadgurebSi gvaZlevs gacilebiT maRal saoperacio xarjs da

moiTxovs Tbosadgurebis dRevadel tarifze gacilebiT maRal tarifs

(daaxloebiT 60 US$/mgvtsT). mniSvnelovania aRiniSnos, rom eleqtroenergiis importze arsebuli fasebi aris 35 US$/mgvtsT rigis, da mTeli

energosistemis saoperacio xarjebis minimizaciis mizans mivyavarT arsebuli

Tbosadgurebis monawileobis minimumamde dayvanas da maT Secvlas

eleqtorenergiis importiT.

saqarTvelo mdidaria potencialuri hidroenergiis resursebiT. saqarTvelos

teritoriaze registrirebulia 26,000 mdinare. sruli sigrZe daaxloebiT

60,000km-ia. amJamad mdinareTa ekonomikuri potencialis mxolod 25%-ia

aTvisebuli; sruli energiis potenciali aRemateba 80tvtsT, xolo

ekonomikuri potencialia daaxloebiT 27tvtsT.

amJamad hidrosadgurebi iZlevian mTeli gamomuSavebuli eleqtroenergiis 70%.

hidrosadgurebis saSualo generacia saqarTveloSi aris 6tvtsT. saqarTvelos

teritoriis mdinareebze 60 hidrosadguria aSenebuli.

mZlavri hidroenergiis resursebis arseboba ganpirobebulia qveynis mTiani

reliefiT. wylis nakadebi moemarTebian kavkasionis mTebidan da mcire

kavkasionis mTebidan da mokle manZilebze mkveTri dacemis gamo qmnian wylis

uzarmazar potencials. es gansakuTrebiT exeba dasavleT saqarTvelos.

saqarTveloSi udidesi hidrosadguri aris enguri, romelic iZleva

saqarTvelos mTliani energogeneraciis daaxloebiT 44%. 270m simaRlis

enguris kaSxali udidesi TaRisebri kaSxalia msoflioSi.

generaciis gazrdis dagegmvaSi gamoyenebuli arsebuli hidrosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi mocemulia cxrilSi 3.4.

cxrili 3-4. saqarTvelos hidrosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi



35

# hidrosadguri

dadgmuli

simZlavre

mgvt

saangariSo

generacia

gvtsT

1 enguri HPP 1300 3165 2 varcixe HPP 184 764 3 vardnili HPP 340 444 4 Jinvali HPP 130 440 5 rioni HPP 48 279 6 xrami 2 HPP 110 301 7 xrami 1 HPP 112 222 8 lajanuri HPP 112 274 9 gumaTi HPP 66 233

10 zahesi HPP 37 170 11 Zevrula HPP 45 130 12 Saori HPP 38 118 13 xadori HPP 24 134 14 sxva 134 455

wina periodi moxmarda arsebuli hidrosadgurebis reabilitacias. msoflio

gamocdilebaze dayrdnobiT, arsebuli hidrosadgurebis reabilitacia,

ekonomiuria da saukeTeso investiciaa. saqarTvelos SemTxvevaSi es kidev ufro

xazgasasmelia. araadeqvaturi saremonto samuSaoebis didi periodis gamo bevri

hidrosadguri gamouyenebadi an nawilobriv gamouyenebadi gaxda. arsebuli

hidrosadgurebis reabilitacia yvelaze sasurvelia agreTve garemosdacviTi

kuTxiTac, radganac es sadgurebi iyeneben farTs, romelic ukve gamoyenebuli

iyo, mosaxleobis axali gadasaxlebebis gareSe. amitomaa rom reabilitacia

aris saukeTeso socialuri, ekonomikuri da garemosdacviTi iurisdiqcia.

hidrosadgurebis reabilitacia agreTve moicavs yvela im struqturis da sistemis reabilitacias, romelic gamoyenebuli iyo garemosdacvis mizniT da

ekosistemebis aRdgenis mizniT.

kvlevaSi mxedvelobaSi iyo miRebuli arsebuli hidrosadgurebis

reabilitaciis efeqtebi.

im analizisaTvis, romelic Catarda WASP modelis gamoyenebiT, konsultantma

gamoiyena arsebuli hidrosadgurebis Tviuri generaciis monacemebi

gadmocemuli saministros mier, im daSvebiT, rom es monacemebi Seesabameba

arsebuli hidrosadgurebis mosalodnel generacias saSualo hidrologiur

mdgomareobaSi. es Tviuri generaciis monacemebi moicavs gaumjobesebis efeqts,

gamowveuls sareabilitacio saqmoanobiT, romelic cota xnis wins Catarda da

Catardeba uaxloes momavalSi arsebul hidrosadgurebze. es monacemebi

gvaZleven arsebul hidrosagurebze wliuri generaciis cota gansxvavebul

suraTs 2007-2017 wlebSi, rogorc mocemulia cxrilSi 3.5.



36

im faqtis gamo, rom momaval dagegmvis periodSi energosistemis operirebis

rTulma simulaciam unda moicvas sxvadasxva hidrologiuri mdgomareobebi,

konsultantma Seafasa arsebuli hidrosadgurebis SesaZlo generaciebis

fluqtuaciebi mdinare enguris bunebrivi nakadebze arsebuli monacemebis

safuZvelze, enguris kaSxlis mdebareobis adgilas 1929-1981 da 1999-2003

wlebSi da engurhesis generacia.

cxrili 3.5. arsebuli hidrosadgurebis generacia saSualo hidrologiur

pirobebSi

wlebi

saSualo generacia

gvtsT 2007 6976 2008 7380 2009 7510 2010 7520 2011 7638 2012 7608 2013 7679 2014 7715 2015 7795 2016 7836 2017 7878 2018 7878 2019 7878 2020 7878 2021 7878

mdinare enguris bunebrivi nakadis Camonadenis Tviuri ganawileba yvelaze mSral

(1969) da yvelaze naleqian (1941) wlebSi da agreTve saSualo naleqian wlebSi

mocemulia naxazze 3.11. am naxazidan cans, rom wyalmovardnebi koncentrirebulia mais-agvistos periodze, ufro cota wyali modis wlis sxva dros, xolo minimumi

emTxveva dekemberi-Tebervali periods.



37

0

100

200

300

400

500

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Nat

ural

dis

char

ge (m

3/s)

Minimum Maximum Average

naxazi 3-11 mdinare enguris bunebrivi Camonadenis Tviuri ganawileba

Catarebuli analizis safuZvelze dadginda, rom bunebrivi Camonadenis Tviuri

ganawileba daaxloebiT erTidaigive models mihyveba hidrologiuri mdgomareobis

miuxedavad, rac Cans naxazidan 3-12.

0

50

100

150

200

250

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Qm

onth

/Qan

nual

(%)

Minimum Maximum Average

naxazi 3-12 bunebrivi Camonadenis Tviuri ganawileba

im faqtis gaTvaliswinebiT, rom engurhesis Tviuri generacia misdevs bunebrivi

Camonadenis Tviur ganawilebas (ix. suraTi 3-13) konsultantma dauSva, rom



38

engurhesis wliuri SesaZlo generaciis ganawileba Tveebad erTidaigivea yvela

hidrologiur pirobebSi, magram sxvadasxvaa sxvadasxva hidrologiur pirobebSi.

0

50

100

150

200

250

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Months

Mon

thly

dis

trib

utio

n(%

)

Generation Natural inflow

naxazi 3-13 engurhesis wliuri generaciis da bunebrivi Camonadenis Tviuri

ganawileba.

engurhesis wliuri generaciis doneebi, romlebic mosalodnelia mSrali da

naleqiani hidrologiuri mdgomareobebis dros gamoTvlilia warsuli mudmivi

periodebis bunebrivi Camonadenebis statistikuri analizis safuZvelze, mSral

mdgomareobaze yuradrebis gamaxvilebiT, imis gamo rom yvelaze kritikuli

mdgomareoba eleqtroenergiis miwodebaSi mosalodnelia mSrali hidrologiuri

mdgomareobis dros.

konsultantma gamoiTvala, rom mSrali wlebi 10%-iani xdomilebis albaTobiT

arian wlebi, roca wliuri Camonadeni saSualo mudmivi Camonadenis daaxloebiT

76%-ia. es Sefardeba gamoyenebuli iqna SesaZlo generaciis gansazRvrisaTvis arsebul (da axal) hidrosadgurebze mSral hidrologiur pirobebSi 10%-iani

xdomilebis albaTobiT.

Tu mxedvelobaSi miviRebT im faqts, rom wyali, romelic moedineba naleqian

hidrologiur pirobebSi, SeiZleba srulad ar iyos gamoyenebuli energiis

generaciisaTvis (rezervuaris SezRudvebis da sadgurSi meqanikuri mowyobilobebis

SezRudulobis gamo), konsultantma dauSva, rom Tundac naleqian hidrologiur

pirobebSi, sadguris generacia iqneba igive, rac saSualo hidrologiur pirobebSi.



39

yvela zemoTTqmulis mxedvelobaSi miRebiT, aseve imis gaTvaliswinebiT, rom

engurhesis generacia warmoadgens saqarTvelos hidrosadgurebis generaciis

mniSvnelovan nawils da saqarTveloSi yvela mdinares aqvs Camodinebis igive Tviuri

ganawileba rac engurs, konsultantma gamoiyena Semdegi albaTobebi sxvadasxva

hidrologiuri mdgomareobebisaTvis:

• saSualo hidrologiuri mdgomareobis xdomilebis albaToba aris 90%

• mSrali hidrologiuri mdgomareobis xdomilebis albaToba aris 10%

• naleqiani hidrologiuri mdgomareobis xdomilebis albaToba aris 0%

mxedvelobaSi iqna miRebuli, rom Tviuri generacia yvela arsebuli

hidrosadgurisaTvis (informacia mowodebulia energetikis saministros mier)

asaxavs SesaZlo generacias saSualo hidrologiur pirobebSi.

adre gansazRvruli daSvebebis safuZvelze, konsultantma daagenerira monacemebi

arsebuli hidrosadgurebis SesaZlo generaciebisaTvis yoveli wlisTvis 2007-2017

periodSi, im daSvebiT, rom 2017 wlis Semdeg saqarTvelos arsebuli

hidrosadgurebis generacia igive iqneba, rac 2017 wels. es monacemebi mocemulia

naxazze 3.5, xolo 2017 wlis Tviuri generacia saSualo da mSrali

hidrologiuri pirobebis dros mocemulia naxazze 3-14.

0

200

400

600

800

1000

1200

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Mon

thly

gen

erat

ion

(GW

h)

Aver Dry

naxazi 3-14 2017 wlis Tviuri generacia



40

4. momavali moTxovnileba eleqtroenergiaze da

energiaze

momavalSi energiaze da eleqroenergiaze moTxovnilebis prognozirebis mizniT

gamoyenebul iqna ori meTodi:

• zemodan-qvemoT meTodi, romelic dafuZnebulia demografiul da makroekonomikur ganviTarebisa, gamoxatuli mTliani Sida produqtis (mSp

erT sul mosaxleze) saxiT, da energiisa da eleqtroenergiis Sefasebuli

moxmarebis (tona navTobis eqvivalenti (toe) erT sulze, kvtsT erT sulze,

energiis intensivoba), urTierTkavSirze; es meTodi gvTavazobs am kavSiris

momavalSi kidev ufro gaZlierebas (elastiuroba); da

• detaluri seqtorebis doneze qvemodan-zeviT analizi, romelic fokusirebas axdens seqtoris SefasebiT zrdaze, energiis moTxovnilebaze da

eleqtroenergiis wilze srul moTxovnil energiaSi.

zemodan-qvemoT meTodi farTod gamoiyeneba maSin, roca seqtoris Sesaxeb statistika da ganviTarebis gegmebi ar

moipoveba. Tumca, zemodan-qvemoT meTodi

moiTxovs makro-ekonomikis politikis

gansazRvras.

energiaze adreuli periodebis

prognozebis Sedegebi da eleqtroenergiis

moxmareba gamoiyeneba am analizSi

wamoyenebuli prognozirebis meTodis

sisworis Sesamowmeblad.

Tumca, cota xnis winaT saqarTvelom

miiRo axali energetikuli politika14,15,16

da kanonmdebloba17, Seiqmna mravali

Rirebuli strategiuli dokumenti iseTi

saerTaSoriso organizaciebis daxmarebiT,

rogoricaa USAID18,19, KfW20 and OECD21 da nacionaluri oficialuri statistikuri monacemebi miesadaga saerTaSoriso

14 eleqtroenergiis generaciis da moxmarebis prognozi 2017 wlamde. bunebrivi airis moxmarebis prognozi 2015 wlamde, saqarTvelos energetikis saministro, 2006 15 saqarTvelos parlamentis rezolucia saxelmwifo politikis ZiriTadi mimarTulebebis

Sesaxeb saqarTvelos energoseqtorSi, saqarTvelos parlamenti, 9 ivnisi, 2006 16 saqarTvelos energoseqtoris samoqmedo gegma 2005-2008 17 saqarTvelos kanoni eleqtroenergiisa da bunebrivi airis Sesaxeb, Sesworebulia 2005 18 Energy balance of the power sector of Georgia, Part 1: Analyses and proposals, and Part 2: Balances from 1960 to 2006, USAID, August 31, 2006 19 Natural gas strategy for Georgia, Part 1: Analyses and proposals, and Part 2: Economic and geopolitical context, USAID, May 6, 2006 20 Regional Power Transmission Extension Plan for Caucasus Countries 21 Debt-for-Environment Swap in Georgia: Potential Project pipelines for the Expenditure Programme, OECD, 2004

saqarTvelos winaSe mravali seriozuli

problema idga 1990 wlidan dawyebuli,

ramac gamoiwvia ekonomikis Zler dacema,

mniSvnelovnad Semcirda da kidec gaCerda

zogierTi samrewvelo dargebis muSaoba,

moxda ekonomikis restruqturizacia,

Semcirda energiaze moTxovnileba,

arastabiluri da arasakmarisi gaxda

eleqtroenergiis mowodeba. sabazro

ekonomikaze am gadasvlas Tan axlda sxva

problemebic, ramac energiis moxmarebis

warsuli indikatorebi da tendenciebi

naklebad gamoyenebadi gaxada momavlis

prognozirebisaTvis. es ar aris marto

saqarTvelosaTvis damaxasiaTebeli, aramed

zogadia yvela gardamavali ekonmikis

SemTxvevaSi.



41

standartebs. am kvlevebSi mocemulia energiis moxmarebis da warmoebis istoriuli

tendenciebi, riTac Seqmnilia gacilebiT saimedo sainformacio baza momavali

prognozebisaTvis da kvelevebi iZleva miTiTebebs momavalSi energiis moxmarebis

sxvadasxva scenarebis Sesaxeb.

moTxovnilebis menejmenti/energiis dazogva

TiToeuli seqtorisaTvis mTliani energiis mommarebis prognozireba ar Sedis am kvlevis moculobaSi. Tumca, eleqtroenergiis moxmarebis prognozireba Znelad

SeiZleba ganxorcieldes, sxva energiis matareblebze moTxovnilebis prognozorebis

mxedvelobaSi miRebis gareSe, rogoricaa magaliTad eleqtroenergiis Canacvleba

bunebrivi airiT saWmlis momzadebisTvis, wylis gasacxeleblad da gaTbobisaTvis,

an SeSis Canacvleba eleqtroenergiiT gaTbobis mizniT (raTqmaunda rekomendirebuli ar aris, magram adgili aqvs garkveul viTarebebSi), da sxva.

energiis dazogvis da moTxovnilebis marTvis efeqtebi unda gaanalizdes mTeli

energiis moxmarebis konteqstSi da ara mxolod eleqtroenergiaze moTxovnilebis

gaTvaliswinebiT, rac ar warmoadgens am kvlevis sagans. energoefeqturobis

RonisZiebani (quCebis ganaTeba, wylis momaragebis sistemebi, saxlis

eleqtromowyobilobani, ...) ar warmoadgens am kvlevis sagans. aseve mniSvnelovania

aRiniSnos, rom sxva, eleqtroenergiis Rirebulebis msgavs faqtorebs ar aqvT

ufro mniSvnelovani zegavlena eleqtroenergiis moTxovnilebaze, vidre

energoefeqturobis zomebs. energiaze yovelmxrivi moTxovnilebis, energiis

menejmentis an energiis grZelvadiani ganviTarebis kvlevebis naklebobis gamo

arsebuli seqtoris energoefeqturobis Sefaseba da energodazogvis mizniT

dasanergi zomebis Sesaxeb rekomendaciebi mxolod zogadi iqneba. Tumca, energiis

(efeqturobis) mravalmxrivi kvlevebis Catarebis saWiroeba cxadia da Cven

rekomendacia vuwevT mis momzadebas.

am kvlevis miznisavis kritikulad iqna ganxiluli arsebuli pronozebi mTlian

pirveladi energis wyaroze, bunebriv airze, navTobze, qvanaxSirze, SeSaze da aseve

eleqtroenergiaze, da Catarda momavali moTxovnilebebis Seswavla

eleqtrosimZlavrebsa da eleqtroenergiaze.

4.1. 2005 wlamde ganviTareba

energiis moxmarebis cvlilebis mamoZravebeli Zalebia demografiuli ganviTareba,

ekonomikuri ganviTareba gamoxatuli mTliani adgilobrivi produqtis saxiT,

ekonomikis stuqtura, eleqtoqselsa da gazis ganawilebis qselTan kavSiri,

tarifebi energomatareblebze da sxva. zogierTi es mamoZravebeli Zala ganxiluli

iqneba qvemoT.

mosaxleoba



42

1991 – 2005ww. periodSi centraluri

xelisuflebis mier kontrolirebad

teritoriebze mosaxleobis odenoba 14

weliwadSi Semcirda 5.4 milionidan 4.3

milionamde, kerZod 1.1 milioniT (sawyisi

raodenobis 20%)

mosaxleobis raodenoba saarTveloSi mcirdeboda 1989 wlidan. ori teritoria

(afxazTis avtonomiuri respublika da samxreT oseTis yofili avtonomiuri olqi)

amJamad ar kontroldeba centraluri xelisuflebis mier (1993 wlidan).

mosaxleobis zrdis suraTi mocemulia naxazze 4-1 orive SemTxvevisaTvis – iq

sadac centraluri mmarTveloba xorcieldeba da saqarTvelos mTeli

mosaxleobisaTvis.

mosaxleobis matebis zoma 1898-2006 wlebSi iyo uaryofiTi (-0.90%), aseve uaryofiTia mosaxleobis raodenobis

zrda teritoriebze, romelic

kontroldeba centrluri

xelisuflebis mier (-1.20%). orive

teritoriaze mosaxleobis zrdis tendenciebi mocemlia naxazze 4-1.

samwuxarod, Zveli tendenciebis

eqstrapolacia ar SeiZleba iqnas

gamoyenebuli momavali ganviTarebisaTvis arc agreTve ar arsebobs momavalSi

mosaxleobis zrdis araviTari oficialuri prognozi.

mTliani Sida produqti

saqarTvelom ganicada ekonomikis Zlieri dacema igive periodSi. dacemis tempi

gansakuTrebiT maRali iyo 1990 wlebis dasawyisSi, miaRwia ra minimums 1993 wels.

1993 wlidan mTliani Sida poduqtis aRmavali tendencia aSkaraa. 2005 wels

mTlianma Sida produqtma miaRwia 1992 wlis maCveneblis 35%-s. Tumca, 2005 wels

mSp erT mosaxleze miaRwia 1992 wlis donis 40% (2800 dolari) (cxrili 4.1,

naxazi 4-2).



43

naxazi 4-1: mosaxleobis zrda saqarTveloSi 1989-2006 wlebi

cxrili 4-1: mosaxleoba da mSp-s zrda 1990-2005 wlebSi

weli mosaxleoba

aTasebSi

mosaxleobis

zrdis %

GDmSp

milioni US$

mSp zrdis

%

mSp erT

mosaxleze

US$

mSp- %

zrda erT

mosaxleze

1990 ara ara 1991 5420.0 ara 1992 5440.0 0.4% 15252.0 2803.7 1993 5410.0 -0.6% 764.0 -95.0% 141.2 -95.0% 1994 5380.0 -0.6% 823.0 7.7% 153.0 8.3% 1995 5350.0 -0.6% 1897.0 130.5% 354.6 131.8% 1996 5330.0 -0.4% 3046.0 60.6% 571.5 61.2% 1997 4558.4 -14.5% 3573.0 17.3% 783.8 37.2% 1998 4504.9 -1.2% 3620.0 1.3% 803.6 2.5% 1999 4469.8 -0.8% 2803.0 -22.6% 627.1 -22.0%

saqarTvelos mosaxleoba 1989-2006

centr. mTavroba = 5.5028x 2 - 177.34x + 5764.7R2 = 0.9241

sul = 0.662x3 - 16.017x2 + 29.878x + 5448.9 R2 = 0.9759

4000

4200

4400

4600

4800

5000

5200

5400

5600

5800

1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

centr. mTavroba sul Poly. (centr. mTavroba)

Poly. (sul)



44

2000 4435.2 -0.8% 3042.0 8.5% 685.9 9.4% 2001 4401.4 -0.8% 3201.0 5.2% 727.3 6.0% 2002 4371.5 -0.7% 3292.0 2.8% 753.1 3.5% 2003 4342.6 -0.7% 3984.0 21.0% 917.4 21.8% 2004 4315.2 -0.6% 4453.0 11.8% 1031.9 12.5% 2005 4321.5 0.1% 4809.2 8.0% 1112.9

naxazi 4-2: mosaxleoba da mTliani Sida produqti

eleqtrogeneracia da moxmareba

saqarTvelo yovelTvis iyo eleqtroenergiis importiori qveyana da ar hqonda

saSualeba daekmayofilebina eleqtroenergiaze moTxovnileba sakuTari generaciis

xarjze (cxrili 4.2). mTlian mowodebaSi importis wili 1990 wels iyo 18% da

2005 wels es wili TiTqmis igive iyo (15%). Tumca, amJamad eleqtrogeneracia da

moxmarebac orjer naklebia vidre 1990 wels.

cxrili 4.2: eleqtroenergiis balansebi saqarTveloSi 1990-2002 wlebSi

weli importi eqsporti

generaciis

qselSi

miwodeba

qselSi

sruli

miwodeba

danakargeb

i moxmareba

1990 4373.6 1169.0 14246.0 17450.6 2643.6 14807.01991 2558.1 837.2 12372.1 14093.0 1860.5 12232.61992 1046.5 34.9 13279.1 14290.7 2790.7 11500.01993 1139.5 430.2 9988.4 10697.7 2674.4 8023.31994 848.8 46.5 6860.5 7662.8 2314.0 5348.8

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

1990 1991 1992 1993 19941995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

US$

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

US$

mosaxleoba aTasi mSp sabazro fasiT, mln US$ mSp sulze US$



45

1995 814.0 139.5 6930.2 7604.7 1907.0 5697.71996 558.1 430.2 7314.0 7441.9 732.6 6709.31997 616.3 279.1 7151.2 7488.4 883.7 6604.71998 418.6 511.6 8081.4 7988.4 1081.4 6907.01999 430.2 383.7 8069.8 8116.3 1093.0 7023.32000 616.3 209.3 7441.9 7848.8 976.7 6872.12001 883.7 523.3 6941.9 7302.3 1116.3 6186.02002 825.6 244.2 7255.8 7837.2 1081.4 6755.82003 848.8 104.7 7162.8 7907.0 1058.1 6848.82004 1209.3 0.0 6697.7 7907.0 918.6 6988.42005 1395.3 116.3 7104.7 8383.7 976.7 7407.0

Electricity consumption & population index, and el. consumption (kWh/pc)

0.0%

20.0%

40.0%

60.0%

80.0%

100.0%

120.0%

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Inde

x (1

990=

Inde

x 10

0)

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

kWhe

pc

Electricity consumption index (1990=100) Population index (1990=100)

Electricity consumption per head, kWh/year

naxazi 4-3: eleqtroenergiis sruli da erT sul mosaxleze (per capita) moxmareba da mosaxleobis odenoba (1990=indeqsi 100)

eleqtroenergiis moxmareba seqtorebis mixedviT 1970-2005 wlebSi

seqtorebis mixedviT eleqtroenergiis moxmarebis struqtura mocemulia cxrilSi 4.3 da naxazebze 4-4 da 4-5. saqarTvelo eleqtroenergiis wminda eqsportiori iyo

mxolod 1980 wlamde da Semdgom gaxda wminda importiori qveyana.

eleqtroenergiis danakargebi 1990 wlamde iyo 15%, rac tipiuri iyo im

droisaTvis. 1990-ian wlebSi danakargebi sagrZnoblad gaizarda da miaRwia 25%-s.

Tumca, es danakargebi moicavda eleqtrosistemis teqnikur da arateqnikur danakargebs.

cxrili 4.3: miwodebisa da moxmarebis struqtura seqtorebis mixedviT

1970-2005 wlebSi (gvtsT)



46

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 sruli

generacia

8964.2 11603.4 14687.0 14421.3 14246.0 6930.2 7441.9 7104.7

wminda

importi/eqsporti

-49.1 -169.0 -743.6 2336.4 3204.6 674.4 407.0 1279.1

qselSi sruli

miwodeba

8915.1 11434.4 13943.4 16757.7 17450.6 7604.7 7848.8 8383.7

danakargebi 1321.6 1656.0 2245.7 2494.6 2643.6 1907.0 976.7 976.7danakargebis

wili %

14.82% 14.48% 16.11% 14.89% 15.15% 25.08% 12.44% 11.65%

sruli moxmareba 7593.5 9778.4 11697.7 14263.1 14807.0 5697.7 6872.1 7407.0mrewveloba 4831.0 6058.4 6895.7 8278.2 8054.4 1046.5 930.2 1220.9

sofl. meurneoba 437.1 602.0 1108.1 1447.1 2114.3 337.2 418.6 325.6transporti 587.0 756.0 818.8 1046.9 1040.1 430.2 488.4 593.0mosaxleoba 885.4 1333.0 1769.9 2222.8 2315.1 2604.7 4534.9 4895.3

sxva 853.0 1029.0 1105.2 1268.1 1283.1 1279.1 500.0 372.2

eleqtroenergiis moxmarebas zrdas dadebiTi tendencia aqvs 1970 wlidan 1990

wlamde; Semdgom 1990 wlis dasawyisSi Semcirda 50%-iT da isev nela izrdeba

(naxazi 4.4)

naxazi 4-4: eleqtroenergiis moxmarebis struqtura seqtorebis

mixedviT 1970-2005 wlebSi

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000

10000 11000 12000 13000 14000 15000 16000 17000 18000

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

eleqtroenergiis moxmarebasaqarTveloSi (gvtsT))

danakargi

sxva

mosaxl.

transp. sof.meur. mrewveloba



47

naxazi 4-5: seqtorebis wili eleqtroenergiis mTlian moxmarebaSi

1990-ani wlebis pirvel naxevarSi moxmarebis struqtura dramatulad Seicvala.

1990 wlamde eleqtroenergiis moxmarebaSi mrewveloba dominirebda, xolo

mosaxleobis wili mxolod 15% iyo. Semdgom ekonomiuri kolafsis damo situacia mTlianad Seicvala, warmoebis Semcirebisa da da mrewvelobis zogierTi dargis

srulad gaCerebis gamo. navTobproduqtebis da bunebrivi airis importi ufro

Zviri gaxda da mosaxleoba, mrewvelobac ki, sxva sawvavidan gadaerTo

eleqtroenergiaze. aman gamoiwvia moxmarebis struqturis cvlileba da amJamad

mosaxleobis wili 58%-ia. eleqtroenergiis moxmarebis struqtura wlidan wlamde

mocemulia 4-6 naxazze da 4.4 cxrilSi.

naxazi 4-6: eleqtroenergiis moxmarebis struqtura 1991-2005 wlebSi

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

100%

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

eleqtroenergiis moxmarebis struqtura (%)

sxva

mosaxleoba transporti sof.meurn. mrewveloba

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

mrewveloba transportit sofl. meurneoba sax/mosax. momsaxureoba mosaxleoba energiis ar-momxmarebeli sxva momxmarebeli



44

cxrili 4.4: eleqtroenergiis moxmarebis struqtura seqtorebis mixedviT 1991-2005 wlebSi

sxva seqtorebi

weli sruli

moxmareba mrewveloba transporti sul sxva

seqtorebi

soflis

meurneoba

saxelmwifo

da

mosaxleobis

servisebi

mosaxleoba energiis ar-

momxmarebeli

sxva

momxmareblebi

1991 12232.6 4488.4 814.0 6930.2 720.9 1604.7 4476.7 0.0 127.91992 11500.0 3720.9 616.3 7162.8 1453.5 2034.9 3255.8 0.0 418.61993 8023.3 2151.2 604.7 5267.4 930.2 686.0 3000.0 348.8 302.31994 5348.8 1395.3 581.4 3372.1 348.8 465.1 2558.1 0.0 0.01995 5697.7 1046.5 430.2 4220.9 337.2 1162.8 2604.7 0.0 116.31996 6709.3 976.7 430.2 5302.3 383.7 279.1 4162.8 0.0 476.71997 6604.7 883.7 453.5 5267.4 395.3 302.3 4127.9 0.0 441.91998 6907.0 883.7 476.7 5546.5 418.6 348.8 4360.5 0.0 418.61999 7023.3 918.6 511.6 5593.0 395.3 360.5 4372.1 0.0 465.12000 6872.1 930.2 488.4 5453.5 418.6 302.3 4534.9 0.0 197.72001 6186.0 1023.3 500.0 4662.8 244.2 162.8 4186.0 0.0 69.82002 6755.8 1104.7 546.5 5104.7 255.8 186.0 4569.8 0.0 93.02003 6848.8 1127.9 534.9 5186.0 279.1 197.7 4604.7 0.0 104.72004 6988.4 1151.2 569.8 5267.4 290.7 220.9 4639.5 0.0 116.32005 7407.0 1220.9 593.0 5593.0 325.6 232.6 4895.3 0.0 139.5



45

eleqtroenergiis moxmarebis zrdis Sefardeba mSp-s zrdasTan (elastiuroba)

mocemulia naxazze 4-7. cxadia, rom ar arsebobs tendencia da es monacemebi ver

gamodgeba eleqtromoxmarebis prognozirebis mizniT.

naxazi 4-7: mSp-s elastiuroba da eleqtroenergiis moxmareba

4.2. samomavlo ganviTarebis prognozi

mosaxleoba

Znelia gansWvrito mosaxleobis momavali zrda, gansakuTrebiT ki kvlevis mTel

periodze (2021weli). ekonomiur zrdasTan erTad, rac cxadia uaxloes warsulSi, migraciis tendenciam SeiZleba Seicvalos mimarTuleba, kerZod wminda gadinebis

migraciis nacvlad SeiZleba adgili hqondes wminda Semodinebis migracias.

ararealisturad Cans, rom mTeli emigrirebuli mosaxleoba ukan dabrundeba

sxvadasxva mizezebis gamo. Tu mTeli ojaxi wavida emigraciaSi sakmao xnis win, maT

albaT unda mogvarebuli hqondeT mowyobasa da samuSaosTan dakavSirebuli

sakiTxebi. am kvlevis miznebisaTvis gakeTda mosaxleobis odenobis bunebrivi

gazrdis (naxazi 4-8) da wminda migraciis (naxazi 4-9) prognozebi.

elastiuroba (eleqtroenergiis moxmarebis zoma/mSp zoma)

-5.0

-4.0

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005



46

naxazi 4-8: bunebrivi zrdis prognozi

naxazi 4-9: wminda migraciis prognozi

mSp-s zrda

arsebobs mTliani Sida produqtis mravalmxrivi zrdis prognozi22 2005-2015

periodSi. optimistur scenarSi wliuri realuri mSp-s zrdis tempi 4.5%-ia 2001

wels, 5.4% - 2002 wels, 5% - 2003 wels, da 6% - 2004 wels. SefasebiTi

realuri mSp-s zrdis tempi 2007-2009 wlebSi aris 7% da 8% - 2010-2015 wlebSi (naxazi 4-10). arsebobs agreTve pesimisturi scenari, romelSic relauri

mSp zrdis tempi stabiluri rCeba 5%-is doneze mTeli 2006-2015 wlebSi.

22 bunebrivi airis strategia saqarTveloSi, nawili 1: analizi da winadadebebi, da nawili 2:

ekonomikuri da geopolitikuri konteqsti, USAID, May 6, 2006

bunebrivi zrda – warsuli da momavali, aTasi

y = 0.0005x 4 - 0.0352x 3 + 0.9957x 2 - 11.844x + 49.646 R2 = 0.885

-5 0 5

10 15 20 25 30 35 40 45

90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

aTasi

bunebrivi zrda/kleba Poly. (bunebrivi zrda/kleba)

wminda migracia – warsuli da momavali, aTasi

y = 0.0202x3 - 1.3686x2 + 29.109x - 174.47 R2 = 0.8836

-200

-150

-100

-50

0

50

100

94 95 96 97 98 99 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

aTasi

migrir. Poly. (migrireb)



47

Real GDP growth forecast

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

Rea

l GD

P, m

ln U

S$

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

Rea

l GD

P pc

, US$

Real GDP, mln US$ Real GDP pc growth, US$

naxazi 4-10: mSp-s zrdis prognozi

es kvleva moicavs periods romlis dasasrulia 2021 weli da realuri mSp-s

zrdis tempi gamoyenebuli iyo amave

periodze (2021 wlamde). grZelvadian

periodSi realuri 8 % iani mSp-s zrdis

tempi Zalian maRalia da msoflio gamocdilebis mixedviT mxolod erTeuli qveynis

ekonomikas SeuZlia stabilurad mSp-s zrdis aseTi maRali tempis SenarCuneba

(CineTi, taivani, koreis respublika). ufro realisturad Cans rom 10 wliani

Zalian dinamikuri ekonomikuri zrdis Semdeg mSp-s zrdis done unda Semcirdes.

zrdis SefasebiTi sidide 2016-2020 da 2021 wlisaTvis Sesabamisad 6% da 5% - a.

SegviZlia davaskvnaT, rom Tu ekonomika ganviTardeba aseTi optimisturi scenariT

2021 wels igi miaRwevs 1991 wlis dones.

zemodan-qvemoT meTodi pirveladi energiis moxmarebis prognozirebisaTvis

energointensivoba, romelic mTlian pirvelad energiis (TPES) moxmarebasa da

mTlian Sida produqts (mSp) Soris damokidebulebas asaxavs Cveulebriv gamoisaxeba

tona navTobis eqvivalentSi (toe) mSp-s yovel 1000 US$-ze. igi xSirad gamoiyeneba ganviTarebis SefasebisaTvis.

energointensivoba yofili sabWoTa kavSiris sxvadasxva qveynebisTvis farTo

SualedSi icvleba. samrewvelo qveynebi ganviTarebuli mZime mrewvelobiT,

romlebic warmoadgenen wminda pirveladi energiis eqsportiorebs, rogoricaa

ruseTi (2.9 toe/1000US$ 2002 wels), belorusia (1.73), yazaxeTi (2.0), azerbaijani

(1.73), uzbekeTi (3.35), ukraina (3.37) 3-4-jer maRali energointensivoba hqondaT

vidre wminda pirveladi energiis importiorebs, rogoricaa somxeTi (0.74),

estoneTi (0.75), saqarTvelo (0,73), litva (0,63) da Llatvia (0,46). meore jgufi

ufro gardamavali ekonomikis mqone balkaneTis qveynebis msgavsia (0.8-1.2

realuri mSp-s saSualo zrdis tempi

2005-2020 wlebSi ufro realisturi

SefasebiT iqneba 7%



48

toe/1000US$). informaciisaTvis asaRniSnavia rom, energointensivoba imave wlisTvis

germaniaSi iyo 0.12, safrangeTSi 0.12, espaneTSi 0.18, sloveniaSi 0.28 da ungreTSi

0.46.

momavali energointensivobis prognozi damokidebulia mraval faqtorze, romlebic

gavlenas axdenen energointensivobaze. IEA winaswarmetyvelebs energointensivobis

Semcirebas ganviTarebul sabazro ekonomikaSi (gacilebiT naklebi), da zrdas

gardamaval ekonomikebSi. energointensivoba gardamaval ekonomikaSi SeiZleba

wliurad Semcirdes -3.3%-iT 2005-2010 wlebSi, -1.8%-iT 2011-2020 wlebSi da -1.4%-iT 2021 wels. msgavsi midgomis gamoyenebiT 200623 wels saqarTveloSi

gakeTda pirveladi energiis wyaros gamoyenebis prognozi. energointensivoba

saqarTveloSi unda Semcirdes 0.78-dan 2002 wels 0.54-mde 2005 wels, 0.45 –

2010 wels, 0.4 – 2015 wels da 0.35 – 2021 wels. mocemuli periodis bolos

saqarTvelos energointensivoba orjer ufro maRali unda iyos vidre ganviTarebuli sabazro ekonomikebSi, maSin roca 2002 wels is 4-jer maRali iyo.

pirveladi energiis wyaros gamoyeneba gasazRvrulia 2006-2020 wlebisTvis. (naxazi

4-11). mocemul scenarSi pirveladi energiis wyaros gamoyeneba gaizrdeboda 4.3 Mtoe -dan 7.79 Mtoe-mde 2020 wels saSualo wliuri zrdis doniT 3.8% - 2005-

2020 periodSi.

da bolos, progozebi pirveladi energiis wyaros, realuri mSp-s, mosaxleobis da

aseve mSp da pirveladi energiis mniSvnelobebis erT sul mosaxleze – Sejamebulia

4.5 cxrilSi. mosaxleobis raodenoba mosalodnelia rom unda gaizardos saSualo

wliuri zrdis doniT 0.5%, rac migviyvans 4.7 milion adamianamde 2021 wels.

realuri mSp gaizrdeba saSualod 7%-iT da miaRwevs 14.4 miliard aSS dollars

2021 wels. mTliani pirveladi energiis moxmareba gaizrdeba 3.8%-iT da miaRwevs

8.09 Mtoe 2021 wels.

sainteresoa agreTve Semdegi indikatorebi; mTliani pirveladi energia erT sul

mosaxleze miaRwevs 1.72 toe, romelic daaxoebiTd orjer naklebi iqneba vidre EU-15 analogiuri sididze amave droisaTvis. mSp erT sul mosaxleze mTlianad

aRdgeba 1991 wlis doneze. magram energointensivoba Semcirdeba 3.3%-iT da

miaRwevs 0.562. energointensivoba kvlavindebulad maRali darCeba.

siRaribis Semcirebis programis realur scenaris mixedviT mTliani pirveladi

energiis moxmareba gacilebiT ufor nela gaizrdeba - daaxloebiT saSualod 2%-

iT. mTliani pirveladi energiis moxmarebam erT sul mosaxleze unda miaRwios

mxolod 1.29 toe, romelic 3-jer naklebia vidre EU-15 qveynebis dRevandel

monacemze. energointensivoba mniSvnelovnad Semcirdeba – saSualod 4.7%-iT da

miaRwevs 0.42 toe 1000 US$-ze. miuxedavad amisa, igi mainc orjer maRali iqneba

vidre ganviTarebuli sabazro ekonomikis mosalodnel energointensivobze.

23 bunebrivi airis strategia saqarTvelosaTvis, nawili 1, analizi da winadadebani, USAID, 2006



49

naxazi 4-11. mTliani pirveladi energiis wyaros moxmarebis

prognozi 2020 wlamde

egreTwodebuli siRaribis daZlevis programis realisturi scenari zedmetad

ambiciuri Cans.

zemodan-qvemoT meTodi eleqtroenergiis moxmarebis prognozirebisaTvis.

TPES moxmarebis nawinaswarmetyvelebi scenari saqarTveloSi

4.3

7.79

4

4.5

5

5.5

6

6.5

7

7.5

8

8.5

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

miliardi toe

pesimisturi scenari realisturi scenari

optimisturi scenari

SemoTavazebuli scenari

eleqtroenergiaze ZiriTadi moTxovnis prognozirebisaTvis mxedvelobaSi

viRebT mosaxleobis raodenobas, realistur mSp-s da mTliani pirveladi

energiis wyaros saprognozo monacemebs. agreTve parametrebis Semdeg

mniSvnelobebs vgulisxmobT:

• mosaxleobis zrdis siswrafe 0.5%

• realuri mSp-s zrda 7%

• eleqtroenergiaze moTxovnis elastiuroba mSp-s zrdasTan

mimarTebaSi 0.45%

eleqtroenergiaze moTxovnilebis saSualo zrdis done 2005-2020 wlebSi

unda iyos 3%. eleqtroenergiis mTliani danakargebi (gadacema da

ganawileba) igulisxmeba, rom 8% 2005-2014 wlebSi da 6% 2015-2021 wlebSi.



50

cxrili 4-5: TPES, realuri mSp da energointensivoba

SeTavazebuli scenari realisturi siRaribis daZlevis programis scenari

weli mosaxl

eoba

aTasi

realu

ri mSp

mln $

realuri

mSp erT

sulze $ TPES -, milioni

toe

TPES sulze,

toe

Eenergointen

sivoba (EI) (toe/1000US

$)

TPES -, milioni

toe

TPES sulze, toe

Eenergointensivob

a (EI) (toe/1000US$)

2001 4401.4 3201 727 2002 4371.5 3153 721 2003 4342.6 3640 838 2004 4315.2 3875 898 2005 4321.5 4615 1068 4.3 1.00 0.932 4.3 1.00 0.932006 4401.3 4938 1122 4.57 1.04 0.925 4.35 0.99 0.882007 4430.4 5284 1193 4.85 1.09 0.918 4.41 1.00 0.832008 4440.5 5654 1273 5.12 1.15 0.906 4.46 1.00 0.792009 4452.7 6049 1359 5.4 1.21 0.893 4.52 1.02 0.752010 4465.9 6781 1518 5.67 1.27 0.836 4.57 1.02 0.672011 4481.1 7323 1634 5.9 1.32 0.806 4.69 1.05 0.642012 4498.1 7909 1758 6.13 1.36 0.775 4.81 1.07 0.612013 4516.5 8542 1891 6.36 1.41 0.745 4.93 1.09 0.582014 4538.9 9225 2033 6.59 1.45 0.714 5.06 1.11 0.552015 4565.4 9964 2182 6.81 1.49 0.683 5.18 1.13 0.522016 4592.6 10761 2343 7.01 1.53 0.651 5.20 1.13 0.482017 4620.0 11406 2469 7.2 1.56 0.631 5.35 1.16 0.472018 4647.0 12091 2602 7.4 1.59 0.612 5.52 1.19 0.462019 4671.0 12816 2744 7.6 1.63 0.593 5.69 1.22 0.442020 4690.5 13585 2896 7.79 1.66 0.573 5.89 1.25 0.432021 4706.5 14400 3060 8.09 1.72 0.562 6.09 1.29 0.42

saSualo 2005-2020 0.5% 7.0% 6.8 3.8 3.3 -3.0% 2.0% 1.5% -4.7%



51

cxrili 4-6: eleqtroenergiaze moTxovnilebis da energiis miwodebis

prognozi 2021 wlamde

weli mosaxleoba

aTasi realuri mSp, milioni US$

mSp erT sulze, US$

eleqtoenergiaze

moTxovnile

ba gvtsT

eleqtroenergiis sruli

danakargebi

gvtsT

qselSi miwodebuli

sruli

eleqtroene

rgia gvtsT

2005 4321.5 4615.0 1067.9 7407.0 976.7 8383.72006 4401.3 4938.1 1122.0 7434.3 646.5 8080.82007 4430.4 5283.7 1192.6 7667.9 666.8 8334.62008 4440.5 5653.6 1273.2 7908.7 687.7 8596.42009 4452.7 6049.3 1358.6 8157.2 709.3 8866.52010 4465.9 6781.0 1518.4 8413.4 731.6 9145.02011 4481.1 7323.5 1634.3 8677.7 754.6 9432.32012 4498.1 7909.4 1758.4 8950.3 778.3 9728.62013 4516.5 8542.1 1891.3 9231.5 802.7 10034.22014 4538.9 9225.5 2032.5 9521.4 828.0 10349.42015 4565.4 9963.5 2182.4 9820.5 626.8 10447.42016 4592.6 10760.6 2343.0 10129.0 646.5 10775.62017 4620.0 11406.2 2468.9 10447.2 666.8 11114.12018 4647.0 12090.6 2601.8 10775.4 687.8 11463.22019 4671.0 12816.0 2743.7 11113.9 709.4 11823.32020 4690.5 13585.0 2896.3 11463.0 731.7 12194.72021 4706.5 14400.1 3059.6 11823.1 754.7 12577.82005-2020

zrda, % 0.5 7.0 6.4 3.1 -0.11% 2.78%

Sesabamisi indikatorebis SemuSavebis da eleqtroenergiis moxmarebis prognozi

aseve mocemulia naxazze 4-12



52

naxazi 4-12: eleqtroenergiaze moTxovnilebis prognozi 2021 wlamde

eleqtroenergiaze moTxovnilebis SemoTavazebuli prognozis Sedareba sxva

arsebul prognozebTan.

arsebobs mravali saprognozo monacemi eleqtroenergize moTxovnilebis Sesaxeb,

romlebic miRebulia sxvadasxva kvlevebSi da aseve arsebobs saqarTvelos

energetikis saministros saprognozo monacemebi (naxazi 4-13). Isini,

cxadia,gansxvavdebian gamoyenebuli teqnikiT da meTodologiiT, drois periodiT

(ZiriTadad 2020 weli) da gakeTebuli daSvebebiT. isini prognozireben

eleqtroenergiaze moTxovnilebis zrdis sxvadasxva dones Sesabamisi periodisaTvis.

unda aRiniSnos, rom yvela es saprognozo monacemi SemuSavda sxvadasxva wlebSi.

Cans, rom gardamaval qveynebSi, romleTac miekuTvneba saqarTvelo, ganviTarebis

mokle periodisa da damatebiT arsebuli mravali ara-energetikuli da ara-

ekonomikuri problemis arsebobis gamo, prognozirebisas gakeTebul daSvebebi gansakuTrebiT mniSvnelovan rols TamaSoben.

miiRo ra mxedvelobaSi Sefasebuli ekonomikuri zrdis Sesabamisi moTxovnilebis

zrda eleqtroenergiaze da am moTxovnilebis Semcireba, 2001 wels, doqtorma

i.SeyrilaZem SeimuSava eleqtroenergiis moTxovnilebis scenari, rogorc rigi arawrfivi procesebis Sedegi, kerZod:

• eleqtroenergiis safasuris amoRebis donis gaumjobeseba iwvevs

eleqtroenergiis moxmarebis Semcirebas 40%-mde.

eleqtroenergiis prognozi 2021 wlamde

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

gvtsT

0.0

2000.0

4000.0

6000.0

8000.0

10000.0

12000.0

14000.0

16000.0

danakargebi gvtsT

moTxovna gvtsT

mSp erT sulze US$centraluri xelisuflebis kontolirebad teritoriis mosaxleoba, aTasi realuri mSp, mln US$



53

• eleqtroenergiis tarifis TandaTanobiT gazrda iwvevs moTxovnlebis

Semcirebas 10%-iT 2000 wlis donesTan SedarebiT.

• bunebrivi airis miwodebis gafarToeba iwvevs eleqtroenergiaze

moTxovnilebis 30%-iT Semcirebas 2000 wlis donesTan SedarebiT.

• gadacemis da ganawilebis danakargebis Semcireba iwvevs damatebiT 10%

dacemas.

Tumca yvela sam scenars (aRniSnulia naxazze 4-13, rogorc “ekonomikuri

faqtorebi”, “fasis variacia” da “energoefeqturoba”) mivyavarT eleqtroenergiaze

moTxovnilebis sxva ganxilul prognozebTan SedarebiT bevrad maRal maCveneblamde:

20,000 gvtsT-dan 25,000 gvtsT-mde 2020 wels. magram es iyo 2001 weli.

OECD-m daafinansa kvleva24 (2004), romelic Catarda 2004 wels da romlis

prognozi 2020 wels eleqtroenergiaze

moTxovnilebis Taobaze bevrad dabalia

wina sam scenarTan SedarebiT - kerZod,

daaxloebiT 16,000gvtsT

saqarTvelos energetikis saministrom

2006 wels SeimuSava eleqtroenegiaze

moTxovnilebis sakuTari prognozi da Sedegad miiRo moTxovnilebis ufro

dabali maCvenebeli - daaxloebiT 11,000

gvtsT 2015 wels (Seswavlis periodis

horizonti). tendenciis martivi

eqstrapolacia iZleva eleqtroenergiis moTxovnis mniSvnelobas 12,000gvtsT

2020 wels.

grZelvadiani efeqturobis prognozze

Zlier moqmedebs is mravali daSveba, romelTa gakeTeba aucilebelia gardamavali

qveynebisaTvis. amis garda, ekonomikuri zrda umetes SemTxvevaSi aracxadia da

arastabiluri. aseve, ekonomikis struqturuli cvlilebani da privatizacia

realur dabrkolebebs qmnian eleqtroenergiis da energiis moxmarebis

prognozirebisTvis mrewvelobis dargSi. mosaxleobis yofaqceva da reaqcia

arapopilarul zomebze, rogorc wesi, Zneladaa prognozirebadi.

24 Debt-for-Environment Swap in Georgia: Potential Project piplines for the Expenditure Programme, OECD, 2004

SeiZleba davaskvnaT, rom eleqtroenergiis

moTxovnilebis prognozi, SemuSavebuli am

kvlevis Sedegad, realisturia

dRevandeli TvalsazrisiT. Tumca,

rekomendebulia energiaze da

eleqtroenergaze moTxovnilebis

prognozirebis safuZvlebis ufro

detaluri gamokvleva, ise rogorc

progresis yoveldRiuri monitoringi,

raTa saWiro koreqtivebi droulad iqnas

Setanili. amisaTvis sagangebod

gamoyofili gundis mier yoveldRiuri

monitoringis gareSe korqtireba ar

moxdeba da SeiZleba warmoiSvas gadaxra

eleqtroenergiaze moTxovnilebis realur

zrdasa da prognozs Soris.



54

naxazi 4-13: eleqtroenergiaze moTxovnilebis arsebuli prognozebi

2020 wlisaTvis (sxvadasxva wyaro)

eleqtroenergiaze moTxovnilebis maRali da dabali prognozi

pirveli daSveba mdgomarobs imaSi, rom eleqtroenergiis moxmareba SeiZleba

gaizardos saSualo wliuri nazardiT, romelic SemoTavazebul scenarSi odnav

meti iqneba mTliani pirveladi energiis wyaros zomaze (4%). eleqtroenergiis

zrda SeiZleba Semcirdes Tu gamoyenebuli iqneba energoefeqturobis zomebi, magram

es Zalian gaurkvevelia, radgan saqarTvelos mosaxleoba saSualo da dabal

donezea aRWurvili sayofacxovrebo eleqtroxelsawyoebiT. es niSnavs, rom

ekonomikuri zrdis pirobebSi, miuxedavad ufro efeqturi sayofacxovrebo

eleqtroxelsawyoebisa, eleqtroenergiis moxmareba mosaxleobaSi gaizrdeba

gamoyenebuli xelsawyoebis gamo. es sakmaod aracxadia, da amitom Cven aviReT eleqtroenergiis moxmarebis saSualo

donis yvelaze didi mniSvneloba 5%.

analogiurad, Cven aviReT

eleqtroenergiis moxmarebis ufro mcire zrda - 2,5%, romelic odnav metia

mTliani pirveladi energiis wyaros

zrdis tempze raluri scenaris

SemTxvevaSi siRaribis Semcirebis

programis farglebSi (2%).

ra Tqma unda, scenarebi da prognozebi

subieqturia ganmartebis Tanaxmad, magram Cven vfiqrobT, rom es gaanalizirebuli

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

gvtsT

OECD MoE ekonom. faqtor. fasis cvlil. energoefeqturoba

am kvlevis miznebisaTvis da generaciis

gafaroebis dagegmvisaTvis eleqtro-

energiaze moTxovnilebis sxvadasxva

prognozis SemTxvevaSi, moTxovnilebis

bazisur prognozis garda konsultantma

igulisxma eleqtroenergiaze da energiaze

moTxovnilebis udablesi da umaRlesi

SesaZlo zrda 2021 w. periodamde. es

daSvebebi dafuZnebuli iyo TPES prognozze, romelic saSualod meryebs

2%-dan 4%-mde 2005-2020 wlebSi.



55

scenarebi adqvaturia garemoebaTa gamo. Tumca aris parametrebi (mag., mosaxleobis

dabali zrda da potenciurad mSp-s ufro dabali zrda), romelTa Tanaxmad dabali

prognozi (2.5%) arasakmarisad dabalia, es parametrebi kontrbalansirdeba

mxedvelobaSi miRebuli SedarebiT dabali energointensivobiT.

4.3. moxovnilebis prognozi da eleqtroenergiaze moTxovnilebis

parametrebi

sabazo moTxovnilebis prognozi

eleqtroenergiaze moTxovnilebis prognozi ZiriTadi mamoZravebeli Zalaa generacis

simZlavris raodenobis dagemvaSi, romelic SeiZleba saWiro gaxdes

eleqtrosistemisaTvis momavalSi. am garemoebis mxedvelobaSi

miRebiT,gansakuTrebuli yuraReba mieqca saqarTvelos energosistemis

eleqtroenergiis moxmarebaSi mosalodneli momavali saWiroebebis saTanado

dadgenas.

zemoTaRwerili analizis safuZvelze, miRebuli sabaziso moTxovnilebis prognozi

saqarTvelos energosistemisaTvis 2007-2021 wlebSi moaswavebs saSualo wliuri

zrdis dones - 3%. sruli moxmareba, romelic gamoyenebuli iyo rogorc sabaziso

moTxovnilebis prognozi, mocemulia cxrilSi 4.7

cxrili 4.7 saqarTvelos energosistema – sabaziso moTxovnilebis prognozi 2021 wlamde

weli

sruli gadacemis

danakargebis

CaTvliT wliuri zrdis done

(gvtsT) (%)

2007 8166 - 2008 8415 3.06 2009 8673 3.06 2010 8938 3.06 2011 9212 3.06 2012 9494 3.06 2013 9784 3.06 2014 10084 3.06 2015 10392 3.06 2016 10710 3.06 2017 11038 3.06 2018 11336 2.70 2019 11642 2.70 2020 11957 2.70 2021 12279 2.70



56

generaciis gafarToebis Zalian detaluri dagegmvis analizis miznebisaTvis WASP programuli paketis gamoyenebiT miRebuli realuri saaTobrivi datvirTvebis bazaze

saqarTvelos energosistemaSi 2006 wels, konsultantma agreTve gaanaliza datvirTvis

maxasiaTeblebi. kerZod, konsultantma miiRo monacemebi ganxorcielebuli saaTobrivi

datvirTvis Sesaxeb saqarTvelos eleqtrosistemebisagan. es monacemebi moicavs periods

2006 wlis 3 martidan 2007 wlis 20 maisamde, garkveuli wyvetebis CaTvliT:

• ar aris monacemebis saaTobrivi datvirTvis Sesaxeb 2007 wlis 1 da 2 ianvars

• gamotovebuli 2006 wlis 10,11 da 12 martis monacemebi

• gamotovebuli 2006 wlis 24 aprilis 10 saaTis monacemebi, 1 da 18 oqtombris, 6,

14, da 14 noembris monacemebi

• gamotovebulia saaTobrivi datvirTvis monacemebi 18 noembrida 30 noembramde

periodSi.

im mizniT, rom gansazRvruliyo sabaziso datvirTvis monacemebi, konsultantma uwyveti

8760 saaTis datvirTva 2006 wlisaTvis Semdegnairad gansazRvra:

• saaTobrivi datvirTva 2007 wlis 1 da 2 ianvars CaiTvala 3 ianvris saaTobrivi

datvirTvis tolad.

• 2006 wlis ianvris, Tebervlis da 1, 2 martis datvirTvebad igive sidideebi iyo

aRebuli rac 2007 wlis ianvarSi, TebervalSi da 1, 2 marts.

• 2006 wlis 10, 11, 12 martis saaTobrivi datvirTvad aRebuli iyo igive

mniSvneloba, rac 2007 wlis 10, 11, 12 martis SemTxvevaSi.

• 2006 wlis 24 apilis, 1 da 18 oqtombris, 6, 14 da 17 noembris datvirTvebi

gautolda datvirTvebis saSualo mniSvnelobebs momdevno an wina dRis Sesabamis

saaTebSi

• 28 noembridan 30 noembramde saaaTobrivi datvirTvebad aRebul iqna saaTobrivi

datvirTvebi 2006 wlis 1 noembridan 12 noembramde.

saaTobrivi datvirTvis uwyveti monacemebis

misaRebad gamoyenebul iqna moTxovnilebis

maxasiaTeblebis analizi. eleqtroenergiaze

arsebuli moTxovnilebis 2006 wlis

ZiriTadi Tviuri maxasiaTeblebi mocemulia

cxilSi 4.8. am maxasiaTeblebis bazaze

miRebuli iqna miaxloebiTi Tviuri

datvirTvis mrudebi momavali

gasaanalizirebeli periodis yoveli

wlisaTvis, romlebic gamoyenebuli iqna

Semdgomi analizisaTvis.

2006 wlis realizirebuli saaTobrivi

monacemebis mixedviT yvelaze dabali

moTxovnileba (359mgvt) iyo ivnisSi

(zafxulis sezoni), xolo realuri

datvirTvis piki 4-jer ufro meti -

1553mgvt - iyo dekemberSi (zamTris

sezoni). umciresi Sefardeba Tvis sabazo

da pikur datvirTvas Soris iyo

TebervalSi (sabazo iyo pikuri

datvirTvis 51%), xolo udidesi

Sefardeba sabazo da pikur Tviur

datvirTvebs Soris iyo martSi (sabazo

datvirTva iyo pikuri datvirTvis 28%).



57

0

500

1000

1500

2000

2500

JANUARY FERUARY MARCH APRIL MAY JUNE JULY AUGUST SEPTEMBER OCTOBER NOVEMBER DECEMBER

Peak

Loa

d (M

W)

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

naxazi 4-14: sabaziso moTxovnilebis prognozi – Tviuri pikuri datvirTva

2007-2021 wlebSi.



58

cxrili 4.8 realizirebuli moxmarebis sabaziso maxasiaTeblebi 2006 wels

2006

Tve ianvari Tebervali marti aprili maisi ivnisi ivlisi agvisto seqtemberi oqtomberi noemberi dekemberi wliuri

Pmax MW 1475 1410 1440 1371 1305 1055 1069 1073 1100 1233 1379 1553 1553

Wtotal GWh 799 792 759 673 617 539 569 586 567 600 707 826 8034

Pmin MW 590 719 407 576 548 359 374 537 451 481 607 621 359

LoadFactor % 74.2 76.9 72.2 67.2 64.8 70.0 72.9 74.8 70.6 66.7 70.2 72.9 59.1

Wconst GWh 431 525 297 420 400 262 273 392 329 351 443 453 4577

Pmax/Pa % 94.98 90.79 92.72 88.28 84.03 67.93 68.83 69.09 70.83 79.39 88.80 100.00

Wm/Wa % 9.95 9.86 9.45 8.38 7.68 6.71 7.08 7.29 7.06 7.47 8.80 10.28 12.0

Pmin/Pmax % 40.0 51.0 28.3 42.0 42.0 34.0 35.0 50.0 41.0 39.0 44.0 40.0

Pmax – Tviuri pikuri datvirTva Wtotal – Tviuri (wliuri) moxmareba Pmin – Tviuri sabazo (minimaluri) datvirTva Monthly Load Factor = 12 *Wtotal/Pmax/8.760 Annual Load Factor = Wtotal/Pmax/8.760 Wconst = Pmin*12/8.76 Pmax/Pa – Tviuri pikuri datvirTvis Sefardeba wliur pikur datvirTvasTan Wm/Wa – Tviuri moxmarebis Sefardeba wliur moxmarebasTan Pmin/Pmax – Tviuri pikuri datvirtvis Sefardeba Tviur minimalur datvirTvasTan

Georgia: Strategic Environmental Assessment

of Power Sector Development Final Report

59

sabaziso da pikur (minimum da maqsimumi) Tviuri datvirTvebis gamoTvlili

Sefardeba (Pmin/Pmax) TiTqmis mTeli Tormeti Tvis manZilze naklebia 50%

(28%-sa da 51%-s Soris), rac xazs usvams samrewvelo momxmareblis nakleb monawileobas saqarTveloSi mTliani eleqtroenergiis moxmarebaSi (naxazi 4-

15).

imave 4-15 naxazze mocemulia agreTve Tviuri datvirTvis faqtorebi, romlebic

cota metia – daaxloebiT 75% (65%-sa da 77%-s Soris).

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0


Load

Fac

tor a

nd P

min

/max

(%)

Load factor Pmin/Pmax naxazi 4-15: Tviuri datvirTvis faqtorebis da Tviuri minimumis Sefaredeba

pikur datvirTvebTan.

wliuri pikuri datvirTva Seesabameba

dekemberSi pikur datvirTvas da Tviuri pikuri datvirTvis Zalian

maRali done (wliuri pikuri

datvirTvis 90%-ze meti)

realizebulia 5-Tvian periodSi:

noembridan martamde (nax. 4-16). igive periodSi (noembridan martamde) Tviuri moxmareba 9%-iT maRalia energiis

saSualo wliur moxmarebaze.

eleqtroenergiaze moTxovnis TvalsazrisiT

kritikuli periodi warmoadgens periods

noembersa da marts Soris da am periodSi

eleqtroenergiis saimedo mowodebis saWiroeba

gansazRvravs axali simZlavreebis damatebis

saWiroebas gaanalizirebul dagegmvis periodSi.



60

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0


Pmon

th/P

annu

al (%

)

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

12.0

14.0

16.0

18.0

20.0

Wm

onth

/Wan

nual

(%)

Pmonth/Pa Wmonth/Wa naxazi 4-16: Sefardebebi - Tviuri pikuri datvirTa/wliuri pikuri datvirTva

da Tviuri moxmareba/mTliani wliuri moxmareba.

prognozirebuli wliuri pikuri datvirTvebi, romlebic Seesabamebian energiis

moxmarebas 2007-2021 wlebSi. sabaziso moTxovnilebis prognozi mocemulia

cxrilSi 4.9

cxrili 4.9 sabaziso moTxovnilebis prognozi

Pmax (MW) Pmin (MW) Wtotal (GWh)

2007 1591 368 8167 2008 1640 379 8419 2009 1690 390 8675 2010 1741 402 8937 2011 1795 415 9214 2012 1850 427 9497 2013 1906 440 9784 2014 1965 454 10087 2015 2025 468 10395 2016 2087 482 10713 2017 2151 497 11042 2018 2209 510 11340 2019 2268 524 11642 2020 2330 538 11961 2021 2392 553 12279

dabali da maRali moTxovnilebis prognozi

4.2 qveTavSi warmodgenili daSvebebis safuZvelze, konsultantma gansazRvra

eleqtroenergiis moxmarebis saSualo wliuri zrdis done 2007-2021



61

wlebisTvis 2.5%-is toli dabali moTxovnilebis prognozisaTvis. miiRo ra es

mxedvelobaSi, iseve rogorc igive Tviuri datvirTvis maxasiaTeblebi rac

gamoyenebuli iyo sabazo moTxovnilebis prognozSi, konsultantma gansazRvra wliuri pikuri datvirTva da Sesabamisi energiis moxmareba periodSi 2007-

2021 wlebi, rogorc es mocemulia cxrilSi 4.10

dabali moTxovnilebis prognozis analogiurad da igive Tviuri datvirTvis

maxasiaTeblebis gaTvaliswinebiT rac sabazo datvirTvis prognozSi iyo gamoyenebuli, konsultantma gansazRvra wliuri datvirTvebi da Sesabamisi

eleqtroenergiis moxmareba maRali moTxovnilebis prognozSi, rogorc es

mocemulia cxrilSi 4.10.

cxrili 4.10. dabali da maRali moTxovnilebis prognozi

dabali moTxovnilebis prognozi maRali moTxovnilebis prognozi

Pmax (MW)

Pmin (MW)

Wtotal (GWh)

Pmax (MW)

Pmin (MW)

Wtotal (GWh)

2007 1591 368 8167 1591 368 8167 2008 1631 377 8373 1670 386 8573 2009 1671 386 8578 1754 405 9004 2010 1713 396 8793 1842 425 9456 2011 1756 406 9014 1934 447 9928 2012 1800 416 9240 2030 469 10421 2013 1845 426 9471 2132 492 10944 2014 1891 437 9707 2239 517 11494 2015 1938 448 9948 2351 543 12069 2016 1987 459 10200 2468 570 12669 2017 2037 471 10457 2591 598 13301 2018 2087 482 10713 2721 628 13968 2019 2140 494 10985 2857 660 14666 2020 2193 507 11257 3000 693 15400 2021 2248 519 11540 3150 728 16170 diagrama yvela sami gaanalizirebuli moTxovnilebis prognozebiT mocemulia

naxazze 4-17.



62

naxazi 4-17. wliuri moTxovnileba eleqtroenergiaze

moTxovnilebis samive prognozisaTvis

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022

Ann

ual e

lect

ricity

dem

and

(GW

h)

Basic Demand Forecast High Demand Forecast Low Demand Forecast



63

5. eleqtrogeneraciis sistemis ganviTarebis

variantebi

5.1. SerCeuli Tboeleqtrosadgurebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da

xarjTaRricxva

qveynis eleqtroenergetikis seqtoris optimaluri ganviTarebis

gegmis SemuSavebis mizniT aucilebelia arsebuli Tbo da

hidrogeneraciis sadgurebis parametrebis gaumjobesebasa da axali

sadgurebis mSeneblobasTan dakavSirebuli sakiTxebis ganxilva.

arsebuli hidroeleqtrosadgurebis maxasiaTeblebis gaumjobeseba

(sareabilitacio samuSaoebis Catarebis Sedegad) gaTvaliswinebulia

analizSi (ixileT nawili 3) im faqtis gamo, rom arsebuli

hidroeleqtrosadgurebis sareabiltacio samuSaoebis dasruleba

garkveul periods saWiroebs. arsebuli Tboeleqtrosadgurebis

reabiltaciis programa ukve dasrulebulia da, Sesabamisad, raime

saxis damatebiTi sareabilitacio samuSaoebis Sesruleba

Tbogeneraciis obieqtebze ar aris ganxiluli modelis damuSavebis

dros.

imis gaTvaliswinebiT, rom saqarTveloSi adgilobrivad warmoebuli

sawvavis Zalian SezRuduli resursi arsebobs, konsultanma gaakeTa

daSveba, rom qveyanaSi momavalSi aSenebuli

TboeleqtrosadgurebisaTvis bazisad gamoyenebuli iqneba

kombinirebuli ciklis bunebriv airze momuSave agregatebi jamuri

simZlavriT 150 mgvt. simZlavris es done SerCeul iqna rogorc

yvelaze optimaluri mcire, ufro ZviradRirebul da did sadgurebs

Soris. am ukanasknelis mSenebloba SedarebiT iafia Tumca

saqarTvelos eleqtrosistemis simZlavrisa da pikuri moxmarebis

wliuri zrdis maCveneblis gaTvaliswinebiT naklebad praqtikuli.

zemoaRniSnulis garda, bunebrivi gazis maRali fasis (230 aSS

dolari/1000 m3) mxedvelobaSi miviRebT konsultantnma aseve gaakeTa

imis daSveba, rom saqarTvelos eletroenergetikis ganviTarebis

gegmaSi SesaZloa gaTvaliswinebuli iyos 300 mgvt simZlavris

Tboeleqtrosadguris mSenebloba. am alternativis

ganxorcielebisaTvis sawvavis ori potenciuri wyaro arsebobs,



64

romelic Tavis mxriv gavlenas iqoniebs sadguris mSeneblobisaTvis

adgilmdebareobis SerCevasa da ekologiuri Sefasebis momzadebaze.

aRniSnuli wyaroebia:

• tyibuli-Saoris sabadodan mopovebuli naxSiri. sabados

damtkicebuli maragi Seadgens 388 million tonas.

• maRali xarisxis sxva qveynebidan importirebuli naxSiri .

yvelaze axlos mdebare qveyanaa ukraina, romlis naxSiris

damtkicebuli maragi Seadgens 37 miliard tonas.

tyibuli-Saoris sabadodan mopovebul naxSiri dabali TboSemcvelobiT

xasiaTdeba – 17.6 mj/kg, Tumca es maCvenebeli gacilebiT maRalia mura

naxSirTan SedarebiT (7-9 mj/kg), magram Camouvardeba importirebuli

naxSiris TboSemcvelobas (25 mj/kg). tyibuli-Saoris naxSiris

nacrianoba daaxloebiT 28%-ia, tenianoba – 8%, xolo wvadi mdgeneli

(gogirdi) Seadgens 1.1 %-s. naxSiris mopoveba SesaZlebelia miwisqveSa

maRaroebidan. naxSiris mopoveba daiwyo 1946 wels da mopovebis

maqsimaluri moculoba dafiqsirda 1988 wels - 1 milioni tonis

odenobiT. amis Semdeg naxSiris mopoveba mkveTrad daeca da 2000

wlisaTvis Seadgina 7 aTasi tona. mopovebis Semcirebis ZiriTad mizezs

warmoadgenda mopovebuli naxSiris TviRirebulebis mkveTri zrda – 122

aSS dolari/tona (203 lari/t), maSin rodesac sarealizacio fasi

Seadgenda mxolod 7 aSS dolars 1 tonaze (12 lari/t) [2]. miuxedavad

amisa mosalodnelia, rom tyibulis maRarodan naxSiris mopoveba

momavali wlebis ganmavlobaSi gaizrdeba da srulad daakmayofilebs

naxSirze momuSave 300 mgvt simZlavris Tbosadguris moTxovnas sawvavze

(wyaro: saqarTvelos energetikis saministro). amis safuZvelia

konkurentuli fasebi naxSirze energiis erT erTeulTan mimarTebaSi.

imis gamo, rom dReisaTvis ar arsebobs informaciis sando wyaroebi

(maRaroebis reabilitaciis teqnikur-ekonomikuri Seswavlis angariSi),

raTa dasabuTebul iqnas masStaburi naxSir-mopovebiTi samuSaoebis (1

milioni tona wliurad) warmoebis momgebianoba, importirebuli

naxSiris bazaze Tboeleqtrosadguris mSeneblobis varianti SesaZloa

ufro realisturic ki iyos grZelvadiani ganviTarebis gegmis

SemuSavebis mizniT.

naxSiris Sesyidva SesaZlebelia misaReb fasad msoflios masStabiT, rac

winamdebare angariSis miznebisaTvis Seadgens 56 aSS dolars/tonaze da



65

mosalodnelia, rom importirebul naxSirs eqneba Semdegi

maxasiaTeblebi: dabali TboSemcveloba - 25 mj/kg, xolo nacrianoba

daaxloebiT 25%.

Tboeleqtrosadguris adgilmdebareobas gansazRvris mizniT

gaTvaliswinebul iqna naxSiris adgilobrivi maRaroebidan mopovebis

SesaZlebloba da Sesabamisad SerCeul iqna teritoria, romelic

mdebareobs tyibulTan axlos, qalaq quTaisis maxloblad da mcire

manZiliTaa daSorebuli naxSiris mompovebeli maRaroebidan. jer kidev

1999 wels qarTul-slovakuri kompaniis mier damuSavebul iqna

tyibulis Tboeleqtrosadguris mSeneblobis proeqti, Tumca igi

iTvaliswinebda ori 125 mgvt simZlavris agregatis montaJs.

importirebul naxSirze momuSave Tboeleqtrosadguris variantis

Sefasebisas miRebulia daSveba, rom naxSiris transportireba

ganxorcieldeba zRviT. am mizniT mizanSewonilia Savis zRvis portebis

– baTumisa da sufsis gamoyenebis SesaZleblobis Sefaseba (savaraudod

sufsa an masTan yvelaze axlos mdebare porti). portidan

Tboeleqtrosadguramde naxSiris transportireba SesaZleblia

sarkinigzo xaziT. transportirebis xarjebis Semcirebis mizniT

aucilebelia, rom Tboeleqtrosadguri mdebareobdes zRvis sanapirosTan.

Tumca gasaTvaliswinebelia is faqtic, rom sanapiro zolSi

Tboeleqtrosadguris arseboba negatiur zegavlenas iqoniebs turizmis

ganviTarebaze.

garda amisa, saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemis Semdgomi

ganviTarebis TvalsazrisiT atomuri eleqtrosadguris mSeneblobis

SesaZleblobebic iqna ganxiluli. Tumca unda aRiniSnos, rom

saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemis dRevandeli parametrebi da

struqtura ver akmayofilebs atomuri eleqtrosadgurebis mSeneblobisa

da eqspluataciis moTxovnebs. 1600 mgvt simZlavris atomuri

eleqtrosadguris (franguli teqnologiis gamoyenebiT, mesame Taobis

sadguri) mSeneblobasTan dakavSirebiT garkveuli monaxazi arsebobs,

Tumca igi saWiroebs detalur Seswavlas, Tu ramdenad mizanSewonili

iqneba aseTi simZlavris sadguris CarTva saqarTvelos

eleqtrosistemaSi. 600 mgvt simZlavris atomuri eleqtrosadguris

mSenebloba mainc ganixileba rogorc erT-erTi potenciuri proeqti da,

Sesabamisad, CarTulia Catarebul analizSi.



66

im potenciuri Tboeleqtrosadgurebis teqnikuri parametrebi, romelTa

mSeneblobac SesaZloa ganxilul iqnas saqarTvelos

eleqtroenergetikuli seqtoris Semdgomi ganviTarebis TvalsazrisiT,




67

cxrili 5.1. axali Tboeleqtrosadgurebis teqnikuri maxasiaTeblebi

eleqtrosadguri

kombinirebuli

cikli -150 mgvt

importirebul

naxSirze– 300 mgvt

adgilobriv

naxSirze – 300 mgvt

atomuri-

1600 mgvt

atomuri

– 600 mgvt

sawvavi gazi naxSiri adgilobrivi

naxSiri atomuri atomuri

dadgmuli

simZlavre

mgvt

150 300 300 1600 600

minimaluri

miwodebuli simZalvre

mgvt

88 150 150 1000 450

maqsimaluri

miwodebuli

simZlavre

mgvt

144 274 274 1500 550

FOR% 8 5 5 5 5

profilaqtikuri

samuSaoebi dReebi/weli

20 47 30 18 18

Tbounarianoba

(minimaluri

datvirTvis

dros)

kkal/kvtsT

2048 2670 2800 2389 2672

Tbounarianoba

(maqsimaluri

datvirTvis

dros)

kkal/kvtsT

1654 2389 2508 2389 2672

cvladi

saoperacio

xarjebi

aSS

dolari/mgvtsT

2.93 1.3 1.4 4.9 4.9

fiqsirebuli

saoperacio xarjebi aSS

dolari/kvt-Tve

2.8 2.5 2.5 5.05 5.05

mSeneblobis

Rirebuleba

aSS dolari/kvt

1042 1562 1700 2000 2500

mSeneblobis 3 4 4 5 5



68

periodi, weli

wyaro : [1], [2], [3], [4]

[1] – saerTaSoriso energetikuli saagentos (IEA) informacia, 2007 w. [2] – teqnologiuri cvlilebebis gatarebis aucileblobis Sefasebis mizniT

kvalifikaciis amaRleba, rac iTvaliswinebs Sesabamisi proeqtebis

identificirebas, Sefasebas da ganxorcielebas. garemos da bunebrivi

resursebis dacvis saministros klimatis cvlilebis erovnuli saagento, 2002

w.

[3] – samxreT-aRmosavleT evropis (SEE Region) qveynebis generaciis seqtorSi investiciebis ganxorcielebis SesaZleblobebis Seswavla, evrokomisia da

msoflio banki, 2005 w.

[4] – atomuri eleqtrosadguris mSeneblobis mokle angariSi 16, 2007w.

5.1.1. potenciuri Tboeleqtrosadgurebis ranJireba da winaswari

Sefaseba potenciuri Tboeleqtrosadgurebis ekonomikuri parametrebis Sefaseba, pirvel rigSi, xdeba SerCevis mrudebis gamoyenebiT. SerCevis mrudebi agebulia yvela

potenciuri TboeleqtrosadgurisTvis da eleqtroenergiis generaciis wliuri

xarjebis Sefasebis saSualebas iZleva.

SerCevis mrudebi gamoyeneba miznad isaxavs yvelaze misaRebi parametrebis mqone axali sadguris identificirebas. 6 potenciuri Tboeleqtrosadguris SerCevis

mrudebi mocemulia suraTze 5-1.



69

Georgia-TPPs candidates

0

100

200

300

400

500

600

700

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100Plant Capacity factor (%)

Ann

ual C

ost (

US$

/kW

-yea

r)

Coal Imported-300 MWCoal Domestic-300 MWNuclear-600 MWNuclear-1600 MWCC-150 MW

suraTi 5-1. potenciuri Tboeleqtrosadgurebis SerCevis mrudebi

SerCevis procedurebis ganxorcielebis Semdeg gamoikveTa Semdegi suraTi:

• sxvadasxva dadgmuli simZlavris pirobebSi upiratesoba eniWeba

sxvadasxva Tboeleqtrosadgurs.

• dadgmuli simZlavris 30%-ze naklebi datvirTviT funqcionirebis

pirobebSi yvelaze mimzidvelia bunebriv airze momuSave sadgurebis

mSenebloba.

• dadgmuli simZlavris 30%-dan 60%-mde datvirTviT funqcionirebis

pirobebSi yvelaze mimzidvelia naxSirze momuSave sadgurebis

mSenebloba.

• dadgmuli simZlavris 60%-ze metad datvirTvis SemTxvevaSi 600 mgvt-

ian atomur eleqtrosadgurs yvelaze mimzidveli ekonomikuri

parametrebi gaaCnia.

• mZlavri 1600 – mgvt-iani atomuri eleqtrosadguris (franguli

teqnologia, mesame Taoba) mSenebloba aramimzidveli alternativaa

saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemisaTvis (sul rom araferi

vTqvaT sistemis saimedoobis da stabilurobis TvalsazrisiT Seqmnil



70

seriozul problemaze, rac SesaZloa gamowveuli iyos aseTi mZlavri

sadguris SedarebiT patara sistemaSi CarTviT).

SerCevis mrudebze dayrdnobiT ganxorcielebuli winaswari Sefasebis Sedegad

gadawyda, rom Semdgom analizSi gaTvaliswinebuli iqneba mxolod ori tipis

sadguris mSenebloba: kombinirebuli ciklis 150 mgvt simZlavris

airturbinuli danadgari da 300 mgvt simZlavris importirebul naxSirze

momuSave Tboeleqtrosadguri. am analizis Sedegebi warmodgenilia meeqvse

TavSi.

• adgilobrivad mopovebul naxSirze momuSave sadguris mSeneblobis

alternativa naklebad mimzidvelia importirebul naxSirze momuSave

sadgurTan SedarebiT. warmodgenili Sedegebis gaTvalisiwnebiT

aRniSnuli sadguris mSeneblobis SesaZlebloba saerTod gamoiricxa

Semdgomi dagegmvis da analizis dros.

5.1.2. potenciuri Tboeleqtrosadgurebis garemoze zemoqmedebis

Sefaseba saqarTvelos eleqtrosistemis Tbogeneraciis mimarTulebiT ganviTarebis

pirobebSi ori SesaZlo variantis (bunebriv airze da naxSirze momuSave

sadgurebi) Sedarebisas unda aRiniSnos is faqti, rom naxSiris Tboeleqtrosadguris teqnikur-ekonomikuri parametrebis upiratesoba

umniSvnelo xdeba garemoze zemoqmedebis faqtoris gaTvaliswinebis SemTxvevaSi.

kerZod, atmosferoSi damabinZurebeli nivTierebebis gamoyofis TvalsazrisiT

bunebriv airze momuSave Tbosadgurebi naxSiris sadgurTan SedarebiT naklebad

mavnea garemosaTvis. garda amisa, naxSiris Tboeleqtrosadguris mSenebloba

sanapiro zolSi sakmaod did problemas warmoadgens. Tumca, imis

gaTvaliswinebiT, rom Tbosadgurebis mSeneblobisaTvis konkretuli adgili

SerCeuli jer ar aris, am sadgurebis garemoze zemoqmedebis analizi SesaZloa

eyrdnobodes sadguris zogad maxasiaTeblebs, sawvavis Tvisebebs da

garemosdacviT moTxovnebs. Sesabamisad, am etapze, verc garemoze zemoqmedebis

ufro detaluri Sefaseba moxdeba da verc sadguris mSeneblobiT gamowveuli

socialuri da ekonomikuri zegavlenis analizi.

mniSvnelovnad gansxvavdeba Tbo da hidroeleqtrosadgurebis mSeneblobiT

gamowveuli garemoze zemoqmedebis masStabi. maSin, rodesac hidroeleqtrosadguris SemTxvevaSi zemoqmedebis qveS xvdeba mxolod mimdebare

teritoria, Tboeleqtrosadguris mSenebloba, rogorc adgilobrivi (sadguris

garSemo), aseve regionuli da globaluri mniSvnelobis zemoqmedebiT

xasiaTdeba. Tboeleqtrosadgurebi abinZureben atmosferos, niadags, wyals,

iwveven xmaurs, vibracias da qmnian eleqtromagnitur vels. mavne nivTierebebis

gamoyofa uaryofiTad moqmedebs adaminebis janmrTelobaze, florasa da faunaze

da agreTve Senoba-nagebobebze.



71

Tboeleqtrosadguris garemoze zemoqmedeba, pirvel rigSi, damokidebulia

sadguris tipze, sawvavis saxeobasa da maxasiaTeblebze, eleqtroenergiis

gardaqmnis koeficientze, sadguris dizainze, agreTve mavne nivTierebebis

gafrqvevis Semcirebis TvalsazrisiT sadgurisa da mowyobiloba-danadgarebis

efeqturobaze. zogadad mniSvnelovnad gansxvavebuli parametrebi gaaCnia

sadgurebs, romlebic sawvavis saxiT iyeneben navTobs, bunebriv airsa da

naxSirs. saerTod, yvela tipis TboeleqtrosadgurisaTvis atmosferos

damabinZurebel mavne nivTierebaTa ricxvs ganekuTvneba: azotis Jangi (NOx, kerZod ki NO2), naxSiris monoqsidi (mxuTavi gazi) da naxSirorJangi. garda amisa, zemoT aRniSnuli sawvavis gamoyenebis pirobebSi adgili aqvs gogirdis

orJangis gamoyofas, xolo naxSiris Tboeleqtrosadguris SemTxvevaSi emateba mavne nivTierebebi myari nawilakebis saxiT. miTiTebul mavne nivTierebebs Soris

azotis Jangi da gogirdis orJangi mniSvnelovan rols TamaSobs mJavis

Semcveli wvimis warmoqmnaSi, xolo CO2 saTburi efeqtis mqone gazebis

ZiriTadi komponentia da didi gavlena aqvs globalur daTbobasa da klimatis

cvlilebaze.

saerTaSoriso valdebulebebisa da rekomendaciebis gaTvaliswinebiT,

samrewvelo qveynebma SeimuSaves Sesabamisi kanonmdebloba da wesebi yvela saxis

mavne nivTierebis gafrqvevis Semcirebis mizniT. gansakuTrebiT didi yuradReba

eqceva atmosferoSi mavne nivTierebebis gafrqvevis Semcirebas. saqarTveloSi moqmedebs garemosdacviTi nebarTvebis sistema, romelic dReisaTvis

regulirdeba licenziebisa da nebarTvebis Sesaxeb kanonis (2005 weli),

garemoze zemoqmedebis nebarTvebis Sesaxeb kanonis (1996 weli), garemos

dacvis, wylis resursebis (1997 weli) da atmosferos dacvis (1999 weli)

Sesaxeb kanonebis safuZvelze. yvela Sesabamisi kanoni saWiroebs gadaxedvas da ZiriTad kanonTan SesabamisobaSi moyvanas. Tumca unda aRiniSnos, rom

dReisaTvis saqarTveloSi ar moqmedebs emisiebis zRvruli moculobebis da

sxva msgavsi sakiTxebis maregulirebeli konkretuli wesebi. miuxedavad amisa,

saqarTvelom miiRo evrokavSiris koncefcia “saukeTeso xelmisawvdomi

meTodebis” (“best available techniques’ – BAT) Sesaxeb, romelic moicavs

rogorc teqnologiur nawils, aseve menejmentis sferos. aqedan gamomdinare,

mosalodnelia, rom swored ganviTarebadi qveynebisTvis miRebuli wesebi da

rekomendaciebi daedeba safuZvlad saqarTveloSi Tboeleqtrosadguris

mSeneblobasTan dakavSirebuli garemosdacviTi sakiTxebis Sefasebas. swored es

aris ZiriTadi mizezi imisa, rom garemoze mavne zemoqmedebis Semcirebis mizniT

saqvabe danadgarebis mwarmoebelma kompaniebma ukve SeimuSaves SedarebiT dabali

sainvesticio Rirebulebis mqone Tanamedrove mowyobilobebi. emisiebis

zRvruli moculobebis (emission limits values – ELV) regulireba, rogorc wesi, xdeba Semdegi parametriT: mg/m3 namuSevar gazze 00C haeris

temperaturisa da 1013 mbar atmosferuli wnevis pirobebSi. wesebi aseve

ganasxvavebs erTmaneTisgan “arsebul blokebs” da “axal blokebs”. rogorc wesi, arsebul (eqspluataciaSi myof) blokebs garkveuli dro eZleva

moTxovnebis srulad dakmayofilebisaTvis. axali Tboeleqtrosadguris



72

mSeneblobisas evrokavSiris qveynebSi moqmedi kanonis da standartebis

moTxovnebi ufro mkacria, vidre arsebuli sadgurebis SemTxvevaSi.

150 mgvt simZlavris kombinirebuli ciklis airturbinuli eleqtrosadguri

kombinirebuli ciklis teqnologiis danergvis SemTxvevaSi airturbinuli da

orTqlturbinuli eleqtrosadguris (saqvabesTan erTad) margi qmedebis

koeficienti 52%-s aRwevs (42% minimaluri datvirTvis dros). sadguris mier gacemuli sasargeblo simZlavre 144 mgvt-s Seadgens. aRniSnuli sadguris

garemoze zemoqmedebis analizi eyrdnoba im daSvebas, rom sadguris muSaobis

saaTebis wliuri raodenoba 5500 saaTia, rac iZleva yovelwliurad 792

gvtsT eleqtroenergiis gamomuSavebis saSualebas. sadguris margi qmedebis

koeficientis da bunebrivi airis Tbounarianobis mixedviT (33,33

mjouli/kub.m), bunebrivi airis xarji sadguris nominaluri simZlavriT muSaobisas Seadgens 8,3 m3/wamSi, xolo gazis wliuri moxmareba Seadgens 165

milion aSS dollars.

kombinirebuli ciklis airturbinis zemoqmedeba garemoze ZiriTadad

gamowveulia azotis Jangis emisiiT, romelic Tavis mxriv mJavis Semcveli wvimis Semadgeneli mavne nivTierebaa. emisiebze SezRudvebi regulirdeba

konvenciiT Soreul manZilze gavrcelebuli (administraciuli da saxelmwifo

sazRvrebis miRma) atmosferos dabinZurebis Sesaxeb, romlis safuZvelze xdeba

ganviTarebuli qveynebisTvis atmosferos dacvis aqtebis gacema. azotis Jangis

emisiis zRvruli moculoba dadgenilia direqtivis 2001/80/EC-is safuZvelze

da gamoiyeneba ganviTarebul qveynebSi airturbinuli

TboeleqtrosadgurebisaTvis – 50 mg/m3 namuSevar gazze normaluri pirobebSi

(00C haeris temperatura, 1013 mbar atmosferuli wneva, 15% O2).

kombinirebuli ciklis airturbinuli sadguris mier gamomuSavebuli

eleqtroenergiis (792 gvtsT nominaluri datvirTvis da 5500 samuSao saaTis

pirobebSi) safuZvelze naxSirs Jangis emisiis odenoba Seadgens 640 tonas wlis ganmavlobaSi 150 mgvt simZlavris blokisaTvis. bunebrivi airis gamoyenebis SemTxvevaSi namuSevari gazis udides nawils

Seadgens naxSirorJangi, romelic saTburi efeqti mqone gazia da zemoqmedebas

axdens globalur daTbobasa da klimatis cvlilebaSi. eleqtroenergiis

generaciis Sedegad gafrqveuli naxSirorJangis moculoba

pirdapirproporciuli gamoyenebul sawvavSi naxSirSemcvelobisa da agreTve

xvedriT Tbur moxmarebaze. 792 gvtsT eleqtroenergiis gamomuSavebis

SemTxvevaSi naxSirorJangiis emisiis mTliani moculoba Seadgens 380 000

tonas/welze (480 tona/gvtsT). es warmoadgens naxSirorJangis emiisis yvelaze

dabal dones sxva tipis TboeleqtrosadgurebTan SedarebiT. saTburi efeqtis

airebis emisiis problemasTan mimarTebaSi unda aRiniSnos is faqti, rom saqarTvelom 1999 wels xeli moawera kiotos oqms da misi ratificirebac

moaxdina. Tumca kiotos oqmis danarT b-s mixedviT saqarTvelos ar aqvs

saTburi efeqtis mqone airebis emisiis Semcirebis valdebuleba 2012 wlamde.



73

garemoze zemoqmedebas aseve axdens: namuSevari wyali, xmauri da vibracia,

qimiuri narCenebi da eleqtromagnituri veli. yvela zemoaRniSnul faqtors gacilebiT naklebi zianis motana SeuZlia, romlis kontrolic SesaZlebelia

Tboeleqtrosadguris damxmare sistemebis proeqtirebiT sainJinro

standartebis gaTvaliswinebiT.

kombinirebuli ciklis airturbinuli Tboeleqtrosadguris garemoze zemoqmedeba gacilebiT dabalia. Aqedan gamomdinare, am tipis

Tboeleqtrosadguris mSenebloba dasaSvebia did qalaqebSi, msxvili moxmarebis

centrebTan axlos, Tu iq arsebobs gazmomaragebis qseli. saqarTvelos

SemTxvevaSi, bunebriv airze momuSave axali blokebis mSenebloba

gaTvaliswinebulia arsebuli Tboeleqtrosadguris (Tbilsresi) teritoriaze,

rac amcirebs garemoze uaryofiTi zemoqmedebis dones. em tipis sadgurebi hidroeleqtrosadgurebis da sxva ganaxlebadi energiis wyaroebis saukeTeso

alternativad iTvleba imis gaTvaliswinebiT, rom maTi mSenebloba finansuri

da ekononomikuri TvalsazrisiT gamarTlebulia. am ukanasknelis gaanalizeba

aseve aucilebelia strategiuli TvalsazrisiTac, radganac bunebrivi gazis

wyaro saqarTveloSi ar arsebobs. Gazis importi xdeba sxvadasxva qveynebidan da misi fasi damokidebulia msoflio bazarze navTobis fasis cvlilebaze. imis

gaTvaliswinebiT, rom bolo aTwleulis ganmavlobaSi navTobis fasis

mniSvnelovan cvlilebas hqonda adgili, bunebrivi airi SesaZloa gacilebiT

Zviri sawvavi gaxdes. daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom kombinirebuli ciklis airturbinul

Tboeleqtrisadgurebs, Tu maTi mSenebloba saqarTvelos eleqtroenergetikuli

sistemis Semdgom ganviTarebas emsaxureba, eqnebaT energiis gardaqmnis ufro

maRali koeficienti da emisiis limitirebuli moculobis SedarebiT dabali

done. Sesabamisad, aseTi sadgurebis mSenebloba ekologiuri TvalsazrisiT ufro misaRebi iqneba. garda amisa, airturbinuli Tboeleqtrosadgurebis

mSenebloba ufro advilia da mokle droSi ganxorcielebadi. aseT sadgurebs

gaaCniaT gaSvebis mokle periodi da eleqtrogeneraciis sistemaSi avariis

dros SeuZliaT swrafi reagirebis moxdena.

