EDITORIALI NË SHTYPIN SHQIPTAR TË …...N monitorim jans marr 8 gazeta t psrgjithshme, me ndikim n...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI HISTORI-FILOLOGJI

DEPARTAMENTI I GAZETARISË DHE KOMUNIKIMIT

EDITORIALI NË SHTYPIN SHQIPTAR TË TRANZICIONIT

VALMORA GOGO

DREJTUES SHKENCOR PROF.ASOC.DR. MARK MARKU

Tiranë, Korrik 2017


- 2 -


DISERTACION PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

‘’DOKTOR’’

KANDIDAT DREJTUES SHKENCOR

Valmora Gogo Prof.Asoc.Dr. Mark Marku

__________________________ ______________________________

Tiranë, Korrik 2017


- 3 -


DISERTACION PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE ‘’DOKTOR’’

Mbrohet më datë ___/___/2017 para jurisë

KOMISIONI I VLERËSIMIT

1.__________________________Kryetar _________________________________

2.__________________________Anëtar Oponent____________________________

3.__________________________Anëtar Oponent____________________________

4.__________________________Anëtar____________________________________

5.__________________________Anëtar____________________________________


- 4 -

Ia kushtoj vëllait tim, njeriut më të guximshëm që njoh.


- 5 -

Mirënjohje,

Falenderimi i parë është për profesor Mark Markun, drejtuesin shkencor të këtij

studimi. Këshillimi me të ishte vendimtar për mua në konkurimin në Shkollën

Doktorale të Gazetarisë dhe të Komunikimit, në përzgjedhjen e temës së disertacionit

dhe bisedat rreth produktit që dëshironim të finalizonim padyshim që ishin shtylla e

këtij projekti që u finalizua. E falenderoj për kritikat pa doreza por mbi të gjitha për

dashamirësinë e një mentori ndaj meje për të përfunduar me sukses këtë studim, në

një fushë pak të studiuar në Shqipëri.

Profesor Markun e falenderoj për punën e palodhur, komunikimin e hapur, nxitjen

dhe orientimin shkencor për të arritur cilësi në hulumtim. Terreni im i sigurtë, për

shkak të përvojës ishte shtypi dhe e doja një studim për të. Me profesorin ideuam

projekt-idenë e parë, e cila fatmirësisht arriti të ishte fituese.

Më tej me sugjerimet e profesor Artan Fugës, kristalizuam me saktësi se ku do

fokusoheshim: Editoriali në shtypin shqiptar dhe një studim i detajuar për të, gjatë

gjithë tranzicionit në Shqipëri. Prandaj, falenderimi i dytë i shkon profesor Fugës, për

këshillat e vyera në fokusim, analizë dhe përpunim të të dhënave.

Një falenderim i veçantë u shkon gjithë kontribuesve të këtij studimi me mendimet e

tyre të vyera: gazetarëve, redaktorëve, zëvendëskryeredaktorëve, kryeredaktorëve,

drejtorëve dhe pronarëve të shtypit shqiptar, që u bënë pjesë me intervistat e tyre.

Z.Fatos Lubonja, Z.Mero Baze, Z.Alfred Lela, Z.Robert Rakipllari, Znj.Anila Basha,

Z.Afrim Krasniqi, Z.Arben Rrozhani, Z.Aleksandër Çipa, Z.Roland Qafoku, Z.Adrian

Thano, Znj.Aleksandra Bogdani, Z.Kamber Velaj, Z.Aristir Lumezi dhe gjithë të

tjerëve. Mirënjohje për editorialshkruesit, të cilët i dhanë ‘’gjakun’’ këtij studimi, pasi

pa mendimin e tyre të çmuar nuk kishte si të dilnin konkluzione të rëndësishme për

studiuesit e fushës, studentët, profesorët, punonjësit e medieve dhe publikun e gjerë.

Së katërti një falenderim të merituar mikeshës sime, doktor Blerina Gjerazit dhe

gjithë kolegëve të Shkollës Doktorale, me të cilët kemi kaluar sfida shkencore, jemi

rritur intelektualisht dhe kemi kaluar momente të paharrueshme gëzimi.

Së fundi, një falenderim i madh shkon për familjen time, bashkëshortin dhe vajzën,

koha e të cilëve u sakrifikua me qëllimin e madh të sjelljes në jetë të këtij studimi që

shpresoj t’u shërbejë gazetarëve, drejtuesve të shtypit dhe studiuesve shqiptarë.


- 6 -

Abstrakt

“Editoriali në shtypin shqiptar të tranzicionit’’ trajton karakteristikat e editorialit, këtij lloji artikulli

gazetaresk në shtyp përgjatë 25 viteve. Studimi analizon prirjet, përmbajtjen, problematikat dhe lidhjen

që ekziston midis editorialit, politikës dhe biznesit.

Qëllimi i këtij studimi është të ofrojë një analizë të thelluar të zhvillimit të editorialit si shkrim

gazetaresk, mënyrat e konceptimit dhe prodhimit të tij duke mbajtur në konsideratë raportet politikë-

media-biznes. Nëpërmjet hulumtimit dhe ekzaminimit të nivelit të pavarësisë së editorialit, si dhe

politikave redaksionale, synohet të kryhet një analizë krahasuese e editorialit në raport me gjinitë dhe

llojet e tjerë të artikujve, si opinioni, komenti etj.

Metodologjia e këtij punimi bazohet te të dhënat sasiore që vijnë nga monitorimi i gazetave

shqiptare, analiza krahasuese, si dhe intervista cilësore me drejtues, editorialistë e pronarë, si dhe

gazetarë. Në monitorim janë marrë 8 gazeta të përgjithshme, me ndikim në shtypin shqiptar, në

periudha të ndryshme. Të dhënat e studimit janë gjeneruar nga analizimi i 3052 editorialeve,

opinioneve dhe komenteve, 41 anketave me gazetarë dhe drejtues gazetash, si dhe 13 intervista cilësore

me editorialshkrues në shtypin shqiptar. Gjithashtu, të dhënat e këtij studimi shtrohen dhe interpretohen

mbi një bazë teorike, shqiptare dhe botërore. Në studim janë përdorur edhe të dhëna të monitorimeve të

mëparshme të shtypit, studime të raporteve media-pronar-politikë dhe pavarësisë së medieve.

Periudha e përmbysjeve të mëdha, periudha e përmbysjeve politike, rikthimi i së djathtës në

pushtet dhe rikthimi i së majtës në pushtet, janë 4 periudhat e studimit. Përzgjedhja e periudhave për

monitorim përkon me zhvillimet kyçe politike, prandaj është vendosur që gazetat të monitorohen

imtësisht në raport me këto zhvillime, para dhe pas tyre, me përzgjedhje disa mujore, 1 ose 2-vjeçare.

Një vend të rëndësishëm zë edhe analiza krahasuese mes gazetave dhe periudhave me reference

standardet e shtypit ndërkombëtar. Është bërë një hulumtim edhe i feedback-ut të lexuesve virtualë,

kryesisht në periudhën e fundit, të viteve 2013-2014.

Duke marrë në konsideratë të dhënat e mbledhura, si dhe duke kryer një analizë përmbajtësore

të zhvillimeve kryesore të katër periudhave të fokusuara, ky studim sugjeron se zhvillimet politike

kanë pasur ndikim në shkrimin e editorialit, duke i dhënë një tipologji politike, tipologji e cila është

ruajtur ndër vite në shtypin shqiptar. Për më tepër, editoriali është “arma” në dorën e botuesit dhe

redaksisë që përdoret sa herë “lufta” për ndikim intensifikohet.

Fjalë kyçe: Editorial, politikë editoriale, politikë redaksionale, komunikim politik, editoriali dhe

propaganda, editoriali dhe liria e shtypit, editorial gazete, opinion, editoriali dhe media e re,

konvergjenca.


- 7 -

Abstract

“The editorial in the Albanian media transition” discusses the editorial features of this type of

journalistic article in the press throughout 25 years. This study takes into analysis the approaches,

content, issues and correlation between editorial, politics and business.

Main purpose of this study is to provide an in-depth analysis of editorial development as

journalistic writing, ways of its conception and production taking into account the political-media-

business relations. Through researching and examining the level of editorial independence and editorial

policy, it has been aimed to develop a comparative analysis of editorial in relation to other types of

articles such as opinion, comment, etc.

The methodology of this study is based on quantitative data obtained from monitoring the

Albanian newspapers, comparative analysis, as well as qualitative interviews with directors,

editorialists, owners and journalists. 8 general newspaper, influential in the Albanian press, have been

monitored in different periods. The data of this study have been generated through the analysis of 3052

editorials in the printed press, opinions and comments, along with 41 surveys with journalists and

newspaper executives, 13 qualitative interviews with the most prominent editorial writers in the

albanian press. In addition, the data of this study have been screened and interpreted taking into

consideration the theoretical approach, native and worldwide. In this study have been used also data of

previous press monitoring, studies on media-owner-politics relationships and the independence of the

media.

Period of great upheavals, periods of political upheaval, return of democrats into power and

the return of socialists into power comprise the four study periods. Selection of monitoring periods

corresponds with key political developments, therefore it was decided that the newspapers to be

monitored closely in relation to these developments, before and after them, with some monthly

selection, one or two years. An important place is given to comparative analysis between newspapers

and periods monitored with reference to the international press standards. A specific research has been

focused on the feedback of the virtual readers, mainly in the last period of 2013-2014.

Taking into account the data collected, as well as carrying out a substantial and cross-analysis

of major developments in four focused periods, this study suggests that political developments have

had an impact on the writing of editorials giving a political typology, a typology which it has been

preserved over the years in the albanian press. Moreover, the editorial is considered as a “mean” in the

hands of publishers and it is used whenever “the struggle” for influence is intensified.

Keywords: Editorial, political communication, editorial and propaganda, editorial and freedom of

press, newspaper’s editorial, opinión, leading article, columns, editorial and new media, convergence.


- 8 -

PASQYRA E LËNDËS

A.HYRJE 11

A.1.Rëndësia e punimit 16

A.2.Paradigmat dhe hipotezat e punimit 17

A.3.Metodologjia 20

A.4.Përshkrim i kapitujve 23

A.5.Kufizimi i punimit 25

-PJESA E PARË-QASJA TEORIKE DHE PROBLEMATIKAT-

I.TRANZICIONI, PROPAGANDA DHE OPINIONI PUBLIK 27

1.1.Tranzicioni dhe demokratizimi 27

1.2.Propaganda dhe propagandimi i publikut: Ellul dhe Bernays 29

1.3.Opinioni Publik dhe Transformimi i sferës publike: Habermas dhe Sartor 33

2. MODELET E MENAXHIMIT TË REDAKSIVE 36

KONVERGJENCA DHE LIRIA E SHTYPIT

2.1.Modelet e Menaxhimit dhe Konvergjenca 36

2.2.Liria e shtypit, pavarësia, censura dhe vetëcensura: McQuail dhe Lesson 41

3.EDITORIALI, KOMENTI, OPINIONI DHE ANALIZA 42

3.1.Mesazhi dhe teknikat e ndërtimit të editorialit 43

4.MEDIAT E REJA DHE AUDIENCA: MCQUAIL DHE DOMINICK 47

II. EDITORIALI NË SHTYPIN SHQIPTAR TË TRANZICIONIT 51

2.1.Statusi i editorialit në gazetë 51

2.2.Ndarja e faktit nga opinioni 57

2.3.Redaksia dhe krijimi i editorialit 58

2.4.Gazetat në shtypin shqiptar të tranzicionit 69

2.5.Grupet mediatike dhe pronarët e gazetave në tranzicion 74

2.6.Pavarësia e shtypit nga politika 78

2.7.Komunikimi politik nëpërmjet editorialit 81

III. EDITORIALI NË SHTYPIN BOTËROR 85

3.1.Statusi i editorialit në shtypin botëror 85

3.2.Zhvillimi i editorialit. Gazetat ndërkombëtare 93

3.3.Karikatura (Rasti Charlie Hebdo) 98

3.4.Edvertoriali 102

3.5.Një pikëtakim: Wikileaks-i dhe ndikimi i tij 104

në komunikimin politik në Shqipëri


- 9 -

-PJESA E DYTË-ANALIZA E EDITORIALEVE-

IV.PERIUDHA E PËRMBYSJEVE TË MËDHA 113

4.1.Karakteristikat e gazetës ‘’Zëri i Popullit’’ 116

4.2.Karakteristikat e gazetës ‘’Rilindja Demokratike’’ 123

4.3.Karakteristikat e gazetës ‘’Koha Jonë’’ 129

4.4.Krahasimi i gazetave 132

V.PERIUDHA E PËRMBYSJEVE POLITIKE 135

5.1.Komunikimi politik nëpërmjet editorialit 136

në gazetën ‘’Koha Jonë’’

5.2.Karakteristikat e gazetës “Koha Jonë’’ 142

VI.PERIUDHA E RIKTHIMIT TË SË DJATHTËS NË PUSHTET 152

6.1.Karakteristikat e gazetës “Shekulli” 153

6.2.Karakteristikate gazetës “Panorama’’ 160


6.4.Politika editorialiste në gazetën “Shekulli” dhe “Panorama” 168

gjatë fushatës elektorale 2011 për Bashkinë e Tiranës

VII. PERIUDHA E RIKTHIMIT TË SË MAJTËS NË PUSHTET 181

7.1.Karakteristikat e gazetës “Mapo’’ 182

7.2.Karakteristikat e gazetës “Dita” 186

7.3.Karakteristikat e gazetës “Tema’’ 190


7.5.Analiza e komenteve online: Stigmatet "jugor" dhe "verior" 196

-PJESA E TRETË-EDITORIALISTËT-

VIII. PARAQITJE KRAHASUESE E EDITORIALEVE. 202

PROFILIZIM I EDITORIALISTIT

8.1.Editorialistët 202

8.2.Problematika e trajtuar në editoriale. Karakteristikat stilistikore, 223

gjuhësore dhe analiza e mesazhit

8.3. Gjetje dhe Përfundime 236

8.4.Mendime përmbyllëse 243


- 10 -

IX.ANEKSE 244

IX.1.Lista e intervistave, anketave, grafikëve dhe tabelave 244

IX.3.Intervistat Cilësore 248

Fatos Lubonja

Mero Baze

Robert Rakipllari

Afrim Krasniqi

Alfred Lela

Anila Basha

Arben Rrozhani

Aleksandër Çipa

Roland Qafoku

Adrian Thano

Aristir Lumezi

Aleksandra Bogdani

Kamber Velaj

IX.4. Pyetësorët TIP 298

X.BIBLIOGRAFIA 306


- 11 -

A.Hyrje

“Editorialet reflektojnë përmbajtjen e të gjithë

gazetës’’. 1…Faqja e editorialit në gazetë është atje ku

një diskutim energjik politik, social dhe kulturor ka

shumë të ngjarë të nisë dhe kështu është një fokusim

për analizën e përmbajtjes së gazetës, si dëshmi e

lulëzimit, apo vdekjes së tregut të ideve’’2

Editoriali është ajo lloj gjinie në gazetarinë shqiptare, që është zhvilluar

përgjatë viteve të tranzicionit, por që pak është studiuar. Shpesh edhe te vetë

punonjësit e medieve ka një ngatërrim në dallimin se çfarë është një editorial dhe

çfarë një koment, apo opinion a analizë dhe si konkretizohet në gazetë. Studiuesit e

medies nuk i kanë kushtuar rëndësi primare studimit të editorialit në shtypin shqiptar,

duke lënë të hapur shumë çështje, të cilat synohen të trajtohen gjerësisht në këtë

punim. Dhe meqë studime të mirëfillta kushtuar posaçërisht editorialit mungojnë,

rrjedhimisht edhe lexuesit nuk kanë mundur dot të njihen me një analizë shkencore

për të.

Editoriali është shkrimi që tregon qëndrimin e redaksisë, rreth një çështje,

ngjarje, zhvillimi apo ideje dhe kategorizohet si ‘’zëri’’ i një gazete. Atribut i

padiskutueshëm i redaksisë, që hartohet nga drejtuesi i gazetës, kryeredaktori apo

edhe pronari, editoriali është një nga artikujt më të rëndësishëm, në mos më i

rëndësishmi i gazetës, siç e konstaton Brian McNair. 3 Siç e thotë edhe Steven

Hallock4, editorialet reflektojnë përmbajtjen e të gjithë gazetës dhe në faqen mbushur

me të zhvillohet gjithë tregu i ideve.

Mero Baze, botues dhe editorialist i gazetës ‘’Tema’’ konstaton qartë që

linjën editoriale të një gazete e shpreh qëndrimi i saj: editoriali. Baze rrëfen për

qëllimet e këtij studimi se ai nuk ka zgjedhur kurrë të jetë i paanshëm në atë që

mendon por vetëm i pavarur.‘’Linjën editoriale të gazetës e dikton kryesisht qëndrimi

që unë kam si gazetar ndaj asaj që ndodh. Nuk kam zgjedhur kurrë të jem i paanshëm.

Kam zgjedhur të jem i pavarur në atë që mendoj, por jo i paanshëm. Paanshmëria më

duket si sterilitet që nuk i hyn në punë askujt. Për më tepër në shoqëri të korruptuara

si e jona, paanësia formale është pjesë e sistemit të korrupsionit.’’5

Analisti Fatos Lubonja ka një këndvështrim shumë interesant lidhur me

korrupsionin, konfliktin e interesit, rrethin vicioz pushtet politik-ekonomik dhe

pushtet mediatik. Sipas tij kjo është historia e trekëndëshit pushtet financiar-

ekonomik, pushtet mediatik dhe pushtet politik që i bën gjithnjë e më të pafuqishëm

1Hallock, M.Steven, Editorial and Opinion: The Dwindling Marketplace of Ideas in Today's News,

Praeger, Westport, Connecticut, Londër, 2007, f.10. 2Po aty f.16. 3McNair, Brian, Hyrje në komunikimin politik, UET Press, Tiranë 2009, f.83. 4 Shih ibid 1. 5 Baze, Mero, Intervistë 9 shtator 2016.


- 12 -

gazetarët. Sipas konstatimit të Lubonjës, një nga anomalitë kryesore që ka patur

shtypi ynë është mungesa e pavarësisë së këtij pushteti të katërt.

Figura 1.Skema që tregon lidhjen pushtet politik-ekonomik-mediatik

Për Lubonjën asgjë nuk funksionon jashtë pushteteve politike. E kuptueshme

për gazetat partiake që sponsorizohen nga partitë, mirëpo për gazetat e shpallura të

pavarura analisti ka një tjetër version.‘’…kur flasim pikërisht për këtë shtypin e

ashtuquajtur të pavarur nuk ka pasur politika që të krijojnë pavarësinë, përkundrazi,

gazetat ose janë përdorur si mjet shantazhi, ose si mjet propagande. Pra, për të

krijuar atë që e kam quajtur prej kohësh, një pushtet të lidhur me pushtetin politik dhe

pushtetin ekonomik. Pra trekëndëshi pushtet politik-ekonomik(financiar)-mediatik.

Ndërkohë që këto pushtete duhet të jenë të ndarë dhe veçanërisht shtypi duhet të jetë i

ndarë nga pushteti politik se duhet të jetë zëdhënësi i opinionit publik dhe jo

zëdhënësi i interesave të politikës, interesave pra të këtyre oligarkëve që pak nga pak

kapën shtetin.’’6

Pikërisht tundimi për të studiuar shtypin me këtë tregues shumë të

rëndësishëm, që ndërthur faktet me qëndrimet, paanësinë me varësinë bëhet më i

pakufizuar se kurrë. Të njohësh mënyrën si një redaksi dhe drejtuesit e saj marrin

vendimet për editorialin që do krijojnë bëhet një punë interesante: si përzgjedhin mes

idesh për qëndrimin e ditës, sa ndërhyjnë politikanët apo biznesmenët në punën e tyre,

kujt ia ngarkojnë përgjegjësinë për shkrimin e editorialit, si punon editorialshkruesi,

ç’mesazhe politike ka në të, çfarë gjuhe dhe çfarë toni përdor, si e lexon editorialin

lexuesi dhe si reagon paskëtaj.

Robert Rakipllari, kryeredaktor i gazetës ‘’Panorama’’ mendon se në fund të

fundit një editorial vërtet është një qëndrim që bazohet mbi fakte, por ato në të vërtetë

zgjidhen nga shkruesit në funksion të idesë së tyre. Rakipllari e zbërthen situatën me

6Lubonja, Fatos, Intervistë 20 shtator 2016.


- 13 -

gazetat në vend, në kontrast me atë që ndodh në shtypin botëror.‘’Sigurisht që

editorialistët nisen nga disa fakte. Faktet ata i zgjedhin në funksion të idesë që ata

kanë, në funksion të opinionit që ata kanë. Faktet duhet të jenë të vërteta, por janë

fakte të zgjedhura në funksion të idesë së tyre. Unë nuk është se jam kundër editorialit

në tërësi por nuk jam për editorialin për ngjarje të përditshme, rutinore. Gazeta nuk

duhet të përqëndrohet te një person. Thashë, shtypi ndërkombëtar mban qëndrime dhe

ka linja editoriale dhe shkrime por që nuk i mban kryesisht një njeri por gazeta:

‘’New York Times’’-i është pro kësaj, ‘’Washington Post’’ është pro asaj, ‘’Le

Figaro’’ është pro kësaj. Gazetat në Shqipëri janë të fokusuara te një person, pra

infrastruktura është në funksion të një personi.’’7

Ajo që është shqetësuese për Rakipllarin, bazuar edhe në strategjinë e gazetës

që drejton, është pikërisht fluksi i madh i editorialeve në shtypin shqiptar për ngjarje

të përditshme, të zakonshme, që për kryeredaktorin nuk sjellin ndonjë efekt. Kuptohet

që për të duhet të ketë një vlerësim të ngjarjeve dhe nëse janë vërtet të rëndësishme si

zgjedhje, referendume, dorëheqje ministrash etj, editoriali është me vend.‘’Unë nuk

jam për editorialin për çdo ngjarje. Duke parë shtypin ndërkombëtar dhe shtypin e

këtushëm, gazetat e huaja, gazetat e mëdha nuk mbajnë qëndrime për ngjarje të

përditshme, pra të themi editoriale për ngjarje që ndodhin përditë, por editoriale dhe

qëndrime për ngjarje shumë të rëndësishme, zgjedhje, referendume, dorëheqje

ministrash, për çështje kardinale. Normalisht edhe këtu duhet të ketë, por editoriali i

përditshëm kthehet pastaj në një instrument dhe gazeta bëhet media e atij që mban

qëndrimin. E merr rëndësinë personi që e bën dhe jo logoja në tërësi. Për shembull

po të shohim te ‘’Tema’’ që ka një qëndrim editorial të përditshëm të botuesit, shihet

çfarë pikëpamje ka Mero për një çështje dhe jo çfarë ka ‘’Tema’’ për atë çështje…’’8,

argumenton Rakipllari.

Zgjedhja e studimit të editorialit në shtypin shqiptar erdhi si domosdoshmëri

për të kristalizuar karakteristikat e këtij artikulli pjesë e zhanrit analitik, autorët,

formën, por mbi të gjitha tregun e ideve që është zhvilluar gjatë tranzicionit në gazetat

shqiptare dhe raportin media-politikë-biznes. Përpos interesit vetjak, pas një përvoje

në shtyp, hulumtimi mbi editorialin qe i nevojshëm pas verifikimit se studime të tilla

mungojnë për gjithë tranzicionin në Shqipëri. Përveç studimeve që e prekin tangent

trajtimin e editorialit, trajtojnë politikat redaksionale, pronësinë në media dhe

ndikimin politik të gazetarëve si: ‘’Gazetaria 2. Probleme të mjeshtërisë dhe format e

pasqyrimit publicistik’’nga Hamit Boriçi, ‘’Koncensioni editorial i shtypit shqiptar

në epokën e biznesit’’nga Ardit Bido, Studimi i BIRN-it ‘’Të mbyllësh një sy ndaj

lajmit: vetëcensura në median shqiptare’’, apo “Marrëdhëniet joformale mes elitave të

politikës dhe mediave’’të Jonila Godoles, nuk ka ende një studim të plotë dhe të

fokusuar mbi editorialin, karakteristikat, prirjet, editorialshkruesit, lexuesit dhe

analizën e tij në 25 vjet duke e ndërthurur me mendime të rëndësishme të botuesve,

drejtuesve, editorialistëve e gazetarëve për çështjen.

7Rakipllari, Robert, Intervistë 11 Tetor 2016. 8 Po aty.


- 14 -

Pikërisht ky studim synon të jetë botimi i parë, për periudhën e plotë të tranzicionit,

një studim i thelluar. Sjellja e mendimeve të drejtuesve dhe pronarëve të medies

shqiptare dhe editorialistëve për raportin e tyre me editorialin, pronarin apo drejtuesin,

politikën, biznesin dhe lexuesin mund të shërbejë si një kontribut efikas, për ta njohur

deri në detaj skemën. Nga drejtuesi dhe pronari, te linja editoriale që materializohet

me ide dhe qëndrime dhe që i hidhet publikut në faqet e gazetës. Me rëndësi është më

pas edhe studimi i ‘’feedback’’-ut të lexuesit pas konsumit të editorialit.

Së dyti, arsyeja e zgjedhjes së këtij objekti studimi është pikasja e një raporti

të fortë që ekziston mes editorialit dhe politikës editorialiste, të cilat nuk janë

plotësisht të barabarta por të dyja shprehin nivelin më të lartë të mendimit të redaksive

e botuesve, duke shfaqur qartë qëndrime, mbështetje dhe kundërshtime për politika të

caktuara, ngjarje, vendimarrje etj. Ndërsa politika editoriale tregon linjën e

përgjithshme që mban gazeta, editoriali është artikulli që shfaq në mënyrë direkte

qëndrimin konkret të redaksisë.

Kryesisht ky studim është i lidhur me momentet kryesore të zgjedhjeve në

vend, që prej 1991 deri në 2014, ndarë në 4 periudha: Përmbysja e Madhe, Përmbysja

Politike, Rikthimi i së Djathtës në Pushtet dhe e fundit Periudha e Rikthimit të së

Majtës në Pushtet. Disertacioni synon të jetë analitik, duke sjellë veç analizës së të

dhënave nga monitorimi dhe anketat edhe këndvështrimet e botuesve e drejtuesve, si

editorialshkrues përgjatë viteve, por njëkohësisht edhe qëndrimet e lexuesve në

epokën e internetit.

Së fundi, arsyeja e zgjedhjes së editorialit për objekt studimi është edhe sjellja

e një punimi të ri, i cili mund të konsiderohet kontribut në këtë fushë, duke qenë se

është studim i fokusuar tek një lloj i vetëm artikulli gazetaresk dhe merret vetëm me

të. Studimi fokusohet më pak te komenti, opinioni apo analiza në shtyp, edhe pse në

periudha të caktuara na është dashur t’i analizojmë për të kuptuar diferencën dhe

problematikat. Po kështu nuk ngatërrohet shumë me çështjen e pavarësisë së medies,

pavarësisht se janë shtruar problematikat që shkaktohen prej saj.

Një punim monografik, i fokusuar te një lloj produkti mediatik, analizuar në

vazhdimësi sipas trendeve të ndryshimit të tij, në një periudhë të gjatë. Duket sikur

është një studim për diçka që ka ndodhur, historik, por dinamikat na çojnë në tjetër

drejtim: zbulojmë skema, formula, strategji redaksionale që ende ekzistojnë dhe

përdoren në shtypin shqiptar. Redaksi që ndryshojnë linjat redaksionale bashkë me

idetë kryesore në editoriale por që përdorin skema të njohura. Editoriali vazhdon të

përdoret dhe sigurisht që shkaqet për mënyrën si shfaqet sot, kanë lidhje me të

kaluarën, lidhjet me politikën e biznesit dhe eksperiencën e drejtuesve me medien dhe

lexuesin.

Gjatë studimit do sqarohen çështje e do vërtetohen hipoteza, por pyetjet

thelbësore që duhet të mbajmë mend gjatë leximit të çdo rreshti janë: ‘’Pse’’ dhe

‘’Si?’’.

Editoriali perceptohet si një ‘’armë’’ e rëndësishme në duart e njerëzve të

medias, politikës dhe biznesit. Ky perceptim do shtjellohet hap pas hapi, duke


- 15 -

analizuar gazetat e rëndësishme sipas periudhave, me lupën te editorialet dhe duke

vlerësuar me rigorozitet çdo mendim të aktorëve që e kanë zhvilluar atë. Shanon dhe

Weaver 9 ,përcaktojnë një model linear komunikimi por teoricienë të tjerë si

Schramm, Crag apo Barnlund10e kanë zhvilluar këtë model komunikimi, deri në

modelet ndërvepruese.

Mesazhi përçohet përmes editorialit në kanalin që janë gazetat dhe burimi i

mesazhit janë editorialshkruesit e redaksitë, për ta çuar drejt lexuesit, i cili jep edhe

feedback, nëpërmjet komenteve online.

Figura 2. Skema e modelit të komunikimit, përshtatur për studimin

Qëllimi i studimit është i qartë: analizimi i editorialit në shtypin shqiptar të

tranzicionit deri në detaj, nga ku mund të veçohen disa pika:

Të njihemi dhe të analizojmë editorialin, karakteristikat dhe prirjet e tij në

shtypin shqiptar të tranzicionit, ku do të vërtetojmë 4 hipotezat kryesore lidhur me

propagandën, zhvillimin e editorialit politik dhe opinionit, shfaqjen dhe zhdukjen

e kësaj gjinie analitike dhe transformimin e lexuesit.

Të njihemi dhe të analizojmë mendimet e editorialshkruesve dhe redaksitë, si

‘’laboratori’’ ku përgatitet mesazhi për lexuesin.

9 Shannon E.Claude/ Waver. Warren, The Mathematical Theory of Communication, University of

Illinois Press, Urbana and Chicago, f.34. 10 Schramm, Wilbur, How communication works. In W. Schramm (Ed.), The process and effects of

communication, Urbana, Illinois: University of Illinois Press, 1954, f.2-36/ Crag, Robert T.

Communication Theory as a Field. International Communication Association, 1999/ Barnlund, D. C. A

transactional model of communication. In. C. D. Mortensen (Eds.), Communication theory, New

Brunswick, New Jersey: Transaction, 2008, f. 47-57


- 16 -

Të njohim dhe analizojmë komunikimin politik në editorial.

Të njohim raportet politikë-media-biznes dhe shpërfaqjen e dimensioneve të

tyre te editoriali. Njohja e nivelit të pavarësisë së editorialit, duke njohur politikat

redaksionale të çdo gazete.

Të analizojmë raportin e editorialit me gjinitë dhe llojet e tjerë të artikujve, si

opinioni, komenti, analiza, kryeartikulli, duke dalë në konkluzione shkencore për

rolin e editorialit përgjatë 25 viteve.

Të analizojmë ndryshimet në formë, përgjatë viteve te editoriali në shtypin

shqiptar; stilistika, gjuha dhe toni dhe ndryshimet në formë për shkak të

teknologjisë.

Të analizojmë procesin e transformimit të lexuesit, nga një lexues pasiv, në

aktiv duke komentuar në versionet online të gazetave. Njohja me lexuesin

‘’online’’ që shprehet ‘’Pro’’, ‘’Kundër’’, apo që jep edhe ide për editorialistin.

A.1.Rëndësia e punimit

Rëndësia kryesore e këtij punimi është se synon të jetë i pari punim i plotë dhe

i dedikuar për editorialin në shtypin shqiptar.

Së pari, studimi synon të sjellë një hulumtim më të thellë se studimet

paraprake shqiptare, e më të gjatë në kohë për çështjen, sigurisht duke iu referuar edhe

studimeve të mëparshme fragmentare.

Së dyti, një nga risitë e studimit që mund t’i hyjë në punë kërkimit shkencor të

komunikimit dhe mjedisit mediatik në vend është edhe analiza krahasuese mes

medieve, mes paraqitjes të editorialit sipas periudhave, mes problematikave, mendimit

të gazetarëve, të drejtuesve dhe të botuesve si dhe nxjerrjen në pah të çështjeve që

janë në interes të vetë atyre, përveç interesit që mund të ketë publiku për çfarë ndodh

me politikat redaksionale të gazetave.

Së treti, pjesë e rëndësishme e studimit mbeten edhe të dhënat në periudhat e

fundit, ku lexuesi është transformuar, nga një lexues pasiv i editorialit në gazetën e

blerë në kioskë, në një lexues aktiv që jep ‘’feedback’’ në site online e rrjete sociale.

Së katërti, një rëndësi tjetër e studimit qëndron tek gërshetimi i analizës, mes

asaj të editorialit, lidhjeve mes biznesit, medias dhe politikës, një debat shumë i

zhvilluar në vend për 25 vjet, evidentuar nëpërmjet të dhënave që hapin diskutimin

nëse shtypi ka ruajtur në përgjithësi standardet si dhe parimet e pavarësisë së tij nga

politika apo jo.


- 17 -

Së pesti, ‘’Editoriali në shtypin shqiptar të tranzicionit’’ ka për qëllim të

sjellë edhe një analizë të retorikës, elementëve brenda komunikimit për publikun,

lobimit, marrëdhënieve publike dhe komunikimit politik. Po kështu ky punim sjell

edhe analizën stilistikore, të formës, të tonit, të shprehive gjuhësore përdorur në

editorialet e gazetave dhe raportit me gjinitë e tjera si opinioni, analiza, komenti etj.

Së gjashti, për interesin publik, studimi sjell prirjet dhe interesat e mediave për

ngjarjet politike në Shqipëri, duke çuar rrjedhimisht në kuptimin e interesave

specifike që shtypi ndjek, interesa që lidhen ngushtë edhe me pasqyrimin e realitetit

me paanshmëri ose jo.

Së fundmi, një rol të pazëvendësueshëm në këtë studim, përveç monitorimit

afatgjatë të editorialit kanë edhe intervistat cilësore me autorët e editorialeve, ku të

intervistuarit shpjegojnë këndvështrimet e tyre për editorialin, si kanë punuar në vite

duke sjellë përvojën e tyre për produktin ofruar lexuesve.

A.2.Paradigma dhe hipotezat e punimit

Disertacioni mbështet në disa teori e modele, të cilat zbërthejnë medien,

politikën por mbi të gjitha komunikimin mes tyre dhe më pas me lexuesin.

Paradigma e studimit ka të bëjë me lidhjen e ngushtë editorial-politikë. Kryesisht

nga hulumtimi do të kuptohet roli i editorialit në shtypin shqiptar të 25 viteve dhe

nëse ai ka shërbyer si katalizator i zhvillimeve politike në Shqipëri, duke bërë një

monitorim të detajuar lidhur me 4 periudha të rëndësishme që kanë të bëjnë me

zhvillime të të gjitha fushave, por njëkohësisht edhe me periudha të rëndësishme

zgjedhore. Editoriali është pika më e dukshme e një produkti mediatik (gazeta në këtë

rast) që lidhet me politikën. Pas analizës paraprake të të dhënave, rezulton se

periudhat më të frytshme por edhe më të shfrytëzuara nga mediet janë pikërisht

periudhat parazgjedhore dhe të fushatave 1 deri në 2 muaj si dhe rastet e përplasjeve

të mëdha politike. Politika komunikon në këtë mënyrë me audiencën dhe lexuesin, i

cili është edhe votues. Gjatë studimit janë ngritur disa pyetje kërkimore:

Së pari, pyetja kërkimore që do të shtjellohet është si shfaqet editoriali në

shtypin shqiptar dhe pse editoriali ka një lidhje shumë të ngushtë me zhvillimet

politike? Sa e kanë vendosur axhendën politike gazetat? Çfarë linje politike shfaqet

nëpërmjeteditorialit?

Së dyti, a është i ndikueshëm editoriali dhe nëse po çfarë raporti ekziston mes

editorialit si lloj artikulli gazetaresk dhe botuesit të medies, në rolin e pronarit të

kanalit të komunikimit?

Së treti, a është perfeksionuar forma e komunikimit në editorial dhe

karakteristikat e tij sipas periudhave të marra në shqyrtim? Sa ndahet fakti nga

opinioni në të? Si ndryshon ai me zhvillimin teknologjik?


- 18 -

Së pesti, çfarë ndikimi ka tek lexuesit editoriali? Si sillen ata në raport me të?

Çfarë vëmendje i kushtojnë atij, në raport me llojet e tjerë të artikujve? Po lexuesit

virtualë çfarë raporti kanë krijuar me të sa i përket përgjigjes, ‘’feedbackut’’?

Së gjashti, çfarë mendojnë krijuesit për editorialin? Çfarë mendojnë për

gazetat që e lëvrojnë dhe çfarë raportesh kanë me pronarët? Si shfaqet dhe si zhduket

ky lloj artikulli që bën pjesë në zhanrin analitik?!

Hipotezat e studimit që do të vërtetohen janë:

Hipoteza e parë

Editoriali në periudhën e transformimeve të mëdha, nga diktatura në

demokraci është propagandistik dhe ngatërrohet thellësisht me llojet e tjera siç është

kryeartikulli.

Hipoteza e dytë

Në periudhën e përmbysjeve politike, editoriali është politik. Ka ngatërrim të

fakteve me opinionet. Editorialet janë më shumë opinione, se qëndrime bazuar mbi

faktet.

Hipoteza e tretë

Editoriali kryesisht zhduket si gjini dhe kemi një zhvillim të qëndrimeve në

opinione, komente dhe analiza. Redaksitë s’mbajnë rregullisht qëndrimet e tyre, por

pajtojnë opinionistë, të cilët materializojnë linjat editoriale të gazetave. Opinionet që

zëvendësojnë editorialet bëjnë një lloj përcaktim axhende (agenda-setting), ku

caktohen çështjet që duhen marrë në konsideratë, duke u intensifikuar qëndrimet

politike ‘’pro’’ apo ‘’kundër’’, gjatë zgjedhjeve dhe me gjerë.

Hipoteza e katërt

Me zhvillimin e teknologjisë së informacionit dhe daljes aktive online të

gazetave, fuqizohet roli i lexuesit. Nga një lexues që shfleton printin, shndërrohet në

një lexues që jep feedback, komenton editorialin, e hedh poshtë atë ose e aprovon dhe

jep ide te editorialisti.

Editoriali ka një lidhje shumë të ngushtë me politikën. Perceptimi është se editoriali

është ‘’arma’’ më e fortë e politikës, e cila nëpërmjet medies dërgon mesazhe të

votuesi për ta influencuar. Media, kryesisht, bën ndërmjetësin, me raportimin e saj në

dukje objektiv, ndërsa editorialin e përdor si katalizator të mesazheve politike. Mero


- 19 -

Baze, editorialist që shkruan thuajse çdo ditë nga një editorial përgjatë 20 vjetëve, ka

dalë në këtë konkluzion që edhe të tjerë ekspertë si ai e mendojnë: Shoqëria

shqiptare diktohet nga politika. Për këtë arsye tematika e editorialit në shtypin

shqiptar sipas tij rendit të parën në listë: politikën.‘’Shoqëria shqiptare është një

shoqëri që diktohet nga politika. Politika sot e 25 vjet që kur unë punoj si gazetar

është diktuesja e tregut ekonomik, social, kulturor, e gjithçkaje që ne bëjmë. Ne nuk

jemi një shoqëri konkurente, por jemi një shoqëri politike. Ne nuk konkurojmë, ne

luftojmë në dy llogore. Dhe t’u shpjegosh njerëzve politikën në këtë rast është një

biznes i mirë…Çdo editorial i imi bazohet mbi zhvillime me fakte të provuara. Ato nuk

janë pjesë e editorialit, por pjesë e një ngjarje të ditës, shumë e provuar ose së paku

shumë publike. Unë thjesht ndaj opinionin tim për atë që ka ndodhur. Siç e thashë

është një qëndrim më shumë se sa një studim.’’11

Po kështu një perceptim mbi bazën e studimeve paraprake por edhe nga çfarë

thonë të intervistuarit për këtë studim, është se paanësia e editorialit vihet në

pikëpyetje në shtypin shqiptar të tranzicionit pasi theksimi i ngjarjeve pozitive dhe

zbehja e ngjarjeve negative është një fenomen i përhapur në shtypin e targetuar për

analizë. Madje, media, nën ndikimin e politikës ka në dorë të përzgjedhë ngjarjet,

mesazhet dhe t’u japë formën që do. Media e rikrijon realitetin dhe më shumë se

përmbledhje faktesh, ai është fiksion. Mes faktit dhe opinionit nuk ka një ndarje

objektive dhe të qartë. Opinionet shpesh paraqiten si fakte dhe faktet vihen në dyshim

kur kundërshtojnë idetë e opinionistëve.

Opinioni shpesh paraqitet si fakt, me tendencën e manipulimit të lexuesit duke

shkuar deri në përdorimin e propagandës (rasti i gazetave ‘’Zëri i Popullit’’ dhe

‘’Rilindja Demokratike’’ që do t’i analizojmë gjatës studimit). Shpesh autorët e

editorialit shndërrohen sa në editorialistë, në komentues, pastaj vetëquhen opinionistë,

madje dhe përdoren nga drejtuesit e mediave për të dërguar te lexuesi mesazhin që

gazeta nuk ka guxim ta vendosë poshtë etiketimit ‘’Editorial’’. Kështu forma

ngatërron kategorizimin, cili quhet editorial, cili opinion, cili koment dhe cili lajm.

Në hipotezën e katërt do të vërtetohet edhe fuqizimi i rolit të lexuesit, i cili në

vitet e fundit të tranzicionit është bërë edhe më i madh. Kemi shndërrimin e lexuesit

pasiv të editorialit në komentues me feedback të fortë pas marrjes së mesazhit nga

editoriali, duke e konfirmuar apo hedhur poshtë. Pra, komentuesi është marrësi i

mesazhit që voton ‘’Pro’’ apo ‘’Kundër’’ editorialit, duke dhënë edhe argumente të

reja për çështjen. Kuptohet që lehtësia e internetit dhe kalimi i gazetave në versione

online e ka sjellë këtë avantazh të madh për shtypin.

11Shih ibid 5.


- 20 -

A.3. Metodologjia

Ka shumë diskutime se cila mund të jetë metodologjia më e mirë e kërkimit shkencor.

A duhet të ketë bazën te analiza e të dhënave sasiore, apo cilësore? Për të shmangur të

gjithë këtë dilemë dhe për të patur rezultate e konkluzione sa më afër objektives,

sigurisht me marzh gabimi që njihet shkencërisht, metodologjia e këtij punimi bazohet

te të dhënat sasiore që vijnë nga monitorimi i gazetave shqiptare, analiza krahasuese,

intervistat cilësore me drejtues, editorialistë e pronarë si dhe anketat me gazetarët. Po

kështu të dhënat shtrohen dhe interpretohen mbi një bazë teorike, shqiptare dhe

botërore. Në studim janë përdorur edhe të dhëna të monitorimeve të mëparshme të

shtypit dhe studime të raporteve media-pronar-politikë dhe pavarësisë së medias.

Duke qenë një periudhë shumë e gjatë, thuajse 25-vjeçare, është zgjedhur të

bëhet një lloj periodizimi dhe kategorizimi të rëndësisë së gazetave në monitorim.

Mund të ishte përdorur përzgjedhje rastësore, por është zgjedhur monitorim i të gjitha

editorialeve, për periudha kryesisht 1 deri në 2-vjeçare dhe në mënyrë të përditshme si

dhe është bërë bërë një lexim horizontal i tyre së bashku me analizën e thelluar.

Përzgjedhja e këtyre periudhave për monitorim, përkon edhe me zhvillimet kyçe

politike, prandaj është vendosur që gazetat të monitorohen imtësisht në raport me këto

zhvillime, para dhe pas tyre. Në pamundësi për t’i monitoruar në 25 vjet është parë e

arsyeshme kjo përzgjedhje, e cila na çon në të dhëna që vërtetojnë hipotezat.

Janë studiuar në detaje editoriale të caktuara, duke bërë njëkohësisht përveç

përpunimit të të dhënave sasiore edhe analizë përmbajtësore.

Tek metodat sasiore është përdorur monitorimi dhe nxjerrja e të dhënave në

shifra dhe grafikë, si dhe të dhënat nga anketat me gazetarë ndërsa metoda cilësore

është bazuar kryesisht te intervistat e editorialistëve, e pronarëve dhe gazetarëve, si

dhe te analiza krahasuese.

Është bërë një hulumtim edhe i feedback-ut të lexuesve virtualë, kryesisht në

periudhën e fundit, të viteve 2013-2014. Një periodizim i nevojshëm i të gjithë

tranzicionit, për të marrë maksimumin e të dhënave të vlefshme është edhe ai i

përdorur në këtë kërkim.

Siç do shihni me detaje në tabelën më poshtë, studimi është bazuar në të dhëna

parësore: sasiore dhe cilësore si dhe në të dhëna dytësore sasiore. Si bazë teorike është

përdorur literatura më e fundit botërore për editorialin, komunikimin dhe modelet, si

dhe ato pak studime që ekzistojnë në Shqipëri për shtypin shqiptar. Gjithsesi baza e të

dhënave empirike mbetet monitorimi i gazetave, intervistat cilësore me 13

editorialshkrues, kryeredaktorë, analistë dhe pronarë të shtypit dhe anketa me 41

gazetarë, redaktorë, zv.kryeredaktorë dhe kryeredaktorë. Te anketat me gazetarët dhe

drejtuesit e tyre janë vjelë të dhëna të rëndësishme lidhur me mënyrën e funksionimit,

komunikimit në redaksi, temat e editorialeve, frymëzimin e drejtuesve të tyre dhe nëse

kanë shkruar ndonjë herë qëndrime. Kurse intervistat cilësore shfaqin mendimet e

editorialshkruesve më të rëndësishëm të shtypit, të cilët rrëfejnë idetë e tyre për

editorialin, lidhjet me pronarët, me lexuesit, me editorialshkruesit me kontratë,


- 21 -

problematikat, çfarë mendojnë për gazetat dhe çfarë për editorialistët me penë më të

mprehtë.

Një vend të rëndësishëm ka zënë analiza përmbajtësore e editorialeve,

komenteve, analizave apo opinioneve specifikë, për të sjellë një situatë krahasimore

mes gazetash, mes llojesh por edhe mes periudhash. Përveç monitorimit të versioneve

print të gazetave në tranzicionin shqiptar, një vend të rëndësishëm ka zënë edhe

monitorimi online i editorialeve, komenteve, analizave, opinioneve si dhe e

komenteve të lexuesve. Si e dhënë dytësore është përdorur një studim i ‘’BIRN’’-it i

vitit 2015, lidhur me pavarësinë e shtypit dhe vetëcensurën e mediave në Shqipëri.

Figura 3. Metodologjia e mbledhjes së të dhënave empirike

TË DHËNA PARËSORE

SASIORE MONITORIM –Gazetat në vitet 1991-2013. Përkatësisht:

1.1991 ‘’Zëri i Popullit’’, ‘’Rilindja Demokratike’’, ‘’Koha Jonë’’

2.1997 ‘’Koha Jonë’’

3.2005 ‘’Shekulli’’, ‘’Panorama’’

4. 2011 ‘’Shekulli’’, ‘’Panorama’’

5.2013 ‘’Mapo’’, ‘’Tema’’, ‘’Dita’’

5.2014 ‘’Mapo’’, ‘’Tema’’, ‘’Dita’’, ‘’Panorama’’

ANKETA ME 41 GAZETARË, KRYEREDAKTORË DHE

ZV.KRYEREDAKTORË, realizuar në redaksitë e gazetave “Panorama”,

“Shekulli”, “Shqip”, “Mapo” dhe “Dita”

CILËSORE INTERVISTA CILËSORE: Fatos Lubonja, Mero Baze, Afrim Krasniqi, Adrian

Thano, Robert Rakipllari, Anila Basha, Alfred Lela, Aleksandër Çipa, Roland

Qafoku, Arben Rrozhani, Aleksandra Bogdani, Kamber Velaj, Aristir Lumezi.

TË DHËNA DYTËSORE

SASIORE

TË DHËNA NGA STUDIMI I ‘’BIRN’’-it: Të mbyllësh një sy ndaj

lajmit:vetëcensura në median shqiptare’’, Tiranë, 2015

Katër periudha të mëdha shenjojnë tranzicionin në shtypin shqiptar përzgjedhur për

studimin:

1.Periudha e Përmbysjeve të Mëdha (1991-1992)

2.Periudha e Përmbysjeve Politike (1997)

3.Periudha e Rikthimit të së Djathtës në Pushtet (2005)

4.Periudha e Rikthimit të së Majtës në Pushtet (2013)


- 22 -

Me këtë synim, sipas ndarjeve në periudha është bërë edhe përzgjedhja e gazetave për

monitorim dhe analizë, si dhe e editorialistëve e pronarëve për intervistat cilësore.

Janë zgjedhur gazeta me natyrë të përgjithshme, me ndikim në publik, me tirazh më të

lartë dhe me një shtrirje të gjerë kohore të botimit të tyre. Për çdo periudhë janë

monitoruar gazetat më në zë dhe më me ndikim në publik.

Ndër gazetat e përzgjedhura janë: ‘’Rilindja Demokratike’’, ‘’Zëri i Popullit’’,

‘’Koha Jonë’’, ‘’Shekulli’’, ‘’Panorama’’, ‘’Mapo’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Tema’’. Në këtë

përzgjedhje ka ndikuar dhe karakteristika e tipologjia e gazetave në raport me

editorialin, siç është rasti i gazetave ‘’Mapo’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Tema’’.Të trija gazetat

identifikohen nëpërmjet tij, editoriali është artikulli i fortë, ‘’zëri’’ i gazetës.

Figura 4. Numri i gazetave dhe artikujt e monitoruar OP/ED (Editoriale, opinione, analiza,

komente)

Gazetat Numri i gazetave Numri OP/ED

Zëri i Popullit 1990

226

180

Zëri i Popullit 1991 71 59

Rilindja Demokratike

1991

92 82

Koha Jonë 1991 48 38

Koha Jonë 1997 260 236

Shekulli 2005 207 527

Shekulli 2011 31 34

Panorama 2005 339 786

Panorama 2011 31 61

Tema 2013 365 407

Tema 2014 30 30

Dita 2013 365 199

Dita 2014 30 30

Mapo 2013 365 353

Mapo 2014 30 30

TOTALI

2490

3052

Në këtë kënd janë realizuar edhe anketat me gazetarët dhe intervistat cilësore. Emra të

njohur dhe me peshë në krijimin e editorialeve dhe ndjekjen e politikave editoriale të

gazetave, drejtues e pronarë mediesh si: Fatos Lubonja, Mero Baze, Alfred Lela,

Robert Rakipllari, Adrian Thano, Anila Basha, Arben Rrozhani, Roland Qafoku,

Aleksandër Çipa, Aleksandra Bogdani, Aristir Lumezi, Kamber Velaj etj. Pyetjet për

ta janë krijuar pas analizës së politikave editorialiste të gazetave, ndikimin që gazetat


- 23 -

e tyre kanë te publiku, marrjen e vendimeve në raste të veçanta, formën e preferuar të

editorialit dhe feedback-un nga lexuesi.

Ndërsa anketat janë realizuar në redaksitëe gazetave ‘’Shqip’’, ‘’Dita’’,

‘’Mapo’’, ‘’Shekulli’’ dhe ‘’Panorama’’. Anketat me 41 reporterë, përfshirë edhe disa

drejtues si kryeredaktorë, zv.kryeredaktorë dhe redaktorë janë fokusuar te aspekti se

sa gazetarët janë përfshirë në procesin e krijimit të editorialit, sa ide kanë dhënë ata, si

ka funksionuar redaksia në hierarkinë e saj, si janë marrë vendimet për editorialin dhe

shkrimet e tjera dhe çfarë mendojnë ata për editorialet në gazetat ku punojnë.

Duke mos dashur të shpërqëndrohemi nga thelbi, editoriali, e për të gërmuar

thellë në degëzime të tjera të kërkimit, janë shfrytëzuar si të dhëna dytësore, të

gatshme, ato të studimit të BIRN-it: ‘’Të mbyllësh një sy ndaj lajmit: vetëcensura në

median shqiptare’’, Tiranë, 2015. Është e nevojshme njohja me nivelin e paanësisë së

shtypit shqiptar dhe ndikimin e tij në linjën editoriale, syth me rëndësi për të kuptuar

problematikën, prandaj për këtë arsye janë përdorur konkluzionet e këtij studimi të

fundit dhe të plotë për medien në Shqipëri.

Pra, me metodologjinë e përdorur synohet të arrihet:

Vjelja e të dhënave për vërtetimin e 4 hipotezave të studimit nga monitorimi i

gazetave.

Vjelja e të dhënave për vërtetimin e 4 hipotezave të studimit nga anketat me

gazetarë dhe drejtues.

Vjelja e të dhënave nga anketat, monitorimi, intervistat dhe studimet e

mëparshme për shtjellimin e problematikave dhe çështjeve të ngritura.

Vjelja e të dhënave nga intervistat cilësore me autorët e editorialeve për

vërtetimin e 4 hipotezave të studimit.

A.4.Përshkrim i kapitujve

Dy kapitujt e parë, pas Hyrjes dhe Qasjes Teorike, ‘’Editoriali në shtypin shqiptar

të tranzicionit’’ dhe ‘’Editoriali në shtypin botëror’’ trajtojnë kryesisht bazën

teorike të ndërtimit të editorialit dhe raporteve të tij dhe modeleve të komunikimit

gërshetuar edhe me të dhëna empirike të studimit, të cilat shtrojnë problematikat.

Në kapitullin e tretë analizohet statusi i editorialit në gazetë, ndarja e faktit nga

opinioni, ndërtimi i redaksisë, komunikimi në të dhe krijimi i editorialit. Po kështu një

rëndësi të madhe u kushtohet edhe autorëve të editorialit dhe zërit të tyre. Më pas

bëhet një përmbledhje informative për gazetat, kur janë krijuar dhe çfarë natyre kanë,

i grupeve mediatike dhe i pronarëve. Dy çështjet e tjera, më delikate dhe që marrin më

shumë hapësirë për shkak të ndërlikimit janë: pavarësia e shtypit nga politika dhe

komunikimi politik nëpërmjet editorialit.


- 24 -

Në kapitullin e katërt, gjithçka e përshkruar më sipër ndryshon mjedisin, editoriali

shikohet më globalisht. Cili është statusi i tij në shtypin botëror, tendencat dhe

zhvillimi i tij, struktura dhe parimet profesionale të shkrimit të tij, karakteristikat e

editorialistit në shtypin botëror, lexuesi dhe transformimi i tij me zhvillimin e

teknologjisë dhe së fundi detaje të formave të ngjashme me editorialin: edvertoriali

dhe karikatura. Në këtë kapitull trajtohet edhe një pikëprerje mes zhvillimeve botërore

të informacionit dhe teknologjisë si në rastin e Wikileaks-it dhe ndikimin që pati në

komunikimin politik në Shqipëri.

Katër kapitujt e tjerë trajtojnë karakteristikat e gazetave dhe krahasimin e

editorialeve mes tyre. Ata zbërthejnë prirjet e editorialit, mesazhet, formën,

problematikat japin detaje nga puna e editorialistëve, raporti i tyre me pronarët dhe

politikën si dhe zbërthejnë llojin e ri të lexuesit, atë online.

Në kapitullin e shtatë profilizohet lexuesi online, jepen karakteristika për të

realizuar lehtë një ‘’identikit’’ të tij dhe përshkruhet shkalla e ndikimit te editoriali.

Gazetat ‘’Zëri i Popullit’’, ‘’Rilindja Demokratike’’, ‘’Koha jonë’’,

‘’Shekulli’’, ‘’Panorama’’, ‘’Mapo’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Tema’’ analizohen në 4 periudha:

‘’Periudha e përmbysjeve të mëdha demokratike dhe lindja e shtypit pluralist (1990-

1991)’’, ‘’Periudha e përmbysjeve politike dhe e rotacionit politik (1997)’’,

‘’Periudha e rikthimit të së djathtës (2005)’’ dhe ‘’Periudha e rikthimit të së

majtës(2013)’’. Të dhënat sasiore, së bashku me intervistat cilësore të editorialistëve,

vërtetojnë hipotezat e ngritura në studim, në katër kapituj.

Në kapitullin e tetë bëhet nj ëanalizë e problematikës, tematikës, stilistikësnë

editorialet e gazetave të përzgjedhura. Një vend i rëndësishëm i lihet edhe profilizimit

të editorialistit. Në këtë kapitull shihet problematika e trajtuar në editorial dhe bëhet

analizë përmbajtësore, edhe në këndvështrimin e drejtuesve dhe pronarëve të

mediave. Më pas analizohen karakteristikat stilistikore, gjuhësore dhe përmbajtësore

të mesazhit në editorial.

Ky kapitull i është kushtuar editorialistit, analizës krahasimore të editorialit

përgjatë tranzicionit sipas periudhave, përfundimeve, gjetjeve dhe mendimeve

përmbyllëse, konkluzioneve logjike të të dhënave empirike, gërshetuar me intervistat

e rëndësishme cilësore si dhe prirjes së zhvillimit të editorialit në shtypin shqiptar.

Së fundmi renditen anekset me intervistat e plota të autorëve të editorialeve,

pronarëve dhe drejtuesve të gazetave, anketa dhe pyetësori tip përdorur në këtë

kërkim shkencor, një listë tabelash e grafikësh si dhe bibliografía.

A.5.Kufizimi i punimit

Ky është studimi i parë në Shqipëri fokusuar vetëm te editoriali. Si i tillë, duke patur

shumë çështje të patrajtuara dhe shumë pikëpyetje është e pamundur të ezaurohen të

gjitha çështjet që lindin.


- 25 -

Kufizimet e studimit lidhen me pamundësinë për ‘‘të kaluar në sitë’’ të gjithë

editorialet në 25 vjet, duke bërë një zgjedhje kohore të kushtëzuar, lidhur me katër

periudha të rëndësishme: ‘’Periudha e përmbysjeve të mëdha’’ 1991-1992, që

përcaktohet nga rënia e regjimit komunist dhe vitet e para të demokracisë, ‘’Periudha

e Përmbysjeve Politike’’ që përcaktohet nga periudha e 1997, konfliktit civil në

Shqipëri, ‘’Periudha e Kthimit të së Djathtës në Pushtet’’ 2005 dhe ‘’Periudha e

Kthimit në Pushtet të së Majtës’’ 2013.

Sipas periudhave janë zgjedhur edhe gazetat më me ndikim të kohës, kryesisht

gjeneraliste. Është bërë një monitorim i detajuar i editorialit në kohëzgjatje kryesisht

njëvjeçare për 4 periudhat, me qëllim në nxjerrjen e konkluzioneve sa më të

qëndrueshme dhe objektive. Kjo ka qenë një nga vështirësitë më të mëdha të studimit,

duke kushtëzuar përzgjedhje periudhash dhe gazetash për monitorim.

Kufizimi i dytë, në vazhdën e të parit ka të bëjë pikërisht me numrin e

gazetave të monitoruara, pasi në të ardhmen mund të lindë nevoja për të studiuar të

tjera si dhe të thellohet më tepër studimi i copëzave të mozaikut. Një thellim i

nevojshëm do të qe edhe te problematika të caktuara, siç mund të qe edvertoriali dhe

karakteristikat e tij në shtypin shqiptar.

Edhe pse janë marrë shembuj pafund nga editorialet më spikatës, sërish mund

të mbetet nevojë që të sillen të tjera analiza për të në studime të ardhshme.

“Zëri më i rëndësishëm i një gazete është editoriali i saj, i cili personifikon

identitetin e saj politik’’12, do të shkruante Brian McNair. E pra, le t’i futemi

punës për ta njohur ‘’Zërin’’.

12McNair, Brian, Hyrje në komunikimin politik, UET Press, Tiranë 2009, f.83.


- 26 -

QASJA TEORIKE DHE PROBLEMATIKAT


- 27 -

1. TRANZICIONI, PROPAGANDA DHE OPINIONI PUBLIK

1.2 Tranzicioni dhe demokratizimi

Tranzicioni është intervali ndërmjet një regjimi politik dhe një tjetri. Sipas

O’Donnell dhe Schmitter13, tranzicioni kufizohet nga fillimi i procesit të shpërbërjes

së regjimit autoritar dhe nga ana tjetër nga instalimi i një forme të caktuar

demokracie, apo rikthimi në një formë autoritare apo nga emergjenca e një alternative

revolucioni. Karakteristika kryesore e tranzicionit është mungesa e përcaktimit të

rregullave të qarta të lojës politike. Kur kuptohet se ka nisur ky proces? Sipas

autorëve kur aktorët e regjimit autoritar nisin të modifikojnë rregullat e tyre për të

garantuar më shumë të drejta për njerëzit dhe grupet e caktuara. Janë pikërisht këto

rregulla që nisin të aplikohen në institucione politike të menaxhuara me rregulla të

tjera, që përcaktojnë procesin e demokratizimit14.

Pra, ndërsa demokracia është forma e qeverisjes së shtetit, demokratizimi

është procesi i ndryshimit të regjimit nga sundimi autoritar apo totalitar në vendosjen

e demokracisë15. Blendi Kajsiu16 sjell në vëmendje kujdesin që duhet të kemi në të

mos të ngatërruarit të dy proceseve: tranzicionit dhe demokratizimit. Në këndin e

Kajsiut, demokratizimi sigurisht që rrjedh nga tranzicioni, mirëpo koncepti i

demokratizimit duhet shkëputur nga paradigma e tranzicionit, sipas të cilit

demokratizimi është proces linear. Çështja e ngritur nga Kajsiu ka të bëjë pikërisht me

raportin politikë-institucione. Nëse sipas qasjes së paradigmës së tranzicionit

demokratizimi nëpërmjet integrimit shihet në kurbën e ecurisë së ndërtimit,

konsolidimit dhe sjelljes së institucioneve, politika shihet si jashtë apo brenda, por jo

si pjesë integrale e tyre. Pikërisht, kjo gjë duhet parë me skepticizëm sipas autorit:

politika është pikënisja e formësimit dhe jo mbarimi i formësimit të këtyre

institucioneve.

Në këndin e ri të shikimit të këtij raporti, tranzicion (institucione)-

demokratizim-politikë, sigurisht që zë një vend të dukshëm media. Ka shumë rëndësi

se si procesi raportohet nga media, por po ashtu si nxitet prej saj. Si i raporton dhe

nxit (shtyn) proceset media? Çfarë lidhje ka me propagandën? Në revistën shkencore

‘’Polis 2’’17 sillet si shembull raportimi në media i çështjes së integrimit të Shqipërisë.

Nga monitorimi i gazetave dhe televizioneve në Shqipëri del si konkluzion se media

13 O’Donnell, Guillermo, Schmitter, Philippe, Transition from Authoritarian Rule, Tentative

Comclusions about Uncertain Democracies, f.6, The John Hopkins University Press, Baltimore and

London, 1986 14 O’Donnell, Guillermo, Schmitter, Philippe, Transition from Authoritarian Rule, Tentative

Comclusions about Uncertain Democracies, f.8, The John Hopkins University Press, Baltimore and

London, 1986 15 Bogdani, Mirela, Loughlin, John, Shqipëria dhe Bashkimi Europan, Integrimi Europian dhe

Perspektiva e Pranimit, Dajti 2000, Tiranë, 2004, f.46 16 Kajsiu, Blendi, Integrimi si pengesë për demokratizimin, Polis 2, Revistë shkencore e departamentit

të shkencave politike dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, UET, Nr.2/2006, f.7-8 17 Polis 2, Revistë shkencore e departamentit të shkencave politike dhe marrëdhënieve ndërkombëtare,

UET, Nr.2/2006


- 28 -

po aq sa është një mjet efikas për të përballuar çdo lloj propagande, po aq është një

mjet efikas për të krijuar dhe ngulitur propaganda të reja. ‘’Integrimi po kthehet në një

propagandë të re, që pak nga pak po i zë vendin një ‘’propagande’’ pasardhëse, siç qe

deri para pak vitesh propaganda mbi tranzicionin’’18.

Si përthyhet kjo propagandë në linjat editoriale të mediave? Në detajet

kaotike, shpesh edhe të ‘’papërtypura’’ nga lexuesit apo audienca, hyn në lojë

qëndrimi editorial dhe linja e botimit. Sipas përfundimeve të monitorimit bërë nga

‘’Polis 2’’, shumë media përpunojnë një opinion sipas të cilit ‘’integrimi është çështje

e të gjithëve’’.19Kështu krijohet perceptimi se integrimi, apo çështje të tjera që media

vendos në axhendën e saj, janë sensitive. Është krejtësisht e sigurt se publiku do ta

shohë me sy kritik opinionin e mësipërm?! Dyshuese.

A ka përfunduar tranzicioni në Shqipëri? Kjo mbetet një nga temat e shpeshta

të diskutimit shkencor e publik, por sigurisht që nuk merr dot një përgjigje të prerë.

Sipas Bogdanit dhe Loughlin 20 konsolidimi demokratik është më i gjatë se

tranzicioni dhe mund të zgjasë disa dekada.

Jonila Godole21, bazuar në modelin e Rozumilowickz, përcakton katër faza të

tranzicionit politik në Shqipëri, duke lënë të hapur diskutimin për fazën e katërt të tij,

nëse bëhet fjalë për konsolidim të demokracisë apo tranzicion të zgjatur. Godole

përcakton edhe kufijtë e fazave sipas viteve, duke nisur nga 1988-ta, e cila shënon

sipas autores paratranzicionin: 1988-1990: Paratranzicioni shqiptar, 1990-1994:

Fillimi i tranzicionit, 1994-1998: Orvatjet për institucionalizimin e demokracisë,

1998-2012: Konsolidim i demokracisë apo tranzicion i zgjatur?

Elez Biberaj22 përcakton se Shqipëria, njësoj si vendet e tjera paskomuniste të

Europës Qëndrore dhe Lindore, ka kaluar një proces tranzicioni të shumëfishtë:

tranzicion politik, ekonomik dhe të sigurimit kombëtar. Biberaj sjell në vëmendje disa

momente kyçe, marsin dhe pas marsin e vitit 1992 kur PD-ja mundi ish-komunistët,

periudhë që u shoqërua me ndryshime të thella politike, ekonomike dhe shoqërore,

ndryshimi i Kushtetutës, zgjedhjet parlamentare të majit 1996 të bojkotuara nga

opozita dhe që dobësuan besimin në procesin e demokratizimit. Po kështu sipas

autorit demokracia pësoi tjetër goditje në fillim të vitit 1997, ‘’kur shembja e skemave

mashtruese piramidale u bë shkak për trazira të dhunshme dhe kryengritje të

armatosur, duke zhytur vendin në krizën politike dhe ekonomike më të rëndë pas

rënies së komunizmit’’23.

18 Polis 2, Revistë shkencore e departamentit të shkencave politike dhe marrëdhënieve ndërkombëtare,

Monitorim, Integrimi, i (Pa)Kuptuari i medias shqiptare, UET, Nr.2/2006, f.41 19 Polis 2, Revistë shkencore e departamentit të shkencave politike dhe marrëdhënieve ndërkombëtare,

Monitorim, Integrimi, i (Pa)Kuptuari i medias shqiptare, UET, Nr.2/2006, f.42 20 Bogdani, Mirela, Loughlin, John, Shqipëria dhe Bashkimi Europan, Integrimi Europian dhe

Perspektiva e Pranimit, Dajti 2000, Tiranë, 2004, f.46 21 Godole, Jonila, Marrëdhëniet joformale mes elitave të politikës dhe mediave, Doktoraturë, Shtator

2013, f.27-36 22 Biberaj, Elez, Shqipëria në tranzicion, Rruga e vështirë drejt Demokracisë, Ora, f.15 23 Biberaj, Elez, Shqipëria në tranzicion, Rruga e vështirë drejt Demokracisë, Ora, f.15


- 29 -

Ecuria e proceseve transformuese në vendet e Europës Juglindore, ku bën pjesë edhe

Shqipëria, sic thekson Afrim Krasniqi24, varet nga niveli i kulturës politike dhe

trashëgimia e së kaluarës. Krasniqi përzgjedh Wolfgang Merkel si një nga teoricienët

që klasifikon konkretisht nivelin e kulturës politike në vendet ish-komuniste. Ndërsa

vendet me nivel të lartë janë Sllovenia, Estonia, Çekia, Hungaria, Kroacia, Sllovakia,

Polonia e Lituania, vendet ku niveli kulturor është ende në konsolidim janë Bullgaria,

Rumania, Letonia ndërsa Shqipëria, së bashku me Serbinë dhe Maqedoninë ndodhet

në kategorinë e standardeve të ulëta të demokracisë dhe elitave politike (ku hyjnë

edhe Rusia, Moldavia e Bosnja). Krasniqi konkludon se ‘’Në grupin e dytë të

“demokracisë defektoze” bëjnë pjesë Serbia, Maqedonia, Shqipëria dhe Bosnja. Pra,

argumenti i tij mbi “kulturën politike” përputhet me argumentin mbi “progresin e

demokracisë” në vendet paskomuniste’’.25

Giovanni Sartori26 përcakton se demokraci do të thotë ‘’pushtet i popullit’’.

A ka patur demokraci dhe në çfarë niveli është zbatuar ajo në Shqipëri gjatë

tranzicionit? Vështirë të përcaktohet me saktësi, por Sartori ka një koncept shumë

interesant lidhur me çfarë nuk është demokracia. Nga kjo, në mënyrë logjike, mund të

dalim në një përgjigje lidhur me demokracinë në vend gjatë tranzicionit. Me

shpjegimin e këtyre koncepteve mund të arrihet gradualisht në një përcaktim sa më

afër objektives, të gjendjes së medies dhe veçanërisht të shtypit dhe opinionit publik.

Sartori mendon se se është me vlerë të dimë se në ç’shkallë një sistem politik

është demokraci, duke sjellë rastin e Shqipërisë si një vend më shumë jodemokratik se

sa Britania, kur shpjegon se sa shumë një karakteristikë ose disa karakteristika

demokratike gjenden në të gjitha sistemet demokratike. E kundërta e plotë e

demokracisë, sipas autorit, janë tirania, autokracia, absolutizmi, diktatura,

autoritarizmi dhe totalitarizmi dhe se pikërisht ky i fundit është mohimi më i plotë i

demokracisë27.

1.3.Propaganda dhe propagandimi i publikut: Ellul dhe Bernays

Shqipëria doli nga një sistem ku propaganda ishte e fortë. Partia-shtet me një rol të

fuqishëm ia doli të instalonte doktrinën e saj. Por disa vite pas vdekjes së ish-

diktatorit Enver Hoxha, sistemi nisi të ndryshonte. Ramiz Alia tentoi kalimin e butë

nga diktatura në demokraci, por shumë shpejt studentë dhe pedagogë morën në duar

frenat e drejtimit me anë të rrëzimit të sistemit, pas krijimit të Partisë Demokratike.

24 Krasniqi, Afrim, Evropa Juglindore në periudhën paskomuniste: (Analizë e sistemeve partiake dhe

qeverisëse), Doktoraturë, Universiteti i Tiranës, f.14, Tiranë 2012 25Krasniqi, Afrim, Evropa Juglindore në periudhën paskomuniste: (Analizë e sistemeve partiake dhe

qeverisëse), Doktoraturë, Universiteti i Tiranës, f.15, Tiranë 2012/Merkel, Wolfgang. (2010). Plausible

Theory, Unexpected Result: The Rapid Democratic Consolidation in Central and Eastern Europe, in:

Heinrich Best/Agnieszka Wenninger (eds.): Landmark 1989. CEE Societies Tëenty Years after the

System Change, Münster: LIT-Verlag, 19-20. 20 Po aty. 21-22. 26 Sartori, Giovanni, Edhe njëherë për teorinë e demokracisë, Shtëpia Botuese Dituria, Tiranë, 1998,

f.23 27Po aty, f.195-196


- 30 -

Çfarë karakteristikash paraqiste sistemi, para instalimit të një sistemi demokratik dhe

nisjes së tranzicionit? Është e nevojshme njohja me konceptimin e propagandës, për të

kuptuar mirë karakteristikat e periudhës së parë mediatike të marrë në këtë studim,

asaj ku ishin 2 gazeta bazë: ‘’Zëri i Popullit’’ i Partisë së Punës së Shqipërisë dhe

‘’Rilindja Demokratike’’ e Partisë Demokratike.

Edward Bernays28 sqaron shpjegimet gjetur në fjalor për propagandën, mes

të cilave dy përkufizime: institucion ose skemë për të propaganduar një doktrinë ose

sistem dhe përpjekje direkte dhe sistematike për të fituar mbështetjen e publikut për

një opinion apo një veprim.29 Propaganda shtrihet më gjerë pra, jo vetëm në sistemet

diktatoriale, por edhe në tranzicion dhe procesin e demokratizimit të një vendi. Ajo që

është e ndryshme është niveli i saj. Nëse për shembull në diktaturë, propaganda është

shumë e fortë, në tranzicion nis të zbutet, por asnjëherë nuk zhduket. Sipas Bernays, i

cili nuk e sheh propagandën vetëm në këndvështrimin negativ, politikani i sinqertë

dhe i talentuar është në gjendje që përmes instrumentit të propagandës të formojë

vullnetin e popullit. Në këtë mënyrë, propaganda lidhet me politikanin dhe me

vullnetin e popullit (vota) dhe opinionin publik. Një nga mjetet, nëse e shohin sipas

sistemit nga lart-poshtë, është edhe shtypi, gazetat. Politikani i përdor ato për të

propaganduar idetë e tij, sigurisht, që kalojnë në filtrat e editorëve. Një marrëdhënie

gati simbiotike, e cila thjesht sa transformohet, por nuk humbet.

Bernays thekson se propaganda mund të jetë efektive vetëm me votuesin që e

ka ndarë mendjen, mbi bazën e paragjykimeve dhe dëshirave të grupit ku bën pjesë.

Dhe ku ka aleanca të ngushta me lidershipin, janë pikërisht këto aleanca që do të

shërbejnë për të anuluar vullnetin e lirë të votuesit. Sipas Bernays, nuk është e

nevojshme që politikani të jetë skllav i paragjykimeve publike të grupit, nëse ai mund

të mësojë se si të formësojë mendjet e votuesve që të jenë krejtësisht konformiste me

idetë e tij të mirëqënies publike dhe shërbimit publik. Pra, qëllimi kryesor i një burrë

shteti nuk është edhe aq të kënaqë publikun, por ta ndikojë atë.30 Si arrihet kjo? Duke

njohur mendjen e publikut, duke krijuar rrethana për trajnimin e mendimeve dhe

sigurisht që sipas Bernays, duke krijuar kontakte me liderët e grupeve, që kontrollojnë

opinionet e publikëve të tyre.

Cilët janë mekanikët e propagandës sipas Bernays? Pra, nga çfarë teknikësh,

apo ekspertësh vihet në lëvizje propaganda? Propaganda në këndvështrimin e autorit

është pra, vendosja e mirëkuptimit reciprok mes një individi dhe një grupi. Një nga

mediumet kryesore të përhapjes së propagandës janë gazetat. ''Gazetat, sigurisht,

mbeten gjithmonë një medium kryesor për transmetimin e opinioneve dhe ideve, me

fjalë të tjera, të propagandës''31

Dhe pikërisht janë ''News Columns''- kolonat e lajmeve ato që editorët e

gazetave përdorin për qëllime propagandistike, ndryshe nga editoriali, ku komentohen

28 Bernays, Edward, Propaganda, Horace Liverlight, New York, 1928 29Bernays, Edward, Propaganda, Horace Liverlight, New York, 1928, f.21 30Po aty, f.104 31Po aty, f.151


- 31 -

ngjarje apo çështje sipas këndvështrimit individual të gazetës. Rubrika e lajmeve është

pikërisht ajo që shpjegon çështjet e pazgjidhura, apo jep opinionet e ditës. Pra, gazeta,

sipas Bernays, nuk pyet nëse në shkrimin që publikon ka apo nuk ka propagandë, e

rëndësishme për të është që të ketë lajm. Gazeta, si organ i opinionit publik, nuk ka

një ndarje të qartë mes propagandës dhe lajmit. Në fakt editorët mundohen të tregohen

të kujdesshëm për të mos rënë pre, po kur lajmet që publikojnë janë po aq lajme sa

ç'kanë edhe propagandë?!

Jacques Ellul 32 që e shikon propagandën si një fenomen sociologjik më

shumë se sa diçka të bërë nga disa njerëz për qëllime të caktuara përcakton se

propaganda vepron me lloje të ndryshme të vërtetash, gjysmë të vërtetash, të vërtetën

e kufizuar, të vërtetën jashtë kontekstit. Dhe pikërisht Ellul thotë se propaganda nuk

funksionon vetëm për të ndryshuar opinionet e njerëzve, por për t’i çuar ata drejt

ndërmarrjes së veprimit. Për autorin me rëndësi është njohja e dy llojeve të

propagandës, atë të agjitacionit dhe propagandën e integrimit (në kuptimin

teknologjik, masmedia, përveç propagandës politike, sociologjike, horizontale,

vertikale etj), madje arsimimi sipas Ellulit është prerekuizita për propagandën (pre-

propaganda, paraprijësja e propagandës). Ata që propagandohen, janë baza e teorisë

së Ellulit, sepse janë pikërisht këta njerëz të arsimuar që kanë nevojë për propagandën

për tri arsye; kanë shumë informacion të paverifikuar, kanë nevojë të punojnë për të

patur opinion për çdo çështje dhe janë mjaftueshmërisht të pavarur për të gjykuar

vetë.‘’Forca e propagandës është një sulm direkt kundër njeriut. Çështja është të

përcaktojmë se sa i madh është rreziku’’33

Ellul shpjegon kujdesshëm se si ndodh propagandimi i lexuesit nga gazetat

dhe sipas tij në mënyrë që të mundësohet organizimi i propagandës, media duhet të

jetë e përqëndruar, numri i agjencive i reduktuar, shtypi në një kontroll të vetëm dhe

radio dhe filmi i monopolizuar34. Madje efekti do të jetë më i madh nëse media të

ndryshme do të jenë përqëndruar në të njëjtat duar.‘’Vetëm nëpërmjet përqëndrimit në

disa duar e një numri të madh mediesh mund të realizohet një orkestrim, një

vazhdimësi dhe një aplikim të metodave shkencore për influencimin e individëve’’35

Është pikërisht sipas konstatimit të Ellulit që ulja e numrit të gazetave përballë

rritjes së numrit të lexuesve çon një një situatë të favorshme për propagandën. Edhe

pse ky përqëndrim është prerekuizita, ende nuk është e mjaftueshme. Është e

nevojshme që individët të dëgjojnë, pra siç pyet me të drejtë Ellul, pse të prodhojmë

gazeta kur asnjë nuk i ble? Përveçse është jetësore për individët jetesa me këto mjete

informative, vihet re edhe një lloj bashkëpunimi mes tij dhe gazetës, për shembull.

Dhe nëse do të ketë një person mbi të cilin vepron propaganda është pikërisht sepse ai

dëshiron dhe për këtë është gati të blejë një gazetë, të dëgjojë radio apo tv. Megjithatë

32Ellul, Jacques, Propaganda: The Formation of Men’s Attitudes, Vintage Books Edition, New York,

1973 33Ellul, Jacques, Propaganda: The Formation of Men’s Attitudes, Vintage Books Edition, New York,

1973, f.15 34Po aty, f.102 35Po aty, f.103


- 32 -

duke bërë këtë gjë, ai duhet ta dijë se po i hap derën propagandës dhe se e kthen veten

në subjekt të saj. Një lexues blen një gazetë sepse gjen te ajo mendimet dhe opinionet

e tij të mirëreflektuara.‘’Ai dëshiron t’i nënshtrohet kësaj influence dhe aktualisht e

ushtron zgjedhjen e tij në drejtim të propagandës që uron të marrë. Nëse rastësisht ai

gjen në gazetën ‘’e tij’’ një artikull që nuk e pëlqen apo një opinion që devijon pak

nga e tija ai anulon abonimin. Ai nuk mund të durojë asgjë që s’është brenda kornizës

së tij. Ky është mentaliteti i vërtetë i një të propaganduari, siç do ta shohim’’36

Askush nuk mund të dalë në konkluzionin sipas Ellulit se ky individ nuk mund

të bjerë pre e propagandës, pasi në të vërtetë propaganda është duke punuar te ai, duke

patur një progres të dukshëm nga një opinion i paqartë nga ana e lexuesit në shprehjen

aktive të këtij opinioni. Pra një ndjenjë apo impresion është transformuar në një motiv

për veprim. Mendimet konfuze janë kristalizuar. Mitet dhe reflekset e lexuesit

përforcohen nëse ai lexon atë gazetë. Kjo është karakteristika e propagandës, pra

lexuesi është subjekt i propagandës, edhe me zgjedhjen e tij.37

Si vihet në funksionim propaganda? Brian Patrick38 përcakton se 10 shtyllat

e vënies në funksion të propagandës kanë të bëjnë saktësisht me: kontrollin e rrjedhjes

së informacionit, pasqyrimin e vlerave dhe besimeve të publikut, kthjellimin,

përdorimin e presionit të grupit për të formuar në mënyrë horizontale bindjet dhe

sjelljet, depërtimin në mënyrë spontane, distancimin e propagandës nga burimi i saj,

përshtatjen me nevojën për informacion dhe me zakonet, adresimin e nevojave

psikologjike, shpirtërore dhe sociale, personalizimin dhe dehumanizimin sipas

nevojës, shpërndarjen e së vërtetës, logjikës, fakteve dhe shkencës dhe demostrimin e

një etike të mirë.

Patrick shpjegon edhe 3 valët historikë të propagandës, të cilat përfshijnë

shekullin e shtatëmbëdhjetë me papën Gregory XV-të, ku propaganda u trajtua si një

armë ndaj heretikëve, vala e dytë: Lufta e Parë Botërore dhe pas saj si dhe vala e tretë

me mobilizimin e shoqërisë amerikane pas Luftës së Dytë Botërore për ta bërë më

mirë propagandën pasi ajo po trajtohej dhe shfaqej si një normë sociale39.

Publiku nga ana tjetër është i vetëdijshëm për propagandën dhe metodat që po

përdoren mbi të për të ndikuar mbi opinionet dhe sjelljen e tij, prandaj ky është një

proces që ndryshon, nga koha në kohë, gjithnjë. '’Pse të biem gjithnjë në gabimin që

të shohim te propaganda veçse një pajisje për të ndryshuar opinionet? Propaganda

është gjithashtu një mjet i përforcimit të opinioneve apo transformimit të tyre në

aksion. Lexuesi vetë ia ofron ‘’fytin e tij thikës’’ së propagandës që zgjedh’’.40

Bernays, në librin tjetër të tij ''Kristalizimi i opinionit publik'', trajton çështje

të qartësimit të këtij opinioni publik, duke e parë në këndin e publikut, të gjithë

çështjen. Opinioni publik sipas tij është rezultati i opinioneve individuale, tani të

36Po aty, f.104 37Po aty, f.104 38Patrick, Brian, The Ten Commandments of Propaganda, Arktos, London, 2012 39Patrick, Brian, The Ten Commandments of Propaganda, Arktos, f.13-20, London, 2012 40Po aty, f.104


- 33 -

uniformizuara, që konfliktohen, të burrave dhe grave që formojnë shoqërinë ose një

grup shoqëror. Te ''Kristalizimi i opinionit publik'' 41 Bernays sjell metodën e

modifikimit të këndvështrimit të një grupi të caktuar. Fillimisht duhen analizuar

problemet dhe objektivat e grupit, më pas analizohet publiku, mendimi i të cilit

tentohet të modifikohet, më pas krijimi i një plani veprimi për arritjen e publikut dhe

më pas duhet vlerësuar bashkëpunimi mes klientit (kompania, institucioni, partia etj)

dhe publikut.42

1.4. Opinioni Publik dhe Transformimi i sferës publike; Habermas dhe Sartor.

Shmangia e gazetarit nga politikanët në Shqipëri (''ERTV'' dhe ''Facebook

Live'')

Giovanni Sartori shpjegon me të drejtë se për të patur demokraci, duhet të kemi

qeverisje të popullit, e cila takohet gjatë zgjedhjeve. Janë pikërisht këto momente që

regjistrojnë vendimet e votuesve, duke përllogaritur opinionet e tyre.‘’…zgjedhjet

janë një mjet për të arritur një qëllim, qëllimi është ‘’qeverisja nëpërmjet opinionit,

domethënë një qeverisje që i përgjigjet opinionit publik dhe që është përgjegjëse ndaj

tij. Kur i themi të gjitha, themi se zgjedhjet duhet të jenë të lira. Kjo është e vërteta, po

nuk mjafton; sepse edhe opinioni, në njëfarë vështrimi themelor, duhet të jetë i lirë.

Zgjedhje të lira pa opinion të lirë nuk shprehin asgjë’’43

Sipas Sartorit, opinioni publik është kryesisht dhe në radhë të parë një koncept

politik. Një opinion për gjëra publike është dhe duhet të jetë, një opinion që i

nënshtrohet informacionit rreth gjërave publike.‘’…opinion publik mund të

përcaktohet si vijon: një publik ose një shumësi publiku, gjendja shpirtërore e

shpërndarë (opinionet) e të cilit ndërvepron, me rrjedhën e informacionit më lidhje me

gjendjen e respublica’’44

Po si formësohen opinionet publike? Sartori thekson se ato nuk janë të lindura,

por kalojnë nëpërmjet tri proceseve: rrjedhja e opinioneve nga nivelet e elitave, zierja

e opinioneve nga baza dhe njëjtësimet e grupeve të referimit 45 . Opinioni publik

krijohet dhe përhapet nëpërmjet mjeteve të komunikimit masiv dhe drejtuesve të

opinioneve (5-10% e publikut). A ecën paralel procesi i informimit me procesin e

formësimit të opinionit publik? Sartori mendon që jo. Këtu hyn në lojë politika,

besimet fetare, bindjet ideologjike, ndjenjat etnike etj. Autori pikërisht në këtë

moment bën një lidhje shumë të rëndësishme me mjetet e informimit masiv dhe

manipulimit. ‘’Sa më shumë ‘’merr’’ nga mjetet e informacionit masiv, aq më shumë

je potencialisht i ekspozuar ndaj manipulimeve të mjeteve të informacionit

41Bernays, Edwards, Crystallizing Public Opinion, Liverlight Publishing Coorporation, New York,

1923 42Bernays, Edwards, Crystallizing Public Opinion, Liverlight Publishing Coorporation, f.166-167, New

York, 1923 43Po aty, f.104 44Po aty, f.105 45Po aty, f.110


- 34 -

masiv.’’46Sartori sugjeron në të bërit kujdes në diferencimin mes opinionit publik, që

formësohet nga publiku vetë dhe atij që është përhapur mes publikut.

Kështu, gradualisht arrijmë te ndikimi që ka media dhe mjetet e informacionit

masiv, mes të cilave veçojmë gazetat dhe fokusin e studimit: editorialin. Si

kontrollohej informacioni në sistemet totalitare, si krijohej opinioni? Siç thekson

Sartori në sistemin totalitar të formimit të opinionit ka vetëm një karakteristikë:

efektin përforcues, efektin amplifikues. Në fakt ka vetëm një zë funksional: zëri i

regjimit, që rrjedh vertikalisht, pa dyshime të pellgjeve (sipas konceptit të Doiçit), të

cilat janë të qeta. Dy rrugë mundësojnë vënien në zbatim të zërit të regjimit: tunelet e

terrorit gjatë rrugës hierarkike dhe rruga e mobilizimit në bazë (të aktivistëve të

partisë).47Aktivistët e partisë shkatërrojnë bërthamat që dalin si flluska të drejtuesve

spontanë të opinionit. Siç vazhdon të shtjellojë Sartori, procesi i edukimit shndërrohet

në proces indoktrinimi dhe ekziston vetëm një doktrinë, duke ndaluar cilëndo tjetër.

Pra edukimi zëvendësohet me një propaganda fidei; fenë e vetme të shtetit. Sistemi

është i mbyllur. Daljet izolohen mirë dhe funksionon në mënyrë perfekte censura.

‘’Nga djepi gjer në varr bombardimi është edhe i pareshtur, i pakundërshtuar sepse

gjithë artileria është vetëm në njërën anë dhe komandohet nga i njëjti gjeneral’’48

Siç e pamë më lart, atë që theksonte Patrick, pas Luftës së Dytë Botërore filloi

të instalohej vala e tretë e propagandës; ajo si një normë sociale. Propaganda në

Shqipëri ka patur transformimin e saj deri në ditët e sotme. Pyetja që do të qe me vend

në këtë rast është pikërisht kjo: si është transformuar?!

Për të konkretizuar ndryshimin e madh nga propaganda solide e partisë-shtet

te propaganda politike ne vitet 2000 e deri më sot, mund të marrim në shqyrtim

sjelljen e liderave politikë me median (gazetat) dhe mediet sociale (edhe versionet

online të gazetave). Pas përfundimit të fazës ku politikani e shfrytëzon gazetën apo

editorët e saj, si ndërmjetës në përçimin e ideve të tij te publiku, ku sigurisht vetë

media ka përfitimet e saj, duke ruajtur qëllimin e të bërit të lajmit, shohim më tej një

tendencë për ta ndryshuar këtë rol. Politikanët përpiqen të ‘’zhdukin’’ nevojën për

përdorimin e gazetarit dhe medias, duke shfrytëzuar zhvillimet e kanaleve të reja, si

‘’Facebook’’-u. Natyrisht kjo është e lehtë në kushtet kur editorët nuk janë më

portierët dhe përcaktuesit e axhendës, me ndryshimin e mjedisit mediatik. Politikanët

tashmë kanë profile apo faqe online ku komunikojnë vetë me qytetarët, presin pyetje

dhe përgjigje, madje hapin edhe kanale televizive me pamje live nga takimet dhe

ngjarjet politike që zhvillojnë (si rasti i ERTV-së se kryeministrit Edi Rama).

Politikanët pra, komunikojnë me qytetarët pa ndërmjetësinë e gazetarëve, duke

zgjedhur pyetjet që ata dëshirojnë të zgjedhin dhe sigurisht që qytetarët kanë

hapësirën që pa ‘’zëdhënësat e tyre’’, në këtë rast gazetarët, të pyesin. Nga ana tjetër,

pjesa e publikut inaktiv qëndron në pritje dhe vëzhgon të gjithë procesin.

46Po aty, f.113 47Po aty, f.117 48Po aty, f.117


- 35 -

I gjithë zhvillimi teknologjik dhe mediatik ka ndryshuar edhe mënyrën se si lajmet

realizohen. Ndryshe nga kohë më parë kur gazetari vetëm vraponte në terren, sot

platformat online ofrojnë video me ngjarje që po zhvillohen, apo foto të hedhura nga

qytetarë dhe profesionistë nga ku mund të nxjerrësh pafund lajme. Në këtë

këndvështrim do të shqyrtohen në çështjet më tej nëse teoritë e përcaktuesit të

axhendës janë ende të forta në Shqipëri, apo ka një miksim të tyre me përzgjedhjen e

ofertës nga vetë lexuesit. Mediet e reja sociale duket se kanë përmbysur shumë nga

teoritë ekzistuese lidhur me mënyrën si mediet klasike funksiononin.

Jurgen Habermas në librin e tij ‘’Transformimi strukturor i sferës publike’'49

shkruan se shtypi, si institucioni më i shquar i sferës publike, fillimisht u shfaq në

formën e biznesit të vogël artizanal të gazetave. Në këtë fazë llogaritjet ishin të

orientuara drejt maksimalizimit të një fitimi modest që nuk i kaloi kufijtë e

kapitalizmit të hershëm dhe botuesi ishte i interesuar për sipërmarrjen e tij, thjesht si

një biznes. Siç e përshkruan Habermas, aktiviteti kryesor kishte të bënte me

organizimin e fluksit të lajmeve dhe krahasimet e lajmeve në vetvete.''Sa më shpejt që

shtypi u zhvillua nga një biznes në lajme të pastra për të raportuar, në një që përfshin

ideologjitë dhe pikëpamjet, megjithatë dhe hartimin e artikujve të informacionit hasur

në konkurrencën e gazetarisë letrare, një element i ri, politik , në kuptimin më të gjerë

u bashkua me atë ekonomik.''50

Shtimi i një funksioni, mes mbledhjes së lajmeve dhe publikimit të tyre qe

thelbësor: funksioni editorial. Është pikërisht ky funksion që sipas autorit kishte

nisur me revistat shkencore dhe revistat politike në Britaninë e Madhe, duke lënë pas

gazetarinë letrare karakretizuar nga ndjekja e qëllimeve pedagogjike, duke shkelur të

gjitha rregullat e përfitimit. Në Britani këto gazeta ishin investim i aristokracisë, apo

njerëzve të dijes dhe të letrave. Ata publikonin materiale që mendonin se ishin të

përshtatshme, paguanin bashkëpunëtorët e tyre dhe morën në pronësi gazetat, çështjet

e publikuara të të cilave paraqisnin projekte individuale. Është pikërisht kjo, sipas

Habermasit që shpjegon pozitën e tyre, redaktorë të cilët ishin edhe redaktorë, edhe

autorë. Në shekullin e XIX-të, marrëdhënia mes botuesit dhe redaktorit nuk ishte

klasike, mes një punëdhënësi dhe punëmarrësi, por ata ndanin fitimet. Gjatë gjysmës

së dytë të shekullit të XIX-të, funksionet u ndanë mes redaktorit dhe botuesit. Në

fazën e mbizotërimit të sferës publike si një me një funksionin politik, edhe

ndërmarrjet e konsoliduara të gazetave në duart e botuesve, vazhduan t'u japin

redaktorëve të tyre llojin e lirisë që në përgjithësi karakterizon komunikimin e

njerëzve privatë që funksionojnë si publik. 51 Botuesi e pa shtypin si një bazë

komerciale, pa e komercializuar si të tillë, duke u debatuar se mbeti një institucion i

publikut: efektiv në mënyrën e një transmetuesi dhe përforcuesi dhe jo vetëm një

49Habermas, Jurgen, The structural transformation of the public sphere, The MIT Press, Cambridge,

Masachusetts, 1991 50 Habermas, Jurgen, The structural transformation of the public sphere, The MIT Press, f.182,

Cambridge, Masachusetts, 1991 51Po aty, f.183


- 36 -

transportues informacioni, por as ende një medium për kulturën.52''Natyrisht, aspektet

e transformimit strukturor të shtypit që lidhen me sociologjinë e ndërmarrjes së

biznesit nuk duhet të konsiderohen të izoluara nga tendencat e përgjithshme drejt

përqendrimit dhe centralizimit që mbizotëronte...''53

2. Modelet e Menaxhimit të Redaksive, Konvergjenca dhe Liria e Shtypit

2.1.Modelet e Menaxhimit dhe Konvergjenca

''Kriza editoriale çon në korruptimin e përmbajtjes së gazetës, e cila synon mpirjen

ose shpërlarjen e mendimit të lexuesit por ndërkaq krijon edhe autoshpërlarje për vetë

përmbajtjen e gazetës.''54, ky është një nga përfundimet e studimit të Sami Nezajt,

lidhur me ''Mediat e shkruara, menaxhimi kundër krizës''. Nezaj bën një analizë të

thelluar edhe të sistemit të pronësisë së këtyre medieve, duke nxjerrë si arsye për këtë

krizë financimin e plotë të gazetave, duke mos u mbajtur dot nga të ardhurat nga

shitjet dhe reklamat. Dhe me të drejtë lind pyetja: pse pronarët i mbajnë gazetat kur

nuk fitojnë? Gazeta, siç thekson edhe Nezaj, mbahet për ndikim si një mjet i

fuqishëm; për sulme apo për mbrojtje ndaj kundërshtarëve. Siç e ka treguar edhe

historiku i zhvillimit të gazetave në Shqipëri, shumë prej pronarëve kanë paralelisht

edhe biznese të tjera. Është pikërisht gazeta, që në të shumtën e rasteve i promovon,

apo mbron interesat e tyre.

Më shumë se raporte të ngurta, funksionimi brenda një redaksie karakterizohet

edhe nga raporti i drejtëpërdrejtë mes gazetarëve dhe pronarëve, gazetarëve dhe

kryeredaktorit apo drejtorit të gazetës, duke shmangur herë pas herë edhe ndërmjetësit

që janë redaktorët. Sigurisht që edhe redaktorët janë brenda pozicionit të tyre të

funksionimit dhe siç do ta shohim në çështjet e mëposhtme është shtjelluar me detaje

mënyra se si funksionon dhe si menaxhohet një redaksi. Sami Nezaj del në një

konkluzion të rëndësishëm edhe sa i përket marrëdhënies pronar-gazetar në mënyrën

si funksionon raporti i tyre brenda redaksisë. Pronarët kanë akses tek reporterët dhe

përmbajtja e gazetës dhe ndonjëherë hierarkia ndërtohet sipas shkallës së miqësisë

dhe mendimit personal të pronarëve për drejtuesit apo reporterët.55 Me rëndësi për t’u

njohur është raporti pronar-kryeredaktor që shpesh është në kufijtë e miqësisë.

Cilat janë modelet kryesore të njohura të menaxhimit të redaksive të mediave në

përgjithësi dhe gazetave në veçanti?!

Robert Picard 56 në modelet e biznesit mediatik dhe ato të menaxhimit

financiar dhe financimit thotë se kompanitë mediatike janë prodhues që marrin dhe

kombinojnë burimet për të krijuar një produkt apo shërbim që blihet nga të tjerët.

52Po aty, f.183 53Po aty, f.186 54Nezaj, Sami, Mediat e shkruara, menaxhimi kundër krizës, Punim Doktorature, f.51, Universiteti i

Tiranës, Tiranë, 2013 55Po aty, f.52 56Picard, Robert, The Economics and Financing of Media Companies, f.25, Fordham University Press,

New York, 2011


- 37 -

Është pikërisht kjo kompani që ka ciklin e saj të ekzistencës duke kaluar në fazat e

prezantimit, rritjes, maturisë dhe rënies. Por çfarë është një model biznesi i medias?

Sipas Picard modeli i biznesit përfshin konceptin se si një biznes vepron, themelet e

tij, dhe aktivitetet e shkëmbimit dhe rrjedhën financiare mbi të cilat do jetë i

suksesshëm.57Modeli i biznesit sqaron segmentet se si funksionon kompania. Këto

modele u kushtojnë rëndësi edhe ndërmjetësuesve, siç mund të jetë infrastruktura mes

siguruesit e shërbimit dhe klientit.‘’Modelet e biznesit mediatik kanë 4 burime bazë:

klientët, reklamuesit, financuesit dhe pagesat biznes-biznes’’58

Picard sqaron që modelet e klientëve që paguajnë kanë të bëjnë me

regjistrimet (apo abonimet) paguaj-për përdorimin, modelet e pagesës nga reklamat

përfshijnë pagesën për vend apo kohë apo për veprim, financimet janë forma që

kompanitë apo brandet paguajnë për mediat me qëllim që të asociohen me to dhe

produktin, madje ta përdorin edhe pa pagesë si dhe modelet e pagesës nga biznesi në

biznes për licensim apo sindikatat. Mediet shpesh përdorin modele hibride të biznesit.

Artan Fuga, në një referim të tij59përmbledh disa nga modelet kryesore të

administrimit të kompanive mediatike: Modeli i dështimit të tregut, Modeli i Sjelljes

Menaxheriale, Teoria e dy paradigmave dhe Modeli i Strukturës multifaktoriale.

Mediet jo gjithnjë arrijnë të japin shërbime për informacion pa kufizime. Pse?

Për disa arsye që Mark Cooper60 i rendit qartë: dështimi i logjikës së tregut në planin

shoqëror, ku mediet priren të braktisin në një farë mënyre interesin publik të

qytetarëve për aleanca me pushtete politike, apo ekonomike, deformimi strukturor i

peizazhit të medias ku p.sh mediat publike veprojnë nën presionin e atyre private,

tendenca për fitime afatshkurtra etj, dështimi i tregut për probleme të brendshme për

shembull probleme mes gazetarësh dhe pronarësh apo mes aksionerësh, dështimi i

tregut për mungesë të investimeve financiare në infrastrukturë dhe punë dhe dështimi

i tregut lidhur me sjelljen duke krijuar perceptime të gabuara për vlerat shoqërore dhe

atë që mendon opinioni publik.

Një tjetër model, i paraqitur nga Griffiths dhe Wall është ai i sjelljes

menaxheriale, ku menaxherët ndjekin strategji në varësi të suksesit të karrierës së tyre

për të ruajtur pozitat mbizotëruese në kompani dhe për të rritur imazhin.

Kurse Victor Picard61, me teorinë e dy paradigmave tregon se nëse kompania

mediatike është e detyruar të sillet si biznes sepse pa të ardhura nuk mund të realizosh

57Po aty, f.31 58Po aty, f.34 59Fuga, Artan, Abetare e ekonomisë të mediave, Referat i autorit në kuadrin e Qendrës Shqiptaro-

Gjermane të Formimit të Gazetarëve të Rinj me titull “Mediat në demokratizim”, pranë departamentit

të Gazetarisë dhe Komunikimit të Universitetit të Tiranës, ngritur në bashkëpunim me fondacionin

“Konrad Adenhauer”, http://al.ejo-online.eu/ekonomia-e-medias/abetare-e-ekonomise-te-mediave 60McChesney. W, Robert, Pickard, Victor (Editorë), ‘’Will the Last Reporter Please Turn out the

Lights: The Collapse of journalism and what can be done to fix it’’, f.320, The New Press, Londër,

2011 61McChesney. W, Robert, Pickard, Victor (Editorë), f.174,‘’Will the Last Reporter Please Turn out the

Lights: The Collapse of journalism and ëhat can be done to fix it’’, The New Press, Londër, 2011


- 38 -

një gazetari cilësore, atëherë është mëse e justifikueshme kërkimi i fitimit pa u

shqetësuar nga kompromisi në kurriz të vlerave qytetare dhe përmbajtjes.

Tod Gitlin në modelin e strukturës multifaktoriale të krizës shpjegon se disa

fatkeqësi kanë ndodhur lidhur me median: Rënia e qarkullimit të gazetave në treg,

Rënia e të ardhurave nga reklamat, Kriza e autoritetit, pra e legjitimitetit të gazetarit,

Kriza e besueshmërisë të publikut te media dhe Pamundësia për të analizuar anët e

rëndësishme dhe të shoqërisë.‘’Stafi i redaksisë që prodhon gazetën është gjithashtu

më i vogël, i ri dhe më shumë i orientuar drejt teknologjisë e më shumë i orientuar

drejt shërbimit ndaj kërkesës të të dyjave: gazetës dhe Webit. Stafi njëkohësisht është

në presion të madh, ka më pak kujtesë institucionale, më pak njohuri rreth

komunitetit, se si të bashkojë lajmet dhe historinë e individëve. Ka më pak redaktorë

për të kapur gabimet.’’62

Charlie Karlsson dhe Philippe Rouchy63sqarojnë konceptin e ri ekonomik të

medias: ekonominë e papeshë. Me ndryshimet teknologjike dhe transformimin e

medias, dalin në pah shërbime të tjera si krijimi, manipulimi dhe shpërndarja e

informacionit. Sot mediet e reja nuk paguajnë për transport fizik dhe nuk ndajnë të

mira fizike dhe sidomos në kushtet e konvergjencës, mes telekomunikacionit, medies

dhe sektorëve të teknologjisë së informacionit, flitet saktësisht për ekonominë e

papeshë.

Konvergjenca64 karakterizohet pikërisht si aftësia e platformave të ndryshme

të rrjetit për të mbajtur lloje të njëjta shërbimesh të rëndësishme ku operatorët e

telekomunikacioneve ofrojnë sisteme të multimedias në rrjetet e tyre, transmetuesit e

televizioneve mund të sigurojnë shërbime të dhënash në rrjetet e tyre, operatorët

kabllorë mund të ofrojnë një gamë të shërbimeve të telekomunikacionit etj. Po a është

vetëm kaq?

Henry Jenkins65te paradigma e re e ndryshimeve të medias flet për kulturën e

konvergjencës, ku media e vjetër ndeshet me të renë. ‘’Me konvergjencë, unë dua të

them rrjedhën e përmbajtjes përgjatë platformave të shumëfishta të medias,

bashkëpunimin mes industrive të shumëfishta të medias dhe sjelljes migratore të

audiencës së medias, e cila do të shkojë gati kudo në kërkim të llojit të eksperiencës

argëtuese që duan. Konvergjenca është një fjalë që arrin të përshkruajë ndryshimet

teknologjike, industriale, kulturore dhe sociale, në varësi të atij që flet dhe asaj që ata

mendojnë se po thonë’’66

62Po aty, f.93 63Picard, Robert, Wildman, Steven (Editorë), Handbook on the Economics of the Media, Eward Elgar

Publishing, USA,2015 64Karlsson ,Charlie, Rouchy, Philippe, Handbook on the Economics of the Media, f.83, Eward Elgar

Publishing, USA,2015 65Jenkins, Henry, Convergence Culture: Where Old and New Media Collide, Neë York University

Press, New York and London, 2006 66 Jenkins, Henry, Convergence Culture: Where Old and New Media Collide, f.2-3, New York

University Press, New York and London, 2006


- 39 -

Sipas Jenkins është pikërisht konsumatori, nga i cili varet lëvizja e përmbajtjes

mediatike dhe pikërisht është pikëpamja avangarde e Jenkins që saktëson se

konvergjenca nuk ndodh përmes pajisjeve mediatike sado të sofistikuara të jenë ato,

por brenda trurit të konsumatorëve individualë dhe përmes ndërveprimeve të tyre

sociale me të tjerët. Është pikërisht konvergjenca që është rishfaqur si një pikë e

rëndësishme e kompanive të vjetra dhe të reja mediatike për të ardhmen e industrisë

së argëtimit dhe informacionit.‘’Nëse paradigma e revolucionit dixhital presupozonte

që media e re do të shfaqë median e vjetër, paradigma e zhvilluar e konvergjencës

supozon që media e re dhe e vjetër do të ndërveprojnë në rrugë edhe më komplekse.

Paradigma e revolucionit dixhital pretendonte se media e re do të ndryshonte

gjithçka. Pas përplasjes ‘’.com’’ prirja ishte të imagjinonim se media e re kishte

ndryshuar gjithçka. Mes shumë gjërave të mjedisit aktual mediatik, e vërteta ishte

diku në mes. Gjithnjë e më shumë liderët e industrisë janë duke u kthyer te

konvergjenca si një rrugë që bën kuptim në momentin e ndryshimeve të çorientuara.

Konvergjenca është, në atë kuptim, një koncept i vjetër, i marrë me kuptime të reja’’67

Te botimi ‘’Kompanitë mediatike, Strukturat, Operacionet dhe

Performanca’68’, Picard shkruan se kompanitë mediatike diferencohen gjerësisht nga

mënyra se si balancojnë dëshirën për fitim me atë të rritjes së vlerës së kompanisë.69

Sigurisht që vlera e kompanisë rritet edhe si efekt i portofolit të saj të shërbimeve.

Picard thotë se portofoli i produkteve70 krijohet kur mediet nisin të prodhojnë dhe

ofrojnë më shumë se një produkt në treg; gazeta mund të blejë një gazetë tjetër lokale,

kompania radiofonike një radio tjetër etj. Autori thekson se të zakonshëm janë edhe

portofolët ndër-mediatikë të produkteve, si për shembull një kompani që prodhon një

gazetë ka edhe televizion. Objektivi është maksimalizimi i vlerës së produkteve të

portofolit. Me disa mënyra, sipas Picard: Reduktimi i riskut, menaxhimi i ciklit

jetësor të produktit, shfrytëzimi i tregut dhe rritja e kompanisë, zgjerimi i tregut të

shërbimit dhe eficienca. Sipas Picard portofolit të produkteve i ndodhin disa

influencime që varen nga strategjia e kompanisë, lidershipi i kompanisë dhe vizioni,

struktura e kompanisë, kapaciteti i kompanisë dhe burimet, kultura e kompanisë,

mundësitë e tregut, sjellja e konkurentëve dhe kontrolli rregullator dhe ligjor.71

Disa nga format e organizimit të tregut, siç kujton Steven Wildman72 janë

konkurenca perfekte, monopoli, konkurenca monopolistike dhe oligopoli.

67Jenkins, Henry, Convergence Culture: Where Old and New Media Collide, f.6, New York University

Press, New York and London, 2006 68Picard, Robert (Editor), Media Firms: Structures, Operations, and Performance, Lawrence Erblaum

Associates Inc.Publisher, New Jersey, 2002 69Picard, Robert (Editor), Media Firms: Structures, Operations, and Performance, Lawrence Erblaum

Associates Inc.Publisher, New Jersey, 2002 70 Robert, Picard, Media Product Portfolios: Issues in Management of Multiple Products and

Services,Psichology Press Taylor and Francis Group, New York, London, 2012 71Robert, Picard, Media Product Portfolios: Issues in Management of Multiple Products and Services,

Psichology Press Taylor and Francis Group, New York, London, 2012 72Wildman, Steven, Handbook of Media Management and Economics, Lawrence Erlbaum, Associates

Publishers, f. 72, New Jersey, London, 2006


- 40 -

Eli Noam73 thekson disa nga karakteristikat e biznesit të medias. Autori sjell në

vëmendje në botimin e tij ‘’Kush e ka në pronësi median në botë? Përqëndrimi i

mediave dhe pronësia përreth botës’’ se media ka kosto të larta dhe kosto fikse në

rritje si dhe kosto marxhinale të ulta dhe në rënie. Në të ndikojnë efektet e networkut,

furnizimi i tepërt, çmimi i deflacionit, rrisku i lartë i shpërndarjes së suksesit dhe

konvergjenca e teknologjisë-ekonomia e fushëveprimit (sinergjia).

Daniel Hallin dhe Paolo Mancini74 rendisin disa nga modelet e transmetimit

televiziv dhe organizimit të medieve, mes të tjerash: modeli qeveritar, modeli

professional (BBC-tradita), përfaqësimi parlamentar apo proporcional (kontrolli sipas

partive-RAI), modeli koorporativ apo civil (transmetimi nëpërmjet grupeve politike

dhe qytetarë).75 Janë pikërisht këto modele që tregojnë në varësi të vendeve dhe

medieve ku funksionojnë, varësinë apo pavarësinë nga lidhja me grupe politike,

sociale, ekonomike, biznesi etj.

Çfarë strukture të funksionimit ekonomik ka një kompani mediatike? Gillian

Doyle76 thekson se zinxhiri vertikal i furnizimit ka tri procese: prodhimin, paketimin

dhe shpërndarjen dhe sigurisht liston disa nga format e zgjerimit të kompanive:

zgjerim vertikal, horizontal apo edhe diagonal (media dhe telekomunikacioni). Duke u

kthyer te fokusi i këtij studimi, gazetat, Philip Meyer77 ka një konkluzion të qartë dhe

jo dhe aq shpresëdhënës lidhur me to. Në botimin ‘’Gazetat që po zhduken: Shpëtimi i

gazetarisë në Moshën e Informacionit’’ Meyer e thotë hapur se gazetaria është në

telashe. Meyer avancon modelin e influencës të Hal Jurgensmeyer, duke sqaruar se

gazeta ka dy lloj influencash: influencë sociale (që nuk është në shitje) dhe influencën

te vendimi i konsumatorit për të blerë. Modeli lejon rregullime ekonomike për

përsosmëri. Influenca sociale ndikon te besueshmëria, e cila i jep një dorë të

rëndësishme influencës te konsumatorët për blerje. A duhen parë si rreziqe për

ekzistencën e gazetave vëmendja në ulje e lexuesve dhe zhvillimi teknologjik me

shpërndarjen e përmbajtjes online? Sigurisht që kanë ndikuar te gazetat por kompani

të suksesshme kanë zgjedhur të mbijetojnë duke u kapur fort pas konvergjencës,

ndërsa të tjera kanë falimentuar.

73Noam, Eli, Who Owns the World's Media?: Media Concentration and Ownership Around the World,

f.10-13, Oxford University Press, Oxford, Neë York, 2016 74Hallin, Daniel, Mancini, Paolo, Comparing Media Systems: Three Models of Media and Politics,

Cambridge University Press, United Kingdom, 2004 75Po aty, f.30-33 76Doyle, Gillian, Understanding Media Economics, f.18 77Meyer, Philip, The Vanishing Newspaper: Saving Journalism in the Information Age, University of

Missouri Press, Columbia and London, 2004


- 41 -

2.3.Liria e shtypit, pavarësia, censura dhe vetëcensura: McQuail dhe Lesson

Denis McQuail e shikon lirinë si një vlerë në komunikimin publik. Liria si një princip

i komunikimit përkufizohet si një e drejtë e pakufizuar për të publikuar pa leje të

mëparshme apo licencë dhe pa masë ndëshkimore, mënjanë dispozitave normale të

ligjit, që aplikohet te të gjithë qytetarët. Është një kusht sipas McQuail, më shumë se

sa një kriter.‘Sipas logjikës liberale media është aq e lirë të bashkëveprojë me

shtypësit e saj (edhe kur ata favorizojnë qeveritë autoritare apo pronarët e tyre

monopolistikë) ashtu si edhe t’i kundërshtojnë ata. Në mënyrë të ngjashme ata janë aq

të lirë sa të shpërndajnë ‘’gabime’’ të supozuara (që mund të rezultojnë që janë të

vërteta) aq sa janë për të publikuar të vërtetën dhe dritën (e cila mund të rezultojë se

është gabim).’’78A duhet të jetë kjo liri e pakufizuar në media? Apo duhet të përballet

me dhënien e llogarisë duke mbajtur përgjegjësi për çdo veprim? McQuail 79 në

teorinë e llogaridhënies së medies shpjegon se ajo lidhet me të dyja anët: si me

qëllimet e publikimit dhe njëkohësisht me pasojat e tij duke thënë se ‘’i referohet të

gjitha rrugëve në të cilat komunikimi publik ‘’llogaritet’’, nga nismëtarët e tij, te

marrësit dhe të gjithë ata që preken nga ai’’.80 Sigurisht, McQuail e thotë qartë që kjo

teori nuk është identike me teorinë e përgjegjshmërisë së medies, e cila është pjesa e

parë ku bazohet llogaridhënia.

Pasi shpjeguam dy nga konceptet bazë: liria në media dhe përgjegjshmëria e

llogaridhënies, mbetet për t’i hedhur një vështrim edhe censurës, e kundërta e lirisë. A

ka censurë dhe si ushtrohet ajo te mediet në sisteme demokratike? Duke përjashtuar

sistemet diktatoriale, me fokus te mediet në shoqëri demokratike, për të vlerësuar se

sa i lirë është shtypi ka vetëm një mënyrë, vlerësimi i të kundërtës: sa presion dhe

censurë ka mbi të. Përveç presionit dhe censurës duket se një proces tjetër që ndikon

në lirinë dhe pavarësinë e shtypit është edhe ai i autocensurës. Nëse për autocensurën

përfshihen vetë aktorët prodhues si gazetarë, kryeredaktorë ndoshta dhe pronarë,

censura shkon më tej, duke shenjuar forma që dalin përtej ndërgjegjes dhe

vendimarrjes së profesionistëve.

Ka disa arsye që favorizojnë funksionimin më efikas të censurës në shtyp ku

nevoja ekonomike për të mbajtur gjallë medien apo ndoshta edhe rruga e vetme (si në

rastin e medieve me pronësi shtetërore) e funksionimit me një nivel të caktuar censure

janë evidente. Më tej mund të rreshtohen faktorët kulturorë, historike, sociale etj.

Peeter Lesson81shpjegon se ka një proces që lidhet me manipulimin e medies,

që do të thotë kontroll i shtetit mbi të. Në disa forma realizohet edhe kontrolli. Lesson

78McQuail, Denis, Media Performance, Mass Communication and Public Interest, f.68-69, Sage

Publications, London, 1992 79McQuail, Denis, Media Accountibility and Freedom of Publication, Oxford University Press, New

York, 2003 80McQuail, Denis, Media Accountibility and Freedom of Publication, f.5, Oxford University Press,

New York, 2003 81Lesson, Peeter, ‘’Manipulating the media’’,

http://www.www.peterleeson.com/Manipulating_the_Media.pdf


- 42 -

rreshton: Kontrollin direkt përmes pronësisë (media zotërohet nga shteti), kontrollin

indirekt përmes infrastrukturës (pronësia private, mjetet e prodhimit dhe shpërndarjes

shtetërore), kontrollin indirekt përmes presionit financiar dhe kontrollin indirekt

përmes rregullimit ligjor.82Megjithatë, sipas Lesson kur media manipulohet nga shteti,

mekanizmi thyhet. Thyerja ndodh pikërisht duke ndikuar në shpërndarjen e

informacionit të besueshëm.‘’Media e manipuluar nga shteti tenton të marrë dy forma

specifike: (1) mbajtja e informacionit, ku shteti i pengon mediat të shpërndajnë lajme

të pafavorshme dhe (2) dezinformimi, në të cilën shteti përdor kontrollin e tij te lajmet

e paragjykuara në një mënyrë që favorizon politikën në detyrë, apo shpikja e lajmeve

të pavërteta që do të favorizojnë këta aktorë. Nëse votuesit nuk marrin informacion

relevant për sjelljen e politikanëve, ose nuk marrin informacion në lidhje me këtë

sjellje që është e rreme, atëherë kapaciteti monitorues i medias është kompromentuar

dhe informacioni që jep nuk mund të përdoret si bazë për dënimin që japin

votuesit.’’ 83 Çfarë rrjedh nga kjo, sipas Lesson, çon në dy efekte negative për

politikën: Nga njëra anë, politikanët të cilët refuzojnë të ndjekin politika në interes të

publikut nuk do të eliminohen në mënyrë efektive nëpërmjet procesit zgjedhor dhe

nga ana tjetër nëse agjentët politikë e dinë këtë, ata do të kenë në këtë mënyrë një

nxitje shtesë për të punuar në krijimin e politikës që i shërben privatit dhe jo publikut.

3.Editoriali, Komenti, Opinioni dhe Analiza

Në gazetarinë shqiptare, sidomos në atë të shkruar, është shpesh e vështirë të dallosh

qartësisht se çfarë është një editorial, çfarë një koment, një opinion apo analizë. Jo se

nuk ka një përcaktim të qartë nëse i përkasin zhanrit informativ, analitik, publicistik

apo argëtues në gazetari, sepse është e qartë që i përkasin atij analitik por në Shqipëri

ka një miksim që ndeshet mes tyre, në mos njëri lloj prej tyre paraqitet si diçka tjetër

para lexuesit. Nuk mungojnë rastet e zakonshme, kur në gazetën e publikuar të ditës,

në vend të një qëndrimi redaksional lexojmë opinionin krejt personal të një autori, të

besueshëm dhe të njohur për publikun, opinion që vendoset ndoshta edhe në

pozicionin ku qëndron zakonisht editoriali, për të treguar një lloj dakordësie të

redaksisë, apo raste të tjera kur një koment ‘’shitet’’ si opinion apo edhe më keq si një

analizë e mirëfilltë. Nuk mungojnë as rastet e gazetave që nuk e përdorin fare

editorialin, duke përdorur vetëm opinionin nëpërmjet kontratave me opinion-shkrues

të caktuar.

Tom Clark në shkrimin e tij për ‘’The Guardian’’ ‘’Pse editorialet mbeten

anonime?’’84 adreson çështjen duke thënë se ankesa më e zakonshme për lexuesit

është se mohohet mundësia për të pyetur se nga po vjen një shkrimtar anonim. Një

82Lesson, Peeter, ‘’Manipulating the media’’,

f.11,http://www.www.peterleeson.com/Manipulating_the_Media.pdf 83Po aty, f.22-23 84https://www.theguardian.com/commentisfree/2011/jan/10/editorial-leading-article-anonymous


- 43 -

kundërshtim tjetër nga lexuesit sipas Clark është pikërisht se ata kërkojnë autoritetin

si‘’zëri i gazetës’’, por në fakt rrallë shkruhen nga redaktorët apo kryeredaktori.

Është pikërisht kjo karakteristikë e shtypit jo vetëm në Shqipëri, e cila është e

rëndësishme për t’u mbajtur në konsideratë gjatë gjithë studimit, madje qartësia në

ndarjen editorial, opinion, koment apo analizë do na ndihmojë për të hulumtuar më

thellë çështjen. Nëse editoriali në gazetë është qëndrimi profesional, i shkruar dhe i

thënë qartësisht se është një qëndrim i redaksisë apo drejtuesve të saj, komenti,

opinioni apo analiza mbajnë firmën e autorëve të pajtuar nga redaksia për të

komentuar mbi një çështje apo ngjarje, për të dhënë një mendim personal dhe për të

shtjelluar apo marrë në analizë një fenomen të caktuar. Është pikërisht kjo

karakteristikë e rëndësishme që dallon editorialin nga të tjerat. Editoriali është e drejtë

ekskluzive vetëm e redaksisë dhe drejtuesve të saj.

John Russial85 shkruan se procesi i editimit (redaktimit dhe korrektimit) ka të

bëjë me rregullat dhe marrjen e vendimeve, se çfarë është ‘’OK’’ dhe çfarë jo, çfarë

duhet verifikuar më tej por vlera më e rëndësishme sipas tij është të menduarit kritik:

analiza dhe të bërit e pyetjeve. Është pikërisht drejtuesi i redaksisë, kryeredaktori apo

drejtori i gazetës që e ngre këtë proces në një nivel edhe më të lartë, analizën dhe të

bërit e pyetjeve jo vetëm në dhënien e informacionit, por edhe në mbajtjen e një

qëndrimi bazuar mbi këtë informacion. David Randall86 e bën të qartë se prioriteti i

pronarëve që zotërojnë medien është të bërit e parave, propagandës ose të të dyjave

bashkë. Por cili është prioriteti i drejtuesve të redaksisë në këndvështrim të analizës së

ngjarjeve të raportuara?! Informimi i ndershëm dhe i saktë dhe orientimi i lexuesit

mbi bazën e fakteve. Jane Lamb 87 përcakton teorikisht një ndarje të qartë mes

editorialit, analizës dhe opinionit. Editoriali është shprehja e opinionit të redaktorit,

editorialshkruesit, botuesit dhe analiza ndryshon nga opinioni pasi është mendim mbi

bazën e vëzhgimit të fakteve se sa gjykimeve morale. ''Një faqe editoriale e balancuar

mirë përfshin kolumnistë me këndvështrime të ndryshme politike''88

3.1. Mesazhi dhe teknikat e ndërtimit të editorialit

Editoriali shfaqet në disa forma përveç atij miks me opinionin apo analizën si dhe i

mirëfilltë. Përveç editorialit që publikohet në medie të ndryshme si editoriali në

gazetë, televizion, medie online etj, ekziston edhe qëndrimi i shfaqur në formën e

karikaturës, kryesisht për qëndrime politike. Në Shqipëri një nga gazetat e

specializuara në këtë formë qëndrimi është‘’Mapo’’ me mjeshtërin Bujar Kapexhiu.

Karikatura jep qëndrimin, duke u shoqëruar edhe me një tekst në rubrikën ‘’Ngërç’’.

Në vend të një editoriali klasik, edhe pse në gazetën ‘’Mapo’’ nuk mungon, karikatura

85Russial, John, Strategic Copy Editing, f.5-7, The Guilford Press, New York, London, 2004 86Randall, David ,Universal Journalist, f.14, Pluto Press London, Ann Arbor MI, 2000 87Lamb, Jane, The Complete Newspaper Resource Book, f.23, Weston Walch Publisher, Portland

Maine, 1985 88Po aty, f.65


- 44 -

është forma tjetër e qëndrimit, miksuar edhe me humorin. Nuk mungojnë as gazeta të

tjera, si ‘’Dita’’ apo ‘’Tema’’ që në mos karikatura të shpeshta, i shoqërojnë

qëndrimet me skica të realizuara nga fotot e autorëve. Ky lloj qëndrimi duket se

depërton shpejt te lexuesi, duke patur disa avantazhe. Karikatura apo skica ‘’flasin’’

shpejt, duke mos i marrë kohën lexuesit, shoqërohen me ironi apo humor, nuk kanë

nevojë për të kaluar pasazhe të gjata fjalish për të analizuar domethënien si dhe

vizualisht janë të bukura: Gazetari e miksuar me artin. Më poshtë janë dy raste të

karikaturave të gazetës ‘’Mapo’’, e para majtas e shoqëruar me diçiturën ‘’Çyryk’’

dhe e dyta djathtas shoqëruar me diçiturën ‘’Prit të presim’’.

Figura 5. Majtas karikatura e datës 8 qershor 2017, djathtas e datës 6 qershor 2017, gazeta

‘’Mapo’’

Por le të kthehemi te editoriali tipik. Përgjithësisht ai ka një vend të caktuar në faqen e

parë të gazetës, por nuk mungojnë edhe rastet në faqet në brendësi. ‘’OP/ED’’ apo

''Faqja e komenteve'' janë rubrikat ku publikohen zakonisht edhe pse në Shqipëri

editorialet kanë patur shpesh një vend të dedikuar në gazetë. Siç e thamë dhe më lart,

kryeredaktori, drejtuesi i gazetës, apo një redaktor përgjegjës në komunikim me

botuesin vendosin për të publikuar një qëndrim të caktuar. Brian Brooks dhe James


- 45 -

Pinson89 shkruajnë se roli i tyre është i madh në funksionimin e medies, por edhe i

ndryshuar në kohën e konvergjencës dhe transformimeve të mëdha të medies. Për

breza me radhë sipas tyre editorët kanë shërbyer si ‘’portierë’’, duke e vendosur ata se

kur do ta hapnin portën për të lejuar informacionin që të rrjedhë për publikun, por

tanimë nuk është kështu. Ata kanë patur kontrollin e plotë mbi informacionin dhe

vendin që një ngjarje mban në medien e tyre. Por sot roli i tyre ka ndryshuar. Janë

konsumatorët ata që zgjedhin se çfarë të lexojnë. ‘’Konsumatori, jo editori ka

kontrollin e fluksit të informacionit’’90 Madje sipas autorëve roli i tyre si ‘’portierë’’

apo përcaktues axhende nuk është më i garantuar.‘’Editorët, pra, po përballen me një

mjedis në ndryshim. Nuk janë më të garantuara rolet e tyre si portierë apo përcaktues

axhende. Në mjedisin e sotëm të ndryshuar mediatik këto role duhen fituar.

Konsumatorët duhet të besojnë editorët për t’u dhënë atyre atë që kanë nevojë të

njohin për të qenë qytetarë produktivë. Konsumatorët duhet të perceptojnë vlera te

editorët si portierë dhe përcaktues axhende. Konsumatorët duhet të përceptojnë që

kanë nevojë për ndihmën e editorëve për detin e informacionit në dispozicionin e tyre

’’91

Gazetaria qytetare është ajo që në një anë po ndihmon gazetarinë

profesioniste, por nga ana tjetër është opsioni zëvendësues në raste zhgënjimi të

konsumatorëve me gazetarët profesionistë.‘’Të fituarit e këtij besimi nuk është i

lehtë…Editorët nuk e përballojnë dot të jenë arrogantë. Ata duhet të fitojnë besimin e

publikut duke bërë gjykime të mira dhe duke i prezantuar lajmet me ndershmëri dhe

me saktësi. Nëse ata dështojnë ta bëjnë këtë gjë, influenca e tyre do të zvogëlohet.