300 mgvt simZlavris naxSiris Tboeleqtrosadguri

naxSirze momuSave Tboeleqtrosadguris garemoze zemoqmedebis masStabi

damokidebulia sadguris maxasiaTeblebze, agreTve naxSiris parametrebsa da

Sesabamisi garemosdacviT RonisZiebebis gatarebaze. sadguris zegavlena

gamoixateba SemdegiT:

• landSaftis cvlileba, agreTve miwaTsargeblobis struqturis

cvlileba;

• atmosferoSi mavne nivTierebebis emisia;

• namuSevari wylis CaSveba;



74

• didi raodenobiT naxSiris transportireba;

• nacris ganTavseba specialurad mowyobil teritoriaze;

• gruntis wylebis dabinZureba;

• gruntis dabinZureba naleqebis Sedegad;

• mimdebare teritoriaze warmoSobili xmauri da vibracia;

• eleqtromagnituri velis warmoqmna;

• dakarguli Tburi energia, romelic gavlenas axdens zedapiruli wylebis temperaturaze da

• saTburi efeqtis mqone airebis emisia.

garemoze zemoqmedebis ZiriTadi maCveneblebi mocemulia cxrilSi 5.2, rogorc

adgilobriv, aseve importirebul naxSirze momuSave Tboeleqtrosadgurebis

SemTxvevaSi im ZiriTadi daSvebebis gaTvaliswinebiT, romelic zemoT iyo

miTiTebuli cxrilSi 5.1

cxrili 5.2. 300 mgvt simZlavris naxSiris Tboeleqtrosadguris garemoze

zemoqmedebis Sefaseba



75

# parametri erTeuli Adgilobrivi

naxSiri

importirebuli

naxSiri 1 sadguris nominaluri simZlavre mgvt 274 274 2 energiis generacia (5500 sT

weliwadSi)

gvtsT/weli 1,507 1,507

3 Tburi energiis xvedriTi xarji kj/kvtsT 10,500 10,000 4 gardaqmnis koeficienti

(nominaluri)

% 34.3 36.00

5 dabali TboSemcveloba kj/kg 17,600 25,000 6 naxSiris xarji 000 t/weli 900 602 7 gamomuSavebuli wida da nacari 000

m3/weli

315 190

8 namuSevari gazis xvedriTi

moculoba

m3/kg 6.56 9.00

9 myari nawilakebis Emisiis

zRvruli moculoba

mg/m3 30 30

10 SO2-is emisiis zRvruli moculoba

mg/m3 200 200

11 NOx-is emisiis zRvruli moculoba

mg/m3 200 200

12 CO2 –is xvedriTi emisia namuSevar gazze

g/m3 274 273

13 sul myari nawilakebis emisia

t/weli 169 163

14 sul SO2 –is emisia t/weli 1,130 1,085

15 sul NOx-is emisia t/weli 1,130 1,085

16 sul CO2 –is emisia 000 t/weli

2,095 1,477

17 Tburi Energiis kargva mgvt 405 373

18 gaciebis sistemis wylis xarji ( ∆T=9K)

m3/w 10.7 9.9

Tboeleqtrosadguri wliurad moixmars 600000-dan 900000-mde tona naxSirs

(Sesabamisad importirebuli da adgilobrivi naxSiri), rac damokidebulia

naxSiris TboSemcvelobis parametrze. Tboeleqtrosadguris muSaobis Sedegad

miRebuli widisa da nacris moculoba Sesabamisad Seadgens 190000 da 315000

m3-s wlis ganmavlobaSi. masis balansi mocemulia sadgurisaTvis, romlis

eleqtroenergiis wliuri gamomuSaveba 1507 gvtsT-ia da Seesabameba 5500

samuSao saaTs. mavne nivTierebebis emisiis Sefaseba xdeba savaraudo emisiis

zRvruli moculobis mixedviT da iTvaliswinebs zemoqmedebis Semamsubuqebeli

efeqturi RonisZiebebis gatarebas.



76

konkretuli Tboeleqtrosadguris SerCevis dros mxedvelobaSi unda iqnas

miRebuli sawvavis sawyisi da namuSevari moculobebi, agreTve kondensatoris

gaciebis sistemisaTvis saWiro wylis raodenoba. aqedan gamomdinare, importirebul naxSirze momuSave Tboeleqtrosadguris SemTxvevaSi sadguris

mSenebloba unda ganxorcieldes portTan da mdinaresTan axlos. sanapiro

zolidan sadguramde manZili, rogorc wesi, 15 km-ze naklebi ar unda iyos,

rac aucileblad gazrdis naxSiris transportirebis xarjebs. Tu moxdeba

sufsis portis SerCeva, maSin gaciebis sistemisaTvis saWiro wylis wyarod SesaZlebelia mdinare sufsis gamoyeneba. problemebi arsebobs imasTan

dakavSirebiT, Tu ra manZilze unda iyos Tboeleqtrisadgursa da ports

Soris, raTa minimumamde iqnas dayvanili sanapiro zolis landSaftze

zemoqmedeba. damatebiTi problemaa sadgurisaTvis da gamomuSavebuli nacris

ganTavsebis mizniT Sesabamisi teritoriis moZebna. am mSeneblobis

ganxorcielebisaTvis saWiroa 30 wlis vadiT 5 heqtari miwis nakveTis gamoyofa 300 mgvt simZlavris sadguris wilad, xolo 30 heqtris gamoyofa

namuSevari nacris ganTavsebisaTvis. amasTan gasaTvaliswinebelia is faqtic,

rom eleqtrosistemis Semdgomi ganviTarebis mizniT axali blokebis damatebis

SemTxvevaSi kidev ufro gaizrdeba moTxovnebi miwasTan mimarTebaSi.

adgilobriv naxSirze momuSave Tboeleqtrosadguris SemTxvevaSi mSenebloba

unda ganxorcieldes naxSiris mompovebeli maRaroebis maxloblad. 300 mgvt

simZlavris sadguris mier gamomuSavebuli nacris ganTavsebisaTvis saWiro

iqneba 45 heqtari miwis gamoyofa, maSin roca Tavad sadguris mSeneblobisaTvis

sakmarisi iqneba igive farTobis miwa, rac saWiro iyo importirebul naxSirze

momuSave Tboeleqtrosadguris SemTxvevaSi. Tumca, arsebobs imis

SesaZleblobac, rom nacris ganTavseba moxdes maRaroebis teritoriaze -

Tundac miwis qveS - rac, Tavis mxriv, Seamcirebs gamosayofi miwis raodenobas.

gaciebis sistemis mier moxmarebuli wylis moculoba gacilebiT meti iqneba,

vidre importirebul naxSirze momuSave sadguris SemTxvevaSi. Tu zedapiruli

wylebi amisaTvis sakmarisi ar iqneba, saWiro gaxdeba damatebiTi nagebobebis

gamoyeneba.

gogirdis orJangis, azotis Jangis da myari nawilakebis atmosferoSi

gafrqvevis Semcirebis mizniT Tboeleqtrosadguri aRWurvili unda iyos

Sesabamisi Tanamedrove mowyobilobiT. NOx-isa da SO2-is emisiis

zRvruli moculoba ar unda aRematebodes 200 mg/m3-s, xolo myari

nawilakebis SemTxvevaSi 30 mg/m3-s. Sesabamisad NOx-isa da SO2-is emisirebuli

moculoba meryeobs 720-dan 750 kg/gvtsT-mde, xolo myari nawilakebis

moculoba daaxloebiT 110 kg/gvtsT-ia. amavdroulad naxSiris orJangis

moculoba 980-dan 1390 t/gvtsT-mde SualedSi iqneba.

garemoze zemoqmedebis Semamsubuqebeli RonisZiebis saxiT unda damontaJdes

namuSevari gazis desulfurizaciis (gogirdis gamoyofa) mowyobiloba 95%-ze

meti efeqturobiT, naxSiris Jangis wvis kamera, maRali mqk-s mqone

eleqtrofiltri da agreTve unda gatardes sxva damatebiTi RonisZiebebi.



77

msgavsi zomebis gatareba aucilebelia gruntis wylebis nacris ganTavsebis

Sedegad dabinZurebis Tavidan acilebis mizniT.

miuxedevad kargad dagegmili da efeqturad ganxorcielebuli Semamsubuqebeli

RonisZiebebisa, yvela tipis Tboeleqtrosadguris mSeneblobisas adgili eqneba

uaryofiT zemoqmedebas garemoze, magaliTad rogoricaa: landSaftisa da

miwaTsargeblobis cvlileba, mosaxleobis garkveuli nawilis gadasaxleba,

sadguris mimdebared florasa da faunaze zemoqmedeba, mavne nivTierebebis emisia, rac mJavis Semcveli wvimis mizezia, adamianis janmrTelobaze da

xelovnur nagebobze uaryofiTi zegavlena, da bolos saTburi efeqtis mqone

airebis emisia, rac xels uwyobs globalur daTbobasa da klimatis cvlilebas.

cxrilSi 5.2 mocemuli monacemebi aris mosalodneli maqsimumi, radganac

garemos dacvis mizniT damontaJebuli mowyobilobebis maxasiaTeblebi

gaTvlili unda iyos emisiis maqsimalur moculobebze da Tu vivaraudebT, rom statistikurad parametrebi (nacrianoba, gogirdis Semcveloba da sxva)

mudmivad icvleba, faqtiurad mavne nivTierebebis wliuri emisia gacilebiT

dabalia winaswar dadgenil normebTan SedarebiT.

Tumca unda aRiniSnos, rom Tboeleqtrosadgurebis mSeneblobas gaaCnia garkveuli dadebiTi efeqtic. magaliTad: sadguris mier generirebuli

eleqtroenergia mimarTulia momxmareblebis mudmivad mzardi moTxovnilebis

dakmayofilebaze, sadguris funqcionirebisas dasaqmdeba 200-mde adamiani,

adgilobriv naxSiris gamoyenebis SemTxvevaSi dasaqmdeba gacilebiT meti

maRaroeli. Tboeleqtrosadguris mSeneblobis dros 36 Tvis ganmavlobaSi

dasaqmdeba minimum 1300 adamiani.

5.2. potenciuri hesebis ZiriTadi maxasiaTeblebi da mSeneblobis

xarjTaRricxva

5.2.1. xudonis hidroeleqtrosadguri

mdinare engurze ganlagebuli kaskaduri sistemis mimoxilva

mdinare enguri, romelic saTaves iRebs kavkasiis mTavari qedis samxreT

ferdobze, uxavanisa da Sxaras myinvarebidan, ganixileba, rogorc mdinareebis

erT-erTi yvelaze mniSvnelovani sistema saqarTveloSi. sadrenaJo sistemis

farglebSi daaxloebiT 174 myinvaria saerTo farTobiT 315 km2. mdinare

gamoirCeva wylis maRali nakadiT da amis wyaros warmoadgens myinvarisa da

Tovlis erToblioba. mdinare moedineba viwro da Rrma xeobaSi, romlisTvisac damaxasiTebelia daCqerebi da CanCqerebi, xolo Semdeg dablobis gavliT

Caedineba Sav zRvaSi. mdinaris sruli vardna daaxloebiT 2600 metria,

wyalSemkrebi auzis farTobi 4062 km2 –s Seadgens, xolo mTliani sigrZe 221

km-ia. grZelvadian perspeqtivaSi enguris wylis xarji saSualod 5.35 milion



78

m3-s Seadgens, xolo Sefasebuli hidropotenciali 21 miliardi kvtsT-ia (5.5

miliardi kvtsT ukve aTvisebulia).

mdinare enrgurze ganlagebuli kaskaduri sistemis mSenebloba mimdinareobda

1980-iani wlebis ganmavlobaSi da Sedgeba 5 hidroeleqtrosadgurisgan:

engurhesi (1300 mgvt), vardnilhesi 1 (220 mgvt), vardnilhesi 2 (40 mgvt),

vardnilhesi 3 (40 mgvt), vardnilhesi 4 (40 mgvt) (suraTi 5-2). aRniSnuli

kaskaduri sistema gansxvavdeba sxva bevri kaskadisagan, radganac mdinare enguri saTaves iRebs da miedineba mxolod saqarTvelos teritoriaze da,

Sesabamisad, ar qmnis ramdenime qveynis mier wylis resursis erToblivad

gamoyenebis problemas.

suraTi 5-2. mdinare engurze arsebuli da dagegmili hesebis sqematuri

mdebareoba



79

suraTi 5-3. hesebis kaskaduri sistema mdinare engurze



80

suraTi 5-4. engurisa da xudonis kaSxlebi da hesebi (Google Earth-dan, 2007)

sawyis etapze kaskaduri sistemis Semdgomi ganviTareba iTvaliswinebda

xudonos (mcire simZlavris xaiSis hidroeleqtrosadgurTan erTad xudonhessa

da enguris kaSxals Soris) da tobaris hesebis mSeneblobas. Sesabamisad,

igegmeboda SedarebiT mZlavri kaSxlebis mSenebloba mdinaris zemo welSi

enguris kaSxlamde. mogvianebiT politikuri winaaRmdegobis da garemosdacviTi

moTxovnebis Sedegad gadawyda xudonhesis mSenebloba ufro mcire moculobis

wyalsacaviT (xaiSis hesTan erTad).

xudonis kaSxlisa da hidroeleqtrosadguris aRwera

mdinare engurze xudonis kaSxlisa da hidroeleqtrosadguris mSenebloba

daiwyo 1979 wels. samSeneblo samuSaoebi mimdinareobda cicabo ferdobebis

mqone viwro xeobaSi enguris TaRovani kaSxlidan daaxloebiT 34 km-Si.

proeqtiT gaTvaliswinebuli iyo TaRovani kaSxlis, sadawneo gvirabis,

wyalsagdebi kaSxali, wyalmimRebisa da turbinis wyalsatarebis, miwisqveSa

eleqtrosadguris Senobis, wyalgamyvani arxis, qveda donis wyalsagdebi

mowyobilobebis da 500 kv-iani gadamcemi xazis mSeneblobas. xudonhesis

mSenebloba SeCerda 1989 wels, ris mizezsac warmoadgenda politikuri

winaaRmdegoba, garemosdacviTi da seismologiuri problemebi. mas Semdeg

ramdenjerme ganxorcielda garemosdacviTi, ekologiuri, gansaxlebis da

seismuri sakiTxebis Seswavla, magram saWiroa maTi koreqtireba mZlavri

hidroeleqtrosadgurebis mSeneblobisas gasaTvaliswinebeli Tanamedrove

midgomebis da moTxovnebis Sesabamisad.

garemoze, ekologiasa da gansaxlebis struqturaze mosalodneli zemoqmedebis

Semcirebis mizniT da, agreTve, maRali seismuri riskiT (somxeTis miwisZvris

Semdeg) gamowveuli cvilebis gamo xudonis hidroeleqtrosadguris

Tavdapirvelma proeqtma 1992 wels ganicada koreqtireba, kerZod:

• miwisZvris saangariSo simZlavre rixteris SkaliT 8 bali Seicvala 9

baliT.

• kaSxlis simaRle Semcirda 200 m-dan 170.5 m-mde.

• wyalsacavis sarkis zedapiris farTobi Semcirda 5.2-dan 4.0 km2-mde.

• wyalsacavis sruli moculoba 364.5 milioni m3-dan Semcirda 230 milion

m3-mde.

• sadguris dagmuli simZlavre Semcirda 700-dan 638 mgvt-mde.



81

• Sefasebuli saSualo wliuri gamomuSaveba Semcirda 1660 gvt.sT-dan 1328

gvtsT-mde.

suraTi 5-5. xudonis kaSxlisa da hesis Senobis ganlageba



82

suraTi 5-6. xudonis kaSxlis ganivi Wrili.

suraTi 5-7. xudonhesis hidrosadguris ganivi Wrili

suraTi 5-8. xudonis Zalovani kvanZis ganivi Wrili



83

xudonis hidroeleqtrosadguri Sedgeba Semdgi struqturuli nagebobisgan:

betonis TaRovani kaSxali, miwisqveSa samanqano darbazi, samSeneblo gvirabi,

Ria tipis 500 kv-iani satransformatoro qvesadguri, mdinare lexaras

nakadis wyalsacavSi gadamgdebi arxi, mudmivi da droebiTi gzebi, gvirabebi da

xidebi.

betonis TaRovani kaSxlis simaRlea 170.5 m. wyalsacavSi wylis nominaluri

done ganisazRvreba 670 m niSnulze. wyalsacavis sruli moculobaa 230

milioni m3, sasargeblo moculoba – 89 milioni m3. wyalsacavis sarkis

zedapiris farTobi ki Seadgens 4 km2-s.

kaSxlis sigane meryeobs 6 metridan (kaSxlis qimi) 45 m-mde (kaSxlis

fundamenti), kaSxlis qimi mdebareobs 671 metrze. kaSxlis sigrZe qimis

nawilSi burjebis CaTvliT Seadgens 532 metrs, aqedan 420 m TaRovani

nawilia. kaSxlis ZirSi gaTvaliswinebulia gasamagrebeli cementacia da

sadrenaJo fardis mowyoba. qveda biefisMmdinare engurSi Cadineba xdeba sami

wyalgamyvani gvirabiT engurhesamde. Zedmeti wylis gadaSveba xdeba wyalgamyvan

gvirabSi xdeba sami Rrma sadrenaJo arxiT, romlis gamtarianoba 1924 m3/w-s

Seadgens. siRrmiTi wyalsagdebi mdebareobs kaSxlis mTavar nawilSi 570 m-is

simaRleze. kaSxlis Txemze ganTavsebuli ori saoperacio daniSnulebis

wyalgadamSvebi brtyeli CamketebiT mdebareobs kaSxlis centralur nawilSi.

Zedapiruli wyalgadamSvebis saproeqto simZlavrea 2609 m3/wm.

samSeneblo gvirabi (baipasi) mdebareobs mdinaris marcxena sanapiroze. ganiv

WrilSi misi zomebia 10 X 9 m-ze, xolo sigrZe 210 m. gvirabis saproeqto

gamtarianoba 1030 m3/wm-s Seadgens.

miwisqveSa hesis Senoba mdebareobs mdinaris marjvena sanapirze, kaSxlis

maxloblad. igi mocavs 3 vertikaluri tipis hidroturbinas. TiToeuli

turbinis simZlavrea 212.7 mgvt. eleqtroenergiis savaraudo wliuri

gamomuSaveba 1328 gvtsT iqneba. turbinebze wylis miwodeba xorcieldeba sami

damoukidebeli wyalmimRebiT da sadawneo milsadenebiT. wyalmimRebebs gaaCniaT

Camonatanis damWeri gisosebi da brtyeli saremonto Camketebi da maTi

gamtarunarianoba 490 m3/w-s Seadgens. Sadawneo gvirabebis sigrZe

wyalmimRebidan avariul saketebamde 284 metria, xolo diametri 6 m. aqvea

sami gamomSvebi mili saerTo sigrZiT 50.8 metri. gamomSvebi milebidan wyali

mdinare engurSi Caedineba 90 m sigrZis sami horizontaluri gamyvani sadawneo

gvirabiT.



84

Ria tipis 500 kv-iani Zalovani qvesadguris mSenebloba dagegmilia mdinaris

marcxena napirze wyalsacavis Semdeg. Generatoris gamomyvani salteebi

qvesadgurTan dakavSirebulia RerZi-galerea-gvirabis kompleqsis meSveobiT.

qvesadguris normaluri funqcionirebisaTvis mis gverdiT proeqtiT

gaTvaliswinebulia oTxsarTuliani nagebobis mSenebloba damxmare

mowyobilobebisTvis, saamqroebisa da laboratoriisTvis.

mdinare lexara uerTdeboda mdinare engurs zustad im adgilas, sadac unda

aSendes TaRovani kaSxali. mdinaris nakadis mimarTulebis Secvlis mizniT

aSenda 2 km sigrZis gvirabi zeda biefSi, ris Sedegadac mdinare lexaras

mimarTuli iqna xudonhesis wyalsacavisken.

cxrili 5.3. xudonis kaSxlisa da hidroeleqtrosadguris ZiriTadi

parametrebi

parametri sazomi

erTeuli

Tavdapirveli

proeqtiT

(1984)

oreqtirebuli

proeqtiT (1992)

wyalSemkrebi auzi km2 2800 2800 hidro-meteorologiuri dakvirvebis xangrZliovoba

wlebi 46 46

wliuri wylis nakadi milioni m3

4100 4100

wylis nakadis maxasiaTeblebi: mdinaris saSualo wliuri nakadi

m3/wm 130.8 130.8

maqsimaluri xarji 0.01 rezerviT

m3/wm 2030 2030

maqsimaluri xarji 1.0 rezerviT

m3/wm 1030 1030

minimaluri xarji m3/wm 14 14 maqsimaluri Sefasebuli xarji

m3/wm 2609 2609

maqsimaluri xarji (dakvirvebis Sedegad)

m3/wm 2414 2414

wyalsacavis parametrebi:

a) wylis normaluri done m 700 670

b) wylis sarkis zedapiris

farTobi km2 5.2 4.0

g) wylis donis vardna m 55

d) sruli moculoba Mmilioni

m3 364.5 230

e) sasargeblo moculoba milioni 223 89



85

m3

wylis dawneva:

maqsimumi m 174.1 150.7

nominaluri m 151.9 143.8

minimumi m 117.5 118.8

turbinebis nominaluri xarji m3/wm 500 490

wylis xarji 1 kvtsT-is

gamomuSavebisTvis m3/kvtsT 2.56 2.96

saproeqto simZlavre mgvt 700 638

saSualo wliuri gamomuSaveba gvtsT 1660 1328

simZlavris gamoyenebis dro saaTi 2400

kaSxlis samSeneblo simaRle m 200.5 170.5

kaSxlis TaRovani nawilis simaRle m 171.5 141.5

TaRovan nawilSi kaSxlis qimis

mTliani sigrZe m 445 420

wyalsaSvis saproeqto xarji m3/wm 1924 1924

ukve Sesrulebuli samSeneblo samuSaoebi (xudonis hidroeleqtrosadguri)

xudonhesze samSeneblo samuSaoebi daiwyo 1979 wels. samuSaoebis Sewyvetis

momentisaTvis (1989 wlis ivnisi) Semdegi samuSaoebi ukve iyo Sesrulebuli an mTlianad dasrulebuli:

• samSeneblo moednamde misasvleli gza;

• mSeneblobaze dasaqmebuli muSebisTvis sacxovrebeli kompleqsi;

• samSeneblo moednis gawmendis samuSaoebi;

• zeda da qveda biefis zRudarebi;

• samSeneblo (saderivacio) gvirabi;

• samanqane darbazisTvis gruntis amoReba;

• miwisqveSa hidroeleqtrosadgurisTvis gruntis amoReba da nawilobrivi cementacia;

• wyalmimRebi da mimyvani gvirabi;

• samSeneblo moednisken mimarTuli mdinare lexaras nakadis wyalsacavSi

gadamgdebi gvirabi;

• miwisqveSa hidroeleqtrosadgurTan mimyvani arxebi;

• Ria tipis 500 kv-iani qvesadguris gamanawilebeli mowyobiloba;

• mudmivi da droebiTi gzebi, gvirabebi da xidebi (40 km-iani betonis gza jvaridan xaiSamde, eqvsi gvirabi, 100 m sigrZis xidi mdinare

laxaniswyalze).

angariSis mixedviT Sesrulebulia Semdegi moculobis samuSaoebi:

• miwis da burRviTi samuSaoebis 60% hidroeleqtrosadguris

fundamentis teritoriaze;



86

• TaRovani kaSxlis miwisqveSa profili - miwis da burRviTi samuSaoebis 80% da cementaciis samuSaoebis 60 %;

• miwisqveSa hidroeleqtrosadguri - miwis da burRviTi samuSaoebis 60%

da betonis da rkinabetonis samuSaoebis 45 %;

• samSeneblo gvirabebi (testirebulia wylis gatarebaze);

• gzebis samSeneblo samuSaoebis 76 %;

• TaRovani kaSxlis marcxena sayrdenis fundamenti (Casxmulia 83 500 m3

betoni);

• datborvis adgilze Casatarebeli samuSaoebis 40%

• zRudarebis mSenebloba.



87

Sesrulebuli samuSaoebis dRevandeli mdgomareoba (xudonis

hidroeleqtrosadguri).

gasuli 25 wlis ganmavlobaSi Sesrulebuli samuSaos da Senoba-nagebobebis

didi nawili dazianda, amis mizezi zog SemTxvevaSi 1993-94 wlebSi mimdinare

saomari moqmedebebic iyo. xudonis hidroeleqtrosadguris ZiriTadi

nagebobebis dRevandeli mdgomareoba Semdegia:

• ZiriTad nagebobebs Soris yvelaze did yuradRebas imsaxurebs

saderivacio gvirabi. misi saeqpsluatacio vada amoiwura 1991 wels. am

gvirabis saSualebiT mdinare enguris wylis gadagdeba xdeba kaSxlis

samSeneblo zonidan da mis saimedo funqcionirebas gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs kaSxlis mSeneblobis usafrTxod ganxorcielebaSi.

saqarTvelos mTavrobis 2004 wlis 14 maisis dadgenilebiT, energetikis

saministros mier 2004 wels dafinansda mdinare enguris wylis nakadis

Tavdapirvel kalapotSi dabrunebis samuSaoebi da Semomvlebi gvirabis

daTvaliereba.magram adgilobrivi mosaxleobis mier gaweuli

winaaRmdegobis Sedegad samuSaoebi iqna SeCerebuli (ganmarteba: rodesac

mdinare enguris kalapoti gadaiketa samSeneblo moednis daSrobis

mizniT da wylis nakadis gadagdeba moxda Semomvlebi gvirabis

saSualebiT, adgilobrivma mosaxleobam aRniSnuli zRudaris gamoyeneba

daiwyo mdinareze mowyobilo satransporto xidis saxiT. dReisaTvis,

roca aucilebelia Semomvleli gvirabis inspeqtireba da, Sesabamisad,

zRudaris moSla mdinaris Tavdapirvel kalapotSi dasabruneblad,

adgilobrivi mosaxleoba sanacvlod iTxovs axali xidis mSeneblobas).

• gvirabi, romlis meSveobiTac xdeba mdinare lexaras wylis nakadis

xudonhesis wyalsacavSi gadagdeba, blokirebulia. wyali miedineba Zvel

kalapotSi, zustad iq, sadac kaSxlis marcxena frTa ebjineba mTas da

ukve aSenebuli betonis fundamenti mniSvnelovnadaa dazianebuli. arasasurvelia is faqtic, rom mdinare lexaras mier Camotanili natanis

akumulacia xdeba kaSxlis fundamentis mSeneblobisTvis ganuTvnil

teritoriaze.

• miwisqveSa nagebobebis dRevandeli mdgomareoba am etapze ar aris cnobili. amis mizezia Sesasvslel portalze arsebuli mdgomareoba.

mewyruli movlenebis gamo garTulebulia galereaSi Sesvla da

Sesabamisad miwisqveSa gvirabebTan da wyalsacavis zonaSi SeRweva ar

aris usafrTxo. Sesasvlelis inspeqtireba unda ganxorcieldes profesional mTasvlelTa jgufis mier da mxolod amis Semdeg moxdeba

inJinrebis daSveba miwisqveSa nagebobebis dasaTvaliereblad. Ria tipis

500 kv. qvesadgurisa da laboratoriis Senobis teritoriaze

individualurma mewarmem gaxsna mcire warmadobis sakuTari saxerxi

saamqro.

• damxmare infrastruqturaSi Semavali Senoba-nagebobebis mdgomareoba

aseve savalaloa. avto-satransporto saSualebebis meqanikuri saamqros

teritoriaze aseve mowyobilia saxerxi mini-qarxana.



88

• betonis qarxana mTlianad gaZarculia – foladis konstruqciis elementebi moparulia; darCenilia mxolod betonis saZirkveli da

Selesili, betoniT mopirkeTebuli kedlebi.

• saerTo sacxovreblis Senobac aseve gaZarculia da uturadRebodaa

darCenili.

• xudonis hidroeleqtrosadguris sawyobisTvis gankuTvnili teritoria, Senobebi da sofel jvarSi arsebuli amwe saSualebebi teqnikurad

savalalo mdgomareobaSi. sasawyobo kompleqsSi Semavali Senobebi ver

axorcieleben wvimisa da Tovlisgan dacvas.

• mdinare laxaniswyalze 100 m sigrZis xidis liTonis konstruqciebi SedarebiT karg mdgomareobaSia Senaxuli da SesaZlebelia maTi

gamoyeneba xidis mSeneblobis dasrulebisas.

• sarkinigzo liandagi qalaq zugdididan sofel jvramde, misasvleli

betonis gzebi da jvaridan xudonhesis samSeneblo moednamde arsebuli

gvirabebi SedarebiT ukeTes mdgomareobaSia. gzebze zog adgilas mewyeria

Camowolili da agreTve adgili aqvs adgilobrivi tipis dazianebebi,

rac jamSi gzis mTliani sigrZis mxolod 3-5 %-s Seadgens. xudonhesze Sesrulebuli samuSaoebis dRemde ganxorcielebuli Sefasebis

Sedegad dadginda, rom mTliani samuSao moculobis TiTqmis 26%-ia

Sesrulebuli. imis gaTvaliswinebiT, rom mSeneblobis procesi ukve 10 welze

metia SeCerebulia, konsultantma yuradRebiT daaTvaliera Sesrulebuli

samuSaoebis mdgomareoba 2007 wlis maisSi ganxorcielebuli vizitis dros.

garda amisa, ukve Sesrulebuli samuSaoebis kidev erTxel Sefaseba

ganxorcielda konsultantis gamocdilebis safuZvelze, romelic mas gaaCnia

mraval proeqtSi monawileobis Sedegad. konkretulad ki iseT proeqtebSi,

sadac adgili hqonda sxvadasxva mizezebis gamo samSeneblo samuSaoebis

SeCerebas da 10 wlis Semdeg mSeneblobis ganaxlebas (magaliTad Chiffa-Algeria-s kaSxali, hidroeleqtrosadguri Buk Bijela-Srbija & Republika Srpska, kaSxali Selova – serbeTi, kaSxali Rovni – serbeTi.) samSeneblo

moedanze ganxorcielebuli vizitis dros dadginda, rom gvirabebi dazianebulia (konkretuli dazianeba ucnobia) da agreTve dazianebulia

gruntis amoRebis Sedegad momzadebuli zedapiri. Sesrulebuli samuSaoebis

xarisxisa da moculobis zustad Sefasebis mizniT aucilebelia nagebobebis

mdgomareobis detaluri Seswavla gamocdili sainJinro jgufis mier

myvinTavebis daxmarebiT, Tumca winamdebare analizis farglebSi

ganxorcielebuli Sefasebis Sedegad dadginda, rom arsebul nagebobebz saWiroa

sareabilitacio samuSaoebis Catareba da, yovelive zemoaRniSnulis

gaTvaliswinebiT, Sesrulebuli samuSaoebis moculoba Sefasebulia mSeneblobis

mTliani Rirebulebis 20%-iT. xudonis hidroeleqtrosadguris mSeneblobis mTliani Rirebulebis Sefaseba

eyrdnoba Semdegs:



89

• arsebuli xelmisawvdomi saproeqto dokumentacia (mowodebulia saqarTvelos energetikis saministros, msoflio bankisa da amerikis

SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentos mier).

• saproeqto dokumentacia, romelic mopovebul iqna sxvadasxva

dawesebulebebidan da organizaciebidan (hidroporeqti,

hidroinstituti, basiani, energoproeqti da sxva) 2007 wlis maisSi

monacemebis Segrovebis mizniT ganxorcielebuli vizitis dros.

• saeqsperto monacemebi da dokumentacia, romelic miRebul iqna

xudonisa da enguris kaSxlebis daTvalierebis dros.

• samuSao moculobis specifikaciebi xudonhesis proeqtidan, romelic iTvaliswinebs 200 m simaRlis kaSxlis mSeneblobas.

• rbili gruntis amoReba - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 7 aSS dolari/m3.

• kldovani gruntis amoReba - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 16 aSS dolari/m3.

• kldovani gruntis amoReba - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 16 aSS dolari/m3.

• miwisqveS gruntis amoRebis samuSaoebi - erTi erTeulis Rirebuleba

ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 56 aSS

dolari/m3.

• betonis samusaoebi TaRovan kaSxalze - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra praqtikuli gamocdilebisa da specializebuli

kompaniebis specialistebTan informaciis gacvlis safuZvelze 146

aSS dolari/m3. amis mizezia betonis didi raodenoba.

• saarmaturo foladis samuSaoebi - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 1065 aSS

dolari/tona.

• liTon-nakeTobebi da agregatebi - erTi erTeulis Rirebuleba


dolari/tona.

• hidromeqanikuri mowyobilobebi - erTi erTeulis Rirebuleba


dolari/tona.

• turbinebi - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra 2007 wlis

msoflio fasebis Sesabamisad 16000 aSS dolari/tona.

• eleqtruli mowyobilobebi - erTi erTeulis Rirebuleba ganisazRvra

2007 wlis msoflio fasebis Sesabamisad 10600 aSS dolari/tona.

gauTvaliswinebuli xarjebi samuSaoebis mTliani Rirebulebis daaxloebiT 5

%-is moculobiT ganisazRvra.

qonebis kompensaciis xarjebi 500-ze meti ojaxisaTvis, romlebic dReisaTvis

cxovroben momaval datborvis zonaSi (sofeli xaiSi), Sefasebulia

35 000 000 aSS dolarad da ufro metad. samuSao moculobebisa da



90

zemoxsenebuli erTeuli Rirebulebebis safuZvelze xudonhesis mSeneblobis

(200 metri simaRlis kaSxlis SemTxvevaSi) Rirebuleba Sefasebulia

971 666 720 aSS dolarad (cxrili 5.4).

hudonhesis mSeneblobis dasrulebisTvis saWiro investiciebis gansazRvris

mizniT saWiroa mTlian Rirebulebas gamoakldes Semdegi Tanxebi (mocemulia

evroSi):

1. mTliani Rirebulebis daaxloebiT 20%

kaSxlis simaRlis Semcirebis gamo 194 000 000

2. dasrulebuli betonis samuSaoebi 68 730 000

3. dasrulebuli miwis samuSaoebi 41 240 000

4. dasrulebuli saarmaturo foladis samuSaoebi

7 306 000 5. gauTvaliswinebeli xarjebi 9 254 000

6. liTonnakeTobebi da agregatebi 6 825 000

7. mowyobilobebi

46 342 000

sul (1-7) 373 697 000

axali xudonis hidroeleqtrosadguris (kaSxlis simaRle 170 m da

mosamzadebeli samuSaoebi) mSeneblobis dasrulebisTvis saWiro investicia

Seadgens 971 666 720 – 373 697 000 + 5 705 280 = 603 675 000 aSS

dolars.

cxrili 5.4. xudonis hidroeleqtrosadguris xarjTaRricxva



91

aRweraerTeul

iraodenoba

erTeuli

Rirebuleba

(aSS dolari)

Rirebuleba

(aSS dolari)

1. miwis samuSaoebi

1.1 rbili gruntis amoReba m3 4 148 000 7 29 036 000

1.2 kldovani gruntis amoReba m3 7 925 000 16 126 800 000

1.3 miwisqveS gruntis amoReba m3 731 000 56 40 936 000

1.4 Sevseba rbili masaliT m3 67 100 9 603 900

1.5 Sevseba myari masaliT m3 1 152 300 12 13 827 600

1.6 Tixa m3

1.7 gardamavali filtris zona

1.8 qviSis filtri m3

1.9 gvirabis gaTxra m3

sul 1: 211 203 500

2. betonis samuSaoebi

2.1 kaSxali m3 2 388 000 146 348 648 000

2.2 eleqtrosadguri m3

2.3 gvirabi m3

2.4 betonis samuSaoebi miwisqveS m3

2.5 betoni sisqe=30sm m3

2.6 rkinabetoni m3

2.7 ara-armirebuli betoni m3

2.8 qarxnuli warmoebis betoni m3

sul 2: 348 648 000

3. liTonis samuSaoebi

3.1 armireba 1000t 34 300 1 065 36 529 500

3.2 agregatebi 1000t 10 263 3 325 34 124 475

sul 3: 70 653 975

4. gzebi

4.1 axali mudmivi gza m1

4.2 adgilobrivi gzebis aRdgena m1

4.3 axali misasvleli gzebi m1

4.4 mudmivi gzebis aRdgena m1

4.5 misasvleli droebiTi gzebis aRdgena m1

4.6 asfaltis safaris dageba m2 303000 93 28179000

sul 4: 28 179 000

5. cementacia m1 0

6. sadrenaJo sistemebi hr

7. torkretireba m2

8. mowyobilobebi

8.1 hidromeqanikuri 1000t 14 199 8000 113 592 000

8.2 turbinebi 1000t 5 876 16000 94 016 000

8.3 eleqtro mowyobilobebi 1000t 2 274 10600 24104400

sul 8: 231 712 400

sul ( 1-8 ): 890 396 875

9. gamanawilebeli mowyobiloba jami

10. gadamcemi xazi m'

11. kompensacia jami 35000000

12. mosamzadebeli samuSaoebi %

13. gauTvaliswinebeli xarjebi % 46 269 845

14. mTliani jami 971 666 720

xudonis hidroeleqtrosadguri



92

xudonis hidroeleqtrosadguris da wyalsacavis mSeneblobiT gamowveuli

ekologiuri da socialuri zemoqmedeba

rodesac 1989 wels xudonis wyalsacavis da hidroeleqtrosadguris mSenebloba SeCerda, erT-erT seriozul problemas warmoadgenda proeqtTan

dakavSirebuli garemosdacviTi sakiTxebi. mogvianebiT ramdenjerme moxda

garemosdacviTi, ekologiuri da seismuri sakiTxebis Seswavla. aRniSnuli

Seswavlis Sedegad miRebuli rekomendaciebi gaTvaliswinebul iqna 1992 wels

Tavdapirveli proeqtis modificirebis dros (kaSxlis simaRlis Semcireba 200 m-dan 170.5 m-mde). amis Semdeg garemoze zemoqmedeba Sefasda minimalurad

xudonhesis mdebareobis gamo (yvelaze maRal niSnulze mdebare wyalsacavi

mdinare engurze dRes arsebul yvela wyalsacavTan SedarebiT). suraTi 5-9. xudonis wyalsacavis mdebareoba

suraTi 5-10. xudonis hidroeleqtrosadguris da wyalsacavis mdebareoba

samganzomilebian formatSi ( Google Earth-dan, 2007)



93

wyalsacavis zegavlena klimatze

klimatis cvlilebaze wyalsacavis zemoqmedebis detaluri analizi

ganxorcielda sxvadasxva moculobis wyalsacavebisTvis. Sedarebul iqna savele

monacemebi da gamoyenebul iqna kompleqsuri maTematikuri modelebi. aRniSnuli

gamokvlevebis safuZvelze dadginda, rom mikroklimatis cvlilebaze

wyalsacaviT gamowveuli zemoqmedeba gacilebiT naklebia, vidre es adre iyo

miCneuli.

sxvadaxva tipis da farTobis wyalsacavebze Catarebuli kvleva saimedo ganzogadebis SesaZleblobas iZleva. haeris temperaturis da tenianobis

garkveuli cvlileba Semoifargleba wylis zedapiridan 1000-dan 1500 m

simaRlis SualedSi srulad Sevsebuli wyalsacavis SemTxvevaSi. aRniSnuli

zonis miRma temperaturaze da tenianobaze zegavlena SesaZloa

ugulebelyofil iqnas, radganac SeuZlebelia am parametrebis gazomva.

wyalsacavis garSemo gansazRvruli viwro zonis farglebSi mikroklimatis

parametrebis cvlileba dadebiTad Sefasda. haeris temperatures rxevebi ufro

dabalia vidre bunebrivi pirobebis dros (zafxulis periodis maqsimumi

SedarebiT dabalia, xolo zamTris minimumi ufro maRali). swored es aris

imis mizezi, Tu ratom moswonT adamianebs didi wyalsacavebis maxloblad

cxovreba. tenianoba odnav ufro maRalia da amas aqvs dadebiTi gavlena

florasa da biomravalferovnebaze. erTaderTi uaryofiTi efeqtia ufro

maRali tenianoba, rac asTmiT daavadebuli adamianebisTvis riskis faqtors

warmoadgens.

yovelive zemoaRniSnulis safuZvelze SeiZleba davaskvnaT, rom xudonis

wyalsacavis zegavlena mikroklimatis cvlilebaze Semoifargleba viwro

zoniT, romelic mdebareobs wylis zedapiridan daaxloebiT 1 km-is simaRleze. aRniSnul zonaSi gamowveuli cvlilebebi umeteswilad dadebiTi xasiaTisaa da

gamoixateba haeris zRvrul temperaturul doneebs Soris gansxvavebis

SemcirebiT.

aRniSnuli zogadi daskvnebi daadastura hidrometeorologiuri institutis

(saqarTvelos mecnierebaTa akademiis departamenti) mier enguris wyalsacavis

adgilobriv klimatze zegavlenis Sefasebis mizniT Catarebuli gamokvlevebis

Sedegebmac. aRniSnuli kvlevebi ganxorcielda 90-iani wlebis bolos. kvleva daeyrdno yofili meteorologiuri sadgurebis monacemebs, romlebic

ganTavsebuli iyo mestia/betxos, kaiSis, jvaris da zugdidis teritoriebze.

agreTve iqna gamoyenebuli tbis mimdebare teritoriaze Catarebuli gazomviTi

samuSaoebis monacemebi. Sedegebis mixedviT (xudonis garemosdacviTi da

socialuri skriningis winaswari angariSis mixedviT, romelic moamzada BRL-ma) enguris wyalsacavis mSeneblobiT gamowveuli cvlileba adgilobriv



94

klimatur pirobebze dafiqsirda wyalsacavis Tavze, sanapirodan 1-2km-is

daSorebiT. klimatis cvlileba ar dafiqsirebula xeobis zeda nawilSi.

wyalsacavis gavlena tenianobaze umniSvneloa Savi zRviT gamowveul efeqtTan

SedarebiT. mcirewyliani wyalsacavis SemTxvevaSi, romlisTvisac tipiuria wylis

eutrofuli xarisxi,Umosalodnelia adgili hqondes ori tipis saTburi efeqtis mqone airis gamoyofas: meTanisa, romelic organuli nivTierebebis

anaerobuli daSlis Sedegad miiReba da naxSiris orJangisa. savaraudoa

gogirdwyalbadis (H2S) gamoyofac, romelic aseve anaerobuli daSlis Sedegad

miiReba da SesaZloa toqsikuri gavlena iqonios wylis florasa da faunaze.

SesaZloa aRniSnulma wyalsacavebma Tavisi wvlili Seitanon globalur

klimatis cvlilebaSi, Tumca es gavlena gacilebiT umniSvneloa, vidre igive

simZlavris TboeleqtrosadguriT gamowveuli zemoqmedeba. meores mxriv,

xudonis msgavsi Rrma da civi wyalsacaviT gamowveuli saTburi efeqti Zalian

mcirea. eroziaze zemoqmedeba da mewyerTan dakavSirebuli riski im adgilebSi, sadac kaSxlis, gzebisa da sxva Senoba-nagebobebis mSeneblobis

mizniT gaTvaliswinebulia vegetaciuri safaris moxsna, arsebobs eroziis

warmoqmnis garkveuli riski. SiSvel ferdobebi SeiniSneba intensiuri erozia, rac gamowveulia 80-ian wlebSi am teritoriaze xeebis gaCexviT. gzebis

mSeneblobac aseve SeiZleba gaxdes eroziis mniSvnelovani wyaro, rasac

SesaZloa mohyves gzis qvemoT mdebare ferdobis destabilizacia. ZiriTadi gza

(jvaridan mestiamde) xelaxla unda aSendes imave ferdobze, 200 metriT

zemoT arsebuli gzidan. sxva damxmare nagebobebi (eleqtrogadamcemi xazi, cementis qarxana, muSebisTvis gankuTvnili saerTo sacxovrebeli, sawyobebi,

avtosadgomebi...) ZiriTadad ganTavsdeba platos ZirSi da nakleb zegavlenas

iqoniebs ferdobebis eroziaze. rac Seexeba hidroeleqtrosadguris

mSeneblobas, romelic unda ganTavsdes ukve momzadebuli Rrmulis

teritoriaze, mas ar eqneba seriozuli gavlena eroziaze arc mSeneblobis

procesSi da arc samuSaoebis dasrulebis Semdeg.

wyalsacavis mSeneblobiT gamowveuli uaryofiTi zegavlenis neitralizeba SesaZlebelia SiSveli (sadac ganadgurda tyis safari) farTobebis da

mTlianad mdinaris auzis revegetaciis, agreTve stabilizaciis samuSaoebis

ganxorcielebis da gzis gaswvriv arsebuli zolis revegetaciis gziT,

sadrenaJo sistemis mowyobis da ferdobebis eroziis mudmivi monitoringis

CaTvliT. zemoqmedeba wylis reJimze



95

kaSxlis qveda biefSi wylis nakadis cvlileba zegavlenas iqoniebs mdinaris

patara seqciaze (daaxloebiT 2km sigrZis), romelic mdebareobs momaval

kaSxalsa da enguris wyalsacavis zeda biefs Soris. momavali kaSxlidan hidroeleqtrosadguris wyalgamgamyvan arxamde (daaxloebiT 200 m) monakveTSi

wylis nakadi mniSvnelovnad Semcirdeba an SesaZloa saerTod Sewydes.

gamonaklisiss warmoadgens wyaluxvobis periodi (gvian gazafxulidan adreul

zafxulamde), rodesac zedapiruli wyalsaSviT moxdeba wylis daRvra. amis

regulireba SesaZlebelia mudmivi wylis nakadis SenarCunebiT SemovliT monakveTSi. momavali hidroeleqtrosadguris wyalgamyvan arxsa da enguris

tbas (2km-ze mcire manZili) Soris mdinaris wylis nakadis reJimis kontroli

ganxorcieldeba xudonhesis hidravlikuri parametrebis regulirebis gziT.

wylis nakadze mniSvnelovani zemoqmedeba engurhesis Semdeg, mdinare enguris

qveda welSi ar aris mosalodneli. mosalodnelia, rom mdinaris nakadze hidravlikur zemoqmedebas adgili eqneba

wyalsacavis Sevsebis etapze – qveda biefSi wylis nakadis da enguris tbaSi

wlis Cadinebis Sewyveta. Tumca imis gaTvaliswinebiT, rom es droebiTi

movlenaa da zemoqmedebis qveS moxvedrili mdinaris monakveTi daaxloebiT 2

km-s Seadgens, gamowveuli zemoqmedeba SesaZloa umniSvnelodac ki CaiTvalos.

dagegmili kaSxlis qveda biefSi sezonuri hidrologiuri maxasiaTeblebis

Secvlam SesaZloa mniSvnelovani efeqti iqonios enguris wyalsacavSi wylis donis regulirebis da sezonuri parametrebis cvlilebis TvalsazrisiT.

wyaluxvobis periodis ganmavlobaSi (gviani gazafxuli – adreuli zafxuli)

enguris wyalsacavis SevsebisTvis saWiro iqneba ufro meti dro, rac

gamowveulia xudonis walsacavis Sevsebis aucileblobiT. da piriqiT,

wyalmcirobis perioSi (zamTris Tveebi) enguris wyalsacavze wylis done

naklebad daiklebs, radganac xudonhessze turbinebis wylis xarji bunebriv

modinebaze metia.

wyalsacavis wylis xarisxi

xudonis wyalsacavi mdebareobs mdinare enguris zeda welSi, cicabo

ferdobebis mqone viwro xeobaSi. wylis nakadis warmoqmnaSi sxvadasxva wyaro

monawileobs, Tumca maTSi dominirebs myinvari da Tovli. wyalSemkrebi auzis

farglebSi dasaxlebis simkvrive Zalian dabalia da dasaxlebuli punqtebic

ZiriTadad mdinaris napirTan axlos mdebareobs. mdinare enguris kargi wylis

xarisxi swored am pirobebiTaa ganpirobebuli. wyals axasiaTebs dabali

temperatura da organuli nivTierebebis dabali koncentracia.

tbebsa da wyalsacavebSi wylis xarisxis nebismieri saxis detaluri

SefasebisTvis saWiroa garkveuli sawyisi monacemebis arseboba, kerZod: Tavad mdinaris da wyalsacavSi Camdinare wylebis wylis xarisxis sxvadasxva

parametri (temperatura, gaxsnili Jangbadi, bioqimiur Jangbadze moTxovna,

qimiur Jangbadze moTxovna, amoniumiuri azoti, nitrituli azoti,



96

orTofosfori), klimaturi pirobebi, wyalSemkrebi auzis gamoyenebis

efeqturoba, wylis xarji, wyalsacavis parametrebi da sxva. wina periodSi

mdinare engurze, sxvadasxva adgilas Catarebulia monacemebis aRebis samuSaoebi, Tumca winamdebare angariSis momzadebis dros ver moxda maTi

moZieba. msgavsad zemoaRniSnulisa, enguris wyalsawavis wylis xarisxis Sesaxeb

informaciac ar iyo xelmisawvdomi. wylis xarisxis Sesaxeb arsebuli

monacemebi moicavda 2007 wlis aprilSi aRebul nimuSebs (BRL-s mier

momzadebuli xudonis garemosdacviTi da socialuri skriningis angariSis

farglebSi ganxorcielebuli savele gasvlis dros). nimuSebis analizis

Sedegad dadasturda, rom mdinare enguris wylis xarisxi im teritoriaze,

sadac gaTvaliswinebulia wyalsacavis mSenebloba - kargia. wyals gaaCnia

gasxnili Jangbadis maRali koncentracia da dabinZurebis dabali done.

azotSemcveli da fosforSemcveli elementebis dabali koncentracia

(nitritebis da fosfatebis koncentracia gamovlenis zRvris qvemoTaa)

miuTiTebs sust biologiur produqtiulobaze. es mdgomareoba

damaxasiaTebelia mTis mdinaris auzisTvis, romelsac dabinZurebis cota wyaro

gaaCnia (dasaxlebuli punqtebis mcire raodenoba, araintensiuri sasoflo-sameurneo saqmianoba, samrewvelo saqmianobis ararseboba). xudonis wyalsacavSi wylis xarisxis zogadi Sefaseba ganxorcielda arsebuli

informaciis safuZvelze. rezervuarSi stratifikaciis xarisxis Sefasebisas

erT-erTi yvelaze xSirad gamoyenebadi parametria temperaturuli stratifikaciis frudis ricxvi (frudi), romelsac aseve uwodeben

stratifikaciis indicators. es indikatori stratifikaciis donis

prognozirebis saSualebas iZleva da eyrdnoba wylis wliuri xarjis saSualo

maCvenebels, wyalsacavis sigrZes, wyalsacavis srul moculobasa da mis

siRrmes. xudonis wyalsacavis SemTxvevaSi frodis ricxvi 0.1-ze naklebia (Fr < 0.1), ras imas niSnavs, rom wyalsacavisTvis damaxasiaTebli iqneba gamokveTili

stratifikacia. meore mniSvnelovani indikatoria saSualo wliuri nakadisa da

wyalsacavis sruli moculobis fardoba, romelic miuTiTebs, Tu ramdenjer

aris SesaZlebeli wylis mTliani moculobis Secvla. xudonis wyalsacavisTvis

es indikatori (4125 milioni m3/230 milioni m3) 18-is tolia, rac imas

niSnavs, rom wlis ganmavlobaSi wyalsacavSi wylis mTliani moculobis

Secvla SesaZlebelia 18-jer anu wylis cvlis periodi daaxloebiT 20 dRes

Seadgens. aRniSnuli faqtebi, mdinaris wylis maRal xarisxTan erTad,

miuTiTebs imaze, rom sukcesiis bolo etapze (roca daiwyeba biocenozis

stabilizacia da igi dabalansdeba biotopTan) wyalsacavis wylis xarisxi

oligotroful dones an, uares SemTxvevaSi, mezotroful dones miuaxlovdeba, rac damokidebulia wyalSemkrebi auzis aTvisebis da dacvis

xarisxze da, rasakvirvelia, wyalsacavSi wylis donis regulirebaze. aseTi

pirobebi aucilebelia Tevzis im saxeobebisTvis, romlebsac Jangbadze didi

moTxovna gaaCniaT (oragulis saxeobebi, sxvadasxva saxeobis kalmaxi, barbusi,

Tavdida da sxva).



97

garemoze zemoqmedebis ufro detaluri analizis mizniT aucilebelia xudonis

wyalsacavSi wylis xarisxis Sefaseba im Sedegebis safuZvelze, romelic

miiReba wylis xarisxis modelis gamoyenebisas. aRniSnuli modelebi iTvaliswineben ekosistemisTvis damaxasiaTebel yvela Sesabamis abiotikur da

biotikur process. rogorc wesi, aseT modelebSi gamoyenebuli abiotikuri

parametrebia: wylis temperatura, gaxsnili Jangbadi, moTxovna bioqimiur

Jangbadze, agreTve ZiriTadi sakvebi nivTierebebi azoti, fosfori, naxSiri.

biotikuri parametrebia: wyalmcenareebi (fitoplanqtoni) rogorc pirveli trofikuli done da zooplanqtoni. ixtiofauna naklebad monawileobs aseTi

modelirebis dros.

dReisaTvis ar xorcieldeba mdinare enguris wylis xarisxis monitoringi.

wyalsacavis zemoqmedeba vegetaciaze

svaneTis landSaftisaTvis damaxasiaTebelia mTebi, romlebic erTmaneTisgan

gamoyofilia Rrma xeobebiT. regioni umeteswilad dafarulia Sereuli tipis

da wiwvovani tyis safari, romelic mdebareobs zRvis donidan 0-dan da 1800 m

simaRlis farglebSi. mdinare enguris zeda xeobaSi, gansakuTrebiT, jvaris dasaxlebis zemoT, Cveulebrivi vegetaciuri zonebi mniSvnelovnadaa

damokidebulia imaze, Tu ra simaRleze mdebareoben isini zRvis donidan.

SesaZlebelia maTi 5 zonad dajgufeba, romlebic erTmaneTs nawilobriv

gadafaraven:

• tyis zona zRvis donidan 400-2500 m niSnulis farglebSi;

• subalpiuri zona (romelic esazRveba zonas, sadac xeebi aRar izrdeba)

zRvis donidan 1800-2600 m niSnulis farglebSi;

• alpuri zona zRvis donidan 2350-3150 m niSnulis farglebSi;

• subnivaluri (Tovlis safari) zona zRvis donidan 2900-3300 m

niSnulis farglebSi;

• nivaluri zona zRvis donidan 3150 m niSnulis zeviT.

vegetaciis zonis zeda da qveda sazRvari mniSvnelovnadaa damokidebuli mTis

ferdobze. aRmosavleT ferdobebis SemTxvevaSi aRniSnuli sazRvrebi, rogorc

wesi, 100-200 metriT ufro maRalia vidre dasavleT fredobebis dros.

tyis zona swored is zonaa, sadac mdebareobs Seswavlili teritoria. zRvis

donidan 600-1000 m simaRlze dominirebs farTo-foTlovani tyeebi. SedarebiT

wyalmwiri ferdobebi ukavia muxis tyeebs (Quercus iberica), muxisa da

rcxilis (Carpinus caucasicus) da muxisa da aRmosavleTis rcxilis (Carpinus orientalis) Sereul tyeebs. mcire moculobiTaa warmodgenili wablis

tyeebi (Castanea sativa), rcxilisa da wablis Sereuli tyeebi, da rcxila-

wabli-wifelis Sereuli tyeebi (Fagus orientalis). SedarebiT tenian farTobebze dominirebs wiflis tyeebi, romelSic agreTve gvxvdeba wabli da bza (Boxus colchicus). bza izrdeba karbonatul niadagze.



98

zRvis donidan 1000-1600 m simaRleze dominirebs wifela, xolo SedarebiT

mSrali ferdobebi dakavebuli aqvs muxis tyeebs da muxisa da rcxilis Sereuli tipis tyeebs. 1600 m-is maRla wifelas tyeebs enacvleba xSiri

wiwvovani tyeebi. 1600-2200 m simaRlis SualedSi xSiri wiwvovani tyeebi

warmoadgenen tyis dominirebul tips zogierT adgilas bzisa da fiWvis tyis

CanacvlebiT. amgvar simaRleebze maRal mTaSi gavrcelebuli muxac moiZebneba.

ufro maRal niSnulebze dominirebs aryi. zRvis donidan 1800-dan 2200 m-mde simaRlis farglebSi mdebareobs subalpuri zonisTvis damaxasiaTebeli fiWvis

meCxeri tyeebi, maSin roca 2100-2500 metris SualedSi Warbobs alpuri tipis

juja xeebi.

aseTi mravalferovani ganawilebis farglebSi adgili aqvs sxvadasxva tipis

gamonaklisebs, rac damokidebulia iseT faqtorebze, rogoricaa adgilobrivi

tenianoba an mSrali pirobebi, geologiuri struqtura da niadagi, ferdobebis

daxrilobis xarisxi da orientacia Sesabamisi buCqnaris tipis vegetaciis

CaTvliT.

aqvea merqnisebri mcenareebis da balaxebis endemuri da iSviaTi saxeobebi (xudonis garemosdacviTi da socialuri skriningis winaswari angariSis

mixedviT, romelic moamzada BRL-ma). svaneTSi kldeebze mzardi vegetaciuri

saxeobebis 50-55% kavkasionisTvis adgilobrivi warmomavlobisaa. svaneTis

ZarRvovan mcenareebs gaaCnia daaxloebiT 1100 saxeoba, maT Soris 264

endemuria. endemuri saxeobidan 212 adgilobrivi kavkasionisTvis damaxasiaTebeli warmomavlobisaa, xolo danarCeni (e.i. 52 saxeoba) mTlianad

saqarTvelos teritoriazea gavrcelebuli. svaneTSi gavrcelebulia Svidi

endemuri jiSis mcenare: Sredynskia (S. grandis), Charesia (Ch. akinfievii), Pseudovesicaria (P. digitata), Agasyllis (A. latifolia), Paederotella (P. pontica), Gadellia (G. lactiflora), Kemulariella (K. colchica, K. caucasica). Tumca, winamdebare angariSis momzadebis dros ver iqna mopovebuli monacemebi endemuri saxeobebis ganawilebis Sesaxeb, romlebic gavrcelebulia mdinare

enguris xeobaSi xudonhesis zemoT. aseTi tipis analizis gakeTeba aucilebelia

endemuri, gadaSenebis safrTxis vqeS myofi da iSviaTi saxeobebis gansazRvris

mizniT, romelTac emuqrebaT datborvis zonaSi moxvedra. amasTan aucileblad

unda gatardes Sesabamisi zomebi, raTa minimumade iqnas dayvanili aRniSnuli mcenareebis saxeobebze wyalsacavis mSeneblobiT gamowveuli uaryofiTi

zemoqmedeba.

zemo svaneTis regionSi aqtualuria bunebrivi resursebis ararcionalur gamoyenebasTan dakavSirebuli problemebi. am regionSi resursebis ganadgurebas

xels uwyobs soflebSi arsebuli cxovrebis dabali done da mosaxleobis

gaRaribeba, ramac Tavis mxriv gamoiwvia merqnis sawvavis saxiT moxmarebis

gazrda da aralegaluri eqsporti. kidev erTi problemaa saZovrebisa

daMmerqnuli struqturis ganadgureba, romelic iwvevs niadagis intensiur degradacias da erozias. zemoaRniSnuli Sedegad gaxSirda bunebrivi



99

katastrofebi rogoricaa wyaldidobebi, mewyerebi da zvavebi. isini zians

ayeneben garemos da anadgureben ekonomikur infrastruqturas. es kidev

erTxel imis dasturia, rom siRaribis pirobebSi ar arsebobs garemos dacva. aseTi tipis problemebis gaanalizeba da maTi gadaWris RonisZiebebis dagegmva

yovelTvisaa kompleqsuri proeqtis nawili, magaliTad rogoricaa xudonis

wyalSemkrebi auzis marTvisa da dacvis integrirebuli proeqti. eroziis

sawinaaRmdego zomebi, rogoricaa mcire sakontrolo zRudarebis mSenebloba

RvarcofebisaTvis, tyis safaris aRdgena da regeneracia, xeebis moWris efeqturad dagegmva, romelic unda ganxorcieldes kvalificiuri specialistis

meTvalyureobiT, satyeo saqmianobis warmoebisTvis teritoriebis da

wyalSemkreb auzSi arsebuli yvela saxerxis samuSao pirobebis mkacrad

gansazRvra - yovelive zemoTCamoTvlili aris kompleqsuri proeqtebis

mniSvnelovani nawili. xudonis proeqtis farglebSi aucilebelia am sakiTxebis

maRal doneze damuSaveba, mas Semdeg rac moxdeba savele Seswavla da

adgilobrivi mosaxleobis mosazrebebis mosmena.

wyalsacavebis zegavlena faunaze enguri erT-erTi yvelaze didi mdinarea saqarTveloSi da misi saSualo

wliuri nakadi Seadgen 131 m3/w-s xudonis kaSxlis da hidroeleqtrosadguris

dagegmili mSeneblobis monakveTSi. aseTi didi mdinare bunebriv sazRvars qmnis

cxovelebis gadaadgilebis TvalsazrisiT, rac imas niSnav, rom wyalsacavis

mSeneblobis cxovelebs damatebiTi winaaRmdegoba ar SeeqmnebaT. saqarTvelos

garemos da bunebrivi resursebis dacvis saministros mier Sedgeneli

CamonaTvalis mixedviT im teritoriaze, romelic datborvis zonaSi xvdeba ar

aris arc nakrZali, arc nacionaluri parki an nadirobisTvis gankuTvnili

daculi teritoriebi.

saqarTveloSiKkavkasionis qedis biomravalferovnebis proeqti moicavs xudonis

wyalsacavis maxloblad mdebare teritorias. es aris miwis nakveTi, romlis

dacvac aucileblia ori saxoebis SenarCunebis mizniT: gadaSenebis saSiSroebis

winaSe mdgari Capra caucasica (dasavleT kavkasiuri turi) da susti Vipera Dinniki (dinikis gvelgesla). arsebuli masalebis safuZvelze naTeli xdeba,

rom Capra caucasica iseve, rogorc Vipera Dinniki gavrcelebulia mdinare

enguris auzis zeda monakveTSi, zRvis donidan maRal niSnulze da Sesabamisad

xudonis wyalsacavi maTze zemoqmedebas ver axdens.

zemoqmedebis qveS kidev erTi adgili mdinare engurze, enguris kaSxlis qveda

biefSi, romelsac SesaZloa mzardi efeqti hqondes engurisa da xudonis

wyalsacavebis erToblivi funqcionirebiT gamowveuli nakadis mniSvnelovnad

Secvlis Sedegad. am teritoriis saerTo farTobi Seadgens 23842 heqtars da igi mdebareobs mdinare enguris qveda welis gaswvriv. is saxeobebi, romlebic

eqceva zemoqmedebis qveS da saWiroeben gadarCenas arian: Acipenser



100

gueldenstaedtii (rusuli TarTi), Acipenser persicus (sparsuli TarTi), Acipenser stellatus (varskvalvuri TarTi) and Huso huso (beluga). Tevzis yvela es saxeoba migraciuli tipisaa, romelTa sasicocxlo cikli Sav zRvasa

da mdinare enguris qveda wels Soris fiqsirdeba. enguris kaSxali gaswvrivi migraciisaTvis xelovnur bariers qmnis da Sesabamisad SeuZlebelia enguris

kaSxlis zeda biefSi TarTis arseboba. swored amis Sedegia is, rom xudonis

kaSxlisa da eleqtrosadguris mSenebloba ver iqneba damatebiTi zemoqmedebis

gamomwvevi mizezi Tevzebis gadaadgilebis TvalsazrisiT. Tevzsargeblobis

TvalsazrisiT, xudonishesis mier dakavebuli teritoria nakleb yuradRebas imsaxurebs. miuxedavad amisa, aucilebelia xudonis wyalsacavis faunaze

zemoqmedebis Sefasebis detaluri angariSis momzadeba. wyalsacavis mSeneblobiT Seiqmneba axali balansi veluri faunis saxeobebis

(amfibiebi, wylis frinvelebi da ZuZumwovrebi) axal garemoSi gaCeniT.

garkveulwilad wyalsacavi warmoadgens axal habitats (magaliTisaTvis

migrirebadi wylis frinvelebis dasasvenebli adgili) da faunis garkveul

jgufebSi SesaZloa gamoiwvios biomravalferovnebis xarisxis zrda. Seicvleba

wylis samyaroc (Tevzbi, kibo da uxerxemloebi) – mdinarisTvis damaxasiaTebel

Tevzis saxeobebs tbaSi gavrcelebuli saxeobebi swrafad Caanacvlebs. kalmaxi,

romelsac gansakuTrebuli mniSvneloba gaaCnia biomasisa da TevzWeris

potencialis TvalsazrisiT, advilad Seegueba wyalsacavis garemos.

wyalsacavis mSeneblobiT SesamCnevad gaizrdeba Tevzis biomasa mdinaresTan

SedarebiT. Tumca biomasa darCeba dabal doneze oligotropuli pirobebis da

Tevzis kobrisebrTa saxoebebisTvis qviriTis dadebisTvis aucilebeli

pirobebis ararsebobis Sedegad. garkveuli uaryofiTi zemoqmedebaa mosalodneli, rogorc mSeneblobis, agreTve wyalsacavis Sevsebis dros, Tumca

unda aRiniSnos, rom es zemoqmedeba droebiTi xasiaTisaa.

zemoqmedeba seismur mdgomareobaze sxvadasxva qveyanaSi didi wyalsacavebis mSeneblobas Tan mosdevs seismuri

mdgomareobis Seswavla. kvleviTi samuSaoebi fokusirebuli iyo imaze, rom

pasuxi gascemoda Semdeg kiTxvebs: ramdenad moqmedebs mZlavri wyalsacavis

mSenebloba seismur aqtivobaze, aris Tu ara seismuri aqtivizaciis gamowvevis

SesaZlebloba. sxvadasxva zomis da gansxvavebul geologiur pirobebSi

aSenebul wyalsacavebze Catarebuli kvlevebi daskvnebis ganzogadebis

saSualebas iZleva.

xudonis wyalsacavis ZiriTadi parametrebis (SedarebiT mcire sruli

moculoba 230 milioni m3, wylis sarkis zedapiri 400 heqtari, sigrZe

daaxloebiT 8 km) analizis Sedegad saimedo daskvnebis gakeTeba SeiZleba.

aRniSnul wyalsacavisaTvis seismuri gaaqtiureba ar warmoadgens saSiSroebas. aseTi tipis wyalsacavebSi mgrZnobiare seismografebs SeuZliaT vibraciis

dafiqsireba wyalsacavis pirvelad Sevsebis dros da dauyonebliv Sevsebis

dasrulebisas. aRniSnuli vibracia dabali intensivobiT gamoirCeva da



101

mxolod maRali mgrZnobelobis xelsawyoebs SeuZliaT maTi gazomva. am

periodis Semdeg sistema mTlianad stabiluri xdeba seismuri TvalsazrisiT.

arsebul monacemebze dayrdnobiT SeiZleba iTqvas, rom xudonis wyalsacavi ver

gamoiwvevs mniSvnelovan seismur aqtivobas.

mosaxleobis gansaxlebasTan da socialur ganviTarebasTan dakavSirebuli

sakiTxebi

3044.5 km2 farTobis teritoria dasaxlebulia svanebiT. isini dajgufebulni

arian 16 Temad da cxovroben 147 dasaxlebul punqtSi. xaiSi, romelic warmoadgens erT-erT Tems, ikavebs 30938 heqtar miwis nakveTs da moicavs 10-

10 km-is daSorebiT mdebare, mTebSi gafantul 11 dasaxlebas. xudonis proeqtis

mixedviT wyalsacavis mier datborvis zonaSi xvdeba 6 dasaxleba (sofeli):

xaiSi, zemo xaiSi, qvemo xaiSi, luxi, wvirminda da tobari. gadasaxlebas

eqvemdebareba 264 ojaxi (sul 1000 adamiani 19989 wlis monacemebis

Sesabamisad). Zvel masalebSi miTiTebuli ufro dabali ricxvi (1979).

mosaxleobis garda aqve mdebareobs ramdenime sazogado dawesebuleba,

komerciuli sawarmo da religiuri daniSnulebis nageboba, romlebic aseve

saWiroeben gadatanas, maT Soris: skola, safosto ganyofileba; poliklinika,

maRaziebi, biblioTeka, saxekmwifo dawesebulebebi, sasaflao, eklesiebi da

sxva. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces sasaflaos gadatanas.

gansaxlebisTvis gamoyofili axali teritoria, gadasaxlebis dro da aseve Tu

enguris arsebul wyalsacavze zemoqmedebis Sefaseba

xudonis rezervuari Tavisi mdebareobiT dadebiT gavlenas axdens enguris wyalsacavsa da hidroeleqtrosadgurze. es gamoixateba SemdegSi:

• wyalsacavis SedarebiT dabali tempiT daSlamva. didi mniSvneloba eniWeba

80-iani wlebis Semdeg wyalsacavSi dagrovili danaleqis moculobas

(Sefasebulia, rom kaSxlis zeda biefSi Slamis fenis simaRle 50 metrs

aRwevs);

• wylis xarisxi wyalsacavis qveda biefSi ukeTesia, radganac wyalsacavs

gaaCnia filtris funqcia;

• wyalsacavis mSeneblobiT kargi pirobebi iqmneba orive wyalsacavis

erToblivi muSaobis TvalsazrisiT, rac ufro meti energiis

gamomuSavebis SesaZleblobas iZleva, gansakuTrebiT ki kritikuli

energetikuli periodebis dros d amasTan xels uwyobs qveda biefSi

wylis xarjis efeqtur marTvas.



102

rogor ganxorcieldeba gadasaxleba, ganxilul da SeTanxmebul unda iqnas

Tavad mosaxleobasTan.

svanebi didi xnis manZilze izolirebulad cxovroben mosaxleobis SeZlebis

done varirebs Raribidan ukiduresad Raribamde. Amis mizezia niadagis dabali

xarisxi, sakultivacio miwis SezRuduli moculoba, ganuviTarebeli

infrastruqtura, bazarze gasvlis SezRuduli SesaZlebloba da agreTve is

faqtic, rom am regionisTvis damaxasiaTebelia bunebrivi kataklizmebi, rac

Tavis mxriv gavlenas axdens mosaxleobasAda NnivTebze. izolaciis Tviseba,

mkacri klimaturi pirobebi da Znelad mimsasvleli gza nakleb problemas

warmoadgens xaiSSi sxva svanur TemebTan SedarebiT.

mosaxleobis socialur-ekonomikuri pirobebi seriozuli riskis qveS imyofeva

da mosaxleoba Tavs irCens mcire resursebiT da primitiuli sasoflo-

sameurneo saqmianobiT. mecxoveleoba da yvelis warmoeba warmoadgens Semosavlebis wyaros. regioni yovelTvis iyo cnobili aq moyvanili

kartofilis xarisxis gamo. es aris mxolod im produqtebis CamonaTvali,

romelic naRdi fulis an barteris wyaros warmoadgens. bostneulis, xilisa

da sxva produqtebis warmoeba xdeba sakuTari moxmarebis mizniT. sakvebis

gadamuSaveba komerciuli saqmianobis mizniT aq ar arsebobs.

dReisaTvis satyeo saqmianobaa Semosavlis wyaro imaTTvis, vinc SesaZloa

daqiravebul iqnas am seqtorSi. samwuxarod, tyis safaris masiuri ganadgureba

gamowveulia mTis ferdobebze xeebis ukontrolo WriT. moWrili tye emsaxureba xe-tyis seqtoris moTxovnebis dakmayofilebas da gamoiyeneba

gaTbobis mizniT. tyis moxmareba kidev ufro gaizrda energetikuli

mdgomareobis gauaresebis paralelurad. zogierT adgilebSi eroziis,

mewyerebis da wyaldidobebis TvalsazrisiT katastrofuli mdgomareobaa, rac

qmnis mosaxleobis gadasaxlebis aucileblobas.



103

suraTi 5-11. xudonis wyalsacavis mdebareoba

yvelaze didi sofeli, romelic eqvemdebareba gadasxlebas, aris xaiSi.

samwuxarod xaiSis soflis mkvidrebs erTxel ukve mouxdaT gadasaxleba 1990

wlebis dasawyisSi. gadasaxleba arasworad ganxorcielda. daaxloebiT 275

ojaxi Casaxlebul iqna Tbilisis maxloblad qvemo qarTlis regionSi,

TeTriwyaros raionSi, sakuTari fuZidan daaxloebiT 500 km-is moSorebiT. axlad Casaxlebulebs Zalian cudi pirobebi daxvdaT. adgilobrivi mosaxleoba

Semdegnairad aRwers axal pirobebs: “sasmeli wyali saocnebo iyo. ar

arsebobda eleqtroenergia. saxlebis mSenebloba ganxorcielda droebiTi

daniSnulebis Senoba-nagegobis statusiT, rom gaeZlo mxolod ramdenime weli”.

(informacia moZiebul iqna savele vizitis dros). adamianebis garkveulma nawilma ver gauZlo am pirobebs da gadawyvita xaiSSi dabruneba. am gamocdilebis Semdeg mosaxloebas eSinia da ewinaaRmdegeba xudonis kaSxlis

mSeneblobas da kidev erT gadasaxlebas. swored amis gamo gadasaxlebis

efeqturad ganxorcieleba did yuradRebas moiTxovs. Eam amocanis Sesruleba



104

unda daevalos kompetentur da gamocdil organizacias Semdegi sociologiuri

faqtorebis gaTvaliswinebiT:

• gansaxlebis gegmaSi moxvedrili mosaxleoba mxolod im SemTxvevaSi

gadawyvets wylis resursebis ganviTarebis proeqtTan TanamSromlobis,

Tu darwmundeba, rom proeqti gaaumjobesebs maT ekonomikur da

socialur pirobebs dRes arsebulTan SedarebiT. amis warmatebiT

ganxorcieleba SesaZlebelia im SemTxvevaSi, Tu investiciebis mimarTva

moxdeba im regionis ganviTarebisken, sadac gansazRvrulia datborvis

zonaSi moxvedrili mosaxleobis gansaxleba.

• Zalian saSiSia, roca adamianebi fiqroben, rom maTi interesebi

mTlianad ugulebelyofil iqna da Seewira sxvis interesebs. Tu isini

ver ipovian Tavis interess proeqtSi, amas isini aRiqvamen socialuri

zewolis faqtad da kidev ufro intensiurad gauweven sistemis

ganxorcielebas winaaRmdegobas.

• gansaxlebis samoqmedo gegmis SemuSavebisas aucilebelia yvela

Sesabamisi faqtoris gaTvaliswineba. maT Soris: samuSao adgili,

alternatiuli samuSaos SeTavazebis SesaZlebloba, asaki da sqesi,

ojaxuri kavSirebi, mezobluri urTierTobebi, ojaxebis ekonomikuri

mdgomareoba, Zveli socialuri stadartebi, da sxva. am sferoSi ar

arsebobs umniSvnelo sakiTxebi. yuradRebiT unda SeirCes

gansaxlebisTvis saWiro axali teritoriebi. Tu gadasaxleba exeba

mTlian dasaxlebas an mis umravlesobas, mizanSewonilia urTierTobebis

da adaT-wesebis ufro detalurad Seswavla da gansaxlebis iseTi

konfiguraciiT dagegmva, rom SenarCunebul iqnas samezoblo, ojaxuri

da sxva saxis urTierTobebi. amiT SesaZlebeli iqneba gadasxlebiT

gamowveuli tramvis minimumamde dayvana. cxadia, rom cxovrebis

pirobebi ukeTesi unda iyos im pirobebze, rac am mosaxleobas

gadasaxlebamde hqonda (religiuri funqciis Senobebi, megobrebTan

Sexvedris adgilebi da sxva). aseve aucilebelia sasaflaos gadatanac,

rameTu adamianebs emociuri kavSirebi gaaCnia maTTan mimarTebaSi.

• gansaxlebis dagegmva rac SeiZleba adreul etapze unda daiwyos.

mosaxleobam dauyonebliv unda miiRos mimzidveli ekonomikuri

programebis SeTavazeba kompensaciis saxiT.

• yuradRebiT unda SeirCes gadasaxlebis dro. iseTi proeqtebisTvis,

romelsac xangrZlivi samSeneblo periodi aqvs, es procesi SeiZleba

etapobrivadac ganxorcieldes, rac Tavis mxriv mosaxleobis

survilebis detalurad Seswavlis saSualebas iZleva.



105

• Tu mosaxleobis integracia xdeba ukve arsebul dasaxlebasTan,

gansakuTrebiT sayuradReboa im adgilebis urbanizaciis sakiTxi, sadac

ganxorcieldeba axali mosaxleobis Casaxaleba, radganc es SeiZleba

konfliqtebis mizezic gaxdes. Investorma ar unda dauSvas dasaxlebis

mizeziT arsebuli socialuri da komunaluri standartebis gauareseba

(skolebSi daswreba, jandacva, maRaziebis momarageba da sxva). axali

samuSao adgilebi yuradRebiT unda Seiqmnas da gadanawildes ori

socialur jgufs Soris – axalCamosaxlebulebi da adgilobrivebi.

mudmivi da droebiTi gzebi, gvirabebi da xidebi

zugdidi-mestiis gza erTmaneTs akavSirebs samegrelosa da zemo svaneTs da

regionaluri mniSvnelobis matarebelia. aRniSnuli gza mdinaris xeobas miyveba

da erTmaneTTad akavSirebs mestias zugdidTan da Semdgom TbilisTan. gzebis

infrastruqtura mniSvnelovan investiciebs da kapitalur SekeTebas moiTxovs.

xaiSis dasaxleba zugdidi-mestiis gzis gaswvriv mdebareobs. zugdidan gzis

xarisxi damakmayofilebelia, Tumca mestiamde misasvleli gzis Caxergva xSirad gamowveulia klimaturi pirobebis gamo. dasaxlebebis damakavSirebeli Sida

gzebi praqtikulad dangreulia da zogierTi maRla mdebare sofeli zamTris

sezonis ganmavlobaSi saerTod izolirebulia.

xudonhesis proeqtis farglebSi gaTvaliswinebulia droebiTi da mudmivi

gzebis mSenebloba. garda imisa, rom es gzebi xudonis hidroeleqtrosadguris

mSeneblobas uzrunvelyofs, amis Sedegad gaumjobesdeba mestiis raionis

mosaxleobis sacxovrebeli pirobebi gaumjobesdeba. yelaze mniSvnelovani

gzebia: 40 km sigrZis betonis gza jvaridan xaiSamde, am gzaze mdebare 6 gvirabi da 100 m sigrZis xidi mdinare laxaniswyalze.



106

suraTi 5-12. xudonis wyalsacavis mimdebare teritoriaze arsebuli gzebis

ruka

istoriul, kulturul da bunebriv Zeglebze zemoqmedebis Sefaseba SezRudul zonaSi arsebuli kulturuli Zeglebis CamonaTvalia (xudonis

garemosdacviTi da socialuri skriningis winaswari angariSis mixedviT,

romelic moamzada BRL-ma 2007 wels):



107

• X-XI saukunis sasaflao sofel xaiSSi (gaTxriTi samuSaoebi

nawilobriv ganxorcielda 1979 wels saqarTvelos mecnierebaTa

akademiis, arqeologiuri kvlevebis centris svaneTis arqeologiuri

eqspediciis mier);

• zemoxsenebuli sasaflos Tavze XII saukunis eklesia, romelic aRmoaCina

svaneTis arqeologiurma eqspediciam, xolo mogvianebiT ki adgilobrivma

mosaxleobam aRadgina. Eelesia dReisaTvis moqmedia.

• imave teritoriaze rkinis xanis metalurgiuli saxelosnos (?)

nangrevebi;

• gamoqvabuli sofel xaiSSi SuasaukuneebSi damzadebuli Tixis

WurWeliT, romelic axali gzis mSeneblobis dros dafarul iqna miwis

safariT;

• metalurgiuli saxelosno gaRma-xaiSSi, mdinare enguris marjvena

sanapiroze;

• Suasaukuneebis nasoflari, sasaflao, eklesia, koSki wirmindSi, zemoT

xaiSuras xeobaSi;

• Suasaukuneebis sasaflao, eklesia da koSki sofel idlianis qveda

nawilSi, mdinare enguris marjvena sanapiroze;

• XII saukunis koSki, romelic agebulia klasikuri periodSi sofel

xaiSis dasavleT mimarTulebiT 3 km-Si, xudonis TaRovanis kaSxlis

pirdapir.

dReisaTvis sofel xaiSSi sami eklesiaa, romelic datborvis zonaSi xvdeba da

eqvemdebareba gadatanas. am eklesiebidan erT-erTi Zalian Zvelia da didi

mniSvneloba aqvs adgilobrivi mosaxleobisTvis. misi gadatana unda moxdes

zustad igive formis SenarCunebiT (agur-agur). eklesiis gadatanis adgili da dro unda SeTanxmdes expertebTan, saxelmwifo struqturebis da sapatriarqos

warmomadgenlebTan da adgilobriv mosaxleobasTan. adgili da aq mdebare

istoriuli Zeglebi, romlebic datborvis zonaSi xvdebian, saWiroebs

Seswavlas, analizs Sesabamisi uwyebis mxridan, raTa ganisazRvros Zeglebis

gadatanis da koservaciis meTodebi.

zemo svaneTi

svaneTi erT-erTi yvelaze lamazi da kolorituli alpuri regionia

saqarTveloSi, romelic mdebareobs kavkasiis mTavari qedis samxreT ferdobze,

mdinare enguris auzis zeda welSi, xudonis wyalsacavis zeda biefSi or

mTagrexils Soris - kavkasioni da svaneTi. mxolod erTi mTavari misasvleli gza arsebobs (romelic mdinare enguris xeobas miuyveba).



108

regionis xangrZlivma izolaciam ganapiroba is, rom zemo svaneTi mTiani

lanSaftis gamorCeuli magaliTia Suasaukuneebis tipis soflebiTa da

koSkebiT, kolorituli peisaJebiTa da gansxvavebuli cxovrebis wesiT. cnobili svanuri koSkebi (ZirTadad agebulia IX-XII saukuneebSi)

turistebisTvis ufro mimzidvels xdis regionis soflebs. Tumca koSkebis

umetesoba dResac gamoiyeneba sacxovreblad an sxva daniSnulebis nagebobad. am

regionSi daaxloebiT 100-mde marTlmadidebluri samlocveloa, unikaluri

freskebiT, moxatulobiTa da xatebiT; samlocveloebma Semoinaxes qarTuli kulturis unikaluri nimuSebi.

zemo svaneTis svanuri mosaxleoba, eTnikuri qarTvelebis jgufi, gamoirCeva

cxovrebis Taviseburi wesiT da mravalwliani tradiciebiT: isini yoveldRiurad saubroben svanur enaze (qarTuli enis jgufi), mravalwliani

tradiciebi maTi yoveldRiuri cxovrebis mniSvnelovani nawilia. isini

kerpTayvanismcemlobisa da qristianobis, stumarTmoyvareobis da gvarovnuli

mtrobis kombinacis warmoadgens. cxovrebis tempi jer kidev mniSvnelovnad

gansxvavdeba Tanamedrove msofliosgan.

1996 wlidan zemo svaneTis arqiteqturuli Zeglebi Setanil iqna iuneskos

msoflios kulturuli memkvidreobis Zeglebis nusxaSi (ixileT danarT).A

5.2.2. faravnis hidrosadguri

faravnis hidrosadguris aRweriloba

SemoTavazebuli proeqti iTvaliswinebs mdinare faravanze faravanhesis

mSeneblobas. mdinare saTaves iRebs faravnis tbis samxreT nawilSi, sofel fogas

maxloblad, 2079.5 metris simaRleze. igi mtkvarSi Caedineba marjvena mxridan,

sofel xerTvisTan axlos. mdinaris sigrZea 66 km., vardna – 960 m., saSualo

daxriloba 13%, rezervuari – 2278 km2, saSualo simaRle – 2130 m. mdinare

ikvebeba Sereuli wyaroebidan, Tovlisa da wvimis wyliT da gruntis wylebiT.

wliuri nakadis reJimi ori etapisagan Sedgeba: wylis nakleboba zamTarSi da

wyaldidoba zafxulSi. zamTarSi mdinare faravanis minimaluri nakadia 0.020 m3/wm. faravnis hidrosadguri mdebareobs mdinaris bolo monakveTSi, sadac wylis nakadi

yvelaze didia da qveyanaSi yvelaze didi daxriloba aqvs. saSualo wliuri

nakadia 16.7 m3/wm., xolo vardna – 400 m. daxrilobisa da vardnis aseTi

parametrebi, agreTve saproeqto adgilis siaxlove ZiriTad da sxva gzebTan,

faravnis hidrosadguris teqnikur-ekonomikur parametrebs mimzidvels xdian.

faravnis hidrosadguri saderivacio tipis sadguria, romelSic gamoyenebulia

bolo monakveTi mdinaris SesarTavTan: 1529.0 gradusidan 1128.0 gradusamde.

dadgmuli simZlavrea 120 mgvt, xolo saSualo wliuri generacia – 440 gvt.



109

sadguris saTao nagebobebSi Sedis: dabali vardnis betonies kaSxali, Ria

wyalmimRebi da saleqari. zeda biefSi miwis zedapiris Cveulebrivi donea 1534.2 m.

wyalmimRebi gaTvlilia hidrosadguris wylis xarjis 39 m3/wm saprognozo sidideze. saleqari mdebareobs wyalmimRebis gamosasvlel portalebsa da

saderivacio gvirabs Soris.

faravnis hidrosadguris arsebul energosistemasTan misaerTeblad

gaTvaliswinebulia regionSi arsebul sabazo qvesadgurSi ori 220 kv.

eleqtrogadamcemi xazis damateba. ZiriTadi eleqtruli kvanZi Sedgeba

generatorisa da transformatoris ori blokisagan.

faravnis hidrosadguris ZiriTadi energetikuli parametrebi mocemulia cxrilSi

5.5.: cxrili 5.5. faravnis kaSxlis da sadguris ZiriTadi energetikuli parametrebi

parametri sazomi erTeuli

faravnis hesi HPP

miwis zedapiris done zeda biefSi m 1525,0 gamomavali bunebrivi nakadi m3/wm 16,7 hesis saangariSo wylis nakadi m3/wm 39,0 turbinis tipi kaplanis* blokebis raodenoba 3 hesis maqsimaluri statikuri wneva m 395,0 saangariSo wneva m 364,0 dadgmuli simZlavre mgvt 122,92 eleqtroenergiis saSualo wliuri

generacia gvt/sT 440

* - savaraudod frensisis an kaplanis faravnis hidrosadguris mTliani Rirebulebis Sefaseba Semdeg monacemebs eyrdnoba: • proeqtis arsebuli xelmisawvdomi dokumentacia (miRebuli energetikis

saministrosagan, msofio bankisagan da USAID–sagan); • proeqtis dokumentacia miRebuli sxvadasxva organizaciebisagan

(hidroproeqti, hidroinstituti, basiani, energoproeqti) 2007 wlis

maisSi monacemTa Segrovebis mizniT saqarTveloSi Camosuli misiis

muSaobis dros. • rbil qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007

wlis msoflio fasebiT, 8 aSSDdolari/m3. • kldovan qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra

2007 wlis msoflio fasebiT, 19 evro/m3.



110

• kaSxlis mSeneblobasTan dakavSirebuli betonis samuSaoebis sacalo fasi

ganisazRvra arsebul gamocdilebaze dayrdnobiT da specislizirebul

kompaniebTan konsultaciebis gziT da Seadgina 186 aSSDdolari/m3. • hesis sageneratoro Senobis mSeneblobasTan dakavSirebuli betonis

samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra arsebul gamocdilebaze dayrdnobiT

da specislizirebul kompaniebTan konsultaciebis gziT da Seadgina 240

aSSDdolari/m3. • armaturis samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio

fasebiT da Seadgina 1.065 aSSDdolari/tona. • rkinis/mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio

fasebiT da Seadgina 3.325 aSSDdolari/1 tonaze. • hidromeqanikuri mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis

msoflio fasebiT da Seadgina 13.300 aSSDdolari/1 tonaze. • turbinis mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio

fasebiT da Seadgina 16.000 aSSDdolari/1 tonaze. • adgilobrivi gzis (5 km) mSeneblobis sacalo fasi ganisazRvra arsebul

gamocdilebaze dayrdnobiT da specislizirebul kompaniebTan

konsultaciebis gziT da Seadgina 1.065 aSSDdolari/m1. Sefasebis mixedviT winaswari samuSaoebis Rirebuleba Seadgens 10%-s mTliani

samuSaoebis Rirebulebisa (romelSic winaswari samuSaoebis Rirebulebac

Sedis). samuSaoebis moculobebisa da zemoT CamoTvlili erTeuli Rirebulebis

safuZvelz, winaswari SefasebebiT, faravnis hesis Rirebuleba iqneba daaxloebiT 113.188.600 aSS $ (cxrili 5.6).

faravnis hesis mSeneblobis ekologiuri da socialuri

Sedegebi

faravnis hidrosadguris Sesaxeb Zalian mwiri informaciis safuZvelze SeiZleba

gakeTdes Semdegi winaswari daskvnebi: • faravnis hidrosadguri saderivacio tipisaa. es niSnavs, rom aucilebelia

kaSxlis qveda biefSi kaSxlidan (gamosasvlelebidan) wylis sanitaruli nakadis

(ekologiuri balansis SenarCunebisTvis aucilebeli minimumi) gamodinebis

uzrunvelyofa. im periodSi, rodesac wylis done mdinareSi dabalia (anu

Camonadeni sanitarul nakads utoldeba), aucilebelia wlis nakadis mTlianad

qveda biefSi, mdinaris kalapotSi CaSveba. am sanitaruli nakadis moculoba

unda ganisazRvros wyalmeCxerobis dros dinebis hidrologiuri analizis

Semdeg, biologebis rekomendaciebis Sesabamisad. rodesac wylis done mdinareSi maRalia, SesaZlebelia Camonadenis gadagdeba hidrosadgurisaken, magram

sanitaruli nakadi yovelTvis unda Caedinebodes mdinaris kalapotSi, kaSxlidan

qveda biefSi.



111

• faravnis tbasa da mdinareSi daculi an gadaSenebis saSiSroebis winaSe myofi Tevzis jiSebi ar aris. Tu aris Tevzis iseTi jiSebi, romlebic migrireben

tbidan mdinaris dinebis mimarTulebiT, kaSxlis proeqti am faqtis

gaTvaliswinebiT unda SemuSavdes (kaSxalSi gaTvaliswinebuli unda iyos raime

saxis gasasvleli TevzebisaTvis). • Cvens xelT arsebuli dokumentebidan gaugebaria ramdenad grZelia saderivacio

arxi, an aris Tu ara wylis sasargeblo moculobis maragi rezervuarSi. Tu

wylis sasargeblo moculobis maragi ar aris da zemoT aRwerili sanitaruli

nakadis aucilebloba gaTvaliswinebulia, faravnis hesi garemoze uaryofiT

zemoqmedebas ar moaxdens. • saleqarSi daleqili naleqebi savaraudod kargi xarisxis unda iyos da

samSeneblo masalad SeiZleba iqnas gamoyenebuli. es proeqtis dadebiTi efeqtia. cxrili 5.6. faravnis hesis saangariSo xarjTaRricxva

Pfaravnis hesi

aRweriloba erTeuli raodenoba erTeulis

fasi (aSS

$)

Pfasi (aSS

dolari)

1. Emiwis samuSaoebi

1.1 Egruntis Txris samuSaoebi m3 100,000 8 800,000

1.2 ETxra kldovan gruntSi m3 160,000 19 3,040,000

1.3 UmiwisqveSa Txra m3

1.4 Frbili gruntiT Sevseba m3 80,000 9 720,000

1.5 Fkldovani masaliT Sevseba m3

1.6 Tixa m3

1.7 gardamavali filtris zona

1.8 xreSis filtri m3

1.9 gvirabis gaTxra m3

sul 1: 4,560,000

2. betonis samuSaoebi

2.1 kaSxali m3 70,000 186 13,020,000

2.2 hesis Senoba m3 30,000 240 7,200,000

2.3 gvirabi m3

2.4 miwisqveSa betoni m3

2.5 betoni t=30cm m3

2.6 rkinabetoni m3

2.7 ara-armirebuli betoni m3

2.8 winaswar gamzadebuli betoni m3 sul 2: 20,220,0003. rkinis samuSaoebi 3.1 armireba 1000t 3,000 1,065 3,195,0003.2 mowyobiloba 1000t 2,600 3,325 8,645,000sul 3: 11,840,0004. gzebi 4.1 axali mudmivi gzebi m1 5,000 1330 6,650,0004.2 adgilobrivi gzebis rekonstruqcia m1 2,300 133 305,900



112

Pfaravnis hesi


fasi (aSS

$)

Pfasi (aSS dolari)

4.3 axali adgilobrivi gzebi m1

4.4 mudmivi gzebis rekonstruqcia m1

4.5 obieqtis droebiTi gzebis

rekonstruqcia m1

4.6 asfalti m2

sul 4: 6,955,9005. duRabi m1

6. drenaJi hr

7. torkretbetoni m2 30,000 47 1,410,000

8. Emowyobiloba

8.1 hidromeqanika 1000t 2,360 13300 31,388,0008.2 turbinebi 1000t 1,700 16000 27,200,0008.3 eleqtruli nawili 1000t

sul 8: 58,588,000sul ( 1-8 ): #######9. Ria gamanawilebeli mowyobiloba jami

10. gadamcemi xazi m'

11. eqspropriacia jami

12. winaswari samuSaoebi % 5,178,70013. gauTvaliswinebeli xarjebi % 4,436,000

14. mTliani jami 113,188,600 P

5.2.3. namaxvanis kaskadis hesebi mdinare rionze

mdinare rioni dasavleT saqarTveloSi yvelaze didi mdinarea. igi saTaves iRebs

kavkasionis ZiriTadi qedis myinvarSi da Sev zRvaSi Caedineba foTis maxloblad

(ix. nax. 5-13). mdinaris wyalSemkrebi auzis mTliani farTobia 13418 km2, xolo

mTliani sigrZe - 327 km. wylis saSualo wliuri dinebaa 127 m3/s, rac 4.9

million m3 wylis wliur moculobas udris. sxvadasxva dros rionze 8 didi

hidrosadguri aSenda: lajanurhesi (namaxvanis kaskadis zeda biefSi), gumaThesi 1

da 2, rionhesi da varcixis hesebis kaskadi 1, 2, 3 da 4. (nax. 5-13).