Kështu, rruga më e mirë që editorët mund të ndjekin është kjo: Praktikimi i gazetarisë

së mirë bazuar në themelet e së vërtetës dhe saktësisë. Në fund kjo është rruga e

vetme për të fituar besimin e publikut’’92Në kohën kur Brooks dhe Pinson thonë se

janë konsumatorët që përcaktojnë lajmin që duan, rrjedhimisht edhe vlerat e tij kanë

ndryshuar. Versionet online të gazetave gjithnjë e më shumë po shohin lajme që

ndryshe nga prioriteti i vlerave të lajmeve tradicionale kanë prioritete të tjera vlerash

si ajo e audiencës, impaktit, rëndësisë së personazheve apo konflikti.

Si shkruhet një editorial apo opinion? Earth Institute i Columbia

University93 rendit disa elementë që duhen plotësuar: kredencialet e autorit që e

shkruan, media ku botohet dhe koha. Një op-ed është përgjithësisht 500 deri 750 fjalë.

Duhet të shpaloset shpejt. Është I nevojshëm përqëndrimi në një çështje apo ide duke

shprehur shkurtimisht mendimin në paragrafin hapës dhe qartësia në konfirmimin e

pikëpamjes. Paragrafët pasues mbështesin pikëpamjen me informacione të faktuara, të

hulmtuara apo të dorës së parë. Kështu është e rëndësishme sipas përcaktimit të

89Pinson, L.James, Brooks, S.Brian, The Art of Editing in the Age of Convergence, Routledge, New

York, USA, 2016 90Pinson, L.James, Brooks, S.Brian, The Art of Editing in the Age of Convergence, f.1-2, Routledge,

New York, USA, 2016 91 Po aty 92Po aty 93www.earth.columbia.edu/sitefiles/file/pressroom/media_outreach/OpEdGuide.doc


- 46 -

‘’Columbia University’’ fakti, i vendosur në një kontekst të mirëinformuar. Të jesh në

kohë, kontroversial por jo i egër. Shkrimi personal, bisedor dhe me humor është

gjithnjë i rëndësishëm për të kapur vëmendjen e lexuesit. Duhet të mungojë predikimi

dhe moralizimi, edhe pse mund të tentohet të edukohet lexuesi. Nga fundi rishkruhet

edhe njëherë qartë qëndrimi dhe bëhet thirrje për veprim. Në rast se është shtruar një

problematikë atëherë duhet ofruar zgjidhje ose një qasje e mirë. Titulli sigurisht që

duhet të përfshijë idenë qëndrore të editorialit apo opinionit.

Teknikisht për të ndërtuar një editorial apo opinion a koment mund të ndiqet

kjo mënyrë: marrja fort me njërën anë të argumentit dhe asnjëherë mos përdoren

ekuivoke, identifikimi i kundërargumentit dhe përgënjeshtrimi i tij me fakte, theksimi

i fjalëve aktive dhe përdorimi i kujdesshëm i ndajfoljeve dhe mbiemrave, shmangia e

klisheve, shmangia e zhargonit teknik dhe akronimet, përpjekja për të kapur

vëmendjen e lexuesit që në rreshtin e parë dhe shoqërimi i fundit me një mendim të

fortë, përdorimi i referencave specifike dhe të dhënave të kuptueshme me qëllim që

lexuesi të kuptojë më mirë dhe mund të ndihmojnë shmangia e abstraksionit dhe

anekdotat.

Nancy Loewen94 thekson se në shkrimin e opinioneve ka rëndësi të madhe

edhe gjuha e përdorur: në është formale apo në zhargon. Por ajo që ka rëndësi për

Loewen, edhe pse komenti mund të jetë i strukturuar mirë, është impakti te lexuesi.

Humori, gjuha metaforike apo përsëritja janë disa nga teknikat që Loewen sugjeron.

‘’Redaktori nuk dëshiron më shumë se të lexojë diçka kaq të freskët dhe të

fuqishme’’95 shkruan Lynn Barrett te‘’Çfarë duan editorët’’

Cilat janë kriteret e një editoriali të mirë? Së pari një editorial i mirë krijon

opinionin te të tjerët, bazuar mbi faktet.96 Së dyti është i balancuar dhe kryesorja është

që duhet të shprehë mendimin pa dhënë shumë opinione. William Strunk 97 te

‘’Elementët e stilit’’ bën një shpjegim të detajuar lidhur me paragrafët dhe shenjat e

pikësimit, ku shkruan se paragrafi duhet bërë njësia e kompozimit dhe se duhet

shkruar një paragraf i veçuar për secilën çështje.

Suzzete Martinez Standrings98 te ‘’Arti i shkrimit të kolonës: Sekrete të

Brendshme’’ thekson se shkrimi i një kolone në gazetë nis duke menduar pikëpamjen

që për autoren është e ndryshme nga mënyra e shprehjes-zëri dhe që ka të bëjë me

perspektivën e shkruesit. ‘’Lufto stilin homogjen…mos modifiko mesazhin’’99, është

porosia e Standrings. ‘’Zëri’’ apo mënyra e shprehjes, që është stili i opinion-shkruesit

tregon personalitetin e autorit, ku një pikëpamje përçohet. Pas përcaktimit të

pikëpamjes dhe stilit, duhet menduar për hyrjen, e cila ka një detyrë shumë të

94Loewen, Nancy, Writing Outstanding Opinion Pieces, Lerner Publications, Minneapolis, 2016 95http://lib.store.yahoo.net/lib/glimmertrain/Barrett.pdf 96http://www.msmonographs.org/article.asp?issn=0973-

1229;year=2006;volume=4;issue=1;spage=14;epage=17;aulast=Singh 97Strunk, Ëilliam, The elements of Style, Dover Publications, INC, Mineola, New York 98 Standrings, Martinez. Suzzete, The Art of Column Writing: Insider Secrets from Art

Buchwald,Marion Street Press, Portland, Oregon, 2008 99Po aty, f.14


- 47 -

rënëdësishme: kapjen e vëmendjes së lexuesit. Si kapet vëmendja? Me disa forma

hyrëse: nëpërkëmbje, humor, kuriozitet, hyrje shokuese, provokimi, parehatia etj. Në

fazën e dytë të tregimit të ngjarjes duhet patur parasysh fokusi dhe konflikti qëndror

(çështja qëndrore). Organizimi për t’iu përgjigjur pyetjeve thelbësore në gazetari si:

kush, ku, kur, çfarë, si dhe pse si dhe përditësimi i lexuesit me informacion që ndoshta

nuk e njeh është thelbësor. Kalimi, një proces që kolumnistët e ekzekutojnë duke

përdorur ‘’megjithatë’’, ‘’ndërkohë’’ etj ka të bëjë me hapësirën e kufizuar. Jo çdo

argument dhe ide mund të zgjatet pafund. Është pikërisht opinionisti që zgjedh ku të

kalojë nga një ide në tjetrën dhe kë të zgjerojë apo kalojë tangent. Për Standrings

është e rëndësishme gjithashtu që kolumnisti të paralajmërojë lexuesin që shkrimit po

i vjen fundi. Kjo duket të jetë edhe një nga mënyrat e zakonshme të mbylljes. Mbyllja

mund të realizohet me disa forma: anektodike, e detajuar, me përballje, treguese, me

citim etj.

4. Mediat e reja dhe Audienca: McQuail dhe Dominick

Në kushtet e konvergjencës dhe medieve të reja, mjedisi mediatik ka ndryshuar

rrënjësisht. Në situatën e bashkëveprimit dhe luftës për të gjetur sa më shumë burime

financiare, botuesit, menaxherët apo drejtuesit e gazetave kanë gjetur disa forma të

përshtatjes dhe mbijetesës. Përveç shitjeve në kioskë, gazetat kanë tashmë edhe

versionet e tyre online. Është pikërisht lajmi dhe zhanret e tjera që janë përshtatur në

kushtet e reja. Riccardo Stagliano shkruan se vesi për ta përzjerë gazetarinë me

publicitetin nuk është diçka e re në internet. ‘’Në radhë të parë, gazetat on-line varen

shumë më tepër se ato tradicionale nga të ardhurat publicitare…redaksitë elektronike

varen kryesisht nga kanali publicitar, si burim për mbajtjen e tyre.’’100 Është pikërisht

burimi financiar që ka detyruar drejtuesit e gazetave print të dalin nga gjendja, pas

ndryshimeve drastike të lexuesve, të cilët kanë nisur braktisjen e gazetës së printuar

për t'u informuar në kanale të tjera. Duke shfrytëzuar internetin dhe platformat online,

gazetat kanë tashmë edhe versionet e tyre online. Thuajse me te njëjtin emër, me të

njëjtën filozofi si printi, por duke u përshtatur me zhvillimet e reja kohë pas kohe.

Joseph Dominick101 shpjegon se se gazetat online kanë disa avantazhe në

krahasim me gazetat tradicionale, mes të cilave rendit: pakufizimin e lajmeve,

rifreskimin disa herë brenda ditës, interaktivitetin, pasurimin me video, foto, audio

dhe nxjerrja në pah e përmbajtjes gjeneruar nga përdoruesi. Autori shkruan se

raportimi i lajmeve në epokën digjitale ka sjellë disa ndryshime si rritjen e burimeve

të reja, blogjet, gazetarinë qytetare, lajmet hiperlokale, gazetarin e shumëanshëm dhe

mjetet e raportimit të lajmeve.102 Dhe është pikërisht ky kanal i ri, online, që ka

100Stagliano, Riccardo, ‘’Gazetaria 2.0 Të merresh me informacion në kohën e internetit’’, f.148,

Botim i Institutit Shqiptar të Medias, Tiranë 2004 101Dominick, Joseph, Dinamika e komunikimit masiv. Media në periudhën digjitale, F.156, UET Press,

Tiranë, 2010 102Po aty, f.454


- 48 -

ndikuar edhe te produkti. Nëse një faqe gazete mund të mbajë 4-5 lajme ose edhe pak

më shumë, tanimë nuk ka më barriera. Versioni online i gazetës përditësohet sekondë

pas sekondi. Po kështu, natyra e lajmeve ka ndryshuar. Përveç lajmeve kryesore të

gazetës që hidhen 2-3 orë me vonesë në versionin online, redaksia e online-it, e cila

është kryesisht e ndarë nga redaksia e versionit print, përditëson shpesh webin me

foto-lajme, lajme me video, përballje mes personazhesh, ide personazhesh etj. Lajmet

gjejnë përgjigje nga lexuesit, i cili është transformuar. Ai nuk është më nje lexues

tipik i gazetës në kioskë por siç do ta shpjegojmë më poshtë reagon, madje prodhon

edhe lajme. Kjo përbën edhe këndin e ri të punës që duhet të bëjnë drejtuesit për të

menaxhuar dhe drejtuar redaksitë e reja.

Janet Kolodzy shpjegon se tani falë teknologjisë, sitet online të lajmeve janë

në gjendje të gjurmojnë çfarë lajmesh lexohen, kur futen ndjekësit dhe çfarë kërkojnë

më shumë kur janë online. ‘’Sitet e lajmeve janë duke përdorur këto të dhëna për të

përcaktuar se si ata do të përditësojnë sitin dhe me çfarë informacioni. Ky planifikim

i përmbajtjes online, që të koinçidojë me përdorimin e audiencës quhet përditësim’’103

Është pikërisht ky proces që ka ndryshuar edhe lexuesin tipik të gazetës. Nga

lexuesi pasiv i kioskës, që maksimumi dërgonte letra në redaksi, të cilat edhe merrnin

përgjigje edhe jo, kemi transformimin e tij në lexues aktiv dhe në audiencë. Tanimë

gazeta dhe produkti i saj lexohen online, shkruhen komente, pëlqehen e kritikohen

lajme të caktuara, hidhen poshtë editoriale, apo mbështeten opinione. Por e gjitha ka

shkuar edhe më larg. Tanimë lexuesi është konsumator në pikëpamjen se është ai që

përcakton produktin që duhet të ketë gazeta dhe audiencë sepse përveç lajmeve të

shkruara ka mundësi që në versionin online të gazetës të gjejë video dhe audio, të lërë

mesazhe zanore apo të shkruara, të shpërndajë video në profilet e tij personale etj.

Madje audienca mund të jetë edhe prodhuese e lajmeve, duke shkuar në atë që quhet

gazetaria qytetare. Gazetaria tradicionale, e transformuar në atë të renë është në

kërkim gjithnjë të lajmit apo opinionit që do audienca, të çështjeve që kapin

vëmendjen e saj sepse janë edhe klikimet ato që përcaktojnë suksesin e medias. Është

pikërisht pyetja se deri në çfarë kufiri duhet braktisur gazetaria tradicionale dhe deri

ku duhet përqafuar media e re që përcakton debatin më të rëndësishëm në kohën e

konvergjencës. Çfarë miksimi duhet të ketë mes të dyjave?!

Denis McQuail104 në librin e tij ‘’Analiza e Audiencës’’ shkruan se audienca

është njohur më parë se 2 mijë vjetësh, duke e cilësuar si një grup spektatorësh në

ngjarje publike që ka zakonet e veta, rregullat dhe pritshmëritë për kohën, vendin dhe

përmbajtjen e shfaqjes, kushte për pranimin etj. Është tipikisht një fenomen urban,

shpesh me baza komerciale dhe përmbajtje që variojnë sipas klasës dhe statusit.

Audienca ka disa forma. Ajo shfaqet si masë, si grup i vogël, si turmë, si publik. Është

pikërisht audienca si masë, ajo më e ngjashmja me audiencën e medieve online.

Pjesëtarët e masës janë anonimë dhe kryesisht nuk njihen me njëri-tjetrin. Brenda

103Kolodzy, Janet, Convergence Journalism: Writing and Reporting Across the News Media, f.49,

Rowman& Littlefield Publishers, INC, Oxford, 2006 104McQuail, Denis, Audience Analysis, Sage Publications, f.3, USA, 1997


- 49 -

kësaj mase audience padyshim që gjejmë edhe forma mikse si masa e koordinuar me

grupet e vogla (brenda ndjekësve të një medie online ekziston një grup i vogël me

bindje të djathta ose një grup i vogël që ndjek me kërshëri çështjet LGBT p.sh)

Po çfarë janë mediet e reja? Cili është koncepti më i plotë për to? A ka lidhje

përcaktimi nëse je medie e re apo e vjetër vetëm me aspektin teknologjik? Eugenia

Siapera105 shpjegon se termi përfshin të gjitha llojet e formateve mediatike për aq

gjatë sa ato ndjehen të përfshira, ku lexohen tri karakteristika: e reja, inovativja dhe

dinamika. Aspekti teknologjik mbetet kështu vetëm një aspekt, por nuk është

vendimtari. Shumë medie që kanë zgjedhur të jenë edhe online, që nuk kanë përqafuar

konceptet e reja si dinamikëm, apo inovativen, janë transformuar në thjesht medie që

dalin dhe online. Sa këto medie përfshijnë audiencën në produktin që publikojnë, në

sondazhe, në marrjen e vendimeve, në opinione, sa janë të hapura për gazetarinë

qytetare, si konvergojnë me mediet e tjera, si filtrojnë informacionin, çfarë balance

ruajnë, sa korrektë e të saktë janë, si u shmangen lajmeve të rreme, si filtrojnë

informacionin e vlefshëm, çfarë etike tregojnë, në cilat lloje lajmesh fokusohen, a

marrin në konsideratë komentet e audiencës për editorialet që publikojnë etj. Këto

duket se janë çështjet, debati rreth të cilave përcakton se sa koncept të ri ka një medie,

përveç kalimit teknik në versionin online.

Rrapo Zguri106 në punimin e tij doktoral shtjellon format e interaktivitetit

aktiv në mediet online, pra ndërveprimin që angazhon aktivisht përdoruesin për të

krijuar dhe shpërndarë përmbajtje. Zguri e ka analizuar në 4 perspektiva: përgjigja

humane (kontaktet e stafit, komentet, format e vlerësimit për ëebin etj), lehtësia për të

shtuar apo ndarë informacion (raportimi direkt nga përdoruesit), ndërveprimi përmes

lojës (Kuize etj) dhe lehtësimi i komunikimit ndërpersonal online (dhomat e chat-it

etj). Siç konstaton autori ''Analiza cilësore e ndërmarrë në studim tregon se në

Websajtet kryesore të lajmeve në Shqipëri ekziston një potencial i interaktivitetit aktiv,

por ka edhe probleme funksionimi dhe mungesa.'' 107 Zguri sjell si përfundim se

dallohen pesë zhanre të gazetarisë shqiptare online (në kuptimin e zhanrit si lloj

websajti): websajt lajmesh, portal lajmesh, revistë online, agjensi lajmesh online dhe

blog lajmesh. Autori sjell edhe një përfundim shumë të rëndësishëm lidhur me zhanret

gazetareske duke theksuar se ''...në mediat shqiptare online, janë shfaqur edhe zhanre

të tjera të mediave tradicionale, si reportazhi, editoriali, analiza, komenti, dosieri,

fotolajmi, profili, etj. (të trashëguara nga gazetat), kronika, videoreportazhi,

reportazhi audio, videoklipet e lajmeve, etj. (të trashëguara nga mediat e

transmetuara). Në përgjithësi zhanret e trashëguara nga mediat tradicionale, vijnë në

web si “transplantime” mekanike nga mjedisi i mediave tradicionale në mjedisin

online, pa marrë në konsideratë tiparet specifike të gazetarisë së zhvilluar në web.

105Siapera, Eugenia, Understanding New Media, Sage Publications LTD, London, 2012 106Zguri, Rrapo, Gazetaria shqiptare në internet, Doktoraturë, Universiteti i Tiranës, Tiranë, 2015 107Zguri, Rrapo, Gazetaria shqiptare në internet, Doktoraturë, f.90, Universiteti i Tiranës, Tiranë, 2015


- 50 -

Ende nuk ka shenja të dukshme të përshtatjes së zhanreve tradicionale me gazetarinë

online kur ato përdoren në mjedisin e webit.''108

Në kushtet e reja të mjedisit mediatik, çështje po të reja janë ngritur. A duhet

të ketë një kod etike për mediet e reja?! Charles Ess109 te ''Etika e Mediave Dixhitale''

shkruan se dhunimi i privatësisë është një nga aspektet që duhet zgjidhur. A duhet

publikuar nga mediet online një foto realizuar në një mjedis privat? Kur duhet

publikuar ajo? Si kjo dhe çështje të tjera, si mbrojtja e fëmijëve, kujdesi për saktësinë

në informacion ku pasojat negative për gabime të mundshme janë të shumëfishta

krahasuar me gazetën print, kujdesi me komentet fyese, sharjet, racizmin, diskriminim

etj ngrenë padyshim nevojën e një kodi etik specifik që të trajtojë me kujdes çështjet.

Si lidhet media online me audiencën? Ekzistojnë disa platforma për ndjekjen e

audiencës, por një nga të suksesshmet është ''Google Analytics''. Nëpërmjet saj matet

numri i ndjekësve ditorë (usera), për një kohë të caktuar, madje edhe sa ndjekës janë

në kohë reale (Real Time). Administratorët e platformës, që është e lidhur me webin,

mund të shohin me saktësi cilat lajme lexohen më shumë, nga çfarë vendesh, brenda

Shqipërisë a jashtë saj, çfarë gjinie kanë përdoruesit, cilat janë oraret më të ndjekura

nga audienca etj.

Figura 6. Foto nga ''Google Analytics''. Burimi: http://mastersofmedia.hum.uva.nl/ëp-

content/uploads/2008/09/dashboard1.jpg

108Zguri, Rrapo, Gazetaria shqiptare në internet, Doktoraturë, Fq.234-235, Universiteti i Tiranës,

Tiranë, 2015 109Ess, Charles, Digital Media Ethics, Polity Press, Cambridge, UK, 2009


- 51 -

II. EDITORIALI NË SHTYPIN SHQIPTAR TË TRANZICIONIT

“Zëri më i rëndësishëm i një gazete është

editoriali i saj, i cili personifikon identitetin e saj

politik’’

Brian McNair110

2.1. Statusi i editorialit në gazetë

Që të flasësh për editorialin në shtypin shqiptar të tranzicionit duhen përkufizuar

fillimisht dy koncepte në kontekstin shqiptar. Së pari, çfarë kuptohet me tranzicionin

shqiptar dhe a ka përfunduar ai dhe së dyti se çfarë është editoriali. Ndër autorët

shqiptarë që kanë shkruar për tranzicionin në Shqipëri është Fatos Tarifa. Sipas tij

me tranzicion kuptojmë fundin e një periudhe dhe nisjen e një tjetre të konsoliduar.

Tarifa quan ‘’tranzicion postkomunist intervalin midis dështimit apo përmbysjes së

një sistemi politik jodemokratik dhe konsolidimin e një sistemi demokratik111. Nuk ka

një prerje me thikë dhe asnjë konkluzion të gjithëpranuar se tranzicioni në Shqipëri ka

përfunduar.

Dhe sigurisht që në këtë tranzicion të gjatë ka kaluar edhe media. Në luftë për

të arritur standardet më të larta profesionale, sipas modeleve më të përparuara në botë,

media ka ndeshur në vështirësi. Kryesisht ekonomike. Dhe çfarë ka gjetur si zgjidhje?

Lidhjen me biznesin dhe politikën, për të cilën do të flasim në mënyrë më të detajuar

në kapitujt e tjerë.

Tani, të fokusohemi te editoriali dhe statusi i tij në shtypin shqiptar: Çfarë

është editoriali? Studimet mbi editorialin në Shqipëri janë të pakta. Një nga autorët

që ka shkruar për editorialin dhe çfarë përfaqëson në shtypin shqiptar është Hamit

Boriçi. Autori e klasifikon editorialin te llojet analitike të gazetarisë.‘’Editoriali është

shkrimi kryesor i numrit të gazetës e revistës. Ai i jep tonin gazetës së ditës: në raste

të caktuara u jep tonin disa numrave rradhas…Editoriali karakterizohet si -një

artikull gazetaresk-shkrimi kryesor i gazetës së ditës apo i revistës së një numri të

caktuar-që shkruhet- nga botuesi (editori), nga titullari i gazetës ose me orientim, me

leje e miratim të tyre, që shpreh një qëndrim, përhap (propagandon) një opinion të

caktuar për një prej çështjeve të rëndësishme të ditës. Si artikull gazetaresk, afron me

kryeartikullin, por është tjetër soj. Autorësia si e drejtë e patjetërsueshme është e

botuesit…’’112.

110Shih ibid 12. 111Tarifa, Fatos, Paradigma e tranzicionit demokratik: “Fundi” i tranzicionit apo një tranzicion pa

fund?, Ombra GVG, Tiranë, 2009. f.50. 112Boriçi, Hamit, Gazetaria 2. Probleme të mjeshtërisë dhe format e pasqyrimit publicistik, Shtëpia

Botuese e Librit Universitar, Tiranë 2004. f.205-207.


- 52 -

Analisti Fatos Lubonja e përkufizon editorialin si një qëndrim që mban një gazetë,

ose që duhet të mbajë një gazetë, e cila e tregon me editorial pa autor ose me autor.

Megjithatë, për Lubonjën Shqipëria është një rast specifik dhe jo gjithçka funksionon

ashtu si duhet të ishte. Përgjithësisht sipas tij gazeta thekson çështjen më të

rëndësishme të ditës dhe që lidhet me një koherencë që ka të bëjë me qëndrimin e

gazetës në tërësinë e vet dhe që duhet të përcaktohet nga një bord gazetarësh. ‘’Ky

është editoriali që duhet të jetë, të paktën.’’, shprehet Lubonja, duke shtuar: ‘’Në

Shqipëri ka disa lloj gazetash. Ka gazeta partiake, ku editorialet janë qëndrimi

politik i partisë, ka edhe gazeta të pavarura, të cilat kanë specifikën e tyre. D.m.th

gazeta të pavarura, quhen të pavarura nga partitë por në tërësinë e vet janë gazeta

pronarësh që shpesh unë i kam quajtur oligarkë. Dhe këta oligarkë filluan të shfaqen

veçanërisht mbas vitit ’97. Janë ata që përcaktojnë qëndrimin e gazetës, pozicionin e

gazetës në raport me politikën, maxhorancën apo opozitën’’113

Edhe politologu Afrim Krasniqi konstaton se në median shqiptare koncepti

mbi editorialin dallon shumë nga konceptet klasike. Krasniqi del në konkluzionin se

në periudhën komuniste editoriali ishte kryesisht anonim dhe shprehte pikëpamjen

zyrtare të PPSH-së, udhëheqjes, shtetit ndërsa në fillimet demokratike vendin e

PPSH-së, udhëheqjes, shtetit e zunë partitë politike që dominonin mediat e reja, ose

pronarët e medias. Në shumë raste fjalimet e kryetarëve të partive ishin editoriale në

të gjitha gazetat afër asaj partie politike. Për Krasniqin midis viteve 1991-1996 pati

pak ndryshime në praktikat e punës dhe editorialet në gazetat kryesore partiake ose të

pavarura por me theks të dukshëm partiak, ishin produkt i qëndrimit të dukshëm

politik, pavarësisht nga autori i tij.‘’Pra editoriali nuk erdhi si produkt i gazetarisë

profesionale dhe qëndrimit profesional mbi problematika të caktuara, por kryesisht si

mbetje e mentalitetit të vjetër, njësimit të editorialit me mendimin e partisë ku

atashohej media ose pronari i saj në rastin e mediave private...Pas fundit të viteve 90

filloi të marrë udhë koncepti i editorialit si qëndrim edhe profesional i redaksive,

sidomos në rast krizash politike, në rast emergjencash, në rast skandalesh apo në rast

zhvillimesh jo të zakonshme politike, shoqërore, sociale, kulturore, etj.’’114

Mero Baze dhe Alfred Lela kanë një koncept më praktik për editorialin. Baze

thotë se editoriali është një rezyme e asaj që ka ndodhur, ndërsa Lela flet për

rëndësinë duke thënë se editoriali, interpretimi, opinioni, komenti, mbeten zhanret ku

gazetaria e shkruar është ende e fuqishme.‘’Editoriali i përditshëm është një rezyme e

asaj që konsideroj si më të rëndësishme që ka ndodhur atë ditë. Kështu kemi fituar

identitetin si gazetë e qartë. Çdo editorial i imi bazohet mbi zhvillime me fakte të

provuara. Ato nuk janë pjesë e editorialit, por pjesë e një ngjarje të ditës, shumë e

provuar ose së paku shumë publike. Unë thjesht ndaj opinionin tim për atë që ka

ndodhur. Siç e thashë është një qëndrim, më shumë se sa një studim.’’115

113 Shih ibid 6. 114 Krasniqi, Afrim, Intervistë 28 Shtator 2016. 115 Shih ibid 5.


- 53 -

Lela vëren se strategjia e shtypit është e thjeshtë: ai ka nevojë të ‘’jetojë’’ dhe në

kushtet e konkurencës nuk mund të ekzistojë më si bartës i lajmit. Kjo sepse lajmi

qarkullon me dhjetra herë nëpër televizione para se të raportohet mëngjesin e nesërm

në gazeta.‘’Editorali ap komentariati në përgjithësi sipas meje është ndoshta zhanri

më interesant dhe më i fuqishëm i shtypit të shkruar.’’116Pra, sipas tyre editoriali është

shkrimi kryesor i gazetës.

Boriçi shkruan se çfarë është me saktësi ky artikull, me kë afron nga artikujt e

tjerë, kush e shkruan dhe si funksionon në realitetin shqiptar. Në parim editoriali

ideohet nga botuesi, por e shkruan një prej stafit drejtues. Përgjithësisht përmbajtja e

këtij artikulli gazetaresk shpreh karakterin relativ të pavarësisë së gazetës dhe grupit

mediatik që është pas saj. Si rregull i përgjithshëm, theksuar edhe nga Boriçi,

editoriali botohet pa emër autori, megjithatë, siç do ta shohim në kapitujt më poshtë,

kemi një transformim të shfaqjes së tij: nga pa autor, te i firmosur nga ‘’Redaksia’’

dhe deri te transformimi i tij në një lloj të mesëm mes editoralit dhe opinionit. Lidhur

me përmbajtjen, Boriçi përcakton se orientimi dhe udhëzimi që jep editorialisti

përforcohet dhe duhet të ndodhë në teori, përmes analizës së fakteve dhe dukurive në

editorial. ‘’Në editorial orientimi dhe udhëzimi përçohen përmes analizës së fakteve e

të dukurive të realitetit objektiv, përmes shpjegimit, vlerësimit e qëndrimit që mbahet

për ta: përmes argumentimit të tezave apo të hipotezave të caktuara’’117

A mund të hapet një gazetë me një editorial? Çfarë raporti ka ai me llojet e

tjerë të artikujve? Duhet thënë që edhe pse është zëri kryesor, sërish në gazeta ka një

lloj tjetër artikulli që hap zakonisht gazetën, ai është kryeartikulli, që është zakonisht

një raportim sa më objektiv për ngjarje, të dhëna, fakte. Në shtypin shqiptar është e

njohur formula e hapjes së gazetës me qëndrim, kryesisht në shtypin e viteve të para

të demokracisë në gazetat partiake, megjithatë editoriali edhe pse në disa raste ka

arritur ta zëvendësojë kryeartikullin, ai kurrë nuk mund të shndërrohet në kryeartikull.

Sipas Boriçit, kryeartikulli është e drejtë e redaksive, ndërsa editoriali e drejtë e

botuesit që mund të jetë biznesmen, organizatë, organ, parti, koorporatë ose

konsorcium. Për sa kohë bëhet fjalë për qëndrim, sigurisht që brenda ka subjektivitet

në nivel më të lartë se subjektiviteti që mund të ekzistojë në një raportim që tenton të

jetë sa më afër fakteve. Në këtë kuptim, nuk ka sesi të zërë gjithnjë vendin e

kryeartikullit.

Në një vështrim në shtypin pas viteve ’90, Artan Fuga sjell si konkluzion të

rëndësishëm, se u vu re një zëvendësim i kryeartikullit me editorialin. Siç do ta

shohim në kapitullin e shtypit në periudhën e përmbysjeve të mëdha, ky zëvendësim u

vu re kryesisht te gazetat partiake. Asokohe, ndoshta edhe për qëllim të gazetës dhe

partisë që përfaqësonte, dendur kryeartikulli zëvendësohej me editorialin. Në pamje të

parë duket si një largim nga realiteti dhe krijimi i një realiteti të ri, atë që shihnin

partitë dhe drejtuesit e redaksive. Dhe sigurisht mekanizmi që zgjodhën për t’ia

imponuar ‘’turmës’’- lexuesve, qe propaganda.‘’Risi është edhe zëvendësimi i

116 Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016 117Shih ibid 15 f.207


- 54 -

kryeartikullit me editorialin, që shpreh pikëpamjet, opinionet dhe vlerësimet e botuesit

a të drejtorit të së përkohshmes. Në disa organe të shtypit, fillimisht shtypi partiak ose

me prirje opozitare dhe në vazhdim gjatë alternimeve pozitë-opozitë, lëvruan e

lëvrojnë dendur artikullin propagandistik’’118.

Megjithatë ka një diferencë të dukshme në këtë pikë mes gazetave të shpallura

‘’Të pavarura’’ dhe shtypit partiak, shpallur organ i ‘’Partisë X’’. Duhet thënë se te

shtypi i pavarur shihet një tendencë për të mos i ngatërruar këto lloje me njëra-tjetrën,

madje për të përdorur në të shumtën e rasteve kryeartikullin si hapës të faqes së parë.

Sipas Boriçit, në gazetat e pavarura, ideator dhe realizues i editorialit është

kryeredaktori. Madje autori shpjegon se është pikërisht kryeredaktori që ka edhe

përgjegjësi juridike. Edhe pse editoriali nuk zëvendëson kryeartikullin, si zëri më i

rëndësishëm i gazetës, duhet të ketë rrjedhimisht një vend të pozicionuar mirë në

gazetë që të jetë më i dukshëm.‘’Në gazetat e pavarura kryeredaktori është ideator

dhe realizues i editorialit…Vendi i editorialit është kreu i faqes së parë që bie nën

titullin, nën emërtimin e gazetës (ose hap revistën). Por në raste të veçanta ai

vendoset edhe në anën e djathtë të faqes së parë.’’119

Gazetat shqiptare kanë përdorur formate të ndryshme për ta evidentuar, që nga

editoriali në hapje të gazetës, te ai majtas, poshtë kryeartikullit, te ai djathtas e deri në

brendësi në faqet e raportimit politik apo ekonomik. Kjo në varësi të modeleve të

shtypit ndërkombëtar ku frymëzohen dhe rëndësisë që duan t’i japin atij.

Pasi përkufizuam se çfarë quajmë editorial, le të flasim pak për nënllojet dhe

karakteristikat e tij, teorikisht. Te nënllojet tipike të editorialit mund të veçojmë:

editorialin operativ, të përgjithshëm politik dhe propagandistik. Sipas Boriçit,

Lubonjës, Krasniqit, Bazes dhe Lelës editoriali më së pari është politik duke

zbërthyer një dukuri të përgjithshme politike.’’120

Pamë deri më tani se çfarë është editoriali, vendin e tij në gazetë dhe nënllojet

e tij, ndërsa më poshtë do të shohim se cilat kritere ndiqen për ta shkruar. Boriçi jep

një formulë të qartë për kriteret, duke nisur me drejtimin që do ketë artikulli. Së pari,

merret parasysh drejtimi në të cilin bie më tepër theksi, në paraqitjen e disa çështjeve,

theksimit të tyre apo lënien në hije të disave si dhe në trajtimin e thellë të fakteve më

të rëndësishme në mënyrë analitike. Disa nga kriteret më të rëndësishme në shkrimin

e editorialit janë tematika, përparësia e fakteve, shkalla dhe mënyra e analizës dhe

orientimi i saktë që jep editorialisti, nëpërmjet komunikimit në distancë që ka me

lexuesin, hapësirë ofruar nëpërmjet online-it. Një rol të padiskutueshëm ka gjuha, toni

dhe stili që përdor editorialisti për të arritur qëllimin: përçimin e mesazhit në mënyrën

më efikase të mundshme, në varësi të targetit-lexuesve.

Editoriali në shtyp lidhet ngushtë me komunikimin politik, duke qenë

katalizator i marrëdhënies mes politikës (partisë politike, liderit, deputetit, zyrtarit)

118Fuga, Artan, Media, politika, shoqëria (1990-2000). Ikja nga kompleksi i Rozafës, Botimet Dudaj,

Tiranë, 2008, f.89. 119Shih ibid 20 f.209. 120Po aty.


- 55 -

dhe medias (gazetës) për të dërguar te lexuesi (votuesi), mesazhin politik. Si lidhet

editoriali me komunikimin politik dhe politika me median? Sipas Brian McNair,

editoriali paraqet elementin e tretë të procesit të komunikimit politik me organizatat

mediatike, të cilat sot përfshijnë shtypin, transmetimin televiziv dhe

internetin. 121 ‘’Mediat dhe në veçanti mediat e shkruara janë të rëndësishme në

procesin politik në mënyrë më direkte. Ndonëse analistët mund të diskutojnë rreth

anësive të reportazhit, të gjitha gazetat krenohen me ‘’zërin e tyre publik’’-editorialet,

ku ata artikulojnë opinionet politike. Shpesh këto prezantohen si ‘’zëri i lexuesve’’

dhe u drejtohen politikbërësve. Në mënyrë alternative ato mund të hartohen si zëri i

qetë, autoritar i kryeredaktorit, duke e parë skenën politike nga njëfarë distance. Në

të dyja rastet editoriali nënkupton një ndërhyrje politike dhe shpesh lexohet si i tillë

nga një qeveri ose një parti’’122

Autori përshkruan edhe disa nyje të rëndësishme të lidhjes së shtypit me

politikën. Dhe pikërisht, njëra nga nyjet e forta është edhe editoriali. McNair shkruan

qartë se shtypi lidhet me politikën te editoriali. Përveç këtyre shtypi me politikën ka

edhe nyje të tjera si: gazetari ekspert, kryeartikulli, rapsodët(që bëjnë humor, satirë,

ironi, karikaturë), intervista politike dhe nëpërmjet ekspertëve të politikës’’123. Media

ushqen vazhdimisht opinionin publik, mes të cilëve gjenden lexuesit dhe refuzuesit e

gazetave. Dhe te funksionet legjitime të medias në shoqëri, sipas McNair, futet edhe

sigurimi i një hapësire për diskutimin politik, përveç informimit dhe edukimit. Dukuri

që vihet re fare mirë në periudha zgjedhjesh.‘’…funksioni i katërt: publicitet i

institucioneve qeveritare, avokatia e pikëpamjeve politike…disa media, kryesisht në

sektorin e shtypit, do t’i bashkohen aktivisht njërës apo tjetrës parti në kohëra të

ndjeshme siç janë zgjedhjet’’124

Autori përshkruan platformën e diskutimit publik që media e ka për funksion,

duke folur edhe për përgjegjësinë. Përveç privilegjit dhe kompetencave, media ka

edhe përgjegjësi e kufizime. Në këtë kuptim, media mund të abuzojë, me dashje apo

pa dashje, mund të manipulojë ngjarje, kostot e së cilës nuk vonojnë asnjëherë. Ose

mesazhi i manipuluar nuk depërton te publiku, ose depërton por nuk çon në veprim

(që lexuesi të votojë, ose të veprojë sipas udhëzimit). E në këtë raport elastik mes

lirisë e kufizimit, media edhe mund të fshehë informacione, siç e konstaton

McNair.‘’Nga ana tjetër media mund të jetë bashkëfajtore në fshehjen e

informacioneve të papërshtatshme për politikanët (për shembull, nëse një gazetë është

e lidhur fort me një qeveri, ajo mund të zgjedhë ta shpërfillë ose ta minimizojë një

histori që në një rast tjetër do të kishte shumë vlerë’’125 Në këndvështrimin e lidhjes

së editorialit me komunikimin politik, e cila është një lidhje e pandashme përderisa

mediat janë kanale komunikimi, editoriali është i mpleksur ngushtësisht edhe me

121Shih ibid 12 f.29. 122Shih ibid 12 f.26. 123Po aty f.66. 124Po aty f.33-34. 125Po aty f.38-39.


- 56 -

propagandën. Dhe si lidhet editoriali me propagandën? McNair e qartëson se shtypi

është parë gjithnjë si instrument i indoktrinimit, kur sjell shembullin

britanik‘’…Shtypi është parë nga shumë persona si një instrument i indoktrinimit

ideologjik e në shërbim të partive politike britanike më të pasura dhe më të

fuqishme’’126Dhe cili mund të jetë lloji gazetaresk më i prekur? Sigurisht editoriali, që

ndryshe nga raportimi tipik është elastik edhe për këto lloj ndërhyrjesh.

Shtypi pra, kthehet në ‘’ndërmjetësin’’ mes politikës, biznesit dhe opinionit

publik. Ai përdoret nga politika e biznesi, po njësoj siç i përdor ato. I ndërhyjnë dhe

ndërhyn, sepse një shtyp jashtë këtyre realiteteve nuk mund të ekzistojë. Për McNair,

shtypi njeh edhe forma më autoritare të ndërhyrjes në politikë. Autori jep dy shembuj

të shtypit britanik, dy gazeta me linjë të ndryshme editoriale, edhe pse kanë të njëjtin

pronar. ‘’…shtypi ka forma më ‘’autoritare’ të ndërhyrjes në politikë…Editoriali

kërkon të artikulojë atë që botuesit e gazetës besojnë se është zëri kolektiv i lexuesve

të saj. Prandaj editorialet në ‘’The Sun’’ dhe ‘’Sunday Times’’, edhe pse shprehin në

parim pikëpamje të ngjashme politike, të përcaktuara kryesisht nga opinionet e

pronarit Robert Murdoch, çështjet e ditës i shtjellojnë në terma krejt të

ndryshme.‘’The Sun’’ kërkon ‘’të flasë’’ për shtresat punëtore… ‘’Sunday Times’’

kërkon ta mbajë dhe ta zgjerojë rrethin e gjerë të lexuesve të saj, relativisht të rinj me

qendrën e djathtë, e cila sikurse ‘’Sun’’, nuk synon aspak të godasë sistemin monarkik

me vijën e saj editoriale’’127

McNair bën një shqyrtim të linjës editoriale dhe tematikës së editorialeve edhe

te ‘’The Guardian’’, ‘’Financial Times’’, ‘’Daily Star’’ etj. Sipas politilogut,

editorialët e ‘’The Guardian’’, reflektojnë pikëpamje të sjellshme, më të buta të

lexuesve liberalë të qendrës së majtë, kurse ’Financial Times’’ flet me zërin e saj të

distancuar, si për biznes dhe për kapitalin real britanik. McNair hedh tezën e lidhjes së

shtypit përveçse me politikën, njëkohësisht edhe me biznesin.‘’Sigurisht që nuk ka një

lidhje të domosdoshme midis zërit publik të editorialit të një gazete dhe besimit real të

lexuesve të saj…Por ka një motiv të qartë komercial që një gazetë ‘’të flasë gjuhën e

lexuesve të saj’’ ose të paktën të flasë me një gjuhë, e cila nuk i ofendon ata

padrejtësisht.’’128Teksa McNair analizon raportet e grupeve mediatike me gazetat dhe

linjat editoriale shtrohet pyetja se cili imponohet më shumë: suksesi komercial i

gazetave apo politika. Sigurisht që jemi duke folur për shtypin britanik, me një

qëndrueshmëri krejt në kontrast me shtypin shqiptar, sa u përket linjave

editoriale.‘’…kalimi në kaq shumë gazeta britanike i besnikërisë editoriale nga

konservatorët te laburistët…ndodhi kryesisht për shkak të llogaritjeve të thata

komerciale se ku po shkonin lexuesit…’’129, nxjerr si konkluzion McNair.

126Po aty f.66. 127Shih ibid 12 f.83. 128Shih ibid 12 f.83-84. 129Po aty.


- 57 -

2.2.Ndarja e faktit nga opinioni

Fakti nxirret nga një e dhënë, shifër, konstatim apo rezultat që mund të vërtetohet se

është korrekt, i saktë. Pra, fakti është i verifikueshëm. Kurse opinion është ai që

dikush mendon apo beson. Opinioni nuk mund të provohet nëse është korrekt apo

jokorrekt, ai bazohet në pikëpamje dhe besime të atij që i shpreh. Opinionet pra,

shpesh janë personale dhe ato nuk mund të vërtetohen me prova.

Marrim një shembull të thjeshtë. Fakt është që: Gazeta ‘’Rilindja

Demokratike’’ u botua për herë të parë më 5 janar 1991. Dhe ky konstatim mund të

vërtetohet me numrin e datës 5 janar 1991, ku në botim thuhet ‘’Numri i Parë’’. Por

nga ana tjetër, opinionin e një analisti se ‘’RD’’-ja është gazeta më e mirë e të gjitha

kohrave në Shqipëri, nuk kemi se si e vlerësojmë nëse është korrekt dhe i saktë. Ky

është thjesht një opinion. Me çfarë parametrash do ta masim? A ka kuptim të thuhet

gazeta më e mirë, kur mund të thuhej gazeta e parë e shtypit pluralist, gazeta më

jetëgjatë, gazeta më e pavarur?

Po përse na duhet gjithë kjo ndarje e saktë mes faktit dhe opinionit në studimin

tonë? Duhet për dy arsye shumë të thjeshta:

Së pari, për të kuptuar se sa editorialet në shtypin shqiptar të tranzicionit janë

bazuar mbi fakte. A janë editorialet të krijuara mbi bazë opinionesh, hamendësimesh,

besimesh, apo ato bazohen mbi fakte sipas periudhës kur janë krijuar. A lidhen këto

editoriale me zhvillimet politike, por të bazuara me fakte, apo japin direktiva sipas

besimeve të pronarëve dhe drejtuesve të redaksive? Më thellë kjo çështje do të

analizohet më tej, ku do të shpjegohen prirjet e ndryshimit të editorialit nga periudha

në periudhë, lidhur me përdorimin e fakteve dhe opinioneve.

Së dyti ,sipas anketave të kryera në studim dhe monitorimit në shtypin shqiptar

ka një ngatërresë të madhe sa u përket llojeve analitike të shkrimeve. Shpesh editoriali

ngatërrohet me opinionin, opinioni me komentin, komenti ngatërrohet me editorialin,

editoriali me analizën etj. Pra në llojet e artikujve analitikë nuk ka një ndarje të qartë,

po kështu shpesh edhe në vlerësimin e gazetarëve të redaksive. Teksa editoriali është

qëndrimi i gazetës mbi një çështje të caktuar, po atë ditë në të njëjtën gazetë mund të

botohet edhe opinion mbi atë çështje. Dhe ky opinion nuk mund të na serviret si

editorial, sepse kanë ndryshim jo vetëm si lloje analitike por edhe në përdorimin e

fakteve. Përpos diferencës mes tyre nëse redaksitë pajtohen me fjalët e shkruara,

ndryshimi ka të bëjë edhe me përdorimin e fakteve, të cilat mund të përdoren në të

dyja llojet analitike, por te editoriali janë më të nevojshme.

Pas një monitorimi të gjatë të shtypit në Shqipëri evidentohet ngatërresa e madhe në

përdorimin e këtyre llojeve analitike, madje te editoriali që është artikull gazetaresk

dhe që domosdo duhet të bazohet mbi disa fakte, kemi shpesh shmangie të përdorimit

të fakteve. Kjo edhe si konstatim nga përpunimi i anketave realizuar me gazetarë e


- 58 -

drejtues mediesh130. Megjithatë përmbledhtas mund të themi se faktet janë përdorur

në mënyra të ndryshme sipas tipologjisë së gazetave dhe zhvillimit të shtypit në kohë.

Në periudhën e parë, vitet ‘91-‘’92, te ‘’Zëri i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja

Demokratike’’ ato fakte që gjenden në editoriale apo komente janë të ndërthurura

ngushtë me propagandën. Duke qenë gazeta partiake, sigurisht që nuk mund t’i

shpëtojnë propagandimit të ideve të partive servirur te lexuesi. Pra saktësia e fakteve

fillon e lëkundet.

Në periudhën e dytë, viti ’97, te ‘’Koha Jonë’’ kemi një përdorim më të mirë

të fakteve, edhe pse mes rreshtash ka opinion. Pavarësisht filozofisë së gazetës dhe

politikës së saj editorialiste, kundër qeverisë aktuale, tentohet herë pas here të flitet

mbi fakte.

Në periudhën e tretë, viti 2005, te gazeta ‘’Shekulli’’ dhe ‘’Panorama’’ mund

të konstatojmë se kemi një përdorim më profesional dhe më të gjerë të fakteve

krahasuar me periudhën e 1997-ës, në kryeartikuj dhe artikuj më së shumti, e sigurisht

në editorialet e pakta si lloje shkrimi e opinionet e komentet me tepri.

Në periudhën e katërt, 2013, në gazetat e qëndrimit ‘’Tema’’,‘’Dita’’ apo

edhe ‘’Mapo’’të cilat i kanë zhvilluar editorialet shohim një përdorim edhe më

objektiv të fakteve, duke marrë si referencë krahasimin me periudhën e viteve ’90-

‘91. Sigurisht që gjithçka ndërthuret me direktivat që synojnë krijuesit e tyre për t’i

përçuar te publiku por edhe me besimet e përshtypjet e tyre. Te editorialet nis të

përdoret edhe analiza, kryesisht politike dhe ekonomike.

A është përdorimi i faktit vetëm si rrjedhojë e vetëndërgjegjësimit të

editorialistëve? E vështirë të thuhet, për sa kohë kemi në të njëjtën logjikë zhvillimin

dhe transformimin e lexuesit, nga një lexues që pranon gjithçka, te një lexues që nis të

dyshojë. Në këtë situatë, nuk mbeten shumë alternativa, përpos perfeksionimit të

strategjisë se si editorialisti hedh mesazhin. ‘’Të fshehësh duke treguar’’, do të

përcaktonte Pierre Bourdieu.131

2.3.Redaksia dhe krijimi i editorialit

Eshtë e udhës të njohim tani “laboratorin” e produktit mediatik të shtypit shqiptar,

redaksinë dhe produktin: editorialin. Kjo së paku për dy arsye: së pari sepse mediat

klasike mbeten modele të përhershme ku frymëzohen mediat e reja në pikëpamje të

përmbajtjes dhe së dyti se sa më shumë vite që kalojnë vihet re një prirje e re në

shtyp: dëshira për t’u përshtatur, për të kapur zhvillimet teknologjike, për të qenë të

denjë në konkurencën me mediat e shekullit XXI. Në thelb është një cikël, ku në

produktin final që hidhet për/apo që thirret nga audienca, nuk luajnë rol vetëm stafet e

mediave të reja, të radiove apo të televizioneve por edhe redaksitë e shtypit. Për këtë

130 Anketa me 41 gazetarë, kryeredaktorë dhe zv.kryeredaktorë, realizuar në redaksitë e gazetave

“Panorama”, “Shekulli”, “Shqip”, ‘’Mapo’’ dhe “Dita”, maj 2013. 131Bourdieu, Pierre. ‘’Mbi televizionin’’.


- 59 -

qëllim, u krye një ankete me gazetarë në disa nga redaksitë e gazetave të përditshme,

u monitoruan disa media me profil të përgjithshëm si dhe u intervistuan

kryeredaktorët dhe zëvendëskryeredaktorët.132Rezultati kryesor i këtij hulumtimi ka të

bëjë me atë se redaksitë ku prodhohet editoriali nuk janë më të ngurta dhe të

pandryshueshme. Përkundrazi. Bëhet fjalë për redaksi fleksibile në komunikim, edhe

pse gëzojnë një strukturë bazë.“…redaksia është ajo njësi organizative që sjell

produktin gazetaror. E pra ajo është një nga disa sektorët e organizimit linear,

megjithatë në forma serioze ajo gëzon një autonomi relativisht të madhe’’133

Tanimë redaksitë e gazetave nuk përbëhen vetëm nga gazetarë që publikojnë

në faqet e printit, por edhe nga gazetarët që shkruajnë për versionin online. Redaksitë

nuk kanë në krye vetëm një drejtues që mban përgjegjësi për anën profesionale të

botimit, por edhe drejtues ekzekutivë, të cilët bashkërendojnë punën me marketingun

dhe shpërndarjen. Redaksitë e gazetave në Shqipëri funksionojnë në një strukturë të

ngjashme me një sistem që Russ-Mohl e quan shumëvijësh134, ku në krye qëndron

drejtori i gazetës ose kryeredaktori me dy zëvendëskryeredaktorë. Për çështje të

administrimit të burimeve apo logjistikës funksionon drejtori ekzekutiv i gazetës.

Redaksia është e ndërtuar mbi bazë sektorësh, ku secili është i përbërë nga gazetarët

që drejtohen nga redaktorët përkatës,

Struktura e redaksisë herë pas here bëhet fleksibël, ku sektorët ndërthurin

punën me njëri-tjetrin për produktin mediatik, raportimin, madje edhe editorialin ku

njëkohësisht kryeredaktori nuk ruan hierarkinë klasike por ndërhyn direkt edhe tek

puna e sektorëve që si rregull drejtohen nga redaktorët. Të shpeshta janë rastet kur

gazetarët e ‘’X’’ sektori mbulojnë ngjarje apo trajtojnë tema të ‘’Y’’

sektori.‘’Redaksitë, ashtu si krejt sipërmarrjet mediatike janë më së shumti të

strukturuara si hierarki, sektorët e ndryshëm quhen edhe departamente. Meqë më së

shumti ekzistojnë vetëm 2 ose 3 raste hierarkie, ekspertët flasin për një komunikim të

rrafshët hierarkie...’’135

Gjatë anketës së organizuar në redaksitë e gazetave “Panorama”, “Shekulli”,

“Shqip”, “Mapo” dhe “Dita” u përgjigjën 41 gazetarë. Anketa përmblodhi pyetje

për çështje të tilla si: mënyra e punësimit, trajtimi i lajmeve, forma e raportimit dhe e

komunikimit brenda redaksisë, përkatësia në sektorë, vendimarrja për përcaktimin e

titujve në faqet e brendshme dhe atë kryesore, ideimi dhe hartimi i editorialit si dhe

çështjet që ai trajton dhe autori që e shkruan.

Pas përfundimit të përpunimit të të dhënave, rezulton se mesatarisht, duke u

bazuar te këto gazeta, një redaksi në Shqipëri ka 16 reporterë. Duke u përqëndruar tek

përmbajtja e produktit dhe kategorizimit të tij, faqet e gazetës renditen sipas

rubrikave: politikë, aktualitet (ose kronikë e zezë), ekonomi, sociale, rrethe, kulturë,

132Shih ibid 33. 133 Russ-Mohl, S., Gazetaria, Shtëpia Botuese “K&B “, Tiranë, 2010, f.189. 134 Po aty f.190. 135Shih ibid 36 f.190.


- 60 -

sport, argëtim, suplemente136. Në raste të veçanta, siç është gazeta “Shekulli” rubrikat

emërtohen ndryshe por thuajse bëhet fjalë për të njëjtat kategori në pikëpamje të

përmbajtjes. Rrjedhimisht edhe gazetarët ndahen sipas sektorëve, emërtimet e të

cilëve u korrespondojnë këto rubrika.

Por si ndërtohen redaksitë? Si punësohen gazetarët nga drejtuesit? Një nga

pyetjet e anketës që mori disa përgjigje të paparashikueshme ishte edhe kjo: se si

punësohet një gazetar. Gazetarët, në rastet më të shpeshta punësohen me referencë

dhe kërkesë të drejtpërdrejtë të drejtuesve të gazetës. Por u vu re se një pjesë e vogël e

tyre ishin punësuar me konkurs, duke paraqitur dosjen e tyre me veprimtarinë

profesionale pranë vendimarrësve. Në 41 gazetarë, 36 janë punësuar me referencë nga

të tretë dhe me kërkesë të drejtpërdrejtë të drejtuesve dhe 5 janë punësuar me konkurs.

Duket një prirje e re kjo për redaksitë edhe pse në numër të vogël por ajo që mbetet

për t’u theksuar është fakti se në një farë forme, redaksitë po japin shenjat e dëshirës

për të patur më shumë konkurencë gjatë procesit të punësimit. Kjo prirje u vu re tek

gazeta “Shqip” dhe gazeta “Shekulli”. Kryeredaktori i gazetës “Shqip” Kamber

Velaj, në një intervistë dhënë për këtë studim, thekson se kryesisht në redaksi janë

punësuar me konkurs gazetarë të suplementit “Ndryshe”, të cilët shërbejnë jo vetëm

për përshtatjet e materialeve për botim por edhe për një përkthim cilësor të tyre137.

Ekziston një strukturë hierarkike e funksionimit dhe komunikimit në redaksi,

dhe kjo strukturë nuk është e ngurtë. Ky çngurtësim arsyetohet me faktin se brenda

strukturës ka disa lloje komunikimesh, së paku përveç vertikalit, edhe horizontal. Nga

ana tjetër hallkat mund të tejkalohen, sepse në raste emergjente jashtë të zakonshmes,

gazetari mund të komunikojë direkt edhe me kryeredaktorin apo drejtorin e gazetës.

Gjithsesi më së pari po shpjegojmë se cila është struktura bazë: Në krye

qëndron drejtori i gazetës ose kryeredaktori (në rastin e gazetës “Mapo”), i cili si

mbështetës për shërbime të tjera (Financa, Marketingu, Shpërndarja) ka edhe drejtorin

ekzekutiv. Nga drejtori i gazetës varet kryeredaktori, i cili në varësi ka dy

zëvendëskryeredaktorë. Nga këta të fundit varen redaktorët, të cilët drejtojnë të gjithë

gazetarët, sipas ndarjes së përgjegjësive. Sektorët mbeten baza e këtij organizimi138.

Gazetarët janë të profilizuar në gazetarë politike, në gazetarë kronike, në gazetarë

ekonomie etj por kemi edhe gazetarë të profilizuar në suplemente, gazetarë online,

korrespodentë nga rrethet etj. Një numër të konsiderueshëm bashkëpunëtorësh janë

edhe të jashtmit, të cilët furnizojnë redaksinë me speciale, komente, opinione, analiza

136“Panorama” 24 fq.: Politikë 6 fq.- Ekonomi 1 fq.-Sociale 1 fq.-Aktualitet Rrethe 5 fq.-Bota 1 fq. –

Speciale 1 fq.-Opinion 2 fq.-Kulturë 2 fq.-Argëtim 1 fq.-Sport 1 fq. “Shqip” 24 fq.:Aktualitet 24 fq.-

Politikë 3 fq.-Opinion 1 fq.- Ekonomi 2 fq.-Rajon 1 fq.-Aktualitet Rrethe 1 fq.-Botë 1 fq.-Ndryshe 3

fq.-Kultura 2 fq.-Sport 1 fq.-Zbavitje 1 fq. “Shekulli”24 fq.: Radar 2 fq.-Thellë Aktualitet 4 fq.-Thellë

VoxPop 1 fq, Thellë Mendim 1 fq.-Thellë Sociale 3 fq.-Jetë 3 fq.-Kulturë 1 fq.- Jetë Dossier 2 fq.- Jetë

Zbavitje 2 fq.-Sport 1fq. “Mapo” 16 fq. Ngjarje e Ditës Kryesore 5 fq.-Opinion+Editorial 2 fq.-Prirjet

e Reja Kulturë 2 fq.-Zbavitje Blog 2 fq. “Dita” 24 fq: Kopertina 2 fq.-Politikë 4 fq.-Opinione 2 fq.-

Aktualitet+Rrethe 3 fq.-Speciale 2 fq.-Ekonomi 1 fq.-Bota 2 fq.-Shoqëri 2 fq.-Sport 2 fq.-Zbavitje 3 fq.

Shënim: Faqe të tjera përbëhen nga reklama. 137Velaj, Kamber, Intervistë me kryeredaktorin e gazetës “Shqip” 138Lumezi, Aristir, Intervistë zëvendëskryeredaktor gazeta “Panorama”


- 61 -

etj 139 . Redaktorët (editorët apo makroeditorët) së bashku me gazetarët punojnë

ngushtësisht me korrektorët dhe faqosësit për të përfunduar produktin mediatik.

Aleksandra Bogdani, zëvendëskryeredaktore e gazetës “Mapo” shpjegon se

editorët janë përgjegjës për përzgjedhjen e lajmeve, duke dhënë detaje për mënyrën si

funksionon së brendshmi redaksia. Sipas saj gazetarët mbulojnë një sërë

institucionesh prej nga vjelin informacionet por nga ana tjetër ata marrin detyra nga

editorët përgjegjës. Në mbledhjet me stafin selektohet informacioni që do përdoret.

“Editorët janë përgjegjës për larminë e lajmeve dhe plotësimin e tyre, deri në

procesin e botimit. Gazetarët e secilit sektor kanë një numër të caktuar institucionesh

nën mbulim, prej nga mbledhin pjesën më të madhe të informacionit. Gjithashtu, ata

marrin detyra ose punojnë në grup, për çështje me rëndësi të veçantë, që i tejkalon

institucionet që ata mbulojnë. Mbledhjet mes gazetarëve dhe stafit drejtues selektojnë

informacionin që është i gatshëm për t’u botuar në gazetën e ditës dhe atë që duhet

pasuruar më tej, e që duhet ndjekur në ditët në vazhdim.”140

Në figurën më poshtë jepet me detaje e gjithë skema e funksionimit të një

redaksie gazete në Shqipëri, përpunuar nga të dhënat e anketave me gazetarët dhe

intervistat me drejtuesit e tyre, ku kemi të përcaktuar rolet dhe 2 tipologji

komunikimi: vertikal dhe horizontal.

Në krye të redaksisë qëndrojnë drejtori dhe kryeredaktori. Në skemë nuk është

paraqitur botuesi, i cili në fakt në shumë raste ka pak kontakte me redaksinë dhe nuk

është pjesë e përhershme. Zakonisht botuesi komunikon me kryeredaktorin, me të

cilin koordinon të gjitha idetë që mendon se duhen zbatuar. Si bazë organizimi tjetër

janë të përfshirë edhe redaktorët, të cilët koordinojnë punën mes kryeredaktorit dhe

gazetarëve.

Kjo është një skemë e unifikuar për strukturën dhe mënyrën e komunikimit

dhe organizimit të punëve në redaksi, por sigurisht që redaksitë kanë specifikat e tyre.

Në disa prej tyre, botuesi ka komunikim më intensiv me drejtorin apo kryeredaktorin,

në disa të tjera ka rol më të kufizuar. E njëjta gjë ndodh edhe në raportin me gazetarët,

në disa redaksi ka komunikim të drejtëpërdrejtë me ta dhe në disa të tjera ruan

hierarkinë. Një specifikë për t'u theksuar është edhe raporti mes dy pozicioneve më të

larta: drejtorit dhe kryeredaktorit. Rolet e tyre janë të përcaktuara por bashkëpunimi

mes tyre është shumë i rëndësishëm. Te ''Shekulli'' për shembull drejtori i gazetës ka

mbajtur peshën kryesore të faqeve të opinion-komenteve dhe editorialit si dhe letrave

të lexuesve, ndërsa kryeredaktori është kujdesur në menaxhimin e lajmeve te ditës dhe

raportimit standard të ngjarjeve. Rrjedhimisht, ka patur një ndarje të sektorëve dhe

llojeve të shkrimeve për të cilat mbanin përgjegjësi, një ndarje që nuk i shëmbëllen në

të tërën asaj të redaksive ndërkombëtare, por e rëndësishme për t'u theksuar sa i përket

strukturës së redaksisë. Nga ana tjetër nuk duhen harruar edhe dy karakteristika të

tjera: bashkëpunimi i gazetarëve të printit me gazetarët e online-it, duke i furnizuar

me informacion apo orientuar sipas nevojave.

139Thano, Adrian, Intervistë kryeredaktor gazeta “Dita’’ 140 Bogdani, Aleksandra Intervistë zëvendëskryeredaktore gazeta “Mapo”


- 62 -

Figura 7. Skema e strukturës organizative të redaksive të gazetave në Shqipëri

Drejtori

Kryeredaktori

DrejtoriEkzekutiv

Redaktori Redaktori Redaktori Redaktori

Zv/Kryeredaktori Zv/Kryeredaktori

Gazetari GazetariGazetariGazetariKorresp

odent

GazetariI

Suplementit

GazetariOn-Line

Korrektor

Faqosës

ShpërndarjaMarketing-BurimeNjerëzore-Financa-

Siç e thotë Russ-Mohl, redaksitë gëzojnë autonomi në raport me “qëllimet

fitimprurëse” të organizatës në tërësi dhe punojnë çdo ditë për motivimin e

reporterëve të tyre.”141 Financuesit dhe botuesit e këtyre gazetave vihet re që kanë një

komunikim të drejtëpërdrejtë kryesisht me drejtorin apo kryeredaktorin, duke

përjashtuar në rastet më të shumta një komunikim direkt me gazetarët. Botuesi nuk

komunikon direkt me gazetarët, por mund ta bëjë në formë indirekte duke ndjekur

hierarkinë formale në komunikim me drejtorin apo kryeredaktorin. Ka edhe raste, siç

është gazeta “Shqip”, ku botuesi komunikon vetëm me drejtorin. Siç thotë

Bogdani:“Botuesi nuk ka asnjë lidhje me kryeredaktorin. Çdo kontakt realizohet

nëpërmjet drejtorit të gazetës”142. Redaksitë zhvillojnë çdo ditë mbledhjet e tyre, një

deri në dy herë në ditë. Po ashtu si përvoja ndërkombëtare, edhe në Shqipëri, gjatë

mbledhjes planifikohen temat dhe shpërndahen detyrat. Siç thekson edhe Russ-Mohl,

redaksitë funksionojnë mbi bazën e një komunikimi të drejtpërdrejtë mes redaktorëve

apo kryeredaktorit dhe gazetarëve. Ky komunikim në Shqipëri realizohet në redaksi

ose në distancë nëpërmjet telefonit celular, mesazheve, e-maileve etj. Nuk përdoret

forma me shkrim e raportimit mes tyre.“Koordinohet relatimi i temave, për të

shmangur dublikimet. Bihet dakord për kokat e parashikuara, shpërndahen temat për

komente, sipas rasteve qartësohen edhe vijat e tyre kryesore të përmbajtjes”143

Gazetarët marrin çdo ditë temat që do të trajtojnë apo sugjerojnë tek redaktori dhe

kryeredaktori dhe raportojnë pasdite tek redaktorët përkatës për informacionin e

141Shih ibid 36 ff.189-192. 142Shih ibid 40. 143Shih ibid 36 F.267.


- 63 -

mbledhur.Redaktorët raportojnë tek zëvendëskryeredaktorët, ku përcaktohet dhe

përmbajtja e faqeve të brendshme të gazetës. Më pas kryeredaktori përcakton titujt e

faqes së parë. Artikujt korrektohen dhe në fund faqosen nga redaktorët, të cilët

mbajnë përgjegjësinë e saktësisë së informacionit të përfshirë në faqe.

Autorët Papa, Daniels dhe Spiker përcaktojnë disa lloj komunikimesh brenda

një organizate. Komunikimi zhvillohet nga lart-poshtë por edhe në kah të kundërt: nga

poshtë-lart. “Roli i komunikimit nga poshtë-lart në teoritë klasike të organizatave

kufizohej fillimisht me funksionet bazë për sa u përket çështjeve të lidhura me kryerjen

e detyrave nga vartësit… duke nënvizuar komunikimin “e dyanshëm” ndërmjet

eprorëve dhe vartësve si mënyrë për të promovuar moral… për integrimin e anëtarëve

të organizatës dhe përmirësimin e proceseve të vendimarrjes”144Përveç këtyre dy lloj

komunikimesh kemi edhe komunikimin horizontal. Gazetarët komunikojnë me njëri-

tjetrin. Redaktorët komunikojnë me njëri-tjetrin. Zëvendëskryeredaktorët

komunikojnë me njëri-tjetrin. E gjitha kjo krijon fleksibilitet brenda organizatës siç do

ta theksonte edhe grupi i autorëve Papa, Daniels dhe Spiker.“Në rastet e

emergjencave, mund të jetë shpenzim kohe lidhja strikte me zinxhirin komandues,

kështu që duhet të përdoren urat horizontale, që u mundësojnë njerëzve në të njëjtin

nivel të komunikojnë drejtpërdrejtë pa shkuar në nivele të tjera të organizatës.,

…Komunikimi horizontal krijon fleksibilitet në strukturën organizative”145Vihet re

edhe komunikim i një lloji të përbërë në redaksi, përveç të mësipërmëve, për

shembull: gazetari i politikës komunikon me redaktorin e aktualitetit, redaktori i

ekonomisë komunikon me gazetarin e sociales, kryeredaktori komunikon me

gazetarin e suplementit etj. Temat dhe idetë sugjerohen në të dyja kahet: nga poshtë-

lart dhe nga lart-poshtë. Gazetarët mund të sugjerojnë idetë e tyre, ashtu si dhe

redaktorët apo kryeredaktori ju kërkon gazetarëve trajtimin e temave të caktuara.

Melvin Mencher do të përcaktonte se vlefshmëria e ngjarjeve për trajtim

varet edhe nga përzgjedhja e temave që bën gazetari: “Me të vlefshme, gazetari

kupton atë që është e rëndësishme për lexuesit apo shikuesit, çfarë u intereson, i

përfshin dhe i kënaq ata”146Sami Nezaj në studimin mbi menaxhimin e burimeve në

media ka sjellë në vëmendje se reporterët kanë fituar gjithnjë e më tepër hapësira në

zhvillimin e lajmit.“Drejtuesit u kanë dhënë reporterëve më tepër hapësira për

zhvillimin e lajmit të fokusuar dhe të mbështetur me detaje e histori në mënyrë që të

përballojë gazetarinë online apo atë televizive, një mënyrë alternativë”147. Edhe pse

duket një situatë optimiste, ende pavarësia në vendimarrjen e temës që gazetari trajton

mbetet për t’u diskutuar.Vetëm 11 gazetarë në 41 prej tyre tentojnë të vendosin vetë,

por gjithnjë komunikojnë me shefat e tyre duke u marrë një konfirmim para nisjes së

trajtimit të temës. Përmbajtja e titujve të faqeve të brendshme vendoset nga

144Papa, J. M.,/ Daniels, D.T/ Spiker, K.B., Komunikimi organizativ, Qasjet dhe Prirjet, UET Press,

Tiranë, 2009, F.50. 145Po aty, f.52. 146Mencher, Mencher, News Reporting and Writing, McGraw Hill, New Jork-USA, 2006, f.3. 147 Neza, Sami, Ndikimi i krizës së shtypit në burimet njerëzore, në Studime Albanologjike:

Komunikimi i Integruar-Koncepte, Strategji, Praktika, Universiteti i Tiranës, Nëntor 2011, f.42.


- 64 -

redaktorët, në konfirmim nga kryeredaktori. Ndërkohë që titujt e faqes së parë

përcaktohen nga kryeredaktori.

Pasi shpjeguam me detaje mënyrën si funksionon komunikimi në redaksi dhe

ndarja e temave, le të përqëndrohemi tani më shumë nëthelbin e studimit: editorialin.

Politika redaksionale e gazetës përcaktohet nga botuesi, në bashkëpunim me drejtorin

e gazetës dhe kryeredaktorin. Francis Balle flet për sipërmarrësin e shtypit, të cilit i

peshon detyra kryesore e vendimarrjes editorialiste, përballë publikut dhe

reklamapaguesve.Temat e editorialeve dhe koha kur publikohen përcaktohet nga

komunikimi mes të treve.“Ai është i detyruar për rrjedhim, të përcaktojë

karakteristikat e gazetës së tij, në funksion të pritshmërive të hamendësuara të këtyre

dy klientelave…”148

Sipas rezultateve të anketave kryesisht editoriali shkruhet nga

kryeredaktori.Variablat në 41 anketat e realizuara kanë të bëjnë me:

1.Procedurat e punësimit (Me konkurs, me Kërkesë të Drejtpërdrejtë nga drejtuesit e

redaksisë, apo me Referencë)

2. Komunikimin në redaksi (Në çfarë mënyre vendosin për temat që trajtojnë:Vetë,

Në komunikim me redaktorin apo në komunikim me kryeredaktorin)

3.Hierarkinë e redaksisë (Ku raportojnë- Tek redaktori, Tek kryeredaktori, Tek

drejtori apo Tek botuesi, Si raportojnë-Me shkrim apo Në komunikim të

drejtpërdrejtë, A kryejnë mbledhje redaksie dhe sa herë-Një herë në javë, Një herë në

dy javë, Një herë në muaj apo Një herë në vit.)

4.Produktivitetin e artikujve të gazetarëve (A punojnë gazetarët në sektorët ku kanë

përvojë, cili pozicionon artikujt në faqe të brendshme apo kryeartikullin- Gazetari,

Redaktori, Kryeredaktori, Drejtori, Bordi i gazetës apo Botuesi, A ndodh shpesh që

artikujt e tyre të zënë vendin e kryeartikullit apo peshën kryesore në faqe)

5.Tematikat e editorialit (Çështjet që trajtohen zakonisht në editoriale janë të natyrës-

Politike, Ekonomike, Ngjarje të kronikës së Zezë, Sociale, Kulturore, Sportive)

6. Hartuesin e editorialit (A keni shkruar ndonjëherë editorial dhe Kush e shkruan

zakonisht editorialin në gazetë-Gazetari, Redaktori, Kryeredaktori, Drejtori, Bordi i

gazetës, apo Botuesi)

Nga përpunimi i përgjigjeve në anketa149 del si konkluzion se gazetat që publikojnë

më shumë editorial janë “Dita”, “Shekulli”, “Mapo” dhe më pak “Panorama” dhe

148Balle, Francis.,Mediat dhe Shoqëritë, Shtëpia Botuese “Papirus”,Tiranë 2011, f.445. 149Rezultatet e anketës: 1.Si jeni punësuar? a.Me konkurs (‘’Shqip’’ 3, ‘’Dita’’ 0, ‘’Mapo’’ 0,

‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’ 1 ) b.Me kërkesë të drejtpërdrejtë nga drejtuesit e redaksisë (‘’Shqip’’8

‘’Dita’’ 7, ‘’Mapo’’ 2, ‘’Shekulli’’ 5, ‘’Panorama’’2 ) c.Me reference (‘’Shqip’’3 ‘’Dita’’ 2, ‘’Mapo’’0,

‘’Shekulli’’ 4, ‘’Panorama’’1 )


- 65 -

“Shqip”, ku të dyja luajnë me mënyrën dhe këndvështrimet e trajtimit të lajmeve apo

temave, deri te opinion-komentet, duke e përdorur këtë lloj artikulli gazetaresk

kryesisht kur emrat e tyre mediatikë përmenden për çështje të caktuara.

Përveç të dhënave për mënyrën e funksionimit të redaksisë, komunikimit dhe

hierarkisë, zbulohen të dhëna të rëndësishme lidhur me pyetjet: Kush e shkruan

editorialin? A ndodh që gazetari të shkruajë editorial? Tematikat e editorialit? A

merret shkas nga raportimi i gazetarëve për të shkruar një editorial? Kur gazetarët u

pyetën se cili e shkruan zakonisht editorialin, përgjigjet kryesore ishin: kryeredaktori.

Tabela më poshtë tregon të dhënat krahasimore mes 4 gazetave, duke mënjanuar

gazetën ‘’Mapo’’ për një mesatarizim të përgjigjeve, përgjigjet kryesore të gazetarëve

janë: editorialin e shkruan kryeredaktori (‘’Shqip’’ 42%,, ‘’Dita’’ 50%,,

2.Në çfarë mënyre vendosni për temat që trajtoni në artikujt tuaj? a.Vetë (‘’Shqip’’4 ‘’Dita’’ 7,

‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’1 ) b.Në komunikim me redaktorin (‘’Shqip’’6 ‘’Dita’’ 4,

‘’Mapo’’2, ‘’Shekulli’’ 6, ‘’Panorama’’6 ) c.Në komunikim me kryeredaktorin (‘’Shqip’’7 ‘’Dita’’ 5,

‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 3, ‘’Panorama’’2 )

3.Ku raportoni për temat dhe informacionin që keni mbledhur? a.Tek redaktori (‘’Shqip’’7

‘’Dita’’ 4, ‘’Mapo’’2, ‘’Shekulli’’ 7, ‘’Panorama’’6 ) b.Tek kryeredaktori (‘’Shqip’’7 ‘’Dita’’ 5,

‘’Mapo’’1, ‘’Shekulli’’ 3, ‘’Panorama’’1 ) c.Tek drejtori (‘’Shqip’’1 ‘’Dita’’ 1, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’

0, ‘’Panorama’’0 )d.Tek botuesi (‘’Shqip’’0‘’Dita’’ 1, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’0 )

4.Si raportoni? a.Me shkrim (‘’Shqip’’0 ‘’Dita’’ 0, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’0 ) b.Në

komunikim të drejtpërdrejtë (‘’Shqip’’14 ‘’Dita’’ 8, ‘’Mapo’’2, ‘’Shekulli’’ 10, ‘’Panorama’’7 )

5.A kryeni mbledhje të redaksisë? a.Po (‘’Shqip’’14 ‘’Dita’’ 6, ‘’Mapo’’2, ‘’Shekulli’’ 10,

‘’Panorama’’6 ) b.Jo (‘’Shqip’’0 ‘’Dita’’ 2, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’1 )

6.Nëse po, sa herë? a.Çdo ditë (‘’Shqip’’14 ‘’Dita’’ 5, ‘’Mapo’’2, ‘’Shekulli’’ 9, ‘’Panorama’’5 )

b.Një herë në javë (‘’Shqip’’0 ‘’Dita’’ 1, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 1, ‘’Panorama’’1 ) c.Një herë në dy

javë (‘’Shqip’’0 ‘’Dita’’ 1, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’1 ) d.Një herë në muaj (‘’Shqip’’0

‘’Dita’’ 0, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’0 ) e.Një herë në vit (‘’Shqip’’0 ‘’Dita’’ 1,

‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’1 )

7.A punoni në sektorin ku keni krijuar përvojën kryesore profesionale apo ju kane zhvendosur

në sektorë të tjerë? a.Po punoj, nuk më kanë zhvendosur (‘’Shqip’’10 ‘’Dita’’ 7, ‘’Mapo’’2,

‘’Shekulli’’ 10, ‘’Panorama’’7 ) b.Jo nuk punoj, më kane zhvendosur (‘’Shqip’’4 ‘’Dita’’ 1, ‘’Mapo’’0,


8.Çfarë hallkash ndiqni brenda redaksisë për të publikuar një artikull?Shënoni shkurtimisht

rrugën që ndiqni (pyetje e hapur) (‘’Shqip’’ Se kanë plotësuar 8, 6 të tjerë kryesisht ndjekin rrugën:

raportojnë tek redaktori më pas ky diskuton me kryeredaktorin dhe vendoset, 2 flasin direkt me

kryeredaktorin /‘’Dita’’ Koleg-kryeredaktor, Redaktor-Kryeredaktor, Kryeredaktor, Redaktor-

Kryeredaktor, Vetë, Kryeredaktor, Redaktor-Kryeredaktor /‘’Mapo’’ Redaktor-Kryeredaktor,

/‘’Shekulli’’ Redaktor-Kryeredaktor 6, Redaktor 2, Shefi 1, Kryeredaktor 1/ ‘’Panorama’’ Redaktor-

Kryeredaktor 2, Vetë, kryeredaktori për gjërat me rëndësi, Vetë + Redaktori dhe Kryeredaktori,

Gazetar-redaktor, Kryeredaktor-Drejtor, Me redaksinë )

9.Cili përcakton si do pozicionohen artikujt në një faqe të brendshme? a.Gazetari (‘’Shqip’’1

‘’Dita’’ 0, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’0 ) b.Redaktori (‘’Shqip’’3 ‘’Dita’’ 3, ‘’Mapo’’2,

‘’Shekulli’’ 5, ‘’Panorama’’6 ) c.Kryeredaktori (‘’Shqip’’11 ‘’Dita’’ 4, ‘’Mapo’’2, ‘’Shekulli’’ 6,

‘’Panorama’’1 ) d.Drejtori (‘’Shqip’’0 ‘’Dita’’ 1, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’1 ) e.Bordi i

gazetës (‘’Shqip’’0 ‘’Dita’’ 0, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’0 ) f.Botuesi (‘’Shqip’’0 ‘’Dita’’

0, ‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 0, ‘’Panorama’’0 )

10.A ju ndodh që artikulli juaj të zërë vendin e kryeartikullit të gazetës? a.Po (‘’Shqip’’10

‘’Dita’’ 6, ‘’Mapo’’2, ‘’Shekulli’’ 8, ‘’Panorama’’7) b.Jo (‘’Shqip’’4 ‘’Dita’’ 2, ‘’Mapo’’0,


11.A ju ndodh që artikulli juaj të jetë një nga shkrimet e rëndësishme të faqes së parë? a.Po

(‘’Shqip’’14 ‘’Dita’’ 6, ‘’Mapo’’2, ‘’Shekulli’’ 9, ‘’Panorama’’7)b.Jo (‘’Shqip’’0 ‘’Dita’’ 2,

‘’Mapo’’0, ‘’Shekulli’’ 1, ‘’Panorama’’0)


- 66 -

‘’Shekulli’’ 100%, ‘’Panorama’’ 33%). Një devijancë të dukshme kanë përgjigjet e

gazetarëve të ‘’Panorama’’-s, ku 56% thonë se e shkruan redaktori. Një nga

shpjegimet që vlen në këtë rast është edhe ndërtimi i redaksisë së kësaj gazete, e

strukturuar dhe ku dy zëvendësredaktorët (siç do ta shohim edhe në monitorimin e

vitit 2005) përgjegjës edhe për sektorët e tyre shkruajnë editoriale. Siç shihet nga

tabela, Bordi i Gazetës dhe Botuesi, atribut i të cilit është editoriali, janë vlerësuar se

nuk shkruajnë fare editoriale.

Rezultatet për këtë pyetje nxjerrin detaje të rëndësishme lidhur me autoritetin

dhe përgjegjësinë që drejtuesit kanë në redaksi sipas roleve të caktuara. Nëse në

redaksinë e gazetës ‘’Shqip’’ gazetarët janë përgjigjur vetëm në masën 42% se

editoriali shkruhet nga kryeredaktori, te ‘’Shekulli’’ shohim rolin e fuqishëm të

kryeredaktorit në shkrimin e editorialit, 100% e gazetarëve të pyetur tregojnë

kryeredaktorin. Sigurisht që në interpretimin e të dhënave duhet marrë në konsideratë

edhe gabimi që mund të bëjnë gazetarët në diferencën mes editorialit dhe

opinion/komenteve, që nuk është vërtetuar. Por gjatë komunikimit me ta, në

momentet e sqarimit tëpyetjeve u vu re që në disa raste ata e fusnin editorialin në

grupin opinion-koment, dyshim që forcohet edhe pas përgjigjeve të pyetjes nëse kanë

shkruar vetë editorial.

Figura 8. Editorialshkruesit në mediat e shkruara

Kur u pyeten nëse vetë gazetarët kanë patur ndonjëherë rastin të shkruajnë editoriale

në gazetat ku punojnë rreth 30% e gazetarëve thonë ‘’Po’’. Po si ndikojnë bindjet

politike të gazetarëve në punën e tyre dhe si janë ato në raport me partinë në pushtet?

Gazetari Redaktori Kryeredaktori

Drejtori Bordi igazetës

Botuesi

Shqip 17% 8% 42% 25% 0% 0%

Dita 20% 20% 50% 5% 0% 0%

Shekulli 0% 0% 100% 0% 0% 0%

Panorama 0% 56% 33% 11% 0% 0%


- 67 -

Nga anketimi i Jonila Godole150 bërë te 300 gazetarë shqiptarë, sipas interpretimit të

autores, ata kanë tendencë të orientojnë bindjet e tyre në varësi të partisë që është në

pushtet (orientimi drejt PD-së kur ishte në pushtet). Rrjedhimisht orientimi i tyre ecën

paralel me idetë që duan të shprehin në raste qëndrimesh.

Adrian Thano, kryeredaktor i gazetës “Dita” shprehet se editorialet i shkruan

zakonisht ai vetë dhe dy zëvendëskryeredaktorët.“Gazeta “Dita” ka veçantinë se

është e vetmja gazetë që shpesh hapet dhe me qëndrime editoriale, pra eshte gazetë-

qëndrimi por edhe gazetë që operon me risi duke përdorur modelin info-analitik, duke

ofruar jo thjesht informacione të veçanta dhe të panjohura me parë për çështje të

rëndësishme, por duke shoqëruar këto informacione dhe me një trajtim në thellësi dhe

në kontekstin në të cilin zhvillohen ngjarjet.”151Kurse për gazetën “Mapo” shkrimi i

editorialit funksionon në një tjetër mënyrë, siç shprehet Aleksandra

Bogdani.“Editoriali në “Mapo” shkruhet përgjithësisht nga redaktori i Op/Ed dhe

bashkëpunëtorët e jashtëm, të cilët shkruajnë për MAPO-n sipas një grafiku të

caktuar.”152Skema e figurës së mëposhtme tregon mënyrën se si komunikon botuesi

me kryeredaktorin për shkrimin e një editoriali. Më pas kryeredaktori ose e harton

vetë atë, ose komunikon me analistët e kontraktuar apo me zëvendësat dhe redaktorët

e tij, deri në printimin apo publikimin në versionin online. Në shumë raste ideja

fillestare vjen nga vetë kryeredaktori. Megjithatë kjo është skema më rezistente, duke

marrë në konsiderate se edhe nëse botuesi nuk jep orientim për një editorial të

mirëfilltë, ai orienton linjën redaksionale.

Figura 9. Skema se si komunikon botuesi me drejtuesit e gazetës për shkrimin e editorialit

Për idenë fillestare të editorialit, gazetarët në anketë u shprehën në masën 95.9%, se

merret shkas nga artikujt e tyre, por jo çdo ditë. Kryesisht gazetarë të gazetës

150Godole, Jonila, Marrëdhëniet joformale mes elitave të politikës dhe mediave, Tiranë, 2013, f.199. 151Shih ibid 42. 152Shih ibid 43.


- 68 -

‘’Shqip’’ thonë se merret shkas 4-5 herë në vit në varësi të rëndësisë së lajmit,

gazetarët e ‘’Dita’’-s përgjigjen disa herë në muaj, gazetarët e ‘’Shekulli’’-t kryesisht

përgjigjen jo shpesh dhe gazetarët e ‘’Panorama’’-s disa herë në muaj.

Gazetarët janë pyetur për çështjen e dytë të rëndësishme në anketë: Tematikat

e editorialeve. Siç shihet nga tabela më poshtë, vendin e parë te të gjitha gazetat e zë

tematika politike, më pas renditet ekonomia dhe kronika e zezë. Tematika sociale ka

marrë më pak përqindje. Një devijancë në masën e përqindjes ka në gazetën ‘’Dita’’,

ku ekziston përqindja më e vogël e gazetarëve që përgjigjen se politika është tema

kryesore, duke patur një afërsi në përqindje me tematikën ekonomike dhe kronikën e

zezë. ‘’Shekulli’’ trajton më shumë tematikën politike, tematikën ekonomike e trajton

më shumë ‘’Panorama’’, Kronikën e zezë ’’Dita’’ dhe socialen ‘’Shqip’’-i.

Figura 10. Tematika e editorialit në gazetat shqiptare

Bazuar te të dhënat mbledhur në redaksitë e gazetave ‘’Shqip’’,

‘’Dita’’, ‘’Shekulli’’ dhe ‘’Panorama’’ del si konkluzion final se:

-Struktura e redaksive në Shqipëri nuk është e ngurtë. Ajo funksionon mbi një

skemë bazë komunikimi, por duke u përshtatur me zhvillimet e përgjithshme

mediatike dhe teknologjike, komunikimi bëhet fleksibël, ka gazetarë të profilit online,

të profilit të suplementeve, të kualifikojë gjithnjë e më shumë faqosësit sipas

rregullave të ndryshueshme të grafikës etj. Produkti i shtypit ndryshon dhe përshtatet

në vazhdimësi.

Politikë Ekonomi Kronikë e zezë Sociale

Shqip 71% 14% 7% 7%

Dita 39% 28% 28% 6%

Shekulli 82% 9% 9% 0%

Panorama 63% 38% 0% 0%


- 69 -

-Pajtimi i stafit të redaksisë po kryhet jo vetëm me referencë dhe ofertë direkte nga

vendimarrësit e redaksive por edhe me konkurs.

-Komunikimi në redaksi është vertikal: lart-poshtë dhe poshtë-lart si dhe

horizontal. Vihet re dhe një komunikim i përbërë.

-Vendimarrja për publikimin e artikujve raportues bëhet në komunikim mes

gazetarëve, redaktorëve, zëvendëskryeredaktorëve, kryeredaktorit dhe drejtorit të

gazetës por fjalën e fundit gjithnjë e kanë profesionistët që qëndrojnë më lart në

hierarki.

-Editoriali mbetet atribut i botuesit të gazetës por shkruhet përgjithësisht nga

kryeredaktori. 95.9% e gazetarëve thonë se merret shkas nga artikujt e tyre.85.4% e

gazetarëve thonë se editorialet kanë kryesisht tematikë politike dhe 31.8% kryesisht

ekonomike.

2.4.Gazetat në shtypin shqiptar të tranzicionit

Gazetat kryesore të shqyrtuara në këtë studim janë: ‘’Zëri i Popullit’’, ‘’Rilindja

Demokratike’’, ‘’Koha Jonë’’, ‘’Shekulli’’, ‘’Panorama’’,‘’Shqip’’,‘’Mapo’’,

‘’Tema’’ dhe ‘’Dita’’. Këto gazeta janë zgjedhur në bazë të disa kritereve:

Së pari janë kriteret e ndikimit në publik dhe ‘’shenjës’’ që kanë lënë në

kohën kur janë botuar si dhe nëse kanë qenë gazeta të përditshme. ‘’Rilindja

Demokratike’’ është gazeta e parë e shtypit pluralist, duke patur një rol të

jashtëzakonshëm gjatë viteve 1991-1992 e më tej. Rëndësia e saj lidhet me

transformimin e madh.

Kriteri i dytë ka të bëjë me periudhat e marra në studim, të cilat lidhen

ngushtësisht me zhvillimet kryesore politike në tranzicion. ‘’RD’’-ja qe

‘’bashkëudhëtare’’ me periudhën e përmbysjeve të mëdha; ndryshimin e sistemit dhe

njëkohësisht qe pishtarja e transformimit tëmedias: nga shtypi i njëzëshëm në

pluralizmin mediatik. Gjatë këtyre viteve rol të madh pati edhe ‘’Zëri i Popullit’’, që

‘’luftonte’’ përballë ‘’Rilindjes Demokratike’’. ‘’ZP’’-ja ishte organi zyrtar i Partisë

së Punës së Shqipërisë, ashtu si ‘’RD’’-ja e Partisë Demokratike të Shqipërisë. ‘’ZP’’-

jaështë një gazetë interesante për t’u studiuar në pikëpamje të qëndrimit, për vetë

propagandën që përdorte, të cilën do ta shohim të analizuar në kapitujt e tjerë. Analiza

e ‘’RD’’-së dhe ‘’ZP’’-së japin një rezyme të rëndësishme të asaj që ndodhte me

shtypin në periudhën 1990-1991, për të kaluar në periudhën e e përmbysjeve politike

dhe të rotacionit politik. Periudha e përmbysjeve politike dhe e rotacionit politik, nga

e djathta te e majta përkon me vitin 1997 dhe me rolin e fuqishëm të gazetës ‘’Koha

Jonë’’. Deri para trazirave të marsit 1997, madje edhe muaj më pas, ‘’KJ’’-ja pati

njërol ndikues te lexuesit dhe kryesisht nëpërmjet editorialit të saj. Pak a shumë

‘’KJ’’-ja u kthye në një ‘’parti politike’’, në gazetën që lexuesit e donin, e besonin


- 70 -

dhe e kërkonin, aspekt që do ta shtjellojmë në çështjet në vijim. ‘’Koha Jonë’’ ka qenë

një gazetë qëndrimi dhe pikërisht editoriali është artikulli gazetaresk më i qartë, më i

fortë, më i dukshëm. Nuk mund të kuptohet ky studim pa analizuar mirë

karakteristikat e editorialit të gazetës ‘’Koha Jonë’’ përgjatë vitit 1997.

Së treti, një nga kriteret e tjera të përdorura për përzgjedhjen e gazetave që

janë marrë në monitorim dhe u është analizuar editoriali është edhe natyra e gazetës.

Përgjithësisht gazetat e përzgjedhura janë të përgjithshme, duke anashkaluar gazetat e

profilizuara si ato të sportit, apo me rol të madh të kronikës së zezë (p.sh ‘’Gazeta

Shqiptare’’). Gjatë vitit 2005 një rol të jashtëzakonshëm ka luajtur gazeta ‘’Shekulli’’

dhe ‘’Panorama’’. Të dy njësoj të fuqishme, me ndikim dhe të qarta në ndarjet e

politikave editorialiste. Nëse ‘’Shekulli’’ ka qenë gazetë me qëndrim më të dukshëm

editorialist, ‘’Panorama’’ ka qenë mëe ‘’kamufluar’’, por qartësisht e fuqishme në

mesazhin e saj politik për lexuesin. Viti 2005 përkon me periudhën e rikthimit të

Partisë Demokratike në Pushtet, kohë kur këto dy gazeta kanë patur ndikimet e tyre të

qarta.

Periudha e fundit, rikthimi i Partisë Socialiste në pushtet, nxjerr në sipërfaqe

edhe dy kritere të tjerë: balancën, për të patur shtyp me qëndrime të kundërta

editorialiste dhe kriteri tjetër, ai i prirjes për t’u shkuar në një tjetër format, atë

online.‘’Tema’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Mapo’’ janë tri gazeta me përfaqësim shumë të mirë

në pikëpamje të pranisë së editorialit, por edhe në versionet online. Te to shohim,

përveçse gazetave me qëndrime të forta të editorialit, edhe transformimin dhe

ndikimin e lexuesve. Në vitin 2013 nuk ka vetëm lexues pasivë, por lexuesit marrin

pjesë, votojnë,‘’Pro’’ dhe ‘’Kundër’’ një editoriali, argumentojnë, komentojnë.

Janë pikërisht qëndrueshmëria e botimit për një kohë të gjatë e këtyre

gazetave dhe ndikimi që kanë patur si dhe strategjia për të përdorur ose jo

editorialin, që i ka veçuar nga shumë të tjera, kritere mbi të cilat është bërë edhe

përzgjedhja e tyre për monitorim me qëllim nxjerrjen e një baze të mirë të dhënash

për konkluzionet që pasojnë.

Përzgjedhja e gazetave është bërë edhe mbi bazën e vlerësimit të Boriçit dhe

Markut. Boriçi përshkruan peizazhin mediatik shqiptar si shumë të ndryshueshëm,

ku dalin tituj të rinj dhe humbasin të vjetër. Në periudhën 1991-1997 në Shqipëri u

botuan rreth 270 gazeta e revista. Siç periodizojnë Hamit Boriçi dhe Mark Marku,

gazetatu botuan në 2 faza të cilësuara si: Shtypi partiak (’91-’94: ‘RD’, ‘ZP’ etj) dhe

Shtypi i pavarur (’94-’96 ‘KJ’, ‘Albania’, ‘Gazeta Shqiptare’ etj). Sipas autorëve

gazetat e fuqishme ishin: nëvitin ‘91-’97 “Koha Jonë” , nga ’97-2002 ‘’Shekulli’’ dhe

nga 2002-2010 ‘’Panorama”153.“Tregu i shtypit të shkruar shqiptar i ngjason një

peizazhi që ndryshon nga viti në vit, madje edhe nga muaji në muaj dhe gjatë këtij

ndryshimi shfaqen tituj të rinj, ndërkohë që zhduken me shpejtësi tituj të

tjerë…shfaqja dhe zhdukja e gazetave është shoqëruar edhe me paqëndrueshmërinë e

153Boriçi, Hamit/ Marku, Mark, Histori e shtypit shqiptar. Nga fillimet deri në ditët tona, Shtëpia

Botuese e Librit Universitar, Tiranë, 2010, ff.255-318.


- 71 -

pozicionit të titujve që kanë arritur të mbijetojnë në treg”154, veçon Boriçi. Po çfarë

natyre kanë patur dhe kanë përgjithësisht gazetat përgjatë 24 viteve të tranzicionit dhe

cilat kanë qenë linjat editoriale? Marku dhe Boriçi konstatojnë se gazetat më të

rëndësishme në tregun shqiptar janë ato të përditshme, duke komentuar gazetat

‘’Panorama’’ dhe ‘’Shekulli’’.Gazeta ‘Panorama”, sipas autorëve kishte staf

reporterësh dhe opinionistësh pak a shumë të kompletuar dhe cilësorë në krahasim me

pjesën tjetër të shtypit.“Gazetat e përditshme informative janë titujt më të

rëndësishëm në tregun e shtypit shqiptar. Spektri i informacionit të këtyre gazetave

është mjaft i gjerë dhe shkon nga politika, ekonomia, kultura, sporti, informacionet

ndërkombëtare deri tek opinionet…Në ndryshim nga “Shekulli” që është gazetë e

pavarur por e orientuar politikisht nga e Majta, “Panorama” është një gazetë më e

hapur ndaj mendimit alternativ dhe nuk ka ndonjë linjë strikte editoriale. Në faqet e

saj botojnë shkrimet e tyre opinionistë dhe intelektualë me prirje krejt të

përkundërta”155.

Le të sjellim paraprakisht një informacion të përgjithshëm për gazetat e

përzgjedhura:

‘’Zëri i Popullit’’ u botua më 25 Gusht 1942.Gazeta ka qenë organi zyrtar i

Partisë Komuniste të Shqipërisë, shndërruar më vonë në Partinë Socialiste të

Shqipërisë. Një gazetëpartiake, që përdorte propagandën. Gazeta ka patur një

lexues të majtë, militant, përkundër rivales ‘’Rilindja Demokratike’’ që kishte

kryesisht një lexues të djathtë.‘’ZP’’ në vitet ’90-’92 qe një gazetë e pozitës, rol që

ndryshoi më kalimin e viteve. Sot ‘’ZP’’ nuk botohet më, me një vendim të Partisë

Socialiste. Artan Fuga në analizën e shtypit sjell të dhëna rreth luftës mes

gazetave rivale. ‘’Studimi i politikës intolerante në hapësirën mediatike të shtypit

të shkruar vërehet edhe në shtimin relativisht të madh të ofendimeve,

karikaturalizmit të kundërshtarit, përdorimit të sinonimeve sharëse për

kundërshtarët apo për gazetat rivale. Mesatarisht 10 për qind deri 20 për qind e

shkrimeve në gazetat e marra në shqyrtim kanë një përmbajtje të spikatur në këtë

drejtim’’156, do veçonte Fuga.

‘’Rilindja Demokratike’’ u botua për herë të parë më 5 janar 1991. Fuga

shkruan për ‘’RD’’-në, se lexuesi kishte ‘’etje’’ për ta lexuar me një

frymë.”157Megjithatë Fuga vëren se pas daljes së shtypit të lirë dhe kuriozitetit në

fillim, interesi më pasra.Ashtu si ‘’Zëri i Popullit’’ edhe ‘’Rilindja Demokratike’’

ka patur një transformim të vazhdueshëm, duke i qëndruar linjës së partisë që e

publikon. Nga analiza e RD-së në vitin 1995, kur Shqipëria qeverisej nga PD-ja,

Fuga nxjerr si konkluzion se ka një prirje të redaksisë për të paraqitur një situatë

154Po aty f.260. 155Po aty f.264. 156Fuga, Artan, Media, politika, shoqëria (1990-2000). Ikja nga kompleksi i Rozafës, Botimet Dudaj,

Tiranë, 2008, f.45. 157Po aty f.21.


- 72 -

shumë pozitive. Nga një monitorim në janar 1995 në ‘’Rilindjen Demokratike’’,

nga 7 shkrime të botuara gjithsej, 100 për qind e tyre shprehen pozitivisht për

aspekte të ndryshme të realitetit shoqëror ekzistues.” 158 Fuga argumenton se

pasioni për leximin e gazetave rikthehet sa herë ndodhin ngjarje të mëdha,

përgjatë fushatave elektorale, kur ka skandale financiare, deklarata e

kundërdeklarata, duke bërë kështu një profilizim të lexuesit. Pikërisht ky lexues e

ngre vëmendjen e tij kur mendon se ka zhvillime që lidhen me politikën,

ekonominë, shoqërinë. Për Fugën roli i shtypit dhe i mediave në Shqipërinë

postkomuniste mbeti kryesisht ai i plotësimit të dëshirës së lexuesit për të folur,

dëgjuar e lexuar lajme pas një heshtje të gjatë mediatike.“Pasioni për leximin e

gazetave nis e rikthehet sërish, sa herë ndodhin ngjarje të mëdha: në kohë

fushatash elektorale, kur zbulohen skandale të jashtëzakonshme financiare, kur ka

deklarata e kundërdeklarata me tone të larta të udhëheqësve të ndryshëm politikë

etj. Me gjithë luhatjet e kuptueshmërisë të interesit për mediat, funksioni i tyre

mbeti i pacënueshëm.”159

“Koha Jonë”, gazeta që mori fuqi të jashtëzakonshme në vitet 1996-1997 u botua

në Lezhë më 11 maj 1991. Siç dalin në konkluzion edhe autorët e studimit të

shtypit shqiptar, Boriçi dhe Marku‘’KJ’’-ja u bë gazeta kryesore në vend dhe

fitoi autoritet publik pasi mori përsipër t’i bënte oponencë të fortë pushtetit të Sali

Berishës.‘’ Natyrisht krijimi i një hapësire të tillë për kundërshtarët e Berishës e

ligjëroi atë si opozitën e pushtetit dhe ky pozicion ishte aq domethënës, sa në

opinion mendohej që opozita e vërtetë e pushtetit ishte gazeta ‘Koha Jonë” dhe jo

Partia Socialiste, forca kryesore politike opozitare e Parlamentit Shqiptar. Shumë

shpejt në sajë të këtij pozicioni, gazeta mblodhi rreth vetes personalitetet kryesore

publike të majtë të vendit, të cilët filluan t’i botonin shkrimet dhe artikujt e tyre tek

“Koha Jonë’’160, theksojnë autorët Boriçi dhe Marku. Ndikimin e saj më të madh

gazeta e pati në vitet 1996-1997. Sipas Boriçit dheMarkut gazeta ishte rrallë herë

profesionale në akuzat ndaj qeverisë dhe në shumicën e rasteve edhe abuzive.161

Megjithatë ajo pati një ndikim të jashtëzakonshëm te lexuesit orientuar politikisht

majtas.

‘’Shekulli’’ u botua për herë të parë në 7 tetor 1997, në kohën kur ishte kulmi i

suksesit të gazetës ‘’Koha Jonë’’. Kur kjo gazetë doli në treg, ‘’Koha Jonë’’ kishte

një tirazh thuajse 40 mijë kopje. 162 Përgjithësisht ‘’Shekulli’’ ka ndjekur një

politikë editoriale të majtë, themeluar nga Koço Kokëdhima, në vitet më vonë

deputet i Partisë Socialiste, post që iu hoq në vitin 2016. Marku dhe Boriçi e

158Po aty. 159Po aty, f.22. 160Shih ibid 56 f.274. 161Shih ibid 56 f.275. 162Po aty f.270.


- 73 -

përshkruajnë kështu linjën editoriale të gazetës:“Shekulli është një gazetë e

orientimit politik të majtë dhe ka si lexues shtresat e varfëra shoqërore, sidomos

shtresën e pensionistëve, zyrtarët e administratës shtetërore, punonjësit e

shërbimit publik etj. Në momente të caktuara gazeta ka mbajtur qëndrime të

ashpra kundërshtuese ndaj qeverisë, gjë që e ka ekspozuar shpeshherë para

sulmeve të ndryshme politike. Autoriteti i saj publik është tronditur nga

konkurenca e tregut, por edhe nga marrëdhënia që ka botuesi i saj me stafin

drejtues dhe me gazetarët.”163

“Shqip”-i, u botua në vitin 2006, fillimisht me 4-7 mijë kopje. Gazeta synonte një

lexues të majtë, relativisht të kualifikuar dhe me interesa të larta informimi.

Tashmë e mbyllur në versionin ‘’Print’’ gazeta funksionon vetëm online. Sipas

Boriçit dhe Markut gazeta ‘’Shqip’ bën një trajtim të thelluar të informacionit,

ka koment dhe analizë tendencioze si dhe kujdes të tepruar për ta vënë lajmin në

një kontekst sa më të gjerë enciklopedik dhe kulturor164

‘’Panorama’’ u botua për herë të parë në8 tetor 2002. Gazeta ka patur dhe

vazhdon të ketë një ndikim të madh te lexuesit, madje edhe në tregun mediatik

shihet nga profesionistët si një burim i rëndësishëm informacioni dhe

idesh.‘’Panorama’’ nuk është një gazetë qëndrimi nëpërmjet editorialit, shumë

rrallë sheh te kjo gazetë editorial, për të mos thënë që në periudha të caktuara

numërohen me gishtat e duarve. Por në gazetë luhet fort me opinionet dhe

komentet si dhe artikujt e kryeartikujt. Edhe pse përgjithësisht shihet një prirje e

drejtuesve për t’u lënë dorë të lirë opinionistëve, sërish ato janë nën kontrollin e

editorëve. Po kështu veprohet edhe me kryeartikujt, apo tituj të caktuar dhe

sidomos në fushata zgjedhore. Megjithë dëshirën e ‘’kamuflimit’’, sërish siç do ta

shohim në kapitujt më poshtë të studimit, ‘’Panorama’’ pozicionohet qartë,

sidomos në raste zgjedhjesh, ku edhe ndikimi te lexuesi, i cili praktikisht është

edhe votues, kërkohet me ngulm nga partitë politike, kandidatët e lobimet.

‘’Tema’’ u botua për herë të parë në vitin 1999. Gazeta ka ndjekur kryesisht në

vitet e fundit 2013-2016 një politikë editorialiste të majtë. Agresive me pushtetin

ka qenë para ndërrimit të pushtetit në vitin 2013.‘’Tema’’ është gazetë qëndrimi,

me editorial tipik, me të cilin identifikohet. Autori kryesor i editorialit është Mero

Baze, njëkohësisht edhe pronar i saj. Gazeta në vitet e zhvillimit të online-it ka

patur lexime të shumta nëpërmjet internetit. Komentuesit përveç lajmeve kanë

ndjekur me kërshëri edhe editorialin, ku kanë shkruar dhe kanë dhënë argumentet

e tyre për temën përkatëse apo kanë sulmuar, ofenduar, mbrojtur etj.

163Po aty f.270-271. 164Po aty f.273.


- 74 -

‘’Dita’’ u botua për herë të parë në1 nëntor 2012 dhe është një gazetë qëndrimi

me editorial të dukshëm. Edhe ‘’Dita’’ ka ndjekur një politikë kryesisht të majtë

redaksionale, kundër qeverisë, deri para zgjedhjeve të 2013-ës dhe me tone të

zbutura pas krijimit tëqeverisë së re. Editorialet, të shkruara kryesisht nga

kryeredaktori Adrian Thano por edhe bashkëpunëtorë të tij, janë të fortë. Një

strategji e veçantë është ndjekur nga drejtuesit, duke përdorur edhe karikaturën

dhe fotot e montuara në koperturë. Një risi, edhe sa i përket formës, jo vetëm

përmbajtjes, që shkon paralel me politikën redaksionale.

‘’Mapo’’ u botua për herë të parë në vitin 2010, pas shndërrimit nga revista

‘’Mapo’’. Gazeta, në periudhën e marrënë studim, ka një linjë editoriale qartësisht

të djathtë. Botuesi i saj, kthyer më vonë në donator, Henri Çili, ka menduar që në

gazetë të zërë vend edhe editoriali, i ndërthurur me opinionet. Redaksia i publikon

editorialet dhe opinionet në rubrikën ‘’Op/Ed’’, një model i huazuar nga mediet

ndërkombëtare. Editoriali është shkruar përgjithësisht nga Çili por njëkohësisht

edhe nga bashkëpunëtorë të tij, si Alfred Lela apo edhe opinionistë të përhershëm.

‘’Gazeta Shqiptare’’ nisi të botohej në vitin 1994, me një tirazh prej 7-10 mijë

kopje. Politikisht ‘’GSH’’-ja, nuk ka ruajtur një përcaktim të qartë editorial.

Fokusuar te kronika dhe ngjarje e zhvillime, shpesh gazeta ka ndërruar krahët

politikë që ka mbështetur me linjën editoriale, edhe për shkak të ndryshimeve të

pronarëve. Gazeta boton pak komente politike, natyrë që e ka ruajtur edhe sot,

edhe pse në transformim të vazhdueshëm.

2.5.Grupet mediatike dhe pronarët e gazetave në tranzicion

Pronarët e gazetave në Shqipëri gjatë tranzicionit janë kryesisht biznesmenë që e kanë

nisur me ndërtim, e më pas kanë zgjeruar llojet e aktivitet e tyre të biznesit. Në vitet

2013-2015 vihet re edhe grupimi i një sërë biznesmenësh, të përbërë nga drejtues

mediesh a gazetarë, që financojnë një portal, gazetë online a agjenci lajmesh për të

patur zërin e tyre apo edhe për t’i përdorur si një ‘’kanal presioni’’ mbi vendimet

politike dhe lidershipin.165Boriçi dhe Marku shpjegojnë trendin e ecurisë së gazetave

në pikëpamjen pronësore, duke u shprehur se disa nga këta pronarë e përdorin gazetën

si mjet presioni ndaj qeverisë, apo si mburojë për bizneset që kanë.“Fillimisht

pronarë të tyre ishin botues që kishin biznes të vetëm median siç qe Nikollë Lesi,

pronar i gazetës “Koha Jonë” apo Ylli Rakipi i gazetës“Albania”. Më vonë u shfaqen

si pronarë mediash biznesmenë të fushave të ndryshme, kryesisht të fushës së

ndërtimit që bënin investime të rëndësishme edhe në mediat televizive dhe ato të

165 Studimi i BIRN-it, ‘’Të mbyllësh një sy ndaj lajmit:vetëcensura në median shqiptare’’, Tiranë,

2015, f.8: Në vitin 2015 në Shqipëri numërohen 25 gazeta të përditshme, më shumë se 100 kanale

televizive, 36 revista të përmuajshme dhe 69 publikime periodike.


- 75 -

shkruara, siç qe rasti i pronarit të gazetës “Shekulli”, Koço Kokëdhima...Disa nga

këta pronarë janë biznesmenë të nivelit të mesëm që e botojnë një gazetë më tepër si

një mjet presioni ndaj qeverisë apo si një mburojë për bizneset e

veta”.166Përgjithësisht pronarët e gazetave në Shqipëri kanë një zinxhir biznesesh të

tjera, duke mos e patur medien të vetmin aktivitet. Krahas gazetave kanë kompani të

tjera të tipit të ndërtimit, të shërbimit, të mallrave të konsumit etj.

Prirja e pronarëve më rezistentë në treg, si Irfan Hysenbelliu, Koço Kokëdhima,

Vjollca Hoxha, Carlo Bollino etj ka qenë ajo e krijimit të qarkut të plotë të kanaleve

mediatike: gazetë, radio, TV, Web. Pra informacioni dhe lajmet qarkullohen brenda

grupit. Hysenbelliu e bën me dy gazetat e tij ‘’Panorama’’ dhe ‘’Panorama Sport’’,

dhe revistat ‘’Psikologji’’ dhe ‘’Grazia’’, televizionin ‘’News24’’, Kokëdhima me

gazetën ‘’Shekulli’’ dhe media të tjera që ka patur në zotërim si ‘’A1 Televizion’’,

revista ‘’Spektër’’, revista ‘’Biznesi’’, ‘’Radio +2’’ etj. Po kështu ndodh edhe me

Vjollca Hoxhën e ‘’Top Media’’, e cila ka kompani të tjera përveç ‘’Top Channel’’ si

‘’Top Albania Radio’’etj, apo me Henri Çilin që përveç gazetës ‘’Mapo’’-s ka patur

revistën ‘’Madame Mapo’’, revista të universitetit etj. Rrethi i kompanive që shoqëron

një pronar a aksioner duket se vazhdon të ushqejë gazetat. Më të fortat mbeten dhe më

të dobëtat financiarisht falimentojnë. A arrin sot një gazetë të mbajëveten? Shumë e

vështirë. Përgjithësisht administratorët raportojnë bilance me humbje dhe shitjet nuk

është se janë në ditën e tyre më të mirë. Në çdo rast gazetat më të shitura janë ato më

kritiket me pushtetin, siç do theksonte Fuga: “Në çdo rast e kohë gazetat më të

shitura janë ato të opozitës’’167

Në gazetat e marra në shqyrtim janë 7 pronarë apo aksionerë që drejtojnë disa nga

grupet më të rëndësishme mediatike në Shqipëri. Përveç ‘’Zërit të Popullit’’ dhe

‘’Rilindjes Demokratike’’ që financoheshin nga Partia Socialiste dhe Partia

Demokratike, kemi të bëjmë me grupimet: ‘’Panorama Group’’, ‘’Top Media’’,

‘’Publikime Shqiptare’’ etj.

Irfan Hysenbelliu është aksioneri kryesor i dy prej gazetave më të rëndësishme

në vend: ‘’Panorama’’ dhe ‘’Gazeta Shqiptare’’. Me një grup të madh biznesesh,

Hysenbelliu ka në pronësi edhe: ‘’Panorama Sport’’, ‘’Hysenbelliu Group’’,

‘’Revista Psikologjia’’, ‘’Revista Grazia’’, ‘’Birra Korça’’, ‘’Universiteti

Luarasi’’, ‘’Erjoni Ndërtim’’, ‘’Hotel Prestige’’, ‘’Restorant Prestige’’ etj.168

166Shih ibid 56 ff.275-258. 167Shih ibid 59 f.46. 168Burimi: Qendra Kombëtare e Regjistrimit- Kompani të tjera me aksioner Hysenbelliun renditen

"Pegasos"-Objekti i aktivitetit: Veprimtari në fushën e prodhimit dhe të tregtimit me shumicë e pakicë

brenda dhe jashtë vendit, të artikujve të ndryshëm prej druri, lëndë e parë për to, metalike e plastike,

eksport-import i mallrave të ndryshëm elektroshtepiake, hidrosanitare, ushqimore, blegtorale,bimëve

medicinale e medikamenteve farmaceutike. “Egnatia Group’’- Objekti i aktivitetit: Import-Eksport,

Tregëtim pije alkolike etj.Të ushtrojë veprimtari private në sferën ndërtimore të projektimit dhe të

zbatimit sipas kategorive të përcaktuara në licensën e lëshuar. “Erjoni’’- Objekti i aktivitetit: Ndërtim

të objekteve të ndryshme, Bar- Restorant - Pub, Hoteleri –Turizëm. ‘’Independent’’- Objekti i

aktivitetit: Botimin e Gazetës me emrin "Independent", botime të ndryshme, konsulencë mediatike, etj

“Panorama Group’’- Objekti i aktivitetit: Veprimtari të medias të të gjitha llojeve, krijim i gazetës, etj


- 76 -

Vjollca Hoxha është aksionerja kryesore e ‘’Top Media’’, pjesë e së cilës është

edhe gazeta ‘’Shqip’’. Ndër kompanitë e tjera të Hoxhës janë: ‘’Top Albania

Radio’’, ‘’Top Gold Radio’’, platforma ‘’DigitAlb’’, ‘’Top News’’,‘’VGA

Studio’’, ‘’My Music Radio’’ etj169

Alba Malltezi, bashkëshortja e Carlo Bollinos ka në pronësi gazetën

‘’Shqiptarja.com’’, nëpërmjet kompanisë ‘’FFM Group’’. Bollino ka patur në

pronësi ‘’Gazetën Shqiptare’’ dhe ‘’News24’’, të cilat ia shiti Irfan

Hysenbelliut170

Koço Kokëdhima, një nga pronarët më të fuqishëm të medive në Shqipëri hoqi

dorë nga kompania e tij ‘’Botime Periodike Spektër’’ pasi u zgjodh deputet në

Kuvendin e Shqipërisë nga Partia Socialiste. Mandati i tij u hoq nga Gjykata

Kushtetuese për konflikt interesi. ‘’Botime Spektër’’ publikon gazetën

‘’Shekulli’’ dhe pati aksioner të vetëm Vladimir Kokëdhimën njëkohësisht edhe

administrator, kurse anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës: Matilda Manellari, Endri

Puka, Ylli Alimemaj dhe Hetem Sulaj. Kokëdhima ka qenë pronar i ‘’Sporti

“Hysenbelliu Group’’-Objekti i aktivitetit: Komisioneri dhe veprimtari konsulence për shoqëri të

huaja dhe vendase. Prodhim dhe tregtim, brenda dhe jashtë vendit, të birrës, verës, ujit të pijshëm,

lëngjeve të ndryshme joalkoolike, pijeve alkoolike etj; Distribucion të artikujve të ndryshëm ushqimor

dhe pijeve alkoolike dhe joalkoolike 169Kompanitë e tjera të Hoxhës janë: “Stofrat e Holla’’- Objekti i aktivitetit: Prodhimin, përpunimin

dhe shitjen e stofrave të ndryshme dhe të fillrave akrelik. Import - eksport të mallrave industriale dhe

ushqimore. Kryen operacione financiare. Dhënie e ambjenteve dhe terreneve me qira. “Plus

Communication’’- Objekti i aktivitetit: Shërbime në fushën e komunikimeve elektronike,krijimi dhe

implementimi i sistemeve të komunikimeve elekronike, përfshirë rrjetet e internetit (sisteme).

Komunikimi bazë në rrjetet e lëvizshme, lokale, në rrjetet interurbane, ndërkombëtare, komunikime

multimediale dhe ISDN,teletekst dhe vidiotekst. “Loresa’’- Objekti i aktivitetit: Objekt i aktivitetit të

shoqërisëështë: tregtar, dhënie-marrje me qira, import -eksport, organizimi i të gjitha aktiviteteve

kulturore, artistike, sportive të lejuara me ligj. Kryerja e aktivitetetit të marketingut, të agentit

komisioner apo të përfaqësuesit për firmat e ndryshme të vendit apo të huaja.“Vini & Food Sh.p.k’’-

Objekti i aktivitetit: Import-eksport, verëra e artikuj ushqimorë e të gjitha lëndët e para për

restorante,pajisjet e tyre. “Top Channel’’- Objekti i aktivitetit: Veprimtari televizive, prodhim,

transmetim dhe ritransmetim i programeve, informacioneve, etj“Saras’’- Objekti i aktivitetit: Shtëpi

botuese për botimin e shpërndarjen e librave, revistave, disqeve e materialeve të tjera të lejuara me ligj.

Kryerja e veprimtarive të marketingut, të agjentit komisioner, të përfaqësuesit të zotëruesit të të

drejtave të autorit. Konsulencë në fushën botuese, publiçistike, ekonomike e financiare.“Valtelina’’-

Objekti i aktivitetit: Përpunim, paketim kafeje, import-eksport, tregtia me shumicë dhe pakicë e

mallrave, sipërmarrja dhe shërbimi në fusha të ndryshme; kryerje e transaksioneve në lidhje me

pasuritë e luajtshme dhe të paluajtshme, kryeja e veprimtarive dhe/ose pjesëmarrja në çdo veprim ose

aktivitet në perputhje me ligjin.

‘’Video Grafic Agency (VGA)- Objekti i aktivitetit: Botim e prodhim reklamash, shitje-blerje të

hapësirave publicitare në mediat e shkruara e vizive, kryerja e veprimtarive dhe/ose pjesëmarrja në çdo

veprim ose aktivitet në përputhje me ligjet e Republikës së Shqipërisë, apo çdo veprimtari në lidhje me

to, dhe çdo aktivitet ekonomik. 170 Kompanitë e çiftit Malltezi-Bollino janë: “Shqiptarja.com’’-Objekti i aktivitetit: Auditime,

konsulenca e trajnime të gazetarëve, operatorëve, fotografëve në fushën e medias elektronike dhe të

shkruar për formimin profesional të tyre sipas parimit të shprehjes së lirëdhe të pavarur. Analizë tregu

në fusha të ndryshme.Auditime, konsulenca dhe trajnime për krijimin e webiste dhe reklama.“FFM

Group’’- Objekti i aktivitetit: Auditime,konsulenca e trajnime të gazetarëve, operatorëve, fotografëve

në fushën e medias elektronike dhe të shkruar për formimin profesional të tyre sipas parimit të

shprehjes së lirë dhe të pavarur. Analizë në fusha të ndryshme.Auditime, konsulenca dhe trajnime për

krijimin e website dhe reklama.


- 77 -

Shqiptar’’, revista ‘’Spektër’’, gazeta ‘’Biznesi’’, ‘’A1 Televizion’’, ‘’+2 Radio’’.

Ai ka patur kompaninë e ndërtimit ‘’2K’’ e disa kompani të tjera.

Alban Dabulla është aksioneri kryesor i ‘’Publikime Shqiptare’’, kompanisë që

boton gazetën ‘’Dita’’. Bashkë me të aksioner është edhe kryeredaktori Adrian

Thano171.

Mero Baze zotëron gazetën ‘’Tema’’. Dy kompanitë ku ai është aksioner janë:

‘’TemaTV’’172 dhe ‘’Mero Baze’’.

Nikollë Lesi zotëron gazetën ‘’Koha Jonë’’. Përveç saj është aksioner edhe në

kompaninë ‘’Visi dhe Juli’’.173

Henri Çili është botues i gazetës dhe revistës ‘’Mapo’’. Çili e ktheu në një

aktivitet jofitimprurës. Ai administron Universitetin Europian të Tiranës dhe disa

kompani të tjera që kanë të bëjnë me reklamat, botimet dhe udhëtimet.

Nga hulumtimi mund të theksojmë se konstatohen dy tipologji të pronarëve të shtypit

në Shqipëri:

Tipologjia e parë-Pronarët që zotërojnë një grup kompanish të tjera, më shumë se 5,

që nuk janë profesionistë në fushën e medias por që median e shohin me përparësi

njësoj si kompanitë e natyrave të tjera. Në këtë kategori futen Koço Kokëdhima, Irfan

Hysenbelliu dhe Vjollca Hoxha.

171Kompani të tjera të Dabullës janë: “Nacional Sh.A"-Objekti i aktivitetit: Organizimi i llotarive,

llotarive sportive dhe lojrave të fatit, dhënia me qira të pasurive të paluajtshme, tregëtim me shumicë

dhe pakicë të prodhimeve artistike.“Vaal’’- Objekti i aktivitetit: Import- eksport dhe tregti me shumicë

e pakicë të të gjitha llojeve të mallrave e materialeve që lejohen nga ligji. Import- eksport të linjave dhe

makinerive të ndryshme teknologjike a pajisjeve të nevojshme për montimin dhe vënien në shfrytëzim

të tyre si dhe lëndëve të para e ndihmëse.“Rivjera’’- Objekti i aktivitetit: Ndërtime civile në fushën

publike dhe private, në infrastrukturë (rrugë, sisteme drenazhi, vepra arti, sisteme ujesjelles -

kanalizime, porte, aeroporte)etj; Implementimi i projekteve energjetike (nënstacione, linja tansmetimi,

hidrocentrale)etj; Real Estate (apartamente, Qendra Tregtare) etj.“Publikime Shqiptare’’- Objekti i

aktivitetit: Veprimtari të medias së shkruar të të gjitha llojeve, të medias elektronike lokale, krijimi i

gazetës dhe revistës së re të pavarur kombëtare. Veprimtari në fushën e shtypshkrimeve e publikimeve,

media elektronike të të gjitha llojeve. Në fushën e turizmit, të klubeve, shërbimeve të udhëtimeve. 172“Mero Baze’’-Objekti i aktivitetit: Zhvillimin e aktivitetit të konsulencës në fushën e gazetarisë dhe

medias në formë të shkruar dhe elektronike.

“Tema TV’’- Objekti i aktivitetit: Shoqëria ka për objekt kryesor veprimtarie kryerjen e çfarëdolloj

aktiviteti në fushën e mediave televizive, nëpërmjet çfarëdolloj platforme teknike ose teknologjie, qoftë

kjo online, dixhitale, tokësore ose satelitore, si dhe të çfarëdolloj veprimtarie tjetër komplementare ose

të lidhur. 173“Koha Jonë’’- Objekti i aktivitetit: Shtypjen dhe shpërndarjen në të gjithë territorin e Republikës së

Shqipërisë dhe jashtë vendit të gazetës ‘’Koha Jonë’’. Do të ndërtojë shtëpi botuese. Sipas legjislacionit

në fuqi do të ndërtojë stacione radio-televizive private, qendra të prodhimit të filmave dokumentarë,

artistik,shkencor.

“Visi & Juli’’-Objekti i aktivitetit: Botimin e gazetave "Europa", "Koha e Europës" dhe "Europiani".

Botimin, prodhimin dhe shpërndarjen e revistave,gazetave,librave, disqeve dhe materialeve të tjera të

lejuara me ligj. Organizimin e të gjitha aktiviteteve artistike,kulturore, sportive dhe lojrave të ndryshme

të lejuara me ligj.


- 78 -

Tipologjia e dytë- Pronarët që janë profesionistë në fushën e medias dhe numri i

kompanive të tyre është shumë i vogël, përveç gazetës që botojnë. Në kategorinë e

dytë bëjnë pjesë Mero Baze, Adrian Thano, Henri Çili, Carlo Bollino ej.

2.6. Pavarësia e shtypit nga politika

‘’Politikë-biznes-media; rrethi vicioz që

prodhon vetëcensurë’’174

Ky është konkluzioni i një studimi të bërë nga ‘’BIRN’’-i. Sipas kërkimit, realizuar

me pjesëmarrjen e 121 gazetarëve, drejtuesve të medies dhe ekspertëve zbulohet se

interesat ekonomike të pronarëve, lidhjet e tyre me politikën dhe pamjaftueshmëria

financiare prodhojnë censurë dhe vetëcensurë mes gazetarëve. ‘’Lidhjet mes politikës,

biznesit dhe medias kanë marrë formën e një “trekëndëshi Bermude” në Shqipëri, që

minon gazetarinë cilësore dhe gjeneron censurë e vetëcensurë mes gazetarëve….Kur

kam qenë gazetar, jam ndeshur me dhjetëra herë me censurën e redaktorëve të mi për

lajmet që çoja në gazetë apo TV. Si redaktor, jam ndeshur me dhjetëra herë me

dëshpërimin e gazetarëve të mi, pasi u kam censuruar një lajm’’ 175 , rrëfen një

redaktor për vetëcensurën.

Sipas studimit të BIRN-it, mbi 70% e profesionistëve të medias në Shqipëri, të

anketuar, besojnë se gazetarët shmangin mbulimin e lajmeve të caktuara. Pothuajse

gjysma e gazetarëve raportojnë se ata vetë kanë shmangur lajme, një apo disa herë

gjatë praktikës së tyre të punës. Po cilat janë shkaqet e kësaj vetëcensure, e cila është

një nga tiparet e lidhjes së fortë mes politikës dhe medies. Studimi rendit disa, mes të

cilave presioni i faktorëve të jashtëm dhe biznesi.‘’…biznesmenë të fushave të

ndryshme u bënë njëherazi edhe botues mediash në vend. Mediat e tyre u financuan

ose u mbajtën në këmbë nga paratë e biznesit dhe të dyja bashkë ushqyen lidhje të

ngushta me politikën. Përveç ndërthurjes së këtyre interesave, klima mediatike në

Shqipëri raportohet të jetë nën presionin e fortë të faktorëve të jashtëm, të cilët

ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe negative në cilësinë e saj. Gazetarët e

përfshirë në studim rendisin edhe reklamuesit e mëdhenj, reklamat shtetërore dhe

institucionet publike si faktorë shtesë në ushtrimin e presionit mbi raportimin e

lajmeve. Megjithatë, ato kanë më pak ndikim se interesat ekonomike dhe politike të

pronarëve të medias’’176, nxjerr si përfundim studimi.

Në raportin e vitit 2014, ‘’Reporterët pa Kufij’’ e renditën Shqipërinë në

vendin e 85-të nga 173 vendet e analizuara në raportin e tyre “Indeksi i Lirisë së

Shtypit”. ‘’Freedom House’’-një tjetër organizatë që analizon lirinë e shtypit e rendit

Shqipërinë në zonën “gri”, duke evidentuar njëanshmëri të fortë dhe partizanizëm,

veçanërisht në kohë fushatash elektorale apo gjatë tensionit të ndezur politik. Situata

174 Studimi i BIRN-it ‘’Të mbyllësh një sy ndaj lajmit: vetëcensura në median shqiptare’’, Tiranë, 2015 175 Po aty f.26. 176 Po aty.