113

grafiki 5-13. mdinare rionze arsebuli da dagegmili hidrosadgurebis sqematuri

ruka mdinare rionis sistematiuri Seswavla 1909 wels daiwyo. 55 wliani uwyveti

hidrologiuri dakvirvebebis (1931 wlidan 1986 wlamde) da mdinaris

resursebis aTvisebis xangrZlivi istoriis Sedegad didZali monacemebi

Segrovda.

namaxvanis kaskadi sami hidrosadgurisagan Sedgeba. esenia: tviSi, namaxvani da JoneTi. kaskadSi gamoyenebulia mdinare rionis vardna, lajanurhesis

wyalsacavsa da gumaThess Soris, zRvis donidan 360.0 da 200.0 m simaRleebs

Soris (nax. 5-14).



114

nax. 5-14. mdinare rionze dagegmili hidrosadgurebi (namaxvanis kaskadis sistema)

a) sqematuri ruka, b) teritoriis satelituri xedi

tviSis kaSxalisa da hidrosadguris aRweriloba

kaskadis pirveli (zeda) safexuria tviSis hidrosadguri. igi gamoiyenebs rionis

vardnas 360.00 m.-dan 322.00 m.-nde doneebs Soris. tviSis hidrosadguris

kaSxali mdebareobs viwro kanionSi, cageris raionis sofel tviSis maxloblad.

tviSis kaSxlis midamoebSi wyalSemkrebi auzis mTliani farTi 3425 km2 udris.



115

grafiki 5-15. tviSis kaSxlisa da hesis ganlageba HPP

grafiki 5-16. tviSis kaSxali kveTSi



116

grafiki 5-17. tviSis hidrosadguri kveTSi sadguri kaSxlis maxloblad mdebareobs (nax. 5-15). tviSis hesis ZiriTadi

nagebobebia: betonis gravitaciuli kaSxali, samSeneblo gvirabi, romelic

SemdgomSi saderivacio gvirabad gamoiyeneba, wyalmimRebi, hesis Senoba, 220 kv

Ria gamanawilebeli mowyobiloba da qveda biefSi ganlagebuli wyalsaSvi kamera.

betonis kaSxlis Txemi ganlagebulia 361.50 m–is simaRleze da qmnis 13.1

milioni m3 tevadobis wyalsacavs, romelSic wylis Segubebis normaluri donea

360.00 m. kaSxali Sedgeba wyalsaSvebisa da gravitaciuli nawilisagan (nax. 5-15). wyalsaSvis sigrZe 54 metria, xolo sigane - 50 m. kaSxlis fskeri

ganlagebulia aluvialur qanebSi da misi centraluri nawili 306.00 metris donemde Rrmavdeba. kaSxlis sadawneo sibrtye (zedapiri) vertikaluria,

konsolis safuZveliT. qveda nawilis zedapiri ara-vakuumuri praqtikuli

profilisaa. misi kide 345.00 metris doneze mdebareobs. wyalsagdebebi sami seqciisagan Sedgeba. TiToeuli seqcia 14 metris sigrZisaa. kaxSali isea

daproeqtebuli, rom wylis maqsimaluri xarji 0.1% rezerviT gaataros, e.i.

1974 m3/wm., imis gaTvaliswinebiT, rom hidrosadgurSi gamavali wylis xarjia

336 m3/wm. zeda biefSi wylis donis regulirebis mizniT kaSxlis wyalsagdebSi

damontaJebuli iqneba brtyeli dawyvilebuli saketebi. saketebis marTva moxdeba

stacionaluri jalambaris meSveobiT. seqciuri saketi, romelic remontis dros

gamoiyeneba, imarTeba xiduri amwiT.

qveda biefSi gaTvaliswinebulia Camqrobi Wis mowyoba. sadrenaJo galerea

ganTavsdeba kaSxlis yru nawilSi. mogvianebiT is agreTve gamoyenebuli iqneba

inspeqciis dros. kaSxlis yru nawili mdinaris napirze mdebare kldeSia

SeWrili. kaSxlis fskerze, mTeli miwisqveSa perimetris gaswvriv, iqneba

cementis ekrani.

mSeneblobis dros, kaSxlis qvabulis wylisagan ganTavisuflebis mizniT, mdinare rionis marcxena napirze dagegmilia samSeneblo gvirabi. kaSxlis mSeneblobis



117

dasrulebis Semdeg gvirabi daixSoba. misi Sua nawili, romelic 309.35 metris sigrZis iqneba, SeiZleba gamoyenebuli iqnas saderivacio gvirabad, wyalmimRebTan

da mimyvani gvirabis or mokle ganStoebasTan kombinaciaSi. samSeneblo gvirabis mTliani sigrZea 525.65 metri. gvirabi 10% rezerviTaa gaTvlilia mSeneblobis

dros wylis xarjze, rac udris 1100 m3/wm.

gvirabis SesasvlelSi ganlagebul brtyel, mcocav saketebs eqnebaT Rarakebi.

wyalmimRebi esazRvreba kaSxlis wyalsagdebis marcxena mxares da 1200 kuTxes qmnis. wyalmimRebi gaTvlilia 336 m3/wm savaraudo wylis xarjze. maSi

gaTvaliswinebulia saremonto saketebi. saremonto saketebis Rarakebs eqnebaT 4

damcavi gisosiT, rac maT motivtive narCenebis SeRwevisagan daicavs. damcavi

gisosebis gawmenda moxdeba greiferebiT. saketebis marTva moxdeba xiduri amwis

da 50 tonis tvirTamweobis koWis meSveobiT. sagangebo situaciebisaTvis da

remontisaTvis gaTvlili saketebi damontaJebuli iqneba saderivacio gvirabis SesasvlelSi. maTi marTva 50 toniani stacionaruli jalambariT ganxorcieldeba.

350.00 metris doneze mdebareobs wyalmimRebi nagebobis zRurbli, romlidanac

ori sadawneo saderivacio gvirabi iwyeba. gvirabis diametri 6.5 metria,

mopirkeTebis sigane - 0.5 metri, xolo gvirabis sigrZe – 51.0 metri. gvirabebi

ZiriTad kldovan qanebSi gadis.

hesis Ria Senobis axlos gvirabis diametri 5.75 metramde mcirdeba da betonis

mopirkeTeba rkinis javSaniT Zlierdeba. hesis SenobaSi damontaJdeba ori bloki,

TiToeuli 50 mgvt simZlavris.

turbinebSi ganavali wylis saangariSo xarji iqneba 336 m3/wm, xolo saSualo

wliuri genracia - 395 gvt.sT. turbinis RerZi 319.60 metris doneze

mdebareobs, xolo samanqano darbazi – 332.00 metris doneze (nax. 5-17). xiduri amwe hesis SenobaSi damontaJdeba. samontaJo moednamde mowyobilobis

transportireba moxdeba samanqano gziT.

tviSis hesisaTvis saWiro tipis turbinebis proeqti xarkovis turbinebis

qarxanam SeimuSava. turbinis tipia ПЛ40-В-450. muSa Tvalis diametria 5.5 m.,

brunvebis ricxvia 166.7 bruni wamSi, simZlavre – 51.5 mgvt.

turbinis im adgilas sadac wyali gaivlis, wyalsaSvi milebis qveda biefis

mimarTulebiT gaxsnili xvrelebis saremonto saketebze iqneba Rarakebi,

romlebic SekeTebisa da daTvalierebis mizniTaa gaTvaliswinebuli. saketebi

imarTeba xiduri amwis meSveobiT.

hesSi gamoyenebuli wyali qveda biefis kameraSi Caedineba. kamera mdinarisagan

gamoyofilia kedliT, rom Tavidan aviciloT danaleqi nawilakebis SeRweva

wyaldidobis an wyalsacavis recxvis dros.

tviSis hidrosadguris mTliani Rirebulebis Sefaseba gakeTda Semdeg monacemebze

dayrgdnobiT:



118

• proeqtis arsebuli xelmisawvdomi dokumentacia (miRebuli energetikis






2007 wlis msoflio fasebiT, 19 evro/m3. • gvirabis gaTxris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis

msoflio fasebiT, da Seadgina 80 aSS dolari/m3. • betonis samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra arsebul gamocdilebaze

dayrdnobiT da specislizirebul kompaniebTan konsultaciebis gziT da

Seadgina 186 aSSDdolari/m3. • armaturis samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio


fasebiT da Seadgina 3.325 aSSDdolari/1 tonaze. • hidromeqanikuri mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis

msoflio fasebiT da Seadgina 13.300 aSSDdolari/1 tonaze. • eleqtruli mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio

fasebiT da Seadgina 16.000 evro/1 tonaze. • winaswari samuSaoebis Rirebuleba Sefasda rogorc mTliani samuSaoebis

Rirebulebis 10%. • gauTvaliswinebeli xarjebi Sefasda rogorc 10%mTliani samuSaoebis

Rirebulebisa (winaswari samuSaoebis Rirebulebis CaTvliT).

• tviSis hesi mdebareobs saqarTvelos da mTeli regionis yvelaze ufro

seismiur zonaSi.

• adgilobrivi gzis (12 km) mSeneblobis sacalo fasi ganisazRvra arsebul

gamocdilebaze dayrdnobiT da specislizirebul kompaniebTan

konsultaciebis gziT da Seadgina 1.330 aSSDdolari/m1. • saxlebis da miwebis eqspropriaciis xarjebi Sefasebulia rogorc

7000000 aSS dolari. samuSaoebis moculobebisa da zemoT CamoTvlili erTeuli Rirebulebis

safuZvelze, winaswari SefasebebiT, tviSi hesis Rirebuleba iqneba daaxloebiT

146.072.700 aSS $. namaxvanis kaSxlis da hesis aRweriloba

namaxvanis hidrosadguri kaskadis meore safexurs warmoadgens. igi gamoiyenebs

rionis vardnas 310.00 m.-dan 232.00 m.-nde doneebs Soris. namaxvanis



119

hidrosadguris kaSxali mdebareobs viwro kanionSi, wyaltubos raionis sofel

namaxvanis maxloblad, 3 kilometriT zemoT mdinare rionze. namaxvanis hesis ZiriTadi nagebobebia (nax. 5-15): betonis TaRovani kaSxali,

samSeneblo gvirabi, saeqspluatacio wyalsagdebi, kaSxlis siRrmuli wyalsagdebi

(wyaldidobis dros Warbi wylis gamosaSvebi), hesis Senoba da wylis gamomSvebi

arxi.

betonis TaRovani kaSxali kldovan qanebze - tufobreqCiebze dgas. wylis

Segubebis normaluri donea 310.00 m. wyalsacavis mTliani tevadobaa 156

milioni m3, sasargeblo moculoba – 52 milioni m3. wyalsacavis wylis zedapiri

– 4.9 km2. TaRovani kaSxali eyrdnoba saZirkvels, romelic dgas mdgrad kldovan

danaleq qanebze, xolo mdinaris kalapotis adgilas - betonis fuZeze.

kaSxlis maqsimaluri simaRlea 111 m, TaRis simaRlea 86 metri, xolo fuZis

simaRle 25 metri. kaSxlis sigane cvalebadobs 3.5 metridan Txemis adgilze,

13.4 metramde fuZis adgilas. kaSxlis Txemi mdebareobs 311.00 m doneze (nax. 5-

19). kaSxlis sigrZe Txemis gaswvriv, boZebis gamoklebiT, 315 metria, xolo

malis gaswvriv – 272 m. malis Sefardeba kaSxlis simaRlesTan aris 3.2, xolo kaSxlis Ziris sisqis Sefardeba mis simaRlesTan udris 0.156-s. proeqtiT

gansazRvrulia, rom kaSxlis ZirSi iqneba 15 metris siRrmis rkinabetoni da

antifiltraciuli ekranis 45 metris siRrmis ori Sre. sadrenaJo ekrani,

40 metris siRrmis WiT, mowyobili iqneba antifiltraciuli faris qvemoT.

grafiki 5-18. namaxvanis kaSxlisa da hesis ganlageba



120

cxrili 5.7. tviSis hidrosadguris saangariSo Rirebuleba tviSi hesi


fasi (aSS $)

Pfasi (aSS dolari)

1. Emiwis samuSaoebi 1.1 Egruntis Txris samuSaoebi m3 80,000 8 640,0001.2 ETxra kldovan gruntSi m3 200,000 19 3,800,0001.3 UmiwisqveSa Txra m3 1.4 Frbili gruntiT Sevseba m3 50,000 9 450,0001.5 Fkldovani masaliT Sevseba m3 1.6 Tixa m3 1.7 gardamavali filtris zona 4400 33 1452001.8 xreSis filtri m3 1.9 gvirabis gaTxra m3 50000 80 4000000sul 1: 9,035,2002. betonis samuSaoebi 2.1 kaSxali m3 105,000 186 19,530,0002.2 hesis Senoba m3 34,000 212 7,208,0002.3 gvirabi m3 15000 290 43500002.4 miwisqveSa betoni m3 2.5 betoni t=30cm m3 2.6 rkinabetoni m3 2.7 ara-armirebuli betoni m3 2.8 winaswar gamzadebuli betoni m3 2000 465 930000sul 2: 32,018,0003. rkinis samuSaoebi 3.1 armireba 1000t 3,100 1,065 3,301,5003.2 mowyobiloba 1000t 1,000 3325,00 3,325,000sul 3: 6,626,5004. gzebi

4.1 axali mudmivi gzebi m1 12,000 1330 15,960,000

4.2 adgilobrivi gzebis rekonstruqcia m1

4.3 axali adgilobrivi gzebi m1

4.4 mudmivi gzebis rekonstruqcia m1 4.5 obieqtis droebiTi gzebis

rekonstruqcia m1 4.6 asfalti m2

sul 4: 15,960,000



121

5. duRabi m1 6000 185 11100006. drenaJi hr 7. torkretbetoni m2 8. Emowyobiloba 8.1 hidromeqanika 1000t 2,300 13300 30,590,0008.2 turbinebi 1000t 8.3 eleqtruli nawili 1000t 1500 16000 24000000sul 8: 54,590,000sul ( 1-8 ): 119,339,7009. Ria gamanawilebeli mowyobiloba jami 270000010. gadamcemi xazi m' 9000 400 360000011. eqspropriacia jami 7000000 12. winaswari samuSaoebi % 6,550,00013. gauTvaliswinebeli xarjebi % 6,883,000 14. mTliani jami 146,072,700



122

grafiki 5-19. namaxvanis kaSxali da hidrosadguri kveTSi TaRovan kaSxals eqneba ori wyalsagdebi. maTi RerZi iqneba 236.000 metris

doneze. wyali gaivlis am wyalsagdebebSi rodesac xarji dabali iqneba.

samSeneblo gvirabis saxSobi daxuruli unda iyos da wyalsacavis Sevsebis sawyis

stadiaze saWiroa wylis xarjis regulireba. TiToeuli Sevsebis dros wylis

Semavali nakadi unda iyos 360 m3/wm. TiToeuli wyalsagdebis liTonis milebis

diametria 5.0 metri, sigrZe – 77.0 metri. wyalsagdebebi iwyeba TaRovani

kaSxlis korpusSi, xolo maTi danarCeni nawili gadis qveda biefSi – betonis

korpusSi, romelic mdebareobs hesis Senobasa da mdinaris marcxena napiris kldovan ferdobs Soris. manZili wyalsagdebebs Soris aris 7.3 metri.

ZiriTadi da saremonto saketebi mowyobili iqneba qveda biefSi mdebare

xvrelebSi. es saketebi gaTvlilia maqsimalur wnevaze, romelic SeiZleba



123

warmoSvas kaSxalma, radganac wylis gamosaSvebis gamoyeneba SeiZleba hesis

uwyveti muSaobis dros, wyalsacavis dasaclelad. saetebis marTva xdeba

hidravlikuri amZravis meSveobiT, romelic mdebareobs 250.0 metris doneze. 697 metris sigrZis samSeneblo gvirabi aSendeba mdinaris marcxena napirze,

mSeneblobis periodSi mdinaris wylis gadasagdebad. gvirabis Sesasvlelis

zRurblis portali ganTavsdeba 234.35 metris doneze. gvirabi gaTvlilia 1700

m3/wm wylis xarjze (0.1% rezerviT). brtyeli, mcocavi saketebi gamoyenebuli

iqneba samSeneblo gvirabis dasaxurad. roca gvirabis daxurvis dro mova, saketebi gvirabis zRurblze damontaJdeba avtokranis meSveobiT.

saeqspluatacio wyalsagdebi ganlagebuli iqneba marcxena napirze, rom

maqsimaluri wylis xarji uzrunvelyos. wyalsagdebi Sedgeba Ria

koleqtorisagan da daxrili gvirabisagan, romelic samSeneblo gvirabs uerTdeba

590 kuTxiT. wyalsagdebi gaTvlilia 3325 m3/wm wylis xarjze (0.01% rezerviT).

samSeneblo gvirabi da wyalsagdebi gaivlian tufobrekCiebs da tufo-xreSs.

horizontaluri koleqtoris wina xazi 10.0 metris sigrZisaa. gardamavali

monakveTis sigrZe 16.0 metria, xolo daxrili monakveTisa - 25.0 metri. wylis

gamosaSvebad, zeda biefSi wylis donis regulirebisa da motivtive sagnebis SeRwevisagan dasacavad saeqspluatacio wyalsagdebs eqneba ori saketi,

segmenturi sarqvelebiT. saketebis marTva moxdeba hidravlikuri amZravebiT.

segmenturi saketebis montaJisa da SekeTebisaTvis gamoyenebuli iqneba

stacionaluri jalambari. brtyeli mcocavi saketebi damontaJdeba segmenturi

saketis win. misi marTva moxdeba Sekiduli amwis meSveobiT.

ori wyalmimRebi koSki ganlagebulia TaRovan kaSxalze, zeda biefis mxridan,

sadac turbinis ori wyalsatari arxi iwyeba. isini kaSxlis saxSobSi gaivlian.

TiToeuli wyalsatari arxis saangariSo wylis xarjia 125 m3/wm. koSkis

simaRlea 81.7 metri. wyalmimRebis zRurbli mdebareobs 288.0 metris doneze.

wyalmimRebis TiToeuli koSks aqvs eqvsi xvreli, romlebic aRWurvilia damcavi

gisosebiT, narCenebis SeRwevisagan dasacavad.

kaSxlis axlos mdebare hesis Ria Senoba qveda biefSia, mdinare rionis

kalapotSi, 202.00 da 250.00 metris doneebs Soris (nax. 5-19). hesis Senobis SigniT iro bloki moewyoba, TiToeuli 105 megavatis simZlavris. hesis

saangariSo wylis xarjia 366 m3/wm, saangariSo dawneva – 64.9 metri.

eleqtroenergiis wliuri generacia iqneba 928.0 milioni kvt.sT. turbinas wyali

miewodeba betoniT dafaruli metalis wyalsatari arxiT.

Sualeduri sarTulis Weri moewyoba generatoris garsze da hesis Senobis

betonis kedlebze. samanqano darbazi gadaixureba 25 metris siganis rkinabetonis

blokiT. samanqano darbazSi gaTvaliswinebulia 20 metris koWis mqone xiduri

amwe.



124

samontaJo moedani moewyoba meore blokis marjvniv, samanqano darbazis doneze,

231.50 metrze. mowyobiloba Setanili iqneba samontaJo moedanze, hesis

gadaxurul SenobaSi, 5.0 x 5.0 metris Sesasvlelidan. samontaJo moedanze, hesis Senobamde mowyobilobis transportireba moxdeba saavtomobilo gziT.

namaxvanis hesze dasamontaJebeli turbinebis proeqti xarkovis turbinebis

qarxanas unda SeeimuSavebina. turbinis tipia ДПЛ 90-В-450. turbinis frTa

vertikalur-diagonaluri mimarTulebiT unda brunavdes.

daTvalierebis da SekeTebis dros, qveda biefSi ganlagebuli saventilacio

milebis xvrelebi daixureba brtyeli saketis meSveobiT. farebis marTva moxdeba

xiduri amwiT, romelsac babiniani saketuri eqneba.

xiduri amwe damontaJdeba hesis samanqano darbazSi. misi tvirTamweoba iqneba 400/80 tona. hesSi gamoyenebuli wyali rionSi Cava wyalsaSvi arxis meSveobiT.

namaxvanis hidrosadguris mTliani Rirebulebis Sefaseba gakeTda Semdeg

monacemebze dayrdnobiT: • proeqtis arsebuli xelmisawvdomi dokumentacia (miRebuli energetikis



maisSi monacemTa Segrovebis mizniT saqarTveloSi Camosuli misiis muSaobis dros.

• rbil qanebSi gruntis Txris samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007


2007 wlis msoflio fasebiT, 19 evro/m3. • TaRovani kaSxlisaTvis saWiro betonis samuSaoebis sacalo fasi


kompaniebTan konsultaciebis gziT da Seadgina 186 aSSDdolari/m3, didi

raodenobis betonis saWiroebis gamo. • armaturis samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio


fasebiT da Seadgina 3.325 aSSDdolari/1 tonaze. • turbinebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio fasebiT da

Seadgina 21.500 aSSDdolari/1 tonaze. • eleqtruli mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio

fasebiT da Seadgina 16.000 aSSDdolari/1 tonaze. • winaswari samuSaoebis Rirebuleba Sefasda rogorc mTliani samuSaoebis

Rirebulebis 10%.



125

• gauTvaliswinebeli xarjebi Sefasda rogorc 10% mTliani samuSaoebis


• namaxvanis hesi mdebareobs saqarTvelos da mTeli regionis yvelaze ufro seismiur zonaSi.

sxva proeqtebisagan gansxvavebiT, am proeqtis ganxorcielebisaTvis aucilebelia

36 km adgilobrivi gzebis da mSeneblobis obieqtze 30 km axali gzebis

mSenebloba. agreTve saWiroa mudmivi gzebis 80 km-is da mSeneblobis obieqtze 10

km gzis aRdgena. eqspropriaciis Rirebuleba savaraudod Seadgens 26.500.000 aSS dolars.

samuSaoebis moculobebisa da zemoT CamoTvlili sacalo Rirebulebis

safuZvelze, winaswari SefasebebiT, namaxvanis hesis Rirebuleba iqneba

daaxloebiT 322,443,552 aSS $. cxrili 5.8. namaxvanis hidrosadguris saangariSo Rirebuleba

namaxvanis hidrosadguri


fasi (aSS

$)

Pfasi (aSS dolari)

1. Emiwis samuSaoebi 1.1 Egruntis Txris samuSaoebi m3 128,170 8 769,020 1.2 ETxra kldovan gruntSi m3 102,500 19 1,947,500 1.3 UmiwisqveSa Txra m3 1.4 Frbili gruntiT Sevseba m3 38,120 9 343,080 1.5 Fkldovani masaliT Sevseba m3 225900 12 2710800 1.6 Tixa m3 1.7 gardamavali filtris zona 1.8 xreSis filtri m3 1.9 gvirabis gaTxra m3 113900 80 9112000 sul 1: 14,882,400 2. betonis samuSaoebi 2.1 kaSxali m3 224,400 186 41,738,400 2.2 hesis Senoba m3 80,210 200 16,042,000 2.3 gvirabi m3 21670 280 6067600 2.4 miwisqveSa betoni m3 2.5 betoni t=30cm m3 2.6 rkinabetoni m3 2200 212 466400 2.7 ara-armirebuli betoni m3 2.8 winaswar gamzadebuli betoni m3 2600 465 1209000 sul 2: 65,523,400 3. rkinis samuSaoebi 3.1 armireba 1000t 7,030 1,065 7,486,950 3.2 mowyobiloba 1000t 0,385 3,325 1,280,125 sul 3: 8,767,075 4. gzebi 4.1 axali mudmivi gzebi m1 36,000 1330 47,880,000



126

namaxvanis hidrosadguri


fasi (aSS

$)

Pfasi (aSS dolari)

4.2 adgilobrivi gzebis

rekonstruqcia m1 60,100 133 7,993,300 4.3 axali adgilobrivi gzebi m1 29940 330 9880200 4.4 mudmivi gzebis rekonstruqcia m1 16940 265 4489100 4.5 obieqtis droebiTi gzebis

rekonstruqcia m1 10500 80 840000 4.6 asfalti m2 sul 4: 71,082,600 5. duRabi m1 25000 185 4625000 6. drenaJi hr 22860 13 297180 7. torkretbetoni m2 33,077 47 1,554,619 8. Emowyobiloba 8.1 hidromeqanika 1000t 8.2 turbinebi 1000t 1,340 21500 28,810,000 8.3 eleqtruli nawili 1000t 1,590 16000 25440000 sul 8: 54,250,000 sul ( 1-8 ): 220,982,274 9. Ria gamanawilebeli mowyobiloba jami 10. gadamcemi xazi m' 47000 400 19000000 11. eqspropriacia jami 26500000 12. winaswari samuSaoebi % 26,648,227 13. gauTvaliswinebeli xarjebi % 29,313,050 14. mTliani jami 322,443,552

JoneTis kaSxlis da hesis aRweriloba

JoneTis hidrosadguri kaskadis bolo safexurs warmoadgens. igi gamoiyenebs

rionis vardnas namaxvanis hesis qveda biefidan (232.00 m.) gumaTi 1-is

wyalsacavis (200.00 m) doneebs Soris. JoneTis hidrosadguri mdebareobs

sofel JoneTis maxloblad, mdinare rionze, namaxvanis hesidan 3 kilometriT qvemoT.



127

grafiki 5-20. JoneTis kaSxlisa da hidrosadguris ganlageba HPP

grafiki 5-21. JoneTis hidrosadguri kveTSi HPP

JoneTis hesis ZiriTadi nagebobebia (nax. 5-21): qvanayari kaSxali, zedapiruli

wylsaSvebi da wyalqveSa wyalsagdebi, hesis Senoba, Camqrobi Wa, samSeneblo

gvirabi, saeqspluatacio wyalsagdebi, kaSxlis siRrmuli wyalsagdebi

(wyaldidobis dros Warbi wylis gamosaSvebi) da wylis gadamyvani arxi, romelic

mSeneblobis dros gamoiyeneba.

qvanayari kaSxali dgas mdinaris napiris, anu 205.30 metris doneze. wylis

Segubebis normaluri donea 232.00 m. wyalsacavis mTliani tevadobaa 12.5

milioni m3, sasargeblo moculoba – 6.0 milioni m3. wyalsacavis wylis

zedapiris sarke – 1.25 km2, minimumi – 8 metri, sigrZe 174 metri. kaSxali



128

Sedgeba Tixis gulnarisagan, dafxvnili xreSis filtrebisagan da sxva sayrdeni

qvis prizmebisagan. zeda prizmis daxrilobaa 1:1.7 da 1:1.6, xolo qveda prizmisa

1:1.6 da 1:2.0. kaSxlis zeda prizma uerTdeba bariers, romelic kaxSlis korpusSi iWreba. kaSxlis mzidi prizmebi qvanayaria. mSeneblobis dros

amoTxrili gamosadegi masalebi qvanayari dambis mosawyobad gamoiyeneba. zeda

ferdi gamagrebuli iqneba ufro msxvili qvebis 2 metris sisqis SriT.

mSeneblobis dros wylis dinebis Sesacvlelad gakeTdeba SemovliTi arxi. SemovliTi arxis zoma da daxriloba (i=0.01) ganisazRvra hidravlikuri

gaangariSebebis safuZvelze. wylis saangariSo xarjia 1700 m3/wm., rac

iTvaliswinebs 1% rezervs da 10m/wm dasaSveb siCqares. kaSxlis kveTs aqvs

trapeciis forma. misi fskeris siganea 36.0 metri. arxis daxrilobaa 3:1; arxis

sigrZe – 199.5 metri. wyalmimRebis zRurbli ganlagebuli iqneba 190.00 metris

doneze.

hesis Senoba (grafiki 5-20) ganTavsdeba md. rionis marcxena napirze. samanqano

darbazi moewyoba 203.60 metris doneze. ori bloki, TiToeuli 45 mgvt

simZlavris, ganTavsdeba hesis Senobis SigniT. turbinis tipi iqneba ПЛ 30/800-В-500, mbrunavi frTiT. wylis saangariSo xarji iqneba 202.5 m3/s, saangariSo dawneva 26.0m.

samontaJo moedani moewyoba me-2 blokis marcxniv, samanqano darbazis doneze anu

203.60 metrze. samontaJo moedanze misvla SesaZlebeli iqneba samanqano gziT.

samanqano darbazis SigniT montaJi ganxorcieldeba xiduri amwiT.

hesis Senobis saxuravia praqtikuli profiles mqone wyalsagdebi, romelic

gamoiyeneba wyaldidobis wylis nawilis dasaRvrelad hesis muSaobis dros.

yvelaze maRali wertilia 223.38 metris doneze. wyalsagdebidan wylis

saangariSo xarji iqneba 1570 m3/wm. misi gansazRvrisas mxedvelobaSi iyo

miRebuli wylis maqsimaluri nakadi 3700m3/wm (0.01% rezerviT). wylis sarini

arxis wina nawili 45 metria da iyofa sam zolad.

ZiriTadi saketebi (15.00-8.00-8.62) ganlagebuli iqneba zedapiruli wyalsagdebis

dasawyisSi. maTi marTva moxdeba stacionaruli amwe meqanizmiT. fskeris wyalsagdebi blokebs emijneba mdinaris marcxena napiris mxridan. misi

gamtarianoba iqneba 1730 m3/wm.

siRrmuli wyalsagdebis zRurbli iqneba 195.10 m, sigrZe – 54.90 m., qveda biefis

fskeris done - 183.35 m. Sua sayrdeni wyalsagdebs gayofs or zolad. zeda da

qveda biefis siRrmuli wyalsagdebebs eqnebaT brtyeli saketebi. energiis Caqroba

moxdeba qveda biefSi, 70 metris sigrZis da 18 metris siganis Camqrobi Wis

meSveobiT.

sarini arxi gaangariSebulia 405 m3/wm. wylis xarjis gatarebaze. misi sigrZea

1972.6 metri. arxis kveTs trapeciis forma aqvs.



129

gverdiTa wyalsaSvi mowyobili iqneba sarin arxze, uSiualod Camqrobi Wis

maxloblad. wyalsaSvi gaTvlilia 3310 m3/wm saproeqto gamtarobaze. wyalsaSvis

zRurbli iqneba 202.00 metris doneze. misi siganea 121.0 m.

hesis meqanikuri nawili mdebareobs qveda da zeda biefebSi. saWiroebis

SemTxvevaSi TiToeuli turbinis SesasvlelSi arsebuli wina dawyvilebuli

xvrelebi SeiZleba daixuros. TiToeuli turbinis kameris SesasvlelSi arsebul

orive xvrels aqvs damcavi cxaura, romelic SeiZleba gaiwmindos greiferebiT.

saWiroebis SemTxvevaSi damcavi gisosebis RarakebSi SeiZleba damontaJdes

saremonto saketebi. zedapiruli wyalsagdebis sami naxvreti SeiZleba daixuros

1 metris simaRlis brtyeli gorgolaWebiani saketebiT. maTi marTva moxdeba 1

metris simaRlis stacionaruli bagiriani amweTi. saremonto saketebs eqnebaT

Rarakebi mTavari saketis Rarakebis win.

siRrmuli wyalsagdebi iketeba gorgolaWebiani saketebiT. saketebis marTva xdeba

hidravlikuri amwis meSveobiT, romelic damontaJebulia specialur niSaSi,

hermetiuli saxuravis Rarakebis zemoT. narCenebis gamfiltravi gisosis

saremonto saketebi, greiferi, zedapiruli da siRrmuli wyalsagdebebi imarTeba xiduri amwis meSveobiT.

remontisa da daTvalierebis miznebisaTvis, gamomavali milenis boloebi SeiZleba

daixuros mcocavi saketebis meSveobiT, xolo siRrmuli wyalsagdebis xvrelebi

SeiZleba daixuros seqciuri saketebiT. qveda biefSi mdebare farebis marTva

SeiZleba ganxorcieldes amwe meqanizmis meSveobiT. JoneTis hidrosadguris mTliani Rirebulebis Sefaseba gakeTda Semdeg

monacemebze dayrdnobiT: • proeqtis arsebuli xelmisawvdomi dokumentacia (miRebuli energetikis






2007 wlis msoflio fasebiT, 19 evro/m3. • miwisqveSa gaTxriTi samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis

msoflio fasebiT, 61 aSSDdolari/m3 • TaRovani kaSxlisaTvis saWiro betonis samuSaoebis sacalo fasi


kompaniebTan konsultaciebis gziT da Seadgina 186 aSSDdolari/m3.



130

• armaturis samuSaoebis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio


fasebiT da Seadgina 3.325 aSSDdolari/1 tonaze. • eleqtruli mowyobilobis sacalo fasi ganisazRvra 2007 wlis msoflio

fasebiT da Seadgina 16.000 aSSDdolari/1 tonaze. • winaswari samuSaoebis Rirebuleba Sefasda rogorc mTliani samuSaoebis

Rirebulebis 10%. • gauTvaliswinebeli xarjebi Sefasda rogorc 10% mTliani samuSaoebis


• JoneTis hesi mdebareobs saqarTvelos da mTeli regionis yvelaze ufro

seismiur zonaSi. samuSaoebis moculobebisa da zemoT CamoTvlili sacalo Rirebulebis safuZvelze, winaswari SefasebebiT, JoneTis hesis Rirebuleba iqneba

daaxloebiT 173,299,161 aSS $.

namaxvanis kaskadis ZiriTadi parametrebi mocemulia cxrilSi 5.10.



131

cxrili 5.9. JoneTis hidrosadguris saangariSo Rirebuleba

JoneTis hesi


fasi (aSS $)

Pfasi (aSS

dolari)

aRweriloba 1. Emiwis samuSaoebi m3 204,200 8 1,633,600 1.1 Egruntis Txris samuSaoebi m3 1,435,000 19 27,265,000 1.2 ETxra kldovan gruntSi m3 6200 61 378,200 1.3 UmiwisqveSa Txra m3 1.4 Frbili gruntiT Sevseba m3 230750 53 12,229,750 1.5 Fkldovani masaliT Sevseba m3 31900 32 1,020,800 1.6 Tixa 25300 33 834,900 1.7 gardamavali filtris zona m3 26100 40 1,044,000 1.8 xreSis filtri m3 1.9 gvirabis gaTxra 44,406,250 sul 1: 2. betonis samuSaoebi m3 111,300 186 20,701,800 2.1 kaSxali m3 2.2 hesis Senoba m3 2420 280 677,600 2.3 gvirabi m3 6600 240 1,584,000 2.4 miwisqveSa betoni m3 2.5 betoni t=30cm m3 2.6 rkinabetoni m3 2.7 ara-armirebuli betoni m3 2.8 winaswar gamzadebuli betoni 22,963,400 sul 2: 3. rkinis samuSaoebi 1000t 5,130 1,065 5,463,450 3.1 armireba 1000t 142 3,325 473,148 3.2 mowyobiloba 5,936,598 sul 3: 4. gzebi m1 4.1 axali mudmivi gzebi m1 4.2 adgilobrivi gzebis

rekonstruqcia m1 4.3 axali adgilobrivi gzebi m1 4.4 mudmivi gzebis rekonstruqcia m1 4.5 obieqtis droebiTi gzebis

rekonstruqcia m2 4.6 asfalti 5. duRabi m1 2100 185 388500 6. drenaJi hr 7. torkretbetoni m2 8. Emowyobiloba 8.1 hidromeqanika 1000t 2,889 13300 38,423,700 8.2 turbinebi 1000t 8.3 eleqtruli nawili 1000t 1,944 16000 31104000



132

JoneTis hesi


fasi (aSS $)

Pfasi (aSS dolari)

sul 8: 69,527,700 sul ( 1-8 ): 143,222,448 9. Ria gamanawilebeli mowyobiloba jami 10. gadamcemi xazi m' 11. eqspropriacia jami 12. winaswari samuSaoebi % 14,322,245 13. gauTvaliswinebeli xarjebi % 15,754,469 14. mTliani jami 173,299,161

cxrili 5.10 namaxvanis kaskadis proeqtisMZiriTadi parametrebi

parametri Usazomi

erTeuli JoneTi

HPP

namaxvani

HPP tviSi HPP

wyalSemkrebi auzi km2 3520 3425 3220 hidrometeorologiuri

dakvirvebebis xangrZlioba Yweli 55 55 55

wliuri Camonadeni milioni m3 4980 4910 4860 damaxasiaTebeli wylis

xarjiebi:

a) mravalwliani saSualo m3/s 158 156 154 b) maqsimumi, 0.01%

PrezerviT m3/s 3700 3700 3630

rezervuaris parametrebi: a) wylis normaluri done m 232 310 360 b) wylis sarkis farTi km2 1.25 4.9 0.74 g) wylis donis vardna m 6 12 3 d) mTliani moculoba milioni m3 12.5 156 13.1 e) sasargeblo moculoba milioni m3 6.0 52.0 1.8

regulirebis tipi - DdRiuri sezonuri LdRiuri

limitirebuli

wylis dawneva a) maqsimaluri m 32.0 83.6 36.8 b) normaluri m 27.0 75.5 33.3 g) minimaluri m 24.4 64.5 30.0 wylis normaluri xarji m3/s 416 366 336 hesis simZlavre a) dadgmuli mgvt 2x50 = 100 2x125 = 250 2x50 = 100 saSualo wliuri

generacia gvt 276 897 395



133

wlis ganmavlobaSi

muSaobis xangrZlioba

saSualo (mravalwliani)

dadgmuli simZlavriT

saaTi 2760 3588 3950

* wyaro: Pre-feasibility review of Namakhvani Cascade of hydropower plants, prepared by USAID, July, 2006 (“namaxvanis kaskadis hesebis winaswari Seswavla”

USAID, ivlisi, 2006)

namaxvanis kaskadis ekologiuri da socialuri Sedegebi

angariSis es nawili ZiriTadad eyrdnoba “namaxvanis kaskadis hesebis winaswar

Seswavlas”, romelic gakeTda USAID-is mier 2006 wlis ivlisSi. USAID-is

aRniSnuli kvleva momzadda yovlismomcveli masalebis safuZvelze, romlebic

informacias Seicavdnen sxvadasxva ekologiuri da socialuri zemoqmedebis

Sesaxeb. zogierTi aseTi kvlevebis CamonaTvali mocemulia qvemoT: • hidrometeorologiuri kvleviTi samecniero instituti – gamoyenebul iqna

gumaThesisa da lajanurhesis monacemebi, maTi siaxlovisa da msgavsi bunebrivi

pirobebis gamo. amis msgavsad, wylis temperatures prognozisaTvis

gamoyenebul iqna galisa da Tbilisis wyalsacavebis monacemebi. • botanikis institutma, mcenareTa dacvis institutma da metyeveobis

institutma samSeneblo obieqtebze mcenareuli safaris damoukidebeli kvleva

Caatares. • namaxvanis kaskadis SesaZlo Sedegebis prognozirebis mizniT metyeveobis

institutma Seiswavla lajanurhesis wyalsacavis zemoqmedeba msgavsi tipis

tyeze. • mcenareTa dacvis institutma gamoikvlia mavnebelTa sistemebis bio-

ekologiuri sakiTxebi. • sainJinro institutma "saqSavzvaTevzmSenma" daiTvala Tevzis mrewvelobis

mTliani saprognozo zianis Rirebuleba.

• cxovelTa samyaroze SesaZlo zemoqmedebis Sesafaseblad zoologiis institutma Seiswavla gumaThesis teritoriis fauna.

• geografiis institutis “landSaftis laboratoriam” Seiswavla mSeneblobis SesaZlo zemoqmedeba landSaftze.

• saqarTvelos sanitariisa da higienis institutma Seiswavla wyalsacavebis

SesaZlo zemoqmedeba teritoriis higienur mdgomareobaze.

• parazitologiisa da tropikuli daavadebebis institutma Seiswavla

analopenogenuri tborebi 5 kilometris radiusSi.

• soflis meorneobis radiologiis institutma Seiswavla rionis auzis

wyalsacavebze SesaZlo zemoqmedeba radiologiuri TvalsazrisiT.

• istoriis, arqeologiisa da anTropologiis institutma moawyo

arqeologiuri eqspedicia istoriuli Zeglebis Seswavlis mizniT.



134

• saqarTvelos saxelmwifo miwis mowyobis institutma “saqsaxmiwproeqtma” SeimuSava tyis Wrisa da gatanis proeqti.

• saqarTvelos sanitariisa da higienis institutma SeimuSava wyalsacavis

teritoriis sanitaruli momzadebis proeqti.

• saqarTvelos sanitariis institutma Seiswavla wyalsacavebis zemoqmedeba

adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobaze. Cveni angariSis momzadebis dros zemoxsenebuli kvlevebi da maTi Sedegebi

xelmisawvdomi ar iyo. Sesabamisad, maTi analizi da daskvnebis dadastureba

SeuZlebeli aRmoCnda. miuxedavad amisa, zogadi daskvnebi gakeTda sxvadasxva

rezervuarebze Catarebuli mTeli rigi kvlevebis safuZvelze. wyalsacavebis zemoqmedeba klimatze obieqtis SemoTavazebul teritoriaze hava Tbili da nestiania. saSualo wliuri

temperaturaa 13.8°C. zamTarSi absoluturi minimumia -16°C, xolo absoluturi

maqsimumia + 40°C, agvistoSi. naleqebis saSualo wliuri donea 1695mm. sofel

namaxvanis hidrometeorologiuri sadguris monacemebiT aq Warbobs samxreTis qarebi. sixSiris mixedviT meore adgilzea aRmosavleTis qari. qaris saSualo

siCqarea 2.1 m/wm, maqsimaluri – 12-13 m/wm. saSualo wliuri aorTqleba 718 mm.

dakvirvebis periodSi Tovlis maqsimaluri done udrida 130 sm-s.

rodesac 1980 wels serbeTSi studenicas wyalsacavis proeqti SemuSavda

(romelsac namaxvanis wyalsacavis msgavsi fizikuri parametrebi aqvs), msoflios

TvalsaCino eqspertebma Seiswavles garemoze zemoqmedebis sakiTxebi,

gansakuTrebiT temperature da tenianoba (es kvleva nawilobriv imis gamo

Catarda, rom wyalsacavis maxloblad aris Zvirfasi freskebis mqone eklesia).

aRniSnuli ori kvlevis Sedegebi erTmaneTs daemTxva. kerZod, wyalsacavi

temperaturaze moqmedebs rezervuaridan 0.8 – 2 km-is zonaSi (rac

damokidebulia sezonsa da qarze). misi zemoqmedeba dadebiTia (stabilurobas

iwvevs) – zafxulSi temperatura mcirdeba (ramodenime gradusiT), xolo

zamTarSi matulobs. igive SeiZleba iTqvas tenianobazec. tenianoba matulobs

igive zonis farglebSi da dadebiTad moqmedebs mis mcenareulobaze.



135

zemoxsenebuli gamokvlevebi gviCvenebs, rom wyalsacavis maxloblad

biomravalferovneba ufro didia. serbeTis mecnierebisa da xelovnebis akademiaSi

(SANU) am sakiTxebisadmi

miZRvnili

samecniero diskusia

gaimarTa, romlis

Sedegadac biologebi igive

daskvnamde mividnen. ufro adre es

daskvnebi

dadasturda saqarTvelos hidro-

meteorologiis

samecniero

institutis mier.

adgilobriv klimatur pirobebze namaxvanis kaskadis wyalsacavebis SesaZlo zemoqmedebis Sefasebis mizniT kvleviTma institutma gumaTisa da lajanuris

wyalsacavebis monacemebi gamoiyena, maTi siaxlovisa da msgavsi bunebrivi

pirobebis gamo. garda amisa, wylis temperaturis prognozisaTvis gamoyenebul

iqna galisa da Tbilisis wyalsacavebis monacemebi. Sedegebma aCvenes, rom

wyalsacavebis mSeneblobis Sedegad md. rionis auzSi klimaturi cvlilebebi

mosalodneli ar aris. wyalsacavebis zemoqmedeba mcenareulobaze da soflis meurneobaze soflad ekonomikis ZiriTadi dargia soflis meurneoba – mevenaxeoba da

mebaReoba. mindvris kulturebis gaSeneba Tavisi mniSvnelobiT meorexarisxovania

da mTis mdeloebi saqonlis saZovrebad gamoiyeneba.

namaxvanis wyalsacavis bolos, sofel tviSsa da orxSi mevenaxeobisa da

meRvineobis mikro-regioni Camoyalibda, sadac mzaddeba didi Rirebulebis mqone

Rvino „tviSi“. am teritoriis qvemoT mdebare venaxebze ufro dabali xarisxis

yurZeni modis. aq agreTve moyavT Semdegi saxeobis xili: vaSli, msxali, qliavi,

atami, leRvi, wabli da a.S. agreTve aris cais mcire plantaciebi.

mrewveloba warmodgenilia soflis meurneobis produqtebis gadamamuSavebeli

mcire sawarmoebiT. sofel tviSSi aris Rvinis qarxana da Spatis sabadoebi,

romelTa mopoveba jerjerobiT ar xdeba. mSeneblobis SemoTavazebuli adgili SedarebiT mWidrodaa dasaxlebuli. muSaobis sawyis etapze proeqti Seicvala da

or-safexuriani kaskadis sistema sam-safexurianad gadakeTda. amis erTerTi

yvelaze mniSvnelovani mizezi iyo sofel tviSsa da orxSi colikauris jiSis

adre Sesrulebuli kvlevebis da gamocdilebis safuZvelze

SeiZleba vivaraudoT, rom namaxvanis kaskadis teritoriaze

mikroklimatis mniSvnelovani cvlilebebi ar moxdeba.

amJamad arsebul mdgomareobasTan SedarebiT wyalsacavebis

moculoba mcirea. zogierTi mciredi cvlileba

mosalodnelia mxolod namaxvanis wyalsacavis teritoriaze.

esenia temperaturisa da tenianobis maCveneblebis cvlileba

wylidan 700-800 metris zonaSi. ufro did manZilebze

xelsawyoebma cvlilebebi ar aCvenes. im SemTxvevaSic,

rodesac cvlilebebi mosalodnelia, isini umeteswilad

pozitiuria: haeris ukiduresi temperaturebi ufro

zomieri xdeba (zafxulis maqsimaluri temperatura ufro

dabalia, xolo zamTris minimaluri temperatura ufro

maRali). tenianoba savaraudod moimatebs, rac dadebiTad

imoqmedebs teritoriis florasa da biomravalferovnebaze.



136

yurZnis venaxebis datborvis Tavidan acileba, radgan aq niadagisa da klimatis

unikaluri pirobebi maRali xarisxis Rvinis - „tviSis“ warmoebis saSualebas

iZleva. mevenaxeobisa da mebaReobis samecniero kvleviTma institutma daamtkica, rom sxva zonebsa da simaRleebze venaxebis gadatana Rvinis xarisxs Secvlis. amis

gamo sistemis proeqti seixvala da rezervuarebi venaxebze zemoqmedebas aRar

moaxdenen.

mSeneblobisaTvis gamoyofili miwis mTliani farTia 1743.13 heqtari. rezervuarebisa da mdinaris napirebis farTobia 924.71 heqtari, maT Soris

sasoflo-sameurneo miwebis farTia 296.94 heqtari, romlidanac 27.06 heqtari saTibebs ukaviaT, 32.90 heqtari - baRebs, 29.93 heqtari –venaxebs, 51.60 heqtari - kerZo fermebs da 2.95 heqtari – Cais plantaciebs.

proeqtSi gaTvaliswinebuli unda iyos kompensaciebi sasoflo-sameurneo miwis datborvis Sedegad fermerTa mier miRebuli zaralis asanazRaureblad. amisaTvis

ori SesaZlo scenari arsebobs: fuladi kompensacia da sxva adgilas sasoflo-

sameurneo miwis gamoyofa. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces miwis

kategorias, farTs, manZils fermeris saxlidan da a.S. arsebuli dokumentaciis

mixedviT, sasoflo-sameurneo miwebis dakargvis kompensaciis Tanxebi Setanilia mSemneblobis xarjTaRricxvaSi.

kaskadis mSeneblobis mizniT miwebis gasxviseba mniSvnelovnad ar imoqmedebs

regionSi sasoflo-sameurneo produqciis warmoebis SesaZleblobaze. wyaltubos

raionSi gasasxvisebeli (mSeneblobisaTvis gamosayenebeli) miwis farTi raionis

mTeli farTis 1.81% –s Seadgens, cageris raionSi - 0.51%-s, xolo tyibulis

raionSi mxolod 0.08%-s. sasoflo-sameurneo miwis dakargvis Sedegad fermerTa

mier miRebuli zaralis kompensaciis Tanxa ganisazRvra ministrTa sabWos

dadgenilebaSi, 1976 wels.

botanikis institutma, mcenareTa dacvis institutma da metyeveobis institutma

samSeneblo obieqtebze mcenareuli safaris damoukidebeli kvleva Caatares. am

institutebis mier gakeTebuli daskvnebis mixedviT hidrosadgurebis mSenebloba

da Semdgomi eqspluatacia raime seriozul uaryofiT zemoqmedebas ar moaxdens

mcenareul safarze. kvlevam „kavkasia biomravalferovnebis cxeli wertili“ (Caucasus Biodiversity Hotspot) aCvena, kaskadis zemoqmedebis zonaSi safrTxis

winaSe myofi mcenareebis saxeobebi ar aris.

namaxvanis kaskadis SesaZlo Sedegebis prognozirebis mizniT metyeveobis

institutma Seiswavla lajanurhesis wyalsacavis zemoqmedeba msgavsi tipis

tyeze. am kvlevaze dayrdnobiT institutma gaakeTa daskvna, rom wylis

zedapiruli da miwisqveSa dinebebis fizikuri parametrebi mniSvnelovnad ar

Seicvleba da amrigad wyalsacavebi uaryofiT zemoqmedebas ar moaxdenen tyis

ekosistemebze.



137

mcenareTa dacvis institutma gamoikvlia mavnebelTa sistemebis bio-ekologiuri

sakiTxebi. kvlevam aCvena, rom garemos saSualo temperatura da tenianoba

mniSvnelovan rols asruleben. vinaidan haeris temperatura da tenianoba ar Seicvleba, wyalsacavebi uaryofiT zemoqmedebas ar moaxdenen mavnebelTa

biologiur maxasiaTeblebze, zrdaze da ganviTarebaze.

wyalsacavebis zemoqmedeba faunaze md. rioni saqarTvelos yvelaze didi mdinarea. kaskadis sistemis zeda biefSi

(tviSis hidrosadguri) mdinaris wliuri Camonadenia 154 m3/wm. aseTi didi mdinare cxovelebis moZraobis bunebriv dabrkolebas qmnis, rac imas niSnavs, rom

wyalsacavebis Sevseba cxovelTa moZraobas ukve veRar daabrkolebs. datboril

teritoriaze ar binadroben daculi an gadaSenebis safrTxis winaSe myofi

saxeobebi.

md. rionis qveda nawili (quTaisisa da kaskadis sistemis qvemoT) kavkasiis mcire

qedis dasavleTi koridorSi gadis (monacemi aRebulia kvlevidan „kavkasia

biomravalferovnebis cxeli wertili“). aq gvxvdebian Tevzis daculi saxeobebi :

Acipenser sturio (baltiis TarTi), Acipenser gueldenstaedtii (rusuli TarTi), Acipenser persicus (sparsuli TarTi), Acipenser nudiventris (TarTi), Acipenser stellatus (varskvlavuri TarTi), Huso huso (svia). es migraculi saxeobis Tevzebia,

romlebic md. rionis qveda nawilidan Sav zRvamde gadaadgildebian. mdinaris

gaswvriv moZraobisas maT xvdebaT dabrkolebebi (varcixis, rionis da gumaTis

hidrosadgurebi). amis gamo namaxvanis kaskadis hesebi ukve veRar moaxdenen

uaryofiT zemoqmedebas Tevzebis migraciaze. mSeneblobis teritoria Tevzis mrewvelobisaTvis mniSvnelovani ar aris.

wyalsacavebis Seqmnis Semdeg Seicvleba hidrobiologiuri reJimi da sakvebis

moxmareba, rac niSnavs, rom Tevzis saxeobebis Seicvleba. sainJinro institutma

„saqSavzRvaTevzmSenma” daiTvala, rom Tevzis mrewvelobis dargis mTliani

zarali 3.85 tona iqneba. amrigad, proeqti iTvaliswinebs RonisZiebebis

gatarebas, romlebmac xeli unda Seuwyon Tevzis (kerZod TeTri TarTis)

moSenebas.

cxovelTa samyaroze SesaZlo zemoqmedebis Sesafaseblad zoologiis institutma

Seiswavla gumaThesis teritoriis fauna. misi daskvnebi Semdegia:

• miwiszeda faunas raodenobriv an xarisxobriv oarapetrebSi raime mniSvnelovani cvlilebebi mosalodneli ar aris. adgili aqvs mxolod

ramodenime saxeobis ZuZumwovarTa migracias;

• wyalsacavebiT gamowveuli zoologiuri efeqti Zalian dabali iqneba.



138

md. rionze energosistemis gafarToebis Sedegad iseTi pirobebi iqmneba, romlis

drosac aucilebelia damatebiTi nagebobebis gaTvaliswineba Tevzebis migraciis

uzrunvelsayofad. aseTi nagebobebi unda Seiqmnas saSiSroebis winaSe, ZiriTadad kritikuli saSiSroebis winaSe mdgari saxeobebisaTvis: Acipenser sturio (baltiis

TarTi) da gadaSenebis safrTxis qveS myofi Acipenser gueldenstaedtii (rusuli

TarTi), Acipenser persicus (sparsuli TarTi), Acipenser nudiventris (TarTi), Acipenser stellatus (varskvlavuri TarTi), Huso huso (svia). mSeneblobis da wyalsacavebis zemoqmedeba landSaftze da dasvenebisa

da turizmis ganviTarebaze wyalsacavebis mSeneblobis dros xSirad xorcieldeba Semdegi zomebi:

- wyalSemkrebi auzis dacva: eroziis kontrolisa da profilaqtikis zomebi,

tyeebis, saZovrebis da mdeloebis menejmenti da dacva;

- sanitaruli dacva: sanitaruli dacvis zonebis gansazRvra wyalsacavSi sakvebi nivTierebebis Cadinebis Semcirebis mizniT, masSi evtrofiuli

procesebis Tavidan acilebis mizniT; sakanalizacio sistemebis da gamwmendi

nagebobebis gaumjobeseba (an axlis Seqmna) dasaxlebul adgilebSi;

- turizmisa da dasvenebis seqtorebis ganviTareba: teritoriis keTilmowyoba

turizmis ganviTarebisa da landSaftis faseulobis amaRlebisaTvis, mwvane

zonebis da parkebis Seqmna, turistebisaTvis saTanado infrastruqturis

Seqmna, napirebis mowyoba ise, rom wyalsacavTan misvla gaadvildes,

meTevzeebisaTvis, turistebisTvis da wylis sportisaTvis saWiro

nagebobebis Seqmna. lamazi landSafti da turistuli marSrutebis arseboba, agreTve is garemoeba, rom namaxvanis kaskadis sistema SedarebiT mWidrod dasaxlebul teritoriaze

mdebareobs, didi qalaqis (quTaisis) maxloblad, karg pirobebs seqmnis

turizmisa da dasvenebis zonis Sesaqmbelad. wyalsacavebis maxloblad SeiZleba

turizmisa da dasvenebis mTeli kompleqsis Seqmna.

proeqtis SemuSavebis procesSi aucilebelia SemuSavdes teritoriis ganviTarebis

kompleqsuri gegma, romelic wyalsacavebis garSemo arsebuli farTobis

ganviTarebis, gamoyenebisa da dacvis sakiTxebs Seexeba. am dokumentSi

gansazRvruli iqneba zonis sanitaruli dacvis RonisZiebebi da pirobebi,

romelTa Sesrulebac savaldebulo iqneba, wyalsacavis zonaSi mSeneblobis

nebarTvis misaRebad (Tuki es saerTod nebadarTuli iqneba). am pirobebSi

gawerili iqneba gzebis marSrutebi, SemTxveviTi dabinZurebis Tavidan acilebis

RonisZiebebi da a.S. es mniSvnelovani sakiTxia, rac saxelmwifos mxridan mTeli

rigi RonisZiebebis ganxorcielebas gulisxmobs. geografiis institutis landSaftis laboratoriam Seiswavla mSeneblobis SesaZlo zemoqmedeba landSaftze. am kvlevam aCvena, bunebrivi pirobebi



139

SemoTavazebuli mSeneblobisaTvis sasikeToa. kaskadis gonivruli mSeneblobisa da

eqspluataciis SemTxvevaSi landSafti ar dazaraldeba. wyalsacavebis zemoqmedeba teritoriis higienur mdgomareobaze 1983-1991 saqarTvelos sanitariisa da higienis institutma Seiswavla

wyalsacavebis SesaZlo zemoqmedeba teritoriis higienur mdgomareobaze

(alpanidan JoneTamde). kvlevan aCvena, rom gasuli wlebis manZilze sanitarul-

higienuri mdgomareoba ar gauaresda da zog SemTxvevaSi gaumjobesda kidec. wyalsacavebis zemoqmedeba wylis xarisxze namaxvanis wyalsacavebi wylis xarisxs ar gaauareseben. tviSisa da JoneTis

hidrosadgurebis wyalsacavebSi Tbur stratifikacias adgili ar eqneba (frudis

parametric, romelsac agreTve “Tburi stratifikaciis “ uwodeben (SI) udris SI=Fr>1). wylis mTliani moculobis Secvlis periodi daaxloebiT erT dRes

udris, rac imas mowmobs, rom wyalsacavebSi igive parametrebi iqneba, rac mdinareSi. namaxvanis hesis wyalsacavSi stratifikacia moxdeba, magram Zalian

Zlieri ar iqneba (0.1<Fr<1 - dabali stratifikacia) da stratifikaciis aseTi

xarisxi mniSvnelovnad ver imoqmedebs wylis xarisxis parametrebze. wylis

mTliani moculobis Secvlis periodia 12 dRe, rac niSnavs, rom wylis xarisxi

ar gauaresdeba. cxrili 5.11. stratifikaciis indikatori da eutrofikaciis SesaZlebloba

namaxvanis kaskadis wyalsacavebSi

rezervuari stratifikaciis

indikatori SIstratifikaciis

done wylis Secvlis

periodi eutrofikacii

SesaZlebloba

JoneTi 2.3 stratifikacia ar aris

22 saaTi ara

namaxvani 0.2 mcire

stratifikacia. 11.6 dRe mcire

tviSi 2.5 stratifikacia ar

aris 22 saaTi ara

mouxedavad amisa, wylis xarisxi SeiZleba gaumjobesdes. qvemoT CamoTvlilia

rekomendirebuli RonisZiebebi:

• srulfasovani sakanalizacio da wylis gamwmendi sistemebis mowyoba regionis msxvil dasaxlebul adgilebSi;

• samrewvelo sawarmoebs unda hqondeT adgilobrivi wylis gamwmendi

sistemebi dabinZurebuli gamoyenebuli wylis gasawmendad;



140

• wyalsacavebis mimdebare teritoriaze sasuqebis gamoyeneba unda

SeizRudos;

• mesaqonleobis msxvili fermebi ise unda iyos mowyobili, rom nakeli da wunwuxi teritorias ar abinZurebdes.

TiToeuli wyalsacavis proeqtis SemuSavebis dros unda Catardes kvleva

wyalsacavis mTeli zonis reabilitaciisaTvis. am kvlevam unda gasces pasuxi

iseT kiTxvebze, Tu rogor unda moxdes xeebis Wra da mcenareulobis gatana,

rogor und aCatardes TiToeuli dasaSleli/gasatani nagebobis sanitaruli

gamuSaveba da neSompalis gatana, romelsac SeuZlia eutrofikaciis procesi

gamoiwvios da a.S. am RonisZiebebis gatarebis grafiki Zalian guldasmiT unda

SemuSavdes da Sesruldes. teritoriis gawmendisTanave wyalsacavis Sevseba

dauyovnebliv unda daiwyos, rom Tavidan aviciloT mcemnareulobis swrafi zrda

da amgvarad rezervuaris Sevsebis Semdeg eutrofikaciisaTvis xelsayreli pirobebis Seqmna. TavisTavad cxadia, rom momaval wyalsacavSi wylis

autrofikaciis xarisxi zemoT CamoTvlil zomebze iqneba damokidebuli.

saqarTvelos saxelmwifo miwis mowyobis institutma “saqsaxmiwproeqtma”

SeimuSava tyis Wrisa da gatanis proeqti (“namaxvanis kaskadis hesebis proeqtis mizanSewonilobis winaswar angariSSi” mocemuli informaciis Tanaxmad).

dokumentaciis mixedviT, wyalsacavis teritoriaze xeebisa da buCqebis Wra

ganxorcieldeba 4 wlis ganmavlobaSi, wyalsacavis srul Sevsebamde. am raionSi

samSeneblo xe-tyis resursebi mwiria, radganac tyeebi intensiurad iCexeboda.

amis gamo, ioli iqneba moWrili xeebis gamoyeneba wyalsacavis mimdebare

terotoriaze.

wyalsacavebis zemoqmedeba malariasTan dakavSirebul situaciaze parazitologiisa da tropikuli daavadebebis institutma Seiswavla

analopenogenuri tborebi 5 kilometris radiusSi. proeqtis teritoriaze

adgili aqvs xangrZliv, rTuli epidemiologiur faqtorebs. sezoni, romelic

malarias gavrcelebas uwyobs xels, sakmaod xangrZlivia. amave dros aRsaniSnavia,

rom 1970 wlidan saqarTveloSi malarias SemTxvevebi registrirebuli ar

yofila.

am epidemiologiur zonaSi malarias xelSemwyobi faqtorebis analizma aCvena, rom wyalsacavebis mSeneblobis Sedegad malariis albaTobis zrdis

ugulebelyofa ar SeiZleba. amitom aucilebelia profilaqtikuri zomebis

gatareba, rogoricaa: • ufro intensiuri epidemiologiuri dakvirveba janmrTelobis

mdgomareobaze;

• muSebis, damqiraveblebis da maTi ojaxebis samedicino Semowmeba.



141

wyalsacavebis zemoqmedeba seismiur mdgomareobaze regionis teqtonikuri maxasiaTeblebis da namaxvanis kaskadie teritoriis

maxasiaTeblebis analizis safuZvelze SeiZleba davaskvnaT, rom kaskadis sistemam seismuroba ar unda gazardos. hesebis kaskadis sistema zemoqmedebas ar moaxdens

am teritoriis seismiurobis amJamindel maxasiaTeblebze. wyalsacavebis zemoqmedeba radiologiur situaciaze soflis meorneobis radiologiis institutma Seiswavla rionis auzis

wyalsacavebze SesaZlo zemoqmedeba radiologiuri TvalsazrisiT. md. rionis

auzSi radiaciis donea 7-15 mikrorentgeni/sT rac ar aRemateba saqarTveloSi

arsebul saSualo radiaciul dones. yvela Seswavlili sinjis gama speqtris

analizisas aRmoCenili iyo mxolod ceziumis radiaqtiuli nuklidi.

sxva radiaqtiuli nuklidebis Semcveloba speqtrometris mgrZnobiarobaze ufro

dabali aRmoCnda da ar aRemateboda bunebriv dones. namaxvanis kaskadis

mSenebloba ar daabinZurebs mdinare rionis wyals.

mosaxleobis gadasaxleba da masTan dakavSirebuli zaralis

anazRaureba proeqtis farglebSi namaxvanis kaskadis mSenebloba Seexeba 202 safermero nakveTs da 436 adamians

wyaltubosa da cageris raionebSi (wyaltubos raoinis saregistracio biuros

monacemebis mixedviT). tviSi hesis wyalsacavis zonaSi mxolod 45 kerZo

safermero nakveTi mdebareobs; namaxvanis hesis wyalsacavis zonaSi (wyaltubis

raioni) - 109 kerZo safermero nakveTia, da 309 adamiani cxovrobs. JoneTis

hesis wyalsacavis zonaSi 30 kerZo safermero nakveTia da 75 adamiani cxovrobs.

mSeneblobis zonaSi moxvedrili dasaxlebuli punqtebi ganviTarebuli ar aris.

mosaxleoba wyals patarpatara wyaroebidan da Webidan iRebs. kanalizaciis

sistema ar arsebobs. mosaxleoba maragdeba eleqtroenergiiT.

tipiuri sacxovrebeli saxlebi orsarTuliania. rogorc wesi, pirveli sarTuli

qviTaa naSenebi, xolo meore sarTuli xisaa da aivnebiani. ezoSi mowyobilia samzareulo (msubuqi gadaxurviT), cxovelebis saTavsoebi, saqaTme, beReli, Tone

da Rvinis marani.

fermerTa nakveTebi SemoRobilia. garda kerZo saxlebisa, wyalsacavis zonaSi

xvdeba sazogadoebrivi da saxelmwifo daniSnulebis Senobebi. proeqtis mixedviT 99 kerZo safermero nakveTi da 279 adamiani, romelic amJamad momavali



142

wyalsacavis zonaSi cxovroben, sofel derCis teritoriaze gamoyofil miwebze

unda gadasaxldnen: • 10 kerZo safermero nakveTi, 32 adamiani sofel molekuraSi; • 10 kerZo safermero nakveTi 20 adamiani sofel derCSi; • 38 kerZo safermero nakveTi 110 adamiani sofel qveda onCeiSi; • 8 kerZo safermero nakveTi 20 adamiani sofel zeda onCeiSi; • 33 kerZo safermero nakveTi 97 adamiani sofel meqvenaSi. mosaxleoba miiRebs saxlebs, sayofacxovrebo saTavsoebs da daaxloebiT 0.25

heqtaris safermero miwis farTobs. mosaxleobis gadasaxlebasTan dakavSirebuli

sakompensacio xarjebi gaTvaliswinebulia proeqtis biujetSi.

evropis sxva qveynebis (rogoricaa magaliTad espaneTi) gamocdileba gviCvenebs,

rom mosaxleobis gadasaxlebis procesis saTanadod dagegmva saSualebas iZleva

gadavWraT naklebad ganviTarebuli dasaxlebuli teritoriis ganviTarebis

sakvanZo sakiTxebi. es gulisxmobs mosaxleobis organizebul swavlebas, axal teritoriaze dasaxlebas da aranebayoflobiT gadaadgilebuli pirebisaTvis

samuSao adgilebis Seqmnas. aRniSnuli wyalsacavebi saqarTveloSi aucileblad

unda iyos gamoyenebuli mosaxleobis socialuri mdgomareobis gasaumjobeseblad

da, amrigad, saWiroa am sakiTxis detaluri analizi da dagegmva sociologebis

monawileobiT. rogorc wesi, dagegmili gadasaxleba wyalsacavis proeqtis

Semadgeneli nawilia. wina periodSi miRebuli uaryofiTi gamocdilebis gamo

mosaxleoba SeiZleba gadasaxlebas da axal sistemas ewinaaRmdegebodes. amis gamo,

proeqtis is nawili, romelic mosaxleobis gadasaxlebas exeba, Zalian

guldasmiT unda SemuSavdes kompetenturi uwyebis mier, qvemoT moyvanili

sociologiuri faqtebis gaTvaliswinebiT: • gadasaxlebas daqvemdebarebuli pirebi proeqtis avtorebTan

iTanamSromleben, Tu ecodinebaT, rom maTi ekonomiuri da socialuri

pirobebi gaumjobesdeba; • gadasaxlebas daqvemdebarebulma pirebma unda icodnen Tavisi interesebis

Sesaxeb proeqtTan dakavSirebiT – maT ar unda SeeqmnaT STabeWdileba,

rom maTi interesebi sxva raime interesebs Seewira. • gadasaxlebis dagegmvis procesSi gaTvaliswinebuli unda iyos masTan

dakavSirebuli yvela faqtori: mosaxleobis saqmianoba, asaki, sqesi,

ojaxuri kavSirebi, mezobluri urTierTobebi, ojaxebis ekonomikuri

mdgomareoba, yofili socialuri standartebi da a.S. • gadasaxlebas daqvemdebarebul pirebs, kompensaciis saxiT, dauyovnebliv

unda SesTavazon mimzidveli ekonomikuri programebi. • gadasaxlebis dro guldasmiT unda SeirCes. • Tu mosaxleoba ukve arsebul dasaxlebul punqtSi gadagvyavs, saTanado

yuradReba unda daeTmos maTi dasaxlebis adgilis ganviTarebas. axali



143

samuSao adgilebi gonivrulad unda ganawildes or socialur jgufs

Soris: axalmosulebsa da mkvidr mosaxleobas Soris. gzebis marSrutis Secvla gzebs kritikuli mniSvnelobis roli akisriaT namaxvanis eleqtrosadguris

mSeneblobaSi. es mSeneblobis teritoriis dakavSirebis erTaderTi saSualebaa

quTaissa da wyaltubosTan, sadac samSeneblo masalebia. garda amisa, gzebi

hidrosadgurebs akavSireben mSeneblobis obieqtis teritoriaze myof

sawarmoebTan da dasaxlebul punqtebTan. trasa “quTaisi-alpana-mamisonis

uReltexili” ZiriTadi arteriaa, romelic quTaiss da wyaltubos akavSirebs

md. rionis napirebze da mTian raionebSi arsebul dasaxlebul punqtebTan.

gzebi sam jgufad iyofa: 1. gzebi, romelTa marSruti unda Seicvalos, rom wyalsacavis zonas gverdi

auaron; 2. mudmivi gzebi; 3. droebiTi gzebi. pirvel jgufs ekuTvnis respublikuri da regionaluri mniSvnelobis gzebi. am

gzebis zogierTi monakveTi daitboreba wyalsacavebis mSeneblobis Semdeg.

imisaTvis rom es gzebi moqmedi iyos saWiroa maTi gadatana sxva adgilas.

pirveli kategoriis gzebis mTliani sigrZe udris 60.3 km-s.

meore jgufs ekuTvnis mudmivi gzebi, romlebic gamoyenebuli iqneba hesebis

nagebobebis mSeneblobis dros. mSeneblobis dasrulebis Semdeg es gzebi gamoyenebuli iqneba hesebis nagebobebis eqspluataciisaTvis. am jgufis gzebis

mTliani sigrZe udris 42.2 km-s.

mesame jguFSi Sedis droebiTi gzebi, romlebic gamoyenebuli iqneba hesebis

damxmare nagebobebis mSeneblobisaTvis (droebiTi nagebobebi, gvirabis

mSenebloba da a.S.). droebiTi gzebis mTliani sigrZe udris 40.4 km-s.

wyalsacavi datboravs: • ZiriTad gzas romelic gadis mdinaris marjvena napirze; • borani da masTan misasvleli gza; • gzebi, romlebic mTavar gzasTan akavSireben soflebs derCis, CorTisas da

a.S.; • xidebi manqanebisa da fexiT mosiaruleebisaTvis da Sesabamisi gzebi.



144

zemoT CamoTvlili gzebis marSrutis Sesacvlelad proeqtSi

gaTvaliswinebulia axali gzebis mSenebloba. gzebis, xidebis da saavtomobilo

gvirabebis mSeneblobisaTvis saWiroa 624.5 aTasi m3 betoni, maSin rodesac kaskadis mTel sistemas sWirdeba 1473 aTasi m3. istoriuli, kulturuli da bunebrivi Zeglebi md. rionis Sua monakveTi gadis saqarTvelos centralur nawilze, romelic

Zalian sainteresoa istoriuli TvalsazrisiT. istoriis, arqeologiisa da

anTropologiis institutma moawyo arqeologiuri eqspedicia aRniSnul teritoriaze istoriuli Zeglebis Seswavlis mizniT. eqspediciam gansazRvra

27 Zegli, romelTa Seswavlac aucilebelia. aseTi samuSaoebis ganxorcielebis

xarjebi Sedis mSeneblobis mTlian xarjTaRricxvaSi. eleqtruli da sakomunikacio nagebobebis xelaxali daproeqteba maRali Zabvis gadamcemi xazi “gumaThesi – lajanurhesi” aSenebulia namaxvanis hidrosadgurebis mSeneblobis teritoriaze da mierTebulia sam qvesadgurTan,

romlebic eleqtroenergiiT amarageben mimdebare teritorias. maRali Zabvis

zemoxsenebuli eleqtrogadamcemi xazebi aSenda 1950 wels, ZiriTadad xis

sayrdenebis gamoyenebiT, romlebic mTlianad unda Seicvalos. sakomunikacio

xazebi da anZebi Zalian moZvelebulia da maTi Secvla aucilebelia. am SecvlisaTvis saWiro xarjebi Setanilia proeqtis biujetSi. sanitaruli RonisZiebebi saqarTvelos sanitariisa da higienis institutma SeimuSava wyalsacavis

teritoriis sanitaruli momzadebis proeqti.

mosamzadebel sanitarul RonisZiebebSi Sedis: • teritoriis gawmenda samSeneblo narCenebisagan saxlebis dangrevis

Semdeg; • narCenebis gatana sanagve ormoebidan; • sanagve ormoebis damuSaveba kiris qloridis xsnariT da xelaxla

Sevseba miwiT; • saflavebis gadatana da damuSaveba kiris qloridis xsnariT; • yofili saflavebis adgilis amovseba miwiT. wyalsacavebis zemoqmedeba adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobaze



145

saqarTvelos sanitariis institutma Seiswavla wyalsacavebis zemoqmedeba

adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobaze. kvleva Sesrulda msgavsi pirobebis

mqone gumaThesis wyalsacavisaTvis gakeTebuli kvlevis analogiaze dayrdnobiT. Catarda msgavs pirobebSi mcxovreb adamianTa jgufis samedicino Semowmeba. mcxovrebTa janmrTelobis mdgomareobis Seswavla Catarda 10 sofelSi

(ofurCxeTSi, gumaTSi, namaxvanSi, JoneTSi, zaraTSi, sormonSi, mamawmindaSi,

jimaStaroSi), romlis drosac gamoyenebuli iyo 1973 - 1980 da 1987 – 1989

wlebis arqivis masalebi. garda amisa, arsebobs monacemebi sikvdilianobis da

Sobadobis Sesaxeb. agreTve Seswavlili iyo yvela registrirebuli pacientis

janmrTelobis istoriebi da maT mier mirebuli samedicino momsaxurebis

istoriebi.

analizma aCvena, rom janmrTelobasTa dakavSirebuli yvelaze xSiri problemebia kardio-vaskularuli sistemis, saWmlis momnelebeli sistemis da

respiratoruli sistemis problemebi. janmrTelobis mdgomareobasa da

klimatur pirobebSi adgili ar hqonia raime gansakuTrebul cvlilebebs,

romlebic gumaThesis wyalsacaviT iqneboda gamowveuli. kvlevis Sedegebis

mixedviT mosaxleobis janmrTelobis mdgomareoba Sefasebulia rogorc saSualo. foTis maxloblad zRvis napirebis dacvis RonisZiebebi kolxeTis dablobi Camoyalobda holocenis periodSi, dasav;leT saqarTvfelos

mdinareebis, ZiriTadad md. rionis Camonatani danaleqebisagan. md. rionis

SesarTavi qalaq foTis maxloblad mdebareobs. rioni Sav zRvaSi or nakadad Caedineba da kunZuls qmnis, romelsac “bolSois” eZaxian da romelzec qalaq

foTis erTi nawilia gaSenebuli.

mas Semdeg, rac mdinare rionis nakadi gadagdebuli iyo mdinare nabadaSi,

mdinaris Zvel SesarTavTan danaleqebis Camotana Sewyda da danaleqebis didi deficiti Seiqmna. amis Sedegad, Zveli deltis adgilas zRvis sanapiros

Zlieri erozia daiwyo.

namaxvanis kaskadis mSenebloba Seamcirebs danaleqebis raodenobas 1 milion m3

–mde. amave dros aRsaniSnavia, rom mdinaris hidrografiuli parametrebi

gaumjobesdeba, rac gazrdis mdinaris mier danaleqebis Camotanis

SesaZleblobas mdinaris SesarTavTan, qalaqis midamoebSi. zemoaRniSnulis

safuZvelze SeiZleba viwinaswarmetyveloT, rom namaxvanis kaskadi

yovelwliurad Seqmnis 300 - 400 aTasi m3-mde danaleqis deficits, Tu md.

rionis wylis nakadi SesarTavTan, qalaqis midamoebSi, iqneba 320 m3/wm.



146

zemoaRniSnuli garemoebebis gaTvaliswinebiT, proeqti iTvaliswinebs foTis

maxloblad Savi zRvis sanapiros dacvis RonisZiebebs. ganxiluli iyo

ramodenime SesaZlebloba. yvelaze efeqturi zomaa napiris xazis Seweva zRvaSi 320 metriT da napiris donis amaRleba 1.5 metriT, rac saprognozo

mravalwlian zRvis dones aRemateba. teqnikuri specifikaciebis mixedviT,

miwayrilis mosawyobad saWiro iqneba 3.98 mln.m3 da mSeneblobis periodi

iqneba 3 weli. SemdgomSi eroziis adgilebis aRsadgenad yovelwliurad saWiro

iqneba 200 000 m3. 5.2.4. dagegmili hesebis teqnikuri da ekonomikuri parametrebis sejameba

dagegmili didi hesebis parametrebis Sefasebis safuZvelze, romelic zemoT moyvanil TavebSi iyo aRwerili, 5.12 cxrilSi naCvenebia ZiriTadi monacemebi

teqnikuri gadawyvetis, potenciuri generaciis da saangariSo sainvesticio

xarjebis Sesaxeb. cxrili 5.12. dagegmili didi hesebis teqnikuri da ekonomikuri parametrebis

Sejameba xudonhesi namaxvanis kaskadi faravanhesi

tviSihesi namaxvanhesi JoneThesi

sadguris simZlavre (mgvt) 638 100 250 100 123

saSualo

generacia

(gvt.sT) 1328 395 897 276 440

kapitaluri

xarjebi (milioni

aSS $) 604 146 322 173 113

kapitaluri

xarjebi (milioni

aSS $/kvt) 947 1460 1288 1730 919

mSeneblobis

periodi (wlebi) 5 4 5 4 3

eqspluataciaSi

gaSvebis SesaZlo weli (weli)

2013 2013 2013 2013 2013

5.12 cxrilSi mocemuli parametrebis

garda, dagegmili hesebis Tviuri generacia gaangariSebuli iyo

energetikis saministros mier

mowodebuli Tviuri maCveneblebis

SesaZlo generaciis Sesaxeb gakeTebuli

daSvebebi, agreTve gvalviani hidrologiuri

pirobebis warmoqmnis albaToba igivea, rac

arsebul hesebze e.i. navaraudevia, rom gvalvian periodSi generaciis done iqneba

saSualo hidrologiur pirobebSi

arsebuli generaciis 76%, xolo aseTi

pirobebis Seqmnis albaTobaa 10%.



147

safuZvelze da moyvanilia cxrilSi 5.13. navaraudevi iyo, rom es ricxvebi

asaxaven aRniSnuli hesebis generacias saSualo hidrologiur pirobebSi. cxrili 5.13. Mdagegmili hesebis Tviuri generacia

Tviuri Mgeneracia (gvt.sT)

Kxudonhesi

HPP

faravanhesi

HPP

tviSihesi

HPP

namaxvanhesi

HPP

JoneThesi

HPP

1 96 26 13 30 9 2 66 26 40 93 29 3 74 25 40 93 29 4 103 32 52 118 36 5 171 60 39 89 28 6 180 59 39 89 28 7 180 59 39 89 28 8 112 51 33 74 23 9 103 26 29 64 20 10 59 27 25 56 17 11 85 24 24 55 17 12 99 25 22 49 15

Total 1328 440 395 897 276 am sami hesis Tviuri generaciis monacemebze dayrdnobiT gakeTda generaciis

sezonurobis analizi, romelmac aCvena, rom namaxvanis kaskadis (tviSis,

namaxvanis da JoneTis hesebi) wliuri generaciis Tviuri ganawileba gansxvavebulia xudonhesisa da engurhesis grafikisagan (grafiki 5-22). imis gaTvaliswinebiT, rom wylis bunebrivi Sedineba md. rionze gansxvavebulia

vidre md. engurze, raime damatebiTi analizis gakeTeba bunebrivi Sedinebis

Sesaxeb SeuZlebelia. miuxedavad amisa aRsaniSnavia, rom namaxvanis kaskadis

wliuri generaciis Tviuri ganawileba da garkveulwilad ufro maRali

generacia TebervalSi, martSi da aprilSi (xudonhesisagan gansxvavebiT) am

kaskadis sargeblianobas zrdis da upiratesobas aZlevs mas xudonhesTan

SedarebiT.



148

0

50

100

150

200

250

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Months

Mon

thly

gen

erat

ion

(GW

h)

Khudoni Cascada Namakhvani

grafiki 5-22. dagegmili hesebis sezonuroba

5.3. ganaxlebadi energiis potenciali saqarTveloSi

saqarTveloSi ganaxlebadi energiis wyaroebiT eleqtroenergiis generacia warmoebs hidrosadgurebisa da qaris energiis gamoyenebiT. geoTemuli energia

da biomasa gamoiyeneba siTbos generaciisaTvis, xolo mzis energia saerTod ar

gamoiyeneba. imis gaTvaliswinebiT, Tu raoden mniSvnelovania momavalSi eleqtrogeneraciaSi

ganaxlebadi energiis wyaroebis ufro farTo ganviTareba, moxda potenciuri

proeqtebis winaswari SerCeva, rom maTgan yvelaze perspeqtiuli proeqtebi

ganviTarebis yvelaze iafi gzebis dagegmvis dros yofiliyo gamoyenebuli.

ganaxlebadi energiis aTvisebis potencialis ZiriTadi parametrebi mocemulia

cxrilSi 5.14.

saqarTveloSi eleqtroenergiis generaciisaTvis amJamad SesaZlebelia yvela

saxis ganaxlebadi energiis wyaroebis gamoyeneba, garda mzis energiisa.

jerjerobiT mzis elementebi sakmarisad rentabeluri ar aris da metismetad

Zviria. maTi gamoyeneba SesaZlebelia ekonomikurad gamarTlebuli iyos Znelad

misadgom adgilebSi, sadac isini erTian qselSi ar iqnebian CarTulni, radgan aseTi danadgarebis teqmomsaxureba rTuli ar aris, isini modiuluri

principiT iwyoba da maTi maTi damontaJeba iolia.



149

geoTermuli wyaroebis potenciali saqarTveloSi sakmaod maRalia.

WaburRilebis umetesobas iseTi maxasiaTeblebi aqvs (dabali temperaturis

wyaroebi) rom maTi gamoyeneba ZiriTadad dagegmilia siTbos miwodebis mravalsafexurian sistemebSi. kogeneraciis geoTermuli eleqtrosadgurebis

mSenebloba, binaruli turbinebiT, dasavleT saqarTveloSi arsebuli saSualo

temperaturis geoTermuli wyaroebis gamoyenebiT, SeiZleba ganxilul iqnas

rogorc erTerTi SesaZlebloba. miuxedavad amisa, amJamindeli SefasebiT

eleqtroenergiis generaciis potenciali saerTo jamSi ar aRemateba 15 megavats.

biomasis, rogorc ganaxlebadi energiis wyaros gamoyeneba saqarTveloSi

sakmarisad ganviTarebuli ar aris. gansakuTrebiT es SeiZleba iTqvas Camarxuli

narCenebis gazis da anaerobuli duRilis Sesaxeb. eleqtrosadgurebSi myari

sawvavis gamoyeneba yvelaze realuri meTodia. misi ZiriTadi maxasiaTeblebi moyvanilia cxrilSi 5.14. am sferoSi identificirebuli proeqtebis Sesaxeb

raime konkretuli monacemebi ar aris.

qaris potenciali saqarTveloSi Seadgens daaxloebiT 83 teravat.sT/weliwadSi

da koncentrirebulia 4 an 5 ubanze. miuxedavad imisa, rom qaris energiiT eleqtroenergiis generacias wyvetili xasiaTi aqvs, vizualurad amaxinjebs

xedebs da Sejaxebis saSiSroebas uqmnis frinvelebs, aseTi tipis ganaxlebadi

energiis wyaroebis gamoyeneba gasul periodSi msoflioSi yvelaze swrafad

gaizarda. savaraudoa, rom aseTi zrda saqarTveloSic moxdes. ukve

gaTvaliswinebulia 20 da 40 megavatis qaris eleqtrosadgurebis proeqtebis

ganxorcieleba.

hidrogeneraciis potencialis absoluturi indeqsis mixedviT saqarTvelo

meoTxe adgilzea dsT-s qveynebs Soris (ruseTis, tajikeTis da yazaxeTis

Semdeg), xolo qveynis teritoriaze hidro-potencialis koncentraciis

mixedviT igi msoflioSi erTerT pirvel adgilzea. Sefasebis mixedviT,

saqarTvelos mTliani teqnikuri hidro-potenciali Seadgens daaxloebiT 82

teravat.sT/weliwadSi da am potencialis naxevari koncentrirebulia 30 mgvt-

ze dabali simZlavris eleqtrosadgurebSi. ZiriTadi hidroresursebi (72%) koncentrirebulia dasavleT saqarTvelos

teritoriaze. ZiriTadad aTvisebuli iyo md. engurisa da md. rionis

potenciali. saqarTvelos mTliani hidrogeneraciis potencialis Sefasebisas

gansakuTrebuli yuradReba daeTmo mcire hesebs. mcire hidrogeneraciis

potenciali qveynis mTel teritoriazea ganawilebuli.



150

cxrili 5.14 zogadi informacia GsaqarTveloSi ganaxlebadi energiis wyaroebis Sesaxeb

informacia mzis geoTermuli biomasa qari hidro

eleqtrogeneraciis

teqnologiis

ganviTarebulis

done

dabali,

izolirebuli,

adgilobrivi

miwodeba

saSualo,

Cveulebriv

kogeneracia

maRali,

gansakuTrebis

xis resursebiT

maRali maRali

saqarTveloSi

eleqtrogeneraciis

mTliani

potenciali

1

teravat.sT/weli

NA

465 mgvt Tburi 15 mgvt.e

350000

toe /weli

10 mgvt.e

3300 mgvt

83

teravat.sT/weli

82 teravat.sT/weli

eleqtroenergia gamoyeneba

saqarTveloSi arsebuli gaTvaliswinebuli

ar arsebobs;

siTbos

generacia ufro

realisturia

arsebobs;

siTbos

generacia ufro

efeqturia

arsebobs;

siTbos da

eleqtroenergiis

generacia

SesaZlebelia

Eeleqtroenergia

<10

mgvt

10-50

mgvt 50-100 mgvt >100 mgvt

konkretulu

sadguris

Seswavla/ proeqti arsebobs

ara ara ara ara ara ara ara diax

sadguris ZiriTadi

saangariSi

maxasiaTeblebi

sadguris

simZlavre (mgvt) 1.5 30 30 30 0.1-10 10-50 50-100

metismetad

specifikur

ia yoveli

obieqtisaT



151

vis sadguris

simZlavris

koeficienti (%) 20 90 70 35 50 45

45 (specifikuria yoveli

obieqtisaTvi

s)

metismetad

specifikur

ia yoveli

obieqtisaTvis

saangariSo wliuri

generacia(gvt.sT) 2.6 236 184 92 44 118 296

metismetad specifikur

ia yoveli

obieqtisaT

vis

kapitalis

Rirebuleba (aSS$/kvt)

9000 3500 3000 1600 3000 2700 2500

metismetad

specifikur

ia yoveli obieqtisaT

vis wyaroebi [1], [2]. [3], [4], [5]. [6]:



152

saqarTvelos ganaxlebadi energiis wyaroebis maxasiaTeblebi mocemulia

cxrilSi 5.14. Sesfaseba emyareba saqarTvelos saTanado uflebamosili

organoebis mier mowodebul monacemebs, agreTve mTel rig kvlevebSi ([1], [2], [3], [4], [5], [6]) Camoyalibebul mosazrebebs. es kvleva gamoiyeneba rogorc

zogadi sabaziso informacia ganaxlebadi energiis wyaroebis aTvisebis

proeqtebis ranJirebisaTvis, vidre moxdeba saqarTvelos energosistemaSi

gaTvaliswinebuli potenciuri proeqtebis winaswari Sefaseba.

saqarTveloSi arsebuli TiToeuli tipis ganaxlebadi wyaros aRweriloba

mocemulia momdevno ramodenime qveTavSi. 5.3.1. hidrogeneraciis potenciali hidrogeneraciis potencialis absoluturi indeqsis mixedviT saqarTvelo

meoTxe adgilzea dsT-s qveynebs Soris (ruseTis, tajikeTis da yazaxeTis

Semdeg), xolo qveynis teritoriaze hidro-potencialis koncentraciis

mixedviT igi msoflioSi erTerT pirvel adgilzea. (cxrili 5.15)

cxrili 5.15 hidrogeneraciis potenciali saqarTveloSi

maxasiaTeblebi sul hesebis simZlavre 30 mgvt hidrogeneraciis mTliani

Teoriuli potenciali

miliardi kvt.sT/weli 194.0 81 teqnikurad aTvisebadi

hidrogeneraciis

potenciali

miliardi kvt.sT/weli 82.0 40 ekonomikurad aTvisebadi

hidrogeneraciis potenciali, miliardi kvt.sT/weli

32.0 NgansazRvruli ar aris

eleqtroenergiis generacia arsebul hesebze

miliardi kvt.sT/weli 7.6 0.28 ekonomikuri potencialis

procenti, % 23.7

wyaro [1], 2003 hidrogeneraciis ZiriTadi resursebi (72%) koncentrirebulia dasavleT

saqarTvelos teritoriaze. ZiriTadad aTvisebuli iyo md. engurisa da md.

rionis potenciali. saqarTvelos mTliani hidrogeneraciis potencialis

Sefasebisas gansakuTrebuli yuradReba daeTmo mcire hesebs. mcire

hidrogeneraciis potenciali qveynis mTel teritoriazea ganawilebuli.



153

[1] - Strategic Assessment of the Potential for Renewable Energy in the EBRD Countries of Operation (COO), Stage 1., Black & Veatch Corporation, 2003. [2] - Blue Energy for A Green Europe, Strategic study for the development of Small Hydro Power in the European Union, 2002. [3] – Capacity building to assess technology needs modalities to asquire and absorb them, evaluate and host projects, National Agency on Climate Change at the Ministry of Environment and Natural Resources Protection, 2002 [4] – Strategic/Sectoral Social and Environmental Assessment of Power Development Options in the Nile Equatorial Lakes Region, SNC Lavalin Internation, 2007 [5] – Generation Investment Study for SEE region, EC and World Bank, 2005 [6] – Small HPPs in Serbia, IFC, 2005 saqarTvelos 300-ze meti mdinaris analizi gviCvenebs, rom arsebobs 1 200

saderivacio tipis mcire hesis aSenebis SesaZlebloba, saidanac 700 SeiZleba

dasavleT saqarTveloSi aSendes.

mTeli potenciali SeiZleba gamoyenebul iqnas sxvadasxva hidrosadgurebis

agebis gziT, romlebic Cveulebriv sididis mixedviT ramodenime kategoriad

iyofa. es zogadi kategoriebia: mini hesebi – 10 mgvt-ze naklebi simZlavris, mcire hesebi – 10 mgvt-dan 50 mgvt-mde, saSualo hesebi 50 mgvt-dan 100 mgvt-

mde, didi hesebi – 100 mgvt-s zemoT.

mTavari parametrebi da kapitaluri xarjebi didadaa damokidebuli adgilis

Taviseburebebze da Zalian mravalferovania. imisaTvis, rom hesis muSaobisa da

Rirebulebis Sefaseba SevZloT saWiroa gvqondes monacemebi proeqtis adgilisa

da wylis resursebis Sesaxeb.

mini da mcire hesebs Cveulebriv didi wyalsacavebi ar aqvT da saimedo pikur

resurss ar warmoadgenen, xolo didi da saSualo hesebis proeqtebisaTvis

sxvadasxva sainJionro gadawyvetis moZebna SeiZleba da es sadgurebi maTi

adgilmdebareobis mixedviT ufro specifikurni arian vidre mini da mcire

hesebi.

amJamad saqarTveloSi 110 mgvt simZlavris daaxloebiT 30 mcire da mini hesi arsebobs da maTi mniSvnelovani nawili privatizirebulia. am hesebs

reabilitacia WirdebaT. zogierTi maTgani dabali warmadobiT muSaobs, xolo

sxvebi saerTod ar muSaoben.

2002 wels energetikis saministrom ganaxorciela kvleva “ganaxlebadi energiis wyaroebis potenciali da maTi gamoyenebis programa”. mogvianebiT am

programis erTerTma avtorma – sainJinro-sakonsultacio kompaniam “basiani

93”-ma 177 mcire da mini hesis mSeneblobis ufro dazustebuli gegma

SeimuSava. am hesebis parametrebi dadgenil iqna topografiuli rukebisa da



154

hidrologiuri monacemebis analizis safuZvelze. zogierTi sadgurebisaTvis

biznes-gegmebic SemuSavda. monacemebi mini hidrosadgurebis Sesaxeb moyvanilia cxrilSi 5.16 cxrili 5.16. potenciuri mini hesebi saqarTveloSi (0.1 - 1 mgvt)

hesis

dasaxeleba mdinare derivaciis

tipi

wylis

xarji

(m3/s)

Hdawneva

(m)

nominaluri

simZlavre

(mgvt)

wliuri

generacia

(kvt.sT) kaxeTis raioni

girevi gireviswyali milsadeni 0.3 82.4 0.14 0.7 xoSanTxevi xoSanTxevi milsadeni 0.2 182.0 0.32 1.7

qvemo qarTlis regioni

dmanisi dmanisi milsadeni 2.2 20.0 0.3 2.0 Sida qarTlis raioni

TeZami TeZami milsadeni 1.5 48.0 0.6 2.5 ateni tana milsadeni 1.5 75.0 0.8 3.6 bobnevi tana milsadeni 1.2 40.0 0.4 1.8 biisi tana milsadeni 1.0 70.0 0.5 2.25 boSuri tana milsadeni 0.7 65.0 0.3 1.35 tursebi tana milsadeni 0.4 100.0 0.3 1.30 gagluani tana milsadeni 0.2 110.0 0.15 0.65

mcxeTa-TianeTis raioni

Cxeri Cxeri milsadeni 0.7 173.0 1.0 6.82 gergeTi baSi milsadeni 0.2 126.0 0.14 0.95 gaiboTeni Cxati milsadeni 0.2 263.0 0.43 2.93 tkarSeTii usaxelo milsadeni 0.2 186.0 0.24 1.64 xurtisi kesia milsadeni 0.6 115.0 0.47 3.20 mna mna milsadeni 1.0 107.0 0.75 5.10 axalcixe arTxmo milsadeni 0.9 37.2 0.23 1.57 pavliani qsani milsadeni 2.0 50.0 0.80 5.10 largvisi qsani milsadeni 4.0 20.4 0.67 5.00

guriis raioni

qadagauri pavlisRele milsadeni 0.2 68.0 0.1 0.69 ianeuli Uusaxelo milsadeni 0.1 126.0 0.57 3.93 yviriliswya

li yviriliswyali milsadeni 1.8 58.5 0.73 5.23

Cxakoura saTevznaeRele milsadeni 0.6 94.0 0.4 2.87 baxmaro baxviswyaki milsadeni 2.0 37.5 0.62 3.23 buqSieTi baxviswyaki milsadeni 1.1 49.0 0.38 1.98 askana oCxanura milsadeni 0.5 48.0 0.17 0.89 makvaneTi agi-daqva milsadeni 0.8 34.0 0.2 1.23



155

hesis

dasaxeleba mdinare derivaciis

tipi

wylis

xarji

(m3/s)

Hdawneva

(m)

nominaluri

simZlavre

(mgvt)

wliuri

generacia

(kvt.sT) samcxe-javaxeTis raioni

niali miraSxani milsadeni 1.0 160.0 1.00 6.5 gujareTi 1 gujareTi milsadeni 4.0 33.6 0.89 4.41 timoTesubani gujareTi milsadeni 3.0 24.8 0.49 2.38 waRveri gujareTi milsadeni 4.0 28.6 0.76 3.68 daba gujareTi milsadeni 4.0 30.6 0.81 3.86 bakuriani 1 bakurianiswyali milsadeni 0.4 66.0 0.19 0.76 bakuriani 2 bakurianiswyali milsadeni 0.4 85.8 0.24 1.07 patara cemi bakurianiswyali milsadeni 0.5 140.0 0.49 2.19 libani bakurianiswyali milsadeni 0.6 102.0 0.43 1.77 cemi bakurianiswyali milsadeni 0.6 112.0 0.47 2.07

raWa-leCxumis da qvemo svaneTis raioni

bobora bobora milsadeni 1.4 86.0 1.00 6.50 qveda qvedrula milsadeni 0.7 78.9 0.45 2.90 iri Waliswyali milsadeni 0.1 135.0 0.10 0.60 Wala Wala milsadeni 0.7 116.0 0.66 4.30 Corgi Wala milsadeni 0.6 88.0 0.43 2.80 nakieTi vaxaTwyali milsadeni 0.3 135.0 0.30 1.60 xoteura xoteura milsadeni 1.7 76.0 1.0 5.80 Wala zena milsadeni 1.2 36.5 0.35 1.90

AaWara

didvake kintriSi milsadeni 2.1 60.8 0.95 6.36 orbeza Caqviswyali gvirabi 2.0 47.5 0.68 4.84 afSila xeknara milsadeni 0.8 46.5 0.27 1.77 monastriswya

li

monastriswya

li milsadeni 0.5 103.9 0.34 2.33

meCxriswyali meCxriswyali milsadeni 0.5 98.4 0.35 2.40 boloko boloko milsadeni 1.2 96.0 0.86 6.14 nusreti boloko milsadeni 1.0 60.0 0.45 3.20 Carnali Carnali milsadeni 1.4 70.0 0.74 4.82 xulo mini diakoniZeebi milsadeni 0.5 144.4 0.50 4.00

sul saqarTveloSi 26.50 161.16

rogorc zemoT moyvanili cxrilidan Cans, axali hesebis mSenebloba

saqarTvelos TiTqmis yvela raionSia gaTvaliswinebuli. mniSvnelovania

aRiniSnos, rom mini hesebis mSeneblobis yvelaze didi perspeqtiva mTian

raionebSia (mcxeTa-TianeTSi, samcxe-javaxeTSi, raWa-leCxumSi da qvemo

svaneTSi, agreTve aWaraSi) romelTa eleqtromomarageba Zalian SezRudulia da



156

arasaimedo. agreTve arseboben mini da mikro hesebi, romlebic erTian qselSi

CarTulni ar arian da eleqtroenergias awodeben gadamcemi xazebisa da

gamanawilebeli qselebidan moSorebiT mdebare patara soflebs.

mini da mikro hesebis umravlesobas aqvs sakmarisi saangariSo wylis xarji (4-

6 Tve), mxolod zogierT maTgani aris pikuri (1 Tve) an sabaziso (11-12 Tve)

tipis. umetesoba saderivacio tipisaa. xarjebis Semcirebis mizniT saderivasio

milsadeni ideba mokirwyluli an mourkiwylavi gzebis gaswvriv.

am mini da mikro hesebis proeqtebis garda, 50 mgvt-mde simZlavris mcire

hesebis mSeneblobis didi potencialic arsebobs. 100-ze met proeqtSi es

potenciali 800 mgvt-mdea Sefasebuli.

qvemoT mocemulia mcire hesebis ruka:

grafiki 5-23. Mmcire hesebis ruka

mcire hesebis jgufSi gamoirceva Semdegi kaskadebi • neskras hesebis kaskadi (5 hesi) – 87,3 mgvt • CelTis hesebis kaskadi (5 hesi) – 13 mgvt

• baxviswyalis hesebis kaskadi (2 hesi) – 22,3 mgvt

• xramis hesebis kaskadi (3 hesi) – 125 mgvt

• gubazeulis hesebis kaskadi (4 hesi) – 26,9 mgvt

• Woroxis hesebis kaskadi (2 hesi) – 36,8 mgvt

• rionis hesebis kaskadi (2 hesi) – 63,6 mgvt

amJamad saqarTveloSi mimdinareobs ramodenime proeqti, romlis farglebSic

xdeba sxvadasxva zomis, axali, ekologiurad sufTa proeqtebis analizi, rogorebicaa:

• onis kaskadi (3 hesi) – 272 mgvt

• mtkvari hesi – 247 mgvt



157

• zestafoni hesi – 88 mgvt

• diRomi hesi – 20 mgvt

• foniWala hesi – 20 mgvt saqarTvelos hidropotencialis sidide Sefasebulia rogorc mniSvnelovani,

magram hidrogeneraciis konkretuli proeqtebis Sesaxeb arsebuli informacia

sakmaod mwiria. miuxedavad amisa, mcire da saSualo hidrosadgurebis SerCeuli

jgufebis ZiriTadi parametrebi Sefasda sxvadasxva kvlevebis monacemebze

dayrdnobiT([1] –[6]), romlebic saqarTvelos mTavrobisagan iqna miRebuli da konsultantis gamocdilebis safuZvelze. es parametrebi mocemulia cxrilSi

5.14.

ekologiuri zemoqmedeba ara mxolod saSualo da didi, aramed mcire hidrosadgurebis zemoqmedebac

garemoze TiToeuli obieqtisaTvis specifikuria da maTi dadebiTi Tu uaryofiTi ekologiuri Sedegebis zogadi Sefaseba Zalian Znelia.

SeiZleba CavTvaloT, rom garemoze zemoqmedebis potenciali saqarTvelos

mcire hesebis umravlesobisaTvis dabalia. unda gaviTvaliswinoT, rom

saqarTvelos mcire hesebis umravlesoba mTebSia ganlagebuli, amitom maT

SeiZleba hqondeT Semdegi ekologiuri Sedegebi: • aseTi hesebi Sedgeba mcire kaSxlisagan da grZeli saderivacio

gvirabisagan. wylis gamodinebis ekologiurad garantirebuli nakadis

kontrolis pirobebi Zalian gansxvavebulia, es TiTqmis SeuZlebelia.

amis gamo, mdinaris kalapotis grZel monakveTebze wylis done dabalia, an is sruliad damSralia.

• mdinareze aRmarTulma kaSxalma SeiZleba Seaferxos Tevzebis migracia

da qviriTis yra. am problemis gadaWris sul ramodemime gza arsebobs.

aqedan erTerTi “Tevzsataris” agebaa, romelic exmareba Tevzs mouaros

kaSxals, rodesac is qviriTis sayrelad mdinares aRma miyveba. es

gansakuTrebiT exeba im mdinareebs, sadac florisa da faunis zogierTi

endemiuri saxeobaa gavrcelebuli. • aseTi saxis sadgurebisaTvis saWiro ar aris didi teriroriis

datborva, rac saSualebas iZleva SevinarCunoT veluri buneba,

sacxovrebeli adgilebi an arqeologiuri mniSvnelobis teritoria. • saqarTveloSi, mdinaris dinebaze momuSave mcire sadgurebi, sadac

dinebis regulireba ar xdeba, Zalian arasasiamovno reJimSi imuSaveben,

wlis ganmavlobaSi mdinaris wylis xarjis uTanabrobis gamo. aseTi

saxis sadgurebisaTvis sakmaod Znelia yvelaze ufro mizanSewonili

mowyonilobis SerCeva, radganac wylis nakadis xangrZliobis diagrama araTanabaria, wylis done dabalia xangrZlivi periodebis manZilze da

maRalia 3-4 Tvis ganmavlobaSi.



158

ufro pozitiuri kuTxiT Tu SevxedavT, kaSxlis sedegad Seqmnili

rezervuarebi kargi dasasvenebeli adgilia; garda amisa, kaSxali wyaldidobis

controls uwyobs xels da amgvarad adgilobriv soflis meurneobasa da municipalitetebs problemebis Tavidan acilebaSi exmareba. 5.3.2. qari amJamad saqarTveloSi qaris ar aris qaris eleqtrosadgurebi ar aris., garda

zogierTi mcire 6 kvt blokebisa. amJamad am blokebis muSaobis pirobebi ucnobia.

Sedgenilia qveynis qaris atlasi. masze gamoyofilia 4 ZiriTadi zona, sadac

30 metris simaRleze qaris saSualo wliuri siCqare 6 m/sT-ze maRalia, 2

zona – sadac qaris siCqarea 5-6 m/sT.

am TvalsazrisiT saqarTveloSi yvelaze perspeqtiulia didi kavkasionis

maRalmTiani zona, md. mtkvaris xeoba, samxreT saqarTvelos maRlobi

(javaxeTi) da Savi zRvis sanapiros samxreTi nawili (cxrili 5.17). cxrili 5.17. saqarTveloSi qaris eleqtrosadgurebisaTvis yvelaze

perspeqtiuli adgilebi

didi kavkasioni qveynis centraluri nawilebi. Zalian

maRali potenciali sabueTis mTaze,

cxrawyaroSi da mamisonis uReltexilze.

md. mtkvris xeoba mcxeTasa da rusTavs Soris samxreT saqarTvelos

maRlobi (javaxeTi) faravnis tbis axlos

Savi zRvis sanapiros samxreTi

nawili qalaq foTis midamoebSi

wyaro: saqarTvelo – qaris atlasi, 2004.

> 6 m/s 4 - 6 m/s

2- 4 m/s

< 2 m/s



159

grafiki 5-24. qaris zonebi sxvadasxva saSualo wliuri siCqareebis moxedviT sabWoTa kavSiris “generaluri gegmaSi 2010 wlamde qaris energiis aTvisebis

Sesaxeb” (1989) mocemuli Sefasebis mixedviT miwis zedapiridan 30 metris

simaRleze qaris resursebis potencialia 83 teravat.sT/weliwadSi, rac

SeiZleba karg maCveneblad CaiTvalos. sruli datvirTvis saaTebis saSualo

wliuri raodenobaa 2,500 sT., rac Sedegad gvaZlevs 33,200 mgvt teqnikur

potencials.

bolo wlebis manZilze “qarenergos” qaris energiis samecniero centris

xelsewyobiT saqarTveloSi SemuSavda qaris energiis aTvisebis axali

proeqtebi: 40 mgvt qaris sadguri baTumis raionSi da 20 mgvt qaris sadguri

foTis raionSi. orive obieqti Savi zRvis sanapiros samxreT nawilSi mdebareobs. qaris energiis aTvisebis am ori proeqtis ganxorcieleba

gaTvaliswinebuli iyo CDM–is dafinansebiT da isini SemoTavazebul iqna

“klimaturi cvlilebebis aRmosavleTis qselis proeqtis” (Eastern Climate Change Network – ECCN, 1998-2002) mier, romelic xorcieldeboda

evrokavSiris komisiis “erToblivi Zalisxmevis programis” mier.

saqarTveloSi eleqtrogamanawilebeli kompaniis momaragebis doneze saWiro

qaris sadguris sidide savaraudod 0.10 mgvt-dan 2 mgvt-mde unda iyos, xolo

mcire jgufebis doneze eleqtromomaragebisaTvis – 30 mgvt. qaris energiis

gamoyenebisaTvis damaxasiaTebeli mniSvnelovani Tviseba isaa, rom igi wyvetadia

da simZlavris saSualo koeficienti meryeobs 15%-dan 40%-mde. simZlavris

koeficienti uSualod moqmedebs ekonomikur parametrebze, ris gamoc Zlieri

qarebis adgilas eleqtrosadguris ageba yvelaze rentabeluria. cxrilSi 5.18 naCvenebia 30 mgvt qaris eleqtrosadguris tipiuri

maxasiaTeblebi, rodesac centrSi, 50 metris simaRleze, qaris saSualo wliuri siCqare aris 8 m/sT. cxrili 5.18. qari – parametrebi da Rirebuleba (2003)

wyaro: saqarTvelo – qaris atlasi,



160

sadguris wminda simZlavre (mgvt) 30 simZlavris koeficienti (%) 25 – 35 ekonomikuri maCveneblebi kapitaluri Rirebuleba ($/kvt) 1,000 – 1,400 saeqspluatacio da teqmomsaxurebis

fiqsirebuli xarjebi ($/kvt -weli) 10.5

saeqspluatacio da teqmomsaxurebis cvladi xarjebi ($/mgvt.sT)

5

gaTanabrebuli Rirebuleba ($/mgvt.sT) 41 – 71 wyaro: [1] ekologiuri zemoqmedeba gamonabolqvis TvalsazrisiT qaris teqnologiebi ekologiurad sufTa

teqnologiebia. miuxedavad amisa, garemoze zemoqmedebas mainc aqvs adgili, rac

vizualur efeqtebs da frinvelTaTvis Seqmnil saSiSroebas ukavSirdeba. qaris teqnologiebi asaTviseblad saqarTveloSi yvelaze perspeqtiuli

adgilebia didi kavkasionis maRalmTiani raioni, md. mtkvaris xeoba, samxreT

saqarTvelos maRlobi (javaxeTi) da Savi zRvis sanapiros samxreTi nawili.

aRsaniSnavia, rom foTis midamoebSi qaris sadgurebis mSeneblobas unda

moveridoT, radganac es kolxeTis erovnuli parkis teritoriaa.



161

saqarTveloSi romelime yvelaze perspeqtiul adgilas qaris sadgurebis

mSeneblobamde saWiroa yovelmxrivi analizis gakeTeba ekologiuri Sedegebis

minimumamde dayvanis mizniT, romlebic SeiZleba iyos: • qaris turbinebis mier Seqmnili uaryofiTi vizualuri efeqti. qaris

turbinebis simaRle uaxlovdeba da aRemateba 100 metrs, xolo

maqsimaluri efeqturobis misaRwevadmaT aRmarTaven mTis qedis daswvriv

da topografiulad amaRlebul sxva adgilebze. turbinebis sxvadasxva

tipis, mwarmoeblis, feris da brunvis kombinaciam SeiZleba gaaZlieros

vizualuri efeqti. • frinvelebze zemoqmedeba, Tu qaris eleqtrosadguri ganlagebulia

adgilobrivi frinvelebis populaciis an gadamfreni frinvelebis

gadaadgilebis zonebSi. am orive Sedegis nawilobrivi Serbileba

SesaZlebelia adgilis swori SerCevis, ekologiuri kvlevis da dagegmvis procesSi sazogadoebis monawileobis gziT.

• vibracia da xmauri, romelic iqmneba infrabgeris zonaSi. es garemoeba

fenomeni uaryofiTad moqmedebs cocxal arsebebze. gareuli cxovelebi

aseTi sadgurebis mier Seqmnili xmauris zemoqmedebis zonaSi cxovroben.

am xmas adamianebi ver eguebian, radganac garkveuli sixSire, romelic adamians ar esmis, janmrTelobisaTvis sazianoa.

• arsebobs garkveuli mosazrebebi, romelTa Tanaxmadac qaris

teqnologiebi mTlad ganaxlebadi tipis wyaroebs ar ganekuTvnebian,

radganac maTi mSeneblobisaTvis Zalian ZviradRirebuli masalebi

gamoiyeneba (foladi, spilenZi da sxva Senadnobebi), romelTa

warmoebisaTvis didi raodenobiT pirveladi sawvavis moxmarebaa saWiro.

am argumentebSi naCvenebia, rom Tavisi saeqspluatacio vadis manZilze

qaris sadgurebi ver gamoimuSaveben im odenobis energiis, rac maTi

masalebis warmoebaze iqna daxarjuli. aseT pirobebSi, qaris sadgurebis

mier warmoebuli energia ekologiurad sufTa, ganaxlebad energiad ver

iqneba miCneuli. 5.3.3. saqarTvelos geoTermuli resursebi

saqarTvelo saSualo da dabali temperaturis (33 – 108 ºC) geoTermuli

wylebiT mdidari erTerTi qveyanaa. amJamad saqarTveloSi geoTermuli energia mxolod siTbos misawodeblad gamoiyeneba. saqarTveloSi arsebuli geoTermuli

wylis gansakuTrebuli Tvisebaa marilis dabali Semcveloba (1-3 gr/l) da WebSi, milsadenebsa da mowyobilobaze naleqs ar ikeTebs. dRemde gamoiyeneboda

mxolod Sadrevnis meTodi, xelmeore Catumbvis gareSe. amis gamo, zogierT

sabadoebSi orTqlis wneva daeca da nakadi Semcirda.

Teoriulad saqarTveloSi geoTermuli wylebis saSualebiT energiis

generaciis potenciali Sefasebulia rogorc 245-290 mgvt, xolo teqnikuri

potenciali – daaxloebiT 150 mgvt. am potencialis asimilacia

yovelwliurad 1.3 miliardi kvt.sT energiis an 110 000 toe energiis

dazogvis saSualebas iZleva.



162

saqarTvelos arsebuli 50 geoTermuli WaburRilebis umetesoba (ZiriTadad

ara-momqmedi) saSualo siRrmisaa da dabali temperaturis (40-60°C) mxolod sanitaruli miznebisaTvis gankuTvnili wyalmomomaragebis uzrunvelyofa

SeuZlia. gaTbobisaTvis an eleqtroenergiis generaciisaTvis maTi gamoyeneba

SeuZlebelia. 2000 wlis monacemebiT saqarTvelos energetikis seqtori

yoveldRiurad mxolod 2000m3 geoTermul wyals iyenebs, anu wliurad 730

000 m3-s ZiriTadad TbilisSi, saburTalos raionSi, cxeli wylis miwodebis mizniT. sxva sistemebi an dazianebulia an testirebis stadiazea. istoriulad,

geoTermuli Webis Tburi energia gamoiyeneboda saTburebSi, sacxovrebeli

ubnebis cxeli wyliT mosamarageblad da centraluri gaTbobis mcire

masStabis sistemebSi. geoTermul energiaze momuSave eleqtrosadgurebi

saqarTveloSi ar aris.

upirvelesi prioriteti unda mieniWos ori arsebuli Wis reabilitaciasa da

optimizacias. es Webia: saburTaloze (TblisSi) da zugdidSi (dasavleT

saqarTveloSi). Tbilisis maxloblad arsebuli lisis rezervuaris analizi

aCvenebs, rom SesaZlebelia warmoebis gazrda weliwadSi 1 milioni m3-dan 4

milion m3-mde. warmodgenili informaciis mixedviT igive SesaZleblobebia zugdidi-caiSis obieqtzec, sadac agreTve saWiro iqneba milebis sistemis

ZviradRirebuli saremonto samuSaoebis Catareba.

resursis aTviseba amJamad xdeba Sadrevnis meTodiT, rasac Tan sdevs

gamoyenebuli wylis mcire raodenobis Catumbva. amis Sedegad, zogierTi

resursebi Semcirda. am rezervuarebis srulad gamoyenebisaTvis saWiroa

sabadoebis menejmentis ganxorcieleba wylis xelmeore Catumbvis gziT.

ZiriTadi geoTermuli sabadoebi dasavleT saqarTveloSia (rezervuarebis

formaciebi zeda carculi periodis danawevrebuli karstuli kirqvaa danaleq

RrmulebSi) da samxreT-aRmosavleTSi (paleocenis–Sua eocenis

vulkanuri/qviSaqvebi nakecis sistemebSi) (ix. ruka naxazze 5-25).



163

grafiki 5-25. ZiriTadi geoTermuli wyaroebi saqarTveloSi [1]–is mixedviT aqamde qarTveli specialistebi iTvaliswinebdnen resursebis gamoyenebas

mxolod siTbos miwodebis mizniT da mxolod 2005 wels daigegma 0.5 mgvt.e

geoTermuli eleqtrosadguris mSenebloba [1].

cnobilia, rom rodesac wylis temperatura 90 ºC–ze maRalia, arsebobs

binaruli eleqtrosadgurebis meSveobiT eleqtroenergiis generaciis

SesaZlebloba. sainteresoa agreTve arsebuli sabadoebis potenciali

kogeneraciis TvalsazrisiT. magaliTad kindRi-oxureis sabadoze, sadac Tarmuli wylis temperatura udris 105 ºC–s, xolo mosalodneli mTliani

xarji - 360 kg/wm.-s, SesaZlebelia 4 mgvt.e binaruli eleqtrosadgurebis

aSeneba. am eleqtrosadgurebze gamoyenebuli wylis temperatura 80 ºC iqneba

da misi gamoyeneba SesaZlebelia siTbos misawodeblad. [1]–is mixedviT

saqarTveloSi kogeneraciis ramodenimesadguris simZlavrem SeiZleba jamSi Seadginos 15 mgvt.e.

qveda carcul formaciebSi maRali temperaturis (150 ºC-mde) geoTermuli

wyaroebis aRmoCenis SemTxvevaSi (rac uaxloes wlebSia mosalodneli) gaCndeba

binaruli geoTermuli eleqtrosadguris mSeneblobobis SesaZlebloba.

gavrcelebis farTo areali da sakmaod dabali mineralizacia (0.4-2.2 gr./l) xels uwyobs saqarTveloSi geoTermuli wyaroebis gamoyenebas energiis

generaciisaTvis, gansakuTrebiT cxeli wylis miwodebis mizniT.

eleqtroenergiis generaciis mizniT geoTermuli wyaroebis gamoyenebis

magaliTis saCveneblad, binaruli ciklis eleqtrosadguris saangariSo

parametrebi warmodgenilia cxrilSi 5-19.

1-gagra, 2-soxumi-dranda, 3-kindRi-oxurei, 4-zugdidi-caiSi-reCqi, 5-kvaloni, 6-menji-samtredia-vani, 7-Tbilisi, 8-ujarma, 9-wyaltubo, 10-varZia-naqalaqevi



164

mniSvnelovania aRiniSnos, rom geoTermuli sadgurebis kapitaluri xarjebi

SeiZleba Zalian gansxvavebuli iyos, radganac calkeuli Webis burRva SeiZleba xuT milion dolaramde dajdes da WaburRilebis ricxvi damokidebulia imaze,

Tu ra warmatebiT iqneba napovni geoTermuli wyali. cxrili 5-19. geoTermuli wyaroebi – parametrebi da xarjebi ( 2003) sadguris wminda simZlavre (mgvt) 4 simZlavris koeficienti (%) 90 ekonomikuri maCveneblebi kapitaluri Rirebuleba ($/kvt) 2,500 – 3,500 saeqspluatacio da teqmomsaxurebis

fiqsirebuli xarjebi ($/kvt -weli) 40 - 80

saeqspluatacio da teqmomsaxurebis

cvladi xarjebi ($/mgvt.sT) 1.5 - 4

gaTanabrebuli Rirebuleba ($/mgvt.sT) 40 – 60 SeniSvna: Sefaseba iTvaliswinebs binaruli ciklis geoTermuli sadguris

gamoyenebas. ekologiuri Sedegebi iseTi dabali mineralizaciis Webis SemTxvevaSic ki rogorc saqarTveloSia,

swori midgomis ararsebobis SemTxvevaSi, geoTermul wyalSi gaxsnili

mineralebi da saSiSi ara-kondensirebadi gazebi SeiZleba ekulogiurad

problematuri iyos (wylis ukan Catumbva bevr problemas xsnis). garemoze

zemoqmedebis minimumamde dasayvanad, geoTermul eleqtrosadgurebze

gamoyenebuli unda iyos gamonabolqvis kontrolis Tanamedrove teqnologiebi.

aseT SemTxvevaSi, am sadgurebidan gamonabolqvi wiaRiseul sawvavze momuSave

yvelaze sufTa sadgurebis CO2 gamonabolqvis 0.2%-ze da gogirdis orJangis gamonabolqvis 1%-ze naklebia.

wylis temperaturebi da debitebi gansakuTrebiT kargia afxazeTSi, kolxeTis

dablobze da Tbilisis maxloblad. vinaidan am geoTermul wyaroTa umetesoba

mdidaria aqtiuri elementebiT, maTi gamoyeneba meorad damuSavebas saWiroebs,

rac ekonomikur Rirebulebas amcirebs. ufro metic, Tu geoTermuli wyali

srulad gamoyenebuli ar aris, Cndeba mezobeli mdinareebis dabinZurebis

saSiSroeba, garda im SemTxvevebisa, rodesac wyali ukan itumbeba, rac sistemas

aZvirebs. aRniSnuli faqtorebi, agreTve soflis meurneobisa da

sayofacxovrebo miznebisaTvis energiaze moTxovnilebis sezonuroba da

zogierTi Wis dabali warmadoba da cudi mdgomareoba iwveven imas, rom geoTermuli energiis wili qveynis mTlian energetikul balabsSi Zalian

dabalia: erTi procentis mxolod ramodenime meaTeds Seadgens. [1] - g.BbuaCiZe, Oo. vardigoreli, n. cercvaZe. ganaxlebuli monacemeni saqarTvelos Sesaxeb. moxsenebebi. msoflio geoTermuli kongresi 2000, tokio



165

(Country Update from Georgia. Proceedings World Geothermal Congress 2000, Tokyo, 2000). [2] - A Strategic Plan for the Development of European Geothermal Sector. Blue Book on Geothermal Resources, European Communities, 1999.



166

5.3.4. biomasis resursebi saqarTveloSi

aq mocemuli ar aris informacia saqarTveloSi biomasis sawyvavis gamoyenebiT

eleqtroenergiis generaciis ukve ganxorcielebuli proeqtebis Sesaxeb.

cxrilSi naCvenebia saqarTveloSi arsebuli biomasis mTliani resursi

(monacemebi saqarTvelos biomasis mTliani resursis Sesaxeb, 2002).

biomass resursis tipi MmTliani warmoeba warmoebis

intensiuroba

pirveladi mosavlis warmoeba, tona

(saSualod 1999-2001, tona)

(tona/1000 heqtari)

mTliani pirveladi mosavali

(ranJireba) 6,106,847 (21) 876 (20)

pirveli 10 pirveladi

mosavali

furaJis produqtebi (Sereuli) 4,066,667 583

kartifili 375,120 54 simindi 312,134 45 xorbali 207,160 30 yurZeni 203,333 29 pamidori 171,667 25 kombosto 115,667 17 vaSli 97,891 14 sazamTro 86,067 12 forToxali 42,667 6 Sinauri cxovelebi, raodenoba (raodenoba) (raodenoba / 1000

heqtari) rqosani pirutyvi 1,086,500 156 Sinauri frinvelebi 8,356,000 1,199 Rorebi 388,490 56 Sinauri cxovelebis

eqvivalenturi erTeuli 1,325,456 190

tyis produqtebi, m3 (saSualod 1999-2000, m3) (m3/1000 heqtari) sawvavi SeSa NA NA tyis narCeni produqtebi NA NA saqarTvelos tyeebis ganaxlebis saSualo saangariSo parametria 1.82 m3

/weliwadSi 1 heqtarze da tyis mTliani rezervia daaxloebiT 380 milioni m3,

rac energetikasa da mreqvelobaSi yovelwliurad 3-5 milioni m3-is moWrili

xis da narCenebis gamoyenebis saSualebas iZleva. amave dros gasaTvaliswinebelia, rom tyeebis ZiriTadi nawili ganlagebulia mTis

ferdobebze da maTi Setana mTliani moxmarebis balansSi mizanSewonili ar

aris ekologiuri katastrofis maRali riskis gamo, radganac es masStabur

erozias da mewyers gamoiwvevs.



167

biomasisa da narCenebis energetikuli gamoyenebis potencialis Sefaseba,

romelic EEC saqarTvelom evrokavSirSi SemuSavebuli meTodologiebisa da teqnologiebis gamoyenebiT ganaxorciela gviCvenebs, rom qveynis teqnikuri

energiis mTliani potenciali udris daaxloebiT 400 000 toe (tona energia) weliwadSi, Tumca arsebobs mniSvnelovani saSiSroeba, rom es cifri

sinamdvileSi mniSvnelovnad ufro maRalia amJamadac ki, rodesac xetyis

ukanono Wris gasakontroleblad mkacri administratiuli zomebi xorcieldeba. garda amisa, saimedo statistikuri monacemebis ararseboba

kvlavac problemad rCeba da abrkolebs mniSvnelovani dargis ganviTarebas,

rogoricaa energiis adgilobrivi wyaroebis aTviseba.

garda amisa, biomasisa da narCenebis gamoyeneba SeiZleba energiis dazogvis

mizniT. anaerobuli duRilis Sedegad 1 tona nakelidan 100 m3 biogazis miReba SeiZleba, xolo Tanmdevi produqti SeiZleba gamoyenebul iqnas rogorc

maRali xarisxis sasuqi (Tumca sasuqis raodenoba Semcirdeba nakelis

Tavdapirvel moiculobasTan SedarebiT). am variantis nakli isaa, rom

saqarTveloSi, sadac mineraluri sasuqebis raodenoba sakmarisi ar aris, ufro

racionaluri iqneboda nakelis gamoyeneba organul sasuqad da ara energiis wyarod. ufro metic, zamTarSi, rodesac energiis deficiti mwvavea, saWiro

xdeba biogazis danadgarebisaTvis rezervuaris gaTboba, rom duRilis procesi

daCqardes, ris gamoc es danadgarebi Tavisi warmoebuli energiis 30-50%-s

moixmaren.

miaxloebiTi SefasebiT, biomasisa da narCenebis ekonomiurad gamarTlebuli

energetikuli potenciali Seadgens daaxloebiT 130-150 aTas tona navTobis eqvivalents (toe), im SemTxvevaSi, Tu mokle da saSualovadian periodSi

xelmisawvdomi iqneba teqnikuri potencialis 25-40%.

bio-resursebs Soris gaTvaliswinebuli unda iyos soflis meurneobis narCen

produqtebze momuSave biogazis sadgurebis gamoyenebis SesaZleblobac. amJamad

saqarTveloSi ukve ramodenime aTeuli biogazis danadgari muSaobs. maTi

simZlavre sakmarisia rom ojaxi sawvaviT maragdebodes mTeli wlis

ganmavlobaSi.

eleqtroenergiis generaciis mizniT biomasis gamoyenebis magaliTis

saCveneblad, cxrilSi 5.20 warmodgenilia xetyis narCenebze momuSave

eleqtrosadguris saangariSo parametrebi. aRsaniSnavia, rom monacemebi am

regionisaTvis identificirebuli proeqtebis Sesaxeb xelmisawvromi ar aris.

cxrili 5.20. biomasa – parametrebi da Rirebuleba (2003) sadguris wminda simZlavre (mgvt) 30 sdguris wminda Tburi koeficienti (Btu/kvt.sT)

14,500

simZlavris koeficienti (%) 70-90 ekonomikuri maCveneblebi



168

kapitaluri Rirebuleba ($/kvt) 2,000 – 2,500 saeqspluatacio da teqmomsaxurebis

fiqsirebuli xarjebi ($/kvt -weli) 60

saeqspluatacio da teqmomsaxurebis

cvladi xarjebi ($/mgvt.sT) 8

gaTanabrebuli Rirebuleba $2/ milioni

Btu–s SemTxvevaSi, sawvavis Rirebuleba

($/mgvt.sT)

83 – 100

gaTanabrebuli Rirebuleba $0/milioni Btu–s SemTxvevaSi, sawvavis Rirebuleba

($/mgvt.sT)

44 - 61

ekologiuri zemoqmedeba wiaRiseul sawvavze momuSave sadguren\bis msgavsad biomasis sawvavze momuSave

sadgurebs garkveulwilad aqvT gamonabolqvTan dakavSirebuli problemebi. am

danadgarebidan atosferoSi gamoiyofa CO2, azotmJavebi, sxvadasxva nawilakebi

da nivTierebebi, romlebic sawvavis wvis Tanmdev damabinZurebel nivTierebebs

warmoadgenen. biomasis ciklis gaTvaliswinebiT (kvlavwarmoqmnis CaTvliT), es

gamonabolqvi, gansakuTrebiT CO2-is gamofrqveva, gacilebiT ufro dabalia, vidre wiaRiseuli sawvavis SemTxvevaSi. ekologiuri TvalsazrisiT biomasis

wvis kidev erTi dadebiTi momentia is, rom mcirdeba nagavsayreli ormoebis da

sxva saxis nagansayrelebis teritoria, romelic winaaRmdeg SemTxvevaSi

sasargeblo teritoriis nawils daikavebda.

anaerobuli bioreaqtors mravali sxva dadebiTi ekologiuri Sedegebi moaqvs:

1. uzrunvelyofen nakelisa da sxva organuli narCenebis lokalizaciis

sistemas; 2. xsnian sunis problemas; 3. amcireben haerze nakelis xrwnis

Sedegad gamoyofili meTanis moculobas; 4. nakelSi arsebuli azoti

gardaiqmneba amiakad, romelic ufro advilad gardaiqmneba mcenareebis mier

vidre azoti. Sesabamisad, niadagi azotis Warb rodenobas aRar Seicavs, rasac

adgili eqneboda miwaze mofenili nakelis SemTxvevaSi; dabolos 5. energiis

generaciis dros xdeba wiaRiseuli sawvavis Canacvleba biogaziT.

nagavsayrelebSi warmoqmnili gazis wvis dros, iseve rogorc TiTqmis yvela sxva saxis sawvavis wvis SemTxvevaSi, gamoiyofa garemos damabinZurebeli

novTierebebis garkveuli odenoba. miuxedavad amisa, mTlianobaSi generaciis

sistemebSi nagavsayrelebis gazis gamoyeneba dadebiTad fasdeba garemos dacvis

specialistebis mier. es imiTaa gamowveuli, rom winaaRmdeg SemTxvevaSi

nagavsayrelis gazi atmosferoSi gamoiyofoda, rac “saTburis efeqts” qmnis meTanis Semcvelobis gamo. am gazis Segrovebisa da meTanis naxSirorJangad

gardaqmnis gziT mcirdeba “saTburis efeqtis” mqone gazebis moculoba.



169

5.3.5. mzis energiis resursebi

amJamad saqarTveloSi mzis energia sakmaod cudadaa aTvisebuli. aRsaniSnavia

mxolod brtyeli koleqtorebis da maTi saSualebiT wylis gaTbobis

sistemebis gamoyeneba. miuxedavad amisa, dabali gadaxdisunarianobis gamo maTze

moTxovnileba dabalia da energiis warmoebis moculobebi mcire.

saqarTvelos geografiuli mdebareobis gaTvaliswinebiT, mzis radiaciis done

da xangrZlioba Zalian maRali da xangrZlivia. qveynis umetes raionebSi mziani

periodebis xangrZlioba 250-dan 280 dRemdea, rac, dRis xangrZliobis

gaTvaliswinebiT, weliwadSi daaxloebiT 1900-2200 saaTs udris. mzis

energiis aTvisebis potencialis maCveneblebi warmodgenilia cxrilebSi 5.21 da

5.22 Tbilisisa (dedaqalaqi) da soxumisaTvis. cxrili 5.21. mzis radiaciis mTliani Tviuri da wliuri maCvenebeli horizontalur sibrtyeze, mj/m2 adgilis

dasaxeleba I II III IV V VI VII VII IX X XI XII wliuri

Tbilisi 178 235 382 487 621 679 703 628 468 331 186 150 5048 soxumi 186 227 385 459 629 705 706 626 481 335 202 148 5089 cxrili 5.22. mzis pirdapiri radiaciis mTliani Tviuri da wliuri

maCvenebeli normalur sibrtyeze mzis sxivebis mimarT, mj/m2 adgilis

dasaxeleba I II III IV V VI VII VII IX X XI XII wliuri

Tbilisi 209 238 336 410 514 626 631 619 494 401 230 197 4905 soxumi 255 235 375 381 509 595 565 551 504 410 280 206 4866 5.21 da 5.22 cxrilebSi moyvanili monacemebi aRebulia [1]–dan da warmoadgenen mravalwliani dakvirvebebis gasaSualoebul sidideebs.

5.21 da 5.22 cxrilebSi moyvanili monacemebi Zalian tipiuria saqarTvelos

teritoriis udidesi nawilisaTvis. miuxedavad amisa, qveynis samxreT-dasavleT

nawilSi, kerZod aWaraSi (baTumSi) mzis energiis aTvisebis potenciali

gacilebiT ufro dabalia. rTuli mTiani reliefi agreTve Zalian moqmedebs mzis energiis potencialis sidideze. amave dros, TiTqmis SeuZlebelia

romelime iseTi zonis gamoyofa, sadac es potenciali 5.21 da 5.22 cxrilebSi

moyvanil monacemebze ufro maRali iqneboda.

Sefasebis mixedviT, saqarTveloSi mzis energiis mTliani Teoriuli

potenciali weliwadSi daaxloebiT 108 mgvt.sT-s udris, rac weliwadSi daaxloebiT 34 miliardi tona eqvivalenturi sawvavia.

mzis energiis gamoyenebis gamocdileba gviCvenebs, rom misi transformireba

eleqtroenergiad arc ekonomikuri da arc energetikuli TvalsazrisiT

mizanSewonili ar aris. miuxedavad amisa, mzis energiis Tbur energiad gardaqmna mzis koleqtorebis gamoyenebiT (wylis gaTboba) Zalian xelsayrelia.



170

mosalodnelia, rom momavali 10 wlis ganmavlobaSi dabali potencialis

Tburi datvirTvis 5% mzis energiis xarjze iqneba dakmayofilebuli, rac

garkveuli Sveba iqneba eleqtrosistemisaTvis. saSualovadian periodSi mzis energiis moxmareba SeiZleba mniSvnelovnad gaizardos sacxovrebel korpusebSi,

soflis meurneobaSi, sakvebis gadamuSavebaSi, xis masalis gaSrobaSi da a.S.

zogadad mzis energias grZelvadian periodSi kargi perspeqtiva aqvs

mniSvnelovani wvlili Seitanos qveynis energetikul balansSi, magram amJamad fotoelementebiT warmoebuli eleqtroenergia jer kidev metismetad Zviria,

rom saqarTveloSi farTo gamoyeneba hpovos. Sesabamisad, mzis energiis

teqnologiebis aTvisebis stimuli ar arsebobs.

fiqsirebuli daxrilobis mqone erTi kristaluri danadgaris zogadi

maxasiaTeblebi mocemulia cxrilSi 5.23. cxrili 5.23. mzis elementebi – parametrebi da Rirebuleba (2003) sadguris wminda simZlavre (mgvt) 1.5 simZlavris koeficienti (%) 20 – 22 ekonomikuri maCveneblebi kapitaluri Rirebuleba ($/kvt) 7,000 – 9,000 saeqspluatacio da teqmomsaxurebis

fiqsirebuli xarjebi ($/kvt -weli) 5.7 – 8.2

saeqspluatacio da teqmomsaxurebis cvladi xarjebi ($/mgvt.sT)

0.5 – 1.5

gaTanabrebuli Rirebuleba ($/mgvt.sT) 330 – 470 ekologiuri Sedegebi mzis elementebis erTerTi yvelaze Zlieri mxare isaa, rom damontaJebis Semdeg isini garemos faqtiurad ar abinZureben. miuxedavad amisa, mzis elementebis warmoebis dros gamoiyofa mZime metalebi, rac saTanado zedamxedvelobisa da kontrolis gareSe SeiZleba mavne iyos. tradiciul teqnologiebTan SedarebiT es ekologiuri zemoqmedeba umniSvneloa. [1] – samecniero cnobari ssrk-s klimatis Sesaxeb, “hidrometeoizdat”, l., me-

15 gamocema, 1990. 5.3.6. ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis winaswari Sefaseba

xelmisawvdomi teqnikuri potencialis, teqnologiis ganviTarebis donis da saangariSo kapitaluri xarjebis Sefasebis safuZvelze moxda ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis Sefaseba maTi potenciuri sargeblianobasa da Rirebulebis Tanafardobis safuZvelze. es Sedegebi gamoyenebul iqna rogorc ganaxlebadi



171

teqnologiebis iseTi samagaliTo proeqtebis SesamuSaveblad, romelTa ganxorcielebac SesaZlebelia 2021 wlamde periodSi. am analizSi Setanili iyo yvela ganaxlebadi wyaro, mzis fotoelementebis garda. danarTSi aRwerili meTodologiis safuZvelze, ganaxlebadi teqnologiebis yvela potenciur proeqts, romelic SeiZleba saqarTveloSi ganxorcielebuliyo, mieniWa garkveuli xarisxi - . gamoangariSebul iqna proeqtebis TiToeuli jgufis rigiTobis xarisxi (RI), risTvisac mimdinare Rirebulebisa da mosalodneli sargebelis Sefardeba gayofil iqna xarjebze. sargebelis gamoangariSeba moxda eleqtroenergiis garantirebuli generaciisa da meoradi energiis jamisa da saimedo simZlavris safuZvelze. xarjebi Sefasda rogorc sainvesticio xarjebs plus eqspluataciisa da teqmomsaxurebis xarjebis mimdinare Rirebuleba. Sedegebi warmodgenilia cxrilSi 5.24.



172

cxrili 5.24. ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis rigiTobis Sefasebis

Sedegebi

sadguris

dasaxeleba dadgmuli

simZlavre saimedo

simZlavre sadguris

koeficienti

saSualo

wliuri

generacia

wliuri

generacia

gvalvian

wels kapitalur

i xarjebi

sadguris

saeqsplua

tacio

vada RI=B/C

(mgvt) (mgvt) (%) (gvt.sT) (gvt.sT) aSS$/ kvt. wlebi

mcire, 10 mgvt-ze

naklebi 10 9 50 44 31 3000 40 0.63

mcire,

10-dan 50 mgvt.-mde

25 23 45 99 69 2700 40 0.65

saSualo

50 - 100 mgvt 75 68 45 296 207 2500 40 0.71

qari 30 0 35 92 92 1600 25 0.56 geoTermuli 15 14 90 118 118 3500 25 0.65 biomasa 10 9 70 61 61 3000 25 0.63 xudoni 638 638 24 1328 1009 947 50 1.56 namaxvanis

kaskadi 450 450 40 1568 1192 1424 50 1.31

faravani 123 123 41 440 334 919 50 2.06 zemoT moyvanili cxrilidan Cans, rom didi hesebis rigiTobis maCvenebeli

yvelaze maRalia, xolo qaris eleqtrosadgurebisa – yvelaze dabali. es

imiTaa gamowveuli, rom rigiTobis Sefasebis dros gaTvaliswinebulia ara

mxolod generaciiT gamowveuli efeqtebi, aramed simZlavreze damokidebuli

efeqtebic (Semosavlebi), rac qaris sadgurebis SemTxvevaSi ugulebelyofilia.

geoTermuli da biomasis wyaroebis SemTxvevaSi rigiTobis indeqsi igive

donezea, rac mcire hesebis SemTxvevaSi, radganac am sadgurebis simZlavris

koeficienti maRalia, magram kapitaluri xarjebic maRalia. miuxedavad amisa,

imis gamo rom saqarTveloSi geoTermuli da biomasis wyaroebis gamoyenebiT

eleqtroenergiis generacia jerjerobiT dRis wesrigSi ar dgas da rom

saangariSo teqnikuri potenciali sakmaod dabalia (15 mgvte da 10 mgvte), es

resursebi Setanili ar aris ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtSi.

garda amisa, saSualo sididis (50 da 100 mgvt) hesebis proeqtebi SeiZleba

ganxilul iqnas rogorc “ara-mcire” (aq ar Sedis wyalsacavis armqone, dabali dawnevis sadgurebi, romelic mcire zemoqmedebas axdenen gaermoze). maTi

parametrebi Zalian specifikuria yvela calke aRebuli obieqtisaTvis, ris

gamoc maTi jgufuri analizi SeuZlebelia. amrigad es kategoriac gamoiricxa

ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtebis ricxvidan. yvelaferi zemoTqmulis gaTvaliswinebiT, ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo

proeqti moicavs 10 mgvt-ze dabali simZlavris mcire hesebs, 10-dan 50 mgvt-

mde mcire hesebs da qaris eleqtrosadgurebs. ganaxlebadi wyarebis tipebis

mixedviT navaraudevia eleqtrosadguris Semdegi simZlavreebi:

• 10 mgvt-ze dabali simZlavris mcire hesebi – 5 mgvt



173

• 10-dan 50 mgvt-mde mcire hesebi – 25 mgvt

• qaris eleqtrosadgurebi – 30 mgvt, erTi agregatis simZlavre

1.5. amis garda, ganaxlebadi energiis wyaroebis mTliani simZlavre, romlis

aTvisebac SesaZlebelia 2021 wlamde, Sefasda rogorc 495 mgvt, imis

gaTvaliswinebiT, rom wlis ganmavlobaSi maTi gamoyenebis maCveneblebi iqneba

Semdegi: 2011-2015 ww. periodi

ganaxlebadi

wyaro

10 mgvt-ze

dabali

simZlavris

mcire

hesebi

10-dan 50

mgvt-mde

mcire

hesebi

qaris

eleqtrosadgurebi

ganaxlebadi

teqnologiis

samagaliTo

proeqti

proeqtebis

raodenoba periodis

manZilze

10 5 1

mTliani

simZlavre

periodis

manZilze

50 mgvt 125 mgvt 45 mgvt 220 mgvt

proeqtebis

raodenoba

weliwadSi 2 1 6 agregati

simZlavris namati

weliwadSi 10 mgvt 25 mgvt 9 mgvt 44 mgvt

sadguris

saangariSo

koeficienti 50 %sT 45 % 35 % 44 %

kapitaluri

xarjebi 3000 $/kvt 2700 $/kvt 1600 $/kvt 2543 $/kvt

2015-2021 ww. periodi

ganaxlebadi

wyaro

10 mgvt-ze

dabali

simZlavris

mcire hesebi

10-dan 50

mgvt-mde

mcire

hesebi

qaris

eleqtrosadgurebi

ganaxlebadi

teqnologiis

samagaliTo

proeqti proeqtebis

raodenoba

periodis

manZilze

15 5 2

mTliani

simZlavre

periodis




174

manZilze

proeqtebis

raodenoba

weliwadSi 3 1 10 agregati

simZlavris

namati


sadguris saangariSo

koeficienti 50 % 45 % 35 % 44 %

kapitaluri


ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtis kapitaluri xarjebi ganisazRvra samagaliTo proeqtSi Setanili proeqtebis xarjebis safuZvelze,

ris Sedegadac miRebul iqna Semdegi: • ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtma, romelic 2011-2015

wlebisaa dagegmili, unda uzrunvelyos 44 mgvt/w., 170 gvt.sT

saSualo wliuri generacia da 2543 US$/kvt saSualo Sewonili

kapitaluri xarjebi. • ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtma, romelic 2015-2020

wlebisaa dagegmili, unda uzrunvelyos 55 mgvt/w., 210 gvt.sT

saSualo wliuri generacia da 2482US$/kvt saSualo Sewonili

kapitaluri xarjebi. umciresi danaxarjebiT energetikis ganviTarebis dagegmvis dros, ganaxlebadi

teqnologiis samagaliTo proeqtis Tviuri generacia hesebisaTvis gamisazRvra

xudonhesis wliuri generaciis Tviur ganawilebaze dayrdnobiT, xolo qaris

sadgurebisaTvis – wrfivi Tviuri ganawilebis safuZvelze, rac neCvenebia

cxrilSi 5. 25.

cxrili 5.25 ganaxlebadi teqnologiis samagaliTo proeqtis Tviuri generacia MTviuri

generacia

(gvt.sT)

2011-2015 ww. ganaxlebadi

teqnologiis

samagaliTo proeqti

2015-2021 ww. ganaxlebadi

teqnologiis

samagaliTo proeqti ianvari 12.3 15.2 Tebervali 8.5 10.5 marti 9.6 11.8 aprili 13.1 16.2 maisi 21.8 27.0 ivnisi 23.1 28.5 ivlisi 23.1 28.5 agvisto 14.3 17.7 seqtemberi 13.1 16.2



175

oqtomberi 7.5 9.3 noemberi 10.9 13.5 dekemberi 12.7 15.7 Awliuri 170 210 Tu am midgomas gamoviyenebT, 2015 wels saqarTvelos eleqtroenergiis mTlian

balansSi ganaxlebadi energiis wyaroebis wili, qaris sadgurebis monawileobis

SemTxvevaSi, iqneba 8% da 10 mgvt-ze dabali simZlavris mcire hesebis monawileobis SemTxvevaSi - 3.5 %. 2021 wlamde periodSi es wili savaraudod

iqneba 15% qaris sadgurebis monawileobis SemTxvevaSi da 7% - 10 mgvt-ze

dabali simZlavris mcire hesebis monawileobis SemTxvevaSi. igulisxmeba, rom

ganviTarebis aseTi alternatiuli gza SesaZlebelia im SemTxvevaSi, Tu

mTavroba SemoiRebs Zlier mastimulirebel meqanizmebs da xels Seuwyobs

momavalSi ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebas eleqtroenergiis generaciis

mizniT.

ganaxlebadi energiis wyaroebis aTvisebis gamovlenili samagaliTo proeqtebi

gamoyenebuli iyo umciresi danaxarjebiT energetikis ganviTarebis dagegmvis

dros, rac aRwerilia me-6 TavSi.



176

6. generaciis ganviTarebis gegmebi

momavali ganviTarebis gegmebi ganisazRvra eleqtroenergiaze moTxovnilebis

sami sxvadasxva variantisaTvis, arsebuli da axali hesebisa da Tbosadgurebis

zemoxsenebul maxasiaTeblebze dayrdnobiT da dagegmvis mizniT gakeTebuli

daSvebebisa da kriteriumebis safuZvelze.

qvemoT moyvanil 6.1 cxrilSi naCvenebia yvela gaanalizebuli scenari. igi

Seicavs monacemebs moTxovnilebis prognozis, gazis fasis prognozis, eleqtroenergiis importis da hesebis SerCevis meTodis Sesaxeb.

alternatiuli variantebis analizis dros, ganviTarebis programaSi hesebis

Setana moxda sxvadasxva midgomebis gamoyenebiT, dawyebuli sruliad

“Tavisufali” SerCeviTY(am SemTxvevaSi WASP modeli arCevans akeTebs

ekonomikuri mosazrebebidan da sxva moTTxovnilebebidan gamomdinare) damTavrebuli zogierTi an yvela proeqtis “iZulebiTi” SerCeviT (am

SemTxvevaSi programiT mosargeble piri uTiTebs, Tu romeli proeqti unda

iyos Setanili ganviTarebis programaSi). cxrili 6.1. SesaZloLscenarebi

scenari datvirTvis prognozi

gazis

fasis

prognozi

Eeleqtroe

nergiis

importi

hesebis SerCeva

sabaziso saprognozo moTxovnileba

sabaziso

scenari SezRuduli importi

sabaziso saSualo ara

yvela

“Tavisufali”

SerCeviT

alternativa 1

gnaxlebadi wyaroebi sabaziso saSualo ara

prioriteti

eniWebaT ganaxlebad

teqnologiebs Priority for

alternativa 2 importi sabaziso saSualo diax

yvela “iZulebiTi”

SerCeviT alternativa 3 mxolod gazi sabaziso saSualo ara hesebis gareSe

alternativa 4 mxolod xudonhesi sabaziso saSualo ara

xudonhesi

“iZulebiTi”

SerCeviT

alternativa 5 mxolod namaxvanis

kaskadi sabaziso saSualo ara

namaxvanis

kaskadi

“iZulebiTi”

SerCeviT



177

scenari datvirTvis

prognozi

gazis

fasis

prognozi

Eeleqtroe

nergiis

importi

hesebis SerCeva

alternativa 6 mxolod naxSiri sabaziso saSualo ara hesebis gareSe

alternativa 7 Tbosadgurebi da

hesebi sabaziso maRali ara

yvela

“Tavisufali”

SerCeviT alternativa 8 Tbosadgurebi da

hesebi sabaziso dabali ara

yvela

“Tavisufali”

SerCeviT maRali saprognozo moTxovnileba (HDF)

sabaziso

scenari HDF SezRuduli importi

dabali saSualo ara

yvela

“Tavisufali” SerCeviT

alternativa 2 HDF importi dabali saSualo diax

yvela iZulebiTi

SerCeviT

dabali saprognozo moTxovnileba (LDF) sabaziso

scenari LDF SezRuduli importi

maRali saSualo ara

yvela

“Tavisufali”

SerCeviT alternativa 2 LDF importis

alternativa maRali saSualo diax

yvela

iZulebiTi

SerCeviT

analizi ZiriTadad Sesrulda sabaziso saprognozo moTxovnilebisaTvis, xolo

sensitiurobis analizi gakeTda dabali da maRali saprognozo moTxovnilebisaTvis. mosalodneli saprognozo datvirTvebi warmodgenilia

cxrilebSi 6.2 da 6.3.



178

cxrili 6.2. Awliuri pikuri datvirTvis prognozi (mgvt)

2007 w. 2015 w. 2021 w.

sabaziso

saprognozo

moTxovnileba 1591 2025 2392

maRali

saprognozo moTxovnileba

1591 2351 3150

dabali

saprognozo


saSualo wliuri zrdis koeficientia 3% sabaziso saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi, 5% - maRali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi da 2.5% -

dabali maRali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi. cxrili 6.3. Aenergiis wliuri prognozi (gvt.sT)

Y2007 w. Y2015 w. Y2021 w.

sabaziso

saprognozo moTxovnileba

8167 10395 12279

maRali

saprognozo


dabali

saprognozo


2021 wlisaTvis energiaze wliuri maRali saprognozo moTxovnileba sabaziso

moTxovnilebasTan SedarebiT 32%-iT ufro maRalia, xolo dabali saprognozo

moTxovnileba - 6%-iT dabali.

6.1. dagegmvisas gamoyenebuli ZiriTadi daSvebebi da kriteriumebi

proeqtis sawyis stadiaze SeTanxmebuli iyo, rom WASP IV kompiuteruli

programis paketi gamoyenebuli iqneba minimaluri danaxarjebiT generaciis

sistemis ganviTarebis saSualo/grZelvadiani gegmis SemuSavebisas, sistemis

ganviTarebis sxvadasxva scenarebis gaTvaliswinebiT. amisaTvis saWiro gaxda

ramodenime damatebiTi daSvebis da kriteriumis miReba.

konsultantis gamocdilebaze da saqarTvelos energosistemis Sesaxeb codnaze

dayrdnobiT, sistemis ganviTarebis gegmaze muSaobis procesSi miRebul iqna

Semdegi daSvebebi da kriteriumebi:

• dagegmvis periodia 2007 wlis 1 ianvridan 2021 wlis 31 dekembramde.



179

• yvela xarjebi ganisazRvra 2007 wlis 1 ianvrisaTvis arsebul fasebze

dayrdnobiT, inflaciis gaTvaliswinebis gareSe.

• analizi gakeTda aSS dolarebSi, gacvlis kursiT 1 aSS $ – 1.67 lari,

xolo evrosa da aSS dolars Soris Tanafardobis koeficienti - 0.752.

• sabaziso realur diskontirebis normad navaraudevia 10%, diskontireba gakeTda 2007 wlis 1 ianvramde;

• navaraudevia, rom hidrosadgurebis ekonomikurad sasargeblo

saeqspluatacio vada iqneba 50 weli;

• Tbosadgurebis agregatebis ekonomikurad sasargeblo saeqspluatacio

vada iqneba:

o kombinirebuli ciklis gazis turbina (CCGT) - 25 weli o OCGT 20 weli o CHP 25 weli

• generaciis sistemis gafarToebis saboloo gegmis ganisazRvrisas

mxedvelobaSi iyo miRebuli sistemis mier saimedo eleqtromomaragebis

aucilebloba. sistemis gaTiSvis albaTobaa (LOLP) erTi dRe weliwadSi. amis Sedegad viRebT Sesadar sarezervo marJas sistemis ganviTarebis

saboloo gegmisaTvis;

• mocemul kvlevaSi miuwodebeli energiis (ENS) Rirebulebad aRebulia

0.57$/kvt.sT, rac 10-jer aRemateba Tbosadgurebis yvelaze maRal

tarifs).

• saqarTvelodan eleqtroenergiis eqsportis saSualo fasi navaraudevia 35 $/mgvt.sT, da

• eleqtroenergiis importis saSualo fasi navaraudevia 35 $/mgvt.sT.

6.2. sabaziso saprognozo moTxovnileba

sabaziso scenari saqarTvelos energosistemis momavali ganviTareba didadaa damokidebuli imaze

Tu ra daSveba iqneba gakeTebuli eleqtroenergiis importTan mimarTebaSi,

gansakuTrebiT import-eqsportis grZelvadiani kavSirebis ararsebobis

gaTvaliswinebiT. Cveulebriv dagegmvis dros upirveles yovlisa eyrdnobian im

mosazrebas, rom energosistemas qveynis mTliani moTxovnilebis dakmayofileba

damoukideblad unda SeeZlos. es principi gaTvaliswinebuli iyo sabaziso

scenaris analizis dros. masSi warmodgenilia alternatiuli varianti

yvelaze ufro srulad akmayofilebs adgilobriv moTxovnilebas da yvelaze



180

naklebadaa damokidebuli importze. kerZod minimaluri danaxarjebiT sistemis

ganviTarebis dagegmvis dros SemuSavebuli sabaziso scenari Semdeg

daSvebebs eyrdnoba: • importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis

drosac generaciis axali obieqtebis aSeneba SeuZlebelia; • importirebuli eleqtroenergiis moculobis minimumamde dayvanis mizniT

prioriteti eniWeba arsebul Tbosadgurebs, miuxedavad imisa, Tu ra

Tanafardoba arsebobs Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs

Soris; • gazis sawvavze momuSave pirveli Tbosadguri eqspluataciaSi Sedis 2011

wlidan; • navaraudevia, rom bunebrivi gazis miwodebaSi araviTari SezRudvebi ar

aris; • SerCeuli hesebi eqspluataciaSi Sedian 2013 wlidan; • yvela hidrosadguri gegmaSi Setanili iyo ekonomikuri kriteriumebis

mkacri gaTvaliswinebiT (yvela hesi SeirCa “Tavisufali” SerCevis gziT). eleqtroenergiis importis simulireba moxda eleqtroenergiis gacvlis

formiT. navaraudevia rom importi ganxorcieldeba zamTris TveebSi

(seqtembridan aprilamde) xolo arsebuli da axali hesebis generaciis

importi moxdeba mais-agvistoSi da importisa da eqsportis moculobebi wlis

ganmavlobaSi dabalansdeba.

sabaziso scenaris analizidan naTelia, rom eleqtroenergiis generaciis simZlavreebSi investiciebis Cadeba saqarTvelos energosistemisaTvis saWiro

gaxdeba 2009 wlidan. am scenarisaTvis aRebuli sabaziso saprognozo

moTxovnilebidan da daSvebebidan gamomdinare, cxadi xdeba, rom 2009 wlidan

saqarTvelos energosistema saimedod ver daakmayofilebs eleqtroenergiis

prognozirebul moTxovnilebas generaciis axali simZlavreebis gareSe.

minimaluri xarjebiT generaciis sistemis ganviTarebis gegmam aCvena, rom 2007-

2008 wlebSi sabaziso saprognozo moTxovnileba SeiZleba dakmayofildes

arsebuli eleqtrosadgurebis meSveobiT, eleqtroenergiis importis damatebis

gareSe. kerZod, gaangariSebis mixedviT, 2007-2008 wlebSi sistemis saimedobis

done (LOLPs) saWiro 0.274%-ze dabalia da naTelia, rom naTelia, rom

sabaziso saprognozo moTxovnileba sistemis saimedobis saWiro doneze

SeiZleba dakmayofildes gaanalizebuli dasagegmi periodis dasawyisSi.

2009 wels mdgomareoba icvleba. minimaluri xarjebiT generaciis sistemis

ganviTarebis gegmam aCvena, rom 2009 wels sabaziso saprognozo moTxovnileba

ar SeiZleba dakmayofildes arsebuli eleqtrosadgurebis mier, damatebiTi

importis an axali energoblkebis mSeneblobis gareSe. kandidati

eleqtrosadgurebis Sesaxeb arsebuli informaciis safuZvelze (romelic wina

TavebSi iyo Sejamebuli), gazis sawvavze momuSave axali blokebi eqspluataciaSi ver Seva 2011 wlamde, imis gaTvaliswinebiT, rom gazis



181

blokebis (CCGT 150 mgvt) mSeneblobas 3 weli dasWirdeba, xolo axali

hesebis eqspluataciaSi gaSveba savaraudod 2013 wels iqneba SesaZlebeli.

damatebiTi eleqtroenergiis importi saWiroa mxolod weliwadis “kritikul”

periodSi, zamTris TveebSi, roforc es 6.4. cxrilidan Cans. eleqtroenergiis

importis moculobebi, romelic 6.4 cxrilSia warmodgenili, iTvaliswinebs,

rom realizebuli importi hidrologiuri pirobebis albaTobazea

damokidebuli. cxrili 6.4. eleqtroenergiis importi (gvt.sT)

2009 2010

ianvari 2.1 4.3Tebervali 2.0 4.3marti 0.0 0.5arili-

seqtemberi 0.0 0.0

oqtomberi 0.0 0.0noemberi 0.0 0.0dekemberi 0.0 2.6sul 4.2 11.7

sabaziso scenarisaTvis generaciis axali simZlavreebis wliuri

zrdis gegma warmodgenilia cxrilSi 6.5. cxrili 6.5. generaciis sistemis ganviTarebis gegma sabaziso saprognozo

moTxovnilebisa da sabaziso scenarisaTvis

sabaziso scenaris analizis dros konsultantis mier gamovlenili

ZiriTadi faqtebia: • 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas dasWirdeba 1684 mgvt

generaciis axali simZlavreebi. • 2021 wlamde saWiro iqneba 576 mgvt Tbogeneracis axali simZlavreebi

da 1108 mgvt hidrogeneraciis axali simZlavreebi. • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30 mgvt da 4 gvt.sT, xolo 2010

wlisaTvis 60 mgvt da 12 gvt.sT. • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis da miuwodebeli energiis

wminda mimdinare Rirebuleba iqneba 2,109 milioni aSS$; da • hesebis Warbi generaciis importidan miRebuli SesaZlo mogeba (PREV)

Seadgens 245 milion aSS dolars.



182

weli Ppikuri

datvirTva

(mgvt)

axali simZlavre sistemis

saimedoba

(LOLP)

importi

(mgvt/gvt.sT

)

2007 1591 0.156 2008 1640 0.191

2009 1690 0.127 30/4

2010 1741 0.196 60/12

2011 1795 CCGT 144mgvt 0.004 2012 1850 0.160

2013 1906 faravanhesi (120 mgvt)

tviSi hesi (100 mgvt) 0.005

2014 1965 namaxvanhesi (250 mgvt) 0.036

2015 2025 kombinirebuli ciklis gazis turbina 144 mgvt x 2 0.000

2016 2087 0.251

2017 2151 kombinirebuli ciklis gazis

turbina 144 mgvt 0.004

2018 2209 0.005

2019 2268 0.197

2020 2330 HPxudonhesi (638 mgvt) 0.000

2021 2392 0.110

Total 1,684 mgvt

yvela gaanalizebuli alternatiuli variantis (ara mxolod sabaziso

scenaris)Sedegebis mixedviT, Cans rom faravanhesis mSenebloba gamarTlebulia

da rom am hidrosadguris samSeneblo samuSaoebi unda daiwyos Zalian male,

rom misi gaSveba SesaZlebeli gaxdes rac SeiZleba adre, an yovel SemTxvevaSi

2013 wlis dasawyisSi mainc.

amis garda, optimaluri gadawyveta, romelic eleqtroenergiis importis minimumamde dayvanas iTvaliswinebs, moiTxovs gazis sawvavze momuSave,

kombinirebuli ciklis 4 blokis, namaxvanis kaskadis da xudonhesis

mSeneblobas. miuxedavad amisa, xudonhesis mSenebloba gadadebulia 2020

wlamde imis gamo, rom mezobel qveynebTan eleqtroenergiis gacvla navaraudevi

ar aris da rom hesebis Warbi generacia ar gamoiyeneba. kerZod, hesebis Warbi generacia gaangariSebulia yvela alternatiuli variantisaTvis da eqsportis

User

Highlight

User

Highlight



183

potenciali Sefasebulia 35 aSS$/mgvt.sT fasze dayrdnobiT. sabaziso

scenarSi potenciuri Semosavali, romelic SeiZleba hesebis Warbi

generaciis eqsportidan iyos miRebuli 245 million aSS$-s Seadgens. am SemosavalSi ar Sedis eleqtroenergiis gacvla 2009-2010 wlebSi saWiro

importis dasabalanseblad.

sabaziso scenaris mixedviT, sabaziso saprognozo moTxovnilebis

SemTxvevaSi, 2007-2021 wlebSi arsebuli da axali hidro da Tbosadgurebis gaangariSebuli simZlavre da mosalodneli wliuri generacia mocemulia

grafikebze 6-1 da 6-2.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Inst

alle

d ca

paci

ty (M

W)

HppExist TppExist HppNew TPPnew Import Peak Load

grafiki 6-1: sabaziso scenari da sabaziso saprognozo moTxovnileba

– dadgmuli simZlavre da wliuri pikuri datvirTvebi

User

Highlight



184

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Ener

gy (G

Wh)

HPPexisting TPPexisting HPPnew TPPnew Import Consumption

grafiki 6-2: sabaziso scenari da sabaziso saprognozo moTxovnileba

- mosalodneli generacia da wliuri moxmareba



185

alternativa 1 ganaxlebadi wyaroebi sabaziso scenaris farglebSi gansaxorcielebeli kandidati proeqtebis

ricxvSi gaanalizebul iqna me-5 TavSi Sefasebuli da aRwerili ganaxlebadi

teqnologiebis samagaliTo proeqtebi, magram isini ver Sevidnen minimaluri

danaxarjebiT sistemis ganviTarebis gegmaSi. amis gamo, SemuSavda ganaxlebadi

wyaroebis alternativa N#1, rogorc erTerTi varianti, romelic ganaxlebadi wyaroebis proeqtebis ganxorcielebas da qvemoT moyvanil wliur maCveneblebs

iTvaliswinebs: 2011-2015 ww. periodi

ganaxlebadi

wyaro

10 mgvt-ze

dabali simZlavris

mcire hesebi

10-dan 50

mgvt-mde mcire hesebi

qaris

eleqtrosadgurebi

ganaxlebadi

teqnologiis samagaliTo

proeqti proeqtebis

raodenoba

periodis

manZilze

10 5 1

mTliani

simZlavre

periodis

manZilze


proeqtebis

raodenoba

weliwadSi 2 1 6 bloki

simZlavris

namati


sadguris

saangariSo

koeficienti 50 % 45 % 35 % 44 %

kapitaluri




186

2015-2021 ww. periodi

ganaxlebadi

wyaro

10 mgvt-ze

dabali

simZlavris

mcire hesebi

10-dan 50

mgvt-mde

mcire hesebi qaris

eleqtrosadgurebi

ganaxlebadi

teqnologiis

samagaliTo

proeqti proeqtebis

raodenoba

periodis

manZilze

15 5 2

mTliani

simZlavre

periodis

manZilze



weliwadSi 3 1 10 bloki

simZlavris

namati


sadguris

saangariSo

koeficienti 50 % 45 % 35 % 44 %

kapitaluri


Tu am midgomas gamoviyenebT, 2015 wels saqarTvelos eleqtroenergiis mTlian

balansSi ganaxlebadi energiis wyaroebis wili, qaris sadgurebis monawileobis

SemTxvevaSi, iqneba 8% da 10 mgvt-ze dabali simZlavris mcire hesebis

monawileobis SemTxvevaSi - 3.5 %. 2021 wlamde periodSi es wili savaraudod

iqneba 15% qaris sadgurebis monawileobis SemTxvevaSi da 7% - 10 mgvt-ze

dabali simZlavris mcire hesebis monawileobis SemTxvevaSi. igulisxmeba, rom

ganviTarebis aseTi alternatiuli gza SesaZlebelia im SemTxvevaSi, Tu

mTavroba SemoiRebs Zlier mastimulirebel meqanizmebs da xels Seuwyobs

momavalSi ganaxlebadi wyaroebis gamoyenebas eleqtroenergiis generaciis

mizniT.

minimaluri danaxarjebiT sistemis ganviTarebis dagegmvisas SemuSavebuli

alternativa 1 – ganaxlebadi wyaroebi Semdeg daSvebebs eyrdnoba: • importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis




Soris;



187

• gazis sawvavze momuSave pirveli Tbosadguri eqspluataciaSi Sedis 2011

wlidan; • ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis ganxorcieleba iwyeba 2011 wlidan

da yovelwliurad emateba 44 mgvt (2015 wlis Semdeg - 55 mgvt); • navaraudevia, rom bunebrivi gazis miwodebaSi araviTari SezRudvebi ar

aris; • SerCeuli hesebi eqspluataciaSi Sedian 2013 wlidan; da • yvela didi hidrosadguri da Tbosadguri gegmaSi Setanili iyo

ekonomikuri kriteriumebis mkacri gaTvaliswinebiT (yvela hesi SeirCa

“Tavisufali” SerCevis gziT). eleqtroenergiis importis simulireba moxda eleqtroenergiis gacvlis

formiT - zustad ise,

rogorc sabaziso

scenarSi. navaraudevia rom importi

ganxorcieldeba zamTris

TveebSi (seqtembridan

aprilamde) xolo

arsebuli da axali hesebis generaciis

importi moxdeba mais-

agvistoSi da importisa

da eqsportis

moculobebi wlis

ganmavlobaSi

dabalansdeba.

alternativa 1 –

ganaxlebadi

wyaroebis

scenarisaTvis generaciis axali

simZlavreebis wliuri

zrdis gegma warmodgenilia cxrilSi 6.6. sabaziso scenarTan SedarebiT ganaxlebadi teqnologiebis proeqtebis

ganxorcieleba gadaavadebs yvela msxvili hidrosadguris mSeneblobas, garda

faravanhesisa, romelic pirvel hidroproeqtadaa Setanili minimaluri

danaxarjebiT energosistebis ganviTarebis gegmaSi da 2013 wlidan unda

daiwyos. namaxvanis kaskadis proeqtebi gadavaddeba 2017/2018 wlebamde, xolo

xudonhesi saerTod ar aris Setanili am gegmaSi. gazis sawvavze momuSave

axali TbosadgurebisaTvis gegma igive rCeba rac sabaziso scenarSi, mxolod im

gansxvavebiT, rom gazis sawvavze momuSave erTerTi 144 mgvt blokis mSenebloba odnav gviandeba: 2020 wlamde nacvlad 1017-isa.

“alternativa 1 – ganaxlebadi

wyaroebis” analizis dros konsultantis mier

gamovlenili ZiriTadi faqtebia:

• 2021 wlisaTvis saqarTvelos

energosistemas dasWirdeba 1541 mgvt

generaciis axali simZlavreebi. • 2021 wlamde saWiro iqneba 576 mgvt

Tbogeneracis axali simZlavreebi, 470 mgvt hidrogeneraciis axali simZlavreebi

da 495 mgvt ganaxlebadi teqnologiebis

axali proeqtebi.2021 wlamde saWiro

iqneba (120 mgvt qari, 125 mgvt hesebi<10 mgvt, 250 mgvt hesebi 10-dan 50 mgvt-mde);

• 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30

mgvt da 4 gvt.sT, xolo 2010 wlisaTvis

60 mgvt da 12 gvt.sT; • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis,

eqspluataciis da miuwodebeli energiis

wminda mimdinare Rirebuleba iqneba 2,224 milioni aSS$; da

• hesebis Warbi generaciis importidan

miRebuli SesaZlo mogeba (PREV) Seadgens 274 milion aSS dolars.



188



189

cxrili 6.6. generaciis sistemis ganviTarebis gegma sabaziso saprognozo

moTxovnilebisa da scenarisaTvis “alternativa 1 – ganaxlebadi

wyaroebi”

weli Ppikuri

datvirTva

(mgvt)


saimedoba

(LOLP)

importi

(mgvt/gvt.

sT)

2007 1591 0.156

2008 1640 0.191

2009 1690 0.127 30/4

2010 1741 0.196 60/12

2011 1795 kombinirebuli ciklis

gazoturbina (CCGT) 144mgvt

RRP* 44 mgvt

0.005

2012 1850 ganaxlebadi teqnologiebis

samagaliTo proeqti (RRP) 44 mgvt

0.004

2013 1906 faravanhesi (120 mgvt)

ganaxlebadi teqnologiebis

samagaliTo proeqti 44 mgvt 0.004



2015 2025 kombinirebuli ciklis gazis

turbina 144 mgvt x 2 0.004



2017 2151 tviSihesi (100 mgvt) RRP 55 mgvt 0.225

2018 2209 namaxvanhesi (250 mgvt) RRP 55 mgvt 0.080



2020 2330 CCGT 144mgvt RRP 55 mgvt 0.000

2021 2392 0.000

sul 1,541 mgvt

* - RRP: ganaxlebadi teqnologiebis ganaxlebadi proeqti



190

hesebis Warbi saangariSi generacia daaxloebiT 274 milioni aSS$ potenciuri Semosavlis wyaroa (savaraudo fasia 35 US$/mgvt.sT., PREV). es Semosavali ar

moicavs 2009-2010 wlebSi saWiro importis sanacvlod miRebuli eleqtroenergiis moculobas.

mixedviT, sabaziso saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi, 2007-2021 wlebSi

arsebuli da axali hidro da Tbosadgurebis gaangariSebuli simZlavre da

mosalodneli wliuri generacia mocemulia grafikebze 6-3 da 6-4.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Inst

alle

d ca

paci

ty (M

W)

HppExist TppExist HppNew TPPnew Import RRP Peak Load

grafiki 6-3: alternativa 1 – ganaxlebadi wyaroebi” da sabaziso

saprognozo moTxovnileba - dadgmuli simZlavre da wliuri pikuri

datvirTvebi



191

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Ener

gy (G

Wh)

HPPexisting TPPexisting HPPnew TPPnew Import RRP Consumption

grafiki 6-4: alternativa 1 – ganaxlebadi wyaroebi” da sabaziso

saprognozo moTxovnileba - mosalodneli generacia da wliuri

moxmareba

alternativa 2 (importi) sabaziso scenaris sapirispiro variantis saxiT konsultantma SeimuSava alternativa 2 romelic Semdeg daSvebebs eyrdnoba:

• importi daSvebulia da xelmisawvdomi mTeli periodis manZilze anu 2021

wlamde; • arsebul Tbosadgurebs prioriteti ar eniWebaT importTan SedarebiT,

Tanafardoba Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs Soris

sruladaa gaTvaliswinebuli; • gazis sawvavze momuSave Tbosadgurebi gaanalizebuli ar aris; • navaraudevia, rom arsebuli sadgurebisaTvis bunebrivi gazis miwodebaSi

araviTari SezRudvebi ar aris; • yvela hidrosadguri gegmaSi Setanilia “iZulebiTi” SerCevis gziT, 2013

wlidan, ufro maRali sainvesticio xarjebis mqone ganaxlebadi teqnologiebis simulirebisaTvis.

es daSvebebi gakeTda hesebis generaciis sezonurobis gaTvaliswinebiT, rogorc

es naTlad Cans 4-4 grafikze. kerZod, imis gamo, rom hesebis (axali da Zveli)

mTliani wliuri generaciis 60%-ze meti mais-agvistos Tveebze modis, gazis

sawvavze momuSave axali blokebis muSaobis periodi wlis ganmavlobaSi



192

sakmaod xangrZlivi ver iqneba rom maTi mSenebloba gaamarTlos. swored am

mTavari mizezis gamo navaraudevia, rom mTeli dasagegmi periodis manZilze

saqarTveloSi eleqtroenergiaze arsebuli moTxovnileba unda Seivsos mezobeli qveynebidan (albaT TurqeTidan an somxeTidan) da daifaros

eleqtroenergiis gacvlis gziT. am gacvlis simuliteba moxda Semdegnairad:

sabaziso eleqtroenergiis importi zamTris TveebSi (seqtemberi – aprili) da

arsebuli da axali hesebis mier gamomuSavebuli sabaziso eleqtroenergiis

eqsporti - maisidan agvistomde, wlis ganmavlobaSi importisa da eqsportis moculobebis dabalansebiT. gaanalizebul periodSi hesebis Warbi generaciis

Semcirebis gamo, importisa da eqsportis moculobebis sruli wliuri

dabalanseba SeuZlebeli xdeba 2019 wlis Semdeg. Sesabamisad, konsultantma

ivarauda, rom 2019 wlidan gaCndeba wminda daubalansebeli importi (299 gvt.sT - 2019 wels, 637 gvt.sT - 2020 wels da 950 gvt.sT -2021 wels). arsebul TbosadgurebTan SedarebiT importisaTvis prioritetis miniWebis

gamo, gaangariSebis dros aRebulia importis maqsimaluri SesaZlo moculoba,

xolo arsebuli Tbosadgurebis gamoyenebis periodi daenergosistemis

saeqspluatacio xarjebi minimumzea dayvanili mTeli dasagegmi peirodisaTvis.

aseTi midgoma gamarTlebulia imiT, rom igi iTvaliswinebs sxvaobas Tbogeneraciis Rirebulebasa da importis savaraudo fass Soris. eleqtroenergiis impori saWiroa mxolod weliwadis “kritikul” periodSi,

zamTris TveebSi, rogorc es warmodgenilia cxrilSi 6.7., sadac dasagegmi

periodis tipiuri wlebis maCveneblebia mocemuli. cxrili 6.7. tleqtroenergiis importi (gvt.sT)

2009 2012 2013 2015 2018 2021

ianvari 21.9 94.8 14.6 182.3 269.8 364.6 Tebervali 21.9 94.8 14.6 182.3 269.8 364.6 marti 21.9 94.8 14.6 173.1 257.4 347.4 aprili 21.9 94.8 1.5 9.2 16.6 24.5 maisi 0.0 0.8 0.0 0.0 0.0 0.0ivnisi 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0ivlisi 0.0 0.7 0.0 0.0 0.0 0.0agvisto 21.9 93.1 1.5 7.4 13.7 20.6 seqtemberi 21.9 94.8 10.0 14.7 40.0 106.9 oqtomberi 21.9 94.8 14.6 182.3 253.1 326.2 noemberi 21.9 94.8 14.6 147.9 226.7 311.1 dekemberi 21.9 94.8 14.6 182.3 269.8 364.6 Asul 196.9 853.0 100.4 1081.6 1617.0 2230.7



193

2009 wels saWiro importis

moculobaa 30 mgvt, xolo 2021

wels saWiro simZlavre Seadgens 500 mgvt-s. am analizis dros

navaraudevi iyo, rom

saqarTvelos eleqtrogadamcemi

qselis dagegmili ganviTareba da

mezobel qveynebTan dakavSireba 500 mgvt-s gacvlis saSualebas

uzrunvelyofs.

eleqtrogadamcemi qselis

ganviTarebis Sesaxeb ufro

dawvrilebiTi informacia

mocemulia me-7 TavSi. alternativa 2-isaTvis

generaciis axali simZlavreebis

wliuri zrdis gegma

warmodgenilia cxrilSi

6.8. grafikebze 6-5 da 6-6

naCvenebia 2007-2021 wlebisaTvis

gaangariSebuli simZlavre da arsebuli da axali hesebis mosalodneli wliuri

generacia alternativa 2-isa da sabaziso saprognozo moTxovnilebis

SemTxvevaSi.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Inst

alle

d C

apac

ity (M

W)


alternativa 2-is da sabaziso saprognozo

moTxovnilebis analizis dros konsultantis mier

gamovlenili ZiriTadi faqtebia: • 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas

dasWirdeba 1208 mgvt generaciis axali

simZlavreebi; • vinaidan Tbosadgurebis mSenebloba daSvebuli ar

iyo, 2021 wlamde aSendeba mxolod

hidrosadgurebi; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30 mgvt da

197 gvt.sT, xolo 2021 wlisaTvis 500 mgvt da

2231 gvt.sT; • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis da

miuwodebeli energiis wminda mimdinare

Rirebuleba iqneba 1,733 milioni aSS$; da • mas Semdeg, ras saWiro importis moculoba

daifareba eleqtroenergiis gacvlis gziT, hesebis

Warbi generaciis importidan miRebuli SesaZlo

mogeba (PREV) Seadgens 163 milion aSS dolars.



194

grafiki 6-5: alternativa 2 da sabaziso saprognozo moTxovnileba

- dadgmuli simZlavre da wliuri pikuri datvirTvebi

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Years

Ener

gy (G

Wh)



– mosalodneli generacia da wliuri moxmareba



195


moTxovnilebisa da “alternativa 2-isaTvis

weli Ppikuri datvirTva

(mgvt)

axali simZlavre sistemis saimedoba

(LOLP)

importi

(mgvt/gvt.

sT)

2007 1591 0.156

2008 1640 0.191

2009 1690 0.127 30/197

2010 1741 0.196 60/394

2011 1795 0.234 90/5912012 1850 0.219 130/853

2013 1906 HPxudonhesi (638 mgvt)

faravanhesi (120 mgvt) tviSihesi (100 mgvt)

0.203 20/100

2014 1965 namaxvanhesi (250 mgvt) 0.115 20/92

2015 2025 HPP JoneTi (100 mgvt) 0.234 250/1082

2016 2087 0.222 290/1253

2017 2151 0.231 330/1425

2018 2209 0.232 370/16172019 2268 0.266 410/18102020 2330 0.205 460/20332021 2392 0.254 500/2231

sul 1,208 mgvt

alternativa 3 (mxolod gazi) mxolod Tbosadgurebis mSeneblobis Sedegebis da am midgomis ekonomikuri

dasabuTebis gamosakvlevad konsultantma Caatara alternativa 3-is analizi Semdegi daSvebebis safuZvelze: • importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis




Soris;



196

• gazis sawvavze momuSave pirveli Tbosadguri eqspluataciaSi Sedis 2011

wlidan; • axali hesebis mSenebloba gaTvaliswinebuli ar aris alternativa 3-isa da

sabaziso saprognozo

moTxovnilebis

SemTxvevaSi

generaciis axali simZlavreebis

wliuri zrdis gegma

warmodgenilia

cxrilSi 6.9.

arsebuli da axali

hidro da

Tbisadgurebis

gaangariSebuli

simZlavre da

mosalodneli wliuri generacia

2007-2021 ww.

alternativa 3-isa da

sabaziso saprognozo

moTxovnilebis SemTxvevaSi

mocemulia grafikebze

6-7 da 6-8.

alternativa 3-is da sabaziso saprognozo moTxovnilebis

analizis dros konsultantis mier gamovlenili ZiriTadi

faqtebia:

• 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas


simZlavreebi; • 2021 wlamde saWiro iqneba 864 mgvt

Tbosadgurebis mSenebloba, radganac hesebis

mSenebloba daSvebuli ar iyo; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30 mgvt da

4gvt.sT, xolo 2010 wlisaTvis 60 mgvt da 12 gvt.sT;

• 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis

da miuwodebeli energiis wminda mimdinare

Rirebuleba iqneba 2,156 milioni aSS dolari; da

• mas Semdeg, ras saWiro importis moculoba

daifareba eleqtroenergiis gacvlis gziT,

hesebis Warbi generaciis importidan miRebuli

SesaZlo mogeba (PREV) Seadgens 173 milion

aSS dolars •



197


moTxovnilebisa da alternativa 3-isaTvis

weli Ppikuri

datvirTva

(mgvt)


saimedoba

(LOLP)

importi

(mgvt/gvt.

sT)

2007 1591 0.156

2008 1640 0.191

2009 1690 0.127 30/4

2010 1741 0.196 60/12


gazoturbina (CCGT) 144 mgvt 0.004

2012 1850 0.160


gazoturbina 144 mgvt 0.004

2014 1965 0.005


gazoturbina 144 mgvt x 2 0.004

2016 2087 0.005


gazoturbina 144 mgvt 0.004

2018 2209 0.004

2019 2268 0.005

2020 2330 0.255

2021 2392 kombinirebuli ciklis gazoturbina 144 mgvt 0.004

Total 864 mgvt



198

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Inst

alle

d ca

paci

ty (M

W)

HppExist TppExist TPPnew Import Peak Load



0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Years

Ener

gy (G

Wh)

HPPexisting TPPexisting TPPnew Import Consumption





199

mTliani dasagegmi periodis manZilze, anu 2007 wlidan 2021 wlamde

periodSi, sabaziso saprognozo datvirTvis pirobebSi, alternativa 2 da

alternativa 3-is SemTxvevaSi, diskontirebuli investicia da saoperacio xarjebi Sesabamisad Seadgens 2,156 milion aSS dolars da 1,733 milion aSS

dolars. alternativa 2 da alternativa 3-is SemTxvevaSi sxvaoba wminda

mimdinare Rirebulebas Soris aris daaxloebiT 423 milioni aSS dolaris

doneze, rac alternativa 2–Si mocemuli gegmis upiratesobaze mouTiTebs,

romelic mxolod hesebis mSeneblobas da eleqtroenergiis imports iTvaliswinebs, alternativa 3-Tan SedarebiT, romlis drosac hesebis

mSenebloba da eleqtroenergiis importi ar xorcieldeba.

garda amisa, konsultantma gamoiangariSa “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis

importis fasi, romlis SemTxvevaSic alternativa-2-s igive wminda mimdinare

Rirebuleba eqneba rac alternativa 3-s, Tu eleqtroenergiis gacvlis praqtikas gamovricxavT da vivaraudebT, rom orive alternativis SemTxvevaSi

adgili aqvs sufTa imports, xolo arsebuli da axali hesebis Warbi generacia

ikargeba. “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis importis fasia 82 aSS

dolari/mgvt.sT. es niSnavs, rom Tu importirebuli eleqtroenergiis fasi 82

aSS dolari/mgvt.sT-ze ufro maRalia, mxolod gazis sawvavze momuSave blokebis mSenebloba ekonomikurad ufro gamarTlebulia sxva alternatiul

variantTan SedarebiT, romelic yvela gaanalizebuli hesis mSeneblobas da

eleqtroenergiis imports gulisxmobs. miuxedavad amisa, didi moculobiT

eleqtroenergiis importis alternativasac Tavisi ara-ekonomikuri

naklovanebebi aqvs, rac gaanalizebuli iyo mraval-kriteriumiani Sefasebis

dros.

alternativa 3-isa da sabaziso scenarisaTvis miRebuli Sedegebis Sedarebis

safuZvelze SeiZleba davaskvnaT, rom mxolod gazis sawvavze momuSave

Tbosadgurebis mSenebloba kargi arCevani ar aris saqarTvelos energosistemis

momavali ganviTarebis TvalsazrisiT. sinamdvileSi, sabaziso scenaris mixedviT faravanhesis, namaxvanis kaskadis da xudonhesis mSeneblobis SemTxvevaSi, 2021

wlamde periodSi diskontirebuli investiciebis, saeqspluatacio xarjebis da

ENS xarjebis danazogi Seadgens 47 mil aSS dolars, rasac Tan erTvis

eqsportidan 72 milioni aSS dolaris Semosavlebis miRebis potenciuri SesaZlebloba. sabaziso scenaris sufTa ekonomikuri upiratesobebis

miuxedavad, alternativa 3-s aqvs garkveuli ekologiuri da socialuri

upiratesobebi, rac gaanalizebuli iyo mraval-kriteriumiani Sefasebis dros

da warmodgenilia me-8 TavSi.

msgavsi Sedareba gakeTda sabaziso scenarsa da alternativa 2-s Sorisac. gaangariSebuli iyo “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis importis fasi,

romlis SemTxvevaSic alternativa-2-s igive wminda mimdinare Rirebuleba eqneba

rac “sabaziso scenars”, im varaudiT, rom orive alternativis SemTxvevaSi


ikargeba. am SemTxvevaSi “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis importis fasi

ufro dabalia vidre alternativa 2-isa da alternativa 3-is Sedarebis dros

miRebuli fasi da Seadgens 74 aSS dolars/mgvt.sT. es niSnavs, rom Tu



200

importirebuli eleqtroenergiis fasi 74 aSS dolari/mgvt.sT-ze ufro

maRalia, ekonomikurad upiratesoba eniWeba alternativas, romelic

gulisxmobs eleqtroenergiiT 100%-ian TviTmomaragebas da rogorc Tbosadgurebis, aseve hesebis mSeneblobas, sxva alternativebTan SedarebiT,

romlebic mxolod hesebis mSeneblobas da eleqtroenergiis imports

iTvaliswineben.

sabaziso scenaris, alternativa 2-sa da alternativa 3-is ara-diskontirebuli samSeneblo xarjebis Sedarebisas (grafikis 6-9 and 6-10) Cans, rom samSeneblo

xarjebis TvalsazrisiT yvelaze ZviradRirebuli varianti (alternativa 2)

amave dros yvelaze iafia sawvavis Rirebulebis TvalsazrisiT, Tumca am

alternativas yvelaze dabali wminda mimdinare Rirebuleba (NPV) aqvs.