- 79 -

sot paraqet një rënie të ndjeshme nga viti 2003, kur Shqipëria renditej në vendin e 34-t

dhe vlerësohej se kishte performancën më të mirë në Ballkanin Perëndimor.

Sipas studimit të ‘’BIRN’’-it 3 shkaqet kryesore të vetëcensurës së gazetarëve

janë: pamjaftueshmëria financiare ku 61% e gazetarëve mendojnë se ndikon shumë

nga ku 57% e gazetarëve mendojnë se ndikojnë shumë interesat ekonomike të

pronarëve dhe 47% mendojnë se ndikojnë shumë lidhjet e pronarëve me politikën177.

Studimi konstaton se në mediet shqiptare mungon një politikë editorialiste e

shkruar.“Media në Shqipëri nuk duket se vepron e bazuar mbi politika të shkruara

editoriale. Më shumë se gjysma e të anketuarve (65%) nuk kanë dijeni për ekzistencën

e ndonjë politike editoriale të shkruar në median ku punojnë. Edhe të intervistuarit

bënë të qartë se nuk ka politika të shkruara editoriale” 178 40% e gazetarëve në

Shqipëri përgjigjen se media e tyre nuk ka një politikë redaksionale të shkruar, ndërsa

25 % përgjigjen ‘’Nuk e di’’.179Nga interpretimi i të dhënave rezulton se edhe pse

politika editoriale në media nuk është e shkruar e zeza mbi të bardhë, sërish ajo është

e njohur nga ana e gazetarëve, kryesisht me termin ‘’anësi politike’’.“Analizimi i të

dhënave të mbledhura tregon se gazetarët pretendojnë se ndikimi i interesave

ekonomike dhe politike të pronarëve, si dhe presioneve nga jashtë në politikën

editoriale është i lartë. Gjithashtu rëndësia e lajmit dhe konkurrenca për audiencë

perceptohen si faktorë me rëndësi në vendimin e medias për të mbuluar një lajm apo

për të shmangur mbulimin e një tjetri.’’180

Studimi del në konkluzionin se sipas gazetarëve, ndikimi i faktorëve të

jashtëm në politikën editoriale të medieve ku punojnë është në nivelin: 26% presionet

politike dhe 25% interesat politike.181Sipas gazetarëve ajo që e përcakton politikën

editoriale në median ku punojnë, është:“interesat e pronarit dhe lidhjet e tij

politike”.‘’Në shumicën e rasteve lidhjet politike të pronarëve përshkruhen si në

funksion të interesave të biznesit. Në mënyrë masive, dhe pavarësisht pozicionit të tyre

në hierarki, të intervistuarit shprehen qartë mbi kontrollin e medias nga interesat

politike dhe të biznesit. Presioni në të gjitha rastet përshkruhet si i parezistueshëm,

për shkak të pamundësisë për pavarësi financiare apo vetëmjaftueshmëri të medias.

Shkurt, “varësia politike” përdoret për të përshkruar si presionin direkt nga politika

mbi median, ashtu edhe lajkat e pronarëve të medias ndaj politikanëve për të

përfituar favore për bizneset e tyre. Ka gjithashtu pak raste kur lajkat për ata në

pushtet përshkruhen si shërbim ndaj ambicieve politike të vetë pronarit.”182

Politika editoriale u përcillet gjatë punës gazetarëve në mënyrë informale,

përmes urdhrave ose sinjaleve nga ana e pronarëve ose redaktorëve, censurës së

lajmeve, apo sugjerimeve nga kolegët. Këto presione brenda organizatës mediatike,

në zbatim të linjës editoriale të vendosur nga pronari i medias, raportohen se ndikojnë

177Shih ibid 77 f.28. 178 Po aty f.34. 179 Po aty, f.35. 180 Po aty f.36. 181 Po aty f.36. 182 Po aty f.37.


- 80 -

në mënyrë të rëndësishme në “shmangien e lajmeve të caktuara”, në “mbulimin e

njëanshëm të lajmeve”, në “mbulimin pozitiv/reklamues të partnerëve politikë ose

financiarë”, si dhe në “mungesën e gazetarisë kritike dhe investigative.183“Me kalimin

e kohës, gazetarët brendësojnë orientimin editorial të medias përkatëse, duke

shmangur mbulimin kritik të politikanëve, institucioneve apo organizatave politike të

cilat konsiderohen si të paprekshëm. Ky brendësim sjell mungesë mbulimi të disa

institucioneve, mbulim të njëanshëm të disa të tjerave, mbulim pozitiv në formën e

zëdhënies dhe mungesë të gazetarisë kritike dhe investigative.184Gazetarët shpjegojnë

ndikimin në politikën editoriale të mediave. Sipas tyre partitë politike ndikojnë

nëmasën 19%, po kaq edhe shteti dhe institucionet publike. 185 ‘’Në këmbim të

reklamave mund të bëhen favorizime. Nëse një institucion jep një reklamë në median

ku punojmë, ne ia shpërblejmë duke mos paraqitur një skandal që i takon këtij

institucioni…’’, rrëfen një nga gazetarët në studim.186Duke qenë se mediat shqiptare

përgjithësisht nuk janë të organizuara me borde, por një pronar kontrollon gjithçka,

nuk ka asnjë kundërshtim, apo ‘’pengesë’’ për zbatimin me përpikmëri të politikës

editoriale frymëzuar nga pronari. Ardit Bido, nga një monitorim bërë në 2009-ën,

s’ka gjetur asnjë gazetë me bord editorial në Shqipëri. 187 Gazetarët në Shqipëri

shpjegojnë ku ndikon politika editoriale emediave. Ata thonë te mungesa e gazetarisë

kritike dhe investigative në masën 31%, dhe 18% në mbulimin pozitiv (PR) të një

pale politike ose partner financiar.188

Për lirinë e shtypit në Shqipëri është shkruar edhe më herët, madje edhe për

periudha para kësaj për të cilën flet studimi i ‘’BIRN’’-it. Artan Fuga shkruan

pikërisht për pavarësinë e gazetarit, duke theksuar se censura vjen si pasojë edhunës

dhe prepotencës politike e ekonomike.‘’Pavarësia e medias lidhet para së gjithash e

kryesisht me pavarësinë politike e ekonomike nga dikush tjetër ose nga shkaqe e

rrethana të caktuara. Kur flasim për pavarësinë e shtypit kemi parasysh edhe

pavarësinë e gazetarit...Censura si dhunë e prepotencë politike e ekonomike,

pushtetare’’189 Dhe për Fugën një instrument kontrolli të politikës apo pushteteve mbi

shtypin janë reklamat. ‘’Të dyja qeveritë, ajo e Partisë Demokratike në vitet 1992-

1997 dhe e Partisë Socialiste, nga vitet 1997-2004, kanë ndjekur një politikë

seleksionuese në shpërndarjen e reklamave qeveritare. Kalimi i medias në shoqëritë

aksionere me pjesmarrjen e biznesmenëve, të cilët e shohin gazetën, radion apo

stacionin televiziv vetëm si mjet autoriteti, në një mënyrë a një tjetër u hap shtigje për

përfitime ekonomike, por edhe politike.’’190

183 Po aty. 184 Shih ibid 77. 185 Shih ibid 77 f.39. 186 Po aty. 187 Bido, Ardit, Koncensioni editorial i shtypit shqiptar në epokën e biznesit, Botimet ‘’Trifon

Xhagjika’’, Tiranë, 2011, f.59. 188 Shih ibid 77 f.42. 189Shih ibid 59 f.48. 190Po aty ff.60-61.


- 81 -

Të shpeshta janë rastet e ndryshimit të linjave editoriale në gazetat shqiptare. Ardit

Bido përshkruan me saktësi një rast të lidhjes së shtypit me politikën dhe këndin 180

gradë, të ndryshimit të linjës editoriale të gazetës. Është rasti për gazetën

‘’Tema’’.‘’…kjo gazetë do të gjente përballjen e drejtpërdrejtë të kryeministrit të

kësaj periudhe, Sali Berisha, i cili doli në mbrojtje publike të dy personave të akuzuar

duke nënkuptuar edhe tentativën për mitmarrje të Bazes në një sërë emisionesh. Kjo

do të sillte ndryshimin 180 gradë të politikës editoriale të gazetës ‘’Tema’’, e cila nga

një zëdhënëse ndryshe e qeverisë, do të bëhej kritizere e vazhdueshme e saj’’191 Në

lidhjen e fortë Media-Politikë-Biznes, Bido thekson se pronarët përfitojnë në mënyrë

të padrejtë nga prokurimet publike. 192 Sipas Bidos dhe Fugës, lidhja Media-Politikë

shihet tek reklamat, ku gazetat proqeveritare marrin më shumë reklama shtetërore se

ato kundër. ‘’Por ajo çka është më e rëndësishmja, është korrelacioni që ekziston

ndërmjet politikës editoriale të gazetës dhe institucioneve që reklamojnë në to’’193,

konstaton autori.

Linja editoriale vendoset nga botuesi-pronar, i cili ia komunikon për zbatim

drejtorit të gazetës, apo kryeredaktorit. Francis Balle shprehet se është pikërisht ky

sipërmarrës që ka për detyrë të mos zhgënjejë reklamapaguesin.‘’Ai është i detyruar

për rrjedhim të përcaktojë karakteristikat e gazetës së tij, në funksion të pritshmërive

të hamendësuara të këtyre dy klientelave, përndryshe rrezikon të përballet me

vështirësi ekonomike. Sipërmarrësi i shtypit i shqetësuar për të fituar një publik sa më

të gjerë, do të ketë gjithashtu kujdes të mios e zhgënjejë pritshmërinë e

reklamapaguesve që i japin besimin e tyre. Gjë që s’ka se si të mos peshojë mbi

vendimet editoriale’’194

2.7.Komunikimi politik nëpërmjet editorialit

Redaksitë bëjnë komunikim politik nëpërmjet produktit dhe mesazhit që japin për

lexuesit. Biznesmenët nuk kanë si të mos jenë qënie politike, shpesh me interesa të

orientuara nga fitimet. Që njeriu nuk mund të ndahet nga politika e ka bërë të qartë

edhe Aristoteli duke e përcaktuar atë në shprehjen e skalitur fort, se është veçse një

‘’kafshë politike’’195Mirëpo John Dewey te libri ‘’Publiku dhe problemet e tij’’

shkruan se veprimet njerëzore kanë pasoja mbi të tjerët dhe disa nga këto pasoja janë

të përcaktuara. Dewey shkruan se perceptimi i tyre çon pikërisht në përpjekjen

pasuese për kontrollimin e veprimeve në mënyrë që të sigurohet arritja e disa pasojave

dhe shmangia e të tjerave196. Mesazhi komunikohet nëpërmjet medias, pak rëndësi ka

nga frymëzohet për t’u krijuar, shpesh nga partitë politike, ndonjëherë nga një

191Shih ibid 90 f.40.

192Po aty f.51. 193 Bido, Ardit, Koncensioni editorial i shtypit shqiptar në epokën e biznesit, Botimet ‘’Trifon

Xhagjika’’, Tiranë, 2011, f.55. 194Balle, Francis, Mediat dhe shoqëritë, Botim 15, Shtëpia Botuese Papirus, 2011, f.445. 195Aristotelis, Politika, Plejad, Tiranë, 2003, f.11. 196Dewey, John, Publiku dhe problemet e tij, ISP dhe Dita, Tiranë, 2000, f.32.


- 82 -

kandidat i vetëm dhe herë të tjera i nxitur nga vetë pronari. Dhe në fakt siç do të

shkruante Marshall McLuan, ‘’Mediumi është mesazhi’’ 197 Kemi në këtë rast

pronarin, e njësuar me medien e tij.‘’Në një kulturë si kjo e jona, mësuar gjatë me

ndarjen dhe diferencimin e gjërave si një mjet kontrolli, është ndonjëherë pak shok,

rikujtesa se sipas fakteve operacionale dhe të praktikës, medium është mesazhi. Kjo

është e thjeshtë për të thënë se pasojat personale dhe sociale të një mediumi-që në

fakt është zgjatim i vetes sonë-rezultojnë nga shkalla e re qëështë futur në punët tona

nga secili zgjatim i vetes sonë, ose nga ndonjë teknologji e re’’198 Termi"Komunikim"

sipas Mcluhan ka pasur një përdorim të gjerë lidhur me rrugët, kalimet detare,

kalimet në lumenj dhe kanale, pra domethënia ka qenë e lidhur më kuptimin fizik të

transportit, derisa më pas u kalua te informacioni dhe shkëmbimi i tij.‘’Çdo formë e

transportit jo vetëm mbart, por përkthen dhe transformon, dërguesin, marrësin dhe

mesazhin’’199 Printi ka patur veçanërisht rolin e një mjeti që jepte informacion, po aq

sa edhe një nxitje të devotshmërisë dhe meditimit.200“Shtypi është një formë grupi

rrëfimi që siguron pjesëmarrjen e përbashkët. Ai mund të "ngjyrosë" ngjarjet duke i

përdorur ato apo duke mos i përdorur aspak. Por është ekspozimi i përditshëm i

përbashkët i artikujve të shumtë në ballafaqim që i jep shtypit dimensionin e tij

kompleks të interesit human.’’201, thekson McLuhan. Porosia e McLuhanit është e

thjeshtë, shtypi duhet parë me shumë kujdes. Sepse shtypi është një mozaik, lloj

pjesëmarrje apo organizatë dhe një mjet i të bërit të botës tënde dhe është kaq i

rëndësishëm për qeveritë demokratike.‘’Pronarët e medias gjithmonë përpiqen t’i

japin publikut atë që do, sepse ata kuptojnë që fuqia e tyre qëndron te mediumi dhe

jo te mesazhi apo programi’’202.

Po si kalonte mesazhi te lexuesi, praktikisht te votuesi nëpërmjet shtypit në

Shqipërinë postkomuniste? Artan Fuga bën një analizë të thelluar për çfarë ka

ndodhur me mesazhin politik ndërmjetësuar nga gazetat por edhe marrëdhënien shtet-

medie. Pas viteve ‘’90 në gazeta mund të kalonte çfarëdolloj mesazhi, por me

kufizime. Sipas Fugës çdo gazetë pranonte ato mesazhe që përkonin me alternativën e

saj konceptuale e politike. Ja si e përshkruan diferencën e dy sistemeve filozofi:‘’Në

atë kohë qendra e pushtetit shtetëror dhe qendra e drejtimit të medias përbënin një të

vetme. Ndërkohë në periudhën postkomuniste, shteti kontrollon vetëm një pjesë të

hapësirës mediatike, pra nuk përbën qendrën drejtuese të pjesës dërrmuese të saj.

Nga ana tjetër nuk ka më një qendër të vetme si më parë, por disa qendra politike që

rivalizojnë me njëra-tjetrën. Më tej sistemi mediatik komunist e përjashtonte

197McLuhan, Marshall, Understanding Media. The extensions of man, Londër dhe New York, f.9. 198 Po aty. 199 Po aty ff.102-103. 200 Po aty f.178. 201 Po aty ff.178-225. 202 Po aty ff.178- 239.


- 83 -

shoqërinë nga pjesmarrja e pavarur në hapësirën mediatike, ndërsa në mediat e

periudhës postkomuniste qëndrat mediatike përjashtojnë njëra-tjetrën. ‘’203

Dhe për t’u arritur qëllimi i mediave dhe drejtuesve të tyre në përçimin e mesazheve

që duan nëpërmjet artikujve, linjës editoriale dhe editorialit duhet një‘’ushtri’’ e

disiplinuar gazetarësh. Redaksitë, sipas Russ-Mohl janënjësi organizative me synime

motivuese, njësoj si kishat, partitë politike, sindikatat, institucionet kulturore ose

Kryqi i Kuq.’’ 204 Kësisoj partitë politike nuk janëshumë të interesuara të japin

domosdoshmërisht mesazhe cilësore, e të respektojnë standardet më të larta në

pikëpamje të pavarësisë, mungesës së ndikimit etj. Ato në fushata elektorale duan të

indoktrinojnë, duan të fusin në gjirin e tyre sa më shumë votues potencialëqë do t’i

votojnë. Partitë dhe politikanët duan të merren me elektoratin gri, të pavendosurit dhe

të hedhin në sulm për të njëjtën luftë, militantët e flaktë. Sipas Fugës elektorati në

periudha zgjedhjesh është më shumë lektorat, të cilët para se të votojnë, lexojnë

gazetat.“Elektorati është më shumë lektorat, votuesit janë përgjithësisht e

paraprakisht lexues gazetash…Sidoqoftë, nga disa mund të pranohet pa ngurrim:

opinionet sunduese në shtyp në Shqipëri, kanë qenë jo pak një tregues i opinioneve të

elektoratit, janë ndikuar prej tij dhe e kanë ndikuar atë e prej këtej ngjarja politike ka

qenë konvergjente me dinamikat e evoluimit të opinionit publik”205Fuga thekson se

politizimi i madh i shtypit në shoqërinë shqiptare postkomuniste ka qenë një fakt i

dukshëm. Dhe për një konkretizim të këtij konkluzioni autori sjell një monitorim

tëvgazetave në vitet 1994-1995, ku në shtypin e përgjithshëm me natyrë politike,

pozicioni i opozitës kishte rreth 61, 55 për qind të titujve, ndërsa ai proqeveritar kishte

38.46 për qind të tyre.206

Lance Bennett flet pikërisht për rolin e partive, sidomos kur janë në pushtet.

Komunikimi i tyre masiv me objektivin, lexuesin qëështë edhe votues, bëhet me

sfidues se kurrë.“Dhe sa vijnë në pushtet, qeveritë përballen me sfida serioze për të

kënaqur pritshmëritëpersonale të qytetarëve që kanë votuar ata.’’207Por nga ana tjetër

njerëzit kanë disa mënyra të caktuara se si u përgjigjen mesazheve të medias. Në një

studim tjetër, lidhur me efektet minimale, Lance dhe Shanto theksojnë seka ndodhur

një shkëputje, një ulje e ndikimit të mesazheve mediatike te audienca së cilës i

dërgohen.‘’Cilat janë implikimet e kësaj shkëputje se si njerëzit u përgjigjen

mesazheve të medias? Kanalet e informacionit janë shtuar dhe njëkohësisht janë bërë

më të individualizuara. A është ende relevante të flitet për "mediat masive," apo ky

koncept është vjetëruar nga fragmentimi i audiencës dhe izolimi nga sfera publike? A

parashikon ky mjedis i ri rikthimin në kohë të efekteve minimale? Nëse ne jemi duke

203Fuga, Artan, Media, politika, shoqëria (1990-2000). Ikja nga kompleksi i Rozafës, Botimet Dudaj,

Tiranë, 2008, ff.44-45. 204Russ-Mohl, S., “Gazetaria”, Shtëpia Botuese “K&B “, Tiranë, 2010, f.192. 205Fuga, Artan, Media, politika, shoqëria (1990-2000). Ikja nga kompleksi i Rozafës, Botimet Dudaj,

Tiranë, 2008, f.33. 206 Po aty, f.43. 207 Bennett, W.Lance, Changing Societies, Changing Media Systems:Challenges for Communication

Theory, Research and Education, Center for Communication & Civic Engagement University of

Washington, Seattle, USA, f.7.


- 84 -

kërkuar epokën e re të efekteve minimale, si mund ta dallojmë atë nga kjo periudhë e

fundit?Gjurmimi i origjinës intelektuale të fushës mund të na ndihmojë të identifikojnë

ndryshimet themelore në shoqëri dhe në teknologjitë e komunikimit, të cilat ndikojnë

në përbërjen e audiencës, dhënien e informacionit dhe përvojën e vetë politikës."208

A e vendos media axhendën? A e rikrijon ajo realitetin? Siç sjell në vëmendje

Bennett, konsensusi i ri është se në çdo rast, lajmi nuk u tregon njerëzve vetëm çfarë

të mendojnë për një çështje, por edhe si të mendojnë për të. Problemi kryesor për

teorinë e përcaktimit të axhendës do të ndryshojë nga: ‘’çfarë media u thotë

njerëzve të mendojnë, tek ajo se çfarë çështjesh njerëzit i thonë medias se duan

të mendojnë’’.209‘’Por gjatë fushatave, votuesit ende mund të shkojnë te kandidati i

tyre i preferuar, dhe disa studime dokumentojnë tendencën e partizanëve për të

raportuar ekspozim më të madh të ankesave nga kandidati ose nga partia e

preferuar…’210, theksojnë Bennett dhe Shanto. Politologu shqiptar Afrim Krasniqi

bën një sintezë të çështjes së axhendës me mediet në Shqipëri. Për të fakti që të gjithë

botuesit e gazetave në Shqipëri kanë qenë kandidatë për deputetë, ose deputetë tregon

se botuesit kanë patur më shumë një axhendë politike se profesionale. Pra axhenda e

shtypit që ata zotërojnë, është vënë në funksion të axhendës sëpolitikës.‘’Pas viteve

2000 nisën përpjekjet për ridimensionim të medias, por fakti se të gjithë botuesit

kryesorë, përfshirë drejtuesit e ‘’KJ’’-së, ‘’Shekulli’’-t, ‘’Albania’’-s, ‘’Tema’’-ës,

‘’Gazeta Shqiptare’’-s, ‘’Panorama’’-s, ‘’55’’-ës, ‘’Korrieri’’-t, etj kanë qenë

kandidatë për deputetë në parti të theksuara militante në zgjedhje të ndryshme

parlamentare, tregon se mediat kanë pasur dhe kanë funksion më shumë politik sesa

informativ, më shumë axhendë politike se sa axhendë profesionale.’’211

208 Po aty f.2. 209 Bennett, W.Lance, Iyengar, Shanto, A New Era of Minimal Effects? The Changing Foundations of

Political Communication , në Journal of Communication, Forthcoming, f.4. 210 Po aty ff.23-24. 211Krasniqi, Afrim, Intervistë 28 shtator 2016.


- 85 -

III. EDITORIALI NË SHTYPIN BOTËROR

3.1.Statusi i editorialit në shtypin botëror

‘’Faqja e editorialit është seksioni në

gazetë që shërben si koshienca e

komunitetit, që vendos prioritetet e tij,

që shërben si një bord i zëshëm i

komunitetit’’212

Gazetat në botë kanë qenë gjithnjë më të zhvilluara sa i përket profesionalizmit,

konkurencës dhe rolit të tyre si opinionbërëse, krahasuar me shtypin në Shqipëri.

Gjithnjë mediet shqiptare i kanë parë si modele. Për shembull gazeta ‘’Shqip’’ është

bazuar shumë te modeli i gazetës italiane ‘’La Repubblica’’, po kështu ‘’Gazeta

Shqiptare’’ e ‘’Panorama’’ në modele italiane, shoqëruar edhe me zhvillimet pozitive

të tyre. Në këtë pjesë do të sjellim përveç koncepteve teorike që ekzistojnë për shtypin

ndërkombëtar rreth editorialit edhe 5 raste gazetash dhe një vështrim rreth përdorimit

që ato i bëjnë editorialit: ‘’The New York Times’’, ‘’The Guardian’’, ‘’Le Monde’’,

‘’Die Welt’’ dhe ‘’Il Corriere’’, të pesta gazeta me shumë peshë te opinioni publik

ndërkombëtar.

Nga leximi i gazetave ndërkombëtare dhe i botimeve të autorëve që e njohin mirë

fushën, shohim disa prirje të përgjithshme:

Së pari, shohim një evidentim të qartë të editorialit në këto gazeta. Nuk ka

përgjithësisht ngatërrim të tij me opinionin, komentet etj, edhe pse bën pjesë te të

njëjtat faqe ‘’Faqet e Opinioneve’’. Editoriali është qartësisht i evidentuar në rolin

e tij: qëndrim i gazetës (botuesit, bordit apo grupit të aksionerëve), i firmosur

kryesisht nga bordet editoriale dhe me një frekuencë të shpeshtë.

Së dyti, editorialet janë më të zhvilluar në pikëpamjen profesionale. Te ta përdoren

të dhëna e fakte të pretenduara, në mënyrë më këmbëngulëse se në shtypin

shqiptar. Editorialet janë të shkurtër dhe me një gjuhë të kuptueshme.

Së treti, duket se drejtuesit e shtypit botëror e kanë kuptuar më në thellësi vlerën

dhe ndikimin që mund të ketë editoriali te lexuesit dhe rrjedhimisht te opinioni

publik. Duke qenë se përgjithësisht në shtypin botëror ka një ndarje më të qartë e

të prerë mes asaj që përbën lajm dhe mendimeve e qëndrimeve që mund të

përbëjnë opinion, si dhe publiku është i vetëdijshëm, pa manipuluar në formë.

212Hallock, M.Steven, Editorial and Opinion: The Dwindling Marketplace of Ideas in Today's News,

Praeger, Westport, Connecticut, London, 2007, f.9.


- 86 -

Gazetat janë më rezistente në përdorimin e editorialit, si një vlerë e artikullit më të

rëndësishëm pas kryeartikullit (në disa raste gazetash ka rëndësi thuajse të njëjtë).

Po kalojmë në këto pak faqe disa pikëpamje teorike të autorëve rreth statusit të

editorialit, raportin e tij me opinionin, teorinë e përcaktuesit të axhendës (agenda-

setting), lidhjen e editorialit me politikën dhe rrjedhimisht me ndikimin te votuesit,

tregut të ideve si dhe të karakteristikave të opinionit publik. Sipas Jane Lamb,

editoriali është shprehje e opinionit nga editori, shkruesi i editorialit, botuesi. Kurse

kolumnist quhet shkruesi i kolonës speciale.213Në një kapitull kushtuar posaçërisht

editorialit, Lamb shkruan në vitin 1985 se lidhja e fortë mes editorialit dhe opinionit

bën që të ngatërrohet me raportimin e fakteve. Po çfarë mendimesh hidhen në

editorial, të kujt janë? Sipas Lamb, mendimet janë të vetë gazetës: botuesit të saj

(pronarit) të radhitura nga stafi editorial, për të influencuar publikun dhe duke

pretenduar paraqitjen e së vërtetës siç ata e shohin.214‘’Editorialet mund të shkruhen

nga botuesi, kryeredaktori, apo pjesëtarë të stafit të punësuar posaçërisht si shkrues

editorialesh. Disa gazeta kërkojnë redaktorë më pak të rëndësishëm për të shkruar

editorialë gjithashtu, i cili i ngarkohet një reporteri për të mbuluar të njëjtin material

në një histori lajmi objektiv. Shumica e editorialeve nuk shenjohen në fund, sepse

nënkuptojnë opinionin e gazetës, ‘’ne’’-në, ‘’editoriali, ne’’. Disa gazeta besojnë në

lirinë e shprehjes individuale, në të kundërt të shprehjes së koorporatës dhe

editorialet e tyre mbajnë emrin me inicialet e shkruesit. Ka forma të tjera në faqet

editoriale dhe një është edhe e njohur si faqja ‘’Op-Ed’’ 215 Disa nga format e

editorialit janë: kollonat e rregullta, editorialet e ‘’miqve’’ ku ftohen autorë të caktuar

apo bashkëpunëtorë që të shkruajnë për tema të caktuara, letrat drejtuar editorit,

karikaturat editorialiste, poezi apo poema të stafit e punonjësve të pajtuar, oferta

fotografike-komente mbi vlera joestetike. Sipas Lamb shprehja e editorialit ka disa

qëllime, mes atyre edhe aktivizimi i shpirtit të publikut, edukimi dhe madje për t’u

dhënë lexuesve një shans për të patur çështje të përbashkëta me gazetën, duke u lidhur

pashmangshmërisht. Editorialet mund të jenë subjekt por shpesh jo, ato kanë lidhje

direkte me një ngjarje, apo me një çështje të interesit të momentit.216 Lamb përcakton

se:‘’Ka 4 kategori të përgjithshme ku editorialët bien: kritika, lavdërimi, interpretimi

ose analiza dhe argëtimi’’217

Meqë shtypi nuk ka të njëjtin funksion në vende të ndryshme të botës, ashtu

siç e shpreh edhe McLuhan, edhe editoriali ndikon ndryshe në publikë të ndryshëm.

Për McLuhan funksioni i shtypit në Amerikë dhe Rusi, është i ndryshëm nga ai në

Francë apo në Kinë. Pavetëdija e natyrës së shtypit, sipas McLuhan është aq e

zakonshme mes politikanëve, aq sa mes shkencëtarëve të politikës. McLuhan sjell

213 Lamb, Jane, The Complete Newspaper Resource Book, J. Weston Walch, Publisher, Portland,

Maine, 1985, f.23. 214 Po aty f.61. 215 Po aty. 216 Shih ibid 116 f.62. 217 Po aty.


- 87 -

shembullin e gazetave ruse ‘’Pravda’’(Organ i Partisë Komuniste) dhe ‘’Izvestia’’

(1917-1991) që trajtojnë lajme të brendshme, por temat e mëdha ndërkombëtare vijnë

në Perëndim përmes Radio Moskës. Por ndryshe funksionon në Amerikë, radio dhe

televizioni trajtojnë lajmet e brendshme, ndërsa çështjet ndërkombëtaret i trajton

gazeta ‘’The New York Times’’ dhe revista ‘’Time’’. Po kështu sipas McLuhan nuk

mund të krahasohet transparenca e ‘’Zërit të Amerikës’’ me sofistikimin e ‘’BBC’’-së

apo ‘’Radio Moskës’’. Këto ndasi janë sipas Mcluhan:‘’…të rëndësishme për të

kuptuar opinionet dhe vendimet natyrale se si një kulturë e të shprehurit (orale) i

kundërvihet asaj vizuale (të shkruar)”218‘’Shumë shpejt shtypi filloi të ndjejë se lajmi

nuk ishte vetëm për t’u raportuar, por edhe për t’u mbledhur, dhe, në të vërtetë, për

t’u bërë. Çfarë hynte në shtyp ishte lajm. Pjesa tjetër nuk ishte . "Ai e bëri lajmin"

është një frazë çuditërisht e paqartë, pasi po u bë fjalë për gazetën është njësoj si të

thuhet ‘’është lajm’’ dhe ‘’u bë lajm’’…Kështu si "Duke e bërë lajmin," ashtu edhe

"duke e bërë mirë", nënkupton një botë të veprimeve dhe fiksionit (trillimit). Por

shtypi është një veprim i përditshëm dhe fiksion apo i të bërit të gjërave dhe bëhet

jashtë asaj që gjithçka ndodh në komunitet. Në kuptimin e mozaikut, bëhet në një

imazh të përbashkët apo një prerje’’.219

Steven Hallock në studimin e tij të rëndësishëm ‘’Editoriali dhe Opinioni:

Tregu në Pakësim i Ideve në Lajmet e Sotme’’ jep në detaje modelin amerikan

tëfunksionimit të shtypit dhe specifikisht të editorialit. Hallock e nis me dhënien e

shifrave të tirazhit të gazetave që përdorin editorialin, duke shkruar konkluzionin e

rëndësishëm se lexuesit dhe politikanët u kushtojnë shumë vëmendje

editorialeve.220‘’Eksperienca ime në shkrimin e editorialeve dhe pasioni im për të

shkruar opinione si dhe natyra e editorialit si shprehje e opinionit më çuan që të dal

në përfundimin se editoriali në një gazetë është një zonë logjike për eksplorimin e disa

çështjeve dhe problemeve më të mëdha në gazetarinë e shtypit të sotëm si konkurenca,

veçanërisht e matur me diferencat ideologjike të politikës, modelet e pronësisë dhe

rënien e numrit të gazetave të përditshme pasi industria marshon për te monopoli dhe

zinxhiri, pronësinë e koorporatës’’221 Siç thotë Hallock, ekzistonin në vitin 2003 në

Amerikë, 53 gazeta që kishin konkurencë në pikëpamje të editorialit. Por shifrat e

leximit tështypit kanë patur në Shtetet e Bashkuara tendencë në rënie. Autori sjell në

vëmendje disa shifra rreth tirazhit, duke krahasuar vitin 1923 me 2003, me

konkurencë në ulje duke theksuar se:‘’...qyteteve u shërbehet nga gazeta monopol

(shumë prej të cilave janë në pronësi të grupeve, që auditohen nga pronarë jo

tëdukshëm dhe bordet)’’ 222 Sipas Hallock, në vitin 1930 në Amerikë kishte një

qarkullim gazetash në shifrat 39.589.172 për një popullsi 122.698.192, ndërsa në 2003

kemi një rritje me 138.5% të popullsisë në shifrën e 292.654.345 kurse gazetat patën

218Shih ibid 100, ff.229-230. 219 Shih ibid 100, ff.233-234. 220 Shih ibid 115,”, f.19. 221Po aty ff.19-20. 222Po aty f.3.


- 88 -

një qarkullim prej 55.186.157. Pra, nga analiza e Hallock raporti rritje popullsie me

rritjen e qarkullimit të gazetave ka pësuar rënie të ndjeshme në në SHBA. Po të

krahasosh shifrat e 1970-ës me ato të 2003-shit, kemi sërish një rënie në 11.1% të

qarkullimit të gazetave, kur rritja e popullsisë amerikane ka qenë 44 %.223. Të gjitha

këto shifra tregojnë tendencën në rrudhje në shtypin amerikan, të gazetave, një treg që

nuk pati fatin të zhvillohej paralel në të njëjtën përmasë me rritjen e popullsisë.

Gjithsesi, editoriali mbetet pjesa më e paprekur e gazetës, ajo që zhvillohet,

pavarësisht shifrave në rënie të tirazhit. Editoriali është kështu ‘’ndërgjegja’’,

‘’personaliteti’’ dhe ‘’shembulli’’ i komunitetit. Dhe siç do ta theksojë Hallock,

‘’editorialet reflektojnë përmbajtjen e të gjithë gazetës’’. 224‘’Faqja e editorialit në

gazetëështë atje ku një diskutim energjik politik, social dhe kulturor ka shumë të

ngjarë të nisë dhe kështu është një fokusim për analizën e përmbajtjes së gazetës, si

dëshmi e lulëzimit, apo vdekjes së tregut të ideve’’225

Por ka diçka që ka ndryshuar: mënyra e të shkruarit të editorialit. Nëse në

fillimet e gazetave pronarët përfshinin gjithçka te editorialet dhe qe shumë e vështirë

ta dalloje atë nga raportimi i zakonshëm për një lajm, më vonë diferenca u bë e qartë.

Hallock sjell shembullin amerikan, se si funksionon i gjithë procesi i shkrimit të

editorialit.‘’…gazeta të mëdha e të mesme punësojnë specialistë të editorialeve, që

mblidhen përditë me kryeredaktorët dhe ndonjëherë me botuesin (që raporton në

mungesë të pronarit kur bëhet fjalë për një zinxhir gazetash) për të diskutuar çështjet

e editorialit. Shkruesit e editorialit sjellin idetë e tyre dhe axhendat, në këto mbledhje

të përditshme të bordeve, në të cilat këto ide debatohen derisa arrihet një konsensus.

Nëkëtë pikë grupi, nën drejtimin dhe miratimin e kryeredaktorit (dhe ndonjëherë të

botuesit) bie dakord për pozicionin e gazetës. Në të gjitha debatet, botuesi ka fjalën e

fundit, duke u ndjekur nga kryeredaktori dhe redaktori i faqes së editorialit. Opinioni

në editorial përfaqëson tipikisht bordin dhe axhendën e institucionit dhe më pak

opinionin individual të shkruesit.”226 Sipas Hallock editorialet janë rrugë opinionesh

dhe përcaktues axhendash. Diversiteti mes editorialeve shquhet në dy mënyra sipas

autorit: në ideologjinë politike dhe në inkuadrim. Sigurisht të dyja kanë lidhje shumë

të ngushtë, sepse edhe në mos një gazetë është tërësisht komplementare me një parti

dhe ideologjinë që ajo përfaqëson, në editoriale mund t’i afrohet edhe nëpërmjet

fokusimit në një çështje që përkon tërësisht me ideologjinë.

Po si ndodh fokusimi, çfarë kriteresh e bëjnë një editorial të jetë më i

rëndësishëm se një tjetër, si punojnë autorët e editorialit në bashkëpunim me bordin

që jo vetëm të shkruajnë rreth idesë, por ta përforcojnë atë nëpërmjet elementëve

teknikë? Hallock i rendit qartë.‘’…toni (p.sh sarkastik, mosmarrja në konsideratë

vendosur përballë një trajtimi serioz) dhe madje edhe vendi i editorialit ( p.sh

editorial kryesor përballë editorialit të tretë të ditës, madje edhe një ditë apo dy ditë

223Shih ibid 115. 224Po aty f.10. 225Po aty f.16. 226Po aty ff.10.


- 89 -

më vonë) dhe gjatësia (p.sh 10 paragrafe koment kundër trajtimit të ngjeshur dhe të

mirë argumentuar prej 5 paragrafësh). Së fundi porta shpërndarëse…me disa

subjekte editorialesh luhet…të tjerë mbahen mënjanë’’227

Teoria e përcaktuesit së axhendës e ka thelbin te roli i medias që i jep publikut

të mësojë; media si axhenda-përcaktuese rreth asaj që duhet të dijë ose nuk duhet të

dijë publiku dhe kuptohet që media është nën ndikimin e fortë të politikës. Po si e

përcakton media axhendën? Media përcakton axhendën e asaj që duhet të dijë

publiku, por njëkohësisht edhe çështjet që nuk duhet t’i komunikohen atij nëpërmjet

artikujve, kronikave, investigimeve, opinioneve dhe sidomos editorialeve. Maxwell

McCombs, një nga autorët që e kanë studiuar atë e kanë sjellë rezultate empirike,

shkruan se roli i medias si përcaktuese axhende për atë që duhet të dijë publiku, lidh

gazetarinë dhe traditën e saj të të treguarit të historive me opinionin publik.

McCombs ngre pikëpyetje të madhe rreth përputhshmërisë së axhendës së vendosur

nga media dhe asaj që dëshiron të dijë publiku. Tek e fundit, a ndodh që media të

gabojë në axhendën e saj për informacionet që i ‘’lëshon’’ publikut? A ndodh që

publiku të marrë atë axhendë që nuk e dëshiron, ose që është larg pritshmërive të tij?

Dhe në këtë kuptim, shqetësimi i McCombs është i drejtë.“Për gazetarët, ky fenomen

që ne tani flasim rreth tij, rreth rolit përcaktues të axhendës së lajmeve në media,

është i paparë, me pyetje etike gjithëpërfshirëse rreth asaj se çfarë axhendash mediat

po i çojnë përpara. ‘’Çfarë dëshiron të dijë publiku’’, është një frazë e përhershme në

repertorin e retorikës së gazetarisë profesionale. A përfaqëson vërtet axhenda e

medias atë që do të dijë publiku?’’228A ka një korrelacion të drejtë rreth çështjeve që

publiku pret të flitet, me ato që fliten e shkruhen në realitet? Pyetja thellohet edhe në

rastet e fushatave elektorale, të cilat duhen thënë se nëse studiohen, mund të jenë

‘’pika e vlimit’’, momenti kur lidhja media-politikë bëhet më agresive se kurrë dhe

kur ‘’maja e ajsbergut’’ nis të dalë më shumë në sipërfaqe. McCombs sjell një studim

në SHBA, mbi votuesit e pavendosur, gjatë zgjedhjeve presidenciale amerikane të

1968-ës. Aty u vu re se 5 çështjet që ata rendisnin si kryesore ishin: politika e jashtme,

ligji dhe rendi, ekonomia, shëndeti publik dhe të drejtat e njeriut. Pikërisht këto ishin

edhe çështjet kryesore të trajtuara nga media për 25 ditët e fundit në SHBA. Ky

studim tregon qartë dhe pa ekuivoke se media e ndikon lexuesin, që në këtë rast është

edhe votues. Media nuk bën vetëm pasqyrim të realitetit, por ajo në të vërtetë edhe e

rikrijon atë. Sepse për një votues të pavendosur, që përfshihet në elektoralin gri siç

kategorizohet, theksimi i shpeshtë i informacioneve për njërin kandidat influencon

dhe shumë madje. Po kështu do influenconte e njëjta gjë për kandidatin rival të të

parit. Çështja është se cilin prej kandidatëve hipotetikë në këtë rast, media zgjedh të

mbështesë hapur ose në raste të tjera të favorizojë indirekt.‘’…informacioni i ofruar

nga lajmet në media luan një rol kyç në ndërtimin e pamjes sonë apo realitetit. Dhe

për më tepër është shuma totale e informacionit ofruar nga lajmet në media, që

227Shih ibid 115, f.11. 228 McCombs, Maxwell. Setting the Agenda: The Mass Media and Public Opinion, Polity Press, 65

Bridge Street, Cambridge, UK, 2004. f.4.


- 90 -

influencojnë këto pamje’’229 Sipas McCombs supozohet që gjatë zgjedhjeve, votuesit

minimizojnë ekspozimin e tyre ndaj informacioneve jo-mbështetëse duke u ekspozuar

më shumë ndaj atyre që i mbështesin idetë e tyre. Ky lloj reagimi ndodh te votuesit

me mendje të ndarë. Dhe në këtë fazë, ata thjesht ndjekin me fanatizëm partitë dhe

kandidatët e tyre të preferuar.‘’Gjatë zgjedhjeve, votuesit pritet që t’u kushtojnë më

shumë vëmendje atyre çështjeve që theksohen nga partitë e tyre të preferuara

politike’’230

Gazeta në fakt, nëpërmjet editorialit ka një qëllim përtej paraqitjes së

qëndrimit të grupit mediatik, botuesit apo pronarit: ndikimin te votuesi. Siç e

shprehin dhe studiuesit Kim dhe Shanahan, ka një lidhje mes vendimit që merr

votuesi dhe lajmeve në media. Sipas tyre, sa më i vëmendshëm të jetë publiku, në këtë

rast votuesi, për lajmet që qarkullojnë në media, aq më i shqetësuar bëhet për çështje

tënjëjta para se të marrë vendimin për të votuar. Autorët dalin në përfundimin e

rëndësishëm se: çështja e votimit është edhe një funksion i të kushtuarit të

vëmendjes së lajmeve në media. ‘’Duke analizuar të dhënat nga studimi i vitit 2000

i Zgjedhjeve Kombëtare Amerikane, kemi shqyrtuar rolin e lajmeve në media në

lehtësimin e çështjes së votimit. Ne kemi gjetur se të anketuarit që i kushtojnë

vëmendje më të madhe mbulimit të lajmeve gjatë zgjedhjeve kishin më shumë gjasa

për të vënë në dukje mendime për çështje të fushatës. Zgjedhësit që i kushtuan

vëmendje më të madhe lajmeve në media ishin edhe më të vetëdijshëm se ku u

pozicionua secili kandidat në çështjet e ndryshme politike. Këto dy lidhje politike

(çështjet me opinionet dhe njohuritë rreth pozicioneve të kandidatëve për çështjet)

janë kushte të rëndësishme për çështjen e votimit. Ne kemi gjetur se ata, të cilët i

kushtuan vëmendje më të madhe lajmeve të mediave ishin më të shqetësuar për

çështjet kur bënin zgjedhje elektorale. Përtej dhe mbi predispozitën demografike ne

konkludojmë se: çështja e votimit është edhe një funksion i të kushtuarit të

vëmendjes së lajmeve në media.”231

Në teorinë liberale të shtypit, sipas Fred Siebert, individi shihet si i lirë dhe

racional me aftësinë për të dalluar mes të vërtetës dhe gabimit dhe me aftësinë për të

zgjedhur opsionin më të mirë kur ka përplasje mes të dhënave dhe zgjedhjes së tij.

Siebert pas teorisë liberale, rendit edhe 2 teori të tjera të shtypit: Teorinë Autoritare

dhe të Komunizmit Sovjetik. Teoria Autoritare dhe ajo e Komunizmit Sovjetik kanë

të bëjnë me dominancën dhe kontrollin absolut të shtypit nga shteti, ku e vërteta është

produkt i disa burrave të mençur, ndërsa ajo e Përgjegjësive Sociale është e ditëve

moderne: kohë e barabartë në radio dhe televizion për kandidatët politikë si dhe

detyrimi i gazetës së qytetit për këtë gjë. Shtypi sipas Sibert nuk është gjë tjetër veçse

229 Po aty f.6. 230Shih ibid 131. 231 Kim, S.-H./ Scheufele, D. A./Shanahan, J. (2005). Who cares about the issues? Issue voting and the

role of news media during the 2000 U. S. presidential election, në Journal of Communication, 55, 103-

121. (SSCI Journal), f.103.


- 91 -

një ‘’partner në kërkimin e së vërtetës’’ 232 . Rrjedhimisht individi është i lirë të

vendosë për kë do votojë. Por kur ai bombardohet nga shumësia e informacionit që

qarkullon në media, a do të ndikohet? Po kur media është e kontrolluar nga shteti, ose

parti në pushtet kanë lidhje të forta me të? Logjika të çon në hamendësime që vijnë

edhe si rezultat i përvojës në shtypin shqiptar: individi nuk mund të qëndrojë totalisht

i ‘’paprekur’’ nga spiralja e qarkullimit të informacionit, nga manipulimet, nga

theksimi i fakteve të parëndësishme që shpesh bëhet nga media dhe lënia në hije e

thelbit. Shkurt: individi bashkë me median dhe të mirat që ajo sjell për të, ‘’mban në

kurriz’’ edhe peshën e rëndë të ndikimit të saj nga politika. Ashtu si tri pushtetet:

ligjvënësi, gjyqësori dhe ekzekutivi, janë pandashmërisht të lidhura me politikën

edhe i katërti, media, nuk mund të bëjë të kundërtën edhe pas përpjekjesh të ndonjë

syresh.

Po kush e vendos raportin mes individëve dhe shumicës në atë që përbën

‘’opinionin publik’’. Një individ mund të mos jetë dakord me rrymën e shumicës për

interesat e tij rreth çështjeve që dëshiron të lexojë, madje edhe rreth argumenteve.

Sepse në këtë këndvështrim, siç e thekson edhe John Mill, liria individuale është e

ekspozuar.‘’Shumica nuk ka mësuar ende të ndjejë fuqinë e qeverisjes së tyre apo

opinionet e saj. Kur ta arrijë, liria individuale do të jetë mundësisht po aq e

ekspozuar nga pushtimi i qeverisë, ashtu siç është tashmë nga opinioni publik’’233Në

këtë këndvështrim Mill na fut në diskutime të thella rreth raportit mes individit dhe

shumësisë së ideve, te të cilat ai dëshiron të bëjë pjesë: opinioni publik. Për hir të së

vërtetës, ashtu si politika e përdor opinionin publik për të ‘’privatizuar’’ sa më shumë

mbështetje, ashtu edhe media në emër të tij luan. ‘’Ka interes publik’’, është një nga

frazat më të zakonshme që përdoren si përgjigje nga profesionistët për lajmet që

bëjnë. Pra interesi publik, që lidhet ngushtësisht me konceptin e opinionit publik,

përbën një nga vlerat e lajmit. Dhe kur flasim për lajmin, flasim për gazetën, e cila

bën përzgjedhje, vendos në faqen e parë nëpërmjet redaksisë dhe bordit profesional

kryeartikullin e me radhë rendit artikullin e dytë për nga rëndësia, të tretin e kështu

më tej. Është po kjo gazetë që mund të fusë në faqet në brendësi, diku në një cep,

informacione që nuk i sheh me rëndësi të madhe. Është po ky bord profesional që

merr vendimin për çështjen që do flasë në editorialin e tij dhe qëndrimin që do mbajë,

shpesh kamufluar pas mesazhit indirekt se çështja e zgjedhur ‘’përbën interes

publik’’. Por me gjithë të drejtën e tij për t’u informuar, individi duhet të ketë

mundësinë të ndajë të vërtetën nga gënjeshtra, realen nga fiksioni, trillimi. Pra në

thelb duhet të qëndrojë liria. Dhe sipas Walter Lippman, autori që i ka studiuar deri

në detaj problematikat e opinionit publik, kur negocion me lirinë e opinionit, ke

negociuar me të gjithë çështjen. Sepse pika më e lartë ku duam të shkojmë është

232 Siebert, S.Fred, Peterson, Theodhore, Schramm, Wilbur, The Authoritarian, Libertarian, Social

Responsibility, and Soviet Communist Concepts of What the Press Should Be and Do, University of

Illinois Press, Urbana and Chicago, 1956, f.10. 233 Mill, Stuart, John, On Liberty with the Subjection of Woman and Chapters on Socialist, Cambridge

University Press, 1989, f.12.


- 92 -

pavarësia e medias, por nuk dihet mirë se në çfarë niveli ndodhemi aktualisht dhe sa e

pranojmë gjendjen reale. Sepse në fakt, siç dhe Lippman e thekson me zë të lartë, nuk

ekziston zëri i opinionit publik pa aksesin te lajmet. Kontrolli më i madh në media,

sipas tij, ekziston te kryeredaktorët, jo botuesit. Shqetësimi kryesor i Lippmanit ka

qenë pikërisht se si çështjet e pronarëve, politike e të biznesit, influencojnë mbi

kryeredaktorët dhe redaktorët dhe mbi çfarë vlerash punojnë ata.‘’Nuk është absurde

apo e largët që të mendosh për lirinë dhe të vërtetën në raport me lajmin’’234Lippman

flet gjatë për lirinë e shtypit, raportin mes të vërtetës, gabimit, keqinterpretimit dhe

iluzionit në opinion. ‘’Gjëja më e rëndësishme është përpjekja për ta bërë opinionin

gjithë e më shumë të përgjegjshëm për faktet. Nuk mund të ketë liri për një komunitet

që i mungon informacioni me të cilin të dallojë gënjeshtrat…Burra që kanë humbur

kontrollin në faktet relevante në mjedisin e tyre janë viktimat e pashmangshme të

agjitacionit dhe propagandës. Sharlatani, shovinisti dhe terroristi mund të lulëzojnë

vetëm kur audiencaështë e privuar nga aksesi i pavarur i informacionit.’’235Në librin

e tij ‘’Opinioni Publik’’, Lippman flet gjerësisht për raportet e shtypit me të

vërtetën, nëse nocioni i lajmit është i barabartë me konceptin e vërtetësisë si dhe

shpjegon se si gazetat kanë përballë një publik që i blen, nëpërmjet tarifës fikse në

kioskë dhe nëpërmjet reklamës. Siç shpjegon Lippman, shtypi është kuptimi kryesor i

kontaktit me mjedisin që nuk shihet nga të gjithë dhe supozohet qëai e bën spontanisht

atë që gjithkush nga ne do bënte në demokraci për vetveten. Lexuesit e gazetave kanë

patur paragjykimet e tyre të hershme ekonomike se e vërteta nuk fitohet, por ajo

frymëzohet, zbulohet, ofrohet falas, koncept që shtrohet për diskutim.‘’Ky nuk është

një biznes i pastër dhe i thjeshtë pjesërisht për shkak seprodukti është shitur

rregullisht nën kosto, por kryesisht edhe për shkak se komuniteti zbaton një masë

etike për shtypin dhe një tjetër etikë për tregtinë dhe për prodhimin. Etikisht një

gazetë gjykohet sikur të ishte njëkishë apo një shkollë. Por në qoftë se ju përpiqeni ta

krahasoni atë me këto do dështoni; tatimpaguesi paguan për shkollën publike, shkolla

private është e pajisur ose mbështetur nga tarifat e shkollimit, ka subvencione dhe

koleksione për kishën. Ju nuk mund të krahasoni gazetarinë me ligjet, mjekësinë ose

inxhinierinë, në çdo një prej këtyre profesioneve konsumatori paguan për shërbimin.

Një shtyp i lirë, po të gjykosh nga qëndrimi ilexuesit, do të thotë që praktikisht gazetat

dhurohen.”236Sipas Lippmanit nëse një gazetë varet në besnikërinë e lexuesit të saj,

është e pavarur në maksimumin që një pavarësi mund të ekzistojë te shtypi. Dhe sipas

tij, nuk ka një formulë se cila gazetë është më e mirë, apo cili titull është i

duhuri.“Çdo gazetë që arrin lexuesin është një seri përzgjedhjesh dhe ato që do të

printohen, si do të pozicionohen, sa hapësirë do të zënë dhe ku do të vihet theksi. Këtu

nuk ka standarde objektive…Është një problem ai i provokimit të ndjenjave të

lexuesit, duke i shkaktuar atij ndjesinë e një identifikimi personal me historitë që po

lexon. Lajmet që nuk ofrojnë këtë mundësi…nuk mund t’i bëjnë apel një audience të

234 Lippman, Walter, Liberty and the News, Dover Publication, USA, 2010, f.13. 235 Po aty ff.18-19. 236 Shih ibid 137 f.175.


- 93 -

gjerë. Audienca duhet të marrë pjesë në lajm…’’237Dy nga çështjet më të rëndësishme

të rrokura fuqishëm nga Lippman-i janë raporti i lajmit me të vërtetën si dhe koncepti

i opinionit publik. A është i barazvlefshëm nocioni ‘’lajm’’ me noconin ‘’e së

vërtetës’’? Dhe nëse do ta zgjeronim këtë këndvështrim, a ka vetëm një të vërtetë?

Duket se jo dhe për Lippmanin është e qartë: lajmi dhe e vërteta nuk janë e njëjta gjë.

‘’Hipoteza, që më duket mua më pjellorja, është që lajmi dhe e vërteta nuk janë e

njëjta gjë, dhe duhet të dallohen qartësisht…Funksioni i lajmit është sinjalizimi i një

ngjarje, funksioni i së vërtetës është të nxjerrë në dritë fakte të fshehura, t’i lidhë ato

më njëri-tjetrin dhe të bëjë një pikturë të realitetit në të cilin njerëzit mund të

veprojnë. Vetëm në këtë pikë, kur kushtet sociale marrin formë të dallueshme dhe të

matshme përbëjnë trupin e së vërtetës dhe trupin e rastësisë së lajmit.’’ 238 Pra,

Lippman flet për lajmin, që rastësisht, për koecidencë, mund t’i afrohet edhe të

vërtetës. Dhe në betejën e vazhdueshme të shtypit për të mbijetuar del në pah një

‘’krijesë’’ e rrallë, që qëndron gjithnjë aty për të ndërvepruar, përjetuar, rënë dakord e

kundërshtuar çdo lajm, çdo opinion, çdo mesazh. ‘’Krijesa’’ quhet ‘’Opinioni

Publik’’. Është pikërisht në emër të të cilit shtypi mendon se po vepron: kur kritikon

qeverinë, kur e mban në kontroll atë, kur nxjerr fakte rreth institucioneve etj. “Shtypi,

me fjalë të tjera, konsiderohet si një organ i demokracisë së drejtpërdrejtë, i ngarkuar

në një shkallë shumë më të gjerë, dhe nga dita në ditë, me funksionin shpesh atribuar

iniciativës, referendumit dhe kujtesës. Gjykata e Opinionit Publik, hapur ditë e natë,

është për të bërë ligjin për çdo gjë, gjatë gjithë kohës. Nuk është i realizueshëm. Dhe

kur ju merrni në konsideratë natyrën e lajmeve, nuk është madje as i mendueshëm.

Për lajmin, siç e kemi parë, është i saktë në raport me precizionin me të cilën ngjarja

është regjistruar. Përveçse nëse ngjarja është e mundur të emërtohet, të matet, t’i

jepet formë, të specifikohetpor dështon të merret me karakterin e lajmeve, apo është

subjekt i aksidenteve dhe paragjykimeve të vëzhgimit.”239

Dhe si përfundim, është opinioni publik ai, që më mirë se të gjithë, e di se

çfarë përbën në të vërtetë interes për të. Shpesh në emër të këtij interesi, media shkon

drejt të vërtetave, por edhe manipulon. Është ky raport mes dëshirës për të zbuluar

tëvërtetat e servirura, çështje që përcakton nëse ‘’X’’ gazetë, do ‘’rrëmbehet’’ e para

në kioskën e gazetashitësit.

3.2. Zhvillimi i editorialit. Vështrim mbi gazetat ndërkombëtare

Pasi pamë disa nga teoritë rreth editorialit, lidhjes së shtypit me politikën, përcaktimin

e axhendës mediatike, konceptet e lirisë, të vërtetës dhe opinionit publik, po bëjmë në

këtë çështje një vështrim të shkurtër rreth politikave editoriale të pesë prej gazetave të

rëndësishme botërore. Si kritere përzgjedhëse janë përdorur: besueshmëria dhe

ndikimi mbi lexuesit si dhe përfaqësimi gjeografik: SHBA, Britani, Francë, Gjermani

237 Po aty f.196. 238 Shih ibid 137 f.198. 239Po aty f.203.


- 94 -

dhe Itali. Si punohet në redaksi për krijimin e një editoriali? Për krijimin e editorialit

mund të përdoren disa hapa të thjeshtë. Së pari zgjedhja e temës, e cila duhet jetë

interesante dhe me rëndësi për lexuesit. Më pas ndërtimi i argumenteve duke nxjerrë

faktet dhe cituar burimet, kapja e lexuesit me deklaratën hapëse, të qënit i shkurtër në

ndërtim dhe theksimi i pikave vitale, prezantimi i dy anëve të medaljes, përdorimi i

shembujve specifikë, analogjive, krahasimit dhe kontrastit që t’i japësh lexuesit një

pamje të qartë. Nëse përdorim kritikën, ajo duhet të jetë konstruktive dhe nëse

lëvdojmë duhet të dimë masën. Zakonisht, vendimi për editorialin e numrit të radhës

vendoset në mbledhjen e redaksisë siç shkruan Russ-Mohl.240‘’Çfarë ndodh zakonisht

në këto mbledhje? Në njërën anë planifikohen temat dhe shpërndahen detyrat.

Koordinohet relatimi i temave, për të shmangur dublimet. Bihet dakord për kokat e

parashikuara, shpërndahen temat për komente, sipas rasteve qartësohen edhe vijat e

tyre kryesore të përmbajtjes’’241 Ndër detajet e tjera teknike në ndërtimin e editorialit

hyn edhe një ‘’kleçkë’’ e thjeshtë, të cilën e zotërojnë krijuesit e editoraleve: ata i

thonë publikut në editorial, atë që do t’i thonë në paragrafët që do vijnë më pas. Madje

në fund përsërisin sërish atë që kanë thënë në të gjithë tekstin.“Thuaju atyre se çfarë

do t’u thuash, thuaja dhe thuaju se çfarë u ke thënë’’242. Sigurisht që editorialisti

përdor në krijimin e tij një sërë faktesh, të përzgjedhura nga ai natyrisht, të cilat edhe

pse mund të jenë fakte, nuk është e thënë që të jenë faktet më të rëndësishme. Ato

janë thjesht fakte në funksion të mesazhit që editorialshkruesi do të transmetojë.

‘’The New York Times’’

‘’The New York Times’’u themelua në 18 shtator 1851 nga gazetari dhe politikani

Henry Jarvis Raymond dhe ish-bankieri George Jones. Gazeta amerikane ka faqet e

opinionit, të quajtur ‘’Opinion Pages’’ 243 . Në këto faqe ka në përbërje Kolonat,

Editorialet, Kontribute të Shkrimtarëve, Op-Ed, Opinionator, Letrat, Shënimi i së

Dielës, Shënime, Fushata Ndalon, Vend për Debat, Video dhe Editori Publik.Disa nga

kolumnistët që shkruajnë për ‘’New York Times’’ janë:Charles M. Blow, David

Brooks, Frank Bruni,Roger Cohen, Gail Collins, Ross Douthat, Maureen Dowd,

Thomas L. Friedman, Nicholas Kristof, Paul Krugman. Editorialet shkruhen nga

Bordi Editorial dhe firmosenpo nga bordi. Kryesisht editorialet janë të shkurtër,

shoqëruar me një foto. Mund të shkruhen më shumë se 1 në ditë. Ka disa konkluzione

studimesh lidhur me politikën editoriale të gazetës. Një studim i ‘’Rasmussen

Reports’’244 nxjerr se gazeta perceptohet afër së majtës. 40% e amerikanëve besojnë

se ‘’The New York Times’’ ka paragjykim në favor të liberalëve, vetëm 11%

mendojnë se paragjykon në favor të konservatorëve dhe 20% mendojnë se gazeta

raporton pa paragjykime. Daniel Okrent, redaktor i ‘’The New York Times’’ në një

240 Shih ibid 116 f.64. 241Shih ibid 36 f.269. 242 Shih ibid 144. 243 http://www.nytimes.com/pages/opinion/index.html?action=click&pgtype=Homepage&region=TopB

ar&module=HPMiniNav&contentCollection=Opinion&WT.nav=page 244 ‘’Rasmussen Reports’’, Studim 2007, http://www.rasmussenreports.com/content/pdf/4541.


- 95 -

opinion shkruar në 2004-ën, pyetjes nëse gazeta është liberale, i përgjigjet: ‘’Sigurisht

që po’’245“Filloni me faqen e editorialit, tërësisht e ngopur në teologjinë liberale aq

sa kur herë pas here endet nga ky këndvështrim, të majtët e tronditur trullosen, madje

mbetet edhe gjëmimi i mosmiratimit të pandërprerë nga e djathta. Nëpër hendekun e

faqeve Op-Ed redaktorët bëjë një punë me duarte tyre që të përfaqësojnë një gamë të

pikëpamjeve në ese, nga të jashtmit që ata botojnë - por ju duhet një kundërpeshë

jashtėzakonisht e rëndë për të balancuar një faqe që mban punën e shtatë gazetarëve

të vetëdijshëm, vetëm dy prej të cilëve mund të klasifikohen si konservatorë (dhe,

madje edhe atëherë, nga specia konservatore që mbështet legalizimin e sindikatave

homoseksuale dhe, në rastin e William Safire, i kundërvihet disa dispozitave qendrore

të Aktit Patriot).”246 William K.Black profesor i ekonomikut e ka karakterizuar ‘’The

New York Times’’ si ekstremisht të djathtë në çështjet financiare. “Herës tjetër që

dikush do t’u thotë se “New York Times”është një gazetë e ‘’majtë’’, ju mund t’i

tregoni se sa ekstremisht e djathtë është në çështjet financiare’’247Kurse opinionisti

konservator Michelle Malkin e përcakton bordin editorial të gazetës si një bord

liberal që lufton për ‘’viktimat’’ sipas interesit.‘’Kur viktimat përqafojnë ortodoksinë

liberale, ata janë heronj dhe autoritete absolute morale në sytë e stafit editorial

të‘’New York Times’’. Kur viktimat bëhen tëmbijetuar që refuzojnë ‘’Shtetin Dado’’,

ata janë gënjeshtarë, që merren me ideologji që gërvishtin tenxheret dhe që meritojnë

të tallen nga zyrat e kënaqshme…’’ 248

“The Guardian’’

‘’The Guardian’’ është një gazetë e përditshme britanike. U themelua fillimisht në

1821me emrin ‘’Manchester Observer’’, një gazetë radikale dhe më 1959 mori emrin

që ka sot. Njihet si një gazetë me orientim të linjës editoriale të qendrës së majtë.“The

Guardian” është pjesë e grupit‘’Guardian Media Group’’, ku bëjnë pjesë gazeta,

stacione radiofonike dhe ku përfshihen edhe “The Observer Sunday”, gazeta

ndërkombëtare ‘’The Guardian Weekly’’ websiti ‘’Guardian Abroad’’ dhe

‘’guardian.co.uk’’. Të gjitha janë në pronësi të “ The Scott Trust”. Gazeta ka një

ndikim të konsiderueshëm ndërkombëtar. Ajo ka në përbërje faqen e opinionit, ku

renditen përveç opinioneve, edhe qëndrimet e gazetës, të cilësuara si ‘’Këndvështrimi

i Guardian’’, ku shpesh shkruhet edhe me cilësimin ‘’Editorial’’. Një pjesë tjetër i

dedikohet edhe këndvështrimeve të lexuesve. Po kështu në faqet e opinionit gazeta

rendit dhe: Idetë, Karikaturat si dhe Letra. Disa nga opinionistët janë: Polly Toynbee,

245 Okrent, Daniel, The public editor; Is The New York Times a Liberal Newspaper?, The New York

Times, 25 Korrik 2004 http://www.nytimes.com/2004/07/25/opinion/the-public-editor-is-the-new-

york-times-a-liberal-newspaper.html?_r=0. 246 Po aty. 247 Black, K.William, Why is the failed Monti a ‘’Technocrat’’ and the successful correa a “Left-

Leaning Economist?, Huffington Post, 12 shtator 2012, http://www.huffingtonpost.com/william-k-

black/new-york-times-profile_b_2269009.html. 248 Malkin, Michelle, The New York Times war on gun-owning rape victims, 31 Tetor 2014,

http://michellemalkin.com/2014/10/31/the-new-york-times-war-on-gun-owning-rape-victims.


- 96 -

Giles Fraser, Simon Jenkins, Jonathan Freedland, Gaby Hinsliff, John Harris etjSipas

dy sondazheve të MORI-t, një prej organizatave më të mëdha në Britaninë e Madhe

për kërkime në tregje, bërë në vitet 2000 dhe 2005 ka rezultuar se shumica që lexojnë

‘’The Guardian’’ janë votues të Partisë Laburiste.249 Dy sondazhet tregojnë që 80% e

lexuesve të ‘’The Guardian’’ janë votues të Partisë Laburiste, ndërsa në sondazhin e

vitit 2005, kjo shifër është ulur ndjeshëm, në 48%. 34% e lexuesve që morën pjesë në

sondazh ishin votues Liberal-Demokratë. ‘’Opinione të majta’’, është fraza e ngulitur

në opinionin publik britanik për gazetën. Dy momente kulminante shënohen këto vitet

e fundit, të ndërrimit të linjës editoriale të gazetës, viti 2010 kur stafi editorial deklaroi

hapur mbështetjen për Liberal-Demokratët dhe në 2015, kthesën e madhe,

mbështetjen për Laburistët. Ish-redaktori i gazetës Ian Katz theksoi pa doreza në vitin

2004 se nuk ka ndonjë sekret në këtë mes, ‘’The Guardian’’ është një gazetë e qendrës

së majtë250. Kurse opinionistja Jackie Ashley i ka komentuar editorialistët e gazetës si

të pozicionuar në shumë role: liberal të qendrës së djathtë, të blertë, mbështetës të

Blair-it, të Brown-it, të laburistëve etj. Për të nuk ka dyshime, gazeta është ‘’e qendrës

së majtë dhe paksa progresive’’251.

‘’Le Monde’’

“Le Monde”është një gazetë e përditshme franceze me shumë ndikim në shtypin

botëror. Ajo u themelua nga Hubert Beuve-Méry dhe publikohet në Paris, që prej

botimit të parë më 19 Dhjetor 1944. Ka një linjë editoriale të qendrës së majtë dhe e

ka të organizuar nën rubrikën ‘’Ide’’, ku përfshin ‘’Këndvështrimet’’, ‘’Editorialin’’,

‘’Analizat’’, ‘’Ide’’, ‘’Blog’’. Editorialet përgjithësisht përcaktohen që nëfillim

‘’Editoral i Le Monde’’. Gazeta është në pronësi të 3 biznesmenëve, Pierre Bergé,

partner i ‘’Yves Saint Laurent’’, Xavier Niel, miliarder dhe pronar i grupit të

telekomit ‘’Iliad’’ dheMatthieu Pigasse, shef ekzekutiv i operacioneve franceze

Lazard dhe kreu i një banke investimesh me bazë në SHBA. Pierre Briancon,

korrespodenti i ‘’Politico’’dhe ish-redaktor i ‘’Reuters’’ përshkruan në një shkrim

analitik252 të detajuar, marrëdhëniet mes editorëve dhe pronarëve të ‘’Le Monde’’ dhe

kthesën e gazetës. Siç e përshkruan Briançon, duket se pronarët nuk ndikojnë

drejtpërdrejtë në politikën editoriale te gazetës dhe ata më shumë po merren me

çështjet operative të tipit shkurtim shpenzimesh. Të tre pronarët e blenë gazetën për

100 milionë dollarë, duke përftuar 60% të aksioneve. Megjithatë ata kanë vënë në

krye si shef ekzekutiv të gazetës njeriun e tyre, Louis Dreyfus. Por Briancon

përshkruan karakteristikat e editorialistëve të gazetës si dhe theksonse ‘’Le Monde’’

ka hidhëruar qeveritë konservatore me politikën e saj editoriale të qendrës

sëmajtë.“Që nga ditët e para, drejtori i ‘’Le Monde’’ - gjithmonë një gazetar - ka

249 Ipsos Mori, sondazh 2005. 250 Katz, Ian, World Writes to undecided voters, 16 tetor 2004,

http://www.theguardian.com/world/2004/oct/16/uselections2004.usa2. 251 Ashley, Jackie, Are the Guardianistas rats?, 29 prill 2008,

http://www.theguardian.com/commentisfree/2008/apr/29/aretheguardianistasrats. 252 Briancon, Pierre, As Le Monde turns, 6 prill 2015 http://www.politico.eu/article/as-le-monde-turns.


- 97 -

mbajtur një pozitë të veçantë në shoqërinë franceze. Në një vend që në disa aspekte,

mungojnë kontrollet e duhura dhe balancat, ‘’Le Monde’’ është parë si një institucion

që i flet të vërtetën pushtetit. Linja e saj editoriale e qendrës së majtë ka hidhëruar

qeveritë konservatore dhe socialiste: si shkak i kundërshtimit të ‘’Le Monde’’, për

shkak se ato gjetën mbështetjen e saj shumë të paktë. Drekat e rregullta të drejtorëve

me presidentët francezë konsideroheshin samite të tëbarabartëve. Nga koha në kohë,

rrallë dhe jo më shumë se një herë ose dy herë në vit, drejtori ndërhyn në çështje

vërtet të rëndësishme me pjesë editoriale të gjata dhe solemne, thjesht nga tradita

duke vendosur modestisht inicialet. Drejtorët e ‘’Le Monde’’shfaqen rrallë në media,

nuk shkojnë në debatet televizive dhe qëndrojnë larg darkave të shtrenjta pariziene.

Janë krenarë dhe të lumtur në distancë dhe shfaqin maturi.”253

‘’Die Welt’’

‘’Die Welt’’u themelua në Hamburg të Gjermanisë më 1946 nga forcat pushtuese

britanike, me idenë se do bënin një gazetë cilësore në frymën e ‘’The Times’’. Gazeta

ka një linjë editoriale pozicionuar djathtas, nga konservatore te liberalët.‘’Die Welt’’

vetëpërshkruhet si ‘’liberal-kozmopolitane’’ por profesionistët e cilësojnë si

konservatore. Gazeta është në pronësi të grupit botues ‘’Axel Springer’’. Si shfaqet e

formësuar linja editoriale e gazetës‘’Die Welt’’? Fare thjesht, nën emërtimin

‘’Opinion’’. Në përmbajtje të saj janë opinionet, satira dhe kolonat si dhe blogu.

Opinionistët janë: Thierry Chervel, Susanne Gaschke, Josef Reichholf, Robin

Alexander, Hildegard Stausberg, Hans Zippert, Hannelore Crolly, Uwe Schmitt.

‘’Corriere della Sera’’

Gazeta publikohet në Milano, Itali. Ajo është themeluar nga Eugenio Torelli Viollier

në 5 mars 1876, si një nga gazetat më të vjetra italiane254. Rubrika ‘’Opinione’’ ka në

brendësi përveç opinioneve e komenteve edhe editorialet si dhe letra që shkojnë në

redaksi. Editorialet janë të firmosura edhe me emra autorësh. E përditshmja255 u

themelua nga Viollier, që e drejtoi për 20 vjet. Mbështetur nga borgjezia

lombarde,Viollier ndoqi një linjë liberale të moderuar, për t’u shquar për pasurimin e

shërbimeve dhe kujdesit tipografik dhe atij editorial. Pas lirimit u pezulluan

publikimet duke rifilluar në maj të vitit 1945 titullin ‘’Corriere d’Informazione’’, e

cila në vitin 1946 u shndërrua në‘’Corriere della Sera’’ dhe rifilloi në vitin 1959 me

titullin origjinal256. Pas kalimit në pronësinë e ‘’Rizzoli Editore’’ në 1974, gazeta

253 Po aty. 254Stafi përbëhet nga Luciano Fontana (Editor), Paolo Ermini (Zv.Editor), Magdi Allam (Zv.Editor),

Pierluigi Battista (Zv.Editor), Dario Di Vico (Zv.Editor). Opinionistët janë: Francesco Alberoni,

Ernesto Galli della Loggia, Francesco Giavazzi, Angelo Panebianco, Mario Pappagallo, Sergio

Romano, Giovanni Sartori, Beppe Severgnini, Franco Venturini. 255 http://www.treccani.it/enciclopedia/corriere-della-sera. 256Drejtuesit e periudhës së pasluftës - G. Emanuel (1946-1952), M. Missiroli (1952-1961), A. Russo

(1961-1968), G. Spadolini (1968-1972) –patën si qëllim ruajtjen e titullit dhe nën drejtimin e P. Otto


- 98 -

kaloi disa momente të rëndësishme transformimi. Në 1986 nën drejtimin e Stille e më

pas nëvitin 1987 nga Ostellino, ajo zuri vendin e parë në mesin e gazetave italiane

edhe sa i përket nismave të editorialeve dhe suplementeve rreth shëndetit e

ekonomisë. Në 1995 gazeta doli online. Pas dy viteve të drejtimit nga Folli (2003-

2004), drejtimi i gazetës i kaloi Mielit deri në vitin 2009, kur ajo kaloi sërish në duart

e De Bortolit deri në vitin 2015, kur u bë drejtor Fontana.

3.3. Karikatura. Rasti ‘’Charlie Hebdo’’

‘’Charlie Hebdo’’ është një revistë javore franceze dhe arsyeja e zgjedhjes për të

shkruar rreth saj në këtë studim është se mund të konsiderohet si një nga formatet e

medies me ndikimin më të madh në opinionin publik sa u përket karikaturave, një

formë qëndrimi redaksional, e që ka provokuar edhe sulme terroriste. Revista ka një

linjë shumë të fortë qëndrimi, materializuar nëpërmjet karikaturës. Në 7 janar 2015

redaksia e revistës u sulmua nga dy terroristë, pas një sulmi të mëparshëm në 2011, të

cilët vranë 12 anëtarë të stafit.

Revista ka provokuar dhe vazhdon të provokojë kryesisht me figurën e profetit

të myslimanëve, Muhamed. Lexuesit më të provokuar kanë qenë ata me besim

mysliman për karikaturat që kanë nxitur së tepërmi, shoqëruar me diçitura

provokuese. Revista është themeluar që në vitin 1970 dhe tashmë ka kryeredaktor

Gerard Biard. Njihet si revistë sekulare, ateiste dhe me linjë editoriale të theksuar

tëmajtë. Stafi i revistës i quan qëndrimet e saj anti-raciste, përkundër një opinioni

tjetër që mendon ndryshe nga ta. Revista satirike ka në brendësi karikatura, raporte,

polemika dhe humor. Ka qëndrime të ndryshme për misionin e revistës, madje për

vetë ekzistencën e saj. Një pjesë e kritikëve e shohin të tepruar misionin e përmbushur

me karikatura kundër profetit Muhamed, se si do shndërrohej kur të rritej fëmija i

vogël që u mbyt në brigjet e Turqisë, emigranti Alan etj. Kurse një pjesë tjetër e

analistëve e lexuesve shohin pikërisht të kundërtën e leximit të parë, mesazhin e

fshehur, stigmatizimin e stigmatizimeve të shoqërisë për fenë, terrorizmin,

emigracionin, politikën etj.

Çfarë mendojnë lexuesit dhe analistët për ‘’Charlie Hebdo’’? Sigurisht që

mendimet e analistëve, studiuesve e opinionit publik janë të ndryshme, por një gjë

është e sigurtë: ‘’Charlie’’ është një fenomen në shtypin botëror dhe si i tillë do të

mbahet mend gjatë. Jo vetëm për ngjarjet tragjike që u shoqëruan me vdekje të

tmerrshme apo urrejtje nga sulmuesit por edhe se ka hapur një debat të madh etik drejt

thelbit se deri ku duhet të shkojë media. A duhet të publikojë ajo cilëndo ide që e

gjykon apo duhet të ketë një limit për të respektuar të drejtën e besimtarëve apo

komuniteteve të prekura nga karikaturat e forta. Siç shihet më poshtë, në 14 shtator

''Charlie Hebdo'' trajton çështjen e emigrantëve, një prej të cilëve është skicuar duke

mbajtur mbi kurriz këmbët e një njeriu që gjen në tokën ku shkon.

(1972-1977) pati një ndryshim në mbështjetjen politike, duke iu dorëzuar forcave politike më

konservatore.


- 99 -

Figura 11. Kopertina e ‘’Charlie Hebdo’’ 14 shtator 2015. Trajton çështjen e

emigrantëve

‘’Charlie Hebdo’’është një nga ato revista që ka tronditur botën megjithatë në një

studim të Institutit Shqiptar të Medias, rreth efektit që ka patur në Ballkan dhe

posaçërisht në Shqipëri, thuhet se ajo nuk pati ndonjë rritje domethënëse të ndjenjave

anti-islamike.257Një konkluzion tjetër i rëndësishëm rreth fenomenit ‘’Charlie’’ është

edhe ajo që mendojnë njerëzit e medias në Ballkan: liria e shprehjes nuk prevalon

ndaj asaj të lirisë së besimit.‘’Një përfundim i dytë është se debatet e shkaktuara nga

sulmet në Paris ishin, në përgjithësi, një mundësi e humbur për një diskutim serioz,

kritik për rolin dhe kufijtë e lirisë së shprehjes. … pak është arritur në diskutimin e

kufijve të pranueshëm nga çdo shoqëri dhe komunitet, për mekanizmat qëduhet të jenë

në vend dhe duke punuar për të mbrojtur këtë liri të brishtë, ndërsa e balanconin atë

kundër të drejtave të mundshme kontradiktore…Një përfundim i tretë shqetësues është

se liria e shprehjes duket se ka pak - dhe më pak - përkrahës edhe në mesin e njerëzve

të medias. Ka një numër të madh të gazetarëve dhe udhëheqësve të opinionit, të cilët

pranojnë se liria e shprehjes mund ose duhet të jetë e kufizuar nga faktorë të

ndryshëm…’’258Autorja Ilda Londo, e raportit për Shqipërinë, brenda këtij raporti

257The Charlie Hebdo effect in the Balkans, South-East European Partnership for Media Development,

Janar-Prill 2015, f.7. 258 Po aty.


- 100 -

rajonal, jep disa konkluzione lidhur me karakteristikat e shtypit shqiptar, sa i përket

karikaturës, satirës dhe editorialit të ‘’Charlie’’-t. Ajo ka analizuar sjelljen e

opinionistëve dhe të medias në përgjithësi në Shqipëri, pas sulmeve terroriste në

redaksinë e revistës, duke nënvizuar se disa gazeta ripublikuan karikaturat e ‘’Charlie

Hebdo’’, por në formate më të vegjël dhe duke vënë afër historikun e revistës, më

shumë se sa të shprehnin solidaritetin me të drejtën e ‘’Charlie Hebdo’’ për të

publikuar këto karikatura.259Londo ka dalë në konkluzionin se editorialistët shqiptarë

kanë dënuar sulmin në redaksi, por kanë shfaqur edhe një tolerancë për kufirin mes

lirisë së medias dhe lirisë së saj për të kaluar në abuzim mediatik. ‘’Shtypi shqiptar

nuk ka një traditë të fortë të karikaturës apo satirës. Vetëm një gazetë ditore,

‘’Mapo’’, publikon rregullisht karikaturat, duke u fokusuar ekskluzivisht te aktorët

politikë dhe ngjarjet… një tjetër gazetë e përditshme, ‘’Tema’’, ka një interpretim të

përditshëm satirik të ngjarjeve aktuale politike dhe aktorët. Kjo gazetë, dhe disa të

tjerë, ribotuan disa nga vizatimet e karikaturistëve të të gjithë botës që shprehën

solidaritetin me revistën ‘’Charlie Hebdo’’. Shumë gazeta publikuan karikaturat e

‘’Charlie Hebdo’’, por në një format të vogël, me qëllim për të ilustruar historinë e

revistës, jo si një mënyrë për të shprehur solidaritet me të drejtën e ‘’Charlie Hebdo’’

për të publikuar karikaturat…gazetarët shqiptarë dhe editorialistët, ndërsa është e

qartë që dënojnë çdo sulm ndaj shtypit, shprehën shkallë të ndryshme të tolerancës

për atë që është kufiri midis lirisë së medias dhe kur për kjo liri mund të kthehet në

abuzim të medias.”260Autorja nënvizon se kemi një ekuilibër mes lirisë së shprehjes

dhe detyrimeve që ka media për të mos qenë provokuese dhe ofenduese. Madje në

këtë frymë janë dhënë edhe argumente të analistëve, duke shfaqur me kujdes idetë e

tyre për lirinë e shprehjes. Si konkluzion Londo nxjerr, së paku nga sa është thënë në

arenën publike të medias, se shqiptarët janë larg nga të qenit të bashkuar në mbrojtjen

e lirisë së shprehjes për çështjen. Sipas raportit shumica e editorialeve dhe opinioneve

të shprehura, përpiqen të jenë të kujdesshme, duke theksuar nevojën për të arritur një

ekuilibër mes lirisë së shprehjes dhe detyrës që të përmbahen te veprat e paligjshme.

Autorja del thotë se në artikujt dhe editorialet qëjanë publikuar për ngjarjet në Paris ka

përpjekje për balance dhe jo provokim. Aty dënohet terrorizmi, duke theksuar nevojën

për të mbrojtur lirinë e shprehjes, por edhe duke theksuar rëndësinë që media të mos

përkeqësojë çështjet mbi baza fetare.‘’Përjashtim, siç mund të pritej, erdhi kryesisht

nga rrjetet sociale, ku grupe të veçanta ose individë, me një sfond të qartë në

institucione radikale fetare apo të shoqatave, shprehën të kuptuarit madje edhe gëzim

në vrasjet e ‘’Charlie Hebdo’’. Edhe pse kryesisht këto janë raste të izoluara, ato

ende tregojnë se shqiptarët janë larg nga të qenët të bashkuar në mbrojtjen e lirisë së

shprehjes dhe se sigurisht tendencat radikale janë të pranishme në mesin e

popullatës.’’261

259 Po aty f.11. 260 Shih ibid 160 f.11. 261 Po aty.


- 101 -

Por si e përkufizojnë mediet botërore dhe analistët ‘’Charlie Hebdo’’? Si ia përkthejnë

mesazhet që jep me karikaturat? Një website, i quajtur ‘’Të kuptosh Charlie

Hebdo’’262 shpjegon mesazhet, simbolikën, satirën dhe humorin e revistës, sigurisht

duke mbrojtur pikëpamjen se revista nuk është kuptuar si duhet dhe jo gjithçka ka të

bëjë me fenë. Lloji i humorit të revistës është shumë i veçantë dhe mund të quhet unik

në Francë. Sipas analizës së websitit, lloji i humorit është i krahasueshëm me botimet

e modeleve anglosaksone. Revista është tejet satirike, duke u vënë brutalisht kundër

dogmës, hipokrizisë dhe histerisë, pavarësisht nga burimi i saj. Satira funksionon

nënivele të ndryshme të interpretimit, duke përfshirë ironinë, apo humorin e

hidhur.“Të thuash që ‘’Charlie Hebdo’’ është homofobike është aq absurde sa të

thuash se Stephen Colbert është i krahut të djathtë, apo që Ali-G është racist. Humori

i ‘’Charlie Hebdo’’ është shpesh i pagdhendur dhe tregon një mungesë të plotë të

respektit për shumë institucione…’’,përcakton faqja. Dy shkrime të ‘’Le Monde’’ dhe

të‘’The New Yorker’’ japin detaje më të thelluara për atë që përfaqëson ‘’Charlie

Hedo’’. Sipas një monitorimi e analize të ‘’Le Monde’’, gazetës franceze, revista ka

vetëm 38artikuj me temë fetare, ndërkohë që më parë, në përqindje më të lartë ka

trajtuar tema politike, me karikatura për Hollande apo Sarkozy. Ndër 38, 21 janë për

krishtërimin dhe vetëm 7 për myslimanizmin.263 Sipas këtyre të dhënave vihet në

dyshim perceptimi se ‘’Charlie Hebdo’’ është pozicionuar kundër myslimanizmit.

Figura 12.Artikujt e ‘’Le Monde’’ 2005-2015 dhe temat. Nga 523 vetëm 38 kanë të bëjnë me

besimin

262 http://www.understandingcharliehebdo.com. 263http://www.lemonde.fr/idees/article/2015/02/24/non-charlie-hebdo-n-est-pas-obsede-par-l-

islam_4582419_3232.html.


- 102 -

Te revista amerikane‘’The New Yorker’’, Adam Gopnik264 e përshkruan ‘’Charlie

Hebdo’’ se është nga të vetmet revistë satirike në Europë dhe se mban gjallë stilin

direkt dhe të gjallë të karikaturës. “Karikaturat më tëashpra dhe që ranë më shumë në

sy, në kopertinën e ‘’Charlie Hebdo’’- që u morën me Jezusin dhe Moisiun, së bashku

me Muhamedin, me rabinët e zemëruar dhe peshkopët e përçartur së bashku me

imamët-ishin shembulli i fundit i kësaj tradite. Në epokën e internetit, kur imazhet

përhapen, bashkohen dhe ndryshohen qoftë dhe me një ‘’Adobe’’, dikush duhet të

mendojë se fuqia e një mbishkrimi të thjeshtë,-si shkarravinë ishte minimal. Është

imazhi që nxeh; shumë gjëra çuan fanatikët drejt aktit të tyre, por ishte karikaturat që

zgjodhën t’i fiksonin. Vizatimet janë punuar me dorë, shenjë e gjallë e një qëllimi të

sertë njerëzor, ngritjen kundër devotshmërisë.”265

Nuk ka një ndarje me thikë për atë që mendon publiku dhe specalistët rreth

‘’Charlie Hebdo’’. Ka nga ata që e gjykojnë ashpër për llojin e gazetarisë që ka

zgjedhur të bëjë dhe për më tepër me trajtimin me satirë të temave të ndjeshme të

besimit fetar, por ka dhe nga ata që mendojnë të kundërtën, se pikërisht revista bën

emancipimin e shoqërisë, duke luftuar me dogmat, manipulimin, stigmatizimin.

Tëgjithë tregohen të kujdesshëm për të mos prekur ndjeshmëritë fetare tëaskujt, por

kur vjen fjala te rëndësia që ‘’Charlie Hebdo’’ka shënuar në medien botërore, nuk

kanë dyshime. ‘’Charlie’’ është shndërruar në rastin më të mprehtë të diskutimeve se

deri ku duhet të shkojë media; A duhet të ngrihet kundër hipokrizisë së shoqërisë pa

përdhosur ndjenjat fetare apo disa tema dhe personazhe janë ‘’molla e ndaluar’’?! Dhe

mbi të gjitha, te ajo se çfarë forme duhet të zgjedhë një media për ta dhënë mesazhin e

saj.

3.4. Edvertoriali

Një formë e re, mes editorialit dhe reklamës. ‘’Advertorial’’-i përfaqëson pikën

lidhëse, më të dukshme mes biznesit dhe medias, madje një pikë e ligjëruar. Nuk

është reklamë e mirëfilltë, por nëpërmjet qëndrimit të gazetës, automatikisht bëhet

edhe reklamë. Në shtypin botëror ky lloj shkrimi shihet si një tendencë e re, e nisur

tek-tuk edhe në shtypin shqiptar, mjaftojmë të kujtojmë gazetën ‘’Shekulli’’, e cila

edhe pse nuk ka edvertoriale të mirëfillta, bën artikuj promocionalë nën kategorizimin

‘’Shkrime promocionale’’, praktikë që e kanë ndjekur më pas edhe medie të tjera.

Bob Franklin dhe Mike Hogan mendojnë se edvertoriali është shumë i pëlqyer nga

klientët e medias (reklamuesit, ata që paguajnë), sepse mendohet se janë më të

besueshme se reklamat.‘’Shpesh, advertoriali do të shkruhet duke përdorur

shkrimtarë të pajtuar të stafit…tipografia dhe paraqitja identike me editorialin

standard. Klientët i pëlqejnë ato sepse ngjajnë shumë me përmbajtjen editoriale aq sa

besohet të jenë më të besueshëm se reklamat e drejtpërdrejta. Për të dalluar artikujt e

264http://www.newyorker.com/magazine/2015/01/19/satire-lives. 265 Po aty.


- 103 -

paguar nga çështjet editoriale, publikimet mendohet që adverorialet të emërtohen

‘’Promocion reklamues’’, apo ‘’Artikull Promocional’’ Kritikët e advertorialit

pretendojnë se ky etiketim shpesh nuk përfshihet, me qëllim që të ngatërrohen

lexuesit...’’266 Siç e thekson edhe McLuhan, reklamat janë lajme, por ajo që nuk ecën

në këtë këndvështrim është se janë gjithnjë ‘’lajme të mira.”267Megjithatë çështja në

diskutim është kush e vendos raportin mes lajmit dhe reklamës në një gazetë, sa lajme

duhet të ketë në një faqe dhe sa reklamë në po këtë faqe? Ç’raport konkret duhet të

ketë mes informacionit dhe reklamës brenda një lajmi? A duhet të jenë vetëm lajme

ato që printohen në faqet e shtypit, apo edhe shtypi si çdo sipërmarrje do të duhet të

mbijetojë dhe nëpërmjet reklamave të botuara të marrë fondet financiare? Problemi

është sa ligjor, aq edhe etik. Në artikujt që i përkasin kategorisë së edvertorialit, a

duhet që të shkruhet e zeza mbi të bardhë që bëhet fjalë për edvertorial dhe jo një

editorial? Teorikisht, në shtypin botëror kjo çështje ështëmëse e zgjidhur. Lexuesi

orientohet me një shënim, duke i treguar qartësisht se është duke lexuar një

edvertorial, qëndrim i paguar.

Duket se reklamuesit, apo kompanitë që duan tëtregojnë shërbimet e tyre

shohin si një rrugë alternative shumë të suksesshme publikimin e shërbimit që

ofrojnë, ndërthurur me idetë e editorialistit.Në rast se një reklamë tipike do bëjë

efektin te lexuesi, ose jo, kuptohet qënërastin kur kemi të bëjmë me një edvertorial,

editorialisti ‘’i jep edhe një dorë’’. Ai e orienton krejtësisht lexuesin, aty ku ka për

qëllim reklamuesi, te shërbimi që prezanton. Madje është një ‘’përforcues’’ i mirë i

shërbimit që ofron kompania. Editorialisti ka më shumë hapësirë për fjalë, ç’ka mund

të ofrojë një imazh me një diçiturë (reklamat klasike), ka vend për argumente, për

pohime e mohime. Editorialisti faktorizon shërbimin. Dhe lexuesi kupton aty për aty

që ky shërbim ka diçka për të cilën duhet vlerësuar, së paku duhet marrë në

konsideratë. Por duket se pika më e lartë, të cilën duan të arrijnë kompanitë, është

publikimi i edvertorialeve në gazeta me zë. Sepse qëndrueshmëria dhe emri i këtyre

gazetave, automatikisht nënkupton suksesin. Lippman flet për një publik blerës të

shtypit. Dhe sipas konceptit të tij, nëse një gazetë zemëron ata që paguajnë shumë për

ta arritur përmes reklamës, është një medium i keq për një reklamues.‘’Është pikërisht

për publikun blerës që gazetat editohen dhe publikohen, sepse pa atë mbështetje

gazetat nuk mund të jetojnë. Një gazetë mund të injorojë një reklamues, ajo mund të

sulmojë një bankë të fuqishme ose të tërhiqet pas një interesi të fuqishëm, por në qoftë

se ajo tjetërson publikun blerës, humbet një pasuri të domosdoshme të ekzistencës së

saj’’268Por opinioni publik, lexuesi në këtë rast, mund të krijojë zemëratë të madhe

kur kupton që shkrime, të cilat duhet të prezantohen si reklama, prezantohen si

shkrime profesionale. Për ta konkretizuar po sjellim rastin e shkrimit të janarit 2016,

ku revista ‘’The Economist’’ publikoi një artikull për Shqipërinë, i cili iu shit

266Franklin. Bob/Hogan.Mike/ Langely.Quentin/ Mosdell. Nick/ Pill. Elliot, Key Concepts in Public

Relations, Sage Publication, London, 2009, f.19. 267 Shih ibid 100, ff.234-235. 268Shih ibid 137, ff. 176-177.


- 104 -

lexuesve shqiptarë si një artikull profesional prej 8 faqe, për arritjen e reformave të

qeverisë por në fakt qe një reklamë e pastër, në formën e artikullit, vendosur nën

kategorinë e ‘’Advertisment Feature’’.Më pas u mësua se qeveria shqiptare kishte

paguar për rritjen e imazhit të Shqipërisë. Pra, ky ishte një shkrim publicitar me

pagesë, vërtetësia e të cilit kontrollohet jo nga revista por nga reklamuesi: qeveria

shqiptare dhe ‘’The Economist’’ nuk mban asnjë përgjegjësi.

Figura 13.Shkrimi promocional për Shqipërinë nën seksionin ‘’Advertisment Feature’’

3.5. Një pikëtakim: Wikileaks-i dhe ndikimi i tij në komunikimin politik në

Shqipëri

Që në krye të herës do të shtrojmë një nga pyetjet që analistë, gazetarë, politologë,

politikanë etj bëjnë më shpesh: çfarë ndikimi ka patur Wikileaksi në jetën politike? Po

të vazhdojmë me këtë optikë dhe të detajojmë qëllimin e pyetjes së mësipërme do të

specifikonim: sa ujra ka trazuar në komunikimin politik në Shqipëri publikimi i

kabllogrameve në Wikileaks, a janë ndikuar redaksitë nga ky zhvillim global i

përhapjes së informacionit?! Një nga çështjet kryesore në gjithë këtë parashtrim

mbetet shqetësimi nëse është etike apo jo publikimi i të dhënave konfidenciale të

institucioneve, ose se paku “të ashtuquajtura” konfidenciale të institucioneve, pa i

hyrë vërtetësisë së tyre.269

269 Nuk ka asnjë konfirmim nga institucione zyrtare nëse të dhënat e publikuara në rrjetin Wikileaks

janë të vërteta ose jo


- 105 -

Wikileaks-i është një organizatë ndërkombëtare, e vetëpërshkruar si jofitimprurëse që

publikon të dhëna mediatike private, sekrete dhe të klasifikuara nga burime anonime

lajmesh e themeluar nga Julian Assange270. Sipas vetëpërshkrimit në rrjetin e vet,

Wikileaksi shkruhet se është: “...një organizatë jo-fitimprurëse mediatike. Qëllimi ynë

është të sjellim lajme të rëndësishme dhe informacione për publikun. Ne ofrojmë një

rrugë të re, të sigurtë dhe anonime për burimet për të dhënë informacione tek

gazetarët tanë… Një nga aktivitetet tona më të rëndësishme është që të publikojmë

materiale nga burime origjinale…”271A është e moralshme që Wikileaksi të nxjerrë

online sekretet dhe dokumentet e klasifikuara për hir të interesit të publikut?! James

dhe Stuart Rachels në librin “Elementët e Filozofisë Morale” saktësojnë teorikisht

konceptin minimum të moralitetit.”Moraliteti është, më së paku, përpjekja për t’u

udhëhequr në sjelljen tënde nga arsyeja- domethënë, të bësh atë për të cilën ekzistojnë

arsyet më të mira për ta bërë-duke i çmuar barabar interesat e çdo individi për të

cilin veprimet e tua do të kenë pasoja’’ 272 Media online, ashtu siç është edhe

Wikileaksi nxjerr në pah më shumë probleme etike për shkak të ‘’teknologjisë së

portave të hapura’’, siç shprehet dhe Rrapo Zguri: “Por përhapja dhe masivizimi i

medias online dhe blogosferës po shoqërohet me amplifikim të problemeve etike. Një

nga rrethanat që ndikojnë në këtë drejtim është diversiteti dhe shtrirja globale e

internetit, si dhe vetë natyra e tij si teknologji e portave të hapura. Sot është shumë e

lehtë që gjithsekush të krijojë një Websajt apo blog dhe të postojë në të gjithçka që

synon apo dëshiron” 273 Një tjetër autor, Deivis Baz Merit, me të drejtë shfaq

shqetësimin e tij në lidhje me orientimin në gjithë këtë mori informacioni. “Në rast se

Informacioni Superhaiuei krijon një kaos të pafund, atëherë, si mund të orientohesh

në Oqeanin Informativ. Në ç’mënyrë, në këtë baltë ku nuk gjendet asnjë gjurmë, mund

të grumbullohet masa e dobishme e informacionit të përbashkët, aq të nevojshëm për

jetën publike?...A mundet demokracia të mbijetojë prej paragjykimeve të

sajuara ?‘’274Dhe në fakt studiuesit e gazetarisë online kanë ngritur shqetësimin e

besueshmërisë së informacionit që shpërndahet në internet. Ricardo Stagliano

shprehet se një ndër temat më të rrahura nga kritikët e gazetarisë online ka qenë

shkalla e ulët e besueshmërisë që dukej se garantonte rrjeti.275‘’Disa krime të vjetra, si

shpifja, patën nje lulëzim të ri me lindjen e Internetit. Dhe lind pyetja : kur një shpifje

bëhet on-line është më shumë apo më pak e rëndë se kur bëhet në mediat

tradicionale ?’’276

270 Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/WikiLeaks. 271Wikileaks: http://wikileaks.org/About.html . 272Rachels, James & Stuart, Elementët e Filozofisë Morale, Botim i Pestë, Dita 2000, Tiranw, 2009,

f.30. 273 Zguri, Rrapo, Etika në blogosferwn shqiptare, në Studime Albanologjike. Gazetari dhe Shkenca

Komunikimi. Mediat Shqiptare në Tranzicion, Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Historisë dhe

Filologjisë, Tiranë, 2010, f.133. 274Merit Baz, Deivis, Gazetaria publike dhe jeta publike, Instituti Shqiptar i Medias, Tiranë, f.196. 275 Stagliano, Riccardo, Gazetaria 2.0, Instituti Shqiptar i Medias, Tiranë, 2004, f.120. 276 Po aty f.157.

http://en.wikipedia.org/wiki/WikiLeaks

http://wikileaks.org/About.html


- 106 -

Stagliano thekson që në këtë mori informacioni mbetet detyrë e mediumeve

elektronike të provojnë besueshmërinë. ‘’Në të vërtetë, ne mediat online ashtu si

offline, besueshmëria është një betejë e përditshme. Dallimi qëndron në faktin së

mediumi elektronik duket se ka për shkak të natyrës së re një barrë prove shtesë ndaj

publikut’’277Dhe në fakt, sa më shumë larmishmëri të ketë në informacion aq më

shumë ka mundësi që publiku të zgjedhë dhe të vlerësojë. ‘’Në një botë të saiberspeis

ku gjeografia, ngjashmëria fizike, nuk është e thënë të jetë një element përbërës,

përjetimi i përbashkët, në mënyrë të qartë tregon shkëmbimin e informacionit të

nevojshëm. Sa më i dendur të jetë ky shkëmbim, sa më i gjallë të jetë dialogu dhe sa

më i rëndësishëm të jetë edhe informacioni, aq më shumë mundësi ka që edhe

komuniteti të lulëzojë’’278Duke ju larguar paksa hapësirës globale të informacionit dhe

duke ju referuar asaj shqiptare po sjellim në vëmendje se çfarë thotë Kodi Etik i

Medias Shqiptare. Në pjesën ‘’Marrja dhe Prezantimi i Informacionit’’ thuhet

shprehimisht se : ‘’Thashethemet dhe fjalët e burimeve anonime nuk duhen të botohen

si lajm, përveç rastit kur informacioni është me rëndësi jetike për publikun dhe në

këtë rast duhet bërë e qartë se informacioni është i paverifikuar’’.279A e kanë bërë të

qartë mediat në vendin tonë se ky informacion dalë nga Wikileaks-i është i

paverifikuar apo thjesht janë munduar të sjellin dëshmi të aktorëve që janë përmendur

në materialet e publikuara në Wikileaks?! Në fakt, Kodi Etik i Medias Shqiptare e

përligj publikimin e materialeve që kanë lidhje me shpërdorimet me pushtetin.

‘’Interesi publik përkufizohet si më poshtë : « …Gjetja, ekspozimi, ose parandalimi i

një krimi, skandali, apo shpërdorimi me pushtetin ;…Megjithatë, interesi publik nuk

justifikon sensacionalizmin. Për qëllimet e këtij Kodi, informacioni me interes publik

nuk duhet te ngatërrohet me informacionin interesant për publikun’’280Por një analizë

vjen edhe nga autori Bashkim Gjergji për platformat etike të institucioneve shqiptare

të komunikimit masiv kur shprehet se : “…natyrshëm shtrohen pyetjet se në

ç’platformë etike bazohen institucionet tona të komunikimit masiv, a ka një standard

deontologjik të pranuar gjerësisht, cilat janë mangësitë e shfaqura qartë në punën e

mediumeve dhe çfarë përfaqëson kodi etik i botuar prej vitesh?”281

Si ka ndikuar media në komunikimin politik në Shqipëri? Po Wikileaksi si një

media e re? Paraprakisht le t’u referohemi dy autorëve që kanë shkruar në lidhje me

median dhe komunikimin: Artan Fugës dhe Marshall McLuhanit. Në librin “Ikja

nga kompleksi i Rozafës”, Fuga shprehet se mediat ndikojnë së tepërmi mbi

shoqërinë duke u ndërmjetësuar nga politika. “Mediat ndikojnë mbi elektoratin, i cili,

nga ana e tij, në çaste të caktuara ka bërë zgjedhjet e tij politike. Marrëdhënia nuk

është për shembull media-tregti, por media-lexues(elektorat)-vendim politik-tregti. Në

këtë kuptim, mund të thuhet se mediat mediatizojnë politikën, sikurse politika

277Po aty f.121.

278 Shih ibid 177 f.197.

279 Kodi Etik i Medias Shqiptare, Tiranë, Instituti Shqiptar i Medias, 2006, f.6.

280 Kodi Etik I Medias Shqiptare, Tiranë, Instituti Shqiptar i Medias, 2006, f.12. 281 Gjergji, Bashkim, Vetërregullimi i munguar në media, në Studime Albanologjike. Gazetari dhe

Shkenca Komunikimi.Mediat Shqiptare në Tranzicion, Tiranë, 2010, f.109.


- 107 -

mediatizon mediat”282 Po në këtë botim Fuga thellohet më shumë drejt përmbajtjes së

mediave, mesazhit mediatik, simboleve, fakteve. “Në përmbajtjen e mediave, mesazhi

mediatik, simbolet, interpretimi i fakteve, i ngjarjeve, vetëriprodhimi i reales,

seleksionimi i vetë fakteve, analiza e aspekteve të ndryshme të ngjarjeve politike apo

të çdo natyre tjetër, qenia apo mosqenia e një realiteti të dhënë, janë sa identike me

vetveten në lloje të ndryshme të mediave të shkruara, po aq edhe kanë natyrë të

ndryshueshme, të turbullt, në bazë të tri logjikave e tipologjive kryesore të mediave (të

“modelit radikal”, të “shanseve të barabarta”, të “modelit simbiotik”) dhe të tri

pozicionimeve kryesore në spektrin mediatik (le t’i quajmë e djathta, e majta, qendra,

sipas vetë etiketimit që ato përdorin për të cilësuar pozicionin e tyre politik).”283Në

ndërthurjen e pandarë media-politikë, Fuga e çon më tej konceptin kur shprehet në

botimin tjetër të tij “Brirët e Dhisë” se politika përcaktohet prej mediave. “…Aq

shumë lihet mënjanë ky aspekt saqë do të dukej disi çudi po të thuhej, sikurse kanë

thënë specialistët më të mirë të komunikimit, se është media dhe në radhë të parë

televizioni, që e prodhojnë politikën në formën dhe në përmbajtjen e saj më të thellë.

Me një fjalë, ka shumë rëndësi për telespektatorët, publikun dhe elektoratin, për

studjuesit dhe analistët po se po, që të jenë të qartë jo vetëm për ndikimin e politikës

mbi informacionin që transmetojnë mediat dhe në radhë të parë mediat televizive, por

edhe për veprimin e ndërsjelltë, domethënë, për shkallën e ndikimit të kamerave

televizive mbi përmbajtjen e mesazhit politik televiziv dhe formën që ai merr.”284

Në këtë optikë Wikileaksi ka përcaktuar politikën dhe komunikimin politik

sepse në thelb siç do të thoshte Marshall McLuhan “Mediumi është mesazhi”285.

Sipas këtij këndvështrimi që ka zënë një peshë të madhe në shkencat e komunikimit

dhe në gazetari vetekzistenca e medias është mesazhi, përmbajtja, ideja që

transmeton: materialet konfidenciale.“Në një kulturë si kjo e jona, e mësuar prej

kohësh që të copëtojë e ndajë gjithçka, si një mënyrë kontrolli, nganjëherë duket disi

shokuese kur dëgjon të të kujtojnë se për sa iu përket pasojave praktike, medium është

vetë mesazhi. Me fjalë të tjera kjo do të thotë se pasojat vetjake e sociale të çdo

mediumi, pra i çdo zgjatimi të qenies sonë, janë rrjedhojë e raporteve të reja që sjell

në jetën tonë çdo zgjatim i vetes, apo çdo teknologji e re., …Shumë njerëz proren të

thonë se kuptimi apo mesazhi që sjell një makineri, s’qëndron tek ajo vetë, por tek

mënyra se si njerëzit e përdorin atë. Por kur vjen puna te ndikimi që ushtrojnë

makineritë te ne, duke ndryshuar raportet që ne kemi me të tjerët apo dhe me

vetveten, atëherë s’ka fare rëndësi nëse një makineri prodhon kokoshka apo

kadillakë.” 286 Mund të bëjmë fare mire një analogji mes Wikileaksit dhe dritës

elektrike të McLuhanit. “Por le të kthehemi te drita elektrike. S’ka fare rëndësi nëse e

përdorim atë për të kryer një operacion në tru apo për të parë një ndeshje bejsbolli

282 Fuga, Artan, Ikja nga kompleksi i Rozafës, Pejë, “Dukagjini”, 2000, ff.461-462.

283 Po aty, ff.474-475.

284 Fuga, Artan, Brirët e Dhisë, lexime në komunikim, Tiranë, “Ora”, 2008, f.431. 285 McLuhan, Marshall, “Instrumentat e Komunikimit: media si një zgjatim i njeriut”, Tiranë, Instituti i

Dialogut dhe i Komunikimit, 2008. 286 Po atyf.13.


- 108 -

natën. Mund të pretendohet se në njëfarë mënyre pikërisht këto aktivitete përbëjnë

“përmbajtjen” e dritës elektrike, meqë pa të ato s’mund të ekzistojnë dot. Por në të

vërtetë ky fakt vetëm sa konfirmon tezën sipas së cilës “medium është mesazhi”, sepse

është mediumi ai që kontrollon dhe përcakton përmasat dhe formën e veprimeve e

raporteve njerëzore. Nga ana tjetër përmbajtja, pra mënyrat se si përdoret një media

e tillë, mund të jetë nga më të ndryshmet, çka s’ushtron asnjë lloj ndikimi në formën e

raporteve njerëzore. Në fakt ndodh shpesh që “përmbajtja” e një mediumi s’na lejon

të kuptojmë karakteristikat e tij”287. Dhe në fakt McLuhan parashikon se duhet t’i

druhemi çdo mediumi, pasi “çdo medium ka aq fuqi sa t’iu imponojë premisat e veta

atyre që s’bëjnë kujdes.”288 Teza e McLuhanit se duhet të merremi me mediumin,

ekzistencën e tij, sepse ai është mesazhi forcohet edhe më shumë kur sugjeron lënien

pasdore të faktit se pse po përdoren mediat.“Mënyra jonë tradicionale se si reagojmë

ndaj mediave se rëndësi ka mënyra se si përdoren ato,në fakt ngjan me qëndrimin e

mpirë të një idioti teknologjik…Efekti që ka një medium forcohet dhe intensifikohet

thjesht ngaqë i jepet një medium tjetër si “përmbajtje”289.

Dhe në fakt Wikileaks dhe dokumentet e tij “ushqyen” gjithë mediat e

tjera.Pas ezaurimit të pjesës nëse kemi të bëjmë me respektimin e parimeve morale ne

publikimin e materialeve konfidenciale në Wikileaks si dhe të asaj se çfarë thonë

autorë të ndryshëm për raportin media-politikë, kthehemi tek treguesit e ndikimit dhe

peshës që ka patur. Në 452 kabllogramet që kanë si fjalë kyçe “Albania” dhe që

mund të aksesohen nga publiku përmenden një sërë politikanësh shqiptarë si dhe

situata të caktuara në arenën e diskursit politik. Aty përmendet ish-kryeministri i

Shqipërisë Sali Berisha, presidenti Bujar Nishani, ish-ministri i Mbrojtjes Arben

Imami, ish-ministri i Financave Ridvan Bode, Genc Ruli, ish-ministri i Mbrojtjes

Fatmir Mediu, ish-ministri i Kulturës Aldo Bumçi, Genc Pollo etj. Më 4 Shtator 2011

mediet bëjnë publik kabllogramin koifidencial të ambasadës amerikane për

Departamentin e Shtetit, në të cilin ish-ambasadori John Withers raportonte për një

takim shumë konfidencial me ish-shefin e Shtabit të Përgjithshëm Luan Hoxha290.

287 Po atyff. 14-15. 288 Po aty f. 22. 289 Shih ibid 188 f.25. 2904 Shtator 2011Wikileaks:

http://cablesearch.org/cable/view.php?id=08TIRANA470&hl=luan+hoxha+shkelzen: “…Në një takim

të kërkuar me ambasadorin, Hoxha tregoi historinë e tij që qëndronte pas shkarkimit që iu bë kohët e

fundit duke e lidhur këtë me shpërthimin e Gërdecit. Në ndryshim nga ish-ministri i Mbrojtjes, Fatmir

Mediu, i cili nëpërmjet deklaratave publike u vë fajin operativëve të ushtrisë për Gërdecin, Hoxha

deklaroi që nga fillimi se ish-ministri Mediu ka bërë të gjitha vendimet, nga zgjedhja e Gërdecit si vend

për shkatërrimin e municioneve, deri tek llojet e municioneve që do të shkatërroheshin dhe planifikimi

i kohës se kur do të bëhej shkatërrimi. Hoxha pranoi se stafit të tij ishte thënë të transportonte

municionin në atë vend dhe të ruante vendin, asgjë më tepër. Hoxha tha se kur ai vizitoi Gërdecin në

mes të 2007-s, ushtarët e tij po bënin këto dy detyra, dhe në sipërfaqe u duk se s’kishte asgjë të gabuar.

Ai akuzon se gjatë pjesës së dytë të projektit, nisur në dhjetor 2007, ishte urdhëruar nga Mediu,

pavarësisht shqetësimit të tij drejtuar me një letër kryeministrit Berisha, zonjës Topalli dhe Mediut. Pas

kësaj, presioni mbërriti përmes telefonit nga një “djalë i ri”, i cili më pas u konfirmua si Shkëlzen

Berisha, djali i kryeministrit, që e urdhëroi të vijonte dërgimin e municionit të kalibrit të lartë në

Gërdec, pa pasur asnjë vonesë. I pyetur nëse e kishte raportuar këtë informacion për Prokurorinë e

http://cablesearch.org/cable/view.php?id=08TIRANA470&hl=luan+hoxha+shkelzen


- 109 -

Menjëherë pas bërjes publik të këtij kabllogrami ai u fut në axhendën e ditës në

politikë. Siç pritej e para ishte opozita që reagoi. Ditën e parë me një deklaratë të

Erjon Braçes, pas dy ditësh kabllogrami u bë çështje në Parlament ndërsa në një dalje

publike kreu i Partisë Socialiste Edi Rama deklaroi se “Prokuroria nuk mund të rrinte

duarkryq nën dritën e fakteve kaq të forta në lidhje me Gërdecin”. Për një periudhë

thuajse dy javore opozita e atëhershme u investua tërësisht në theksimin e këtij

kabllogrami ndërsa deklaratat e përfaqësuesve të qeverisë tregonin vetëm se

“dokumentet dhe publikimet e Wikileaksit janë një shkelje e ligjit dhe nuk

përfaqësojnë qëndrimin e shtetit amerikan…” Surpriza erdhi fill më pas, ndërsa pesë

ditë pas publikimit, vetë gjenerali Luan Hoxha bëri një deklaratë në lidhje me këtë

kabllogram291. Pas deklaratës dhe përgënjështrimit publik të bërë nga gjenerali Luan

Hoxha, erdhi dhe reagimi i parë i ish- kryeministrit Sali Berisha në lidhje me këtë

skandal. Gjatë emisionit televiziv “Opinion” ai u shpreh: “Kur im bir më tha se do t’i

drejtohem gjyqit, i thashë jo. Nuk mund ta përfillim ne Wikileaks siç e përfilli Edi

Rama që u anëtarësua në partinë e tij. Kablli thoshte se në vitin 2007, zoti Luan

Hoxha paska marrë një telefon nga një zë që dukej si zë i të riut dhe mendonte se ishte

zë i Shkëlzen Berishës. Kjo ishte gjëja më e verifikueshme dhe nëse ky kishte marrë

një telefonatë dhe vërtet ishte kërcënuar apo i ishte kërkuar kjo gjë, atëherë nuk kishte

gjë më të thjeshtë të gjente kush ishte autori. Sot ky zotëri tha përmes një deklarate se

nuk e ka thënë kurrë diçka të tillë. Dua të them se në gjitha dokumentet e dosjes

faktohet se marrëveshja e dytë ishte për çmontim gjylesh dhe ky ishte akti më i rëndë

që ka ndodhur. Djali im nuk ka pasur kurrë ndonjë bisedë telefonike me Luan

Hoxhën, apo ndonjë ushtarak tjetër”,292 Pas kësaj deklarate të parë ish-kryeministri

Berisha vazhdoi të shprehte qëndrimin e tij në lidhje me çështjen edhe në një

deklaratë tjetër të bërë në Këshillin e Ministrave ku ndër të tjera shtoi se: “Ish-

ambasadori Uithers ka bërë politikë personale në Shqipëri”. Kjo deklaratë e Berishës

Përgjithshme, Hoxha u përgjigj “po”, ai kishte dhënë të gjitha informatat dhe dokumentet për hetuesit,

me përjashtim të informacionit lidhur me djalin e Berishës. Mbi këtë, ai tha se nuk ishte i sigurt që të

fliste. Ambasadori tha se nëse hetimet e prokurorisë do të jenë të suksesshme ata që dinë të vërtetën

duhet të flasin hapur. Hoxha ishte dakord se në interes të drejtësisë, ai duhej të fliste hapur, por nuk e

konfirmoi që ai do ta bënte këtë. (shënim: Hoxha tha se ka plot të tjerë që e dinë këtë informacion) Ky

është incidenti i dytë që një zyrtar shpreh një shqetësim të fortë, rrethuar me frikë, për sigurinë

personale dhe profesionale, në fshehtësi të plotë me Ambasadorin. (I pari erdhi nga nënkryetari i

Këshillit të Lartë të Drejtësisë, Kreshnik Spahiu)… 291 “Tema Online”: http://www.gazetatema.net/web/2011/09/08/luan-hoxha-serish-ne-rolin-e-

frikacakut-nuk-e-kam-permendur-shkelzen-berishen/“Duke konfirmuar këtë takim si konfidencial e

kortezie që unë, në cilësinë e ish-shefit të Shtabit kam pasur me ish-ambasadorin John Withers,

dëshiroj të sqaroj se gjatë këtij takimi, nga ana ime nuk është përmendur emri i z. Shkëlzen Berisha, as

në lidhje me ngjarjen e Gërdecit dhe as për çështje të tjera pune që u trajtuan miqësisht e

konfidencialisht. Shpjegimin tim mbi përgjegjësitë, procedurat dhe rrethanat e fatkeqësisë teknologjike

të Gërdecit, unë i kam dhënë me vullnetin tim të lirë në Ministrinë e Mbrojtjes, në Këshillin e Sigurisë

Kombëtare, në prokurori dhe në gjykatë, duke u bazuar në të vërtetën dhe ligjin. Përtej çdo spekulimi,

kjo ngelet dëshmia ime e plotë dhe e vetme mbi këtë ngjarje. Gjatë gjithë karrierës sime si ushtarak,

jam përpjekur të jap maksimumin në të gjitha detyrat që më janë ngarkuar, si në situata normale apo

dhe shumë të vështira. Për këtë kam pasur vlerësimet më të mira nga institucionet shtetërore kombëtare

e ndërkombëtare” 292 Televizioni “Klan”, Emisioni “Opinion”.

http://www.gazetatema.net/web/2011/09/08/luan-hoxha-serish-ne-rolin-e-frikacakut-nuk-e-kam-permendur-shkelzen-berishen/

http://www.gazetatema.net/web/2011/09/08/luan-hoxha-serish-ne-rolin-e-frikacakut-nuk-e-kam-permendur-shkelzen-berishen/


- 110 -

duket se “hapi lojën” dhe shërbeu si shkas që ish-ambasadori të dërgonte një letër

publike ku thoshte se: “Edhe përpara se të largohesha ka pasur sugjerime se unë

paskam pasur një “axhendë personale” gjatë qëndrimit tim në Shqipëri. Eprorët e mi

i kanë quajtur këto pohime si të gënjeshtërta dhe i kanë refuzuar ato kategorikisht në

një komunikim zyrtar, i cili më pas u bë publik, me nivelet më të larta të qeverisë

tuaj.I njëjti pretendim ka lindur sërish.Dhe prapë mbetet i pavërtetë. Ironikisht, asgjë

nuk e provon këtë më qartë se sa vetë zbulimet e Wikileaks. Në mënyrë të

pakundërshtueshme, ato tregojnë drejtpeshimin, paanshmërinë dhe objektivitetin e

raportimit të ambasadës për Shqipërinë gjatë punës time atje.”293, shprehet në letër

Withers. Reagimi publik i ish-ambasadorit Withers shkaktoi bujë në Shqipëri pasi ai

ndërsa dënonte publikimet e Wikileaksit, tërthorazi linte të kuptonte se ato ishin të

vërteta, madje ishin provë e paanshmërisë së tij, duke pretenduar në mënyrë të

tërthortë vërtetësinë e takimit dhe përmbajtjes së bisedës me ish-gjeneralin Luan

Hoxha. Kjo letër e Withersit u komentua dhe nga ambasadori në detyrë Arvizu, i cili

nuk mund t’i shpëtonte interesit të gazetarëve mbi zhvillimet surprizë që sollën

publikimet e Wikileaksit. Ish-ambasadori i Shteteve të Bashkuara të Amerikës në

Tiranë, Aleksandër Arvizu, është shprehur se nuk mund të komentojë mbi letrën e

paraardhësit të tij John Withers. Arvizu ka thënë se nuk ka çfarë të shprehë lidhur me

atë që thuhet në letër.“Ne nuk komentojmë për kabllogramet e Wikileaks, letra e

Withers flet vetë”, tha Arvizu”.294

Në një intervistë marrë nga Ben Andoni për revistën “Mapo” ish-ministri i

Jashtëm Paskal Milo komenton “fenomenin” Wikileaks.“ …,ambasadorët historikisht

kanë pasur për detyrë të raportojnë atë çfarë dëgjojnë e shikojnë. I vetmi ndryshim

tani me fenomenin Wikileaks është se u zbuluan petët e lakrorit para se ai të piqej,

duke vënë në pozitë shumë të vështirë qeveri e shtete, ambasadorë e politikanë.Asange

dhe organizata e tij Wikileaks tronditen themelet e komunikimit diplomatik modern.

Në një fare mënyrë diplomacia amerikane ra viktimë e modernizimit te komunikimit

diplomatik ne epokën elektronike, …Teknologjia moderne ka krijuar kushte që

“vjedhja” e sekreteve të bëhet nga kompjuteri.” 295 Por Milo duke ju referuar

kontekstit shqiptar thekson se politikanët shqiptarë të përmendur në kabllogramet e

Wikileaksit do të vihen moralisht në vështirësi.“Ju pyesni a do të vihen në vështirësi

politikanët shqiptarë që përmenden në raportet e Ambasadorit Widhers të publikuara

nga Wikileaks? Të paktën moralisht po, sidomos ata që i kanë kthyer ambasadat e

huaja në Tiranë, në faltore për të shpifur e akuzuar kolegët e tyre, qofshin edhe

kundërshtarë’’296 Pas renditjes së këtyre fakteve publikuar në media në lidhje me

çështjen duket qartë se Wikileaksi ka patur peshë në komunikimin politik në Shqipëri.

293 “Tema Online”: http://www.gazetatema.net/web/2011/10/05/withers-konfirmon-dosjen-e-zeze-te-

berishes-ne-washington-e-plote. 294 “Tema Online”: http://www.gazetatema.net/web/2011/10/06/arvizu-letra-e-withers-flet-vete. 295 http://www.revistamapo.com/lexo.php?id=3211. 296 Po aty.


- 111 -

Në përfundim po sjellim dy konkluzione të logjikshme që rrjedhin nga interpretimi i

fakteve:

Nuk mund të dalim në një konkluzion final dhe të vetëm nëse publikimi i

materialeve në Wikileaks është etik apo jo dhe aq më tepër përdorimi i këtyre

materialeve nga mediat shqiptare duke u nisur nga argumenti i besueshmërisë, për

sa kohë nuk e dimë nëse janë të vërteta apo jo. Po kështu ky konkluzion vjen edhe

nëse marrim në shqyrtim argumentin se publikimi ka thyer sigurinë dhe të drejtën

që institucionet shtetërore të kenë materiale konfidenciale.

Wikileaksi ka ndikuar në komunikimin politik në Shqipëri, edhe pse të dhënat

janë mohuar si të vërteta nga aktorët e përfshirë në materialet e

publikuara.Mjafton të përmendim faktin se aktorët kanë komentuar rreth tyre, kjo

çon në përfundimin se Wikileaksi ka ndikuar drejtpërdrejt në arenën e

komunikimit politik dhe mediatik.

Wikileaks ka ndikuar në politikat e redaksive, të cilat nuk kanë ndenjur indiferente

ndaj këtij zhvillimi të rëndësishëm sa i përket informacionit global.

Wikileaks-i ka sjellë një shembull të ri i kanaleve të reja që ka funksionuar. Një

kanal i vetëm online, i pacertifikuar si medie që publikon përmbajtje me interes

publik.


- 112 -

ANALIZA E EDITORIALEVE


- 113 -

IV. PERIUDHA E PËRMBYSJEVE TË MËDHA

Pas një shtrese teorike, ndërthurur me të dhëna që natyralisht parashtruan

problematikat e pozicionimit dhe njohjes së editorialit, ndërtimit dhe funksionimit të

redaksisë, pavarësisë nga politika dhe biznesi, komunikimit politik dhe linjave

redaksionale, është momenti të analizojmë në mënyrë më të detajuar editorialin që

është lëvruar në shtypin shqiptar të tranzicionit. E gjitha duke përdorur të dhëna

empirike; sasiore dhe cilësore, bazuar në analizë përmbajtësore. Si është zhvilluar

editoriali në shtypin shqiptar të 24 viteve, nga cilat gazeta, çfarë karakteristikash ka

patur dhe ç’ton, çfarë gjuhe dhe çfarë stili është përdorur, transformimi i lexuesit dhe

mbi të gjitha çfarë thonë editorialistët e pronarët. Këto janë disa nga çështjet që do të

trajtohen në këtë pjesë të studimit, duke bërë të mundur edhe vërtetimin e hipotezave

të ngritura.

Janë zgjedhur 4 periudhat kryesore të 25 viteve, që përkojnë me kthesat

kulminante politike në Shqipëri, duke i mbetur besnike prirjes për të vërtetuar

hipotezat e ngritura pas një pune kërkimore paraprake. Studimi është fokusuar në 4

periudha:

Periudha e përmbysjeve të mëdha (1990-1991)

Periudha e përmbysjeve politike (1997)

Periudha e rikthimit të së djathtës në pushtet (2005)

Periudha e rikthimit të së majtës në pushtet (2013)

Në monitorim janë marrë 8 gazeta të përgjithshme, të cilat përfaqësojnë

tipologjitë: partiake, të pavarura, që e kanë lëvruar dhe nuk e kanë lëvruar editorialin

si dhe gazeta tipike qëndrimi. Gazetat, për të cilat do paraqesim karakteristikat dhe do

analizojmë editorialin për të nxjerrë të dhëna që vërtetojnë hipotezat janë:

‘’Zëri i Popullit’’ (Janar-Dhjetor 1990 dhe Janar-Mars 1991)

‘’Rilindja Demokratike’’ (Janar-Dhjetor 1991)

‘’Koha Jonë’’ (Janar-Dhjetor 1991 dhe Janar-Dhjetor 1997)

‘’Shekulli’’ (Janar-Dhjetor 2005)

‘’Panorama’’ (Janar-Dhjetor 2005)

‘’Mapo’’ (Janar-Dhjetor 2013 dhe Janar-Dhjetor 2013)

‘’Tema’’ (Janar-Dhjetor 2013 dhe Janar-Dhjetor 2013)

‘’Dita’’ (Janar-Dhjetor 2013 dhe Janar-Dhjetor 2013)

Në këta 4 kapituj, ku synohet vërtetimi i hipotezave të ngritura, përveç të dhënave

dhe interpretimit të tyre, do na shërbejnë për analizë të mirëfilltë edhe intervistat

cilësore me autorët kryesorë të editorialeve: kryeredaktorët, drejtorët, autorët e pajtuar

nga redaksia si dhe pronarë të gazetave në Shqipëri. Editoriali është monituar për

periudha të gjata, brenda të cilave janë disa fushata për zgjedhjet mbajtur më 31 mars


- 114 -

1991, maj-qershor 1997, 13 maj 1997, 3 korrik 2005, 8 maj 2011 dhe 23 qershor

2013.

Duke iu rikthyer edhe njëherë hipotezave që do të vërtetohen gjatë këtyre

kapitujve, është ndërtuar edhe kategorizimi i editorialeve gjatë monitorimit si dhe mbi

bazën e tyre dhe problematikave janë përdorur të dhënat nga intervistat cilësore. Po i

rikujtojmë edhe njëherë:

Hipoteza e parë


demokraci është propagandistik dhe ngatërrohet thellësisht me llojet e tjera siç është

kryeartikulli.

Hipoteza e dytë

Në periudhën e përmbysjeve politike, editoriali është politik. Ka ngatërrim të

fakteve me opinionin. Editorialet janë më shumë opinione, se qëndrime bazuar mbi

faktet.

Hipoteza e tretë

Editoriali kryesisht zhduket si gjini dhe kemi një zhvillim të qëndrimeve në

opinione, komente dhe analiza. Redaksitë s’mbajnë rregullisht qëndrimet e tyre, por

pajtojnë opinionistë, të cilët materializojnë linjat editoriale të gazetave. Opinionet që

zëvendësojnë editorialet bëjnë një lloj përcaktimi axhende, ku caktojnë çështjet që

duhen marrë në konsideratë, duke u intensifikuar qëndrimet politike ‘’pro’’ apo

‘’kundër’’, gjatë zgjedhjeve dhe me gjerë.

Hipoteza e katërt


gazetave, fuqizohet roli i lexuesit. Lexuesi jep feedback, komenton editorialin, e hedh

poshtë atë ose e aprovon dhe jep ide te editorialisti.

Për vërtetimin e të gjitha hipotezave janë marrë në shqyrtim këto variabla:

Prezenca e editorialit në gazetë (Ka editorial apo jo dhe në çfarë raporti është

krahasuar me kryeartikullin dhe numrin e gazetave të botuara)

Qëndrimi redaksional dhe autorësia (Është qëndrim i redaksisë apo mendim me

autor vënë si qëndrim i redaksisë)


- 115 -

Pozicionimi tipik apo atipik (Pozicionimi në faqen e parë të gazetës, pozicionimi

në brendësi)

Tematika e editorialit (Politike, ekonomike, sociale etj,)

Lloji-nënlloji i editorialit (Është politik, politik-operativ, politik-propagandistik

etj)

Objektiviteti kundrejt subjektivitetit(Sa janë përdorur faktet dhe sa opinionet,

bazuar mbi analizën përmbajtësore)

Anësia politike në editorial (Çfarë linje politike përfaqëson-mbi bazën e analizës

përmbajtësore dhe intervistave cilësore)

Elementët e formës (Stili, gjuha, toni, figuracionit-të dhëna në bazë të analizës

cilësore)

Feedback-u i lexuesve (Mënyra, shpeshtia, komentet online)

Në këtë kapitull do të vërtetojmë hipotezën e parë:


demokraci është propagandistik dhe ngatërrohet thellësisht me llojet e tjera siç

është kryeartikulli.

Periudha e përmbysjeve të mëdha karakterizohet nga shtypi partiak, i kryesuar nga

‘’Zëri i Popullit’’, organ i Partisë së Punës së Shqipërisë dhe ‘’Rilindja

Demokratike’’, organ i Partisë Demokratike. Dy gazeta, në të cilat editoriali nuk ka si

kërkohet me parametrat e zakonshëm profesionalë. Ai është sa qëndrim, sa raportim,

sa opinion po aq edhe propagandë. Editorialet janë të përzier keq me kryeartikullin,

madje shpesh nuk kuptohet filli që i ndan. Pas shtypit partiak, në këtë periudhë kemi

edhe shfaqjen e gazetës ‘’Koha Jonë’’, një gazetë ambicioze edhe e guximshme në

qëndrimet e saj dhe që sjell risi për zhvillimin e shtypit të kohës, sidomos në aspektin

e editorialit. Një gazetë që ndryshon në vitin 1991 linjën editoriale, duke u

vetëdeklaruar nga organ partie në e pavarur, ndryshe nga dy organet mediatike të dy

partive.‘’Koha Jonë’’ ishte një gazetë me linjë të djathtë, por edhe kritike me

opozitën, PD-në. Pikërisht, zgjedhja e këtij momenti për të bërë diferencën, e

identifikoi fort ‘’Koha Jonë’’, si një gazetë që ishte më afër të vërtetave, ndryshe nga

‘’Zëri i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja Demokratike’’, dy organet zyrtare të Partisë së Punës

së Shqipërisë dhe Partisë Demokratike.‘’Zëri i Popullit dhe ‘’Rilindja Demokratike’’

janë gazeta partiake dhe gjatë qëndrimeve të tyre vihet re prirja për propagandë dhe

për të orientuar lexuesin. Edhe pse duhet thënë se ndryshe nga ‘’ZP’’-ja, ‘’RD’’-ja

mbante qëndrime më afër objektivitetit, sërish‘’Koha Jonë’’ botuar në Lezhë në 1991

duket se e tejkalon. Siç e thekson edhe ish-kryeredaktori i gazetës ‘’Panorama’’,

Roland Qafoku, te ‘’ZP’’-ja dhe ‘’RD’’-ja e viteve ’90-’91 nuk kishte lajme apo

raportim, thjesht vazhdohej ajo gazetari bërë gjatë komunizmit.‘’Në atë kohë te ‘’ZP’’

e ‘’RD’’ nuk kishte lajme. Ishte si vazhdim i gazetarisë gjatë komunizmit dhe lajmi


- 116 -

ishte tabu. Ndërsa në vitet e ‘95-‘97 u pozicionua gazetaria profesioniste, pra e

lajmit. Këtu nis edhe editoriali i mirëfilltë mbi bazën e lajmit. Më parë editorialet dhe

opinionet përzjeheshin me lajmin dhe nuk merreshin të ndarë.’’297

Figura 14. Faqja e parë e gazetës ''Zëri i Popullit'', 1 janar 1990

4.1.Karakteristikat e gazetës ‘’Zëri i Popullit’’

Vitet 1990-1991 shenjojnë periudhën e përmbysjeve të mëdha, sa i përket sistemit

politik. Kemi rënien e diktaturës dhe krijimin e sistemit demokratik. Me ndryshime

drastike u shoqërua edhe zhvillimi i shtypit në Shqipëri, ku nga shtypi partiak i

drejtuar nga partia-shtet, kemi kalimin në shtypin pluralist, mjafton të përmendim 2

gazetat ‘’Rilindja Demokratike’’ dhe ‘’Koha Jonë’’, në kundërpeshë me ‘’Zërin e

Popullit’’.‘’Zëri i Popullit’’ ka qenë një gazetë partiake, tipike propagandistike. Nga

monitorimi për qëllimin e këtij studimi prej muajit Janar 1990 e deri më Dhjetor 1991,

vihet re e njëjta tendencë në shkrimet e saj: propaganda. Kuptohet fuqizuar në

periudhën zgjedhore.‘’ZP’’-ja botohej çdo ditë përveç të hënave. Format i madh, me 4

faqe dhe organ i Komitetit Qëndror të PPSH-së dhe ku editoriali shquhet për mungesë

objektivi dhe mbetet propagandistik, si dhe bën thirrje për veprim te lexuesi për të

votuar ‘’Pro’’ qeverisjes aktuale me konstatime se qeverisja është në rrugën e duhur,

planet e punës po ecin, Shqipëria është krejtësisht në rregull, duhen patur kujdes

‘’armiqtë’’ etj.

“ZP’’-ja nuk ka kryeartikull tipik por deklarata, fjalime nga Ramiz Alia dhe

vihet re një ndërthurje mes atij pak raportimi, propagandës dhe manipulimit të madh e

qëndrimit zyrtar të PPSH-së. Në ditët e fundit, thuajse një javë nga zgjedhjet e

31marsit 1991 bëhet thirrje e hapur për të votuar PPSH-në. Në këto numra gazeta ka

297Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016.


- 117 -

reagime edhe kundër RD-së e Frrok Çupit dhe duket pastër linja pro PPSH-së. Kemi

thirrje tipike të tipit: ‘’Edhe X ditë deri në votime...Votoni PPSH-në’’.

Ky lloj produkti i shtypit, i mpleksur keq me propagandën, duket se është

dashur të shmanget nga gazetat në vitet më vonë, megjithatë ‘’ZP’’-ja monitorohet në

këtë studim për shkak të anësisë dhe përkatësisë partiake. Kryeredaktori i gazetës

‘’Shekulli’’, Arben Rrozhani tregon se në asnjë rast gazeta nën drejtimin e tij, edhe

pse e majtë, nuk ka dashur të shfaqej aq partiake sa ‘’Zëri i Popullit’’, duke konstatuar

në këtë mënyrë nivelin e besnikërisë së ‘’ZP’’-së ndaj PPSH-së.‘’Ne i kemi dhënë të

gjitha lajmet që kanë të bëjnë me të djathtën dhe s’e kemi bërë për efekte partiake, e

kemi bërë thjesht për lexuesin, që lexuesi të gjejë këtu edhe lajmet e së djathtës. Mos

jetë thjesht si dikur ka qenë ‘’Zëri i Popullit’’, por të jetë një gazetë e hapur, brenda

këtij kuadri, brenda këtyre kufizimeve, të kishim edhe neve faqet tona për të gjithë, për

lexuesin.’’298

Duhet saktësuar se në këtë periudhë nuk kemi të bëjmë me një editorial apo

kryeartikull tipik, por më shumë me programe qeverisje, analiza planesh, fjalime të

liderëve, qëndrime partiake etj. Pra kemi një ndërthurje mes opinioneve, kryeartikullit

dhe propagandës që shfaqet me fjalë udhëheqësish, arritje planesh etj. Përgjithësisht

botohen fjalime të gjata. Duhet thënë gjithashtu se te ‘’ZP’’-ja qëndrimet janë

partiake, pro partisë në pushtet. Si referencë për konstatimin, po marrim artikujt që

janë më afër një editoriali, pra më afër qëndrimit të një gazete dhe që nuk kanë të

bëjnë me letra nga populli, apo fjalë të Ramiz Alisë.

Ja si shkruhet në një qëndrim të datës 15 mars 1990 titulluar: “Anëtarët e

Partisë së Punës, demokratët më të vendosur”: “Demokracia është një gjë e bukur,

është e shenjtë për të Partia e Punës me anëtarët e saj kanë luftuar e punuar gjithë

jetën, edhe kur ishin forcë e vetme politike partiake”. Pozicioni i editorialit është tipik

qëndror me kryeartikull pak majtas. Tematika299 e editorialeve ka lidhje me partinë,

arsimin, ekonominë, masat, kuadrot, bujqësinë etj. Në tematikë ka edhe përplasje e

qëndrime lidhur me ‘’RD’’-në e ‘’KJ’’-në. Më 22 qershor 1990 kemi edhe qëndrimin

e parë ndaj Nikoll Lesit të gazetës ‘’Koha Jonë’’, publikuar te ‘’Zëri i Popullit’’.

Ish-kryeredaktori i gazetave ‘’Koha Jonë’’, ‘’Sot, ‘’Albania’’ dhe ‘’Shqip’’,

Aleksandër Çipa konstaton në përgjithësi për shtypin në Shqipëri se: ‘’Shtypi në

Shqipëri është shtyp politik dhe është krijuar një përvojë gati stereotipike që temat e

politikës, të konfliktit politik dhe të kronikës janë tema, të cilat duken sikur tirazhin

fizik e ngrenë më shumë, e shesin më tepër. Predominon politika dhe kryesisht

aktualiteti, ngjarjet e rënda kriminale, edhe skandalet kuptohet. Skandalet dhe

investigimet.’’ 300 Edhe drejtuesi i rubrikës ‘’OP/ED’’ në gazetën‘’Mapo’’,

298Rrozhani, Arben, Intervistë 27 maj 2016. 299 Tema të tjera të editorialeve dhe kryeartikujve janë: arsim, energji, blegtori, gruri, puna,

profesionistët, ujësjellës, plenium, tela dhe rubineta, ekonomi, 1 maji, punëtorët, mbrojtja e mjedisit,

bimët mjekësore, tregtia, kolektivët, rinia, populli, projektplane, perimet e dimrit, homazhe Enver

Hoxha, punë e militantizëm, legjislacioni, rinia, ekonomia, komunistët, uzina, të ardhurat, eksportet,

krijmtari letrare, propaganda, vetëfinancimi, administrata,komunizmi etj. 300 Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016.


- 118 -

njëkohësisht edhe editorialist, Alfred Lela, mendon të njëjtën gjë, që tek temat e

përdorura në shtypin shqiptar më shumë sundon politika.‘’Editorali ap komentariati

në përgjithësi sipas meje është ndoshta zhanri më interesant dhe më i fuqishëm i

shtypit të shkruar. Për arsye që përmenda në pyetjen më lart. Sa u takon temave

sundon politika. Kam përshtypjen se na zgjedh ajo ne, më shumë se ne atë. Ne

konsumojmë shumë politikë si shoqëri. Për motive që i tejkalojnë qëllimet e kësaj

interviste.’’301

Dhe tematika302e shkrimeve te ‘’ZP’’-ja ka të bëjë me letrat e Ramiz Alisë,

fjalë të plota të Alisë, mendime të banorëve, profesionistëve, komunikata për

mbledhjen e Pleniumit të 9-të të PPSH-së etj.Ndër autorët 303 që kanë shkruar

editoriale gjatë periudhës së monitoruar përmendim: Sotiraq Gjordeni, Frano Cakën,

Bashkim Koçin, Kostaq Dukën dhe Ramadan Garon (Sekretar i Parë i Komitetit të

Rajonit Tiranë) etj.

Le të kalojmë nështrimin dhe interpretimin e të dhënave, pas paraqitjes së

përgjithshme të situatës. Si variabla të monitorimit në këtë periudhë të tranzicionit për

‘’ZP’’-nëna shërbejnë në vërtetimin e hipotezës të mëposhtmet:

Prezenca e editorialit në gazetë (Ka editorial apo jo)

Qëndrimi redaksional dhe autorësia (Është qëndrim i redaksisë apo mendim

me autor vënë si qëndrim i redaksisë)

Pozicionimi tipik apo atipik (Pozicionimi në faqen e parë të gazetës,

pozicionimi në brendësi)

Tematika e editorialit (Politike, ekonomike, sociale etj)

Lloji-nënlloji (Është propagandistik, politik, operativ, politik-operativ,

politik-propagandistik etj)

Objektiviteti kundrejt subjektivitetit ( Sa janë përdorur faktet dhe sa

opinionet, bazuar mbi analizën përmbajtësore)

Anësia politike në editorial (Çfarë linje politike përfaqëson-mbi bazën e

analizës përmbajtësore dhe intervistave cilësore)

301 Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016. 302 Tematika të tjera: deklarata, vendime të pleniumit, mendime të kryetarëve të kooperativave,

reportazhe propagandistikë, mbledhje për 75-vjetorin e Hysni Kapos, festa e 7 Marsit, 8 Marsit

(Deklarata e Këshillit të BOSH-it), Ramiz Alia takim me të rinjtë, si po përballohet situata në bujqësi,

reportazhe Korçë, Elbasan, përkujtim i Enver Hoxhës, klasa punëtore, 1 maji, populli Kolonjë, Korçë,

Përmet, Gjirokastër, talentet e reja, koncerte, korrja e grurit, etj.Po kështu në shkrime hyjnë edhe:

Projektligji për zgjedhjet, fjala e Ramiz Alisë, miniera Kalimash, mbledhja e ministrave të Ballkanit,

kushtetuta, populli, 28-29 nëntori, komunikatë pleniumi, takim me studentët, mitingjet, shtohen rradhët

e PPSH-së etj. 303Autorë të tjerë ishin: Jorgo Zhonga, Feti Zeneli (Instruktor në Komitetin e Partisë Tepelenë), Abdyl

Backa (Sekretar i Komitetit Qëndror të Partisë), Thanas Sahatçiu, Themie Thomai (Sekretare e I-rë e

Lushnjes), Franc Zhupa, Xhevdet Ahmeti, Halil Buçpapaj dhe Asllan Saraçi.


- 119 -

Për të vërtetuar hipotezën se editorialet janë në linjën e kryeartikujve dhe janë

propagandistikë, do të shqyrtojmë më shumë variablin e nënllojit të editorialit. Duke i

mbetur besnik nënllojeve sipas Boriçit, editorialin e kemi kategorizuar në:

Politik

Propagandistik

Politiko-propagandistik

Operativ

Propagandistik-Operativ

Politiko-Propagandistiko-Operativ

Të përgjithshëm

Nga monitorimi i gazetës ‘’Zëri i Popullit’’304rezulton se për periudhën janar-dhjetor

1990 dhe janar-mars 1991 mbizotëron editoriali dhe kryeartikulli propagandistik. Në

plot 226 gazeta të monitoruara mbizotërojnë editorialet propagandistiko-operative, në

masën 42% në 1990 dhe 17% në 1991.Me sa shihet ka një ulje në përqindje për llojin

propagandistik në vitin 1991, i cili shndërrohet në nënlloje të tjera. Duhet të mbajmë

në konsideratë se edhe nënllojet e tjera të kombinuara, si propagandistikë-politikë,

propagandistikë-operativë, politikë-propagandistikë-operativë kanë në përmbajtje

propagandë dhe po të bëjmë një llogaritje, niveli në përqindje del më i lartë. Në këtë

gazetë nuk mund të flasim për objektivitet, neutralitet dhe as nuk mund ta kërkojmë

njësoj si në gazetat e pavarura. Përgjithësisht në secilin syresh ka direktivë, ka urdhër,

ka ‘’këshillim’’ për veprim. Kuptohet, propaganda është e nivelit sipëror. Zgjedhjet u

304TË DHËNAT JANAR-DHJETOR 1990: Janë monitoruar 226 gazeta, nga të cilat 180 është numri

i editorialeve kombinuar me kryeartikujt.TOTALI-54 propagandistikë 30 operativë, 16

propagandistikë-operativë, 13 propagandistikë-politikë, 10 politikë, 5 politikë-operativë dhe 1

politik-propagandistik-operativ. -51 të tjerë. Me Autorë: 3 editoriale me autorë-Sotiraq Gjordeni, Frano

Caka,1 me autor Bashkim Koçi, 2 me autor Sotiraq Gjordeni, Frano Caka,2 me autor, Kostaq Duka dhe

Ramadan Garo Sekretar I Parë I Komitetit të Rajonit Tiranë,1 me autor Jorgo Zhonga,4 me autorë Feti

Zeneli instruktor në Komitetin e Partisë Tepelenë, Abdyl Backa sekretar i Komitetit Qëndror të Partisë,

Thanas Sahatçiu, Themie Thomai Sekretare e I e Lushnjes,2 autorë Franc Zhupa, Frano Caka,3 autorë

Xhevdet Ahmeti, Halil Buçpapaj, Asllan Saraçi. Tematika: Politikë, partia, arsim, ekonomi, masat,

kuadrot, bujqësi, arsim, energji, blegtori, gruri, puna, profesionistët, ujësjellës, plenium, tela dhe

rubineta, ekonomi, 1 maji, punëtorët, mbrojtja e mjedisit,bimët mjekësore, tregëtia, kolektivët,rinia,

populli, projektplane, perimet e dimrit, homazhe Enver Hoxha, punë e militantizëm, legjislacioni,

rinia,ekonomia, komunistët,uzina, të ardhurat, eksportet, krijmtari letrare, propaganda, vetëfinancimi,

administrata,komunizmi etj. Më 22 qershor 1990 kemi edhe qëndrimin e parë ndaj Nikollë Lesit të

gazetës ‘’Koha Jonë’’, publikuar te ‘’Zëri i Popullit’’.

TË DHËNAT JANAR-MARS 1991/ Nga 71 gazeta të monitoruara, 59 janë me editorial kombinuar

me kryeartikull, nga të cilat TOTALI-10 propagandistikë -10 operativë, -18 propagandistikë-operativë,

-16 propagandistikë-politikë, -1 politikë -0 politikë-operativë -4 politikë-propagandistikë-operativë

Me shprehje të theksuar propagande 48 nga 59. Tematika jashtë editorialit ka të bëjë me: Pleniume,

Thirrje popullit, Deklarata, Fjalime, Mesazhe, Deklarata, Fjalime, Mesazhe dhe Telegrame. Tematika

brenda editorialit: Politika, Bujqësia, Blegtoria, kandidatët e partisë, Kushtetuta, atdheu, komunistët,

puna, gruri, Komiteti, Kooperativa, Shqipëria,PPSH-ja, Demokracia dhe Liria, Zgjedhjet, Këshilli

Presidencial, ekonomia, Kuvendi Popullor, Programi PPSH-së, prodhimi, demokracia, përparimi,

tregtarët e flamujve, zgjedhësit, takime në zona elektorale etj. Me AUTORË: Ramiz Alia, Namik

Dokle, Sejdin Cekani, Gjon Gjoni, Përparim Mustafaj, Redaktorët e ‘’ZP’’-së përgjigje ‘’RD’’-së,

Alfred Xhomo ( Doktor Shkencash) Naim Zoto, Hysni Rengzi, Kostaq Duka, Përparim Mustafaj etj.


- 120 -

mbajtën në 31 mars 1991 dhe gjatë gjithë muajit mars, vihet re se editoriali-

kryeartikull është intensifikuar. Gjithçka lidhet me zgjedhjet. Pra, shpeshtia e

tematikës së zgjedhjeve është rritur. Gjuha ashpërsohet, thirrjet më të qarta, toni i

theksuar dhe rrjedhimisht me propagandë. Jo vetëm teorikisht, por edhe në praktikë,

përputhet shpeshtia e editorialit me momentin e zgjedhjeve. Editorialisti Lela, bën

tënjëjtin konstatim, për gjithë shtypin në përgjithësi. ‘’Fuqizohet kur ka ngjarje të

forta politike dhe zgjedhjet janë një prej këtyre rasteve.’’305

Figura 15.Kategorizimi i editorialeve dhe kryeartikujve, ‘’ZP’’ janar 1990- mars 1991

Po veçojmë disa nga titujt, për të kuptuar edhe mënyrën si indoktrinohej lexuesi dhe

propagandohej për të:‘’T’i përgjigjemi në mendim dhe organizim kërkesave në rritje

të rinisë’’, “Zhvillimi i pandalshëm i atdheut”, “Dhënia llogari e kuadrove, e

drejtëpërdrejtë dhe efektive”, “Partinë dhe tërë jetën e vendit e revolucionarizon

zhvillimi e thellimi i mëtejshëm i vijës së masave” 306 etj. Kurse mes titujve të

kryeartikujve mund të listojmë: “Shoku Ramiz Alia priti Zotin Guido De Marko.

Koha na kërkon të kthjellët”, Shoku Ramiz Alia priti delegacionin e Parlamentit

Italian. Me besim drejt zgjedhjeve të 31 Marsit. Programi i PPSH-së-Mundësi

305 Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016. 306 TITUJ TË TJERË/“Zhvillimet e reja arsimore kërkojnë diskutim të gjerë mbarëshoqëror”,

“Gjykimi i masave është vendimtar për emërimin dhe specializimin e kuadrit”, “Bashkëbisedimi me

masën u jep rrugëzgjidhje problemeve, thellon demokracinë”, “Thellimi i vijës së masave-Hap i sigurt

në luftën kundër burokratizimit”, “Në të gjitha sferat e krijmtarisë ka vend për përmirësime cilësore më

të mëdha”, “Me debat e me guxim, me punë krijuese i hapet rruga së resë-Frano Caka”, “Organet nuk i

diktojnë kolektivit, por as sehirxhinj të mos mbetemi”, ’Shembull qënxit-Tani Fieri mund të japë

përvojë për Blegtorinë’’,‘’Detyrë e mprehtë e ditës-Përballëenergjisë elektrike në këto kohë me

thatësirë’’, ‘’Nga mbledhja e Këshillit të Ministrave-Për përsosjen e mëtejshme të legjislacionit’’,

‘’Vija e masave zbatohet nëpërmjet organizatave të masave’’, ‘’Kontrolli e Kursimi për energjinë,

fillon nga kuota ditore’’.

Propagandis

tikë

Operativë

Propagandistiko-

Operativë

Propagandistiko-

Politikë

Politikë

Politiko-

Operativë

Politiko-

Propagandistikë-

Operativë

'ZP'' Janar-Dhjetor 1990 41,86% 23,25% 12,40% 10,07% 7,75% 3,87% 0,77%

'ZP'' Janar- Mars 1991 16,94% 16,94% 30,50% 27,11% 1,69% 0% 6,77%


- 121 -

zhvillimi Bashkëkohor. Jo premtime, por garanci’’307 etj.

Deri më tani pamë të dhënat sasiore, të cilat na çojnë drejt vërtetimit të

hipotezës, por le të bëjmë një analizë përmbajtësore të disa shembujve që kemi marrë

për editorialet. Këtu do të shohim me detaje se si përdoret gjuha, toni dhe propaganda

për të vërtetuar plotësisht hipotezën.Marrim dy shembujt: “Të faleminderit popull”,

nga Namik Dokle dhe “Barku që atë e polli ende nuk është shterpëzuar” nga

Redaksia. Që në titujt e këtyre dy qëndrimeve vëmë re propagandën, por po t’i hyjmë

më në detaje tekstit, shohim se kjo propagandë është strukturuar edhe me dëshmitë e

njerëzve të ndryshëm që forcojnë idenë e autorit dhe redaksisë. Sigurisht nuk mund të

themi asgjë rreth asaj se sa reale janë këto dëshmi të përdorura. Shohim që po në

guackën e propagandës, përdoret gjithnjë një fjali me figuracion të lartë letrar, në

formën e hartimit. Shkruan Dokle më 3 mars 1991, në qëndrimin lart-majtas:‘’Mbi të

gjitha, rrëzimi i monumenteve të Enver Hoxhës. Atëherë trazimi i brendshëm i detit

shpërtheu në sipërfaqe. Të gjitha forcat politike, ato që e duan dhe ato që nuk e duan

popullin; të gjithë politikanët ata që janë të sinqertë me të dhe ata që e mashtrojnë, të

gjithë rrufjanët, ata të tribunave dhe ata të skutave, e panë veten të lagur nga stërkala

e madhërishme e popullit det. Të faleminderit, popull! Flasin njerëzit. Asnjëri nuk

thotë emrin: Asnjë nuk është politikan i njohur…Vij nga Tepelena, ju sjell

përshëndetje na Devolli shoku Ramiz. Jam shofer nga Skrapari…E sa e sa të

tjerë.Dhe përsëri asnjë nuk e thotë emrin. Po flet anonimati i madh popullor’’.

Figura Nr.16. Faqja e gazetës, 3 mars 1991

307 TITUJ TË TJERË/”Thirrje e ndërgjegjes atdhetare. Program i PPSH-së: Pesë pyetje një

Ekonomisti”, Deklaratë e Komitetit Qëndror të Partisë së Punës së Shqipërisë. Komunikatë e Këshillit

të Ministrave. Konferencë Shtypi e PPSH-së”, ‘’Programi i PPSH- Mundësi Zhvillimi

Bashkëkohore’’, ‘’Ta kthejmë të gjithë vëmendjen nga prodhimi. Kërkesë e ditës. Minoritarët japin

shembull. Lista e kandidatëve për deputet e propozuar nga Partia e Punës së Shqipërisë”, ‘’Thirrje e

Komitetit Qëndror të Partisë së Punës të Shqipërisë”, ‘’Kryeartikull:”Takimet e kandidatëve të PPSH-

së me zgjedhësit-Ballafaqime të frytshme” ‘’31 Marsi do të jetë shprehje e zgjedhjeve të lira,

demokratike.’’ ”31 Marsi do të jetë shprehje e Zgjedhjeve të lira demokratike, Duke votuar për Shokun

Ramiz, votojmë për demokracinë”,”Më 31 mars votojmë:Për PPSH-Bartëse e Përparimit dhe

Demokracisë”, “Zgjedhjet e lira e pluraliste-Shprehje e Demokracisë”.


- 122 -

Përfaqësuesit e redaksisë së gazetës kishin vlerësim për punën e tyre, duke e theksuar

se edhe pse ishin gazetë partiake, e thoshin fjalën e tyre për problemet e vendit,

thellimin e demokracisë dhe çështjet kombëtare.

Ja si shkruajnë në 22 shkurt 1991:“Zëri i Popullit” si mjaft të tjera është

gazetë partiake. Ajo thotë fjalën e saj për problemet e vendit, për thellimin e

demokracisë, për çështjet kombëtare. Asgjë e keqe s’i vjen popullit edhe ty nga këto.

As nga kritikat midis partive. Kështu ballafaqohen fakte, qëndrime, mendime, del në

shesh më mirë e vërteta. Asnjë të keqe nuk ka populli kur partitë kritikojnë të këqiat e

njëra-tjetrës. Të mira, po ka sepse secila kështu përpiqet të jetë sa më e sinqertë,

korrekte, e ndershme’’308. Kryesisht editorialet, të cilët janë edhe kryeartikuj në të

shumtën e rasteve ruajnë këtë frymë.

Siç shihet në gazetat e datës 17 janar dhe 2 tetor 1990, djathtas-lart paralel me

emrin e gazetës, shkruhen disa thënie të Ramiz Alisë, poshtë po djathtas mbahet edhe

një qëndrim: ''Tregtarë të rinj flamujsh''. Po kështu edhe kryeartikulli tregon një

qëndrim krejtësisht pa lidhje me raportimin standard të ngjarjeve apo problematikave.

''Populli ynë mbështet njëzëri fjalën e shokut Ramiz Alia'', është një shembull tipik se

si propaganda është e dukshme, por nga ana tjetër se si kryeartikulli është edhe

editorial.

308Editorial i Plotë:Më 22 shkurt, qëndrim faqja e parë, poshtë-majtas firmosur ‘’REDAKSIA’’: “Barku

që atë e polli ende nuk është shterpëzuar” B.Breht “Dy fjalë: Atij djegësit të gazetave” “ Një veprim i

pazakontë ndodhi këto ditë në qytetin e Vlorës; një qytetar bleu disa dhjetra gazeta “ZP” dhe i dogji.

Mjaft njerëz dhe jo vetëm anëtarë dhe simpatizantë të PS, ky veorim I indinjoi. Na indinjon fort edhe

ne, punonjësve të gazetës e me siguri edhe të gazetave të tjera. Sepse, djegësi i gazetave po e mban

veten si “demokrat”, ky veprim është tejet anti-demokratik. Në këtë kohë kur njerëzit i gëzohen lirisë

së fjalës e të shtypit, i gëzohen agimit të demokracisë, veprime si këto i trishtojnë, u dëmtojnë imazhin

e demokracisë. Hamendje nuk mund të bëhen nëse e kishe nga vetja apo e pate diktuar këtë veprim.

Pavarësisht nga shkaku veprimi yt a juaji është inkuzisionist e fashist. Urrejtje e verbër ndaj së vërtetës.

Ka dhe të tjerë shokë të tij që shprehin urrejte ndaj njërës a tjetrës gazetë dhe ndajgazetarëve.Madje

kundër këtyre ndodh që të ngrejnë edhe dorën. Ky është turp, është shprehje e injorancës. Gazetarët e

gazetat sidomos në kushtet tona kaq të vështira kryejnë një mision fisnik, i japin popullit informacion,

sidomos para një fushate kaq të rëndësishme, siç është kjo e zgjedhjeve. A nuk e ndjeve, a nuk e vure

re shqetësimin dhe interesimin e popullit kur mungonte shtypi? A nuk ke dëgjuar ti me sa sakrificë

sigurohet letra e shtypen gazetat, me ç’sakrifica punojnë gazetarët? Dhe janë ndër ata punonjës të paktë

qëpunojnë në këtë kohë thuajse të papunësisë së përgjithshme. “Zëri i Popullit” si mjaft të tjera është

gazetë partiake. Ajo thotë fjalën e saj për problemet e vendit, për thellimin e demokracisë, për çështjet

kombëtare. Asgjë e keqe s’i vjen popullit edhe ty nga këto. As nga kritikat midis partive. Kështu

ballafaqohen fakte, qëndrime, mendime, del në shesh më mirë e vërteta. Asnjë të keqe nuk ka populli

kur partitë kritikojnë të këqiat e njëra-tjetrës. Të mira, po ka sepse secila kështu përpiqet të jetë sa më e

sinqertë, korrekte, e ndershme me popullin, sa më luftarake për hallet e problemet e tij. Pse

shqetësohesh ti për këto kritika, në gazeta, mes partive? Partitë kështu u shmangen sa më shumë

gabimeve, nuk lejohet asnjëra t’I hypë në qafë popullit, siç ndodhi dikur në PK. E ndodhi pikërisht se

ishte e vetme, se s’kishte kush e kritikonte, e korrigjonte. A nuk i mendon fare ti këto? Ky veprim

vandalist e terrorist habiti dhe indinjoi të gjithë ata që e panë. Vetëm policët që u mblodhën aty jo. Këta

siç ndodh zakonisht me ta, nuk e bëjnë qejfin qeder. “Nuk hyjmë ne në raste të tilla”, tha njëri prej tyre

dhe u mënjanua vendit të ngjarjes. Një sjellje e papranueshme që shpreh frikë a mungesë përgjegjësie,

kur një veprim si ai provokues sa s’ka mund të çonte në rrjedhime mjaft të hidhura e të padëshiruara”

REDAKSIA.


- 123 -

Figura 17. Gazetat e datës 17 janar 1990, 2 tetor 1990

4.2.Karakteristikat e gazetës ‘’Rilindja Demokratike’’

‘’Rilindja Demokratike’’ gjatë vitit 1991 rezulton se ka një editorial më afër tipikut se

sa ‘’Zëri i Popullit’. Ndryshe nga ‘’Zëri i Popullit’’ ka më pak ngatërrim të tij me

kryeartikullin dhe doza më të vogla propagande.‘’RD’’-ja gjatë kësaj periudhe

ishtenjë gazetë 6 faqe, botohej të mërkurën dhe të shtunën.

Figura 18. Numri i parë, 5 janar 1991

Editoriali është përgjithësisht pa autor, pra qëndrim i ‘’RD’’-së si për shembull: ‘’Një

ditë e re po vjen’’, date 13 mars 1991, të cilin mund ta konsiderojmë editorialin e parë

në shtypin e tranzicionit në gazetat partiake që afron më shumë me standardet

profesionale. Gazeta në këtë periudhë boton edhe aktivitetin e Partisë Demokratike.

Ndër autorët që shkruajnë janë: Eduard Selami, Preç Zogaj, Edmond Troko, Frrok

Çupi etj. Aleksandër Çipa do të veçojë si editorialist të rëndësishëm në gjithë

periudhën e tranzicionit, pikërisht Frrok Çupin, i cili shkruante në këtë periudhë te


- 124 -

‘’Rilindja Demokratike’’.‘’Në periudhën ’91-’98 kuptohet që ka qenë Frroku, një

editorialist i angazhimeve të forta dhe të ashpra mirëpo që e karakterizonte në

pikëpamje stilistikore, Frroku dukej që në jo pak raste zhanrin e editorialit e

ngatërronte me zhanrin e esesë, hartimit….’’309

Në linjën e saj editoriale, ‘’RD’’-ja pozicionohet kundër qeverisë dhe sistemit

aktual. Gazeta sulmon sistemin e kooperativave dhe Partinë e Punës në përgjithësi.

Duket qartë linja editoriale pro PD-së. Bëhen thirrje të tipit: ‘’Do të shkojmë në

votime, do të fitojmë demokracinë’’, vendosur si titull kryesor, nënvizuar fjala

‘’Demokracinë’’(Dt.27 mars 1991). Drejtuesit përdorin gjerësisht letrat nga populli

për të goditur elementë të burokracisë të PPSH-së(‘’Letër e një komunisti’, Dt.27

mars 1991)’.Ashtu si te ‘”Zëri i Popullit’’, edhe te ‘’Rilindja Demokratike’’ ka një

nivel të qartë të përdorimit të propagandës, megjithatë duhet thënë se nuk ka qenë e

njëjtë me propagandën përdorur te ‘’ZP’-ja. Alfred Lela, drejtues i rubrikës

‘’OP/ED’’ në gazetën ‘’Mapo’’ pohon të njëjtën gjë.‘’… Më shumë se çdo gjë tjetër.

Por ‘’RD’’-ja dallonte nga ‘’ZP’’-ja. Nuk mund të heqim shenja barazimi mes

propagandës së lirisë dhe asaj të robërisë.’’310Në bazë të të dhënave të periudhës

Janar-Dhjetor 1991 në 92 gazeta, mes të cilave janë edhe ato të muajit mars të

zgjedhjeve, rezultojnë 82 editorialë në gazetën ‘’Rilindja Demokratike’’ 311 .

Editorialët, pozicionuar majtas-lart, i qëndrojnë besnikë linjës së djathtë redaksionale

por ka ende nivele subjektivizmi dhe propagande në to. Siç e vëmë re, mbizotërojnë

editorialet politike, të shkruara nga editorialistë demokratë, të cilët kanë përdorur edhe

propagandën, po të marrim në konsideratë edhe të dhënën e 16 editorialeve politiko-

propagandistikë.

Te ‘’RD’’-ja numrin më të lartë të editorialeve e përbëjnë ata politikë në

masën 24.13% ndjekur nga politiko-operativë në masën 21.83%. Megjithatë nëse

mbledhim editorialet që kanë në bazë propagandën, përqindja e tyre është mbi

50.Nëse mbledhim kategorinë propagandistikë të pastër me propagandistikë-

operativë, propagandistikë-politikë dhe propagandistikë-politikë-operativë, na

rezulton një numër prej 45 editorialësh, numër i konsiderueshëm për të dalë në një

konkluzion të qartë: Pra sërish kemi shprehje të fortë të propagandës, edhe gjatë kësaj

periudhe.

309Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016. 310Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016. 311Për periudhën janar-dhjetor 1991 nga 92 gazeta të monitoruara rezultojnë 87 editorialë. TOTALI-21

politikë - 19 politikë-operativë - 16 propagandistikë - 16 propagandistikë-politikë, - 10

propagandistikë-operativë, - 3 politikë-propagandistikë-operativë - 2 operativë. Me AUTORË: Sali

Berisha, Preç Zogaj,Frrok Çupi, Genc ruli, Eduard Selami, Napoleon Roshi, Filip Çakuli, Xhevat

Mustafaj, Pandeli Çina, Mëhill Tanushi.Tematika e artikujve jashtë editorialit ka të bëjë me platformën

e PD-së, fjalët e Sali Berishës dhe demokratëve të tjerë etj. Kurse tematikat e editorialit kanë të bëjnë

me politikën, PD-në, Këshillin e Ministrave, platformën elektorale etj.


- 125 -

Figura 19.Kategorizimi i editorialeve dhe kryeartikujve, ‘’RD’’ janar-dhjetor 1991

Për të ilustruar propagandën, po sjellim disa shembuj të editorialit dhe theksimit të

mesazhit. Nëse në mesazhet e transmetuara audio apo video autori ka mundësi të

ngrejë zërin, ta përsërisë dy herë fjalën që do të theksojë, të pyesë etj, në shtypin e

shkruar vihet re metoda e nënvizimit të fjalës që autorët duan të theksojnë, apo

përdorimi i gërmave kapitale.

Po sjellim tre shembuj titujsh312: 1.‘’Nesër është festa e Demokracisë. Votoni

për Partinë Demokratike’’(Dt.30 mars 1991), është nënvizuar me gërma kapitale dhe

poshtë saj: ‘’Mesazh drejtuar popullit shqiptar me rastin e zgjedhjeve të 31 Marsit’’

nga Dr.Sali Berisha ‘’Pranvera e demokracisë po vjen’’, djathtas nga Frrok Çupi

‘’Fitorja tashmë është arritur’’(Dt.30 mars, qëndrim i Çupit dhe i RD-së).

312Tituj kryeartikujsh: ‘’Thirrje: Edhe 30 ditë gjer më 31 mars’’, poshtë-majtas: ‘’Vetëm në një

situatë të qetë mund të zhvillohen zgjedhje të lira’’, intervistë me Arben Imamin, poshtë-djathtas

‘’Deklarata e PD-së.’’, TIRANE-PARIS-BRUKSEL E KTHIM, Një delegacion i PD në Europë, -

Kryetarë partish politike europiane dhe deputetë të Parlamentit Evropian angazhohen të përkrahin

Partinë Demokratike dhe Shtetin demokratik për të cilin lufton ajo(Kronikë e ditëve 22-26 shkurtit), ,

“Dita e zgjedhjeve të lira po na vjen. U mblodh aktivi i parë kombëtar elektoral i Partisë Demokratike”,

Kryeartikull: “Edhe 11 ditë gjer në votime. Filloi takimi i kandidatëve për deputetë me zgjedhësit’’,

“Për cilën Shqipëri do të votojmë? Fiton PD se fiton demokracia. PPSH përpiqet të trembë e të

mashtrojë elektoratin”, “Do të shkojmë në votime, do të fitojmë demokracinë. Vazhdojnë takimet e

kandidatëve me zgjedhësit”, “Nesër është festa e demokracisë. Votoni për Partinë Demokratike.

Pranvera e demokracisë po vjen-Mesazh drejtuar popullit shqiptar me rastin e zgjedhjeve të 31 marsit”,

“Partia Demokratike arriti një fitore të pjesshme, por cilësore. Nderim për Tiranën.” Lart-djathtas,

parallel me RD: “Koha punon për demokracinë, për demokratët. Deklaratë e Komisionit Drejtues të

Partisë Demokratike: Në kushtet e rënda të terrorit, represionit, manipulimeve dhe makinacioneve të

panumurta, forcat demokratike në Shqipëri arritën fitoren e tyre të parë elektorale. Kjo fitore, natyrisht

jo e plotë në rrafshin sasior, ishte fitore e madhe faktike, ishte fitore cilesore”.

Propagandistikë

Operativë

Propagandistiko-Operativë

Propagandistiko-Politi

kë

Politikë

Politiko-

Operativë

Politiko-

Propagandistikë-Ope…

'RD'' Janar-Dhjetor 1991 18,39% 2,29% 11,49%18,39%24,13%21,83% 3,44%


- 126 -

Figura 20. Faqja e parë e gazetës, 30 mars 1991

2. Më 3 Prill 1991: ‘’Partia Demokratike arriti një fitore të pjesshme por cilësore’’,

poshtë-majtas: ‘’Të fitosh dhe të humbasësh në zgjedhjet pluraliste’’ nga Preç Zogaj,

poshtë-majtas: ‘’Shumë fakte tregojnë se zgjedhjet janë manipuluar’’(japin problemet

e zonave zgjedhore, qendrave vendore, në Berat, Tiranë, Maqellarë, Laç, Librazhd,

Shkodër etj)3. Më 6 prill 1991: ‘’Shkodra përcjell martirët e demokracisë për

A.Brocin, Bujar Beshanakun, Besnik Ceka, djathtas-lart: ‘’Intervistë e Ismail

Kadaresë në radio ‘’Zëri i Amerikës’’: ‘’Partia Demokratike fitoi në pjesën më të

ndricuar të Shqipërisë, në pjesën që i përket e ardhmja’’, më poshtë: ‘’Deklaratat e

Departamentit të SHBA datë 3 prill lidhur me zgjedhjet në Shqipëri’’.

Pasi dolëm në konkluzionin se edhe në gazetën ‘’Rilindja Demokratike’’ është

përdorur propaganda, le të analizojmë me detaje disa shembuj editorialesh. Po sjellim

3 shembuj, ndër të cilët edhe një nga editorialet e e para të mirëfillta të shtypit

shqiptar: ‘’Një ditë e re po vjen’’, qëndrim i redaksisë. Njësoj si ‘’Zëri i Popullit’’,

gjatë muajit mars te ‘’Rilindja Demokratike’’ bëhet thirrje për të votuar. Editoriali

është vendosur djathtas-lart, poshtë emrit të gazetës.Ja si shkruan ‘’RD’-ja në 13 mars

1991:‘’Eshtë dita e zgjedhjeve. Duhet të gëzohemi për këtë ditë edhe pse ndodhemi në

këto momente kur gëzimi na duket i larguar. Le të vështrojmë tërë atë barrë të rëndë

tensioni që na përfshin këto kohë. Demokracia na pret. Demokracia e fituar me votat

tona, me dëshirën dhe vullnetin tonë. Pluralizmi në vendin tonë, pas kaq e kaq

mundimesh, tani është një realitet. Partia Demokratike e krijuar vetëm disa muaj më

parë ka dalë plot dinjitet e plot popullaritet në fushatën elektorale. Ajo aspiron të

fitojë pushtetin me anë të votave dhe të zgjedhjeve demokratike. Fitorja e Partisë

Demokratike do të thotë në mënyrën më të qartë fitore e demokracisë në Shqipëri.

Dita e zgjedhjeve po na vjen. Të fitojë demokracia. Të fitojë paqja qetësia. Edhe në

qoftë se nuk do të fitojë PPSH që ka fituar në mënyrë moniste për këto pesë dekada,

kjo nuk do të thotë alarm e humbje qetësie.’’


- 127 -

Figura 21. ''RD'', 13 mars 1991

Kurse ditë më parë, në 6 mars 1991, në një editorial ‘’‘’Rilindja Demokratike’’ na

kërkon’’ shkruhej:“Tashmë kur “Rilindja Demokratike” arriti në numrin e saj të 18-

të, mund të themi me plot gojën se ajo është në jetë, se ka një moshë, se ka një portret

të saj në shtypin e Shqipërisë, se ka marrë udhët e ka shkuar tek njerëzit në çdo qytet,

në çdo fshat, në sa e sa familje, në librari e biblioteka. “Rilindja Demokratike” pritet

të dalë nga mijëra njerëz. Për “Rilindjen Demokratike” shumë e shumë njerëz e

thyejnë natën dhe në prag të mëngjesit zënë radhën pranë librarive ose dalin në

rrugën e makinës për të pritur postën. Eshtë nder për “Rilindjen” por është edhe

djersë e “Rilindjes”. Nder njerëzve që e presin me dashuri e interes gazetën. Por

“Rilindja Demokratike” në këtë moshë të tetëmbëdhjetë numëron disa vështirësi si

dhe na kërkon ndihmë. Kërkon ndihmë nga njerëzit. Në radhë të parë gazetës

“Rilindja Demokratike” nuk i vjen mirë që njerëzit dalin që me natë e zënë radhën

për të. Se u lodh njeriu me radhë: radhë për mishin, radhë për vajgurin, radhë për

pasaportë, radhë për vezët por edhe për gazetën. E kemi kërkuar dhe vazhdojmë të

përsërisim kërkesën tonë që shteti të na krijojë mundësitë për të shtuar tirazhin e

gazetës. Gazetës “Rilindja Demokratike” i vjen keq kur disa njerëz duke parë

ngushtësinë e tirazhit e shesin me çmim shumë më të shtrenjtë: gazeta nuk e do

matrapazllëkun. Gazeta “Rilindja Demokratike” është e shqetësuar se nuk po arrin të

shkojë edhe tek të gjithë abonentët e saj Redaksia ka qindra telegrame e telefonata

nga gjithë vendi se nuk shkon gazeta atje ku duhet të shkojë. Kush e pengon? Gazetën

e presin njerëzit. Organet qeveritare që janë paguar e angazhuar për këtë duhet ta

ndihmojnë gazetën për ta çuar tek njerëzit. Nuk do gazeta që të mos shkojë atje ku

është nisur. Gjithashtu iu kërkon ndjesë të abonuarëve të saj për shkak se nuk ka

arritur t’ju vejë disa numra pse e kanë penguar. “Rilindja Demokratike’’ shpreson se

kjo do të jetë e përkohshme.’’Në një editorial të 9 marsit, Frrok Çupi, kryeredaktor i

gazetës shkruante plot ironi për Partinë e Punës dhe sistemin e saj duke sulmuar


- 128 -

hapur:“Këta po ikin. Ca nga kufiri, ca me anije, ca me ambasadat. Ikin njerëzit. Të

frikësuar, të pashumëfrikë, me shpresë, të trishtuar, duke qarë, duke qeshur se ja ikën

më në fund. Të tjerë qajnë e rënkojnë këtu, presin, luten, shpresojnë…Ku ikin ata,

çfarë presin këta?... Asgjë nuk dihet. Presim gjersa radiot dhe televizorët e huaj të

hapin emisionet e lajmeve. A kanë zot këta njerëz?!... Zoti është përmbysur me

direktivë partie më 1967, përfundimisht. Njerëzit të mjeruar apo në një çast gëzimi

kthenin kokën nga qielli dhe diku vështronin. Diku. Po ku është ai? Ai jam unë, Zoti

jam unë Partia e Punës e Shqipërisë tha udhëheqja e Partisë së vetme të Shqipërisë.

Besoni tek unë qiellin dhe tokën I kam në dorë unë, tha Partia me Enver Hoxhën në

krye, ju vetëm besoni. E ardhmja e lumtur ju pret, “perspektiva të ndritura i çelën

vendit tonë nën udhëheqjen e Partisë e të shokut Enver”. Ja ku është perspektiva.

Vaporët u mbushën plot me fëmijë, me pleq, me rini, me gra që janë duke lindur.’’313

313Dy shembuj të plotë editorialesh: ‘‘’Rilindja Demokratike” na kërkon”-6 mars 1991“Tashmë

kur “Rilindja Demokratike” arriti në numrin e saj të 18-të, mund të themi me plot gojën se ajo është në

jetë, se ka një moshë, se ka një portret të saj në shtypin e Shqipërisë, se ka marrë udhët e ka shkuar tek

njerëzit në çdo qytet, në çdo fshat, në sa e sa familje, në librari e biblioteka. “Rilindja Demokratike”

pritet të dalë nga mijëra njerëz. Për “Rilindjen Demokratike” shumë e shumë njerëz e thyejnë natën dhe

në prag të mëngjesit zënë radhën pranë librarive ose dalin në rrugën e makinës për të pritur postën.

Eshtë nder për “Rilindjen” por është edhe djersë e “Rilindjes”. Nder njerëzve që e presin me dashuri e

interes gazetën. Por “Rilindja Demokratike” në këtë moshë të tetëmbëdhjetë numëron disa vështirësi si

dhe na kërkon ndihmë. Kërkon ndihmë nga njerëzit. Në radhë të parë gazetës “Rilindja Demokratike”

nuk i vjen mirë që njerëzit dalin që me natë e zënë radhën për të. Se u lodh njeriu me radhë: radhë për

mishinm radhë për vajgurin, radhë për pasaportë, radhë për vezët por edhe për gazetën. E kemi kërkuar

dhe vazhdojmë të përsërisim kërkesën tonë që shteti të na krijojë mundësitë për të shtuar tirazhin e

gazetës. Gazetës “Rilindja Demokratike” I vjen keq kur disa njerëz duke parë ngushtësinë e tirazhit e

shesin me çmim shumë më të shtrenjtë: gazeta nuk e do matrapazllëkun. Gazeta “Rilindja

Demokratike” është e shqetësuar se nuk po arrin të shkojë edhe tek të gjithë abonentët e saj Redaksia

ka qindra telegrame e telefonata nga gjithë vendi se nuk shkon gazeta atje ku duhet të shkojë. Kush e

pengon? Gazetën e presin njerëzit. Organet qeveritare që janë paguar e angazhuar për këtë duhet ta

ndihmojnë gazetën për ta çuar tek njerëzit. Nuk do gazeta që të mos shkojë atje ku është nisur.

Gjithashtu iu kërkon ndjesë të abonuarëve të saj për shkak se nuk ka arritur t’ju vejë disa numra pse e

kanë penguar. “Rilindja Demokratike’’ shpreson se kjo do të jetë e përkohshme./ Nga Frrok

Çupi(kryeredaktor i gazetës) “Njerëz pa zot”-9 mars 1991“Këta po ikin. Ca nga kufiri, ca me anije,

ca me ambasadat. Ikin njerëzit. Të frikësuar, të pashumëfrikë, me shpresë, të trishtuar, duke qarë, duke

qeshur se ja ikën më në fund. Të tjerë qajnë e rënkojnë këtu, presin, luten, shpresojnë…Ku ikin ata,

çfarë presin këta?... Asgjë nuk dihet. Presim gjersa radiot dhe televizorët e huaj të hapin emisionet e

lajmeve. A kanë zot këta njerëz?!... Zoti është përmbysur me direktivë partie më 1967, përfundimisht.

Njerëzit të mjeruar apo në një çast gëzimi kthenin kokën nga qielli dhe diku vështronin. Diku. Po ku

është ai? Ai jam unë, Zoti jam unë Partia e Punës e Shqipërisë tha udhëheqja e Partisë së vetme të

Shqipërisë. Besoni tek unë qiellin dhe tokën I kam në dorë unë, tha Partia me Enver Hoxhën në krye, ju

vetëm besoni. E ardhmja e lumtur ju prêt, “perspektiva të ndritura I çelën vendit tonë nën udhëheqjen e

Partisë e të shokut Enver”. Ja ku është perspektiva. Vaporët u mbushën plot me fëmijë, me pleq, me

rini, me gra që janë duke lindur. Kufijtë e Shqipërisë çahen sa në një vend në tjetrin dhe njerëzit nuk

pyesin para plumbit. Vërshojnë drejt ambasadave të “Vendeve borgjeze e revizionisye ku vuajnë

njerëzit për bukën e gojës”. Të gjithë për të siguruar jetën. Ku është tani Zoti që quhej Parti e Punës?

Nuk paska qenë kurrë Zot. Qeveria ku është? Në bankën qëndrore tri ditë rradhaz dhe nuk e pashë. Në

kufi nuk është parë. Në Vlorë sikurse njoftojnë shokët, nuk është parë. Qeveria që ka vulën e pushtetit

të popullit nuk e ka kurajon dhe as të drejtën të dali para popullit e t’I thotë rri këtu në vendin tënd,

jeto. Qeveria më duket se ka disa zyra, komo dhe një njri që I vjen përdore për të shkruar tekste

deklaratash ku thotë se “armiqtë e jashtëm e të brendshëm e shkaktojnë këtë braktisje” As qeveria nuk

është Zot I këtyre njerëzve. Ku është Zoti më I madh: nëna dhe babai? Ndalini fëmijët tuaj, ndaleni

këtë rini që të rrijë në tokën e vet të dashur nëna e baballarë!... Oh kujt I lutem atyre që nuk janë. Nuk


- 129 -

4.3.Karakteristikat e gazetës ‘’Koha Jonë’’

E përjavshmja ‘’Koha Jonë’’, edhe pse gazetë lokale e rrethit të Lezhës, shfaqet me

qëndrim më tipik, afër editorialit të mirëfilltë, ku autorët kryesorë Nikollë Lesi dhe

Aleksandër Frangaj kanë penë të mprehtë, me ide më të qarta dhe të shfaqura më

fuqishëm afër formës së qëndrimit. Editorialisti Alfred Lela do veçojë ‘’KJ’’-në e

kësaj periudhe, si një nga modelet më të forta të lëvrimit të editorialit në gjithë

tranzicionin 25-vjeçar. ‘’Ndoshta ‘’KJ’’ e mesit të viteve ’90. Megjithëse ata nuk e

quanin editorial. Duhet të kemi parasysh edhe një gjë tjetër: të ndajmë një qëndrim

editorial nga linçimet apo sharjet. Një gazetë serioze duhet patjetër të ketë qëndrimin

e vet nëpërmjet editorialit. Sigurisht varet nga linja që zgjedhin pronarët apo stafet,

por editoriali është ‘në modë’ le të themi.’’314

Figura 22. ''Koha Jonë'', 4 prill 1991

ka më nëna e baballarë. “Nëna është Partia”. Kështu kemi thënë gjysmë shekulli “Babanë ta

kundërshtojmë në mbledhje e me fletrrufe në sy të të gjithë botës”. E prishëm Perëndinë-familje. Tani

ku ta gjejmë, tani që njerëzit ikin? Ata nuk janë. Nuk janë në të gjitha kuptimet. “Çfarë prindi jam unë

që nuk kam bukë për fëmijën në shtëpi”, erdhi e na tha këto ditë një prind në redaksi. Ku është zoti-

fëmijë, zoti më I ndritur I botës njerëzore? Këta, më në fund këta mund ta mbajnë njeriun në mend,

Fëmijët kanë mbushur anijet e po ikin, janë ngjitur nëpër mure rë ambasadave dhe kërkojnë lumturi tej.

Ndonjërin e ka marrë edhe plumbi në rrugë, apo pranë shtëpisë, apo brenda në shtëpi. Ose fëmijët i

kemi emërtuar ndryshe: ca huliganë, ca të pabindur, ca edhe forca kundërshtare. Fëmijët nuk janë

mëZot. Zot është toka e njeriut, është toka dhe qielli I atdheut të vet. Aty, mes tyre, njeriu ka jetën dhe

vdekjen, ka atë pak pasuri dge arë hapësirë nga merr dritë dhe ajër. Ku e ka pasurinë e vet njeriu

shqiptar? Pasurinë se ka, pasuria është borgjeze, kemi thënë gjer tani, dhe nuk e duam. Pasurinë ia

dorëzuam shtetit, I dorëzuam tokën, bagëtinë, lumin, mineralin, pyllin, të gjitha. Ku janë tani këto?

Asnjëri nuk e di, Vetëm njerëzit e udhëheqjes, familjarët e Enverit pranuan të jenë të pasur. Njerëzit,

pikërisht pse u mungon çdo gjë, ndaj poi kin. Kush mundet të dalë para këtyre njerëzve dhe t’u thotë

sot që të qëndrojnë këtu, në vatrën e tyre? Ose t’u thotë shkoni në iks vend, atje ju pret kjo punë e ky

njeri dhe ardhshi shëndoshë? Asnjeri. Njerëzve u takon tani ta zgjedhin vetë Zotin. Zoti i vërtetë është i

pandryshueshëm, është Shqipëria. Ta bëjmë Zot Shqipërinë dhe ta dëgjojmë.” 314 Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016.


- 130 -

Gazeta nën cilësimin ‘’E pavarur’’ dilte një herë në javë, të premteve. Megjithëse

linja e saj editoriale në këtë vit është afër së djathtës, shpesh gazeta sulmon me

shkrimet e saj edhe deputetët demokratë.‘’Ne s’jemi vegël e PS-së dhe as e PD-së.

Duam të jemi vetëm vegël e së vërtetës’’, thuhej në një qëndrim të saj. Fillimisht, sipas

ish-gazetarit të ‘’Koha Jonë’’ dhe ish-kryeredaktorit të ‘’Panorama’’-s, Roland

Qafokut ka patur një ngatërrim të opinionit me faktin në këtë gazetë.‘’Te ‘’Koha

Jonë’’ në fillim po. Por pas vitit 1996 u sanksionua fiks që çdo ditë gazeta të kishte

editorialin e saj. Gavrosh Levonja ishte editorialist që gati shkruante çdo ditë. Pas

kësaj kohe nuk kishte editoriale si dikur, por mbi bazën e asaj që ndodhte, gazeta

kishte qëndrimin e saj. ‘’Koha Jonë’’ ishte e mirëfillitë edhe në këndvështrim të

ndikimit.’’315Nën emrin e saj në periudhën e parë të vitit 1991 shkruhej: ‘’Organ i

Komitetit të Partisë së Rrethit Lezhë’’ dhe më pas u vetëshpall ‘’E pavarur’’.

Qëndrimet e ‘’KJ’’-së janë krahasimisht më të fuqishme se ‘’Rilindja Demokratike’’,

edhe pse ‘’RD’’-ja ka ndikim më të fuqishëm në opinion për shkak të shpërndarjes.

‘’Koha Jonë’’ e kësaj periudhe të kujton atë të 1997-ës, redaksi zhvendosur 6

vite më pas në kryeqytet: një gazetë tipike qëndrimi. Te ‘’Koha Jonë’’ e kësaj

periudhe kemi një dallim edhe më të qartë mes kryeartikullit dhe qëndrimit. Ndryshe

nga ‘’Zëri i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja Demokratike’’ ku kryeartikulli është i njëjtësuar

me qëndrimin, edhe pse ky shpesh propagandistik, te ‘’Koha Jonë’’, qëndrimi i Nikoll

Lesit dhe Aleksandër Frangajt vjen i veçuar qartë dhe më profesional duke përdorur

faktet dhe konkluzionet logjike, ndarë nga raportimi.

Figura 23. ''Koha Jonë'', 18 prill 1991

Po kështu si pozicionim në faqe qëndrimi zhvendoset djathtas më në qendër. Dallohet

që redaksia vihet në qendër të tematikave të qëndrimeve me tematikë më konkrete,

veç politikës: probleme të shtypshkronjës dhe botimit të gazetës, përforcuesit e

315Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016.


- 131 -

kanaleve televizive në Lezhë, sulme ndaj autorëve të ‘’Rilindjes Demokratike’’,

mbrojtje e Frrok Çupit pas lëvizjes si kryeredaktor i RD-së, sulme ndaj gazetës

‘’Kombi’’ etj. Në shkrime, por edhe qëndrime përdoret më shpesh ironia si për

shembull: ‘’Jam komunist i mirë, prandaj e mbaj kokën lart’’. Megjithë dëshirën e

drejtuesve për të qenë më profesionalë, madje duke e publikuar programin dhe

qëllimin e punës së tyre, ata nuk mund t’i shpëtojnë propagandës lidhur me politikën.

Në 48 gazeta të monitoruara për vitin 1991, numri i editorialeve është 38.

Pozicionimi i tyre tipik është majtas-lart dhe djathtas-qendër. Editorialet i qëndrojnë

besnikë linjës së djathtë redaksionale. Shpesh kanë subjektivitet, por vihen re edhe

tendenca objektiviteti. Niveli i propagandës ndryshon, nuk është i njëjtë me atë të

gazetave të partive, por ende ekziston. Lidhur me propagandën, paraprakisht nga një

analizë përmbajtësore vihet re se është zbutur316.Pra, duke analizuar të dhënat vëmë re

se në gazetën ‘’Koha Jonë’’ përgjatë vitit 1991 mbizotërojnë editorialet politike, të

shkruara nga editorialistë që mbrojnë qartazi linjën e djathtë editoriale. Duhet thënë se

në këtë periudhë ulet ndjeshëm përdorimi i propagandës megjithatë duhet të

theksojmë se kemi shfaqje të editorialeve me propagandë dhe nxitje për veprim. Nëse

marrim në konsideratë editorialet për veprim (operativë), politiko-operativë dhe

propagandistikë, niveli shkon në rreth 43%.

Figura 24.Kategorizimi i editorialeve ‘’KJ’’ 1991

Siç e theksuam edhe më lart, qëndrimi në këtë gazetë përgjatë vitit 1991 nis e bëhet

më profesional se qëndrimet e dy gazetave të tjera: ‘’Zëri i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja

Demokratike’’. Vihet re vënia në qendër të redaksisë për qëndrimet që mbahen.

Megjithatë nuk ka një dalje të plotë nga rrethi i propagandës.

316Në 48 gazeta të monitoruara, numri i editorialeve është 38. TOTALI: 6 Politiko-operativë, 18

Politikë, 9 Operativë, 1 Propagandistik, 4 Përgjithshëm. Autorët janë Nikollë Lesi, Aleksandër Frangaj,

Alfons Zeneli, Mirash Mirashi. Tematika e editorialit ka të bëjë me shtypin, sulmet, partitë politike,

problematikat lokaliste, zgjedhjet etj kurse temat jashtë editorialit kanë lidhje me deklarata, mbledhje

etj.

Propagandistikë

Operativë Tëpërgjithshë

m

Politikë Politiko-operativë

'Koha Jonë'' 1991 3% 24% 11% 47,36% 15,78%


- 132 -

Te qëndrimi i datës 7 qershor 1991: ’’Lexoni, përhapni dhe pajtohuni në gazetën

‘’Koha Jonë’’’ redaksia shkruan:“U bënë tre javë që kur gazeta lokale ‘’Koha Jonë’’

është bërë gazetë pluraliste, pra e pavarur nga të gjitha partitë dhe shoqatat politike.

Ajo është e hapur dhe demokratike për çdo lezhjan dhe të tjerë jashtë rrethit, që

sjellin probleme apo shkrime që i shërbejnë Lezhës dhe kombit tonë! Ndaj lexoni,

përhapni dhe pajtohuni në këtë gazetë pluraliste!’’Kurse në qëndrimin e datës 11 maj,

’’Programi i gazetës lokale ‘’Koha Jonë’’, Këshilli Botues i Gazetës Lokale ‘’Koha

Jonë’’ shkruan:‘’Gazeta lokale ‘’Koha Jonë’’ do të ketë si qëllim të saj kryesor

përpunimin e një opinioni të shëndoshë tek njerëzit për çdo gjë që lidhet me qytetin

dhe rrethin e Lezhës, duke qëndruar sa është e mundur jashtë vlerësimeve të

njëanshme partiake apo të interesave vetjake të grupeve dhe individëve…‘’Koha

Jonë’’ do të mbështetet në parimet e gazetarisë realiste duke mbajtur qëndrim kritik

ndaj çdo dukurie e fakti spekulativ që cënon liritë e të drejtat e individit, proceset

demokratizuese dhe zhvillimin e përparimin e rrethit…Gazeta nuk do të botojë

shkrime me karakter fashist, racist, luftënxitës antikombëtar a që nxisin urrejtjen

kombëtare ose shkrime që bëjnë thirrje për përmbysjen me dhunë të rendit kushtetues

në Republikën e Shqipërisë’’.

Figura 25. ''Koha Jonë'', 7 qershor 1991 dhe 11 maj 1991

4.4.Krahasimi i gazetave

Nga të dhënat e përpunuara nga monitorimi dhe intervistat cilësore deri më tani duket

se është e lehtë të dalim në një konkluzion krahasimor mes gazetës ‘’Zëri i Popullit’’,

‘’Rilindja Demokratike’’ dhe ‘’Koha Jonë’’ në periudhën e viteve 1990-1991.


- 133 -

Së pari, ndryshimi kryesor është në linjat editoriale që mbajnë të trija gazetat.

‘’ZP’’-ja është e majtë, ‘’RD’’-ja dhe ‘’KJ’’-ja afër sëdjathtës. Editorialet e tyre

përfaqësojnë besnikërisht linjat redaksionale.

Së dyti, ‘’ZP’’-ja dhe ‘’RD’’-ja janë organe shtypi partiake, ato përfaqësojnë dy

partitë: Partinë e Punës së Shqipërisë dhe Partinë Demokratike. Kurse ‘’KJ’’-ja

pas shpalljes ‘’Organ i partisë Lezhë’’ u vetëshpall ‘’E Pavarur’’. Dy gazetat i

qëndrojnë besnike linjës së partisë, ndërsa ‘’Koha Jonë’’ ka një tjetër përqasje.

Ajo është sa afër sëdjathtës, aq edhe kritike me demokratët.

Së treti,variabli kryesor që është ekzistenca apo jo e nënllojit të editorialit

propagandues, tregon nivelin e lartë të propagandës dhe nxjerr se në këtë periudhë

te të trija gazetat ka një përdorim të thellë të saj. Te dy gazetat partiake më shumë

dhe te ‘’Koha Jonë’’ më pak. Këtu kemi edhe shfaqjen e një lloj tjetër qëndrimi, jo

atij partiak, por qëndrimit që peshon nga ai me objektivitet e profesional. Edhe pse

kemi prirjen e ‘’Koha Jonë’’ për të përdorur më pak propagandën, sërish ajo nuk i

shmanget dot krejtësisht.

Nga të dhënat rezulton se te ‘’ZP’’-ja në Janar-Dhjetor 1990 ka përdorim më të thellë

të editorialit propagandistik, përdorim që vjen duke u pakësuar në vitin 1991. Nëse do

të bëjmë një mbledhje të kategorisë propagandistikë të pastër me propagandistikë-

operativë, propagandistikë-politikë dhe propagandistikë-politikë-operativë, na

rezulton një numër prej 48 editorialë. Pra sërish kemi shprehje të fortë të propagandës,

edhe gjatë kësaj periudhe.Por ndryshe nga ‘’ZP’’-ja, edhe pse kemi përdorim të

propagandës te ‘’Rilindja Demokratike’’, sërish ajo shihet e përdorur ndryshe, në

nivel më të zbutur. Jo vetëm që kemi përdorim të editorialeve propagandistikë, por

vëmë re edhe nënlloje të tjera më të përdorura, si ata politikë. Pra mbizotërojnë

editorialet politike, të shkruara nga editorialistë të djathtë, të cilët kanë përdorur edhe

propagandën, po të marrim në konsideratë edhe të dhënënt e 16 editorialeve politiko-

propagandistikë. Nëse do të bëjmë një mbledhje të kategorisë propagandistikë të

pastër me propagandistikë-operativë, propagandistikë-politikë dhe propagandistikë-

politikë-operativë, na rezulton një numër prej 45 editorialësh, numër i

konsiderueshëm për të dalë në një konkluzion të qartë: Pra sërish kemi shprehje të

fortë të propagandës, edhe gjatë kësaj periudhe. Kurse te gazeta ‘’Koha Jonë’’

shohim një qëndrim më profesional, ku Nikoll Lesi dhe Aleksandër Frangaj priren të

përdorin faktet dhe të jenë më objektivë. Ata nuk hezitojnë as të sulmojnë linjën e

Partisë Demokratike, edhe pse janë me qëndrime kryesisht afër së djathtës. Sërish

kemi përdorim të propagandës, por konstatuar më shumë te editorialet politikë dhe

politikë-operativë, ku bëhet thirrje për veprim. Pra mbizotërojnë editorialet politike, të

shkruara nga editorialistë që mbrojnë qartazi linjën e djathtë editoriale. Duhet thënë se

në këtë periudhë ulet ndjeshëm përdorimi i propagandës megjithatë sërish kemi

shfaqje të editorialeve me propagandë dhe nxitje për veprim.


- 134 -

Figura 26.Kategorizimi i editorialeve ‘’ZP’’, ‘’RD’’ dhe ‘’KJ’’ 1990-1991

Bazuar në të dhënat e mbledhura evidentohet se:

“Zëri i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja Demokratike’’ janë organe partiake. Ato

përfaqësojnë PPSH-në dhe PD-në. Në to shfaqet hapur editoriali propagandistik, i

cili përdoret edhe te ‘’Koha Jonë’’.

Në gazeta nuk ka një ndarje të qartë mes raportimit dhe opinioneve, kryeartikullit

dhe editorialit.

Për qëndrimet përdoren shpesh deklarata e fjalime të Ramiz Alisë, Sali Berishës,

pra udhëheqësve të partive.

Editorialet i shkruajnë edhe autorë të deklaruar të majtë apo të djathtë, ose në

rastet kur nuk janë deklaruar, u njihen mirë pikëpamjet e tyre.

Fakti dhe ngjarjet reale janë përdorur pak, duke përdorur në të shumtën e rasteve

hamendësimet dhe opinionet vetjake.

Qëndrimet e gazetave, editoriale për kohën, janë kryesisht propagandistikë.

Gjuha dhe toni i artikujve janë propagandistike.

Duke qenë se janë evidentuar elementët e mësipërm në tri gazetat e kohës, vërtetojmë

hipotezën se: Editoriali në periudhën e transformimeve të mëdha, nga diktatura

në demokraci është propagandistik dhe ngatërrohet thellësisht me llojet e tjera

siç ështëkryeartikulli.

Propagandistikë

Operativë

Propagandistiko-Operativ

ë

Propagandistiko-Politikë

Politikë Politiko-Operativ

ë

Politiko-Propagandistikë-Operativ

ë

'ZP'' 1990 41,86% 23,25% 12,40% 10,07% 7,75% 3,87% 0,77%

'ZP'' 1991 16,94% 16,94% 30,50% 27,11% 1,69% 0% 6,77%

'RD'' 1991 18,39% 2,29% 11,49% 18,39% 24,13% 21,83% 3,44%

'KJ'' 1991 3% 24% 0% 0% 47% 16% 11%


- 135 -

V.PERIUDHA E PËRMBYSJEVE POLITIKE

Viti 1997 qe një pikë kthese historike dhe politike për shqiptarët. I karakterizuar nga

trazira, në limitet e një lufte civile, muaji mars shënon atë që quhet ‘’pika e vlimit’’,

pas rënies së skemave piramidale. Shqiptarët që kishin hedhur para në të gjitha firmat

ishin të zhgënjyer me humbjet kolosale, qeveria nuk i kishte ndaluar ‘’fajdet’’ siç

quheshin në gjuhën popullore, madje vetë ish-presidenti Sali Berisha kishte deklaruar

se paratë që qarkullonin në to, ishin të pastra. Të gjendur në këtë situatë, para

shpërthimit të madh dhe rrëzimit të qeverisë deri në krijimin e një qeverie teknike të

stabilitetit, shtypi po luante gjithnjë e më shumë një rol të jashtëzakonshëm në

opinionin publik. Dhe gazeta më e fuqishme dhe më me ndikim në këtë periudhë ishte

‘’Koha Jonë’’. Një lloj ‘’institucioni’’, një hapësirë vërtetësie për lexuesit e saj, një

mundësi për të shprehur pakënaqësinë mbarëpopullore dhe nga ana tjetër një lloj

‘’kontrollori’’ i pushtetit të Berishës. Gjatë këtij viti linja editoriale e gazetës ‘’Koha

Jonë’’ ishte afër së majtës, kundër pushtetit. Por ndryshe nga ç’kemi parë në

periudhën e përmbysjeve të mëdha, nuk bëhet fjalë për një gazetë partiake si ‘’Zëri i

Popullit’’ që ishte zëri i PPSH-së kundër demokratëve apo për një të ngjashme si

‘’RD’’ kundër të majtëve.‘’Koha Jonë’’ prirej të ishte e pavarur, nuanca që i kishte

shfaqur që në vitin 1991. Por viti 1997 qe periudha ideale për fuqizimin e gazetës,

shkëlqim i cili nuk u kthye kurrë te gazeta, edhe pse botohet ende. Në këtë vit tirazhi i

saj shkonte mesatarisht 60 mijë kopje në ditë, së paku sipas shifrave të publikuara nga

redaksia. Me në krye botuesin Nikoll Lesin dhe me pena të mprehta si Ben Blushi, në

vitet më pas deputet, Fatos Lubonja, Skënder Minxhozi, Gavrosh Lëvonja, Frrok

Çupi, Blendi Fevziu, Alfred Peza, Andi Bejtja, Mentor Kikia etj, gazeta pati ndikim të

fuqishëm në opinionin publik.

Gjatë kësaj periudhe të shtypit shqiptar identifikohet gjithnjë e më fort

qëndrimi në gazetë. Hiqet dorë nga ngatërrimi me llojet e tjera të artikujve, si

kryeartikulli, madje pozicionohen fare qartë në një vend të përhershëm qëndrimet e

redaksisë dhe tëautorëve përzgjedhur nga redaksia. Kemi kështu fuqizimin e

editorialit dhe intensifikimin e përdorimit të tij nga gazeta ‘’Koha Jonë’’. Një lloj

katalizatori i përçimit të mesazhit të redaksisë te lexuesi që çdo ditë e më shumë lidhej

me gazetën. Editorialet dhe opinionet ishin çdo ditë e më shumë pika kyçe e gjithë

gazetës. Nikoll Lesi, pronar i gazetës rrëfen situatën e gazetës në librin e tij

‘’Kështjella e medias’’. Ai përmend gjithë gazetarët dhe rolin e tyre si dhe kushtet e

vështira me të cilat punonin.‘’Edhe redaksia jonë gjithashtu ishte në gatishmëri, por

në terren e kudo për të qenë të saktë e të parët në çdo gjë. Ben Blushi ishte truri i

gazetës. Gazetarët e Tiranës si Martin Leka, Jonila Godole, Enton Abilekaj, Andi

Bejtja, Skender Minxhozi, Alfred Peza, Emin Barçi, Zamir Dule, Henri Çili, Arban

Hasani, Mimoza Dervishi, Zamir Alushi, Vladimir Prela, Ilir Gjoni, Bardhi Sejdarasi,

Milto Baka, Roland Zili, Ilir Babaramo, Gezim Ashimi e një numër i madh

korrespodentësh të punësuar apo bashkëpunëtorë, shkruanin dhe rendnin papërtim


- 136 -

për të saktësuar gjithçka. Rradha e artikujve në tavolinën e kryeredaktorit ishte sa për

të nxjerrë dy gazeta në ditë. Ishte një situatë e jashtëzakonshme e ku asnjëri nuk

ankohej për orarin e gjatë në punë. Dikush sillte një lajm, një tjetër intervistë, koment,

lajm prapë, informacion; ishte si një koshere bletësh, si një udhëkryq i zhurmshëm, ku

konvergonin fijet nervore të një shoqërie që po kalonte në kolaps të plotë.’’317Roland

Qafoku, ish-gazetar i gazetës ‘’Koha Jonë’’ dhe kryeredaktor më pas i disa gazetave

të rëndësishme, e përshkruan me dy fjali mënyrën se si ndihej editorialshkruesi që

vihej për të krijuar për gazetën.‘’…kur një gazetar i stafit shkruante editorialin e

numrit të ditës ishte si të shkruaje për ‘’New York Times’’. Ishte ngjarje e madhe të

shkruaje qëndrimin e gazetës në faqen e parë.’’ 318 Edhe Qafoku ka të njëjtin

konstatim se te ‘’Koha Jonë’’ editoriali është përdorur në formën më klasike, me një

sektor specifik të editorialeve. Qafoku thekson se editorialet e gazetës arritën të

trondisin qeverinë.‘’Editorialin në formën më klasike e ka përdorur “Koha Jonë”.

Madje është e vetmja ose e para gazetë që kishte sektor të editorialeve dhe që

funksiononte mirëfilli si e tillë. Mund të mos ishte dakord ose jo me gazetën “Koha

Jonë”, por editoriali i saj dhe qëndrimet e saj kundër pushtetit dhe qeverisë mbeten

klasike edhe sot. Është historike për median shqiptare që editorialet e saj kanë

tronditur qeverinë. Sot kjo ngjan qesharake. A e imagjinoni që një editorial ‘’x’’ në

gazetën ‘’y’’ të trondisë qeverinë Rama? ‘’Haha’’ do bënin të gjithë.”319

Në këtë kapitull, fokusuar vetëm te gazeta ‘’Koha Jonë’’ do të vërtetojmë hipotezën e

dytë:

Në periudhën e përmbysjeve politike, editoriali është politik. Ka ngatërrim

të fakteve me opinionin. Editorialet janë më shumë opinione, se qëndrime bazuar

mbi faktet.

5.1. Komunikimi politik nëpërmjet editorialit në gazetën ‘’Koha Jonë’’

Gazeta ‘’Koha Jonë’’, ka luajtur një rol të rëndësishëm në historinë e shtypit shqiptar

në Shqipëri. Kjo gazetë, 6 vjet më vonë pas themelimit pati një rol të

pazëvendësueshëm për lexuesin shqiptar, duke u bërë paraprijëse por edhe nxitëse e

zhvillimeve politike në Shqipëri. Me një rol jo krejtësisht të paanshëm, gazeta u bë

palë me publikun, të cilin e mendonte të afërt me politikën editoriale që kishte, duke

kundërshtuar fuqishëm partinë që sundonte sistemin politik të kohës. Zhvillimet nuk

po dukeshin krejt të qeta për Shqipërinë e vitit ‘97. ‘’Koha Jonë’’ po paralajmëronte

zhvillime aspak të mira për vendin, që në fakt rezultuan me trazira e përplasje me

317 Lesi, Nikollë, ‘’Kështjella e Medias’’ (Internet, pjesë të publikuara nga autori) 318Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016. 319Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016


- 137 -

armë, skemat piramidale po binin320, depot e armatimeve në gjithë vendin po hapeshin

dhe sigurisht që ‘’Koha Jonë’, e vetmja gazetë me ndikim në opinionin publik pasi

informonte lexuesin, po lobonte fort në largimin e qeverisë.‘’Koha Jonë’’ po luante

një rol opozitar, jo vetëm kritik e të paanshëm, duke marrë herë pas here rolin e një

‘’partie politike’’. Tranzicioni në Shqipëri dukej se nuk po përfundonte, madje po

shfaqte tregues të hapave pas në këtë proces që prekën të gjitha vendet

postkomuniste321.

Figura 27. Faqet e para të gazetës 1997, editoriali i pozicionuar majtas

Kështu ‘’Koha Jonë’’ e vitit 1997 kryente komunikim politik nëpërmjet editorialit,

pasi reklama dhe PR-i politik nuk ishte zhvilluar plotësisht. McNair e cilëson

editorialin si ‘’zërin publik të gazetave’’ me të cilin krenohen.‘’Mediat dhe në veçanti

mediat e shkruara janë të rëndësishme në procesin politik në mënyrë më direkte.

Ndonëse analistët mund të diskutojnë rreth anësive të reportazhit, të gjitha gazetat

krenohen me ‘’zërin e tyre publik’’-editorialet, ku ata artikulojnë opinionet politike.

320 Shënim: Fondacionet ku shqiptarët hidhnin kursimet e tyre në para për të marrë trefishin e tyre,

brenda 3 muajsh. 321 Shih ibid 14 ff.47-77 .


- 138 -

Shpesh këto prezantohen si ‘’zëri i lexuesve’’ dhe u drejtohen politik-bërësve. Në

mënyrë alternative ato mund të hartohen si zëri i qetë, autoritar i kryeredaktorit, duke

e parë skenën politike nga njëfarë distance. Në të dyja rastet editoriali nënkupton një

ndërhyrje politike dhe shpesh lexohet si i tillë nga një qeveri ose një parti…Editoriali

kërkon të artikulojë atë që botuesit e gazetës besojnë se është zëri kolektiv i lexuesve

të saj” 322 .‘’Koha Jonë’’ kapi majat e ndikimit para trazirave të ‘97. Editorialet

shkruheshin në dy forma, ose të firmosur në fund ‘’Koha Jonë’’, që tregonte se ishin

krijuar nga redaksia e gazetës, ose në formën tjetër me emrin e autorëve323 si Vladimir

Prela, Frrok Çupi, Skënder Minxhozi, Blendi Fevziu, Martin Leka etj. Edhe në rastin

kur artikujt shoqëroheshin me emra autorësh, ata ishin pozicionuar gjithnjë në të

njëjtën hapësirë të gazetës.Gazeta e kësaj periudhe ishte 24 faqe, shpallur e pavarur,

dilte çdo ditë përveç të hënës. Ishte një format më i vogël në përmasa se ‘’Rilindja

Demokratike’’ dhe “Zëri i Popullit’’. Shkrimet publikoheshin në radhën: Kryeartikull

me Titull, Nëntitull, Mbititull, foto e madhe zhvendosur djathtas. Editoriali publikohej

me titullin në bold majtas dhe i firmosur ‘’K.J’’ në fund ose me emra autorësh. Kishte

tituj më të vegjël në pjesën fundore të faqes së parë324.

Gjatë muajit shkurt 1997 editorialet325 ishin thuajse të përditshme dhe ishin të

gjithë të lidhur me zhvillimet politike në vend dhe me sulmet që u bëheshin

gazetarëve. Pozicioni i fuqishëm i ‘’Koha Jonë’’ në treg ishte falë qëndrimit të saj

politik, ashtu siç e konstatojnë edhe studiuesit Hamit Boriçi dhe Mark Marku326 .

Pikërisht në këtë periudhë ‘’Koha Jonë’’ forcon ‘’luftën’’, si një opozitë e vërtetë,

nëpërmjet rolit të saj, që ia kishte lejuar vetes, ndryshe nga çfarë ndodh me një media

të zakonshme.327“KJ”-ja pati luksin të sillej në këtë formë, për shkak të zhvillimeve

322 McNair, Brian, Hyrje në komunikimin politik, Tiranë, UET Press, 2009, ff.66, 83-84. 323 Boriçi, Hamit Gazetaria 2. Probleme të mjeshtërisë dhe format e pasqyrimit publicistik, Tiranë,

Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 2004, f.207. 324 Rubrika të tjera ishin: Speciale, Politikë(2 fq.), Ekonomi (2fq.), Reklamë (5fq.), Kronikë (2fq), Të

jashtme(2fq). Kulturë(3fq.), Histori (1fq), Sport (2fq), Fjalëkryq (1fq). 325 Mes titujve kryesorë të editorialeve veçojmë: “Piramidat e harruara”, “Sa para kanë fondacionet”,

“Koha Jonë” në burg”, “Deri në qindarkën e fundit…”, “Millosheviçi dorëzohet, Berisha ende jo”,

“Tani koha për politikë” Vladimir Prela, “Pse nuk po çahet blloku?” Frrok Çupi, “Mbroni gazetarët nga

shteti”, “2 prilli i PD-së” “Vrasjet-tragjedia duhej të evitohej” Skënder Minxhozi, “Doktor, ky është

fundi!” ‘Aleksandri i ‘vogël’ kërkon luftë” Frrok Çupi, “Qeveri jashtë globit” Frrok Çupi, “Presidenti,

asgjë të re për të thënë” Skënder Minxhozi, “PD-ja e rrethuar” Vladimir Prela, “Dialogu i Pamundur”

Skënder Minxhozi “20 shkurti na gjeti në rrugë” Blendi Fevziu, “Ultimatumi Evropian” Skënder

Minxhozi, ‘VEFA dhe politika shqiptare” dhe “Zonat e lira nuk zgjedhin Berishën” Martin Leka etj. 326 Hamit, Boriçi/ Mark Marku, Histori e shtypit shqiptar. Nga fillimet deri në ditët tona, Tiranë,

Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 2010, f.270. 327 Shënim:“Pas marsit të vitit 1992 “Koha Jonë” u bë gazeta kryesore në vend dhe fitoi autoritet publik

pasi mori përsipër t’i bënte oponencë të fortë qeverisë demokratike të Sali Berishës, që sapo kish dalë

nga zgjedhjet e 22 marsit 1992. Në fillim gazeta u bë e njohur nëpërmjet shkrimeve të kundërshtarëve

politikë të presidentit Berisha të larguar nga Partia Demokratike, duke denoncuar prirjet autoritare të

drejtimit të partisë nga ana e Berishës. Natyrisht krijimi I një hapësire të tillë përkundërshtarët e

Berishës e ligjëroi atë siopozitë epushtetit dhe ky pozicion ishte aq domethënës, sa në opinion

mendohej që opozita e vërtetë e pushtetit ishte gazeta ‘Koha Jonë” dhe jo Partia Socialiste, forca

kryesore politike opozitare e Parlamentit Shqiptar. Shumë shpejt në sajë të këtij pozicioni, gazeta

mblodhi rreth vetes personalitetet kryesore publike të majtë të vendit, të cilët filluan t’i botonin

shkrimet dhe artikujt e tyre tek “Koha Jonë”. “Nga ana e saj “Koha Jonë” ishte rrallë herë profesionale


- 139 -

që po ndodhnin në vend, ku kishte shumë ngjarje për t’u raportuar, pak konkurrencë, e

shumë momente për të qenë kritike. ‘’Fronti ballor i luftës’’ qenë

editorialet.328Editoriali ishte i qartë. Pozicionuar gjithnjë majtas në faqen e parë329, me

të njëjtën gjatësi thuajse një-kollonësh dhe kryesisht politik.

Artan Fuga e klasifikon gazetën si të pavarur me natyrë politike dhe gazetë e

‘’shanseve të barabarta’’330. Siç e shpjegon edhe Hamit Boriçi përmbajtja e editorialit

shpreh karakterin relativ të pavarësisë së gazetës331 . Editorialet në gazetën ‘’Koha

Jonë’’ të kësaj periudhe mund të konsiderohen fare mirë politikë. 332Duke e lidhur me

faktin e suksesit të shitjes së gazetës, kur tirazhet e ditëve të sotme të gazetave

kryesore të përditshme në Shqipëri së bashku nuk i kalojnë 30 mijë kopje, duket se ka

një lidhje të fortë mes mesazhit politik të përçuar përmes editorialit te lexuesi dhe

sjelljes së tij ndaj këtij mesazhi. Lexuesi vazhdonte të mbante të njëjtën sjellje për një

kohë të gjatë me gazetën. Botuesi dhe të besuarit e tij për shkrimin e editorialeve

vazhdonin të shkruanin për lexuesit, duke u sjellë analizë të fakteve e të dukurive të

realitetit, përmes shpjegimit, vlerësimit e qëndrimit që mbahet për ta: përmes

argumentimit të tezave333. Për rrjedhim siç do ta përcaktonte Boriçi, ‘’... editoriali

ndikon shumë në krijimin e një opinioni të caktuar publik, në lëvizjen, zhvillimin e

mendimit dhe të veprimit shoqëror’’ 334

Editorialet e ‘’KJ’’-së ishin kundër partisë që ishte në pushtet dhe liderit të saj,

Berisha. Ato kishin lidhje ideore me kryeartikujt, të cilët shpjegonin situatën ku

ndodhej vendi. Shpesh shihej se kryeartikulli ishte i ndarë nga editoriali, ashtu si

kishte raste që ishin vazhdim i njëri-tjetrit335. Titujt e kryeartikujve përveç notave

në akuzat ndaj qeverisë dhe në shumicën e rasteve edhe abuzive. Kulmin e vet ajo e pati gjatë viteve

1996-1997 për shkak të ndikimit të madh që kishte në publik, sidomos në ato shtresa të popullsisë që

ishin të orientuara politikisht nga e Majta”, Hamit, Boriçi/ Mark Marku, Histori e shtypit shqiptar.

Nga fillimet deri në ditët tona, Tiranë, Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 2010, ff.274-275. 328 Shenim: Editoriali karakterizohet si -një artikull gazetaresk-shkrimi kryesor i gazetës së ditës apo i

revistës së një numri të caktuar-që shkruhet- nga botuesi (editori), nga titullari i gazetës ose me

orientim, me leje e miratim të tyre, që shpreh një qëndrim, përhap (propagandon) një opinion të caktuar

për një prej ccështjeve të rëndësishme të ditës. Si artikull gazetaresk, afron me kryeartikullin, por është

tjetër soj. Autorësia si e drejtë e patjetërsueshme është e botuesit, është veccori e editorialit. Realisht

editorialin e ideon botuesi, ai që e financon (subvencionon) gazetën apo e ka licencën, por e shkruan

një prej gazetarëve të stafit drejtues’’, Boriçi, Hamit, Gazetaria 2. Probleme të mjeshtërisë dhe format e

pasqyrimit publicistik, Tiranë, Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 2004, f.206.

329 Boriçi, Hamit,Gazetaria 2. Probleme të mjeshtërisë dhe format e pasqyrimit publicistik, Tiranë,

Shtëpia Botuese e Librit Universitar, 2004, f.209.

330 Fuga, Artan, Media, politika, shoqëria (1990-2000). Ikja nga kompleksi i Rozafës, Tiranë, Botimet

Dudaj, 2008, f. 89, f.141.

331 Shih ibid 230 f. 206.

332Po aty f.209.

333 Po aty f.207.

334 Po aty f.208

335 Disa tituj kryeartikujsh ishin: “Vetëm 60% për Popullin/VEFA, Kamberi, Silva dhe Cenaj ulin

interesat në 3%. Qeveria cakton kriteret për dhënien e parave të Popullit. Xhaferri 170mln dollarë për

1.2 milionë mandate”, “Gjallica vdes. Xhaferri 52%/ Qeveria premton vetëm 52% për 210 mijë klientët

e Xhaferrit/Sali Berisha shpall falimentin e Gjallicës. Arrestohet Fitim Gërxhalliu. Ushtria pushton

Vlorën”, “Nesër:Tirana në miting/40 mijë vlonjatë ngrenë flamurin kundër Berishës/Opozita thërret

banorët e kryeqytetit në sheshin “Skënderbej” në ora 12”, “Vlora:Berisha në det/Vetëm 4 mijë


- 140 -

reale të përshkrimit të asaj qëndodhte kishin edhe dimensionin figurativ. Kryeartikujt

që e konfirmojnë janë ato të datës 12 dhe 13 shkurt: “Meksi ‘mbytet” në Vlorë” dhe

“Doktor, shko tek Doktori”. Shembuj të tjerë janë:“ Shqiponjës i bien pendët/11

deputetë anglezë kërkojnë hetim për Berishën/Shtypi anglez etiketon si gangster

qeverinë shqiptare. “Shqiponja” e PD armë dhe drogë”336 “Me presh në shesh” 337

“Zilja:Këmbanat e Meksit”,338 “Lushnja fishkëllen Berishën”339 “Berisha “zgjidhet”

nga zinxhirët”, “Evropë: Shqipëri në gropë”, “Berisha Nr.1:Të hënën bëhet nr.2” etj.

Nga monitorimi në periudhën 1 shkurt-2 mars të vitit 1997, rezultoi se

editorialët ishin të përditshëm, vendosur në pozicionin majtas sipër, kryesisht me

autorë. Tabela më poshtë tregon detajet se si përditë ka qëndrim: në 24 gazeta të

monitoruara janë evidentuar 24 editoriale. Të shkruara nga autorët janë 15

editoriale340. Nga monitorimi i detajuar rezultoi se raporti mes editorialeve me autorë

dhe pa autorë është 15 me 9 në thuajse një muaj, pra në limitin e thuajse dyfishit për

ata me autorë. Tabela tregon se nga 24 editorialë të evidentuar, 100% e tyre janë

politikë.

Figura 28.Kategorizimi i editorialeve. ‘’Koha Jonë’’ Shkurt-Mars 1997

‘’KOHA JONË’’ 1 SHKURT-2 MARS 1997

Nr. i

gazetave

Nr. total i

editorialeve

Editoriale

politike

Pozicioni/majtas-

siper

Me

autorë

Pa

autorë

24 24 24 24 15 9

Titujt e editorialeve janë të shkurtër, si: “Piramidat e harruara”, “Koha Jonë” në

burg”, “Tani koha për politikë”, “Pse nuk po çahet blloku?”, “Mbroni gazetarët nga

shteti”, “2 Prilli i PD-së”, “Doktor, ky është fundi!”, “Qeveria jashtë globit”, “Ruaj

paqen o shtet” etj. Ata trajtojnë problemet politike. Fjalitë janë goditëse dhe me

kreditorë marrin paratë e Popullit dhe Xhaferrit/30 mijë vlonjatë protestojnë gjatë gjithë dotës.Policia

qëllon me armë 20 të plagosur”, “Sot Tirana si Vlora”, “Tirana shtyp Tiranën/Kastriot Islami rrihet

barbarisht. Nano:Të vazhdojnë protestat/ Mijëra policë dhe Shikas bllokojnë dhe rrahin mijëra

protestues. Opozita në qeli”, “Meksi:Gati për luftë civile/Ditari i Kadrisë.Gjallica, edhe 100 mijë USD

të tjera për PD/Deklaratë e papërgjegjshme e kryeministrit.Opozita I shkruan ambasadave”, “VEFA,

piramida po shembet”. “SHBA:Duhen zgjedhje të reja”, “Shkodra në Vlorë.50 mijë në shesh.

Presidenti me helicopter në Gjirokastër.Tepelena bllokon truprojat.Gjimnazistët e Tiranës në rrugë”,

“Vlora mbytet në gjak/Mbrëmë SHIK-u ndërhyn për të rrëmbyer studentët e urisë’’ etj.Në një rast

editoriali së bashku me kryeartikullin ishte firmosur K.J: “Europë:Shqipëri në gropë/ studentët e

Tiranës bojkotojnë mësimin. Forumi: Jo mandatit Nr.2 të Berishës/ MI: BE tëriqet nga kërkesa për

zgjedhje të reja. Apel për dialog. Në pikëpyetje ndihmat”. 336 “Koha Jonë’’, 15 shkurt 1997 337 “Koha Jonë’’, 16 shkurt 1997 338 “Koha Jonë’’, 18 shkurt 1997 339 “Koha Jonë’’, 19 shkurt 1997 340 Autorët janë Frrok Çupi, Vladimir Prela, Skënder Minxhozi, Martin Leka, Blendi Fevziu etj.


- 141 -

figuracion. Te editoriali: ”2 Prilli i PD-së” shkruhet se regjimi i Berishës i ka lyer

duart me gjak:“…Pavarësisht nga rrethanat, regjimi i Berishës, ka lyer duart me

gjak. Viktimat e ditës së djeshme, mund të quhen viktima të dyfishta të pushtetit, i cili

një herë u grabiti kursimet dhe më pas jetën”341. Kurse te editoriali i datës 13 shkurt i

bëhet thirrje Berishës që të reflektojë se po ‘’i vjen fundi. “…Qëndrimi në këmbë i një

qeverie me një bilanc të tillë mbi shpinë i jep të drejtën morale opozitës të kërkojë

hapjen e kartelave mjekësore të atyre që drejtojnë tani partinë në pushtet, përfshirë

presidentin dhe kryeministrin. Zëra brenda PD kanë deklaruar së fundi se Berisha

mund të ketë probleme shëndetësore”342.Madje në një editorial tjetër të Frrok Çupit

shkruhet edhe se:‘’…qeveria Berisha është neveritur’’:“Ku qëndron kjo qeveri? Në

mbarë globin tani u mbyll cikli i diskretitimit dhe braktisjes. Edhe në vendin e vet

Shqipëri, qeveria Berisha është neveritur”343. ‘’Koha Jonë’’ i drejtohet drejtpërdrejtë

shtetit, duke i thënë që të ndalë dorën dhe të ftohë mendjen, duke e cilësuar një

‘’makinë të hekurt që përpin jetë njerëzish. Një rast që tregon se gazeta nuk po luante

një rol vetëm mediatik, por edhe përfaqësonte shqiptarët e revoltuar, një rol të një

partie opozitare. “..T’i lutemi shtetit, kësaj makine të hekurt që për një sekondë përpin

jetë njerëzish: Ndal dorën dhe ftoh mendjen…O shtet, rri në anën e paqes dhe me kaq

është e sigurtë se gjaku ndalet”344. Autorët e editorialeve kanë përdorur kryesisht ton

të ashpër.

Nga analiza gjatë 1997-ës, shfaqen disa veçori:

Editoriali në gazetën ‘’Koha Jonë’’ karakterizohet në periudhën shkurt-mars nga

tematikë politike, e lidhur me zhvillimet në vend. Nëpërmjet tij kërkohet që te

lexuesi të shkojnë mesazhet e qarta: Ndryshim lidershipi.

Nëpërmjet editorialit kryhet komunikim politik, ku “Koha Jonë’’ ka marrë rolin e

një partie opozitare. Lidershipi u ndërrua në Shqipëri dhe ‘’Koha Jonë’’ ka

ndikuar te publiku.

Numri i editorialeve me autorëështë më i madh se numri i atyre pa autorë në

raportin: 62.5% me 37.5%.

Editoriali shënon ‘’frontin e luftës’’, duke qenë në sintezë të plotë me kryeartikujt,

por me një mesazh më të fuqishëm.

341 ‘’Koha Jonë’’, 11 shkurt 1997. 342“Koha Jonë’, 13 Shkurt: “Doktor, ky është fundi!”, Skënder Minxhozi. 343“Koha Jonë’’, 15 shkurt: “Qeveria jashtë globit”, Frrok Cupi. 344 ‘’Koha Jonë’’, Editorial: “Ruaj paqen o shtet” Frrok Cupi.


- 142 -

5.2.Karakteristikat e gazetës “Koha Jonë’’

Në përgjithësi te ‘’KJ’’-ja kemi një dalje nga propaganda e gazetave partiake si ‘’Zëri

i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja Demokratikes’’. Qëndrimi bëhet më profesional, relativisht

më shumë se i dy gazetave partiake. Editoriali nis dhe kristalizohet në formë, pozicion

dhe ide. Kemi kryesisht editorial politik, shoqëruar më shartime të tjera të tij, ku

autorët japin edhe udhëzime për lexuesit. Editoriali synon të mos ngatërrohet me

kryeartikullin, duke ruajtur fytyrën e tij dhe publikohet thuajse çdo ditë, me ndonjë

përjashtim, në të majtë, poshtë titullit kryesor. Editorialet firmosen në fund ‘’Koha

Jonë’’, por edhe kur shkruhen nga autorë, ata përfaqësojnë linjën editoriale të gazetës:

afër së majtës.Titujt janë të shkurtër, vihen re nota moraliste dhe editoriali është

kryesisht njëkolonësh. Lufta ndaj Berishës sa vjen dhe bëhet‘’personale’’. Ish-

presidenti dhe ish-kryeministri simbolizohet me diktatorin, përdoret përemri ‘’Ai’’,

madje bëhen thirrje të tipit ‘’Ndalini dorën këtij njeriu!’’. Edhe grevën e Pjetër

Arbnorit, drejtuesit e gazetës e shohin me dyshim. Pas krijimit të koalicionit të ri me

forca të majta, të djathta dhe të qendrës, gazeta mban sërish qëndrim kritik dhe

dyshues, duke shprehur hapur pikëpyetjen nëse do ia arrijë të funksionojë. Në një fazë

të mëvonshme, në periudhën e dytë të vitit ‘97, drejtuesit e gazetës janë kritikë edhe

ndaj Partisë Socialiste. Linja editoriale e gazetës nis dhe ndryshon, madje në njërin

prej qëndrimeve të tyre sulmojnë edhe Fatos Nanon, mjafton të përmendim qëndrimin

e Nikoll Lesit: ‘’Nano si Berisha, sulmon ‘’KJ’’.

Kemi raste shprehje të propagandës, të paktëpor tëndërfutur në tematikat

politike dhe tëkamufluar mirë. Linja redaksionale e gazetës ‘’Koha Jonë’’ në vitin

1997 ështëafër së majtës megjithatë Aleksandër Çipa ka mendimin se qëndrimi i

gazetës në vite, në përgjithësi ka qenë i lëvizshëm, pasi përcaktohet nga

‘’marrëdhëniet dhe marrëveshjet ditore që krijonte botuesi i saj, Nikoll Lesi’’. Çipa

rrëfen se pronarët e gazetave në Shqipëri nuk i karakterizon konsistenca dhe si

shembull përveç botuesit Lesi merr edhe Mero Bazen dhe Ylli Rakipin te gazetave të

mëvonshme.‘’Më të përcaktuar e kishte ‘’Shqip’’-i, që ishte një gazetë centriste,

kritike ndaj opozitës, oponenciale. Ndërsa te ‘’Tema’’, ‘’Albania’’, ‘’Koha Jonë’’

qëndrimi ishte i lëvizshëm, sepse përcaktohej nga marrëdhëniet dhe marrëveshjet

ditore që sendërtonte botuesi. Në rastin konkret Nikolla, Meroja, apo edhe Ylli Rakipi

dhe e dini që ata nuk janë njerëz që i karakterizon konsistenca.’’345Raportin me

botuesin Lesi, Çipa e shtjellon më tej, duke treguar detaje nga puna në redaksi. Çipa

tregon se si vendosej për editorialin e ditës dhe kush do ta shkruante.‘’Editoriali në

shumicën e gazetave ku kam punuar unë, që ka qenë një vendimarrje politike

redaksionale, ka qenë i sugjeruar, së pari për linjën dhe qëndrimin politik që duhet të

mbajë editorialisti. Qoftë ky editorialist si shef redaksie, apo kryeredaktor.

Personalisht përgjithësisht i kam evituar, në mos autorësinë, praktikën e editorialeve

të porositura. Edhe kur më thoshte Nikolla, me të cilin kisha një partneritet më shumë

345Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016.


- 143 -

miqësor, e shkruaja por e lija pa emër. Dhe e dyta, ose ia delegoja dikujt nga

redaksia. Në atë periudhë ka qenë i famshëm Gavrosh Levonja, i cili mund ta

ndryshonte shkrimin brenda 20 minuta, në varësi të porosisë së Nikollës. Dhe bazohej

natyrisht mbi realitetin, ngjarjen kryesore të ditës. Mirëpo kuptohet që kjo linjë

politike përcaktohej në varësi të dëshirës, komunikimit apo flirteve politike që

realizonte Nikolla’’346 . Çipa ka evidentuar te Lesi protagonizëm për të sugjeruar

qëndrim politik dhe ai tregon për këtë studim edhe rrugët se si ka deleguar përgjegjësi

te kolegët në raste të caktuara.‘’Më duhet ta them që raporti me pronarin më të

rëndësishëm të medias ku kam punuar unë dhe ku kam kaluar karrierën, njëkohësisht

nuk ishte i tillë po ishte miku im shumë i ngushtë dhe i shtrenjtë Nikoll Lesi, ka

funksionuar ndryshe, që protagonizmi i tij për të sugjeruar qëndrim politik, për të

përcaktuar qëndrimin ka qenë më evident, më flagrant, më i madh. Dhe është kjo

arsyeja që në jo pak raste ai i ka penalizuar kryeredaktorët e gazetave, duke i

konsideruar në vetvete njëkohësisht kolegë, se ishte pronari-gazetar në median

shqiptare. Ndërsa në rastet e mëtejshme nuk kam patur asnjëherë as konflikte, as

antagonizma, por është pranuar ajo që quhet liria e të shkruarit, që do të thotë që unë

kur s’kam patur dëshirë ta shkruaj një editorial e kam deleguar te kolegu që e ka

kryer këtë gjë dhe unë nuk kam cënuar qëndrimin tim, apo atë që unë e konsideroj,

raportin me ndërgjegjen personale.’’347

Po sa ndikohej ‘’Koha Jonë’’ nga bizneset dhe politika, duke qenë se siç e

përshkruan Çipa gjithçka varej nga marrëdhënia që krijonte Lesi? Në konstatimin e

gazetarit dhe ish-kryeredaktorit të gazetës, sipas Çipës ‘’KJ’’-ja në këtë periudhë nuk

ka patur ndikim të fuqishëm nga bizneset, për arsyen se kishte një tirazh të lartë dhe

shitjet prodhonin të ardhura.‘’ Ajo ishte gazeta më e rëndësishme në tregun e shtypit,

nëse mund të flasim për treg se në fakt ishte një skenë, gazeta me tirazhin më të lartë,

të ardhurat e saj garantonin jo vetëm pagat e gazetarëve dhe mirëvlerësimin financiar

të tyre dhe ishte një vit i shkëlqyer për të shkaktuar edhe një financim për rritjen e

establishmentit, po e themi të multimedias së parë të ‘’Koha Jonë’’, sepse në atë

periudhë ishte jo vetëm gazeta që jetonte brenda një kompanie, ishte edhe gazeta

‘’Sport Ekspres’’, radio ‘’Koha’’, televizioni ‘’Koha’’, revista kulturologjike ‘’Aks’’

etj etj. Kështu që nuk ekzistonte ky problem dhe në kontekst unë mendoj që nuk

ekzistonte problemi i korrupsionit mediatik, një realitet që u provua më vonë dhe që u

shfaq fatkeqësisht në realitetin e medias dhe të marrëdhënies që sendërtonte ajo me

pushtetin politik dhe kryesisht atë ekonomik.’’348

Nga pikëpamja profesionale, në këtë periudhë kishte një ndarje të qartë mes

kryeartikullit dhe editorialit dhe nuk ngatërroheshin asnjëherë me njëra-tjetrën, siç e

ka konstatuar Çipa.‘’Nuk ngatërroheshin asnjëherë me njëra-tjetrën. Tjetër gjë ishte

kryeartikulli, tjetër gjë editoriali. Edhe te ‘’Koha Jonë’’ kështu funksiononte, ‘’KJ’’ e

kishte të përcaktuar editorialin, e kishte në kolonën e vet edhe në pikëpamje të

346Po aty. 347Po aty. 348Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016.


- 144 -

paraqitjes grafike ishte drejt e përcaktuar, ndërsa kryeartikulli ishte tjetër gjë, ishte

çështja kryesore e ditës që lidhej me raportimin profesional. Kryeartikulli shkruhej

nga redaksitë e posaçme, nga kronika, nga politika.’’349

Çipa mendon se një nga editorialistët më të spikatur të ‘’KJ’’-së në këtë

periudhë ka qenë Ben Blushi, siç e përcaktonte edhe vetë Lesi: ‘’Truri i gazetës’’.

Sipas tij editorialet e Blushit janë editoriale që pavarësisht nga qëndrimi i përcaktuar

politik gjithmonë operojnë mbi forcën e analizës së detajit për atë ç’ka do të përcjellë.

Megjithatë ish-kryeredaktori thotë se ekzistonte një frymë e unifikuar në stafin e

gazetës: regjimi po degradonte.‘’Në një këndvështrim deontologjik, unë mendoj që

periudha e shtypit shqiptar nga 1991-1999, është një periudhë e veçantë, e cila e

dallon zhvillimin dhe panoramën e shtypit shqiptar pas viteve ‘’99. Pse? Sepse në këtë

periudhë, një pjesë e mirë e gazetarëve erdhën nga mungesa e një përvoje dhe e një

shkollimi profesional. Dhe ajo çka e karakterizonte raportimin ishte një vullnet i

jashtëzakonshëm për të pasqyruar të vërtetat, kishte një lloj vullnetarizmi të

jashtëzakonshëm, ndoshta tashmë i humbur në praktikën e raportimit edhe të punës

ditore që realizon komuniteti i gazetarëve dhe reporterëve dhe mbi të gjitha, kishte një

solidaritet, i cili në jo pak raste e indulgjonte frymën e qëndrimeve në grup që mbanin

gazetarët. Në këtë pikë gazeta dhe stafi i ‘’Koha Jonë’’ ishin më të unifikuar, nuk

kishte një diversitet brenda arsyetimeve dhe qëndrimeve politike, por përkundrazi

kishte një unifikim të qëndrimit. Të gjithë mendonim që regjimi i atëhershëm po

degradonte, po shkaktonte një frymë të fortë autoritarizmi etj’’350

Editorialisti Alfred Lela ka një mendim të qartë sa i përket raportit opinion-

fakt brenda një editoriali. Sipas tij ndarja mes faktit dhe opinionit te editoriali nuk

vlen dhe aq. ‘’Në fakt editoriali për përkufizim është një qëndrim apo opinion mbi

faktet. Apo ndryshe, fakte të para në optikën e atij/asaj që shkruan editorialin apo të

gazetës që e boton. Kështuqë nuk mendoj se ndarja fakt/opinion vlen dhe aq në këtë

rast’’351

Por nisur edhe nga kategorizimet e teoricienëve duhet thënë se në gjinitë

analitike në shtyp ka një ndarje të qartë mes opinionit, komentit, analizës dhe

editorialit. Nëse një artikull ka në shumicën e hapësirës më shumë opinione se fakte,

mund të kategorizohet koment apo opinion dhe jo analizë e editorial. Një ndryshim

tjetër mes zhanresh është edhe autorësia. Zakonisht në editoriale nuk përdoret emri i

autorit, por shkrimi tregon qëndrimin e redaksisë, pikërisht duke mos patur emrin e

asnjë opinionisti apo analisti.

Pikërisht, mbi bazën e këtyre dy treguesve: raporti opinion-fakt-qëndrim dhe

të autorësisë ne do të vlerësojmë se për çfarë editoriali bëhet fjalë te ‘’Koha Jonë’’,

një editorial tipik, apo editorial që anon kah opinioni.

349Po aty. 350Po aty. 351Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016.


- 145 -

Variablat e përdorur për të nxjerrë të dhënat që do vërtetojnë hipotezën janë:

Prezenca e editorialit në gazetë (Ka editorial apo jo)

Qëndrimi redaksional dhe autorësia (Është qëndrim i redaksisë apo mendim me

autor vënë si qëndrim i redaksisë)

Pozicionimi tipik apo atipik (Pozicionimi në faqen e parë të gazetës, pozicionimi

në brendësi)

Tematika e editorialit (Politike, ekonomike, sociale etj)

Lloji-nënlloji (Është propagandistik, politik, operativ, politik-operativ, politik-

propagandistik etj)

Objektiviteti kundrejt subjektivitetit ( Sa janë përdorur faktet dhe sa opinionet,

bazuar mbi analizën përmbajtësore)

Anësia politike në editorial (Çfarë linje politike përfaqëson-mbi bazën e analizës

përmbajtësore dhe intervistave cilësore)

Gjatë këtij kapitulli do fokusohemi më tepër në variablat: tematika, lloji-nënlloji dhe

objektiviteti kundrejt subjektivitetit, megjithse edhe variablat e tjerë kanë rëndësinë e

tyre, për shembull në rast se një qëndrim është propagandistik, ne mund të dalim fare

lehtë në përfundimin se nuk ka ndonjë përdorim të madh faktesh, apo në rast se një

qëndrim është shkruar me emër autori, do të thotë se duhet parë me sy më kritik sa i

përket subjektivitetit.

Në periudhën janar-dhjetor 1997 janë monitoruar 260 botime të gazetës

‘’Koha Jonë’’ dhe nga përpunimi i të dhënave kanë rezultuar me editorial 236 prej

tyre352. Editoriali është pozicionuar majtas lart, por edhe djathtas lart dhe djathtas

qendër.Vihet re që niveli i propagandës në editorial bie ndjeshëm, tendencë që ‘’Koha

Jonë’’ e ka shfaqur që në vitin 1991. Përgjithësisht shihet nivel i dukshëm i

subjektivitetit. Konstatohet se editorialet janëformuluar si opinione të autorëve,

pavarësisht se serviren si qëndrim i redaksisë. Lidhur me llojet dhe nënllojet, vihet re

kryesisht përdorimi i editorialit politik dhe të shartuar. Pra mund të thuhet se dominon

qëndrimi politik, me plot 165, shtuar edhe editorialet politiko-operativë, totali 204.

Gjithçka ka lidhje me politikën, mesazhet rreth saj, analizën për zhvillimet politike të

352Të dhënat janar-dhjetor 1997: Nga 260 gazeta, 236 janë editorale. Tematika e tyre ka të bëjë me:

Shtypin, sulmet e shtypit dhe partitë, politikë, problematikë lokaliste, zgjedhjet, deklarata, mbledhje

redaksie etj. Autorë janë: Nikollë Lesi, Aleksandër Frangaj, Alfons Zeneli, Mirash Mirashi etj.

Kategorizimi: 165 Politikë, 39 Politik-Operativ, 2 Ekonomikë, 4 Kronikë, 3 Rajon, 2 Operativ, 19

Politik-Propagandistik, 2 Politik-Operativ-Propagandistik.


- 146 -

kohës, thirrjeve për veprim. Në thelb, siç edhe është trajtuar gjerësisht nëçështjen e

komunikimit politik, ‘’Koha Jonë’’ ka marrë rolin e një‘’partie politike’’, ku qëndrimi

është i qartë, kundër qeverisë, Berishës dhe PD-së. Në këtë këndvështrim editoriali

shndërrohet në ‘’armën’’ e redaksisë, duke u transformuar në katalizator të

zhvillimeve politikeqë i shërben edhe palës rivale me demokratët, të majtëve. Siç edhe

e thonë vetë personazhet e rëndësishëm të periudhës, nuk ka patur ndonjëherë tjetër në

shtypin shqiptar moment që gazeta të kishte një ndikim kaq të rëndësishëm mbi

lexuesit. Edhe pse kishte një ndarje të qartë mes kryeartikullit dhe editorialit353, sërish

kishte lidhje ideore mes tyre. Në shumë raste kur në kryeartikull trajohej situata e

rëndë me viktimat e fondacioneve, botohej edhe një editorial që fliste për piramidat

apo neglizhencën e qeverisë për to.

Në kolonën e editorialit nuk qëndronte vetëm editoriali i redaksisë që shfaqej

me reagime të firmosura me iniciale ‘’K.J’’, por i shpeshtë ishte edhe botimi i

mendimeve të autorëve si Frrok Çupi, Skënder Minxhozi, Martin Leka, Vladimir

Prela, Blendi Fevziu, Gavrosh Lëvonja etj. Mendimet e tyre të shkruara në kolonën e

editorialit janë më afër opinioneve që shkonin përkrah linjës redaksionale të gazetës.

Me sa duket botuesi Lesi kishte zgjedhur këtë formë, shpesh publikonte qëndrime të

autorizuara si të redaksisë dhe shpesh opinione e qëndrime personale të autorëve.

Roland Qafoku përshkruan:‘’…pas vitit 1996 u sanksionua fiks që çdo ditë gazeta të

kishte editorialin e saj. Gavrosh Levonja ishte editorialist që gati shkruante çdo ditë.

Pas kësaj kohe nuk kishte editoriale si dikur, por mbi bazën e asaj që ndodhte, gazeta

kishte qëndrimin e saj. ‘’Koha Jonë’’ ishte e mirëfillitë edhe në këndvështrim të

ndikimit.’’354

Kjo formë e prezantimit të ideve fillon të hedhë dritë mbi faktet që na duhen

në vërtetimin e hipotezës. Fillon të duket hapur përdorimi i opinionit në kolonën e

editorialit, së paku si lloj artikulli. Siç duket qartë, përqindja më e madhe e editorial-

opinioneve i përket kategorisë politike, në masën 72.68%. Por kjo shifër rritet më

shumë thuajse drejt 100% nëse llogarisim edhe shartime të kësaj kategorie: Politiko-

operativë, Politiko-Propagandistiko-Operativë dhe Politiko-Propagandistikë.

353“Pse nuk po çahet blloku?”, Frrok Cupi, “Mbroni gazetarët nga shteti”, 2 Prilli i PD-së”, “Doktor, ky

është fundi!”, Skënder Minxhozi, “Qeveria jashtë globit”, Frrok Cupi, “20 shkurti na gjeti në rrugë”,

Blendi Fevziu, “Vefa dhe politika shqiptare” Koha Jonë, “Ruaj paqen o shtet” Frrok Cupi, “Piramidat

e harruara”, “Sa para kanë fondacionet”, “Koha Jonë” në burg”, “Deri në qindarkën e fundit…”,

“Millosheviçi dorëzohet, Berisha ende jo”, “Tani koha për politikë” Vladimir Prela, “Pse nuk po çahet

blloku?” Frrok Çupi, “Mbroni gazetarët nga shteti”, “2 prilli i PD-së” “Vrasjet-tragjedia duhej të

evitohej” Skënder Minxhozi, “Doktor, ky është fundi!” ‘Aleksandri i ‘vogël’ kërkon luftë” Frrok Çupi,

“Qeveri jashtë globit” Frrok Çupi, “Presidenti, asgjë të re për të thënë” Skënder Minxhozi, “PD-ja e

rrethuar” Vladimir Prela, “Dialogu i Pamundur” Skënder Minxhozi “20 shkurti na gjeti në rrugë”

Blendi Fevziu, “Ultimatumi Evropian” Skënder Minxhozi, ‘VEFA dhe politika shqiptare”, “Zonat e

lira nuk zgjedhin Berishën” Martin Leka, Editorial: “Pse nuk po çahet blloku?” Frrok Cupi, Editorial

së bashku me Kryeartikull, firmosur K.J “Europë:Shqipëri në gropë/ studentët e Tiranës bojkotojnë

mësimin. Forumi: Jo mandatit Nr.2 të Berishës/ MI: BE tëriqet nga kërkesa për zgjedhje të reja. Apel

për dialog. Në pikëpyetje ndihmat,“Shqipëria është në Vlorë, jo në Bruksel” Frrok Çupi, “PD jep

kushtrimin për të rrahur armët” G.L, “Berisha mashtron studentët” S.Minxhozi, “Ruaj paqen o shtet”

F.Çupi. 354Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016.


- 147 -

Figura 29.Kategorizimi i editorialeve. ‘’Koha Jonë’’ Janar-Dhjetor 1997

Në të gjithë editorialët e monitoruar gjatë vitit 1997 vihet re se faktet shoqërohen me

opinione, pra objektiviteti me subjektivitetin. Le t’i hyjmë tani një analize

përmbajtësore të editorialeve të ‘’Koha Jonë’’. Fillimisht duhe thënë se gjuha është e

mprehtë te editorialet e ‘’Koha Jonë’’, toni i fortë dhe fjalët goditëse. Përzgjidhen

fjalë të forta si ‘’Shtet ‘’,“Politikë’’, ‘’Fondacione’’, ‘’Gjak’’, ‘’Blloku Blu’’,

‘’Gazetarët’’, ‘’Protesta’’ etj që shoqërojnë gjithnjë editorialet. Fjalitë janë figurative,

mbizotërojnë metaforat dhe simbolet. Berisha simbolizohet me kriminelin që ‘’ka lyer

duart me gjak’’ dhe ja çfarë shkruhet te ‘’2 Prilli i PD-së”:“…Pavarësisht nga

rrethanat, regjimi i Berishës, ka lyer duart me gjak. Viktimat e ditës së djeshme, mund

të quhen viktima të dyfishta të pushtetit, i cili një herë u grabiti kursimet dhe më pas

jetën”355Kurse te editoriali “Doktor, ky është fundi!” thuhet:“…Qëndrimi në këmbë i

një qeverie me një bilanc të tillë mbi shpinë i jep të drejtën morale opozitës të kërkojë

hapjen e kartelave mjekësore të atyre që drejtojnë tani partinë në pushtet, përfshirë

presidentin dhe kryeministrin. Zëra brenda PD kanë deklaruar së fundi se Berisha

mund të ketë probleme shëndetësore”. Autorët e editorialeve e kanë ndjekur

besnikërisht linjën editoriale të gazetës dhe frymën e kryeartikujve. Ja çfarë shkruante

Blendi Fevziu te “20 shkurti na gjeti në rrugë”:“…E shpëtuam Tiranën nga hija

makabre e Enver Hoxhës, arkitektit të së keqes por në vend të saj ju ofruam parqeve

dhe trotuarëve të Tiranës alternativën e bingove dhe kioskave. I shpëtuam njerëzit

nga 80% absurd, për ta zëvendësuar atë me përrallën e fajdeve dhe makinave të fituar

jo në punë, por në sportelet e fondacioneve. Bëmë divorcin me varfërinë por 6 vjet më

pas e shohim veten me 1 miliardë e gjysmë dollarë më të varfër”

355‘’Koha Jonë’’, editorial: ‘’2 Prilli i PD-së”.

Propagandistikë

Operativë

Politikë Politikë-Operativ

ë

olitiko-Propagandistikë-Operativ

ë

Politiko-Propagandistikë

'KJ'' 1997 0,00% 0,88% 72,68% 17,18% 0,88% 8,37%

'Koha Jonë'' 1997


- 148 -

Nga konstatimi i përgjithshëm vihet rese qëndrimet e sigluar me ‘’K.J’’-në janë më të

forta, më të prera dhe devijohet me aq sa mundet nga subjektiviteti, duke u bazuar më

shumë te faktet se te opinionet mbi to, kurse te qëndrimet e autorëve, kemi

subjektivitet më të madh, treguar me anë të opinionit.

Qëndrimet tipike të ‘’KJ’’-së janë profesionale dhe krahasuar me periudhën e

viteve 1990-1991 të mbizotërimit të propagandës nga ‘’ZP’’-ja dhe ‘’RD’’-ja kanë

ndryshim 180 gradësh. Zbutet në maksimum propaganda dhe kemi përdorim më

racional të fakteve. Qëndrimi moderohet, edhe pse është qartazi kritik ndaj qeverisë,

presidentit, fondacioneve. Editorialet sigluar me ‘’KJ’’ trajtojnë situata dhe

problematika konkrete, jo të përgjithshme, ndryshe nga qëndrimet e autorëve, të cilat

synojnë të jenë më gjeneraliste dhe më komentuese. Në pamundësi për të marrë të

gjithë editorialet në analizë përmbajtësore, janë zgjedhur 4 shembuj ku do

demostrohet prirja kryesore që editorialet janë politike, raporti mes fakteve dhe

opinioneve si dhe stilistika e përdorur. Tre shembuj janë qëndrime të pastra të ‘’Koha

Jonë’’, kurse një është afër opinionit, i Vladimir Prelës.Më 2 shkurt 1997 kemi një

qëndrim të gazetës me titullin ‘’Piramidat e harruara’’. Temë politike që ka lidhje me

firmat piramidale. Gazeta pozicionohet kundër Berishës dhe shpërndarjes së parave

nga fondacionet në mënyrë graduale. Fjalitë janë të shkurtra, fjalët të thjeshta dhe

mesazhi është i qartë. Fillmisht serviren faktet si deklarata e Berishës për depozituesit

e parave rreth shpërndarjes graduale, burgosja e Sudes dhe më pas parashtron

qëndrimin duke hedhur dyshimet nëse kjo skemë u ka pëlqyer ‘’viktimave të

bamirësisë së gjeneral Xhaferrit dhe Bashkim Drizës. Sërish vazhdohet me parashtrim

fakti siçështë: ‘’Gjallica u ka premtuar kthimin e parave në dt.6 shkurt’’ dhe 300

milionët e ngrirë, duke përfunduar se ‘’po mbulohet e qara e të humburve në

piramidat e harruara’’. Editoriali ka stil të shtruar, është i shkurtër dhe shoqërohet me

shprehje figurative e metaforike si ‘’po mbulohet e qara’’. Mesazhi shkallëzohet dhe

është i qartë, pa fjalë të forta. Qëndrimi formulohet në formë pyetjesh

dyshuese.‘’“Buzëqeshjet e Zotit Berisha në RTV janë drejtuar të mërkurën drejt disa

dhjetra mijë depozituesve të fondacioneve Xhaferi e Populli. Sjellshëm me shtypin,

sidomos me atë të huaj, kreu i shtetit ka ofruar një skemë që nuk dihet se sa u ka

pëlqyer viktimave të “bamirësisë” së general Xhaferrit dhe Bashkim Drizës. Libreza

si fillim, më pas edhe paratë. Sigurisht plus interesat bankare për kohën që do rrinë

mbyllur në arkën e shtetit. Berisha ka nxjerrë nga xhepi konceptin e “shpërndarjes

graduale”, rezultatet e të cilit mbeten për t’u verifikuar. Ndërkohë presidenti ka

heshtur për një ushtri edhe më të madhe të mashtruarish.’’, shkruhet te ‘’Piramidat e

harruara’’. Më 2 shkurt 1997 kemi vazhdimin e të njëjtit qëndrim të gazetës me

titullin ‘’Sa para kanë fondacionet’’. Sërish temë politike që ka lidhje me firmat

piramidale. “Sa para ka në llogaritë bankare të Bashkim Drizës dhe Rrapush

Xhaferrit? Aq sa për dhënë depozitat fillestare plus këstet e para, sipas dy bosëve. Aq

sa për të dhënë depozitat “në mënyrë graduale me anë të librezave”, sipas presidentit

dhe qeverisë. Debati rreth shumës së ngrirë në bankat e nivelit të dytë përbën ende


- 149 -

një mister, kur nga data zyrtare e fillimit të shpërndarjes së parave kanë mbetur

vetëm tre ditë.’’

Në editoralin e ‘’KJ’’-së më 4 shkurt 1997 ‘’Koha Jonë’’ në burg’’ trajtohet rasti i

burgimit të gazetarit të redaksisë Roland Beqiraj. Edhe këtu parashtrohen fillimisht

faktet si ‘’ndodhet prej 8 ditësh në qelitë e repartit’’, ‘’nuk është paraqitur ende

prokurori’’ etj e më pas mbahet qëndrim i prerë dhe i fortë. Gjuha ashpërsohet, duke

kaluar në qëndrim ku përdoren edhe epitete.‘’Këta zyrtarë frikacakë dhe servilë kanë

patur për postin që mbajnë, që të luajnë me kompetencat e njëri-tjetrit, duke i

deklaruar drejtorit të gazetës se nuk kanë marrë dijeni dhe se me çështjen duhet të

jenë marrë organe të tjera. Njëlloj si puna e Sudes me Kopetentin.’’, thuhet në

editorial.‘’KJ’’ bën më tej thirrje për veprim: ‘’Gazeta Koha Jonë e njeh derën e

qelive të këtij shteti. Atje ne kemi shkuar më shumë se njëherë, por gjithmonë i

humbur ka dalë shteti.. Tani ne kërkojmë me forcë lirimin e kolegut tonë, motivin e

arrestimit të të cilit e kemi marrë vesh.’’ dhe në fund kërcënon me protestë: ‘’Nëse

Roland Beqiraj nuk lirohet, do të jemi ne gazetarët ende të lirë të Koha Jonë që do të

dalim në rrugët e Tiranës për të djegur portretet e Sali Berishës”. Koha Jonë’’.