Tavistavad cxadia, rom mraval-kriteriumiani Sefasebis dros gaanalizebuli

alternatiuli variantebis Sedareba moxda ara mxolod teqnikuri da ekonomikuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT, aramed ekologiuri da socialuri

Sedegebis TvalsazrisiTac.

0

100

200

300

400

500

600

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Con

stru

ctio

n C

ost (

mill

ion

US$

)

Basecase Alternative 2 Alternative 3

grafiki 6-9: samSeneblo xarjebi sabaziso scenaris, alternativa 2-is da

alternativa 3-isaTvis



201

0

50

100

150

200

250

300

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Fuel

Cos

t (m

illio

n U

S$)

Basecase Alternative 2 Alternative 3

grafiki 6-10: sawvavis xarjebi sabaziso scenaris, alternativa 2-is da

alternativa 3-isaTvis alternativa 3-is garda gakeTda kidev erTi msgavsi variantis - alternativa

6-is analizi. am variantis mizani iyo naxSiris sawvavze momuSave

Tbosadgurebis dadebiTi da uaryofiTi mxareebis Sefaseba gazis sawvavze

momuSave sadgurebTan SedarebiT. alternativa 6-is analizi Semdegi daSvebebis

safuZvelze Sesrulda:

• importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis

drosac naxSiris sawvavze momuSave Tbosadgurebis

aSeneba SeuZlebelia; • importirebuli

eleqtroenergiis

moculobis minimumamde

dayvanis mizniT prioriteti

eniWeba arsebul

Tbosadgurebs, miuxedavad

imisa, Tu ra Tanafardoba

arsebobs Tbosadgurebis

tarifsa da importis

tarifs Soris; • naxSiris sawvavze momuSave

pirveli Tbosadgurebi

eqspluataciaSi Sedis 2013 wlidan;

alternativa 6-is analizis dros konsultantis

mier gamovlenili ZiriTadi faqtebia:

• 2021 wlisaTvis saqarTvelos

energosistemas dasWirdeba 824 mgvt generaciis axali simZlavreebi;

• 2021 wlamde saWiro iqneba 824 mgvt Tbosadgurebis mSenebloba, radganac

hesebis mSenebloba daSvebuli ar iyo; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30

mgvt da 4gvt.sT, xolo 2010

wlisaTvis 60 mgvt da 12 gvt.sT; • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis,

eqspluataciis da miuwodebeli

energiis wminda mimdinare Rirebuleba

iqneba 1,990 milioni aSS dolari; da • mas Semdeg, ras saWiro importis

moculoba daifareba eleqtroenergiis

gacvlis gziT, hesebis Warbi

generaciis importidan miRebuli

SesaZlo mogeba (PREV) Seadgens 173

milion aSS dolars



202

• navaraudevia, rom bunebrivi gazis da importirebuli naxSiris (albaT

ukrainidan) miwodebaSi araviTari SezRudvebi ar aris; da • axali hidrosadgurebis mSenebloba gaanalizebuli ar aris. arsebuli da axali hidro da Tbosadgurebis gaangariSebuli simZlavre da

mosalodneli wliuri generacia 2007-2021 ww. alternativa 6-isa da sabaziso

saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi mocemulia grafikebze 6-11 da 6-12.

alternativa 6 da alternativa 3-is Sedegebis SedarebiT SeiZleba davaskvnaT,

rom Tu saqarTvelos energosistemis ganviTarebis gza mxolod Tbosadgurebis

mSeneblobaa, maSin naxSiris sawvavze momuSave eleqtrosadgurebis aSeneba ufro

mizanSewonilia, vidre gazis Tbosadgurebisa. bunebrivia, rom aseTi daskvnis

mTavari mizezia gazis amJamindeli fasi. miuxedavad amisa, saqarTveloSi

naxSiris sawvavze momuSave sadgurebis aSenebas uaryofiTi ekologiuri

Sedegebi moyveba sanapiro zonaSi, Savi zRvis axlos, gansakuTrebiT Tu gaviTvaliswinebT sadguris adgilmdebareobis SerCevas, nacris gatanas, garemos

damabinZurebel gamonabolqvs. am ekologiuri da socialuri aspeqtebis analizi

gakeTda mraval-kriteriumiani Sefasebis safuZvelze, ramodenime raodenobrivad

gansazRvruli kritetiumze dayrdnobiT, rac me-8 TavSia Camoyalibebuli.



203

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Inst

alle

d ca

paci

ty (M

W)




0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Ener

gy (G

Wh)






204

alternativa 4 da alternativa 5 saqarTvelos energosistemis momavali ganviTarebis gegmebze xudonhesisa da namaxvanis

kaskadis mSeneblobis Sedegebis Sedarebis mizniT, konsultantma alternativa 4 da

alternativa 5 gaaanaliza Semdeg daSvebebze dayrdnobiT: • importi daSvebulia 2010 wlamde, e.i. mxolod im periodSi romlis drosac

generaciis axali obieqtebis aSeneba SeuZlebelia; • importirebuli eleqtroenergiis moculobis minimumamde dayvanis mizniT


Tanafardoba arsebobs Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs Soris; • gazis sawvavze momuSave pirveli Tbosadguri eqspluataciaSi Sedis 2011

wlidan; • navaraudevia, rom arsebuli sadgurebisaTvis bunebrivi gazis miwodebaSi

araviTari SezRudvebi ar aris; • hidrosadgurebi eqspluataciaSe Sedis 2013wlidan,magram alternativa 4-Si

mxolod xudonhesia, xolo alternative 5-Si mxolod namaxvanis kaskadi. • orive alternativaSi faravanhesi Setanilia 2013 wlidan, sufTa

ekonomikurikriterimebis mixedviT.

arsebuli da axali hidro da Tbosadgurebis

gaangariSebuli simZlavre

da mosalodneli wliuri

generacia 2007-2021 ww.

alternativa 4-is, alternativa 5-is da sabaziso saprognozo

moTxovnilebis SemTxvevaSi

mocemulia grafikebze 6-13, 6-14, 6-15 da 6-16.

alternativa 5-is analizis dros konsultantis mier gamovlenili ZiriTadi faqtebia:

• 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas


simZlavreebi ; • 2021 wlamde saWiro iqneba 720 mgvt axali

Tbosadgurebis mSenebloba da 570 mgvt axali

hesebis mSenebloba; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30 mgvt da

4gvt.sT, xolo 2010 wlisaTvis 60 mgvt da 12 gvt.sT;

• 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis da

miuwodebeli energiis wminda mimdinare Rirebuleba

iqneba 2,132 milioni aSS dolari; da • mas Semdeg, ras saWiro importis moculoba

daifareba eleqtroenergiis gacvlis gziT, hesebis

Warbi generaciis importidan miRebuli SesaZlo

mogeba (PREV) Seadgens 244 milion aSS dolars.

alternativa 4-is analizis dros konsultantis mier gamovlenili ZiriTadi faqtebia:

• 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas dasWirdeba 1478 mgvt

generaciis axali simZlavreebi; • 2021 wlamde saWiro iqneba 720 mgvt Tbosadgurebis mSenebloba da 758 mgvt

hesebis mSenebloba; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 30 mgvt da 4gvt.sT, xolo 2010

wlisaTvis 60 mgvt da 12 gvt.sT; • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis da miuwodebeli energiis

wminda mimdinare Rirebuleba iqneba 2,201 milioni aSS dolari; da • mas Semdeg, ras saWiro importis moculoba daifareba eleqtroenergiis

gacvlis gziT, hesebis Warbi generaciis importidan miRebuli SesaZlo

mogeba (PREV) Seadgens 259 milion aSS dolars



205

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Inst

alle

d ca

paci

ty (M

W)




0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Ener

gy (G

Wh)






206

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Inst

alle

d ca

paci

ty (M

W)




0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Ener

gy (G

Wh)






207

warmodgenili Sedegebis safuZvelze SeiZleba davaskvnaT, rom namaxvanis

kaskadis mSeneblobas garkveuli upiratesoba aqvs xudonhesTan SedarebiT. es

imiTaa gamowveuli, rom Tumca namaxvanis kaskadis sainvesticio xarjebi (1422 aSS dolari/kvt) ufro maRalia xudonhesis sainvesticio xarjebTan SedarebiT

(946 aSS dolari/kvt), namaxvanis mier warmoebuli 1 kvt.sT energiis

Rirebuleba (40 aSS dolari/mgvt.sT) saSualod ufro dabalia, vidre

xudonhesisa (45 aSS dolari/mgvt.sT). ufro metic, namaxvanis kaskadis

mSenebloba dagegmilia ufro didi periodis manZilze, rac agreTve dadebiTi faqtoria dafinansebis TvalsazrisiT. garda amisa, namaxvanis kaskadis

generaciis Tviuri ganawileba agreTve ufro xelsayrelia saqarTvelos

energosistemisaTvis vidre xudonhesis generaciis Tviuri ganawileba.

sabaziso scenarisaTvis, agreTve scenarebisaTvis: “alternativa 1 ganaxlebadi

wyaroebi”, alternativa 4 da alternativa 5, mSeneblobisa da sawvavis ara-

diskontirebuli xarjebis Sedareba (grafikebi 6-17 da 6-18) gviCvenebs, rom

samSenemlo xarjebis TvalsazrisiT yvelaze ZviradRirebuli alternatiuli variantia

“alternativa 1 ganaxlebadi wyaroebi”, romelic amave dros yvelaze iafia sawvavis

xarjebis TvalsazrisiT. miuxedavad amisa, am variantis SemTxvevaSi gvaqvs mTliani

samSeneblo, saoperacio, da miuwodebeli generaciis xarjebis yvelaze maRali wminda

mimdinare Rirebuleba 2007-2021 wlebSi.

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Con

stru

ctio

n C

ost (

mill

ion

US$

)

Basecase Alternative 1 Renewable Alternative 5 Alternative 4

grafiki 6-17: samSeneblo xarjebi sabaziso scenaris, alternativa 1 ganaxlebadi

wyaroebis, alternativa 4-isa da alternativa 5-is SemTxvevaSi



208

0

50

100

150

200

250

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021Years

Fuel

Cos

t (m

illio

n U

S$)

Basecase Alternative 1 Renewable Alternative 5 Alternative 4

grafiki 6-18: sawvavis xarjebi sabaziso scenaris, alternativa 1 ganaxlebadi

wyaroebis, alternativa 4-isa da alternativa 5-is SemTxvevaSi zemoT aRwerili Sedegebis safuZvelze SeiZleba gakeTdes daskvna, rom 2021

wlamde mxolod namaxvanis kaskadis an mxolod xudonhesis mSenebloba, an ganaxlebadi energiis proeqtebis Sesruleba 2021 wlis qveynis balansis 15%-

is doneze ar iqneba mizanSewonili saqarTvelos energosistemisaTvis da rom

sabaziso scenarSi miTiTebuli TanamimdevrobiT yvela gaanalizebuli hesis

mSenebloba garkveul sargeblobas moutans energosistemas. cxadia, rom

gaanalizebuli alternatiuli variantebis yovelmxrivi analizi, romelic ara mxolod teqnikur da ekonomikur, aramed ekologiur da socialur aspeqtebsac

moicavs, mraval-kriteriumiani Sefasebis meSveobiT Sesrulda (ix. me-8 Tavi).

am alternatiuli variantebis Sedareba gviCvenebs, rom hidro-sensitiurobis

TvalsazrisiT, alternativa 4-isa da alternativa 5-is SemTxvevaSi axali

simZlavreebis mTliani moculoba mcirdeba 1,478 mgvt-mde da 1,290 mgvt-mde

(1,684 mgvt-sTan SedatebiT). Tumca amave dros mTliani mimdinare Rirebuleba

izrdeba 4.3%-iT da 1.1%–iT, 2.201 miliard aSS dolaramde da 2.132 miliard

aSS dolaramde. Tu vivaraudebT, rom momavalSi saqarTveloSi ganaxlebadi

energiis wyaroebis ganviTarebas didi mxardaWera eqneba, axali simZlavreebis

moculoba Semcirdeba 1,541 mgvt-mde (1,684 mgvt-sTan SedatebiT), magram mTliani mimdinare Rirebuleba gaizrdeba 5.4%-iT, 2.224 miliard aSS

dolaramde.

ganaxlebadi energiis wyaroebis ganviTareba iwvevs mTliani mimdinare Rirebulebis zrdas 2.109-dan 2.224 miliard aSS dolaramde, rac aris 5.4%-



209

iani zrda, maSin, rodesac axali simZlavreebis mateba mcirdeba 1,684 mgvt-dan

1,541 mgvt-mde. is alternatiuli varianti, romelic hesebis mSeneblobas ar iTvaliswinebs

(alternativa 3), moiTxovs damatebiT 144 mgvt. gazis sawvavze momuSave eqvsi

blokis mSeneblobas, ris Sedegadac mTliani mimdinare Rirebuleba iqneba

daaxloebiT 2.156 miliardi aSS dolari. gazis agregatebis nacvlad mxolod

naxSirze momuSave Tbosadgurebis mSeneblobis SemTxvevaSi (alternativa 6), mTliani mimdinare Rirebuleba mcirdeba 8%-iT da Seadgens 1.990 miliard aSS

dollars.

im alternatiul variantSi, romelic imports iTvaliswinebs (alternativa 2),

2021 wlamde periodSi sufTa importi gaizarda 500 mgvt-mde. am

alternativaSi, importisaTvis gakeTebuli sxva mniSvnelovani daSveba is iyo, rom zafxulSi importi gaicvleba hesebis Warbi generaciis eqsportze. am

alternatiuli variantis mixedviT gaTvaliswinebulia yvela gaanalizebuli

hesis mSenebloba, rac damatebiT 1 209 mgvt axal simZlavres iZleva. amis

Sedegad sufTa mimdinare Rirebuleba iqneba 1.734 miliardi aSS dolari. Tu

vivaraudebT, rom saSualo Sesasyidi fasia 35 aSS dolari/mgvt.sT da saWiro importis gacvla ar xdeba, sufTa mimdinare Rirebuleba Seadgens 1.900 miliard aSS dollars. nulovani zaralisaTvis saWiro Sesasyidi fasi

romelic alternativa 2-is SemTxvevaSi igive sufTa mimdinare Rirebulebas

gvaZlevs, rac alternative 3-is SemTxvevaSi gvaqvs, udris 78 aSS

dolari/mgvt.sT. es niSnavs, rom Tu importis fasi 78 aSS dolari/mgvt.sT-ze

ufro maRalia, gazis sawvavze momuSave Tbosadgurebis mSenebloba

ekonomikurad ufro momgebiani iqneba, vidre eleqtroenergiis importi.

gazis dabali da maRali fasebis analizisas konsultantma igive daSvebebi

gaakeTa, rac sabaziso scenaris SemTxvevaSi. analizis dros gamoyenebuli iyo

bunebrivi gazis Semdegi savaraudo fasebi25:

• gazis dabali fasi : 147 aSS dolari/1000 m3

• gazis maRali fasi: 611 aSS dolari/1000 m3

gazis fasis Semcireba ar gamoiwvevs hesebis mSeneblobis gadavadebas, magram

gazis fasebis zrda daaCqarebs hesebis Setanas saqarTvelos energosistemis ganviTarebis gegmaSi. gazis dabali da maRali fasebis SemTxvevaSi (alternativa

7 da alternativa 8) mTliani wminda mimdinare Rirebuleba cvalebadobs 1.686

miliardi aSS dolaridan 3.965 miliard aSS dolaramde.

6.3. maRali saprognozo moTxovnileba

25 gazis dabali da maRali fasebi aRebulia wyarodan: Development of Power Generation in SEE Update of the Generation Investment Study, World Bank, 2006



210

maRali saprognozo moTxovnilebis analizis ZiriTadi mizani iyo Segvefasebina,

Tu ra zemoqmedebas axdens sabaziso scenarisa da alternativa 2-is Sedegebze

2021 wlamde periodSi eleqtroenergiaze moTxovnilebis sxvadasxva done. sabaziso scenari – maRali saprognozo moTxovnileba (HDF) am analizis dros gamoyenebul iqna igive daSvebebi rac sabaziso scenarisa da

maRali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi:







aris; • SerCeuli hesebi eqspluataciaSi Sedian 2013 wlidan; da • yvela didi hidrosadguri da Tbosadguri gegmaSi Setanili iyo

ekonomikuri kriteriumebis mkacri gaTvaliswinebiT (yvela hesi SeirCa “Tavisufali” SerCevis gziT).

eleqtroenergiis importis simulireba moxda eleqtroenergiis gacvlis

formiT. navaraudevia rom importi ganxorcieldeba zamTris TveebSi

(seqtembridan aprilamde) xolo arsebuli da axali hesebis generaciis

importi moxdeba mais-agvistoSi da importisa da eqsportis moculobebi wlis

ganmavlobaSi dabalansdeba. minimaluri danaxarjebiT generaciis sistemis ganviTarebis gegmis SemuSavebisas

miRebulma pirvelma Sedegebma aCvenes, rom arsebuli eleqtrosadgurebiT, importis damatebis gareSe, maRali saprognozo moTxovnilebis dakmayofileba

SesaZlebelia mxolod 2007 wels. kerZod, sistemis saimedobis gaangariSebuli

done (LOLP) 2007 wels saWiroze dabalia 0.274%–iT da naTelia, rom

sistemis saimedobis saWiro donis dacviT mRali saprognozo moTxovnilebis

dakmayofileba gaanalizebuli periodis dasawyisSi.

2008 wlidan situacia icvleba. minimaluri danaxarjebiT generaciis sistemis

ganviTarebis gegmis SemuSavebisas miRebuli Sedegebi gviCveneben, rom sistemis

2008 wels mRali saprognozo moTxovnilebis dakmayofileba SeuZlebeli xdeba

arsebuli eleqtrosadgurebiT, importis an generaciis axali obieqtebis

damatebis gareSe. hesebis mSeneblobis kandidati proeqtebis Sesaxeb arsebul informaciaze dayrdnobiT (romelic wina TavebSia Sejamebuli) SeiZleba iTqvas,

rom gazis sawvavze momuSave axali blokebi eqspluataciaSi ver Seva 2011

wlamde, xolo axali hesebis gaSvebas SeiZleba velodoT mxolod 2013 wels.



211

damatebiTi eleqtroenergiis importi saWiroa mxolod weliwadis “kritikul”

periodSi, zamTris TveebSi. 2008, 2009 da 2010 wlebSi saWiro importi aris

Sesabamisad 3 gvt.sT, 14 gvt.sT da 34 gvt.sT. alternativa 2 HDF am analizis dros gamoyenebul iqna igive daSvebebi rac alternativa 2-isa da

maRali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi:

• importi daSvebulia da xelmisawvdomi mTeli periodis manZilze anu 2021

wlamde; • arsebul Tbosadgurebs prioriteti ar eniWebaT importTan SedarebiT,

Tanafardoba Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs Soris

sruladaa gaTvaliswinebuli; • gazis sawvavze momuSave Tbosadgurebi gaanalizebuli ar aris manam, sanam

importis maqsimaluri SesaZlebloba ar iqneba gamoyenebuli; • navaraudevia, rom arsebuli sadgurebisaTvis bunebrivi gazis miwodebaSi


wlidan, ufro maRali sainvesticio xarjebis mqone alternatiuli

variantebis simulirebisaTvis.

erTaderTi damatebiTi SezRudva, romelic dawesda eleqtroenergiis importTan mimarTebaSi isaa, rom is ar SeiZleba aRematebides 500 mgvt-s

(eleqtrogadamcemi qselis SezRudulobis gamo). amis gaTvaliswinebiT,

importis simulirebisas misi moculoba gazrdili iyo manam, sanam ar miaRwia

500 mgvt-s, ris Semdegac igi erTsa da imave doneze

SenarCunda. es sawyisi gaangariSebebi

gviCveneben, rom 2016 weli aris

kritikuli weli, rodesac importi

500 mgvt-s aRwevs. amis Semdeg

importi SenarCunebulia 500 mgvt-s

doneze da gaTvaliswinebulia gazis sawvavze momuSave axali Tbosadgurebis

mSenebloba.

am alternatiuli variantis dros

saqarTvelos energosistemis

moTxovnileba ifareba mezobeli

qveynebidan (albaT TurqeTidan da

somxeTidan) miRebuli importiT, rac

xorcieldeba eleqtroeneriis gacvlis

gziT, agreTve gazis sawvavze momuSave

im axali Tbosadgurebis mier

gamomuSavebuli eleqtroenergiiT,

romlebic 2015 wlis Semdeg aSendeba.

alternativa 2-is da maRali saprognozo

moTxovnilebis analizis dros konsultantis

mier gamovlenili ZiriTadi faqtebia: • 2021 wlisaTvis saqarTvelos

energosistemas dasWirdeba 1784 mgvt

generaciis axali simZlavre; • 2021 wlamde saWiro iqneba 576 mgvt

axali Tbosadgurebis mSenebloba da 1208 mgvt axali hesebis mSenebloba;

• 2008 wlisaTvis importi Seadgens 20 mgvt

da 123 gvt.sT, xolo 2021 wlisaTvis 500 mgvt da 683 gvt.sT;

• 2007-2021 wlebSi mSeneblobis,

eqspluataciis da miuwodebeli energiis

wminda mimdinare Rirebuleba iqneba 2,190 milioni aSS dolari; da

• mas Semdeg, ras saWiro importis moculoba

daifareba eleqtroenergiis gacvlis gziT,

hesebis Warbi generaciis importidan

miRebuli SesaZlo mogeba (PREV) Seadgens 64 milion aSS dolars



212

eleqtroenergiis gacvlis simulireba

moxda eleqtroenergiis gacvlis formiT. navaraudevia rom importi

ganxorcieldeba zamTris TveebSi (seqtembridan aprilamde) xolo arsebuli da axali hesebis generaciis importi moxdeba mais-agvistoSi da importisa da

eqsportis moculobebi wlis ganmavlobaSi dabalansdeba. gaanalizebul

periodSi hesebis Warbi generaciis Semcirebis gamo, importisa da eqsportis

sruli wliuri dabalanseba SeuZlebeli xdeba 2018 wlis Semdeg. amitom

konsultantma am periodisaTvis ivarauda importis garkveuli daubalansebeli moculoba (240 gvt.sT – 2018 w., 190 gvt.sT – 2019w., 176 gvt.sT – 2020w.

da 217 gvt.sT – 2021 w.). garda amisa, konsultantma gamoiangariSa “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis

importis fasi, romlis SemTxvevaSic alternativa-2-s igive wminda mimdinare

Rirebuleba eqneba rac sabaziso scenarSi, Tu eleqtroenergiis gacvlis praqtikas gamovricxavT da vivaraudebT, rom orive alternativis SemTxvevaSi


orive SemTxvevaSi ikargeba. nulovani zaraliT” eleqtroenergiis importis

fasia 93 aSS dolari/mgvt.sT. es niSnavs, rom Tu importirebuli

eleqtroenergiis fasi 93 aSS dolari/mgvt.sT-ze ufro maRalia, mxolod gazis sawvavze momuSave blokebis mSenebloba ekonomikurad ufro

gamarTlebulia sxva alternatiul variantTan SedarebiT, romelic yvela

gaanalizebuli hesis mSeneblobas da eleqtroenergiis imports gulisxmobs.

miuxedavad amisa, didi moculobiT eleqtroenergiis importis alternativasac

Tavisi ara-ekonomikuri naklovanebebi aqvs, rac gaanalizebuli iyo mraval-

kriteriumiani Sefasebis dros.

Sedegebma agreTve aCvena, rom eleqtroenergiaze moTxovnilebis ufro swrafi

zrda daaCqarebs xudonhesis proeqtis Setanas saqarTvelos energosistemis

ganviTarebis gegmaSi. eleqtroenergiaze moTxovnilebis ufro swrafi zrdiT

gamowveuli Sedegi Zalian hgavs gazis maRali fasebiT gamowveul Sedegs da

saqarTvelos energosistemaSi hesebis amoqmedebas aCqarebs. maRali saprognozo

moTxovnilebisaTvis Sesrulebuli analizis Sedegebi mocemulia cxrilSi 6.10.



213

cxrili 6.10. maRali saprognozo moTxovnilebisaTvis gaanalizebuli

alternatiuli variantebis Sejameba da Sedareba

alternativebi NPV

(mil. aSS dolari)

INVCOS (mil. aSS dolari)

OPCOST(mil. aSS dolari)

PREV (mil. aSS dolari)

eleqtrosadgurebis

gaSveba2)

sabaziso

scenari,

SezRuduli

importi

2748 733 2015 212

CC: 2011, 2011,2014,2015, 2016,2018,2019,2020K : 2015 T/N/Z : 2013/2013/ P : 2013

alternativa

2,

importis scenari

2190 589 1601 64

CC: 2016,2017,2020,2021K : 2013 T/N/Z : 2013/2014/2015 P : 2013

1) CC- gazis sawvavze momuSave kombinirebuli ciklis 144 mgvt-iani bloki. K – xudonhesi T/N/Z – tviSi hesi/ namaxvanhesi/Joneti P – faravanhesi

6.4. dabali saprognozo moTxovnileba

dabali saprognozo moTxovnilebis analizis ZiriTadi mizani iyo Segvefasebina,

Tu ra zemoqmedebas axdens sabaziso scenarisa da alternativa 2-is Sedegebze

2021 wlamde periodSi eleqtroenergiaze moTxovnilebis sxvadasxva done. sabaziso scenari – dabali saprognozo moTxovnileba (LDF) am analizis dros gamoyenebul iqna igive daSvebebi rac sabaziso scenarisa da

dabali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi:



prioriteti eniWeba arsebul Tbosadgurebs, miuxedavad imisa, Tu ra Tanafardoba arsebobs Tbosadgurebis tarifsa da importis tarifs



aris; • SerCeuli hesebi eqspluataciaSi Sedis 2013 wlidan; da



214

• yvela didi hidrosadguri da Tbosadguri gegmaSi Setanili iyo

ekonomikuri kriteriumebis mkacri gaTvaliswinebiT (yvela hesi SerCeul

iqna “Tavisufali” SerCevis gziT).

alternativa 2 - dabali saprognozo moTxovnileba (LDF) am analizis dros gamoyenebul

iqna igive daSvebebi rac

alternativa 2-isa da dabali

saprognozo moTxovnilebis

SemTxvevaSi:

• importi daSvebulia da

xelmisawvdomi mTeli

periodis manZilze anu 2021

wlamde; • arsebul Tbosadgurebs

prioriteti ar eniWebaT importTan SedarebiT,

Tanafardoba Tbosadgurebis

tarifsa da importis

tarifs Soris sruladaa gaTvaliswinebuli; • gazis sawvavze momuSave Tbosadgurebi gaanalizebuli ar aris; • navaraudevia, rom arsebuli sadgurebisaTvis bunebrivi gazis miwodebaSi


wlidan, ufro maRali sainvesticio xarjebis mqone alternatiuli

variantebis simulirebisaTvis.

sabaziso scenaris da dabali saprognozo moTxovnilebis analizis dros

konsultantis mier gamovlenili ZiriTadi faqtebia:

• 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas dasWirdeba 1046 mgvt generaciis

axali simZlavre; • 576 mgvt axali Tbosadgurebis mSenebloba da 470 mgvt axali hesebis mSenebloba ; • optimaluri ganviTarebis gegmaSi xudonhesi Setanili ar aris; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 20 mgvt da 3 gvt.sT, xolo 2010 wlisaTvis 40

mgvt da 7 gvt.sT; • 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis da miuwodebeli energiis wminda

mimdinare Rirebuleba iqneba 1,959 milioni aSS dolari; da • hesebis Warbi generaciis importidan miRebuli SesaZlo mogeba (PREV)

Seadgens 199 milion aSS dolars.

alternativa 2-is da dabali saprognozo

moTxovnilebis analizis dros konsultantis mier

gamovlenili ZiriTadi faqtebia: • 2021 wlisaTvis saqarTvelos energosistemas


simZlavre; • 2021 wlamde saWiro iqneba mxolod axali

hesebis gaSveba; • 2009 wlisaTvis importi Seadgens 20 mgvt da

131 gvt.sT, xolo 2021 wlisaTvis 400 mgvt da

1753 gvt.sT;

• 2007-2021 wlebSi mSeneblobis, eqspluataciis

da miuwodebeli energiis wminda mimdinare

Rirebuleba iqneba 1,696 milioni aSS dolari; • hesebis Warbi generaciis importidan

miRebuli SesaZlo mogeba (PREV) Seadgens 213 milion aSS dolars.



215

am alternatiuli variantis mixedviT, mTeli dasagegmi periodis manZilze

saqarTveloSi eleqtroenergiaze arsebuli moTxovnileba unda Seivsos

mezobeli qveynebidan (albaT TurqeTidan an somxeTidan) da daifaros eleqtroenergiis gacvlis gziT. am gacvlis simuliteba moxda Semdegnairad:

sabaziso eleqtroenergiis importi moxdeba zamTris TveebSi (seqtemberi –

aprili) da arsebuli da axali hesebis mier gamomuSavebuli sabaziso

eleqtroenergiis eqsporti - maisidan agvistomde, wlis ganmavlobaSi

importisa da eqsportis moculobebis dabalansebiT. gaanalizebuli periodis ganmavlobaSi hesebis Warbi generaciis Semcirebis gamo, importisa da

eqsportis moculobebis yovelwliuri sruli dabalanseba SeuZlebeli xdeba

mxolod 2021 wlis Semdeg. Sesabamisad, konsultantma ivarauda, rom 2021

wlidan gaCndeba wminda daubalansebeli importi (206 gvt.sT 2021 wels). dabali saprognozo moTxovnilebis SemTxvevaSi eleqtroenergiaze moTxovnileba izrdeba saSualod 2.5%-iT da Sedegebma aCvena, rom

eleqtroenergiaze moTxovnilebis ufro neli zrda gadaavadebs didi

hidrosadgurebis (mag.: xudonhesis) proeqtebis Setanas saqarTvelos

energosistemis ganviTarebis gegmaSi. eleqtroenergiaze moTxovnilebis kidev

ufro neli zrdis SemTxvevaSic gamarTlebuli iqneba mxolod gazis sawvavze momuSave Tbosadgurebis mSenebloba. dabali saprognozo moTxovnilebisaTvis

Sesrulebuli analizis Sedegebi mocemulia cxrilSi 6.11. cxrili 6.11. dabali saprognozo moTxovnilebisaTvis gaanalizebuli

alternatiuli variantebis Sejameba da Sedareba

alternativebi NPV

(mil. aSS dolari)

INVCOS (mil. aSS dolari)

OPCOST(mil. aSS dolari)

PREV (mil. aSS dolari)

eleqtrosadgurebis gaSveba3)

sabaziso

scenari,

SezRuduli

importi

1959 306 1653 199

CC: 2011, 2015,2015,2019 K : T/N/Z : 2017/2017/ P : 2013

alternativa

2,

importis

scenari

1696 492 1204 213

CC: K : 2013 T/N/Z : 2014/2014/2015 P : 2013

2) CC- gazis sawvavze momuSave kombinirebuli ciklis 144 mgvt-iani bloki. K – xudonhesi T/N/Z – tviSi hesi/ namaxvanhesi/Joneti P – faravanhesi

am analizis Sedegebi Sejamebulia cxrilebSi 6.12 da 6.13, agreTve agrafikebze 6-19 da 6-20.



216

NPV-s garda (mSeneblobis, eqspluataciis da ENS xarjebis mTliani wminda

mimdinare Rirebuleba), cxrili 6.12 Seicavs Semdeg monacemebs: • INVCOST – yvela samSeneblo xarjebis diskontirebuli Rirebuleba,

salikvidacio Rirebulebis CaTvliT; • OPCOST – yvela saoperacio xarjebis da miuwodebeli energies (ENS)

diskontirebuli Rirebuleba • PREV - hesebis Warbi generaciis eqsportis Sedegad misaRebi

potenciuri Semosavali, mas Semdeg rac srulad daifareba

importirebul eleqtroenergiaSi gasacvleli moculoba da

rodesac eleqtroenergiis fasia 35 aSS dolari/mgvt.sT. • TOT – mTliani diskontirebuli Rirebuleba, eqsportidan misaRebi

potenciuri Semisavlis CaTvliT (NPV-PREV) cxrili 6.12. gaanalizebuli alternativebis Sejameba

scenarebi

damatebiT

i

generaciis simZlavre

(mgvt) ( 2021)

eleqtroene

rgiis

mTliani

eqsporti26

(gvt.sT)

NPV (milioni

$)27

investici

a (milioni

$)

saoperaci

o

xarjebi (milioni

$)

eqsporti

s

Semosavali

(milioni $)

mTliani NPV

(milioni $)28

SerCeuli

sadgurebis

gaSveba29

sabaziso saprognozo moTxovnileba (saSualo wliuri zrda – 3%) sabazis

o


1684 13441 2109 436 1673 245 1864

CC: 2011, 2015,2015, 2017, K : 2020 T/N/Z :2013/2014/ P : 2013

altern

ativa 1

gnaxlebadi

wyaroebi

1541 15799 2224 582 1642 274 1950

CC: 2011, 2015,2015, 2020, Renewables: 2011-2020 T/N : 2017/2018/ P : 2013

altern

ativa 2 importi 1208 7245 1734 501 1233 163 1571

CC: K : 2013 T/N/Z :2013/2014/2015 P : 2013

altern

ativa 3 mxolod gazi

864 10809 2156 261 1895 173 1983

CC: 2011,2013,2015,2015,2017,2021 K : T/N/Z : / / P :

altern

ativa 4 mxolod xudonhesi

1478 13951 2201 492 1709 259 1942

CC: 2011,2015,2015,2017,2020 K : 2013 T/N/Z : / /

26 Net power export- Excess of the generation from HPPs that can be exported in the whole period 2007-2021 27 NPV of costs 28 NPV of costs minus NPV of power export value 29 CC- Combined cycle gas fired unit 150 MW; K – HPP Khudoni; T/N/Z – HPP Tvishi/ HPP Namakhvani/HPP Zhoneti; P – HPP Paravani; COAL – Coal fired unit 300 MW



217

scenarebi

damatebiT

i

generaciis

simZlavre (mgvt) ( 2021)

eleqtroene

rgiis mTliani

eqsporti26

(gvt.sT)

NPV (milioni

$)27

investici

a

(milioni $)

saoperaci

o

xarjebi

(milioni $)

eqsporti

s

Semosaval

i (milioni

$)

mTliani NPV

(milioni $)28

SerCeuli

sadgurebis

gaSveba29

P : 2013

altern

ativa 5 mxolod namaxvanis

kaskadi

1290 13064 2132 458 1674 244 1888

CC: 2011,2015,2015,2017,2020 K : T/N/Z :2013/2014/2015 P : 2013



218

scenarebi

damatebiT

i

generaciis

simZlavre (mgvt) ( 2021)

eleqtroene

rgiis mTliani

eqsporti26

(gvt.sT)

NPV (milioni

$)27

investici

a

(milioni $)

saoperaci

o

xarjebi

(milioni $)

eqsporti

s

Semosaval

i (milioni

$)

mTliani NPV

(milioni $)28

SerCeuli

sadgurebis

gaSveba29

altern

ativa 6

mxolod

naxSiri

824 7848 1990 376 1614 173 1817

COAL: 2013,2015,2017 K : T/N/Z : / / P :

altern

ativa 7

gazis

maRali fasi (611 aSS

dolari/10

00m3)

1784 18808 3965 653 3312 328 3637

CC: 2011,2015,2016,2019 K : 2013 T/N/Z :2013/2013/2020 P : 2013

altern

ativa 8

gazis

dabali

fasi (147 aSS dolari/10

00m3)

1684 13441 1686 436 1250 245 1441

CC: 2011,2015,2015,2017 K : 2020 T/N/Z :2013/2014/ P : 2013

maRali saprognozo moTxovnileba (saSualo wliuri zrda – 5%)

sabazis

o

scenari HDF SezRudul

i importi

2260 11107 2748 733 2015 212 2536

CC: 2011,2011,2014,2015, 2016,2018,2019,2020 K : 2015 T/N/Z :2013/2013/ P : 2013

altern

ativa 2, HDF importi

1784 2423 2190 589 1601 64 2126

CC: 2016,2017,2020,2021 K : 2013 T/N/Z :2013/2014/2015 P : 2013

dabali saprognozo moTxovnileba (saSualo wliuri zrda – 2.5%)

sabazis

o

scenari LDF SezRudul

i importi

1046 9890 1959 306 1653 199 1760

CC: 2011,2015,2015,2019 K : T/N/Z :2017/2017/ P : 2013

altern

ativa 2, LDF importi

1208 10682 1696 492 1204 213 1483

CC: K : 2013 T/N/Z :2014/2014/2015 P : 2013



219

cxrili 6.13. sabaziso saprognozo moTxovnilebis mixedviT gaanalizebuli alternatiuli variantebis struqtura

CCGT 144 mgvt

xudonhesi

638 mgvt

namaxvanis

kaskadi

450 mgvt

faravanhe

si

120 mgvt

naxSiri-

274 mgvt

ganaxlebadi

wyaroebi 495 mgvt

NPV (mil. aSS

dolari)

gazi (mil. m3)

naxSi

ri (mil. t)

CO2 gamonabolq

vi (1000 t)

sabaziso


۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 2109 9746 0 20304

alternativa

1

gnaxlebadi

wyaroebi

۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 2224 9334 0 22671

alternativa 2 importi

۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 1734 5088 0 9630

alternativa 3 mxolod gazi

۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 2156 12358 0 26675

alternativa 4 mxolod

xudonhesi

۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 2201 10199 0 21396

alternativa 5 mxolod

namaxvanis kaskadi

۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ 2132 9829 0 20490

alternativa

6

mxolod naxSiri ۩ ۩ ۩ 1990 6777 11 45259

SeniSvna: ricxvebi da simboloebi miuTiTeben agregatebis raodenobas generaciis TiToeuli scenarisaTvis



220

0

500

1000

1500

2000

2500

ALTERNATIVE 1 ALTERNATIVE 1RENEWABLE

ALTERNATIVE 2 ALTERNATIVE 3 ALTERNATIVE 4 ALTERNATIVE 5 ALTERNATIVE 6

Investment Cost Operating Cost grafiki 6-19. sanvesticio da saeqspluatacio xarjebi grafiki 6-20.Fsawvavis moxmareba da CO2 –is gamoyofa

Gas +Coal

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

ALTERNATIVE1

ALTERNATIVE1 RENEWABLE

ALTERNATIVE2

ALTERNATIVE3

ALTERNATIVE4

ALTERNATIVE5

ALTERNATIVE6

Gas Consumption

CO2 Emission

Gas Consumption CO2 Emission



221

ekologiuri da socialuri zemoqmedebis gaTvaliswinebis gareSe, minimaluri

danaxarjebiT saqarTvelos energosistemis ganviTarebis gegmis SemuSavebis

dros gakeTda Semdegi daskvnebi:

1. jamSi yvelaze dabali samSeneblo da saeqspluatacio xarjebi (dabali

wminda mimdinare Rirebuleba) aqvs im alternatiul variants, romelic

iTvaliswinebs eleqtroenergiis gacvlas saqarTvelosa da mezobel

qveynebs Soris (alternativa 2) da xuTive gaanalizebuli

hidrosadguris mSeneblobas uaxloes momavalSi, ise rom maTi gaSveba

moxdes 2013-2015 wlebSi. amave dros es varianti yvelaze

ZviradRirebulia mxolod samSeneblo xarjebis TvalsazrisiT (yvelaze

maRali INVCOST). garda amisa, am alternatiul variants yvelaze

kargi maCvenebeli aqvs mTliani diskontirebuli Rirebulebis

TvalsazrisiT, eqsportis potenciuri Semosavlebis (TOT) CaTvliT. 2. minimaluri danaxarjebiT energosistemis ganviTarebis alternatiuli

varianti, romelic sistemis damoukidebeli muSaobis princips eyrdnoba

(eleqtroenergiis importze ar aris damokidebuli) iTvaliswinebs

mxolod naxSirze momuSave blokebis mSeneblobas (alternativa 6). am alternatiuli variantis dros xdeba naxSiris importi, savaraudod ukrainidan, zRviT, sanapiros maxloblad mdebare Tbosadguramde.

3. minimaluri danaxarjebiT energosistemis ganviTarebis Semdegi

alternatiuli varianti, romelic sistemis damoukidebeli muSaobis

princips eyrdnoba, iTvaliswinebs mxolod gazis sawvavze momuSave

blokebis da didi hesebis mSeneblobas (sabaziso scenari). am alternatiuli variantis dros xdeba bunebrivi gazis importi, da es

varianti SeiZleba gamoadges saqarTvelos energosistamas. am

alternatiul variants igive (mesame) pozicia uWiravs mTliani

diskontirebuli Rirebulebis TvalsazrisiT, eqsportis potenciuri

Semosavlebis (TOT) CaTvliT. 4. “nulovani zaraliT” eleqtroenergiis importis gaangariSebuli fasi,

romlis SemTxvevaSic alternativa-2-s igive wminda mimdinare

Rirebuleba eqneba rac “sabaziso scenars”, Seadgens 74 aSS

dolari/mgvt.sT-s. es niSnavs, rom orive alternatiuli variantis

dros eleqtroenergiis gacvla ar xdeba da arsebuli da axali hesebis Warbi generacia ikargeba. am SemTxvevaSi, Tu importirebuli

eleqtroenergiis fasi 74 aSS dolari/mgvt.sT-ze ufro maRalia,

ekonomikuri upiratesoba eniWeba alternativas, romelic gulisxmobs

eleqtroenergiiT 100%-ian TviTmomaragebas (importis gareSe) da

rogorc Tbosadgurebis, aseve hesebis mSeneblobas, sxva alternativebTan SedarebiT, romlebic mxolod hesebis mSeneblobas da eleqtroenergiis

imports iTvaliswineben. 5. samSeneblo xarjebi yvelaze dabalia im alternatiul varianTSi,

romelic mxolod gazis sawvavze momuSave blokebis mSeneblobas

iTvaliswinebs (alternativa 3). es alternatiuli varianti amave dros

yvelaze Zviria mTliani diskontirebuli Rirebulebis TvalsazrisiT,



222

eqsportis potenciuri Semosavlebis (TOT) CaTvliT, da TiTqmis

yvelaze Zviria wminda mimdinare Rirebulebis TvalsazrisiT. 6. is alternatiuli variantebi, romlebic mxolod namaxvanis kaskadis

(alternativa 5) an mxolod xudonhesisa (alternativa 4) da

faravanhesi gaSvebas iTvaliswinebs 2013 wels, gaanalizebuli iyo

mxolod Sedarebis mizniT. miRebul Sedegebze dayrdnobiT SeiZleba

davaskvnaT, rom namaxvanis kaskads upiratesoba aqvs xudonhesTan

SedarebiT mxolod imis gamo, rom ufro dabali $/kvt.sT investicia sWirdeba.

7. rogorc mosalodneli iyo, yvelaze Zviri alternatiuli variantia

alternativa 1 – ganaxlebadi wyaroebi, romelic 2021 wlamde 495

mgvt-s iTvaliswinebs. sabaziso scenarTan am alternativis Sedarebis

Sedegad SeiZleba davaskvnaT, rom ganaxlebadi wyaroebis aTvisebis

Sedegad namaxvanis kaskadis mSenebloba mxolod gadaideba da xudonhesis mSenebloba gamoiricxeba. ganaxlebadi wyaroebis ganviTarebis proeqtebis

yovelwliuri matebis Semcirebisa an gadadebis SemTxvevaSi viRebT igive

gadawyvetas, rasac sabaziso scenaris SemTxvevaSi. 8. faravanhesis mSenebloba Setanili unda iyos saqarTvelos

energosistemis ganviTarebis gegmaSi, radganac TiTqmis yvela alternatiul variantSi mas pirvel rigSi asaSenebeli hesis statusi

ergo. 9. gazis fasebis Semcireba zemoqmedebas ar axdens optimaluri ganviTarebis

gegmaze, radganac eleqtrosadgurebis gaSveba erTnairad xdeba

alternativa 8-sa da sabaziso scenaris SemTxvevaSi.

10. minimaluri danaxarjebiT sistemis ganviTarebis alternatiul variantSi,

rodesac gazis fasebia gazrdilia (alternativa 7), hesebi ufro adre

Sedian eqsploataciaSi da Sesabamisad eqportiT miRebuli potenciuri

Semosavali (PREV) yvelaze maRalia.

11. minimaluri danaxarjebiT sistemis ganviTarebis alternatiul variantSi,

rodesac eleqtroenergiaze moTxovnileba ufro nela izrdeba (sabaziso scenari LDF), tviSi hesi daNnamaxvanis mSenebloba gadaido 2017 wlamde,

xudonhesi gamoiricxa, xolo gazze momuSave Tbosadgurebis mSeneblobis

gegma TiTqmis igivea, rac sabaziso scenarSi.

12. minimaluri danaxarjebiT sistemis ganviTarebis alternatiul variantSi, rodesac eleqtroenergiaze moTxovnileba ufro swrafad izrdeba

(sabaziso scenari HDF), xudonhesis gegmaSi Setana xdeba ufro adre (2015 wels nacvlad 2020-isa, rogorc amas sabaziso scenari moiTxovs).

es mosalodnelicaa, Tu gaviTvaliswinebT rom wliuri pikuri

datvirTvis zrda ufro maRalia, ris gamoc xudonhesi ukeT “moergeba”

datvirTvis mruds. es alternatiuli varianti gulisxmobs gazis

sawvavze momuSave 8 damatebiT bloks 4-is nacvlad, rogorc es

sabaziso scenaris SemTxvevaSi gveqneboda.

13. sistemis ganviTarebis alternatiuli gegma, romelic saqarTvelos

energosistemasa da mezobel eleqtrosistemebs Soris Zalian didi

moculobebiT eleqtroenergiis gacvlas iTvaliswinebs,

eleqtroenergiaze moTxovnilebis SedarebiT swrafi zrdis SemTxvevaSi

(alternativa 2 HF) agreTve moiTxovs gazis sawvavze momuSave blokebis

User

Highlight

User

Highlight



223

mSeneblobas, radganac gadamcemi qselis gamtarunarianoba SezRudulia

da eleqtroenergiis import/eqsporti 500 mgvt-iTaa limitirebuli.

14. yvela gaanalizebuli alternativis safuZvelze SeiZleba davaskvnaT, rom didi hidrosadgurebis mSeneblobis ganxorcieleba SesaZlebelia

mxolod saqarTvelos energosistemasa da mezobel eleqtrosistemebs

Soris didi moculobebis eleqtroenergiis gacvlis SemTxvevaSi. amave

dros, eleqtroenergiaze moTxovnilebis SedarebiT swrafi zrdis

(sabaziso saprognozo moTxovnilebasTan SedarebiT) SemTxvevaSi an gazis fasis Semdgomi zrdis SemTxvevaSi, hesebis proeqtebis ufro adreul

ganxorcieleba mniSvnelovan sargebels moutans saqarTvelos

energosistemas.

zemoT moyvanili yvela Sedegi gviCvenebs, rom hidrosadgurebis mSenebloba

SeiZleba iyos saqarTvelos enerosistemis Semdgomi ganviTarebis saukeTeso gza, romelic minimaluri danaxarjebiT adgilobrivi moTxovnilebis saimedo

dakmayofilebas uzrunvelyofs. Tu mxolod wminda ekonomikur kriteriumebs

gaviTvaliswinebT, eleqtroenergiis moTxovnilebisa da gazis fazebis sabaziso

prognozis safuZvelze SeiZleba iTqvas, rom xudonhesis mSenebloba 2015 wlis

Semdgom periodze unda gadaidos. eleqtroenergiis moTxovnilebisa da gazis fazebis ufro swrafi zrda Zalian mniSvnelovan zemoqmedebas axdens 2015

wlamde periodSi xudonhesis mSeneblobis mizanSewonilobaze. gamnaxlebadi

wyaroebis aTviseba sistemis ganviTarebis yvelaze ekonomiuri arCevani ar

iqneba, Tumca, ra Tqma unda, is Tavidan agvacilebs an Seamcirebs arsebuli

ekologiuri da socialuri problemebisa da standartebis gauaresebis

safrTxes.

amis garda, uaxloes momavalSi, mniSvnelovani gadawyvetilebebi unda iyos

miRebuli eleqtroenergiis an bunebrivi gazis importis SesaZleblobis

Sesaxeb. ueWvelia, rom regionSi qveynis energosistemis warmatebuli

integracia, misi ekonomikis swrafi ganviTarebis, energosistemis saimedobis da

stabilurobis sawindaria.

ekonomikuri, ekologiuri da socialuri aspeqtebis gaTvaliswinebiT 7

ZiriTadi alternatiuli variantis Sefaseba moxda mraval-kriteriumiani ranJirebis safuZvelze, romlis drosac mxedbvelobaSi viRebT ara mxolod

alternatiuli variantebis raodenobriv parametrebs, aramed mniSvnelovan

xarisxobriv maxasiaTeblebsac. aseTi analizis Sedegebi warmodgenilia me-8

TavSi.

User

Highlight

User

Highlight



224

7. gadamcemi qselis ganviTarebis gegmebi

saqarTvelos maRali Zabvis eleqtrogadamcemi qselis axlandeli mdgomareoba

da ganviTarebis gegmebis kritikuli mimoxilva gakeTda generaciis sistemis

ganviTarebis gegmebis analizze dayrdnobiT, kavkasiis qveynebis “regionaluri

eleqtrogadamcemi qselis gafarToebis gegmis (RTEP)” safuZvelze.30 es

axlaxans Sesrulebuli kvlevaa, romelic miznad isaxavs sistemebs Soris damakavSirebeli maRali Zabvis qselis koncefciis SemuSavebas mezobel

energosistemebs Soris eleqtroenergiis moqnili, urTierTxelsayreli

gacvlisaTvis, romelic eleqtromomaragebis saimedobas gaaumjobesebda. kvleva

ZiriTadad koncentrirebuli iyo saqarTvelosa da somxeTSi teqnikurad da

ekonomikurad ganxorcielebad proeqtebze.

saqarTvelos strategiuli adgilmdebareoba saSualebas aZlevs qveyanas

monawileoba miiRos regionaluri energoseqtoris infrastruqturis

ganviTarebis bevr proeqtSi. saqarTvelos energosistemis dakavSireba mezobel

eleqtrosistemebTan sargebels moutans yvela monawile mxares da Zlier

erTian energosistemas Seqmnis.

qveynis Sida eleqtrogadamcemi sistema 500 kv da 220 kv gadamcemi xazebisagan

Sedgeba, romlebsac wina periodSi mniSvnelovani reabilitacia CautardaT,

normalur samuSao mdgomareobaSi mosayvanad. 30 “Note: If this report is read in black and white, please note that planned 400kV lines go south from Ksani, south and east from Hrazdan, and southwest from Akatziche. Other dotted lines are planned 500kV.”



225

amave dros, yovelmxrivi analizi Sesrulda saqarTvelos maRali Zabvis

eleqtrogadamcemi qselis Semdgomi ganviTarebis mizniT, mezobel qveynebTan eleqtroenergiis gacvlis SesaZleblobebi gazrdis TvalsazrisiT.

grafikze 7-1. naCvenebia saqarTvelos energosistemis mezobel

eleqtrosistemebTan kavSiris da qveynis regionebs Soris kavSirebis sqemebi.

am sqemaze Cans, rom saqarTvelos energosistemas ruseTis energosistemasTan

akavSirebs “kavkasionis” 500 kv eleqtrogadamcemi xazi da “salxinos” 220 kv

eleqtrogadamcemi xazi, TurqeTTan – “aWaris” 220 kv eleqtrogadamcemi xazi,

somxeTTan – “alaverdis” 220 kv eleqtrogadamcemi xazi, xolo azerbaijanTan

– “gardabnis” 330 kv. eleqtrogadamcemi xazi.

grafiki 7-1. saqarTvelos energosistemis kavSirebi mezobel

eleqtrosistemebTan da qveynis regionebs Soris saqarTvelos maRali Zabvis eleqtrogadamcemi qselis ganviTareba

gaTvaliswinebulia or etapad: pirveli etapi: 500/400 kv. kavSiri saqarTvelosa da somxeTs Soris, minimum

350 mgvt simZlavre (2010 wlamde); da

meore etapi: saqarTvelosa da ruseTis qselebis 500 kv. kavSiri TurqeTis qselTan “borCxas” 400 kv. qvesadgurTan, simZlavre - 500

mgvt. da saqarTvelos magistraluri eleqtrogadamcemi xazis

“enguri – gardabanis” meore 500 kv. jaWvi (2015 wlamde). pirveli etapze, axali didi hesebis mSeneblobamde, eleqtrogadamcemi qselis

gaZliereba saqarTvelosa da somxeTs Soris eleqtroenergiis gacvlis

saSualebas iZleva, rac sakmarisi iqneba Tu generaciis ganviTareba sabaziso

scenaris mixedviT ganxorcielda, romelic zamTarSi eleqtroenergiis imports

da zafxulSi eqsports iTvaliswinebs.



226

saqarTvelosa da somxeTs Soris erTjaWviani 400 kv. gadamcemi xazis

muSaobisa da usafrTxoebis #1 kriteriumis gaTvaliswinebiT, saqarTvelosa da

somxeTs Soris eleqtroenergiis gadacemis simZlavre iqneba 270 mgvt. SemzRudavi faqtorebia 220 kv. xazebi gardabansa (saqarTvelo) – vanaZors

(somxeTi) Soris. gamtarunarianobis gazrdis saSualebaa 400 kv-iani gadamcemi

xazis mSenebloba raJdansa (somxeTi) da qsans (saqarTvelo) Soris. am

SemTxvevaSi, saqarTvelodan da somxeTSi eleqtroenergiis gadacemis

gamtarunarianoba gaizrdeba 600 mgvt-mde, imis gaTvaliswinebiT, rom daaxloebiT 400 mgvt gadaicema 400 kv qseliT, da 200 mgvt – 220 kv.

qseliT. 400 kv. gadamcemi xazis gamtarunarianobis ukeT gamoyenebisaTvis

rekomendirebulia fazes gadamyvani transformatorebis damontaJeba qsnis

qvesadgurSi. am transformatorebze fazebs Soris kuTxis SecvliT,

gamtarunarianoba SeiZleba gaizardos 850 mgvt.-mde. am SemTxvevaSi simZlavre

SezRudulia fazis Semcvleli transfomatorebis simZlavriT limiti (2x600 megavolt amperi), 250 mgvt-is gadacema SeiZleba 220 kv. qseliT da 600 mgvt.-

s gadacema 400 kv. qseliT.

amis garda, im periodSi vidre axali didi hesebi aSendeba, saWiroa 220/110 kv.

transformatorebis simZlavris gazrda rogorc somxeTis, aseve saqarTvelos maRali Zabvis qselebSi. qvesadgur “engurze” erTi 500/220 kv.

transformatoris dazianebam SeiZleba gamoiwvios Zabvis vardna 220 kv.-iani

qselis ramodenime salteze, magram igive maxasiaTeblebis mqone kidev erTi

transformatoris damontJeba am problemas gadaWris.

meore etapze SemoTavazebulia wredis

Sekvra axalcixis 500 kv. qvesadgurTan

(axali 500 kv. gadamcemi xazebi enguri-

axalcixe- marneuli- gardabani

daKxudoni-Aaxalcixe). gegmis mixedviT

es samuSaoebi 2015 wels unda

dasruldes, rac mniSvnelovnad gazrdis

kavkasiaSi qveynebs Soris simZlavrisa da

energiis yidva-gayidvis SesaZleblobebs: • TurqeTis bazarze didi

moculobis eleqtroenergiis

eqsportisaTvis maRali

gamtarianobis mqone koridori

iqmneba (momavali UCTE sinqronizaciis zona), maRali

Zabvis mudmivi denis kavSiris meSveobiT “axalcixe (saqarTvelo) –

borCxa (TurqeTi)”. • Cndeba ruseTis energosistemasTan, xolo ufro gviandel stadiaze

Azerbaijanis sistemasTan, eleqtroenergiis gacvlis SesaZlebloba). azerbaijanidan saqarTveloSi eleqtroenergiis eqsportis SesaZlebloba

SezRudulia gardabnis qvesadgurSi damontaJebuli 330/220 kv.

am kvlevis miznebisaTvis SeiZleba

davaskvnaT, rom saqarTvelosa da mezobeli

energosistemebis damakavSirebeli maRali

Zabvis qselis gaZliereba, romelic

“regionaluri eleqtrogadamcemi qselis

gafarToebis gegmaSia (RTEP)” SemoTavazebuli 2015 wlamde periodisaTvis,

Seesabameba wina TavebSi aRweril generaciis

ganviTarebis gegmebs da sakmarisi iqneba

aRniSnul periodSi saqarTvelos

energosistemis saimedo muSaobisaTvis.

gadamcemi qselis Semdgomi ganviTarebis

analizi unda gakeTdes 2015 wlis semdgomi

periodisaTvis, momavalSi gadamcemi qselis

gaZlierebis saWiroebis Sesafaseblad.



227

transformatoris simZlavris gamo. saqarTvelosa da azerbaijans Soris 500

kv. gadamcemi xazis “gardabani (saqarTvelo) – azerbaijanis Tbosadguri”

amuSaveba fazrdis eleqtroenergiis gadacemis SesaZleblobebs.

analozma aCvena, rom arsebobs SesaZlebloba, saqarTvelodan iranSi 1300 mgvt.-

s eqsportisaTvis da damatebiT TurqeTSi 600 mgvt.-s eqsportisaTvis

usafrTxoebis #1 kriteriumis gaTvaliswinebiT. am SemTxvevaSi SemzRudav

faqtors warmoadgens somxeTsa da irans Soris eleqtrogadamcemi qselis gamtarunarianoba.

imisaTvis, rom somxeTidan ruseTSi saqarTvelos gavliT didi moculobebis

eleqtroenergiis eqsporti SesaZlebeli iyos, rekomendirebulia saqarTvelosa

da somxeTs Soris arsebuli kavSiris gaZliereba, risTvisac qsnis qvesadgurSi

500/400 kv. meore transformatori (fazis gadamrTveli) unda damontaJdes. garda amisa, saWiroa saqarTvelosa da ruseTs Soris kavSiris gaZliereba 500

kv.-iani xaziT “enguri – centralnaia” (meore xazi) an 500 kv.-iani xaziT

“enguri – soWi (ruseTi) – centralnaia”. igive daskvna SeiZleba gakeTdes

ruseTidan TurqeTsa da saqarTveloSi eleqtroenergiis eqsportTan

dakavSirebiT.

es proeqtebi, romlebic saqarTvelos, somxeTsa da irans Soris maRali

simZlavris 500/400 kv. kavSirs gulisxmoben, 2012 wlisaTvis unda

dasruldes, rac gaTvaliswinebulia axlaxans dadebuli sammxrivi

xelSekrulebiT. aRniSnul xelSekrulebaSi gansazRvrulia eleqtroenergiis

gacvlis miznobrivi parametrebi, romlebic ukve miRebulia mxedvelobaSi

gadamcemi mowyobilobis sainJinro proeqtis Sesadgenad da ekonomikuri

sargebelis Sesafaseblad. am proeqtis sainvesticio xarjebi Semdeg SesaZleblobebs iZleva: 1. urTierTdakavSirebuli muSaoba saqarTvelos (500 kv. qsnis qvesadguri) da

somxeTs (400 kv. razdanis qvesadguri) Soris, minimaluri simZlavre 350

mgvt.; da

2. Sefasebis mixedviT, saqarTvelos qselis magistraluri 500 kv.-iani xazis

gaZlierebis xarjebi Seadgens daaxloebiT 21.3 milion aSS dolars (16 milion evros) saqarTvelos nawilSi, xolo mTliani investiciebis da

eqspluatacia/teqmomsaxurebis xarjebis wminda mimdinare Rirebuleba,

eqspluataciis 30 wlian periodze gaTvliT, iqneba daaxloebiT 22.6 milioni

aSS dolari (17 milioni evro).

8. alternatiuli scenarebis integrirebuli

kvleva



228

am kvlevis ZiriTadi mizania saqarTvelos energoseqtoris strategiuli

integrirebuli kvlevis Catareba, teqnikuri, ekonomikuri da garemosdacviTi

zegavlenebis CaTvliT. am droisaTvis, saqarTvelos mTavroba gansakuTrebiT dainteresebulia strategiuli integrirebuli kvlevis CatarebiT, raTa naTeli

moefinos wamoyenebuli xudonis mSeneblobis gegmis “wvlils” generaciis

grZelvadiani gafarToebis gegmaSi da Semdeg saxelmwifos resursebis

gamoyenebiT Catardes sruli winaswari kvleva da garemosdacviTi da

socialuri sakiTxebis Seswavla. imis gaTvaliswinebiT, rom yovel proeqts aqvs misi dadebiTi da uaryofiTi atributebi da sxvadasxva atributebis

Sefaseba/daxasiaTeba xSirad subieqturia, Znelia zusti raodenobrivi analizis

Catareba gamarjvebulis calsaxad gamosavlenad. am faqtis gamo

integrirebulma kvlevam unda moicvas momavali ganviTarebis alternativebis

yvela aspeqti, maTi dadebiTi da uaryofiTi mxareebiT da saSualeba misces

politikis gamtareblebs anda gadawyvetilebis mimRebebs SearCion maTTvis yvelaze misaRebi varianti.

midgomaSi warmodgenili analizi, romliTac Catarebulia integrirebuli

kvleva da romelic moicavs ara maro raodenobriv, aramed xarisxobriv

parametrebs, dafuZnebulia mravalkriteriumian optimizacias da alternativebis ranJirebas. am kvlevaSi gamoyenebulia mravalkriteriumiani

ranJirebis erTerTi meTodologia - ICOR (iteraciuli kompromisuli

ranJireba). ICOR meTodologiis detaluri aRwera mocemulia danarTSi).

8.1. ganviTarebis alternativebis SerCeva mravalkriteriumiani

ranJirebisaTTvis

mravalkriteriumiani ranJirebisaTvis alternativebis SerCeva tardeboda im

mizniT, rom moecva yvela mniSvnelovani varianti, romlebic SeiZleboda gamomdgariyo saqarTvelos energosistemis momavali ganviTarebisTvis, keZod:

• 100%-iani TviT-dakmayofilebadi energo sistemis Camoyalibeba, eleqtroenergiis importis gareSe;

• ganviTarebis varianti, romelic dafuZnebulia eleqtroenergiis didi moculobiT importze da eqsportisa da gare vaWrobis didi

potencialis arsebobaze;

• mxolod Tbosadgurebis mSeneblobaze damyarebuli ganviTareba, romlebic moixmarnen impotirebul pirvelad sawvavs (gazi an qvanaxSiri);

• sargebeli, romelic miiReba mxolod xudonihesis, an mxolod namaxvanis kaskadis, an orives erTad aSenebisas; da

• ganaxlebadi wyaroebis (mcire hesebi da qari) swrafi ganviTareba.

zemoTmoxseniebuli alternativebis SedarebisaTvis mizanSewonil models

warmoadgens alternativebis Sedareba eleqtroenergiaze moTxovnilebis

erTidaigive prognozis SemTxvevaSi, rac imas niSnavs, rom yvela alternativaSi

sabaziso moTxovnaa eleqtroenergiaze moTxovnilebis saimedo dakmayofileba da



229

es moTxovnileba yvela alternativisaTvis erTnairia. am garemoebis

gaTvaliswinebiT, Catarda mravalkriteriumiani ranJireba arCeul 7

alternativaze, romelTa struqtura warmodgenilia cxrilSi 8.1, xolo kandidati proeqtebis adgilmdebareoba mocemulia naxazze 8.1.

cxrili 8.1. arCeuli alternativebi mravalkriteriumiani ranJirebisaTvis komb.cikl.gaz.

turbina

144 mgvt

xudonhesi 638 mgvt

namaxvanis

kaskadi

450 mgvt

faravani-

hesi 120 mgvt

naxSiri-274 mgvt

ganaxlebadi 495 mgvt

sabazo scenari

SezRuduli importi

۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ alternativa 1

ganaxlebadi ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ alternativa 2

importi ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ alternativa 3

mxolod gazi ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ alternativa 4

mxolod xudoni ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ alternativa 5

mxolod

namaxvanis kaskadi ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩

alternativa 6

mxolod naxSiri ۩ ۩ ۩



230

naxazi 8-2. kandidati proeqtebi



231

8.2. mravalkriteriumiani ranJirebis kriteriumebis ganmarteba

C1: yvela samSeneblo da saoperacio xarjebis wminda dRevandeli Rirebuleba (NPV) SesaZlo ganviTarebis alternativebis mravalkriteriumiani ranJirebis erTerT

ZiriTad kriteriums warmoadgens yvela im samSeneblo da saoperacio xarjebis

diskontirebuli Rirebuleba, romlebic saWiroa momavalSi eleqtroenergiaze

moTxovnilebis dasakmayofileblad da saimedo eleqtromomaragebisaTvis. es aris raodenobrivi kriteriumi da alternativebi, romlebsac ufro patara

NPV gaaCniaT aqvT upiratesoba im alternativebTan SedarebiT romlisTvisac

es kriteriumi ufro maRalia. am kriteriumis mniSvnelobebi mocemulia

cxrilSi 8.2.

cxrili 8.2 NPV kriteriumis mniSvneloba sxvadasxva alternativebisaTvis

NPV alternativa

mil. sabazo 2109

A1r 2224 A2 1734 A3 2156 A4 2201 A5 2132 A6 1990

C2: saoperacio xarjebis diskontirebuli sidide (OPC)

es warmoadgens sxva raodenobriv kriteriums, romelic iZleva sawvavis,

saeqspluatacio Rirebulebis da miuwodebeli energiis Rirebulebis

diskontirebul mniSvnelobas. saeqspluatacio xarjebi moicavs yvela arsebuli

da axali hidro da Tbosadgurebis saoperacio xarjebs sawvavis fasis da

importirebuli eleqtroenergiis safasuris garda. alternativebs OPC-s SedarebiT dabali mniSvnelobiT upiratesoba gaaCniaT im alternativebTan

SedarebiT, romelTaTvisac es kriteriumi ufro maRalia.

OPC-s mniSvneloba, miuxedavad imisa, rom is Sedis NPV-s sidideSi, mainc

gamoiyeneba rogorc sxva raodenobrivi kriteriumi; imis gaTvaliswinebiT, rom es kriteriumi ZiriTadad asaxavs sawvavis Rirebulebas, romelic

pirdapirproporciulia sawvavis moxmarebisa, am kriteriums unda xazi gaesvas,

rogorc alternatiuli variantebis specifikur maxasiaTebels. am kriteriumis

mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.3



232

cxrili 8.3. OPC kriteriumebis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebisaTvis

OPC alternativa

mil. sabazo 1673

A1r 1642 A2 1233 A3 1895 A4 1709 A5 1674 A6 1614

C3: potenciuri Semosavali (PREV)

es raodenobrivi kriteriumi warmoadgens potenciur Semosavals, romelic

SeiZleba realizirebuli iyos hidrosadgurebze warmoebuli Warbi

eleqtroenergiis eqsportiT 2007-2021 wlebSi. igi daTvlilia rogorc

diskontirebuli sidide Semdegi mniSvnelobisa: mTeli potenciurad

eqsportirebuli eleqtroenergiis sidides gamoklebuli im eqsportis odenoba,

romelic saWiroa eleqtroenergiiT vaWrobisaTvis, anu eleqtroenergiis

saWiro importis xarjebis dafarvisaTvis, Semdegi nagulisxmevi fasiT 35 US$/mgvtsT. alternativebi, romlebic moicaven hidrosadgurebis mSeneblobas,

gaaCniT ufro maRali eqsportis potenciali zafxulis periodSi da damatebiTi Semosavlis realizebis ufro maRali potenciali. am kriteriumis

maqsimizacia mravalkriteriumian ranJirebaSi asaxavs im alternativebis

upiratesobas, romlebic xasiaTdebian hidrosadgurebis maRali wiliT. am

kriteriumis mniSvnelobebis mocemulia cxrilSi 8.4

cxrili 8.4 PREV kriteriumis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebisaTvis

PREV alternativa mil.

sabazo 245 A1r 274 A2 163 A3 173 A4 259 A5 243 A6 173

C4: CO2 -s gamoyofa (CO2)

raodenobriv kriteriums warmoadgens gamoyifili CO2-s mTliani raodenoba

TiToeuli alternativisaTvis da es kriteriumi gamoyenebul iqna rogorc

garemos yvela damabinZurebeli gamosxivebis amsaxveli kriteriumi; amis



233

gakeTeba SesaZlebelia imis gaTvaliswinebiT, rom (TiTqmis) yvela

alternatiuli variantis SemTxvevaSi sawvavad gamoiyeneba mxolod bunebrivi

airi da gamoyofili CO2 –s sidideebis erTmaneTis mimarT Sefardeba faqtiurad asaxavs yvela damabinZurebeli gamosxivebis erTmaneTis mimarT Sefardebebs.

erTaderT gansxvavebas warmoadgens alternativa, romelic moicavs qvanaxSirze

momuSave sadgurebs, romlebic damabinZurebeli gamonadenis TvalsazrisiT

mniSvnelivnad uaresni arian gazze momuSave sadgurebTan SedarebiT; es uaresoba SeiZleba danaxul iqnas CO2-s emisiis gamoTvlili doniT, romelic

am alternativisaTvis daaxloebiT orjer maRalia sxva alternativebTan

SedarebiT,

mravalkriteriumian ranJirebaSi am kriteriumis minimizacia asaxavs im

alternativebis sust mxareebze, romlebSic ufro didi wvlili SeaqvT Tbosadgurebs. am kriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxeilSi 8.5.

cxrili 8.5 CO2 kriteriumis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebSi

CO2 alternativa 1000t

sabazo 20304 A1r 22671 A2 9630 A3 26675 A4 21396 A5 20490 A6 45259

C5: eleqtroenergiis importi (IMP)

eleqtroenergiis importis kriteriumi asaxavs energosistemis SesaZleblobas

damoukideblod ganaxorcielos moTxovnili eleqtroienergiis miwodeba da es

kriteriumi asaxavs energosistemis TviT-dakmayofilebis SesaZleblobas

eleqtroenergiis importis saSualebiT. bunebrivia, eleqtroenergiis importis ararseboba saqarTvlos energosistemis SemTxvevaSi niSnavs mxolod imas, rom

eleqtroenergiis importis nacvlad xdeba pirveladi sawvavis Semotana

(bunebrivi airi, qvanaxSiri, an orive), romelic gamoiyeneba gazze an

qvanaxSirze momuSave sadgurebSi sakmarisi eleqtroenergiis gamosamuSaveblad.

es kriteriumi SeiZleba ganxiluli iyos, rogorc energousafrTxoebis kriteriumi. saqarTvelos SemTxvevaSi, eleqtroenergiis importze dafuZnebuli

alternativa warmoadgens alternativas damyarebuls didi raodenobiT

eleqtroenergiis gacvlaze saqarTvelosa da mezobel energosistemebs Soris

da es niSnavs Zlier, erTian reJimSi momuSave eleqtroenergiis bazars. am

altenativis ganxorcielebis yvela potencialuri dabrkolebis

gaTvaliswinebiT, es maxasiaTebeli ganxilul iqna rogorc kriteriumi,

romelic asaxavs eleqtroenergiis importis alternativis uaryofiT mxares.



234

yvela gaanalizirebuli alternativisaTvis gamoTvlili mTliani

importirebuli elqtroenergia erTi da igive sididisaa garda alternativa 2-isa, romlis SemTxvevaSic is mniSvnelovnad didia. amitomac konsultantma

gamoiyena xarisxobrivi kriteriumi (imis nacvlad, rom ganexila mTliani

importirebuli eleqtroenergia, rogorc raodenobrivi kriteriumi), romelic

asaxavs energosistemis TviT-dakmayofileba eleqtroenergiis importis

TvalsazrisiT.

– IMP=0 – 100% TviT-dakmayofilebadi energo sistema eleqtroenergiis

importis TvalsazrisiT.

– IMP=1 – Zlieri damokidebuleba mezobeli energosistemebidan

importirebul eleqtroenergiaze

alternativebs, romlebic dafuZnebulia 100% TviT-damakmayofilebel

saqarTvelos energosistemaze eleqtroenergiis importis TvalsazrisiT,

upiratesoba gaaCniaT im SemTxvevebTan SedarebiT, romlebic eyrdnoba didi

raodenobiT eleqtroenergiis imports. am kriteriumi mniSvnelobebi moyvanilia

cxrilSi 8.6.

cxarili 8.6. IMP–s mniSvnelobebi sxvadaxva alternativebisaTvis IM

alternativa -

sabazo 0 A1r 0 A2 1 A3 0 A4 0 A5 0 A6 0

es xuTi kriteriumi raodenobrivi kriteriumia da maTi gavlena

alternativebis saboloo ranJirebaze mkacradaa gansazRvruli. sxva sami

kriteriumi, mocemuli TanmimdevrobiT warmoadgenen xarisxobriv kriteriumebs

da maTi gavlena damokidebulia mniSvnelovani faqtorebis Sefasebaze

konsultantis mier.

C6: EenergousafrTxoeba – energiis warmoebisaTvis sawvavis mowodebis

saimedooba (REL)

is qveynebi, romelTac ar gaaCnoiaT sakuTari wiaRiseuli saTbobi

TbosadgurebSi eleqtroenergiis sawarmoeblad (bunebrivi airi an qvanaxSiri) garkveuli riskis qveS imyofebian am sabaziso energetikuli saTbobebis

importze energetikuli damokidebulebis gamo. es riski didia, roca

importirebuli sawvavis wili didia. es dafuZnebulia mraval faqtorze: a)



235

qvanaxSiris da gansakuTrebiT bunebivi airis fasi mihyveba navTobis fass, rac

iwvevs gaurkvevlobas am sabazo energetikuli sawvavis regularul mowodebaSi.

b) politikuri, ekonomikuri daZabulobis da areulobebis periodebSi gaurkvevloba sawvavis regularuli mowodebaSi gansakuTrebiT aRsaniSnavia.

saqarTvelos ar gaaCnia sakuTari bunebrivi airi da amgvarad saWiroa misi

importireba. qvanaxSiris resursebi limitirebulia (ix. Tavi 5), xolo misi

mopoveba dReisaTvis arasakmarisad aris ganviTarebuli, imisaTvis, rom sakmarisi sawvavi miawodos Tboeleqtrosadgurs (arsebobs garkveuli

miniSnebebi, erTi 150mgvt qvanaxSirze momuSave sadguris mSeneblobis Sesaxeb).

am faqtis gamo, nagulisxmevia, rom dagegmilma qvanaxSirze momuSave

sadgurebma, romlebic CarTulia erTerT alternativaSi, unda imuSaon

importirebul qvanaxSirze.

energiis sawarmoeblad sawvavis miwodebis energousafrTxoebasTan da

energosaimedoobasTan (REL) dakavSirebuli kriteriumi moicavs risks da

gaurkvevlobis faqtors ZiriTadi energetikuli sawvavis – bunebrivi airis da

qvanaxSiris – mowodebaSi. REL kriteriumis mniSvnelobebi gansazRvrulia

aTbaliani skaliT 1-dan 10-mde, sadac 1 Seesabameba yvelaze dabal, da 10 – yvelaze maRal energousafrTxoebas. REL kriteriumis mniSvnelobebi

gamoTvlilia rogorc importirebuli gazis wrfivad proporciuli sidide,

sadac importirebuli gazis maqsimalur sidides (12358 106 m3) Seesabameba

mniSvneloba 1, xolo importireli gazis minimalur sidides (5088 106 m3) –

maqsimaluri mniSvneloba 10. es sidideebi mocemulia cxrilSi 8.7.

aRwerili meTodologiis Tanaxmad, REL kriteriumis minimaluri mniSvneloba

(mniSvneloba 1) mieniWa alternativas A3 (mxolod axali, gazze momuSave

sadgurebi), imitom rom am SemTxvevaSi importirebuli bunebrivi airis

moculoba udidesia. am kriteriumis yvelaze didi mniSvneloba gaaCnia

alaternativas, romelic gulisxmobs yvela dagegmili hidrosadguris

mSeneblobas, Tbosadgurebis gareSe – alternativa A2. es alternativa A2 mainc gulisxmobs bunebrivi airis imports (arsebuli TbosadgurebisaTvis) da amis

gamo am alternativas ar mieniWa REL kriteriumis maqsimaluri mniSvneloba 10,

aramed mieniWa mniSvneloba 8. analogiuria situacia alternativa A6 (axali naxSirze momuSave Tbosadguri) dros, romelic dafuZnebulia importirebul

gazsa da qvanazSirze. importirebuli gazis moculoba didi ar aris, magram

moiTxoveba qvanaxSiris didi raodenobiT importireba. Sedegad,

energousafrTxoeba dabalia.Pkriteriums A6-sTvis ufro maRali mniSvneloba

gaaCnia, vidre alternativa A3 dros, radganac arsebobs upiratesoba (rogorc fasis fluqtuaciis, aseve mowodebis usafrTxoebis TvalsazrisiT) imis gamo,

rom adgili aqvs ori an meti sawvavis mowodebis wyaros arsebobas erTis

nacvlad.

REL kriteriumis mniSvneloba sxva alternativebisaTvis (A1 – axali gazze

momuSave Tbosadgurebi da yvela dagegmili hidrosadguri, A1r – mcire hesebi, qaris sadgurebi, axali gazze momuSave Tbosadgurebi, namaxvanis kaskadi da

faravanis hesi, A4 – gazze momuSave Tbosadgurebi, xudonhesi da faravanhesi da



236

A5 – gazze momuSave Tbosadgurebi, namaxvanis kaskadi da faravnis hesi)

warmoadgenen wrfivi funqciis mniSvnelobebs, rogorc es zemoTaa aRwerili.

cxrili 8.7. REL kriteriumis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebisaTvis

alternativa importireb

uli gazi

106 m3

importirebu

li naxSiri

106 t REL

sabazo 9746 0 4.2 A1r 9334 0 4.7 A2 5088 0 8 A3 12358 0 1 A4 10199 0 3.7 A5 9829 0 4.1 A6 6777 11 3

C7: Egaremoze zemoqmedebis kriteriumi (ENV)

es kriteriumi moicavs sxvadasxva eleqtrosadgurebis garemoze zemoqmedebis faqtorebs. CO2 –s gamoyofa ar Sedis am kriteriumSi, radganac garemoze

zemoqmedebis misi mniSvnelobis gamo, is gansazRvrulia calke kriteriumis

saxiT, romelic aRwerili iyo zemoT.

garemoze zemoqmedebis kriteriumis mniSvnelobebi (ENV) SemuSavda Semdegi

zegavlenebis analizis safuZvelze (gansazRvrulia rogorc qvekriteriumebi):

yoveli es kriteriumi calcalkea gansazRvruli xudonhesis, namaxvanis

kaskadis, faravanhesis, bunebriv airze momuSave Tbosadgurebis, qvanaxSirze

momuSave Tbosadgurebis, ganaxlebadi eleqtrosadgurebis – mini da mcire

hidrodadgurebis da qaris sadgurebis SemTxvevebSi, romelic dafuZnebulia 5-e

TavSi mocemul mimoxilvasa da kvlevaze.

E1 sistemis (rezervuaris da eleqtrosadguris) zegavlenis

qveS myofi farTobi

E2 zegavlena klimatis cvlilebaze

E3 haeris dabinZurebaze zegavlena

E4 hidrologiur reJimebze zegavlena

E5 wylis xarisxze zegavlena

E6 mcenareebze zegavlena

E7 faunaze zegavlena

E8 landSaftze zegavlena

E9 energiis wyaros ganaxlebadoba



237

kriteriumis mniSvnelobebi

Sejamebulia sadgurebis yvela

sistemisaTvis (cxrili 8.8 – midgoma, cxrili 8.18 – zegavlena),

da Semdeg ganviTarebis yoveli

alternativisaTvis, imis

gaTvaliswinebiT Tu ra

eleqtrosadgurebs moicavs mocemuli alternativa (cxrili

8.19).

cxrili 8.8 TiToeuli eleqtrosadguris garemoze zemoqmedebis gansazRvrisaTvis gamoyenebuli midgoma

el.sadguris tipi E1 E2 E3 E4 E5 E6 E7 E8 E9 jami

Kxudoni Ke1 Ke2 Ke3 Ke4 Ke5 Ke6 Ke7 Ke8 Ke9 ΣKe namaxvani Ne1 Ne2 Ne3 Ne4 Ne5 Ne6 Ne7 Ne8 Ne9 ΣNe

Hhidr

o faravani Pe1 Pe2 Pe3 Pe4 Pe5 Pe6 Pe7 Pe8 Pe9 ΣPe Ggazi Ge1 Ge2 Ge3 Ge4 Ge5 Ge6 Ge7 Ge8 Ge9 ΣGe

qvanaxSiri Ce1 Ce2 Ce3 Ce4 Ce5 Ce6 Ce7 Ce8 Ce9 ΣCe mcire hesebi Me1 Me2 Me3 Me4 Me5 Me6 Me7 Me8 Me9 ΣMe

qari We1 We2 We3 We4 We5 We6 We7 We8 We9 ΣWe

E1. sistemis (rezervuari da eleqtrosadguri) zegavlenis qveS myofi farTobi

es qvekriteriumi moicavs im adgilis zomas, romelic dakavebuli aqvs

eleqtrosadgurs da farTobs, romelic imyofeba energosistemis (rezervuari da

eleqtosadguri) pirdapiri zegavlenis qveS. es parametri ganisazRvreba

mocemuli dakavebuli farTis kuTri sidideebiT eleqtrosadguris dadgmul

simZlavresTTan mimarTebaSi (ha/mgvt). sxva kritriumebTan ufro ioli Sedarebis mizniT, maTi kuTri mniSvnelobebi gadayvanili iqna sidideSi (parametri),

romelic gviSvenebs zegavlenis zomas:

0 - umniSvnelod mcire farTobia zegavlenis qveS

1 - mcire farTobia zegavlenis qveS

2 – mniSvnelovani farTobia zegavlenis qveS

hidrosadgurebisaTvis sistemis zegavlenis qeS myofi farTobi warmoadgens

wylis zedapiris farTobs, wylis normaluri donis dros gadidebuls 20%-iT.

faranvis hesi warmoadgens saderivacio tipis sadgurs, da am sistemas ar aqvs

am qvekriteriumis mniSvnelobebi

ganisazRrvreba Semdegnairad:

0 – Zlier umniSvnelo zegavlena

1 – mcire zegavlena

2 – mniSvnelovani uaryofiTi zegavlena

mniSvnelobebi uaryofiTia, radgan garemoze

zemoqmedeba uaryofiTia.

mxolod bolo qvekriteriumi E9 – energiis wyaroebis ganaxlebadoba ganisazRvreba

Semdegnairad:

1 – ganaxlebadi energiis wyaroebisaTvis

0 – gazis da naxSiris energiis wyaroebad

gamoyenebisas



238

rezervuari; Sesabamisad zegavlenis qveS myofi farTobi Zlier umniSvneloa da

misi ugulebelyofa SeiZleba.

igulisxmeba, rom gazze momuSave Tbosadgurebi aSendeba ukve arsebuli

sadgurebis adgilas (eqspluataciidan gamosuli sadgurebis nacvlad); amgvarad

am sadgurebis mSeneblobis gamo ar warmoiSveba axali zegavlenis qves myofi

adgilebi.

qvanaxSirze momuSave TboleleqtosagurebisaTvis zegavlenis qveS myof farTobs

warmoadgens Tboeleqtosadguris mier dakavebuli farTobi, misi yvela damxmare

nagebobebis CaTvliT (qvanaxSiris sayreli, transportirebis saSualebebi,

mowyobilobebi, romlebic amsxvreven qvanaxSirs, rezervuarebi, Sxefsacivrebi da

sxva). dagegmilia, rom qvanaxSirze momuSave Tbosadguri ganTavsdes zRvis

sanapiro zolSi (importirebuli qvanaxSiris iolad misawodeblad – zRvis transportiT), sadac unda arsebobdes CamtvirTavi porti damatebiT Senoba-

danadgarebTan erTad, romelic Sedis zegavlenis qveS myof farTSi. amis garda,

sanapiros garkveuli nawili aRar gamodgeba rekreaciuli da turistuli

miznebisaTvis (ix. Tavi 5.1) da es farTobi aseve Sedis zegavlenis qveS myof

arealSi.

mcire da saSualo hidrosadgurebisTvis da qaris sadgurebisaTvis zegavlenis

qveS myofi farTobi pataraa sxva sadgurebTan SedarebiT.

am qvekriteriumis sidideebi mocemuli cxrilSi 8.9.

cxrili 8.9. E1 qvekriteriumis mniSvnelobebi – sistemis zegavlenis qves myofi

farTobebi

el.sadguris tipi Azegavlenis qveS

myofi farTobi

(ha)

dadgmuli

simZlavre (mgvt)

kuTri

farTobi

(ha/mgvt) E1

Kxudoni 480 638 0.75 -1 namaxvani 830 450 1.85 -2 hidro faravani - 123 - 0 Ggazi 0

qvanaxSiri 500 900 0.6 -1 mcire hesebi 0

qari 0

E2. zegavlena klimatis cvlilebaze

sxvadasxva eleqtrosadgurebis zegavlena klimatis cvlilebaze sistemis

axlomdebare teritoriaze detalurad aris aRwerili am reportis wina

TavebSi.

hidroeleqtrosadgurebis SemTxvevaSi klimatis cvlilebaze zegavlena exeba

rezervuars. rezervuarebi dadebiT zegavlenas axdenen temperaturaze (rogorc



239

aRwerilia TavSi 5.2). Tumca arsebobs garkveuli uaryofiTi zegavlenebic

(nislis warmoSoba da ufro intensiuri qarebi), magram es exeba SezRudul

farTobs rezervuaris maxloblad. es aris mTavari mizezi, ris gamoc xudonhesis da namaxvanis kaskadis sistemebis zegavlena klimatis cvlilebaze

Zlier umniSvneloa da ugulebelsayofia. faravnis hesi saderivacio tipis

sadguria da aseT sadgurebs rezervuarebi ar gaaCniaT, Sesabamisad klimatze

zegavlenas ver axdenen.

gazze momuSave Tbosadgurebis klimatis cvlilebaze zegavlena mcirea (ufro

didia vidre hesebisTvis, magram ufro mcirea qvanaxSirze momuSave

TbosadgureTan SedarebiT). am zegavlenis simcire aris imis Sedegi, rom axali

gazze momuSave Tbosadgurebi ar Sendeba axal adgilebSi. momuSave

Tbosadgurebis uaryofiTi zegavlena ukve arsebobs, da axali Tbosadgurebi

gazrdian am zegavlenas. es uaryofiTi zegavlenebi moicavs tenianobis zrdas gacivebis sistemis gamo (gacivebis sistemis tipisgan damoukideblad) da

gazrdian nisliani dReebis raodenobas. radganac qvanaxSirze momuSave

Tbosadgurebidan mniSvelovani odenobis CO2–s gamoyofa Sedis sxva

kriteriumSi C4), gazze da qvanaxSirze momuSave sadgurebis zegavlena klimatis

cvlilebaze CaTvlilia mcired.

saSualo da mcire hidrosadgurebis da qaris sadgurebis klimatze zegavlena

Zlier umniSvneloa da ugulebelsayofia.

am qvekriteriumos mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.10

vcrili 8.10. E2 qvekriteriumis mniSvnelobebi – klimatis cvlilebaze

zegavlena

el.sadguris tipi E2 Kxudoni 0 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi -1

qvanaxSiri -1 mcire hesebi 0

qari 0

E3. zegavlena haeris dabinZurebaze haeris dabinZurebaze didi, saSualo da mcire hidroeleqtrosadgurebi da qaris

sadgurebi zegavlenas ar axdenen.

Tbosadgurebis zegavlena haeris dabinZurebaze sadgurebis siaxloves

detalurad aris aRwerili am reportis wina TavebSi. haeris dabinZureba

Slakis da nacris nawilakebiT Zalian seriozuli uaryofiTi zegavlenaa. aseve

SO2 da NOx gamoyofa, abinZurebs haers da iwvevs egreTwodebul mJave wvimebs



240

(ix. Tavi 5.1). wylis orTqli agreTve axdens uaryofiT zegavlenas da haeris

seriozul dabinZurebebas. daaxloebiT 3 ÷ 4 Ll/kvtsT wylis orTqli gaedineba

atmosferoSi, romelic Zlier abinZurebs Tbosadguris irgvliv farTo teritorias. gazze momauSave sadgurebiT haeris dabinZureba ise mniSvnelovani

ar aris, rogorc qvanaxSirze momuSave sadgurebis SemTxvevaSi.

am qvekritriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.11

cxrili 8.11. E3 qvekriteriumis mniSvnelobebi – haeris dabinZurebaze zegavlena

el.sadguris tipi E3 xudoni 0 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi -1


qari 0

E4. wylis reJimebze zegavlena

eleqtrosadgurebis (da maTi rezervuarebis) zegavlena wylis reJimebze

mdgomarebs mdinarebis reJimebis gauaresebaSi.

didi hidrosadgurebi (xudoni da namaxvanis kaskadi) maTi rezervuarebis

arealSi cvlian wylis reJimebs – wylis modineba ufro nelia rezervuaris

gavsebis Semdeg. magram es rezevuarebi ar arian didi moculobis da wlis

umetes nawilSi isini muSaoben eleqtrosadgurebSi wylis maRali gadagdebis

reJimSi kaSxlis maxloblad. amis garda, kaSxlis qvemoT (orive SemTxvevaSi) mdebareobs dReisaTvis arsebuli rezervuari (enguris rezervuari xudonis

SemTxvevaSi, gumaTis rezervuari namaxvanis kaskadis SemTxvevaSi) da amgvarad

kaSxlis qvemoT hidrologiuri reJimebi ar icvleba. am faqtis gamo, xudonhesis

da namaxvanis kaskadis zegavlena wylis reJimebze mdinareebSi gansazRvrulia,

rogorc mcire. faravnis hesi aris saderivacio tipis eleqtrosadguri. es

warmoadgens did hidrosadgurs da igulisxmeba, rom garantirebuli

ekologiuri gadadineba SeiZleba gakontroldes monitoringis sistemis

saSualebiT, romlis dayeneba SesaZlebelia. swored amitom hidrosadgurebis

zegavlena hidrologiur reJimebze igulisxmeba rogorc Zlier umniSvneloa –

ugulebelsayofia.

gazze momuSave Tbosadgurebis zegavlena wylis reJimebze gulisxmobs mdinaris

wylis gamoyenebas sistemis gasaciveblad. es wyali mdinaris qvemoT ubrundeba

mdinares wylis reJimebis Secvlis gareSe. amitomacaa, rom zegavlena

gansazRvrulia rogorc mcire gazze da qvanaxSirze momuSave sadgurebisaTvis.

saSualo da mcire hisdrosadgurebi, gansakuTrebiT ki mcire sadgurebi

zegavlenas axdenen mdinarebSi wylis reJimebze, radgan maTi umetesoba



241

saderivacio tipisaa, da Znelia kaSxlidan qvemoT gadagdebuli wylis

kontroli. gamocdileba gviCvenebs, rom umetes SemTxvevebSi, gadagdebuli

wylis raodenoba zogadad tolia sididisa, romelic unda iqnas gadagdebuli imisTvis rom aRdges qveda nakadis funqciebi (rogorc garantirebuli

ekologiuri gadadineba an garantirebuli dineba aucilebeli qveda

nakadisaTvis). amitomac wylis reJimebze zemoqmedeba gansazRvrulia, rogorc

mcire. qaris sadgurebs ar gaaCniaT wylis reJimebze zemoqmedeba.

am qvekriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.12.

cxrili 8.12. E4 qvekriteriumis mniSvnelobebi – wylis reJimebze zegavlena

el.sadguris tipi E4 xudoni -1 namaxvani -1 hidro faravani 0 Ggazi 0

qvanaxSiri 0 mcire hesebi -1

qari 0

E5. wylis xarisxze zegavlena

xudonis rezervuaris mTliani moculobaa 230 milioni m3 da warmoadgens yvelaze didi rezervuars gaanalizirebuli hidrosadgurebidan. Termuli

stratifikaciis frudis ricxvi miuTiTebs, rom rezervuars danamdvilebiT eqneba

gamoxatuli stratifikacia. magram, rezervuaris moculoba da wylis wliuri

modineba miuTiTebs, rom rezervuarSi wyali mTlianad 18-jer gamoicvleba wlis

ganmavlobaSi (gamocvlis periodia 20 dRe). xudonis rezervuaris SemomsazRvrel arealSi ar aris sxva dabinZurebis wyaro. yvela es parametri

miuTiTebs, rom wylis xarisxi rezervuarSi finalur stadiaze kargi xarisxis

iqneba (oligotropuli an, uares SemTxvevaSi mezotropuli). amgvarad, wylis

xarisxze zemoqmedeba ganazRvrulia rogorc mcire.

namaxvanis kaskadis zegavlena wylis xarisxze cota ufro mcirea, radganac mas

SedarebiT patara moculobis rezervuari aqvs modinebul wyalTan da

hidrosadguris dadgmuli modinebasTan SedarebiT. tviSis da JoneTis

rezevuarebis moculobac Zalian pataraa. orive rezervuari dRiuri SezRuduli

regulirebisaa da mosalodnelia ar aris wylis xarisxis cvlileba am

rezervuarebSi. namaxvanis rezervuari ufro didia da rezervuarSi Cans cudi

stratifikaciis pirobebi. wylis moculobis gamocvla namaxvanis rezervuarSi

moxdeba weliwadSi 31-jer. es miuTiTebs imaze, rom rezervuarSi wylis

xarisxis didi sizustiT mihyveba wylis xarisxis cvlilebas mdinare rionSi.

magram rezervuariT SemosazRvrul teritoria SedarebiT mWidrodaa dasaxlebuli da soflis meurneoba intensiuradaa ganviTarebuli. am faqtma

wylis nel dinebasTan erTad SeiZleba gamoiwvios wylis xarisxis garkveuli

cvlilebani. amitomac namaxvanis SemTxvevaSi wylis xarisxze zemoqmedebis



242

qvekriteriumis mniSvneloba Sefasebulia rogorc mcire. faravanis hesi

saderivacio tipisaa, mniSvnelovani wylis sacavis gareSe da Sesabamisad

mosalodneli ar aris wylis xarisxze raime zemoqmedeba.

Tbosadgurebis (qvanaxSirze da gazze momuSave) zegavlena wylis xarisxze

gamowveulia didi raodenobiT wylis gadinebiT, romelic gamoiyeneba gaciebis

sistemebisaTvis. ufro maRali temperaturis wyali arasasurvelia wylis

xarisxis TvalsazrisiT (is amcirebs gaxsnili Jangbadis koncentracias da moqmedebs sicocxleze wyalSi). gasacivebeli sistemis konstruqciis mixedviT

(recirkulaciiT an mis gareSe) es zegavlena sxvadasxvaa. naxSirze momuSave

Tbosadurebs ufro meti wyali sWirdebaT. 300mgvt dadgmuli simZlavris

Tbosadgurs daaxloebiT 10m3/wm wyali sWirdeba (ix. Tavi 5.1). aseTi didi

moculobis cxeli wyali iwvevs wylis xarisxis mniSvnelovan cvlilebas. gazze

momuSave Tbosadgurs ufro naklebi wyali sWirdeba da amgvarad wylis xarisxze zemoqmedeba gansazRvrulia rogorc mcire.

mcire da saSualo hidrosadgurebi, ise rogorc qaris sadgurebi ar axdenen

zegavlenas wylis xarisxze.


cxrili 8.13. E5 qvekriteriumis mniSvnelobebi – wylis xarisxze zegavlena

el.sadguris tipi E5 xudoni -1 namaxvani -1 hidro faravani 0 Ggazi -1


qari 0

E6. zegavlena vegetaciaze

xudonhesis da namaxvanis kaskadis rezervuarebi ar iqnebian ganlagebulni

bunebrivi nakrZalebis an erovnuli parkebis teritoriebze da SesaZlo

zegavlena mcenareTa samyaroze mosalodnelia rom mcire iqneba. arsebobs

garkveuli dadebiTi zegavlena rezervuaris siaxloves maRali tenianobis gamo,

magram es zegavlena SezRudulia mxolod rezervuaris axlos ganTavsebul

teritoriebze da amgvarad es mxedvelobaSi ar iqn miRebuli. faravanis hesi,

saSualo da mcire hesebi da qaris eleqtrosadgurebi gavlenas ar axdenen

vegetaciaze.

Tbosadgurebis gavlena vegetaciaze sxvadasxvaa da igi damokidebulia gaciebis sistemaze da dadgmul simZlavreze. SO2 da NOx

gamoyofa iwvevs egreTwodebul

mJavian wvimas, romelic uaryofiT zegavlenas axdens vegetaciaze. aseve, haeris

maRali mJavianoba, tenianoba da mJavas nislis warmoqmna mniSvnelovan gavlenas



243

axdenen vegetaciaze. yoveli zemoTqmulis gaTvaliswinebiT, Tbosadguri gavlenas

moaxdens vegetaciaze da es gavlena miCneulia rogorc mcire gavlena.


cxrili 8.14. E6 qvekriteriumis mniSvnelobebi – vegetaciaze zegavlena

el.sadguris tipi E6 xudoni 0 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi -1


qari 0

E7. faunaze zegavlena

xudonhesis da namaxvanis kaskadis rezervuarebi ar iqnebian ganlagebulni

bunebrivi nakrZalebis an erovnuli parkebis teritoriebze. daculi

teritoriebi orive mdinareze (enguri da rioni) mdebareobs gaanalizirebuli

kaSxlebis (hidrosadgurebis sistemis) qvemoT da maTi grZivi migraciis gamo

ukve ganicdian zemoqmedebas qvemoT ganlagebuli kaSxlebis gamo (enguris

kaSxali mdinare engurze da gumaTis da rionis kaSxlebi – mdinare rionze). es aRwerilia TavSi 5.2. Secvlil hidrologiur reJimebs garkveuli zegavlena

eqnebaT Tevzis saxeobebze, magram es zegavlena mniSvnelovani ver iqneba am

mdinareebis hidrologiis adre ganxorcielebuli cvlilebebis gamo. ar aris

mosalodneli, rom cxovelTa sxva saxeobebma ganicadon mniSvnelovani

araxelsayreli zegavlena.

faravnis hidrosadgurs da saSualo zomis hidrosadgurebs minimaluri

zegavlena eqnebaT bunebriv garemosa da cxovelTa saxeobebze. mcire hesebs,

saderivacio sistemis SemTxvevaSi, Tu ar aris mkacri kontroli garantirebul

gadinebaze, SeuZliaT mniSvnelovani zegavlena moaxdinon momdinare wylis yvela

saxeobaze (bunebrivi garemo da florisa da faunis calkeuli saxeobebi).

Zalian xSirad, aseT sistemebze, mTeli modinebuli wyali mimarTulia

hidrosadgurze, zRudidan dabla wylis gadagdebis gareSe. Tumca, wylis

gadagdebis garantirebuli moTxovnebis mkacri dacvis SemTxvevaSi es problemebi

ar warmoiSveba. amis gaTvaliswinebiT, es zemoqmdeba ganisazRvra, rogorc mcire.

Tbosadgurebis uaryofiTi zegavlenis gansazRvra cxovelTa saxeobebze rTulia.

haeris dabinZurebas, mJava wvimebs da mikroklimatis pirobebis cvlilebas

gaaCniaT arasaxarbielo zegavlena florasa da faunaze Tbosadgurebis farTo

teritoriaze. biomravalferovnebis Semcireba warmoadens Tbosadgurebis zrdad erTerT uaryofiT zegavlenas. axali gazze momuSave blokebis gamoyeneba

gamoiwvevs ufro nakleb zegavlenas gamoiwvevs, vidre naxSirze momuSave



244

sadgurebi. am faqtebis gamo, axali Tbosadgurebis zegavlena (gazsa da

qvanaxSirze momuSave sadgurebi) gansazRvrulia, rogorc mcire.

qaris sadgurebs, gansakuTrebiT ki did sadgurebs uaryofiTi zegavlena aqvT

cxovelTa saxobebze. es sadgurebi iwveven vibracias da xmaurs garemo

teritoriaze. es fenomeni arasaxarbiloa yvela cocxali saxeobisaTvis. veluri

cxovelebi toveben im teritorias, sadac eleqtrosadguris xmauris gavlenaa.

ufro didi qaris sadgurebi arasasurvelia frinvelebis migraciis TvalsazisiT. amis gamo es zemoqmedeba CaiTvala mniSvnelovnad.


cxrili 8.15. E7 qvekriteriumis mniSvnelobebi – faunaze zegavlena

el.sadguris tipi E7 xudoni -1 namaxvani -1 hidro faravani 0 Ggazi -1


qari -2

E8. landSaftze zegavlena

bevr adgilas Cans, rom rezervuari dadebiT gavlenas axdens landSaftze,

xolo sxva adgilebSi, sadac mSvenieri bunebrivi landSafti daitbora, misi

zegavlena uaryofiTia. landSaftze zemoqmedeba dakavSirebulia agreTve

rezervuaris qvemoT wylis nakadebis cvlilebasTan, roca rezervuari itevs didi raodenobiT wyals. xSirad rezervuari saSualebas iZleva ganviTardes

turizmi da rekreaciuli zona, rac zrdis miwis Rirebulebas da xels uwyobs

ekonomiur atiurobas, romelic iwvevs dasaqmebis gazrdas. amitomac

rezervuarebis zegavlena landSaftze Sefasebulia rogorc Zlier umniSvnelo

da ugulebelsayofia.

Tbosadgurebi yvela damxmare nagebobebiT (naqSirsayreli, transportitebis

saSualebebi, naxSiris damaqucmacebeli, rezervuarebi, Sxefsacivrebi da sxva)

amcirebs landSaftis harmoniulobas. Tbosadguri landSaftis arasasurveli

mezobelia. Cvens SemTxvevaSi saqarTvelos qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebi

ganlagebulia zRvis sanapiro zolSi an mis maxloblad, romelic SezRudulia

farTobSi da amitom am landSaftze zemoqmedebis Semcireba mniSvnelovania.

TbosadgurebisaTvis qvanaxSiris importireba moxdeba zRviT, da saWiro iqneba

portis ageba nayari tvirTisaTvis – qvanaxSirisaTvis. aseTi porti agreTve

arasasurveli mezobelia, radgan igi abinZurebs garemos: vizualurad, naxSiris mtveri misi yoveli gadatanis da transportirebis fazaSi, warmoSobs xmaurs

da lokalurad abinZurebs zRvas. amitom qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebis

zegavlena landSaftze miCneulia mniSvnelovnad.



245

gazze momuSave Tbosadgurebi aSendeba arsebuli Tbosadgurebis adgilze

(rogorc adre iyo aRwerili), ar moxdeba axali adgilis dakaveba; Sedegad landSaftze axal uaryofiT zemoqmedebas adgili ar eqneba.

qaris sadgurebi arRveven landSaftis harmonias, gansakuTrebiT zRvispira

zolsa da mTian regionSi da maTi zemoqmedeba landSaftze miCneulia mcired.


cxrili 8.16. E8 qvekriteriumis mniSvnelobebi – landSaftze zegavlena

el.sadguris tipi E8 xudoni 0 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi 0


qari -1 E9. ganaxlebadi energiis wyaro

es qvekriteriumi exeba energiis wyaroebs. mas gaaCnia mxolod ori mniSvneloba:

1 – ganaxlebadi energiis wyaroebisaTvis

2 – gazis da qvanaxSiris wyaroebisaTvis


cxrili 8.17. E9 qvekriteriumis mniSvnelobebi – ganaxlebadi energiis wyaroebi

el.sadguris tipi E9 xudoni +1 namaxvani +1 hidro faravani +1 Ggazi 0

qvanaxSiri 0 mcire hesebi +1

qari +1

garemoze zemoqmedebis kriteriumis (ENV) yvela qvekriteriumi daaxloebiT

erTidaigive mniSvnelobisaa. swored amitom jamuri zemoqmedeba gansazRvrulia

rogorc TiToeuli sadgurisTvis aRebuli qvekriterumebis jami. es

mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.18 da naxazze 8-2.



246

cxrili 8.18. garemoze zemoqmedebis qvekriteriumebis mniSvnelobebi TiToeuli

proeqtisaTvis

el.sadguris tipi E1 E2 E3 E4 E5 E6 E7 E8 E9 jami

xudoni -1 -1 -1 -1 -3 namaxvani -2 -1 -1 -1 -4 hidro faravani 0

0 0 0 0

0 0

0 +1 +1

Ggazi 0 -1 -1 0 -1 -1 -1 0 0 -5 qvanaxSiri -1 -1 -2 0 -2 -1 -1 -2 0 -10 mcire hesebi 0 0 0 -1 0 0 0 0 +1 0

qari 0 0 0 0 0 0 -2 -1 +1 -2

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

Khudoni Namakhvani Paravani Gas Coal sHPP wind

Sum

mar

ized

Env

ironm

enta

l Im

pact

of D

iffer

ent P

roje

cts

naxazi 8-2. sxvadasxva proeqtebis Sejamebuli zemoqmedeba garemoze

garemoze zemoqmedebis kriteriumebi, ganviTarebis yoveli alternativisaTvis

gamoTvlilia rogorc am alternativaSi Semavali yoveli eleqtrosadguris

qvekriteriumebis jami. garkveuli modifikacia gakeTebulia mxolod gazze

momuSave TbosadgurebisaTvis ; es imis gamoa gakeTebuli, rom sxvadasxva

alternativa Seicavs aseTi sadgurebis sxvadasxva raodenobas. radganac gazze

momuSave TbosgurebisaTvis garemoze zemoqmedebis qvekriteriumebis jami iZleva

axali Tbosadgurebis garemoze zemoqmedebis dones, es sidide mravldeba woniT

koeficientze K – gazze momuSave sadgurebis raodenobaze alternativaSi

Sefardebuli Tbosadgurebis maqsimalur raodnobasTan. gazze momuSave

Tbosadgurebis maqsimaluri raodenobaa 6. sxvadasxva alternativaSi CarTuli

gazis Tbosadgurebis raodenobebi da Sesabamisi K koeficientebi tolia :

-sabazo da A1r 4 eleqtrosadguri K=0.667 - A3 6 eleqtrosadguri K=1 - A4 da A5 5 eleqtrosadguri K=0.833 - A2 da A6 0 eleqtrosadguri



247

Sejamebuli qvekriteriumebis mniSvnelobebi TiToeuli alternativis

SemTxvevaSi uaryofiTi sididea. radganac mravalkriteriumiani Sefasebisas

uaryofiTi mniSvnelobebi rekomendirebuli ar aris, ricxvi 12 daemata am mniSvnelobebs (maqsimaluri uaryofiTi mniSvneloba gaizarda 2-mde). Sedegad

miviReT garemoze zemoqmedebis kriteriumis (ENV) sidide, romelic gamoiyeneba

ganviTarebis alternativebis mravalkriteriumiani ranJirebisas. ranJirebis

proceSi moxdeba am kriteriumis maqsimizacia. es sidideebi mocemulia cxrilSi

8.19 da naxazze 8-3.

cxrili 8.19 ENV kriteriumis mniSvneloba TiToeuli alternativisaTvis

hidro alternativ

a gazi

naxS

iri

mcire

hesebi qari jami ENV

sabazo -3 -4 +1 -3.3 -9.3 2.7 A1r -4 +1 -3.3 0 -2 -8.3 3.7 A2 -3 -4 +1 -6 6 A3 -5 -5 7 A4 -3 +1 -4.2 -6.2 5.8 A5 -4 +1 -4.2 -7.2 4.8 A6 -10 -10 2

-10

-9

-8

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

Sum

mar

ized

Env

ironm

enta

l Im

pact

of D

iffer

ent A

ltern

ativ

es

BaseCase A1r A2 A3 A4 A5 A6

naxazi 8-3. sxvadasxva alternativebisaTvis garemoze jamuri zemoqmedeba

C8: socialuri zegavlenis kriteriumi (SOC)

socialuri zegavlenis kriterumi gulisxmobs sxvadasxva eleqtrosadgurebis zegavlenas sazogadoebaze (mosaxleoba, kultura da istoria). wina

kriteriumebis msgavsad, am kriteriumis mniSvneloba Sefasebulia 5-e TavSi

mocemuli analizis da jgufis eqsperti wevrebis codnis safuZvelze.



248

gaanalizda eleqtrosadgurebis (hidrosadgurebis da gazze da qvanaxSirze

momuSave Tbosadgurebis) da damatebiTi proeqtebis yvelaze mniSvnelovani

zegavlenebi da es kriteriumi ganisazRvra, rogorc Semdegi qvekriteriumebis erToblioba:

S1 mosaxleobis gadasaxlebaze zegavlena S2 soflis meurneobis produqtebis warmoebaze

zegavlena, S3 transportis infrastruqturaze zgavlena S4 rekreaciuli zonisa da turizmis ganviTarebis

SesaZlebloba S5 adgilobivi mosaxleobis janmrTelobaze

zegavlena

midgoma iseTivea, rogorc garemoze

zemoqmedebis kriteriumis SemTxvevaSi.

TiToeuli es kriteriumi ganisazRvreba

calclake xudonis hesis, namaxvanis kaskadis, faravanis hesis, gazze momuSave

Tbosadurebis, qvanaxSirze momuSave

Tbosadgurebis, ganaxlebadi energiis

wyaroebis – mcire hesebis da qaris

sadgurebis SemTxvevebSi.

am kriteriumis mniSvnelobebi Sejamebulia

TiToeuli eleqtrosadgurisaTvis (cxrili

8.20 – midroma, cxrili 8.26 – zegavlena), da Semdeg TiToeuli ganviTarebis

alternativisaTvis (cxrili 8.27).

cxrili 8.20. socialuri zegavlenis gansazRvris meTodi TiToeuli

eleqtrosadguris SemTxvevaSi

el.sadguris tipi C1 C2 C3 C4 C5 Sum xudoni Kc1 Kc2 Kc3 Kc4 Kc5 ΣKc namaxvani Nc1 Nc2 Nc3 Nc4 Nc5 ΣNc hidro faravani Pc1 Pc2 Pc3 Pc4 Pc5 ΣPc Ggazi Gc1 Gc2 Gc3 Gc4 Gc5 ΣGc

qvanaxSiri Cc1 Cc2 Cc3 Cc4 Cc5 ΣCc mcire hesebi Mc1 Mc2 Mc3 Mc4 Mc5 ΣMc

qari Wc1 Wc2 Wc3 Wc4 Wc5 ΣWc

S1 mosaxleobis gadasaxlebaze zegavlena

es qvekriteriumi moicavs mosaxleobis gadasaxlebas, rogorc axali

eleqtrosadgurebis da damxmare nagebobebis mSeneblobis Sedegs. es parametri

gamosaxulia kuTr sidideSi – gadasaxlebuli mosaxleobis raodenoba

SerCeul qvekriteriumebs SeiZleba

hqondeT dadebiTi an uaryofiTi

zeegavlena. es SeiZleba ganisazRvros

rogorc:

2 – mniSvnelovani dadebiTi zegavlena

1 – mcire dadebiTi zegavlena

0 – ugulebelsayofi zegavlena

-1 – mcire uaryofiTi zegavlena

-2 – mniSvnelovani uaryofiTi

zegavlena



249

eleqtrosadguris dadgmul simZlavresTan mimarTebaSi (mosaxleoba/mgvt). es

kuTri parametri Semdeg gadadis mniSvnelobaSi (parametrSi), romelic gviCvenebs

zegavlenis gafarToebas, da romelic ganisazRvreba ise rogorc es zemoTaa aRwerili.

xudonhesis da namaxvanis kaskadis SemTxvevaSi mosaxleobis gadasaxlebis mizezia

rezervuarebis mSenebloba. es sidideebi mocemulia cxrilSi 8.21. faravanhesi

saderivacio tipis eleqtrosadguria, mcire rezervuariT da mosaxleobis gadasaxlebas adgili ar aqvs.

nagulisxmvia, rom axali qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebi ganlagebuli iqneba

im adgilebSi sadac mosaxleobis gadasaxleba saWiro ar iqneba, radgan misi

mdebareoba ar aris gansazRvruli qvanaxSiris maRaros mdebareobiT (qvanaxSiris

ZiriTadi nawili importirebuli iqneba). gazze momuSave Tbosadgurebi ganlagebulni iqnebian ukve arsebuli sadgurebis adgilas da Sesabamisad

mosaxleobis gadasaxlebas adgili ar eqneba.

ar arsebobs monacemebi mcire da saSualo hidrosadgurebis zusti ganlagebis da

mosaxleobis SesaZlo gadasaxlebis Sesaxeb. mosalodnelia, rom gadasaxleba iqneba mcire, romlis ugulebelyofa SeiZleba im gadasaxlebebTan SedarebiT,

romelTac adgili eqnebaT didi hidrosadgurebis SemTxvevaSi. mosalodnelia, rom

mosaxleobis gadasaxlebas adgili ar eqneba qaris eleqtrosagurebis

mSeneblobisas.

cxrili 8.21 S1 qvekriteriumis mniSvnelobebi – mosaxlebis gadasaxlebaze

zegavlena

el.sadguris tipi

gadasasaxlebeli

mosaxleobis

raodenoba

(suli)

dadgmuli

simZlavre

(mgvt)

kuTri

gadasaxleba

(suli/mgvt) S1

xudoni 1500 638 2.35 -2 namaxvani 279 450 0.62 -1 hidro faravani - 123 - 0 Ggazi 0

qvanaxSiri 0 mcire hesebi 0

qari 0

S2. soflis meurneobis warmoebaze zegavlena

am angarisis momzadebisas ar arsebobda monacemebi im sasoflo-sameurneo miwebis Sesaxeb, romelic daitboreba xudonis rezervuariT. am rezervuars

SedarebiT mcire wylis zedapiri aqvs, iqmneba mdinare enguris xeobaSi, im

adgilas sadac mosaxleoba ar aris orientirebuli soflis meurneobaze.

amitomac xudonhesis zegavlena soflis meurneobis warmoebaze CaTvlilia

mcired.



250

situacia namaxvanis kaskadis SemTxvevaSi mTlianad gansxvavebulia. es

rezervuarebi Seiqmneba im adgilebSi, sadac mosaxleoba orientirebulia soflis meurneobis warmoebaze. es sistema datboravs 830ha sasoflo-sameurneo

miwas an 1.85ha/mgvt. miuxedavad imisa, rom moxdeba datborili teritoriis

kompensacia, dakarguli sasoflo-sameurneo miwis moculoba mniSvnelovania da

es CaTvlilia namaxvanis kaskadis mniSvnelovan uaryofiT zegavlenad soflis

meurneobis warmoebaze.

faravanis hesis SemTxvevaSi adgili ar eqneba sasoflo-sameurneo daniSnulebis

miwis dakargvas.

axali naxSirze momuSave sadgurebis uaryofiTi zegavlena soflis meurneobis

warmoebaze mravali faqtoris Sedegia. haeris dabinZurebas, mJava wvimebs, mikroklimatis mdgomareobis gauaresebas - arasaxarbielo zegavlena aqvT

soflis meurneobis warmoebaze Tbosadguris farTe arealSi. aseve, haeris

maRali mJavianoba, tenianoba da mJava nislis warmoqmna, mniSvnelovani

uaryofiTi zegavlenaa soflis meurneobis warmoebaze, ise rogorc is didi

farTobebi, romlebic saWiroa ferflis sayrelebisaTvis. yvela moxseniebuli faqtebis gaTvaliswinebiT qvanaxSirze momuSave Tbosadgurbs eqnebaT uaryofiTi

zegavlena soflis meurneobis warmoebaze.

gazze momuSave Tbosdadgurebis zegavlena soflis meurneobis warmoebaze ise

mniSvnelovani ar aris, rogorc naxSirze momuSave TbosadgurebisaTvis. axali

gazze momuSave Tbosadgurebis soflis meurneobis warmoebaze uaryofiTi

zemoqmedeba SeiZleba CaiTvalos Zlier mcired.

faravnis hesi, saSualo da mcire hesebi da qaris sadgurebi uqryofiT

zegavlenas ar axdenen soflis meurneobis warmoebaze.

cxrili 8.22. S2 qvekriteriumis mniSvnelobebi – zegavlena soflis meurneobis

warmoebaze

el.sadguris tipi S2 xudoni 0 namaxvani -1 hidro faravani 0 Ggazi 0


qari 0 S3. satransporto infrastruqturaze zegavlena

xudonis kaSxalis da hidrosadguris aSeneba unda moxdes mdinare enguris

xeobaSi. Sidasaxelmwifoebrivi mniSvnelobis gza, romelic aerTebs mestias

zugdidTan da gzatkecili gadis mdinare enguris gaswvriv. gza cud



251

mdgomareobaSia, da rogorc xudonis proeqtis nawili gayvanil iqneba 40km

betonis axali gza axal marSrutze jvaridan xaiSamde. amis garda, droebiTi da

mudmivi gzebis mSenebloba gaaumjobesebs mestiis raionis mosaxleobis sacxovrebel pirobebs. amitom xudonis hesis zegavlena satransporto

infrastruquraze CaTvlilia dadebiTad – mcire dadebiTi zegavlena.

sxva sadgurebis zegavlena (sxva hesebi, Tbosadgurebi, mcire da saSualo hesebi

da qaris sadguri) SedarebiT mcirea da CaTvlilia Zlier mcired, romlis ugulebelyofa SeiZleba.

cxrili 8.23. S3 qvekriteriumis mniSvnelobebi – satransporto

infrastruqturaze zegavlena

el.sadguris tipi S3 xudoni +1 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi 0

qvanaxSiri 0 mcire hesebi 0

qari 0 S4. rekreciisa da turizmis ganviTarebis SesaZleblobani es qvekriteriumi aerTianebs rekreaciis, turizmis, wylis sportis saxeobebis da

sxva saSualebebis ganviTarebis SesaZleblobebs mocemul teritoriebze. am mxriv

namaxvanis kaskads gaaCnia yvelaze didi SesaZlebloba, romelic ganlagebulia

SedarebiT mWidro dasaxlebul teritoriaze, didi raionuli centris (quTaisi)

maxloblad. namaxvanis kaskadis zegavlena teritoriis ganviTarebaze mniSvnelovnad dadebiTia. xudonis rezervuars agreTve aqvs SesaZlebloba

ganaviTaros mocemuli teritoria, magram is ganlagebulia Rarib da iSviaTad

dasaxlebul adgilas da amitom CiTvala, rom xudonis zegavlena mcired

dadebiTia.

gazze momuSave Tbosadguri gavlenas ar axdens (arc dadebiT da arc uaryofiTs)

teritoriis ganviTarebaze, radganac maTi aSeneba gamiznulia ukve arsebuli

sadgurebis adgilas.

qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebi mniSvnelovnad uaryofiT zegavlenas axdenen

teritoriis ganviTarebaze. es Tbosadgurebi ganlagebuli iqnebian sanapiro zolis

maxloblad, rac niSnavs, rom napiris garkveuli nawili (qvanaxSiris

gadmosatvirTi portis irgvliv) daikargeba turistuli miznebisaTvis. es ki

warmoadgens teritorias (Savi zRvis napiri), romelsac yvelaze maRali

turistuli Rirebuleba da ganviTarebis SesaZleblobebi aqvs saqarTveloSi.

faravanis hesi, saSualo da mcire hesebi ar axdenen zegavlenas teritoriis

ganviTarebis SesaZleblobebze. qaris sadgurebs aqvT mcire uaryofiTi zemoqmedeba,



252

radganac isini warmoSoben vibracias da xmaurs, rac arasasiamovnoa

mosaxleobisaTvis, iseve rogorc arsebuli cocxali saxeobebisaTvis.

cxrili 8.24. S4 qvekriteriumis mniSvnelobebi – rekreaciisa da turizmis

ganviTarebis SesaZleblobebi

el.sadguris tipi S4 xudoni +1 namaxvani +2 hidro faravani 0 Ggazi 0


qari -1 S5. adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobaze zegavlena

rezervuarebi ar axdenen uaryofiT zegavlenas adgilobrivi mosaxleobis

janmrTelobaze. amgvarad, xudoni, namaxvanis kaskadi, faravani, saSualo da

mcire hesebi ar axdenen uaryofiT zegavlenas adgilobrivi mosaxleobis

janmrTelobaze.

qvanaxSirze momuSave Tbosadgurebs gaaCniaT uaryofiTi zegavlena adgilobrivi

mosaxleobis janmrTelobaze. zemoqmedeba Sedegia adre aRniSnuli efeqtebisa:

Slakisa da nacris nawilakebiT haeri dabinZureba (gansakuTrebiT sadguris

maxloblobaSi), SO2 da NOx gamoyofa, romelic iwvevs egreTwodebul mJava

wvimebs, mikroklimatis mdgomareobis gauareseba – es mxolod nawilia uayofiTi efeqtebisa. es zemoqmedeba CaiTvala rogorc mcire uaryofiTi

zemoqmedeba.

qaris sadgurebs agreTve gaaCniaT garkveuli uaryofiTi zemoqmedeba, imis gamo,

rom vibracia da xmauri arasasiamovnoa da SeiZleba saSiSic iyos sadguris

axlos mcxovrebi mosaxleobisaTvis. miuxedavad amisa zegavlena SedarebiT

mcirea da qvekriteriumi SeiZleba CaiTvalos rogorc mcire.

cxrili 8.25. qvekriteriumis mniSvnelobebi – adgilobrivi mosaxleobis

janmrTelobaze zegavlena

el.sadguris tipi S5 xudoni 0 namaxvani 0 hidro faravani 0 Ggazi 0


qari 0



253

qvekriteriumis mniSvnelobebi mocemulia cxrilSi 8.26 da naxazze 8-4. pirveli

qvekritriumi S1, romelic exeba mosaxleobis gadasaxlebas ufro

mniSvnelovania vidre sxvebi. amis gamo am qvekriteriumis mniSvnelobebi gamravlebulia orze da mere Sejamebulia sxvebTan.

cxrili 8.26. socialuri qvekriteriumi mniSvnelobebi TiToeuli proeqtisaTvis el.sadguris tipi S1 S2 S3 S4 S5 Sum

xudoni -2 × 2 = -4 0 +1 +1 0 -2 namaxvani -1× 2 = -2 -1 0 +2 0 -1 hidro faravani 0 0 0 0 0 0 Ggazi 0 0 0 0 0 0

qvanaxSiri 0 -1 0 -2 -1 -4 mcire hesebi 0 0 0 0 0 0

qari 0 0 0 -1 0 -1

-4

-3

-2

-1

0

1

Khudoni Namakhvani Paravani Gas Coal sHPP wind

Sum

mar

ized

Soc

ial I

mpa

ct o

f Diff

eren

t Pro

ject

s

naxazi 8-4. sxvadasxva proeqtebis socialuri zegavlenebis jami

eleqtrosadgurebis socialuri zegavlenis mniSvnelobebi Sejamebulia TiToeuli

alternativisaTvis. am sidideebs uaryofiTi mniSvnelobebi aqvT, rac

rekomendirebuli ar aris mravalkriteriumiani ranJirebisTvis. swored amitom es

sidideebi gadayvanil iqna dadebiT sidideebSi 2 erTeuliT gadidebuli

maqsimaluri uaryofiTi mniSvnelobis damatebiT. socialuri zegavlenis

kriteriumis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebisaTvis mocemulia cxrilSi

8.27 da naxazze 8-5.

cxrili 8.27. socialuri zegavlenis kriteriumis mniSvnelobebi TiToeuli

alternativisaTvis

alternativa hidro gazi naxS. mcire qari jami SOC



254

Kxudoni Nnamaxvani Pfaravani hesebi

Bsabazo -2 -1 0 0 -3 3 A1r -1 0 0 0 -1 -2 4 A2 -2 -1 0 -3 3 A3 0 0 6 A4 -2 0 0 -2 4 A5 -1 0 0 -1 5 A6 -4 -4 2

-4

-3.5

-3

-2.5

-2

-1.5

-1

-0.5

0

Sum

mar

ized

Soc

ial I

mpa

ct o

f Diff

eren

t Alte

rnat

ives

BaseCase A1r A2 A3 A4 A5 A6

naxazi 8-5. Sejamebuli socialuri zegavlena sxvadasxva alternativisaTvis

9 garemoze zemoqmedebis da 5 socialuri qvekriteriumis zemoTgansazRvruli

mniSvnelobebi kandidati proeqtebis sabaziso teqnikur da ekonomikur

maxasiaTeblebTan erTad Sejamebulia cxrilSi 8.28; arCeuli ganviTarebis

alternativebis jamuri integrirebuli maxasiaTeblebi ki mocemulia cxrilSi

8.29.



255

nxrili 8.28. kandidati proeqtebis Sejamebuli maxasiaTeblebi

gazi

150mgvt

importir.

naxSiri

300mgvt

xudonhesi namaxvanis

kaskadi

faravani

hesi

mcire hesebi

10mgvt-ze

naklebi

mcire

hesebi 10-

50mgvt

Soris

qaris

sadgurebi

sadguris

simZlavre (mgvt) 150 300 638 450 123 5 25 9

saSualo

generacia (gvtsT) 1328 1678 440 22 99 27

kapitaluri

danaxarji

(mil.US$) 150 428 604 641 113 15 67.5 14.4

kapitaluri

danaxarji

(US$/kv) 1042 1562 947 1424 919 3000 2700 1600

mSeneblobis

periodi (weli) 3 4 5 4/5/4 3 2 3 2

SesaZlo gaSvebis

weli 2011 2011 2013 2013 2013 2011 2011 2011

zemoqmedebis qveS

myofi farTobi

ugulebe

lsayofi

mcire

uaryofiTi

mcire

uaryofiTi mniSvnelovna

d uaryofiTi

ugulebel

sayofi ugulebelsayofi

ugulebelsayo

fi

klimatis

cvlilebaze

zemoqmedeba

mcire

uaryof

iTi

mcire

uaryofiTi ugulebelsa

yofi

ugulebelsayo

fi

ugulebel


ugulebelsayo

fi

haeris

dabinZurebaze

zemoqmedeba

mcire

uaryofi

Ti

mniSvnelovna

d uaryofiTi ugulebelsa

yofi

ugulebelsayo

fi

ugulebel


ugulebelsayo

fi

hidrologiur

reJimebze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi

ugulebelsayo

fi

mcire

uaryofiTi mcire

uaryofiTi ugulebel

sayofi mcire uaryofiTi ugulebelsayo

fi

wylis xarisxze

zemoqmedeba

mcire

uaryof

iTi

mniSvnelovna

d uaryofiTi mcire

uaryofiTi mcire

uaryofiTi ugulebel


ugulebelsayo

fi

vegetaciaze

zemoqmedeba

mcire

uaryof

iTi

mcire

uaryofiTi ugulebels

ayofi ugulebelsay

ofi ugulebel


ugulebelsayo

fi

faunaze

zemoqmedeba

mcire

uaryof

iTi

mcire

uaryofiTi mcire

uaryofiTi mcire

uaryofiTi ugulebel


mniSvnelovna

d uaryofiTi

landsaftze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi

mniSvnelovna

d uaryofiTi ugulebelsa

yofi

ugulebelsayo

fi

ugulebel


mcire

uaryofiTi energiis

wyaroebis

ganaxlebadoba

ara ara diax diax diax diax diax

mosaxleobis

gadasaxlebaze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi

ugulebelsayo

fi

mniSvnelov

nad

uaryofiTi

mcire

uaryofiTi ugulebel


ugulebelsayo

fi

sof. meurneobis

warmoebaze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi

mcire


yofi

mcire

uaryofiTi ugulebel


ugulebelsayo

fi

satransporto

infrastruqturaz

e zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi

ugulebelsayo

fi

mcire

dadebiTi

ugulebelsayo

fi

ugulebel


ugulebelsayo

fi

rekreaciasa da

turizmze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi

mniSvnelovna

d uaryofiTi mcire

dadebiTi mniSvnelovna

d dadebiTi

ugulebel


mcire

uaryofiTi

mosaxleobis

janmrTelobaze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi

mcire


yofi

ugulebelsayo

fi

ugulebel


ugulebelsayo

fi



256

cxrili 8.29: SerCeuli ganviTarebis alternativebis Sejamebuli intergirebuli maxasiaTeblebi

B A1R A2 A3 A4 A5 A6

SezRuduli

importi

ganaxlebadi importis

alternati

va

mxolod gazi mxolod

xudonhesi

mxolod

namaxvanis

kaskadi

mxolod

naxSiri

komb. cikl.

gaz-turbina 150 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩

xudonhesi 638 mgvt ۩ ۩ ۩

namaxvanis kaskadi

450 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩

faravani hesi 120 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩

naxSiri 300 mgvt ۩ ۩ ۩

ganaxlebadi 495 mgvt ۩

NPV

(mil. US$) 2109 2224 1734 2156 2201 2132 1990

saoperacio

xarjebi (mil. US$) 1673 1642 1233 1895 1709 1674 1614

PREV

(mil. US$) 245 274 163 173 259 244 173

CO2 gamosxiveba

(1000t) 20304 22671 9630 26675 21396 20490 45259

eleqtroenerg

iis importi

mcire mcire Zalian


energousafrT

xoebis rangi

1-umcires

8-udidesi

4.2 4.7 8 1 3.7 4.1 3

jamuri

dadebiTi garemoze zemoqmedeba

2- umcires

7- udidesi

2.7 3.7 6 7 5.8 4.8 2

jamuri

dadebiTi socialuri

zegavlena

2- umcires

6- udidesi

3 4 3 6 4 5 2

kargi dadebiTi Sualeduri



257

cudi mavnebeli

8.3. mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebi

mravalkriteriumiani ranJirebis meTodologia aRwerilia danarTSi da

ranJireba ganxorcielebulia ICOR programuli uzrunvelyofis gamoyenebiT.

Svidi alternativa gaanalizda da gaukeTda ranJireba:

sabazo - gvTavazobs 4 axali gazze momuSave Tbosadguris, xudonis, namaxvanis kaskadis da faravani hesis mSeneblobebs;

A1r - gvTavazobs 4 axali gazze momuSave Tbosadguris, namaxvanis

kaskadis, faravani hesis, garkveuli raodenobis mcire hesebis da

qaris sadguris mSeneblobebs;

A2 - gvTavazobs mxolod axali hidrosadgurebis (xudoni, namaxvanis kaskadi da faravani) mSeneblobebs da eleqtroenergiis gacvlas

mezobel qveynebTan;

A3 - gvTavazobs 6 axali gazze momuSave Tbosadguris mSeneblobas

(hidrosadgurebis gareSe);

A4 - gvTavazobs 5 axali gazze momuSave Tbosadguris da xudonhesis

mSeneblobas;

A5 - gvTavazobs 5 axali gazze momuSave Tbosadguris da namaxvanis

kaskadis mSeneblobas (3 axali hidrosadguri); da

A6 - gvTavazobs 3 axali qvanaxSirze momuSave Tbosadguris

mSeneblobas.

alternativebis mravalkriteriumiani ranJireba Catarda 8 kriteriumis

gamoyenebiT (ixile cxrili 8.30), romlebic detaluradaa aRwerili wina

TavSi:

NPV - yvela investiciis, ganviTarebis da 2021 wlamde saqarTvelos

energosistemis operirebis saoperacio xarjebis mTliani wminda mimdinare Rirebuleba (mil. US$)

OPC - yvela saoperacio xarjebis da 2021 wlamde saqarTvelos

energosistemis operirebis mTliani wminda mimdinare Rirebuleba

(mil. US$) IMP - eleqtroenergiis importis indikatori (-)

CO2 - CO2-s gamoyofa 2007-2021 wlebSi (1000t)

REL - energousafrTxoeba – energosawvavis mowodebis saimedooba (-)

ENV - ganviTarebis alternativebis jamuri ekologiuri zemoqmedeba (-)

SOC - ganviTarebis alternativebis jamuri socialuri zemoqmedeba (-)

PREV - eleqtroenergiis eqsportirebis potenciali 2007-2021 wlebSi

(mil. US$). ganmartebuli rva kriteriumis mniSvnelobebi TiToeuli Svidi alternatividan

da eqstremizacis funqciebi mocemulia cxrilSi 8.30.



258

oTx kriteriums aqvs ganzomileba (ekonomikuri mniSvneloba (fuli), CO2 –s gamoyofa, potenciuri Semosavali eqsportirebuli eleqtroenergiidan). sxva

oTxi kriteriumi ganzomilebis gareSea. IMP kritriumi asaxavs eleqtroenergiis importis saWiroebas. is gansazRvrulia importirebuli

eleqtroenergiis realuri mniSvnelobebis safuZvelze. radganac igi aris

mxolod alternativaSi A2 (saSualo sididiT 911.9 gvtsT/weli), am

kriteriumis mniSvneloba gansazRvrulia formiT (0,1), sadac 0 asaxavs

SemTxvevas, roca ar xdeba eleqtroenergiis importi (an importi mcirea), da 1 asaxavs didi raodenobiT eleqtroenergiis importis saWiroebas. sxva sami

uganzomilebo kriteriumebi ganisazRvrebian (ranJirebas ganicdian) detaluri

gamokvlevis Semdeg, rogorc es adre iyo aRwerili: [1-10] skalaze

energousafrTxoebis SemTxvevaSi, [2-6] socialuri zemoqmedebis SemTxvevaSi da

[2-7] garemoze zemoqmedebis SemTxvevaSi. faqts, rom kriteriumebis umetesoba

sruliad obieqturia (realuri sidideebi) mivyavarT mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebis did saimedoobaze.

cxrili 8.30: kriteriumebis mniSvnelobebi sxvadasxva alternativebis

SemTxvevaSi da eqstremizaciis funqcia

kriteriumebi NPV OPCOST IMP CO2 REL ECO SOC PREV alternativa

mil. US$ mil. US$ - 1000 t - - - mil. US$

B (sabazo) 2109 1673 0 20304 4.2 2.7 3 245

A1r 2224 1642 0 22671 4.7 3.7 4 274 A2 1734 1233 1 9630 8 6 3 163 A3 2156 1895 0 26675 1 7 6 173 A4 2201 1709 0 21396 3.7 5.8 4 259 A5 2132 1674 0 20490 4.1 4.8 5 243 A6 1990 1614 0 45259 3 2 2 173

eqstr. funq. min min min min max max max max

oTx kriteriums aqvs ganzomileba (ekonomikuri mniSvneloba (fuli), CO2 –s gamoyofa, potenciuri Semosavali eqsportirebuli eleqtroenergiidan). sxva

oTxi kriteriumi ganzomilebis gareSea. IMP kritriumi asaxavs

eleqtroenergiis importis saWiroebas. is gansazRvrulia importirebuli

eleqtroenergiis realuri mniSvnelobebis safuZvelze. radganac igi aris

mxolod alternativaSi A2 (saSualo sididiT 911.9 gvtsT/weli), am

kriteriumis mniSvneloba gansazRvrulia formiT (0,1), sadac 0 asaxavs

Semtxvevas, roca ar xdeba eleqtroenergiis importi (an importi mcirea), da 1

asaxavs didi raodenobiT eleqtroenergiis importis saWiroebas. sxva sami

uganzomilebo kriteriumebi ganisazRvrebian (RanJirebas ganicdian) detaluri gamokvlevis Semdeg, rogorc es adre iyo aRwerili: [1-10] skalaze

energousafrTxoebis SemTxvevaSi, [2-6] socialuri zemoqmedebis SemTxvevaSi da

[2-7] garemoze zemoqmedebis SemTxvevaSi. faqts, rom kriteriumebis umetesoba



259

sruliad obieqturia (realuri sidideebi) mivyavarT mravalkriteriumiani

ranJirebis Sedegebis did saimedoobaze.

mravalkriteriumiani ranJirebis procesis mniSvnelovani safexuria TiToeuli

kriteriumisaTvis woniTi koeficientebis gansazRvra. es yovelTvis

xorcieldeba sxvadasxva woniTi koeficientebis erTobliobebis ganmartebiT.

pirveli da Zalian mniSvnelovani ranJirebis varianti aris SemTxveva, rova

yvela varianti Tavisi mniSvnelobiT erTnairia – aqvT erTidaigive wona. es ranJireba aRiniSneba rogorc R1 da Sedegebi mocemulia cxrilSi 8.31.

mogvianebiT, ranJireba ganxorcielda sxvadasxva woniTi koeficientebiT.

zogierT ranJirebaSi ufro didi mniSvneloba mieniWa ekologiur kriteriums

(R2 da R4). gansakuTebuli mniSvneloba agreTve mieniWa CO2 gamoyofas, rogorc

saTburi gazs (ranJirebis procesis dros iwodeboda rogorc “kiotos

varianti”). zogierT ranJirebaSi ufro meti mniSvneloba mieniWa fulTan dakavSirebul kriteriumebs (ranJireba R3). R5 ranJireba ufro did

mniSvnelobas aniWebs sistemis energousafrTxoebis kriteriums sawvavis

bazarze gaurkvevlobis pirobebSi, roca bunebrivi airis da qvanaxSiris

importi da eqsporti garTulebulia.

ranJirebis procesSi Sesdrulda 20-ze meti sxvadasxva ranJireba, sxvadasxva

woniTi koeficientebiT (w) da zogierT alternativaSi kriteriumis Secvlili

koeficientebiT (gansakuTrebiT Semowmda mgrZnobiaroba kriteriumis Zalian

did da Zalian mcire mniSvnelobebisadmi). yvelaze mniSvnelovani iyo

alternativebis ranJireba kompromisuli ranJirebis siiT, im faqtis gamo, rom

kompromisuli gadawyvetileba yvelaze axlosaa “idealurTan” (kompromisuli

ranJirebis siis detaluri axsna mocemulia meTodologiis aRweraSi). es

Sedegebi mocemulia cxrilSi 8.24. magram, Sedegebis stabilurobis gansazRvris

mizniT gaanalizda minmaqs strategiis (idealuri wertilidan udidesi

gadaxris minimumi) da kriteriumTa umetesobis dakmayofilebis strategiis

(udidesi jgufuri sargeblis kriteriumi) ranJirebis siebic.

gadawyvetilebis misaRebad arCul iqna xuTi yvelaze mniSvnelovani ranJirebis

scenari, kriteriumebis sxvadasxva woniTi koeficientebiT, da maTi Sedegebi


cxrili 8.31. mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebi woniTi koeficientebis

sxvadasxva jgufebisaTvis, kompromisuli ranJirebis siis mixedviT (yvelaze

meti upiratesobis mqone alternativebi gamuqebulia) kriteriumebis woniTi koeficientebi

rangi NPV OPC IMP CO2 REL ECO SOC PREV ranJirebis sia

R1 1 1 1 1 1 1 1 1 A5 B,A4,A2,A1r,A3,A6

R2 1 1 1 3 1 2 1 1 A2,A5,A4 A1r,A3,B,A6

R3 2 2 2 1 1 1 1 2 A5,B A4,A2,A1r,A6,A3

R4 1 1 1 3 1 2 2 1 A5,A4,A2 A1r,A3,B,A6



260

R5 1 1 1 2 2 2 2 1 A5,A4,A2 A1r,B,A3,A6

mravalkriteriumiani ranJirebis procesSi Sedegebma migviyvanes garkveuli

wesebis arsebobamde. gadawyvetilebis mimRebTaTvis Semdegi daskvnebi

gansakuTrebiT mniSvnelovania:

• SesaZlebelia alternatiebis ori jgufis gamoyofa: (a) is alternativebi, romelTa umetesoba gaanalizirebuli ranJirebis

procesebSi saukeTesoni iyvnen, da romlebic ranJirebis siis saTaveSi iyvnen ganTavsebulni da damokidebulni iyvnen mxolod kriteriumebis

woniT koeficientebze. es alternativebia A5 (5 cali gazze momuSave

Tbosadguri, namaxvanis kaskadi da faravnis hesi), A2 (namaxvani, xudoni, faravanis hesi da didi raodenobiT eleqtroenergiis importi) da A4 (5 cali gazze momuSave Tbosadguri, xudoni da faravanis hesi). (b) is alternativebi, romlebic umetesoba gaanalizirebuli ranJirebis

procesebSi ganTavsebulni iyvnen siis bolo or adgilas: A6 (qvanaxSiris Tbosadguri) – rogorc wesi ranJirebis siis bolo adgilzea da

alternativa A3 (mxolod gazze momuSave Tbosadgurebi).

• adre moyvanili daskvna alternativebis dajgufebis Sesaxeb stabiluri

iyo yvela samive ranJirebis strategiisaTvis: kompromisuli ranJirebis

siisaTvis – yvelaze mniSvnelovani gadawyvetilebis mimRebTaTvis, minmaqs

strategiisavis da strategiisaTvis, romelic akmayofilebs

kriteriumebis umetesobas. icvleboda mxolod alternativebis pozicia

ranJirebis siaSi, magram isini yovelTvis ekuTvnodnen aRweril jgufs.

• erTnairi woniTi koeficientebis (R1) SemTxvevaSi alternativa A5 (5

gazze momuSave Tbosadguri, namaxvanis hesi da faravnis hesi) pirvel

adgilzea kompromisuli ranJirebis siaSi da minmaqs strategiis dros,

maSin roca is meore adgilzea (A2 Semdeg) kriteriumebis umetesobis damakmayofilebeli strategiis mixedviT.

• im SemTxvevaSi, roca CO2 gamoyofas ufro didi mniSvneloba eniWeba

(kiotos protokolis Tanaxmad) da woniTi koeficientia w=3, xolo

sxva garemoze zemoqmedebis kriteriumi (ENV) Sewonilia koeficinetiT

w=2 (R2 ranJireba) alternativa A2 adis pirvel poziciaze da mas

mohyveba alternativebi A5 da A4. A2 alternativas ar gaaCnia sakmarisi

upiratesoba or sxva alternativasTan SedarebiT da amgvarad samive

erTad gamoyofilia sxvebisagan kompromisul ranJirebis siaSi. es sami alternativa ar mdebareobs pirvel poziciaze yvela sam ranJirebis

siaSi. es aris stabiluri gadawyvetileba, radganac igive Sedegebi

(ranJirebis siebi) miiReba Tu CO2 –s woniTi koeficienti icvleba

sididiT w=2. • roca udidesi mniSvneloba eniWeba garemoze zemoqmedebis da socialur

kriteriumebs (R4 da R5) Sedegebi igive rCeba, rac iyo R2 ranJirebis SemTxvevaSi, mxolod icvleba alternativebis dakavebuli adgilebi:

alternativa A5 aris pirvel adgilze, romelsac mohyveba alternativebi



261

A4 da A2. ranJirebis siebi scenarebisTvis R2 da R5 sakmaod logikuria da

mosalodneli iyo, rom alternativebi, romlic Seicaven CO2 maRal

gamosxivebas nakleb Sefasebas iReben, xolo hesebi ufro win dganan am SemTxvevaSi.

• erTaderTi SemTxveva, roca alternativa A6 (qvanaxSirze momuSave

Tbosadguri) ar aris bolo poziciaze (magram amave dros ar imyofeba

pirvel sameuls Soris) kompromisul ranJirebis siaSi, aris SemTxveva,

roca ufro didi mniSvneloba eniWeba fulis kriteriums: srul

investicias (NPV), mTlian wminda mimdinare Rirebulebas (COS), eleqtroenergiis imports da eqsports (IMP da PREV Sesabamisad).

aseTi scenari sainteresoa bankebis poziciidan. am scenarSi (ranJireba

R3) alternativebi A5 da B arian kompromisuli ranJirebis siis pirvel

or poziciaze.

gaanalizirebuli scenarebis safuZvelze SeiZleba Camoyalibdes Semdegi

daskvnebi, romlebic mniSvnelovania gadawyvetilebis mimRebTaTvis: alternativebi A6 (mxolod naxSirze momuSave Tbosadgurebi) da A3 (mxolod axali gazze momuSave sadgurebi) unda gamoiricxon da ar

unda monawileobdnen gadawyvetilebis miRebis procesSi, radganac isini

TiTqmis yvela scenarSi bolo adgilze imyofebian.

alternativa A2 (mxolod axali hesebi) saukeTesoa scenarebSi, roca

garemoze zemoqmedebis kriteriumebs didi mniSvneloba eniWebaT (R2). scenarebSi, roca fuls eniWeba didi mniSvneloba (R3) alternativa B (sabazo) (4 gazze momuSave Tbosadguri da yvela axali hesebi)

warmoadgens saukeTeso kompromisuli gadawyvetilebis erTobliobas,

magram mxolod alternativa A5–s Semdeg. yvela warmodgenil ranJirebaSi alternativa A1R (romelic moicavs

mcire hesebs da qaris sadgurebs) ranJirebiT dgas A5, A4 da A2 -didi hesebis alternativebis Semdeg.

aRwerili Sedegebi (daskvnebi) stabiluria woniTi koeficientebis

cvlilebis mimarT, iseve rogorc REL, ENV da SOC kriteriumebis mniSvnelobebis cvlilebis mimarT. Catarda sxvadasxva ranJireba

(realurad Secvlili koeficientebisaTvis) da alternativebi A5, A4 da A2 umetes ranJirebebSi pirvel poziciebze imyofebian, icvleba mxolod

poziciebi erTmaneTuis mimarT kompromisul ranJirebis siaSi.



262

9. daskvnebi

am kvlevaSi gaanalizirebuli SesaZlo variantebi, romlebmac SeiZleba

uzrunvelyon saqarTvelos energosistemis saimedo momarageba, mdgomareobs

SemdegSi:

• gazis kombinirebuli ciklis 150mgvt simZlavris sadgurebi

• didi hidrosadgurebi (xudoni, faravani da namaxvanis kaskadi)

• importirebul da adgilobriv qvanaxSirze momuSave 300mgvt simZlavris sadgurebi.

• sxvadasxva zomis atomuri eleqtrosadgurebi

• ganaxlebadi energiis wyaroebi, romelsic Sedis mcire 50mgvt-ze naklebi

simZlavris hidrosagurebi, qaris sadgurebi, geoTermul da biomasebze momuSave eleqtrosadgurebi.

• eleqtroenergiis importi zamTris periodSi da hidrosadgurebze

generirebuli Warbi eleqtroenergiis eqsporti zafxulis periodSi.

generaciis gafarToebis umciresi danaxarjebis dagegmvis meTodis ZiriTadi

Sedegebi miRebulia eleqtroenergiaze sabaziso moTxovnilebis prognozisaTvis

(3% saSualo zrda dagegmvis mTeli periodis ganmavlobaSi) da airis fasze

sabaziso daSvebebis (230 US$/1000m3) gaTvaliswinebiT. mgrZnoabiarobis analizi Catarda eleqtroenergiaze moTxovnilebis ori eqstremaluri

prognozis SemTxvevaSi – dabali (2.5% saSualo zrda) da maRali (5%

saSualo zrda) da aseve gazis Rirebulebis ori eqstremaluri daSvebisaTvis

– dabali (147 US$/1000m3) da maRali (611 US$/1000m3).

yvelaze mimzidveli proeqtebis teqnikuri da ekeonomikuri maxasiaTebelebis mxedvelobaSi miRebis Sedegad, dagenerirda da analizi gaukeTda ganviTarebis

winaswari Sefaseba efuZneba yvela SesaZlo variantis teqnikur da ekonomikur

maxasiaTeblebs da iZleva saqarTvelos energosistemis mizanSewonili da yvelaze

imedismomcemi gansaxorcielebeli proeqtebis sias:

• gazis kombinirebuli ciklis 150mgvt simZlavris sadgurebi

• didi hidrosadgurebi (xudoni, faravani da namaxvanis kaskadi)

• importirebul qvanaxSirze momuSave 300mgvt simZlavris sadgurebi.

• ganaxlebadi energiis wyaroebi, romelsic Sedis mcire 50mgvt-ze naklebi simZlavris hidrosagurebi da qaris sadgurebi 495mgvt 2021

wels; da

• eleqtroenergiis importi zamTris periodSi da hidrosadgurebze

generirebuli Warbi eleqtroenergiis eqsporti zafxulis periodSi.

es proeqtebi Sefasda garemoze zemoqmedebis da socialuri aspeqtebis

TvalsazrisiT da Sefasebis Sedegebi moyvanilia cxrilSi 9.1.



263

mraval sxvadasxva alternativas saimedo da umciresi Rirebulebis

eleqtroenergiis mowodebis TvalsazrisiT, saqarTveloSi 2007-2021 wlebSi

eleqtroenergiaze prognozirebuli moTxovnebis Sesabamisad. rogorc am analizis Sedegi, generaciis TiToeuli alternativisaTvis miRebul iqna

ZiriTadi teqnikuri da ekonomikuri indeqsebi. amas garda, yvelaze mimzidveli

proeqtebis SemTxvevaSi garemoze zemoqmedebis da socialuri aspeqtebis

Catarebuli Sefaseba warmoadgenda safuZvels ganviTarebis alternativebis

garemosdacviTi da socialuri indeqsebis gansazRvrisaTvis.

yvela es indeqsi (rogorc mocemulia cxrilSi 9.2) gamouenebul iqna

alternativebis intergrirebuli SefasebisTvis, romlis drosac arCeuli

alternativisaTvis mxedvelobaSi iqna miRebuli ekonomikuri, garemosdacviTi

da socialuri aspeqtebi.



264

cxrili 9.1 kandidati proeqtebis Sejamebuli maxasiaTeblebi

gazi

150mgvt

importir.

naxSiri

300mgvt

xudonhesi namaxvanis

kaskadi

faravani

hesi

mcire hesebi

10mgvt-ze

naklebi

mcire

hesebi 10-

50mgvt

Soris

qaris

sadgurebi

sadguris

simZlavre (mgvt) 144 274 638 450 123 5 25 9

saSualo

generacia

(gvtsT) 1328 1568 440 22 99 27

kapitaluri

danaxarji

(mil.US$) 150 428 604 641 113 15 67.5 14.4

kapitaluri

danaxarji

(US$/kv) 1042 1562 947 1424 919 3000 2700 1600

mSeneblobis

periodi (weli) 3 4 5 4/5/4 3 2 3 2 SesaZlo

gaSvebis weli 2011 2011 2013 2013 2013 2011 2011 2011

zemoqmedebis

qveS myofi

farTobi

ugulebel

sayofi mcire

uaryofiTi mcire


d uaryofiTi ugulebels

ayofi ugulebelsayofi ugulebelsay

ofi

klimatis

cvlilebaze

zemoqmedeba

mcire

uaryofiT

i

mcire

uaryofiTi ugulebels

ayofi ugulebelsay

ofi ugulebels


ofi

haeris

dabinZurebaze

zemoqmedeba

mcire



ayofi ugulebelsay

ofi ugulebels


ofi

hidrologiur

reJimebze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi ugulebelsay

ofi mcire

uaryofiTi mcire

uaryofiTi ugulebels

ayofi mcire uaryofiTi ugulebelsay

ofi

wylis xarisxze

zemoqmedeba

mcire


d uaryofiTi mcire

uaryofiTi mcire

uaryofiTi ugulebels


ofi

vegetaciaze

zemoqmedeba

mcire

uaryofiT

i

mcire

uaryofiTi ugulebels

ayofi ugulebelsay

ofi ugulebels


ofi

faunaze

zemoqmedeba

mcire

uaryofiT

i

mcire

uaryofiTi mcire

uaryofiTi mcire

uaryofiTi ugulebels

ayofi ugulebelsayofi mniSvnelovna

d uaryofiTi

landsaftze

zemoqmedeba

ugulebel

sayofi mniSvnelovna


ayofi ugulebelsay

ofi ugulebels

ayofi ugulebelsayofi mcire

uaryofiTi energiis

wyaroebis

ganaxlebadoba

ara ara diax diax diax diax diax

mosaxleobis

gadasaxlebaze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi ugulebelsay

ofi mniSvnelov

nad

uaryofiTi mcire

uaryofiTi ugulebels


ofi

sof. meurneobis

warmoebaze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi mcire

uaryofiTi ugulebels

ayofi mcire

uaryofiTi ugulebels


ofi

satransporto

infrastruqtur

aze zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi ugulebelsay

ofi mcire

dadebiTi ugulebelsay

ofi ugulebels


ofi

rekreaciasa da

turizmze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi mniSvnelovna

d uaryofiTi mcire

dadebiTi mniSvnelovna

d dadebiTi ugulebels

ayofi ugulebelsayofi mcire

uaryofiTi

mosaxleobis

janmrTelobaze

zemoqmedeba

ugulebe

lsayofi mcire

uaryofiTi ugulebels

ayofi ugulebelsay

ofi ugulebels


ofi



265

cxrili 9.2. SerCeuli ganviTarebis alternativebis Sejamebuli

intergirebuli maxasiaTeblebi

B A1R A2 A3 A4 A5 A6

SezRuduli

importi

ganaxlebadi importis

alternati

va

mxolod gazi mxolod

xudonhesi

mxolod

namaxvanis

kaskadi

mxolod

naxSiri

komb. cikl.

gaz-turbina 150 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩

xudonhesi 638 mgvt ۩ ۩ ۩

namaxvanis

kaskadi 450 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩ ۩

faravani hesi 120 mgvt ۩ ۩ ۩ ۩ ۩

naxSiri 300 mgvt ۩ ۩ ۩

ganaxlebadi 495 mgvt ۩

NPV

(mil. US$) 2109 2224 1734 2156 2201 2132 1990

saoperacio

xarjebi (mil. US$) 1673 1642 1233 1895 1709 1674 1614

PREV

(mil. US$) 245 274 163 173 259 244 173

CO2 gamosxiveba

(1000t) 20304 22671 9630 26675 21396 20490 45259

eleqtroenergiis importi

mcire mcire Zalian


energousafrT

xoebis rangi

1-umcires

8-udidesi

4.2 4.7 8 1 3.7 4.1 3

jamuri

dadebiTi

garemoze

zemoqmedeba

2- umcires

7- udidesi

2.7 3.7 6 7 5.8 4.8 2

jamuri dadebiTi

socialuri zegavlena

2- umcires

6- udidesi

3 4 3 6 4 5 2

kargi dadebiTi Sualeduri cudi mavnebeli



266

9.2 cxrilis moyvanili indeqsebis safuZvelze konsultantma Caatara

mravalkriteriumiani ranJireba 7 amorCeuli alternativis SemTxvevaSi da

mxedvelobaSi miiRo ekonomikuri, garemoze zemoqmedebis da socialuri kriteriumebi TiToeuli alternativisaTvis; aseve zogierTi kriteriumisaTvis

gamoiyena sxvadasxva woniTi koeficientebi. Sejamebuli Sedegebi mocemulia

cxrilSi 9.3.

cxrili 9.3 mravalkriteriumiani ranJirebis Sedegebi woniTi koeficientebis sxvadasxva jgufebisaTvis, kompromisuli ranJirebis siis micedviT (yvelaze

meti upiratesobis mqone alternativebi gamuqebulia) kriteriumebis woniTi koeficientebi

rangi NPV OPC IMP CO2 REL ECO SOC PREV ranJirebis sia

R1 1 1 1 1 1 1 1 1 A5 B,A4,A2,A1r,A3,A6

R2 1 1 1 3 1 2 1 1 A2,A5,A4 A1r,A3,B,A6

R3 2 2 2 1 1 1 1 2 A5,B A4,A2,A1r,A6,A3

R4 1 1 1 3 1 2 2 1 A5,A4,A2 A1r,A3,B,A6

R5 1 1 1 2 2 2 2 1 A5,A4,A2 A1r,B,A3,A6

gaanalizirebul alternativebze dayrdnobiT SeiZleba gavakeToT Semdegi

Sejameba:

amJamad saqarTveloSi eleqtroenergiaze moTxovnilebaa pikuri

datvirTvisas 1591gvt da wliuri moxmarebaa 8167mgvtsT. igi gaizrdeba

pikSi 2248-dan 3150mgvt-mde xolo wliuri moxmareba iqneba 11540-dan

16170 gvtsT SualedSi.

amjamad sruli moxmarebis 70%-ze meti ifareba

hidroeleqtrosadgurebidan. arsebobs hidroenergiis Zalian didi

potenciali, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnas hidrosadgurebis aSenebiT, romelTa simZlavre iqneba 0.1mgvt-dan 100mgvt-ze meti. aseve

arsebobs sxva ganaxlebadi wyaroebis mniSvnelovani potenciali, magram

hesebis Semdeg yvelaze mimzidvelia qaris sadgurebi.

cvalebadi hidrologiis gamo, zamTris Tveebis periodSi hidroenergiis

genracia Zlier SezRudulia da Warbi energiis generacias aqvs adgili zafxulis TveebSi. es qmnis zamTarSi eleqtroenergiis importis

saWiroebas.

eleqtroenergiis garda saqarTvelo eweva bunebrivi airis imports,

romelic amJamad gamoiyeneba eleqtroenergiis generaciisaTvis arsebul

Tbosadgurebze. bunebrivi airis garda, momavalSi asaSenebeli

Tbosadgurebi SeiZleba iyvnen qvanaxSirze momuSaveni, romlebic

gamoiyeneben importirebul da adgilobriv qvanaxSirs. arsebobs

qvanaxSiris maragebi (ZiriTadad tyibuli-Saoris maRaroebi), magram

amJamad mopoveba imdenad ar aris ganviTarebuli, rom uzrunvelyos

300mgvt TbosadurisaTvis saWiro raodenobis qvanaxSiris miwodeba.



267

gegmebSi, romlebic moicaven adgilobriv qvanaxSirze momuSave

Tbosadgurebis mSeneblobas, frTxilad unda iqnas gaanalizirebuli

sawvavis mowodebis sakiTxebi.



268

naxazi 9-1. kandidati proeqtebi



269

saqarTvelos energosistemisaTvis Semdgomi 15 wlis ganmavlobaSi

yvelaze imedismomcemi proeqtebis (ix naxazi 9-1) da ganviTarebis alternativebis integrirebuli Sefasebis Sedegad, SeiZleba davaskvnaT:

• alternativebi, romlebic moicaven mxolod gazze an qvanaxSirze

momuSave Tbosadgurebis mSeneblobas yvelaze dabal poziciaze

dganan SerCeul alternativebs Soris.

• ganviTarebis yvela alternativa, romelic moicavs

hidrosadgurebs gulisxmobs faravnis hesis mSeneblobas, rogorc

pirveli sadgurisa, romelic unda gaeSvas 2013 wels.

• im alternativebis ganviTareba, romelic gulisxmobs namaxvanis kaskadis CarTvas saqarTvelos energosistemaSi 2013-2015 wlebSi

(alternativa 5) warmoadgens yvelaze stabilur alternativas,

radganac ranJirebis yvela scenarSi is Sedis saukeTeso

alternativebis jgufSi (pirvel an meore poziciaze ranJirebis

yvela siaSi)

• ganviTarebis im alternativebis rangi, romlebic moicaven

xudonhesis CarTvas saqarTvelos energosistemaSi 2013 wels

(alternativa 4) analogiuria alternativa 5-is rangisa, magram

cota ufro dabalia TiTqmis yvela ranJirebis siaSi, ZiriTadad

imitom, rom gaaCnia cotaTi naklebi ekonomikuri maxasiaTeblebi

alternativa 5-Tan SedarebiT.

• ganviTarebis alternativebi, romelic gulisxmobs yvela gaanalizirebuli hidrosadguris CarTvas saqarTvelos

energosistemaSi 2013-2015 wels da eleqtroenergiis intensiur gacvlas mezobel qveynebTan (alternativa 2) warmoadgens

saukeTeso ganviTarebis alternativas, roca garemoze zemoqmedebis

da socialurs kriteriumebs did mniSvneloba eniWebaT.

• ranJirebis scenarebSi, roca ekonomikur, finansur da aseve saimedoobis da energomomaragebis kritetiumebs did mniSvneloba

eniWebaT, ganviTarebis alternativa, romelic moicavs mxolod

namaxvanis kaskadis mSeneblobas (alternativa 5) kvlav

saukeTesoa, magram mniSvnelovani upiratesobis gareSe im alternativTan SedarebiT, romelic gulisxmobs gazze momuSave

Tbosadgurebis mSeneblobas da gaanalizirebuli hidrosadgurebis

TandaTanobiT CarTvas saqarTvelos energosistemaSi 2013-2020

wlebSi (sabazo), romelic imyofeba kompromisuli ranJirebis siis

meore adgilze.

• ganviTarebis alternativas (alternativa 1 ganaxlebadi), romelic

moicavs mcire hesebis da qaris sadgurebis proeqtebis TandaTanobiT ganxorcielebas weliwadSi 44mgvt simZlavriT 2015

wlamde periodSi da weliwadSi 55mgvt simZlavriT 2015 wlis

Semdeg, dasWirdeba Zlieri mxardaWera mTavrobis da sxva

Sesabamisi institutebis mxridan im mizniT, rom moxdes aseTi

proeqtebis ekonomikuri Sefasebis gakeTeba. dainteresebisa da am

proeqtebis specialuri statusis gareSe, ganaxlebadi proeqtebi

User

Highlight

User

Highlight



270

Znelad ipovian Tavis adgils saqarTvelos energosistemis

momaval ganviTarebaSi.



271

10. riskebis Sefaseba

generaciis ganviTarebis warmodgenili gegmebi da saqarTvelos energosistemis

eleqtroenergiiT momaragebis strategiuli grZelvadiani politika moicavs

Semdeg upiratesobebs: energosistemis eleqtrousafrTxoebas, ekonomikur

efeqturobas da garemoze zemoqmedebis da socialur usafrTxoebis sakiTxebs.

cxadia, rom am Zlier mniSvnelovani

daSvebebis cvlilebebs mivyavarT

generaciis gafarToebis sxvadasxva

gegmebTan da ganviTarebis sxvadasxva

strategiul gadawyvetilebebTan.

Catarda ganviTarebis sxvadasxva

daSvebebis mgrZnobiaribis analizi im

mizniT, rom Seswavliliyo

mniSvnelovani daSvebebis mosalodnel

farglebSi cvlilebebis SesaZlo

zegavlenebi.

Cven gvjera, rom am kvlevaSi mocemuli

ganviTarebis gegmebi unda gadaixedos da

Seswordes yovel or weliwadSi.

yoveli Sesworebisas mxedvelobaSi unda

iqna miRebuli is qmedebebi, romelic

ganxorcielda gasul periodSi (mag.

axali sadgurebis detaluri Seswavlis

Sedegebi, reabilitaciis gegmebi,

proeqtis kontraqtebi, SesaZlo axali

kandidati proeqtebi).

eleqtroenergiaze moTxovnilebi

prognozi agreTve unda ganaxldes

yovel or weliwadSi. roca Catardeba

ufro detaluri kvleva, Sedegebi warmodgenili unda iqnas maTi Sedarebis mizniT.

unda warmoebdes momavali proeqtebis aRwera da Tanmxlevi monacemebis

Segroveba sxva saWiro informaciasTan erTad, rom isini Setanil iqnas

kandidati proeqtebis siaSi. aRwera unda ganaxldes proeqtebis Sesaxeb damatebiTi informaciiT, rogorc ki maTi mopoveba SesaZlebeli gaxdeba.

saqarTvelos energosistemis momaval ganviTarebas mxardaWera unda hqondes

iuridiuli da maregulirebeli kanonmdeblobis gaumjobesebiT.

strategiuli gadawyvetilebani efuZneba

iseTi mniSvnelovani daSvebebis

erTobliobas, rogoricaa:

• eleqtroenergiaze moTxovnilebis

prognozi 2007-2021 wlebSi,

nagulisxmevi wliuri nazrdiT 3%

(sabazo moTxovnileba);

• import/esqportis fasi 35 US$/mgvtsT doneze;

• bunebrivi airis fasi 230 US$/1000m3 doneze;

• garemoze zemoqmedebis da

socialuri zegavlenebis Sefaseba

sxvadasxva alternativebisaTvis;

• gansazRvruli misaRebi zomebi

garemoze zemoqmedebis da

socialuri zegavlenis

Sesamsubuqeblad; da

• maRali Zabvis gadamcemi qselis

gaZliereba rogorc es iyo

wamoyenebuli winaswar momzadebul

dokumentaciaSi.



272

saWiroa monitoringi gakeTdes im ZiriTadi maxasiaTeblebisa, romlebsac

SeuZliaT mogvcen signali energosistemis ganviTarebis gegmebis cvlilebebis

Sesaxeb:

• rogorc mimoxilvis Semadgeneli nawili da sainvesticio gegmis

ganaxleba - angariSi datvirTvis-resursebis mdgomareobis Sesaxeb, raTa

dadgindes xom ar moiTxovs sainvesticio procesi aCqarebas an

Senelebas.

• garemosdacviTi RonisZiebebis ganxorcielebis monitoringi da am RoniZiebaTa xarjebi – imisTvis rom dadgindes ZalaSia Tu ara

gamoyenebuli daSvebebi, romelic SesaZlebelia Seicvalos zemoqmedebis

Seamasubuqebeli teqnikis ganviTarebis gamo.

• sawvavis mowodebis riskebi (SesaZlebloba, fasebi)

qmedebebi, romelsac saqarTvelo amJamad anxorcielebs da ganaxorcielebs

momavali ori-sami wlis manZilze gansazRvravs energosistemis sainvesticio

gegmis warmatebas. mravali da xSirxSirad Catarebuli, iaffasiani Seswavlebi

Seamcireben gaurkvevlobebiT gamowveul riskebs, da gaaumjobeseben rogorc

axlo momavlis, ise grZelvadiani dagegmvis Sedegebs.



273

literatura:

• saqarTvelos energosistemis wliuri angariSi 2005, ,

• saqarTvelos qaris energiis atlasi, tomi 1, raionuli Sefasebebi,

qarenenero, 2004

• saqarTvelos geoTermuli potencili 1997w.

• xudonis garemoze da socialuri zemoqmedebebis Sefaseba, winaswari da

socialuri SerCeva, Sualeduri angariSi da angariSis proeqti, BRL, 2007w oqtomberi-noemberi

• saqarTvelos energetikis saministos mrCevelis daxmareba: angariSis

proeqti: xudonis hidroeleqtrosadguris

Sefasebiswina mimoxilva, 30 ivnisi, 2005w., versia 3.0 (USAID dafinansebiT, CORE International – konsultanti)

• saqarTvelos energetikis saministos mrCevelis daxmareba: xudonis

hidroeleqtrosadguris Sefasebiswina mimoxilvis

damateba, 27 ivnisi, 2005, proeqti versia 1.2

• xudonhesis danarTebi (ruqebi, naxazebi, suraTebi, daskanirebuli

dokumentebi da sxva)

• regionaluri eleqtroenergiis gadamcemi sistemis

gafarToebis gegma kavkasiis qveynebisaTvis, meore Sualeduri

angariSi, 2007 wlis aprili, tomi 1- teqsti + damatebebi paragrafebi 6

– 8, Fichtner, germania;

• 2007 wlis aprilisa da maisis dRiuri eleqtruli balansebi

• arsebuli hidrosadgurebis sia ZiriTadi naxazebiT (dasaxeleba,

simZlavre, dadgmuli simZlavre, gaSvebis weli, mflobeloba)

• saqarTveloSi maRali Zabvis gadamcemi xzebis mSeneblobis

gaTvaliswinebuli proeqtebi

• energetikuli politika saqarTveloSi, prezentacia, 2007

• namaxvanis kaskadi hisdorsadgurebi, prezentacia, kuveiti, 2007 wlis 18

Tebervali

• saqarTvelos kanoni eleqtroenergetikis inJineriisa

da bunebrivi airis Sesaxeb • saqarTvelos saxelmwifo energetikuli politikis

ZiriTadi mimarTulebebi (proeqti)

• saqarTvelos parlamentis rezolucia saxelmwifo politikis ZiriTadi

mimarTulebebis Sesaxeb saqarTvelos energetikis seqtorSi, inglisurad,

33 gverdi

• saqarTvelos energoseqtoris strategiuli samoqmedo gegma 2005-2008,

inglisurad



274

• saqarTvelos energoseqtoris “energetikuli balansi”:

nawili 1, analizi da winadadebebi

• saqarTvelos energoseqtoris “energetikuli balansi”:

nawili 2, balansebi 1960 wlidan 2006 wlamde

• saqarTvelos energetikuli balansi 2007-2017 - inglisurad

• qveynis eleqtrosimZlavris balansi 2006-2015

• bunebrivi gazis strategia saqarTvelosaTvis – nawili 1: analizi da

winadadebani – maisi, 2006

• bunebrivi gazis strategia saqarTvelosaTvis – nawili 2: ekomomikuri da

geografiuli konteqsti - maisi, 2006, gv. 1-35

• bunebrivi gazis strategia saqarTvelosaTvis – nawili 2: ekomomikuri da

geografiuli konteqsti - maisi, 2006, gv. 36-85

• bunebrivi gazis strategia saqarTvelosaTvis – nawili 2: danarTi C - maisi, 2006

• 500kv gadamcemi xazis wina-SefasebiTi mimoxilva – samxreT saqarTvelo. versia

2.0 – 15 ivlisi, 2006. gv. 1-28

• 500kv gadamcemi xazis wina-SefasebiTi mimoxilva – samxreT saqarTvelo. versia

2.0 – 15 ivlisi, 2006. gv. 29-67

• sainvesticio proeqtebis mokle aRwera, energetikis saministros

veb-gverdi

• saqarTvelos energosistemis mTavari generaciis sadgurebi, energetikis

saministros veb-gverdi

• xudonis hesis mSenebloba mdinare engurze, energetikis

saministros veb-gverdi

• saqarTvelos, somxeTis da azerbaijanis wylebis xarisxebi

• OECD Part I – 35178696: Debt-for-Environment Swap in Georgia: Pre-Feasibility Study and Institutional Options

• OECD Part II – 36203819: Debt-for-Environment Swap in Georgia: Potential Project Pipelines for the Expenditure Programme: Part II

• OECD Part III – 36203835: Debt-for-Environment Swap in Georgia: BIOGAS PRODUCTION

• saqarTvelos kanoni garemos dacvis Sesaxeb, 1996 • saqarTvelos kanoni garemosdacviTi daSvebebis Sesaxeb, 1996 • saqarTvelos kanoni damoukidebeli erovnuli maregulirebeli organoebis

Sesaxeb, 2002 • Sesworebebi saqarTvelos kanonSi damoukidebeli erovnuli maregulirebeli

organoebis Sesaxeb, 2003 • saqarTvelos kanoni miwis wiaRiseulis Sesaxeb, 1996 • saqarTvelos kanoni eleqtro inJiner-energetikis da bunebrivi gazis Sesaxeb,

proeqti moamzada DikKe Int., 2005 • Development of Power Generation in SEE - Update of the Generation Investment

Study, World Bank, 2006 • Generation Investment Study, Wprld Bank and EC, 2005



275

• Djordjevic B.: Cybernetics in water resources management, Water resources Publication, Colorado, USA, 1993.

• Milanovic (Dasic) T: Reservoir water quality (modeling, observing, assessment), Biblioteka Academija, Zaduzbina Andrejevic, 1999 (on Serbian)

• Djordjevic B.: Utilization of water power, Faculty of Civil Engiineering, Belgrade, 2001. (on Serbian)

• Dasic T. and B. Djordjevic: Prediction and management of water quality in water storage reservoirs, International Environmental Modeling and Software Society 2002, Lugano, Switzerland, 24-27. June, 2002

• Djordjevic B. and T. Dasic: Environmental improvement through active management of water resources, Montenegro academy of science and art, Podgorica, 2004. (on Serbian)

• Dasic T. and B. Djordjevic: Water quality observing and modeling as a mean of reservoir protection from eutrophication processes, II Kongres DVBSCG, Kladovo, 7-9 oktobar 2003. (on Serbian)

• Dasic T. and Djordjevic B.: Reliability of complex water resources systems, International conference Dependability and quality management, Belgrade, 2003 (on Serbian)

• Divac D., Nenad Grujovic and Djordjevic B.: The role and concept of a distributed hydro information system supporting integrated water management in the Drina river basin, Journal “Water Resources Management”, Vol. 1-2, Beograd, 2004. (on Serbian)

• Djordjevic B. and T. Dasic: Harmonization of development projects in the Drina river basin with environmental conservation requirements, Journal “Water Resources Management”, Vol. 1-2, Beograd, 2004. (on Serbian)

Rue du Lac 33, P.O. Box tel: + 41 21/637 15 13 el. fosta: [email protected] 1020 Renens VD 1 – Sveicaria faqsi: + 41 21/637 15 08 veb-gverdi: www.stucky.ch

შ.პ.ს “ტრანს ელექტრიკა”/ Salini Construttori SpA

ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური

საინჟინრო–გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია

გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში

PJ/OM//AK/AW/JR /5186/4003 renani, 2013 wlis 12 aprili

ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური 5186/4003 საინჟინრო-გეოლოგიური კვლევები უბანზე და პროექტის განახლებული ვერსია გეოლოგიური და გეოტექნიკური ანგარიში

1

5186/4003 სახელი, გვარი მოვალეობა

მოამზადა: პიტერ ჯუიტი,

ოლივიერ მიულერი და აზად კოლოჯი

პროექტის გეოლოგი და პროექტის

ინჟინრები

შეამოწმა: ჯულიანო რიბეირო პროექტის მენეჯერი

დაამტკიცა: ალექსანდრე ვონლიჩი საპროექტო ჯგუფი

ინდექსი თარიღი შემოწმება მოამზადა/შეასწორა (სახელი, გვარი)

- პირველი გამოცემა

ა

b

ყოველი მომდევნო ვერსია ცვლის ყველა წინა ვერსიას.


1

1. ძირითადი ინფორმაცია პროექტის შესახებ

1.1. შესავალი

2009 წელს კომპანიამ Stucky and Colenco საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს დავალებითა და “მსოფლიო ბანკის” დაფინანსებით მოამზადა ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთება (II ფაზა). ტექნიკურ-ეკონომიკურმა დასაბუთებამ ცხადყო, რომ პროექტი სიცოცხლისუნარიანია, თავდაპირველად შერჩეული უბანი შესაფერისია თაღოვანი კაშხლის მშენებლობისთვის და ამასთან, საჭიროა ახალი გეოლოგიური კვლევებისა და დაზვერვების ჩატარება კვლევების III ეტაპზე კაშხლის პროექტის ფინალიზაციის მიზნით.

II ფაზის ტექნიკურ-ეკონომიკურ დასაბუთებისას კონსულტანტები პროექტის განხორციელების გეგმის ფინალიზაციის მიზნით ძირითადად იყენებდნენ საბჭოთა ინჟინრების მიერ წარსულში ჩატარებული კვლევების მონაცემებს. ტექნიკურ-ეკონომიკური კვლევა შეწყდა საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს ინიციატივით III ფაზის კვლევების დაწყებამდე.

1.2. პროექტის განხორციელება კერძო კომპანიის მიერ

ხუდონის ჰიდროელექტროსადგურის პროექტის განხორციელება 2009 წელს ითავა კერძო კომპანიამ შ.პ.ს. „ტრანს ელექტრიკამ“. 2012 წელს შ.პ.ს “ტრანს ელექტრიკამ”/Salini-მ ხელშეკრულება გააფორმეს კომპანია „შტუკესთან“, ამ უკანასკნელის მიერ ახალი კვლევებისა და დაძიების საწარმოებლად კაშხლის ტიპის დასაბუთების მიზნით. წინამდებარე ანგარიშში დეტალურადაა განხილული 2012 წლის მეოთხე კვარტალში და 2013 წლის პირველ კვარტალში ჩატარებული გეოლოგიური და გეოტექნიკური კვლევების შედეგები.

1.3. კვლევებისა და ძიების ამოცანები

ახალი გეოლოგიური კვლევების ამოცანები განსაზღვრულია „მსოფლიო ბანკის“ ექსპერტთა საბჭოს (PoE) - მე-5 სხდომის მიერ გამოთქმული შენიშვნების გათვალისწინებით, რომლებიც საბოლოო დეტალური ანალიზის/თაღოვანი კაშხლის მოდელირების მიზნით ითვალისწინებს შედარებით პირდაპირი მიდგომის გამოყენებას ქანის მასივის დეფორმაციულობისა და ძვრაზე სიმტკიცის პარამეტრების შეფასებისადმი. ძირითადი მიზნები ჩამოყალიბდა შემდეგნაირად:

„ქანის მასივის დეფორმაციულობა შეიძლება, განისაზღვროს საფუძვლის ზედა უბნების გეოფიზიკური პროფილების მიხედვით. PoE აცნობიერებს, რომ გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმურმა დაზვერვამ შეიძლება, ვერ მოგვცეს ზუსტი ინფორმაცია ქანის მასივის დეფორმაციის მოდულების ცვლილების შესახებ. თუმცა, ამ მეთოდის გამოყენებით მიღებული შედეგები იმის მაჩვენებელი იქნება, რომ ტალღის სიჩქარის მცირე ცვლილებები უზრუნველყოფს მეტ თავისუფლებას თხრის სიღრმის შერჩევისას. ჭაბურღილები სეისმური პროფილების სიახლოვეს მოგვცემს გეოფიზიკური მონაცემების დაზუსტების საშუალებას. დეფორმაციულობის შეფასება მიზანშეწონილია გაზომვებით დილატომეტრის გამოყენებით. საფუძვლის სიღრმის სწორად შერჩევა ძირითადად ჭაბურღილის პარამეტრების შეფასებასა და დილატომეტრის მაჩვენებლებზეა დამოკიდებული“.


2

კვლევის ძირითადი მიზნები:

1. კაშხლის საფუძვლის დეტალური ტექნიკური ტოპოგრაფიული რუკის შექმნა და არსებული შტოლნების მდებარეობის განსაზღვრა;

2. იმ ქანის მასივის ხარისხის, სიმძლავრის, დეფორმაციისა და წყალშეღწევადობის განსაზღვრა, რომელზედაც უნდა დაეფუძნოს კაშხალი;

3. მარჯვენა საყრდენზე ტუფებსა და ლიასურ თიხაფიქლებს შორის არსებული კონტაქტის ზუსტად დატანა რუკაზე და აღნიშნული კონტაქტის დახასიათება;

4. #5 რღვევის დახასიათება, რომელიც სავარაუდოდ, აკავშირებს ა და ბ კომპლექსებს და კვეთს მარცხენა საყრდენს დაახლოებით El 600-თან;

5. ძირითადი რღვევების ხასიათისა და მიმართულების (ორიენტაციის) დადგენა;

6. El 600-ს ზემოთ, მარცხენა საყრდენის ზედა ნაწილში კლდის ბურულის განსაზღვრა და კლდის საფუძვლის ხარისხის დადგენა, რათა დადგინდეს, თუ რამდენად შესაფერისია იგი მოცემულ უბანზე შემოთავაზებული გრავიტაციული ბლოკებისა და წყალსაშვის ნაფენის მოსაწყობად;

7. კლდის ბურულის, ქანის ხარისხისა და ლიასური თიხაფიქლების წყალშეღწევადობის განსაზღვრა წყალამღების ნაგებობის უბანზე.

1.4. ანგარიშის სტრუქტურა

მე-2 თავში მოცემულია ხუდონის ჰესის პროექტის ძირითადი პარამეტრები;

მე-3 თავში მოცემულია ძირითადი ინფორმაცია რეგიონისა და უბნის გეოლოგიური პირობების შესახებ და შეჯამებულია 2009 წელს ჩატარებული II ფაზის კვლევების შედეგები.

თავები 4, 5, 6 და 7 იძლევა დეტალურ ინფორმაციას ახალი კამპანიის ფარგლებში ჩატარებული გეოლოგიური და გეოტექნიკური კვლევების შესახებ.

1.5. ანგარიშში გამოყენებული ტერმინოლოგია

ანგარიშში გამოყენებული ყველა ნიშნული მოცემულია სიმაღლის ბალტიური სისტემის მიხედვით და შეესაბამება ძველი „ჰიდროპროექტის“ დოკუმენტებსა და ნახაზებს. ნახაზებზეც გამოყენებულია სიმაღლის ბალტიური სისტემის ერთეულები, მაგრამ კოორდინატები მოცემულია UTM კოორდინატთა სისტემის მიხედვით.


3

2. ხუდონის ჰესის ძირითადი პარამეტრები

2.1. ხუდონის თავდაპირველი ჰიდროელექტროსადგური

„ჰიდროპროექტის“ მიერ 1980-იან წლებში დაპროექტებული ხუდონის თავდაპირველი ჰიდროელექტროსადგური წარმოადგენდა 200.5 მ სიმაღლის თაღოვან კაშხალს შემდეგი მონაცემებით:

• თაღოვანი ნაწილის კონფიგურაცია: 171.5 მ სიმაღლის კაშხალი ორმაგი სიმრუდით (გუმბათიანი) სეგმენტური თაღით სისქით 27.5 მ ფუძეში და 6 მ სისქით თხემის დონეზე.

• უნაგირი: კაშხალი ეფუძნება ბეტონის, 29 მ სიმაღლისა და 46 მ მაქსიმალური სისქის უნაგირს მდინარის კალაპოტში.

• პერიმეტრის ნაკერი (Pulvino): პერიმეტრის ნაკერი ერთმანეთისგან ჰყოფს კაშხალსა და უნაგირს;

• მარცხენა ნაპირის საყრდენი: მარცხენა საყრდენი მოეწყობა გრავიტაციული ტიპის ბეტონის ხელოვნური საყრდენის სახით, რომელიც შეცვლის ადგილზე არსებულ ფხვიერ დანალექ მასალას (მეოთხეული ასაკის ნატანს). გარდა ამისა, მიღებული იქნება რიგი ზომები მოცემულ უბანზე საფუძვლის წყალგაუმტარობის გაუმჯობესების მიზნით.

• სავარაუდო გეოლოგიური პირობები:

ქვემოთ მოცემულია „ჰიდროპროექტის“ მიერ სავარაუდოდ დადგენილი გეოლოგიური/გეოტექნიკური პირობები:

o მეოთხეული ასაკის ნალექები მარცხენა საყრდენის ზედა ნაწილში 50-60 მ ზემოთ, რომლებიც ფარავს ბაიოსის მძლავრ ვულკანიტებს;

o ბაიოსის მძლავრი ვულკანური ლითოლოგიური წყება 100-138 მპა UCS მნიშვნელობით კაშხლის უბანზე;

o ლიასური ფიქლები 40-80 მპა UCS მნიშვნელობით ზედა საგებ ფენებთან;

o ქანის მასივი არ ხასიათდება დანაპრალებით და უმეტეს შემთხვევაში ნაპრალების სიგანე 1 სმ-ზე ნაკლებია. კაშხლის ზონაში აღმოჩენილია დაახლოებით 10 სმ-ზე მეტი სიგანის, 10-12 ციცაბო ნაპრალი;

o ჰორიზონტალურ-წანაცვლებითი ტიპის შესხლეტვა დაფიქსირებულია მარცხენა ფერდობის შუა ნაწილში (რღვევა 5), სიგანით 5-10 სმ ზედაპირზე. თუმცა, სპეციალური გეოსტრუქტურული კვლევებით დადგენილია, რომ რღვევა არ არის აქტიური და კაშხალს საინჟინრო თვალსაზრისით რაიმე საფრთხეს არ უქმნის.

ზოგადად, რაიმე განსაკუთრებული გეოლოგიური პრობლემა ან საფუძვლის დამუშავების აუცილებლობა დადგენილი არ არის.

• სავარაუდო სეისმური დატვირთვები: 8 ბალის სიმძლავრის მიწისძვრები (კორექტირებული მერკალის სკალით); დინამიკური დატვირთვები გაანგარიშებულია წრფივი სპექტრალური მეთოდის გამოყენებით.

• ფოლადის არმატურა: კაშხლის ზედა ნაწილში გათვალისწინებულია როგორც ვერტიკალური, ისე ჰორიზონტალური ფოლადის არმატურის, როგორც სეისმოდეგი


4

კონსტრუქციის გამოყენება. გარდა ამისა, კაშხლის ორივე ნაგზე, კაშხლის მთელ სიმაღლეზე და მის საყრდენებზე გათვალისწინებულია არმატურის ბადის მოწყობა შემკვრელი არმატურის (ანტისეისმური სარტყელის) სახით 13,000 ტონა ბეტონის საერთო რაოდენობით, რაც შეადგენს 9.3 კგ ბეტონს 1 მ3-ზე.