Figura 30. Faqja e parë e gazetës 4 shkurt 1997

Siç e përmendëm më lart, qëndrimet e shkruara nga autorë me emër dhe mbiemër janë

kryesisht politike, me natyrë më përgjithësuese dhe jo dhe aq konkrete sa qëndrimet

që mbajnë vulën ‘’KJ’’.Në qëndrimin e 7 shkurtit 1997, shkruar nga Vladimir Prela,

vihet re përdorimi i qasjes përgjithësuese mbi ngjarjet, kur flitet për shpërthimin e

popullit në Vlorë, ‘’ku tradita qytetare, pjekuria politike dhe patriotike ka rrënjë tepër

të thella, lajmet që vijnë prej andej, nga shtypi i pavarur, nga reporterët e huaj dhe

televizionet perendimore, tregojnë një situatë tepër të tensionuar, një pakënaqësi

totale, por edhe një spontanitet total e koshient të plotë për fajtorët e kësaj

situate’’.Këtu ‘’shpata’’ e gjuhës mprihet, goditet drejtpërdrejtëish-presidenti Berisha,


- 150 -

duke i vënë epitete atij dhe ekipit të tij për situatën e vështirë politike. Ulet numri i

fakteve të përdorura duke kaluar direkt në qëndrim pas paraqitjes së përgjithshme të

situatës duke shmangur përdorimin e rasteve konkrete.

‘’Ka ardhur koha që Zoti Berisha të injorojë ekipin e tij servil, të lërë mënjanë

përkatësinë partiake, të mos veprojë më si tek përralla e “mbretit lakuriq” por të

marrë përgjegjësi që i takojnë kreut të një shteti demokratik, i cili mbështetet mbi

parimet e tolerancës dhe dialogut. Por mbi të gjitha ka ardhur koha që opozita, e cdo

krahu qoftë të marrë në dorë situatën dhe të jetë protagonist i këtij zhvillimi historik

shqiptar.’’, shkruan Prela.

Figura 31. Faqja e parë e gazetës 7 shkurt 1997

Më pas autori paralelizon ngjarje në rajon, me situata hipotetike që mund të ndodhin

në Shqipëri në rast të mosmarrjes së përgjegjësisë nga Berisha.‘’Ajo që po ndodh në

Vlorë nuk do ushtarë dhe tanke, por qetësi, dialog, mirëkuptim dhe zgjidhje. Këtë

zgjidhje e ka në dorë politika, e cila së pari duhet të përjashtojë parimin “ik ti nga që

të zëvendësoj unë”. Shqipëria ndodhet në një moment të vështirë historik. Në mënyrë

se si do të zgjidhet kjo krizë, do të ecë edhe vendi në të ardhmen, në vitet 2000”, e

mbyll qëndrimin e tij autori.356

356Editorial i plotë: “Tani koha për politikë”, Nga Vladimir Prela “Pas një pause të shkurtër, në mënyrë

të dukshme iluzive, pakënaqësie, populli shpërtheu edhe njëherë fort, këtë herë ajo është përqëndruar

në Vlorë, qyteti ku kanë filluar jetën perandoritë e fajdeve, por edhe ku tradita qytetare, pjekuria

politike dhe patriotike ka rrënjë tepër të thella, lajmet që vijnë prej andej, nga shtypi i pavarur, nga

reporterët e huaj dhe televizionet perendimore, tregojnë një situatë tepër të tensionuar, një pakënaqësi

totale, por edhe një spontanitet total e koshient të plotë për fajtorët e kësaj situate. Pikërisht për këto

demostruesit e popullit të Vlorës të bindin edhe njëherë më shumë se ka ardhur koha për të mos u

shtirur. Ka ardhur koha që Zoti Berisha të injorojë ekipin e tij servil, të lërë mënjanë përkatësinë

partiake, të mos veprojë më si tek përralla e “mbretit lakuriq” por të marrë përgjegjësi që i takojnë

kreut të një shteti demokratik, i cili mbështetet mbi parimet e tolerancës dhe dialogut. Por mbi të gjitha

ka ardhur koha që opozita, e cdo krahu qoftë të marrë në dorë situatën dhe të jetë protagonist i këtij

zhvillimi historik shqiptar. Asaj i duhet të kujtojë se në cdo moment në Serbi dhe Bullgari protestat


- 151 -

Duke u bazuar te faktet se:

Në gazetën ‘’Koha Jonë’’ thuajse 100% e editorial-komenteve janë

politike.

Në gazetën “Koha Jonë’, në kolonën e editorialit nuk ka vetëm

qëndrime te sigluara me ‘’K.J’’ por edhe nga autorë. Numri i

qëndrimeve të tyre është thuajse dyfishi i qëndrimeve të autorizuara

të gazetës.

Subjektiviteti është më i madh në qëndrimet e autorëve, se sa në

qëndrimet e redaksisë. Kemi përdorim më të vogël të fakteve te

qëndrimet e autorëve.

Qëndrimet e autorëve ngjasojnë me lloje të tjera si opinionet apo

komentet.

Në konkluzion, nisur nga numri i qëndrimeve të autorëve në raport me redaksinë dhe

raportin e përdorimit të fakteve dhe opinioneve brenda editorialeve:Vërtetojmë

hipotezën se në periudhën e përmbysjeve politike, editoriali është kryesisht

politik. Ka ngatërrim të fakteve me opinionin brenda tij. Editorialet janë më

shumë opinione dhe komente, se qëndrime bazuar mbi faktet.

janë udhëhequr nga partitë opozitare e për pasojë ato kanë qenë të mirëorganizuara dhe me ndonjë

përjashtim rastësor, paqësore. Dhe me këtë rast të mbajë shënim, pa komplekse, se në Shqipëri, ku

opozita ka mbetur në hije që nga zgjedhjet e manipuluara parlamentare të 26 majit të vitit të kaluar

demostratat kanë qenë spontane dhe me mungesën e lidershipit të qartë politik. Pas largimit të

dhunshëm të opozitës nga skena, përballë qeverisë u vu vetë populli. Për pasojë ato janë shndërruar në

trazira, që në cdo moment mund të transformohen në të dhunshme, sic edhe ka ndodhur. Tanimë nuk

është koha për të diskutuar nëse këto komplekse janë spontane apo të lindura nga një realitet

shtypës.Në fund të fundit edhe ajo (opozita) është shqiptare. Mentaliteti i saj është koncentrati i

emëruesit të përbashkët të revoltës, frikës dhe shqetësimit popullor. Edhe ajo kërkon një frymëmarrje,

një mbrojtje, një hapsirë, një mundësi më shumë, e cila nuk duhet pritur por duhet kërkuar mbi bazën e

parimeve të një shoqërie dhe të një shteti demokratik. Ajo që po ndodh në Vlorë nuk do ushtarë dhe

tanke, por qetësi, dialog, mirëkuptim dhe zgjidhje. Këtë zgjidhje e ka në dorë politika, e cila së pari

duhet të përjashtojë parimin “ik ti nga që të zëvendësoj unë”. Shqipëria ndodhet në një moment të

vështirë historik. Në mënyrë se si do të zgjidhet kjo krizë, do të ecë edhe vendi në të ardhmen, në vitet

2000.’’


- 152 -

VI.PERIUDHA E RIKTHIMIT TË SË DJATHTËS NË PUSHTET

Në vitin 2005, në Shqipëri do të kthehej prapë në pushtet e djathta. Partia

Demokratike fiton zgjedhjet e përgjithshme, me nje fushatë me elementë të rinj.

Padiskutim që në rikthimin e saj një ndikim të patjetërsueshëm ka patur media në

përgjithësi dhe veçanërisht shtypi. Kujtojmë se në këtë periudhë gazetat kishin një

zhvillim të madh dhe konkuronin vetëm me televizionet pasi vite më vonë kemi

lulëzimin e portaleve online. Megjithatë edhe nisja e portaleve e pati fillesën te

kanalet online të gazetave. Dy gazetat kryesore të kohës, ‘’Shekulli’’ dhe

‘’Panorama’’, luajtën një rol të fuqishëm për të ndikuar te publiku. Nëse në vitin

1997, ‘’Koha Jonë’’ ishte institucioni më i fortë mediatik, në 2005-ën ‘’Shekulli’’ dhe

‘’Panorama’’ ishin dy gazetat më me ndikim, duke konkuruar fuqishëm për më shumë

pozicion në treg. Të pozicionuara qartazi në linjën editoriale, ‘’Shekulli’’ e majtë dhe

‘’Panorama’’ e djathtë e moderuar, ‘’lufta’’ mes tyre për ndikim më të madh,

ashpërsohet.‘’Shekulli’’, luante rolin e një gazete qëndrimi më të spikatur se

‘’Panorama’’ me anë të qëndrimeve që identifikonin më shumë botuesin e saj Koço

Kokëdhima, ndërsa ‘’Panorama’’ ndikonte te lexuesi nëpërmjet faqeve të saj të

Koment-Analizës, të cilat shfaqin në pamje të parë një lloj neutraliteti. Kuptohet

qëedhe ne raportim kishin thuajse të njëjtën linjë me vijën e përgjithshme

redaksionale, edhe pse ishin të detyruara t’u qëndronin besnike fakteve. Dy gazetat

ishin katalizator i fuqishëm, një lloj përcaktuese axhende, duke theksuar ose lënë në

hije detajet e elementët që dëshironin. Sigurisht që krahasuar me dy gazetat partiake

‘’Zëri i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja Demokratike’’, madje edhe me ‘’Koha Jonë’’, niveli i

përdorimit objektiv të fakteve rritet. Gjithashtu vihet re një ndarje e saktë mes llojeve

të artikujve: kryeartikulli, artikuj raportues dhe koment-analiza apo qëndrimi. Zhanret

sa vijnë dhe identifikohen qartazi në gazetat shqiptare, edhe si rrjedhim i zhvillimit të

tyre krahasuar me gjendjen e tyre vite më parë.

Por ajo që konstatohet është befasuese. Nëse në vitin 1997 editoriali mori një

zhvillim të jashtëzakonshëm, në këtë periudhë ai fillon të zhduket. Drejtuesit e

redaksive zgjedhin të luajnë një tjetër strategji: jo të goditjes direkte me qëndrimin e

tyre, por duke përdorur nën formulën e profesionalizmit dhe lirisë për t’u shprehur,

Komentin, Opinionin, Analizën etj. Pra rritja e pritshme e profesionalizmit të gazetave

nuk ka raport të drejtë edhe me zhvillimin e editorialit.

Gjatëkëtij kapitulli do vërtetojmë hipotezën, sipas së cilës në periudhën e rikthimit të

së djathtës në pushtet, në 2005-ën, editoriali zhduket.

Editoriali zhduket si gjini dhe kemi një zhvillim të qëndrimeve në

opinione, komente dhe analiza. Redaksitë s’mbajnë rregullisht qëndrimet e

tyre, por pajtojnë opinionistë, të cilët materializojnë linjat editoriale të

gazetave. Opinionet që zëvendësojnë editorialet bëjnë një lloj përcaktimi


- 153 -

axhende, ku përcaktojnë çështjet që duhen marrë në konsideratë, duke u

intensifikuar qëndrimet politike ‘’pro’’ apo ‘’kundër’’, gjatë zgjedhjeve dhe

me gjerë.

Variablat e përdorur janë të njëjtët shtjelluar deri më tani, por fokusi mbetet te

prezenca apo jo e editorialit në dy gazetat kryesore të kohës marrë në shqyrtim:

‘’Shekulli’’ dhe ‘’Panorama’’:

Prezenca e editorialit në gazetë (Ka editorial apo jo dhe raporti me gjinitë e

tjera)

Qëndrimi redaksional dhe autorësia (Është qëndrim i redaksisë apo mendim

me autor vënë si qëndrim i redaksisë)

Pozicionimi tipik apo atipik (Pozicionimi në faqen e parë të gazetës,

pozicionimi në brendësi)


Lloji-nënlloji (Është propagandistik, politik, operativ, politik-operativ,

politik-propagandistik etj)

Objektiviteti kundrejt subjektivitetit (Sa janë përdorur faktet dhe sa

opinionet, bazuar mbi analizën përmbajtësore)

Katër përkufizime do na ndihmojnë në këtë kapitull për të kuptuar ndarjen e gjinive.

Mbi bazën e këtyre përkufizime është bërë edhe kategorizimi i llojeve të artikujve, që

do na ndihmojë në vërtetimin e hipotezës:

1.Editoriali (Artikull gazetaresk, e drejtë ekskluzive e redaksisë që shpreh

opinionin e botuesit, i cili i atribuon të drejtën kryeredaktorit apo një autori për ta

shkruar)

2.Komenti (Shënim, vlerësim apo vërejtje që shpreh mendimin apo veprimin e

një autori, pa qenë nevoja që të përfaqësojë qëndrimin e redaksisë dhe botuesit-edhe

pse ka raste që e bën)

3.Opinioni (Mendimi i një autori shprehur në media, në këtë rast në gazetë që

jep një ide të caktuar, kritikon apo lavdëron një veprim të caktuar. Opinionisti nuk

presupozohet të përfaqësojë qëndrimin e redaksisë dhe botuesit)

4.Analiza (Shqyrtimi, ballafaqimi me faktet, analiza dhe mendimi i një autori

mbi një çështje apo ngjarje të caktuar. Analiza mund të jetë vetjake, ashtu si edhe të

përfaqësojë idetë dhe konkluzionet e më shumë se një personi, por nuk ka detyrimin të

jetë i njëjtë me idetë dhe konkluzionet e botuesit)

6.1.Karakteristikat e gazetës “Shekulli”

‘’Shekulli’’ qe një lloj shkolle për gazetarët. Një gazetë qëndrimi por edhe me rregulla

strikte profesionale, së paku krahasuar me gazetat partiake apo ‘’Koha Jonë’’.


- 154 -

Kujtojmë se jemi në një periudhë krejt të re historike dhe politike: Partia Demokratike

që synon të kthehet në pushtet, qeveria Nano e sulmuar dhe kritikuar për korrupsionin

e saj si dhe me një nga periudhat ku shtypi lulëzoi fuqishëm. Mediet audiovizive

kishin nisur të ndikonin fuqishëm, por ende nuk e kishin tejkaluar shtypin, ndryshe

nga ç’ndodh në vitet më pas, 2013-2016. ‘’Shekulli’’ qe arena e përplasjes së

mendimeve, ideve, opinioneve të guximshme, duke fuqizuar pena të rëndësishme që u

kanë rezistuar viteve si Fatos Lubonja dhe Mustafa Nano. Në ‘’luftë’’ të fortë për treg

dhe ndikim u pozicionua edhe ‘’Panorama’’, një gazetë që në vitet më pas u fuqizua

së tepërmi duke ruajtur një pozicion të parrezikuar deri më sot si një nga gazetat më

me ndikim në shtypin shqiptar: te lexuesi, politika dhe ambjenti gazetaresk.Ashtu si

‘’Panorama’’, edhe ‘”Shekulli’’ luante me Komentin dhe Opinionet në vitin 2005,

duke i publikuar sipas frymës së gazetës megjithëse në fund të tyre shkruhej se

‘’Opinionet e publikuara në faqen e komenteve nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht

politikën redaksionale të gazetës’’. Autorë të komenteve ishin Mustafa Nano, Mentor

Nazarko, Aleksandër Çipa, Henri Çili, Lutfi Dervishi, Ermal Hasimja, Adri Nurellari.

Medi Belortaja etj. Linja redaksionale në këtë periudhë ishte e majtë, por shihen edhe

influenca të opinionistëve të djathtë si Henri Çili, Ermal Hasimja, Adri Nurellari,

Blendi Kajsiu etj.Gazeta pozicionohet qartë kundër qeverisë Nano, me kauza

personale dhe sfiduese të botuesit Koço Kokëdhima. ‘’Shekulli’’ mbështet fuqishëm

ish-kryebashkiakun e Tiranës Edi Rama, që më 2013 u bë kryeministër. Botuesi

Kokëdhima u zgjodh deputet i Partisë Socialiste, mandat që iu hoq thuajse 3 vjet më

vonë për konflikt interesi. Me krijimin e qeverisë Berisha tregohen kritikë dhe

mbështesin Ramën për kryetar të PS-së, duke kërkuar dorëheqjen e Fatos Nanos.

Drejtuesit lejojnë influenca të djathta te opinionet, duke mbështetur në mënyrë të

tërthortë Berishën, një strategji për të dobësuar ndikimin e Nanos. Imponimi te

publiku i çështjes së fatit të PS-së është një rast i pastër i agendë përcaktimit, ku

‘’Shekulli’’ përcakton kalendarin e çështjeve më të rëndësishme, sipas përparësisë për

lexuesin-votuesin. Pasi Rama merr Partinë Socialiste, gazeta nis sulmin e ri ndaj

qeverisë Berisha.‘’Shekulli’’ mbante qëndrime të prera rreth temave të prekshme,

kryesisht të lidhura me politikën si: TEC-i Vlorës, ligji për mediat, privatizimet,

pronat, biznesi, dhuna në familje, integrimi në BE, dekoderat, turizmi, arsimi, Lazarati

etj

Një prej dukurive të shfaqura ishte edhe publikimi i opinioneve e komenteve

të politikanëve, kryesisht atyre të majtë, si Kastriot Islami me ‘’Shqipëria dhe

fqinjët’’, Rexhep Meidani ‘’Zbehja e një reagimi’’, Albin Kurti ‘’Decentralizimi’’,Igli

Toska, Aldo Bumçi‘’E djathta dhe konservatorizmi’’ si dhe profesionistë të fushës si

Gjergj Buxhuku e Sazan Guri dhe akademikë e autoritete si Rexhep Qosja,Ardian

Vehbiu, Romeo Hanxhari etj. Komentet dhe opinionetjanë të gjata, publikohen

mesatarisht 3 në ditë dhe shpesh shoqërohen edhe me skica dhe karikatura, punuar

enkas sipas tematikës së tyre. Një prej krijuesve është Medi Belortaja. Nëse e

krahasojmë me historikun e zhvillimit të editorialit vite më parë, vihet re një shfryrje

nga dhëniet e direktivës. Gjuha e humbet shpesh të qenit e drejtpërdrejtë, duke sjellë


- 155 -

mendime dhe qëndrime më të tërthorta në aspektin politik. Kjo në shumicën e rasteve,

sepse nuk përjashtohen edhe rastet e komenteve kur këshillimi është mëse i

drejtpërdrejtë si te ‘’Bojkotojeni’’ e Gjergj Buxhukut. Në përgjithësi shihet një prirje

e opinionistëve për të qenë ‘’neutralë’’, brenda besimit të tyre për një çështje, me

gjuhë të moderuar. Por kjo kuptohet që nuk e zhvlerëson qëndrimin e fortë në raste të

caktuara. Te ‘’Shekulli’’ gjatë kësaj periudhe janë publikuar qëndrime, në formën e

opinioneve shkruar kryesisht nga drejtori i gazetës për kohën, Adrian Thano. ‘’Beu,

Bolino dhe Babë Myslymi’’, është një editorial njëkolonësh i 12 marsit që sulmon

Carlo Bollinon, botuesin Italian të mediave në Shqipëri dhe që dënon projektin e

sjelljes së plehrave italiane në Shqipëri. Po kështu kryeredaktori Robert Rakipllari ka

shkruar më 6 korrik opinionin e tij politik ‘’Tranzicioni i vështirë i pushtetit’’, kundër

Partisë Socialiste dhe tentativës së saj për të kontestuar rezultatin në disa zona të

fituara nga PD-ja.

Figura 32. Faqja e parë e gazetës 2 shtator 2005

Editorialet pozicionohen në 2-faqëshin e koment-opinionit, kurse komentet

promovoheshin edhe në faqen e parë, djathtas. Editoriale të tjerë pozicionuar në të

njëjtin vend janë: Një ‘’i djathtë’’ vështruar nga ‘’e majta’’ dhe ‘’Orientimi në babelin

e sotëm ideologjik’’ nga Mustafa Nano, ‘’Lavatriçe greke në Tiranë’’ nga Ervin

Qafmolla etj. Edhe pse sipër tyre shkruhet ‘’Opinion’’, shihet një lloj unifikimi më i

madh me linjën editoriale të gazetës.Çështja e vitit 2005 për gazetën ‘’Shekulli’’ është

kundërshtia hapur e ndërtimit të TEC-it në Vlorë. Kurse një nga temat e tjera më të

trajtuara te opinionet është ajo e medias dhe ligjit të shtypit. Merret dhe rimerret

tematika e medias, lirisë së shtypit, botuesit si kushti i lirisë së medias shqiptare si dhe

kundërshtohet projektligji Braçe-Lesi.Gjatë periudhës së fushatës zgjedhore shihet një

intensifikim i opinioneve dhe komenteve që lidhen me zgjedhjet. Arben Rrozhani,

kryeredaktor i ‘’Shekulli’’-t rrëfen se linja editoriale që kanë ndjekur është thellësisht


- 156 -

e majtë dhe kjo referuar kohës kur ai ka punuar, vite më pas, nga 2013-a e deri më

tani. Megjithatë vija editoriale sipas tij nuk e ka cënuar lajmin që është gjendur te e

djathta.‘’…linja editoriale ka qenë thellësisht e majtë, sepse ishte kandidat për

deputet themeluesi i gazetës, pastaj u bë deputet dhe vetvetiu që do jetë e majtë linja

editoriale. Por vija editoriale nuk e ka penguar, nuk e ka cënuar lajmin edhe nga e

djathta. Për shembull do të ishte herezi që në një gazetë të djathtë të botoheshin edhe

kronika nga mbledhjet e PS-së, vetëm në sensin negativ, në sensin për ta sulmuar.

Neve i kemi lënë sipërfaqe të barabarta që të jetë edhe e majta, edhe e djathta sepse

filozofia është që gazeta është e lexuesit. Vërtet botuesi mund të jetë i majtë, apo i

djathtë por gazeta është e lexuesit, edhe duhet të gjejnë veten të gjitha shtresat aty,

njerëzit me bindje të ndryshme. Kjo ka qenë motoja dhe këtë jemi munduar ta

mbajmë.’’ 357 Rrozhani thekson se linja editoriale është mbajtur nga shkrimet e

bashkëpunëtorëve të jashtëm, pra me komentin apo opinionin, ndërsa editoriali është

shkruar nga drejtuesi i gazetës.‘’Editoriali në përgjithësi, siç është moda e printit sot

është shkruar nga drejtuesi i gazetës por duke qenë se drejtuesi i gazetës me këtë

sistem pune që bëhet është shumë i ngarkuar, se kuptohet ngarkesa me gjithë këto

burime njerëzore, përdoren në këtë rast bashkëpunëtorët e jashtëm. Ne për fat të keq

kemi humbur shumë nga bashkëpunëtorët e jashtëm që kemi pasur, pasi kemi patur

shumë të jashtëm, të cilët janë bërë edhe emra të njohur të ‘’Column’’-eve dhe

mendimeve që botohen nëpër media të tjera. Kemi rekrutuar të rinj, të cilët shkruajnë

edhe përtej të majtës, shkruajnë edhe përtej të djathtës, për probleme që prekin të

gjithë spektrin e politikës. Për shembull po marr Afrim Krasniqin, që dihet se është

me bindje të djathta se ka qenë deputet i PD-së dikur, i cili boton pa asnjë pengesë te

gazeta ‘’Shekulli’’ momentalisht. Edhe sot kishim një shkrim të Afrimit, i cili

analizonte politikën në 26 vitet e deri tani.’’358

Rrozhani sjell rastin e një qëndrimi të fortë të vitit 2005 duke e komentuar dhe

duke vënë në pah konsistencën që ka patur gazeta edhe në vitet më pas, një qëndrim

që nuk ka ndryshuar.

‘’Në përgjithësi ngacimimi vjen nga një ngjarje që ndodh. Besoj nuk është për median

shqiptare, është për gjithë botën. Ndodh diçka dhe mban një qëndrim. Për fat të mirë

kjo gazetë ka mbajtur qëndrim për ngjarje që kanë ndodhur. Ja për shembull është

rasti i ‘’Petroliferës’’. Ne që në vitin 2005 kur ishte marrëveshja që do bënte Fatos

Nano, gazeta ka mbatur qëndrim kundër, këtë e vërtetoi edhe koha. Ka mbajtur

qëndrim kundër pse nuk duhej ndërtuar ‘’Petrolifera’’, siç po ndodh tani…Kemi

mbajtur qëndrim për këtë, për plehrat që bëri marrëveshje Fatos Nano me Bechettin

qëështë shpallur tani në kërkim ndërkombëtar, për koncesionin e Rinasit, që doli

ashtu siç e dimë të gjithë, që u bë një koncesion që u merr paratë shqiptarëve dhe ua

jep atyre që kanë marrë koncesionarin etj etj. Është marrë spunto nga ngjarje të ditës,

nga ngjarje të ditës është marrë spunto edhe për Reformën në Drejtësi, ngjarje

357Rrozhani, Arben, Intervistë 27 maj 2016. 358Po aty.


- 157 -

thellësisht sociale, ekonomike etj’’.359Edhe Rrozhani përforcon idenë se tema kryesore

e editorialeve shqiptarë është politika.

Botuesi i gazetës Koço Kokëdhima përfaqëson botuesin-biznesmen por tepër aktiv në

gazetën e themeluar. Në 2013-ën, Kokëdhima iu fut politikës duke marrë edhe

mandatin e deputetit. Pikërisht raporti mes tij dhe kryeredaktorëve të ‘’Shekulli’’-t në

vite është interesant për t’u zhbiruar. A ndikonte ai në linjën editoriale dhe si, a

angazhohej në shkrimin e editorialeve dhe sa i pranishëm ka qenë në gazetën e tij? Të

gjitha këtyre pyetjeve u përgjigjet Rrozhani, i cili thekson se Kokëdhima e njeh

gazetarinë.‘’Kjo gazetë ka gati 19 vite që është në treg. Dikur ka qenë shumë e

plotësuar edhe nga qëndrimet e themeluesit, i cili për fat të mirë ndryshe nga shumë

botues të tjerë merr vesh nga gazetaria, jep ide të vlefshme në gazetari, sepse shumë

botues janë thjesht investitorë që paguajnë paratë. Kurse në ndryshim nga këta,

themeluesi i gazetës ‘’Shekulli’’ ka bërë edhe kryeredaktorin vetë. Ka bërë edhe një

Kod Etike, i cili mbetet unik në median shqiptare se askush tjetër nuk ka, kod etike në

mungesë të një ligji që nuk e kemi neve ose që e kemi po që ka vetëm një nen: ‘’Shtypi

është i lirë’’ dhe kaq. Ai ka bërë një Kod Etike që ne t’u përmbahemi këtyre kornizave

për të patur një shtyp të pastër, brenda ligjit,brenda normave etj etj.’’360

Rrozhani rrëfen marrëdhënien me Kokëdhimën në këndvështrim të ndikimit

mbi gazetën dhe politikën redaksionale të saj. Ai thotë se nuk ka patur raste ndërhyrje,

kryesisht në kohën kur Kokëdhima ishte deputet.‘’Unë për shembull si drejtues gazete

mund të kem patur shumë, po shumë rrallë ndonjë telefonatë për të pyetur çfarë ka

ndonjë gjë po jo orientime që duhet bërë kështu, duhet bërë ashtu. Kjo është një gjë e

mirë. Këto gjëra unë i kam dëgjuar vetëm në gazetat perëndimore, ose për shembull

një gazetë ‘’Kathimerini’’ ku botuesi jetonte në Amerikë vetëm sillte paratëdhe

qëndrimin e gazetës ‘’Kathimerini’’ e mbante bordi në Athinë. S’e dinte fare botuesi

me kë linjë do mbahej gazeta. Patjetër, ka pronarë që kërkojnë, sipas informatave që

kam unë, që kërkojnë të gjithë çfarë ka sot në gazetë, ku bëhet raportimi ditor pasdite

çfarë do bëjmë sot dhe ai jep orientime që kjo duhet bërë, kjo s’duhet bërë. Për fat të

mirë ne nuk jemi pjesë e kësaj skeme, sepse kjo fut atë vetëcensurën ose komandimin e

linjës editoriale sipas interesit të botuesit.’’361

Megjithatë Rrozhani ka krijuar një mendim fiks lidhur me raportin media-

pushtet: një lojë për t’u përdorur thjesht si kobure në përfitimin e pushtetit

material.‘’Gjithë loja e shtypit të shkruar apo audio-viziv me pushtetin është kështu:

për t’u përdorur thjesht si kobure që të përfitosh pushtet material. Fakti që ka qenë

deputet dhe nuk ka patur të drejtë të marrë fonde nga punët publike, nga fonde

shtetërore nuk na ka detyruar neve që të jemi kobure. Ne kemi qenë shumë të qetë nga

kjo sepse kishte konflikt interesi. Dhe nëse ndodhi një gjë, nuk doja ta quaja të ndyrë,

u hoq mandati i deputetit që ishte thjesht vendim politik, u hoq sepse presupozohej që

deputeti ka marrë fonde shtetërore, fonde publike duke qenë edhe deputet, për gazetën

359Po aty. 360Rrozhani, Arben, Intervistë 27 maj 2016. 361Po aty.


- 158 -

e tij, për bizneset e tij. Mund të hapet gjithçka, nga 2 gushti i 2013 e deri më sot, nëse

gjendet një reklamë shtetërore në faqet e gazetës, kjo e implikon deputetin. Po nuk ka

ndodhur. Mund të kontrollohet e gjitha gazeta e këtyre 3 viteve dhe nuk gjendet asnjë

reklamë shtetërore, sepse është pasur parasysh që të mos jetë konflikt interesi.

Ndryshe ndodh me gjithë të tjerët që e kanë përdorur medien e tyre për të zhvatur

ndonjë reklamë, fonde publikë, thjesht për të qenë kobure.’’362

Le të kthehemi te të dhënat empirike të hulumtimit për gazetën ‘’Shekulli’’.

Nga të dhënat e monitorimit për vitin 2005363, në 207 gazeta lidhur me prezencën e

editorialit si lloj artikulli, në raport me Opinionin, Komentin apo Analizën rezulton se

është krejtësisht i pandjeshëm. Në të gjithë vitin 2005 konstatohen se janë shkruar

vetëm 2 editoriale të mirëfilltë dhe 525 komente, opinione dhe analiza nga autorët.

Pozicionimi i tyre është në faqen e parë dhe në brendësi në faqet 14-15. Kryesisht

opinionet ruajnë linjën e majtë redaksionale, kanë objektivitet dhe subjektivitet, edhe

nuancë propagande.

Figura 33. Kategorizimi editoriale, opinione, komente, analiza. ‘’Shekulli’’ 2005

‘’SHEKULLI’’Janar-Dhjetor 2005

NR. TOTAL I

GAZETAVE

NR. TOTAL I

EDITORIALEVE

NR.TOTAL I KOMENTEVE,

OPINIONEVE, ANALIZAVE

207 2 525

Siç vëmë re, numri i komenteve, opinioneve dhe analizave është shumë i madh në

raport me numrin e papërfillshëm të editorialeve. Raporti është thuajse 3 komente,

analiza apo opinione në 1 gazetë të printuar. Siç shihet nga raporti, numri i

komenteve, apo opinineve apo analizave është i konsiderueshëm, ndërsa numri i

qëndrimeve të mirëfillta redaksionale i papërfillshëm. Një strategji dhe zgjedhje e

gazetës, për të mos mbajtur qëndrim. Si zëvendësohet ai? Fare lehtë, duke kontraktuar

analistë, të cilët përveç ideve të tyre, zhvillojnë idetë dhe interesat e redaksisë. Edhe

pse thuhet qartësisht se zërat e tyre nuk përfaqësojnë domodoshmërisht politikën

redaksionale të gazetës, a do ta lexonte me vëmendje publiku një temë të shkruar nga

''X analist''? A do ta besonte ai po aq fuqishëm sa edhe një editorial gazete? A është i

362Po aty. 363Të dhënat ‘’Shekulli’’ 2005: 525 komente, opinioned he analiza, vetëm 2 editoriale. Autorët e

editorialeve janë drejtori Adrian Thano dhe kryeredaktori Robert Rakipllari. Autorë të opinioneve janë:

Mustafa Nano, Mentor Nazarko, Aleksandër Çipa, Henri Çili, Lutfi Dervishi, Ermal Hasimja, Adri

Nurellari. Medi Belortaja etj. Tematika: TEC-i Vlorës, ligji për mediat, privatizimet, pronat, biznesi,

dhuna në familje, integrimi në BE, dekoderat etj.


- 159 -

vetëdijshëm ky lexues që edhe botimi i këtyre komenteve, opinioneve apo analizave

bëhet nga stafi redaksional?! Me siguri që po. Më poshtë paraqitet vizualisht edhe

raporti editorial me zhanret e tjera.

Figura 34. Grafiku i raportit editoriale me opinione, komente, analiza. ‘’Shekulli’’ 2005

Po sjellim shembuj opinionesh dhe 2 editoriale qëjanë shkruar nga drejtori i gazetës

Adrian Thano dhe kryeredaktori Robert Rakipllari, për të kuptuar stilin dhe mënyrën

se si hidhet ideja te lexuesi. Te “Beu, Bolino dhe Babë Myslymi’’, Thano sulmon

botuesin e ‘’Gazeta Shqiptare’’ Carlo Bollino, kurse te ‘’Tranzicioni i vështirë i

pushtetit’’, Rakipllari analizon Partinë Socialiste.Thano ka një gjuhë të mprehtë dhe

sulmon ashpër Bollinon kurse Rakipllari më i moderuar bën një përshkrim dhe jep

direktiva për Partinë Socialiste dhe zhvillimet politike në vend364.

364Tre shembuj: ‘’Tranzicioni i vështirë i pushtetit’’ koment nga Robert Rakipllari 6 korrik

‘’…Me kontestimin në masë të zgjedhjeve, duket se po ravijëzohet një strategji e re e Partisë Socialiste

në këtë situatë kur mjaft prej zonave elektorale janë ende në diskutim, madje ka edhe bllokime të

qëllimshme. Në këtë mënyrë Partia Socialiste i jep mundësi vetes, të shtyjë për një kohë të

papërcaktuar, pushtetin e saj në tranzicion, duke krijuar kështu një mundësi të dytë me gjykatat

shqiptare, të cilat janë cilësuar si të pabesueshme dhe të korruptuara…Skenari i vitit 2001, kur Gjykata

Kushtetuese u kthye në KQZ, nuk mund të përsëritet. Jemi në një kontekst krejt tjetër. Logjika që

opozita i ka manipuluar zgjedhjet pushtetit dhe aq më tepër ministrave më të fuqishëm të kabinetit nuk

mund të gëlltitet nga publiku shqiptar përveçse nga militantet e dëshpëruar të Partisë Socialiste.’…’Dy

shembujt e tjerë janë të analistit Henri Çili dhe analistit Mustafa Nano: ’’Njerëzit që e bëjnë

historinë, korrigjohen’’, nga Henri Çili ‘’…Partia Demokratike, partia e ndryshimit të madh

demokratik të vitit 1990, u gjend shpejt për arsye nga më të ndryshmet në qerthullin, në të cilin bien të

gjitha formacionet politike në luftën për lidership…Si pasojë e frymës dhe eksesit të kohës Pashko,

Imami, Zogaj, etj u gjendën të përjashtuar nga partia…Në këtë rrugëtim ndaraz, Berisha me demokratët

dhe liberalët në anën tjetër, kanë patur një histori që të gjithë e dimë, por kanë patur gjithnjë nevojë për

njëri-tjetrin, Berisha ka patur nevojë për kualitetet politike dhe frymën e liberalëve të përjashtuar, kurse

këta të fundit kanë patur gjithnjë nevojë lidershipin dhe elektoratin e Berishës….Për Berishën, kthimi i

liberalëve, që janë njëkohësisht edhe ish-themeluesit e PD-sëështë një fitore personale dhe një investim

personal për karrierën e tij të mëtejshme…Një tribunë e plotësuar e demokratëve si më 22 mars, është

Komente, opinione dhe

analiza100%

Editoriale0%


- 160 -

Figura 35. Shekulli: “Beu, Bolino dhe Babë Myslymi’’, dhe ‘’Tranzicioni i vështirë i pushtetit’’

6.2.Karakteristikat e gazetës “Panorama’’

Edhe te ‘’Panorama’’ gjatë vitit 2005 kemi të njëjtën strategji, përdorimin e

komenteve dhe rrallë editorialet. Një sërë opinionistësh që shkruajnë në këtë gazetë

janë: Andrea Stefani, Eduard Zaloshnja, Edmond Tupja, Mentor Nazarko, Enver

Robelli, Alfred Lela, Adri Nurellari, Ermal Hasimja, Fatos Çoçoli, Medi Belortaja.

Dhe politikanë si Rexhep Meidani, Besnik Mustafaj, Genc Pollo, Dritan Prifti, Alfred

Moisiu, Dritan Ylli, Edi Rama, Edmond Panariti. Temat kanë të bëjnë me zgjedhjet,

PS-në, LSI-në, Edi Ramën, Fatos Nanon, AMC-në etj. Aristir Lumezi,

zëvendëskryeredaktor i ‘’Panorama’’-s thotë se editorialet në gazetë i shkruajnë

autorë të kontraktuar nga redaksia.‘’Editorialet shkruhen nga persona të kontraktuar

me gazetën, por dhe nga politikanë, specialistë të fushave të ndryshme, intelektualë të

një ndryshim i njerëzve që e bëjnë historinë. Për pasojë, një shans për të kthyer pas shanset e humbura

të saj që mbeti projekt në fillim të viteve ‘’90’’. ‘’Një ‘’i djathtë’’, vështruar nga e majta, nga

Mustafa Nanos (Replikë me Apollon Baçen)‘’… “Mustafa Nano është i majtë’’, thotë Baçe. Nuk

është se më fyen në këtë mes, pasi nuk shoh asgjë të keqe të jesh i majtë, ashtu si nuk shoh asgjë të

keqe të jesh i djathtë…Unë nuk di të kem bërë ndonjë deklaratë, sipas së cilës bëj me dije njerëzit se

jam i ‘’majtë’’.… “Jo po Baçe kur thotë i majtë, nënkupton fatosnanoist’’, mund të thotë ndokush.

Edhe sikur të jetë kështu, pse do të fyhesha kur këtë më thotë një saliberishist? Por çështja është se nuk

jam. Përkundrazi, janë të pafundme dëshmitë që tregojnë se Mustafa Nano dhe Fatos Nano kanë shumë

pak gjëra të përbashkëta, midis të cilave edhe mbiemrin.…Siç shihet, unë nuk kam ndonjë gjë me sojin

e Apollonëve. Arrij t’i mirëkuptoj në të gjitha trapllëqet e tyre. Arrij t’i mirëkuptoj edhe kur nuk janë

dakord me mua. Por nuk arrij t’I mirëkuptoj veç në një pikë: kur çdo opinion që nuk u vjen për hosh, e

konsiderojnë vepër përbetimesh, konspiracionesh, porosish. ‘’Pika që s’u bie’’, do të thosh gjyshja ime,

e cila ka vdekur përpara se unë të merrja vesh se në këtë botë ekziston edhe një njeri që quhet Apollon

Baçe. I ndrittë shpirti atje ku është! Gjyshes sime, kuptohet.’’


- 161 -

shquar.’’365 Kryeredaktori i gazetës, Robert Rakipllari thotë se ‘’Panorama’’ nuk

është një gazetë që funksionon me editorial, por ka qëndrim, i cili në shumicën e

rasteve transmetohet nëpërmjet trajtimit të argumenteve, çfarë çështjeje i jep rëndësi

dhe çfarë teme jo. Njëkohësisht një pjesë e rëndësishme janë edhe opinion-komentet.

‘’Panorama’’ nuk ka editorial të shkruar, pra nuk është një gazetë që funksionon me

editorial, në atë kuptimin studimor që ka editoriali. Është një gazetë me qëndrim

padiskutim. Qëndrimin e ka kryesisht në mënyrën se si i trajton argumentet, se çfarë

çështje i jep rëndësi, se çfarë çështje nuk i jep rëndësi etj etj. Dhe pjesa e komenteve

është pjesë e rëndësishme e gazetës. Ne kemi disa analistë, me kontratë në gazetë, që

mbajnë qëndrimet e tyre, kryesisht janë të përzgjedhur që të përmbushin gjithë

spektrin e mendimeve, mundësisht. Pra mos jenë kryesisht të majtë, ose kryesisht të

djathtë, proqeveritar ose antiqeveritar. Plus kësaj është e hapur edhe për opinione,

edhe për akademikët, njerëzve të rëndësishëm të shoqërisë civile që kanë diçka për t’i

thënë publikut dhe kanë një staturë të caktuar dhe që mbajnë përgjegjësi vetë për atë

që thonë. Dhe unë them te ‘’Panorama’’ që është gazeta më e madhe në vend,

përgjithësisht ata që kanë gjëra për të thënë, pra nga pjesa e shoqërisë civile,

akademikëve, kur kanë ndonjë gjë për të thënë, i kanë te ‘’Panorama’’. Qëndrimi

editorial i gazetës mbahet te çështjet, te mënyra e trajtimit të argumenteve të

ditës.’’366Siç do ta shohim edhe në çështjen e analizës së fushatave elektorale për

Bashkinë e Tiranës në vitin 2011, te ‘’Panorama’’ por edhe te ‘’Shekulli’’ qëndrimi

del i qartë, pikërisht nëpërmjet kësaj që deklaron Rakipllari: trajtimit të çështjeve.

‘’…por duhet të kemi parasysh që ndryshe ka qenë dhe ndryshe është, kjo është në

evoluim. Në kuptimin e asaj që sot për sot me krijimin dhe situatën e re mediatike, me

mediat e reja online, televizionet etj, kjo ndarja klasike raportim, koment për mua ka

rënë. Nuk ekziston më kjo ndarje. Rëndësi ka çfarë i thua publikut, çfarë të reje sjell,

çfarë argument trajton dhe kryesisht me çfarë këndi e trajton. Pra për mua sot ka

rëndësi këndi professional që zgjedh për të trajtuar ngjarjet, pasi publiku është i

informuar gjithandej nga ‘’Facebook’’-u, rrjetet sociale etj etj. Një gazetë e shkruar,

e përditshme, por edhe portal do të japë një kënd të caktuar, ose duhet të bëjë një lloj

filtrimi të informacioneve dhe të çështjeve të ditës për të dhënë diçka përtej zhurmës

së madhe të lajmeve të ditës. Raportimi nuk është fjalë e drejtë në këtë rast. Po e

ilustruj me replikat që kemi botuar këto ditë mes Romeo Gurakuqit dhe Nasho

Jorgaqit për Fishtën. Ato mund të ishin edhe te kolona e komenteve, por ne i kemi

trajtuar si debat dhe iu kemi dhënë një vend më qendror ne gazeten print. Nuk

ekzistojnë më këto ndarjet klasike raportim/koment’’,367 shprehet më tej Rakipllari.

Për kryeredaktorin e një prej gazetave më të mëdha në Shqipëri ka rëndësi të veçantë

përzgjedhja e bashkëpunëtorëve për analizë-komentet, pavarësisht se deklaron që

‘’Panorama’’ është e hapur për çdo opinion apo koment.‘’E para gazeta është e

hapur. Ne nuk kemi censuruar ndonjëherë ndonjë opinion, koment, pikëpamje. Ne

365 Lumezi, Aristir, Intervistë 2014. 366 Rakipllari, Robert, Intervistë 11 Tetor 2016. 367 Po aty.


- 162 -

përpiqemi që çdo ditë të kemi të paktën minimalisht një koment për çështjen e ditës, të

cilin e shkruan një nga analistët tanë me kontratë: Fatos Lubonja, Preç Zogaj, Mark

Marku Mentor Nazarko, Agron Gjekmarkaj, Besnik Mustafaj, etj. Dhe opinione të

tjera, që i gjykojmë si të vlefshme për publikun. Pra personazhe të jetës publike në

Shqipëri, të cilat kanë diçka për t’i thënë publikut nga eksperienca e tyre, ose nga

ekspertiza e tyre. Pra, kriteri kryesor është statura publike e personit. Se mund të jenë

3 milionë shqiptarë që duan të shkruajnë përditë, por ne filtrojmë dhe nuk botojmë

opinione lexuesish.’’368

I pyetur nëse bëjnë kujdes që të kenë prezencën e editorialistëve me pikëpamje

të ndryshme, të majtë apo të djathtë, për të ruajtur balancën, gjë që vihet re se tentohet

nga ‘’Panorama’’, Rakipllari thotë se nuk ka asnjë rëndësi. Sipas tij koncepti ‘’i

majtë’’ ‘’i djathtë’’nuk ka ndonjë sens, duke nënkuptuar konceptin klasik se

çfarëështë një i majtë dhe çfarë një i djathtë. Për Rakipllarin çështja shtrohet: Je

‘’Pro’’ qeverisë, apo ‘’Kundër’’ saj.‘’Në rast se ata janë personazhe që e mbajnë vetë

atë që thonë, pra janë njerëz të njohur, të pranuar nga publiku, njerëz që kanë një

staturë të caktuar publike, nuk ka rëndësi nëse janë të majtë apo të djathtë...Edhe kjo i

majtë, i djathtë në gazetarinë shqiptare në këto kushte që jemi ne nuk ka ndonjë sens.

Sepse Lubonja ka gjithë këto vite që shkruan te ‘’Panorama’’ është kundër qeverisë,

nuk ka qenë asnjëherë me qeverinë. Po gjithashtu edhe Zogaj. Pra nuk ka rëndësi i

“majtë” apo i “djathtë”, çështja është je ‘’Pro’’ qeverisë apo ‘’Kundër’’

qeverisë.’’369 Megjithatë Rakipllari konkludon për filozofinë dhe strategjinë e gazetës

së tij në njëtjetër drejtim: audienca, siç e quan ai, edhe përfshirjen e lexuesve online.

‘’Në radhë të parë duhet të kesh audiencë. Gjithë tentacioni i medias është të ketë

audiencë. Pra ju përmendni në ato pyetjet tuaja gazeta të caktuara që kanë qëndrime,

por nuk rezulton që këto të jenë më të lexuarat. Strategjia e kësaj gazete është

audienca. Ne nuk mbajmë qëndrime vetë, editorial, por ne kemi zgjedhur njerëz me

autoritet dhe gazeta është e hapur, e balancuar për të gjitha krahët. Pra e gjen të

balancuar pjesën e qëndrimit. Ka pasur raste, këto janë raste të rralla, që ne kemi

quajtur editorial një koment të analistit tonë. Por këto janë raste shumë të rralla, kur

mendojmë se ajo një çështje e rëndësishme, që i qëndron asaj që mendojmë.’’370

Kryeredaktorët dhe analistët Aleksandër Çipa dhe Arben Rrozhani e

veçojnë ‘’Panorama’’-n si gazetën me qëndrimin më të kujdesshëm dhe më të

fuqishëm gjatë tranzicionit në Shqipëri. ‘’…pak më e hapur në qëndrime dhe që ka

krijuar një rrjet editorialistësh ndër vite është gazeta ‘’Panorama’’. E ka ruajtur atë

pozicionin e bashkëpunimit me ata që bëjnë qëndrimet e tyre dhe që ka disa firma që

sjellin mendime me shumë vlerë, pavarësisht se në disa raste janë shumë të

ekzagjëruara. Pra është formati i gazetës. Ajo ka vënë në përdorim mjete materiale që

ne nuk i kemi patur, ka paguar shumë shtrenjtë bashkëpunëtorët dhe ‘’Panorama’’ ka

grupin e njerëzve që flasin…ndoshta edhe për interes të saj, por mua më intereson

368 Po aty. 369 Po aty. 370 Rakipllari, Robert, Intervistë 11 Tetor 2016.


- 163 -

firma, aty ka disa persona që japin mendim dhe që ndikon pak. Kjo është për

mendimin tim merita. Për fat të keq, ata që janë sot te ‘’Panorama’’, kanë qenë dikur

te ‘’Shekulli’’. ‘’Panorama’’-n do veçoja, pa asnjë xhelozi, ata kanë shfrytëzuar

burimet që dikur kanë qenë te ‘’Shekulli’’.’’371

Kurse Çipa e cilëson ‘’Panorama’’-n si të kujdesshme, megjithatë analisti nuk heziton

të tregojë se e ka të vështirë të zgjedhë, pasi nuk ka qëndrime në gazeta.‘’Panorama’’

është gjithnjë një gazetë që priret të jetë në pikëpamjen e respektimin e parimeve të

asnjëanësisë dhe barazisë më e kujdesshme. Respekton Kodin e Etikës më shumë se

këto, ndërsa gazeta ‘’Tema’’ është gazeta tipologjike e angazhuar, e qëndrimit të

skajshëm dhe pa kompromis, madje duke marrë edhe të avokatisë kur s’duhet ta bëjë

këtë gjë për qëndrime të caktuara dhe këtu kam parasysh editorialet e Meros. Ndërsa

te ‘’Mapo’’ ka një konsistencë për sa i përket përkatësisë ‘’Pro’’, në kuptimin qëështë

e qendrës së djathtë dhe liberale e djathtë dhe është një gazetë që nëpikëpamje

kulturologjike sjell më shumë peshë specifike, ushtron një kujdes redaktorial shumë

më evident por pa braktisur anëshmërinë e vet të përcaktuar.’’372Ish-kryeredaktori i

‘’Panorama’’-s, Roland Qafoku tregon në intervistë se si punoi me botuesin dhe

stafin për të futur editorialin, pas periudhës ku në gazetë nuk kishte asnjë

syresh.‘’Unë jam drejtuesi i tretë i gazetës “Panorama” dhe në momentin kur nisa

drejtimin e gazetës, kjo gazetë, ose nuk kishte fare editoriale ose kishte shumë pak.

Por me përvojën time në gazetën “Koha Jonë”, unë futa me koshiencë atë që e quaj

qendrim të gazetës dhe një gazetë pa qendrimin apo opinionin e saj është si të ishte pa

bosht. Në fillim shkruaja vetë editoriale mbi bazën e lajmeve më të rëndësishëm të

gazetës. Padyshim që më frymëzonin lajmet e gazetareve dhe një qendrim i imi mbi

një lajm ekskluziv e bënte gazetën edhe më të rëndësishme. Bashkë me zëvendësat e

mi afruam në gazetë emra të rëndësishëm që bënin opinione të forta. Emra të tillë si

Artan Fuga, Besnik Mustafaj, Luan Rama, (diplomati) Sabri Godo, Edison Ypi,

Andrea Stefani etj u bënë opinionistë që i jepnin gazetës me lajmet më të mira në treg

një qendrim për fenomene dhe ngjarje. Kjo i dha gazetës ‘’Panorama’’ një vlerë më

shumë dhe sot pas një dekade e vlerësoj si një nga anët më të mira të asaj gazete.’’373I

vetëdijshëm për vështirësitë që ndeshte dhe se për çfarë identifikohej në treg gazeta,

Qafoku tregon se editoriali ishte i nevojshëm, pasi pa të gazeta kurrë nuk do të ngrihej

në nivelin që arriti vite më parë. Dhe Qafoku i mban mend mirë vështirësitë që

kaloi.‘’Në fakt gazeta “Panorama”, më shumë u identifikua për lajmin e parë, të

fortë, ekskluziv, që nuk e kishte asnjë konkurent tjetër. Qendrimi editorial ishte faza e

dytë e ngritjes së gazetës në atë që nga një gazetë e mirë, simpatike, e paanshme, uë

bë gazeta e parë në Shqipëri për nga tirazhi. Ua thashë edhe më lart, ishte një gjë e

natyrshme që një gazetë sado të arrinte të bënte lajme të mira e të shkruante mirë,

mungesa e editorialit do të thoshte që të mos ngrihej në nivel opinioni dhe si e tillë

‘’Panorama’’ kurrë nuk kishte për të arritur atë nivel që arriti. Unë isha i bindur që

371Rrozhani, Arben, Intervistë 27 maj 2016. 372Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016. 373 Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016.


- 164 -

qëndrimi i gazetës do t’i jepte më shumë tërheqje dhe fuqi gazetës. E synova, punova

shumë për këtë dhe mendoj se e arrita. ’’374Në idenë kryesore të Qafokut, editoriali

duhet të ishte një nga shtyllat kryesore të gazetës por që gjatë 2005-ës, por edhe në

vitet më vonë nuk ka funksionuar. Qafoku tregon se ishte një sfidë shumë e madhe.

‘’Me atë që kuptoj unë, nuk funksionon kështu sot. Unë e emërova zëvendësin tim si

drejtues editorialesh dhe e kisha caktuar që të merrej vetëm me atë punë, plus që

merresha edhe vetë. Nuk mund të funksionojë që sektori i editorialeve të jetë pak a

shumë kështu: Hap e-mailin, merr disa shkrime, futi për botim dhe kaq. Në konceptin

tim duhet një stradegji e veçantë, me njerëz që kanë opinione të forta dhe që tërheqin

me mendimet dhe stilin që shkruajnë. Kështu u ngrit sektori i editorialeve të

“Panorama”. Kur isha kryeredaktor i gazetës shkruaja çdo jave një

editorial.“Panorama’’ në fillim u konceptua si ‘’Gazeta Shqiptare’’, vetëm me lajme,

pa komente. Por edhe pse e fitoi këtë betejë ishte një gazetë pa bosht. Si drejtues i saj

futa editorialin si një element shumë të rëndësishëm dhe aty gazeta përveç lajmit mori

fuqinë reale. Ishte betejë e madhe kjo sepse kishte frymën e ‘’Gazetës Shqiptare’’ dhe

mua m’u desh shumë punë dhe thyerje mentaliteti. Shumë pak e dinë këtë që kolona

djathtas, është sot pas një këmbëngulje të gjatë për të thyer stilin e gazetës së Carlo

Bollinos, gjë që edhe vetë gazeta shqiptare e ndryshoi.’’375

Figura 36. Faqja e parë e gazetës, djathtas opinion-komentet

Nga të dhënat e monitorimit të gazetës ‘’Panorama’’ në vitin 2005376, lidhur me

prezencën e editorialit si lloj artikulli, në raport me Opinionin, Komentin apo analizën

374Po aty. 375Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016. 376 Të dhënat ‘”Panorama’’ 2005: 778 komente, opinione, analiza dhe vetëm 8 editoriale.

Ekspozoheshin në faqen e parë dhe në brendësi. Autorët: Andrea Stefani, Eduard Zaloshnja, Edmond

Tupja, Mentor Nazarko, Enver Robelli, Alfred Lela, Adri Nurellari, Ermal Hasimja, Fatos Çoçoli,

Medi Belortaja. Dhe politikanë si Rexhep Meidani, Besnik Mustafaj, Genc Pollo, Dritan Prifti, Alfred

Moisiu, Dritan Ylli, Edi Rama, Edmond Panariti.


- 165 -

edhe këtu, njësoj si te ‘’Shekulli’’ rezulton se është krejtësisht i pandjeshëm. Në të

gjithë vitin 2005 konstatohen se janë shkruar vetëm 8 editoriale të mirëfilltë dhe 778

komente, opinione dhe analiza nga autorët. Pozicionimi i tyre është në faqen e parë

dhe në brendësi në faqet 8-9. Kryesisht opinionet ruajnë linjën e djathtë redaksionale,

kanë objektivitet dhe subjektivitet dhe njëkohësisht nuanca propagande.

Figura 37. Kategorizimi editoriale, opinione, komente, analiza. ‘’Panorama’’ 2005

‘’PANORAMA’’ Janar-Dhjetor2005

NR. TOTAL I

GAZETAVE

NR. TOTAL I

EDITORIALEVE

NR.TOTAL I KOMENTEVE,

OPINIONEVE, ANALIZAVE

339

8

778

Siç vëmë re, numri i komenteve, opinioneve dhe analizave është shumë i madh në

raport me numrin e papërfillshëm të editorialeve. Raporti është thuajse 4 komente,

analiza apo opinione në një gazetë të printuar. Më poshtë paraqitet vizualisht edhe

raporti editorial me zhanret e tjera.377

377Dy shembuj qëndrimesh, me emërtimin ‘’Editorial’’ po sjellim për ‘’Panorama’’-n. Qartësisht janë

qëndrime të redaksisë. Në të parin flitet për ligjin e konfliktit të interesave të politikanëve dhe

neglizhencën e qeveritarëve për miratimin nga Kuvendi. ’’Një çerek milioni dollarë për

vjehrrën’’:‘’…Deri nëvitin 2006 të gjithë ministrat mund të kenë konflikt interesi dhe fitime më të

mëdha se 25 milionë lekë në vit. Disa ministra e kanë pranuar se kanë më shumë se kaq, të tjerë

akuzohen për këtë. Problemi qëndron në vitin 2006. Mënyra e parë për të shmangur përplasjen me

ligjin, duke qenë i pasur dhe duke u bërë ministër është fshehja e pronësisë. Deri tani pasuria e

ministrave ka qenë vetëm rroga, por fatmirësisht kishin gratë e pasura. Ligji i ri ndalon dhe gratë të

kenë fitime nga bizneset më shumë se 25 milionë lekë në vit. Ligji ndalon që të jesh drejtues i ndonjë

biznesi apo që familjarët e afërt të fitojnë nga aksionet më shumë se 25 milionë lekë në vit… Por në

ligjin e ri ka kushte të mira që ministri të mos zgjedhë një emër të largët farefisnor për të

legjitimuarfitimet e veta vjetore nga bizneset. Ligji i ri parashikon që fitimet e familjarëve, djalit,

vajzës, gruas, nënës, babait, vjehrrit dhe vjehrrës të jenë secili jo më shumë se 25 milionë lekë në vit.

Me një llogari të thjeshtë, duke i dhënë edhe vjehrrës aksione dhe fitime apo duke bërë vjehrrin

kryesues të biznesit mund të fitosh edhe 1.75 milionë dollar në vit. Llogaria është bërë për një familje

me dy fëmijë. Me ligj, vjehrrës, sado e mirë apo e keqe qoftë ‘’I takojnë’’ 25 milionë lekë ose rreth

çerek milioni dollar. Në të kundërt, gjithmonë në rast se ministri ka ndonjë biznes i duhet të gjejë

ndonjë emër të largët të fisit që ta pasurojë’’‘’Certifikatat e qeverisë’’, Redi Gjuzi

Zv.kryeredaktor‘’…Dje gjatë gjithë ditës, me një tempizëm perfekt, ministrat humbës të PS-së dolën

dhe akuzuan se zgjedhjet janë kompromentuar nga përdorimi i certifikatave false. Angjeli, Islami,

Toska ishin të parët që me deklaratat e tyre treguan se kandidatët e PD kishin fituar duke manipuluar

rezultatin dhe duke përdorur certifikata false. Por për të analizuar bumerangun e kandidatëve humbës të

PS duhet të rikthehemi para datës 3 korrik, kur këta kandidatë të PS ishin po aq euforikë për fitoren sa

janë akuzes për humbjen. Tri ditë para zgjedhjeve LSI dhe Partia Demokratike akuzuan ministrin e

Pushtetit Vendor si njeriun qëështë përgjegjës për certifikatat, për manipulime me kodin e tyre. I

menjëhershëm ka qenë reagimi i qeverisë dhe KQZ-së. Ben Blushi reagoi nga Korça dhe i hodhi poshtë

akuzat e PD dhe LSI për ndryshimin e kodit të certifikatave të Tiranës, ndërsa KQZ shpiku rregullin që

do të ndalonte përdorimin e certifikatave false duke përdorur edhe një document tjetër për të justifikuar

atë…Në këtë logjikë duket disi e habitshme që Ylli Pango i PD të ketë blerë me para përfaqësuesit e


- 166 -

Figura 38. Grafiku i raportit editoriale me opinione, komente, analiza.‘’Panorama’’ 2005

6.3. Krahasimi i gazetave

Së pari,‘’Shekulli’’ dhe ‘’Panorama’’, të dyja gazeta të rëndësishme me natyrë të

përgjithshme karakterizohen nga linja të ndryshme editoriale. ‘’Shekulli’’ është e

majtë, kurse ‘’Panorama’’e djathtë e moderuar. Ato kanë qëndrime të ndryshme

për ngjarjet ndonëse përpiqen të raportojnë me profesionalizëm.

Së dyti, nga të dhënat e monitorimit njëvjeçar vihet re përdorimi i strategjisë së

njëjtë te të dyja: mungesa e qëndrimit të drejtëpërdrejtë të redaksisë dhe botuesit

nëpërmjet editorialit dhe kontraktimi i autorëve, opinionistë dhe analistë për të

mbajtur gjallë linjat përkatëse editoriale.‘’Panorama’’ ka përdorur më shumë

editorialë të mirëfilltë, 8, kurse ‘’Shekulli’’ më pak, 2.

ministrit të Ekonomisë, Anastas Angjeli, që Lulzim Basha të ketë paguar komisionerët e Zv.ministrit

Arben Ahmetaj, që Bujar Nishani të ketë kërcënuar njerëzit e ministrit të Rendit Igli Toska. Dalja për

herë të dytë në mikrofonin e PS e Anastas Angjelit , duke treguar dosjen plot me certifikata të gjetura

në kosh plehrash, përafrohej me akuzat e tij në KPD-në e famshme, këtë herë jo ndaj Nanos por ndaj

administruesve të certifikatave që për fat të keq të PS janë po të qeverisë.Të njëjtin imazh jepte edhe

Arben Ahmetaj, kur diferencën prej 1700 votash e justifikoi me certifikata false, duke dashur të na

bindë që 1700 herë komisionerët e tij kishin mbyllur sytë duke lejuar manipulimin…Por pavarësisht

akuzave disa herë qesharake të ministrave të PS, një gjëështë e sigurt, certifikatat nuk do të ishin pjesë

e alibive të asnjë partie në rast se shqiptarët do të kishin kartën e identitetit apo të ishin pajisur të gjithë

me kartën e votuesit…Megjithatë ‘’qarjet’’ e ministrave me sy të skuqur nga pagjumësia apo nga

ndonjë shkak tjetër emotiv nukemotive në një frymë me drejtuesit e Partisë Socialiste. Nano gjatë dy

daljeve të vetme në media theksoi se procesi ishte perfekt…’’

Komente, opinione dhe

analiza99%

Editoriale1%


- 167 -

Së treti, te të dyja gazetat kemi shpeshti të publikimit të opinioneve, komenteve

dhe analizave. Zhanre që zhvillohen më shumë në këtë periudhë dhe

përmirësohen.

Nga të dhënat e monitorimit të ‘’Shekulli’’-t për vitin 2005, lidhur me prezencën e

editorialit si lloj artikulli, në raport me Opinionin, Komentin apo analizën rezulton se

është krejtësisht i pandjeshëm. Në të gjithë vitin 2005 konstatohen janë shkruar 2

editoriale të mirëfilltë dhe 525 komente, opinione dhe analiza nga autorët.

Pozicionimi i tyre është në faqen e parë dhe në brendësi në faqet 14-15. Kryesisht

opinionet ruajnë linjën e majtë redaksionale, kanë objektivitet dhe subjektivitet dhe

njëkohësisht nuanca propagande.

Nga të dhënat e monitorimit të gazetës ‘’Panorama’’ në vitin 2005, lidhur me

prezencën e editorialit si lloj artikulli, në raport me Opinionin, Komentin apo analizën

edhe këtu, njësoj si te ‘’Shekulli’’ rezulton se është krejtësisht i pandjeshëm. Në të

gjithë vitin 2005 konstatohen janë shkruar vetëm 8 editoriale të mirëfilltë dhe 778

komente, opinione dhe analiza nga autorët. Pozicionimi i tyre është në faqen e parë

dhe në brendësi në faqet 8-9. Kryesisht opinionet ruajnë linjën e djathtë redaksionale,

kanë objektivitet dhe subjektivitet dhe njëkohësisht nuanca propagande. Siç vihet re

nga grafiku, prirja është e njëjtë, për të mos patur editorial, pavarësisht se te

‘’Panorama’’ shifrat janë më të larta.

Figura 39. Kategorizimi editoriale, opinione, komente, analiza në gazetën ‘’Shekulli’’ dhe

‘’Panorama’’ janar-dhjetor 2005

Editoriale Opinione/Komente/Analiza

Shekulli 2005 0,37% 99,60%

Panorama 2005 1% 99%


- 168 -

Bazuar te faktet se:

Te “Shekulli’’ dhe ‘’Panorama’’ nga të dhënat e monitorimit njëvjeçar

vihet re përdorimi i strategjisë së njëjtë: kryesisht mungesa e qëndrimit të

drejtëpërdrejtë të redaksisë dhe botuesit nëpërmjet editorialit dhe

kontraktimi i autorëve, opinionistë dhe analistë për të mbajtur gjallë linjat

përkatëse editoriale.

‘’Panorama’’ ka përdorur më shumë editorialë të mirëfilltë, 8, kurse

‘’Shekulli’’ më pak, 2. Megjithatë raporti me opinionet, komentet dhe

analizat ruan të njëjtën prirje: editoriali është i pandjeshëm.

Opinionet, komentet dhe analizat janë të shpeshta, 525 ‘’Shekulli’’ dhe

778 ‘’Panorama’’ në një vit.

Opinionet, komentet dhe analizat mbajnë emra autorësh.

Rubrika e Opinion-Komenteve ka shënimin: ‘’Nuk përfaqësojnë

domosdoshmërisht politikën redaksionale të gazetës’’.

Dalim në konkluzionin dhe vërtetojmë hipotezën se: Editoriali zhduket si gjini dhe

kemi një zhvillim të qëndrimeve në opinione dhe komente. Redaksitë s’mbajnë

rregullisht qëndrimet e tyre, por pajtojnë opinionistë, të cilët materializojnë

linjat editoriale të gazetave. Opinionet bëjnë një lloj përcaktimi axhende, ku

përcaktojnë çështjet që duhen marrë në konsideratë, duke u intensifikuar

qëndrimet politike ‘’pro’’ apo ‘’kundër’’ gjatë zgjedhjeve dhe më gjerë.

6.4. Politika editorialiste në gazetën “Shekulli” dhe “Panorama”. Fushata

elektorale 2011 për Bashkinë e Tiranës

Siç pamë më lart, ‘Shekulli‘‘ dhe ‘Panorama‘‘ e kanë në minimum përdorimin e

editorialit. Vetvetiu lind pyetja: a mbajnë qëndrim këto gazeta? Patjetër që po. Siç

tregon kryeredaktori i gazetës ‚‘Panorama‘‘ Robert Rakipllari, qëndrimi mbahet në

mënyrën se si trajtohen argumentet në raportim dhe opinion-komente. Kur hulumton

rreth politikës editorialiste në gazetën “Panorama” dhe në gazetën “Shekulli” vetvetiu

në të parën herë të vjen ndërmend ‘‘Kodi Etik i Medias Shqiptare‘‘. Në pikën 5 të tij

“Pavarësia Editoriale” përcaktohet saktësisht se: “Stafi editorial nuk duhet të lejojë që

nxitjet personale, politike apo financiare të ndikojnë në raportimin e tyre të saktë dhe

të paanshëm. As pronarët dhe as gazetarët nuk kanë të drejtë ta shohin lajmin si

pronë të tyre dhe ta përdorin atë për përfitime personale”378.

378 Mencher, Melvin, News, Reporting and Writing, Botimi I 10-të, New Jork, McGraw-Hill, 2006,

f.65.


- 169 -

Por çfarë ka ndodhur gjatë fushatës elektorale vendore për Bashkinë e Tiranës? Çfarë

politike editorialiste kanë mbajtur gazeta “Panorama” dhe gazeta “Shekulli” në lidhje

me raportimin dhe analizat për dy kandidatët kryesorë të Bashkisë së Tiranës, Edi

Rama dhe Lulzim Basha gjatë fushatës prill-maj 2011? Gazeta “Panorama” dhe

Gazeta “Shekulli” kanë shërbyer si kanal marketimi për dy kandidatët kryesorë në

zgjedhjet lokale për Bashkinë e Tiranës, siç do ta shohim më poshtë nga të dhënat

empirike. Përkatësisht “Panorama”, me dashje apo pa dashje, ka marketuar kandidatin

Lulzim Basha ndërkohë që “Shekulli” me më shumë “këmbëngulje” kandidatin Edi

Rama. Siç na sjell në vëmendje Melvin Mencher në lidhje me presionin ekonomik

mbi median dhe gazetarët, mediat janë një biznes, një ndërmarrje që kërkon fitim.

“Shumica e stacioneve dhe gazetave nuk janë të ndryshme nga General Motors,

Microsoft dhe Home Depot.Operacionet e tyre janë projektuar për të maksimizuar

fitimet"379. Kur Mencher flet për ndikim e medies nga pronarët e saj, ndryshe nga sa

përcaktojnë kodet e etikës apo parimet profesionale, sjell në realitet se: “Gazetat e

tyre apo stacionet mbulojnë vetëm sipërfaqen e lajmeve... Disa shkojnë më tej, duke

imponuar një pikë të caktuar politike..."380

Por po t’i largohemi pak studimeve në Amerikë për politikat editorialiste dhe

të zhvendosemi gjeografikisht në Ballkan do të shohim të njëjtat konkluzione. Remzi

Lani në kumtesën e tij “Media e Ballkanit: E humbur në tranzicion” flet për një të

vërtetë të madhe në lidhje me marrëdhëniet mes medias dhe politikës. “Një pjesë e

medias është treguar e paaftë t’i bëjë ballë presionit dhe joshjes së politikës (dhe jo

vetëm politikës); një pjesë e medias thjesht e sheh të pamundur të imagjinojë rolin e

vet jashtë këtij partizanizmi. Kjo anshmëri, mbi të gjitha, është pasqyrim i natyrës së

politikës, e cila perceptohet më shumë si konflikt se sa si dialog. Eshtë edhe pasqyrim

i faktit që shoqëritë e Ballkanit janë më shumë shoqëri politike se sa shoqëri të

informacionit, më shumë shoqëri politike se sa shoqëri civile”381. Sipas Lanit ajo që

vërehet në Shqipëri është përdorimi, keqpërdorimi dhe abuzimi i medias nga politika 382. Por Lani futet më në thellësi të çështjes pse media përdoret nga politika.Sipas tij

shumica e të përditshmeve mund të konsiderohen “buletine të kompanive të

ndërtimit”.“Po t’i pyesësh këto kompani se pse harxhojnë para çdo muaj për një

veprimtari që nuk u sjell asnjë përfitim, përgjigja që merr rëndom është që me anë të

këtyre gazetave ‘ato mbrojnë bizneset e tyre’.Kjo ndoshta është pjesërisht e vërtetë,

por vetëm pjesërisht. Me anë të këtyre gazetave, bizneset mund të ushtrojnë presion

dhe të sigurojnë favore”383

Duke iu referuar sërish “Kodit Etik të Medias Shqiptare”, i cili është një

kod i gjithpranuar nga mediat shqiptare, duhet të ketë një kufi të qartë mes

379 Po aty f.67. 380 Po aty f.95. 381Gazetaria Profesionale. Vete-Rregullimi dhe Media të Reja, Dilema të Vjetra në Europën Jug-

Lindore dhe Turqi, Organizata Arsimore, Shkencore dhe Kulturore e Kombeve të Bashkuara, 2010,

f.49. 382Po aty, f.50. 383Po aty, f.51.


- 170 -

përmbajtjes editoriale dhe marketingut, publicitetit apo materialeve të sponsorizuara.

“Tekstet e marrëdhënieve me publikun duhet të etiketohen si të tilla ose të paraqiten

në një mënyrë që i dallon ato nga përmbajtja editoriale e botimit origjinal, në mënyrë

që të garantohet se ato nuk e çojnë lexuesin në një rrugë të shtrembër”384A ka qenë e

mundur që gjatë kohës së fushatës të zbatohej ky parim? Në të vërtetë stafet e

fushatave që kanë bërë fushatat respektive të Ramës dhe Bashës kanë kërkuar që në

çdo moment të shfrytëzojnë të dyja kanalet e komunikimit por njëkohësisht kanale të

“bindjes” së publikut, në këtë rast të votuesve. Agim Neza në librin e tij

“Marrëdhëniet Publike” rendit si kanal të rëndësishëm komunikimi për audience,

gazetat385. Ndërkohë që inkurajon profesionistët e Marrëdhënieve Publike për të kryer

takime me Bordet Editoriale, si shumë të rëndësishëm në përçimin e mesazhit të

lexuesi. Sipas Nezës duhen realizuar:“Takime direkte me kryeredaktorët e gazetave

për t’i informuar ata me detajet e një çështje apo direktivë të re politike. Kjo bëhet me

qëllim për të fituar përkrahjen e kryeredaktorëve për këtë çështje”386. Një lidhje mes

marrëdhënieve publike dhe reklamës bën Admir Banaj kur shprehet se rolet e

reklamës dhe marrëdhënieve publike janë ato të ndryshimit të opinionit të publikut

dhe të ndikojë mbi zgjedhjet387. Sipas tij: “Brenda pak viteve, përdorimi politik i

marrëdhënieve publike ka arritur një stad eficience dhe i ka bërë ato një

domosdoshmëri praktike për çdo kandidat që aspiron të fitojë”388.

Kur flasim për politikë editorialiste të një gazete në vëmendje duhet të kemi jo

vetëm qëndrimet e gazetës siç mund të jenë editorialet apo redaksionalet, jo vetëm

analizat, opinionet, komentet por mbi të gjitha shkrimet profesionale. Sa është shkruar

për një kandidat? Ku janë pozicionuar këto shkrime? Kryeartikuj apo shkrime

kryesore të faqeve të brendshme? Faqe tek apo çift? Pozicionuar majtas apo djathtas

faqes? Çfarë titulli, nëntitulli apo mbititulli është përzgjedhur? Çfarë somariosh janë

zgjedhur për t’u theksuar? Çfarë boksesh janë vendosur? Sa të balancuar janë

raportimet për kandidatët e fushatës në në gazetë? Të gjitha këto kanë të bëjnë me

rëndësinë që i kushtohet secilit kandidat, duke zbuluar në këtë mënyrë se çfarë

politike redaksionale përdorin në të vërtetë përpos asaj që gazetat deklarojnë. Në këtë

optikë Melvin Mencher flet për balancimin e shkrimeve profesionale duke e quajtur

atë të rëndësishëm."Gjatë fushatave politike, redaktorët përpiqen që të balancojnë në

disa raste kandidatët A dhe B. Balancimi është i rëndësishëm”389.

Sipas hulumtimit të bërë në gazetën “Panorama” për pasqyrimin e fushatës

zgjedhore vendore në periudhën 8 Prill-8 Maj 2011, kohë kur është zhvilluar fushata

zgjedhore vendore, rezulton se janë botuar 61 artikuj në total për fushatën, duke

384Shih ibid 182, f.10. 385 Neza, Agim, “Marrëdhëniet Publike”, Tiranë, Instituti Shqiptar i Medias, 2004, f.95. 386 Po aty f.101. 387 Banaj, Admir, Zanafilla e Reklamës dhe Marrëdhënieve Publike, Tiranë, Shtëpia Botuese e Librit

Universitar, 2003, f.161. 388 Po aty f.162. 389 Mencher, Melvin, News, Reporting and Writing, Botimi I 10-të, New Jork, McGraw-Hill, 2006,

f.45.


- 171 -

përfshirë lajme për të dy kandidatët kryesorë Edi Rama dhe Lulzim Basha390. Brenda

kësaj shifre: 36 shkrime janë botuar për fushatën e Lulzim Bashës, 16 shkrime për

fushatën e Edi Ramës dhe 1 shkrim është neutral duke mos patur në brendësi fushatën

e asnjërit prej tyre. Në vazhdën e shifrave; janë botuar në këtë gazetë 5 artikuj që

kritikojnë punën e Bashkisë. Gazeta “Panorama” është hapur plot 8 herë me

kryeartikuj kundër kandidatit Edi Rama dhe kanë vetëm 1 kryeartikull në favor të tij.

Duke krahasuar hapësirat në faqen e parë del se janë botuar 20 shkrime për kandidatin

Lulzim Basha, përkundrejt 2 të kandidatit Edi Rama. Në këtë periudhë janë botuar 4

Opinione që mbështesin kandidatin Basha përkundrejt 1 të vetmi që mbështet

kandidatin Rama.Gazeta “ Panorama” është treguar e kujdesshme duke botuar plot 18

opinione neutrale. Por le të flasim konkretisht me disa shembuj që ilustrojnë politikën

editorialiste të kësaj gazete.‘’Linja politike e ‘’Panoramës’’ është vështirë të

përcaktohet në bazë të editorialeve të gazetës, të cilat jo gjithnjë shkojnë në krah të

politikave qeveritare, ndonëse në shumicën e rasteve e mbështesin atë, sipas raportit

të USAID:2009 dhe monitorimit 1-7 qershor të kryer nga autori’’391, thekson Bido.

Në kategorinë shkrime për fushatën e Bashës po sjellim dy shembuj.

Shembulli i parë i përket suplementit që “Panorama” ka botuar gjatë fushatës

“Iniciativa për Tiranën” 392 . Në botimin e 8 prillit i kushtohet një faqe e plotë

kandidatit Lulzim Basha, ndërkohë që nuk është bërë e njëjta gjë me kandidatin Edi

Rama. Titulli është: “Lulzim Basha: Angazhimi im, lufta për të vërtetën dhe interesi

publik” 393 . Më tej në faqet e tjera të suplementit janë botuar shkrime rreth

shqetësimeve të intelektualëve si pavarësia e minibashkive në kryeqytet,

infrastruktura universitare, plani rregullues, transporti dhe hapësirat publike,

filarmonia e Tiranës, punësimi i të rinjve, galeria bashkiake etj. Ndërkohë që në 5 maj

është botuar në faqen e parë si shkrim i rëndësishëm pas kryeartikullit: “Godo:

Fushata e Lul Bashës në Tiranë risi për politikën, më mirë që s’doli me Berishën” me

mbititull: Intervista/ “Eshtë pjekur mendimi se Rama s’ka çfarë të japë për Tiranën,

gaboi që s’bëri debat”394Shpeshherë fushata për Bashën është pasqyruar në faqen e

parë të gazetës “Panorama”, duke u renditur majtas dhe në fillim, ndërkohë që poshtë

shkrimeve për të janë faqosur ato të fushatës së Ramës në kryeqytet. Shkrimi “Basha

arrin 100 mijë fansa në “Facebook”, 70% janë të rinj nga Tirana” me mbititull:

“Shifra record për kandidatin e PD”395, shoqërohet poshtë tij me shkrimin “Edi Rama:

Vizioni im për Tiranën, urbanizim dhe jo betonizim”396. Profesionalisht çdo titull

majtas faqes dhe i renditur në fillim ka më shumë rëndësi se sa titujt që vazhdojnë

poshtë tij, kjo për faktin se syri i lexuesit ka predispozitën të shkojë majtas, sipër. Ky

390 Artikuj, editoriale, analiza, komente për kandidatin e tretë të Partisë Komuniste, Hysni Milloshi, nuk

ekzistojnë në asnjërën nga gazetat: “Panorma” apo “Shekulli”. 391Bido, Ardit, ‘’Koncensioni editorial i shtypit shqiptar në epokën e biznesit’’, Botimet ‘’Trifon

Xhagjika’’, Tiranë, 2011, f.61. 392 Botim i Grupimit “Iniciativa për Tiranën”, organizatë civile joqeveritare. 393 Gazeta “Panorama”, Suplementi “Iniciativa për Tiranën“, 8 prill, f.2 . 394Gazeta “Panorama”, 5 maj, f.4-5. 395Gazeta “Panorama”, 13 Prill, f.7. 396Gazeta “Panorama”, 13 Prill, f.7.


- 172 -

është tregues i dy fakteve: ose Basha ka përbërë me të vërtetë lajm, ose Bashës i është

kushtuar më shumë rëndësi. Por si ka mundësi që një lajm për fansat në “Facebook’’ i

njërit kandidat është më i rëndësishëm se sa programi i kandidatit kundërshtar?!

Në këtë këndvështrim duket se Rama ka përbërë lajm vetëm për faqen e parë kur

është shkruar për të në mënyrë kritike. Shkrimi në faqen e parë: “Rama harron

zgjedhjet lokale dhe premton si kryeministër: Do hap 300 mijë vende pune” i përket

datës 4 maj397.Gazeta “Panorama” në politikën e saj editorialiste ka zgjedhur të botojë

kryesisht opinione neutrale por kur vjen puna tek opinionet që janë të pozicionuara,

duket se ato që mbështesin kandidatin Basha janë në mazhorancë përkundrejt atyre që

mbështesin kandidatin Rama. Ndër rastet e opinioneve neutrale po sjellim ato të

shkruara nga Rexhep Meidani, Fatos Lubonja dhe Sotiraq Hroni. “A ka ndonjë rol

media sociale në këto zgjedhje?”398. Në këtë opinion flitet për ‘’Facebook’’-un, ‘’You

Tube’’-in etj. Meidani përkrah idenë që media sociale të përdoret për fushatën në

kryeqytet, ku të rinjtë mund të jenë shumë aktivë: “Në këtë kuptim kandidati që e fiton

këtë segment indiferent dhe jo partizan të elektoratit, ka shumë mundësi të rrisë

shanset e fitores për zgjedhjet në Tiranë…” 399 Ndërkohë që Fatos Lubonja sjell

opinionin “Fushata si screen saver i Ferrit”. Lubonja është skeptik ndaj të dy

kandidatëve.“Po të shikosh lajmet nëpër televizionet e shumta, asgjë nga këto thuajse

nuk del përveçse si propagandë elektorale. Edhe vetë lajmet janë kthyer në fushatë

elektorale mbi premtimet, edhe debatet po ashtu. Kush e tha i pari idenë e tramvajit?

Tram apo tramvaj? Screen Saveri mbulon vrimat e ferrit derisa të mbarojnë zgjedhjet

dhe të hapen portat e tij”400. Ndërkaq Sotiraq Hroni flet për rolin e komunitetit në

Tiranë, kryeplakun(ndërlidhësin komunitar). Eshtë një opinion i balancuar por ngre

lart “Iniciativën për Tiranën” kur thotë se ajo:‘’…do të mbetet një nismë që mund të

shndërrojë në realitet këtë ndryshim që, nëse bëhet, do të afektojë shumë shpejt gjithë

vendin, në interes të plotësimit material dhe shpirtëror të qytetarëve…’’401. Të shumta

janë opinionet në mbështetje të kandidatit Basha. Në opinionin “Fushata qytetare e

Bashës”, Edlira Gjoni krahason fushatat e dy kandidatëve. Gjykon se Basha e ka nisur

mirë fushatën kurse Rama e ka konsideruar sikur e ka në xhep fitoren në Tiranë, gjë

që sipas autores “është një egoizëm që ka gjasa t’i kushtojë shtrenjtë” 402 . Në

mbështetje të Bashës është edhe Fatos Lubonja kur shprehet për planin urbanistik të

tij: “Eshtë një ide që të bën të mendosh. Pikërisht për këtë ka nevojë Tirana e sëmurë

rëndë: të ulemi ta studiojmë gjendjen e saj dhe të bëjmë një projekt se si ta shërojmë

duke parë dhe shkakun e sëmundjes. Çfarë ka ndodhur gjatë këtyre viteve derisa

erdhëm deri këtu? Cili ishte virusi që u fut?”403Në mbështetje të tij me opinionin e

397Gazeta “Panorama”, 4 Maj, f.4. 398Meidani, Rexhep, Gazeta “Panorama”, 9 Prill, f.15. 399Po aty. 400 Lubonja, Fatos, Gazeta ‘’Panorama’’, 23 Prill, f.25. 401Hroni, Sotiraq, ‘‘Qytetarët si partnerë’’apo një ‘’shoqëri e madhe’’, Gazeta “Panorama”, 2 Maj,

fq.17 402Gjoni, Edlira, Gazeta “Panorama”, 8 Prill, f.20. 403Lubonja, Fatos, ‘’A ka shpresë Tirana”, Gazeta “Panorama”, 11 Prill, f.19.


- 173 -

tyre janë edhe Bujar Leskaj 404, Eno Bozdo 405, Sami Neza 406, Edmond Tupja 407,

Sazan Guri 408 dhe Belina Budini botuar ditën e votimit409.

I vetmi opinion në mbështetje të fushatës së Ramës është “Analistët si

thashethemexhinj” i Eduard Shalsit. Por Shalsi nuk ka besueshmëri tek publiku si

profesionist i analizës apo opinionit për faktin se ka qenë nënkryetar i Bashkisë së

Tiranës, krahu i djathtë i kandidatit Rama. “Këto gjëra mendoja ndërsa lexoja, jo pa

bezdi, dje dhe në ditët e kaluara, opinionet e disave që kanë marrë përsipër të bëjnë

balancë pune apo parashikime zgjedhjesh pa e marrë asnjëherë mundimin për të

biseduar apo kuvenduar mbi punët bashkiake”410, shkruan Shalsi. Fotot dhe diçiturat

e shkrimeve i japin forcë politikës editorialiste të një gazete. Një foto flet më shumë

se mijëra fjalë. Siç shkruan dhe Banaj në librin e tij: “...fotografia jep ndjesinë e

vërtetësisë ose të saktësisë”411. Në gazetën “Panorama” kandidati Basha gjatë të gjitha

shkrimeve nëpërmjet fotove shfaqet njerëzor. Fotot shoqërohen me diçitura të

formuluara me fjali që përshkruajnë me detaje. Ndërkohë që për kandidatin Rama nuk

vihet re e njëjta gjë. Përgjithësisht Basha shfaqet me foto të mëdha, me bashkëshorten

dhe vajzën e tij, me studentët, në debat me qytetarët ndërkohë që Rama shfaqet në

foto më statike; në podium, duke marrë lule nga fëmijë të vegjël, ndonjëherë me

bashkëshorten me diçitura të shkurtra etj. Si shembull po sjellim dy raste për

kandidatin Basha: më 1 Maj ai shfaqet në një foto të madhe me diçiturën “Basha dje

gjatë bashkëbisedimit me banorët e Njësisë Nr.11”412. Po kështu shfaqet në foto të

madhe më familjen ditën e mbylljes së fushatës ndërkohë që Ramame bashkëshorten

tregohet në një foto më të vogël413. Ndërkohë që në ditën e votimit Basha shfaqet me

foton e celebrimit të tij në Bashki414. Më 18 Prill shkrimin “Tirana është qyteti më i

pastër i vendit, qeveria po na baltos” me mbititull: “Kreu i PS, takime dhe ndeshje

basketbolli mes skuadrës së të rinjve dhe “lojtarëve” të PS-së në Tiranë” e shoqëron

fotoja e Ramës duke luajtur basketboll në një fushë me Eduard Shalsin. A nuk mund

të gjendej një foto tjetër ku Rama të ishtë afër ndonjë të riu duke luajtur? Pse duhej

patjetër që edhe në një ndeshje basketbolli me të rinjtë të publikohej një foto me

Shalsin?!Gjatë të gjithë fushatës gazeta “Panorama” nuk është marrë me ndonjë

skandal të Bashës apo të Ramës. I vetmi rast që është monitoruar si përgjigje e

Inspektoriatit të Lartë të Kontrollit të Pasurisë ndaj skandaleve që ka botuar gazeta

“Shekulli” është ai i 26 prillit, ku në faqen e parë kemi “Pasuria e Bashës,

404Leskaj, Bujar, “Qeverisja vendore që i nevojitet Tiranës”, Gazeta “Panorama”, 12 Prill, f.19. 405Bozdo, Eno, “Rrënimi I argumentit”, Gazeta “Panorama”, 14 Prill, f.18. 406Neza, Sami, “Vota e konformistëve”, Gazeta “Panorama”,20 Prill, f.21. 407Tupja, Edmond, “Deri në palcë deri në dhimbje”, Gazeta “Panorama”, 1 Maj, f.13. 408Guri, Sazan, “Kandidimi I tretë, I katërt si ujë I ndenjur”, Gazeta “Panorama”, 6 Maj, f.18. 409Budini, Belina, “E para është fushata e Bashës”, Gazeta “Panorama”, 8 Maj, f.24. 410Shalsi, Eduard, “Analistët si thashethemexhinj”, Gazeta “Panorama”, 16 Prill, f.14. 411Banaj, Admir, Zanafilla e Reklamës dhe Marrëdhënieve Publike, Tiranë, Shtëpia Botuese e Librit

Universitar, 2003,f.85. 412Gazeta “Panorama”, 1 Maj, f.5. 413Gazeta “Panorama”, 7 Maj, f.2. 414Gazeta “Panorama”, “Zbulohet fotoja e celebrimit të Lulzim Bashës më 8 maj 2004 në Bashkinë e

Tiranës“, 8 Maj, f.1.


- 174 -

Inspektoriati rrëzon akuzat e PS-së për shtëpinë në Hollandë” me mbititull:

“Inspektoriati i Lartë i Kontrollit të Pasurisë: vlera e apartamentit, e saktë me vlerën e

deklaruar nga Basha”415.

Figura 40. Raporti i shkrimeve për Ramën dhe Bashën në gazetën ‘’Panorama’’ 2011

Po çfarë politike editorialiste ka mbajtur gazeta “Shekulli” gjatë fushatës elektorale

për kryetar të Bashkisë së Tiranës? Sipas statistikave kjo gazetë ka botuar në total 34

shkrime ndër të cilat 5 shkrime për fushatën e Bashës, 10 shkrime për fushatën e

Ramës, 14 shkrime kundër kandidatit Basha dhe 5 shkrime neutrale, duke mos

mbajtur pozicion. Plot 14 kryeartikuj kundër kandidatit Basha janë botuar në gazetën

“Shekulli” kundrejt asnjë kryeartikulli negativ për kandidatin Rama. Ndër këto

kryeartikuj renditen skandalet që kjo gazetë ka botuar për kandidatin Basha si blerja e

shtëpisë në Hollandë, pasaportat e shumëfishta të tij, gënjeshtra në deklarimin e

pasurisë, 21 janari, hyrje-daljet e shpeshta nga Shqipëria, shtetësia holandeze e

bashkëshortes së tij etj. Po kështu janë publikuar 4 shkrime kundër kandidatit Basha

në faqen e parë të gazetës.

Përsa i përket editorialeve dhe komenteve vihet re një tendencë e gazetës

“Shekulli” për të botuar kryesisht editoriale apo komente kundër kandidatit Basha. 38

të tilla janë botuar kundër tij në harkun kohor 8 prill-8 maj, ku neutrale kanë qenë

415Gazeta “Panorama”, 26 Prill, f.1.

Shkrime për

fushatën e

Bashë…

Shkrime për

fushatën e

Ramë…

Kryeartikull "Pro

Ramës"…

Kryeartikull

"Kundër

Ramë…

Basha faqja e parë91%

Rama faqja e parë9%

ED-OP “Pro

Bashës”

80%

ED-OP “Pro

Ramës”

20%


- 175 -

vetëm 4, edhe pse për gazetën “Shekulli”: “Analizat, komentet dhe opinionet e

shprehura në faqet e rubrikës “Ide, letra dhe komente” nuk përfaqësojnë

domosdoshmërisht politikën redaksionale të gazetës Shekulli”, thuhet në faqen e

gazetës.416.

Po çfarë kryeartikujsh ka publikuar “Shekulli” dhe pse ato janë kundër

kandidatit Basha? Që në nisje të fushatës kjo gazetë në mënyrë të vazhdueshme ka

publikuar si kryeartikuj investigimet që kanë kryer ndaj kandidatit Basha. Më 9 prill

publikojnë kryeartikullin “Kandidati “fluturues”” ku flasin për hyrje-daljet e Bashës

nga Shqipëria.Ky shkrim shoqërohet edhe me bokse të vegjël me titujt:“Ministri i

rrugëve në“Durrës-Kukës“,“Ministri i Jashtëm i Paktit Detar“,“Ministri i Brendshëm i

21 Janarit“,“Familja me shtetësi hollandeze“,“Varësia nga Sali Berisha“,dhe “Lidhjet

familjare me Piramidën Vefa“. Mandej më 20 prill vjen kryeartikulli:” “Legal

officer” Basha, mes ndëshkuesve të gjeneralëve të UÇK-së” ndërkohë që një ditë më

pas “Shekulli” hapet me kryeartikullin: “Shtëpia në Hollandë, 2 deklarime të rremë të

Z.Basha”417.

Tipike për gazetën “Shekulli” është botimi i redaksionaleve, sinonim i fjalës

editorial, të cilat në shumë prej rasteve janë të vendosura në shkrimin kundër

kandidatit Basha. Bëhet fjalë jo vetëm për qëndrimet që vetë gazeta ka publikuar, por

njëkohësisht edhe komente të autorëve të ndryshëm që janë përzgjedhur nga kjo

gazetë për t’u botuar krah shkrimeve që gazetarët e saj kanë bërë.

Në 21 Prill në faqen 2 “Shekulli” del me redaksionalen “3 pyetje publike për

Z.Basha”, ku shkëpusim pyetjet që i drejtohen kandidatit Basha:“...1-Pse keni gënjyer

në deklaratën e pasurisë?...2-Sa pasaporta përdorni Z.Basha dhe pse?...3-Lidhur me

shtetësinë holandezë të gruas suaj, keni deklaruar se ishte një veprim për të lehtësuar

lëvizjen...Pyetja është: Pse nuk e rimerr shtetësinë shqiptare Znj.Basha?..” ku me një

ton të ashpër dhe ironik redaksionalja mbyllet: “Jepi djalë, mendohu dhe gjej

mundësinë të përgjigjësh. Pa hile kësaj here. Jo siç vjedh votat në “Facebook” dhe

ditëlindjet e njërëzve”.

Në ditët më vonë “Shekulli” sërish vjen me kryeartikuj kundër kandidatit

Basha, siç është ai i 23 prillit “Në kontratën e Utrechtit Basha me pasaportë

amerikane(!)” dhe kryeartikulli i 24 prillit “Shtetasi Lulzim Basha është Amerikan

apo falsifikator?”. Me kryeartikuj kundër kandidatit Basha del sërish kjo gazetë në 26

dhe 27 prill: “Zbulohet kontrata” me mbititull: “Ministri i Brendshëm lidh kontratë

lobingu me një kompani amerikane, shfaqet si përfaqësues i qeverisë pas

dorëheqjes”418 dhe “Kredimarrës me unazë diamanti(!)”419. Më 1 maj kryeartikulli

kundër Bashës është “Prapë po gënjen?!” dhe shoqërohet me redaksionalen për

pasaportat e Bashës “Kur rritesh si gënjeshtar, ke kurajën të gënjesh sy më sy”420 . Në

416Gazeta “Shekulli”, 8 Prill, f.17. 417Gazeta “Shekulli”, 21 Prill, f.1. 418Gazeta “Shekulli”, 26 Prill, f.1. 419Gazeta “Shekulli”, 27 Prill, f.1. 420Gazeta “Shekulli”, 1 Maj, f.2.


- 176 -

këtë redaksionale “Shekulli” i drejtohet Bashës: “Qytetaret janë të parët dhe përgjigja

juaj për ta duhet të jetë e para! Kur rritesh si gënjeshtar, ke kurajën të gënjesh cilindo

sy më sy nisur nga i pari qytetari!”421.

Ditën e heshtjes zgjedhore gazeta “Shekulli” boton kryeartikullin “30

fluturime falas këtë fundjavë për studentët që votojnë Bashën” 422 . Po kështu

“Shekulli” ka vepruar edhe me shkrimet në brendësi të faqeve. Në shkrimin e datës 14

prill në faqen 4 me titull“Facebook 100 mijë fansa me hile “Tradhëtojnë” grafikët”dhe

me mbititull: “Kandidati i PD-së për Tiranën ka arritur dje në faqen zyrtare në

Facebook 100 mijë fansa. Ndërkohë që në boks kemi shkrimin “Faqja e Ramës, 43

mijë fansa nga Tirana” me mbititull: “Zbardhen të dhënat e faqes zyrtare të kandidatit

për Bashkinë e Tiranës me rreth 55 mijë fansa”, duke patur tendencën për të treguar

që Rama i ka fansa të vërtetë dhe jo fiktivë.

Prirja e gazetës “Shekulli” gjatë fushatës ka qenë që të botojë editoriale apo

komente kundër kandidatit Basha. Në 9 prill në rubrikën “Letra dhe Komente” gazeta

boton letrën nga një qytetar i paidentifikuar: “A do t’i takojë kandidati i PD familjarët

e 21 janarit?”. Sipas letërshkruesit Basha nuk po ngjit askund me fushatën e tij. “...

nuk po ngjit me premtimet e tij vulgare dhe ka një diferencë thelbësore nga fushata e

paaraardhësve të tjerë të PD-së për Tiranën, pasi është dyzuar mes fushatës politike

dhe asaj bashkiake“. Sipas autorit fushata e Bashës “po i ngjan përditë e më shumë

perceptimit fillestar që pata për të si “akullore me lesh“ ose siç i thonë ndryshe fëmijët

“lesh sheqeri“ një embëlsirë voluminoze që shkrin në gojë për një sekondë 423. Në

qëndrimin që mban “Shekulli” në 10 prill për ministrin Mediu dhe Basha thotë: “Nuk

janë vetëm dy ministrat me më shumë skandale mbi shpinë. As vetëm 2 ministrat me

shqiptarë të vdekur në ndërgjegje: njëri të vrarët e Gërdecit dhe tjetri të vrarët e 21

janarit. As vetëm 2 ministrat që i kanë bishtuar drejtësisë me burracakëri. As vetëm 2

ministrat që janë riemëruar si të tillë nga S.Berisha, pas mega-skandaleve. I bashkon

edhe një rekord tjetër: janë 2 ministrat që më shumë janë jashtë Shqipërisë se në zyrat

e punës.”

Po kështu në 10 prill, Mero Baze shkruan në komentin e tij për kandidatin

Basha: “..ai do të mbetet kandidati me profilin më qesharak në fushatë, që merr

vendime dhe jep premtime si fryn era. Mungesa e identitetit të tij personal ka qenë

dhe mbetet e meta më e madhe e tij në këtë fushatë..” Ndërsa në ditët në vijim vijnë

dy redaksionale: “Na mbytën me gënjeshtra”424 dhe “Ne, të vrarët” 425. Në komentin

“Bardhoshin e vramë ne!!!”, Bledar H.Prifti shprehet: “Nuk ka njeri/shqiptar të mos

dijë se urdhëruesit dhe ekzekutuesit e masakrës së 21 janarit janë Sali Berisha dhe

Lulzim Basha”426Komente tek “Shekulli” ka shkruar edhe Preç Zogaj.Në datën 18

prill ai flet për Unazën e Madhe të Tiranës duke cilësuar se Basha po flet në

421Gazeta “Shekulli”, 1 Maj, f.2. 422Gazeta “Shekulli”, 7 Maj, f.1. 423Gazeta “Shekulli”, 9 Prill, f.14. 424Gazeta “Shekulli”, 11 Prill, f.2. 425Rada, Ardit, Gazeta ‘Shekulli”, 12 Prill, f.2. 426H. Prifti, Bledar, Gazeta “Shekulli”, 15 Prill, f.15.


- 177 -

përgjithësi dhe në hava për “Unaza e Madhe” pa treguar se cilin projekt dhe çfarë

financimi ka parasysh427. Ndërsa në 25 prill Zogaj shkruan: “Duket paradoksale që

Basha është i dobët pikërisht në atë që për shkak të moshës së re dhe arsyeve pse u

katapultua në kupolën e lartë të qeverisë “Berisha” duhej të ishte kali i tij i betejës në

përballjen me shefin e opozitës: vizioni i një politike të re”428.

Në gazetë ka shkruar koment edhe Gary Kokalari ku i drejtohet ambasadorit

amerikan për të raportuar për Bashën nëse ka apo jo pasaportë amerikane429 . Po

kundër Bashës Kristi Pinderi shkruan komentin e tij në lidhje me shtetësinë

hollandeze të kandidatit Basha duke u shprehur:“Pse refuzoni ende të njiheni si

shqiptare, pra si shtetase e vendit ku burri juaj po shpenzon të gjitha energjitë e tij

politike e ku ju vetë jeni protagoniste në spote ku dukeni se jeni e shqetësuar për të

ardhmen e këtij qyteti? Pse ju zonje, pranoni të kërkoni vota, për burrin tuaj, në

Tiranën e sotme, ama refuzoni të jeni e barabartë me të tjerët në këtë qytet?”430

Ashtu si gazeta “Panorama” edhe gazeta “Shekulli” ka përdorur fotot dhe

diçiturat për të shprehur politikën e saj editorialiste. Në kryeartikullin e datës 11 prill:

“Skandal me shifrat e krimit 2010” publikohet një foto e kandidatit Basha në hije me

diçiturë: “Në foto ministri i Brendshëm kandidat i mazhorancës për Bashkinë e

Tiranës”. Më 25 Prill në kryeartikullin kundër Bashës: “Përgjigju Lulzim”, në foto

duket Basha me fytyrë dyshuese.

“Shekulli” në vazhdimësi tenton që nëpërmjet fotove të bëjë lidhjen mes

kandidatit të PD-së Lulzim Basha dhe kryeministrit Sali Berisha, siç ka ndodhur në

publikimin e fotos së 2 majit në faqen 9 ku Berisha jepet në foto duke firmosur dhe

Basha në këmbë në të djathtën e tij. Poshtë fotos së tyre është vendosur fotoja me 4 të

vrarët e 21 janarit. Më 3 Maj në kryeartikullin kundër Bashës: “Pedagogia 52-vjeçare

shpërthen në emër të të gjithëve: Ti je një VRASËS”, fjala “vrasës” është shkruar me

shkronja të kuqe gjaku dhe është shoqëruar me foton e Bashës. Po kështu me foton

është punuar edhe ditën e zgjedhjeve ku me 8 maj në faqen 3 paraqitet Basha dhe

Berisha në një foto me titullin “Polifotoja e vërtetë e fushatës”.

Kuptohet që nuk ka diskutim se një foto jep mesazh, madje shpeshherë më të

fuqishëm se qindra fjali. Dhe liderët e stafet e tyre kujdesen që të realizojnë foto sa

më të fuqishme, duke ua shpërndarë redaksive, po kështu fotografët e redaksive kanë

të njëjtin qëllim duke i shtuar kësaj edhe synimin për të realizuar foto-lajme.

Pavarësisht nga kjo, janë editorët dhe kryeredaktori që thotë fjalën e fundit për foton

që do publikohet. Sa rëndësi ka përzgjedhja e fotos, as rëndësi ka edhe përzgjedhja e

pozicionit në faqe dhe madhësia e botimit.

427Zogaj, Preç, “Cilat unaza për Tiranën?”, Gazeta “Shekulli”, 18 Prill, f.15. 428Zogaj, Preç, “21 janari si “alternativë” regjimi”, Gazeta “Shekulli”, 25 Prill, f.19. 429Kokalari, Gary, Gazeta “Shekulli”, 25 Prill, f.2. 430Pinderi, Kristi, Gazeta “Shekulli”, 30 Prill, f.2.


- 178 -

Figura 41. Raporti i shkrimeve për Ramën dhe Bashën në gazetën ‘’Shekulli’’ 2011

Tabela më poshtë tregon numrin e shkrimeve sipas kategorive dhe ku dukshëm

shfaqet mbështetja për secilin kandidat. Siç vihet re, krahasimisht mes dy gazetave,

‘’Panorama’’ ka më shumë shkrime për fushatën e Bashës, se sa ‘’Shekulli’’. Nga ana

tjetër ‘’Shekulli’’ ka më shumë kryeartikuj kundër Bashës, 14, ndërsa ‘’Panorama’’

ka 8 kundër Ramës. ‘’Panorama’’ në linjën e saj editoriale ka luajtur me komentet,

opinionet dhe analizat kryesisht me qëndrime pro Bashës, kurse ‘’Shekulli’’ kundër

Bashës.

''Panorama'', më shumë e fokusuar te fushata për Bashkinë e Tiranës ka 61

shkrime, ndërsa ''Shekulli'', thuajse gjysmën e tyre, 29. Ndërsa ''Shekulli'' ka dyfishin

e shkrimeve për fushatën e Ramës, krahasuar me Bashën, ''Panorama'' ka më pak se

gjysmën e shkrimeve të Bashës për fushatën e Ramës. Madje ''Panorama'' e kritikon

plot 5 herë punën e bashkisë, në krye të të cilës ndodhet Edi Rama, përkundrejt

indiferencës totale të ''Shekulli''-t në këtë aspekt. Por ''Shekulli'' nuk është aspak

indiferente në sulmin ndaj Lulzim Bashës, duke bërë kundër tij plot 14 shkrime, në

raport me indiferencës totale të ''Panoramës'' për të kritikuar apo sulmuar Bashën.

Kundër Bashës ''Shekulli'' pozicionohet përveç lajmeve raportim edhe te opinion-

komentet, plot 38 të tilla, ndërsa ''Panorama'' orientohet drejt PR-it pozitiv për të

publikuar plot 20 shkrime, kryesisht raportime për Bashën në faqen e parë. Po kështu

luan me linjën neutrale të opinion-komenteve.

Shkrime për

fushatën e

Bash…Shkrime për

fushatën e

Ram…

ED-OP “Kund

ër Bashë

s”…

ED-OP“Pr

o Ramës”…

Kryeartikull

“Kundër

Bash…

Kryeartikull “Pro

Ramës”…

Faqja e parë "Kund

ër Bas…

Faqja e parë "Pro

Ramës"…


- 179 -

Figura 42.Tipologjia e shkrimeve në gazetën ‘’Panorama’’ dhe ‘’Shekulli’’ për fushatën e Lulzim

Bashës dhe Edi Ramës 2011

‘’PANORAMA’’ dhe ‘’SHEKULLI’’ Prill-Maj

LLOJI I ARTIKULLIT PANORAMA SHEKULLI Shkrime në total për fushatën për Bashkinë e Tiranës 61 29

Shkrime për fushatën e Bashës 36 5

Shkrime për fushatën e Ramës 16 10

Shkrim neutral 1 5

Shkrime që kritikojnë punën e Bashkisë 5 0

Kryeartikull “Pro Bashës” 0 0

Kryeartikull ‘’Kundër Bashës’’ 0 14

Kryeartikull “Pro Ramës” 1 0

Kryeartikull “Kundër Ramës” 8 0

Shkrim “Për Bashën” në faqen e parë 20 0

Shkrim “Për Ramën” në faqen e parë 2 0

Editoriale, Komente, Opinione etj “Pro Bashës” 4 0

Editoriale, Komente, Opinione etj “Kundër Bashës” 0 38

Editorial, Opinion, Analizë, Komente “Pro Ramës” 1 0

Editorial, Analizë, Komente, Opinione neutrale 18 4

Shkrim ‘’Kundër Bashës’’ 0 14

Shkrime të tjera 0 1

Shkrime ‘’Pro Ramës’’ në faqen e parë 0 0

Shkrime ‘’Kundër Bashës’’ në faqen e parë 0 4

Nga karakteristikat kryesore të evidentuara në të dhënat e

përpunuara shfaqen disa veçori:

Si “Panorama” ashtu edhe “Shekulli” kanë shërbyer si kanale marketimi për

të dy kandidatët për kryetar të Bashkisë së Tiranës: Edi Rama dhe Lulzim

Basha.

Gazeta “Panorama” duket që tregohet e balancuar në opinionet e botuara, ku

shumica janë pa një qëndrim të hapur ndaj kandidatëve, por numri i shkrimeve

botuar për fushatën e kandidatit Basha e prish këtë përkujdesje për politikën

editorialiste. A janë këto shkrime për kandidatin Basha tregues të politikës

editorialiste të gazetës “Panorama” apo kanë ardhur si rrjedhim i mungesës së

lajmeve nga kampi i Ramës, kjo mund të jetë subjekt i një hulumtimi të ri.

Gazeta “Shekulli” është më e hapur përsa i përket politikës redaksionale të

saj, ku hapur ka ndjekur një politikë kundër kandidatit Basha, politikë që “çon


- 180 -

ujë” për kandidatin Rama. Duke publikuar kryeartikuj kundër kandidatit

Basha, komente dhe redaksionale kundër tij kjo gazetë ka bërë një politikë të

fortë në mbështetje të kandidatit Rama. Dhe për kandidatin Rama nuk ka asnjë

shkrim, kryeartikull, redaksionale apo opinion kritik publikuar nga “Shekulli”.

Mundet që gazeta “Shekulli” me investigimin e skandaleve që kanë rrethuar

kandidatin Basha të ketë bërë një punë të mirëfilltë gazetareske, por sërish kjo

mbetet një hipotezë që duhet vërtetuar në të tjera studime.


- 181 -

VII. PERIUDHA E RIKTHIMIT TË SË MAJTËS NË PUSHTET

Rikthimi i të majtës në pushtet u shoqërua me zhvillimin e medieve online në

Shqipëri. Pas dy legjislaturash dhe dy qeverive, njëra demokrate krijuar me ndihmën

e LSI-së dherikthimi i PS-së në koalicion, po me LSI-në, do ta gjente medien në një

epokë krejt të re. Tanimë, versionet online të gazetave po lulëzonin dhe bashkë me to

nisën iniciativat e para për media të mirëfillta vetëm online. Me një kanal më shumë

në dispozicion dhe me një lexues me një tjetër tipologji, gazetat rinisën ‘’luftën’’ e re

për treg. Në frontin e parë gjatë kësaj periudhe kemi editorialistë të guximshëm, pas të

cilëve qëndronin gazetat e qëndrimit. “Tema’’ e Mero Bazes, ‘’Dita’’ me në krye

Adrian Thanon dhe ‘’Mapo’’ e Henri Cilit, nën frymën edhe të editorialistit Alfred

Lela, ishin tri gazeta me qëndrim të dallueshëm dhe agresive. ‘’Tema’’ dhe ‘’Dita’’

përfaqësonin linja editoriale të majta, kurse ‘’Mapo’’ të djathtën liberale.

Përpos editorialit të printuar në letër, zhvillim të jashtëzakonshëm mori

editoriali online. Kryesisht version i gazetës, por me mundësinë që në hapësirën

virtuale lexuesi të komentonte, të ishte ‘’Pro’’ apo ‘’Kundër’’ një çështje të caktuar, ta

hidhte poshtë apo ta mirëpriste, madje edhe të jepte ide, pa mundur të shkëputet edhe

nga fyerjet dhe sharjet, kërcënimet, racizmi etj. Një bum komentesh në çdo editorial të

Mero Bazes, kopertinë dhe qëndrim të gazetave ‘’Dita’’ dhe ‘’Mapo’’, me përplasje

edhe mes komentuesve duke sjellë tipologjinë e re të lexuesit të editorialit: lexues që

jep feedback për qëndrimet e gazetave.

Në çështjet gjatë këtij kapitulli, teksa do të flasim për karakteristikat e tri gazetave, të

përzgjedhur mes disave në treg, do të vërtetojmë hipotezën e katërt të studimit:


gazetave, fuqizohet roli i lexuesit. Lexuesi jep feedback, komenton editorialin, e hedh

poshtë atë ose e aprovon dhe jep ide te editorialisti.

Çështjet më poshtë trajtojnë karakteristikat e tri gazetave, në thelb të të cilave është

mendimi i editorialistëve dhe botuesve, pas shtrimit të të dhënave empirike.Variablat

e përdorur për të nxjerrë të dhënat e monitorimit të medieve për gjithë vitin 2013 në

versionet online që do vërtetojnë hipotezën janë:

Prezenca e editorialit në gazetat versioni online (Ka editorial apo jo dhe

raporti me gjinitë e tjera)

Qëndrimi redaksional dhe autorësia (Është qëndrim i redaksisë apo

mendim me autor vënë si qëndrim i redaksisë)


Ndërveprimi i lexuesit, feedback (Sa dhe si reagojnë ata në editorial me

komente online)


- 182 -

Feedback-u krahasimor i lexuesve të tri gazetave (Ku ka më shumë,

‘’Tema’’, ‘’Dita’’ apo ‘’Mapo’’.

7.1.Karakteristikat e gazetës “Mapo’’

‘’Mapo’’ është një gazetë liberale, me qëndrim redaksional të djathtë. Nën pronësinë e

Henri Çilit, redaksia është e ndarë në departamente/sektorë dhe funksionon mbi një

bazë hierarkike, ku ‘’stafi drejtues (kryeredaktori, zv.kryeredaktorët) përcaktojnë

prioritetet, ndajnë detyrat dhe miratojnë shkrimet që botohen në gazetë.’’431

Siç thekson zëvendëskryeredaktorja Aleksandra Bogdani, editorët janë

përgjegjës për lajmin deri në procesin e botimit. Rubrikat kryesore të gazetës janë:

Politika, Aktualiteti, Ekonomia, Opinion-Editorialet, Kultura dhe Arsimi. Bogdani

tregon se ‘’Mapo’’ ka 13 gazetarë në redaksinë e versionit Print dhe 3 gazetarë te

MAPO online. Gazeta ka gjithashtu kontrata me bashkëpunëtorë të jashtëm për

gazetën në fundjavë dherubrikën OP/ED(Opinion/Editorial.‘’Editoriali në ‘’Mapo’’

shkruhet përgjithësisht nga redaktori i Op/Ed dhe bashkëpunëtorët e jashtëm, të cilët

shkruajnë për ‘’Mapo’’-n sipas një grafiku të caktuar. Përveç editorialit, gazeta është

e hapur për komentet dhe opinionet e kujtdo që është i interesuar të botojë në këtë

gazetë, me kusht që shkrimet të jenë cilësore dhe profesionale.’’432

Alfred Lela, editori i rubrikës ‘’OP/ED’’ në gazetë, njëkohësisht një nga

editorialistët aktivë te ‘’Mapo’’-s, tregon në një intervistë të gjatë rreth linjës

editoriale, strategjisë së ndjekur me editorialin, raportet me pronarin Çili, editorialistët

më të fuqishëm sipas tij dhe komentuesit online.‘’Linja editoriale është përcaktuar

edhe nga ngjarjet politike, por në frymë të përgjithshme gazeta ‘’Mapo’’ i mëshon një

linje ideologjike të djathtë që do të thotë vlerat e tregut, sipërmarrja e lirë,

individualiteti, meritokracia, hierarkia (jo barazia), e me radhë. Kur them ‘linjë

editoriale e përcaktuar nga ngjarjet’ kam parasysh për shembull reformën në drejtësi

ku ‘’Mapo’’ është pozicionuar në favor të një zgjidhjeje amerikane...‘’Mapo’’ ka

pasur gjithmonë një grup editorialistësh, të cilët i janë brendashkruar vlerave që

përmenda më lart. Sigurisht ka patur raste kur janë bërë editoriale mbështetur në

lajmet e gazetarëve te ‘’Mapo’’. Strategjia është e thjeshtë: shtypi i shkruar nuk mund

të jetojë më si bartës i lajmit. Kjo sepse lajmi qarkullon 13 herë nëpër televizione

para se të raportohet në mëngjesin e nesërm në gazetë. Kështu që interpretimi,

opinioni, komenti, editoriali mbeten zhanret ku gazetaria e shkruar mbetet ende e

fuqishme.’’433

Sipas Lelës, editoriali fuqizohet kur ka ngjarje të forta politike dhe zgjedhjet janë një

prej këtyre rasteve. Në vlerësimin e editorialistit, ky është zhanri më interesant dhe

më i fuqishëm i shtypit. Dhe ja si e komenton:‘’Editorali ap komentariati në

431 Bogdani, Aleksandra, Intervistë zv.kryeredaktore e ‘’Mapo’’. 432 Bogdani, Aleksandra, Intervistë zv.kryeredaktore e ‘’Mapo’’. 433Lela, Alfred, Intervistë ‘’Mapo’’, 12 korrik 2016.


- 183 -

përgjithësi sipas meje është ndoshta zhanri më interesant dhe më i fuqishëm i shtypit

të shkruar. Për arsye që përmenda në pyetjen më lart. Sa u takon temave sundon

politika. Kam përshtypjen se na zgjedh ajo ne më shumë se ne atë. Ne konsumojmë

shumë politikë si shoqëri. Për motive që i tejkalojnë qëllimet e kësaj interviste.’’434

Gjashtë janë editorialistët e preferuar të Lelës, që i kanë rezistuar kohës e

zhvillimeve në Shqipëri. Mes tyre edhe Mero Baze, me qëndrim krejt të kundërt nga

linja që ndjek vetë Alfred Lela. Mirëpo Lela është i shqetësuar edhe për ngatërrimin e

idesë se kush është editorialisti në shtypin shqiptar.‘’Edhe një herë duhet të bëjmë një

përkufizim të editorialistit sepse është një ngatërresë që shtypi ynë e bën shpesh. Si në

rastin e shkrimeve të para do kohëve të shefit të opozitës Rama. Të cilat i quanin

editoriale. Editorial në fakt është qëndrimi i një gazetari në emrin e vet apo të një

gazete. Lidhet me fjalën editor, pra me të shprehurit e mendimit të editorëve. Nëse

marrim shembullin e ‘’Panoramës’’ nuk mund të themi se Fatos Lubonja shpreh

mendimin e editorëve të saj. E me radhë’’ 435 Lela, shefi i sektorit të OP/ED në

gazetën ‘’Mapo’’, një nga editorialshkruesit aktivë të gazetës, veçon disa opinionistë

në shtypin shqiptar.‘’Ndër opinionistët veçoj Preç Zogajn dhe Mark Markun. Armand

Shkullakun gjithashtu, sepse ka gjithmonë tehun gazetaresk që s’e kanë Marku dhe

Zogaj, por ata kanë mendim dhe stil. Arjan Vasjari gjithashtu shkruan fort dhe

thershëm. Një editorialist klasik është Mero Baze. Shumë i fortë dhe prodhimtar por

unë nuk pajtohem shpesh me agresivitetin e tij.’’436

Një rol të rëndësishëm në gazetën ‘’Mapo’’ ka pronari i saj Henri Çili. Në

funksionin jo të një botuesi tipik, por shumë aktiv si profesionist i medias, Çili

shkruan shpesh editorial dhe analiza në gazetën e tij. Duke qenë në këtë rol, delikat sa

i përket raportit mes biznesmenit dhe profesionistit të gazetarisë, Lela shpjegon

pikërisht raportet me të kur pyetet se aisugjeronte Çili atij tema të caktuara, apo

mbikëqyrte vetëm linjën editoriale duke u lënëdorë të lirë drejtuesve. Lela nuk e

mohon që ka ‘’fërkime’, por asnjëherë me trysni të drejtpërdrejtë.‘’Unë jam gazetar i

lirë dhe kjo liri do të thotë që të tjerët të ndajnë mendimet e mia dhe unë të ndaj të të

tjerëve. Ka sigurisht ‘fërkime’ nuk dua t’i mohoj, por janë të natyrës intelektuale. Nuk

kam pasur asnjëherë trysni të drejtpërdrejtë ‘bëje këtë ose…’’Na ndikojnë të tjerët

dhe ndikojmë të tjerët. Nuk ka sekrete këtu. Pronari dhe gazeta ruajnë raporte herë të

mira, herë jo, si me biznesin ashtu dhe me politikën. Nuk jetojmë në një kullë të

fildishtë, por në Shqipëri. Por asnjëherë këto raporte nuk kanë qenë të natyrës ilegale.

Gazeta është publike, ne jemi njerëz publikë dhe nuk ka asgjë për të fshehur. Sidomos

animet tona. ‘’437

434Po aty. 435Lela, Alfred, Intervistë ‘’Mapo’’, 12 korrik 2016. 436 Po aty. 437Po aty


- 184 -

I pyetur nëse me zhvillimin e teknologjisë së informacionit dhe daljes aktive online të

gazetave është fuqizuar apo jo roli i lexuesit, i cili jep feedback, komenton editorialin,

e hedh poshtë atë ose e aprovon.

Lela thotë se e mirëpritur do të jetë ajo ditë kur lexuesi të debatojë për idetë

dhe jo për individin, megjithse nuk e fsheh se ka dhe lexues të mirë.‘’Kolegu Lutfi

Dervishi ka prodhuar një nga parabolat e tij sarkastike që dua ta përmend. Jasi e

komenton ai një komentues që shkruan poshtë një shkrimi: ‘’nuk e kam lexuar

shkrimin sepse nuk dua të ndërroj mendje për autorin’’. Dua të them se mjedisi i

internetit është i pashëndetshëm. Nuk ka debat por sharje. E mirëpritur do jetë ajo

ditë kur lexuesi të debatojë për idetë jo për individin. Sigurisht ka lexues të mirë, por

ata shijojnë ose nuk pajtohen me autorin dhe vazhdojnë jetën.’’438

Nga monitorimi i detajuar i gazetës ‘’Mapo’’ në versionin online, të dhënat e

monitorimit në 2013-ën tregojnë se ka një numër të konsiderueshëm komentesh

online. Në 353 qëndrime të konstatuara (editoriale, opinione, komente të rubrikës OP-

ED) ekzistojnë 1403 komente online. Për çdo qëndrim, numri i komenteve të lexuesve

është përafërsisht 4. Një numër më i vogël komentesh krahasuar me gazetat e tjera të

marra në monitorim, por gjithsesi që tregon se lexuesit reagojnë ndaj komenteve,

opinioneve apo qëndrimeve që lexojnë.

Në editorialin e Henri Çilit ‘’Tri defekte paraprake të fushatës së Edi

Ramës’’439 janë 4 komente online dhe të katërta kundërshtojnë idetë e editorialistit440.

‘’Reformer’’, një komentues me këtë emër, shkruan: ‘’perceptimet dhe bindjet

personale nuk përbëjnë argument. Autori duhet ta ketë këtë parasysh kur

shkruan.’’ 441 A nënkupton se gazetat që kanë zgjedhur të mbajnë qëndrime

redaksionale janë të pozicionuara politikisht? A mbajnë qëndrime vetëm ato që janë

438Lela, Alfred, Intervistë ‘’Mapo’’, 12 korrik 2016. 439Cili, Henri, 14 shkurt 2013, ‘’Mapo’’. 440Komente online, Mehmet Metaj: Rama vertet ka qene nje piktor-artist etj, por pas kaq vitesh pune

dhe suksesi ne Bashkine e Tiranes dhe si Minister ne MK dhe tani ne drejtimin e PS-se s’eshte me ai pa

pervoje, dhe se pari eshte qytetar dhe sa per ekspertize ai besoj se do te dij te mbaj rreth vetes dhe te

meroj ne nivele ministrash por dhe ne nivelet e tjera eksperte me pervoje dhe menaxheri at’here e ka te

lehte te drejtoj, dhe nuk eshte si Berisha qe “ben cdo gje vet” !!!!!!!!!!!, NIAZI: Ju zoti Cili kerkoni te

gjeni gjilperen ne kashte. Mezi prisni te kritikoni Ramen qe ka perzgjedhur ekipet mete mira per

hartimin e programit te PS dhe qe me te vertete eshte bere nje pune e lavderueshme per analizen e

gjendjes ne te cilen ndodhet sot Shqiperia, si dhe propozimet e zgjidhjeve ne kohe afatshkurtera dhe

afatgjata. Por Ju nuk arrini dot te shikoni se si Berisha merr idete socialiste dhe i hedh ne treg si ide te

tija! Nje intelektual duhet te jete i paanshem dhe te beje analizen e te mires dhe te keqes! Mendim i

lire: Nuk i shoh si gabime te rilindjes tre argumentet e paraqitura me shume vend, por rilindje mos do

te thote “Rilindje Demokratike” na ishte gazeta e pare demoktatike pluraliste ne vend. Nga ketu, nuk

mendoj se duhen analiste te kalibrit te Cilit per te filluar fushaten e re politke te zgjedhjeve. Eshte ajo

qe thote edhe z. Shehi, ka ardhur koha ti jepet kuptim Integrimit si mision i mirefillte politik pa ngelur

gjithnje te mbetet nje levizje si ajo e Rugoves ne Kosove. Eshte koha e pjekurise se Hashim Thacit,

megjitheate ka kohe deri ne fund te prillit. Rilindja nuk fillon nga taksa e sheshte, Berisha nuk ka perse

te kopjoje idete e socialisteve kur vete socialistet duhet te kontribuojne per vendin e tyre si opozite e

mirefillte. Rilindja them se eshte ai nocion qe u mundua Koha e Jone te pefitonte deri ne 97′, por qe

ngeli nje derivat i Klanit. Si gjithnje Berisha ngelet nje maestro ose thene ndryshe nje zog … ne

kuptimin e saj me te mire, pa banalitet kuptohet. 441 Koment online te ‘’Tri defekte paraprake të fushatës së Edi’’, 15 shkurt 2013.


- 185 -

pozicionuar, drejtuesit e të cilave nuk kanë aspak frikë ta thonë se janë të

pozicionuara? Çfarë ndodh me gazetat e tjera, që në dukje mbajnë balancën me

komente-opinionet? ''Mapo'' është një gazetë qëndrimi, që edhe pse ka qenë afër të

djathtës, faktuar kjo edhe nga ky editorial i botuesit të saj Henri Çili, ka ndryshuar

180 gradë vite më vonë, duke kërkuar një mandat të dytë për të majtën dhe

specifikisht për Edi Ramën.

Figura 43. Gazeta ''Mapo'', versioni online shkurt 2013

Një vend të konsiderueshëm në gazetë, sa i përket linjës editoriale e mban edhe

karikatura. Publikohet në rubrikën ‘’Ngërç’’, me autor Bujar Kapexhiun. Karikatura

kryesisht është e lidhur me zhvillimet e ditës dhe ka një mesazh shumë të qartë dhe të

kuptueshëm shpejt. Kryesisht luhet me theksimin e tipareve tipike të liderëve, duke i

bërë ata groteskë, shoqëruar me diçitura që kanë mesazhin që krijon provokim për

ngjarjen e ditës. Edhe te karikatura materializohet linja e djathtë redaksionale.

Krahasuar me vite më parë, 2012-2013, karikatura te ‘’Mapo’’ është

përmirësuar në cilësi. Ndryshimet kanë të bëjnë me mesazhet, diçiturat, portretizimin

me humor dhe ironi të politikanëve, ngjyrat e përdorura etj. Ndryshimet vizuale kanë

tëbëjnë me diçiturat: ato tashmë janë më shumë mendime që dalin nga goja e

personazheve se sa konstatime të thata të autorit, siç ka ndodhur vite më parë.


- 186 -

Figura 44.Tri karikatura të gazetës ‘’Mapo’’: 8 shtator 2016, 25 janar 2012 dhe 4 shkurt 2012.

Autor Bujar Kapexhiu

7.2.Karakteristikat e gazetës “Dita”

‘’Dita’’, një gazetë me linjë editoriale të majtë nisi të publikohej në fund të vitit 2012,

më 2 nëntor, disa muaj para fushatës për zgjedhjet e përgjithshme. Dukshëm në

mbështetje të opozitës të asaj kohe, që më pas erdhi në pushtet, ‘’Dita’’ u identifikua

në treg si një gazetë me qëndrim të fortë. E njohur edhe për foto-montazhet apo

karikaturat në koperturën e saj, ‘’Dita’’, nën drejtimin e Adrian Thanos, ish-drejtor i

gazetës ‘’Shekulli’’ dhe karakterizuar nga qëndrime tëmprehta, nisi të ndjehej në treg.

Favorizuar edhe nga konteksti politik,

‘’Dita’’ nisi të fitojë lexues duke u bërë shumë shpejt një gazetë me ndikim, edhe pse

e re. Një gazetë tipike qëndrimi, që shpesh hapej me editorial, shkruar nga

kryeredaktori dhe dy zëvendëskryeredaktorët. Adrian Thano, kryeredaktor i saj

përveçse konfirmon se është një gazetë qëndrimi, tregon dhe se shpesh ‘’Dita’’

operon duke përdorur modelin info-analitik. Si kopertinë kryesore e gazetës vendosen

zakonisht analizat, editorialet, shkrimet Info-Analizë mbi prapaskenat politike, si dhe

investigimet. ‘’Gazeta “DITA” ka veçantinë se është e vetmja gazetë që shpesh hapet

dhe me qëndrime editoriale, pra është gazetë Qëndrimi por edhe gazetë që operon

me risi duke përdorur modelin Info-Analitike, duke ofruar jo thjesht informacione të

veçanta dhe të panjohura më parë për çështje të rëndësishme, por duke shoqëruar

këto informacione dhe me një trajtim në thellesi dhe në kontekstin në të cilin

zhvillohen ngjarjet. Editorialet si qëndrim direkt i gazetës zakonisht i shkruan

Kryeredaktori dhe 2 Zv.Kryeredaktorët.’’ 442 Redaksia e gazetës ka 11 gazetarë:

442Thano, Adrian, Intervistë 2014.


- 187 -

kryeredaktorin, 2 zëvendëskryeredaktorë, redaktor aktualiteti, redaktor rrethesh,

redaktor sociale, redaktor sporti, redaktor Info-Bota, redaktor ekonomie, eedaktor

suplementi dhe redaktor suplementi Nr. 2. Por bashkë me ta ka dhe një sërë

bashkëpunëtorësh, që për Thanon janë elementi kyç.‘’Redaktorët përgjithësisht

mbulojnë vetë nga 1-2 faqe secili në sektorin e vetë dhe janë zgjedhur gazetarë me

përvojë në media dhe që kanë aftësinë të jenë operativë dhe tepër cilësorë në

konceptimin e faqeve dhe në cilësinë e produktit final si në informacion dhe në design

apo drejtshkrim të faqes. Bashkëpunëtoret e jashtëm janë një element kyç dhe tepër

karakterizues i gazetës. Këta bashkëpunëtorë janë autoritete në fushat e tyre dhe

kanë rubrika të përjavshme, si psh: Adem Harxhi, i cili ka rubrikë speciale për

seksualitetin apo Mustafa Nano me ‘’Zululand’’, Bedri Islami me analizën e thellë

dhe të argumentuar politike mbi zhvillimet Shqipëri-Kosovë-Serbi, Elton Xhanari me

rubrikë të përjavshme ekonomie por dhe bashkëpunëtore të tjerë që japin kontribut

me informacione ose me opinione të shkruara prej tyre. Përvç personave të

përmendur janë dhe 6-7 bashkëpunëtorë të tjerë, tepër aktivë dhe cilësorë si

kontribues.’’443

Figura 45. Editoriali i gazetës ''Dita'', 23 qershor 2013-zgjedhjet e përgjithshme

Për Alfred Lelën, editorin e ‘’OP/ED’’ në ‘’Mapo’’, Thano ka bërë një gjetje të

suksesshme sa i përket karikaturës. Lela thekson se autorët që shkruajnë te ‘’Dita’’

443Lela, Alfred, Intervistë ‘’Mapo’’, 12 korrik 2016.


- 188 -

janë populistë dhe të cekët, duke shtuar se në këtë situatë Adrian Thanos i duhet që të

shkruajë vetë. Nëse për Lelën do të duhej të gjenim shembuj me shtypin

ndërkombëtar, mund të thuhej pa frikë se nëse ‘’Dita’’ është ‘’Liberacion’’ në Francë,

‘’Mapo’’ është ‘’Le Figaro’’. ‘’Janë dy gazeta të ndryshme. Nëse ‘’Dita’’ është në

njëfarë mënyre ‘’Liberacion’’,‘’Mapo’’ është ‘’Le Figaro’’. Krahasimi çalon të

kuptohemi, por e bëj në vija të trasha sa u takon qasjet gazetareske. ‘’Dita’’ është

shumë më agresive dhe mua më tremb populizmi i saj, por Adrian Thano ka bërë një

gjetje të suksesshme me karikaturën dhe editorialin. I duhet të shkruajë vetë më shumë

ama, sepse autorët shpesh herë i ka populistë dhe të cekët.’’444

Megjithëse ka një ndarje të qartë mes tyre, në pikëpamje të linjës editoriale, krejt të

përkundërta pika bashkuese mes gazetës‘’Dita’’ dhe ‘’Mapo’’ janë pikërisht

karikaturat. Me mesazhe që përkojnë në linjat e tyre editoriale, karikaturat zënë një

vend të rëndësishëm dhe u japin identitetet gazetave. ‘’Mapo’’ i publikon kryesisht në

botimet e fundjavës ose si rubrikë në brendësi të gazetës, krijuar nga Bujar Kapexhiu,

kurse ‘’Dita’’ në vend të fotos shoqëruese të kryeartikullit, në kopertinë. Karikaturat

më provokuese të gazetës ‘’Dita’’ mbeten ato të politikanëve të djathtë, ish-

kryeministrit Sali Berishës dhe fëmijëve të tij, Lulzim Bashës, Jozefina Topallit etj.

Figura 46. Kopertinat e gazetës ‘’Dita’’ nga e majta në të djathtë:16 qershor, 25 mars, 29 janar, 2

tetor, 30 qershor, 4 prill, 10 qershor, 19 janar. Viti 2013

444Po aty.


- 189 -

Duke u rikthyer te çështja e lidhur me fuqizimin e rolit të lexuesve dhe feedback-ut,

konstatohet se përgjatë një viti, 2013,te ‘’Dita’’ numri i komenteve online është edhe

më i madh se te gazeta ‘’Mapo’’. Gjatë monitorimit në vitin 2013 janë evidentuar 199

qëndrime online (Editoriale, analiza, opinione, komente), në të cilat ka 5061 komente

online nga lexuesit. Nëse te ‘’Mapo’’ mesatarja e komenteve online për një qëndrim

ishte 4, te ‘’Dita’’ është përafërsisht 25. Editorialet e mirëfilltë mbajnë emërtimin

‘’Redaksionale’’ apo ‘”Shënim’’. Komentet e lexuesve445 janë kryesisht në mbështetje

të redaksionales së 4 marsit 2013.446

445Komente online 4 mars 2013/ Gazetari: ku eshte kufiri moral i lobimit? Pse duhet te paguajme ne

me parate tona VRASESIN tone? Si ndahet kjo pune, e mira nga e liga?? Une nuk e kuptoj si mund te

jete legale te paguash para dhe te mos quhesh VRASES pasi ke vrare popullin tend protestues??

Hanxhari:podestat shtypi britanik i ka qutur “ndyresira”. Vetem kjo specie mund te merret me Salinjte

e rruzullit. Ptu, cfare neverie. Ju dalshin ato para prej hundesh, ne koke te femijve te tyre dashte zoti i

madh.

Kokpalari i 21 janarit: O DITA, ia nxorret ujin e kazanit ketij diteziut Sali. Por nje gje perseritjani

Edi Rames sa here te bjere muhabeti: E DREJTA PA GRUSHTIN ESHTE KOT! Besa: Zotrinj ju thoni

fshijme vetem komentet joetike, por qapare kisha postuar dicka qe me duket ssshume etike, dhe ju e

fshite. Na lini te nxjerrim mllefin se po na pelcet zemra.

Horri bulevardit:Kanë ndodhur gjëma të mëdha lidhur me demokracinë dhe shtetin e së drejtës. Janë

falur vrasës të urdhëruar politikisht, që kanë qëlluar mbi qytetarët, janë falur dhe kanë shpëtuar pa lagur

pjesëtarët në biznesin e të birit të kryeministrit në Gërdec ku u vranë 26 qytetarë, janë grabitur në rrugë

antikushtetuese mandatet në sallën e parlamentit, duke mos respektuar kodin elektoral që imponon

rindarjen e mandateve sipas përbërjes së popullsisë dhe ne nuk kemi një qëndrim agresiv të opozitës

për këto gjëma. Përkundër kësaj, Rama ka vazhduar me qetësi të shpjegojë programet e tij për

shëndetin publik, rendin etj, duke u mjaftuar me deklarata kritike për këto zhvillime, por jo me beteja

për to. Shumë opozitarë janë të zemëruar me këtë sjellje dhe ne shpesh na hanë duart ta sulmojnë Edi

Ramën për këtë gjë, por duket se ai e ka të menduar këtë çështje. Pra, nuk është spontan në shmangien

e opozitës së ashpër, por është i qartë dhe vendosur se në pushtet do të vijë me program, me ide të reja

dhe jo me reaksionin e egër kundër Berishës. Ai gati, gati po sillet si një njeri në pushtet, kurse Berisha

po sillet si opozitar. Për gjithçka që nuk ka bërë apo ka bërë keq, Berisha apo përpiqet të gjejë fajtorë,

të denigrojë opozitën dhe të sillet sikur nuk ka qenë në pushtet këto tetë vjet, ndërsa Edi Rama është

gati të debatojë dy orë për sigurimet shëndetësore apo pagat e policëve, dhe të shmangë debatet e egra

rreth kapjes së drejtësisë dhe prishjes paraprake të procesit zgjedhor. cfare roli kane podestat ne kete

ndyresi?? me kane thene qe edhe vjedhjen e mandatit te tiranes e dirigjuan keta kerma? sa mund te

duroje nje popull??

Horri i Bulevardit: Faleminderit qe te pakten ben ndryshimin nga une qe e shkruaj me te madhe

fillimin e emrit dhe mbiemrit, keshtu qe kush e lexon, beson se nuk jemi i njejti komentues.

Se dyti te falenderoj se edhe kur dikush na ngaterron, perseri nuk ndihem keq se kemi te pakten nje

mendim te perbashket, ne gjykimin tone per realitetin ku diskutojme.

Se treti, jam shume dakort me ty, per sa shkruan. Genc Burimi:Fajin nuk e ka Podesta. Ai eshte n

dermarrje private dhe neser fare mire mund te sherbeje edhe pushtetin e ri ne Shqiperi. Fajin e ka … 446Editorial i plotë: REDAKSIONALE 4 mars 2013: “Imagjinojeni pak mërzinë e Toni Podestës në

aeroportin e Rinasit më datën 22 Shkurt ndërsa bëhej gati ti hipte avionit që do e çonte në SHBA. Dy

ditë më parë ai kishte ardhur me urgjencë në Tiranë, i thirrur me lutje nga Berisha, për të ndikuar në

“zbutjen” e toneve të mesazhit që pritej të vinte nga Uashingtoni zyrtar. I gjithë nguti u kthye në një

mision të pamundur, pasi Filip Riker foli shumë qartë, tha ndoshta pikërisht ato fjalë, përcolli ato

mesazhe, që Berisha e Podesta nuk donin ti dëgjonin. Podesta është kumbari dhe mbrojtësi më i madh

i Berishës në Uashington. Ai ka marrë disa qindra mijëra dollarë nga qeveria shqiptare për të lobuar

interesat e saj. Është ende e paqartë shuma e parave që ka arkëtuar nga Shqipëria Podesta, pasi shumica

e kontratave mbeten në hije, por është fakt i njohur se për Berishën ai është “asi nën mëngë” në lidhje

me Uashingtonin zyrtar. Në qeverinë e shteteve të Bashkuara, kumbari amerikan i Berishës, ushtron

një influencë jo të vogël, madje mbërritja me kaq urgjencë e një “peshkaqeni lobues” në Tiranë,

nënkupton apriori se sikleti i klientit shqipta(kupto Berishën) ka qenë shumë i madh. Duhet të kenë


- 190 -

7.3. Karakteristikat e gazetës “Tema’’

’Tema’’, botuar për herë të parë në vitin 1999 në Shqipëri është një gazetë qëndrimi.

Përveç shkrimeve ku raportohet, një peshë të madhe ka editoriali. Me pronar dhe

drejtues Mero Bazen, një nga editorialistët më aktivë në shtypin shqiptar, ‘’Tema’’ u

bë shpejt gazeta me profilin më të qartë në treg. Siç e cilëson edhe Aleksandër Çipa

është gazeta tipike e angazhuar, e qëndrimit të skajshëm dhe pa kompromis.‘’Tema’’

është gazeta tipologjike e angazhuar, e qëndrimit të skajshëm dhe pa kompromis,

madje duke marrë edhe të avokatisë kur s’duhet ta bëjë këtë gjë për qëndrime të

caktuara dhe këtu kam parasysh editorialet e Meros.’’447Me linjë të ndryshueshme

redaksionale, e ndikuar fuqishëm nga drejtuesi dhe editorialisti i saj Mero Baze por në

vitin 2013shohim të kemi një linjë të qartë redaksionale: të majtë. Kur thua ‘’Tema’’

ke thënë Mero Baze dhe kur thua Mero Baze patjetër që ke thënë ‘’Tema’’. Gazeta

është shumë e identifikuar me drejtuesin e saj, ndryshe nga shumë gazeta në vend.

‘’Një editorialist shumë i fortë dhe prodhimtar’’, e vlerëson Bazen, Alfred Lela.‘’Një

editorialist klasik është Mero Baze. Shumë i fortë dhe prodhimtar por unë nuk

pajtohem shpesh me agresivitetin e tij.’’448 Edhe Roland Qafoku e vlerëson Bazen si

një nga shkruesit e mirë të editorialit ‘’të tij tipik’’.‘’Mero Baze është editorialisti më

tipik në Shqipëri. Ai është i njohur dhe pikërisht ‘’Tema’’ njihet për editorialin XXL.

qenë orë dramatike ato të Podestës dhe Berishës më datën 20 dhe 21 Shkurt. Duket se Podesta dhe

Berisha e kanë organizuar planin e tyre si një operacion shpëtimi, lobisti ka mbërritur në Tiranë një ditë

përpara vizitës së Rikerit me urgjencë për të “shënuar gol” në momentet e fundit të një vizite surprizë

të Rikerit. Por ndonëse i njohur për forcën e ndikimit dhe të lobimit mes zyrtarëve të Uashingtonit,

duket se operacioni i shpëtimit i orkestruar nga Berisha dhe Podesta, është dekonspiruar dhe

neutralizuar pikërisht nga rangje në Uashington. Kjo ka ndodhur pasi zyrtarë të lartë në Departamentin

e Shtetit janë njoftuar për mbërritjen e Podestës në Tiranë më datën 20 Shkurt, ditë kjo kur Filip Riker

ndodhej në Bruksel. Pikërisht një ditë para mbërritjes së Rikerit në Tiranë, duket se eprorët e tij në

Uashington i kanë modifikuar axhendën e parashikuar Rikerit, duke e planifikuar në një studio

televizive vetëm 1 orë e gjysmë pasi kishte mbërritur në Tiranë. Pra është e qartë se axhenda e

pazakontë e Rikerit, ka qenë një “kundërplan” i Uashingtonit zyrtar ndaj planit që kanë patur në mendje

Berisha dhe Podesta. Rikeri dha intervistën të enjten paradite në Top-Channel, ndërsa në darkë ajo

intervistë u transmetua. Vetëm pas transmetimit të kësaj interviste të enjten në darkë më datën 21

Shkurt, Riker nisi takimet me zyrtarët shqiptarë më datën 22. Mesazhet e intervistës ishin të qarta,

kritika e hapur e administratës amerikane për gjyqin e 21 janarit dhe konfirmimi i kritikave të

ambasadorit Arvizu, shprehja e shqetësimit për zgjedhjet, por edhe një mesazh i hedhur si “me spond”

nga ana e Riker duke theksuar se përfaqësuesi i presidentit Obama në Tiranë është ambasadori Arvizu

dhe jo ndonjë lobist. Ky me siguri që është një lajm i mirë për të gjithë shqiptarët. Në kulmin e

shqetësimeve për fatin e zgjedhjeve të ardhshme, ky episod i panjohur dhe dështimi i operacionit

“Shpëtoni Klientin Berisha” nga Podesta, tregon se paret e shpenzuara lum nga Berisha për të blerë me

lobim heshtjen ndaj mënyrës se si qeveris apo se si projekton vjedhjen e votave kanë dështuar. Është

një shenjë se për SHBA-të dhe qeverinë e këtij vendi, Berisha po shihet si një udhëheqës që mund të

cenojë aspiratat dhe planet e tyre strategjike mbi Shqipërinë dhe Ballkanin, ndaj dhe roli i lobistëve në

të tilla raste kufizohet shumë, pasi prevalon zgjidhja strategjike. Është ndoshta ndër rrethanat dhe rastet

e pakta kur peshkaqenë si Toni Podesta nuk ndikojnë dot në Uashington. Podesta duket se e ka provuar

edhe më parë këtë situatë, kur lobonte për Mubarakun në Egjipt. Por dështimi i tij dhe i klientit të tij në

Shqipëri, është një sinjal i qartë se Uashingtoni zyrtar i ka dhënë një mesazh të qartë Berishës pas

vizitës së Podestës aq sa duket se i ka thënë: “E kemi seriozisht për zgjedhjet dhe 21 Janarin doktor, çe

mundon kot Podestën”. 447Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016. 448Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016.


- 191 -

Është shkrues shumë i mirë dhe editoriali i tij është tipik. Ai e ka më të perfeksionuar

sot online webin sepse ka lajme, por shumë vite më parë në gazetën ‘’Tema’’ lexoje

vetëm Bazen se të tjerat nuk kishin të njëjtën vlerë si editoriali. Ndërsa sot editoriali i

Meros është më i miri i gazetës ‘’Tema’’, por ama sot nuk lihen pa lexuar lajmet e

‘’Temës’’ si dikur.’’449

Në një intervistë për këtë studim, Mero Baze tregon se lindja e gazetës

‘’Tema’’ erdhi pikërisht nga nevoja për shkruar siç mendonte. Pas editorialit të parë të

tij në gazetën ‘’Rilindja’’ të Kosovës në vitin 1992 dhe pas një pune të gjatë në media

kryesisht në gazetën ‘’Albania’’, Baze e pa të nevojshme të dilte nga kontrolli i

qeverisë.‘’Më duhej një gazetë që të isha i lirë’’, rrëfen Baze.‘’Gazeta ‘’Tema’’ ka

lindur në vitin 1999 nga nevoja që kisha për të shkruar sic mendoja. Ishte koha kur

qeveria kishte vënë nën kontroll gazetën ku unë punoja ‘’Albania’’ dhe më duhej një

gazetë që të isha i lirë. E kam nisur vetëm me dy gazetarë si javore dhe pas një viti si

ditore.’’450 I pyetur pse ka zgjedhur strategjinë e identifikimit fort të gazetës me

editorialin, Baze e ka shpjegimin të kthjellët, teksa thotë se e ka menduar si një gazetë

që shpjegon atë që ndodh dhe jo që të shurdhon me gjithfarë lajmesh.‘’E kam

menduar si gazetë që shpjegon atë që ndodh dhe jo si gazetë që të shurdhon me

gjithfarë lajmesh pa kuptuar çfarë ndodh. Editoriali i përditshëm është një rezyme e


identitetin si gazetë e qartë.’’451

Karakteristikë kryesore e gazetës ‘’Tema’’ mbetet ndërveprimi i lexuesit të

editorialit. Me qindra e mijëra komente kanë vërshuar në faqen online të gazetës,

kryesisht te editoriali i Bazes, gjatë monitorimit në vitin 2013. Dhe vetë Baze e ka një

shpjegim për këtë. Sipas tij hapja e këtij kanali komunikimi me zhvillimin e

teknologjisë, ka sjellë nxitjen e shumë opinioneve në blogje të ndryshme, duke bërë

që të shpërthejnë komentet online. E cilëson ‘’mrekulli’’ të shtypit online, duke mos

hezituar se ka dhe një shpërthim gjirizesh, frustrimesh, komplekesesh seksuale dhe

gjithçka tjetër të zezë. ‘’Shikoni komentet e gazetës ‘’Tema’’ dhe të zë frika’’,

konstaton Baze. Editorialisti rrëfen se refuzon t’i lexojë, pasi ndikohet dhe zemërohet

me to, megjithëse është për t’u vlerësuar liria për t’i lejuar këto komente.‘‘Është një

mrekulli e shtypit online natyrisht dhe një shpërthim gjirizesh, frustrimesh,

paranojash, kompleksesh seksuale dhe gjithçka tjetër të zezë. Shikoni komentet e

gazetës ‘’Tema’’ dhe të zë frika. Unë vet refuzoj t’i lexoj se ndikohem dhe zemërohem

me to, por liria për t’i lejuar ato vlen ende. Ne duhet të përballemi me vetveten tonë,

me anët e errëta dhe të mësuarin për t’u përballur me armiqtë tanë anonimë. Me kohë

besoj se do bjerë ky pasion dhe do jemi më të qetë, por dhe më të qartë se çfarë duan

të lexojnë njerëzit. Ajo është një busull.”452Në vlerësimin e Bazes, sot megjithëse ka

shumë opinione në versionet online të gazetave, ka pak qëndrime editoriale. Në vend

449Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016. 450Baze, Mero, Intervistë 9 shtator 2016. 451Baze, Mero, Intervistë 9 shtator 2016. 452Po aty.


- 192 -

të tyre ka më shumë përsiatje.‘’Blogjet kanë nxitur shumë opinione, por ka pak

qëndrime editoriale. Janë më shumë përsiatje.’’453

Nga monitorimi i kryer për gjithë vitin 2013, rezulton se ‘’Tema’’ shënon vendin e

parë, krahasuar me ‘’Mapo’’-n dhe ‘’Dita’’-n, sa u përket komenteve online. Në 407

qëndrime të gazetës publikuar online (kryesisht editoriale të Mero Bazes’’, janë 34066

komente nga lexuesit online. Mesatarisht për një qëndrim, numri i komenteve nga

lexuesit online është 83. Një shembull editoriali së bashku me komentet online që ka

marrë shpjegon të gjithë tendencën, jo vetëm të editorialistit për të qenë i majtë, por

edhe të lexuesve. ‘’Standardet e kryeministrit për Familjen dhe opozitën’’454, shkruar

nga Mero Baze, nxjerr në pah qëndrimin e tij lidhur me kryeministrin për kohën, Sali

Berishën. Editoriali ka marrë 56 komente.455

453Po aty. 454Baze, Mero, Gazeta ‘’Tema’’, 4 janar 2013. 455Editorial i plotë: ‘’Standardet e kryeministrit për Familjen dhe opozitën, Nga Mero Baze ‘’Në

fund të vitit 2007, për herë të pare Partia Demokratike në pushtet hapi debatin rreth standardeve që do

të vendoste në jetën publike për ata që akuzoheshin për korrupsion. Një vëlla i ish- Ministrit të

Drejtësisë, Ilir Rusmali, kish biseduar diku për të hyrë në garë në një tender, që nuk u bë kurrë, dhe

kish kërkuart’i jepej shansi nëse ishin në kushte të barabarta me dikë tjetër.Biseda, që ngjante më

shumë e kërkuar për të prodhuar një“dosje” ndaj njeriut që kish refuzuar t’i firmoste për projektin e

Gërdecit, iu përdor atij publikisht dhe ai dha dorëheqje dukekërkuar të hetohet. Berisha e shpalli këtë si

standardin më tëlartë të luftës kundër korrupsionit në PD. Në të vërtetë dukej sinjë standard i lartë, por

siç u pa më vonë, ishte një pisllëk i lartë. Sali Berisha nuk e hetoi kurrë “skandalin” dhe nuk e ktheu

mëkurrë në qeveri ministrin. Pas atij “standardi”, plasi Gërdeci. I biri i kryeministrit, i cili shante

korridoreve të partisë ministrat qënuk i firmosin projektin, ishte i përfshirë kokë e këmbë jo vetëmnë

fabrikën vdekjeprurëse, por dhe në biznesin e armëve kinezeqë po shiteshin në Afganistan, siç e provoi

dhe New York Times.Standardi Rusmali në këtë rast kërkonte që kryeministri jo vetëmtë ikte nga

detyra, por të shkonte në burg. Ai në të vërtetë eharroi standardin që e vendosi jo për transparencë, por

për tëshpëtuar nga ata që e kishin marrë seriozisht luftën e tij kundërkorrupsionit. Edhe pse në Gërdec

mbeti i vrarë baxhanaku i kryeministrit, edhe pse i biri i tij ka gjurmë konkrete që provojnëautorësinë e

tij, njeriu që duhet të paguante, kryeministri I vendit, nuk i hyri një gjemb në këmbë. Ai shkatërroi

procesingjyqësor dhe u shpalli luftë gjithë institucioneve që kërkuan tahetojnë atë. Për shkak të këtij

skandali, ai hyri në luftë mepresidentin, kryeprokuroren, KLD dhe figura politike në PD.Më pas

shpërthyen një sërë skandalesh. E bija e tij doli selobonte kontrata koncesionesh dhe kërkonte tre

përqind tëinvestimit vetëm për firmën e babait të saj kryeministër. Sali Berisha e quajti këtë gjest

publikisht normal dhe nuk denjoi as tapranonte si vjedhje dhe kapje të shtetit.Një dosje e kopsitur e

prokurorisë së Tiranës, që akuzonte Ministrin e Transportit për një dëm ekonomik prej 220 milioneuro,

sërish kaloi pa u gjykuar dhe i akuzuari për superhajdutështë sot kryetar i bashkisë së Tiranës, po ashtu

duke vjedhurvota.Më pas një video me zë dhe figurë ku zëvendëskryeministri IlirMeta fliste për

miliona dollarë, u shfaq publikisht dhe SaliBerisha nuk u cenua nga standardi anti-korrupsion. Ai

vazhdoi tëhedhë poshtë ekspertiza angleze e amerikane për të vendosurme gjyqtarët dhe ekspertët e tij.

Doli më në fund që kjo videonuk ekziston.Një institucion nga më prestigjiozët në botë deklaron se

ngaShqipëria kanë dalë jashtë në rrugë ilegale 1.3 miliard euro qyshkurse Berisha ka ardhur në pushtet

dhe shifra kulmon megrafikun e skandaleve financiare të Berishës, dhe Berisha sërishnukreagon. Pas

tetë vitesh në pushtet, me një histori të zezë vjedhjesh dhe abuzimesh, me një superpushtet politik

tëFamiljes dhe metastaza të saj në gjithë ekonominë kombëtare,me një pushtet gjyqësor që është kthyer

në gardian të Familjessë tij, ai sot është më larg se kurrë përpjekjes së tij tinëzare përtë hequr qafe një

ministër në emër të vendosjes së standardevekundër korrupsionit. Me atë standard sot jo vetëm

gjithëqeveria, por shumica e administratës publike duhet të ishte në burg.Kryeministri për fat u kujtua

sot për një standard antikorrupsion.Kosta Barjaba me gruan dhe vajzën e tij janë ndaluarnga policia

lokale në Kaliforni dhe akuzohen për vjedhje të 286 dollarëve mall. Ngjarja është e shëmtuar dhe

tragjikenjëkohësisht, sidomos për vetë viktimat, të cilët dhe do tapërjetojnë rëndë për arsyen se kanë

qenë të angazhuarpolitikisht në nivele partiake të opozitës. Po të ishin qytetarë tëthjeshtë, ndoshta as do

ta kishim botuar si lajm.Por kryeministri u bë i gjallë. U bë i gjallë dhe i kërkoi opozitësllogari për dikë


- 193 -

Tipikisht, komentuesit e editorialit të Bazes janë mbështetës të ideve të tij, por gjuha e

tyre kalon në urrejtje dhe ofendime për personazhet e politikës që Baze trajton. Te ky

editorial, publikuar në 4 janar 2013, vihet re se shoqërohet me komente kërcënuese

si:‘’Shkelzen, Argiten DO TI RJEPIM SI “Pula ne UJE te nxet’’ 456 .Komentuesit

shpesh nuk përdorin emrat e vërtetë, duke preferuar emra anonimë ose nofka. Gjuha e

shkruar ka mangësi të konsiderueshme, me gjithë ritmin e lartë të reagimit. Shpesh

komentuesit rikthehen në të njëjtin editorial, duke krijuar përplasje edhe mes njëri-

tjetrit.

Figura 47. Gazeta ‘’Tema’’ online, 4 janar 2013

7.4. Krahasimi i gazetave

Alfred Lela e thotë hapur se që të kesh një editorial në gazetë, kërkon guxim

intelektual dhe politik. Këtë gjë kanë bërë të trija gazetat: ‘’Mapo’’, ‘’Dita’’ dhe

‘’Tema’’. Jo të gjitha gazetat në shtypin shqiptar e kanë zhanrin e preferuar

editorialin. Megjithatë për Lelën, shembulli i amerikanes ‘’Washington Post’’është

shumë interesant.‘’‘’Washington Post’’ bën një gjë që mua më duket interesante. I

ndan editorialet në të djathta, të majta dhe postpartizane (d.m.th që nuk mbajnë

krah). ‘’Mapo’’-s, duhet t’i‘’hiqet një kapele’’ për këtë, është në fakt e vetmja gazetë

që është kontributor vullnetar i saj. Opozita paratij e kishte marrë një vendim, por Sali Berisha nuk pati

turp dhefoli. Foli si babai i Shkëlzenit, që ka vrarë për të vjedhur, si babai iArgitës, që ka gjobitur në

emër të tij, si burrë i Lirisë, qëpërdhunon publikisht biznesin të paguajë për të, foli sikryeministër i Ilir

Metës Fatmir Mediut, Lulëzim Bashës, RidvanBodes, Genc Rulit e Arben Imamit, që u ka shkuar

fatura evjedhjeve dhe shpërdorimeve sa gjithë këto 20 vite pluralizëm së bashku.’’ 456 ‘’Tema’’, ‘’Standardet e kryeministrit për Familjen dhe opozitën’’, komentues online me emrin

‘’PREJ ZHUKE’’, 4 janar 2013.


- 194 -

me editorial. ‘’Panorama’’ ka zgjedhur ‘Opinion’ ndoshta edhe për faktin e

mosdashjes apo të të shtirurit si gazetë e mesit. E kërkon njëfarë guximi intelektual

dhe politik të mbash një qëndrim të qartë editorial, apo jo?’’457

Megjithëse ‘’Mapo’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Tema’’ janë gazeta që e kanë lëvruar

editorialin dhe identifikohen me të, kanë disa ndryshime thelbësore, ashtu si edhe të

përbashkëta.

Së pari, linjat editoriale ndryshojnë. ‘’Dita’’ dhe ‘’Tema’’ janë të majta, kurse

‘’Mapo’’ e djathtë.

Së dyti, karakterizohen nga feedback-u i lexuesit të editorialit. ‘’Tema’’

kryeson me komentet online, e ndjekur nga ‘’Dita’’ dhe më pas ‘’Mapo’’.

Së treti, karikatura është një nga llojet që bën diferencën, ku ‘’Dita’’ dhe

‘’Mapo’’ e kanë më të zhvilluar, ndërsa ‘’Tema’’ ka lëvruar më shumë

humorin me rubrikën ‘’Antena’’.

Së katërti, tipologjia e botuesit, pronar-editorialist. Në rastet e ‘’Mapo’’-s dhe

‘’Tema’’-s, pronarët Henri Çili dhe Mero Baze janë edhe editorialistë aktivë

në mediet e tyre. Në rastin e ‘’Dita’’-s, Adrian Thano, drejtuesi i gazetës

identifikohet fort me produktin.

Nga monitorimi dhe krahasimi mes tyre rezultojnë të dhënat se numrin më të lartë të

qëndrimeve e ka gazeta ‘’Tema’’ dhe po kështu edhe numrin më të madh të

komenteve online. Më pas për numrin e editorialeve renditet ‘’Mapo’’ dhe ‘’Dita’’,

mirëpo ‘’Dita’’ krahasuar me ‘’Mapo’’-n ka numrin më të madh të komenteve online.

Siç shihet numri i komenteve online është i konsiderueshëm. Në fokus janë vetëm tri

gazetat që kanë lëvruar editorialin, por nga një vështrim i përgjithshëm nuk shpëtojnë

nga kjo prirje edhe gazeta të tjera që kanë versione online.

Raporti i një artikulli OP-ED te gazeta ‘’Tema’’ me komentet online është thuajse 1

me 83 të tillë. Pra mesatarisht 83 persona komentojnë duke dhënë ide, duke

kundërshtuar, duke lavdëruar, duke mbështetur, sharë dhe shfaqur racizëm. Një raport

më i vogël evidentohet në gazetën ‘’Dita’’, rreth 25 komentues për një OP-ED, por

sërish domethënës nëse krahasojmë raportin e lexuesit të hershëm: një gazetë-një

lexues. Po kështu ky raport ulet në gazetën ‘’Mapo’’, përafërsisht 4 lexues online

komentojnë në një artikull OP-ED të tyre.

457Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016.


- 195 -

Figura 48. Grafiku që tregon numrin e lartë të komenteve online të lexuesve në raport me

artikujt OP/ED.‘’Mapo’’, ‘’Tema’’ dhe ‘’Dita’’ 2013

Robert Rakipllari konstaton se zhvillimi i teknologjisë dhe kalimi i gazetave në

versionin online ka ndikuar te editorialisti. Pra feedback-u i lexuesve në rrjet sipas tij

ka efekt, përpos anëve negative.‘’Kjo ka ndikuar në këtë kuptim: e para editorialisti

apo komentatori e merr feedback-un direkt të disafishtë. E para nga klikimet: sa

klikohet, sa pëlqehet. Në gazetë nuk e gjykon dot atë, mund të bësh sondazhe por nuk

e dimë nëse gazetën e bleu për këtë apo atë argument, apo për frymën kurse online

matët pëlqyeshmëria. Por nuk është e thënë që masiviteti tregon vlerën e një e një

komenti. Por aty mund të merret feedback i menjëhershëm. Në këtë aspekt i shërben

komentatorëve qoftë edhe për temën që do trajtojnë, qoftë edhe për mënyrën se si do

ta shtrojnë, pra e ka bërë shumë interaktiv komunikimin. Komenti online është

komunikim me lexuesit, pra dhënia e një opinioni dhe ndikimi tek ai dhe ti e kupton se

çfarë ndikimi ke, pra feedbacku që të jep portali nuk ta jep shtypi i shkruar. Dhe aty

ke lexues të të gjitha llojeve. Përgjithësisht shtypi i shkruar është një shtyp serioz dhe

e lexojnë njerëz të një moshe të caktuar, shumë pak të rinj, më shumë të moshës së

mesme, kurse portali ka të të gjitha kategorive.’’

Bazuar te faktet se:

“Tema’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Mapo’’ kanë të zhvilluar versionet e tyre

online.

“Tema’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Mapo’’ janë gazeta qëndrimi me editorial

tëfortë.

OP/ED KOMENTE ONLINE

MAPO 353,00 1.043,00

DITA 199,00 5.061,00

TEMA 407,00 34.066,00


- 196 -

Komentuesit reagojnë në linket e editorialeve duke komentuar ‘’Pro’’,

‘’Kundër’’, duke gjykuar, duke dhënë ide.

Numri i komenteve është i lartë për çdo editorial. ‘’Tema’’ kryeson

me 34066 komente, më pas renditet ‘’Dita’’ me 5061 komente dhe

‘’Mapo’’ me 1403 komente për gjithë vitin 2013.

Kryeredaktorët, opinionistët, editorialshkruesit nuk i neglizhojnë

komentet online

Konstatojmë se lexuesit ndërveprojnë duke shkruar çfarë mendojnë. Në këtë mënyrë

vërtetojmë hipotezën se: Me zhvillimin e teknologjisë së informacionit dhe daljes

aktive online të gazetave, fuqizohet roli i lexuesit. Lexuesi jep feedback,

komenton editorialin, e hedh poshtë atë ose e aprovon dhe jep ide te editorialisti.

7.5. Analiza e komenteve online: Stigmatet "jugor" dhe "verior"

‘’A i përdorin komentuesit online stigmatet ‘’Verior’’ dhe ‘’Jugor’’ në blogjet e

gazetave në Shqipëri dhe a i përdorin ato vetëredaksitë e gazetave në editoriale? Çfarë

trajtimi i bëjnë identitetit rajonal në linjat editoriale?’’, këto janë pyetjet që do të

marrin përgjigje gjatë trajtimit të kësaj çështjeje që synon analizën e detajuar të

komenteve online.Janë mbledhur të dhënat pas monitorimit të 4 gazetave në

periudhën 1-31 tetor 2014: ‘’Tema’’, ‘’Dita’’, ‘’Mapo’’ dhe‘’Panorama’’.Gjatë

editorialeve është bërë një trajtim i normalizuar sa i përket problematikës së

stigmatizimit. Është vënë re se autorët e editorialeve, opinioneve dhe komenteve nuk

e kanë përdorur asnjëherë stigmatizimin në bazë krahinore458. E kundërta ka ndodhur

me komentet e lexuesve të këtyre editorialeve, ata i kanë përdorur

stigmatet.Nëgazetën ‘’Tema’’, nga 2042 komente në total ka 44 komente me

stigmatizim. Kryesisht stigmatizimi ka lidhje me veriun dhe më pak me jugun. 37 janë

gjetur për veriun dhe vetëm 7 për jugun459. Edhe në gazetën ‘’Dita’’nga 984 komente

në total ka 21 komente me stigmatizim. Për Veriun 17 komente me stigmatizim dhe

për jugun vetëm 4 460 . Kurse në gazetën ‘’Panorama’’ nga 686 komente janë

458 Në rastin e Kavajës dhe editorialit të Alfred Lelës për veriun kanë qenë të kujdesshëm. Editorialet

kanë trajtuar çështje rreth politikës, ndeshjes Serbi-Shqipëri, incidenti Llalla-Hajdari, për Mithat

Frashërin, Nishanin, përgjimet, gjyqtarin Gjin Gjoni, përfaqësuesen europiane Maja Kocijancic,

Platininë, vizitën e Ramës në Serbi, atësia e Aleksandër Vuçiç, rishkrimi i historisë, Banka e

Shqipërisë, Fondet e BE-së, Konferenca për Gjyqësorin etj 459 Stigmatet përdorur për Veriun: ‘’Sali Vuçidoli’’, ‘’Malok’’, ‘’Bjeshkët’’, ‘’Tropoja’’, ‘’Shpellarë’’,

‘’Kosovë’’. Stigmatet përdorur për Jugun: ‘’Përmeti’’, ‘’Çam’’, ‘’Skrapali’’, ‘’Enver-Jugori’’,

‘’Gramsh’’ 460Stigmatet përdorur për Veriun: ‘’Vuçidol’’, ‘’Malok’’, ‘’Shpellar’’, ‘’Fshati Mzi i Tropojës’’ etj.

Stigmatet përdorur për Jugun: ‘’Malok Gramshi, ‘’Skrapari’’- 2 herë, ‘’Jevg Tirane’’.


- 197 -

evidentuar vetëm 2 komente me stigmate, të dyja për jugun461. E njëjta tendencë si te

‘’Tema’’ dhe ‘’Dita’’ është vënë re edhe te ‘’Mapo’’, ku janë përdorur shpesh

stigmatet nga lexuesit online. Figura më poshtë tregon raportin mes stigmateve me

bazë krahinore: 61% me stigmat verior dhe 39% me stigmat jugor, duke shfaqur

dukshëm një prevalencë të paragjykimit për banorët e veriut të Shqipërisë.

Figura 49. Raportet e komenteve online me stigmatet ‘’Verior’’, ‘’Jugor’’, Gazetat: ‘’Dita’’,

‘’Tema’’, ‘’Mapo’’, ‘’Panorama’’ 1-31 Tetor 2014462

Jemi fokusuar në rastin e shkrimit të Maks Velos në gazetën ‘’Mapo’’, i cili ka

provokuar me temën e trajtuar: ‘’Pse jam antiverior dhe antimysliman’’463. Të dhënat

tregojnë se nga 99 komente, 13 komente janë neutrale kurse 19 komentues kanë

përdorur stigmatin ‘’Jugor’’ dhe vetëm 4 komentues atë ‘’Verior’’.464 Në qëndrimin e

tij thënë për ‘’Mapo’’-n arkitekti Maks Velo ka provokuar ndjeshmëritë e shqiptarëve

duke shkruar: “Jam antiverior, jo antigeg… Tani vijmë në Veriu. Fushë-Kruja, a e pe

si stafi sigurues i presidentit Bush i hoqi orën nga dora, nga frika se mos ia vidhnin

Fushëkrujasit? Laçi? Janë rrëzuar ose dëmtuar 36 shtylla të tensionit të lartë, si është

e mundur? Vrasjet, edhe ditën e zgjedhjeve të 23 Qershorit të kaluar? Bëj një listë sa

kriminelë ka Laçi, Fushëkuqja, Lezha, Shëngjini, Rrësheni, Bajram Curri etj., etj.

Shkodra kish 10 vrasje në 6-mujorin e parë, asnjë në Korçë. Kriminelë kombëtarë dhe

ndërkombëtarë. Sa nga Veriu janë në burgjet shqiptare dhe të huaja? Veriu është bërë

tmerri i Europës. Dukagjini kish mbjellë 115.000 rrënjë kanabis, gjuajti edhe policinë

dhe dëmtoi helikopterin. Kukësi nuk paguan energjinë elektrike, e paguajmë ne për ta.

461Stigmat përdorur për Jugun: ‘’Gjirokastrit’’.Gazeta online ka edhe shënimin ‘’Moderatori: Opinionet

nuk duhet të përmbajnë FYERJE DHE OFENDIME PERSONALE dhe të kenë lidhje me temën.’’ 462Në 3811 komente online në total: 51 janë me stigmate ‘’Verior’’, 32 me stigmate ‘’Jugor’’. 463Velo, Maks, ‘’Pse jam antiverior dhe antimysliman’’, ‘’Mapo’’, 6 shtator 2014. 464Shkrimi ‘’Pse jam antiverior dhe antimysliman’’ te ‘’Mapo’’ ka nxitur shume komente. 28 prej tyre e

kanë kundërshtuar Maks Velon, 5 e kanë aprovuar në idetë e tij, 13 janë neutralë, 19 kanë përdorur

stigmatin ‘’Jugor’’, vetëm 4 stigmatin ‘’Verior’’ ndërsa 5 i kanë mbrojtur ‘’Veriorët’’. 13 komente nuk

kanë lidhje me stigmatet. Gazeta ka botuar më tej tërheqjen e Maks Velos nga deklarimi se është

antiverior dhe antimysliman dhe kerkimin falje ndaj verioreve.

Komente me stigmate ''Verior''

61%

Komente me stigmate''Jug

or''39%


- 198 -

Në Lurë kanë prerë gjithë pyllin. Tropoja ka mbi 150 vrasje, kanë vjedhur edhe një

bankë në Angli. Vumë një verior, Berishën dhe na shkatërroi me themel. Dy janë

treguesit kryesorë. Krimi dhe dëshira për punë. Ky bën edhe bilancin. ...Tani po ju

drejtoj unë një pyetje: sa janë veriorët, gegë?’’465

Por 3 ditë më pas, Velo tërheq qëndrimin e tij dhe ‘’Mapo’’ u kërkon falje

lexuesve nëpërmjet arkitektit. “Duke parë reagimin e mjaft lexuesve dhe kërkesën e

Komisionit për Mbrojtjen nga Diskriminimi: Ju lutem të botoni në Gazetën tuaj, në të

cilën edhe dhashë intervistën, këtë tërheqje publike për disa nga deklaratat e mija të

botuara aty. Tërheq publikisht disa pjesë të intervistës. Kam parasysh intervistën e

dhënë gazetarit Alfred Lela në MAPO Weekend të datës 6-7 Shtator 2014. Bëhet fjalë

për pyetjet 2 dhe 3. Në përgjigjen për pyetjen 2, unë jap disa fakte që janë reale,

(sepse asnjë nuk i rrëzoi), por gabimi im qëndron në atë se nuk kam theksuar në

mënyrë eksplicite se këto vepra i kanë kryer persona të përveçëm, të ndëshkuar nga

ligji. jo pjesa tjetër e komunitetit, jo ata (që janë shumica dërrmuese) që janë njerëz të

ndershëm dhe jetojnë me punë, dhe respektojnë rendin dhe ligjin. për këtë iu kërkoj

falje gjithë atyre që janë prekur, dhe i tërheq ato argumente ashtu si janë shkruar.”466

Mendimet e Velos u kritikuan së tepërmi nga komentuesit online, për të cilët

po sjellim disa shembuj. Mes komenteve online467 që ‘’Mapo’’ mori për qëndrimin e

Maks Velos, para se të kërkonte ndjesë, shihet tendenca e autorëve që të

kundërshtojnë tezat e hedhura nga arkitekti me argumente, sipas logjikës së

tyre.‘’Zotni Velo te gjitha ato qe permende me nalt bijne poshte perpara vuejtejve qe

kaloi veriu per 50 vjet rresht ne diktauten e injorancen moçalore jugore. Te gjithe

komunista e kuq, te gjithe moçaloret te gjithe ato qe instaluen koleren e kuqe per 50

vjet rresht e kane me veriun e nuk i pelqen veriu. sa per dijeni ti qe flet per veriun

shko pak ne tretuaret e vropes veriore e ke me pa se si kto totuar jane te mbushun me

moçalore te ardhun nga moçalet e kenetat e jugut ne veri ka dal nje shprehje, zanati i

moçalorve asht bujqesia e mafia. ka edhe nje shprehje tjeter, moçalori nuk del prej

injorances pa gjak .perpara afrika banane me shumice injoranca moçalore ju

465Velo, Maks, ‘’Pse jam antiverior dhe antimysliman’’, ‘’Mapo’’, 6 shtator 2014 466Velo, Maks, “Antiverior dhe antimysliman”/ Maks Velo kërkon falje dhe tërhiqet, ‘’Mapo’’, 11

shtator 2014 467 Komente të tjera: Ron Çobani dt. 06/09/2014 ora 6:51 pm: Tungjatjeta Maksi!Uroj të jesh

mirë.JAM DAKORD ME TY ME VLERËSIMIN QË U BËN VERIORËVE.POR ATA VRASIN E

VJEDHIN NJË NGA NJË.Jugorët e mi e të tutë,djallëzisht,përdorën parrulla demagogjike për të

gënjyer një turmë fashatarësh injorantë e adoleshentësh që të vinin në pushtet e pastaj të vidhnin e të

vrisnin nëpërmjet një makine kolosale shtypjeje e vjedhjeje masive.Se çpronësimi total i shqiptarëve pa

asnjë shpërblim s’ka asnjë ndryshim nga vjedhja.Lëvizja guerrile komuniste ishte lëvizje kryesisht

jugore.Mos harro se ç’ke thënë për kontributin në këtë lëvizje të fshatit tënd gjatë luftës e pas saj.PRA

HAJDUTËT E VRASËSIT E VERIUT E TË JUGUT NDRYSHOJNË VETËM NGA TAKTIKAT,JO

NGA STRATEGJIA.”

Pëllumb Nili dt.06/09/2014 ora 9:01 pm: Silva, regjimin terrorist komunist kush e sollen??? ALDO

BARE QE LUANTE FUTBOLL ME KOKA NJEREZISH TE THOTE GJE??? TRAFIKANTET E

VLORES APO FIERIT??? APO PERMETARET QE SHESIN ESHTRAT E GJYSHES PER

ESHTRA GREKU… ATA QE MOHOJN GJAKUN E TYRE E THON JEMI GREK PER 200 EURO

NE MUAJ…. nqs sju pelqen veriu, rrugen e keni hapur zonje, kufiri natyral eshte shkumbini, dhe e

keni kaluar si barbare me bajonetat serbe e pishtar ne dore….mund te ktheheni…’’


- 199 -

therret’’ 468 Kurse një tjetër komentues me emërtimin ‘’Verior’’ shkruan:

‘’Z.Vello,…Ne Shqiperi pavaresisht se situata paraqitet ne dukje me komplekse sesa

ne vende te tjera, dhe kjo vetem per arsye artificiale (rregjimi i komunist veriun e

masakroi), perseri veriu dhe popullsia e saj (geget) ne kuptimin e vlerave dhe te

virtyteve (bujari, mikpritje, bese, nder, karakter, patriotizem, atdhetarizem etj) jane

me superior sesa jugoret. kjo nuk eshte e rastesishme sepse popullsia e zonave veriore

dhe sidomos zonave verilindore te vendit (m.madhe dhe malesite e shkodres, mirdites,

tropojes dhe kukesit) eshte pasardhese e races se paster pellazgo-iliro-arbresho-

shqiptare e cila nuk eshte asimiluar ose hibridizuar me gjak pushtuesi, sidomos atij

turk dhe per pasoje ka ruajtur te paprekur vecorite e tij autentike te races se paster

arjane, me tipare antropologjike dinarkike nga me te bukurat dhe me vjetrat qe ka

njohur Europa.’’469

Publicisti Ardian Vehbiu mendon se kjo intervistë e arkitektit Velo

shdërrohet në një palestër të urrejtjes ndërkrahinore e ndërfetare.‘’Mllefi që derdhet

atje kundër “jugorëve” ia kalon atij të Velos kundër “veriorëve”… intervista e Velos

shndërrohet kështu në një palestër të urrejtjes ndërkrahinore dhe ndërfetare, nën

bekimin e një medie publike.Dhe, çfarë është paradoksale në këtë mes, masa e paemër

e komentuese, në tërësinë e saj, duket sikur ia përligj Velos paragjykimin e vet

provincial për “veriorët.’’ 470 Vehbiu megjithëse kritik ndaj qëndrimit të Velos, e

fokuson thelbin e idesë së tij te reagimi i komentuesve online.

Sipas Vehbiut komentet tregojnë që lexuesit mendojnë pak a shumë si

arkitekti, pra janë paragjykues, veçse në krah të kundërt.‘’Edhe pse Mapo-ja i

moderon komentet, impromptu-t e Velos shoqërohen nga një rrëmujë reagimesh plot

zemëratë, nëpërmjet të cilave, si rregull, një numër anonimësh rreken t’i vërtetojnë të

intervistuarit se, në fakt, janë jugorët ata që qëndrojnë shumë më poshtë se veriorët,

etj. …një komentues është i bindur se: Velo qëndron këtu, me një mision të caktuar, i

mirëpaguar nga armiqtë e shqipërisë, për të mbjellë në këtë vend farën e përçarjes

krahinore dhe fetare, për të prishur atë harmoni, që e gjithë bota na e ka zili…në

tërësinë e tyre, komentet profilojnë një grup lexuesish që mendojnë pak a shumë si

Veloja, vetëm se në kah të kundërt: se veriorët janë më të mirë dhe fisnikë se jugorët,

e kështu me radhë.’’471

468 Komentues online: ‘’MOÇALOR + TERÙN + REDNECK = JUGOR’’, dt. 06/09/2014 ora 12:24

pm. 469Komentues online: ‘’VERIOR’’, dt. 06/09/2014 ora 6:18 pm 470Vehbiu, Ardian, ‘’ Një i "çmendur" që çmendi antijugorët’’, ‘’Lapsi.al’’, 9 shtator 2014

http://www.lapsi.al/ide/2014/09/09/nj%C3%AB-i-%C3%A7mendur-q%C3%AB-%C3%A7mendi-

antijugor%C3%ABt#.V9SmVE197IU 471Vehbiu, Ardian, ‘’ Një i "çmendur" që çmendi antijugorët’’, ‘’Lapsi.al’’, 9 shtator 2014

http://www.lapsi.al/ide/2014/09/09/nj%C3%AB-i-%C3%A7mendur-q%C3%AB-%C3%A7mendi-

antijugor%C3%ABt#.V9SmVE197IU


- 200 -

Figura 50. Numri i komenteve online me stigmatet ‘’Verior’’, ‘’Jugor’’ në gazetat:

‘’Dita’’, ‘’Tema’’, ‘’Panorama’’ 1-31 Tetor 2014

Nga studimi i detajuar i komentuesve online në gazetat ‘’Mapo’’, ‘’Dita’’,

‘’Tema’’ dhe ‘’Panorama’’ konstatojmë se:

Komentuesit përdorin stigmatet ‘’verior’’ dhe ‘’jugor’’, ku shihet një përdorim

më i shpeshtë stigmatizimi për ‘’veriorët’’.

Gazetat kanë një trajtim të normalizuar. Nuk përdorin asnjëherë stigmatizimin

në bazë të ndasive rajonale.

Jo të gjithë versionet online të gazetave kanë vendosur një kufizim për stigmatet

dhe kryesisht ofendimet me bazë krahinore.

Gazetat tregohen të kujdesshme për të mos cënuar ndjeshmërinë e lexuesve sa

i përket origjinës krahinore të tyre.

OP/ED MESTIGMATE

STIGMATEPER

VERIORET

STIGMATEPER JUGORET

DITA 2014 984,00 21,00 17,00 4,00

TEMA 2014 2.042,00 44,00 37,00 7,00

PANORAMA 2014 686,00 2,00 - 2,00


- 201 -

EDITORIALISTËT


- 202 -

VIII. PARAQITJE KRAHASUESE E EDITORIALEVE.

PROFILIZIM I EDITORIALISTIT

8.1.Editorialistët

Në këtë kapitull do të bëjmë një analyze dhe profilizim të editorialistit shqiptar.

Tipologjitë e editorialistëve, problematika e trajtuar në editorial dhe karakteristikat

stilistikore e gjuhësore dhe një analizë krahasimore mes gazetave do të jenë çështjet

që do të trajtohen. Kush është editorialisti shqiptar? Çfarë karakteristikash ka? Sa

shpesh shkruan dhe ç’stil ka? A është i paanshëm? Çfarë linje redaksionale ndjek? A e

njeh audiencën e tij? Ku e gjen frymëzimin? Ç’mendim ka për editorialin shqiptar

krahasuar me atë të shtypit ndërkombëtar? Çfarë marrëdhëniesh ka me pronarin apo

me vartësit? Këto janë disa nga çështjet që do të shtjellohen.

Njënga statistikat e pakta në mediet shqiptare, ajo e vitit 2009, tregon se ishin 23

kryeredaktorë në gazetat që botoheshin. Mirëpo mes tyre ata që shkruanin editoriale,

opinione, komente apo analiza përbëjnë një shifër të lartë, plot 17.472Pra thuajse 74%

e tyre futen në rrethin e editorialshkruesve. Sigurisht që numri është edhe më i lartë

nëse llogarisim edhe numrin e bashkëpunëtorëve të kontraktuar nga botuesit e

gazetave.

Figura 51. Grafiku që tregon raportin mes numrit të kryeredaktorëve që shkruajnë editoriale

dhe atyre që nuk shkruajnë në gazetat shqiptare gjatë vitit 2009

Numri i kryeredaktorëve që janë edhe editorialshkrues apo opinionshkrues është i

rëndësishëm pasi siç kemi shpjeguar editoriali është e drejtë e botuesit dhe redaksisë,

e cila mund t’i kalojë kryeredaktorit, një e drejtë e patjetërsueshme e redaksisë për të

shprehur qëndrimin e saj mbi një problematikë a ngjarje. Nga ana tjetër, edhe në rastet

472Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016.

Kryeredaktorë që shkruajnë

editoriale74%

Kryeredaktorë që nuk

shkruajnë editoriale

26%

Kryeredaktorët e gazetave në Shqipëri, kush shkruan editorial


- 203 -

kur kryeredaktorët mund të shfaqin një mendim krejt personal, nuk mund të

diferencohen nga qëndrimi i redaksisë dhe botuesit të tyre.

Frekuenca e shkrimit të një editoriali është e ndryshme dhe varion sipas tipologjisë së

editorialistit. Në shtypin shqiptar evidentohen disa tipologji editorialistësh:

Editorialisti-botues, është lloji i editorialistit që ka krijuar vetë një medie. Ai

është i fuqishëm në qëndrimet e tij dhe njëkohësisht profesionist i fushës. Si

shembuj mund të sjellim Mero Bazen, Henri Çilin, Carlo Bollinon etj.

Qëndrimet e tyre përfaqësojnë 100% linjën redaksionale. Gazeta është aq

shumë e identifikuar me emrin e tyre, sa është shumë e vështirë të bëhet ndarja

mes imazhit të medies së krijuar te publiku dhe imazhit që publiku ka për

editorialistin.

Editorialisti-kryeredaktor (drejtues), është lloji i editorialistit që drejton

medien ku shkruan. I lidhur ngushtë me botuesin, ky lloj editorialisti zbaton

me përpikmëri porositë e tij. Është profesionist dhe ekspozon në dritën e

analizës së ngjarjeve idetë e pronarit dhe qëndrimet që duhet të mbajë

redaksia për problematikën. Ky lloj editorialisti përfaqëson 100% linjën

redaksionale në gazetë. Ndër editorialistët-kryeredaktorë mund të përmendim

Adrian Thanon, Alfred Lelën, Anila Bashën, Aleksandër Çipën, Roland

Qafokun, Arben Rrozhanin, Skënder Minxhozin etj.

Editorialisti-bashkëpunëtor, është lloji i editorialistit i kontraktuar nga

botuesi dhe drejtuesi i gazetës. Është editorialisti ‘’shëtitës’’ i gazetave, i cili

ka ide të qëndrueshme, por edhe të ndryshueshme që gjen kontratën e duhur

financiare dhe terrenin e përshtatshëm për të shpalosur idetë e tij. Shpesh

editorialisti-bashkëpunëtor merr ide nga botuesi dhe drejtuesi i gazetës.

Qëndrimi i tij mund të publikohet edhe në gjinitë e opinionit, komenteve apo

analizës. Ndër editorialistët-bashkëpunëtorë mund të përmendim Fatos

Lubonjën, Mentor Nazarkon, Mark Markun, Mustafa Nanon etj. Shpesh temat

e editorialeve apo opinion-komenteve kanë të bëjnë edhe me debate mes tyre.

Editorialisti-teknicien, është eksperti i fushës dhe i çështjes në fjalë. Shpesh

botuesit dhe drejtuesit për të bindur lexuesit pajtojnë ekspertë, të cilët

përçojnë te masa në mënyrë më të besueshme idetë e botuesit. Është eksperti

që shkruan mirë idetë e tij në shëndetësi, arsim, ekonomi, aksidente rrugore

etj. Shpesh idetë e shkruara dhe titulli redaktohen nga drejtuesit e redaksive

duke përdorur shenjën ‘’*’’ për të treguar ndërhyrjen, madje shpesh futen në

rubrikat e opinion-komenteve për të treguar ‘’distancën’’ që redaksia mban

me qëndrimin e shprehur, megjithse përzgjedhja e një qëndrimi të tillë tregon

pikërisht një lloj përputhshmërie me qëndrimin e përgjithshëm të redaksisë.


- 204 -

Ndër editorialistët-teknicienë mund të përmendim Sazan Gurin, Gjergj

Buxhukun etj.

Editorialisti-politikan, është politikani që shkruan qëndrime dhe që i publikon

në gazeta me qëllim influencimin e qytetarëve dhe të votuesve për politika të

caktuara. Ndeshet jo pak herë në shtypin shqiptar që mendimi i një politikani

të faqoset në gazetë. Gazeta shet mendimin e politikanit, duke përdorur fort

imazhin e krijuar të tij, forma më e dukshme e raportit të pandashëm të lidhjes

media-politikë. Ndër editorialistët-politikanë mund të përmendim kyeministrin

Edi Rama, i cili gëzon aftësi shkruese dhe e njeh mirë medien.

Editorialisti-gazetar, është gazetari që e njeh nga afër çështjen dhe

problematikën dhe mban qëndrimin e tij për të, i cili përputhet edhe me

qëndrimin e redaksisë që e boton. Shpesh kryeredaktorët zgjedhin që

qëndrimin e botuesit dhe redaksisë ta hartojë gazetari që e njeh mirë temën

për të cilën po flitet. Ndër editorialistët-gazetarë mund të përmendim Artan

Hoxhën, Tedi Blushin, Rezarta Delisulën, Desada Metajn, Habjon Hasanin,

Spartak Kokën, Klodian Tomorin, e shumë e shumë të tjerë. Me zhvillimin e

portaleve dhe rrjeteve sociale roli i tyre është rritur ndjeshëm në arenën e

debatit në media.

Editorialisti-rastësor, është lloji i editorialistit të rastit, që shkruan dhe

argumenton një ide të caktuar, që krejt nga rastësia përputhet me qëndrimin e

redaksisë.Mund të jetë një lexues, letra e të cilit përdoret nga redaksia për të

shpërndarë qëndrimin e saj, mund të jetë një i ri i talentuar, mund të jetë një i

ri që aspiron të hyjë në politikë, mund të jetë një person që vuan një

padrejtësi.

Një shembull i editorialistit-botues, miksuar me editorialistin-kryeredaktor është

Mero Baze. Një nga editorialistët më jetëgjatë në shtypin shqiptar, ai rrëfen se nuk ka

ndaluar asnjë ditë, për 20 vjet së shkruari nga një editorial. Baze është i mendimit se

modelet më të mira në shtyp, sa i takon raportit me editorialin, mbeten gazetat e

krijuara nga gazetarët, se sa ato të krijuara nga biznesmenë që kontraktojnë

editorialistë.‘’Modeli më i mirë prapë ngelen gazetarët që bëjnë gazeta se sa

biznesmenët që blejnë shtrenjtë opinione për llogari të të tretëve. Kur unë hapa

gazetën ‘’Tema’’ e hapa se nuk kisha më ku të shkruaja dhe të gjithë më thoshin do

dështosh. E kam hapur me 500 franga zviceriane, një honorar që sapo e kisha marrë

nga një gazetë e Kosovës. Më mjaftuan për shtypshkronjën e numrit të parë dhe nuk

ndala më. Tani nuk e shkruaj dot më historinë e saj se si ka mbijetuar por një gjë

është e shkruar: Unë kam shkruar çdo ditë prej 20 vitesh më shumë se sa një


- 205 -

shkrimdhe së paku një editorial. Dhe kjo nuk e lehtë.’’473Po a është i paanshëm Baze

nga politika dhe biznesi? Po të tjerët? Editorialisti dhe botuesi i gazetës ‘’Tema’’

mendon se ky është një treg pa rregulla, ku të gjithë kanë mbijetuar mirëpo siç ai e

thekson, nuk është i paanshëm. Baze bën edhe një profilizim të editorialistit, duke i

cilësuar si ‘’rrobaqepës që bëjnë kostume me porosi’’.‘’Problemi është tek

editorialistët. Siç e theksova unë nuk jam i panashëm por jam i pavarur në atë që

shkruaj. D.m.th e mendoj vetë e shkruaj vetë e përcaktoj vetë se ç’dua të bëj. Ka dhe

plot të tjerë që veprojnë kështu. Por një pjesë e opinionistëve, janë si rrobaqeqës që

bëjnë kostume me porosi. Nuk është se shkruajnë keq, por të gjithë e dimë se është

mall i porositur dhe në vend të lexojmë se çfarë mendon editorialisti e lexojmë se

çfarë mendon porositësi…Është një treg pa rregulla dhe i kanë mbijetuar të gjithë.

Derisa ka ende punë për Frrok Çupin për shembull s’ka vend për të folur për vlera

tregu.’’474

Në të dhënat e gazetave të monitoruara në tranzicion, nga 1991-2016 rezulton

se editorialistët përgjithësisht u kanë mbijetuar viteve. Një pjesë e editorialistëve të

gazetave politike kanë vazhduar të shkruajnë deri sot si Frrok Çupi dhe një pjesë tjetër

i janë futur politikës si Ben Blushi apo Erjon Braçe, por sërish me një penë të fortë në

qëndrimet e tyre. Kurse gjenerata e gazetarëve të ‘’Koha Jonë’’ 1991-1997 prodhoi

një sërë kryeredaktorësh dhe drejtues të ardhshëm të shtypit, pronarësh mediesh,

analistësh e opinionistësh, përgjithësisht me profil të formuar dhe të identifikuar në

treg. Periudha e viteve 1998-2000 solli prurje të reja, që vazhdojnë të ndjehen me

qëndrimet e tyre, deri në periudhën e zhvillimeve e teknologjisë së informacionit dhe

transformimit të gazetarisë drejt asaj online.

Në periudhën e gazetarisë online, ku një pjesë e gazetarëve kanë hapur portalet

e tyre, evidentohet një liri më e madhe, së paku sa u përket emrave të editorialistëve

dhe opinionistëve. Nuk ka më barriera. Madje edhe statuset në profilet e rrjeteve

sociale mund të shërbejnë si ide e qëndrime të reja që i hidhen publikut. Më pas

lexuesit nisin punën e tyre të përditshme, indiferentët lexojnë, më aktivët klikojnë

‘’Like’’, madje edhe komentojnë. Pas hulumtimit në periudhën e tranzicionit në

Shqipëri rezultojnë një sërë opinionistësh që nga viti 1990 e deri më 2013. Më poshtë

tabela tregon emrat dhe numrin e editorialistëve për 8 gazetat e marra në monitorim.

Kuptohet që në fazën e parë kemi të bëjmë me emra të cilët kanë shkruar në gazetat

partiake, e më pas kristalizimin e emrave që janë aktivë edhe sot, si ata që shkruan në

gazetën ‘’Koha Jonë’’ të vitit 1991. Një periudhë e rëndësishme është edhe ajo e

2005-ës, ku evidentohen opinionistët që kontraktohen nga gazetat, qëndrueshmëria e

të cilëve vazhdon deri në vitet e sotme. Një specifikë e listimit rezulton të jetë edhe

ajo e opinionistit-politikan apo opinionistit-ekspert, i cili ka ekzistuar që në vitet e

shtypit partiak dhe deri në vitet e fundit.

473Baze, Mero, Intervistë 9 shtator 2016. 474Po aty.


- 206 -

Figura 52. Tabela që tregon emrat dhe numrin e editorialistëve në tranzicion dhe anësinë e tyre

gjatë monitorimit në gazetat ‘’Zëri i Popullit’’, ‘’Rilindja Demokratike’’, ‘’Koha Jonë’’,

‘’Shekulli’’, ‘’Panorama’’, ‘’Tema’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Mapo’’

GAZETAT Editorialistë, Opinionistë Linja Editoriale

‘’ZP’’1990 Sotiraq Gjordeni, Frano Caka,Bashkim Koçi, Kostaq Duka dhe

Ramadan Garo (Sekretar I Parë I Komitetit të Rajonit

Tiranë),Jorgo Zhonga,Feti Zeneli (instruktor në Komitetin e Partisë

Tepelenë), Abdyl Backa (sekretar i Komitetit Qëndror të Partisë),

Thanas Sahatçiu, Themie Thomai (Sekretare e I e Lushnjes),Franc

Zhupa, Xhevdet Ahmeti, Halil Buçpapaj,Asllan Saraçi etj.

E majtë

‘’ZP’’ 1991 Ramiz Alia, Namik Dokle, Sejdin Cekani, Gjon Gjoni, Përparim

Mustafaj, Alfred Xhomo ( Doktor Shkencash) Naim Zoto, Hysni

Rengzi, Kostaq Duka, Përparim Mustafaj etj

‘’RD’’1991 Sali Berisha, Preç Zogaj, Frrok Çupi, Genc Ruli, Eduard Selami,

Napoleon Roshi, Filip Çakuli, Xhevat Mustafaj, Pandeli Çina dhe

Mëhill Tanushi, Edmond Troko etj.

E djathtë

‘’Koha Jonë’’1991 Nikollë Lesi, Aleksandër Frangaj, Alfons Zeneli, Mirash Mirashi

etj. E djathtë

‘’Koha Jonë’’1997 Nikollë Lesi, Aleksandër Frangaj, Frrok Çupi, Vladimir Prela,

Skënder Minxhozi, Martin Leka, Blendi Fevziu, Andi Bejtja,

Gavrosh Lëvoja etj.

E majtë

‘’Shekulli’’ 2005 Mustafa Nano, Mentor Nazarko, Aleksandër Çipa, Henri Çili, Lutfi

Dervishi, Ermal Hasimja, Adri Nurellari, Blendi Kajsiu, Medi

Belortaja, Kastriot Islami, Rexhep Meidani Albin Kurti Igli Toska,

Aldo Bumç, Gjergj Buxhuku, Sazan Guri, Rexhep Qosja,Ardian

Vehbiu, Romeo Hanxhari, Robert Rakipllari, Adrian Thano, Ervin

Qafmolla etj.

E majtë

‘’Panorama’’ 2005 Andrea Stefani, Eduard Zaloshnja, Edmond Tupja, Mentor

Nazarko, Enver Robelli, Alfred Lela, Adri Nurellari, Ermal

Hasimja, Fatos Çoçoli,Medi Belortaja, Rexhep Meidani, Besnik

Mustafaj, Genc Pollo, Dritan Prifti, Alfred Moisiu, Dritan Ylli, Edi

Rama, Edmond Panariti etj.

E djathtë

‘’Tema’’ 2013 Mero Baze,Andi Bushati, Bledi Mane, Enver Robelli, Kreshnik

Spahiu, Pandeli Majko, Arben Manaj, Arban Hasani, Pëllumb

Kulla, Mimoza Dervishi, Shenasi Rama, Rudina Xhunga, Ardian

Ndreca, Magdalena Ramohitoetj

E majtë

‘’Dita’’ 2013 Adrian Thano, Habjon Hasani, Koloreto Cukali, Mero Baze, Andi

Bushati, Arben Duka, Pjerin Ndreu, Elton Xhanari, Xhovani Shyti,

Xhevdet Shehu, Gjergji Mihali etj

E majtë

‘’Mapo’’ 2013 Alfred Lela, Henri Çili, Gjergj Meta, Arjan Vasjari, Roland Lami,

Gilman Bakalli, Enkel Demi, Sonila Meco, Bujar Nishani, Atifete

Jahjaga, Rudina Xhunga, Lutfi Dervishi, Edison Ypi, Ervin Goci,

Ardian Ndreca etj.

E djathtë

Botuesi i gazetës ‘’Tema’’, Mero Baze thotë se editoriali në shtypin shqiptar me atë

në shtypin ndërkombëtar nuk ka ndryshim në formë, por në cilësi po.‘’Mendoj se si

gjini nuk ka ndonjë ndyshim por si cilësi po. Shtypi perëndimor përdor shumë

editorialin e mbështetur mbi zhvillime faktike ditore, por i ndan ata nga koluministët.

Ne nuk kemi koluministë, ose kemi shumë pak. Koluminstë janë ata që shkruajnë

përqasje të tyre personale politike kulturore apo historike dhe kanë një kolonë të


- 207 -

caktuar në gazetë apo portal në mënyrë periodike. Lubonja është një i tillë. Ka dhe

disa të tjerë që janë shumë sporadikë. Por kemi pak dhe ajo është shenjë varfërie.’’475

I cilësuar nga kolegët e tij si një editorialist me penë të fortë, Baze tregon pa doreza

se çfarë mendon për editorialet e tij dhe si punon për ta. Baze mendon se më shumë se

një studim, thënë kjo në këndvështrim të analizës të plotë për ngjarjen, editoriali i tij

është një qëndrim, bazuar mbi fakte të provuara.‘’Editoriali i përditshëm është një

rezyme e asaj që konsideroj si më të rëndësishme që ka ndodhur atë ditë…Çdo

editorial i imi bazohet mbi zhvillime me fakte të provuara. Ato nuk janë pjesë e

editorialit, por pjesë e një ngjarje të ditës, shumë e provuar ose së paku shumë

publike. Unë thjesht ndaj opinionin tim për atë që ka ndodhur. Siç e thashë është një

qëndrim më shumë se sa një studim.’’476

Fatos Lubonja, një nga analistët me mbi 20 vjet përvojë në të shkruar në

shtypin shqiptar sjell ekperiencën e tij, duke treguar detaje rreth marrëdhënieve të tij

me pronarët e gazetave dhe kryeredaktorët. Nëpërmjet këtij shembulli dilet lehtë në

përfundimin që ne duam; të kuptuarit e marrëdhënies së një opinionisti me

kryeredaktorin apo pronarin e një gazete. Sa lejohet të shkruajë, a censurohet, a

vetëcensurohet si dhe si lëviz sa në një gazetë në tjetrën. Dhe Lubonja ka lëvizur

thuajse në të gjitha gazetat e zëshme të shtypit shqiptar.‘’Unë përgjithësisht kam këtë

përvojë, se është e gjatë historia ime, flas me gazetat. Kam shkruar edhe te ‘’Koha

Jonë’’ dikur, po nuk po i hyj asaj periudhës së parë të ‘’Koha Jonë’’. Periudha e parë

e ‘’Koha Jonë’’ ishte një periudhë ku gazeta ishte në një pozicion të qartë opozitar, ku

gjetën strehë të gjithë zërat opozitarë në mungesë të hapësirave të tjera. Pra një

ndjenjë e madhe opozitarizmi prej atje dhe te gazeta ‘’Aleanca Demokratike’’ që ka

qenë Partia Aleanca Demokratike në atë kohë, aty kam shkruar unë dhe te ‘’Koha

Jonë’’ kryesisht, duke qenë në opozitë me Berishën si intelektual. Kurse periudha

tjetër që fillon më një shtyp ‘’më normal’’ nëse mund ta quajmë, kur fillojnë të lindin

edhe televizionet, është periudha e gazetës ‘’Shekulli’’, e gazetave të pronarëve.

Përvoja me dy fjalë, kam shkruar edhe në mënyrë figurative, është kjo pak a shumë:

që ne në atë kohë, si gazetarë, si intelektualë, na dukej vetja më të rëndësishëm dhe

ishim të rëndësishëm në opinionin publik se këta pronarët, në kuptimin se ne na

njihnin, ne e kishim shkruar. Këta akoma s’i njihnin, si emër dhe si fytyra, qoftë dhe

Koço Kokëdhima që është bërë kaq i famshëm. Por këta kishin një armë shumë të

rëndësishme që ne në atë kohë e nënvlerësonim, që ishte paraja, ishin këta që kishin

investuar, ishin këta që do të jepnin rrogën për artikullin që do të

shkruaje.’’477Lubonja e nis detajimin që nga ‘’Koha Jonë’’, duke treguar se si Nikoll

Lesi krijoi një bord me figura të rëndësishme, por në të vërtetë politikën redaksionale

e bënte vetë Lesi në lidhjen me kryeredaktorin.‘’Ndërkohë që në periudhën e parë të

‘’Koha Jonë’’, ka qenë pak më ndryshe se nuk jetonin në sajë të ‘’KJ’’-së,

jetonin.Ishte më shumë një kontribut vullnetar apo…Ose kishte të tjera burime si të

475Baze, Mero, Intervistë 9 shtator 2016. 476Po aty. 477Lubonja, Fatos, Intervistë 20 shtator 2016.


- 208 -

thuash, në atë kohë ka pasur shumë më shumë investim te shoqëria civile nga

Perëndimi dhe njerëzit jetonin edhe me ato para. Kështu që, ajo që ndodhi është se

me kalimin e kohës këta pronarë fillimisht për të fuqizuar gazetën kishin nevojë për

emra të rëndësishëm, që botonin, që shkruanin, ndokush tentoi të bënte edhe ndonjë

bord, sa për sy e faqe. Edhe ‘’Koha Jonë’’ bëri një bord, kam qenë edhe kryetar i

bordit të ‘’Koha Jonë’’, pas ’97. D.m.th kanë qenë ndër figurat Dritëro Agolli, Kiço

Blushi, Spartak Ngjela, një bord të madh që bëri Nikolla, që atje fillon historia,

ndërkohë që Nikolla filloi të bëjë pazaret e veta, interesat e veta si pronar, por ky

ishte një pronar gazete, gazetën kishte, s’kishte biznese, akoma, tentoi të ndërtonte

edhe një televizion. Gjithnjë e më shumë humbi kredibilitetin, sepse politikat nuk i

bënte as bordi nuk bënte politika, ishte më shumë si përfaqësues, kontrolli bëhej

lidhja direkte, midis pronarit dhe kryeredaktorit, kështu ka funksionuar gjithmonë.

Dhe kryeredaktori sigurisht botonte por ishin këto politikat e tjera të gazetës, më së

shumti, fotografia e madhe e vogël, lajmi, lajmi që denonconte, ai që godiste dhe ai që

s’godiste, të gjitha këto përcaktonin interesat e pronarit, aq sa unë u detyrova të jap

dorëheqjen si kryetar i bordit, sepse nuk mund të mbaja përgjegjësi, të vihej emri im

atje, kryetar bordi ndërkohë që gjërat që bënte gazeta ishin…’’478Më pas, në këtë

optikë Lubonja rrëfen për një nga konfliktetqë ka patur me Gazetën Shqiptare, që më

pas e detyroi të shkonte te ‘’Shekulli’’, ku sërish ndeshi në mosmarrëveshje.‘’Kalova

te ‘’Gazeta Shqiptare’’ më kujtohet. Në ‘’GSH’’ kishte pronar atëherë Carlo

Bollinon. Carlo Bollino, po kishte dhe një grup shqiptarët aty që bënin lojën e tyre

dhe më kujtohet se aty bëja unë gjithmonë këto editorial, komente, quaje si të duash,

kishte disa interesa pronarësh, që nuk e di sa ishte i përfshirë Carlo Bollino po gazeta

bëri një sulm atëherë ndaj Ardian Klosit që ishte atëherë drejtori i RTSH-së. Po ishte

një sulm shumë I ulët, në kuptimin e akuzonin se ishte homoseksual dhe ia kishte

kërkuar një punonjësi në Radio-Televizion dhe ia vunë në faqe të parë. Ishte skandal.

E bëri Arian Çani në fakt. Ishte zëvendëskryeredaktor, me sa duket ai ishte

kryesori.Interesat në atë kohë ishin se donin ta sulmonin donin ta hiqnin atëherë, do

ndërtoheshin televizionet private nga këta pronarët, kishte shumë arsye që plekseshin.

Edhe unë…e kisha dhe mik në atë kohë. Dhe mora Carlo Bollinon në atë kohë dhe i

thashë që nëse ju nuk i kërkoni ndjesë për këtë që keni bërë, unë nuk shkruaj më në

gazetën tuaj.479

Një nga debatet më të mprehta në shtypin shqiptar, sa i përket censurës,

editorialit, linjës editoriale dhe luftës për të mos u censuruar është pikërisht ajo e

gjyqit që Lubonja ka patur me botuesin e ‘’Shekulli’’-t Kokëdhimën. Siç dëshiron ta

theksojë vetë Lubonja, kjo është historia e tij, por nuk është problemi i çështjes së tij

po i të kuptuarit tëpozicioneve, lojrave…’’480duke treguar për fenomenin: se në çfarë

raporti është një opinionist me botuesin e tij dhe çfarë e detyron të ndryshojë kanal

komunikimi me audiencën. Ja si e përshkruan Lubonja kalimin nga ‘’Gazeta

478Po aty. 479 Shih ibid 375. 480 Po aty.


- 209 -

Shqiptare’’ te ‘’Shekulli’’. ‘’Jo vetëm që s’kërkuan ndjesë, por bënë edhe një shënim

atje, që ky ka qenë edhe në burg dhe kërkon të censurojë gazetarët. Pra e kthyen në

sulm, kështu që ky u bë sebep që unë të ikja që atje. Edhe shkova në gazetën

‘’Shekulli’’, fillova kontributin te ‘’Shekulli’’. Aty siç thashë, përsëri ishim të

rëndësishëm neve dhe pronari kishte interes dhe unë botoja dhe shkruaja çfarë të

doja. Ajo që ndodhi, thjesht për të kuptuar, është që ndërkohë që ne ishim dhe

merrnim 5 lekë atje, këta kishin interesa. Këta gazetën e përdornin për të bërë lidhjet

dhe filloi Koço lidhjet me Edi Ramën në atë kohë, i cili ishte ministër i Kulturës. Mori

edhe gazetën ‘”Sporti’’, ia dha Ministria e Kulturës në një mënyrë shumë të

çuditshme, siç i bën Koço punët. Unë mendoja që i shërbeja të vërtetës dhe opinionit

publik, sepse atë mision kisha, s’kisha ndërmend të pasurohesha në kurriz të njerëzve,

duke marrë tendera edhe duke bërë ndërtime nga ato që bënte Koço…Shkurt hesapi,

unë u bëra gjithnjë e më shumë i bezdisshëm për gazetën, me ato që shkruaja sepse

ato godisnin gjithnjë e më shumë politikat ku Edi Rama kishte në krye të bashkisë,

unë isha kundër ndërtimeve, kundër prishjes së ndërtesave të vjetra historike, të gjitha

këto dhe ajo që megjithatë bënte pronari duke patur edhe një emër, botimi i artikujve

kundra, në kuptimin, po botonte artikuj kundra dhe e mbyste zërin tim, duke botuar 5

njerëz meqënëse ishte i lidhur, pra gazeta nuk është se më hiqte mua.’’481Me dhimbje

Lubonja tregon atë që nuk i kishte ndodhur kurrë më parë: censurimin e parë, një lloj

preteksti për idetë e tij.‘’…deri sa erdhi një moment që u shfrytëzua një rast me një

shkrim që bëra kundër Luftës në Irak në atë kohë. Edhe ma censuruan, ishte artikulli i

parë që ma censuruan, nuk ma botuan. Mbasi bisedova me kryeredaktorin, Rakipllari

ishte se unë s’kam mbajt shumë lidhje me pronarët, kam mbajt gjithmonë lidhje me

kryeredaktorët dhe më tha që ‘’kështu kështu e pezulluan’’ dhe i thashë ‘’nëse s’e

botoni deri nesër unë do të veproj’’ dhe që t’i bie shkurt, unë bëra një denoncim për

këtë censurim, edhe sigurisht dhe për lidhjet me politikën dhe u hap një gjyq që zgjati

dy vjet. U bë një gjyq për shpifje, sikur kisha shpifur unë. U vu edhe politika kundër,

edhe Edi Rama tha do ta kisha hedhur edhe unë në gjyq, edhe ndërkaq gjyqtarja

kishte burrin ndërtues, kishte frikë se burri s’merrte leje ndërtimi… është historia e

fillimit të trekëndëshit pushtet financiar-ekonomik, pushtet mediatik, pushtet politik që

i bën gjithnjë e më të pafuqishëm gazetarët. Unë kisha një emër, unë kisha… më

shkruanin edhe parlamentarë italianë, bënë edhe peticione, vinte OSBE më ndiqte

gjyqin për të parë se sa po respektohen, si shkelen të drejtat e njeriut, kupton dhe

mbas 2 vjetësh unë, mbasi u ndërrua edhe gjyqtarja, e cila nuk donte fare të flitej për

politikë në gjyq, ndërkohë që unë kisha bërë akuzën që ky ka lidhje me politikën dhe u

ndërrua gjyqtarja, mbas dy vjetësh u bë një gjyq…gjithsesi nuk është se më jepte mua

të drejtë po thoshte që s’ka prova ose s’ka apo jo, a e kupton, një zgjidhje

kompromisi, që Koço duhet të paguante me sa di unë ato shpenzimet e gjyqit, por jo

ndonjë dëm që më kishet bërë mua gjatë 2 vjetëve, duhet të hapja unë një gjyq tjetër

për dëmet që më kishte bërë Koçoja, kshu është gjykata jonë. Kupton? S’ia vlente ajo

481 Shih ibid 375.


- 210 -

histori! Dhe kjo është historia e tulatjes, sepse mua më dolën edhe kundra gazetarë,

kolegë, Mustafa Nano për shembull, në vend që të më dilte mbështetje më doli kundra.

Të shkoj në gjyq tha, nuk u solidarizua, sepse duhet të jetonte atje dhe kjo është

historia, në përgjithësi e taktikave që përdor pushteti që në vend që të lejojë lirinë. U

fol shumë atëherë për konfliktin e interesave që kanë pronarët e mediave, pra duhet

ndarë pushteti politik, mediat si pronarë mediash, sepse media duhet ndarë me tregun

dhe jo të jetojë si instrument për të marrë leje ndërtimi se ky ishte…e dini ju parullën

‘’një pallat, një votë’’, se në atë kohë dolën edhe televizionet se u bënë më të

rëndësishme se gazetat, që filluan të bëhen më determinantë si të thuash në atë kapjen

e gazetarisë. Pronarët e medias janë njerëzit më të fuqishëm sot, të lidhur me

politikën dhe i përdorin mediat për qëllimet e tyre dhe kjo histori

vazhdon.’’ 482 Rrugëtimi i Lubonjës vazhdon te ‘’Korrieri’’, ‘’Panorama’’:‘’Pas

‘’Shekulli’’-t me sa kujtoj kam shkuar te ‘’Korrieri’’, që kishte disa pronarë, duke

bërë këtë marrëveshje ‘’Do shpreh atë që mendoj. Nuk kam për të bërë politika

editoriale të gazetës. Kaq ka qenë liria ime. ‘’Unë do shkruaj atë që mendoj’’. Dhe

kam shkruar edhe kundër interesave të pronarëve, sidomos te ‘’Korrieri’’ në atë kohë,

shumë ndoshta se ishin ndërtues edhe ata vetë, Dulakët kanë qenë, ka qenë edhe

Marsel Skëndo pronar, pastaj dhe këta pronarët u ndanë derisa u mbyll ‘’Korrieri’’

aty kam qenë, pastaj kam shkuar te ‘’Panorama’’. Se u mbyll ‘’Korrieri’’. Ka pasur

gjithmonë pronarë që gazetën e kanë parë gjithmonë me këtë sy, s’ka pasur gazeta ku

si të thuash politikat e gazetave t’i bëjnë gazetarët, një bord gazetarësh dhe që gazeta

të mbijetojë në sajë të tregut. Ka pasur vetëm gazeta që janë përdorur nga pronarët,

varësisht nga pronarët ka pasur më shumë liri, më shumë hapësirë dhe më pak

hapësirë për zërat e pavarur. Zëri i pavarur ka një gjë, që i jep kredibilitet më shumë.

Nganjëherë përdoret dhe më mirë sepse jep më shumë kredibilitet dhe gazetës i jep më

shumë emër dhe kjo ka qenë dhe një nga taktikat e përdorura dhe pastaj gjithsesi

politikën gazeta, duke patur një emër edhe më të rëndësishëm e bën atje ku do, atje si

do, në mënyrën e vet. Kjo është historia.’’483

Lubonja bën krahasimin mes rëndësisë së editorialistëve e analistëve vite më

parë, me pozicionin e tyre tani. Sigurisht që më parë dëgjoheshin më shumë. Por i

pyetur drejtpërdrejt nëse vetë Lubonjës i lind një ide për analizë apo koment tani dhe

nëse ka dyshime nëse ‘’X’’ gazetë do t’ia botojë, Lubonja e shpreh qartë se pavarësia

është luks, edhe pse ai tashmë e ka gati kanalin: gazetën Panorama.‘’…përgjithësisht

unë kam shkruar ato që kam menduar dhe e kam gjetur hapësirën te ‘’Panorama’’.

Kam një marrëveshje siç thashë. Pronari i ‘’Panorama’’-s ka dhe një parim. Si me

humor, po e thotë. Që kur i ka shkuar njëri dhe i ka kërkuar një rrogë të madhe, është

gazetar i njohur, i tha ‘’Mirë mo dakord, por vetëm një gjë ama. Do shkruash ato që

dua unë’’ (Qesh). Domethënë unë të jap kaq, po do të diktoj unë, do shkruash ti,

ndërsa në qoftë se do shkruash ato që do ti, do marrësh më pak (Qesh) Por kjo është

ajo që pavarësia është luks. Pavarësia është luks. Domethënë që të jesh i pavarur

482 Shih ibid 375. 483Po aty.


- 211 -

duhet të paguash për këtë luks, që të mos të thotë tjetri ‘’Unë ta heq këtë’’. Ndërkohë

që ai të jep luksin e parasë, të ka hequr luksin e pavarësisë. Nuk qëndrojnë kollaj të

dyja. Aq më tepër që jetojmë në një vend ku siç thotë një filozof kinez i famshëm

Konfuci ‘’Në një vend të varfër, ose më mirë të them në një vend të pasur është turp të

jesh i varfër, në një vend të varfër është turp të jesh i pasur’’. Dmth atje ku vendi

është i varfër s’mund të jesh ti i pasur dhe kur janë të gjithë të pasur punojnë, pse unë

s’jam i zoti. Si qenke pasuruar ti në një vend të varfër?!’’484

Mirëpo në analizën e tij Lubonja evidenton një element që përmbledh

produktin e editorialistëve dhe analistëve shqiptarë: mungesa e distancës dhe

emocionaliteti i tepruar. Strategjia e editorialistëve sipas Lubonjës? Goditja e

emocioneve të njerëzve dhe delegjitimimi i dikujt dhe aspak qëndrimi dhe

informimi.‘’Ajo që përgjithësisht dominon te ne është mungesa e distancës. Bërja

palë, ka shumë emocion dhe pak racionalitet në përgjithësi sepse i përgjigjet edhe një

nevoje që ka politika. E vërteta nuk është kurrë e pastër dhe asnjëherë e thjeshtë,

shpesh herë ne e thjeshtojmë, e bëjmë bardhë e zi. Editorialet tona s’është se mbajnë

një qëndrim..tentojnë të godasin më shumë emocionet e njerëzve se pjesën racionale

të njerëzve. Kërkojnë të delegjitimojnë dikë që e godet kur bëhet fjalë për politikat dhe

jo të informojë. Sigurisht që këto pastaj kanë stilet e tyre, shpesh herë banale, me

sharje, me fyerje. Pra gazetat tek e fundit janë një pasqyrë e gjithë kulturës së këtij

vendi: politike, shoqërore…” 485 Megjithatë Alfred Lela, shef i editorialeve dhe

editorialist te ‘’Mapo’’ bën një sugjerim me vend, lidhur me ngatërresën e

kategorizimit të shkruesit që ekziston në shtypin shqiptar. ‘’Edhe një herë duhet të

bëjmë një përkufizim të editorialistit sepse është një ngatërresë që shtypi ynë e bën

shpesh. Si në rastin e shkrimeve të para do kohëve të shefit të opozitës Rama. Të cilat

i quanin editorial. Editorial në fakt është qëndrimi i një gazetari në emrin e vet apo të

një gazete. Lidhet me fjalën editor, pra me të shprehurit e mendimit të editorëve. Nëse

marrim shembullin e ‘’Panoramës’’ nuk mund të themi se Fatos Lubonja shpreh

mendimin e editorëve të saj. E me radhë.’’486Ndryshe nga Lubonja, Lela përmend me

emra se cilët opinionistë të shtypit veçon në Shqipëri.‘’Ndër opinionistët veçoj Preç

Zogajn dhe Mark Markun. Armand Shkullakun gjithashtu, sepse ka gjithmonë tehun

gazetaresk që s’e kanë Marku dhe Zogaj, por ata kanë mendim dhe stil. Arjan Vasjari

gjithashtu shkruan fort dhe thershëm. Një editorialsit klasik është Mero Baze. Shumë i

fortë dhe prodhimtar por unë nuk pajtohem shpesh me agresivitetin e tij.’’487Pasi Lela

tregon për grupin e editorialistëve që i janë brendashkruar vlerave të ‘’Mapo’’-s,

përshkruan edhe raportin që ka me botuesin e tij, Henri Çilin. Ai nuk mohon se ka

‘’fërkime’’, por të natyrës intelektuale dhe asnjëherë presion të drejtpërdrejtë.

‘’Unë jam gazetar i lirë dhe kjo liri do të thotë që të tjerët të ndajnë mendimet e mia

dhe unë të ndaj të të tjerëve. Ka sigurisht ‘fërkime’ nuk dua t’i mohoj, por janë të

484Shih ibid 375. 485Po aty 486 Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016. 487Po aty.


- 212 -

natyrës intelektuale. Nuk kam pasur asnjëherë trysni të drejtpërdrejtë ‘bëje këtë

ose…’. Na ndikojnë të tjerët dhe ndikojmë të tjerët. Nuk ka sekrete këtu. Pronari dhe

gazeta ruajnë raporte herë të mira, herë jo, si me biznesin ashtu dhe me politikën.

Nuk jetojmë në një kullë të fildishtë, por në Shqipëri. Por asnjëherë këto raporte nuk

kanë qenë të natyrës ilegale.Gazeta është publike, ne jemi njerëz publikë dhe nuk ka

asgjë për të fshehur. Sidomos animet tona.’’ 488 I ndikuar nga shtypi botëror dhe

përvoja në gazetat e mëdha, Lela thotë se ka diçka interesante te ‘’Washington Post’’

lidhur me animet.‘’Washington Post’’ bën një gjë që mua më duket intereante. I ndan

editorialet në të djathta, të majta dhe postpartizane (d.m.th që nuk mbajnë krah).

‘’Mapo’’-s, duhet t’i‘’hiqet një kapele’’ për këtë, është në fakt e vetmja gazetë me

Editorial. ‘’Panorama’’ ka zgjedhur ‘Opinion’ ndoshta edhe për faktin e mosdashjes

apo të të shtirurit si gazetë e mesit. E kërkon njëfarë guximi intelektual dhe politik të

mbash një qëndrim të qartë editorial, apo jo?’’489

Por çfarë thotë vetë kryeredaktori i gazetës ‘’Panorama’’? Robert Rakipllari

konfirmon se nuk e kanë në strategjinë dhe filozofinë e tyre editorialin, pavarësisht se

gazeta sipas Rakipllarit është e hapur ndaj çdo opinioni, komenti. Po a ka qëndrim te

‘’Panorama’’? Patjetër që po. Dhe kjo sipas Rakipllarit bëhet me mënyrën si trajtohen

ngjarjet dhe argumentet.490Në filozofinë e gazetës, e cila është një nga më të mëdhatë

në vend është audienca, edhe ajo online. Pikërisht në këndin e shpjegimit të filozofisë,

Rakipllari përshkruan edhe marrëdhëniet me pronarin e gazetës, Irfan Hysenbelliun,

edhe pse nuk heziton ta thotë se është një çështje delikate.‘’Shumë delikate kjo për ta

thënë. Por do mundohem ta përmbledh me dy gjëra. E para pronari kërkon audiencë.

Pra ky lloj pronari që ka gazeta ‘’Panorama’’ kërkon audiencën në mënyrë që gazeta

të nxjerrë nga pikëpamja financiare të ardhurat e veta. Dhe raporti im me të është

raporti i kryeredaktorit dhe redaksisë, se nuk e bëj vetëm unë këtë punë është kjo: që

ne i trajtojmë të gjitha ngjarjet që kanë interes publik dhe që mendojmë që kanë

influencë te lexuesit dhe që mendojmë që ka audiencë por kjo me një raport të

balancuar me idetë që ka pronari, apo me mendimet që ka pronari se cila është më e

mira për interesin publik sipas tij, ose cila është më e mira për vendin sipas tij. Pra ka

një balancë mes kësaj. Sepse ndryshe janë shumica e gazetave të vogla në Shqipëri,

në gazetën tonë që pronari nuk paguan, nuk jep para, por gazeta mbahet vetë. Në këtë

aspekt ‘’presioni’’ i tij është më i vogël se në shumicën e gazetave të tjera ku pronari

paguan çdo gjë, paguan të gjitha humbjet. Dhe nëse një staf i caktuar nuk arrin dot që

të nxjerrë shpenzimet e veta me shitje, me reklamë, me menaxhim atëherë janë të

detyruar të bëjnë çfarë thotë pronari sepse çfarë sensi ka liria e fjalës pastaj kur ata

nuk e nxjerrin dot veten.’’491

Në shpjegimin e Rakipllarit kuptohet se është pikërisht suksesi që garanton ruajtjen e

pavarësisë dhe trajtimin e ngjarjeve në interes të publikut.‘’Ne kemi një balancë mes

488Po aty. 489Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016. 490Rakipllari, Robert, Intervistë 11 Tetor 2016. 491Po aty.


- 213 -

mënyrës si e gjykon redaksia të trajtimit të çështjeve për të patur audiencë dhe asaj se

si mendon pronari. Por pronari nuk futet në detaje, ‘’do bëhet kjo apo ajo’’. Ai ka një

ide në përgjithësi se si duhet të shkojnë gjërat.’’ 492 , sqaron më tej Rakipllari.

Kryeredaktori i gazetës ‘’Panorama’’, vite më parë ka patur të njëjtin rol në një tjetër

gazetë të rëndësishme, te ‘’Shekulli’’. Dhe kur i krahason marrëdhëniet me

Hysenbelliun e ato me Kokëdhimën del në një konkluzion të qartë: ‘’‘’Te ‘’Shekulli’’

ka qenë pak më ndryshe. Kokëdhima ishte botues më politik dhe i kishte idetë më të

qarta se çfarë kërkonte, më i përfshirë, po edhe aty kishte një balancë sepse ishte një

gazetë e madhe. Nuk kishin dalë mediat online dhe gazeta ishte me fitim atëherë.

Çelësi për mua është audienca. Në momentin që gazeta ka audiencë dhe nxjerr

minimalisht shpenzimet e veta të stafit, shpërndarjes që nga ky moment redaksia ka

më shumë pushtet në raport me vendosjen e materialeve në raport me atë që kërkon

pronari. Por edhe kur ai pronar i lejon më tepër pushtet redaksisë dhe kërkon

audiencën do të thotë se ka vizionin për të bërë atë që duhet. Ndryshe ka pronarë

arrogantë që thonë ‘’nuk më interesojnë kopjet, por dua këtë gjë’’ dhe o do ta bësh, o

s’do ta bësh.’’493Por për çështjen e presionit në median shqiptare dhe lidhjes së

redaksisë me botuesin, Rakipllari ka një mendim radikal, nisur nga eksperienca e tij.

Kryeredaktori mendon se mediet e biznesve të mëdha janë më të përgjegjshme se sa

mediet e pronarëve të vegjël, duke patur kujdes në shkeljen e rregullave, siç mund të

bëjnë ata që ai i quan ‘’gjobaxhinj portalesh’’.‘’Unë kam një mendim paksa radikal

lidhur me këtë gjë, nisur nga eksperienca ime. Unë mendoj që mediat e bizneseve të

mëdha janë media shumë më të përgjegjshme se sa mediat e pronarëve ose botuesve

të vegjël, mjaft prej tyre gjobaxhinj që lëvrijnë për interesa të vogla. Pronarët që kanë

investuar për industrinë e medias janë shumë më të përgjegjshëm për të mos shkelur

rregullat, për të shkelur biznesin e tyre. Sepse ky është një biznes jo vetëm i lajmeve,

por edhe menaxhimit dhe i një infrastrukture shumë të madhe për të nxjerrë këtë

produkt që është dhe këta pronarë që kanë investuar jo vetëm në media por kanë edhe

biznesve të tjera janë shumë të përgjegjshëm për të mos shkelur rregullat në këtë

biznes, për të përdorur median e tyre se sa botues të vegjël, gjobaxhinj portalesh që

nuk kanë asgjë për të humur nëse shkelin rregullat profesionale.. Pra në këtë kuptim

unë them mediat që përfaqësojnë biznese të rëndësishme, serioze, jo ata që shkelin

ligjin se kjo është histori tjetër, them për ata që janë të rregullt me taksat, ligjet etj etj

janë shumë të përgjegjshme si nga pikëpamja etike, si nga pikëpamja e të qenit të

balancuar për të respektuar interesin publik. Gazetarët-botues janë shumë të prirur

për të flirtuar me politikën se sa botuesit që që i kanë ndërtuar këto biznese dhe kanë

investuar për këtë infrastrukturë mediatike. Sigurisht që ata janë të lirë të mbajnë

qëndrimet e tyre, përderisa kanë bërë investimet në median e tyre, duhet të njohim

edhe të drejtën e tyre për të mbajtur qëndrime të caktuara, Pro ose Kundër një

çështjeje apo ideje të caktuar. Por unë jam kundër kësaj: që mediat me audiencë janë

ato që shkelin rregullat dhe që përdoren nga politika. Kjo është qasje që e merr

492Rakipllari, Robert, Intervistë 11 Tetor 2016. 493Po aty.


- 214 -

publikun për bagëti. Faktikisht mediat që kanë audiencën më të lartë janë ato që

aplikojnë dhe standardet më të arrira profesionale.’’494

Politologu dhe analisti Afrim Krasniqi në intervistën për këtë studim rrëfen

edhe që ka patur rast kur analiza e tij është refuzuar në shtyp.‘’Nuk kam pasur raste të

këshillimit për të botuar një temë editoriali jashtë bindjes time, por kam pasur rast

edhe atëherë, edhe tani, kur më është refuzuar editoriali për shkak të pikëpamjeve të

mia të shprehura në të. Kjo fillimisht ndodhte për shkak të interesit politik të botuesit,

sot ndodh kryesisht për shkak interesit ekonomik të botuesit. Raste të tilla janë të

shumta në mediat e atëhershme dhe të sotme. Mediat private në çdo rast shprehin në

tërësi politika editorialiste që pëlqehen nga botuesi, dhe Shqipëria është ndër vendet e

vetme në kontinent ku nuk kemi media të grupeve mediatike, pra pa pronar nominal,

por me grup mbështetës financiar që mbështet një ekip mediatik pa ndërhyrë në punën

profesionale të tyre.’’495Krasniqi bën një kategorizim të editorialistëve, lidhur me

formimin e tyre në vitet e tranzicionit. Bashkë me kategorizimin sjell edhe

karakteristika të analizave të tyre.‘’Shumica e gazetarëve themelues dhe drejtues të

medias post 90, sidomos editorialistët vinin nga dy kategori formimi: letersia ose

shkencat inxhinierike. Të parët preferojnë lojën e fjalës, dhe zëvendësimin e fakteve

me intepretime profesionale, të dytët preferojnë qëndrime direkte pa thellësi

interpretimi mbi faktet dhe variablat e mundshme. Të dy palët nuk arritën të krijojnë

modele editoriale të referueshme dhe sot, nëse brezi i ri kërkon editoriale referimi, e

ka të vështirë të identifikojë të tillë. Në krahasim me periudhën e viteve 30 media e

post viteve 90 nuk kishte thëllësi mendimi dhe as aftësi parashikimi afatgjata, si dhe

gazetarët nuk kishin formim të gjithëanshëm profesional për të arritur të bëhen pika

referimi midis kolegëve dhe më pas edhe në shoqëri. Shumica e atyre që dominuan

median ishin më shumë “shefa” të redaksive, pra kishin kushtet profesionale dhe

administrative, sesa personalitete për shkak të mendimit profesional dhe aftësisë për

gazetari elitare. Në rrethanat e sotme është lehtësisht e kuptueshme se modeli më i

mirë i editorialit është lidhja midis faktit, të dhënave dhe tezave, si dhe aftësia të

përmbledhë në pak reshta problematikën thelbësore dhe të ofrojë rrugëzgjidhjet

optimale.’’ 496 Për Krasniqin nuk ka krahasim me mediet botërore sa i përket

editorialit, sepse a është produklt konkurence, aftësie, idesh novatore dhe

përgjegjshmërie, elementë që rrallë gjenden në median shqiptare. Shumica e redaksive

tona, sipas Krasniqit kanë personel minimal dhe mezi arrijnë të plotësojnë nevojat

ditore për lajme e shkrime. Në media të tilla gazetaria më shumë ushtrohet si punë në

shtyp sesa si aktivitet krijues. Në këto rrethana, sipas tij, nuk ka hapësirë dhe as luks

për politika editoriale profesionale. Krasniqi thotë se janë të paktë editorialistët që

lexon, duke renditur defektet.

‘’...por ka disa që i lexoj rregullisht, kryesisht për shkak të aspekteve të veçanta që

përfaqësojnë (dikush për statistikat politike, dikush për njohjet në politikat rajonale,

494 Rakipllari, Robert, Intervistë 11 Tetor 2016. 495 Krasniqi, Afrim, Intervistë 28 shtator 2016. 496Krasniqi, Afrim, Intervistë 28 shtator 2016.


- 215 -

dikush për batutat dhe gjetjet politike, dikush për aftësinë të provokojë debat, dikush

për talentin e madh për të krijuar situata hipotetike në funksion të politikës së vet

editoriale). Nuk kam dilemë se me keqardhje shoh se shumë prej kolegëve

editorialistë, rrallë tregojnë aftësi njohjeje të disa gjërave bazë, siç janë Kushtetuta,

legjislacioni, krahasimet me modelet e vende të tjera, etj, të cilat do ta bënin një

analizë politike, sidomos në rast debatesh mbi procedura dhe akte, shumë më të plotë.

Po ashtu rrallë gjen autor që i qëndron besnik ideve të veta në qëndrimet

editorialiste, që ka përputhje midis jetës virtuale që krijon (komentit, editorialit) dhe

jetës praktike në komunitet (ndershmërisë, korrektësisë, modestisë), apo që gjen forcë

e kurajë të pranojë gabimet e korrigjimet e qëndrimeve të tij, kur koha i ka provuar të

gabuara. Në tërësi, shumica e komenteve dhe editorialeve janë përjetime personale,

janë marrëdhënie personale midis autorit dhe personit/partisë/institucionit kujt i

drejtohet dhe kanë brenda tyre talent në lojën me fjalën dhe mungesë talenti në

aftësinë për referim të saktë ligjor apo të praktikës. Kjo është arsyeja që unë

personalisht nuk i shoh asnjëherë emisionet e debatit ku marr pjesë dhe rrallë e më

rallë lexoj deri në fund komente editorialiste në median e shkruar. Fakti se asnjë prej

editorialistëve tanë nuk ka qenë dhe nuk është autor i botuar apo i referuar në botime

serioze të medias ndërkombëtare, lidhet pikërisht me këtë gjendje dhe me këtë raport

kritik.’’497Krasniqi sheh më thellë për të kuptuar pse editoriali ka këtë cilësi që çalon

në në Shqipëri. Dhe shkaqet ua atribuon numrit të vogël të komentatorëve si dhe

lëvizjeve të tyre të shpeshta: marrjen e posteve politike apo shkarkimet.

‘’... në një vend si Italia ka rreth 5-7 mijë individë profesionistë që konkurrojnë për

editorialistë e komentatorë në media, në Shqipëri nuk kemi më shumë se 20-30

individë. Shumë prej atyre që janë kryeredaktorë ose zyrtarë në media, pra që janë

edhe kapacitete për editorialistë, në tërësi nuk kanë treguar aftësi të shkruajnë por

janë aty kryesisht falë aftësisë së administrimit të lajmit dhe redaksive ose falë

shërbimeve /njohjeve personale me botuesit. 99% e tyre nuk kanë botuar kurrë një

libër, një studim, një punim profesional shkencor të referueshëm dhe as kanë lënë

gjurmë referuese në historinë e medias. Në këto rrethana numri i atyre që veprojnë

në fushën e komentit dhe editorialistëve është dukshëm i kufizuar dhe ndryshon çdo 4

vjet në varësi nga rotacionet politike, ku disa komentues/analistë/editorialistë në

media marrin poste politike dhe disa të tjera shkarkohen nga politika dhe i rikthehen

medias, - një rreth vicioz që i dëmton të dy palët, - stafet politike dhe vetë median, por

mbi të gjitha dëmton cilësinë e medias dhe produktin që i ofrohet lexuesve. Nga ana

tjetër, rikthimi i Fakultetit të Gazetarisë nuk ka dhënë ende efekte në fushën e

komentit/editorialeve/analizës, për shkak se formimi aty është dukshëm i paplotë për

cilësitë që kërkohen në një fushë të tillë delikate dhe komplekse dhe se me ndonjë

perjashtim, stafet akademike që japin gazetari nuk kanë pasur ndonjë karrierë të

sukseshme në gazetari dhe nuk kanë arritur të lënë gjurmë në gazetari.’’498

497Krasniqi, Afrim, Intervistë 28 shtator 2016. 498Po aty.


- 216 -

Aleksandër Çipa, që ka drejtuar një sërë gazetash në Shqipëri si ‘’Koha

Jonë’’, ‘’Shqip’’ etj tregon se kishte dy mënyra të realizimit të editorialit: mund të

ishte editoriali qëndrim i redaksisë së politikës, i shkruar nga shefi i politikës ose një

redaktor i rëndësishëm i gazetës, ose mund të shkruhej nga kryeredaktori.

‘’Për shembull te gazeta ‘’Shqip’’ shkruhej shpesh nga kryeredaktori, madje unë

ideova edhe pasjen e kolonës së editorialit të shkruar nga kryeredaktori ose nga grupi

i analistëve, opinionistëve që kishte të prenotuar, mund të sugjeroheshin ata, ose e

shkruante edhe vetë analisti pa i sugjeruar qëndrim politik. Nuk është se kishte një

qëndrim politik, por përkonte linja editoriale e gazetës me analistët dhe nuk mbaj

mend të kemi pasur ndonjë atakim për diferencë të qëndrimit të redaksisë me atë çfarë

shkruante opinionisti.’’499Çipa përshkruan me detaje stilin e editorialistëve shqiptarë

përgjatë gjithë tranzicionit, që nga Frrok Çupi, te Ben Blushi, Armando Shkullaku dhe

Andi Bushati deri te Fatos Lubonja dhe Alfred Lela. ‘’Në periudhën ’91-’98 kuptohet

që ka qenë Frroku, një editorialist i angazhimeve të forta dhe të ashpra mirëpo që e

karakterizonte në pikëpamje stilistikore, Frroku dukej që në jo pak raste zhanrin e

editorialit e ngatërronte me zhanrin e esesë, hartimit. Pastaj kanë qenë…Blushi ka

qenë shumë i mirë. Editorialet e Blushit janë editoriale që pavarësisht nga qëndrimi i

përcaktuar politik gjithmonë operon mbi forcën e analizës së detajit për atë çka do të

përcjellë. Lubonja me kalimin e kohës e shndërroi në sindromë analizën, duke

respektuar në jo pak raste edhe elementët e laboratorit analitik. Pastaj editorialet e

Shkullakut, Bushatit kanë krijuar një shkollë te revista ‘’Klan’’ dhe që në vlerësimin

tim merrnin shkas nga ngjarja dhe debate ditor por nuk është se kishin ndonjë thellësi

të madhe dhe nuk sjellin atë që quhet një qasje, e cila të shkruhet edhe duke investuar

pak kulturë apo informacion. Nuk e bëjnë këtë gjë, ndërsa te Lubonja te editoriali i

vet sjell edhe teza nga debate global, nga investimi i mendimtarisë globale. Atë qasjen

referente që ka ai. Domethënë që ‘’Adam Michnik thotë kështu..’’ose Haveli dhe këto

gjëra Lubonja i bën gjithmonë sepse është njeri në kontakt në lexim. Te këta

mungojnë këto gjëra, ne nuk kemi referenca të tilla. Ndër kualitetet e tjera ka edhe

këtë, pra që sjell editorialin me referenca. Editorialistët e tjerë nuk e kanë këtë gjë.

Edhe e djathta ka. Kemi një stil, do të thosha unë pak arkaik të së djathtës te Nebil

Çika por është ajo publiçistika provinciale, edhe në pikëpamje stilistikore të kujton

më shumë atë të Luftës së Dytë Botërore se sa diçka të sotme. Lela sjell një nuancë të

re, një kontribut jo vetëm stilistikor, por edhe kontribut nga pikëpamja e gjuhës, në

mënyrë të veçantë te gjuha ai është më i kujdesshëm. Ka pasuri stilistikore, leksikore

dhe ndoshta ka një ngatërresë me elementet morfologjike për shkak të anglishtes. Ai si

duket në një periudhë të caktuar e ka patur anglishten gjuhë të parë.’’500

Çipa përshkruan edhe raportin me një nga pronarët e tij, Nikollë Lesin e gazetës

‘’Koha Jonë’’. Analisti nuk heziton të konstatojë se ka patur edhe ‘’porosi’’ nga

Lesi.Nga ana tjetër analisti thekson se përgjithësisht në gazetat ku ka punuar,

editoriali ka qenë i sugjeruar.‘’Editoriali në shumicën e gazetave ku kam punuar unë,

499Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016. 500Po aty.


- 217 -

që ka qenë një vendimarrje politike redaksionale, ka qenë i sugjeruar, së pari për

linjën dhe qëndrimin politik që duhet të mbajë editorialisti. Qoftë ky editorialist si

shef redaksie, apo kryeredaktor. Personalisht, përgjithësisht i kam evituar, në mos

autorësinë, praktikën e editorialeve të porositura. Edhe kur më thoshte Nikolla, me të

cilin kisha një partneritet më shumë miqësor, e shkruaja por e lija pa emër. Dhe e

dyta, ose ia delegoja dikujt nga redaksia. Në atë periudhë ka qenë i famshëm Gavrosh

Levonja, i cili mund ta ndryshonte shkrimin brenda 20 minuta, në varësi të porosisë

së Nikollës. Dhe bazohej natyrisht mbi realitetin, ngjarjen kryesore të ditës ’’501Dhe

linja politike e gazetës, sipas Çipës përcaktohet në varësi të dëshirës, komunikimit dhe

flirteve politike që realizonte Lesi. Kurse për dy rastet e tjera, te ‘’Tema’’ dhe

‘’Albania’’, në periudhat kur Çipa ka punuar thotë se kanë qenë periudhat e

riformatimit dhe reformimit të këtyre gazetave, edhe pse ‘’ato ishin gazetat më të

keqpërdorura politikisht në periudhën dhe në kulmet e tranzicionit postkomunist në

Shqipëri. Dhe unë kam qenë kryeredaktor në një moment kur ato duhet të ndryshonin

imazhin dhe patën edhe një moment të ndryshimit të strukturës pronësore të tyre’’.502

Ja si e vazhdon rrëfimin e tij në raport me Lesin, që përcaktonte linjën editoriale dhe

rrjedhimisht editorialin:‘’Mirëpo kuptohet që kjo linjë politike përcaktohej në varësi të

dëshirës, komunikimit apo flirteve politike që realizonte Nikolla…Më duhet ta them që

raporti me pronarin më të rëndësishëm të medias ku kam punuar unë dhe ku kam

kaluar karrierën, njëkohësisht nuk ishte i tillë po ishte miku im shumë i ngushtë dhe i

shtrenjtë Nikoll Lesi, ka funksionuar ndryshe, që protagonizmi i tij për të sugjeruar

qëndrim politik, për të përcaktuar qëndrimin ka qenë më evident, më flagrant, më i

madh. Dhe është kjo arsyeja që në jo pak raste ai i ka penalizuar kryeredaktorët e

gazetave, duke i konsideruar në vetvete njëkohësisht kolegë, se ishte pronari-gazetar

në median shqiptare. Ndërsa në rastet e mëtejshme nuk kam patur asnjëherë as

konflikte, as antagonizma, por është pranuar ajo që quhet liria e të shkruarit, që do të

thotë që unë kur s’kam patur dëshirë ta shkruaj një editorial e kam deleguar te kolegu

që e ka kryer këtë gjë dhe unë nuk kam cënuar qëndrimin tim, apo atë që unë e

konsideroj, raportin me ndërgjegjen personale. Raporti me Lesin vinte si rrjedhojë e

faktit që ai ishte edhe gazetar, apo edhe si rrjedhojë e kontekstit, e kohës kur po dilte

ky produkt’’503Çipa sjell në vëmendje një fenomen që ka ndodhur në gazetat shqiptare

të korrupsionit mediatik, i cili lidhet me periudhën kur gazetat nuk bënin më

qëndrime. Një lloj nënshtrimi sipas tij, por i heshtur.

‘’Nuk kishte qëndrime. Kjo është fatkeqësi. U nënshtruan me heshtje. Me refuzim

publik. Jo me denoncim, denoncimet janë shfaqur më vonë dhe jo si rezultat i një

reflektimi të ndërgjegjshëm, denoncues për situatën, por për shkaqe të pakënaqësive

individuale që krijoheshin mes grupit të pronarëve dhe vetë gazetarëve që braktisnin

një media dhe kalonin te tjetra. Pas kësaj periudhe siç e dimë ne, filloi pastaj realiteti

501Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016. 502 Po aty. 503 Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016.


- 218 -

i kontradiktave midis pronarëve, diversiteteve që shpesh përfundonin në konflikte të

hapura dhe shpesh të padenja’’.504Çipa bën diferencën mes editorialistëve shqiptarë

dhe atyre të huaj, duke thënë se në shtypin perëndimor qëndrimet bëhen në mënyrë të

studiuar, duke i lënë editorialistit hapësirë për të mos shkruar shpesh, duke mos

humbur cilësinë.‘’Ka shumë ndryshime, së pari ka ndryshime konceptuale, së dyti ka

ndryshime për sa i përket kualitetit tekstual. Së treti ka ndryshime për mënyrën se si

implementohet ky zhanër në gazetat tona. Ndërsa në shtypin perëndimor kuptohet që

bëhet në mënyrë të studiuar, koha fizike për të shkruar një editorial prej një gazetari

është shumë herë më e bollshme se sa ajo në shtypin shqiptar dhe një editorialist në

shtypin shqiptar së paku në periudhën dhe në pikun e të ashtuquajturit tranzicion,

mund të shkruante më shumë se 2 apo 3 tekste në ditë dhe kjo kuptohet që e vjerdh

kualitetin shkrimor të tekstit. Dhe nga ana tjetër është edhe një diferencë

kulturologjike. Një diferencë në planin stilistikor, në raportin me valencën e

fjalës.’’505

Roland Qafoku rrëfen se editorialin e parë e ka shkruar pas plot 4 viteve pune

në gazetën ‘’Koha Jonë’’. Ai tregon se ishte një gjykatës i Gjykatës së Tiranës që i

zbuluan disa prona dhe ia botuam në gazetë dhe pikërisht ky investigim u shoqërua

me editorialin në linjën që pak a shumë kjo vilë është bërë apo jo me kursimet e

rrogës së gjyqtarit. ‘’Unë jam drejtuesi i tretë i gazetës “Panorama” dhe në

momentin kur unë e nisa drejtimin e gazetës, kjo gazetë, ose nuk kishte fare editoriale

ose kishte shumë pak. Por me përvojën time në gazetën “Koha Jonë”, unë futa me

koshiencë atë që unë e quaj qendrim të gazetës dhe një gazetë pa qendrimin apo

opinionin e saj është si të ishte pa bosht. Në fillim shkruaja vetë editoriale mbi bazën

e lajmeve më të rëndësishëm të gazetës. Padyshim që më frymëzonin lajmet e

gazetareve dhe një qendrim i imi mbi një lajm ekskluziv e bënte gazetën edhe më të

rëndësishme. Bashkë me zëvendësat e mi afruam në gazetë emra të rëndësishëm që

bënin opinione të forta. Emra të tillë si Artan Fuga, Besnik Mustafaj, Luan Rama,

(diplomati) Sabri Godo, Edison Ypi, Andrea Stefani etj u bënë opinionistë që i jepnin

gazetës me lajmet më të mira në treg një qendrim për fenomene dhe ngjarje. Kjo i dha

gazetës ‘’Panorama’’ një vlerë më shumë dhe sot pas një dekade e vlerësoj si një nga

anët më të mira të asaj gazete…Kur për një ngjarje lexuesit pyesnin: Si e ka trajtuar

këtë Panorama? Në fakt pyetja reale ishte çfarë editoriali ka sot ‘’Panorama’’ dhe

këtu niste përgjegjësia dhe profesionalizmit i këtij zhanri gjithashtu. Temat e levruara

kanë qenë sipas lajmeve por në fillim kam tentuar shumë edhe tema që lidheshin me

kronikën e zezë. Por natyrisht që politika ishte dhe mbeti e para. Por për kornikën e

zezë ishte e re që të bëhej editorial fjala vjen për një pengmarrje, për një vrasje të

bujshme apo edhe për vendime gjykatash.’’506, thotë Roland Qafoku, ish-kryeredaktor

rrëfen se gjatë kohës kur drejtonte ‘’Panorama’’-n, nuk ka patur asnjë ndërhyrje nga

pronari‘’Sa kam qenë unë drejtues i gazetës ‘’Panorama’’ nuk kam patur asnjë

504Po aty. 505Po aty. 506 Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016.


- 219 -

ndërhyrje. Natyrisht ne kishim një qendrim ndaj shumë fenomeneve politikë dhe ndaj

forcave politike por ajo ishte aq e butë sa gati nuk kuptohej fare se ne mbështesnim

këtë apo atë forcë politike. Kishte një ide se duke qenë se çdo gazetë në Shqipëri dihej

se çfarë mbështeste kë, por nuk e kishte “Panorama”…Gazeta “Panorama” ishte

pronë e tre biznesmenëve nga më të njohurit në Shqipëri. Më pas mbetën dy dhe më

pas akomë, ‘’Panorama’’ mbeti pronë e një personi të vetëm. Ndoshta fakti që kishte

disa pronarë e ndihmoi që të mos kishte një qendrim ekstrem ndaj një force të vetme

politike apo një grupimi dhe politikani të vetëm.’’507Qafoku e përshkruan situatën e

editorialistëve dhe opinionistëve në Shqipëri si shumë problematike, por kulmi për

tëështë kur gazetat vendosin si opinione edhe ato të politikanëve. E habitshme dhe e

papranueshme për të.‘’Editoriali te ne ka kaluar disa etapa. Sot ai lëngon nga

opinionizimi por jo nga qëndrimi i gazetës. Sot i madh e i vogël jep opinion. Aq e

theksuar është kjo sa do gazetë në Shqipëri mund të quhej shumë bukur Opinionisti 1,

Opinionisti 2, Opinionisti x. Editorilet më shumë vihen re në pikëvështrimet e trajtimit

të një lajmi se sa një shkrim kryesor, në një kolonë të veçantë, shkruar nga një

autoritet i gazetës, apo nga dikush që është i punësuar full time atje. Sot ka shumë

mendime larushërie që nisin nga gazetarë, historianë, mësues, diplomatë e deri te

studentë të Bachelor e deri te Masterit brenda e jashtë vendit. Kulmi i habisë time

profesionale është që opinion një gazetë japin edhe politikanët. Po si mund të botohet

opinioni i një deputeti që mbron forcën e tij politike? Shkrimi i një politikani aktiv në

një gazetë për një çështje politike mua më duket ose ky politikan ka një hall të madh

ose te partia e tij nuk ia var kush, ose ai përdor këtë gazetë për të përçuar mendimet e

partisë. Për faktin se të gjitha shkrimet e politikanëve janë për cicmice të ditës dhe jo

për çështje themelore për mua është e papranueshme.’’508Lidhur me komentin për

produktin e editorialistëve dhe ata vetë, Qafoku është i drejtpërdrejtë, duke veçuar

Mero Bazen.‘’Mero Baze është editorialisti më tipik në Shqipëri. Ai është i njohur dhe

pikërisht ‘’Tema’’ njihet për editorialin XXL. Është shkrues shumë i mirë dhe

editoriali i tij është tipik. Ai e ka më të perfeksionuar sot online webin sepse ka lajme,

por shumë vite më parë në gazetën ‘’Tema’’ lexoje vetëm Bazen se të tjerat nuk kishin

të njëjtën vlerë si editoriali. Ndërsa sot editoriali i Meros është më i miri i gazetës

‘’Tema’’, por ama sot nuk lihen pa lexuar lajmet e ‘’Temës’’ si dikur.’’509

Rakipllari ka një këndvështrim tjetër sa i përket OP-ED-it në shtypin shqiptar.

Përveçse e ka të vështirë të gjejë një gazetë me strukturë të mirëfilltë e me

qëndrimprofesional, kryeredaktori i gazetës ‘’Panorama’’ mendon se në Shqipëri

aktualisht ka emra që shkruajnë analiza dhe nga ata që shkruajnë pikëpamje.

‘’Unë nuk do ta ndaja në editorial dhe koment se kjo është e vështirë. Editoriale janë

pak dhe komente janë shumë. Por unë do ta ndaja në dy pjesë: në analiza dhe në ata

që kanë pikëpamje, një qëndrim të caktuar. Përgjithësisht analiza shkruajnë Lubonja,

Zogaj, Marku, Nazarko, Zheji etj kurse qëndrime ose pikëpamje kanë Andi Bushati,

507Po aty. 508Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016. 509 Po aty.


- 220 -

Mustafa Nano, Mero Baze, Agron Gjekmarkaj, etj. Gazetë në kuptimin e mirëfilltë të

fjalës e organizuar, me strukture redaksionale, është vetëm ‘’Panorama’’, nuk gjej

dot gazetë tjetër. Mbase “MAPO” dhe “DITA”, por kjo e fundit është një gazetë që

ka një qëndrim të vetin dhe përgjithësisht përqëndrohet te një argument i faqes së

parë.’’510Paralel me gazetën ‘’Panorama’’ ka ecur sa u përket zhvillimeve edhe gazeta

‘’Shekulli’’, pak më e hershme në krijimin e saj. Kryeredaktori i gazetës, Arben

Rrozhani tregon për qëllimet e këtij studimi se përgjithësisht kanë ndjekur metodën e

kontraktimit të bashkëpunëtorëve të jashtëm.‘’Editoriali në përgjithësi, siç është

moda e printit sot është shkruar nga drejtuesi i gazetës por duke qenë se drejtuesi i

gazetës me këtë system pune që bëhet është shumë i ngarkuar, se kuptohet ngarkesa

dhe kuptohet ngarkesa me gjithë këto burime njerëzore, përdoren në këtë rast

bashkëpunëtorët e jashtëm. Ne për fat të keq kemi humbur shumë nga

bashkëpunëtorët e jashtëm që kemi pasur, pasi kemi patur shumë të jashtëm, të cilët

janë bërë edhe emra të njohur të ‘’Column’’-eve dhe mendimeve që botohen nëpër

media të tjera. Kemi rekrutuar të rinj, të cilët shkruajnë edhe përtej të majtës,

shkruajnë edhe përtej të djathtës, për probleme që prekin të gjithë spektrin e politikës.

Për shembull po marr Afrim Krasniqin, që dihet se është me bindje të djathta se ka

qenë deputet i PD-së dikur, i cili boton pa asnjë pengesë te gazeta ‘’Shekulli’’

momentalisht. Edhe sot kishim një shkrim të Afrimit, i cili analizonte politikën në 26

vitet e deri tani.’’511Rrozhani e pranon që ‘’Shekulli’’ e ka humbur shkëlqimin e

qëndrimit, fenomen i ndodhur në të gjitha gazetat.‘’Ne e kemi humbur pak atë

shkëlqimin e qëndrimit, kur një shkrim shumë i mirë, një editorial shumë i mirë mund

të ndikonte në opinionin publik sepse janë larguar me kalimin e viteve disa nga penat,

të cilat ndiqeshin, kishin forcë, ndikonin te vendimarrja, ndikonin te opinioni publik.