• წყალსაშვი: ცენტრალურ ბლოკებში განლაგებული წყალსაშვის სისტემა შედგება პრაქტიკული პროფილის უვაკუუმო წყალსაშვებისგან ორი, 7 მ სიგანის ყურით და ოთხი, 3.45 მ დიამეტრის დაღრმავებული წყალსაგდებით წარმადობით Q10,000 = 2030 მ3/წმ.

• ბეტონის საერთო მოცულობა: 1,392,000 მ3.

2.2. 2008 წლის მაისის II ფაზის საპროექტო რეკომენდაციები

2008 წლის მაისის თვეში კონსულტანტებმა „Stucky and Colenco“ რეკომენდაცია გაუწიეს RCC თაღოვან-გრავიტაციული კაშხლის აგებას, როგორც თაღოვან კაშხალთან შედარებით უკეთეს ვარიანტს, თავდაპირველად გათვალისწინებული ვარიანტის მიხედვით, რაც უნდა განხორციელდეს ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების III ფაზაში:

კაშხლის მდებარეობა........................................................................................................................ ხუდონი

კაშხლის ტიპი და სიმაღლე ......................................... 200 მ RCC თაღოვან-გრავიტაციული კაშხალი

წყალსაცავის სიმაღლის ნიშნული .......................................................................................................... 700

წყალსაშვები ........... ზედაპირული წყალსაშვი მარცხენა ნაპირზე და ცენტრალური საფეხურებრივი წყალსაშვი

წყალაღება.............................................................................................1982 მდებარეობაზე მარჯვენა ნაპირზე

2.3. 2009 წლის მაისის II ფაზის დასკვნითი რეკომენდაციები

2009 წლის მაისის თვეში კონსულტანტებმა „Stucky and Colenco“ დამატებითი კვლევის საფუძველზე, რომელიც ჩატარდა „მსოფლიო ბანკის“ დამოუკიდებელი ექსპერტების ხელშეწყობით, რეკომენდაცია გაუწიეს მუშა პროექტით თაღოვანი კაშხლის დამუშავებას მხოლოდ დამატებითი გეოლოგიური და გეოტექნიკური კვლევების ჩატარებისა და განახლებული პროექტის გადახედვის შემდეგ. კვლევა შეწყდა ენერგეტიკის სამინისტროს ინიციატივით ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების ეტაპზე, დამატებითი კვლევების ჩატარების გარეშე. 2009 წლის მაისში „ტრანს-ელექტრიკაზე“ გაიცა თანხმობა პროექტის განხორციელებაზე.

3. გეოტექნიკური კვლევები 2012

შ.პ.ს “ტრანს ელექტრიკამ”/Salini-მ ხელშეკრულება გააფორმეს კომპანია „შტუკესთან“, ამ უკანასკნელის მიერ ახალი კვლევებისა და დაძიების საწარმოებლად კაშხლის ტიპის, ფორმისა და მოცულობის დასაბუთების მიზნით, რაც კომპანიას 2013 წლის სამშენებლო ტენდერში


5

გამარჯვების შანსებს მისცემდა. კვლევების მიზანს ასევე წარმოადგენს საფუძვლის ცემენტაციის მოთხოვნების უფრო ზედმიწევნით შეფასება და კაშხლისა და კაშხლისპირა წყალგამტარი ნაგებობების ხარჯთაღრიცხვის გადახედვა და მისი განახლებული ვერსიის წარმოდგენა.

3.1. სამუშაოთა საერთო მოცულობა

2012 წელს დაგეგმილი გეოლოგიური და გეოტექნიკური კვლევების ახალი კამპანიის სამუშაოთა მოცულობა პასუხობს 2009 წელს წარმოებული II ფაზის ტექნიკურ-ეკონომიკური კვლევების ფარგლებში წამოჭრილ ძირითად ტექნიკურ საკითხებსა და დამკვეთის მხრიდან დამატებით წამოჭრილ საკითხებს.

ზოგადი ინფორმაციის შეჯამების სახით შეიძლება, ითქვას, რომ თაღოვანი კაშხლისთვის განკუთვნილი უბნის მიზანთან შესაბამისობა დამტკიცებულია ექსპერტთა საბჭოს მიერ, თუმცა, საჭიროა გეოტექნიკური კვლევები კაშხლის პროექტის ფინალიზაციის მიზნით მნიშვნელოვანი გეომექანიკური ინფორმაციის მოსაპოვებლად.

3.2. კონტრაქტორები და გრაფიკი

კაშხლის საფუძვლების ბურღვითი კვლევების დიდი ნაწილი ჩატარდა 2012 წლის სექტემბრიდან დეკემბრის შუა რიცხვებამდე. დამატებითი ბურღვითი სამუშაოები და ცემენტაციის გამოცდები ჩატარდა 2013 წლის იანვარ-თებერვალში. გეოფიზიკური კვლევები თითქმის მთლიანად დასრულდა 2012 წელს, ხოლო ლაბორატორიული გამოცდები ჩატარდა 2012 წლის დეკემბერში და 2013 იანვარ-თებერვალში.

კომპანია „შტუკეს“ საველე სამუშაოების წარმოებისას დახმარებას უწევდნენ შემდეგი სპეციალიზირებული კომპანიები:

• ბურღვით სამუშაოებს ატარებდა შპს „Well3“ (საქართველო);

• გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმური დაზვერვები ჩაატარა კომპანიამ „Schinelli Consulting“ (იტალია) და ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტმა (საქართველო);

• ცემენტაციის გამოცდები ჩაატარა შპს „პირამიდამ“ (საქართველო);

• ლაბორატორიული გამოცდები ჩაატარა კომპანიამ „Geo-Engineering“ (საქართველო).

3.3. ჭაბურღილები

კაშხლის საფუძვლებისა და შესაბამისი რღვევების გეოლოგიური აგებულების დადგენის მიზნით მოეწყო შემდეგი ჭაბურღილები კერნის სრული გამოტანით HQ ზომით (76 მმ) ორმაგი სვეტური მილით.

• 3 ვერტიკალური ჭაბურღილი კაშხლის ღერძისთვის; DD2V, DD3V, DD4V

• 5 დახრილი ჭაბურღილი კაშხლის ღერძისთვის; D21i, D22i, D23i, D24i, DC1-i

• 2 ჭაბურღილი მე-5 რღვევისთვის; F5-1v, F5-2i


6

• 8 ჭაბურღილი რღვევისთვის F19 ; F19-1, F19-2, F19-3 F19-4, F19-5 პლუს GT4,5,6

• 1 ჭაბურღილი წყალამღების ნაგებობის უბნისთვის; PI-1V

• 1 ჭაბურღილი გარეცხვის ძაბრისთვის; PP-1V

• 2 ჭაბურღილი წყალსაშვისთვის; SP1i, SP2V

• 1 ჭაბურღილი დილატომეტრით შემოწმებისთვის; D2VR

• 3 ჭაბურღილი კაშხლის საფუძვლის ცემენტაციის გამოცდისთვის ხეობის ცენტრში; GT1,GT2, GT3

• 2 ჭაბურღილი B/C კონტაქტის ბლოკში ცემენტაციის გამოცდისთვის: GT7, GT8.

დაწვრილებითი ინფორმაცია ჭაბურღილების შესახებ მოცემულია ქვემოთ, ცხრილში 3-1, დანართი I-ის ნახაზებზე და დეტალური აღწერილობით.


7

№

ჭაბუ

რღ

ილის

№

ბურღვითი სამუშაოს ხანგრძლივობა

კოორდინატები 38 T (UTM), სიმაღლის ნიშნული (ბალტიური

სისტემა)

აზიმ

უტ

ი,°

დახრის მონაცემები, °

სიღრმე, მ

დასრულებულია, % მდგომარეობა

ჭაბურღილის სიღრმის კოორდინატები 38 T (UTM),

სიმაღლე (ბალტიური სისტემა)

დაწყება დასრულება აღმ. ჩრდ.

სიმა

ღლ

ე, მ

გეგმ

იურ

ი

ფაქ

ტო

ბრივ

ი

აღმ. ჩრდ.

სიმა

ღლ

ე, მ

1 DD2Vr 08.12.2012 10/12/2012 267525.6 4757805.1 545.45 ვერტიკალური 50 42 84% დასრულებულია 267525.6 4757805.1 503.5

2 DD2V 13.09.2012 26/09/2012 267538.1 4757804.6 545.81 ვერტიკალური 140 140.1 100% დასრულებულია 267538.1 4757804.6 405.7



5 D21i 06.11.2012 12/11/2012 267516.4 4757620.4 640.17 175 70 80 61 76% შეჩერებულია 267518.2 4757599.6 582.8

6 D22i 19.11.2012 22/11/2012 267570.9 4757808.4 546.08 112 70 100 100.4 100% დასრულებულია 267602.7 4757795.5 451.7

7 D23i 07.11.2012 11/11/2012 267417.1 4757876.8 579.39 197 70 80 80.1 100% დასრულებულია 267409.1 4757850.6 504.1

8 D24I 23.10.2012 26/10/2012 267266.5 4757964.4 710.96 270 70 80 81 101% დასრულებულია 267238.8 4757964.4 634.8

9 F19-1i 27.10.2012 28/10/2012 267274.0 4758011.6 704.29 205 45 40 40.5 101% დასრულებულია 267261.9 4757985.6 675.7

10 F19-2i 13.11.2012 14/11/2012 267440.3 4757922.3 579.01 230 60 40 40.6 102% დასრულებულია 267424.7 4757909.3 543.8

11 F19-3i 17.11.2012 18/11/2012 267534.0 4757915.5 542.34 230 60 40 41 103% დასრულებულია 267518.3 4757902.3 506.8

12 F19-4i 02.02.2013 04/02/2013 267544.3 4757932.2 544.04 170 55 40 40.5 101% დასრულებულია 267548.3 4757909.3 510.9

13 F19-5i 09.02.2013 11/02/2013 267520.0 4757893.0 538.27 95 55 50 50.5 101% დასრულებულია 267548.9 4757890.5 496.9

14 DF5-1V 11.10.2012 13/10/2012 267522.2 4757664.0 587.23 ვერტიკალური 40 35 88% შეჩერებულია 267522.2 4757664.0 552.2

15 DF5-2i 18.10.2012 31/10/2012 267480.0 4757708.2 589.77 196 60 100 100 100% დასრულებულია 267466.2 4757660.1 503.2

17 SP-1i 23.11.2012 24/11/2012 267770.7 4757478.3 659.74 175 70 60 33 55% შეჩერებულია 267771.7 4757467.1 628.7

18 SP-2V 17.11.2012 22/11/2012 267531.2 4757525.6 709.17 ვერტიკალური 100 56 56% შეჩერებულია 267531.2 4757525.6 653.2

16 Pi-1V 30.10.2012 31/10/2012 267311.8 4758087.8 701.6 ვერტიკალური 90 90.5 101% დასრულებულია 267311.8 4758087.8 611.1

19 DC-1i 21.12.2012 22/12/2012 267531.0 4757728.8 585.84 95 66 60 36.2 60% დასრულებულია 267545.7 4757727.5 552.8

20 PP-1V 23.01.2013 25/01/2013 267303.0 4757671.9 521.43 ვერტიკალური 50 50 100% დასრულებულია 267303.0 4757671.9 471.4

21 GT-1 17.12.2012 19/12/2012 267537.3 4757808.2 545.68 ვერტიკალური 50 50 100% დასრულებულია 267537.3 4757808.2 495.7



8

№

ჭაბუ

რღ

ილის

№

ბურღვითი სამუშაოს ხანგრძლივობა

კოორდინატები 38 T (UTM), სიმაღლის ნიშნული (ბალტიური

სისტემა)

აზიმ

უტ

ი,°

დახრის მონაცემები, °

სიღრმე, მ

დასრულებულია, % მდგომარეობა

ჭაბურღილის სიღრმის კოორდინატები 38 T (UTM),

სიმაღლე (ბალტიური სისტემა)

დაწყება დასრულება აღმ. ჩრდ.

სიმა

ღლ

ე, მ

გეგმ

იურ

ი

ფაქ

ტო

ბრივ

ი

აღმ. ჩრდ.

სიმა

ღლ

ე, მ





27 GT-7 16.02.2013 17/02/2013 267452.8 4757921.5 576.47 ვერტიკალური 40 34.1 85% შეჩერებულია 267452.8 4757921.5 542.4

28 GT-8 21.02.2013 24/02/2013 267462.0 4757926.0 573.67 195 55 50 44 88% შეჩერებულია 267455.5 4757901.6 537.6

ცხრილი 3-1. მონაცემები კვლევების დროს გაბურღული ჭაბურღილების შესახებ


9

3.4. გეოფიზიკა

გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმური დაზვერვა ოთხ სერიად ჩატარდა: (დეტალური ანგარიშები იხ. დანართებში და შედეგების შემაჯამებელ ნახაზებზე).

სერია ა. ზედაპირის სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით კომპანია „Schinelli Consulting“-ის მიერ. იხ. ანგარიში LR 554.01. აღნიშნულში შედიოდა სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით კაშხლის ღერძისა და წყალსაშვის უბნის მიმდებარე 8 სხვადასხვა წერტილში, სერიების ნუმერაციით S1-1-დან S1-8-მდე. აღნიშნული დაზვერვის მიზანს წარმოადგენდა ზედაპირისა და პირველ რიგში, არსებული ქვაბულების სიახლოვეს სამთო ქანების სიმძლავრის მოდულის ცვლილების დადგენა.

სერია ბ. შტოლნების/გალერეების სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით მეთოდით კომპანია „Schinelli Consulting“-ის მიერ. იხ. ანგარიში LR 554.02. აღნიშნულში შედიოდა სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით გალერეებისა და შტოლნების 16 სხვადასხვა წერტილში კაშხლის საფუძვლებს ქვეშ ან მათ სიახლოვეს სამთო ქანების სიმძლავრის მოდულის ცვლილების დადგენის მიზნით სხვადასხვა სიღრმეზე. აგეგმვის ხაზები დანომრილია SB-1-დან SB-16-მდე.

სერია გ. სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით უშუალოდ ჭაბურღილში კომპანია „Schinelli Consulting“-ის მიერ. იხ. ანგარიში LR 554.03. აღნიშნულში შედიოდა სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით უშუალოდ ჭაბურღილში ჩაშვებით კაშხლის საფუძვლებში სამთო ქანების სიმძლავრის მოდულის ცვლილების უფრო ზუსტად განსაზღვრის მიზნით.

სერია დ. წყალსაშვის უბნის სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით პროფ. ჯავახიშვილის თბილისის ილიას უნივერსიტეტის მიერ. აღნიშნულში შედიოდა წყალსაშვის უბნის სიღრმული სეისმური დაზვერვები ქანის ზედაპირის ცვალებადობის შეფასების მიზნით.

3.5. საველე და ლაბორატორიული გამოცდები

კვლევებით გათვალისწინებული ძირითადი საველე კვლევები წარმოებდა ლუჟონის სტანდარტული გამოცდით სამთო ქანების წყალშეღწევადობის განსაზღვრის მიზნით და ასევე, წარმოებდა ცდები დილატომეტრით სამთო ქანების სიმძლავრის მოდულის შეფასების მიზნით.

ყველა გეოლოგიური ერთეულიდან აღებული ლაბორატორიული საცდელი ნიმუშები ქანის მასივში ადრე არსებული ნაპრალების ძვრის პარამეტრების დასადგენად ჭაბურღილებიდან ამოღებული კერნებისა და UCS, ასევე დრეკადობის მოდულის მეშვეობითა და გაგლეჯაზე სიმტკიცის ზღვრის ბრაზილიური მეთოდით. გარდა ამისა, ჩატარდა გარკვეული პეტროლოგიური კვლევებიც. ლაბორატორიული გამოცდის შედეგები მოცემულია დანართში.


10

4. გეოლოგია

4.1. რეგიონის გეოლოგიური მონაცემები

საქართველო შედის კავკასიის ნაოჭა სარტყელში, რომელიც მოქცეულია ევრაზიისა და აფრიკა-არაბეთის ტექტონიკურ ფილებს შორის. გეოლოგიურად იგი ძირითადად აგებულია მეზოზოური და კაინოზოური ნალექებით. ადრე-კამბრიული და პალეოზოური ფორმაციები იკავებს შედარებით მცირე ფართობს.

საქართველოს გეოლოგიური სტრუქტურა იყოფა შემდეგ ტექტონიკურ ერთეულებად:

1. დიდი კავკასიონის ნაოჭა სისტემა (გეოლოგიურ წარსულში წარმოადგენდა მარგინალურ ზღვას);

2. ამიერკავკასიის მთათაშორისი უბანი (გეოლოგიურ წარსულში წარმოადგენდა ამიერკავკასიის კუნძულოვანი რკალის ჩრდილოეთ ნაწილს);

3. მცირე კავკასიონის ნაოჭა სისტემა (გეოლოგიურ წარსულში წარმოადგენდა ამიერკავკასიის კუნძულოვანი რკალის სამხრეთ ნაწილს).

სურათებზე 4-1 და 4-2 ნაჩვენებია რეგიონის გეოლოგიური მონაცემები, რომლებიც აღწერილია მომდევნო თავებში. სურათზე 4-1 მოცემულია რუკა კავკასიის რეგიონის გეოლოგიური პირობების დეტალური აღწერილობით, რომელშიც შედის ენგურის ხეობა, ხოლო 4-2 სურათზე მოცემულია რეგიონის ტექტონიკური ზონები.


0

სურ. 4-1. რეგიონის გეოლოგია


1

სურ. 4-2. რეგიონის ტექტონიკური ზონები


0

4.2. სტრატიგრაფია

მომდევნო თავებში მოცემულია მხოლოდ შემაჯამებელი ინფორმაცია. დაწვრილებითი ინფორმაცია იხილეთ პროექტის პირვანდელ ანგარიშებში.

4.2.1. ზედა პალეოზოური ნალექები და ტრიასული ნალექები

საპროექტო უბანი მდებარეობს დიდი კავკასიონის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში. პროექტის დიდ ფართობზე გავრცელებულია ზედა პალეოზოური ნალექები და ტრიასული ნალექები სვანეთის ზონის დიზის წყებაში. ტრიასული ნალექები წარმოდგენილია დაციტურ-რიოლიტური ვულკანური ქანებით, კვარცული ქვიშაქვებითა და ალევროლითებით, რომლებიც შეიცავს ტრიასული ასაკის ფლორის ნიმუშებს. ეს წყებები შიშვლდება ძირულას მასივში (სამხრეთ საქართველო) სხვადასხვა სიმძლავრით (80-5,000 მ).

4.2.2. იურული ნალექები

ქვედა იურულ-აალენური ნალექები ტრანსგრესიულად ფარავს შედარებით ძველ წყებებს. ისინი გავრცელებულია საქართველოს ყველა ტექტონიკურ ერთეულში. მოცემული ნალექების სიმძლავრე დიდი კავკასიონის ნაოჭა სისტემაში 5,000 მეტრს აღემატება და ისინი წარმოდგენილია შავი თიხაფიქლებით, ქვიშაქვის ტურბიდიტებით, რიოლიტური (ქვედა ნაწილში) და ტოლეიტურ-ბაზალტური (ზედა ნაწილში) ლავებითა და მათი პიროკლასტებით. ნაოჭა სისტემის ცენტრალურ ნაწილში ბაიოსის სართული წარმოდგენილია გრაუვაკულ-ალევროლითული ფლიშით, თიხაფიქლებითა და მერგელებით, ხოლო ზოგან - დიდი სიმძლავრის (3,500 მ) ვულკანოგენური წყებებით, რომლებიც შეიცავს ზღვიურ ფაუნას და ძირითადად შედგება კალც-ტუტოვანი ბაზალტური და ანდეზიტურ-ბაზალტური ლავებითა და პიროკლასტებით.

ბათური სართული ნაოჭა სისტემაში წარმოდგენილია გრაუვაკულ-ალევროლითული ფლიშით და რეგრესიული ტერიგენული ნახშირშემცველი ნალექებით (65-200 მ) სამხრეთ ფერდობზე (გაგრა-ჯავის ზონაში). სამხრეთ ფერდობის ცენტრალურ და აღმოსავლეთ უბნებზე (მესტია-თიანეთის ზონა) ზედა იურული ნალექები თანხმობით მიჰყვება შუა იურული ასაკის ასპიდურ ფიქლებს და ძირითადად წარმოდგენილია 1,100-1,500 მ სიმძლავრის კლასტური კირქვითა და ფლიშით. სხვა უბნებზე მოცემული წყებები ტრანსგრესიულად და უთახნმოებით ფარავს უფრო ძველ წყებებს.

გაგრა-ჯავის ზონის დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილში გავრცელებულია ზედა იურული ასაკის ზღვიური ფაციესი. ქვედა ნაწილში იგი წარმოდგენილია ქვიშაქვებითა და თიხებით (120-200 მ), ხოლო ზედა ნაწილში - რიფული კირქვებით (400-900 მ). ამ ნალექებში ნაპოვნია ზღვის მდიდარი ფაუნა (ამონიტები, მარჯნები და სხვ.). სამხრეთით და საქართველოს ბელტში გავრცელებულია თაბაშირშემცველი ლაგუნა-კონტინენტური/ტერიგენული (კიმერიჯულ-ტიტონური) ნალექები, ხოლო შედარებით ნაკლებ ფართობზე - ტუტოვანი ბაზალტები და პიროკლასტები.

ზედა იურული მარჩხი წყლის კირქვები და მერგელები, რომლებიც მორიგეობენ კალც-ტუტოვან ბაზალტურ-ანდეზიტურ-დაციტურ ვულკანიტებთან, შიშვლდება ხრამის მასივის დასავლეთ კიდეზე და ასევე, ლოქ-ყარაბახის ზონაში.


1

4.2.3. ცარცული ნალექების კომპლექსები

საქართველოში გავრცელებულია ცარცული ნალექების დიდი სახესხვაობა. დიდი კავკასიონის ნაოჭა სისტემის ფარგლებში (მესტია-თიანეთის ფლიშურ ზონაში) განვითარებულია ქვედა ცარცული პერიოდის ნალექები კლასტური კირქვებისა და გრაუვაკული ალევროლითების ფლიშის სახით (750-1,600 მ), რომლებიც თანხმობით ფარავს ზედა იურული ასაკის ფლიშს. მესტია-თიანეთის ფლიშური ზონის ზედა ცარცულ ნალექებში გაბატონებულია გრაუვაკული ალევროლითები (ქვედა ნაწილში) და კლასტური კირქვები (ზედა ნაწილში) და ფლიში (500-900 მ).

სურ. 4.3. კავკასიის გეოლოგიური რუკა. ხუდონის უბანი აღნიშნულია წითლად.

4.2.4. პალეოგენური ნალექები

პალეოგენური ნალექები გავრცელებულია ყველა ტექტონიკურ ერთეულში. დიდი კავკასიონის სამხრეთ ნაწილში პალეოცენ-ეოცენი წარმოდგენილია გრაუვაკულ-ალევროლითული ფლიშით (600-850 მ). სამხრეთ ნაწილში ზედა ეოცენი აგებულია ოლისტროსტომებით (10-400 მ).

4.3. ტექტონიკა

კავკასიაში გაიარა ტექტონიკური ევოლუციის ხანგრძლივი და რთული პროცესი და აქ წარმოდგენილია სხვადასხვა სახის, მასშტაბისა და გენეზისის ტექტონიკურ სტრუქტურებს.


2

საქართველოს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ტექტონიკური ერთეულის, დიდი კავკასიონის ნაოჭა სისტემის სტრუქტურას ახასიათებს გამორჩეული ასიმეტრიულობა: სამხრეთ დახრილობა, ხშირად იზოკლინური დანაოჭება სამხრეთ ფერდობზე და სტაბილურ მდგომარეობაში მყოფი, ღია ნაოჭა ან მონოკლინური სტრუქტურები ჩრდილოეთ ფერდობზე. გარდა ამისა, მის სამხრეთ ფერდობზე განვითარებულია სამხრეთის მიმართულების მასშტაბური განფენები. ხსენებული სტრუქტურები ადასტურებს იმას, რომ დიდი კავკასიონის ქვეშ შედარებით ხისტი საქართველოს ბელტის გვიანალპური შესხლეტვა წამყვან როლს თამაშობდა მისი დეფორმაციის პროცესში (ფილებსშიგა სუბდუქცია).

საქართველოს ბელტის ჩრდილოეთ საზღვარი დასავლეთ ნაწილში ხასიათდება ღრმა რღვევით, რომელიც ვლინდება რეგიონული ფლექსურას სახით დანალექ საფარში. საქართველოს ბელტის სტრუქტურული თავისებურებების შესწავლამ ცხადყო, რომ მისი ცენტრალური და დასავლეთი ნაწილები ხასიათდება მოზაიკური ბელტის სტრუქტურით საფუძველში და ტიპიური ლოდა-შესხლეტილი ნაოჭებით დანალექ საფარში. საქართველოს ბელტის დაძირვის აღმოსავლეთ ნაწილში მისი საფარი გამოყოფილია და წანაცვლებულია სამხრეთისკენ დიდი კავკასიონის სამხრეთ ფერდობის განფენებთან ერთად.

კავკასიონის მთები წარმოიშვა დაახლოებით 28.5-23.8 მილიონი წლის წინ ტექტონიკური ფილის კოლიზიის შედეგად ჩრდილოეთისკენ მოძრავი არაბეთისა და ევრაზიის ფილებს შორის. მთელი რეგიონი გამუდმებით იმყოფება ძლიერი მიწისძვრების ზემოქმედების ქვეშ, რაც მოცემულ რეგიონში მიმდინარე ტექტონიკურ აქტივობაზე მიუთითებს.

4.4. საპროექტო უბნის გეოლოგიური პირობები

4.4.1. გეომორფოლოგია

შედარებით ფართო უბანი ხუდონის ჰესის ზედა ბიეფში ვრცელდება მდ. ენგურის ხეობის შუა წელიდან სოფ. ჯორკვალამდე და მდ. ლარაკვაკვამდე. ხუდონის წყლის რეზერვუარი დატბორავს მდ. ენგურის მარჯვენა შენაკადის - მდ. ნენსკრას ქვემო დინებას. მდ. ნენსკრას შესართავიდან ზემოთ მდ. ენგურის ხეობა ძალიან ვიწროა და მდინარის სიგანე ზოგადად, მერყეობს 20-50 მ ფარგლებში და მხოლოდ იშვიათად აღწევს 50 მ-ს. მდ. ნენსკრა დაახლოებით 1 კმ მანძილზე მიედინება V ფორმის ვიწრო ხეობაში მდ. ენგურთან მისი შესართავიდან ზემო დინებაში. ხეობის სიგანე მერყეობს 20-30 მ ფარგლებში. მდ. ნენსკრას მარცხენა ნაპირი წარმოადგენს ვულკანურ ტუფებში განვითარებულ ციცაბო, თითქმის ვერტიკალურ ფრიალო კლდეს.

ენგურის ხეობა ასიმეტრიული ფორმისაა, ხოლო მისი მარჯვენა ნაპირი ზოგადად, უფრო ციცაბოა. 750-800 მ სიმაღლის ნიშნულს ზემოთ მარჯვენა ნაპირი კიდევ უფრო ციცაბო ხდება. მარცხენა ნაპირი თითქმის ორჯერ ნაკლებად ციცაბოა მარჯვენა ნაპირთან შედარებით.

შედარებით მაღალ ნიშნულებზე, ხეობის ძირიდან 50-100 მ სიმაღლეზე მდინარის ორივე ნაპირზე განვითარებულია მორფოლოგიური ტერასები, რომლებიც ზოგ ადგილზე ერთმანეთისგან გამოყოფილია ციცაბო ფლატეებით. ზოგადად, აღნიშნული ტერასები დასერილია მრავალრიცხოვანი ხევებით, რომლებიც ამოვსებულია სხვადასხვა ზომის კენჭებითა და ლოდების ნატეხებით. კლდოვანი ტერასები თითქმის ვერტიკალური საფეხურებით


3

ნაკლებად გვხვდება მარცხენა ნაპირზე მარჯვენა ნაპირთან შედარებით. მოცემულ ტერასებზე მხოლოდ ზოგიერთ ადგილზე გვხვდება ფლუვიალურ-გლაციალური ნალექების ნაშთები.

სოფ. ხაიშის მიდამოებიდან ქვემოთ, ხუდონის კაშხლის უბნის მიმართულებით მდ. ენგურის ხეობა ფართოვდება და მისი მარჯვენა ნაპირები ამ მონაკვეთზე ციცაბოა, ხოლო მარცხენა ნაპირები შედარებით მოსწორებული. ხეობის სიგანე მდინარის დონეზე მერყეობს 50 მეტრიდან (ყველაზე ვიწრო უბანზე) 100 მეტრამდე (ყველაზე განიერ უბანზე). შედარებით მაღალი ტერასები არხისმაგვარი ფორმისაა, არის ძალიან ვიწრო და წყვეტადი. გამოიყოფა შემდეგი ტერასები:

• I ტერასა ყველაზე გავრცელებული ტიპისაა და ჩვეულებრივ, ვრცელდება მდინარიდან დაახლოებით 7-10 მ სიმაღლეზე. ტერასის სიგრძე იცვლება 200-დან 1,000 მეტრამდე და გასდევს მდინარის ორივე ნაპირს ვიწრო ზოლის სახით. I ტერასის სიგანე იცვლება 50-100 მ ფარგლებში და იგი ფართოვდება მდ. ხაიშურას შესართავთან.

• II ტერასა მდებარეობს მდინარიდან დაახლოებით 20-30 მ სიმაღლეზე. მდ. ხაიშურას შესართავის მოპირდაპირე ნაპირზე, სოფ. ხაიშთან ახლოს გვხვდება დანალექი მასალის ნაშთები.

• III ტერასა მდებარეობს მდინარიდან დაახლოებით 100-150 მ სიმაღლეზე. III ტერასა ნაკლებად არის გავრცელებული და შედარებით მაღალი მდებარეობის გამო, მასზე დანაშთი მასალა იშვითად გვხვდება, ხოლო სადაც კი გვხვდება, ძირითადად გადაფარულია დელუვიური და პროლუვიური ნალექებით, მაგალითად, ხუდონის კაშხლის უბნის მარცხენა ნაპირზე.

• IV-VII ტერასები მდებარეობს მდინარის კალაპოტიდან 200 მეტრზე მეტ სიმაღლეზე. ისინი კარგადაა განვითარებული და შეიცავს მასალის მეტ ნაშთს ქვედა ტერასებთან შედარებით. მაგალითის სახით შეიძლება, მოვიყვანოთ სოფ. სკორშეთი, რომელიც მდებარეობს IV ტერასაზე, მარჯვენა ნაპირის მაღალ ნიშნულზე.

მდინარის ორივე ნაპირი ჩაჭრილია რამდენიმე ხევით. ხევები მარცხენა ნაპირზე ზოგადად, უფრო ფართოა. რადგან მდინარის მარცხენა ნაპირის ფსკერი და შუა ნაწილები უფრო მოსწორებული და ფართოა, მოცემული ხეობები ქმნიან მარაოსებურ ნალექებს.

ხუდონის კაშხლის ღერძიდან დაახლოებით 1.5 კმ-ში ზემოთ მდინარის ხეობა ფართოვდება. I და II ტერასები ხშირად მიჰყვება მდინარის ნაპირების ქვედა ნაწილს კოლუვიური/ალუვიური ნალექებით ხეობის ძირში.

ხეობა ვიწროვდება და უფრო ციცაბო ხდება ხუდონის კაშხლის ღერძიდან ქვემოთ. დაახლოებით 0.5 კმ-ზე, ქვედა 40-50 მ მონაკვეთი ქმნის ვიწრო ხეობას.

4.2.2. სტრუქტურული პირობები

ხუდონის საპროექტო უბანი მდებარეობს დიდი კავკასიონის გაგრა-ჯავის ნაოჭა იურული ზონის ჩრდილოეთ ქვეზონაში. ქანების წყებები დანაოჭებულია დიდ, თითქმის იზოკლინურ ნაოჭებად. ნაოჭების ღერძები ორიენტირებულია დიდი კავკასიონის ქედის მიმართულებით, ანუ დასავლეთ-ჩრდილოეთ-დასავლეთ - აღმოსავლეთ-სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან ჩრდილო-დასავლეთ - სამხრეთ-აღმოსავლეთ მიმართულებით.


4

საპროექტო უბანი მდებარეობს დიდი ანტიკლინური ნაოჭის სამხრეთ ფრთაზე. ნაოჭის ღერძი გადის სოფ. ხაიშზე. დაფენება ეშვება ციცაბოდ სამხრეთით, ანუ დაფენების სიბრტყეები ენგურის ხეობის გასწორის პარალელური ან თითქმის პარალელურია.

ტობარის სინკლინი და ჯორკვალის ანტიკლინი ხაიშის ანტიკლინის ზემოთ და ქვემოთ ლარაკვაკვას სინკლინი დანაოჭებულია დას.-ჩრდ.-დას - აღმ.-სამხრ.-აღმ. მიმართულებით. ყველა ეს ნაოჭი ასიმეტრიულად არის განლაგებული შედარებით მოსწორებული ჩრდილოეთი ფრთებისა და შედარებით ციცაბო სამხრეთ ფრთების მიმართ. ზემოხსენებული ნაოჭების ფრთები კიდევ უფრო გართულებულია უფრო მცირე ნაოჭა სისტემებით. მაგალითად, ხაიშის ანტიკლინსა და ლარაკვაკვას სინკლინს შორის წარმოქმნილია ორი შედარებით მცირე სინკლინი და ერთი ანტიკლინი.

ვრცელ საპოროექტო უბანზე ფიქსირდება ორი დიდი რღვევა. ლარაკვაკვას რღვევა დაახლოებით 1 კმ ვერტიკალური გადაადგილებით მდებარეობს კაშხლის უბნიდან სამხრეთ-დასავლეთით, დაახლოებით 9 კმ-ში (ქვემოთ). კაშხლის უბნიდან ზედა ბიეფის მიმართულებით, დაახლოებით 1,5 კმ-ში 400 მ ჰორიზონტალური გადაადგილების და 100 მ-ზე მეტი ვერტიკალური გადაადგილების ადგილობრივი რღვევა დაფიქსირებულია მდინარის მარცხენა ნაპირზე. ორივე რღვევა მიმართულია დიდი კავკასიონის ქედის საერთო განფენილობის პარალელურად. ფიქსირდება რამდენიმე მცირე, იგივე მიმართულების რღვევა.

4.4.3. ლითოლოგიური ერთეულები

საპროექტო უბანზე გავრცელებული ყველაზე ძველი ნალექებია ქვედა იურულის (ზედა ლიასური) ნალექები, რომლებიც შიშვლდება ხაიშის ანტიკლინის ცენტრალურ ნაწილში. ისინი აგებენ ხეობის ზოგადად, შედარებით სწორ უბნებს, კაშხლის უბანს, განსაკუთრებით მის მარჯვენა მხარესა და სოფ. ხაიშს შორის. ზოგადად, აღნიშნული ნალექები სუსტი ნალექებია, რომლებიც ძირითადად შედგება თიხნარი ფიქლის ციკლური ფენები, თხელი მსხვრევადი არგილიტებისა და კვარცის წვრილმარცვლოვანი ქვიშაქვებისგან. ინტრუზიული ძარღვები და დაიკები კვეთენ ზედა ლიასური თიხაფიქლებისა და ქვიშაქვების ერთეულებს. ისინი დანაოჭებულია და ზოგ ადგილას ინტენსიურადაც.

ქანები კაშხლის უბანზე, ძალური სადგურის ქვემოთ ძირითადად შედგება შუა იურული ასაკის (ბაიოსის) შედარებით მტკიცე ვულკანური და ტუფოგენურ-დანალექი სერიებისგან. ქანები შედგება ლავური ბრექჩიებისგან, პორფირიტული ტუფო-ბრექჩიებისა და ტუფებისაგან, რომლებშიც შუაშრეების სახით ჩართულია იმავე ასაკის პორფირიტული ქანები და ტუფოგენურ-დანალექი ნალექები, როგორიცაა ტუფოგენური ქვიშაქვები და არკოზული ქვიშაქვები. გარდა შუაშრეების სახით წარმოდგენილი პორფირიტული ქანებისა, ფიქსირდება დაიკები და ძარღვები, რომლებიც შიშვლდებიან პლასტებში. კაშხლის ღერძი მდებარეობს იმ ადგილზე, სადაც შედარებით მტკიცე ტუფებისა და ტუფო-ბრექჩიების კომპლექსები ირიბად კვეთენ მდინარეს.

სოფ. ხაიშის ჩრდილოეთით და ზედა ბიეფში, მდ.მდ. ნენსკრასა და ენგურს გასწვრივ ბაიოსის ბელტი ძირითადად შედგება ტუფო-ბრექჩიებისგან, ლავა-ბრექჩიებისა და პორფირიტული ქანებისგან.


5

ზედა ცარცული ნალექები შიშვლდება საპროექტო უბნიდან დაახლოებით 8-9 კმ მანძილზე, სამხრეთ-დასავლეთით და ქვედა ბიეფის მიმართულებით, სადაც მდ. ენგური კვეთს 600 მ სიგანის ჰოტრივულ-ვალანჟირულ კირქვებს. სოლისებური კირქვის შუაშრე შიშვლდება ბაიოსის პლასტში ლარაკვაკვას მთავარი რღვევის გასწვრივ მის სამხრეთ საზღვარზე. ეს წარმონაქმნი ძირითადად შედგება დოლომიტური კირქვებისგან, რომელიც დანაპრალებული და ძლიერ დანაწევრებულია ტექტონიკური აქტივობის შედეგად. ქანები ჩვეულებრივ, ეშვება სამხრეთით ვარდნის დიდი კუთხით.

საპროექტო უბანზე გავრცელებული მეოთხეული ქანები წინა კვლევაში აღწერილია, როგორც ალუვიური, დელუვიური, პროლუვიური, კოლუვიური და ნაშალი ნალექები.

ამ პლასტების გეოლოგიური წარმომავლობა შემდეგია:

• ალუვიური: გამდინარე წყლის ზემოქმედებით დალექილი მდინარის ნალექები;

• კოლუვიური: სიმძიმის ძალის ზემოქმედებით წარმოქნილი ჩვეულებრივი ფერდობული ნალექები;

• დელუვიური: ქანის ნატეხები / წყლისა და მყინვარების დნობით მიღებული ნალექები, ჩამორეცხილი მთის ფერდობებიდან სიმძიმის ძალისა და სელური ღვარცოფების ზემოქმედებით;

• პროლუვიური: ნატეხოვანი მასალის სელური ჩამორეცხვით მიღებული მარაოსებრი დელტების ნალექები, დაგროვილი ფერდობის ძირში.

ახალი ალუვიური ნალექები ავსებენ მდ. ენგურისა და მისი შენაკადების კალაპოტსა და ნაპირებს და შედგება ქვიშისგან, ხრეშისგან, რიყის ქვისგან და კაჭარისგან. ალუვიუმის სისქე ჩვეულებრიივ, მერყეობს 12-18 მ ფარგლებში.

I და II ტერასების (ზედა პლეისტოცენი) ნარჩენი დანალექი ქანები წარმოდგენილია რიყის ქვებით მსხვილ ქვიშაში. ამ ნალექებში ჩვეულებრივ, გავრცელებულია ქვიშა, ლამი და ტბიური თიხა. ამ ალუვიური ნალექების სისქე მერყეობს 20-30 მ ფარგლებში.

III ტერასა (შუა პლეისტოცენი) იშვიათად გვხვდება, გარდა კაშხლის მარცხენა ნაპირისა. დანალექი მასალა შედგება მსხვილი ქვიშისგან, ლამისა და თიხისგან. ტერასა ზედაპირზე გადაფარულია დელუვიურ-პროლუვიური მასალით, რომელიც შედგება კენჭებისგან.

ქვედა პლეისტოცენის ალუვიური ნალექები IV ტერასაზე არ გამოვლენილა, მაგრამ შეიძლება, მთლიანად იყოს გადაფარული დელუვიური ნალექებით.

დელუვიური ნალექები დიდი გავრცელებით სარგებლობს. ამ საფარი მასალის სისქე საგებ ქანსა და შედარებით მაღალ ტერასებს ზემოთ დიდ ფარგლებში იცვლება. ლითოლოგიურად ეს ნალექები შედგება თიხნარისგან დეტრიტით ან ღორღნარევი თიხნარისგან. დელუვიური ნალექის საშუალო სისქე 1-3 მეტრია, მაგრამ ზოგ ადგილზე, მაგ., შედარებით მოსწორებულ უბნებზე და მაღალ ტერასებზე ან მოშიშვლებულ უბნებზე სისქემ შეიძლება 10-15 მეტრს გადააჭარბოს.

პროლუვიური ნალექი გავრცელებულია შესართავებსა და გვერდით სადრენაჟო არხებში ხეობის ფერდობის გასწვრივ, სადაც ისინი ქმნიან მარაოსებური დელტების ნალექებს. შედარებით პატარა მარაოების სისქე 5-10 მეტრია, ხოლო დიდი მარაოების სისქე რამდენიმე ათეული მეტრით იზომება.


6

კოლუვიური ნალექები წარმოდგენილია ბელტებისა და სხვადასხვა ზომის დეტრიტის სახით. ეს ნალექები ფართოდაა გავრცელებული მდ. ენგურის ხეობაში და მდ. ნენსკრას შესართავთან.

4.5. გეოლოგიური პირობები კაშხლის უბანზე

4.5.1. კაშხლის უბნის მორფოლოგია

ხუდონის ჰიდროელექტროსადგური და კაშხლის უბანი მდებარეობს ზუგდიდი-ხაიშის გზის კმ 63 - კმ 65 მონაკვეთზე, დაახლოებით 4 კმ სამხრეთით სოფ. ხაიშიდან. მოცემულ მონაკვეთზე მდ. ენგურს გამომუშავებული აქვს ფართო, V-სებური ხეობა სიგანით დაახლოებით 15-20 მ-დან 30 მეტრამდე მდინარის კალაპოტის დონეზე. კაშხლის ღერძთან მდებარე ორივე საყრდენი ციცაბო და კლდოვანია. დინების ამ მონაკვეთზე მარჯვენა ნაპირი უკიდურესად ციცაბოა მარცხენა ნაპირთან შედარებით.

თაღოვანი კაშხლის საფუძლის ქვედა ბიეფში მარჯვენა ნაპირის დახრილობა შეადგენს 30°– 40°-ს ქვედა ნაწილში (ხეობის ფსკერიდან 600 მ ნიშნულამდე), 45°-ს შუა ნაწილში (600-650 მ ნიშნულზე) და 55°-60°-ს ზედა ნაწილში (650-750 მ ნიშნულზე).

მარცხენა ნაპირი რთული მორფოლოგიური აგებულებისაა. ქანობი თაღოვანი კაშხლის საფუძვლის ზედა ბიეფში და ქანობის ქვედა ნაწილი კაშხლის საფუძველში, 30 მ სიმაღლემდე ხასიათდება ვულკანიტებში განვითარებული თითქმის ვერტიკალური კლდით. ამ კლდის ზემოთ, 600 მ სიმაღლემდე ქანობი ძალზედ ციცაბოა, 75°- 80° დახრის კუთხით. 600 მ ნიშნულს ზემოთ ქანობი შედარებით სწორდება და მისი დახრის კუთხე შეადგენს 55°- 60°-ს. მოცემულ ზონას კვეთს მდ. ლეხარა - მდ. ენგურის მარცხენა შენაკადი. ეს პატარა ხეობა ფართო და ციცაბოა და კვეთს თაღოვანი კაშხლის საფუძველსა და ფერდობებს 600-650 მ ნიშნულებს შორის. 600 მ ნიშნულს ქვემოთ მდ. ლეხარა ვიწროვდება 5-7 მეტრამდე. ლეხარას ტოტის შენაკადი ენგურთან კაშხლის საფუძვლის სიახლოვეს მდებარეობს.

კაშხლის ღერძიდან ქვემოთ მდებარე მარცხენა ნაპირი ხასიათდება ზომიერად ციცაბო ქანობით. მის ქვედა ნაწილში, 500 მ ნიშნულიდან ქანობის დახრის კუთხეა 70°, შუა ნაწილში 550-600 მ ნიშნულზე ქანობის დახრის კუთხე იცვლება 50°-60° ფარგლებში, ხოლო ზედა ნაწილში 600-700 მ-ს ზემოთ ქანობი დახრილია 60°-65°-ით.

I და II დაბალი ტერასები კაშხლის საფუძველში არ არის წარმოდგენილი. დაახლოებით 300 მ მანძილზე კაშხლის საფუძვლის ზემოთ, მარცხენა ნაპირზე წარმოქმნილია 15-20 მ სიგრძის, ვიწრო ტერასები. კაშხლის საფუძვლის ქვემოთ ტერასები ფიქსირდება მარჯვენა ნაპირზე, დაახლოებით 150-200 მ დაშორებით კაშხლის ღერძიდან და მარცხენა ნაპირზე 350-400 მ დაშორებით კაშხლის ღერძიდან. მათი სიგანე მერყეობს 20-40 მ ფარგლებში, ხოლო სიგრძე - 100-300 მ ფარგლებში. თუმცა, ყველაზე გამორჩეული კაშხლის საფუძვლის მარცხენა ნაპირზე არსებული III ტერასაა 660მ და 700 მ ნიშნულებს შორის.

4.5.2. კაშხლის უბნის ლოთოლოგიური აგებულება

კაშხლის მთავარი საფუძვლის ლითოლოგია ძირითადად წარმოდგენილია ბაიოსის ასაკის ვულკანური ტუფებითა და ბრექჩიებით, რომლებიც ქმნიან ხაიშის ანტიკლინის სამხრეთ ფრთას. მოცემული ქანები, რომლებიც ახალგაზრდავდება სამხრეთის მიმართულებით, წარმოადგენს


7

მასშტაბური ვულკანური აქტიურობის პროდუქტებს, რომელიც დასრულდა მაგმატური პორფირიტების ამოფრქვევით. ვულკანიტების დაფენება ეშვება 75°-85°-იანი კუთხით სამხრეთით (მარცხენა საყრდენი). მარჯვენა საყრდენზე კონტაქტი მყარდება ზედა ლიასურ თიხაფიქლებთან სავარაუდო აშლილი კონტაქტის გასწვრივ.

კაშხლის უბანზე დაფიქსირებული ლითოლოგიური ელემენტების მიმოხილვა მარცხენა ნაპირიდან მარჯვენა ნაპირის მიმართულებით სხვადასხვა გამონამუშევარში დეტალურად აღწერილია ქვემოთ. ქვემოთ მოცემული ნომენკლატურა წარმოადგენს წარსულში საბჭოთა სპეციალისტების მიერ გამოყენებული ნომენკლატურის განახლებულ და გამარტივებულ ვარიანტს, რომელიც გამოიყენებოდა 2009 წლის კვლევებში.

• კომპლექსი Qa / Qc: მეოთხეული ალუვიური ნალექები და ნალექები, რომლებიც ფარავს A კომპლექსს შემოთავაზებული წყალსაშვის უბნის მარჯვენა მხარეს.

• კომპლექსი A: იურული (ბაიოსის) ვულკანიტები: პორფირიტები - ყველაზე ახალგაზრდა ლითოლოგიური ელემენტები - მუქი და ღია ნაცრისფერი ან მომწვანო-ნაცრისფერი ძლიერ დანაწევრებული და ძლიერ დანაპრალებული. შემოსაზღვრულია სამხრეთიდან ჩვეულებრივ, #5 რღვევით. ფიქსირდება მისადგომ გზაზე წყალსაშვის დაახლოებით 640 მ ნიშნულზე და მარცხენა მხარეს მდებარე სხვადასხვა შტოლნებში. გადაფარულია მეოთხეული ასაკის, Qa / Qc კომპლექსის ალუვიური და კოლუვიური ნალექებით.

• კომპლექსი B: ახლოს არის A კომპლექსთან დამყარებულ კონტაქტთან: იურული (ბაიოსის) ვულკანიტები; ძირითადად მუქი ნაცრისფერი და ნაცრისფერი, მტკიცე და ძალიან მტკიცე მასიური ახალგაზრდა ტუფო-ბრექჩიები ხეობის მარცხენა და ცენტრალურ ნაწილში ტუფებისა და ფიქლოვანი ტუფების მეტი შემცველობით ხეობის მარჯვენა მხარეს. იშვიათი დიაბაზები და ფიქლოვანი შუაშრეები მარჯვენა მხარეს C კომპლექსთან დამყარებული კონტაქტის სიახლოვეს.

• კომპლექსი C: კონტაქტშია B კომპლექსთან. ზედა ლიასური (ქვედა იურული) ასაკის. ყველაზე ძველი ლითოლოგიური ელემენტები საპროექტო უბანზე; ზოგადად, სუსტი თიხაფიქლები, არგილიტები რკინის კვანძებითა და წვრილმარცვლოვანი ქვიშაქვებით. შიშვლდება მარჯვენა მხარეს, მის შუა და ზედა ტერასებზე, რის შემდეგაც იკარგება Qa/Qc კომპლექსის ქვეშ ქვედა ქანობებში.

წყება წარმოადგენს თიხაფიქლებისა და არგილიტების ღრმაზღვიურ ნალექებს, რომლებიც ერევა წყალქვეშა ვულკანიზმის მოშავო წვრილმარცვლოვან ტუფებს (ლიასური კომპლექსი C), რომელიც შემდგომ გადაფარულია თავდაპირველად წვრილმარცვლოვანი თიხაფიქლებისა და წვრილმარცვლოვანი ვულკანური ფერფლის ტუფების მძლავრი ფენებით, შემდეგ კი - შედარებით მსხვილმარცვლოვანი ვულკანური ბრექჩიებით (კომპლექსი B, ბაიოსური) და შემდეგ - ამოფრქვეული პორფირიტული მაგმებით (კომპლექსი A, ბაიოსური).

4.5.3. ნაპრალების სისტემა

ხუდონის კაშხლის უბანზე არსებული კლდე წარმოადგენს ხაიშის ანტიკლინის სამხრეთი ფრთის ნაწილს და აქვს კარგად განვითარებული და გამოკვეთილი ნაპრალების სისტემა. შეიძლება, გამოვყოთ ნაპრალების 6 სხვადასხვა ჯგუფი:


8

• ნაპრალების სისტემა I (რომელიც იმავდროულად წარმოადგენს დაფენების ძირითად ელემენტს) ორიენტირებულია 80°/165° – 185° (მიმართულება „ვარდნა/ვარდნა“)

• ნაპრალების სისტემა II ორიენტაციით 10° – 30° (ზოგჯერ 50°)/130° – 195°.

• ნაპრალების სისტემა III ორიენტირებულია 10° – 30°/005°-040°.

• ნაპრალების სისტემა IV ორიენტირებულია 60°-80°/290°-350°. ნაპრალების ჯგუფი ნაოჭების მიმართულების დიაგონალურად არის მიმართული.

• ნაპრალების სისტემა V ორიენტირებულია 74°-85°/80°-160°. ნაპრალების ჯგუფი დაფენების დიაგონალურია.

• ნაპრალების სისტემა VI ორიენტირებულია 60°-85°/050°-085°. დაფენების პერპენდიკულარული.

ამგვარად, ქანების ნაპრალების სტრუქტურა კაშხლის უბანზე ზოგადად შეიძლება, 3 ძირითად ერთეულად დავაჯგუფოთ:

• დაფენების პარალელური ნაპრალების ჯგუფი,

o ერთი ჯგუფი (ნაპრალების სისტემა I) ციცაბო ვარდნით (დაქანებით);

o ორი ჯგუფი (ნაპრალების სისტემა I და III) ურთიერთსაწინააღმდეგო მცირედი ვარდნით,

• ქანის დაფენების პერპენდიკულარული ნაპრალების ჯგუფი (ნაპრალების სისტემა VI) ციცაბო ვარდნით;

• დაფენების დიაგონალური ნაპრალების ჯგუფი (ნაპრალების სისტემა IV და V).

საპროექტო უბანზე დომინირებს ნაპრალების I სისტემა. მას მოსდევს ნაპრალების VI სისტემა და ნაპრალების II და III სისტემები. ნაპრალების IV და V სისტემები საპროექტო უბანზე ნაკლები გავრცელებით სარგებლობს.

4.5.4. ქანის მასივის დახასიათება

უბანზე ჩატარდა ქანების გამოვლინებების დეტალური ვიზუალური შეფასება, რაც შეჯამებულია „სამთო მასივის შეფასების უწყისებში“ და ასახულია დანართში. აღნიშნული უწყისებით მოცემულიაგამოვლინების ფოტოსურათები, ნაპრალების მთავარი სისტემების იდენტიფიკაცია და GSI მაჩვენებლები. გარდა ამისა, მოცემულია ინფორმაცია ნაპრალებს შორის მანძილების, განფენილობისა და გამოფიტვის, არაერთგვაროვნების (JRC), გახსნის ზომებისა და შევსების შესახებ. სამთო მასივის შეფასება შეჯამებულია ქვემოთ:

მარჯვენა ნაპირი

მდებარეობა ID ქანის სახეობა GSI

ნიშნ. 579 ქვედა ტერასა RB1 ტუფო-ბრექჩია ფიქლოვანი შუაშრეებით 44-55

ნიშნ. 579 ქვედა ტერასა RB5 ტუფო-ბრექჩია თიხაფიქლოვანი შუაშრეებით 40-57

ნიშნ. 712 ზედა ტერასა RB2 ტუფო-ბრექჩია 38-52


9

ნიშნ. 715 ზედა ტერასა RB3 ტუფო-ბრექჩია 60-80

ნიშნ. 719 ზედა ტერასა RB4 ტუფო-ბრექჩია თიხაფიქლოვანი შუაშრეებით 40-55



მარცხენა ნაპირი

მდებარეობა ID ქანის სახეობა GSI

ნიშნ. 564 ქვედა ტერასა LB1 ტუფო-ბრექჩია 58-75

ნიშნ. 613 ზედა ტერასა LB2 ტუფო-ბრექჩია თიხაფიქლოვანი საგებით 45-65

ნიშნ. 575 მე-5 რღვევის სიახლოვეს LB3 ტუფი 55-75

ნიშნ. 612 მე-5 რღვევის მარცხნივ LB5 ტუფო-თიხაფიქალი 35-47

ნიშნ. 519 გვირაბი 206-ს მარჯვენა მხარეს LB6 ტუფო-ბრექჩია 47-60

ნიშნ. 599 გვირაბი 206-ს მარცხნივ LB4 ტუფო-ბრექჩია თიხაფიქლოვანი შუაშრეებით 38-52

ნიშნ. 656 D22i ჭაბურღილის სამხრ.-აღმოსავლეთით LB7 ტუფო-ბრექჩია 38-42

ნიშნ. 643 წყალსაშვის უბანი LB8 ტუფო-ბრექჩია 55-75

ცხრილი 4-1. ქანის მასივის შეფასების უწყისების შეჯამება

აღნიშნულია, რომ თაღოვანი კაშხლის თხრილები ღიაა უკვე 25 წელზე მეტია, რაც იწვევს გაშიშვლებული სამთო მასივის გამოფიტვას.

4.5.5. რღვევები და ძირითადი წყვეტები

ახალი კვლევების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ამოცანაა მნიშვნელოვანი რღვევების ან კონტაქტების და მათი ორიენტაციის დადასტურება. ქვემოთ მოცემულია დეტალური ინფორმაცია ძირითადი რღვევების შესახებ, როგორც აღნიშნული აღწერილია 2009 წლის კვლევაში საბჭოთა კვლევების მონაცემებზე დაყრდნობით. მოხდა აღნიშნული მონაცემების დეტალურად გადახედვა ველზე, გაკეთდა შენიშვნა თითოეულ რღვევაზე და გაკეთდა დასკვნები იმის შესახებ, თუ რომელი წყვეტა შეიძლება ჩაითვალოს მნიშვნელოვნად შემდგომი განხილვისთვის კაშხლის პროექტის მნიშვნელოვანი ეტაპების ანალიზის დროს.

წინა კვლევებისა და ძიების დროს დაფიქსირდა 100 მმ-ზე მეტი სიგანის 30 წყვეტა (2009 წლის ანგარიშში მოხსენიებულია, როგორც „რღვევები“) სხვადასხვა ჰორიზონტალურ გამონამუშევარსა და შტოლნში. აღნიშნული წყვეტებიდან თოთხმეტი (#2, #3, #4, #5, #9,

#12, #13, #14, # 15, #16, #17, #18, #19 და #21) მდებარეობს შემოთავაზებული კაშხლის საფუძვლებში ან მათ სიახლოვეს. აღნიშნული ნაჩვენებია ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში, რომლებიც წარმოადგენს 2009 წლის კვლევის ნაწილს. ცხრილში მოყვანილია დეტალური ინფორმაცია.


0

რღვევა ნახაზის # თხრილის # მანძილი შტოლნის პორტალიდან, მ

ვარდნის აზიმუტი

ვარდნა სიგანე, მმ ნაპრალის შევსება ნაპრალის ნომერი

2 5 შტოლნი 374 9 180° 80° 150 ყავისფერი თიხა ხრეშით და და დეტრიტით I

25 შტოლნი 257 27 150° 85° 100 თიხა კალციტით და ფუჭი ქანით I

3 77 შტოლნი 216 59 180° 85° 100-150 თიხა I

4 19 შტოლნი 216 13 180° 85° 1000 დეტრიტი, ხრეში და რიყის ქვა თიხით I

5 15 შტოლნი 206 სადერივაციო

გვირაბის პორტალი

29 180° 80° 300-400 თიხა მუქი წითელი ხრეშით I

12 84 შტოლნი 216 63.5 60° 70° 300-330 ხრეში და დეტრიტი თიხით VI

17 შტოლნი 424 25 80° 60° 20-30 კალციტი, თიხა და ხრეში VI

13 98 შტოლნი 216 68 80° 80° 100-150 კალციტი, დეტრიტი და ხრეში თიხით VI

18 შტოლნი 424 19 80° 60-70° 100-250 თიხა, დეტრიტი და კალციტი გამოფიტვის ზონის სიახლოვეს

VI

14 101

შტოლნი 216 70 90° 80°

100-300 თიხა, დეტრიტი და კალციტი გამოფიტვის ზონის სიახლოვეს

VI

102 100-350 თიხა, დეტრიტი და კალციტი გამოფიტვის ზონის სიახლოვეს

VI

15 - ქანის გაშიშვლება

- 60° 80° 100-150 თიხნარი ხრეშით შეკრული (დატკეპნილი) VI

16 36-37 შტოლნი 501 47-50 100° 55° 200-300 ხრეში და დეტრიტი თიხით VI

2 შტოლნი 502 32 90° 65° 300-500 ხრეში და დეტრიტი VI

25 შტოლნი 376 22 60° 65° 50-100 თიხა ხრეშით და კალციტით VI

17 99 შტოლნი 216 72 60-70° 70-80° 100-150 დეტრიტი და ხრეში თიხით VI

9 52 შტოლნი 218 54-58 355° 20° 200-250 თიხა ხრეშით და დეტრიტით III

18 12 შტოლნი 377 27 90° 70° 500 თიხა ხრეშით VI

8 შტოლნი 411 22 40° 40° 100-400 თიხა ხრეშით III VI


1

32 შტოლნი 437 18 80° 70° 100-250 თიხა ხრეშით VI

19 17 შტოლნი 218 20-30 85° 45° 200 ხრეში თიხიანი დეტრიტით VI

21 (????)

6 შტოლნი 383

ქანის გაშიშვლება

10

-

130-140°

140°

30-35°

30°

1000-1300

200-300 დეტრიტი ხრეშით და თიხნარით II

ცხრილი 4-2. მნიშვნელოვანი რღვევები/წყვეტები და მათი მდებარეობა შტოლნებში - ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთება (2009 წ.)


2

სურ. 4-4. რუკა რღვევების ჩვენებით წინა რუსულ ვერსიაზე დაყრდნობით. რუკაზე მარკერით აღნიშვნები დატანილია 2009 წლის ტექნიკურ-

ეკონომიკური კვლევისას


0

მნიშვნელოვანი „რღვევების“ დახასიათება მოცემულია ქვემოთ.

1. რღვევები 2, 3, 4 ხასიათდებიან ციცაბო ვარდნით და კვეთენ ხეობის ფსკერს იგივე მიმართულებით, რა მიმართულებაც აქვს დაფენების ვერტიკალს/განფენილობას 090° ან 80-90°/170-180°. მოცემული რღვევები დაიკვირვება მარჯვენა ნაპირიდან მარცხენა ნაპირის მიმართულებით და ასევე, ზედაპირთან ახლოს მყოფ შტოლნებთან და გალერეებთან. კონტაქტების სიგანე 15-25 სმ-დან 1-2 მეტრამდე მერყეობს და ზოგადად, წარმოადგენს მჭიდროდ შევსებულ ფიქლოვან/წვრილმარცვლოვან ვულკანურ ჰორიზონტს, რომლის შეფერილობაც ხშირად მერყეობს მუქი ნაცრისფერიდან ღია ნაცრისფერამდე მნიშვნელოვანი გადაადგილების გარეშე. საბჭოთა სპეციალისტები მათ რღვევებად მოიხსენიებდნენ, თუმცა, დღეს ისინი უფრო მეტად დანალექ კონტაქტებს წარმოადგენს და ამდენად, არ ითვლება მნიშვნელოვან სტრუქტურულ ერთეულებად.

სურ. 4-5. მარცხენა ნაპირის გამოსახულება, რომელზეც ჩანს არსებული თხრილი, ბეტონის ბლოკები და დაფენების ძირითადი მიმართულება. ორი „რღვევა“ (#2 და #3) დაფენების იგივე მიმართულებით, რაც

გააჩნია მთავარ რღვევებს, ნაჩვენებია ყვითელი ხაზებით. ფაქტიურად, ისინი უფრო მეტად ფიქლოვანი/ტუფის ჰორიზონტებია და დანალექ ერთეულებად ითვლება.


1

სურ. 4-6. „რღვევა 4“ ბეტონის შემავსებელ ბლოკთან ახლოს მდინარე ლეხარას გზის მხარეს

2. რღვევა 5 ციცაბოდ ვარდნილი რღვევაა მარცხენა ნაპირზე ვულკანურ ტუფებსა (კომპლექსი B) და საფარ პორფირიტებს (კომპლექსი A) შორის არსებული კონტაქტის სიახლოვეს. იგი განსაკუთრებულად კარგად არის შესწავლილი როგორც საბჭოთა, ისე წინამდებარე ანგარიშის მიზნებით წარმოებული თანამედროვე კვლევებით. რღვევის მიმართულება იგივეა, რაც კომპლექსების. გარდა ამისა, საბჭოთა ლიტერატურული წყაროები მცირე ძვრის გამოტანის კონუსების არსებობაზეც მიუთითებს.


2

სურ. 4-7. რღვევა 5-ის ესკიზი ბეტონის ბლოკთან ახლოს (ა. სავიჩი და სხვები, „ხუდონის თაღოვანი

კაშხლის საფუძვლის საინჟინრო-გეოლოგიური პირობების დაზუსტება“, „ჰიდროტექნიკური მშენებლობა“, #2, გვ. 44-49, 1990 წ. თებერვალი)

რღვევაზე დაკვირვება შესაძლებელია სადერივაციო გვირაბის გამომყვანი პორტალიდან ბეტონის ბლოკების სიახლოვეს, სადაც ტარდებოდა კვლევები საცნობარო-ტექნიკური ნაშრომის შემუშავების მიზნით. რღვევის ხასიათი სადერივაციო გვირაბის გასასვლელში წარმოადგენს ნაწილობრივ მილონიტიზირებულ ქანს შედარებით არაღრმა რღვევით, 10-20 სმ თიხის ძარღვით და სხვა, კიდევ უფრო ზედაპირული, თითქმის პარალელური თიხნარი ძვრებით. ბეტონის ბლოკის სიახლოვეს არსებული რღვევის შესწავლის მიზნით მოეწყო DF5-1 ჭაბურღილის შპური.


3

სურ. 4-8. ამონარიდი ნახაზიდან GEOL 001, რომელზეც ნაჩვენებია ჭაბურღილების DF5-1 და DF5-2

მდებარეობა F5 რღვევასთან მიმართებაში

ჭაბურღილის დაახლოებით პირველ 8 მეტრზე აღმოჩნდა ბეტონი, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ კაშხლის ამ ბლოკის უბანზე რღვევაზე თხრა უკვე დაწყებულა წარსულში და ამოუვსიათ ბეტონით. კერნის დანარჩენი ნაწილი წარმოადგენს ძლიერ დანაწევრებულ, მუქ ნაცრისფერ, ძლიერ გამოფიტულ ტუფო-ბრექჩიას ქანის რღვევის დაბალი მაჩვენებლით (RQD) და ძლიერ გამოფიტულ მწვანე დიაბაზს. DF5-1 ჭაბურღილი გალერეაში აღწევს 36 მეტრზე. მოეწყო ახალი ჭაბურღილი DF5-2 მისადგომ გზაზე და გაიბურღა სამხრეთ დახრილობით, დახრით გაივლის გვერდით ქანებში და ეშვება რღვევაში. ჭაბურღილში ზოგადად გამოვლენილია სუსტი ტუფები ქანის რღვევის დაბალი მაჩვენებლით (RQD). შემდგომ, F5 რღვევა 80-84 მ სიღრმეზე შეიცავს ტუფის მასხვრევი ქანის ნატეხებს და კერნის პატარა ღეროებს. კერნში თიხის არსებობის ნიშნები არ არის, რომელიც სავარაუდოდ, დაიკარგა საბურღ სითხეში. ტუფები F5 რღვევის ორივე მხარეს სუსტად გამოფიტულია, სუსტია და ხასიათდება ქანის რღვევის დაბალი და საშუალო მაჩვენებლით (RQD).


4

სურ. 4-9. F5 რღვევიდან ამოღებული კერნი. დეტალური სარეგისტრაციო ჟურნალები მოცემულია

დანართში

დაშლილი ქანების გამო დილატომეტრით გაზომვების ჩატარება შეუძლებელი აღმოჩნდა. ნიმუშები ორივე ჭაბურღილიდან გადაიგზავნა ლაბორატორიაში UCS და დრეკადობის მოდულის განსაზღვრის მიზნით. შედეგები მოცემულია მომდევნო თავში. ჩატარდა ცემენტაციის გამოცდები (დეტალები გაანალიზებულია მე-7 თავში).

3. ციცაბოდ ვარდნილი 12, 13, 14, 15 და 17 რღვევების ჯგუფი ქმნის ერთ რღვევას - მარჯვენა ნაპირზე არსებულ ხევს, რომელიც ღერძის ქვემოთ, მდინარის დონიდან მიემართება კაშხლის ქვაბულის შუა ნიშნულისკენ და ასევე, გვხვდება ზოგიერთ შტოლნში. #12, #13, #14, #15, #17 წარმოადგენს ერთ ჯგუფს და მისი საერთო განფენილობა ზოგადად მიმართულის 020° ჩრდილოეთით. რღვევაზე დაკვირვება უშუალოდ ზედა ტერასას ქვემოთ არსებულ ფერდობებზე შეუძლებელია, რადგან უსაფრთხოების მოსაზრებიდან გამომდინარე, მათზე მისაწვდომლობა შეზღუდული იყო, თუმცა, ფოტოგრაფიული ანალიზით ჩანს მისი მიახლოებითი მდებარეობა. რღვევა ასევე, ფიქსირდება 216-ე შტოლნში, 69-70 მეტრზე (იხ. სარეგისტრაციო ჟურნალის ამონაწერი ქვემოთ), 548 მ ნიშნულზე - ფიქსირდება ღია ნაპრალები 350-500 მ გადახსნის ზომით. მათი ორიენტაცია ერთნაირია - 80°/080°, შემავსებელს წარმოადგენს კალციტი, თიხნარი ფიქლები და თიხა.


5

სურ. 4-10. გეოლოგიური ჟურნალი, შტოლნი 216

424-ე გამონამუშევარში, რომელიც წარმოადგენს 411-ე შტოლნის გაგრძელებას, 636 ნიშნულზე ფიქსირდება რღვევა პკ 26-ზე, როგორც ძვრის 4-მეტრიანი ზონა 2 მ გადაადგილებით რღვევაში. ორიენტაცია 65-70°/080° (მიმართულება „ვარდნა/ვარდნა“).

სურ. 4-11. ამონარიდი 424 გამონამუშევრის უწყისიდან „12-15 და 17 რღვევების“ ჩვენებით

რღვევის მდებარეობა დაზუსტდა და ნაჩვენებია სხვადასხვა განახლებულ გეოლოგიურ გეგმებსა და ჭრილებზე. ზედაპირული და მიწისქვეშა გაზომვების თანახმად, რღვევის მიახლოებითი ორიენტაციაა 70-80°/080°, სიგანე წარმოდგენილია დაახლოებით 4 მ ღორღითა და დაშლილი ქანით კალციტისა და თიხის შემცველობით.


6

სურ. 4-12. ქვედა მარცხენა საყრდენის ხედი ქვედა ბიეფის მხრიდან, სადაც ჩანს რღვევების 12, 13, 14, 15, 17

კვალი. ცემენტაციის გალერეა RA5 მდებარეობს მარჯვენა მხარეს

სურ. 4-13. „12-15 პლუს 17“ რღვევის კვალი მარჯვენა საყრდენში, რომელიც ქმნის უკუფერდოს მაღალ

ტერასამდე. ამჟამინდელი გეოლოგიური კვლევებისას მოცემული უბნები იყო მიუდგომელი.


7

ზედაპირზე რღვევა დაფიქსირებული და რუკაზე დატანილია მარჯვენა საყრდენზე, ზედა ტერასას სიახლოვეს, რომელიც შემდეგ იკარგება ლიასურ ფიქლებთან საკონტაქტო ზონაში. განახლებულ გეოლოგიურ რუკაზე ჩანს, რომ რღვევა კვეთს ლიასურ ფიქლებს და არსებობს იმის ნიშნები, რომ რღვევების მოცემული ჯგუფი ანაწევრებს სავარუდო არააშლილ ძირითად კონტაქტს B და C კომპლექსებს შორის (იხ. აგრეთვე რღვევა 16 ქვედა ტერასას მარჯვენა მხარეს).

4. რღვევა 9 წარმოადგენს მცირედ დახრილ წყვეტას ორიენტაციით 20°/355°. იგი წარსულში მდებარეობდა 218-ე შტოლნში 533 ნიშნულზე მარჯვენა ნაპირზე და აღწერილია შტოლნის კარტირებაზე, როგორც „ტექტონიკური ტიპის 200-250 მმ აპერტურა, შევსებული თიხითა და ნაშალი ქანით“. ამონარიდი შტოლნის გეოლოგიური ჟურნალიდან მოცემულია ქვემოთ (იხ. ნაპრალი 52). აღნიშნულის პირდაპირი მტკიცებულება არ არსებობს, რადგან მარჯვენა ნაპირზე მისადგომლობა შეზღუდულია მდინარის გადაგდების გამო.

განფენილობა/ ვარდნა სიგანე, სმ

გენეზისი შემავსებლის შემადგენლობა აზიმუტი კუთხე

47 180 5 3-5 ტექტონიკური კალციტი 48 180 80 5 დაფენება თიხა 49 40 65 5-10 ტექტონიკური ნაშალი ქანი, თიხა 50 170 70 5-10 დაფენება თიხა 51 170 70 5-10 დაფენება - 52 355 20 200-250 ტექტონიკური თიხა, ნაშალი ქანი 53 100 60 5 - თიხა 54 10 10 2-3 - კალციტი 55 10 100 2-5 - -

სურ. 4-14. ამონარიდი 218-ე შტოლნის ჟურნალიდან ზოგიერთი მითითებით #9 რღვევის შესახებ

5. რღვევა 16 (მიახლოებითი ორიენტაცია 65°/090°) მდებარეობს მარჯვენა საყრდენზე და საბჭოთა სპეციალისტების მიერ ჩატარებული ანალიზის მონაცემების თანახმად, დაიკვირვება შემდეგ სამ შტოლნში: 501, 502 და 376 შესაბამისად, 300 მმ, 500 მმ და 100 მმ სიგანის ხრეშისა და თიხნარი ზონებით. საბჭოთა სპეციალისტების მიერ ქვედა ტერასაზე წარმოებული კაშხლის საფუძვლების შემდგომი გათხრების გამო (ნიშნული 590 მ) დღეს მოცემულ რღვევაზე დაკვირვება გართულებულია. ამ რღვევაზე დაკვირვება რთულია ქვედა ბიეფის უბნიდანაც გაძნელებული მისადგომლობის გამო. შტოლნების მონაცემებისა და #480 გამონამუშევრის უფრო დეტალურად


8

შესწავლამ ცხადყო, რომ რღვევა 16 კვეთს ქვედა ტერასას დაახლოებით 70°/080° ორიენტაციით და პასუხს აგებს 501-ე და 502-ე შტოლნებს შორის არსებულ B/C კომპლექსების კონტაქტის სავარაუდო გადაადგილებაზე.

სურ. 4-15. მარცხენა საყრდენის ხედი წყალსაშვის უბნიდან F16 და სხვა, F12-15 და 17, F18 რღვევების

ჩვენებით. ასევე ჩანს გალერეა #373 ნიშნულზე 612. მცირე დახრილობის ნაპრალები აღნიშნულია ყვითლად.

6. რღვევა 18 (მიახლოებითი ორიენტაცია 70°/040-090°) წარმოადგენს საშუალო-ციცაბო ვარდნის რღვევას, რომელიც დაიკვირვება შტოლნებში 377 და 437 მარჯვენა ნაპირზე და გამონამუშევარში 411 და „12-15+17“ რღვევის თითქმის პარალელურია. #377 შტოლნში მისი ორიენტაციაა 70°/090°, ხოლო სიგანე 500 მმ-ია და შედგება ძარღვიანი თიხების დანაწევრებული ქანისგან და კალციტისგან. #437 გამონამუშევარში (412-ე შტოლნის შიგნით) რღვევის ორიენტაციაა 70°/080°, 250 მმ-მდე ძირითადად წარმოდგენილია კალციტით.

7. რღვევა 19 2009 წლის კვლევების თანახმად, მდებარეობს მარჯვენა ნაპირზე და ქმნის კონტაქტს შედარებით ძველ ზედა ლიასურ ფიქლებთან (კომპლექსი C) და ბაიოსის ზედა ვულკანიტთან (კომპლექსი B). 2012-2013 წლების კვლევის მონაცემებით დასტურდება, რომ იგი წარმოადგენს დანალექ კონტაქტს (სავარაუდოდ, უთანხმოებით განლაგებულს) და არა აშლილ


9

კონტაქტს. ეს წყვეტა შესწავლილია მთელი რიგი შტოლნებით რუსული კვლევების დროს, ხოლო მოცემული კვლევების ფარგლებში - რიგი ახალი ჭაბურღილებით DF19-1, DF19-2 და DF19-3, DF19-4, DF19-5 პლუს მიმდევრობით გაბურღული GT4-8 სერიის ჭაბურღილებით. კონტაქტი კომპლექსებს შორის მიემართება კაშხლის მარჯვენა მხარის საყრდენის ქვემოთ ზედა ტერასადან 720 მ ნიშნულზე ქვედა ტერასისკენ. ამ წერტილში კონტაქტი იკარგება კოლუვიური მასალის ქვეშ. მარჯვენა საყრდენის ზედა ტერასაზე, 728 მ ნიშნულზე კონტაქტი კვლავ ჩნდება გაშიშვლებაში გაწყვეტილი კონტაქტის სახით, რაც სავარაუდოდ, #18 რღვევის ზემოქმედებითაა გამოწვეული. აქვე, რღვევაში დაიკვირვება ბრექჩიები. ორიენტაცია გაშიშვლებულ სიბრტყეზე მდებარე ამ ნიშნულზე არის 86°/025° და წარმოადგენს ჭალის კონუსის ძვრას #18 რღვევის სისტემიდან, რომელიც ზემოთ არის აღწერილი. ასევე აღნიშნულია, რომ 15-30 მ სიგანის ზღვარი ბაიოსის ვულკანიტებში B კომპლექსის დანარჩენ ნაწილთან შედარებით უფრო გამოფიტულია და ხშირ შემთხვევაში შეერთების ზედაპირებზე მოყვითალო ფერით ხასიათდება. აღნიშნული შესაძლოა, იყოს ვულკანიტების დალექვის შემდეგ ლიასური ფიქლებიდან წარმოშობილი, გოგირდით მდიდარი სითხეების ჰიდროთერმული ცვლილებების შედეგი. ასეთი გამოფიტვა ასევე ფიქსირდება სადაწნეო მილსადენის გვირაბების ბოლოს (გათხრილია მხოლოდ ნაწილობრივ), რომლებში შეღწევაც შესაძლებელია ჩამკეტების კამერის გალერეიდან.

სურ. 4-16. კონტაქტი ჩრდილოეთ ექსპოზიციის ქვედა ტერასასთან. ლიასური ფიქლები განლაგებულია მარჯვნივ. კონტაქტი მოცემულ უბანზე საფეხურეობრივია ზედა ნაწილში. ქვემოთ, ქვედა ძვრა

ფიქსირდება 65°/020°-ზე.

კონტაქტი ასევე, შიშვლდება დაბალ ტერასაზე, 583 მ ნიშნულზე. მოცემულ უბანზე კონტაქტი სავარაუდოდ, ასევე დანალექი ხასიათისაა, მაგრამ დაიკვირვება ძვრა ორიენტაციით 65°/020°,


10

მსგავსად ზედა ტერასისა. სუსტ ფიქლებში დაიკვირვება რკინის კვანძების შუაშრეები მცირედი ვარდნით ჩრდილოეთისკენ და ამდენად, მოცემულ ადგილზე კონტაქტი სავარაუდოდ, არის არააშლილი და უთანხმოებითი.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, სავარაუდოდ, ქვედა ტერასაზე კონტაქტი უფრო რთულდება #18 რღვევითა და იგივე ორიენტაციის ქვე-რღვევებით დანაწევრების გამო. კონტაქტის გადაადგილება ტერასას გარშემო, როგორც აღნიშნული დასტურდება 501, 502 და 480 შტოლნების მონაცემებით, შესაძლოა, იყოს 15-20 მ. ფაქტობრივი კონტაქტის მდებარეობის განსაზღვრა შედარებით დაბალ ნიშნულებზე ძლიერ გართულებულია, რაც დეტალურად ქვემოთ არის აღწერილი.

ზედა ტერასაზე გაბურღულ F19-1 ჭაბურღილში ჩანს, რომ კონტაქტი მდებარეობს ჭაბურღილის ღიობის სიახლოვეს დაახლოებით 5 მ სიღრმეზე 1 მეტრის მანძილზე და შემდეგ გვხვდება კონტაქტი ზედა ვულკანიტებთან. ეს ზონა ძლიერ დანაწევრებულია ქანის რღვევის ნულოვანი მაჩვენებლით (RQD) დაახლოებით 13 მეტრამდე, რის შემდეგაც ხასიათდება ქანის რღვევის ძალიან მაღალი მაჩვენებლით (RQD) ვულკანიტების მთელს სიზრქეში.

F19-2 ჭაბურღილში გაწყვეტილი კონტაქტი ფიქსირდება დაახლოებით 16 მეტრზე და თავდაპირველად განისაზღვრა, როგორც B/C კონტაქტი, თუმცა თანამედროვე შეფასებების მიხედვით იგივეს დარწმუნებით თქმა ძნელია. მოეწყო ჭაბურღულის შპური და მოხდა მისი ვიზუალურად ვიზირება კონტაქტის მდებარეობის მიხედვით და ჭაბურღილის ფიქლების მხარეს მოწყობა და გაბურღვა 60° კუთხით ვერტიკალურ საკონტაქტო სიბრტყესთან ახლომდებარე უბანზე. ჭაბურღილის ლოთოლოგია წარმოდგენილია ვულკანიტებით. აღნიშნული სავარაუდოდ, ნიშნავს, რომ კონტაქტი არ არსებობს ადგილობრივი მცირე გვერდითი რღვევის გამო.

F19-3 ჭაბურღილში იგივე მეთოდით მოეწყო დახრილი შპური მდინარის სიახლოვეს არსებული რღვევის შესწავლის მიზნით, მაგრამ უფრო ზედა ბიეფისკენ, უსაფრთხო მანძილზე ელექტროგადამცემი ხაზებიდან, რომლებიც მდებარეობს კაშხლის ფუნდამენტების სიახლოვეს. გაწყვეტილი კონტაქტი დაფიქსირდა 17.4 მ და 18.9 მ შორის ღია ნაცრისფერი თიხის სახით, რომელიც არც აქ არის აშკარად გამოხატული და ორივე ვულკანიტურ ლითოლოგიაში ძალზედ მსგავსია. აღნიშნული შპურის ცემენტაცია ჩამოშლის გამო შეუძლებელი იყო, რაც ჩვეულებრივი მოვლენაა შპურებისთვის (ვერტიკალურისა თუ დახრილის), რომლებიც გაბურღულია კონტაქტში ან კონტაქტთან ახლოს. შემდგომი გამოცდებით კონტაქტის არსებობა აღნიშნულ კომპლექსებს შორის არ დასტურდება.

შტოლნებში კონტაქტი B/C კომპლექსებს შორის ასევე, რთული ხასიათისაა. ცემენტაციის გალერეა #7, სადაც კონტაქტზე, რომელიც სავარაუდოდ, შიშვლდებოდა და ფიქსირდებოდა 2009 წელს, მისადგომლობა არ არსებობს მოცემულ მდებარეობაზე ჩამონაშალების გამო. ამ სავარაუდო კონტაქტის ნიშნული დაახლოებით 560 მ-ია. კონტაქტი სავარაუდოდ, შიშვლდება კიდევ ორ - 501 და 502 - შტოლნში და #480 გამონამუშევარში, რაც ქვემოთ არის აღწერილი.

შტოლნში 501 (ნიშნული 552 მ) დანალექი და სავარაუდოდ, თანხმობითი კონტაქტი ფიქსირდება შტოლნის პორტალიდან დაახლოებით 65 მ დაშორებით. შტოლნი თავიდანვე გადის ლიასურ ფიქლებს. ფიქლების დაფენება 80°/180°-ია, ანუ იგივე, რაც საფარი ვულკანიტებისა. ფიქლები წარმოადგენს მუქ ნაცრისფერ-ყავისფერ, შრეებრივ, სუსტ, ძლიერ დანაწევრებულ თიხაფიქლებს.


11

კონტაქტი ვულკანიტებთან ასევე 80°/180°-ია, ხოლო ფიქლებსა და „ტუფო-ქვიშაქვებს“ შორის კონტაქტზე ფიქსირდება 600-800 მმ სიგანის ნაპრალი (45°/065-70°), რომელიც შევსებულია ძარღვიანი თიხებითა და თიხნარი მასალით. ტუფო-ქვიშაქვები 12 მეტრზე დაშრევებული და ძლიერ დანაპრალებულია და წარმოდგენილია ჯერ ბრექჩიების, შემდეგ - მკვრივი მასიური მომწვანო-ნაცრისფერი ტუფო-ბრექჩიების შუაშრეებით დაფენებით 80°/180°.

ganfeniloba/vardna sigane, mm

genezisi Semavseblis Semadgenloba azimuti kuTxe

46 65 45 600-800 teqtonikuri xvinWa, Tixnari

47 110 15 100-200 - xvinWa, naSali qani 48 180 85 2-5 dafeneba xvinWa 49 55 75 2-6 teqtonikuri kalciti 50 110 25 3-5 - - 51 180 85 20-25 dafeneba xvinWa, Tixa

52 110 65 100-300 teqtonikuri naSali qani, xvinWa 53 30 55 2-10 - kalciti 54 180 85 1-2 dafeneba - 55 155 30 100-250 teqtonikuri xvinWa, naSali qani,

kalciti 56 70 75 5-10 - kalciti 57 180 85 1-3 dafeneba Tixa

58 180 85 2-5 - - 59 180 85 10-15 - xvinWa, Tixa 60 180 85 10-20 - - 61 180 85 5-8 - -

სურ. 4-17. ამონარიდი #501 შტოლნის გეოლოგიური ჟურნალიდან კონტაქტის ჩვენებით 67 მ-ზე (ნაპრალი #48)

#502 შტოლნში, 589 მ ნიშნულზე შტოლნში ფიქსირდება ჯერ მუქი, სუსტი ტუფო-ფიქლები და არგილიტები დაფენებით 80°/175° და შემდეგ დაახლოებით 2 სმ სისქის თიხოვანი მსხვერვის ზონა, შემდეგ 8 მეტრზე მონაცრისფრო-მწვანე, მსხვილშრეებრივი მძლავრი ტუფო-ქვიშაქვები დაფენებით 80°/175°, შემდეგ 10 მ მტკიცე მასიური ტუფო-ბრექჩიები. აქაც ფიქლებისა და ვულკანიტების დაფენება თანხმობითია. #8 და #9 ნაპრალების ორიენტაციაა 85°/035° და 70°/045°.

სურ. 4-18. ამონარიდი #502 შტოლნის გეოლოგიური ჟურნალიდან

და ბოლოს, განვიხილოთ #480 გამონამუშევრის მონაცემები, რომელიც წარმოადგენს #443 შტოლნის განშტოებას 548 მ. ნიშნულზე. გამონამუშევარი ძირითადად ვულკანიტებში გადის დაფენების მიმართულებით 60-80°/180°. კონტაქტი შავ, თხელშრეებრივ თიხის ფიქლებსა და არგილიტებს შორის მყარდება 39 მ ნიშნულზე და წარმოადგენს თანხმობით, დანალექ კონტაქტს - რღვევა მითითებული არ არის.


12

სურ. 4-19. ამონარიდი #480 გამონამუშევრის გეოლოგიური ჟურნალიდან ვულკანიტებსა და ფიქლებს

შორის თანხმობითი კონტაქტის ჩვენებით

გეოლოგიური პირობები 501 და 502 გალერეებისა და 480 გამონამუშევრის მიდამოებში რთულია და მიუთითებს B/C კომპლექსების კონტაქტის შესაძლო გადაადგილებაზე #16 რღვევის (ან პარალელური ძვრის სიბრტყის) გასწვრივ. გადაადგილება სავარაუდოდ, შეიძლება, იყოს 15-20 მ რიგის.

კონტაქტები ასევე ფიქსირდება საბჭოთა სპეციალისტების მიერ მოწყობილ #549 ჭაბურღილში - კონტაქტი 53 მ სიღრმეზე (ნიშნული 511) ტუფო-ბრექჩიებთან, რომლებიც ძლიერ დანაპრალებულია კომპლექსის ბოლო 13 მეტრზე 40-53 მ მონაკვეთზე. 53 მ ნიშნულზე ფიქსირდება მუქი ნაცრისფერი, სუსტი თიხაფიქლები პირიტის ჩანართებით. და ბოლოს, არსებული მონაცემების თანახმად, მდინარესთან უფრო ახლოს მდებარე #318 შპური მთლიანად გაბურღულია შავ კომპაქტურ ალევროლითებში პირიტის ჩანართებითა და კალციტის ძარღვებით.

კვლევების ერთ-ერთ ამოცანას წარმოადგენდა ცემენტის ხსნარის ხარჯის შეფასება კომპლექსებს შორის კონტაქტზე. შედარებით დაბალ ნიშნულებთან დაკავშირებით არსებული გაურკვევლობის გამო F19-3 უბნის მიდამოებში გაიბურღა დამატებითი ვერტიკალური შპურები გრუნტის შესწავლისა და შეძლებისდაგვარად, B/C კომპლექსების კონტაქტის დადგენის მიზნით. გაიბურღა სამი შპური - GT4, GT5 და GT6 - სამივე ვერტიკალური და დაახლოებით 30 მ სიღრმის, რომლებშიც გამოვლინდა ვულკანური წყება, რომელიც მიუთითებს B კომპლექსის არსებობაზე. ყველა შპური საკმაოდ არამდგრადი იყო ბურღვისას და ჩამოიშალა რამდენიმე დღეში.

ორი დახრილი შპური F19-4 (აზიმუტი 160°) და F19-5 (აზიმუტი 110°) რუსების მიერ მოწყობილ #318 შპურთან ახლოს მდინარის კალაპოტში ფიქლისმაგვარი გაშიშვლების გამოსავლენად ასევე გაიბურღა სხვადასხვა მიმართულებით კონტაქტის ადგილმდებარეობის დასადგენად, მაგრამ ორივე მათგანში გამოვლინდა B კომპლექსის ვულკანიტები. ცხადია, რომ კონტაქტი შემდეგ „ზემოთ მიიწევს“ და ფიქლებისა და არგილიტების არარსებობა შეიძლება,


13

აიხსნას C კომპლექსის გადაადგილებით ჩრდილო-აღმოსავლეთით F18 რღვევის მსგავსი რღვევის მეშვეობით. სავარაუდოდ, რუსული ჭაბურღილებიდან მიღებული ზოგიერთი მონაცემი მცდარია, რის გათვალისწინებითაც გაიბურღა ახალი, GT7 შპური კაშხლის საფუძველთან უფრო ახლოს უფრო მაღალ მისადგომ გზაზე და 501 შტოლთან ახლოს - პკ 35 თავდაპირველი პორტალიდან (ნიშნული 557). შპური გაიბურღა ვერტიკალურად ნიშნულზე 576 და მასში გამოვლინდა სუსტსაგებიანი ალევროლითები, რაც შეესაბამება #501 შტოლნიდან საბჭოთა სპეციალისტების მიერ მიღებულ მონაცემებს. აღნიშნული შპური დაცემენტდა მაღალი ხარჯით ნულოვანი წნევის ქვეშ.

სურ. 4-20. #501 შტოლნის ნაწილი. GT7 შპური, გაბურღული დაახლოებით პკ 35 - ადასტურებს მოცემული

უბნის შესახებ არსებულ საბჭოთა მონაცემებს

შემდეგ მოხდა GT8 დახრილი ჭაბურღილის მოწყობა ამ ორი კომპლექსის შესასწავლად მათში შეღწევის გზით და შემდგომი ცემენტაციის მიზნით. თუმცა, მოცემულ შპურში გამოვლინდა მხოლოდ ვულკანიტები, რაც კვლავაც მიუთითებს კონტაქტის აშლილ გადანაცვლებაზე.

ზემოთ მოყვანილი მონაცემები მიუთითებს, რომ კონტაქტი მარჯვენა საყრდენს ქვემოთ, C კომპლექსის ლიასურ ფიქლებს/არგილიტებს და B კომპლექსის ვულკანიტებს შორის წარმოადგენს თანხმობით, დანალექ კონტაქტს და არა რღვევას. ეს კონტაქტი იგივე ორიენტაციისაა, როგორც ვულკანიტები, ანუ 70-80°/170-180°. კონტაქტი დანაწევრებულია მცირე რღვევებით, რომლებიც უკვე დაფიქსირებულია, როგორც F12-15, F16 და F18 და ასევე, ამ რღვევების მცირე ჭალის კონუსებით (ე.ი.60-80°/020°). აღნიშნული გადაადგილებები სავარაუდოდ, უმნიშვნელოა საყრდენის ზედა ნიშნულებზე (F12-15, F16), მაგრამ არსებობს იმის ნიშნები, რომ ქვედა ტერასის უბანზე ფიქსირდება უფრო დიდი გადაადგილებები.


14

სურ. 4-21. მარჯვენა საყრდენი „მე-19 რღვევის“ შესაძლო გეოლოგიური სცენარით - აღნიშნული

წარმოადგენს თანხმობით, დანალექ კონტაქტს 70-80°/170-180° - ზოგჯერ დანაპრალებულ/გამოფიტულ საკონტაქტო ზონას - და ნაწილობრივ დანაწევრებულს F12-15 და სავარაუდოდ, F16 და F18 რღვევებით.


15

8. რღვევა 21 წარმოადგენს ციცაბოდ ვარდნის მცირე კუთხის მქონე რღვევას, რომელიც ფიქსირდება შტოლნში 383 და რომელიც აღწერილია მომდევნო თავში, რომელიც ეხება სუბჰორიზონტალურ წყვეტებს.

4.5.5.1. შეჯამება

კაშხლის საფუძვლებში ფიქსირდება რიგი რღვევები, რაც გათვალისწინებული უნდა იქნას კაშხლის მოდელირების ეტაპზე.