Megjithatë, duke shfrytëzuar këto që na kanë mbetur, përpiqemi të ndikojmë. Se sa

ndikojmë e tregon pastaj reagimi, reagimi i qeverisë, i Parlamentit, i publikut.’’512

Megjithë problematikën, Rrozhani sjell qëndrimin konsistent të ‘’Shekulli’’-t lidhur

me kundërshtimin e Petroliferës, duke shpjeguar se ngacmimet dhe frymëzimet për

qëndrime vijnë nga ato që ndodhin.‘’Në përgjithësi ngacmimi vjen nga një ngjarje që

ndodh. Besoj nuk është për median shqiptare, është për gjithë botën. Ndodh diçka dhe

mban një qëndrim…Gjithçka niset nga një fakt, ose nga ai që presupozohet se është

fakt dhe pastaj jepet qëndrimi, në këtë rast jepet qëndrimi i gazetës, jo i personit që e

shkruan, megjithse shumë gazeta përdorin atë shënimin në fund: ‘’Pikëpamjet e

shprehura në këtë artikull nuk janë domosdoshmërisht pikëpamjet e gazetës’’. Ne

parapëlqejmë që të jenë pikëpamjet tona. Neve mbajmë qëndrime që mendojmë se

është i drejtë në këtë rast si linjë e gazetës. Por nisemi gjithmonë nga një fakt, nga një

fakt që ka ndodhur ose që pritet të ndodhë.… Për fat të mirë kjo gazetë ka mbajtur

qëndrim për ngjarje që kanë ndodhur. Ja për shembull është rasti i ‘’Petroliferës’’.

Ne që në vitin 2005 kur ishte marrëveshja që do bënte Fatos Nano, gazeta ka mbatur

510 Rakipllari, Robert, Intervistë 11 Tetor 2016. 511 Rrozhani, Arben, Intervistë 27 maj 2016. 512Rrozhani, Arben, Intervistë 27 Maj 2016.


- 221 -

qëndrim kundër, këtë e vërtetoi edhe koha. Ka mbajtur qëndrim kundër pse nuk duhej

ndërtuar ‘’Petrolifera’’, siç po ndodh tani…Kemi mbajtur qëndrim për këtë, për

plehrat që bëri marrëveshje Fatos Nano me Bechettin qëështë shpallur tani në kërkim

ndërkombëtar, për koncesionin e Rinasit, që doli ashtu siç e dimë të gjithë, që u bë një

koncesion që u merr paratë shqiptarëve dhe ua jep atyre që kanë marrë koncesionarin

etj etj. Është marrë spunto nga ngjarje të ditës, nga ngjarje të ditës është marrë

spunto edhe për Reformën në Drejtësi, ngjarje thellësisht sociale, ekonomike etj.’’513

Interesante është të kuptohet raporti i pronarit të gazetës ‘’Shekulli’’, Koço

Kokëdhima, me drejtuesit e gazetës. Rrozhani tregon se Kokëdhima ka një specifikë,

e njeh gazetarinë. Megjithatë Rrozhani rrëfen se ka patur shumë rrallë ndonjë

telefonatë nga Kokëdhima për të pyetur çfarë ka po jo orientime që ‘’duhet bërë

kështu, duhet bërë ashtu’’.‘’Kjo gazetë ka gati 19 vite që është në treg. Dikur ka qenë

shumë e plotësuar edhe nga qëndrimet e themeluesit, i cili për fat të mirë ndryshe nga

shumë botues të tjerë merr vesh nga gazetaria, jep ide të vlefshme në gazetari, sepse

shumë botues janë thjesht investitorë që paguajnë paratë. Kurse në ndryshim nga

këta, themeluesi i gazetës ‘’Shekulli’’ ka bërë edhe kryeredaktorin vetë. Ka bërë edhe

një Kod Etike, i cili mbetet unik në median shqiptare se askush tjetër nuk ka, kod etike

në mungesë të një ligji që nuk e kemi neve ose që e kemi po që ka vetëm një nen:

‘’Shtypi është i lirë’’ dhe kaq. Ai ka bërë një Kod Etike që ne t’u përmbahemi këtyre

kornizave për të patur një shtyp të pastër, brenda ligjit, brenda normave etj etj. Fakti

që u bë deputet në 2013, ka ndikuar për më tepër që ai të mos jetë më, të krijojë një

distancë, të lërë dorë të lirë. Kjo besoj i ka bërë mirë gazetës, ndryshe nga shumë

pronarë të tjerë, të cilët ndërhyjnë në linjën editoriale, e lajmit etj etj. Domethënë nuk

ka qenë i pranishëm. Unë për shembull si drejtues gazete mund të kem patur shumë,

po shumë rrallë ndonjë telefonatë për të pyetur çfarë ka ndonjë gjë po jo orientime që

duhet bërë kështu, duhet bërë ashtu. Kjo është një gjë e mirë. Këto gjëra unë i kam

dëgjuar vetëm në gazetat perëndimore, ose për shembull një gazetë ‘’Kathimerini’’ ku

botuesi jetonte në Amerikë vetëm sillte paratëdhe qëndrimin e gazetës

‘’Kathimerini’’ e mbante bordi në Athinë. S’e dinte fare botuesi me kë linjë do mbahej

gazeta. Patjetër, ka pronarë që kërkojnë, sipas informatave që kam unë, që kërkojnë

të gjithë çfarë ka sot në gazetë, ku bëhet raportimi ditor pasdite çfarë do bëjmë sot

dhe ai jep orientime që kjo duhet bërë, kjo s’duhet bërë. Për fat të mirë ne nuk jemi

pjesë e kësaj skeme, sepse kjo fut atë vetëcensurën ose komandimin e linjës editoriale

sipas interesit të botuesit.’’514Në çështjen e krahasimit të editorialistëve apo analistëve

shqiptarë me ata të shtypit botëror, Rrozhani mendon se nuk ka asnjë ndryshim, duke

sjellë rastin e analistit që bashkëpunon: Afrim Krasniqin.‘’Është i njëjti model. ‘’New

York Times’’ mbështet demokratët në SHBA, tabloidi më i madh britanik mbështet

kundërshtarët e Tony Blair në zgjedhjet e kaluara, ne kemi mbështetur të majtën. Nuk

vjen se kemi huazuar modelet e tyre, po Murdoch i ‘’The Sun’’ dhe ne jemi

pozicionuar. Ata janë pozicionuar pro demokratëve në Amerikë, anti-laburistëve në

513 Po aty. 514Rrozhani, Arben, Intervistë 27 maj 2016.


- 222 -

Britani, ne me të majtën në Shqipëri. Është e njëjta frymë, nuk ka asnjë dallim, vetëm

qëndrimet, mënyra, tematika, po jemi në të njëjtën linjë. Nuk është një shpikje

shqiptare, është botërore kjo. Në çdo rast fushate shtypi pozicionohet. ‘’Fox’’-i për

shembull, tani është me Donald Trump me republikanët, ‘’CNN’’-i mban anën e

demokratëve. Ne kemi mundësi t’i shohim ata që shkruajne, faqet online dhe nuk ka

ndonjë ndryshim. Afrimi për shembull bën një analizë shumë të mirë, të barazvlefshme

me Farid Zakaria në Amerikë, nuk kanë ndryshim fare. Përkundrazi, Afrimi këtu te

ne, e shoqëron edhe me një tabelë, që e bën sa më të lexueshme për publikun. Nuk ka

ndryshim fare.’’515 Megjithatë Anila Basha, drejtuese e disa gazetave të rëndësishme,

si ‘’Gazeta Shqiptare’’, ‘’Panorama’’, ‘’Shqiptarja.com’’ mendon që gazetat në

Shqipëri e kanë të vështirë për të ndjekur shembullin e medieve prestigjoze

ndërkombëtare.‘’Në realitetin shqiptar, është shumë e vështirë, dhe ende nuk janë

thyer paragjykimet për të ndjekur shembullin e mediave prestigjoze ndërkombëtare,

që në raste kauzash të fuqishme, apo zgjedhjesh politike, e bëjnë të qartë që në fillim

linjën e tyre editoriale. Eksperiencat e ‘’New York Times’’, apo ‘’The Guardian’’,

‘’Le Figaro’’ apo ‘’La Repubblica’’ psh, mungojnë në Shqipëri. Mendoj se kjo vjen

edhe për shkak të paragjykimeve, për një lexueshmëri minimale të gazetave në

Shqipëri. (Në një vend me 2.7 milionë banorë, as 2 përqind nuk janë blerës të rregullt

të gazetave print).... Gazetat shqiptare kanë dashur të “vjedhin” eksperiencën më të

mirë të medias ndërkombëtare. Jo në të gjitha rastet ia kanë arritur. Dhe editoriali

është i zhvilluar mirë, me gazetarë dhe editorialistë me emër, por që lëvizin sipas

linjës dhe udhëzimit të pronarit të medias.’’516 Basha e thotë hapur, atë që sipas saj në

median shqiptare nuk është më sekret: pronari dhe bordi drejtues i medias kanë lidhje

pazgjidhshmërisht me njëri-tjetrin. Në këtë raport pronarët ndikonë në politikën

editoriale. Madje Basha sjell edhe eksperiencën e saj dhe kundërshtimin e saj për tema

që s’mendonte se i përkisnin një gazetarie profesionale.‘’Në median shqiptare nuk

është sekret, dhe kjo e vlerësuar në të gjitha raportet për median, pronari dhe bordi

drejtues i medias, kanë lidhje pazgjidhshmërisht me njëri tjetrin. Pronari garanton të

ardhurat ekonomike të medias, përsa kohë që kjo e fundit e ka të pamundur të mbajë

dhe të gjenerojë të ardhura për vetë veten. Kështu, në shumë raste, pronaret në

Shqipëri ndikojnë në politikën editoriale të medias, e lidhur kjo ngushtësisht me

interesat e tyre ekonomike, apo të aktivitetit të tyre të biznesit. Janë raporte që në një

vend në tranzicion, siç është Shqipëria, janë të pashmangshme. Nga eksperienca,

ndërhyrja, herë herë kundërshtimi im i ashpër për tema që mendoja se nuk i përkasin

një gazetarie profesionale, por “gjobvënie”, them se pronarët në përgjithësi kanë

lidhje me politikanët e bizneset, dhe këta të fundit, ndikojnë në çdo mënyrë në

politikën editoriale të medias.’’517

515Rrozhani, Arben, Intervistë 27 maj 2016. 516 Basha, Anila, Intervistë 2016. 517 Basha, Anila, Intervistë 2016.


- 223 -

8.2.Problematika e trajtuar në editorial. Karakteristikat stilistikore, gjuhësore

dhe analiza e mesazhit

Nga monitorimi i editorialit në shtypin shqiptar, në periudha të mbushura me

zhvillime, por edhe nga konstatimet e analistëve, drejtuesve dhe editorialistëve të

intervistuar, editoriali në Shqipëri është kryesisht politik. Pas politikës renditen tema

të tjera: ekonomi, sociale, shëndetësi, përplasje personazhesh etj. Megjithatë, edhe

tematikat e tjera duket sikur lidhen me fije të padukshme sërish me politikën. Alfred

Lela, Roland Qafoku dhe Aleksandër Çipa konfirmojnë që editoriali është

kryesisht politik518. Çipa bën njëpërshkrim konkret të natyrës së shtypit në përgjithësi,

e cila shkon paralel edhe me natyrën e editorialit, duke trajtuar tematika të

njëjta.‘’Shtypi në Shqipëri është shtyp politik dhe është krijuar një përvojë gati

stereotipike që temat e politikës, të konfliktit politik dhe të kronikës janë tema të cilat

duken sikur tirazhin fizik e ngre më shumë, e shesin më tepër. Predominon politika

dhe kryesisht aktualiteti, ngjarjet e rënda kriminale, edhe skandalet kuptohet.

Skandalet dhe investigimet. Ne kemi përvojë, sidomos te ‘’Shqip’’-i kur zbuluam

skandalin e varrit masiv me eshtra që ka lidhje me komunizmin dhe që pati jehonë, e

rriti tirazhin. Ose skandali Pango, skandalet seksuale, ose aferat seksuale ngrenë

shumë.’’519

Parë në këtë këndvështrim drejtuesit e shtypit kërkojnë jo vetëm çështje

themelore për qëndrimet e tyre, por edhe ato të bujshme, për tërheqjen e vëmendjes së

lexuesit. Dhe pse jo, edhe për të rritur shitjet. Çfarë karakteristikash ka editoriali sipas

Hamit Boriçit dhe për çfarë tematike publikohet zakonisht? A është më shumë

politik, më shumë ekonomik, më shumë udhëzim dhe orientim, apo pak nga të gjitha?

Në ndihmë na vjen teoria shqiptare mbi të. Boriçi thekson se tema e trajtuar duhet të

ketë tingull aktual, për të çuar në krijimin e një opinioni publik të caktuar.‘’Editoriali

ka karakter të theksuar operativ. Kërkesë e domosdoshme është që tema e shtjelluar të

ketë tingull aktual,…të paraqesë shqetësimet e shoqërisë, të kapë tema e probleme

shpejt dhe në kohën e duhur, të zbulojë embrionet e një dukurie të pritshme në

zhvillim…, Kësisoj editoriali ndikon shumë në krijimin e një opinioni të caktuar

publik, në lëvizjen, zhvillimin e mendimit dhe të veprimit shoqëror...’’520

Ja pra, këto janë parametrat që duhet të përmbushë një temë për editorial, për

të qenë i suksesshëm në qëllimin e tij, ndikimin te lexuesi. Siç duket qartë në

shtjellimet e kapitujve 3, 4, 5 dhe 6 editoriali dhe analizat janë kryesisht politike. Por

po risjellim një shembull, së bashku me të dhënat për të kuptuar raportin mes

tematikave dhe problematikave: ‘’Koha Jonë’’ e vitit 1997. Problemet e trajtuara gjatë

editorialeve dhe komenteve kanë të bëjnë me shtypin, sulmet, partitë politike,

518 Intervistat te ANEKSE. 519 Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016. 520Boriçi, Hamit, Gazetaria 2. Probleme të mjeshtërisë dhe format e pasqyrimit publicistik, Shtëpia

Botuese e Librit Universitar, Tiranë 2004, f.208.


- 224 -

problematikat lokaliste, zgjedhjet, ndërsa gazeta është hapur dhe ka trajtuar shkrime

edhe për deklarata të ndryshme partie, mbledhje redaksie etj. Nga monitorimi për

periudhën janar-dhjetor 1997 në gazetën ‘’Koha Jonë’’ konstatohen mes 236

editorialeve këto të dhëna sa i përket tematikës së editorialit: 227 Politike (96.18%), 4

Kronikë (1.69%), 3 Rajon (1.27%), 2 Ekonomikë (0.84%). Pra siç vihet re,

konstatohet një numër shumë i lartë i qëndrimeve dhe komenteve politike, krahasuar

me një numër minimal të atyre lidhur me kronikën, rajonin, ekonominë etj.Që

editoriali është kryesisht politik konfirmohet edhe nga 41 gazetarët dhe drejtuesit e

redaksive pyetur në anketën për këtë studim. Sipas 85.4% të tyre editoriali është

kryesisht me tematikë politike dhe mbetet atribut i botuesit të gazetës. Tematika e

dytë është ajo ekonomike, sipas 31.8% të të anketuarëve.

Figura 53. Tabela që tregon raportin tematik në gazetën ‘’Koha Jonë’’ 1997

Të njëjtin mendim, që editoriali është kryesisht politik në shtypin shqiptar ka edhe

Robert Rakipllari. Sipas tij, ka një lidhje logjike mes përpjekjes për të ndikuar, që në

këtë rast është editoriali dhe vendimarrjes politike. ‘’Ne jemi shoqëri e politizuar. Dhe

vendimarrja në përgjithësi është në politikë. Dhe editoriali është përpjekje për të

ndikuar në vendimarrje. Vendimarrjen e ka politika sot për sot dhe ne nuk mund t’i

shmangemi këtij rrethi, është rreth vicioz që shtypi nuk i shmanget dot.’’521

Në gazeta qarkullon thuajse i njëjti stil editorialesh. Përgjithësisht të njëjtët autorë

shkruajnë në gazeta të ndryshme, në kohë të ndryshme duke ruajtur stilin, i cili

qarkullon, por edhe në rastet kur qëndrimet mbahen nga kryeredaktorët, sërish vihet re

një lloj ngjashmërie në qëndrime. Kuptohet që ka një diferencë mes penash, nisur

edhe nga personaliteti i secilit editorialist, mënyrës që zgjedh të përdorë për të përçuar

mesazhin, mprehtësisë së çështjes etj. Aleksandër Çipa mendon se në pikëpamjen

stilistikore, gjuha e editorialeve dhe analizave ngjason me formatin e trakteve të

Luftës së Dytë Botërore, sa u përket direktivave që japin, kjo deri në vitin 1999 por

521 Rakipllari, Robert, Intervistë 11 Tetor 2016.

0

20

40

60

80

100

120

Politike Kronikë Rajon Ekonomike

RAPORTI TEMATIK ''KJ''

RAPORTI TEMATIK ''KJ''


- 225 -

më pas kemi një ridemensionim të stilit.‘’Përgjithësisht editorialet e botuar në shtypin

shqiptar nga periudha ’91 deri në ’98-’99, i karakterizon gjuha e retorikës dhe

patetikës politike. Një gjuhë që në pikëpamjen stilistikore shëmbëllen me formatin e

trakteve të Luftës së Dytë Botërore dhe të asaj publiçistike që nuk ka vlera etike dhe

pothuajse i shpërfill rëndom kodet e komunikimit publik.’’522Editorialet në gazetat

shqiptare janë përgjithësisht të shkurtër, shpesh shoqëruar me figuracion dhe tituj po

të shkurtër. Mesazhi i tyre është i drejtpërdrejtë, pavarësisht periudhës kur janë

shkruar.

1.PERIUDHA E PARË: propaganda karakterizohet nga qëndrime mbushur me

superlativa dhe elozhe për partitë respektive, ‘’Zëri i Popullit’’ për Partinë e Punës së

Shqipërisë dhe ‘’Rilindja Demokratike’’ për Partinë Demokratike. Qëndrimet u bëjnë

jehonë fjalimeve dhe deklaratave të liderëve të këtyre partive dhe programit të tyre,

rrjedhimisht editorialet tentojnë të jenë bindës për masën deri në patetizëm. Në këtë

periudhë të dyja gazetat, në pozicione të kundërta politike, nuk shqetësohen edhe aq

për parashtrimin e fakteve dhe ngjarjeve reale, se sa për përçimin e mesazhit të

përcaktuar.

Më 3 mars 1991, në qëndrimin e gazetës ‘’Zëri i Popullit’’, ‘’Të faleminderit

popull’’, shkruar nga Namik Dokle, përdoren edhe elementë letrare si figura nga

mitologjia: Sizifi. Fjalitë janë metaforike si: ‘’Atëherë trazimi i brendshëm i detit

shpërtheu në sipërfaqe’’ apo ‘’…e panë veten të lagur nga stërkala e madhërishme e

popullit det’’. Emërtimet vazhdojnë si në kohën e diktaturës ‘’shoku’’, ‘’popull’’,

‘’përfaqësues të popullit’’ etj. Dokle flet në emër të ‘’përfaqësuesve të popullit’’, duke

përshkruar ndjesinë që merr me mend se kanë patur. Kjo për të futur në gjendje

lexuesin, një lloj grepi për tërheqjen e vëmendjes dhe nisjen e indoktrinimit.“Kam

dëgjuar dy ditë me radhë, për orë të tëra, fjalën e përfaqësuesve të popullit, në

takimin me shokun Ramiz Alia. Erdhën nga gjithë vendi, Erdhën me një peshë të

rëndë hidhërimi në zemër. Hidhërim që u jepte gjithsesi ndjesinë e Sizifit: e shtynin

dhe nuk e çonin dot deri në fund, që të shpëtonin prej tij. Ngjarje tronditëse. Trysni e

madhe, Greva dhe kundërgreva, mitingje e kundërmitingje, replica e kundërreplika.

Ndershmëri e provokacione. Mbi të gjitha, rrëzimi i monumenteve të Enver Hoxhës.

Atëherë trazimi i brendshëm i detit shpërtheu në sipërfaqe. Të gjitha forcat politike,

ato që e duan dhe ato që nuk e duan popullin; të gjithë politikanët ata që janë të

sinqertë me të dhe ata që e mashtrojnë, të gjithë rrufjanët, ata të tribunave dhe ata të

skutave, e panë veten të lagur nga stërkala e madhërishme e popullit det. Të

faleminderit, popull! Flasin njerëzit. Asnjëri nuk thotë emrin: Asnjë nuk është

politikan i njohur…Vij nga Tepelena, ju sjell përshëndetje na Devolli shoku Ramiz.

Jam shofer nga Skrapari. Jam veteran nga Shkodra. Po ju flas në emër të grave të

Gjirokastrës. Ju sjell një fjalë të urtë tropojane. Jam mësues matematike. Të flas dhe

unë si minoritar. Jam djali i një minatori nga Pishkashi…E sa e sa të tjerë.Dhe

522 Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016.


- 226 -

përsëri asnjë nuk e thotë emrin. Po flet anonimati i madh popullor.’’523, shkruan

Dokle. Gradualisht Dokle nis të shtrojë kollonat e mesazhit, duke thënë se kaloi

‘’krimbi i dyshimit’’, lidhur me zgjedhjet dhe pjesëmarrjen në to. Pas kësaj ai shkon

te mesazhi ‘’E duam Enver Hoxhën’’, duke vazhduar të flasë në emër të popullit.‘’Në

kohë brerimash syri s’do hequr nga një dritë, veshi s’do hequr nga një zë. E duam

partinë po duam t’ia dëgjojmë zërin, si dhe pse ndonjëherë. E duam Enver Hoxhën:

kush e rrëzoi?! E kemi flamur: kur do e ringremë? Ta ngremë që nesër, thirri dikush.

Por anonimati i madh popullor, ai që ngre monumentet në këmbë dhe në zemër kujton

mençurinë e vërtetë: “Për burrat nuk ka rrethim pa shteg” Dhe vetë ai, populli

përpiqet dhe ja kthen shtegun partisë së vet që të dalë me sa më pak gërvishtje nga

këto ngjarje. Vetë ai gjen hapsirën e madhe sa deti që e keqja të kthehet në të mirë të

popullit, në të mirë të Partisë. Populli e tregoi forcën e tij. Populli e shpalosi

dashurinë e tij, e shpërtheu vuajtjen e tij. Gjithkush e pa se ku e ka vendin dhe sa i

vlen lëkura. E ky popull tha: jo gjakderdhje. Enver Hoxha përsëri na dha kohë ta

mbajmë mbi supet tona. E populli i tha Partisë: “Ta kemi Enverin, Enver pa dhe

monumenti do ta gjejë ditën e vet!”’’524, vazhdon qëndrimi i Dokles.

Megjithatë në qëndrim Dokle nis të viktimizohet dhe të viktimizojnë Partinë e Punës

së Shqipërisë, duke ia dhënë zërin e tij partisë. Tanimë Dokle nuk flet më në emër të

popullit, por bëhet vetë partia.‘’E pra, a nuk mund të thuash përsëri: Të faleminderit,

popull? Të faleminderit, se edhe kur flet për gabimet e PPSH, flet si për bijën tënde.

Ja tregon ato që të mos i bëjë më. Ja tregon që të mos e vënë përsëri midis dy

zjarresh, që të mos e brejë krimbi i përçarjes, që të mos mbetet pa hijen e lisit të madh

njerëzor. U zemërove fort por e mbajte veten. Me kë zemërohem? Me djemtë e mi? E

për një e nuk shite njëqind, për njëqind nuk harrove njëmijë. Gjënë më të mirë që ke

patur: dashurinë për liri, ndershmërinë, patriotizmin, syçeltësinë i vure te emri

komunist. Harram ata që i kanë harruar apo do ta harrojnë këtë gjë. E si mund t’i

largohem këtij shkrimi pa përmendur disa copëza mençurie? “Kur na la Enver Hoxha

na la me Partinë, Partinë në dritë të syrit…” Edhe i vdekur Enver Hoxha na bashkoi”

“Populli është në hall se si me ju ndihmue, Shoku Ramiz…” “Kush don të votojë për

Enver Hoxhën, voton për Partinë e Punës…”, “Ka shumë njerëz që kanë ngrënë nga

socializmi me lugë të madhe e tash duan të hanë edhe nga “demokracia”” , “Mos t’i

rrejë mendja se populli nuk i sheh dhe nuk i njeh”. “Trimëria është një me

mençurinë”, “PPSH ka bërë gabime, por kurrë nuk i ka bërë hile popullit të vet…”,

“Sa më shumë e humbet davanë PD-ja, aq më shumë nevrikoset RD-ja”, “Jemi me ju

Shoku Ramiz, e kurrë s’ju lëmë në baltë”, “Plagën kur e merr nuk të dhemb, kur ta

lëndojnë është e padurueshme…”525, njëjtësohet me partinë Dokle. Së fundi Dokle

hedh mesazhin se populli, duhet të ketë kujdes nga ‘’disa politikanë qesharakë duke

‘’ia lënë në dorë’’ referendumet popullit.“Deshëm t’ju takojmë në një ditë të gëzuar

po me siguri do të na vijë ajo ditë”. Nuk dua t’u largohem këtyre fjalëve, por ato janë

523Dokle, Namik, ‘’Të faleminderit popull’’, ‘’Zëri i Popullit’’, 3 mars 1991. 524Po aty. 525Po aty.


- 227 -

aq shumë. Valë deti. Vëruni veshin. Ato nuk pushojnë. Ato pak nga pak me dhimbje e

krenari po e ngrenë dinjitetin e kombit. Po i bëjmë tepër qesharakë disa politikanë, që

njëri-pas tjetrit, nga e njëjta tribunë, me të njëjtën mbledhje deklarojnë…”Do ta

bëjmë Shqipërinë vendin më demokratik në Europë” E fill pas tij tjetri ‘Nuk pranojmë

as një referendum për Enver Hoxhën”, Simbiozë e deklaratave demokratike me anti-

demokracinë. Po le të mos bëhen merak politikanët të çdo partie

qofshin.Referendumet dhe demokracinë I bën vetëm Populli. Jo më kot grekët e lashtë

e të mençur te fjala demokraci kanë vënë emrin e tij dhe vetëm emrin e tij. Të

faleminderit, popull!”526, përfundon Dokle në qëndrimin e tij.

Por ndryshe nga qëndrimi i Dokles, qëndrimi i gazetës ‘’Rilindja

Demokratike’’ me po një titull figurativ ‘’Një ditë e re po vjen’’ është më i

drejtpërdrejtë për atë që po ndodhte në vend, më i prekshëm. ‘’Demokracia na pret’’,

është mesazhi kyesor, i shoqëruar me ‘’Të fitojë demokracia’’.‘’Eshtë dita e

zgjedhjeve. Duhet të gëzohemi për këtë ditë edhe pse ndodhemi në këto momente kur

gëzimi na duket i larguar. Le të vështrojmë tërë atë barrë të rëndë tensioni që na

përfshin këto kohë. Demokracia na pret. Demokracia e fituar me votat tona, me

dëshirën dhe vullnetin tonë. Pluralizmi në vendin tonë, pas kaq e kaq mundimesh, tani

është një realitet.’’527Në këtë qëndrim pa autor të gazetës, ‘’RD’’-ja shkruan në emër

të Partisë Demokratike, si zëdhënësja legjitime e saj, duke shfaqur edhe qëllimin e

partisë: fitimin e pushtetit. Gradualisht jepet edhe skenari i mundësisë për të humbur

zgjedhjet, por me porosinë e ruajtjes së qetësisë.‘’Partia Demokratike e krijuar vetëm

disa muaj më parë ka dalë plot dinjitet e plot popullaritet në fushatën elektorale. Ajo

aspiron të fitojë pushtetin me anë të votave dhe të zgjedhjeve demokratike. Fitorja e

Partisë Demokratike do të thotë në mënyrën më të qartë fitore e demokracisë në

Shqipëri. Dita e zgjedhjeve po na vjen. Të fitojë demokracia. Të fitojë paqja qetësia.

Edhe në qoftë se nuk do të fitojë PPSH që ka fituar në mënyrë moniste për këto pesë

dekada, kjo nuk do të thotë alarm e humbje qetësie. Humbja e saj në zgjedhje nuk do

të thotë humbje e qetësisë dhe stabilitetit. Në qoftë se kjo gjë ndihet që sot, kjo në

asnjë mënyrë nuk duhet të shkaktojë tension dhe humbje qetësie. Tensioni jo vetëm

nuk ndihmon po e dëmton demokracinë.’’ 528 Më pas, nisur nga situata specifike,

qëndrimi kalon në përgjithësim.‘’Sido që të ndodhë me partitë politike njerëzit duhet

të dinë të fitojnë në këtë kohë demokraci, duhet të dinë të fitojnë atë që u fitua:

pluralizëm në zgjedhje, vullnet të lirë në to, qetësi e transparencë. Le të fitojmë atë që

duam, atë që na nevojitet e na bën të jetojmë jetën. Ketë e kemi në dorë ne, të gjithë

ne sidomos në 31 mars’’529.

2.PERIUDHA E DYTË: Një situatë krejt tjetër në elementët e analizës së editorialit

shfaqet vite më vonë te ‘’Koha Jonë’’. Në qëndrime fillimisht parashtrohen faktet e

ndodhura, gjithmonë në optikën e editorialshkruesit, duke i lënë kohë dhënies së

526Dokle, Namik, ‘’Të faleminderit popull’’, ‘’Zëri i Popullit’’, 3 mars 1991. 527 ‘’Rilindja Demokratike’’, ‘’Një ditë e re po vjen’’, 13 mars 1991. 528 Po aty. 529 Po aty.


- 228 -

mesazhit. Te ‘’Piramidat e harruara’’, e lidhur me problematikën e fajdeve në 1997,

qëndrimi në emër të redaksisëështë i prerë: ka dyshime të forta se presidenti për kohën

Sali Berisha me anë të konceptit të tij të ‘’shpërndarjes graduale’’ të parave nuk do ia

dalë.“Buzëqeshjet e Zotit Berisha në RTV janë drejtuar të mërkurën drejt disa dhjetra

mijë depozituesve të fondacioneve Xhaferi e Populli. Sjellshëm me shtypin, sidomos

me atë të huaj, kreu i shtetit ka ofruar një skemë që nuk dihet se sa u ka pëlqyer

viktimave të “bamirësisë” së general Xhaferrit dhe Bashkim Drizës. Libreza si fillim,

më pas edhe paratë. Sigurisht plus interesat bankare për kohën që do rrinë mbyllur në

arkën e shtetit. Berisha ka nxjerrë nga xhepi konceptin e “shpërndarjes graduale”,

rezultatet e të cilit mbeten për t’u verifikuar.’’ 530 Editorialshkruesi vazhdon me

parashtrimin e fakteve duke hedhur dyshime të reja dhe duke dalë në konkluzionin së

tani ‘’mund t’i konsiderojnë të humbura përfundimisht paratë e fituara në

fajde’’.‘’Ndërkohë presidenti ka heshtur për një ushtri edhe më të madhe të

mashtruarish. Tani që Sudja zuri burgun dhe Grunasi u arratis, depozituesit e këtyre

firmave janë më të pashpresët. Ata, së bashku me viktimat e numri biznesmenësh të

vegjël të zhdukur pa lënë gjurmë, mund t’i konsiderojnë të humbura përfundimisht

paratë e fituara në fajde. Nëse kësaj liste do t’i shtohej dhe Gjallica, e cila ka

premtuar kthimin e parave në Dt.6 shkurt, numri i klientëve të pashpresë do të ishte i

frikshëm, më i madh se i atyre që morën sigurinë e kryetarit të shtetit për rikthimin e

shumave. Po bëhet një zhurmë e madhe për 300 milionë dollarët e ngrira të Popullit

dhe Xhaferrit. Zhurma është aq e madhe sa që duket hapur se me “boritë” festive të

shpërndarjes së këtyre parave, po tentohet të mbulohet e qara e të humburve në

piramidat e harruara që kanë zënë tashmë nën vete një shumë që i afrohet 500 milion

dollarëve.’’531Në fund mesazhi është i qartë: askush nuk e beson Berishën, sidomos

ish-klientët e fondacionit ‘’Sudja’’.‘’Ndërkohë që posteri elektoral i kryetarit të

Bashkisë së Vlorës po bën xhiron e botës në kombet e mbarë botës, PD vazhdon të

deklarojë se me përjashtim të “frigoriferizmit” të parave të dy fondacioneve nuk ka

më zgjidhje për të ofruar dhe përgjegjësi për të marrë përsipër për tragjeditë e parave

të shkaktuara nga kolegët e Popullit dhe Xhaferrit. Presidenti nuk harroi të përsërisë

leksionin rreth “intimitetit” të fajdes, por vështirë se ky shpjegim i ka rritur pikët e tij

në radhët e shqiptarëve. Të ish-klientëve të Sudes për shembull”532

3.PERIUDHA E TRETË: Pas viteve 2000 qëndrimet nisin dhe personalizohen: si në

tematikat dhe personazhet që trajtojnë, po ashtu edhe te atribuimi i shkrimeve te

drejtues apo analistë e komentues, duke mënjanuar qëndrimet direkte të redaksisë.

Gjuha ashpërsohet në raste përplasjesh për interesa të gazetës. Te editoriali “Beu,

Bolino dhe Babë Myslymi’’, nga drejtori i gazetës ‘’Shekulli’’ Adrian Thano,

sulmohet Carlo Bollino, botues i gazetës rivale ‘’Gazeta Shqiptare’’. Thano nis ta fusë

lexuesin në gjendjen emocionale të tij, ose së paku në gjëndjen emocionale sipas

530‘’Koha Jonë’’, ‘’Piramidat e harruara’’ 1997. 531 Po aty. 532Po aty.


- 229 -

fjalëve të shkruara, për të dhënë një opinion jo të mirë mbi rivalët. Nuk dihet sa ia

arrin, por së paku është një grep që të bën të mendosh se çfarë titujsh e kryeartikujsh

prodhon gazeta që ka targetuar Thano. Pas targetimit të gazetës, Thano kalon te

pronari i saj, duke theksuar informacionin se Bollino është Italian dhe jo

shqiptar.‘’…’’Gazeta Shqiptare’’ e kanë përhapur prej vitesh në tregun shqiptar. Kur

thashë më lart se personalisht e kam pak të vështirë ta marr seriozisht faqen e parë të

kësaj gazete e kisha fjalën pikërisht për duhmën që përhap çdo mëngjes ky soj i

pangjërueshëm i printit, ku nuk është çudi të shohësh si titull kryesor të faqes së parë

historinë e ndonjë pederasti që ka fryrë cicat me silikon. ‘’Gazeta Shqiptare’’ e ka

pjellë dhe e ka mbartur këtë lloj kulture perverse editimi që e ka dëmtuar më shumë se

çdo gjë tjetër tregun e shtypit të shkruar në Shqipëri. Deri dhe emri i saj është një

rrenë e lezetçme. Botuesi i saj Italian, në fakt ka patur një guxim fantastik që i ka

fletëve të tij një emër të tillë. Ta quash këtë farë gazete, ‘’shqiptare’’, është njësoj

sikur të thuash sikur Carlo Bollino është djali i Babë Myslymit. Nuk është se dua të

nxjerr të tepërt një Italian në Shqipëri.’’533Pas kësaj Thano bën autokritikë, duke

parashikuar një paragjykim që mund të krijojë lexuesi pas sulmit të parë ndaj

Bollinos: a ka të drejtë Thano kur e quan Italian? Madje Thano e pranon: nuk është se

pret ndonjë duartrokitje për këtë qëndrim. Më pas flet në emrin e gazetës ‘’Shekulli’’

dhe konstaton se janë në krye në tregun mediatik.‘’Unë gjithmonë kam menduar se të

shash një gazetë rivale është të bësh antimarketing, për të gjitha gazetat, pra të

dëmtosh tregun që ushqen gjithë komunitetin e gazetarëve, prandaj dhe unë i jam

nënshtruar një lloj autocensure sa herë kam dashur të shkruaj çfarë mendoj për këto

lloj gazetash. Nuk është se pres ndonjë duartrokitje për këtë qëndrim, por gjithsesi

duhet ditur se në ‘’Shekulli’’ dhe në të gjitha mediat simotra që prodhohen prej

kolegëve të mi nën siglën e Sh.a. Spektër respekti për konkurrentin dhe përpjekja për

të arritur suksesin, pa shkelur me këmbë të tjerët, është një kulturë pune e kavitshme.

Prandaj jemi në krye.’’534Më pas Thano e bën të qartë, se si profesionist e përfaqësues

i një gazete të suksesshme, nuk mund të tolerojnë ‘’pederastët me cica silikoni’’.

Vihet re që përdoret termi ‘’pederast’’, në vend të ‘’homoseksual’’.‘’Sidoqoftë, ne

mund të tolerojmë edhe pederastët me cica silikoni që na serviren si ‘’top njuz-e’’. Ja

po e mbyllim njërin sy edhe për tejfryrjen e lajmeve me ‘’mafien shqiptare’’ që sipas

artikujve të përditshëm të gazetës ‘’shqiptare’’ po na bëkan namin në gjithë globin.

Por Z.Bolino e ka derdhur kupën që i ka ofruar sofra shqiptare.’’535Në fund, Thano

del në mesazhin kryesor të qëndrimit të tij: kundërshtimin e sjelljes dhe djegies së

plehrave në Shqipëri. Shkurt Thano hedh mesazhin për lexuesit, duke përdorur edhe

shprehje frazeologjike dhe duke dhënë urdhrin për Bollinon: ‘’Prandaj ulu mbi by*ë

dhe shiko punët e tua.’’‘’Fushata që mediat e zotërisë së huaj ndërmorën disa muaj

më parë për mbrojtjen e projektit për sjelljen dhe djegien në Shqipëri të plehrave dhe

helmeve që prodhon italia, është një vepër e patolerueshme Z.Bolino! Nga anët e mia

533Thano, Adrian, “Beu, Bolino dhe Babë Myslymi’’, ‘’Shekulli’’, 2005. 534Po aty. 535Po aty.


- 230 -

kanë një shprehje: Mace e botës vjen në shtëpi për, për të përmbysur tenxheret. Një i

huaj bën mirë të sillet brenda kufijve që ka statusi i tij. Prandaj ulu mbi by*ë dhe

shiko punët e tua.’’536

Nëse te ‘’Shekulli’’ konstatohet më shumë grintë, provokim, temperament në

qëndrim, te qëndrimet e gazetës ‘’Panorama’’ vihet re një trajtim më procedural i

problematikave të zgjedhjeve, certifikatave, raporteve mes partive. Edhe te

‘’Panorama’’ e vitit 2005, evidentohet se bëhet fillimisht parashtrimi i fakteve për të

dalë te ideja kryesore. Te ‘’Certifikatat e qeverisë’’, nga Redi Gjuzi

zëvendëskryeredaktor i gazetës niset me parashtrimin e fakteve:‘’…Dje gjatë gjithë

ditës, me një tempizëm perfekt, ministrat humbës të PS-së dolën dhe akuzuan se

zgjedhjet janë kompromentuar nga përdorimi i certifikatave false. Angjeli, Islami,

Toska ishin të parët që me deklaratat e tyre treguan se kandidatët e PD kishin fituar

duke manipuluar rezultatin dhe duke përdorur certifikata false. Por për të analizuar

bumerangun e kandidatëve humbës të PS duhet të rikthehemi para datës 3 korrik, kur

këta kandidatë të PS ishin po aq euforikë për fitoren sa janë akuzues për humbjen.Tri

ditë para zgjedhjeve LSI dhe Partia Demokratike akuzuan ministrin e Pushtetit

Vendor si njeriun që është përgjegjës për certifikatat, për manipulime me kodin e tyre.

I menjëhershëm ka qenë reagimi i qeverisë dhe KQZ-së. Ben Blushi reagoi nga Korça

dhe i hodhi poshtë akuzat e PD dhe LSI për ndryshimin e kodit të certifikatave të

Tiranës, ndërsa KQZ shpiku rregullin që do të ndalonte përdorimin e certifikatave

false duke përdorur edhe një dokument tjetër për të justifikuar atë…’’537, vazhdon

parashtrimi i fakteve. Pas këtij moment, Gjuzi hedh mesazhin se kjo akuzë duket e

pabesueshme, duke krijuar situatë hipotetike me politikanët, duke treguar se e gjitha

është një alibi që Partia Socialiste të mos kundërshtojë rezultatin e zgjedhjeve, nën

moton e falsifikimit të certifikatave nga demokratët që morën pushtetin. Gjuzi përdor

metafor si ‘’Megjithatë ‘’qarjet’’ e ministrave me sy të skuqur nga pagjumësia’’ dhe

njëkohësisht sjell në kohë informacione në funksion të idesë së tij.‘’Në këtë logjikë

duket disi e habitshme që Ylli Pango i PD të ketë blerë me para përfaqësuesit e

ministrit të Ekonomisë, Anastas Angjeli, që Lulzim Basha të ketë paguar komisionerët

e Zv.ministrit Arben Ahmetaj, që Bujar Nishani të ketë kërcënuar njerëzit e ministrit

të Rendit Igli Toska. Dalja për herë të dytë në mikrofonin e PS e Anastas Angjelit ,

duke treguar dosjen plot me certifikata të gjetura në kosh plehrash, përafrohej me

akuzat e tij në KPD-në e famshme, këtë herë jo ndaj Nanos por ndaj administruesve të

certifikatave që për fat të keq të PS janë po të qeverisë.Të njëjtin imazh jepte edhe

Arben Ahmetaj, kur diferencën prej 1700 votash e justifikoi me certifikata false, duke

dashur të na bindë që 1700 herë komisionerët e tij kishin mbyllur sytë duke lejuar

manipulimin… Por pavarësisht akuzave disa herë qesharake të ministrave të PS, një

gjëështë e sigurt, certifikatat nuk do të ishin pjesë e alibive të asnjë partie në rast se

shqiptarët do të kishin kartën e identitetit apo të ishin pajisur të gjithë me kartën e

votuesit… Megjithatë ‘’qarjet’’ e ministrave me sy të skuqur nga pagjumësia apo nga

536Thano, Adrian, “Beu, Bolino dhe Babë Myslymi’’, ‘’Shekulli’’, 2005. 537Gjuzi, Redi, ‘’Certifikatat e pronësisë’’, ‘’Panorama’’, 2005.


- 231 -

ndonjë shkak tjetër emotiv në një frymë me drejtuesit e Partisë Socialiste. Nano gjatë

dy daljeve të vetme në media theksoi se procesi ishte perfekt…’’538

4.PERIUDHA E KATËRT: Vite më vonë editoriali elaborohet, mesazhet jepen

ndryshe. Lexuesi nuk është më i njëjti por është sofistikuar dhe ka kanale të ndryshme

informimi. Në gazetën ‘’Mapo’’ te një editorial i botuesit Henri Çili ‘’Tri defekte

paraprake të fushatës së Edi Ramës’’ nga Henri Çili mesazhi afrohet në hyrje. Niset të

flitet shpejt për defektet, duke i paraprirë mendimit të lexuesit se këto nuk janë

konkluzionet përfundimtare të qëndrimit. Në qëndrimet e këtyre viteve, edhe për

shkak të transformimit pozitiv të editorialshkruesve, vihet re një lloj qartësie mbi

raportin editorialshkrues-lexues. Editorialisti është i qartë që lexuesi e di qëllimin e tij

dhe deri te ‘’manipulimi’’ duhen fakte. Hiqet dorë nga propaganda dhe stili proliks i

dhënies së mesazhit. Informacionet ndërthuren me idenë e editorialistit‘’Rilindja e Edi

Ramës, siç mund ta etiketonim fushatën e tij për zgjedhjet e 2013, është afër

finalizimit të procesit të formësimit të kontureve, identitetit, përmbajtjes. Në shpalljen

e pritshme të programit përfundimtar që doli në fund ‘të rrugës së programit’ duket se

pothuajse e kemi të qartë cili është lideri, cili është programi, cili është ekipi. Së pari,

pa dhënë konkluzione përfundimtare, mund të vërejmë të paktën tri defekte paraprake

të ‘Rilindjes’. Ndërsa ka krijuar perceptimin dhe ka bërë realisht shumë e shumë

takime me grupe interesi: aktorë shoqërorë, grupe sociale, ku ka hedhur pikëpamje,

ide, kritika të asaj që ndodh apo vullnet për të ndryshuar gjendjen, përveç idesë së

qartë të taksës së sheshtë, defekti paraprak i përmbajtjes së Edi Ramës është

paqartësia, kaotizmi, mungesa e organicitetit në propozime shpesh

kundërthënëse.’’539

Më pas Çili rendit defektet, duke krijuar edhe një skemë vizuale se për çfarë

duhet të kujdesen lexuesit e çfarë duhet të shohin me sy kritik. Nuk mungon

përdorimi i metaforave: ‘’Kjo skërmitje, kërcëllitje dhëmbësh, fërkim duarsh,

mezipritje, dallohet ende shumë qartë, dallohet fort mu prapa shpinës së Edi Ramës

liderit të opozitës…’’ apo krahasim: ‘’plateja e ekipit probabël Rama është një

tretësirë acide, e paholluar me elementë, prurje, profile, përfaqësime’’‘’Së dyti,

ndërsa po mbushen afro 8 vjet të socialistëve në opozitë, çka është në Shqipëri një

periudhë e mjaftueshme për të fituar për këdo që merret me politikë, statusin e ‘të

uriturit politik dhe ekonomik’, është e qartë që Rama dhe çdo lider 8 vjeçar opozite do

të gjendej para presionit të ‘të uriturve për pushtet’, megjithë ç’nënkupton kjo. Kjo

skërmitje, kërcëllitje dhëmbësh, fërkim duarsh, mezipritje, dallohet ende shumë qartë,

dallohet fort m’u prapa shpinës së Edi Ramës liderit të opozitës, sado përpjekje të

lavdërueshme ka bërë ai për t’u qetësuar, normalizuar, për t’u bërë konstruktiv nga

‘kursi i ri politik’ vjeshta e vitit 2011, pas humbjes së Bashkisë së Tiranës. Kjo radhë

të uriturish ende sundon skenën e ekipit Rama. Me përjashtim të ndonjë prurjeje të re

të tipit Alfred Peza, plateja e ekipit probabël Rama është një tretësirë acide, e

538Po aty. 539Çili, Henri, ‘’Tri defekte paraprake të fushatës së Edi Ramës’’, ‘’Mapo’’, 2013.


- 232 -

paholluar me elementë, prurje, profile, përfaqësime që vijnë nga segmente, grupe,

apo interesa të shoqërisë së gjerë shqiptare. Mbizotërojnë dukshëm të ngjashmit e

qëndrestarëve të PD në 2005, vetëm se në kampin e majtë ata ndoshta mund të

meritojnë emrin ‘të uriturit për pushtet’ thelbi mbetet i njëjtë. E treta dhe i fundit

defekt paraprak, por jo më pak i rëndësishmi i ‘Rilindjes’ së Ramës është pikërisht

çështja e kompetencës. Opozita e sotme ka një problem me kompetencën, me

ekspertizën me know how-n e gjendjes së shoqërisë shqiptare sot, dhe zgjidhjeve për

nesër.’’540Çili jep mesazhin final, se Ramës i mungon ekspertiza se në fund të gundit

është piktor, duke dalë në konkluzionin final se tri defektet mund të ndikojnë në

rezultatet e zgjedhjeve.‘’Ky ndoshta mbetet defekti më i madh dhe fare i pazgjidhur i

rilindjes së Ramës. Ndërsa si vullnet individual politik, Edi Rama ka demonstruar më

shumë se njëherë, ngulmim, forcë, vullnet, për të bërë dhe ndryshuar gjëra deri në

kufijtë e sublimimit politik, nga pikëpamja e kompetencës për çështjet, ai teknikisht

është larg qasjes që i duhet për të zgjidhur problemet e rëndësishme e të mprehta të

shoqërisë shqiptare, nëse eventualisht do të ishte kryeministër i Shqipërisë. Dhe nuk

ka faj. Është piktor. Si i tillë, te Rama mund të mbërrijë një ide e mirë ose e keqe, e

drejtë ose e gabuar, e përshtatshme ose e papërshtatshme, e pëlqyeshme ose e

papëlqyeshme; Rama nga profesioni i tij si artist, garanton thjesht që kjo të jetë një

ide e këndshme e me shije, por jo të ndajë kategoritë e tjera. Teknokracia e lartë që ai

ka rreth vetes për çështjet është disa herë më poshtë se niveli normal i ekspertizës që

ka shoqëria shqiptare për çështjet përkatëse. Sigurisht, kjo jo në të gjitha fushat, por

në disa prej tyre. Ndaj këto tri defekte mund të ishin problemi i tij në këto zgjedhje në

pjesën e mbetur të fushatës dhe nga menaxhimi i tyre mund të kishim rol përcaktues

në rezultat.’’541

Me një linjë krejt të kundërt editoriale, gazeta ‘’Dita’’ është po aq intensive në

qëndrimet e saj gjatë vitit 2013. Në redaksionalet e 4 marsit për grupin ‘’Podesta’’,

thirrur nga Sali Berisha.‘’Podesta është kumbari dhe mbrojtësi më i madh i Berishës

në Uashington. Ai ka marrë disa qindra mijëra dollarë nga qeveria shqiptare për të

lobuar interesat e saj.’’, konstaton ‘’Dita’’. Gazeta hyn direkt në veprim, pasi fut

lexuesin në gjendje, duke e bërë fakt të kryer se ‘’Podesta’’ ka marrë para nga

qeveria. Edhe në këtë qëndrim përdoren metafora, simbole dhe epitete si ‘’asi nën

mëngë’’, ‘’peshkaqeni lobues’’ etj‘’Imagjinojeni pak mërzinë e Toni Podestës në

aeroportin e Rinasit më datën 22 Shkurt ndërsa bëhej gati t’i hipte avionit që do e

çonte në SHBA. Dy ditë më parë ai kishte ardhur me urgjencë në Tiranë, i thirrur me

lutje nga Berisha, për të ndikuar në “zbutjen” e toneve të mesazhit që pritej të vinte

nga Uashingtoni zyrtar. I gjithë nguti u kthye në një mision të pamundur, pasi Filip

Riker foli shumë qartë, tha ndoshta pikërisht ato fjalë, përcolli ato mesazhe, që

Berisha e Podesta nuk donin t’i dëgjonin. Podesta është kumbari dhe mbrojtësi më i

madh i Berishës në Uashington. Ai ka marrë disa qindra mijëra dollarë nga qeveria

shqiptare për të lobuar interesat e saj. Është ende e paqartë shuma e parave që ka

540Çili, Henri, ‘’Tri defekte paraprake të fushatës së Edi Ramës’’, ‘’Mapo’’, 2013. 541Po aty.


- 233 -

arkëtuar nga Shqipëria Podesta, pasi shumica e kontratave mbeten në hije, por është

fakt i njohur se për Berishën ai është “asi nën mëngë” në lidhje me Uashingtonin

zyrtar. Në qeverinë e shteteve të Bashkuara, kumbari amerikan i Berishës, ushtron

një influencë jo të vogël, madje mbërritja me kaq urgjencë e një “peshkaqeni lobues”

në Tiranë, nënkupton apriori se sikleti i klientit shqiptar (kupto Berishën) ka qenë

shumë i madh. Duhet të kenë qenë orë dramatike ato të Podestës dhe Berishës më

datën 20 dhe 21 Shkurt. Duket se Podesta dhe Berisha e kanë organizuar planin e tyre

si një operacion shpëtimi, lobisti ka mbërritur në Tiranë një ditë përpara vizitës së

Rikerit me urgjencë për të “shënuar gol” në momentet e fundit të një vizite surprizë të

Rikerit.’’, shkruhet te ‘’Dita’’. Editorialshkruesi përdor ‘’Duket se’’, për të dhënë

konstatime jo shumë të sigurta, por që i interesojnë t’ia përçojë lexuesit. Në lojë hyjnë

teoritë e konspiracionit. “Por ndonëse i njohur për forcën e ndikimit dhe të lobimit

mes zyrtarëve të Uashingtonit, duket se operacioni i shpëtimit i orkestruar nga

Berisha dhe Podesta, është dekonspiruar dhe neutralizuar pikërisht nga rangje në

Uashington. Kjo ka ndodhur pasi zyrtarë të lartë në Departamentin e Shtetit janë

njoftuar për mbërritjen e Podestës në Tiranë më datën 20 Shkurt, ditë kjo kur Filip

Riker ndodhej në Bruksel. Pikërisht një ditë para mbërritjes së Rikerit në Tiranë,

duket se eprorët e tij në Uashington i kanë modifikuar axhendën e parashikuar

Rikerit, duke e planifikuar në një studio televizive vetëm 1 orë e gjysmë pasi kishte

mbërritur në Tiranë. Pra është e qartë se axhenda e pazakontë e Rikerit, ka qenë një

“kundërplan” i Uashingtonit zyrtar ndaj planit që kanë patur në mendje Berisha dhe

Podesta. Rikeri dha intervistën të enjten paradite në Top-Channel, ndërsa në darkë

ajo intervistë u transmetua. Vetëm pas transmetimit të kësaj interviste të enjten në

darkë më datën 21 Shkurt, Riker nisi takimet me zyrtarët shqiptarë më datën 22.

Mesazhet e intervistës ishin të qarta, kritika e hapur e administratës amerikane për

gjyqin e 21 janarit dhe konfirmimi i kritikave të ambasadorit Arvizu, shprehja e

shqetësimit për zgjedhjet, por edhe një mesazh i hedhur si “me spond” nga ana e

Riker duke theksuar se përfaqësuesi i presidentit Obama në Tiranë është ambasadori

Arvizu dhe jo ndonjë lobist.’’Në fund mesazhi është i qartë, tentativat e Berishës për

të vjedhur votat sipas gazetës ‘’Dita’’ kanë dështuar. ‘’Është një shenjë se për SHBA-

të dhe qeverinë e këtij vendi, Berisha po shihet si një udhëheqës që mund të cënojë

aspiratat dhe planet e tyre strategjike mbi Shqipërinë dhe Ballkanin…’’, thuhet në

qëndrim.‘’Ky me siguri që është një lajm i mirë për të gjithë shqiptarët. Në kulmin e

shqetësimeve për fatin e zgjedhjeve të ardhshme, ky episod i panjohur dhe dështimi i

operacionit “Shpëtoni Klientin Berisha” nga Podesta, tregon se paret e shpenzuara

lum nga Berisha për të blerë me lobim heshtjen ndaj mënyrës se si qeveris apo se si

projekton vjedhjen e votave kanë dështuar. Është një shenjë se për SHBA-të dhe

qeverinë e këtij vendi, Berisha po shihet si një udhëheqës që mund të cenojë aspiratat

dhe planet e tyre strategjike mbi Shqipërinë dhe Ballkanin, ndaj dhe roli i lobistëve

në të tilla raste kufizohet shumë, pasi prevalon zgjidhja strategjike. Është ndoshta

ndër rrethanat dhe rastet e pakta kur peshkaqenë si Toni Podesta nuk ndikojnë dot në

Uashington. Podesta duket se e ka provuar edhe më parë këtë situatë, kur lobonte për


- 234 -

Mubarakun në Egjipt. Por dështimi i tij dhe i klientit të tij në Shqipëri, është një sinjal

i qartë se Uashingtoni zyrtar i ka dhënë një mesazh të qartë Berishës pas vizitës së

Podestës aq sa duket se i ka thënë: “E kemi seriozisht për zgjedhjet dhe 21 Janarin

doktor, çe mundon kot Podestën”.’’

Në këtë linjë redaksionale, kundër Berishës, ishte pozicionuar edhe gazeta

‘’Tema’’. Çështja shkon më thellë, duke u bërë më familjare, më personale. Në

qëndrimin e Mero Bazes ‘’Standardet e kryeministrit për Familjen dhe opozitën’’

targetimi është i drejtpërdrejtë, te Berisha. Gjatë gjithë kohës editorialisti i drejtohet

‘’Berisha’’, ‘’Ai’’ etj. Baze përfshin në shkrim edhe djalin e Berishës, në këtë kohë

kryeministër.‘’Në fund të vitit 2007, për herë të pare Partia Demokratike në pushtet

hapi debatin rreth standardeve që do të vendoste në jetën publike për ata që

akuzoheshin për korrupsion. Një vëlla i ish- Ministrit të Drejtësisë, Ilir Rusmali, kish

biseduar diku për të hyrë në garë në një tender, që nuk u bë kurrë, dhe kish kërkuar t’i

jepej shansi nëse ishin në kushte të barabarta me dikë tjetër. Biseda, që ngjante më

shumë e kërkuar për të prodhuar një “dosje” ndaj njeriut që kish refuzuar t’i firmoste

për projektin e Gërdecit, iu përdor atij publikisht dhe ai dha dorëheqje duke kërkuar

të hetohet. Berisha e shpalli këtë si standardin më të lartë të luftës kundër

korrupsionit në PD. Në të vërtetë dukej si një standard i lartë, por siç u pa më vonë,

ishte një pisllëk i lartë. Sali Berisha nuk e hetoi kurrë “skandalin” dhe nuk e ktheu më

kurrë në qeveri ministrin. Pas atij “standardi”, plasi Gërdeci. I biri i kryeministrit, i

cili shante korridoreve të partisë ministrat që nuk i firmosin projektin, ishte i përfshirë

kokë e këmbë jo vetëm në fabrikën vdekjeprurëse, por dhe në biznesin e armëve kineze

që po shiteshin në Afganistan, siç e provoi dhe New York Times.’’542, shkruan Baze.

Pas djalit, Baze përmend baxhanakun e Berishës, duke renditur faktet e përzgjedhura

sipas tij, për të krijuar mozaikun që dëshiron të njohë lexuesi. Pas baxhanakut, sulmi

personal vazhdon, në përmendje të së bijës. Më tej Baze akuzon drejtpërdrejt Lulzim

Bashën duke e etiketuar si ‘’superhajdut’’.‘’Standardi Rusmali në këtë rast kërkonte

që kryeministri jo vetëm të ikte nga detyra, por të shkonte në burg. Ai në të vërtetë e

harroi standardin që e vendosi jo për transparencë, por për të shpëtuar nga ata që e

kishin marrë seriozisht luftën e tij kundër korrupsionit. Edhe pse në Gërdec mbeti i

vrarë baxhanaku i kryeministrit, edhe pse i biri i tij ka gjurmë konkrete që provojnë

autorësinë e tij, njeriu që duhet të paguante, kryeministri i vendit, nuk i hyri një gjemb

në këmbë. Ai shkatërroi procesin gjyqësor dhe u shpalli luftë gjithë institucioneve që

kërkuan ta hetojnë atë. Për shkak të këtij skandali, ai hyri në luftë me presidentin,

kryeprokuroren, KLD dhe figura politike në PD. Më pas shpërthyen një sërë

skandalesh. E bija e tij doli se lobonte kontrata koncesionesh dhe kërkonte tre përqind

të investimit vetëm për firmën e babait të saj kryeministër. Sali Berisha e quajti këtë

gjest publikisht normal dhe nuk denjoi as ta pranonte si vjedhje dhe kapje të shtetit.

Një dosje e kopsitur e prokurorisë së Tiranës, që akuzonte Ministrin e Transportit për

një dëm ekonomik prej 220 milion euro, sërish kaloi pa u gjykuar dhe i akuzuari për

542Baze, Mero, ‘’Standardet e kryeministrit për Familjen dhe opozitën’’, ‘’Tema’’, 2005.


- 235 -

superhajdut është sot kryetar i bashkisë së Tiranës, po ashtu duke vjedhur

vota.’’543Baze intensifikon sulmin, ndaj bashkëqeverisësit të Berishës, Ilir Metës,

duke kaluar më pas te raporte për rrjedhje parash jashtë Shqipërisë. Fjalët

ashpërsohen, duke përdorur terma si ‘’metastaza’’, ‘’gardian’’, ‘’hequr qafe’’ etj.‘’Më

pas një video me zë dhe figurë ku zëvendëskryeministri Ilir Meta fliste për miliona

dollarë, u shfaq publikisht dhe Sali Berisha nuk u cenua nga standardi anti-

korrupsion. Ai vazhdoi të hedhë poshtë ekspertiza angleze e amerikane për të

vendosur me gjyqtarët dhe ekspertët e tij. Doli më në fund që kjo video nuk ekziston.

Një institucion nga më prestigjiozët në botë deklaron se nga Shqipëria kanë dalë

jashtë në rrugë ilegale 1.3 miliard euro qyshkurse Berisha ka ardhur në pushtet dhe

shifra kulmon me grafikun e skandaleve financiare të Berishës, dhe Berisha sërish

nuk reagon. Pas tetë vitesh në pushtet, me një histori të zezë vjedhjesh dhe abuzimesh,

me një superpushtet politik të Familjes dhe metastaza të saj në gjithë ekonominë

kombëtare, me një pushtet gjyqësor që është kthyer në gardian të Familjes së tij, ai

sot është më larg se kurrë përpjekjes së tij tinëzare për të hequr qafe një ministër në

emër të vendosjes së standardeve kundër korrupsionit. Me atë standard sot jo vetëm

gjithë qeveria, por shumica e administratës publike duhet të ishte në burg.’’544Pas

sulmeve ndaj Berishës, Baze kalon në mbrojtje të opozitës, duke bërë në këtë mënyrë

kontrastin mes abuzimeve sipas tij të qeverisë dhe ngjarjeve të parëndësishme të

personazheve të opozitës. Më tej Baze përdor moralizma të tipit ‘’Sali Berisha nuk

pati turp dhe foli’’ për të kaluar në akuza seriozë sërish: ‘’Foli si babai i Shkëlzenit,

që ka vrarë për të vjedhur, si babai i Argitës, që ka gjobitur në emër të tij, si burrë i

Lirisë, që përdhunon publikisht biznesin të paguajë për të, foli si kryeministër i Ilir

Metës Fatmir Mediut, Lulëzim Bashës, Ridvan Bodes, Genc Rulit e Arben Imamit, që

u ka shkuar fatura e vjedhjeve dhe shpërdorimeve sa gjithë këto 20 vite pluralizëm së

bashku.’’‘’Kryeministri për fat u kujtua sot për një standard antikorrupsion. Kosta

Barjaba me gruan dhe vajzën e tij janë ndaluar nga policia lokale në Kaliforni dhe

akuzohen për vjedhje të 286 dollarëve mall. Ngjarja është e shëmtuar dhe tragjike

njëkohësisht, sidomos për vetë viktimat, të cilët dhe do ta përjetojnë rëndë për arsyen

se kanë qenë të angazhuar politikisht në nivele partiake të opozitës. Po të ishin

qytetarë të thjeshtë, ndoshta as do ta kishim botuar si lajm. Por kryeministri u bë i

gjallë. U bë i gjallë dhe i kërkoi opozitës llogari për dikë që është kontributor

vullnetar i saj. Opozita para tij e kishte marrë një vendim, por Sali Berisha nuk pati

turp dhe foli. Foli si babai i Shkëlzenit, që ka vrarë për të vjedhur, si babai i Argitës,

që ka gjobitur në emër të tij, si burrë i Lirisë, që përdhunon publikisht biznesin të

paguajë për të, foli si kryeministër i Ilir Metës Fatmir Mediut, Lulëzim Bashës,

Ridvan Bodes, Genc Rulit e Arben Imamit, që u ka shkuar fatura e vjedhjeve dhe

shpërdorimeve sa gjithë këto 20 vite pluralizëm së bashku.’’545, përfundon mesazhin e

tij Baze.

543Baze, Mero, ‘’Standardet e kryeministrit për Familjen dhe opozitën’’, ‘’Tema’’, 2005. 544Po aty 545Baze, Mero, ‘’Standardet e kryeministrit për Familjen dhe opozitën’’, ‘’Tema’’, 2005.


- 236 -

8.4.GJETJE DHE PËRFUNDIME

Kur monitoron gazetat në Bibliotekën Kombëtare, vetvetiu krijon një shqetësim për

procedurën që do ndjekësh. Si do mbash shënimet e duhura dhe të dhënat që t’i

transformosh më tej në tabela, grafikë t’i interpretosh. Te ‘”Zëri i Popullit’’ ishte e

vështirë, po ashtu te ‘’Rilindja Demokratike’’, kaq ‘’rrëmujë’’ në kuptimin e

qëndrimit të mirëfilltë profesional, por nga ana tjetër kaq e lehtë, kur ke të bësh me

propagandën.

Situata nis të kristalizohet te ‘’Koha Jonë’’ e 1991, aty ndjen lehtësi, aq më

shumë te ajo e 1997. Editorialin e ke kryesisht majtas, në faqen e parë. Më keq bëhet

në 2005-ën, ‘’Panorama’’ dhe ‘’Shekulli’’ meritojnë analizën e çdo shkrimi, çdo

germe, çdo shkronje, duke mos patur një editorial tipik, gjë që kompensohet me

gazetat ‘’Tema’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Mapo’’. Te to është kaq e lehtë të shkosh te qëndrimi.

Psee bëj këtë hyrje, që në dukje është emocionale? Ky rrëfim sjell elementë të

rëndësishëm: editoriali duket dhe zhduket, qëndron në hije, përçohet përmes

raportimit, përmes zërave të tjerë, përmes personazhesh dhe autoritetesh. Editoriali

shndërrohet sa në koment, në opinion dhe e anasjellta. Madje shpesh një opinion

përdoret si editorial, pikërisht për t’iu shmangur një qëndrimi të drejtpërdrejtë të

redaksisë.

Është transformuar kaq shumë shtypi shqiptar përgjatë 25 viteve, sa kur bën

një krahasim të faqeve të para të gazetës ‘’Zëri i Popullit’’ të 1990-ës me faqen e parë

të një numri të çfarëdoshëm të tetorit te gazeta ‘’Panorama’’ kupton hapat

profesionalë që janë hedhur. Editoriali nuk është më ai që ka qenë. Është zhvilluar që

pas periudhës kur ngatërrohej keq me kryeartikullin: Periudhën e Përmbysjeve të

Mëdha. Nëse në Periudhën e Përmbysjeve të Mëdha 1990-1991 kemi propagandën

dhe qëndrimi politik dhe partiak transmetohet hapur nëpërmjet saj te ‘’Zëri i Popullit’’

dhe ‘’Rilindja Demokratike’’ dhe pjesërisht te ‘’Koha Jonë’’, në Periudhën e

Përmbysjeve Politike shohim zhvillimin e editorialit. Ai nis të miksohet me opinionin,

por ka një fytyrë të qartë: është aty. Është politik, natyrisht, karakter qëështë ruajtur

ndër vite në shtypin shqiptar, kryesisht në të gjitha gazetat, pa ndryshuar asgjë. Gjatë

rikthimit të së djathtës në pushtet, në vitin 2005, kemi zhdukjen totale të këtij artikulli,

e drejtë e botuesit dhe e redaksisë. Por me lindjen e gazetave me pronarë profesionistë

në gazetari dhe portaleve online, ky zë nis dhe fuqizohet, shumë madje.

Editorialistët e pyetur gjatë studimit, na kanë lejuar të shkojmë përtej të dukshmes,

produktit në gazetë. Para, studimi ka shkuar më tej se një monitorimi të thatë, të së

zezës mbi të bardhë për të kuptuar më thellë dinamikat në redaksi, marrëdhëniet

pronar-drejtues, shmangien e qëndrimeve ballore, kontraktimin e opinionistëve,

transformimin e tyre, ndikimin te lexuesi dhe ndikimin nga mediet e reja etj. Nëse

gazetarët na dhanë detaje nga mënyra e funksionimit të redaksisë, drejtuesit

përgjithësisht edhe në rolin e editorialshkruesve na treguan se si krijohet editoriali,

kush ndërhyn, si.


- 237 -

Nëse i bën një sintezë gjetjeve të studimit evidentohen disa karakteristika përgjatë

viteve:

-Së pari kemi një miksim mes editorialit, opinionit dhe kryeartikullit, karakteristike

kryesisht për periudhën e parë, të propagandës dhe shtypit partiak. Kryeartikulli

shpesh është mendim i drejtuesve të gazetës, pa fakte të verifikuara, ashtu si dhe

faktet përzjehen me opinionin.

-Së dyti kemi një miksim mes gjinive; editorialit, opinionit, komentit apo analizës. Po

kështu një miksim mes qëllimeve të editorialistit dhe opinionistit. Kryesisht editoriali

i mirëfilltë ekziston për periudha të caktuara, duke u dominuar në periudha të tjera

nga opinioni apo komenti.

-Së treti editoriali është kryesisht politik. Nga gjetjet evidentohet se numri më i madh

i editorialeve, por edhe opinioneve apo komenteve që ecën në të njëjtin trend, është

politik. Më pas mund të flitet për editoriale lidhur me kronikën, ekonominë socialen

etj. Editoriali intensifikohet me raste fushatash elektorale ose çështje që prekin

redaksitë dhe pronarët.

-Së katërti, me rritjen e profesionalizmit të gazetave, nuk shohim të njëjtin trend edhe

për editorialin. Ai nis të zhduket në gazeta të rëndësishme, ose shkon më shumë drejt

opinionit në ato që e përdorin. Gazetat që nuk preferojnë ta përdorin kontraktojnë

opinionistë për të shkruar më thellë për ngjarje që raporton redaksia. Edhe editorialet

tipike ruajnë formë të ngjashme me opinionin apo komentin.

-Së pesti editoriali, përveç miksimit me opinionin apo komentin, ka kaluar nëpërmjet

transformimit të mjedisit mediatik; konvergjencës dhe medieve të reja. Nga printi te

versionet online.

-Së gjashti edhe pse hidhet në një territor të ri, versionet online të gazetave, forma

nuk përshtatet. Marrëdhëniet mes editorialshkruesve dhe publikut që jep feedback

qëndrojnë përgjithësisht të ngurta. Siç deklarojnë opinionistët, komentet e lexuesve

merren rrallë në konsideratë, edhe pse lexohen. Editoriali apo opinioni nuk përshtatet

në gjatësi, formë, terminologji apo imazh për audiencat online. Qëndron kryesisht

njësoj si në formatin e printit.

-Së shtati, evidentohen disa lloj editorialistësh në shtypin shqiptar:

Editorialisti-botues, është lloji i editorialistit që ka krijuar vetë një medie. Ai

është i fuqishëm në qëndrimet e tij dhe njëkohësisht profesionist i fushës. Si

shembuj mund të sjellim Mero Bazen, Henri Çili, Carlo Bollinon etj. Qëndrimet e

tyre përfaqësojnë 100% linjën redaksionale. Gazeta është aq shumë e identifikuar


- 238 -

me emrin e tyre, sa është shumë e vështirë të bëhet ndarja mes imazhit të medies

së krijuar te publiku dhe imazhit që publiku ka për editorialistin.

Editorialisti-kryeredaktor (drejtues), është lloji i editorialistit që drejton medien

ku shkruan. I lidhur ngushtë me botuesin, ky lloj editorialisti zbaton me

përpikmëri porositë e tij. Është profesionist dhe ekspozon në dritën e analizës së

ngjarjeve idetë e pronarit dhe qëndrimet që duhet të mbajë redaksia për

problematikën. Ky lloj editorialisti përfaqëson 100% linjën redaksionale në

gazetë. Ndër editorialistët-kryeredaktorë mund të përmendim Adrian Thanon,

Alfred Lelën, Anila Bashën, Aleksandër Çipën, Roland Qafokun, Arben

Rrozhanin, Skënder Minxhozin etj.

Editorialisti-bashkëpunëtor, është lloji i editorialistit i kontraktuar nga botuesi

dhe drejtuesi i gazetës. Është editorialisti ‘’shëtitës’’ i gazetave, i cili ka ide të

qëndrueshme, por edhe të ndryshueshme që gjen kontratën e duhur financiare dhe

terrenin e përshtatshëm për të shpalosur idetë e tij. Shpesh editorialisti-

bashkëpunëtor merr ide nga botuesi dhe drejtuesi i gazetës. Qëndrimi i tij mund të

publikohet edhe në gjinitë e opinionit, komenteve apo analizës. Ndër editorialistët-

bashkëpunëtorë mund të përmendim Fatos Lubonjën, Mentor Nazarkon, Mark

Markun, Mustafa Nanon etj. Shpesh temat e editorialeve apo opinion-komenteve

kanë të bëjnë edhe me debate mes tyre.

Editorialisti-teknicien, është eksperti i fushës dhe i çështjes në fjalë. Shpesh

botuesit dhe drejtuesit për të bindur lexuesit pajtojnë ekspertë, të cilët përçojnë te

masa në mënyrë më të besueshme idetë e botuesit. Është eksperti që shkruan mirë

idetë e tij në shëndetësi, arsim, ekonomi, aksidente rrugore etj. Shpesh idetë e

shkruara dhe titulli redaktohen nga drejtuesit e redaksive duke përdorur shenjën

‘’*’’ për të treguar ndërhyrjen, madje shpesh futen në rubrikat e opinion-

komenteve për të treguar ‘’distancën’’ që redaksia mban me qëndrimin e shprehur,

megjithse përzgjedhja e një qëndrimi të tillë tregon pikërisht një lloj

përputhshmërie me qëndrimin e përgjithshëm të redaksisë. Ndër editorialistët-

teknicienë mund të përmendim Sazan Gurin, Gjergj Buxhukun etj.

Editorialisti-politikan, është politikani që shkruan qëndrime dhe që i publikon në

gazeta me qëllim influencimin e qytetarëve dhe të votuesve për politika të

caktuara. Ndeshet jo pak herë në shtypin shqiptar që mendimi i një politikani të

faqoset në gazetë. Gazeta shet mendimin e politikanit, duke përdorur fort imazhin

e krijuar të tij, forma më e dukshme e raportit të pandashëm të lidhjes media-

politikë. Ndër editorialistët-politikanë mund të përmendim kyeministrin Edi

Rama, i cili gëzon aftësi shkruese dhe e njeh mirë medien.


- 239 -

Editorialisti-gazetar, është gazetari që e njeh nga afër çështjen dhe

problematikën dhe mban qëndrimin e tij për të, i cili përputhet edhe me qëndrimin

e redaksisë që e boton. Shpesh kryeredaktorët zgjedhin që qëndrimin e botuesit

dhe redaksisë ta hartojë gazetari që e njeh mirë temën për të cilën po flitet. Ndër

editorialistët-gazetarë mund të përmendim Artan Hoxhën, Tedi Blushin, Rezarta

Delisulën, Desada Metajn, Habjon Hasanin, Iva Tiçon, Spartak Kokën, Klodian

Tomorin, e shumë e shumë të tjerë. Me zhvillimin e portaleve dhe rrjeteve sociale

roli i tyre është rritur ndjeshëm në arenën e debatit në media.

Editorialisti-rastësor, është lloji i editorialistit të rastit, që shkruan dhe

argumenton një ide të caktuar, që krejt nga rastësia përputhet me qëndrimin e

redaksisë.Mund të jetë një lexues, letra e të cilit përdoret nga redaksia për të

shpërndarë qëndrimin e saj, mund të jetë një i ri i talentuar, mund të jetë një i ri që

aspiron të hyjë në politikë, mund të jetë një person që vuan një padrejtësi.

Disa nga gjetjet e studimit, listuar sipas periudhave:

PERIUDHA E PËRMBYSJEVE TË MËDHA

‘’Zëri i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja Demokratike’’ janë organe partiake. Ato

përfaqësojnë PPSH-në dhe PD-në. Në to shfaqet hapur editoriali propagandistik, i

cili përdoret edhe te ‘’Koha Jonë’’. Këto tri gazeta shënojnë titujt e rëndësishëm të

viteve ’90-’91.

Në gazeta nuk ka një ndarje të qartë mes raportimit dhe opinioneve, kryeartikullit

dhe editorialit. Titulli hapës shpesh është qëndrim që miksohet me raportimin.

Për qëndrimet përdoren shpesh deklarata e fjalime të Ramiz Alisë, Sali Berishës,

pra të udhëheqësve të partive. Te ‘’ZP’’ dhe ‘’RD’’ është më evidente si organe të

partive politike, te ‘’KJ’’ më pak.

Editorialet i shkruajnë edhe autorë të deklaruar të majtë apo të djathtë, ose në

rastet kur nuk janë deklaruar, u njihen mirë pikëpamjet e tyre.

Faktet dhe ngjarjet reale janë përdorur pak, duke përdorur në të shumtën e rasteve

hamendësimet. Edhe kur sillen ngjarje apo personazhe dhe gazetat i cilësojnë si të

popullit vihet re një hiporbolizim elementesh që ecin paralel me idenë e caktuar

planifikuar për lexuesin.

Qëndrimet e gazetave, editoriale për kohën, janë kryesisht propagandistikë.

Propaganda krahasuar me periudha të mëvonshme është më e madhe.

Gjuha dhe toni i artikujve janë propagandistike. Ato mbështesin linjën e

përgjithshme propagandistike.


- 240 -

SI PËRFUNDIM: Editoriali në gazeta në periudhën e transformimeve të mëdha,

nga diktatura në demokraci është propagandistik dhe ngatërrohet thellësisht me

llojet e tjera siç është kryeartikulli.

PERIUDHA E PËRMBYSJEVE POLITIKE

Nga karakteristikat kryesore të evidentuara gjatë 1997-ës te ‘’Koha Jonë’’, shfaqen

disa veçori:

Editoriali në gazetën ‘’Koha Jonë’’ karakterizohet në periudhën shkurt-mars nga

tematikë politike, e lidhur me zhvillimet në vend. Nëpërmjet tij kërkohet që te

lexuesi të shkojnë mesazhet e qarta: Ndryshim lidershipi.

Nëpërmjet editorialit kryhet komunikim politik, ku “Koha Jonë’’ ka marrë rolin e

një partie opozitare. Lidershipi u ndërrua në Shqipëri dhe ‘’Koha Jonë’’ ka qenë

një nga ndikuesit te publiku.

Numri i editorialeve me autorë është më i madh se numri i atyre pa autorë në

raportin: 62.5% me 37.5%. Te ‘’Koha Jonë’’ ka patur këto dy forma të shfaqjes së

qëndrimeve, të cilat nisën të anojnë nga opinionet.

Editoriali shënon ‘’frontin e luftës’’, duke qenë në sintezë të plotë me kryeartikujt,

por me një mesazh më të fuqishëm.

Duke u bazuar te faktet se:

Në gazetën ‘’Koha Jonë’’ thuajse 100% e editorial-komenteve janë politike.

Në gazetën “Koha Jonë’, në kolonën e editorialit nuk ka vetëm qëndrime te

sigluara me ‘’K.J’’ por edhe nga autorë dhe se numri i qëndrimeve të tyre është

thuajse dyfishi i qëndrimeve të autorizuara të gazetës.

Subjektiviteti është më i madh në qëndrimet e autorëve, se sa në qëndrimet e

redaksisë dhe kemi përdorim më të vogël të fakteve te qëndrimet e autorëve.

Qëndrimet e autorëve ngjasojnë me lloje të tjera si opinionet apo komentet.

Dalim në PËRFUNDIMIN se, nisur nga numri i qëndrimeve të autorëve në

raport me redaksinë dhe raportin e përdorimit të fakteve dhe opinioneve brenda

editorialeve rezulton senë periudhën e përmbysjeve politike, editoriali është

politik. Ka ngatërrim të fakteve me opinionin brenda tij. Editorialet janë më

shumë opinione dhe komente, se qëndrime bazuar mbi faktet.


- 241 -

PERIUDHA E RIKTHIMIT TË SË DJATHTËS NË PUSHTET

Në periudhën e tretë evidentohen disa elementë:

Te “Shekulli’’ dhe ‘’Panorama’’ nga të dhënat e monitorimit njëvjeçar vihet re

përdorimi i strategjisë së njëjtë: kryesisht mungesa e qëndrimit të drejtëpërdrejtë

të redaksisë dhe botuesit nëpërmjet editorialit dhe kontraktimi i autorëve,

opinionistëve dhe analistëve për të mbajtur gjallë linjat përkatëse editoriale.

‘’Panorama’’ ka përdorur më shumë editorialë të mirëfilltë, 8, kurse ‘’Shekulli’’

më pak, 2. Megjithatë raporti me opinionet, komentet dhe analizat ruan të njëjtën

prirje: editoriali është i pandjeshëm.

Opinionet, komentet dhe analizat janë të shpeshta, 525 ‘’Shekulli’’ dhe 778

‘’Panorama’’ në një vit.

Opinionet, komentet dhe analizat mbajnë emra autorësh, të cilët janë kontraktuar

nga redaksitë.

Rubrika e Opinion-Komenteve ka shënimin: ‘’Nuk përfaqësojnë

domosdoshmërisht politikën redaksionale të gazetës’’, duke e bërë të qartë se

opinioni apo komenti nuk njëjtësohet me editorialin;

Dalim në përfundimin se: Editoriali zhduket si gjini dhe kemi një zhvillim të

qëndrimeve në opinione dhe komente. Redaksitë s’mbajnë rregullisht qëndrimet

e tyre, por pajtojnë opinionistë, të cilët materializojnë linjat editoriale të

gazetave. Opinionet bëjnë një lloj përcaktimi axhende, ku përcaktojnë çështjet

që duhen marrë në konsideratë, duke u intensifikuar qëndrimet politike ‘’pro’’

apo ‘’kundër’’ gjatë zgjedhjeve dhe më gjerë.

PERIUDHA E RIKTHIMIT TË SË MAJTËS NË PUSHTET

Me zhvillimin e teknologjisë, lexuesit njihen me kanalin e ri të shpërndarjes së

editorialit: versionin online të gazetës:

“Tema’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Mapo’’ zhvillojnë versionet e tyre online.

“Tema’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Mapo’’ vazhdojnë të jenë gazeta qëndrimi me editorial të

fortë.

Komentuesit reagojnë në linket e editorialeve duke komentuar ‘’Pro’’, ‘’Kundër’’,

duke gjykuar, duke sharë, duke stimatizuar, duke vlerësuar duke dhënë ide etj etj

Numri i komenteve është i lartë për çdo editorial. ‘’Tema’’ kryeson me 34066

komente, më pas renditet ‘’Dita’’ me 5061 komente dhe ‘’Mapo’’ me 1403

komente për gjithë vitin 2013.


- 242 -

Si përfundim nxjerrim se lexuesit ndërveprojnë duke shkruar çfarë mendojnë

për editorialin që lexojnë. Me zhvillimin e teknologjisë së informacionit dhe

daljes aktive online të gazetave, fuqizohet roli i lexuesit. Lexuesi jep feedback,

komenton editorialin, e hedh poshtë atë ose e aprovon dhe jep ide te editorialisti.

Editoriali është qëndrim, i anshëm në shtypin shqiptar, përpjekje për të ndikuar siç

thotë Robert Rakipllari. Por duhet të jetë qëndrim i redaksive ama, orientuar prej

botuesit. Gjatë punës për këtë studim, gazetarët nuk ishin edhe aq të qartë për

konstatimin e editorialeve në gazetat e tyre, gjë që tregon se vërtet ka një miksim të tij

kryesisht me lloje të tjera si opinioni, komenti apo analiza në shtypin shqiptar. Ky fakt

u mbështet edhe nga pjesa e madhe e kryeredaktorëve, drejtueve të gazetave apo

pronarët.

Janë një pjesë të dhënash, që këtij studimi ia ofruan drejtuesit me intervistat e

tyre, çështjet e padukshme në objektin e monitorimit, se si përplaseshin me botuesit e

tyre, për të ndjekur ‘’X’’ linjë editoriale, apo për të punuar më fort për shtimin e

lexuesit.

Fatos Lubonja analizoi fenomenin e lidhjes së politikave redaksionale me

qëllimet e botuesve për interesa politike, Afrim Krasniqi e pa në këndvështrimin

politik duke nxjerrë dukuritë me anomali në këtë shtyp, Alfred Lela dhe Mero Baze i

bënë analizën profesionale duke treguar me sinqeritet pozicionet e tyre, Robert

Rakipllari, Adrian Thano, Roland Qafoku, Anila Basha, Arben Rrozhani dhanë

qëndrimet e tyre si drejtues e menaxherë të lajmeve, ndërsa Aleksandër Çipa solli

mendime rreth raporteve me drejtuesit në distancë duke treguar ndryshimin e linjave

të tyre editoriale por njëkohësisht Çipa solli një kontribut të çmuar edhe sa i përket

analizës së përmbajtjes e stilistikës së editorialit shqiptar.

Pse nuk ka një qëndrim redaksional të qëndrueshëm në redaksitë shqiptare dhe

pse disa redaksi nuk janë të interesuar për ta patur editorialin? Fare e thjeshtë: për

shkak të tulatjes dhe dëshirës për të mos dalë në një ‘’luftë frontale’’, e cila ka

gjithfarë shkaqesh: ekonomike, nevojë për reklama, ndikimi i pronarit, pozicionim

politik drejtuesish, preferenca drejtuesish, ndikim të politikës etj. Dhe siç do thoshte

Alfred Lela ‘’E kërkon njëfarë guximi intelektual dhe politik të mbash një qëndrim të

qartë editorial, apo jo?!’’.


- 243 -

8.4.MENDIME PËRMBYLLËSE

Editoriali është pika më e nxehtë e gazetave në Shqipëri. Paralel me politikat

redaksionale, i vështirë për t’u zhbiruar, kuptohet duke veçuar të zezën mbi të bardhë:

editorialet e botuar. Megjithatë duke lënë pas dore vështirësitë mbetet një fushë

shumë interesante e shtypit shqiptar. Një lloj artikulli që konkretizon politikat

editorialiste të medies, interesat e botuesve, çështjet që i serviren publikut, lidhjet me

politikën dhe biznesin dhe penat e mendimtarëve e opinionbërësve në shtypin

shqiptar.

Një lloj artikulli gazetaresk i thellë, me mendim, me grint e me nerv, që godet

apo përkrah një politikë të caktuar dhe që padyshim i jep identitetin gazetës: agresive,

apo neutrale dhe e balancuar. Shtypi botëror ka përparuar dukshëm në strategjinë

dhe teknikat e përdorimit të editorialit dhe në këtë ‘’garë’’ shtypi shqiptar ka mbetur

pas. Me qëllim apo jo, kjo mbetet ndoshta temë e studimeve të mëtejshme.

Një fokus interesant për studime të ardhshme do të qe ndryshimi i

herpashershëm i linjave editoriale të gazetave. Pikërisht studimi i frekuencës së

ndryshimit të këtyre linjave do të sillte gjetje interesante në fushë. Hulumtimi më tej i

spirales së funksionimit media-pushtet politik-pushtet ekonomik dhe forcat që

‘’detyrojnë’’ ose ‘’përkëdhelin’’ interesat e botuesve, drejtuesve të redaksive dhe më

tej opinionistëve të kontraktuar për të vazhduar ‘’projektin’’ e ngritur nga politika

dhe biznesi ose në bashkëpunim me të.

Efikase për t’u thelluar në këtë fushë me një ide tjetër për studim është

padyshim të kuptuarit e nivelit të ndikimit të editorialistëve në fushatat zgjedhore.

Konkretisht, sa ndikojnë te lexuesi, që është edhe votues, për të votuar në alternativën

që parashtrojnë ose që editorialshkruesit stimulojnë.

Dhe së fundi, përpos thellimit në analizën e stilit edhe të editorialistëve të

portaleve, një zhvillim i ri me bazën te gazetat print, mbetet gjetja e strategjive që

redaksitë do përdorin në të ardhmen në lidhje me editorialin: do ta zhvillojnë më tej

cilësisht, apo do ta mbajnë si gur rezervë në situata të volitshme për to.


- 244 -

IX.ANEKSE

IX.1. Lista e grafikëve e tabelave

-Figura 1.Skema që tregon lidhjen pushtet politik-ekonomik-mediatik

-Figura 2. Skema e modelit të komunikimit sipas Shannon&Weaver546,

përshtatur për studimin

-Figura 3. Metodologjia e mbledhjes së të dhënave empirike

-Figura 4. Numri i gazetave dhe artikujt e monitoruar OP/ED

(Editoriale, opinione, analiza, komente)

-Figura 5. Majtas karikatura e datës 8 qershor 2017, djathtas e datës 6

qershor 2017, gazeta ‘’Mapo’’

-Figura 6. Foto nga ''Google Analytics''. Burimi:

http://mastersofmedia.hum.uva.nl/ëp-

content/uploads/2008/09/dashboard1.jpg

-Figura 7.Karikatura të gazetës ‘’Mapo’’

-Figura 8.Foto-imazh i Google Analytics

-Figura 9. Skema e strukturës organizative të redaksive të gazetave në

Shqipëri

-Figura 10. Editorialshkruesit në mediat e shkruara

-Figura 11. Skema se si komunikon botuesi me drejtuesit e gazetës për

shkrimin e editorialit

-Figura 12. Tematika e editorialit në gazetat shqiptare

-Figura nr.11 Kopertina e ‘’Charlie Hebdo’’ 14 shtator 2015. Trajton

çështjen e emigrantëve

-Figura 13. Artikujt e ‘’Le Monde’’ 2005-2015 dhe temat. Nga 523

vetëm 38 kanë të bëjnë me besimin

-Figura 14. Faqja e parë e gazetës ''Zëri i Popullit'', 1 janar 1990

-Figura 15.Shkrimi promocional për Shqipërinë nën seksionin

‘’Advertisment Feature’’

-Figura Nr.16. Faqja e gazetës, 3 mars 1991

-Figura 17. Gazetat e datës 17 janar 1990, 2 tetor 1990

-Figura 18. Numri i parë, 5 janar 1991

-Figura 19. Kategorizimi i editorialeve dhe kryeartikujve, ‘’ZP’’ janar

1990- mars 1991

-Figura 20. Faqja e parë e gazetës, 30 mars 1991

-Figura 21. ''RD'', 13 mars 1991

546 Shannon E.Claude,/Waver. Warren, The Mathematical Theory of Communication, University of

Illinois Press, Urbana and Chicago, f.34.


- 245 -

-Figura 22. ''Koha Jonë'', 4 prill 1991

-Figura 23. ''Koha Jonë'', 18 prill 1991

-Figura 24. Kategorizimi i editorialeve ‘’KJ’’ 1991

-Figura 25. ''Koha Jonë'', 7 qershor 1991 dhe 11 maj 1991

-Figura 26. Kategorizimi i editorialeve ‘’ZP’’, ‘’RD’’ dhe ‘’KJ’’

1990-1991

-Figura 27. Faqet e para të gazetës 1997, editoriali i pozicionuar

majtas: ''Piramidat e Harruara'' dhe ''Të gjithë kundër PD''

-Figura 28. Kategorizimi i editorialeve. ‘’KJ’’ Shkurt-Mars 1997

-Figura 29. Kategorizimi i editorialeve. ‘’Koha Jonë’’ Janar-Dhjetor

1997

-Figura 30. Faqja e parë e gazetës 4 shkurt 1997, Editoriali ‘’Koha

Jonë’’ në burg’’

-Figura 31. Faqja e parë e gazetës 7 shkurt 1997, opinioni ''Tani koha

për politikë''

-Figura 32. Faqja e parë e gazetës 2 shtator 2005

-Figura 33. Kategorizimi editoriale, opinione, komente, analiza në

gazetën ‘’Shekulli’’ janar-dhjetor 2005

-Figura 34. Grafiku i raportit editoriale me opinione, komente, analiza

në gazetën ‘’Shekulli’’ janar-dhjetor 2005

-Figura 35. Shekulli: “Beu, Bolino dhe Babë Myslymi’’, dhe

‘’Tranzicioni i vështirë i pushtetit’’

-Figura 36. Faqja e parë e gazetës, djathtas opinion-komentet


gazetën ‘’Panorama’’ janar-dhjetor 2005

-Figura 38. Grafiku i raportit editoriale me opinione, komente, analiza

në gazetën ‘’Panorama’’ janar-dhjetor 2005


gazetën ‘’Shekulli’’ dhe ‘’Panorama’’ janar-dhjetor 2005

-Figura 40. Raporti i shkrimeve për Ramën dhe Bashën në gazetën

‘’Panorama’’ 2011

-Figura 41. Raporti i shkrimeve për Ramën dhe Bashën në gazetën

‘’Shekulli’’ 2011

-Figura 42. Tipologjia e shkrimeve në gazetën ‘’Panorama’’ dhe

‘’Shekulli’’ për fushatën e Lulzim Bashës dhe Edi Ramës 2011

-Figura 43. Editoriali i Henri Çilit ‘’Tri defekte paraprake të fushatës

së Edi Ramës’’

-Figura 44. Tri karikatura të gazetës ‘’Mapo’’: 8 shtator 2016, 25

janar 2012 dhe 4 shkurt 2012. Autor Bujar Kapexhiu

-Figura 45. Editoriali i gazetës ''Dita'', 23 qershor 2013-zgjedhjet e

përgjithshme

-Figura 46. Kopertinat e gazetës ‘’Dita’’ nga e majta në të djathtë:

Erdhi Dita’’-16 qershor, 25 mars 2013, 29 janar 2013, 2 tetor 2013,


- 246 -

30 qershor 2013, 4 prill 2013, 10 qershor 2013, Divorci-19 janar

2013

-Figura 47. Editoriali i Mero Bazes ’Standardet e kryeministrit për

Familjen dhe opozitën’’

-Figura 48. Grafiku që tregon numrin e lartë të komenteve online të

lexuesve në raport me artikujt OP/ED.‘’Mapo’’, ‘’Tema’’ dhe ‘’Dita’’

2013

-Figura 49. Raportet e komenteve online me stigmatet ‘’Verior’’,

‘’Jugor’’, Gazetat: ‘’Dita’’, ‘’Tema’’, ‘’Mapo’’, ‘’Panorama’’ 1-31

Tetor 2014547

-Figura 50. Numri i komenteve online me stigmatet ‘’Verior’’,

‘’Jugor’’ në gazetat: ‘’Dita’’, ‘’Tema’’, ‘’Mapo’’, ‘’Panorama’’ 1-31

Tetor 2014

-Figura 51. Grafiku që tregon raportin mes numrit të kryeredaktorëve

që shkruajnë editoriale dhe atyre që nuk shkruajnë në gazetat

shqiptare gjatë vitit 2009

-Figura 52. Tabela që tregon emrat dhe numrin e editorialistëve në

tranzicion dhe anësinë e tyre gjatë monitorimit në gazetat ‘’Zëri i

Popullit’’, ‘’Rilindja Demokratike’’, ‘’Koha Jonë’’, ‘’Shekulli’’,

‘’Panorama’’, ‘’Tema’’, ‘’Dita’’ dhe ‘’Mapo’’

-Figura 53. Tabela që tregon raportin tematik në gazetën ‘’Koha

Jonë’’ 1997

-Figura 54. Faqet e para të gazetave ‘’Koha Jonë’’, ‘’Shekulli’’,

‘’Panorama’’, ‘’Zëri i Popullit’’, ‘’Rilindja Demokratike’’ dhe ‘’Dita’’

547Në 3811 komente online në total: 51 janë me stigmate ‘’Verior’’, 32 me stigmate ‘’Jugor’’.


- 247 -

INTERVISTAT ME EDITORIALSHKRUESIT


- 248 -

IX.3.Intervistat Cilësore

FATOS LUBONJA- 20 Shtator 2016

Çfarë mendoni për editorialin si gjini në shtypin shqiptar?

Po..s’është ndonjë gjini më vete editoriali në shtypin shqiptar. Editoriali është

normalisht qëndrim që mban një gazetë, ose që duhet të mbajë një gazetë, e cila e

mban atë me editorial pa autorose me autor. Përgjithësisht duke theksuar çështjen më

të rëndësishme te ditës po themi dhe që lidhet me një koherencë që ka të bëjë me

qëndrimin e gazetës në tërësinë e vetë që përcaktohet, duhet të përcaktohet nga një

bord gazetarësh për shembull. Ky është editoriali që duhet të jetë të paktën.

Si është në të vërtetë në Shqipëri?

Në Shqipëri ka disa lloj gazetash. Ka gazeta partiake, ku editorialet janë qëndrimi

politik i partisë, ka edhe gazeta të pavarura, të cilat kanë specifikën e tyre. D.m.th

gazeta të pavarura, quhen të pavarura nga partitë por në tërësinë e vetë janë gazeta

pronarësh që shpesh unë i kam quajtur oligarkë. Dhe këta oligarkë filluan të shfaqen

veçanërisht mbas vitit ’97. Janë ata që përcaktojnë qëndrimin e gazetës, pozicionin e

gazetës në raport me politikën, maxhorancën apo opozitën. Një nga anomalitë

kryesore që ka patur shtypi ynë, që duhet thënë, është fakti se nuk ka patur dot atë që

mund të quhet pavarësi si pushtet i katërt, jashtë pushteteve politike. Gazetat partiake

në këtë aspekt janë më të kufizuara, se varen nga një parti, sponsorizohen nga një

parti ndërsa kur flasim pikërisht për këtë shtypin e ashtuquajtur të pavarur nuk ka

pasur politika që të krijojnë pavarësinë, përkundrazi, gazetat ose janë përdorur si mjet

shantazhi, ose si mjet propagande. Pra, për të krijuar atë që e kam quajtur prej kohësh,

një pushtet të lidhur me pushtetin politik dhe pushtetin ekonomik. Pra trekëndëshi

pushtet politik-ekonomik(financiar)-mediatik. Ndërkohë që këto pushtete duhet të

jenë të ndarë dhe veçanërisht shtypi duhet të jetë i ndarë nga pushteti politik se duhet

të jetë zëdhënësi i opinionit publik dhe jo zëdhënësi i interesave të politikës,

interesave pra të këtyre oligarkëve që pak nga pak kapën shtetin.

Tani, si manifestohet kjo te editorialet? Varet nga gazetat. Ka gazeta që janë më të

skajshme në qëndrimet e vet, ku ka më pak d.m.th tolerancë ndaj mendimit ndryshe

dhe opinionistëve ndryshe që bëjnë editoriale dhe që shpesh quhen opinionistë, ka

gazeta që janë më të lira, më të larmishme në opinione, siç përmendëm ‘’Panorama’’

p.sh apo ‘’Tema’’ e Mero Bazes në këtë kohë apo në atë kohë kur ka qenë me Sali

Berishën.

Ka gazeta që gjithmonë godasin një forcë politike, janë direkt në…shpeshherë kjo

përcaktohet nga interesat e pronarëve. Problem i madh që kanë gazetat tona është ajo

që duhet mbijetesa në treg, nuk sigurohet nëpërmjet garës së shitjes dhe audiencës,

lexuesit dhe reklamave njëkohësisht, por ka qenë përcaktuar gjithmonë nga interesat e

pronarëve, nga lidhjet direkte me politikën.


- 249 -

Ka pronarë që pastaj kanë pasur lidhje me transversale me politikën, ka pronarë që

kanë lidhje më të njëanshme me politikën. Kjo përcakton edhe fizionominë e gazetës.

Por ajo që ti duhet të kesh parasysh është kjo: që në dallim nga gazetat ku editoriali si

të thuash është kryesor për të shprehur qëndrimin e gazetës, në shtypin tonë këto

politikat që janë në raport me pronarin, shpeshherë lidhen edhe me formën, me titujt e

mëdhenj, me vendosjen e lajmit, pra shpeshherë nuk është editoriali që përbën

qendrën e gazetës,sidomos në këto gazetat që janë më të lira si mund t’i quajmë, por

shpesh herë përcaktohen lajmet, lajmet goditëse, fizionomia e gazetës, faqja e parë,

çfarë vendoset, çfarë nuk vendoset, çfarë theksohet, çfarë nuk theksohet.

Ç’mendoni për pjesën e opinion-komenteve, përzgjedhjen që i bëjnë gazetat edhe

pse vendosin strishën ‘’Nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën

redaksionale të gazetës’’, ç’mendoni edhe për gazetën ‘’Panorama’’ ku

shkruani…

Unë përgjithësisht kam këtë përvojë, se është e gjatë historia ime, flas me gazetat.

Kam shkruar edhe te ‘’Koha Jonë’’ dikur, po nuk po i hyj asaj periudhës së parë të

‘’Koha Jonë’’. Periudha e parë e ‘’Koha Jonë’’ ishte një periudhë ku gazeta ishte në

një pozicion të qartë opozitar, ku gjetën strehë të gjithë zërat opozitarë në mungesë të

hapësirave të tjera. Pra një ndjenjë e madhe opozitarizmi prej atje dhe te gazeta

‘’Aleanca Demokratike’’ që ka qenë Partia Aleanca Demokratike në atë kohë, aty

kam shkruar unë dhe te ‘’Koha Jonë’’ kryesisht, duke qenë në opozitë me Berishën si

intelektual.

Kurse periudha tjetër që fillon më një shtyp ‘’më normal’’ nëse mund ta quajmë, kur

fillojnë të lindin edhe televizionet, është periudha e gazetës ‘’Shekulli’’, e gazetave të

pronarëve.

Përvoja me dy fjalë, kam shkruar edhe në mënyrë figurative, është kjo pak a shumë,

që ne në atë kohë, si gazetarë, si intelektualë, na dukej vetja më të rëndësishëm dhe

ishim mëtë rëndësishëm në opinionin publik se këta pronarët, në kuptimin se ne na

njihnin, ne e kishim shkruar shkrimin. Këta akoma s’i njihnin, si emër dhe si fytyra,

qoftë dhe Koço Kokëdhima që është bërë kaq i famshëm. Por këta kishin një armë

shumë të rëndësishme që ne në atë kohë e nënvlerësonim, që ishte paraja. Ishin këta

që kishin investuar, ishin këta që do të jepnin rrogën për artikullin që do të shkruaje.

Ndërkohë që në periudhën e parë të ‘’Koha Jonë’’, ka qenë pak më ndryshe se nuk

jetonin në sajë të ‘’KJ’’-së, jetonin…ishte më shumë një kontribut vullnetar apo…Ose

kishte të tjera burime si të thuash, në atë kohë ka pasur shumë më shumë investim te

shoqëria civile nga Perëndimi dhe njerëzit jetonin edhe me ato para.

Kështu që, ajo që ndodhi është se me kalimin e kohës këta pronarë fillimisht për të

fuqizuar gazetën kishin nevojë për emra të rëndësishëm, që botonin, që shkruanin,

ndokush tentoi të bënte edhe ndonjë bord, sa për sy e faqe. Edhe ‘’Koha Jonë’’ bëri

një bord, kam qenë edhe kryetar i bordit të ‘’Koha Jonë’’, pas ’97. D.m.th kanë qenë

ndër figurat Dritëro Agolli, Kiço Blushi, Spartak Ngjela, një bord të madh që bëri


- 250 -

Nikolla, që atje fillon historia. Ndërkohë që Nikolla filloi të bëjë pazaret e veta,

interesat e veta si pronar, por ky ishte një pronar gazete, gazetën kishte, s’kishte

biznese, akoma, tentoi të ndërtonte edhe një televizion. Gjithnjë e më shumë humbi

kredibilitetin, sepse politikat nuk i bënte as bordi, nuk bënte politika, ishte më shumë

si përfaqësues, kontrolli bëhej lidhja direkte, midis pronarit dhe kryeredaktorit, kështu

ka funksionuar gjithmonë.

Dhe kryeredaktori sigurisht botonte por ishin këto politikat e tjera të gazetës, më së

shumti, fotografia e madhe e vogël, lajmi, lajmi që denonconte, ai që godiste dhe ai që

s’godiste, të gjitha këto përcaktonin interesat e pronarit, aq sa unë u detyrova të jap

dorëheqjen si kryetar i bordit, sepse nuk mund të mbaja përgjegjësi, të vihej emri im

atje, kryetar bordi ndërkohë që gjërat që bënte gazeta ishin… Dhe kështu kam një

histori të gjatë..

Kalova te ‘’Gazeta Shqiptare’’ më kujtohet. ‘’GSH’’ kishte pronar atëherë Carlo

Bollinon. Carlo Bollino, po kishte dhe një grup shqiptarët aty që bënin lojën e tyre

dhe më kujtohet se aty bëja unë gjithmonë këto editoriale, komente, quaje si të duash,

kishte disa interesa pronarësh, që nuk e di sa ishte i përfshirë Carlo Bollino po gazeta

bëri një sulm atëherë ndaj Ardian Klosit që ishte atëherë drejtori i RTSH-së. Po ishte

një sulm shumë i ulët, në kuptimin e akuzonin se ishte homoseksual dhe ia kishte

kërkuar një punonjësi në Radio-Televizion dhe ia vunë në faqe të parë. Ishte skandal.

E bëri Arian Çani në fakt. Ishte zëvendëskryeredaktor, me sa duket ai ishte

kryesori.Interesat në atë kohë ishin se donin ta sulmonin donin ta hiqnin atëherë, do

ndërtoheshin televizionet private nga këta pronarët, kishte shumë arsye që plekseshin.

Edhe unë…e kisha dhe mik në atë kohë. Dhe mora Carlo Bollinon në atë kohë dhe i

thashë që nëse ju nuk i kërkoni ndjesë për këtë që keni bërë, unë nuk shkruaj më në

gazetën tuaj.

Jo vetëm që s’kërkuan ndjesë, por bënë edhe një shënim atje, që ky ka qenë edhe në

burg dhe kërkon të censurojë gazetarët. Pra e kthyen në sulm, kështu që kjo u bë

sebep që unë të ikja që atje. Edhe shkova në gazetën ‘’Shekulli’’, fillova kontributin te

‘’Shekulli’’. Aty siç thashë, përsëri ishim të rëndësishëm neve dhe pronari kishte

interes dhe unë botoja dhe shkruaja çfarë të doja. Ajo që ndodhi, thjesht për të

kuptuar, është që ndërkohë që ne ishim dhe merrnim 5 lekë atje, këta kishin interesa.

Këta gazetën e përdornin për të bërë lidhjet dhe filloi Koço lidhjet me Edi Ramën në

atë kohë, i cili ishte ministër i Kulturës. Mori edhe gazetën ‘”Sporti’’, ia dha Ministria

e Kulturës në një mënyrë shumë të çuditshme, siç i bën Koço punët.

Pra ju ishit idealistë, ata pragmatikë?

Idealist është fjalë e madhe…Unë mendoja që i shërbeja të vërtetës dhe opinionit

publik, sepse atë mision kisha, s’kisha ndërmend të pasurohesha në kurriz të njerëzve,

duke marrë tendera edhe duke bërë ndërtime nga ato që bënte Koço. Nejse që t’i bie

shkurt, pra ajo që, se këtu nuk është halli i historisë sime, është halli që të kuptosh

pozicionet, lojrat…Shkurt hesapi, unë u bëra gjithnjë e më shumë i bezdisshëm për


- 251 -

gazetën, me ato që shkruaja sepse ato godisnin gjithnjë e më shumë politikat ku Edi

Rama kishte në krye të bashkisë, unë isha kundër ndërtimeve, kundër prishjes së

ndërtesave të vjetra historike, të gjitha këto dhe ajo që megjithatë bënte pronari duke

patur edhe një emër, botimi i artikujve kundër, në kuptimin, po botonte artikuj kundër

dhe e mbyste zërin tim, duke botuar 5 njerëz meqënëse ishte i lidhur, pra gazeta nuk

është se më hiqte mua, por, deri sa erdhi një moment që u shfrytëzua një rast me një

shkrim që bëra kundër Luftës në Irak në atë kohë. Edhe ma censuruan, ishte artikulli i

parë që ma censuruan, nuk ma botuan. Mbasi bisedova me kryeredaktorin, Rakipllari

ishte se unë s’kam mbajt shumë lidhje me pronarët, kam mbajt gjithmonë lidhje me

kryeredaktorët, më tha që ‘’kështu kështu e pezulluan’’ dhe i thashë ‘’nëse s’e botoni

deri nesër unë do të veproj’.

Dhe që t’i bie shkurt, unë bëra një denoncim për këtë censurim, edhe sigurisht edhe

për lidhjet me politikën dhe u hap një gjyq që zgjati dy vjet. U bë një gjyq për shpifje,

sikur kisha shpifur unë. U vu edhe politika kundër, edhe Edi Rama tha do ta kisha

hedhur edhe unë në gjyq, edhe ndërkaq gjyqtarja kishte burrin ndërtues, kishte frikë se

burri s’merrte leje ndërtimi, kupton ti…

Tani që keni krijuar distancë nga ngjarja…çfarë mendoni?

Atë që po them, që historia është historia e fillimit të trekëndëshit pushtet financiar-

ekonomik, pushtet mediatik, pushtet politik që i bën gjithnjë e më të pafuqishëm

gazetarët. Unë kisha një emër, unë kisha, më shkruanin edhe parlamentarë italianë,

bënë edhe peticione, vinte OSBE-ja më ndiqte gjyqin për të parë se sa po respektohen,

si shkelen të drejtat e njeriut, kupton dhe mbas 2 vjetësh unë, mbasi u ndërrua edhe

gjyqtarja, e cila nuk donte fare të flitej për politikë në gjyq, ndërkohë që unë kisha

bërë akuzën që ky ka lidhje me politikën dhe u ndërrua gjyqtarja, mbas dy vjetësh u

bë një gjyg. Gjithsesi nuk është se më jepte mua të drejtë po thoshte që s’ka prova ose

s’ka apo jo, a e kupton? Një zgjidhje kompromisi, që Koço duhet të paguante me sa

di unë ato shpenzimet e gjyqit, por jo ndonjë dëm që më kishte bërë mua gjatë 2

vjetëve, duhet të hapja unë një gjyq tjetër për dëmet që më kishte bërë Koçoja, kështu

është gjykata jonë. Kupton? S’ia vlente ajo histori! Dhe kjo është historia e tulatjes,

sepse mua më dolën edhe kundër gazetarë, kolegë. Mustafa Nano për shembull, në

vend që të më dilte mbështetje më doli kundër. Të shkoj në gjyq tha, nuk u

solidarizua, sepse duhet të jetonte atje. Dhe kjo është historia, në përgjithësi e

taktikave që përdor pushteti që në vend që të lejojë lirinë. U fol shumë atëherë për

konfliktin e interesave që kanë pronarët e mediave, pra duhet ndarë pushteti politik,

mediat si pronarë mediash, sepse media duhet ndarë me tregun dhe jo të jetojë si

instrument për të marrë leje ndërtimi se ky ishte…e dini ju parullën ‘’një pallat, një

votë’’, se në atë kohë dolën edhe televizionet që u bënë më të rëndësishme se gazetat,

që filluan të bëhen më determinantë, si të thuash, në atë kapjen e gazetarisë.

Pronarët e medias janë njerëzit më të fuqishëm sot, të lidhur me politikën dhe i

përdorin mediat për qëllimet e tyre dhe kjo histori vazhdon.


- 252 -

Pas ‘’Shekulli’’-t me sa kujtoj kam shkuar te ‘’Korrieri’’, që kishte disa pronarë, duke

bërë këtë marrëveshje ‘’Do shpreh atë që mendoj. Nuk kam për të bërë politika

editoriale të gazetës. Kaq ka qenë liria ime. ‘’Unë do shkruaj atë që mendoj’’. Dhe

kam shkruar edhe kundër interesave të pronarëve, sidomos te ‘’Korrieri’’ në atë kohë,

shumë ndoshta se ishin ndërtues edhe ata vetë. Dulakët kanë qenë, ka qenë edhe

Marsel Skëndo pronar, pastaj dhe këta pronarët u ndanë derisa u mbyll ‘’Korrieri’’ aty

kam qenë, pastaj kam shkuar te ‘’Panorama’’. Se u mbyll ‘’Korrieri’’.

Ka pasur gjithmonë pronarë që gazetën e kanë parë gjithmonë me këtë sy, s’ka pasur

gazeta ku si të thuash politikat e gazetave t’i bëjnë gazetarët, një bord gazetarësh dhe

që gazeta të mbijetojë në sajë të tregut. Ka pasur vetëm gazeta që janë përdorur nga

pronarët, varësisht nga pronarët ka pasur më shumë liri, më shumë hapësirë dhe më

pak hapësirë për zërat e pavarur. Zëri i pavarur ka një gjë, që i jep kredibilitet më

shumë. Nganjëherë përdoret dhe më mirë sepse jep më shumë kredibilitet dhe gazetës

i jep më shumë emër dhe kjo ka qenë dhe një nga taktikat e përdorura dhe pastaj

gjithsesi politikën gazeta, duke patur një emër edhe më të rëndësishëm e bën atje ku

do, atje si do, në mënyrën e vet. Kjo është historia.

Nëse do të bëjmë një lloj kategorizimi të gazetave dhe editorialistëve, kë do

veçoni?Po te gazetat?

Nuk merrem me emra, s’ia vlen…Merrem me fenomenin. Natyrisht ka disa që e kanë

ruajtur më shumë një lloj kredibiliteti, ka disa që e kanë ruajtur më pak besueshmëri.

Ka që janë gjithmonë besnikë të një partie dhe janë më afër të vërtetës. Përgjithësisht

është gazetaria e gjysmë të vërtetave kam thënë unë, përgjithësisht gazetaria jonë.

Sepse njerëzit, gazetarët mbështesin o njërën palë o palën tjetër po siç thotë Marco

Travaglio, e kam cituar dikur: Dy gjysmë të vërteta nuk bëjnë të vërtetën e plotë po

bëjnë një dopio gënjeshtër sepse ti duke thënë një gjysmë të vërtetë nuk besohesh,

është gënjeshtër. Dhe ti duke thënë një gjysmë të vërtetë, pikërisht është e njëjta gjë,

prandaj kemi dy gënjeshtra. Nuk bëjnë të vërtetën, nuk bashkohen dot, si të thuash.

Të hyjmë pak te problematikat që ka trajtuar editoriali. Duket sikur editoriali

është thjesht politik në Shqipëri. Sigurisht edhe kur flasim për një fenomen në

kulturë ka lidhje me politikën, se mund të bëhet fjalë për një vendim qeverie që

ka lidhje me një institucion kulturor. Po duket sikur gjithçka rrotullohet rreth

politikës. Kemi pak arsim të trajtuar, pak shëndetësi, flas në editoriale dhe

qëndrime të mirëfillta të gazetave…Ç’mendoni për këtë ?

Po kjo është e vërtetë, përgjithësisht edhe në botë mund të jetë kështu, po tek ne është

edhe më e theksuar për arsye se siç thashë qëllimi i pronarëve ka qenë pushteti politik.

Pushteti. Pushteti, lidhja me politikën. Dhe kështu që të bësh pjesë në lojën politike,

në fatet e vendit është gjëja më me adrenalinë, është gjëja që ka më shumë rëndësi dhe

ka rëndësi ç’është e vërteta, sepse tek e fundit vendimarrja e fateve tona është politike


- 253 -

dhe vetë politika do zërë vend qëndror dhe në botë kështu është. Por te ne theksohet

edhe më shumë sepse gazetat kanë qenë veçanërisht të orientuara përkah shantazhimit

ose shërbimit ndaj politikës, ndaj pushtetit politik.

Po në raport me shtypin botëror, sigurisht që s’kanë të krahasuar sepse…

Jo ka. Ka krahasim, sepse edhe në shtypin botëror ky fenomen ekziston. Domethënë

përdorimi i gazetave apo edhe televizioneve, flas për gazetat nga pronarët për qëllimet

e tyre, ekziston edhe atje, qoftë edhe në Amerikë.

Në Shqipëri modeli që ka dominuar ka qenë modeli Berlusconi, i cili ka pasur edhe

gazeta edhe televizione, ka pasur fillimisht pushtetin ekonomik pastaj hapi gazetat,

me gazetat kapi politikën dhe krijoi konflikt interesi që ai i bashkoi të gjitha në një, u

bë edhe politikan dhe kryeministër. Kjo ka qenë aspirata e shumë pronarëve tanë,

edhe presidentë futbolli, kanë qenë këta. Ky është modeli.

Por te ne është një model karikaturesk sepse shoqëria jonë ka shumë më pak

instrumenta, ka shumë më pak profesionalizëm, kështu që kanë qenë në ekstrem në

këto aspekte. Por ky i pavarësisë së mediave nga pushteti i pronarëve, i atyre që e

mbajnë, është një çështje që sot e kësaj dite debatohet shumë edhe në botë. Ka nga ata

që pikërisht për këtë arsye i mëshojnë edhe pse mediat duhet të jenë publike ose

argumenti i dytë i rëndësishëm dhe në botë besoj se në botë ka më shumë peshë, te ne

ka më pak peshë është ky: që gazetat duhet të mbijetojnë në sajë të tregut. Pra nëse ti

thua në mënyrë tërheqëse të vërtetat, ti tërheq më shumë publik dhe ky duhet të jetë

treguesi dhe reklamat i merr sipas kësaj. Idealisht është kështu, po gjithsesi edhe atje

nuk është se është 100% kështu, edhe atje ka influenca, interesa, qoftë në Itali qoftë në

SHBA, ‘’La Repubblica’’ në Itali akuzohet se si De Benedetti ështënjë nga pronarët e

mëdhenj që ndikon, ashtu si dhe gazetat e Berlusconit në krahun tjetër bëjnë politika

të caktuara dhe e ke të vështirë të ndash se sa është i pavarur gazetari dhe sa është në

shërbim të padronit të themi.

Por siç e thashë, atje ka shumë më tepër pavarësi, është shumë më shumë e lidhur me

tregun gazeta. Për shembull një rast i freskët është kur lindi në Itali një nga gazetat e

fundit që është goxha e suksesshme sot ‘’Il Fatto Quotidiano’’. Lindi pikërisht edhe si

reaksion ndaj atij lloj shtypi që ishte i kapur nga pushtetet, që shpesh herë ishte

pushtet ekonomik, por edhe politik pastajai trekëndëshi që të thashë. Edhe atje

ekziston. Shqipëria është karikaturë e atij modeli Italian si me thënë, kryesisht.

Pra, politika e ka pasur shumë të lehtë ta përdorë shtypin shqiptar?

Padyshim që e ka pasur shumë të lehtë, sepse vimë edhe nga regjimi komunist, se ti

nuk duhet të harrosh në dizertacionin tënd se ka dhe background kjo, d.m.th partia-

shtet është akoma sot, si mendësi qeverisje. Këtu ka parti-shtet, nuk ka shtet. Kush

merr partinë, cila parti merr shtetin, e përshtat të gjithë shtetin, gjithë institucionet për

interesin e vet, ndërron gjithë…dhe mediat po kështu kanë për t’i përdorur,sepse edhe

në atë kohë mediat ishin instrument i partisë. Por në rastin e Shqipërisë tani, duhet të


- 254 -

shikosh edhe anën tjetër, edhe atë se si pronari vetë e kap, e përdor partinë. Futet tek

partia nëpërmjet shtypit dhe pastaj bëhet shkrirja pak nga pak. Nuk është vetëm partia

që e kap pronarin, por është edhe pronari që e kap partinë, ky është një rreth vicioz,

vështirë të thuash se kush e kapi njëri-tjetrin i pari, e kapi politikani se i duhej ky

pronari, apo e kapi pronari se i duhej ky politikani.

Ju thatë se më përpara ndjeheshit më të rëndësishëm, dëgjoheshit më shumë.

Nëse ju pyes në këndvështrim të publikut, çfarë mendoni se ka ndryshuar. Si

është transformuar ky publik i editorialit? Ky lexues…Nëse marrim parasysh

besueshmërinë në periudhën e ‘’Koha Jonë’’ me tani, a mund të na bëni një

profilizim të lexuesit?

Unë mendoj kështu: që shtypi për fat të keq, pikërisht sepse ka qenë gazetari e gjysmë

të vërtetave ka ndikuar shumë për të formuar një publik të gjysmë të vërtetave, të

polarizuar. D.m.th unë që pretendoj që bëj pjesë ndër ata që tentoj të them të vërtetën

e plotë, kur flas për partitë them që janë banda, dy banda për shembull, ose tre banda

s’janë parti, shpesh herë vë re që komentet që bëjnë sipas rastit ku unë godas njërën

palë ose palën tjetër, gjithmonë të bëjnë akuzën ‘’Ti i shërben këtij, ose ti i shërben

atij’’. Pra është një publik i manipuluar nga shtypi. Në një pjesë të mirë. Sigurisht

mendoj që ka dhe një publik më racional, i cili tashmë është i vetëdijshëm që ky është

një shtyp i pabesueshëm, është në shërbim, besoj se është rritur ky numër në njëfarë

kuptimi sepse ka ardhur bashkë me humbjen e besimit te partitë dhe me humbjen e

besimit tek shtypi që mbështet partitë. Por është më pa zë ky lloj publiku, pjesa më

agresive nëpër komente, nëpër online, është më shumë pjesa që është partiake.

Ju i shihni seriozisht komentet online, pra i merrni në konsideratë?

I shikoj ndonjëherë për të krijuar një përshtypje që ekziston. Sigurisht nuk janë ata

treguesit. Sepse siç thashë ata janë pjesa, nganjëherë janë edhe të paguar, të vendosur

nën anonimat por megjithatë vlen të konsultohesh ngandonjëherë për të shikuar se

çfarë mendojnë njerëzit me aq sa ç’ke. Sepse shumica e njerëzve nuk hyjnë në këto.

Janë pa zë dhe në përgjithësi janë të tërhequr.

Nëse ju sot keni një ide për të shkruar një editorial, një analizë, një koment, e

keni hapësirën për ta publikuar? E keni median ku do e çoni, nuk do ju

censurojnë, apo do t’ju censurojnë?Çfarëdolloj ideje të keni ju, racionale…apo e

keni frikën?

Jo përgjithësisht unë kam shkruar ato që kam menduar dhe e kam gjetur hapësirën te

‘’Panorama’’. Kam një marrëveshje siç thashë. Pronari i ‘’Panorama’’-s ka dhe një

parim. Si me humor po e thotë. Që kur i ka shkuar njëri dhe i ka kërkuar një rrogë të

madhe, është gazetar i njohur, i tha ‘’Mirë mo dakord, por vetëm një gjë ama. Do

shkruash ato që dua unë’’ (Qesh). Domethënë unë të jap kaq, po unë do të diktojti do

shkruash, ndërsa në qoftë se do shkruash ato që do ti, do marrësh më pak (Qesh)


- 255 -

Por kjo është ajo që..pavarësia është luks. Pavarësia është luks. Domethënë që të jesh i

pavarur duhet të paguash për këtë luks, që të mos të thotë tjetri ‘’Unë ta heq këtë’’.

Ndërkohë që ai të jep luksin e parasë, të ka hequr luksin e pavarësisë. Nuk qëndrojnë

kollaj të dyja. Aq më tepër që jetojmë në një vend ku siç thotë një filozof kinez i

famshëm Konfuci: ‘’Në një vend të varfër, ose më mirë të them në një vend të pasur

është turp të jesh i varfër, në një vend të varfër është turp të jesh i pasur’’. D.m.th atje

ku vendi është i varfër s’mund të jesh ti i pasur dhe kur janë të gjithë të pasur punojnë,

pse unë s’jam i zoti. Si qenke pasuruar ti në një vend të varfër?

Deri tani folëm për thelbin, po diçka për formën, stilin e editorialeve.

Mundohemi ne t’i ‘’kopjojmë’’ modelet jashtë?

Jo, kopjimi nuk është i mirë.

Jo kopjim, por të marrim elemente…

Sepse humbet origjinalitetin…Ajo varet nga autorët që e shkruajnë. Ajo që

përgjithësisht dominon te ne është mungesa e distancës. Bërja palë, ka shumë

emocion dhe pak racionalitet në përgjithësi sepse i përgjigjet edhe një nevoje që ka

politika. E vërteta nuk është kurrë e pastër dhe asnjëherë e thjeshtë, shpesh herë ne e

thjeshtojmë, e bëjmë bardhë e zi. Editorialet tona s’është se mbajnë një

qëndrim..tentojnë të godasin më shumë emocionet e njerëzve se pjesën racionale të

njerëzve. Kërkojnë të delegjitimojnë dikë që e godet kur bëhet fjalë për politikat dhe

jo të informojë. Sigurisht që këto pastaj kanë stilet e tyre, shpesh herë banale, me

sharje, me fyerje. Pra gazetat tek e fundit janë një pasqyrë e gjithë kulturës së këtij

vendi: politike, shoqërore…


- 256 -

MERO BAZE-9 SHTATOR 2016

Çfarë linje editoriale keni ruajtur në gazetën ‘’Tema’’?

Linjën editoriale të gazetës e dikton kryesisht qëndrimi që unë kam si gazetar ndaj

asaj që ndodh. Nuk kam zgjedhur kurrë të jem i paanshëm. Kam zgjedhur të jem i

pavarur në atë që mendoj, por jo i paanshëm. Paanshmëria më duket si sterilitet që

nuk i hyn në punë askujt. Për më tepër në shoqëri të korruptuara si e jona, paanësia

formale është pjesë e sistemit korrupsionit.

Kur e keni shkruar editorialin e parë dhe a jeni frymëzuar ndonjëherë nga

lajmet e gazetarëve tuaj për të shkruar?

Editorialin e parë nuk e kam shkruar në gazetën ‘’Tema’’. E kam shkruar në gazetën

‘’Rilindja’’ të Kosovës në vitin 1992. Gazeta ‘’Tema’’ ka lindur në vitin 1999 nga

nevoja që kisha për të shkruar siç mendoja. Ishte koha kur qeveria kishte vënë nën

kontroll gazetën ku unë punoja, ‘’Albania’’ dhe më duhej një gazetë të isha i lirë. E

kam nisur vetëm me dy gazetarë si javore dhe pas një viti si ditore.

Gazeta juaj identifikohet nga editoriali. Pse keni zgjedhur këtë strategji?

E kam menduar si gazetë që shpjegon atë që ndodh dhe jo si gazetë që të shurdhon me

gjithfarë lajmesh pa kuptuar çfarë ndodh. Editoriali i përditshëm është një rezyme e


identitetin si gazetë e qartë.

Çfarë mendoni për editorialin si gjini analitike dhe raportin me lexuesin

shqiptar? Duket se tema juaj e preferuar ka lidhje me politikën, pse?

Shoqëria shqiptare është një shoqëri që diktohet nga poltika. Politika sot e 25 vjet që

kur unë punoj si gazetar është diktuesja e tregut ekonomik, social, kulturor, e

gjithçkaje që ne bëjmë. Ne nuk jemi një shoqëri konkurente, por jemi një shoqëri

politike. Ne nuk konkurojmë, ne luftojmë në dy llogore. Dhe t’u shpjegosh njerëzve

politikën në këtë rast është një biznes i mirë.

Si ndahej opinioni nga fakti brenda editorialeve tuaj, konteksti është se kryesisht

në shtypin shqiptar nuk ka patur një ndarje të qartë. Çfarë raporti kishte mes

fakteve dhe opinioneve në editorialet tuaja?

Çdo editorial i imi bazohet mbi zhvillime me fakte të provuara. Ato nuk janë pjesë e

editorialit, por pjesë e një ngjarje të ditës, shumë e provuar ose së paku shumë

publike. Unë thjesht ndaj opinionin tim për atë që ka ndodhur. Siç e thashë është një

qëndrim më shumë se sa një studim.


- 257 -

Çfarë raporti mendoni se ka patur në shtypin shqiptar, mes pronarëve dhe

drejtuesve, mendoni se pronarët ndikojnë fuqishëm te editoriali?