• რღვევები 2, 3, 4 - დანალექი კონტაქტები, არ არის მნიშვნელოვანი;

• რღვევა 5 - გამოვლენილია წინა კვლევებში, კვეთს მარცხენა ნაპირს;

• რღვევა 9 - დახრის მცირე კუთხის მქონე რღვევა საფუძვლის მარჯვენა მხარეს, მაგრამ არ არის დადასტურებული მასზე შეზღუდული მისადგომლობის გამო. დამრეცი წყვეტების შესახებ ინფორმაცია იხ. შემდეგ თავში;

• რღვევები 12, 13, 14, 15, 17 - ამჟამად გაერთიანებულია და წარმოადგენს ერთ დიდ რღვევას მარჯვენა საყრდენზე და მაღალ ნიშნულზე;

• რღვევა 16 - თითქმის „12-17“ რღვევის პარალელური მარჯვენა ნაპირზე, შედარებით დაბალ ნიშნულზე;

• რღვევა 18 - თითქმის „12-17“ რღვევის პარალელური რღვევა მარჯვენა ნაპირზე.

ერთეული, რომელიც წარსულში იდენტიფიცირებული იყო, როგორც მარჯვენა ნაპირზე მდებარე #19 რღვევა, ამჟამად ითვლება დანალექ კონტაქტად და დანაწევრებულია „12-17“, 16 და 18 რღვევებით.

4.5.6. სხვა სუბჰორიზონტალური წყვეტები

4.5.6.1. შტოლნები და გამონამუშევრები

არსებობს თუ არა სხვა სუბჰორიზონტალური ნაპრალები, რომელთა გათვალისწინებაც რუსული მონაცემების თანახმად აუცილებელი იყო, ამ ფაქტის შემოწმების მიზნით გადამოწმდა შტოლნებისა და გამონამუშევრების შესახებ არსებული მონაცემები - უპირველესად კი - და გამონამუშევრების გეოლოგიური ჟურნალები. საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ დღეს უკვე შტოლნების უმეტესობაზე მიდგომა შეუძლებელია.

დანართში მითითებულ ცხრილში მოცემულია დამრეცი (30°-ზე ნაკლები დახრილობის მქონე) ნაპრალების ჩამონათვალი, რომლებიც დაფიქსირებულია საბჭოთა გეოლოგიური კარტირების პროცესში. კარტირება ჩანს, რომ საკმაოდ ზუსტია და იძლევა შტოლნებში არსებული ყველა ძირითადი ნაპრალის ნუმერაციასა და დახასიათებას. ცხრილში მოცემულია შტოლნის ნომერი, ნიშნული, ნაპრალის ნომერი, მდებარეობა პორტალთან მიმართებაში, მიმართულება „ვარდნა/ვარდნა“, სიგრძე, სიგანე და ნაპრალების ამოვსების ტიპი. აღნიშნული ინფორმაცია მოცემულია მარჯვენა და მარცხენა ნაპირებისთვის.

მონაცემების მოკლე შეჯამება:


16

ჯამში აღნუსხულია 30°-ზე ნაკლები დახრილობის კუთხის მქონე 188 ნაპრალი, რომელთაგან 101 საინტერესო თვისებებით ხასიათდება:

• 18 ნაპრალი არის 10°-ზე ნაკლები დახრილობის, ხოლო 18-ც - 20°-ზე ნაკლები დახრილობის;

• 11 ნაპრალი სიგრძეში 10 მეტრზე მეტია; 2 ნაპრალი სიგრძეში შესაბამისად აღწევს 40 და 46 მ-ს, 6 ნაპრალი 10 მ სიგრძისაა. დანარჩენი 3 ნაპრალი სიგრძეში შესაბამისად, 12, 12 და 18 მეტრია;

• 8 ნაპრალი სიგანეში ტოლია ან აღემატება 100 მმ-ს, 28 ნაპრალი 100 მმ-ზე უფრო ფართოა, 7 ნაპრალი სიგანით 500 მმ-ს აღემატება და 2 ნაპრალიც - 1 მეტრზე მეტი სიგანისაა.

კაშხლის ღერძზე ზოგიერთი მნიშვნელოვანი ნაპრალის მიმოხილვა მოცემულია ქვემოთ:

მარცხენა საყრდენზე საინტერესოა შემდეგი დამრეცი ნაპრალები:

ნიშნ. 542 შტოლნი 383; 46 მ სიგრძის ნაპრალი 15°/030°-040°, 150 მმ-მდე შევსებული თიხით;

შტოლნი 383; 3 მ სიგრძის ნაპრალი 30-35°/130°-140°, 1300 მმ-მდე შევსებული

დანაწევრებული ქანით;

ნიშნ. 612 შტოლნი 439, 12 მ და 18 მ სიგრძის ნაპრალები, 20-30 მმ კალციტი და თიხა;

ნიშნ. 620 შტოლნი 231, 10 მ სიგრძის ნაპრალები, 15-20°/180°, 200-500 მმ შევსებული კალციტითა და ნამსხვრევი ქანით;

ნიშნ. 631 შტოლნი 440, 9 მ სიგრძის ნაპრალი 30°/130°-140°, 50-60 სმ დანაწევრებული ქანი და თიხა;

მარჯვენა საყრდენზე ფიქსირდება რამდენიმე დამრეცი ნაპრალი, რომლებიც შიშვლდება შტოლნებში და პოტენციურად საინტერესოა:

ნიშნ. 532 შტოლნი 450, 40 მ სიგრძის ნაპრალი ორიენტაციით 25-30°/155°, 1-3 მმ სიგანის, თიხით და ღორღით;

ნიშნ. 567 შტოლნი 365, 12 მ სიგრძის ნაპრალი, ორიენტაცია 30°/340°, 1-3 მმ სიგანის, თიხით და ღორღით.

აღნიშნული მონაცემების საფუძველზე (188 ნაპრალი) ჩატარებული სტერეობადის ანალიზი იძლევა ინფორმაციას ძირითადი თეორიული დამრეცი მიმართულებების შესახებ, რაც წარმოდგენილია ცხრილში 4-3, ცხრილში 4-4 და ცხრილში 4-5 კაშხლის ღერძისა და მარცხენა და მარჯვენა საყრდენებისთვის.

ნაპრალების ჯგუფი

ძირითადი ორიენტაცია ცდომილება +/-2°

ვარდნა (დაქანება) (°)

ვარდნის მიმართულება (°)

1 24 21°

2 25 142°


17

ცხრილი 4-3: დამრეცი ნაპრალები





1 23 19

2 22 180

3 26 136 ცხრილი 4-4: მარცხენა ნაპირის დამრეცი ნაპრალები





1 24 24

2 25 63

3 25 349 ცხრილი 4-5: მარჯვენა ნაპირის დამრეცი ნაპრალები

4.5.6.2. დამრეცი ნაპრალები ზედაპირულ გამონამუშევრებში ახალი დამატებითი გეოლოგიური კარტირება იძლევა დაზუსტებულ მონაცემებს დამრეცი ნაპრალების ჯგუფების შესახებ. ქანის მასივის შეფასების უწყისებში მოცემულია დამრეცი ნაპრალები შემდეგი სახით: მარცხენა საყრდენი

• უწყისი LB7 - D21i ახლოს, ნიშნ. 656, 10°/360°, ღია, JRC 12-14, მცირე უწყვეტობით • უწყისი LB7 - D21i ახლოს, ნიშნ. 656, 30°/124°, open, clay, JRC 12-14, სუსტი, მცირე

უწყვეტობით • უწყისი LB2 - DF5-2 ახლოს, ნიშნ. 613, 35°/157°, მჭიდრო, JRC 0-2, მცირე უწყვეტობით • უწყისი LB6 -206 გვირაბთან ახლოს, ნიშნ. 519, 23°/222° და 28°/360°, ღია, კალციტი, JRC 14-

16 და 10-12 • უწყისი LB8- წყალსაშვის უბანი, ნიშნ. 643, 32°/081°, ღია, კალციტი, JRC 2-4, მცირე

უწყვეტობით. მარჯვენა საყრდენი

• უწყისი RB2 - ნიშნ. 712, 28°/308° მჭიდრო JRC 8-12, საშუალო უწყვეტობით • უწყისი RB3 - ნიშნ. 715, 20°/026°, ღია, თიხა JRC 6-8, საშუალო უწყვეტობით • უწყისი RB7 - ნიშნ. 720, 36°/323°, ღია, JRC 8-10, საშუალო უწყვეტობით • უწყისი LB9 - ნიშნ. 623, 20°/255°, ღია, JRC 2-4, ძალიან მაღალი უწყვეტობით.

სხვა რუკაზე მოცემულია დიდი უწყვეტობის მქონე დამრეცი ნაპრალები. კაშხლის არსებულ


18

გამონამუშევარში მარცხენა ნაპირზე გაშიშვლებები იძლევა ძირითად მონაცემებს მთავარი ნაპრალების შესახებ და გვიჩვენებს მეორე დომინანტურ კომპლექსს, ვარდნით ჩრდილო-აღმოსავლეთით (22-27°/032-059° = J-III), რომელსაც კვეთს ნაკლებად გაბატონებული დამრეცი კომპლექსი, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ვარდნით (22-35/150 = J-II). J3 ჯგუფი საკმაოდ კარგად იკვეთება მარჯვენა მხარეს გზის ნიშნულთან, ღერძს ზემოთ მთავარი ნაპრალით 15°/040° და დაიკვირვება 50 მეტრზე. ჩანს, რომ ეს ნაპრალი ტალღოვანი და მჭიდროა და იგი შესაძლოა იყოს სწორედ ის 46-მეტრიანი ნაპრალი, რომელიც დაფიქსირებულია 385-ე გალერეასთან ორიენტაციით 15°/030°. ვერტიკალური მანძილი ამ მთავარ სუბჰორიზონტალურ ნაპრალებს შორის დაახლოებით 40 მეტრია.


19

სურ. 4-22. ზემოთ მიმართული ნაპრალები (აღმოსავლეთი/სამხრეთ-აღმოსავლეთი), ზოგადად 15-30°/040°,

ძალიან დიდი უწყვეტობით (>50 მ) 385-ე შტოლნში არსებული მთავარი ნაპრალის მსგავსი მახასიათებლებით

ღერძის ქვემოთ, მარცხენა მხარეს J2 ძირითადი ჯგუფი კარგად ჩანს, მისი ორიენტაციაა დაახლოებით 25/194. ქვემოთ მოყვანილ სურათზე ნაჩვენებია ნაპრალების მდგომარეობა. მსგავსი მიმართულებები (10/180) დაფიქსირდა 232-ე შტოლნში - ნიშნ. 530. თუ აღნიშნული ამ ჯგუფის ნაწილს წარმოადგენს, ვერტიკალური დაშორება მოცემულ მთავარ ნაპრალებს შორის არის დაახლოებით 30 მ.

სურ. 4-23. J2 ჯგუფის (25/ 194) ნაპრალი, ექსპოზიციით ღერძიდან ქვემოთ. ნაჩვენებია ნაპრალის ფუძე და

თავად სიბრტყე


20

სურ. 4-24. მარცხენა მხარეს კაშხლის თავდაპირველი ქვაბულის აღმოსავლეთ კედელი. ნაჩვენებია გამოკვეთილი, ზემოთ მიმართული მცირე ნაპრალები 30/030, უწყვეტობა 5-10 მ. ზემოთ ბუჩქები ფარავს

იგივე ორიენტაციის, მაგრამ 40-60 მ უწყვეტობის მთავარ ნაპრალს

სურ. 4-25. მარჯვენა საყრდენი, რომელზეც ნაჩვენებია დამრეცი ნაპრალების ტრაექტორია

დამრეცი ნაპრალების ტრაექტორიის განსაზღვრა გრუნტზე არ არის მარტივი ამოცანა, თუ გავითვალისწინებთ შეზღუდულ მისადგომლობას მათზე. ყველა მონაცემი მიუთითებს დიდი უწყვეტობის (სავარაუდოდ, 50-100 მ) დამრეცი მთავარი ნაპრალების არსებობაზე დაახლოებით


21

40 მ ვერტიკალური ინტერვალებით მიახლოებით 540, 580, 620 და 660 ნიშნულებზე 10-20 მ დაშორებების მქონე შუალედური ნაპრალებით.

სავარაუდო მთავარი დამრეცი ნაპრალები:

• 15°/030° შიშვლდება 385-ე შტოლნში ნიშნულზე 540, უწყვეტობა 46 მ. • 15°/040° შიშვლდება გზაზე – უწყვეტობა >50 მ • 20°/010° შიშვლდება 439-ე შტოლნში ნიშნულზე 610, უწყვეტობა 18 მ • 10°/090° და 10/280 - 231-ე და 519-ე შტოლნებში, ნიშნულზე 620 • 10°/360° ნიშნულზე 660, და 32°/031° ნიშნულზე 643 მ.

მარცხენა საყრდენზე არსებული სუბჰორიზონტალური ნაპრალები უკეთ მოჩანს კაშხლის ღერძის ქვედა მხრიდან, თუმცა ზედა მხრიდან არც თუ ადვილი შესამჩნევია კაშხლის ექსკავაციისას წარმოებული აფეთქების ოპერაციების შედეგად სამთო გამონამუშევრის დანაწევრებული სიბრტყის გამო. ქვემოთ, ქვედა ბიეფის ექსპოზიციების ანოტირებულ სურათზე მთავარი ნაპრალები მონიშნულია მწვანე ფერის მარკერით. ძირითადად, მიმართულია ჩრდილო-აღმოსავლეთით, ვარდნით დაახლ. 30°/030°. ამ თვალსაზრისით, მთავარი ნაპრალები საყრდენის ქვედა ნაწილში გამომუშავებულია ნიშნულებზე 530 (ახლოს მდინარესთან), 540, 550, 580, 590 და 600.

სურ. 4-26. მარჯვენა საყრდენის ხედი წყალსაშვის უბანზე. დამრეცი ნაპრალები მონიშნულია ყვითლად.


22

4.5.6.3. შეჯამება

კაშხლის საფუძვლებში დასტურდება რიგი რღვევებისა და წყვეტების არსებობა და აღნიშნული გათვალისწინებული უნდა იქნას კაშხლის მოდელირებისას.

• რღვევები 2, 3, 4 - დანალექი კონტაქტები, არ არის მნიშვნელოვანი;

• რღვევა 5 - გამოვლენილია წინა კვლევებში, კვეთს მარცხენა ნაპირს;

• რღვევა 9 – მცირედ დამრეცი რღვევა საფუძვლის მარჯვენა მხარეს, მაგრამ არ არის დადასტურებული მასზე შეზღუდული მისადგომლობის გამო. დამრეცი წყვეტების შესახებ ინფორმაცია იხ. შემდეგ თავში;

• რღვევები 12, 13, 14, 15, 17 - ამჟამად გაერთიანებულია და წარმოადგენს ერთ დიდ რღვევას მარჯვენა საყრდენზე და მაღალ ნიშნულზე;

• რღვევა 16 - თითქმის „12-17“ რღვევის პარალელური მარჯვენა ნაპირზე, შედარებით დაბალ ნიშნულზე;

• რღვევა 18 - თითქმის „12-17“ რღვევის პარალელური რღვევა მარჯვენა ნაპირზე.

ერთეული, რომელიც წარსულში იდენტიფიცირებული იყო, როგორც მარჯვენა ნაპირზე მდებარე #19 რღვევა, ამჟამად ითვლება დანალექ კონტაქტად და დანაწევრებულია „12-17“, 16 და 18 რღვევებით.

დამრეცი წყვეტები ძირითადად მიმართულია ზემოთ. ითვლება მთავარ ნაპრალებად და ხასიათდება ზოგადად თანაბარი, 15-20 მეტრიანი ინტერვალებით.

4.5.7 წყალსაშვის უბანი მარცხენა ნაპირზე

ერთ-ერთი პრობლემური საკითხი, რომელიც წამოიჭრა საბჭოთა და 2009 წლის კვლევებიდან, არის გეოლოგიური პირობები მარცხენა ნაპირზე არსებულ წყალსაშვის უბანზე, სადაც ფიქსირდება საფარი ქანების ღრმა ჰორიზონტი, რომელიც წარსულში წარმოადგენდა მდინარის კალაპოტს - სავარაუდოდ მდ. ლეხარას განშტოების კალაპოტს.

სურ. 4-27. სამთო ქანების რიგი წყალსაშვის უბანზე. გზა მდებარეობს დაახლ. 630-640 ნიშნულზე,

დაახლოებით 60-70 მეტრით ქვემოთ თხემთან შედარებით


23

რუსული მონაცემების დამატებითი შეფასების, პირველ რიგში კი ჭაბურღილისა და შტოლნის/გამონამუშევრის მონაცემებისა და დამატებითი ჭაბურღილებისა და გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სიღრმული სეისმური დაზვერვის შედეგად მიღებული იქნა ქანის ზედაპირის სივრცული გეომეტრიული პარამეტრები.

საბჭოთა სპეციალისტების ზუსტი მონაცემები არსებობს ჭაბურღილებისთვის BH-312, BH-338, BH- 360 და შტოლნებისთვის 355, 351, 350, 519, 440, 439, 363, 361 და 534. ახალი ჭაბურღილი გაიბურღა კაშხლის ღერძთან, ნიშნულზე 709 მ, სადაც დაფიქსირდა საფარი ქანები 56 მეტრზე. შპური გაიბურღა დანადგარის მაქსიმალური წარმადობით. სიღრმული სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით ჩატარდა ორი მიმართულებით, მისადგომი გზის გასწვრივ, რომელიც მე-5 გზიდან მიემართება კავშირგაბმულობის კოშკური ნაგებობებისკენ. ქანის ზედაპირი გამომუშავებულია ციცაბო კლდეებში სავარაუდოდ, წარსულში მდ. ლეხარას ზემოქმედების შედეგად ძირითადი ქანის ნიშნულით 640-650 მეტრზე, შემდეგ კი - ციცაბო ფრიალოში მარცხენა მხარეს. ღერძთან ქანის ზედაპირი შედარებით მოსწორებულია დაახლოებით 80 მ მანძილზე, შემდეგ აწეულია დაახლოებით 25 მ-ზე და კვლავ სწორდება. ღერძის კიდევ უფრო ზემოთ ქანის ზედაპირი იჭრება დაახლოებით 50 მ სიმაღლის ციცაბო ფრიალოში. წყალსაშვის უბნის გეგმა და ჭრილები მოცემულია ნახაზზე.

სურ. 4-28. სამთო ქანის რიგი კაშხლის ღერძთან მარცხენა მხარეს მდებარე წყალსაშვის უბანზე


24

სურ. 4-29. წყალსაშვის სამთო ქანის პროფილი კაშხლის ღერძიდან 50 მ ზემოთ

გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმური დაზვერვის მონაცემებით არ დასტურდება მოცემული მოდელის დადებითი კორელაცია, მაგრამ ამ მეთოდით შესაძლებელია პორფირიტებში, რომლებიც გამოვლენილია ზოგიერთ შტოლნში, შედარებით დანაპრალებული და შედარებით დაბალი ხარისხის ზედაპირული ფენების სავარაუდო სისქის დადგენა. მაღალჩქაროსნული ფენა (მაგ., 3400 მ/წმ-ზე მეტი სიჩქარის) სავარაუდოდ, ქანის ზედაპირიდან 20-30 მ სიღრმეზე მდებარეობს. მოცემულ მონაცემებზე დაყრდნობით შესაძლებელია წყალსაშვის ბლოკისა და ექსკაცავიის/გამაგრებითი სამუშაოების გეგმის ფინალიზაცია.


25

5. ჰიდროგეოლოგია

5.1. გრუნტის წყალი

ლიასური და ბაიოსის ქანების წყებები ზოგადად, ნაკლები წყალშეღწევადობით ხასიათდება წვრილმარცვლოვნებისა და მჭიდრო ნაპრალების გამო. ამდენად, ატმოსფერული ნალექის წყლებით ძირითადად იკვებება ზედაპირული ჩამონადენი ტოტები და ნაკადები. დელუვიური, პროლუვიური და კოლუვიური ნალექები ხასიათდება შედარებით მაღალი წყალშეღწევადობით და მათში შესაძლებელია გრუნტის წყლის დაგროვება კონტაქტის გასწვრივ ქვემოთ, საგებ ქანებამდე.

5.2. პიეზომეტრული რუკა

გრუნტის წყლების ფაქტიური დონე კაშხლის ღერძის უბანზე არ არის დაზუსტებული. ზედაპირული დრენაჟის თვალსაზრისით, მარჯვენა მხარეს წყლის ნაკადები არ ფიქსირდება. მარცხენა მხარეს მდ. ლეხარა გაედინება ღერძის სიახლოვეს. გარდა ამისა, ჭაბურღილებიდან მიღებულია ზოგიერთი მონაცემი, რომელიც შეტანილია გეოლოგიურ თავებში. ინფორმაციის დაუზუსტებლობა გამოწვეულია იმ ფაქტით, რომ ორივე საყრდენის დრენირება ხდება გარკვეულ ნიშნულებზე სხვადასხვა გვირაბების, შტოლნებისა და გალერეების არსებობის გამო.

ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ მიწისქვეშა ნაგებობები ფაქტიურად სიმშრალეს ინარჩუნებს ზამთრის სეზონზეც კი. აღნიშნულით გარკვეულწილად დასტურდება, რომ ვულკანური ტუფები საკმაოდ წყალშეუღწევადია განტვირთვის ზონის ქვემოთ. საყურადღებოა ისიც, რომ ლიასური თიხაფიქლები ძალზედ დაბალი წყალშეღწევადობით ხასიათდება.

5.3. ჰიდრავლიკური გამოცდები

ლუჟონის გამოცდის შედეგები იხ. თავში 7.4, გვ. 64.


26

6. სამთო ქანების მექანიკა

6.1. ზოგადი მონაცემები

2012 წლის გეოლოგიური და გეოტექნიკური კვლევების დროს ჩატარდა რიგი საველე და ლაბორატორიული გამოცდები რუსული კვლევებით მიღებული გეომექანიკური მონაცემების დადასტურებისა და რიგ შემთხვევებში - შევსების მიზნითაც.

საველე გამოცდების მთავარ ამოცანას სამთო ქანების დრეკადობის მოდულის განსაზღვრა წარმოადგენდა და გულისხმობს შემდეგს:

• სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით (ბლოკი A – D);

• ჭაბურღილის ადგილზე შესწავლა დილამომეტრით.

ლაბორატორიული გამოცდის მიზნით ჭაბურღილების კერნებიდან აღებული იქნა ჯამში 126 ნიმუში კაშხლის უბნის სხვადასხვა ადგილიდან. შპს „გეოინჯინეარინგმა“ (საქართველო) ჩაატარა შემდეგი გეომექანიკური ლაბორატორიული გამოცდები. თითოეული ნიმუშის შედეგები წარმოდგენილია ცალკე ლაბორატიორიულ ანგარიშებში:

• ცალღერძა კუმშვაზე სიმტკიცის 89 გამოცდა;

• გაგლეჯაზე სიმტკიცის ზღვრის 101 გამოცდა (ბრაზილიური მეთოდი)

• 40 გამოცდა პირდაპირ ძვრაზე ნაპრალებზე.

შედეგების ერთიანი შეფასება და დაუშლელი ქანის და წყვეტების შესაბამისი გეომექანიკური პარამეტრები და ქანის მასივის სიზრქეები მოცემულია მომდევნო თავებში. და ბოლოს შეჯამებულია კონსტრუქტორული და მდგრადობის ანალიზების რეკომენდებული სიდიდეები.

6.2 დაუშლელი ქანის თვისებები

დაუშლელი ქანის თვისებები, რომლებიც საინტერესოა პროექტის მოცემულ ეტაპზე, შემდეგია:

• მოცულობითი სიმკვრივე;

• სიმტკიცე ცალღერძა კუმშვაზე;

• დრეკადობის მოდული;

• სიმტკიცის ზღვარი გაგლეჯისას.

ცხრილში 6-1 შეჯამებულია 2012/2013 წლებში ჩატარებული ცალღერძა კუმშვაზე სიმტკიცის (UCS) გამოცდების შედეგები. მოცემულ ცხრილში მითითებული გამოცდების რაოდენობა შეესაბამება იმ ნიმუშების რაოდენობას, რომლებზეც მიღებული იქნა სიმტკიცის მაჩვენებლები, რაც მხოლოდ ზოგიერთ შემთხვევაში მცირედ განსხვავდება იმ ნიმუშების რაოდენობისგან, რომელთათვისაც დადგენილია მხოლოდ სიმკვრივისა და დრეკადობის მოდულის მნიშვნელობები.

ცხრილიდან ჩანს, რომ ცალღერძა კუმშვაზე სიმტკიცის მაქსიმალური მნიშვნელობები აქვს ტუფო-ბრექჩიის ნიმუშებს, ხოლო ტუფის ნიმუშები მინიმალური მნიშვნელობებით ხასიათდება. დაახლოებით იგივე შეიძლება, ითქვას დრეკადობის მოდულთან დაკავშირებითაც.


27

თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ცხრილში მოცემულია თითოეული ჭაბურღილის საშუალო მნიშვნელობები სიღმული ნიმუშების მიუხედავად. სიღრმული მოვლენები (ადგილობრივ ძაბვებთან დაკავშირებული) დიდ გავლენას ახდენს ქანის მასივის თვისებებზე და შესაბამისად, მათ განვიხილავთ მომდევნო თავებში.

მდებარეობა

ჭაბუ

რღ

ილი

ლითოლოგია

გამო

ცდებ

ის

რაო

დენ

ობა

სიმტკიცე ცალღერძა კუმშვაზე

ρ (ტ/მ3) σc (მპა) E (გპა)

საშ საშ.კვ გად.

მინ მაქს საშ საშ.კვ გად.


მინ მაქს

კაშხალი

მარ

ცხ.

ნაპრ

ი

ზედა D21i პორფირიტები 8 2.69 0.03 2.64 2.75 62 24 23 94 36 16 12 61 შუა DF51V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 16 2.60 0.05 2.51 2.65 9 9 2 43 5 5 1 14 შუა DF52i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 9 2.66 0.08 2.53 2.75 119 55 56 201 28 8 11 37

ქვედა D22i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 4 2.71 0.01 2.69 2.73 182 12 167 198 73 22 52 103

მარ

ჯ. პ

ირი

შუა DD3V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 8 2.66 0.09 2.47 2.77 20 8 11 39 57 31 17 117 შუა D23i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 4 2.69 0.03 2.64 2.71 109 51 38 181 66 50 26 151 შუა DF19-2i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 3 2.69 0.00 2.68 2.69 24 2 21 26 11 4 7 16 შუა DF19-3i ტუფი 3 2.71 0.01 2.70 2.72 34 1 33 35 15 1 13 17

ზედა DD4V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 14 2.73 0.04 2.62 2.82 100 45 54 199 55 23 29 89 ზედა D24i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 9 2.73 0.02 2.71 2.77 109 20 79 153 66 16 51 103

კაშხალი/ წყალამღები

DF19-1i ტუფი 3 2.64 0.02 2.62 2.66 26 11 17 41 10 5 5 17

წყალამღები PI-1V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 7 2.61 0.01 2.59 2.62 41 11 18 54 36 15 21 60

ცხრილი 6-1. დაუშლელი ქანის ცალღერძა კუმშვაზე სიმტკიცის გამოცდის შედეგები ჭაბურღილების მიხედვით (2012-2013)

მდებარეობა

ჭაბუ

რღ

ილი

ლითოლოგია

გამო

ცდებ

ის

რაო

დენ

ობა

σc (მპა) სიმყიფის მაჩვენებელი,

st/sc (-)


კაშხალი

მარ

ცხ.

ნაპი

რი

ზედა D21i პორფირიტები 8 8.1 3.3 7.6 შუა DF51V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 19 1.1 1.5 8.2 შუა DF52i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 14 9.1 3.7 13.1

ქვედა D22i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 4 12.1 6.5 15.0

მარ

ჯვ.

ნაპ

ირი

შუა DD3V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 5 5.3 1.9 3.7 შუა D23i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 4 9.6 4.8 11.4 შუა DF19-2i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 5 2.5 0.7 9.3 შუა DF19-3i ტუფი 3 2.8 0.5 11.8

ზედა DD4V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 20 8.1 3.2 12.4 ზედა D24i ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 9 10.6 3.0 10.3

კაშხალი/ წყალამღები

DF19-1i ტუფი 3 2.5 0.8 10.1

წყალამღები PI-1V ტუფი; ტუფო-ბრექჩია 7 6.0 1.7 6.9

ცხრილი 6-2. ბრაზილიური გამოცდის შედეგები (2012/2013)

რაც შეეხება სიმტკიცეს კუმშვაზე, ბრაზილიური გამოცდის შედეგები შეჯამებულია ცხრილში 6-2. გარდა ამისა, გაანგარიშებული და ცხრილში შეტანილია სიმყიფის მაჩვენებლები. როგორც მოსალოდნელი იყო, რღვევების (DF5-1V) სიახლოვეს აღებული ნიმუშები ხასიათდება კუმშვაზე სიმტკიცის ძალზედ დაბალი მნიშვნელობებით. გარდა ამისა, დიდი ცვალებადობის გამო მოცემულ უბნებზე მიღებული მნიშვნელობები სავარაუდოდ, ფიზიკურად საიმედო არ არის.

6.3. წყვეტების სიმტკიცე ძვრაზე

ხუდონზე წყვეტების სურათი წარმოდგენილია ნაპრალების 6 ჯგუფის, 12 რღვევისა და ფიქლებსა და ბაიოსის საფარ ქანებს შორის კონტაქტის („რღვევა“ 19) ერთობლიობით. ნაპრალების ჯგუფები და მთავარი რღვევები აღწერილია ზემოთ, თავებში 4.5.3, 4.5.5 და 4.5.6. მთავარი რღვევების და დამრეცი ნაპრალების ან დაფენების კომბინაციამ შეიძლება, გამოიწვიოს


28

ჩამონაქცევი პრიზმები კაშხლის საფუძველსა და საყრდენზე. ამდენად, წყვეტების სიმტკიცე ძვრაზე მნიშვნელოვანია კაშხლის მდგრადობის ანალიზის თვალსაზრისით.

საერთო ჯამში, ჩატარდა პირდაპირ ძვრაზე სიმტკიცის 40 გამოცდა (დანართი 7) შერჩეულ წყვეტებზე შემდეგი ჭაბურღილებიდან: 11 მარცხენა ნაპირზე და 29 მარჯვენა ნაპირზე. ყველა გამოცდა ჩატარდა B კომპლექსის ბაიოსის ვულკანურ ქანებზე (ტუფი და ტუფო-ბრექჩია), გარდა D2-1i ჭაბურღილისა, სადაც გამოცდა ჩატარდა A კომპლექსის პორფირიტებზე.

ცხრილში 6-3 მოცემულია ძვრაზე მდგრადობის პარამეტრების პიკური მნიშვნელობები ზემოხსენებული ორივე კომპლექსისთვის. მნიშვნელოვანი ცვალებადობა დაიკვირვება განსაკუთრებით შეჭიდულობის სიდიდეებზე. კერძოდ, B კომპლექსში მოწყობილი DD3V ვერტიკალური ჭაბურღილიდან მიღებული შედეგები ცხადყოფს ძვრაზე სიმტკიცის პარამეტრების მაღალ მნიშვნელობებს. მაქსიმალური შესაბამისობით ხასიათდება ხახუნის კუთხის მიღებული შედეგები.

უნდა აღინიშნოს, რომ 6-3 ცხრილში მოყვანილი სიდიდეები შეესაბამება ძვრაზე სიმტკიცის პიკურ მაჩვენებლებს, რომელთა გამოყენებაც შესაძლებელია მდგრადობის ანალიზებში. კუთრი დეფორმაციის ანალიზის საჭიროების შემთხვევაში ნარჩენი სიდიდეები აიღება გამოცდის შედეგებიდან (ხშირად პიკურ მნიშვნელობებზე 5-10%-ით ნაკლები) და გამოიყენება ასეთ ანალიზებში.

ლითოლოგია გამოცდების რაოდენობა

სიმტკიცის გამოცდა პირდაპირ ძვრაზე

cპიკური (მპა) фპიკური (°)



მინ მაქს

კომპლექსი B - ტუფო-ბრექჩია

36 0.48 0.56 0 2.11 30 6.5 16 45

კომპლექსი C - პორფირიტი

4 0.45 0.40 0 0.84 29 4.0 26 36

ცხრილი 6-3. წყვეტების სიმტკიცის გამოცდების შედეგები პირდაპირ ძვრაზე (2012/2013)

6.4 ქანის მასივის თვისებები

დაუშლელი ქანის მახასიათებლების ზემოთ მოცემული სიდიდეების პირდაპირ ქანის მასივზე გამოყენება შეუძლებელია, და ამ სიდიდეების ქანის მასივში წყვეტებზე გამოყენებამდე საჭიროა მათი შემცირება. შემცირების ზომა დამოკიდებულია ქანის მასივში არსებული წყვეტების გეომეტრიულ ზომებსა და ფიზიკურ თვისებებზე და შეიძლება, შეფასდეს ადგილზე ან ემპირიული მეთოდებით, რაც აღწერილია მომდევნო თავებში.

6.4.1. ქანის მასივის სიხისტე

ქანის მასივის თვისებები შეფასებულია რუსული კვლევებით. მოგვიანებით, მათი ხელმეორედ შეფასება მოხდა 2012/2013 წელს ჩატარებული კვლევებით. თავდაპირველად წარმოდგენილია 2009 წლის ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების ანგარიშიდან აღებული ძირითადი მოსაზრებები, რომელიც შემდეგ შევსებულია 2012/2013 წწ. შედეგებითა და მათი ანალიზებით.

ა. ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების მონაცემების შეფასება


29

ქანი კაშხლის ფუძესთან ცვალებადი სიხისტით ხასიათდება. მარცხენა საყრდენზე ერთი შედარებით სუსტი ზონა უკავშირდება ტექტონიკური ზემოქმედების ქვეშ მყოფ უბანს, რომელიც წარმოადგენს ≈70 მ სიგრძის სუბჰორიზონტალურ პლატოს დაახლოებით 600 მ ნიშნულზე. მეორე სუსტი ზონა მდებარეობს მარჯვენა საყრდენის ცენტრალურ ნაწილში, სადაც კაშხლის ზედა ბიეფის ნაწილი ეფუძნება შედარებით სუსტ ლიასურ ფიქლებს და მესამე ზონა წარმოადგენს მარჯვენა მაღალი საყრდენს, რომელზეც მოქმედებს რიგი მცირე სუბპარალელური რღვევები.

11 და 12 ძირითადი გეოლოგიური ერთეულების დრეკადობის E სიდიდეები მოცემულია „ჰიდროპროექტის“4532-3 (1981) ნახაზზე. განსხვავება გეოლოგიურ ქვე-ერთეულებს (მაგ., 11-I, 11-II და სხვ.) შორის ან დატვირთვის მიმართულებასა და დაფენების სიბრტყეების მიმართულებას (პერპენდიკულარული მარცხენა საყრდენზე და პარალალური მარჯვენა საყრდენზე) შორის არ დაფიქსირებულა.

თუმცა, გამოთვლილი იქნა E-მოდულების ცვლილება ვერტიკალური მიმართულებით. დადგინდა ხუთი განსხვავებული ზონა, რომლებიც უკავშირდება კლებადი განტვირთვის/დანაპრალების ხარისხს ზედაპირიდან სიღრმეში. ვერტიკალური პროფილი დაუკავშირდა ნაპრალოვნების მაჩვენებელს, მაგრამ შესაბამისი E-მოდულების გაზომვა მოხდა უამრავი სეისმურ-აკუსტიკური პროფილით საკვლევ შტოლნებში. გამოყენებული იქნა ტალღის გავრცელების გაზომილ სიჩქარეებსა და დეფორმაციის მოდულებს შორის არსებული შემდეგი დამოკიდებულება:

• ტალღის სიჩქარე < 1.5 კმ/წმ →Edf ≤1.0 გპა • ტალღის სიჩქარე 1.5-2.5 კმ/წმ →Edf = 1.0 - 2.5 გპა • ტალღის სიჩქარე 2.5-3.5 კმ/წმ →Edf = 2.5 - 5.0 გპა • ტალღის სიჩქარე 3.5-4.0 კმ/წმ →Edf = 5 - 10 გპა • ტალღის სიჩქარე >4.0 კმ/წმ →Edf >10 გპა


30

სურ. 6-1. „ჰიდროპროექტის“ ანგარიშიდან (1982 წ.) აღებული კაშხლის საფუძლის მახასიათებლები

ბ. ქანის მასის სიხისტის შეფასება 2012/2013 წლების კვლევებით

2012/2013 წლების კვლევებით შესაძლებელი გახდა რუსული კვლევებით მიღებული შედეგების გადამოწმება დამატებითი საველე გამოცდების მეშვეობით ქანის მასივის სიხისტის ცვლილების შეფასების მიზნით ღერძზე და სიზრქეში. აღნიშნულის მიზნით გამოყენებული იყო შემდეგი მეთოდები:

ა) სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით;

ბ) დილატომეტრით გაზომვა ადგილზე;

გ) ემპირიული მეთოდები დაუშლელი ქანის მოდულისა და GSI გამოყენებით.

გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმური დაზვერვის შედეგები მოყვანილია კომპანია „Schinelli Consulting“-ის ანგარიშებში. ადგილზე დილატომეტრით გაზომვების შედეგები მოყვანილია დანართში 10, ხოლო ქანის მასივის სიხისტე დაუშლელი ქანის მახასიათებლებისა და GSI გამოყენებით განისაზღვრა წინა თავებში მოცემულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით. ხსენებული სამი მეთოდის გამოყენებით მიღებული შედეგები და მათი შედარება მოცემულია ქვემოთ.

ა) სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით

სეისმური დაზვერვა გარდატეხილი ტალღების მეთოდით ჩატარდა:

• ზედაპირზე;

• მიწისქვეშა გალერეებსა და შტოლნებში;

• ჭაბურღილების შპურებში ჩაშვებით.


31

ზოგადად, მისადგომლობა უზრუნველყოფილი იყო ზედაპირულ სამუშაოების ყველა უბანზე და მიწისქვეშა სამუშაოების ზოგიერთ უბანზე. ზოგიერთი გალერეა და შტოლნი, რომლებზეც მიდგომა შესაძლებელი იყო 2009 წლის კვლევების დროს, დღეს უკვე მიუდგომელია დატბორვის გამო, რომელიც გამოიწვია მდინარის უკან გადაგდებამ ძირითად კალაპოტში. შპურში გამოცდები ჩატარდა ახალ ჭაბურღილებში, რომლებზეც მისადგომლობა უზრუნველყოფილი იყო და რომლებიც იმყოფებოდა მისაღებ მდგომარეობაში. შპურების უმეტესობის დაზვერვა ვერ მოხერხდა შპურების ჩამონგრევის გამო. მაგალითად, აღნიშნული მიზეზით ჭაბურღილში ჩაშვებით კვლევა პორფირიტებზე D21-i შპურში ვერ მოხერხდა.

გამოკვლევების ამოცანა იყო ქანის მასივის სიხისტის (დინამიკური ძვრის მოდულისა და დრეკადობის მოდულის) შეფასება სხვადასხვა ნიშნულზე, ზედაპირსა და მიწის ქვეშ, ღერძთან მაქსიმალურად ახლოს. სხვადასხვა გამოკვლევათა კომბინაციამ მოგვცა უკეთესი წარმოდგენა იმის შესახებ, თუ როგორ იცვლება ქანის მასივის სიხისტე კაშხლის მთავარი საფუძვლის უბანზე. მიღებული შედეგები მოყვანილია 1-ლ დანართში მოყვანილ ნახაზებზე, რომლებიც გვიჩვენებს მაჩვენებლებს კაშხლის მთავარი ღერძის ჭრილებზე და ჭაბურღილში ჩაშვებით გამოკვლევის დეტალურ შედეგებს.

ღერძის უბნის ზედაპირზე ან მის სიახლოვეს არსებულ ქანთან გაზომილი დინამიკური დრეკადობის მოდულის მნიშვნელობები შეადგენს 2-8 მპა. გალერეებისა და შტოლნების გამოკვლევების შედეგად მიღებული მნიშვნელობები მერყეობს დიაპაზონში - 23.7 გპა LA1 გალერეაში (მარცხენა მხარეს ხეობის ფსკერთან ახლოს, დაახლოებით 20 მ სიღრმეზე) 37 გპა-მდე - #1 სადაწნეო მილსადენში, რომელიც მდებარეობს მარჯვენა მხარეს, დაახლოებით 100 მ სიღრმეზე ზედაპირის უახლოესი წერტილიდან.

ჭაბურღილის შპურის კვლევით მიღებული დეტალური შედეგები იძლევა მნიშვნელობების უფრო მცირე დიაპაზონში, მაგრამ მოცემული სიდიდეები შესაფერისია. DD4V შპურში, მარჯვენა საყრდენის მაღალ ნიშნულზე მოდული იზრდება სიღრმის პირდაპირპროპორციულად და 30 მ სიღრმეზე 15 გპა-ს აღწევს. DD3V შპურში, მარჯვენა საყრდენის შუა წერტილში მოდულის ზრდა ანალოგიურია და აღწევს 15 გპა-ს დაახლოებით 37 მ სიღრმეზე. მიღებული შედეგები ცხადყოფს, რომ ხეობის ძირში მოდულის სიდიდე აღწევს 15 გპა-ს 10-15 მ სიღრმეზე.

აღნიშნული შედეგები შემოწმდა და მათ კომენტარები დაურთეს სპეციალისტებმა, რომლებიც აღნიშნულ კვლევებს აწარმოებდნენ (იხ. 2013 წლის 10 იანვრის ანგარიში LR 554/04 (დანართი 10)) და ანალიზებში გამოსაყენებელი საანგარიშო მნიშვნელობებთან დაკავშირებული კომენტარები მოცემულია ცხრილში 6-4.

რაც შეეხება მარცხენა საყრდენის სხვა უბნებს, #5 რღვევის უბანზე, შტოლნში წარმოებული გამოკვლევებით გაზომილი დინამიკური დრეკადობის მოდული დაახლოებით უდრის 2.4 გპა-ს. სამწუხაროდ, ჭაბურღილში გარდატეხილი ტალღების მეთოდით სეისმური დაზვერვის ჩატარება ვერ მოხერხდა ჩამონგრეული შპურის გამო. A კომპლექსის პორფირიტების დრეკადობის მოდულის შესახებ მონაცემები არ არის. აღნიშნული კომპლექსი მოიცავს წყალსაშვის საფუძვლებს - ჩვენ ვიცით, რომ D21-i ჭაბურღილში ძირითადად გამოვლინდა ქანის რღვევის დაბალი მაჩვენებლის (RQD) მქონე დანაპრალებული ქანის მასივი. შტოლნების შესახებ არსებული ჩანაწერებით ჩვენთვის ასევე ცნობილია, რომ ქანების მდგომარეობა ცვალებადია დაფენების კონტაქტთან ახლოს, რომელიც შეიცავს საგებ ტუფებს და სიღრმის მატებასთან ერთად აღნიშნული პირობები უმჯობესდება. როგორც ჩანს, პორფირიტები შედგება მუქი


32

ყავისფერი, გამოფიტული, ძლიერ დანაპრალებული პორფირიტების ზედა 20 მ-იანი ფენისგან, რომელიც ფარავს მომწვანო-ნაცრისფერ კომპაქტურ, მძლავრ, დანაპრალებულ და ნაწილობრივ ძლიერ დანაპრალებულ პორფირიტებს. შტოლნის ჩანაწერებიდან ასევე ჩანს, რომ #5 რღვევა ყოველთვის ამ ორი ლითოლოგიური ელემენტის კონტაქტთან ახლოს არ მდებარეობს, არამედ ზოგჯერ რამდენიმე მეტრით არის შეჭრილი ტუფებში. ეს და დილატომეტრით მიღებული შედეგები გაანალიზებულია ანგარიშის მოდევნო თავებში, კაშხლის საფუძვლების მოდელირების განხილვისას.

კიდევ ერთხელ უნდა აღინიშნოს, რომ სეისმური დაზვერვის შედეგად მიღებული დრეკადობის მოდული წარმოადგენს დინამიკურ მოდულს. როგორც წესი, დინამიკური და სტატიკური მოდულების შეფარდება არის 1.5-3 და მეტიც ქანის სახეობის მიხედვით. ჩვენს შემთხვევაში დინამიკური და სტატიკური მოდულების შეფარდება აიღება 2-ის ტოლად.

მარჯვენა საყრდენი მარცხენა საყრდენი შედარებით „დაუძაბავი“ და არა დანაპრალებული,

34 მ სიღრმეზე ნაკლებად „დაუძაბავი“, მაგრამ მეტად მწირი

მონაცემებით (მაგ., D21i). მნიშვნელობები აიღება ხეობის ფსკერზე მოწყობილი DD2V შპურიდან

სიღრმე, მ Ed, გპა სიღრმე, მ Ed, გპა 0-20 0.2-1.6 0-10 0.7-4 20-34 6.5 >10 >9 34-50 9.5

ცხრილი 6-4. 2012/2013 წწ. სეისმური დაზვერვები გარდატეხილი ტალღების მეთოდით (დამატებითი ინფორმაციისთვის იხ. აგრეთვე ნახაზები (დანართი 1 და დანართი 10))

ბ) დილატომეტრით გაზომვა ადგილზე

ადგილზე დილატომეტრით გაზომვა წარმოებდა DD2Vr ჭაბურღილის შპურში დაახლოებთ 40 მ სიღრმეზე. გაზომვის შედეგები მოცემულია და მათი შედარება შპურში შესაბამისი სეისმური დაზვერვის შედეგებთან ნაჩვენებია სურათზე 6-2. უნდა აღინიშნოს, რომ შედეგები კარგად ეთანადება ერთმანეთს, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ორ ნაზრდს დაახლოებით 34 და 37 მ სიღრმეზე, სადაც დილატომეტრით გაცილებით მაღალი მნიშვნელობებია მიღებული. აღნიშნული შეიძლება, გამოწვეული იყოს მოცემულ სიღრმეზე არსებული ქანის ადგილობრივი პირობებით.


33

სურ. 6-2. შპურის სეისმური დაზვერვისა და ადგილზე დილატომეტრით მიღებული შედეგების შედარება

გ) ემპირიული მეთოდები დაუშლელი ქანის მოდულისა და GSI გამოყენებით

ქანის მასივის სიხისტე შეიძლება, შეფასდეს ემპირიული დამოკიდებულებების გამოყენებით დაუშლელი ქანის მასივის მოდულისა და უბანზე GSI გათვალისწინებით. ასეთი შეფასება ეყრდნობა ჰუკისა და დიდერიკის მიერ შემოთავაზებულ დამოკიდებულებას (2006):

მოცემულ ტოლობაში D წყვეტის მაჩვენებელია, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში 0-ის ტოლადაა მიჩნეული. GSI სიდიდე მიიღება ქანის სიზრქის მაჩვენებლის (RMR) საფუძველზე (GSI = RMR-5), რომელიც თავის მხრივ, გამოითვლება უბნის გეოლოგიური კარტირების მონაცემებზე დაყრდნობით (RQD, სიმქისე, მანძილი ნაპრალებს შორის, გრუნტის წყლის პირობები და ნაპრალის კონფიგურაცია).

ამ ანალიზების შედეგები მოცემულია ცხრილში 6-5. შედეგები ნაჩვენებია მარცხენა და მარჯვენა ნაპირების სხვადასხვა ნიშნულებისთვის. სიმარტივის მიზნით ცხრილში არ არის მოცემული მოდულის ცვლილება სიღრმის ზრდასთან ერთად (ადგილობრივი ძაბვების გავლენა). ცვლილებები სიღრმის მიხედვით მოცემულია დანართი 1-ის ნახაზზე, რაც დამატებით ინფორმაციად უნდა ჩაითვალოს.

როგორც ვხედავთ, ცხრილში მოყვანილი მაჩვენებლები რიგ შემთხვევებში შედარებით მაღალია (მაგ., მარცხენა ნაპირის ქვედა ნაწილში და მარჯვენა ნაპირის ზედა ნაწილში). აღნიშნული


34

სიდიდეების გამოყენებისას სიფრთხილეა საჭირო GSI და UCS მაჩვენებლების შეფასებისას შესაძლო კუმულატიური ცდომილების გამო და ემპირიული მეთოდით გაკეთებული დაშვებების გათვალისწინებით.

მდებარეობა მარცხენა ნაპირი მარჯვენა ნაპირი

ზედა შუა

(რღვევა 5) ქვედა შუა ზედა

გეოლოგიური ერთეული პორფირიტი ტუფი, ტუფო-ბრექჩია ჭაბურღილები D21i DF51V; DF52i D22i DD3V; D23i DD4V; D24i

დედაქანი Ei [გპა] 12-61 0.7-37 52-103 17-151 29-103

ქანის მასივი

GSI [-] 43-58 40-63 63-67 35-65 48-65 ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓

Erm [გპა] 3-21 0.2-22 35-50 2-53 11-49 ცხრილი 6-5. ქანის მასივის მოდულის შეფასება დაუშლელი ქანისა და წყვეტების მიხედვით

გ) საერთო დასკვნა ქანის მასივის სიხისტესთან დაკავშირებით

2012/2013 წწ. კვლევების დროს გამოყენებული სხვადასხვა მეთოდით მიღებული შედეგების შეფასება და ამ შედეგების შედარება ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთებით მიღებულ შედეგებთან იძლევა ქანის მასის სიხისტის საერთო შეფასების შესაძლებლობას. საერთო შეფასება ძირითადად ემყარება ადგილზე ჩატარებულ გეოფიზიკურ გამოკვლევებსა და დილატომეტრით გაზომვებს. მას ემატება ემპირიული შეფასება, როგორც დამატებითი მონაცემების წყარო. ქვემოთ მოყვანილი ცხრილი აუცილებლად უნდა იქნას გათვალისწინებული 6-3 სურათთან ერთად (დეტალური ნახაზი იხ. დანართში 1).

მდებარეობა მარცხენა ნაპირი მარჯვენა ნაპირი ზედა რღვევა 5 შუა ქვედა შუა ზედა

გეოლოგიური ერთეული პორფირიტები ტუფი, ტუფო-ბრექჩია

შერჩეული Erm [გპა]

8 <1 6 10 6 6

ცხრილი 6-6. ქანის მასივის მოდულის საერთო შეფასება 2012/2013 წწ. ერთიანი შედეგების მიხედვით (დამატებითი ინფორმაციისთვის იხ. სურათი ქვემოთ და 1-ლ დანართში მოცემული ნახაზი)


0

სურ. 6-3. ქანის მასივის მოდულის საერთო შეფასება 2012 წლის ერთიანი მონაცემების საფუძველზე (დეტალური ნახაზი იხ. დანართში 1)


0

6.4.2 ქანის მასივის სიმტკიცის მახასიათებლები

ქანის მასივის ძვრაზე სიმტკიცის მახასიათებლები შეიძლება, შეფასდეს HB (სისალე ბრინელის მიხედვით) მიდგომით, რომელიც გამოიყენება დანაწევრებული ქანის მასივის შემთხვევაში. აღნიშნული მეთოდის გამოსაყენებლად უნდა განისაზღვროს ექსკავაციის მეთოდი, დაუშლელი ქანის თვისებები და ადგილობრივი ძაბვები. ქანის მასივის ძვრაზე სიმტკიცის მახასიათებლები სხვადასხვა საპროექტო ელემენტისთვის სხვადასხვაა და თითოეული მათგანისთვის (გვირაბი, გალერეები, წყალამღები და სხვ.) ინდივიდუალურად უნდა განისაზღვროს.

6.5 რეკომენდაციები მდგრადობის ანალიზთან დაკავშირებით

საერთო ჯამში, მდგრადობის ანალიზებისა და კაშხლის, მისი საფუძვლებისა და საყრდენების რიცხვითი მოდელირების მიზნით შემოთავაზებულია შემდეგი გეომექანიკური მახასიათებლების გამოყენება. უნდა აღინიშნოს, რომ გამოყენებული საანგარიშო მეთოდის (SIA, EUROCODES და სხვ.) მიხედვით შეიძლება, რეკომენდებულ სიდიდეებზე გამოყენებული იქნას შესაბამისი საიმედოობის კოეფიციენტები.

ერთეული σc (მპა) E (გპა) σt (მპა)

B. ტუფი/ტუფო-ბრექჩია 62 53 9

C. პორფრიტი 62 36 8

ცხრილი 6-7. დაუშლელი ქანის პარამეტრების რეკომენდებული საანგარიშო მნიშვნელობები (რღვევების გარეშე)

შეჭიდულობა ხახუნის კუთხე

0.45 მპა 30°

ცხრილი 6-8. ნაპრალების ძვრაზე სიმტკიცის რეკომენდებული საანგარიშო პარამეტრები

მდებარეობა მარცხენა ნაპირი მარჯვენა ნაპირი ზედა რღვევა 5 შუა ქვედა შუა ზედა

გეოლოგიური ერთეული

პორფირიტები ტუფი, ტუფო-ბრექჩია

შერჩეული Erm [გპა] 8 <1 6 10 6 6 ცხრილი 6-9. ქანის მასივის რეკომენდებული მახასიათებლები (ცხრილი 6-6, დამატებითი ინფორმაცია

მოცემულია 1-ლ დანართში მოცემულ ნახაზზე)


1

7. ცემენტაციის გამოცდები

7.1. ამოცანები

ცემენტაციის გამოცდების მთავარი ამოცანა იყო რღვევებისა და ქანის მასივის ცემენტაციის ხარისხის შეფასება და შემდეგ ძირითად საკითხებზე წინასწარი პასუხების გაცემა:

• რღვევებისა და ცემენტის ბარიერის ცემენტაციის სამუშაოების GIN პარამეტრების განსაზღვრის შესაძლებლობა;

• ძირითადი მშენებლობისას გამოყენებული მასალის რაოდენობის შედარებით ზუსტი შეფასება.

7.2. გაბურღული შპურები - შეჯამება

ჭაბურღილები გაიბურღა ორივე ნაპირზე და შპურებში ჩატარდა ლუჟონის ტესტები/ცემენტაციის გამოცდები ან ორივე ერთად. მონაცემები მოცემულია ქვემოთ, 7-1 ცხრილში:

შპური ნაპირი ქანი ბურღვის სიგრძე, მ

ცემენტაციის გამოცდები

ლუჟონის ტესტები

1 DF5-1V მარცხენა ნაპირი ტუფი 25 X 2 DD2V მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 130 X X 3 GT1 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 41 X 4 GT2 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 40 X 5 D22i მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 89 X 6 GT3 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 44 X 7 DF5-2 მარცხენა ნაპირი ტუფი 53 X 8 DF19-2i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 19 X 9 DF19-5i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 38 X X

10 GT7 მარჯვენა ნაპირი ტუფი 10 X 11 GT8 მარჯვენა ნაპირი ტუფი 18 X 12 D23i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 57 X 13 PI-1V მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 84 X 14 D4V მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 130 X 15 D24I მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 70 X 16 DD 3V მარჯვენა ნაპირი ტუფი 94 X

ცხრილი 7-1. გაბურღული შპურები - შეჯამება

ცემენტაციის გამოცდებისა და ლუჟონის ტესტების მიზნით ყველა გაბურღული შპურის სქემატური გამოსახულება მოცემულია დანართში 11.

7.3 ცემენტაციის შედეგები

თითოეული შპურისა და ბურღვის თითოეული საფეხურის დეტალური შედეგები მოცემულია დანართში 11. სურათზე 7-1 ნაჩვენებია იმ შპურების მდებარეობა, რომლებშიც შესრულდა ცემენტაცია.


2

სურ. 7-1. ცემენტაციის შპურის სქემატური გამოსახულება

მომდევნო თავებში შეჯამებულია ძირითადი შედეგები და მოცემულია ცემენტაციის შპურებიდან მიღებული ძირითადი მონაცემები. ცნობის სახით, ხარჯთაღრიცხვით გათვალისწინებული ცემენტის მოხმარება 2010 წლის აპრილის თვეში იყო 120 კგ ცემენტი შპურის ერთ გრძივ მეტრზე. ცემენტის ბარიერის დაგეგმილი სიღრმე შეადგენდა ჰიდრავლიკური დაწნევის 2/3-ს და გამოყენებული იყო შპურების დაშორების შემდეგი მეთოდები:

• პირველადი შპურები: 24 მ დაშორებებით;

• მეორადი შპურები: 12 მ დაშორებებით;

• მესამეული შპურები: 6 მ დაშორებებით;

• მეოთხეული შპურები: 3 მ დაშორებებით.


3

7.3.1 ცემენტის ხარჯი თითოეულ ნაპირზე

მარჯვენა ნაპირი

ქვემოთ მოყვანილ ყველა ცხრილში მითითებული სიგრძე წარმოადგენს ცემენტაციის სიგრძეს. მარჯვენა ნაპირზე არსებული შპურების ცემენტაციის შედეგები შეჯამებულია ცხრილში 7-2:

შპური საერთო მოცულობა, ლ

ცემენტი სიგრძე ცემენტაცის ხსნარის ხარჯი

კგ მ ცემენტი, კგ/მ DF19-2i 2,190 2,135 19 112 DF19-5i 2,048 1,997 11 190

GT7 2,000 1,950 10 195 GT8 3,600 3,510 18 195 D23i 5,460 5,324 57 94 სულ 15,298 14,916 114 130

ცხრილი 7-2. ცემენტაციის შედეგები. მარჯვენა ნაპირი.

ცემენტის საშუალო ხარჯი მარჯვენა ნაპირზე შეადგენს 130 კგ/მ, რაც 2010 წლის ხარჯთაღრიცხვით გათვალისწინებული ცემენტის ხარჯზე (120 კგ/მ) ოდნავ მეტია. შპურები ცემენტის მეტი ხარჯით (DF19-5i, GT7 და GT8) მდებარეობს მდინარესთან ახლოს, კაშხლის ღერძს ზემოთ. დირის მიერ შემოთავაზებული ცემენტის ხსნარის ხარჯის კლასიფიკაციის სისტემისა და [4] მითითები თანახმად, 130 კგ/მ შეესაბამება ცემენტის ხსნარის ზომიერად მაღალ ხარჯს.

მარცხენა ნაპირი



კგ მ ცემენტი, კგ/მ DF5-1V 3,095 3,018 25 121 DD2V 4,040 3,939 130 30 GT1 2,765 2,696 41 66 GT2 6,239 6,083 40 152 სულ 16,139 15,736 236 67

ცხრილი 7-3. ცემენტაციის შედეგები. მარცხენა ნაპირი.

ცემენტის საშუალო ხარჯი მარცხენა ნაპირზე შეადგენს 67 კგ/მ, რაც მარჯვენა ნაპირზე ხარჯის თითქმის ნახევარია. ყველა შპური, გარდა DF5-1V, მდებარეობს მდინარესთან ახლოს, კაშხლის საფუძვლის უბანზე. ცემენტის ხარჯის კლასიფიკაციის სისტემის თანახმად, 67 კგ/მ შეესაბამება ცემენტის ზომიერ ხარჯს [4].

7.3.2 ცემენტის ხსნარის ხარჯი ქანის სახეობების მიხედვით

ტუფი



კგ მ ცემენტი, კგ/მ DF19-2i 4,290 4,400 41 107 DF19-5i 2,048 2,101 11 200

GT7 6,142 6,299 30 210


4

GT8 7,361 7,550 39 194 D23i 8,580 8,800 78 113

DF5-1V 3,095 3,174 25 127 სულ 31,516 32,324 224 145

ცხრილი 7-4. ცემენტაციის შედეგები ტუფის ქანში

ცემენტის საშუალო ხარჯი ტუფის ქანში შეადგენს 145 კგ/მ, რაც შეესაბამება ცემენტის ზომიერად მაღალ ხარჯს [4]. შპურების უმეტესი ნაწილი განლაგებულია მარჯვენა ნაპირზე და ამდენად, ცემენტის საშუალო ხარჯი ტუფის ქანში ანალოგიურია ცემენტის საშუალო ხარჯისა მარჯვენა ნაპირზე (130 კგ/მ).

ტუფო-ბრექჩია



კგ მ ცემენტი, კგ/მ DD2V 4,110 4,215 138 30 GT1 3,120 3,200 49 66 GT2 7,112 7,294 50 146 სულ 14,342 14,710 237 62

ცხრილი 7-5. ცემენტაციის შედეგები ტუფო-ბრექჩიის ქანში

ცემენტის საშუალო ხარჯი ტუფის ქანში შეადგენს 62 კგ/მ, რაც შეესაბამება ცემენტის ზომიერ ხარჯს [4]. შპურების უმეტესი ნაწილი განლაგებულია მარცხენა ნაპირზე და ამდენად, ტუფო-ბრექჩიის ცემენტის საშუალო ხარჯი ანალოგიურია ცემენტის საშუალო ხარჯისა მარცხენა ნაპირზე (67 კგ/მ).

რღვევის ზონები



კგ მ ცემენტი, კგ/მ DF5-1V: 10-15 მ 490 478 5 96 DF5-1V: 15-20 მ 975 951 5 190 DF19-2i: 12-17 მ 1070 1,043 5 209

სულ 2,535 2,472 15 165 ცხრილი 7-5. ცემენტაციის შედეგები რღვევის ზონებში

როგორც მოსალოდნელი იყო, ცემენტის საშუალო ხარჯი რღვევის ზონებში ყველაზე მაღალია ცემენტაციის საცდელ ყველა სხვა შპურთან შედარებით. ორივე შპურში DF5-1V და DF-19-2i მაქსიმალური ან თითქმის მაქსიმალური მოცულობა (200 კგ/მ) ყველა ეტაპზე. მოსალოდნელია, რომ მშენებლობის პროცესში შესაძლებელია რღვევის ზონებში საჭირო გახდეს დამატებითი სერიები (მეოთხეული შპურები მინიმუმ 3-მეტრიანი დაშორებებით).

7.3.3 ცემენტის ხსნარის საერთო ხარჯი

ცემენტაციის სხვადასხვა საცდელ შპურებში ცემენტაციის სიგრძემ შეადგინა 460 მეტრი 47,034 კგ ცემენტის საერთო ხარჯით (45,858 ლ ცემენტის ხსნარი). შედეგად, ცემენტაციის საცდელ შპურებში ცემენტის საშუალო მოხმარება შეადგენს 102 კგ/მ-ს. ცემენტაციის მახასიათებლების მკვეთრი განსხვავება მოსალოდნელია ტუფის ქანსა (ძირითადად მარჯვენა ნაპირზე) და ტუფო-ბრექჩიას (ძირითადად მარცხენა ნაპირზე) შორის (ტუფო-ბრექჩიის ქანი საჭიროებს ნაკლებ ცემენტს).


5

დირის მიერ შემოთავაზებული ცემენტის ხსნარის ხარჯის კლასიფიკაციის სისტემისა და [4] მითითების თანახმად, 102 კგ/მ მნიშვნელობა ცემენტის ზომიერ და ზომიერად მაღალ ხარჯს შორის ზღვარზე მდებარეობს.

7.3.4. GIN პარამეტრები

ქვემოთ მოყვანილი სურათი აღებულია [1] მითითებიდან და იძლევა ცემენტაციის ზღვრულ პარამეტრებს GIN მეთოდის მიხედვით:

სურ. 7-2. ცემენტაციის რეკომენდებული ზღვრული პარამეტრები, ლომბარდის მითითება [1]

[1] მითითებაში ასევე ნათქვამია, რომ „უმეტეს შემთხვევაში ავტორები რეკომენდაციას უწევენ საშუალო ინტენსიურობის პარამეტრების გამოყენებას 1500 ბარი ლ/მ მოცემული სიდიდით, 30 ბარი ზღვრული წნევითა და 200 ლ/მ ზღვრული მოცულობით“.

ამდენად, განხილული საწყისი GIN პარამეტრები წარმოადგენდა ლომბარდის (მითითება [1]) მიერ რეკომენდებულ პარამეტრებს, რომლებიც შემდეგია:

ცემენტაციის ინტენსიურობის მაჩვენებელი: GIN = 1500 ბარი ∙ კგ/მ

(ზომიერად სქელი ცემენტის ხსნარის შემთხვევაში ლ/მ და კგ/მ რიცხვითი მნიშვნელობები ანალოგიურია 5-10% ფარგლებში).

მაქსიმალური მოცულობა, Vმაქს.: Vმაქს.=200 კგ/მ

მაქსიმალური წნევა: 0 – 5 მ: Pმაქს = 5 ბარი.

5 – 10 მ: Pმაქს = 10 ბარი.

10 – 15 მ: Pმაქს = 15 ბარი.

15 – 20 მ: Pმაქს = 20 ბარი.

20 – 25 მ: Pმაქს = 25 ბარი.

> 25 მ: Pმაქს = 30 ბარი.


6

ცემენტაციის საცდელ შპურებში გათვალისწინებულია ეს ზღვრები. მე-11 დანართში მოყვანილი დეტალური შედეგების მიხედვით, ცემენტაციის ტრაექტორია ცემენტაციის ყოველ საფეხურზე ნაჩვენებია GIN მრუდზე. ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში მოცემულია რაოდენობები, რომლებზეც ზღვრული კრიტერიუმები იქნა მიღწეული (GIN მრუდი, მაქსიმალური წნევა Pმაქს ან მაქსიმალური მოცულობა Vმაქს) ყოველ საფეხურზე და ქანის სახეობის მიხედვით. შპური ნაპირი ქანი საფეხურების

რაოდენობა Pმაქს GIN Vმაქს მრუდამდე

შეჩერებული ტრაექტორია

2 DD2V მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 20 17 3 3 GT1 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 5 3 2 4 GT2 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 10 1 7 2 1 DF5-1V მარცხენა ნაპირი ტუფი 5 2 1 2 8 DF19-2i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 6 2 3 1 9 DF19-5i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 2 1 1

10 GT7 მარჯვენა ნაპირი ტუფი 6 6 11 GT8 მარჯვენა ნაპირი ტუფი 8 8 12 D23i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 6 4 1 ტუფი 6% 21% 64% 9%

ტუფო-ბრექჩია 60% 34% 6% 0% სულ 34% 28% 34% 4%

ცხრილი 7-7. ცემენტაციის შედეგების შეჯამება - გადაკვეთა GIN 1500 მრუდთან

7-7 ცხრილიდან და მე-11 დანართის P-V ტრაექტორიის ნახაზებიდან ჩანს სხვადასხვა ქანის განსხვავებული თვისებები. [1] მითითებაში ცემენტაციის P-V ტრაექტორია იძლევა ხარისხობრივ ინფორმაციას ნაპრალების ზომების შესახებ, როგორც აღნიშნული ნაჩვენებია სურათზე 7-3.

სურ. 7-3. ცემენტაციის ტრაქეტორიის მრუდების მაგალითი, [1] მითითებიდან

ტუფო-ბრექჩიის შემთხვევაში ცემენტაციის მახასიათებლები ძირითადად, საშუალო და ძალზედ მჭიდრო ნაპრალების ტიპიურია, ხოლო ტუფების შემთხვევაში ცემენტაციის მონაცემები ღია ნაპრალებისთვის დამახასიათებელია. უნდა აღინიშნოს, რომ პლასტის


7

ჰიდრავლიკური გახლეჩვის ფაქტები არ დაფიქსირებულა, რაც ნიშნავს იმას, რომ გამოყენებული მაქსიმალური წნევები ადეკვატური იყო.

მოცემულ ეტაპზე შეიძლება, ვივარაუდოთ, რომ მიზანშეწონილია იგივე GIN პარამეტრების გამოყენება ცემენტაციის ბარიერის მოწყობის მთელ პროცესში. აღნიშნული მოგვცემს ცემენტაციის მეთოდოლოგიის მახასიათებლების უკეთ შედარების შესაძლებლობას და აღნიშნული არ საჭიროებს გეოლოგიური ქანის წყების ზუსტად დადგენას ცემენტაციის სამუშაოების დაწყებამდე ან მათი შესრულების პროცესში.

7.4 ლუჟონის ტესტების შედეგები

7.4.1 შედეგების მიმოხილვა

ქვემოთ მოყვანილ 7-8 ცხრილში მოცემულია ყველა ჩატარებული ლუჟონის ტესტის სტატისტიკური მონაცემები თითოეულ შპურზე. შპური ნაპირი ქანი ლუჟონის

ტესტების რ-ბა საშ.

მნიშვ. სტანდარტული

გადახრა მინ.

მნიშვნ. მაქს.

მნიშვნ. 2 DD2V მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 7 25 40 2 122 5 D22i მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 5 51 32 16 99 6 GT3 მარცხენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 4 19 9 12 34 7 DF5-2 მარცხენა ნაპირი ტუფი 2 46 15 31 60 9 DF19-5i მარჯვენა ნაპირი ტუფი 3 18 3 15 23

13 PI-1V მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 11 29 20 4 55 14 DD4V მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 14 14 7 6 27 15 D24I მარჯვენა ნაპირი ტუფო-ბრექჩია 7 10 3 4 15 16 DD 3V მარჯვენა ნაპირი ტუფი 12 32 11 16 56

ცხრილი 7-8. ლუჟონის ტესტები - სტატისტიკური მონაცემები თითოეულ შპურზე

შპურები ლუჟონის ყველაზე დაბალი საშუალო მნიშვნელობებით (DD4V და D24-I) მდებარეობს მარჯვენა ნაპირის ზედა ნაწილში, სამომავლო კაშხლის თხემთან ახლოს. შპური D22-I, რომელიც ხასიათდება ყველაზე მაღალი საშუალო მნიშვნელობით, მდებარეობს მდინარესთან ახლოს, კაშხლის საფუძვლიდან ოდნავ ზემოთ, ხოლო შპური DF5-2V, რომელიც ხასიათდება შედარებით მაღალი საშუალო მნიშვნელობით, კვეთს რღვევის ზონას.

ქანი ლუჟონის ტესტების რ-ბა

საშ. მნიშვ. სტანდარტული გადახრა

მინ. მნიშვნ. მაქს. მნიშვნ.

ტუფი 17 34 13 15 60 ტუფო-ბრექჩია 48 23 24 2 122 მარცხენა ნაპირი 18 33 34 2 122 მარჯვენა ნაპირი 47 22 15 4 56

სულ 65 25 22 2 122 ცხრილი 7-9. ლუჟონის ტესტები - სტატისტიკური მონაცემები ქანის სახეობისა და ნაპირის მიხედვით

ლუჟონის საშუალო მნიშვნელობა არის 25 ლ, რაც [3] მითითების თანახმად, ნიშნავს, რომ ქანი ექვემდებარება ცემენტაციას. წყალშეღწევადობა ქანის ორივე სახეობის შემთხვევაში მსგავსია მიუხედავად იმისა, რომ ტუფი ხასიათდება ლუჟონის ოდნავ მაღალი საშუალო მნიშვნელობით (34 ლ) ტუფო-ბრექჩიასთან შედარებით (23 ლ).

როგორც ცხრილიდან ჩანს, ტუფო-ბრექჩიების ნიმუშს (48 ტესტი) აქვს უფრო მაღალი სტანდარტული გადახრა ტუფის ნიმუშთან (17 ტესტი) შედარებით მიუხედავად იმისა, რომ


8

პირველი სახეობის ქანზე მეტი რაოდენობის ტესტია ჩატარებული. ამდენად, მეტად სავარაუდოა, რომ ლუჟონის მნიშვნელობა უფრო მაღალია ტუფო-ბრექჩიებში, ვიდრე ტუფებში.

დანართში 5 ნაჩვენებია ლუჟონის სიდიდეების ნორმალური და კუმულატიური გადანაწილება. აქედან ჩანს, რომ ყველა შედეგის გათვალისწინებით, ლუჟონის ტესტების 90% 50 ლ-ზე ნაკლებ შედეგს იძლევა. ამოცანას ცემენტაციის სამუშაოების დასრულების შემდეგ წარმოადგენს ის, რომ 90% კუმულატიური მნიშვნელობა დაეცეს 5 ლ ქვემოთ, რაც შეამცირებს წყალშეღწევადობას 10-ის ფაქტორით.

[5] მითითების თანახმად, ნაპრალების გადახსნა ლუჟონის სიდიდეების მიხედვით შემდეგია:

ქანის სახეობა ლუჟონის

წყალშეღწევადობა

ნაპრალოვანი ქანი e > 10 მმ <100 ლ

ზომიერად დანაპრალებული ქანი 1.0 <e < 10 მმ 10-100 ლ

მცირედ დანაპრალებული ქანი 0.5 მმ <e < 1.0 მმ 1-10 ლ

ცხრილი 7-10. დამოკიდებულება ქანის სახეობასა და ლუჟონის წყალშეღწევადობას შორის, [5] მითითებიდან

ლუჟონის შედეგების დიდი ნაწილი 10-100 ლ ფარგლებშია, რაც ნიშნავს იმას, რომ ნაპრალების მოსალოდნელი გადახსნა 1-10 მმ ფარგლებშია. მიუხედავად ამისა, ზოგიერთი სიცარიელის ან ძლიერ დანაწევრებული ქანის იგნორირება დაუშვებელია და ისინი სავარაუდოდ, დაფიქსირდა ცემენტაციის ზოგიერთ საცდელ შპურში (მაგალითად, DD2V შპურში ლუჟონის სიდიდით 122 ლ).

ცემენტაციის ბარიერის შემთხვევაში და [3] მითითების თანახმად, ლუჟონის წყალშეღწევადობის სამიზნე მნიშვნელობა ცალრიგა ბარიერის შემთხვევაში მოქცეულია 3-5 ლუჟონის ფარგლებში ბეტონის გრავიტაციული ან თაღოვანი კაშხლისთვის, ადეკვატური დრენირების პირობებში. კვლავ [3] მითითების თანახმად, „პრაქტიკაში გაჟონვის შემცირება მაქსიმუმ 4-5 ლუჟონამდე შედარებით ადვილია“. ამდენად, ლუჟონის სიდიდისა და შესრულებული ცემენტაციის ტესტის საფუძველზე შემოთავაზებული პროექტი ცემენტაციის ცალრიგა ბარიერით, მოწყობილი შპურების დაშორების მეთოდით და შემკვრელი ცემენტის ნარევით, ადეკვატურია.

7.4.2. ბარომეტრული საფეხურების ანალიზი

ბარომეტრული საფეხურების ანალიზი ჩატარდა წყლის ხარჯის მახასიათებლების შესაფასებლად ქანის მასივში ლუჟონის ტესტების წარმოებისას.

არც ერთი ჩატარებული ტესტის შედეგად ტურბულენტური ნაკადი არ დაფიქსირებულა. [6] მითითების თანახმად, ტურბულენტური ნაკადი დამახასიათებელია ქანის მასივისათვის, რომელიც ხასიათდება ნაწილობრივ გადახსნილი-ზომიერად ფართო ბზარებით. რიგი ტესტებით შემოწმებულ იქნა წყლის ხარჯი შრეებრივ და ფუჭ შემავსებლებში, განსაკუთრებით - ტუფის ქანში. აღნიშნული თვისება დამახასიათებელია დაბალი ტენგამტარობის მქონე ქანის მასივისათვის, როდესაც ფილტრაციის სიჩქარე შედარებით დაბალია [6].


9

და ბოლოს, ზოგიერთი ტესტის შედეგად გამოვლინდა თვისება, რომელიც დახამახიათებელია გაფართოებისთვის, რომელიც დაიკვირვება იმ შემთხვევაში, როდესაც მოქმედი წნევა აღემატება ქანის მასივის ძირითად მინიმალურ ძაბვას, რაც იწვევს ქანის მასივში ნაპრალების დროებით დილატანსიას [6]. მიუხედავად ამისა, ტექსტებში გამოყენებული დაბალი წნევის გათვალისწინებით (<10 ბარი = 1 მპა), არ ითვლება, რომ ძირითადი მინიმალური ძაბვა 1 მპა-ზე ნაკლებია. უდავოა, რომ დაკვირვებული გაფართოების უპირველესი მიზეზი ადგილობრივად აშლილი უბანია, რომელიც დაფიქსირდა შპურში და რომელიც გადაირეცხა პირველი სამი მზარდი ბარომეტრული საფეხურის შედეგად.

7.4.3. წინასწარი კორელაციები

დამოკიდებულება ლუჟონის სიდიდეებსა და ცემენტის ხსნარის ხარჯს შორის

DD2V შპურში ლუჟონის ტესტები ჩატარდა იგივე სიღრმეზე, რა სიღრმეზეც მოგვიანებით მოხდა ცემენტაცია. ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში ნაჩვენებია ცემენტის ხარჯი სხვადასხვა საფეხურებზე და ასევე, უახლოეს ინტერვალში ჩატარებული ლუჟონის ტესტის შედეგები.

ცემენტაცია ლუჟონის ტესტი ქანი საფეხურები,

მ ცემენტის

ხარჯი, კგ/მ სიღრმული ინტერვალი

ლუჟონის სიდიდე, ლ

RQD, %

10-15 176.4 11.8-15.0 2.3 32 15-20 13.3 14.8-20.0 23.8 44

100-105 8.2 100.8-102.3 122.3 61 105-110 7.2 108.0-109.5 5.8 76 110-115 8.2 109.8-111.3 9.7 60 115-120 8.2 117.0-119.5 6.2 39 120-140 20.5 118.8-121.3 6.2 25

ცხრილი 7-11. ცემენტაციის ხარჯი და შესაბამისი ლუჟონის მონაცემები DD2V შპურში

7-11 ცხრილიდან ჩანს, რომ ლუჟონის სიდიდესა და ცემენტაციის შესაბამის ხარჯს შორის კორელაცია არ არსებობს, რაზეც მეტყველებს 100-105 მ საფეხურზე წითლად გამუქებული ცემენტაციის ძალიან დაბალი ხარჯი (8 კგ/მ) და ლუჟონის ძალიან მაღალი მნიშვნელობა (122 ლ). ამის საპირისპიროდ, 10-15 მ-ზე ცემენტის ხარჯი მოცემულია ზომიერად მაღალი და მაღალი მნიშვნელობებით (176 კგ/მ), მაგრამ ლუჟონის რიცხვი მხოლოდ 2 ლუჟონია, რაც როგორც წესი, მიუთითებს ისეთი ქანის არსებობას, რომელიც ცემენტაციას არ ექვემდებარება [4]. მოცემული შედეგი ალოგიკური არ არის და ადასტურებს იმ ფაქტს, რაც ხაზგასმულია სპეციალიზებულ ლიტერატურაში, მაგალითად, [2] მითითებაში: „აღნიშნული ტესტების არასწორი ინტერპრეტაცია მდგომარეობს ლუჟონის სიდიდეებსა და ცემენტაციის ეტაპზე ხარჯის მოცულობას შორის სტატისტიკური კავშირის დადგენის მცდელობაში“. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჰიდრავლიკური გამოცდების შედეგებსა და ცემენტაციის ხარჯს შორის უშუალო და პირდაპირი კავშირი არ არსებობს.

ლუჟონის სიდიდეებისა და სიღრმის ურთიერთდამოკიდებულება

ქვემოთ, 7-4 სურათზე მოცემული გრაფიკი გვიჩვენებს ლუჟონის მონაცემებისა და ტესტებში გამოყენებული სიღრმის ნიშნულების დამოკიდებულებას.


10

სურ. 7-4. ლუჟონის სიდიდეებისა და ტესტის ჩატარების სიღრმის დამოკიდებულება

7-4 სურათიდან არ ჩანს წყალშეღწევადობის შემცირება სიღრმის მატებასთან ერთად, ან შეიძლება, ადგილი ჰქონდეს უმნიშვნელო შემცირებას 100 მ-ზე მეტ სიღრმეზე (ნაჩვენებია კითხვის ნიშნიანი პუნქტირით). თუმცა, შედარებით მცირე მნიშვნელობების თვალსაზრისით, ამ წინასწარი კორელაციის გამოყენებისას სიფრთხილეა საჭირო. უდიდესი მნიშვნელობისაა თავდაპირველად წინასწარ დამუშავებული დაზვერვის შურფების მოწყობა, ხოლო ლუჟონის ტესტების ჩატარება პირველადი შპურების მოდელებში საპროექტო სიღრმესთან შედარებით მეტ სიღრმეზე იმის შესამოწმებლად, რომ წყალშეღწევადობა ცემენტაციის ბარიერიდან საკმაოდ ქვემოთ მდებარეობს (ცემენტაციის ბარიერი ამჟამად შეადგენს კაშხლის სიმაღლის 2/3-ს (=130 მ)) ცემენტაციის ბარიერის ზუსტი სიღრმის დასადგენად.


11

ლუჟონის მონაცემებისა და RQD სიდიდის დამოკიდებულება

სურ. 7-5. ლუჟონის სიდიდეებისა და ქანის რღვევის მაჩვენებლის (RQD) დამოკიდებულება

7.5 ცემენტაციის ბარიერის რაოდენობრივი შეფასება

ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების III ფაზისა და 2012/2013 წლებში ჩატარებული ცემენტაციის გამოცდის შედეგების თანახმად, შპურების რაოდენობა და ბურღვის საერთო სიგრძე დადგინდა შემდეგ მოსაზრებებზე დაყრდნობით:

• ცემენტაციის ბარიერის სიღრმე უდრის კაშხლის სიმაღლსი 2/3-ს (რაც დასტურდება დაზვერვის შურფებით) პირველადი, მეორეული და მესამეული შპურებისათვის.

• ყველა პირველადი (თითოეული 12 მ), მეორეული (თითოეული 12 მ) და მესამეული (თითოეული 6 მ) შპური შესრულდება ცემენტაციის ბარიერის სრულ სიღრმეზე, ამგვარად, შპურებს შორის საბოლოოდ დადგენილი მანძილები იქნება 3 მ.

• ითვლება, რომ მოწყობილია მეოთხეული შპურების (თითოეული 3 მ, რაც შპურებს შორის საერთო მანძილს 1.5 მ-მდე ამცირებს) მხოლოდ მეოთხედი, რომელთა სიღრმეც ბარიერის სიღრმის 75% იქნება. მეოთხეული შპურები შეიძლება, საჭირო გახდეს ტუფის ქანებში და რღვევის ზონებში.

• ცემენტაციის საფეხურის სიგრძე: 5 მ.

• კაშხლის განახლებულ პროექტზე მითითებული თხემის სიგრძე 718 მეტრია ნაცვლად წინა პროექტით გათვალისწინებული 623 მეტრისა.


12

აღნიშნულ მოსაზრებებზე დაყრდნობით და ცემენტაციის გამოცდის შედეგების თანახმად, განახლებულ ხარჯთაღრიცხვაში შეიძლება, გათვალისწინებული იქნას ცემენტაციის ბარიერის შემდეგი სიდიდეები:

• შპურების რაოდენობა: 340 შპური

• ბურღვის საერთო სიგრძე: 27,000 მ

• ცემენტაციის საფეხურების რაოდენობა: 5,400 საფეხური

• ცემენტის ხსნარის გათვალისწინებული ხარჯი: 120 კგ/მ

• ცემენტის რაოდენობა: 3,900 ტ.

7.6. დასკვნები და რეკომენდაციები

ცემენტაციის შედეგებისა და 2012/2013 წლებში ჩატარებული ლუჟონის ტესტების თანახმად, ტუფებისა და ტუფო-ბრექჩიების ცემენტაციის მახასიათებლები სავარაუდოდ, განსხვავებული იქნება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ქანის ორივე სახეობის წყალშეღწევადობა თითქმის ანალოგიურია. ცემენტაცია ტუფებში ან რღვევის ზონებში შეიძლება, საჭიროებდეს გაბურღვისა და ცემენტაციის დამატებით სამუშაოებს (მეოთხეული შპურები) ტუფო-ბრექჩიების ცემენტაციასთან შედარებით. და ბოლოს, ცემენტაციის საცდელ შპურებში გამოყენებული GIN პარამეტრები (GIN 1500, Pმაქს = 30 ბარი, Vმაქს = 200 კგ/მ) ადეკვატურია ორივე სახეობის ქანისთვის. შედარებით დიდ სიღრმეებზე წარმოებული ლუჟონის ტესტები ლუჟონის მცირე მნიშვნელობების დასადასტურებლად არ გამოდგება და ამდენად, მოცემულ ეტაპზე არ არსებობს იმის დამადასტურებელი ფაქტი, რომ ცემენტაციის ბარიერის სიღრმე შეიძლება, იყოს იმდენად მცირე, როგორც 130 მ. მოეწყობა დაზვერვის შურფები ბარიერის ზუსტი სიღრმის დასადასტურებლად, რომელიც მოცემულ მომენტში შეადგენს კაშხლის სიმაღლის 2/3-ს, რაც წარმოადგენს სტანდარტულ და მისაღებ მნიშვნელობას.

7.7. ბიბლიოგრაფია

[1] გ. ლომბარდი და დ. დირი „ცემენტაციის პროექტი და კონტროლი GIN პრინციპის გამოყენებით“, Water Power and Dam Construction, 1993. [2] გ. ლომბარდი „სამთო მასივების ცემენტაცია“, მე-3 საერთაშორისო კონფერენცია ცემენტაციისა და ცემენტით დამუშავების შესახებ, Minusio, 2002 [3] პ. ჯეიმს ვორმერი, „ცემენტაციის პრაქტიკული სახელმძღვანელო“, 2004. [4] კენეტ დ. ვივერი, პროფ. დონალდ ა. ბრუსი, „კაშხლის საფუძვლის ცემენტაცია“, 2007. [5] Association Français des Travaux et de l’Espace Souterrain (AFTES), recommandation GT8R2F1« la conception et la réalisation des travaux d’injection des sols et des roches », 2006. [6] Camilo Quiñones-Rozo, P.E., „ლუჟონის ტესტის ინტერპრეტაცია, გადამუშავებული“, აშშ კაშხლების ასოციაციის ნაშრომები, 2010.


13

შპს „შტუკე“

პროექტის მენეჯერი: ჯულიანო რიბეირო

პროექტის გეოლოგი და ინჟინრები: პიტერ ჯუვიტი, ოლივერ მიულერი და აზად კოლიჯი

საპროექტო ჯგუფის წარმომადგენელი: ალექსანდრე ვონლიჩი

ცხრილი 5.1.5–1. საველე სარეკოგნოსცირებო სამუშაოების შედეგად დაფიქსირებული წერტილების GPS კოორდინატები

№ დაკვირვების წერტილების ადგილმდებარეობა

აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ

) GPS კოორდინატები

ფოტო გრძედი

(E) განედი

(N)

1 2 3 4 5 6

1

მდ. ენგურის ხეობის მარცხენა ფერდობი ზუგდიდი-მესტიის საავტომობილო გზის 70 და 71 კმ-ს შორის

571 0269858 4758490

2 №1 წერტილიდან 325 მ-ის დაშორებით მდინარის დინების მიმართულებით

573 0269538 4758474

3

№2 დაკვირვების წერტილიდან 400 მ მანძილზე სამხრეთ-დასავლეთით

577 0269199 4758291

№3 წერტილიდან 700 მ-ის დაშორებით მდინარის დინების მიმართულებით

555 0268600 4757992

5

დელუვიური მაღალი ციცაბო ფერდობი მარცხენა ნაპირზე №4 წერტლიდან დაშორებულია 450 მ-ით

551 0268200 4757918


აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ




(N)

1 2 3 4 5 6

6 მდ. ენგურის კალაპოტის წყალსაგდები გვირაბის ზედა პორტალი

549 0267705 4757864

7

წყალსაგდები გვირაბის ზედა პორტალიდან დაახლოებით 200 მ-ის დაშორებით მდ. ენგურის დამშრალ კალაპოტში შემომავალი ხევი

518 0267536 4757845

8 წყალსაგდები გვირაბის ქვედა პორტალი

557 0267341 4757661

81 მდ. ენგურის გამოსავალი ქვედა პორტალის ნაპირი

520 0267292 4757683


აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ




(N)

1 2 3 4 5 6

9 მდ. ენგურის მარცხენა ნაპირზე ბენზინგასამართი სადგური

530 0267137 4757623

10

მდ. ენგურის მარჯვენა ნაპირი, წყალსაგდები გვირაბის ზედა პორტალიდან დაახლოებით 300 მ-ით ზევით

კოორდინატები არ განსაზღვრულა

11

მდ. ენგურის მარჯვენა ფერდობზე მეწყრული პროცესების ბოლო კიდე დინების აღმა

612 0268176 4758221

12 მდ. ენგურის ხეობის მარჯვენა მაღალი ფერდობი

634 0268720 4758257

13

გაღმა-გამოღმა ხაიშის დამაკავშირებელი საცალფეხო ხიდი მდ. ენგურზე

560 0269780 4758562


აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ




(N)

1 2 3 4 5 6

14 მდ. ენგურის მარჯვენა ნაპირი სოფ. ჯორკვალის დასაწყისში

758 0277210 4763927

15

№14 დაკვირვების წერტილიდან 250 მ მანძილზე სამხრეთით, დინების მიმართულებით, მარჯვენა ნაპირზე

752 0277249 4763674

16 ნაშალი ფერდობი (სოფ. ჯორკვალის ფირნიშთან)

754 0277015 4763415

17 სოფ. ლახანის ფირნიშიდან 100 მ-ის დაშორებით

729 0276470 4762994


აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ




(N)

1 2 3 4 5 6

18 ხრეშის და ქვიშის დამამზადებელი საწარმო

729 0276331 4762983

19

ხრეშის და ქვიშის დამამზადებელი საწარმოდან 1.7 კმ-ის დაშორებით, დასავლეთით, სოფ. ლახანის დაბოლოებასთან

718 0274719 4762695

20 №19 წერტილიდან 2.7 კმ დაშორებით სამხრეთ-დასავლეთით

677 0272332 4761401

21 ჭუბერის დასახლების ცენტრი

775 0271048 4766704


აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ




(N)

1 2 3 4 5 6

22 სოფ. ლეკალმახის ჩრდილოეთ პერიფერია

768 0271105 4766245

23

მდ. ნენსკრას მარჯვენა ნაპირი, 40 მ სიგრძის ნაპირსამაგრი ბეტონის ბლოკები

769 0270899 4766164

24 მეტალის ხიდი, მდ. ლახანის წყლის და მდ. ნენსკრას შესართავი

744 0270504 4763692

25

სოფ. ლახანის კიდეზე, ლახანისა და ნენსკრას შესართავიდან 500 მ დაშორებით მდ. ლახანის

738 0270185 4764019


აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ




(N)

1 2 3 4 5 6 აღმა

26 მდ. ნენსკრას ხეობის მარჯვენა ფერდობი

696 0270432 4762792

27 600 მ დაშორებით №26 დაკვირვების წერტილიდან სამხრეთით

679 0270473 4762215

28 მდ. ნენსკრაზე გადებული ხიდი

634 0270845 4761381

29 მდ. მდ. დარჩი-ორმელეთის და ნენსკრას შესართავი

628 0270936 4761105


აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ




(N)

1 2 3 4 5 6

30 მდ. მდ. ენგურის და ნენსკრას შესართავი

600 0271291 4760142

31 ხუდონჰესის კაშხლის ბურჯი 582 0267562 4757733

32 ბეტონის ხიდი სოფ. ვედში, მდ. ხაიშურაზე

810 0270935 4755453

33 სოფ. ვედიდან ბარიტის საბადოსკენ მიმავალ გზა

1098 0271886 4756927


აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ




(N)

1 2 3 4 5 6

34 მდ. ხაიშურას მარცხენა ფერდობი

789 0270919 4755737

35 მდ. ხაიშურას მარცხენა ფერდობი 776 0270932 4756018

36 მდ. ხაიშურას მარცხენა ფერდობი

727 0270920 4756367

37 კანიონის დასასრული სოფ. ვედის მხრიდან

745 0270922 4757066


აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ




(N)

1 2 3 4 5 6

38

№37 დაკვირვების წერტილიდან 80 მ დაშორებით დინების მიმართულებით

689 0270924 4757138

39 მდ. ხაიშურაზე გადებული ხის ხიდი სოფ. წვირმინდის გზაზე

634 0271163 4757434

40 №39 წერტილიდან 500 მ დაშორებით დინების მიმართულებით

631 0270893 4757750

41 საავტომობილო გზის ხიდი მდ. ხაიშურაზე სოფ. ხაიშის ტერიტორიაზე

569 0270381 4758451


აბსო

ლუ

ტუ

რი

ნიშნ

ულ

ი, (მ




(N)

1 2 3 4 5 6

სურ. 5.1.5–44. საველე რეკოგნოსცირების პროცესში დაფიქსირებული წერტილების განლაგება

ხუდონისჰიდროელექტროსადგურისპ�...

Documents

Transcript of ხუდონისჰიდროელექტროსადგურისპ�...