Ndikojnë 100 qind për qind, po nuk janë eficentë. Modeli më i mirë prapë ngelen

gazetarët që bëjnë gazeta, se sa biznesmenët që blejnë shtrenjtë opinione për llogari të

të tretëve. Kur unë hapa gazetën ‘’Tema’’ e hapa se nuk kisha më ku të shkruaja dhe

të gjithë më thoshin do dështosh. E kam hapur me 500 franga zviceriane, një honorar

që sapo e kisha marrë nga një gazetë e Kosovës. Më mjaftuan për shtypshkronjën e

numrit të parë dhe nuk ndala më. Tani nuk e shkruaj dot më historinë e saj se si ka

mbijetuar por një gjë është e njohur: Unë kam shkruar çdo ditë prej 20 vitesh më

shumë se sa një shkrim dhe së paku një editorial. Dhe kjo nuk e lehtë.

Çfarë raporti mendoni se kanë patur këta pronarë me kompanitë e bizneseve në

Shqipëri apo me politikanët? A kanë ndikuar ata në politikën editoriale të

gazetës?

Ky është një model që hyri në vitet 2000. Shenjën e parë e dha gazeta ‘’Shekulli’’, e

cila u financua nga një biznesmen pas vitit 1997, i cili u lidh shumë me politikën dhe

përmes një gazete luksoze me gazetarë të mirëpaguar arriti t’i trembë poltikanët dhe

t’i vërë në rresht. Falë saj Kokëdhima privatizoi dhjetra ish-ndërmarrje të falimentuara

me shumë pak para. Për shembull Frigoriferi i Durrësit në Plazh me rreth 22 mijë

metra katrorë është privatizuar për rreth 2700 dollarë. Kaq bën një frigorifer shtëpie

sot.

Pastaj ky model shpërtheu pas viteve 2000, kur u bë Meta kryeministër dhe vazhdoi

më pas nën Bashkinë e Ramës. Gati-gati u bë një pallat një gazetë. Çdokush që donte

leje hapte një gazetë me 500 kopje, bënte ca shkrime, merrte lejen dhe pastaj e

dërgonte në mëngjes tek emisioni i Bashkim Hoxhës të dukej që kishte gazetë.

Berisha e frenoi disi si feneomen se ju përkushtua koorporatave televizive. Ai fuqizoi

mbi baza tërësisht korruptive ‘’Klanin’’ dhe sulmoi ‘’Top Channel’’ e ‘’Vizon

Plusin’’, por në esencë bëri të njëjtën gjë.

Pas vititit 2013 mund të flasim për epokën e portaleve, ku shtypi po kalon një

periudhë cektësie dhe plagjiature, por që liria e tij mund të rikthehet nga lulzimi i

talenteve të reja që nuk i shtyp dot më sistemi i diktuar i shtypit të shtrenjtë. Shtypi

low cost është një lehtësi e madhe për lirinë dhe një rrezik i madh për kontrolluesit e

shtypit. ‘’Tema’’ sërish është pionere në këtë pikë. Ajo ia ka ridalë falë teknologjisë.

A fuqizohej editoriali për periudha të caktuara në shtypin shqiptar, si për

shembull gjatë zgjedhjeve? Mund të bëni një përcaktim të karakteristikave të

zhvillimit të tij në tranzicion?

Problemi është tek editorialistët. Sic e theksova unë nuk jam i panashëm por jam i

pavarur në atë që shkruaj. D.m.th e mendoj vetë e shkruaj, vetë e përcaktoj vetë se


- 258 -

ç’dua të bëj. Ka dhe plot të tjerë që veprojnë kështu. Por një pjesë e opinionistëve,

janë si rrobaqeqës që bëjnë kostume me porosi. Nuk është se shkruajnë keq, por të

gjithë e dimë se është mall i porositur dhe në vend të lexojmë se çfarë mendon

editorialisti lexojmë se çfarë mendon porositësi.

Krahasuar me shtypin botëror, si paraqitet shtypi shqiptar. A është njësoj i

zhvilluar te ne editoriali? Nëse jo, mendoni se ka lidhje me lexuesin, pronarin,

drejtuesit?

Mendoj se si gjini nuk ka ndonjë ndyshim por si cilësi po. Shtypi perëndimor përdor

shumë editorialin e mbështetur mbi zhvillime faktike ditore, por i ndan ata nga

kolumnistët. Ne nuk kemi koluministë, ose kemi shumë pak. Koluminstë janë ata që

shkruajnë përqasje të tyre personale politike kulturore apo historike dhe kanë një

kolonë të caktuar në gazetë apo portal në mënyrë periodike. Lubonja është një i tillë.

Ka dhe disa të tjerë që janë shumë sporadikë. Por kemi pak dhe ajo është shenjë

varfërie.

Cila gazetë për ju mund të quhet në gjithë tranzicionin 25-vjeçar, modeli më i

fortë që ka lëvruar editorialin? Mendoni se një gazetë duhet ta ketë patjetër

editorialin? Apo mund të mjaftohet me kryeartikullin dhe opinion-komentet? A

duhet fuqizuar në të ardhmen?

Nuk mendoj se editoriali mund të mbajë gazetën, pasi unë do të ëndërroja një gazetë

që lexohet për shkak të një raporti informues të thellë dhe profesional. Në Kosovë për

shembull ka gazeta të tilla. Njerëzit blejnë ‘’Koha Ditore’’ apo ‘’Zërin’’ se ka një

raport të tillë të qetë pa zhurmë dhe informues.

Versioni i dytë është ai i ‘’Temës’’ ku editoriali është edhe qëndrim por dhe një lloj

koncentrimi faktesh të përzgjedhura natyrisht.

Modeli me shumë opinone dhe editoriale është kakofoni që nuk vlen. Thjesht është

një lloj blogu pa vlerë.

Mendoni se në gazetën ‘’Zëri i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja Demokratike’’, në vitet

’90-‘91 është përdorur propaganda?

Ato kanë lindur dhe po vdesin si gazeta propogande. E kanë në statutin e tyre. ‘’Zëri i

Popllit’’ e ka në statusin e saj themelues. ‘’RD’’-ja mund ta ndryshonte hsitorinë, por

e bëri më keq. Është një nga shëmtitë e shtypit shqiptar pas vitit 1990.

A kishte një ngatërrim të opinionit me faktin në gazetën ‘’Koha Jonë’’ në ’96-

‘97? Ç’mendoni për editorial-komentet e kësaj periudhe?

Kishte një shkrirje të qëndrimeve editoriale me opinionet, por kishte një qartësi në

qëllimin e tyre dhe ishte lufta kundër Berishës. Kjo e justifkonte dhe atë pjesë të


- 259 -

gazetës që ishte propagandë e pastër. Ishte në funksion të ngjalljes së emocioneve

negative ndaj një qeverie që ata kishin qëndrim kritik.

Natyrisht është e dëmshme për gazetarinë si profesion, por jo për lirinë e fjalës në

kushte mbijetese. Po t’i shkëpusësh nga konteksti duken qesharake. P.sh më kujtohet

një editorial i ‘’Koha jonë’’ nga Frrok Çupi. Kishte rënë borë por kishte ngjarje. Dhe

titulli ishte. “Ra kjo borë e bardhë, nxiu qeverinë”. Natyrisht një budallëllëk, por që

njerëzit nuk i zemëroheshin. Apo shkrime pa asnjë të vërtetë si “Berisha ka sjellë

ushtarë serbë në Vlorë” po nga Frroku. Në fakt nuk kishte as ushtarë shqiptarë aty,

por shkrimi i shërbente ndezjes së luftës. Në këtë pikë kuptohej përse bëhej por nuk

besohej çfarë shkruhej.

Cilët editorialistë shqiptarë do veçonit, që i kanë rezituar kohës?

Është një treg pa rregulla dhe i kanë mbijetuar të gjithë. Derisa ka ende punë për

Frrok Çupin për shembull, s’ka vend për të folur për vlera tregu.

Sot a kemi një ringjallje të editorialit? Sjell në vëmendje gazetën tuaj, ‘’Dita’’,

‘’Mapo’’ etj

Blogjet kanë nxitur shumë opinione, por ka pak qëndrime editoriale. Janë më shumë

përsiatje.

Çfarë mendoni për transformuesin e lexuesit, nga ‘’pa zë’’ në një lexues që

komenton, hedh poshtë, apo vlerëson editorialin, madje komenton edhe

editorialistin? Sa e ka ndryshuar feedback-un gazetaria online, ku editorialisti

edhe mund të frymëzohet?Ju i keni marrë për bazë komentet gjatë punës suaj?

Është një mrekulli e shtypit online, natyrisht dhe një shpërthim gjirizesh, frustrimesh,

paranojash, kompleksesh seksuale dhe gjithçka tjetër të zezë. Shikoni komentet e

gazetës ‘’Tema’’ dhe të zë frika. Unë vetë refuzoj t’i lexoj se ndikohem dhe

zemërohem me to, por liria për t’i lejuar ato vlen ende. Ne duhet të përballemi me

vetveten, me anët e errëta dhe të mësuarin për t’u përballur me armiqtë tanë anonimë.

Me kohë besoj se do bjerë ky pasion dhe do jemi më të qetë, por dhe më të qartë se

çfarë duan të lexojnë njerëzit. Ato janë busull.


- 260 -

ROBERT RAKIPLLARI-11 TETOR 2016

Çfarë linje editoriale ka ‘’Panorama’’ gazeta që ju drejtoni dhe çfarë strategjie

keni ndjekur sa i përket editorialit?

‘’Panorama’’ nuk ka editorial të shkruar, pra nuk është një gazetë që funksionon me

editorial, në atë kuptimin studimor që ka editoriali. Është një gazetë me qëndrim

padiskutim. Qëndrimin e ka kryesisht në mënyrën se si i trajton argumentet, se çfarë

çështje i jep rëndësi, se çfarë çështje nuk i jep rëndësi etj etj. Dhe pjesa e komenteve

është pjesë e rëndësishme e gazetës. Ne kemi disa analistë, me kontratë në gazetë, që

mbajnë qëndrimet e tyre, kryesisht janë të përzgjedhur që të përmbushin gjithë

spektrin e mendimeve, mundësisht. Pra mos jenë kryesisht të majtë, ose kryesisht të

djathtë, proqeveritar ose antiqeveritar. Plus kësaj është e hapur edhe për opinione,

edhe për akademikët, njerëzve të rëndësishëm të shoqërisë civile që kanë diçka për t’i

thënë publikut dhe kanë një staturë të caktuar dhe që mbajnë përgjegjësi vetë për atë

që thonë. Dhe unë them te ‘’Panorama’’ që është gazeta më e madhe në vend,

përgjithësisht ata që kanë gjëra për të thënë, pra nga pjesa e shoqërisë civile,

akademikëve, kur kanë ndonjë gjë për të thënë, i kanë te ‘’Panorama’’. Qëndrimi

editorial i gazetës mbahet te çështjet, te mënyra e trajtimit të argumenteve të ditës.

Pra te raportimi?!Opinion-komentet?

Të raportimi …por duhet të kemi parasysh që ndryshe ka qenë dhe ndryshe është, kjo

është në evoluim. Në kuptimin e asaj që sot për sot me krijimin dhe situatën e re

mediatike, me mediat e reja online, televizionet etj, kjo ndarja klasike raportim,

koment për mua ka rënë. Nuk ekziston më kjo ndarje. Rëndësi ka çfarë i thua

publikut, çfarë të reje sjell, çfarë argument trajton dhe kryesisht me çfarë këndi e

trajton. Pra për mua sot ka rëndësi këndi professional që zgjedh për të trajtuar ngjarjet,

pasi publiku është i informuar gjithandej nga ‘’Facebook’’-u, rrjetet sociale etj etj. Një

gazetë e shkruar, e përditshme, por edhe portal do të japë një kënd të caktuar, ose

duhet të bëjë një lloj filtrimi të informacioneve dhe të çështjeve të ditës për të dhënë

diçka përtej zhurmës së madhe të lajmeve të ditës. Raportimi nuk është fjalë e drejtë

në këtë rast. Po e ilustruj me replikat që kemi botuar këto ditë mes Romeo Gurakuqit

dhe Nasho Jorgaqit për Fishtën. Ato mund të ishin edhe te kolona e komenteve, por ne

i kemi trajtuar si debat dhe iu kemi dhënë një vend më qendror ne gazeten print. Nuk

ekzistojnë më këto ndarjet klasike raportim/koment.

Po pjesa e opinion-komenteve për rubrikën që ju keni, si e bëni përzgjedhjen,

filtrimin, apo çdokush mund të japë një opinion?

Jo. E para gazeta është e hapur. Ne nuk kemi censuruar ndonjëherë ndonjë opinion,

koment, pikëpamje. Ne përpiqemi që çdo ditë të kemi të paktën minimalisht një

koment për çështjen e ditës, të cilin e shkruan një nga analistët tanë me kontratë: Fatos

Lubonja, Preç Zogaj, Mark Marku Mentor Nazarko, Agron Gjekmarkaj, Besnik


- 261 -

Mustafaj, etj. Dhe opinione të tjera, që i gjykojmë si të vlefshme për publikun. Pra

personazhe të jetës publike në Shqipëri, të cilat kanë diçka për t’i thënë publikut nga

eksperienca e tyre, ose nga ekspertiza e tyre. Pra, kriteri kryesor është statura publike

e personit. Se mund të jenë 3 milionë shqiptarë që duan të shkruajnë përditë, por ne

filtrojmë dhe nuk botojmë opinione lexuesish.

Megjithatë në këto emra që ju përzgjidhni, kujdeseni që të keni të majtë, të

djathtë, të qendrës?

Në rast se ata janë personazhe që e mbajnë vetë atë që thonë, pra janë njerëz të njohur,

të pranuar nga publiku, njerëz që kanë një staturë të caktuar publike, nuk ka rëndësi

nëse janë të majtë apo të djathtë.

Se shohim që dy emrat që përmendët Lubonja dhe Zogaj janë analistë me

pikëpamje të ndryshme politike…

Edhe kjo i majtë, i djathtë në gazetarinë shqiptare në këto kushte që jemi ne nuk ka

ndonjë sens. Sepse Lubonja ka gjithë këto vite që shkruan te ‘’Panorama’’ është

kundër qeverisë, nuk ka qenë asnjëherë me qeverinë. Po gjithashtu edhe Zogaj. Pra

nuk ka rëndësi i “majtë” apo i “djathtë”, çështja është je ‘’Pro’’ qeverisë apo

‘’Kundër’’ qeverisë.

Ju pyeta për balancën, se duket, siç ne e shohim nga jashtë ‘’Panorama’’-n sikur

ka një lloj balance…

Në radhë të parë duhet të kesh audiencë. Gjithë tentacioni i medias është të ketë

audiencë. Pra ju përmendni në ato pyetjet tuaja gazeta të caktuara që kanë qëndrime,

por nuk rezulton që këto të jenë më të lexuarat. Strategjia e kësaj gazete është

audienca. Ne nuk mbajmë qëndrime vetë, editorial, por ne kemi zgjedhur njerëz me

autoritet dhe gazeta është e hapur, e balancuar për të gjitha krahët. Pra e gjen të

balancuar pjesën e qëndrimit. Ka pasur raste, këto janë raste të rralla, që ne kemi

quajtur editorial një koment të analistit tonë. Por këto janë raste shumë të rralla, kur

mendojmë se ajo një çështje e rëndësishme, që i qëndron asaj që mendojmë.

Ju çfarë mendoni për editorialin si gjini? Përmendëm këto gazetat e

qëndrimit…Si mendoni se është krahasimi editorial në shtypin shqiptar me atë

në botë?

Unë nuk jam për editorialin për çdo ngjarje. Duke parë shtypin ndërkombëtar dhe

shtypin e këtushëm, gazetat e huaja, gazetat e mëdha nuk mbajnë qëndrime për

ngjarje të përditshme, pra të themi editoriale për ngjarje që ndodhin përditë, por

editoriale dhe qëndrime për ngjarje shumë të rëndësishme, zgjedhje, referendume,

dorëheqje ministrash, për çështje kardinale. Normalisht edhe këtu duhet të ketë, por

editoriali i përditshëm kthehet pastaj në një instrument dhe dhe gazeta bëhet media e

atij që mban qëndrimin. E merr rëndësinë personi që e bën dhe jo logoja në tërësi. Për


- 262 -

shembull po të shohim te ‘’Tema’’ që ka një qëndrim editorial të përditshëm të

botuesit, shihet çfarë pikëpamje ka Mero për një çështje dhe jo çfarë ka ‘’Tema’’ për

atë çështje.

Se identifikohet…

Jo nuk ka problem. Identifikimi nuk është problem, por ndërtohet një infrastrukturë

mediatike për të marrë fuqinë një person.

Çfarë mendoni për raportin opinion-fakt brenda një editoriali në shtypin

shqiptar?

Sigurisht që editorialistët nisen nga disa fakte. Faktet ata i zgjedhin në funksion të

idesë që ata kanë, në funksion të opinionit që ata kanë. Faktet duhet të jenë të vërteta,

por janë fakte të zgjedhura në funksion të idesë së tyre. Unë nuk është se jam kundër

editorialit në tërësi por nuk jam për editorialin për ngjarje të përditshme, rutinore.

Gazeta nuk duhet të përqëndrohet te një person. thashë shtypi ndërkombëtar mban

qëndrime dhe ka linjë editoriale dhe shkrime por që nuk i mban kryesisht një njeri por

gazeta: ‘’New York Times’’-i është pro kësaj, ‘’Washington Post’’ është pro asaj,

‘’Le Figaro’’ është pro kësaj. Gazetat në Shqipëri janë të fokusuara te një person, pra

infrastruktura është në funksion të një personi.

Të flasim pak për raportin që keni me pronarin. Dihet që linja editoriale

përcaktohet nga botuesi ose një grup botuesish. Në Shqipëri kemi situatën që çdo

gazetë ka nga një pronar thuajse. Çfarë raporti keni me pronarin? Ju mbikëqyr

për linjën editorialin, për trajtimin, apo edhe sugjeron, ndërhyn?

Shumë delikate kjo për ta thënë. Por do mundohem ta përmbledh me dy gjëra. E para

pronari kërkon audiencë. Pra ky lloj pronari që ka gazeta ‘’Panorama’’ kërkon

audiencën në mënyrë që gazeta të nxjerrë nga pikëpamja financiare të ardhurat e veta.

Dhe raporti im me të është raporti i kryeredaktorit dhe redaksisë, se nuk e bëj vetëm

unë këtë punë është kjo: që ne i trajtojmë të gjitha ngjarjet që kanë interes publik dhe

që mendojmë që kanë influencë te lexuesit dhe që mendojmë që ka audiencë por kjo

me një raport të balancuar me idetë që ka pronari, apo me mendimet që ka pronari se

cila është më e mira për interesin publik sipas tij, ose cila është më e mira për vendin

sipas tij. Pra ka një balancë mes kësaj. Sepse ndryshe janë shumica e gazetave të

vogla në Shqipëri, në gazetën tonë që pronari nuk paguan, nuk jep para, por gazeta

mbahet vetë. Në këtë aspekt ‘’presioni’’ i tij është më i vogël se në shumicën e

gazetave të tjera ku pronari paguan çdo gjë, paguan të gjitha humbjet. Dhe nëse një

staf i caktuar nuk arrin dot që të nxjerrë shpenzimet e veta me shitje, me reklamë, me

menaxhim atëherë janë të detyruar të bëjnë çfarë thotë pronari sepse çfarë sensi ka

liria e fjalës pastaj kur ata nuk e nxjerrin dot veten.

Ndërkohë ju e keni të ruajtur lirinë e fjalës?


- 263 -

Është e ruajtur kjo balancë. Ne kemi një balancë mes mënyrës si e gjykon redaksia të

trajtimit të çështjeve për të patur audiencë dhe asaj se si mendon pronari. Por pronari

nuk futet në detaje, ‘’do bëhet kjo apo ajo’’. Ai ka një ide në përgjithësi se si duhet të

shkojnë gjërat.

Si e vlerëson në raport me bashkëpunime të tjera që ke patur, te ‘’Shekulli’’ për

shembull?

Te ‘’Shekulli’’ ka qenë pak më ndryshe. Kokëdhima ishte botues më politik dhe i

kishte idetë më të qarta se çfarë kërkonte, më i përfshirë, po edhe aty kishte një

balancë sepse ishte një gazetë e madhe. Nuk kishin dalë mediat online dhe gazeta

ishte me fitim atëherë.

Çelësi për mua është audienca. Në momentin që gazeta ka audiencë dhe nxjerr

minimalisht shpenzimet e veta të stafit, shpërndarjes që nga ky moment redaksia ka

më shumë pushtet në raport me vendosjen e materialeve në raport me atë që kërkon

pronari. Por edhe kur ai pronar i lejon më tepër pushtet redaksisë dhe kërkon

audiencën do të thotë se ka vizionin për të bërë atë që duhet. Ndryshe ka pronarë

arrogantë që thonë ‘’nuk më interesojnë kopjet, por dua këtë gjë’’ dhe o do ta bësh, o

s’do ta bësh.

Lidhur me tematikën. Vihet re që pronarët e medieve kanë lidhje me biznesin,

faktuar nga zinxhiri i kompanive që kanë…Si mendon se është raporti i

pronarëve me politikën dhe biznesin?

Unë kam një mendim paksa radikal lidhur me këtë gjë, nisur nga eksperienca ime.

Unë mendoj që mediat e bizneseve të mëdha janë media shumë më të përgjegjshme se

sa mediat e pronarëve ose botuesve të vegjël, mjaft prej tyre gjobaxhinj që lëvrijnë për

interesa të vogla. Pronarët që kanë investuar për industrinë e medias janë shumë më të

përgjegjshëm për të mos shkelur rregullat, për të shkelur biznesin e tyre. Sepse ky

është një biznes jo vetëm i lajmeve, por edhe menaxhimit dhe i një infrastrukture

shumë të madhe për të nxjerrë këtë produkt që është dhe këta pronarë që kanë

investuar jo vetëm në media por kanë edhe biznesve të tjera janë shumë të

përgjegjshëm për të mos shkelur rregullat në këtë biznes, për të përdorur median e

tyre se sa botues të vegjël, gjobaxhinj portalesh që nuk kanë asgjë për të humur nëse

shkelin rregullat profesionale.. Pra në këtë kuptim unë them mediat që përfaqësojnë

biznese të rëndësishme, serioze, jo ata që shkelin ligjin se kjo është histori tjetër, them

për ata që janë të rregullt me taksat, ligjet etj etj janë shumë të përgjegjshme si nga

pikëpamja etike, si nga pikëpamja e të qenit të balancuar për të respektuar interesin

publik. Gazetarët-botues janë shumë të prirur për të flirtuar me politikën se sa botuesit

që që i kanë ndërtuar këto biznese dhe kanë investuar për këtë infrastrukturë

mediatike. Sigurisht që ata janë të lirë të mbajnë qëndrimet e tyre, përderisa kanë bërë


- 264 -

investimet në median e tyre, duhet të njohim edhe të drejtën e tyre për të mbajtur

qëndrime të caktuara, Pro ose Kundër një çështjeje apo ideje të caktuar. Por unë jam

kundër kësaj që mediat me audiencë janë ato që shkelin rregullat dhe që përdoren nga

politika. Kjo është qasje që e merr publikun për bagëti. Faktikisht mediat që kanë

audiencën më të lartë janë ato që aplikojnë dhe standardet më të arrira profesionale.

Kryesisht editoriali është politik në Shqipëri, ai ashpërsohet në raste fushatash,

përplasjesh, çështje delikate…

Ne jemi shoqëri e politizuar. Dhe vendimarrja në përgjithësi është në politikë. Dhe

editoriali është përpjekje për të ndikuar në vendimarrje. Vendimarrjen e ka politika

sot për sot dhe ne nuk mund t’i shmangemi këtij rrethi, është rreth vicioz që shtypi

nuk i shmanget dot.

Cilët editorialistë dhe gazeta me editorial të fuqishëm do veçonit në shtypin

shqiptar?

Unë nuk do ta ndaja në editorial dhe koment se kjo është e vështirë. Editoriale janë

pak dhe komente janë shumë. Por unë do ta ndaja në dy pjesë: në analiza dhe në ata

që kanë pikëpamje, një qëndrim të caktuar. Përgjithësisht analiza shkruajnë Lubonja,

Zogaj, Marku, Nazarko, Zheji etj kurse qëndrime ose pikëpamje kanë Andi Bushati,

Mustafa Nano, Mero Baze, Agron Gjekmarkaj, etj.

Gazetë në kuptimin e mirëfilltë të fjalës e organizuar, me strukture redaksionale, është

vetëm ‘’Panorama’’, nuk gjej dot gazetë tjetër. Mbase “MAPO” dhe “DITA”, por kjo

e fundit është një gazetë që ka një qëndrim të vetin dhe përgjithësisht përqëndrohet te

një argument i faqes së pare.

Vihet re një transformim i lexuesit, nga ai i heshturi që shkonte në tezgë për të

blerë gazetën, te ai online me zë që jep mendimin e vet, e hedh editorialin apo

komentin poshtë, e miraton, ofendon. Sa mendoni se ndikon te një opinionist apo

editorialist?

Kjo ka ndikuar në këtë kuptim: e para editorialisti apo komentatori e merr feedback-

un direkt të disafishtë. E para nga klikimet: sa klikohet, sa pëlqehet. Në gazetë nuk e

gjykon dot atë, mund të bësh sondazhe por nuk e dimë nëse gazetën e bleu për këtë

apo atë argument, apo për frymën kurse online matët pëlqyeshmëria. Por nuk është e

thënë që masiviteti tregon vlerën e një e një komenti. Por aty mund të merret feedback

i menjëhershëm. Në këtë aspekt i shërben komentatorëve qoftë edhe për temën që do

trajtojnë, qoftë edhe për mënyrën se si do ta shtrojnë, pra e ka bërë shumë interaktiv

komunikimin. Komenti online është komunikim me lexuesit, pra dhënia e një opinioni

dhe ndikimi tek ai dhe ti e kupton se çfarë ndikimi ke, pra feedbacku që të jep portali

nuk ta jep shtypi i shkruar. Dhe aty ke lexues të të gjitha llojeve. Përgjithësisht shtypi

i shkruar është një shtyp serioz dhe e lexojnë njerëz të një moshe të caktuar, shumë

pak të rinj, më shumë të moshës së mesme, kurse portali ka të të gjitha kategorive.


- 265 -

AFRIM KRASNIQI- 28 SHTATOR 2016


shqiptar? Kryesisht në shtypin shqiptar mbizotëron tema politike...

Koncepti mbi editorialin në median shqiptare dallon shumë nga konceptet klasike.

Bazuar në traditën e shtypit në periudhën komuniste, editoriali ishte kryesisht anonim

dhe shprehte pikëpamjen zyrtare të PPSH-së, udhëheqjes, shtetit. Në fillimet

demokratike vendin e PPSH-së,udhëheqjes, shtetit e zunë partitë politike që

dominonin mediat e reja, ose pronarët e medias.

Pra editoriali nuk erdhi si produkt i gazetarisë profesionale dhe qëndrimit profesional

mbi problematika të caktuara, por kryesisht si mbetje e mentalitetit të vjetër, njësimit

të editorialit me mendimin e partisë ku atashohej media ose pronari i saj në rastin e

mediave private.

Unë kam shkruar editorialet e para më 1991 në disa gazeta të reja kohës, të cilat

megjithëse të reja, de facto ishin gazeta të partive të reja politike. Ndaj editoriali më

shumë se sukses profesional ishte edhe përputhje midis qëndrimit tim dhe preferencës

së partisë mbështetëse për median, në rastin konkret, gazeta ‘’RD’’ dhe PDSH-ja si

partia e parë opozitare e kohës.

Midis viteve 1991-1996 pati pak ndryshime në praktikat e punës. Editorialet në

gazetat kryesore partiake ose të pavarura por me theks të dukshëm partiak, ishin

produkt i qëndrimit të dukshëm politik, pavarësisht nga autori i tij. Në shumë raste

fjalimet e kryetarëve të partive ishin editoriale në të gjitha gazetat afër asaj partie

politike, edhe pse ato jepeshin të paktën një ditë në përpara në mediat vizive. Pas

fundit të viteve ‘90 filloi të marrë udhë koncepti i editorialit si qëndrim edhe

profesional i redaksive, sidomos në rast krizash politike, në rast emergjencash, në rast

skandalesh apo në rast zhvillimesh jo të zakonshme politike, shoqërore, sociale,

kulturore, etj.

Ç’mendoni për raportin mes fakteve dhe mendimeve (opinioneve) brenda një

editoriali shqiptar. Në fakt çfarë raporti duhet të ekzistojë?

Shumica e gazetarëve themelues dhe drejtues të medias post ‘90, sidomos

editorialistët vinin nga dy kategori formimi: letërsia ose shkencat inxhinierike. Të

parët preferojnë lojën e fjalës dhe zëvendësimin e fakteve me interpretime

profesionale, të dytët preferojnë qëndrime direkte pa thellësi interpretimi mbi faktet

dhe variablat e mundshme.


- 266 -

Të dy palët nuk arritën të krijojnë modele editoriale të referueshme dhe sot, nëse brezi

i ri kërkon editoriale referimi, e ka të vështirë të identifikojë të tillë. Në krahasim me

periudhën e viteve 30 media e post viteve ‘90 nuk kishte thellësi mendimi dhe as

aftësi parashikimi afatgjata, si dhe gazetarët nuk kishin formim të gjithanshëm

profesional për të arritur të bëhen pika referimi midis kolegëve dhe më pas edhe në

shoqëri.

Shumica e atyre që dominuan median ishin më shumë “shefa” të redaksive, pra kishin

kushtet profesionale dhe administrative, sesa personalitete për shkak të mendimit

profesional dhe aftësisë për gazetari elitare.

Në rrethanat e sotme është lehtësisht e kuptueshme se modeli më i mirë i editorialit

është lidhja midis faktit, të dhënave dhe tezave, si dhe aftësia të përmbledhë në pak

reshta problematikën thelbësore dhe të ofrojë rrugëzgjidhjet optimale.

Çfarë raporti keni patur me pronarët dhe kryeredaktorët që keni bashkëpunuar,

a sugjeronin ata tema të caktuara editorialesh, opinionesh dhe komentesh apo

mbikëqyrte vetëm linjën editoriale dhe ju kishit dorë të lirë për qëndrime të

caktuara?Sa ka ndikuar apo ndërhyrë pronari u gazetës në idetë tuaja?

Raporte të ndryshme. Në rastet e gazetave me theks partiak vija zyrtare është e njohur

dhe mundësia për të komentuar jashtë saj është minimale. Përvoja në këto gazeta ka

qenë e shkurtër (1991-1993), por interesante vetëm për faktin se në mungesë të

mediave të shumta konkurruese, mediat e reja partiake u konceptuan edhe si mediat e

para pluraliste.

Në raport me mediat private raporti ka qenë më bashkëpunues dhe me preokupim

konkurrues ndaj mediave të tjera.

Nuk kam pasur raste të këshillimit për të botuar një temë editoriali jashtë bindjes time,

por kam pasur rast edhe atëherë, edhe tani, kur më është refuzuar editoriali për shkak

të pikëpamjeve të mia të shprehura në të. Kjo fillimisht ndodhte për shkak të interesit

politik të botuesit, sot ndodh kryesisht për shkak tëinteresit ekonomik të botuesit.

Raste të tilla janë të shumta në mediat e atëhershme dhe të sotme.

Mediat private në çdo rast shprehin në tërësi politika editorialiste që pëlqehen nga

botuesi, dhe Shqipëria është ndër vendet e vetme në kontinent ku nuk kemi media të

grupeve mediatike, pra pa pronar nominal, por me grup mbështetës financiar që

mbështet një ekip mediatik pa ndërhyrë në punën profesionale të tyre.

Si mendoni se kanë qenë raportet e pronarëve me politikën dhe medien në

Shqipëri. Mendoni se ka një fuqizim të editorialit për periudha të caktuara, si

për shembull gjatë zgjedhjeve?

Editorialët më të mirë dhe më profesionalë janë ato që lidhen me politikën e jashtme

ose me rastin e krizave të thella politike, - kryesisht ato me mesazhin e uljes së

tensioneve dhe evokimit të mesazhit ndërkombëtar mbi Shqipërinë.


- 267 -

Le ta ilustrojmë me rastin e luftës së Kosovës apo debatit të fundit mbi reformën

kushtetuese; një numër editorialesh dominuese në media ishin shumë profesionale dhe

jashtë modelit klasik të atashuar pranë preferencave politike. Editorialet e tjera,

kryesisht ato zgjedhore, janë më shumë kalkulime politike të botuesit/drejtuesit të

medias sesa opinione që lidhen me profesionalizmin dhe paanësinë.

Vitet e fundit mediat janë detyruar ta zgjerojnë fushëveprimin e tyre dhe të ftojnë për

botim e publikim edhe editoriale jashtë redaksisë, kryesisht bashkëpunëtorë të

jashtëm, individë me zë publik, të cilët lejohen të botojnë pavarësisht nëse opinioni

vjen në kundërshtim ose përputhje me vijën preferenciale politike apo elektorale të

medias përkatëse.

Konkurrenca për më shumë lexues i detyroi botuesit/drejtuesit e medias të bëjnë

manovra të tilla, të cilat në fakt më shumë se publikut i shërbyen mediave, sepse i

bënë ato shumë më të hapura dhe pluraliste sesa më parë. Sot nuk është çudi që në

mediat pranë mazhorancës të gjesh sulme kritike ndaj saj, e njëjtë edhe me opozitën,

ndërkohë që deri 10 vjet më parë një situatë e tillë nuk imagjinohej.

Për më tepër, disa media i toleruan editorialet kritike dhe të hapura edhe në shenjë

identifiikimi si media moderne, media liberale, pra për të krijuar një arkiv personal

më miks, një imazh të ri për vetë median dhe një brez lexuesish më të gjerë

horizontalisht sesa lexuesit besnikë.

Krahasuar me shtypin botëror, si paraqitet shtypi shqiptar. A është i zhvilluar

njësoj te ne editoriali? Nëse jo, mendoni se ka lidhje me lexuesin, pronarin,

drejtuesit?

Nuk kemi krahasim me mediat perëndimore, nëse ato i identifikojmë si “media

botërore”. Atje media, gazetaria, editoriali janë produkte konkurrence, aftësie, idesh

novatore dhe përgjegjshmërie, elementë që rrallë gjenden në median shqiptare.

Shumica e redaksive tona kanë personel minimal dhe mezi arrijnë të plotësojnë

nevojat ditore për lajme e shkrime. Në media të tilla gazetaria më shumë ushtrohet si

punë në shtyp sesa si aktivitet krijues. Në këto rrethana nuk ka hapësirë dhe as luks

për politika editoriale profesionale.

Mediat e kanë zgjidhur këtë përmes dy formave të tjera: së pari përmes marrjes nga

blogjet ose rrjetet online të komenteve dhe artikujve nga autorë të ndryshëm të huaj

apo shqiptarë, por që nuk kanë lidhje direkte me median ku botohet.

Së dyti përmes një rrjeti bashkëpunëtorësh, që kontaktohen për botime editorialesh,

shumica e tyre mbi bazë vullnetare (nevoja për promovim, nevoja për të qenë prezent

në publik, detyrimi nga kontratat e punës në universitete ose njësi që lidhen me

botuesin e medias, etj), dhe që janë ndjekës të rregullt të zhvillimeve politike në vend.

Është interesante, se midis periudhës 2-vjeçare midis zgjedhjeve, vitin e parë pas

zgjedhjeve shumica e medias nuk bën kontrata me editorialistë dhe komentatorë, por

vitin zgjedhor të gjitha konkurrojnë për të lidhur kontrata financiare botimi ose


- 268 -

prezence me analistë e komentatorë. Kjo tregon se periudhat zgjedhore kanë edhe më

shumë interes për lexuesit/shikuesit dhe se vetë mediat janë më “aktore” e ndikuese

pikërisht në prag të fushatave elektorale dhe gjatë tyre.

Cilët editorialistë shqiptarë do të veçonit?

Janë të paktë, por ka disa që i lexoj rregullisht, kryesisht për shkak të aspekteve të

veçanta që përfaqësojnë. Dikush për statistikat politike, dikush për njohjet në politikat

rajonale, dikush për batutat dhe gjetjet politike, dikush për aftësinë të provokojë

debat, dikush për talentin e madh për të krijuar situata hipotetike në funksion të

politikës së vet editoriale.

Nuk kam dilemë se me keqardhje shoh se shumë prej kolegëve editorialistë, rrallë

tregojnë aftësi njohjeje të disa gjërave bazë, siç janë Kushtetuta, legjislacioni,

krahasimet me modelet e vende të tjera, etj, të cilat do ta bënin një analizë politike,

sidomos në rast debatesh mbi procedura dhe akte, shumë më të plotë.

Po ashtu rrallë gjen autor që i qëndron besnik ideve të veta në qëndrimet editorialiste,

që ka përputhje midis jetës virtuale që krijon (komentit, editorialit) dhe jetës praktike

në komunitet (ndershmërisë, korrektësisë, modestisë), apo që gjen forcë e kurajë të

pranojë gabimet e korrigjimet e qëndrimeve të tij, kur koha i ka provuar të gabuara.

Në tërësi, shumica e komenteve dhe editorialeve janë përjetime personale, janë

marrëdhënie personale midis autorit dhe personit/partisë/institucionit kujt i drejtohet

dhe kanë brenda tyre talent në lojën me fjalën dhe mungesë talenti në aftësinë për

referim të saktë ligjor apo të praktikës.

Kjo është arsyeja që unë personalisht nuk i shoh asnjëherë emisionet e debatit ku marr

pjesë dhe rrallë e më rrallë lexoj deri në fund komente editorialiste në median e

shkruar. Fakti se asnjë prej editorialistëve tanë nuk ka qenë dhe nuk është autor i

botuar apo i referuar në botime serioze të medias ndërkombëtare, lidhet pikërisht me

këtë gjendje dhe me këtë raport kritik.





Disa gazeta kanë pasur periudhat e tyre të shkëlqimit, por asnjë nuk ka arritur të

mbajë një linjë afatgjatë funksionale dhe me standarde. P.sh, ka pasur periudha të

shkurtra kur gjeje editoriale të mira tek ‘’Shekulli’’ apo ‘’Korrieri’’, tek ‘’Tema’’ apo

‘’Gazeta Shqiptare’’, tek ‘’Shqiptarja.com’’ ose ‘’Panorama’’, por me daljen e

mediave sociale, më shumë gjen editoriale e komente profesionale në blogje

personale, në rrjete profesionale, sesa në faqet e gazetave të përditshme.

Unë mendoj se çdo gazetë duhet të ketë editorial, të shkurtër dhe të fokusuar në një

mesazh/ngjarje. Mendoj gjithashtu se gazetat duhet të kenë kontrata afatgjata me

editorialistë, siç ndodh në median perëndimore. Nuk ka sens që i njëjti emër gjendet


- 269 -

në dy komente editorialiste të dy mediave të ndryshme njëherësh apo kur secili krijon

e ndërpret marrëdhëniet e botimit 2-3 herë në vit me mediat perkatëse. Mediat kanë

nevojë për identitet dhe editorialistët do ta ndihmonin atë të krijonte identitet.

Praktika e editorialit nga kushdo dhe për gjithçka, nuk ka sens, është humbje kohe dhe

parash, humbje lexuesish dhe besueshmërie. Edhe praktika që politikanët të jenë

editorialistë, nuk ka sens është fyese për median dhe nënshtruese ndaj interesave e

marketingut politik.

Çfarë mendoni për transformuesin e lexuesit të editorialit, nga ‘’pa zë’’ në një

lexues që komenton, hedh poshtë, apo vlerëson editorialin (‘’Tema’’, ‘’Mapo’’,

‘’Dita’’..etj) madje komenton edhe editorialistin? Sa e ka ndryshuar feedback-un

gazetaria online, ku editorialisti edhe mund të frymëzohet?

Shumica shqiptare e ka keqkuptuar internetin, si shumicën e gjërave pozitive të kohës.

Ata kanë kaluar nga mitingu në rrugë tek mitingu në rrjetet sociale dhe komentet

anonime. Ata mendojnë se kjo është liri dhe e drejtë, por në fakt është abuzim me

lirinë dhe të drejtën. Edhe në këto gazeta që ju përmendni, shumica janë komente

anonime dhe pa vlerë, madje janë humbje kohe edhe nëse u hedh një vështrim formal.

Gjithsesi, ka raste kur midis komentuesve anonimë jepen edhe emra, të dhëna, ngjarje,

dhe histori, të cilat në një redaksi serioze, shfrytëzohen si burime për lajme të reja nga

rubrikat përkatëse apo nga autorët editorialistë, për komente më të plota e

profesionale. Unë besoj se kjo ndodh në masë minimale, por me siguri në të ardhmen

do të jetë ndryshe, duke shpresuar se edhe niveli kulturor i atyre që komentojnë

anonimisht do të rritet.

Devijimi i mediave të reja, sidomos blogjet e portalet e reja në aneksë të grupeve

politike financuese, ka “lehtësuar” punën e medias dhe analizës, duke marrë si bazë

frymëzimi mesazhet personale të liderëve/botuesve/financiuesve që fshihen pas tyre,

pra kanë zëvendësuar de facto shtypin partiak të viteve ‘90.

Gjithsesi, unë mendoj se burimet kryesore për editorialistët janë të tjera: ndikimet nga

mediat e huaja, nga komentet e mediave ndërkombëtare, nga leximi i librave apo nga

kontakti shoqëror me grupe/individë që shprehin problematika të caktuara. Kjo e

fundit është pozitive nëse arrijmë t’i shpëtojmë fenomenit të njohur edhe tek ne, të

plagjiaturës, vjedhjes jo vetëm të ideve por shpesh edhe të pasazheve të komenteve të

të tjerëve.

Mendoni se në periudhën ’90-’91 te ‘”ZP’’-ja, “RD’’-ja apo edhe ‘’KJ’’-ja ka

mbizotëruar propaganda? Më pas në ’97 te ‘’KJ’’-ja ka patur ngatërrim të faktit

me opinionin në editoriale, në 2005 është zhdukur gjinia e editorialit te

‘’Panorama’’ dhe ‘’Shekulli’’?

Gazeta e parë pluraliste ishte gazetë partiake, pra nuk ishte gazetë e pavarur, ndaj

edhe koncepti mbi median në fillim të viteve ‘90 ishte tërësisht ideologjik, politik dhe

propagandë. Shumë rrallë gjenden përjashtime. Unë nuk futem tek ata që mbajnë në


- 270 -

këmbë mitin se nisma të veçuara si ‘’KJ’’-ja apo ndonjë tjetër, ishin shkolla gazetarie.

Jo, ishin nisma private në funksion të nismave politike të caktuara, pra indirekt botime

propagandistike dhe de facto me po aq indoktrinim sa edhe mediat partiake.

Pas viteve 2000 nisën përpjekjet për ridimensionim të medias, por fakti se të gjithë

botuesit kryesorë, përfshirë drejtuesit e ‘’KJ’’-së, ‘’Shekulli’’-t, ‘’Albania’’-s,

‘’Tema’’-ës, ‘’Gazeta Shqiptare’’-es, ‘’Panorama’’-s, ‘’55’’-ës, ‘’Korrieri’’-t, etj kanë

qenë kandidatë për deputetë në parti të theksuara militante në zgjedhje të ndryshme

parlamentare, tregon se mediat kanë pasur dhe kanë funksion më shumë politik sesa

informativ, më shumë axhendë politike sesa axhendë profesionale.

Lidhur me miksimin e opinionit me editorialin është një fenomen i pritshëm: në një

vend si Italia ka rreth 5-7 mijë individë profesionistë që konkurrojnë për editorialistë e

komentatorë në media, në Shqipëri nuk kemi më shumë se 20-30 individë.

Shumë prej atyre që janë kryeredaktorë ose zyrtarë në media, pra që janë edhe

kapacitete për editorialistë, në tërësi nuk kanë treguar aftësi të shkruajnë por janë aty

kryesisht falë aftësisë së administrimit të lajmit dhe redaksive ose falë shërbimeve

/njohjeve personale me botuesit. 99% e tyre nuk kanë botuar kurrë një libër, një

studim, një punim profesional shkencor të referueshëm dhe as kanë lënë gjurmë

referuese në historinë e medias.

Në këto rrethana numri i atyre që veprojnë në fushën e komentit dhe editorialistëve

është dukshëm i kufizuar dhe ndryshon çdo 4 vjet në varësi nga rotacionet politike, ku

disa komentues/analistë/editorialistë në media marrin poste politike dhe disa të tjera

shkarkohen nga politika dhe i rikthehen medias, - një rreth vicioz që i dëmton të dy

palët, - stafet politike dhe vetë median, por mbi të gjitha dëmton cilësinë e medias dhe

produktin që i ofrohet lexuesve.

Nga ana tjetër, rikthimi i Fakultetit të Gazetarisë nuk ka dhënë ende efekte në fushën e

komentit/editorialeve/analizës, për shkak se formimi aty është dukshëm i paplotë për

cilësitë që kërkohen në një fushë të tillë delikate dhe komplekse dhe se me ndonjë

perjashtim, stafet akademike që japin gazetari nuk kanë pasur ndonjë karrierë të

sukseshme në gazetari dhe nuk kanë arritur të lënë gjurmë në gazetari.

ALFRED LELA- 12 korrik 2016

Çfarë linje editoriale keni ruajtur në gazetë? Kush e ka shkruar zakonisht

editorialin dhe a jeni frymëzuar nga lajmet e gazetarëve tuaj për të shkruar një

editorial?

Linja editoriale është përcaktuar edhe nga ngjarjet politike, por në frymë të

përgjithshme gazeta ‘’Mapo’’ i mëshon një linje ideologjike të djathtë që do të

thotë:vlerat e tregut, sipërmarrja e lirë, individualiteti, meritokracia, hierarkia (jo

barazia), e me radhë. Kur them ‘linjë editoriale e përcaktuar nga ngjarjet’ kam


- 271 -

parasysh për shembull reformën në drejtësi ku ‘’Mapo’’ është pozicionuar në favor të

një zgjidhjeje amerikane.

Editorialin e parë e kam shkruar, nëse e mbaj mend saktë, diku në vitin 2012.

‘’Mapo’’ ka pasur gjithmonë një grup editorialistësh, të cilët i janë brendashkruar

vlerave që përmenda më lart. Sigurisht ka patur raste kur janë bërë editoriale

mbështetur në lajmet e gazetarëve te ‘’Mapo’’.

Gazeta juaj mund të komentohet si një gazetë që përveç kryeartikullit një zë të

fortë i ka lënë edhe editorialit? Çfarë strategjie keni ndjekur?

Strategjia është e thjeshtë: shtypi i shkruar nuk mund të jetojë më si bartës i lajmit.

Kjo sepse lajmi qarkullon 13 herë nëpër televizione para se të raportohet në mëngjesin

e nesërm në gazetë. Kështuqë interpretimi, opinioni, komenti, editoriali janë zhanret

ku gazetaria e shkruar mbetet ende e fuqishme.


shqiptar? Çfarë temash keni patur përgjithësisht në qendër, politike, ekonomike,

sociale etj…pse zgjidhnit ato?

Editorali ap komentariati në përgjithësi sipas meje është ndoshta zhanri më interesant

dhe më i fuqishëm i shtypit të shkruar. Për arsye që përmenda në pyetjen më lart. Sa u

takon temave sundon politika. Kam përshtypjen se na zgjedh ajo ne më shumë se ne

atë. Ne konsumojmë shumë politikë si shoqëri. Për motive që i tejkalojnë qëllimet e

kësaj interviste.

Si ndahet opinioni nga fakti brenda një editoriali, konteksti është se kryesisht në

shtypin shqiptar nuk ka patur një ndarje të qartë.Çfarë raporti kishte në

editorialet tuaja te ‘’Mapo’’?

Në fakt editoriali për përkufizim është një qëndrim apo opinion mbi faktet. Apo

ndryshe, fakte të para në optikën e atij/asaj që shkruan editorialin apo të gazetës që e

boton. Kështuqë nuk mendoj se ndarja fakt/opinion vlen dhe aq në këtë rast.

Çfarë raporti keni patur me pronarin, a sugjeronte ai tema të caktuara, apo

mbikëqyrte vetëm linjën editoriale dhe ju kishit dorë të lirë për qëndrimet? Sa

ka ndikuar pronari juaj në editorialët që keni shkruar duke qenë se është edhe

editorialshkrues?

Unë jam gazetar i lirë dhe kjo liri do të thotë që të tjerët të ndajnë mendimet e mia dhe

unë të ndaj të të tjerëve. Ka sigurisht ‘fërkime’ nuk dua t’i mohoj, por janë të natyrës

intelektuale. Nuk kam pasur asnjëherë trysni të drejtpërdrejtë ‘bëje këtë ose…’.

Çfarë raporti mendoni se ka patur pronari juaj me kompanitë e bizneseve në

Shqipëri apo me politikanët? A e kanë ndikuar ato në politikën editoriale të

gazetës?


- 272 -

Na ndikojnë të tjerët dhe ndikojmë të tjerët. Nuk ka sekrete këtu. Pronari dhe gazeta

ruajnë raporte herë të mira, herë jo, si me biznesin ashtu dhe me politikën. Nuk

jetojmë në një kullë të fildishtë, por në Shqipëri. Por asnjëherë këto raporte nuk kanë

qenë të natyrës ilegale. Gazeta është publike, ne jemi njerëz publikë dhe nuk ka asgjë

për të fshehur. Sidomos animet tona.

A fuqizohej editoriali për periudha të caktuara në shtypin shqiptar, si për

shembull gjatë zgjedhjeve?

Fuqizohet kur ka ngjarje të forta politike dhe zgjedhjet janë një prej këtyre rasteve.

Krahasuar me shtypin botëror, si paraqitet shtypi shqiptar. A është njësoj i

zhvilluar te ne editoriali? Nëse jo, mendoni se ka lidhje me lexuesin, pronarin,

drejtuesit?

‘’Washington Post’’ bën një gjë që mua më duket intereante. I ndan editorialet në të

djathta, të majta dhe postpartizane(d.m.th që nuk mbajnë krahë). ‘’Mapo’’-s, duhet

t’i‘’hiqet një kapele’’ për këtë, është në fakt e vetmja gazetë me Editorial.

‘’Panorama’’ ka zgjedhur ‘Opinion’ ndoshta edhe për faktin e mosdashjes apo të të

shtirurit si gazetë e mesit. E kërkon njëfarë guximi intelektual dhe politik të mbash një

qëndrim të qartë editorial, apo jo?





Ndoshta ‘’KJ’’-ja e mesit të viteve ’90. Megjithëse ata nuk e quanin editorial. Duhet

të kemi parasysh edhe një gjë tjetër: tëndajmë një qëndrim editorial nga linçimet apo

sharjet. Një gazetë serioze duhet patjetër të ketë qëndrimin e vet nëpërmjet editorialit.

Sigurisht varet nga linja që zgjedhin pronarët apo stafet, por editoriali është ‘në modë’

le të themi.

Mendoni se në gazetën ‘’Zëri i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja Demokratike’’, në vitet


Po patjetër. Më shumë se çdo gjë tjetër. Por ‘’RD’’-ja dallonte nga ‘’ZP’’-ja. Nuk

mund të heqim shenja barazimi mes propagandës së lirisë dhe asaj të robërisë.

A kishte një ngatërrim të opinionit me faktin në gazeta?

Në gazetat e fillimit të viteve ‘90 po. Më vonë hyri dhe raportimi i paanshëm.Ndoshta

një kulturë që e futi ‘’Gazeta Shqiptare.’’

Cilët editorialistë do veçonit, që i kanë rezistuar kohës?


- 273 -

Edhe një herë duhet të bëjmë një përkufizim të editorialistit sepse është një ngatërresë

që shtypi ynë e bën shpesh. Si në rastin e shkrimeve të para do kohëve të shefit të

opozitës Rama. Të cilat i quanin editorial. Editorial në fakt është qëndrimi i një

gazetari në emrin e vet apo të një gazete. Lidhet me fjalën editor, pra me të shprehurit

e mendimit të editorëve. Nëse marrim shembullin e ‘’Panoramës’’ nuk mund të themi

se Fatos Lubonja shpreh mendimin e editorëve të saj. E me radhë. Ndër opinionistët

veçoj Preç Zogajn dhe Mark Markun. Armand Shkullakun gjithashtu, sepse ka

gjithmonë tehun gazetaresk që s’e kanë Marku dhe Zogaj, por ata kanë mendim dhe

stil. Arjan Vasjari gjithashtu shkruan fort dhe thershëm. Një editorialst klasik është

Mero Baze. Shumë i fortë dhe prodhimtar por unë nuk pajtohem shpesh me

agresivitetin e tij.

Sot a kemi një ringjallje të editorialit? Çfarë mendon për gazetat ‘’Tema’’ dhe

‘’Dita’’?

Janë dy gazeta të ndryshme. Nëse ‘’Dita’’ është në njëfarë mënyre

‘’Liberacion’’,‘’Mapo’’ është ‘’Le Figaro’’. Krahasimi çalon të kuptohemi, por e bëj

në vija të trasha sa u takon qasjet gazetareske. ‘’Dita’’ është shumë më agresive dhe

mua më tremb populizmi i saj, por Adrian Thano ka bërë një gjetje të suksesshme me

karikaturën dhe editorialin. I duhet të shkruajë vetë më shumë ama, sepse autorët

shpesh herë i ka populistë dhe të cekët.


komenton, hedh poshtë, apo vlerëson editorialin madje komenton edhe


edhe mund të frymëzohet?

Kolegu Lutfi Dervishi ka prodhuar një nga parabolat e tij sarkastike që dua ta

përmend. Ja si e komenton ai një komentues që shkruan poshtë një shkrimi: ‘’nuk e

kam lexuar shkrimin sepse nuk dua të ndërroj mendje për autorin’’.

Dua të them se mjedisi i internetit është i pashëndetshëm. Nuk ka debat por sharje. E

mirëpritur do jetë ajo ditë kur lexuesi të debatojë për idetë jo për individin. Sigurisht

ka lexues të mirë, por ata shijojnë ose nuk pajtohen me autorin dhe vazhdojnë jetën.

ANILA BASHA

Çfarë linje editoriale keni ruajtur në gazeta? Kush e ka shkruar editorialin dhe a

jeni frymëzuar nga lajmet e gazetarëve tuaj për të shkruar një editorial?

Editoriali në kuptimin e parë të fjalës është një qëndrim i medias ku punon për

ngjarjen më kryesore që përcaktohet nga bordi drejtues i medias. Në këtë

këndvështrim, linja editoriale e pasqyruar në gazetë është pikërisht linja editoriale e


- 274 -

përcaktuar nga vetë media. Në realitetin shqiptar, është shumë e vështirë dhe ende nuk

janë thyer paragjykimet për të ndjekur shembullin e mediave prestigjoze

ndërkombëtare, që në raste kauzash të fuqishme, apo zgjedhjesh politike, e bëjnë të

qartë që në fillim linjën e tyre editoriale. Eksperiencat e ‘’New York Times’’, apo

‘’The Guardian’’, ‘’Le Figaro’’ apo ‘’La Repubblica’’ p.sh, mungojnë në Shqipëri.

Mendoj se kjo vjen edhe për shkak të paragjykimeve, për një lexueshmëri minimale të

gazetave në Shqipëri. (Në një vend me 2.7 milionë banorë, as 2 përqind nuk janë

blerës të rregullt të gazetave print).

Por gjithsesi, në mënyrë të pavarur, shpesh, gazetat e kanë bërë këtë. Rasti më i fundit

që linjat editoriale të medias në Shqipëri u përcaktuan nga zhvillimet e ditës, ishte

qëndrimi që u bë hapur (p.sh nga ‘’Gazeta Shqiptare’’) i futjes së armëve kimike në

Shqipëri, që mori jetë nga zhvillimet e përditshme në sheshin kryesor para

kryeministrisë.

Sigurisht, një editorial vjen si qëndrim i gazetës nisur nga ngjarja kryesore e ditës, apo

ajo për të cilën raportojnë gazetarët pranë redaksive të informacionit.

Gazetat ku keni drejtuar mund të komentohen si gazeta që përveç kryeartikullit

një zë të fortë i kanë lënë edhe editorialit?Çfarë strategjie keni ndjekur?

Eshtë e vërtëtë. Gazetat krijuan linjën e tyre të lajmit kryesor, një eksperiencë e

kopjuar nga gazetat prestigjoze ndërkombëtare, ku kryeartikulli nuk mund të jetë një

shkrim i veçuar (përveç rasteve të rralla të lajmit të fundit) por një temë, apo subjekt i

mirëmenduar, i pasuruar, përveç lajmit, me analiza, intervista, pyetje dëshmitarësh e

specialistësh etj. Për të sjellë kështu një panoramë të komplektuar të ngjarjes. Kjo ka

ekzistuar deri para dy tre vitesh, sepse sot, teknologjia e medias sociale, duket se e ka

rikthyer çështjen dhe debatin në pikën e vet fillestare, edhe pse gazetat tradicionale,

përpiqen të ruajnë traditën.

Dhe krahas kësaj, është përdorur strategjia e mbështetjes me editorial të kryeartikullit,

ku gazeta, apo gazetari që ka investiguar çështjen, shkruan mendimin dhe qëndrimin

për këtë çështje. Nuk është çështje strategjie, është një fenomen normal në një media

të konsoliduar, për të plotësuar panoramën e ngjarjes, intervistës dhe analizës së saj.


shqiptar?Çfarë temash keni patur përgjithësisht në qendër: politike, ekonomike,


Nuk ka ndarje me thikë të parashikuar për këtë problem. Varet gjithmonë nga lajmi,

për të përzgjedhur nëse qëndrimi editorial i sotëm do të fokusohet në një drejtim apo

një tjetër. Mesa kam vënë re, lexuesi shqiptar e mirëpret editorialin. Kjo besoj lidhet

me disa faktorë ku përfshihen ato të shkollimit apo arsimimit, ato të krahasimit, apo

edhe deduksione të tjera që rrjedhin nga këndvështrimi që shohin secila palë trajtimin

që i bën pala tjetër.


- 275 -

Si ndahej opinioni nga fakti brenda një editoriali, konteksti është se kryesisht në

shtypin shqiptar nuk ka patur një ndarje të qartë. Madje gazeta të caktuara si

‘’Panorama’’ nuk e kanë përdorur shpesh editorialin (në raste shumë të

rralla)…Çfarë raporti kishte në editorialet tuaja mes faktit dhe opinionit?

Editoriali niset nga fakti, pra nga lajmi. Nuk mund të mendoj se ka një ndarje me

thikë ndërmjet tyre. Ato janë në sinkron me njëra tjetrën, ecin paralel duke pasuruar

po ashtu njëra- tjetrën. P.sh, në një editorial, mund të ngrihen pyetje që veç lajmit

kryesor referencë, të çojnë në një lajm të dytë, ndoshta më të madh, apo në

investigime më të thelluara.


mbikëqyrte vetëm linjën editoriale dhe ju kishit dorë të lirë për qëndrimet?Sa ka

ndikuar pronari juaj në editorialët që keni shkruar?

Në median shqiptare nuk është sekret dhe kjo e vlerësuar në të gjitha raportet për

median, pronari dhe bordi drejtues i medias, kanë lidhje pazgjidhshmërisht me njëri

tjetrin. Pronari garanton të ardhurat ekonomike të medias, përsa kohë që kjo e fundit e

ka të pamundur të mbajë dhe të gjenerojë të ardhura për vetveten. Kështu, në shumë

raste, pronarët në Shqipëri ndikojnë në politikën editoriale të medias, e lidhur kjo

ngushtësisht me interesat e tyre ekonomike, apo të aktivitetit të tyre të biznesit. Janë

raporte që në një vend në tranzicion, sic është Shqipëria, janë të pashmangshme.

Çfarë raporti ka patur pronari juaj me politikanët, bizneset apo mediat e tjera

në Shqipëri? A e kanë ndikuar ata në politikën editoriale të gazetës?

Nuk kam hyrë në të dhëna kaq të hollësishme. Nga eksperienca, ndërhyrja, herë herë

kundërshtimi im i ashpër për tema që mendoja se nuk i përkasin një gazetarie

profesionale, por “gjobvënie”, them se pronarët në përgjithësi kanë lidhje me

politikanët e bizneset, dhe këta të fundit, ndikojnë në Ļdo mënyrë në politikën

editoriale të medias.

A fuqizohej editoriali për periudha të caktuara, si për shembull gjatë

zgjedhjeve?

Po, në çdo gazetë në Shqipëri, editoriali forcohet në rast zgjedhjesh. Por ai që mund të

konsiderohet fenomen shqiptar është se nuk ka një përcaktim dhe linjë të qartë

editoriale. Ndryshon sipas humorit dhe interesave të pronarit dhe politikanit.

Krahasuar me shtypin botëror, si paraqitet shtypi shqiptar. A është i zhvilluar

po njësoj te ne editoriali? Nëse jo, mendoni se ka lidhje me lexuesin, pronarin,

drejtuesit?

E përmenda dhe më lart. Gazetat shqiptare kanë dashur të “vjedhin” eksperiencën më

të mirë të medias ndërkombëtare. Jo në të gjitha rastet ia kanë arritur. Dhe editoriali


- 276 -

është i zhvilluar mirë, me gazetarë dhe editorialistë me emër, por që lëvizin sipas

linjës dhe udhëzimit të pronarit të medias.



editorialin?

Në një media ekzistojnë të gjitha zhanret e gazetarisë. Nuk e shoh kaq të prerë “me

thikë” faktin nëse duhet të ketë editorial, opinion apo analizë. Kjo është një çështje që

mund të shqyrtohet rast pas rasti. Por sigurisht, media e shkruar, në momentin e

ekspansionit të medias online, do të shkojë detyrimisht te një qëndrim editorial i

fuqishëm, për t’i bërë ballë zhvillimeve teknologjike të medias dixhitale.



editorialistin? Sa e ka ndryshuar reagimin e lexuesit gazetaria online, ku

editorialisti edhe mund të frymëzohet?

Personalisht jam kundër praktikës së komenteve vend e pa vend të komentuesve që

shumicën e herëve janë anonimë, por dhe që komentet e tyre në editoriale e lajme

shoqërohen me një gjuhë vulgare dhe ku askush nuk thotë asgjë. Për mendimin tim,

është një eksperiencë që nuk duhet të kultivohet në median shqiptare, pavarësisht se

disa prej mediave e lejojnë dhe të tjerët jo. Për të arritur tek një media profesionale,

duhet mendimi professional dhe i kualifikuar i njerëzve që janë shkolluar, arsimuar,

trajnuar për fenomenet që preken dhe shkruhet e raportohet. Aq më tepër në rastin kur

këta komentues pa zë janë ata që japin të tjera informacione, të cilat po ashtu për

shkak të transformimit të medias merren pa u verifikuar, dhe si të mirëqena, duke

deformuar totalisht dhe deri në themel, punën e vërtetë të gazetarëve për verifikim të

lajmit nga dy burime, e raportim të tij në mënyrë të panshme.


- 277 -

ARBEN RROZHANI - 27 Maj 2016

Çfarë linje editoriale keni ruajtur në gazetë? Kush e ka shkruar editorialin dhe a


Në qoftë se do flasim për periudhën që e kam drejtuar unë që nga marsi 2013 e deri

pak muaj më parë që unë jam shkëputur, linja editoriale ka qenë thellësisht e majtë,

sepse ishte kandidat për deputet themeluesi i gazetës, pastaj u bë deputet dhe vetvetiu

që do jetë e majtë linja editoriale. Por vija editoriale nuk e ka penguar, nuk e ka

cënuar lajmin edhe nga e djathta. Për shembull do të ishte herezi që në një gazetë të

djathtë të botoheshin edhe kronika nga mbledhjet e PS-së, vetëm në sensin negativ, në

sensin për ta sulmuar. Neve i kemi lënë sipërfaqe të barabarta që të jetë edhe e majta,

edhe e djathta sepse filozofia është që gazeta është e lexuesit. Vërtet botuesi mund të

jetë i majtë, apo i djathtë por gazeta është e lexuesit, edhe duhet të gjejnë veten të

gjitha shtresat aty, njerëzit me bindje të ndryshme. Kjo ka qenë motoja dhe këtë jemi

munduar ta mbajmë.

Editoriali në përgjithësi, siç është moda e printit sot është shkruar nga drejtuesi i

gazetës pro duke qenë se drejtuesi i gazetës me këtë sistem pune që bëhet është shumë

i ngarkuar, se kuptohet ngarkesa me gjithë këto burime njerëzore, përdoren në këtë

rast bashkëpunëtorët e jashtëm. Ne për fat të keq kemi humbur shumë nga

bashkëpunëtorët e jashtëm që kemi pasur, pasi kemi patur shumë të jashtëm, të cilët

janë bërë edhe emra të njohur të ‘’Column’’-eve dhe mendimeve që botohen nëpër

media të tjera. Kemi rekrutuar të rinj, të cilët shkruajnë edhe përtej të majtës,

shkruajnë edhe përtej të djathtës, për probleme që prekin të gjithë spektrin e politikës.

Për shembull po marr Afrim Krasniqin, që dihet se është me bindje të djathta se ka

qenë deputet i PD-së dikur, i cili boton pa asnjë pengesë te gazeta ‘’Shekulli’’

momentalisht. Edhe sot kishim një shkrim të Afrimit, i cili analizonte politikën në 26

vitet e deri tani.

Në përgjithësi ngacimimi vjen nga një ngjarje që ndodh. Besoj nuk është për median

shqiptare, është për gjithë botën. Ndodh diçka dhe mban një qëndrim. Për fat të mirë

kjo gazetë ka mbajtur qëndrim për ngjarje që kanë ndodhur. Ja për shembull është

rasti i ‘’Petroliferës’’. Ne që në vitin 2005 kur ishte marrëveshja që do bënte Fatos

Nano, gazeta ka mbajtur qëndrim kundër, këtë e vërtetoi edhe koha. Ka mbajtur

qëndrim kundër pse nuk duhej ndërtuar ‘’Petrolifera’’, siç po ndodh tani…Kemi

mbajtur qëndrim për këtë, për plehrat që bëri marrëveshje Fatos Nano me Bechettin

qëështë shpallur tani në kërkim ndërkombëtar, për koncesionin e Rinasit, që doli ashtu

siç e dimë të gjithë, që u bë një koncesion që u merr paratë shqiptarëve dhe ua jep

atyre që kanë marrë koncesionarin etj etj. Është marrë spunto nga ngjarje të ditës, nga

ngjarje të ditës është marrë spunto edhe për Reformën në Drejtësi, ngjarje thellësisht

sociale, ekonomike etj.


- 278 -

Gazeta juaj mund të komentohet si një gazetë që përveç kryeartikullit një zë të

fortë i ka lënë edhe editorialit?Çfarë strategjie keni ndjekur?Është një gazetë

qëndrimi ‘’Shekulli’’?Ta lëmë pak mënjanë koment-analizën…

Ne e kemi humbur pak atë shkëlqimin e qëndrimit, kur një shkrim shumë i mirë, një

editorial shumë i mirë mund të ndikonte në opinionin publik sepse janë larguar me

kalimin e viteve disa nga penat, të cilat ndiqeshin, kishin forcë, ndikonin te

vendimarrja, ndikonin te opinioni publik. Megjithatë, duke shfrytëzuar këto që na

kanë mbetur, përpiqemi të ndikojmë. Se sa ndikojmë e tregon pastaj reagimi, reagimi i

qeverisë, i Parlamentit, i publikut.


shqiptar?Çfarë temash keni patur përgjithësisht në qendër, politike, ekonomike,


Po nuk ka gazetë, jo më në print, por as në online, që nuk ka kolonën e qëndrimeve, të

komenteve, të analizave, të column-eve etj. Nuk ka sepse aty do duket puna e

njerëzve, çfarë përfaqëson. Përveç sjelljes së lajmit, kujt krahu i përket, kë mbron, kë

sulmon…

E bëj këtë pyetje se sjell rastin e ‘’Shqip’’-it, e cila nuk shquhet për qëndrimet e

forta editorialit…

Po ‘’Shqip’’-i…Nuk është faji i gazetës në këtë rast, po i atyre që shkruajnë, i

firmëtarëve. Ajo ka si gazeta, ato pena që shkruajnë për gjëra soft, sociale, ose për

gjëra që i marrin dhe bëjnë thjesht një analizë, që nuk japin as sugjerime, as se si

duhet të shkojë kjo çështje. Ndryshe është një gazetë tjetër që mund ta sjellim,

‘’Dita’’, e cila është në ekstremin tjetër, e cila përdor gjuhëne ashpër, herë-herë edhe

me të drejtë për të mbajtur qëndrim për ngjarjet e ditës ose ato që kanë ndodhur më

përpara. Domethënë ka lloj-lloj larmish dhe shyqyr që i ka, sepse ndryshe do ishim

njësoj.

Çfarë tematike kanë patur qëndrimet tuaja, kryeson politika apo…

Në përgjithësi, jo vetëm te ‘’Shekulli’’ por te të gjitha është politika. Për shembull ne

kemi mbajtur kohët e fundit një qëndrim dyshues për dy reformat më të mëdha që po

bëhen aktualisht: Reforma në Drejtësi dhe procesin e dekriminalizimit. Për shembull

jemi kundër humbjes së pavarësisë, të pavarësisë jo në thonjza, por të pavarësisë reale

me ndryshimet kushtetuese që parashikohen të bëhen në draftin propozuar nga

Venecia për Reformën në Drejtësi. Sepse janë ndryshime, të cilat cënojnë disa nene të

Kushtetutës ku humbet sovraniteti i Parlamentit Shqiptar se në fund të fundit është si

është, parlamenti përfaqëson votën e popullit, ku është verdikti i sovranit. Kurse me

ndryshimet e reja kushtetuese që do të bëhen, duke pasur parasysh që për shumë vite

ne do të jemi në mbikëqyrjen e një komisioni monitorimi nga BE-ja, ti de fakto

kthehesh në një shtet të monitoruar dhe ata të diktojnë çfarë ligjesh do bësh, si do t’i


- 279 -

bësh, të vënë kufizime ligjore, me afate, me nene, me pika poshtë neneve se si ti duhet

të prezantosh ligjbërjen, ndërkohë që ligjbërësi është i zgjedhur nga populli.


shtypin shqiptar nuk ka patur një ndarje të qartë. Çfarë raporti kishte në

editorialet tuaja?

Gjithçka niset nga një fakt, ose nga ai që presupozohet se është fakt dhe pastaj jepet

qëndrimi, në këtë rast jepet qëndrimi i gazetës, jo i personit që e shkruan, megjithse

shumë gazeta përdorin atë shënimin në fund: ‘’Pikëpamjet e shprehura në këtë artikull

nuk janë domosdoshmërisht pikëpamjet e gazetës’’. Ne parapëlqejmë që të jenë

pikëpamjet tona. Neve mbajmë qëndrime që mendojmë se janë tëdrejta në këtë rast si

linjë e gazetës. Por nisemi gjithmonë nga një fakt, nga një fakt që ka ndodhur ose që

pritet të ndodhë.

Pra jeni të kujdesshëm në këtë balancë, niseni nga fakti për të shkuar te

qëndrimi?

Po.




Kjo gazetë ka gati 19 vite qëështë në treg. Dikur ka qenë shumë e plotësuar edhe nga

qëndrimet e themeluesit, i cili për fat të mirë ndryshe nga shumë botues të tjerë merr

vesh nga gazetaria, jep ide të vlefshme në gazetari, sepse shumë botues janë thjesht

investitorë që paguajnë paratë. Kurse në ndryshim nga këta, themeluesi i gazetës

‘’Shekulli’’ ka bërë edhe kryeredaktorin vetë. Ka bërë edhe një Kod Etike, i cili

mbetet unik në median shqiptare se askush tjetër nuk ka, kod etike në mungesë të një

ligji që nuk e kemi neve ose që e kemi po që ka vetëm një nen: ‘’Shtypi është i lirë’’

dhe kaq. Ai ka bërë një Kod Etike që ne t’u përmbahemi këtyre kornizave për të patur

një shtyp të pastër, brenda ligjit, brenda normave etj etj.

Fakti që u bë deputet në 2013, ka ndikuar për më tepër që ai të mos jetë më, të krijojë

një distancë, të lërë dorë të lirë. Kjo besoj i ka bërë mirë gazetës, ndryshe nga shumë

pronarë të tjerë, të cilët ndërhyjnë në linjën editoriale, e lajmit etj etj. Domethënë nuk

ka qenë i pranishëm. Unë për shembull si drejtues gazete mund të kem patur shumë,

po shumë rrallë ndonjë telefonatë për të pyetur çfarë ka ndonjë gjë po jo orientime që

‘’duhet bërë kështu, duhet bërë ashtu’’. Kjo është një gjë e mirë. Këto gjëra unë i kam

dëgjuar vetëm në gazetat perëndimore, ose për shembull një gazetë ‘’Kathimerini’’ ku

botuesi jetonte në Amerikë vetëm sillte paratëdhe qëndrimin e gazetës

‘’Kathimerini’’ e mbante bordi në Athinë. S’e dinte fare botuesi me kë linjë do

mbahej gazeta.


- 280 -

Përgjithësisht në shtypin shqiptar, me sa njihni, mendoni se funksionon kështu

apo pronari është shumë i lidhur me produktin?

Patjetër, ka pronarë që kërkojnë, sipas informatave që kam unë, të gjithë çfarë ka sot

në gazetë, ku bëhet raportimi ditor pasdite çfarë do bëjmë sot dhe ai jep orientime që

kjo duhet bërë, kjo s’duhet bërë. Për fat të mirë ne nuk jemi pjesë e kësaj skeme, sepse

kjo fut atë vetëcensurën ose komandimin e linjës editoriale sipas interesit të botuesit.

Çfarë raporti ka patur pronari juaj me kompanitë e bizneseve në Shqipëri apo

me politikanët? A e kanë ndikuar ato në politikën editoriale të gazetës?Si është

ruajtur balanca media-politikë-kompani biznesi, të cilat kanë qenë në emër të

pronarit tuaj, pra si është zgjidhur kjo?

Gjithë loja e shtypit të shkruar apo audio-viziv me pushtetin është kështu: për t’u

përdorur thjesht si kobure që të përfitosh pushtet material. Fakti që ka qenë deputet

dhe nuk ka patur të drejtë të marrë fonde nga punët publike, nga fonde shtetërore nuk

na ka detyruar neve që të jemi kobure. Ne kemi qenë shumë të qetë nga kjo sepse

kishte konflikt interesi. Dhe nëse ndodhi një gjë, nuk doja ta quaja të ndyrë, u hoq

mandati i deputetit që ishte thjesht vendim politik. U hoq sepse presupozohej që

deputeti ka marrë fonde shtetërore, fonde publike duke qenë edhe deputet, për gazetën

e tij, për bizneset e tij. Mund të hapet gjithçka, nga 2 gushti i 2013 e deri më sot, nëse

gjendet një reklamë shtetërore në faqet e gazetës, kjo e implikon deputetin. Po nuk ka

ndodhur. Mund të kontrollohet e gjitha gazeta e këtyre 3 viteve dhe nuk gjendet asnjë

reklamë shtetërore, sepse është pasur parasysh që të mos jetë konflikt interesi.

Ndryshe ndodh me gjithë të tjerët që e kanë përdorur medien e tyre për të zhvatur

ndonjë reklamë, fonde publike, thjesht për të qenë kobure.


zgjedhjeve?Ju si gazetë jeni ashpërsuar në raste fushatash, pra i keni ashpërsuar

qëndrimet tuaja…editoriali është intensifikuar në raste fushatash?

Duke qenë që themeluesi ka qenë deputet i majtë dhe brenda këtyre tre viteve ne kemi

përballuar 2 fushata: zgjedhjet parlamentare të qershorit 2013 dhe zgjedhjet vendore

të qershorit 2015, kjo ka ndikuar në qëndrimin e gazetës. Edhe në vijën editoriale. Ne

kemi qenë mbështetës dhe do të jemi të hapur të të majtës. D.m.th të koalicionit PS-

LSI dhe nuk kemi pasur fare asnjë droje të jemi mbështetës të fuqishëm të këtij

koalicioni. Por edhe njëherë, nuk e ka penguar kjo që të pasqyrojmë edhe axhendat e

së djathtës. Ne i kemi dhënë të gjitha lajmet që kanë të bëjnë me të djathtën dhe s’e

kemi bërë për efekte partiake, e kemi bërë thjesht për lexuesin, që lexuesi të gjejë këtu

edhe lajmet e së djathtës. Mos jetë thjesht si dikur ka qenë ‘’Zëri i Popullit’’, por të

jetë një gazetë e hapur, brenda këtij kuadri, brenda këtyre kufizimeve, të kishim edhe

neve faqet tona për të gjithë, për lexuesin.


- 281 -

Krahasuar me shtypin botëror, si paraqitet shtypi shqiptar. A është i zhvilluar te

ne editoriali? Nëse jo, mendoni se ka lidhje me lexuesin, pronarin, drejtuesit?Si

mendoni se është ndryshimi mes cilësisë, përdorimit të faktit, konsistencës?

Është i njëjti model.‘’New York Times’’ mbështet demokratët në SHBA, tabloidi më i

madh britanik mbështet kundërshtarët e Tony Blair në zgjedhjet e kaluara, ne kemi

mbështetur të majtën. Dhe ne jemi pozicionuar. Ata janë pozicionuar pro demokratëve

në Amerikë, anti-laburistëve në Britani, ne me të majtën në Shqipëri. Është e njëjta

frymë, nuk ka asnjë dallim, vetëm qëndrimet, mënyra, tematika, po jemi në të njëjtën

linjë. Nuk është një shpikje shqiptare, është botërore kjo. Nëçdo rast fushate shtypi

pozicionohet. ‘’Fox’’-i për shembull, tani është me Donald Trump me republikanët,

‘’CNN’’-i mban anën e demokratëve.

Ne kemi mundësi t’i shohim ata që shkruajnë, faqet online dhe nuk ka ndonjë

ndryshim. Afrimi për shembull bën një analizë shumë të mirë, të barazvlefshme me

Fareed Zakaria në Amerikë, nuk kanë ndryshim fare. Përkundrazi, Afrimi këtu te ne, e

shoqëron edhe me një tabelë, që e bën sa më të lexueshme për publikun. Nuk ka

ndryshim fare.





Për mendimin, pak më e hapur në qëndrime dhe që ka krijuar një rrjet editorialistësh

ndër vite është gazeta ‘’Panorama’’. E ka ruajtur atë pozicionin e bashkëpunimit me

ata që bëjnë qëndrimet e tyre dhe që ka disa firma që sjellin mendime me shumë

vlerë, pavarësisht se në disa raste janë shumë të ekzagjëruara. Pra është formati i

gazetës.

Megjithatë ‘’Panorama’’ nuk e ka të evidentuar pjesën ku thotë ky është

qëndrimi…

Ajo ka vënë në përdorim mjete materiale që ne nuk i kemi patur, ka paguar shumë

shtrenjtë bashkëpunëtorët dhe ‘’Panorama’’ ka grupin e njerëzve që flasin…ndoshta

edhe për interes të saj, por mua më intereson firma, aty ka disa persona që japin

mendim dhe që ndikon pak. Kjo është për mendimin tim merita. Për fat të keq, ata që

janë sot te ‘’Panorama’’, kanë qenë dikur te ‘’Shekulli’’. ‘’Panorama’’-n do veçoja,

pa asnjë xhelozi, ata kanë shfrytëzuar burimet që dikur kanë qenë te ‘’Shekulli’’.

Mendoni se luajnë një rol ekstremisht të madh burimet nëpërcjelljen e ideve..

Siç thotë populli, ‘’stan me lepuj nuk bëhet’’. Burimet njerëzore duhen patjetër. Ne

kemi vuajtur shumë nga mungesa, largimi i firmave dhe do vazhdojmë ta vuajmë


- 282 -

sidomos te linja editoriale, edhe te lajmet, po te editoriali më shumë. Dhe për fat të

keq nuk i kemi fituar. Nuk i kemi fituar sepse njerëzit janë pozicionuar tani.





Kjo është një gjë shumë e mirë. Nga reagimi shikon çfarë ke bërë. Nëse nuk do kesh

asnjë koment, do të thotë se nuk ke bërë asgjë. Nëse do kesh komente ‘’Pro’’

domethënë që ti e ke bërë mirë, nëse do kesh kundër, d.m.th ti ia ke futur kot. E

rëndësishme është që në këto raste të ruhet edhe etika. Në shumë portale online, nuk

kanë etikë, filtër. Ne kemi humbur shumë nga komentet kur hapën faqen elektronike

të ‘’Shekulli’’-t, sepse kalojmë në filtër gjithçka. Nuk kalojmë asnjë koment pa e

filtruar, pa e moderuar, pa e parë a është ruajtur etika e komunikimit, a ka shprehje

raciste, ksenofobe etj etj. E kemi hequr këtë pjesë dhe kemi humbur shumë nga

shifrat. Me shifra , komentet nuk i kemi, por kemi ruajtur etikën. Është rasti klasik i

shpërdorimit të kësaj lirie, gjithkush mund të shijojë gjithçka dhe del menjëherë në

sistem, denigrohen autorët, po mund të bëhen edhe fyerje raciste, ksenofobe dhe ato

nuk hiqen, janë në sistem akoma.

Pra ju e shikoni diçka me vlerë…

Reagimi po. Ne e kemi si moto, nëse do japësh komente, duhet të japësh një mendim,

duhet të thuash diçka. Nëse ti thua thjesht që ‘’ai është legen’’, ky nuk është mendim,

është thjesht një sharje që nuk duhet të kalojë. Po për fat të keq po të hapësh listën e

komenteve poshtë shkrimeve, këto janë më të shumtat, 60% të rasteve.

Pa e paragjykuar lexuesin, por atje kemi një masë prej tyre që duan të

shkruajnë dhe disa nuk kanë ide…

Jo është gabim. Njerëzit kanë ide. Për shembull të të marr një bujk që ka akses në

internet. Ka një smartphone siç e kanë të gjithë dhe futet në një shkrim për qiratë e

tokave. Ai mund të japë: ia keni futur kot dhe jep rastin e vet. Ai ka ide. Ai është i zoti

i punës në këtë rast. Ti mund të kesh shkruar diçka këtu nga zyrat e Bllokut, po ai

është atje në terren. Është jeta e tij e përditshme.


- 283 -

ALEKSANDËR ÇIPA -30 maj 2016

Çfarë linje editoriale kanë ruajtur gazetat, a ka qenë e qartë kjo linjë, kush e ka

shkruajtur editorialin dhe a frymëzoheshit nga raportimet e gazetarëve. Pra si

lindte tema, për të cilën mbahej qëndrim?)

Kam drejtuar gazetën ‘’Java’’.Kryesisht në harkun kohor ’91-’96, ajo ishte gazeta më

e rëndësishme në jugun e Shqipërisë. Natyrisht nga pozita e kryeredaktorit isha edhe

një editorialist i çdo numri. Kuptohet që editoriali merrte shkas nga çështja më e

rëndësishme e debatit publik dhe jetës politike të vendit sepse edhe gazeta ishte një

gazetë e profilit socio-politik. Më pas kam pasur përvojë si kryeredaktor i gazetës

‘’Koha Jonë’’ nga viti 2001-2003, i ‘’Sot’’-it kam qenë kryeredaktor themelues i

gazetës në vitet 2003-2004, i ‘’Albania’’-s në 2006-2007, i ‘’Tema’’-s në 2005 deri në

fund të vitit dhe i gazetës ‘’Shqip’’ 2009-2012.

Shkaset ishin komplekse. Natyrisht që lidheshin me aktualitetin politik më së shumti

dhe në tri gazetat e fundit ‘’Albania’’, ‘’Tema’’ dhe ‘’Shqip’’kanë qenë gazeta me

profil të fortë politik dhe për rrjedhojë dhe editoriali merrte shkas nga axhenda ditore

politike. Kishte dy mënyra të realizimit të tij: mund të ishte editoriali qëndrim i

redaksisë së politikës, i shkruar nga shefi i politikës ose një redaktor i rëndësishëm i

gazetës, ose mund të shkruhej nga kryeredaktori. Për shembull te gazeta ‘’Shqip’’

shkruhej shpesh nga kryeredaktori, madje unë ideova edhe pasjen e kolonës së

editorialit të shkruar nga kryeredaktori ose nga grupi i analistëve, opinionistëve që

kishte të prenotuar, mund të sugjeroheshin ata, ose e shkruante edhe vetë analisti pa i

sugjeruar qëndrim politik. Nuk është se kishte një qëndrim politik, por përkonte linja

editoriale e gazetës me analistët dhe nuk mbaj mend të kemi pasur ndonjë atakim për

diferencë të qëndrimit të redaksisë me atë çfarë shkruante opinionisti.

Për gazetat ‘’Koha Jonë’’, ‘’Shqip’’, ‘’Tema’’, të cilat ishin më gjeneraliste e më

ndikuese, a kishte një linjë të qartë editorialiste, pra a ishin gazeta të

pozicionuara majtas, qendër, djathtas..dhe çfarë linje konkretisht?

Më të përcaktuar e kishte ‘’Shqip’’-i, që ishte një gazetë centriste, centriste kritike

ndaj opozitës, oponenciale. Ndërsa te ‘’Tema’’, ‘’Albania’’, ‘’Koha Jonë’’ qëndrimi

ishte i lëvizshëm, sepse përcaktohej nga marrëdhëniet dhe marrëveshjet ditore që

sendërtonte botuesi. Në rastin konkret Nikolla, Meroja, apo edhe Ylli Rakipi dhe e

dini që ata nuk janë njerëz që i karakterizon konsistenca.

Gazetat që keni drejtuar mund të komentohen si gazeta që përveç kryeartikullit

një zë të fortë i kanë lënë edhe editorialit?Çfarë strategjie keni ndjekur? Si

qëndronte raporti kryeartikull-editorial?

Nuk ngatërroheshin asnjëherë me njëra-tjetrën. Tjetër gjë ishte kryeartikulli, tjetër gjë

editoriali. Edhe te ‘’Koha Jonë’’ kështu funksiononte, ‘’KJ’’ e kishte të përcaktuar

editorialin, e kishte në kolonën e vet edhe në pikëpamje të paraqitjes grafike ishte


- 284 -

drejt e përcaktuar, ndërsa kryeartikulli ishte tjetër gjë, ishte çështja kryesore e ditës që

lidhej me raportimin professional. Kryeartikulli shkruhej nga redaksitë e posaçme,

nga kronika, nga politika.

Çfarë mendoni juve për editorialin si gjini, edhe në raport me lexuesin shqiptar,

është një lloj artikulli që tërheq? Çfarë tematikash tërheqin më shumë në bazë të

përvojës suaj?)

Shtypi në Shqipëri është shtyp politik dhe është krijuar një përvojë gati stereotipike që

temat e politikës, të konfliktit politik dhe të kronikës janë tema, të cilat duken sikur

tirazhin fizik e ngrenë më shumë, e shesin më tepër. Predominon politika dhe

kryesisht aktualiteti, ngjarjet e rënda kriminale, edhe skandalet kuptohet. Skandalet

dhe investigimet. Ne kemi përvojë, sidomos te ‘’Shqip’’-i kur zbuluam skandalin e

varrit masiv me eshtra që ka lidhje me komunizmin dhe që pati jehonë, e rriti

tirazhin.Ose skandali Pango, skandalet seksuale, ose aferat seksuale ngrenë shumë.

Për të hyrë pak më në brendësi të mënyrës se si ndërtohet një editorial. Si ndahej

fakti nga opinioni brenda editorialit, çfarë raporti kanë patur këto të dyja, ku

bazohej editoriali, apo mjaftonte të kishim disa ide të mira, disa opinione dhe…

Jo. Editoriali në shumicën e gazetave ku kam punuar unë, ka qenë një vendimarrje

politike redaksionale, ka qenë i sugjeruar, së pari për linjën dhe qëndrimin politik që

duhet të mbajë editorialisti. Qoftë ky editorialist si shef redaksie, apo kryeredaktor.

Personalisht përgjithësisht i kam evituar, në mos autorësinë, praktikën e editorialeve

të porositura. Edhe kur më thoshte Nikolla, me të cilin kisha një partneritet më shumë

miqësor, e shkruaja por e lija pa emër. Dhe e dyta, ose ia delegoja dikujt nga redaksia.

Në atë periudhë ka qenë i famshëm Gavrosh Levonja, i cili mund ta ndryshonte

shkrimin brenda 20 minuta, në varësi të porosisë së Nikollës.Dhe bazohej natyrisht

mbi realitetin, ngjarjen kryesore të ditës. Mirëpo kuptohet që kjo linjë politike

përcaktohej në varësi të dëshirës, komunikimit apo flirteve politike që realizonte

Nikolla. Flasim për rastin ‘’Koha Jonë’’. Ndërsa në dy rastet e tjera, te ‘’Tema’’ dhe

‘’Albania’’, në periudhat kur kam punuar unë sepse kanë qenë periudhat e

riformatimit dhe reformimit të këtyre gazetave, ato ishin gazetat më të keqpërdorura

politikisht në periudhën dhe në kulmet e tranzicionit postkomunist në Shqipëri. Dhe

unë kam qenë kryeredaktor në një moment kur ato duhet të ndryshonin imazhin dhe

patën edhe një moment të ndryshimit të strukturës pronësore të tyre.

Megjithatë jeni dëshmitar i përshtatjes së linjave editoriale…

Ato në periudha që unë punova kishte një liri të qëndrimeve në politikën editoruese të

gazetave, nuk kishte asnjë lloj censure, ndikimi, porosie etj sepse e thashë edhe

njëherë, qëllimi i pronarëve dhe administratorëve të gazetave ishte që të

rehabilitoheshin, të reformoheshin në marrëdhënie me lexuesin. E prishën strukturën e

tyre tradicionale tëmarrëdhënies me lexuesin, në qoftë se në një moment të caktuar ato


- 285 -

kishin lexues të sëdjathës në ekstreme apo radikalë të së djathtës, tashmë nuk e kishin

më. Ishte e djathta liberale, ishte e qendrës etj etj që po e preferonte këtë gazetë.

Politikat editoriale ishin të rekomandueshme në lirinë natyrale të komunikimit, edhe

të kontaktit. Kështu që nuk kam vërejtje për atë. Ndërsa te gazeta ‘’Shqip’’ vazhdonte

kjo, në një mënyrë më profesionale. Nuk ekzistonte pasioni dhe retorika politike si

element tekstual i editorialit, po ishte një analizë që reflektonte qëndrimin e caktuar

analitik mbi çështjen ditore apo mbi problematikën që vinte nga aktualiteti politik.

Të kthehemi pak te marrëdhënia me pronarët…Çfarë marrëdhënie keni patur

me pronarët, a luhatej marrëdhënia, a ishte e qëndrueshme, kuptohet në

këndvështrimin e editorialit? A përcaktonte pronari se cili editorial do të

botohej, si funksiononte kjo marrëdhënie, qoftë edhe praktikisht..me telefonata

të shpeshta…

Më duhet ta them që raporti me pronarin më të rëndësishëm të medias ku kam punuar

unë dhe ku kam kaluar karrierën, njëkohësisht nuk ishte i tillë po ishte miku im shumë

i ngushtë dhe i shtrenjtë Nikollë Lesi, ka funksionuar ndryshe, që protagonizmi i tij

për të sugjeruar qëndrim politik, për të përcaktuar qëndrimin ka qenë më evident, më

flagrant, më i madh. Dhe është kjo arsyeja që në jo pak raste ai i ka penalizuar

kryeredaktorët e gazetave, duke i konsideruar në vetvete njëkohësisht kolegë, se ishte

pronari-gazetar në median shqiptare. Ndërsa në rastet e mëtejshme nuk kam patur

asnjëherë as konflikte, as antagonizma, por është pranuar ajo që quhet liria e të

shkruarit, që do të thotë që unë kur s’kam patur dëshirë ta shkruaj një editorial e kam

deleguar te kolegu që e ka kryer këtë gjë dhe unë nuk kam cënuar qëndrimin tim, apo

atë që unë e konsideroj, raportin me ndërgjegjen personale.

Raporti me Lesin vinte si rrjedhojë e faktit që ai ishte edhe gazetar, apo edhe si

rrjedhojë e kontekstit, e kohës kur po dilte ky produkt.

Në një këndvështrim deontologjik, unë mendoj që periudha e shtypit shqiptar nga

1991-1999, është një periudhë e veçantë, e cila e dallon zhvillimin dhe panoramën e

shtypit shqiptar pas viteve ‘’99. Pse? Sepse në këtë periudhë, një pjesë e mirë e

gazetarëve erdhën nga mungesa e një përvoje dhe e një shkollimi professional. Dhe

ajo çka e karakterizonte raportimin ishte një vullnet i jashtëzakonshëm për të

pasqyruar të vërtetat, kishte një lloj vullnetarizmi të jashtëzakonshëm, ndoshta

tashmë i humbur në praktikën e raportimit edhe të punës ditore që realizon komuniteti

i gazetarëve dhe reporterëve dhe mbi të gjitha, kishte një solidaritet, i cili në jo pak

raste e indulgjonte frymën e qëndrimeve në grup që mbanin gazetarët. Në këtë pikë

gazeta dhe stafi i ‘’Koha Jonë’’ ishin më të unifikuar, nuk kishte një diversitet brenda

arsyetimeve dhe qëndrimeve politike, por përkundrazi kishte një unifikim të

qëndrimit. Tëgjithë mendonim që regjimi i atëhershëm po degradonte, po shkaktonte

një frymë të fortë autoritarizmi etj etj


- 286 -

Mendoni që pronari, Nikollë Lesi mund të ketë qenë i influencuar nga bizneset

dhe politika për të ndikuar në linjën editoriale për këtë periudhë?

Në këtë periudhë jo. Sepse gazeta në këtë periudhë nuk jetonte vështirësi financiare

dhe ekonomike. Ajo ishte gazeta më e rëndësishme në tregun e shtypit, nëse mund të

flasim për treg se në fakt ishte një skenë, gazeta me tirazhin më të lartë, të ardhurat e

saj garantonin jo vetëm pagat e gazetarëve dhe mirëvlerësimn financiar të tyre dhe

ishte një vit i shkëlqyer për të shkaktuar edhe një financim për rritjen e

establishmentit, po e themi të multimedias së parë të ‘’Koha Jonë’’, sepse në atë

periudhë ishte jo vetëm gazeta që jetonte brenda një kompanie, ishte edhe gazeta

‘’Sport Ekspres’’, radio ‘’Koha’’, televizioni ‘’Koha’’, revista kulturologjike ‘’Aks’’

etj etj. Kështu që nuk ekzistonte ky problem dhe në kontekst, unë mendoj që nuk

ekzistonte problemi i korrupsionit mediatik, një realitet që u provua më vonë dhe që u

shfaq fatkeqësisht në realitetin e medias dhe të marrëdhënies që sendërtonte ajo me

pushtetin politik dhe kryesisht atë ekonomik.

Po kur u shfaq më vonë ky korrupsion mediatik, si reagonin gazetat?

Nuk kishte qëndrime. Kjo është fatkeqësi. U nënshtruan me heshtje. Me refuzim

publik. Jo me denoncim, denoncimet janë shfaqur më vonë dhe jo si rezultat i një

reflektimi të ndërgjegjshëm, denoncues për situatën, por për shkaqe të pakënaqësive

individuale që krijoheshin mes grupit të pronarëve dhe vetë gazetarëve që braktisnin

një media dhe kalonin te tjetra.Pas kësaj periudhe siç e dimë ne, filloi pastaj realiteti i

kontradiktave midis pronarëve, diversiteteve që shpesh përfundonin në konflikte të

hapura dhe shpesh të padenja.


zgjedhjeve?

Jo. Nuk e kam këtë mendim, të paktën në gazetat ku kam punuar unë. Editoriali

përgjithësisht rikthehej si një zhanër i preferueshëm në gazeta kur kishim situata

tëkonfliktit dhe debatit të fortë politik. Domethënë kur diskutohet për amendimin e

Kushtetutës, kur flitej për reforma ligjore në fusha të ndryshme dhe kur kishim të

bënim kryesisht me fushata zgjedhore, jo vetëm për të përgjithshme, por edhe

vendore. Dhe kjo kryesisht lidhej me qëndrimet politike qëpërcaktonte pronari ose

administratori i gazetës për politikat e selektimit të kandidatëve. Më shumë kishte

editoriale kur kishim kongrese të partive politike më të rëndësishme në vend.

Domethënë se çfarë sugjerimesh mund të bëheshin për ndryshimet statutore, për

mënyrën dhe funksionimin e demokracicë së brendshme dhe funksionimit të

organizmave që respektojnë statutin politik.

Si mendoni se ka ndryshuar tani…

Ka pas një periudhë të caktuar, kryesisht në periudhën ’94 kur filloi i ashtuquajturi

Referendum për Kushtetutën, i nismuar nga ish-presidenti Berisha ku editoriali ishte


- 287 -

një zhanër i preferueshëm pothuajse i përditshëm në gazetën ‘’Koha Jonë’’ që ishte

gazeta më e rëndësishme.

Nëse mund të bëjmë një krahasim me shtypin botëror, si mendoni se është ky

raporti editorial shqiptar-editorial botëror, çfarë ndryshon, ndryshon cilësia,

tematika…?

Ka shumë ndryshime, së pari ka ndryshime konceptuale, së dyti ka ndryshime për sa i

përket kualitetit tekstual. Së treti ka ndryshime për mënyrën se si implementohet ky

zhanër në gazetat tona. Ndërsa në shtypin perëndimor kuptohet që bëhet në mënyrë të

studiuar, koha fizike për të shkruar një editorial prej një gazetari është shumë herë më

e bollshme se sa ajo në shtypin shqiptar dhe një editorialist në shtypin shqiptar së

paku në periudhën dhe në pikun e të ashtuquajturit tranzicion, mund të shkruante më

shumë se 2 apo 3 tekste në ditë dhe kjo kuptohet që e vjerdh kualitetin shkrimor të

tekstit. Dhe nga ana tjetër është edhe një diferencë kulturologjike. Një diferencë në

planin stilistikor, në raportin me valencën e fjalës.

Mund të themi ndonjë detaj më shumë për stilistikën, për tonin e përdorur, për

gjuhën, figuracionin…

Përgjithësisht editorialet e botuar në shtypin shqiptar nga periudha ’91 deri në ’98-

’99, i karakterizon gjuha e retorikës dhe patetikës politike. Një gjuhë që në

pikëpamjen stilistikore shëmbëllen me formatin e trakteve të Luftës së Dytë Botërore

dhe të asaj publicistike që nuk ka vlera etike dhe pothuajse i shpërfill rëndom kodet e

komunikimit publik.

Në periudhën pas viteve 2000 natyrisht që ka ndryshime sepse brenda spektrit të

shtypit të përgjithshëm shqiptar, krijohen diferenca midis gazetave, të cilat

pretendojnë të kenë kualitet dhe reformimin më të madh por fatkeqësisht të

përkohshëm, e sjellin 2 gazetat më të mëdha të periudhës: Gazeta ‘’Shqip’’ dhe gazeta

‘’Mapo’’. Ato përpiqen fillimisht të rekrutojnë dhe të përfshijnë në stafin e tyre dhe

në grupin e bashkëpunëtorëve emrat më të njohur të fjalës dhe ligjërimit publik dhe

përcaktojnë disa politika honorari, domethënë shpërblimi, të cilat inkurajojnë shkrime

dhe autorë që shërbejnë përmes kualitetit, jo përmes pasionit.

Ky përmirësim ka ardhur vetvetiu, si rezultat i trendit përmirësues të shtypit,

apo drejtuesit kanë kuptuar që një gazetë pa qëndrim s’mund të rezistojë…

Janë të gjithë faktorët. Kuptohet që pas viteve 2000, shkaktoi një lodhje publike dhe

masive i ashtuquajturi tranzicion, paqëndrueshmëria, kaosi, anarkia dhe mungesa e

skrupujve dhe principeve morale në jetën shoqërore dhe publike dhe kjo bëri të

mundur që disa editorë të rëndësishëm t’i kushtonin vëmendje kësaj gjëje. Po një

arsye që jo në pak raste pse kjo dështoi dhe nuk u arrit ka të bëjë edhe me faktin që

përgjithësisht mosha e editorit në shtypin shqiptar është një moshë relativisht e re.

Ndoshta mëe reja në krahësim me gjithë editorët e vendeve të rajonit dhe kryesisht të


- 288 -

Europës. Mosha mesatare e kryeredaktorit dhe editorit është mbi 50 vjeç, në shtypin

perëndimor, në Shqipëri është diku të themi te 27 mes 35.

Meqë ju jeni kryetari i Unionit të Gazetarëve Shqiptarë, a keni statistikë se sa

mund të jetë numri i editorëve të përfshirë?

Në 2009-ën ne kemi pasur. Nga 23 kryeredaktorët që kishim në gazeta, 17 prej tyre

ishin edhe editorialshkrues. Më vonë nuk kemi statistika.

Cila është ajo gazetë që do të veçonit, qëështë gazeta më e fuqishme me

qëndrimin e saj gjatë tranzicionit, pra në aspektin editorial?

Sot e kam vështirë që të zgjedh, nuk kam në shtypin shqiptar, sepse mungon.

Mungon, nuk ka qëndrime, nuk ka gazeta me qëndrim të fortë dhe të kthjellët

editorial. Nuk ka. Ndërsa gazeta me qëndrime më të kujdesshme, natyrisht që përfshij

‘’Panorama’’-n dhe më të ekspozuara, më të vetëdeklaruara konsideroj ‘’Tema’’-n

dhe deri diku edhe ‘’Mapo’’-n.

Ku ndryshojnë këto të trija?

Ka diferenca të mëdha, edhe stilistikore, edhe tipologjike. Diferenca stilistikore

lidhet…’’Panorama’’ është gjithnjë një gazetë që priret të jetë në pikëpamjen e

respektimin e parimeve të asnjëanësisë dhe barazisë më e kujdesshme. Respekton

Kodin e Etikës më shumë se këto, ndërsa gazeta ‘’Tema’’ është gazeta tipologjike e

angazhuar, e qëndrimit të skajshëm dhe pa kompromis, madje duke marrë edhe të

avokatisë kur s’duhet ta bëjë këtë gjë për qëndrime të caktuara dhe këtu kam parasysh

editorialet e Meros.

Ndërsa te ‘’Mapo’’ ka një konsistencë për sa i përket përkatësisë ‘’Pro’’, në kuptimin

qëështë e qendrës së djathtë dhe liberale e djathtë dhe është një gazetë që në

pikëpamje kulturologjike sjell më shumë peshë specifike, ushtron një kujdes

redaktorial shumë më evident por pa braktisur anshmërinë e vetë të përcaktuar.

Pyetja e fundit ka të bëjë me transformimin e lexuesve, pra komentuesit online.

Lexuesi i sotshëm del ‘’Pro’’, ‘’Kundër’’, jep ide…ofendon dhe shan.Si mendon

se ndikon te editorialisti?

Nuk ndikon. Nuk mendoj se ndikon. Nuk mendoj sepse së pari ndërhyrjet e lexuesve

në blogjet e online-it shqiptar janë ndërhyrje të orientuara. Domethënë shumë pak

janë ato që rrjedhin nga një situatë spontane dhe nga një lexues virtual i maturuar.

Nëse Mero shan ‘’Doktorin’’, vërsulen gjithë fansat e ‘’Doktorit’’ dhe e shajnë Meron

dhe po ta shohësh nuk ka një debat konstruktiv midis blogerëve. Nga ana tjetër ka

patologji shumë në ndërhyrje. Domethënë gjuha, reagimet, ka fyerje, ka përdhosje, ka

përbaltje e cila është e pakrahasueshme. Ç’është më serioze mendoj unë, në shumicën

e rasteve për shkak edhe inflacionit që ka online-i në Shqipëri, duhet të themi që ne


- 289 -

kemi rreth 600 online dhe 1 mijë blogje dhe këto 600 online janë me struktura të

posaçme redaktoriale, në miniaturë po ama janë 2-3 veta që punojnë në ato dhe këto

kanë bërë të mundur që në gjithë këtë kaos online, të krijojnë domain-et e influencave.

Po ta shikosh te ‘’Syri’’ futen gjithë ata lexues që lëvdojnë të djathtën apo

‘’Doktorin’’, po të futesh te Mero futen të gjithë ata që shajnë ‘’Doktorin’’, po të

futesh te ‘’Balkanweb’’-i është pjesa lumpenike që komenton, kryesisht priren te

realitetet e rozës, sociales, përgojimit, korrupsionit, abuzivizmit. Janë disa tipologji të

kontributit virtual dhe fenomeni dhe problemi më i madh është anonimati që e

karakterizon komunikimin. Domethënë ‘’Nickname’’-at në hapësirën e blogimit

shqiptar.

Absolutisht nuk influencojnë te editoriali. Janë shumë pak ata. Mund të evidentoj disa

blogje që ndikojnë. Nëse futesh te ‘’Peizazhe të fjalës’’ qëështë i Ardian Vehbiut,

natyrisht që aty ke një qasje më intelektualiste dhe për çështje të ndryshme dhe mund

të merret shkas. Dhe shpesh Ardiani e ka bërë këtë gjë që nga kontribute krijmtarie të

dhëna, mund ta ketë reflektuar si editorial po ky është një rast sporadik dhe pa ndikim

te lexuesi masiv.

Cili mendoni se është lexuesi tipik i editorialit në 2016?

Me dhimbje konstatoj që lexuesi i mençur, lexuesi i maturuar, intelektual,

përgjithësisht nuk është kontributor në hapësirën virtuale.Është neglizhent.Në shtypin

shqiptar po lind dukuria e përdorimit e një editoriali në shumë blogje. Supozojmë, sa

herë hedh një material kritik Artan Fuga, e marrin mbi 20 online dhe e shesin edhe si

editorial. Dhe në fakt ajo merr vlerën e editorialit përderisa qarkullon njëkohësisht te

të gjitha. Edhe nëse nuk e vendos në rubrikën e editorialit, ajo qarkullon. Mirëpo kjo

është një politikë spontane dhe nuk është se ka një strategji nga editorët.

Kë do veçonit nga editorialistët në shtypin shqiptar?

Në periudhën ’91-’98 kuptohet që ka qenë Frroku, një editorialist i angazhimeve të

forta dhe të ashpra mirëpo që e karakterizonte në pikëpamje stilistikore… Frroku

dukej që në jo pak raste zhanrin e editorialit e ngatërronte me zhanrin e esesë,

hartimit. Pastaj kanë qenë…Blushi ka qenë shumë i mirë. Editorialet e Blushit janë

editoriale që pavarësisht nga qëndrimi i përcaktuar politik gjithmonë operon mbi

forcën e analizës së detajit për atë ç’ka do të përcjellë.

Lubonja me kalimin e kohës e shndërroi në sindromë analizën, duke respektuar në jo

pak raste edhe elementët e laboratorit analitik. Pastaj editorialet e Shkullakut, Bushatit

kanë krijuar një shkollë te revista ‘’Klan’’ dhe që në vlerësimin tim merrnin shkas nga

ngjarja dhe debati ditor por nuk është se kishin ndonjë thellësi të madhe dhe nuk

sjellin atë që quhet një qasje, e cila të shkruhet edhe duke investuar pak kulturë apo

informacion. Nuk e bëjnë këtë gjë, ndërsa Lubonja te editoriali i vetë sjell edhe teza

nga debate global, nga investimi i mendimtarisë globale. Atë qasjen referente që ka ai.

Domethënë që ‘’Adam Michnik thotë kështu..’’ose Haveli dhe këto gjëra Lubonja i


- 290 -

bën gjithmonë sepse është njeri në kontakt në lexim. Te këta mungojnë këto gjëra, ne

nuk kemi referenca të tilla. Ndër kualitetet e tjera ka edhe këtë, pra që sjell editorialin

me referenca. Editorialistët e tjerë nuk e kanë këtë gjë.

Edhe e djathta ka. Kemi një stil, do të thosha unë pak arkaik të së djathtës te Nebil

Çika por është ajo publiçistika provinciale, edhe në pikëpamje stilistikore të kujton

më shumë atë të Luftës së Dytë Botërore se sa diçka të sotme.

Lela sjell një nuancë të re, një kontribut jo vetëm stilistikor, por edhe kontribut nga

pikëpamja e gjuhës, në mënyrë të veçantë te gjuha ai është më i kujdesshëm. Ka

pasuri stilistikore, leksikore dhe ndoshta ka një ngatërresë me elementet morfologjike

për shkak të anglishtes. Ai si duket në një periudhë të caktuar e ka patur anglishten

gjuhë të parë.

ROLAND QAFOKU-28 qershor 2016

Çfarë linje editoriale keni ruajtur në gazetë? Kush e ka shkruar editorialin dhe a


Unë jam drejtuesi i tretë i gazetës “Panorama” dhe në momentin kur unë e nisa

drejtimin e gazetës, kjo gazetë, ose nuk kishte fare editoriale ose kishte shumë pak.

Por me përvojën time në gazetën “Koha Jonë”, unë futa me koshiencë atë që unë e

quaj qëndrim të gazetës dhe një gazetë pa qëndrimin apo opinionin e saj është si të

ishte pa bosht. Në fillim unë shkruaja vetë editoriale mbi bazën e lajmeve më të

rëndësishëm të gazetës. Padyshim që më frymëzonin lajmet e gazetarëve dhe një

qëndrim i imi mbi një lajm ekskluziv e bënte gazetën edhe më të rëndësishme. Bashkë

me zëvendësat e mi afruam në gazetë emra të rëndësishëm që bënin opinione të forta.

Emra të tillë si Artan Fuga, Besnik Mustafaj, Luan Rama, (diplomati) Sabri Godo,

Edison Ypi, Andrea Stefani etj u bënë opinionistë që i jepnin gazetës me lajmet më të

mira në treg, një qendrim për fenomene dhe ngjarje. Kjo i dha gazetës ‘’Panorama’’

një vlerë më shumë dhe sot pas një dekade e vlerësoj si një nga anët më të mira të asaj

gazete.

Gazeta që ju drejtonit mund të komentohet si një gazetë që përveç kryeartikullit

një zë të fortë i ka lënë edhe editorialit?Çfarë strategjie keni ndjekur?

Në fakt gazeta “Panorama”, më shumë u identifikua për lajmin e parë, të fortë,

ekskluziv, që nuk e kishte asnjë konkurent tjetër. Qendrimi editorial ishte faza e dytë e

ngritjes së gazetës në atë që nga një gazetë e mirë, simpatike, e paanshme, u bë gazeta

e parë në Shqipëri për nga tirazhi. Ua thashë edhe më lart, ishte një gjë e natyrshme që

një gazetë sado të arrinte të bënte lajme të mira e të shkruante mirë, mungesa e

editorialit do të thoshte që të mos ngrihej në nivel opinioni dhe si e tillë ‘’Panorama’’

kurrë nuk kishte për të arritur atë nivel që arriti. Unë isha i bindur që qëndrimi

igazetës do t’i jepte më shumë tërheqje dhe fuqi gazetës. E synova, punova shumë për

këtë dhe mendoj se e arrita.


- 291 -



sociale…pse zgjidhnit ato?

Unë mendoj shumë gjëra për editorialin dhe jam i bindur që nuk keni kaq shumë vend

në këtë intervistë për të t’i përfshirë të gjitha këtu por një gjë është e sigurtë: Kur për

një ngjarje lexuesit pyesnin: Si e ka trajtuar këtë Panorama? Në fakt pyetja reale ishte

çfarë editoriali ka sot ‘’Panorama’’ dhe këtu niste përgjegjësia dhe profesionalizmi i

këtij zhanri gjithashtu. Temat e lëvruara kanë qenë sipas lajmeve por në fillim kam

tentuar shumë edhe tema që lidheshin me kronikën e zezë. Por natyrsht që politika

ishte dhe mbeti e para. Për kronikën e zezë ishte e re që të bëhej editorial fjala vjen

për një pengmarrje, për një vrasje të bujshme apo edhe për vendime gjykatash.


shtypin shqiptar nuk ka patur një ndarje të qartë. Çfarë raporti kishte në

editorialet tuaja?

Opinioni ishte mendimi i dikujt për një çështje të caktuar. Ndërsa editoriali ishte

qëndrimi i gazetës. Kjo kuptohej qartë kur shkruaja unë si drejtues i gazetës. Natyrisht

që unë nuk isha opinionist.




Sa kam qenë unë drejtues i gazetës ‘’Panorama’’ nuk kam patur asnjë ndërhyrje.

Natyrisht ne kishim një qëndrim ndaj shumë fenomeneve politikë dhe ndaj forcave

politike por ajo ishte aq e butë sa gati nuk kuptohej fare se ne mbështesnim këtë apo

atë forcë politike. Kishte një ide se duke qenë se çdo gazetë në Shqipëri dihej se çfarë

mbështeste dhe kë, por nuk e kishte “Panorama”.

Çfarë raporti ka patur pronari i ‘’Panorama’’-s me kompanitë e bizneseve në

Shqipëri apo me politikanët? A e kanë ndikuar ato në politikën editoriale të

gazetës?

Gazeta “Panorama” ishte pronë e tre biznesmenëve nga më të njohurit në Shqipëri.

Më pas mbetën dy dhe më pas akoma, ‘’Panorama’’ mbeti pronë e një personi të

vetëm. Ndoshta fakti që kishte disa pronarë e ndihmoi që të mos kishte një qendrim

ekstrem ndaj një force të vetme politike apo një grupimi dhe politikani të vetëm.

Si kanë qenë raportet e pronarëve në përgjithësi me politikën dhe medien. A

fuqizohej editoriali për periudha të caktuara, si për shembull gjatë zgjedhjeve?

Po në Shqipëri sidomos në vitet 2000 shumë biznesmenë u bënë pronarë mediash. Ky

ishte një një fenomen shumë i mirë për kohën. I dha frymëmarrje medias rakitike për


- 292 -

nga financat në atë kohë. Gazetarët nisën të paguhen më mirë, mundësitë e tyre u bënë

më të mëdha. Por a i dha rritje cilësore dhe profesionsite medias fakti që biznemenët e

bënë më të shëndoshë financiarisht atë? Kjo është relative. Por një gjë të mirë e pati:

Lajmi nuk mund të fshihej më në Shqipëri siç mund të bëhej dikur. Nëse dikush nuk e

botonte do të gjendej një media që do ta bënte këtë gjë. Editoriali natyrisht që gjatë

zgjedhjeve bëhej më prezent dhe kishte qëndrime të caktura por ne asnjëherë nuk u

bëmë si “New York Times” që përpara zgjedhjeve të dilnim publikisht në mbështetje

të një force politike.

Krahasuar me shtypin botëror, si paraqitet shtypi shqiptar. A është i zhvilluar te

ne editoriali? Nëse jo, mendoni se ka lidhje me lexuesin, pronarin, drejtuesit?

Editoriali te ne ka kaluar disa etapa. Sot ai lëngon nga opinionizimi por jo nga

qëndrimi i gazetës. Sot i madh e i vogël jep opinion. Aq e theksuar është kjo sa do

gazetë në Shqipëri mund të quhej shumë bukur ‘’Opinionisti 1’’, ‘’Opinionisti 2’’,

‘’Opinionisti x’’. Editorialet më shumë vihen re në pikëvështrimet e trajtimit të një

lajmi se sa një shkrim kryesor, në një kolonë të veçantë, shkruar nga një autoritet i

gazetës, apo nga dikush që është i punësuar ‘’full time’’ atje. Sot ka shumë mendime

larushërie që nisin nga gazetarë, historianë, mësues, diplomatë e deri te studentë të

Bachelor e deri të Masterit brenda e jashtë vendit. Kulmi i habisë sime profesionale

është që opinion në gazetë japin edhe politikanët. Po si mund të botohet opinioni i një

deputeti që mbron forcën e tij politike? Shkrimi i një politikani aktiv në një gazetë për

një çështje politike mua më duket se ose ky politikan ka një hall të madh dhe te partia

e tij nuk ia var kush, ose ai përdor këtë gazetë për të përçuar mendimet e partisë. Për

faktin se të gjitha shkrimet e politikanëve janë për cicmice të ditës dhe jo për çështje

themelore për mua është e papranueshme.





Editorialin në formën më klasike e ka përdorur “Koha Jonë”. Madje është e vetmja

ose e para gazetë që kishte sektor të editorialeve dhe që funksiononte mirëfilli si e

tillë. Mund të mos ishte dakord ose jo me gazetën “Koha Jonë”, por editoriali i saj dhe

qendrimet e saj kundër pushtetit dhe qeverisë mbeten klasike edhe sot. Është historike

për median shqiptare që editorialet e saj kanë tronditur qeverinë. Sot kjo ngjan

qesharake. A e imagjioni që një editorial ‘’X’’ në gazetën “Y’’ të trondisë qeverinë

Rama? ‘’Haha’’ do bënin të gjithë.






- 293 -

Komenti pa kufi sot në website është për mua thjesht kanal i ujërave të zeza. I madh e

i vogël, qytetar apo fshatar, me shkollë apo pa shkollë komenton mbi atë që ti ke

shkruar mbi një fenomen dhe ngjarje. Madje siç thotë profesor Fuga për

referendumin, këtu vlen edhe për komentuesit, mund të shkruajë edhe i dehuri dhe ai

që është esëll. Madje, madje, edhe budallai dhe i zgjuari. Vetëm se ka një ndryshim

me ata që votojnë, të cilët janë të idetintifikuar. Ndër qindra komentues rrallë ndodh

që dikush të ketë identitetin real. Të gjithë të fshehur dhe ti nuk e di se me kë ke të

bësh. Nuk është çudi që dikush që ke takuar në rrugë që të ka vlerësuar si të ishit

Thomas Friedman i “New York Times” për shkrimin që ke bërë por ama atje, te

kanali i ujrave të zeza, ta ketë skuqur e nxirë me sharje e ofeza para e prapa. Ky është

kulmi i një ligësie që nuk e ndihmon kurrë profesionalizmin.

Mendoni se në gazetën ‘’Zëri i Popullit’’ dhe ‘’Rilindja Demokratike’’ në vitet


Në atë kohë te ‘’ZP’’-ja e ‘’RD’’-ja nuk kishte lajme. Ishte si vazhdim i gazetarisë

gjatë komunizmit dhe lajmi ishte tabu. Ndërsa në vitet e 1995-1996-1997 u

pozicionua gazetaria profesioniste, pra e lajmit. Këtu nis edhe editoriali i mirëfilltë

mbi bazën e lajmit. Më parë editorialet dhe opinionet përzjeheshin me lajmin dhe nuk

merreshin të ndarë. Pionerët e editorialistëve mbi bazën e lajmit sipas mendimit tim

janë: Gavrosh Levonja, Frrok Çupi, Skënder Minxhozi, Andrea Stefani, Plator

Nesturi, Armand Shkullaku etj.

A kishte një ngatërrim të opinionit me faktin në gazeta?

Te ‘’Koha Jonë’’ në fillim po. Por pas vitit 1996 u sanksionua fiks që çdo ditë gazeta

të kishte editorialin e saj. Gavrosh Levonja ishte editorialist që gati shkruante çdo

ditë. Pas kësaj kohe nuk kishte editoriale si dikur, por mbi bazën e asaj që ndodhte,

gazeta kishte qëndrimin e saj. ‘’Koha Jonë’’ ishte e mirëfillitë edhe në këndvështrim

të ndikimit.

Cilët editorialistë do veçonit që i kanë rezituar kohës?

Mero Baze është editorialisti më tipik në Shqipëri. Ai është i njohur dhe pikërisht

‘’Tema’’ njihet për editorialin XXL. Është shkrues shumë i mirë dhe editoriali i tij

është tipik. Ai e ka më të perfeksionuar sot online webin sepse ka lajme, por shumë

vite më parë në gazetën ‘’Tema’’ lexoje vetëm Bazen se të tjerat nuk kishin të njëjtën

vlerë si editoriali. Ndërsa sot editoriali i Meros është më i miri i gazetës ‘’Tema’’, por

ama sot nuk lihen pa lexuar lajmet e ‘’Temës’’ si dikur.

Sot a kemi një ringjallje të editorialit? Çfarë mendon për gazetat ‘’Mapo’’ dhe

‘’Dita’’?

‘’Mapo’’ dhe ‘’Dita’’ kanë një linjë të mirëfilltë editoriale dhe janë të qartë në atë që

kërkojnë. Çili ka edukatën e ‘’Koha Jonë’’ dhe unë e kuptoj më mirë se kushdo. Edhe


- 294 -

pse punonim te ‘’Koha Jonë’’, kur një gazetar i stafit shkruante editorialin e numrit të

ditës ishte si të shkruaje për ‘’New York Times’’.Ishte ngjarje e madhe të shkruaje

qëndrimin e gazetës në faqen e parë.

A mund të na rrëfeni emocionet e editorialit të parë?

Pas 4 viteve pune në gazetën ‘’Koha Jonë’’. Ishte një gjykatës i Gjykatës së Tiranës

që i zbuluam disa prona dhe ia botuam në gazetë. Unë shkruajta editorialin në linjën

që pak a shumë kjo vilë është bërë me kursimet e rrogës së gjyqtarit. Ishte një

investigim që unë e shoqërova me editorial. Më pas një editorial në përvjetorin e

vrasjes së Giovani Falcones. Pak a shumë shtroja pyetjen po ne shqiptarët kur do kemi

një Falcone. Më pas, kur drejtorja gazetën Panorama, siç shkruajta më lart shkruaja

shpesh, mesatarisht një editorial në javë dhe kjo u bë një gjë e zakonshme kur drejtoja

gazetën “Tirana Observer” me rubrikën time të përjavshme “Vera e re në fuçinë e

vjetër”. Ishte qëndrimi im si kreyredaktor për ngjarje të ndryshme politike apo edhe të

tjera.

ADRIAN THANO

Si është ndërtuar redaksia e gazetës ‘’Dita’’?

Redaksia është e ndërtuar me 1 Kryeredaktor, 2 zv.Kryeredaktorë, Redaktor

aktualiteti, Redaktor Rrethesh, Redaktor Sociale, Redaktor Sporti, Redaktor Info-

Bota, Redaktor Ekonomie, Redaktor Suplementi, Redaktor Suplementi 2.

Redaktorët përgjithësisht mbulojnë vetë nga 1-2 faqe secili në sektorin e vetë dhe janë

zgjedhur gazetarë me përvojë në media dhe që kanë aftësinë të jenë operativë dhe

tepër cilësorë në konceptimin e faqeve dhe në cilësinë e produktit final si në

informacion dhe në design apo drejtshkrim të faqes.

Bashkëpunëtoret e jashtëm janë një element kyç dhe tepër karakterizues i gazetës.

Këta bashkëpunëtorë janë autoritete në fushat e tyre dhe kanë rubrika të përjavshme,

si psh: Adem Harxhi, i cili ka rubrikë speciale për seksualitetin apo Mustafa Nano me

Zululand, Bedri Islami me analizën e thellë dhe të argumentuar politike mbi

zhvillimet Shqipëri-Kosovë-Serbi, Elton Xhanari me rubrikë të përjavshme ekonomie

por dhe bashkëpunëtore të tjerë që japin kontribut me informacione ose me opinione

të shkruara prej tyre. Përvç personave të përmendur janë dhe 6-7 bashkëpunëtorë të

tjerë, tepër aktivë dhe cilësorë si kontribuues.

Sa gazetare të përhershëm qëndrojnë në redaksi?

Janë prezentë në redaksi çdo ditë 11 gazetarë dhe bashkëpunojnë çdo ditë nga jashtë

redaksie 6 gazetarë.


- 295 -

Si raportojnë ata, çfarë komunikimi ekziston në redaksi?

Zv.Kryeredaktorët kryejnë një mbledhje thuajse formale me gazetarët, ndërsa

Kryeredaktori dhe zv. Kryeredaktorët kanë mbledhje dhe kontakte intensive gjatë

ditës për të vendosur mbi temën kryesore që do të trajtohet dhe kopertinën e

gazetës.Si kopertinë kryesore e gazetës preferohen zakonisht, Analizat-Editorialet

shteruese-analitike, shkrimet Info-Analizë mbi prapaskenat politike, si dhe

investigimet.

’’Dita’’ karakterizohet nga editoriali i saj, madje identifikohet me të. Kush i

shkruan editorialet?

Editorialet si qëndrim i gazetes zakonisht i shkruan Kryeredaktori dhe dy

Zv.Kryeredaktorët. Gazeta “DITA” ka veçantinë se është e vetmja gazetë që shpesh

hapet dhe me qëndrime editoriale, pra është gazetë Qëndrimi por edhe gazetë që

operon me risi duke përdorur modelin Info-Analitike, duke ofruar jo thjesht

informacione të veçanta dhe të panjohura më parë për çështje të rëndësishme, por

duke shoqëruar këto informacione dhe me një trajtim në thellesi dhe në kontekstin në

të cilin zhvillohen ngjarjet. Editorialet si qëndrim DIREKT i gazetës zakonisht i

shkruan Kryeredaktori dhe 2 Zv.Kryeredaktorët.

ARISTIR LUMEZI

Si është ndërtuar redaksia e gazetës ‘’Panorama’’?

Redaksia është e ndërtuar në disa sektorë dhe mbi një bazë hierarkike:Drejtor

ekzekutiv, drejtor gazete, kryeredaktor, zv.kryeredaktorë, redaktorë sektorësh,

gazetarë, korrektorë, dhe faqosës, marketing, financa. Sektorët janë: Politika, Kronikë

e zezë (Polici, Prokurori, Gjykata), Sociale, Rrethe, Kulturë, Sport, Argëtim,

Suplemente

Sa gazetarë të përhershëm ka redaksia?

20

Si raportojnë gazetarët në redaksi?

Gazetarët raportojnë pranë redaktorit të sektorit, e më pas, redaktori raporton në

mbledhje ku marrin pjesë drejtori, kryeredaktori dhe zv.kryeredaktorët.

Kush i shkruan editorialet, në rastet kur gazeta ka?

Editorialet shkruhen nga persona të kontraktuar me gazetën, por dhe nga politikanë,

specialistë të fushave të ndryshme, intelektualë të shquar.


- 296 -

ALEKSANDRA BOGDANI

Si është ndërtuar redaksia?

Redaksia është e ndarë në departamente/sektorë dhe funksionon mbi një bazë

hierarkike, ku stafi drejtues (kryeredaktori, zv.kryeredaktorët) përcaktojnë prioritetet,

ndajnë detyrat dhe miratojnë shkrimet që botohen në gazetë.

Rubrikat kryesore janë: Politika, Aktualiteti, Ekonomia, Opinion-Editorialet, Kultura

dhe Arsimi. Editorët (në politikë e aktualitet, pasi pjesa tjetër janë 1 gazetar për

sektor) janë përgjegjës për larminë e lajmeve dhe plotësimin e tyre, deri në procesin e

botimit.

Gazetarët e secilit sektor kanë një numër të caktuar institucionesh nën mbulim, prej

nga mbledhin pjesën më të madhe të informacionit. Gjithashtu, ata marrin detyra ose

punojnë në grup, për çështje me rëndësi të veçantë, që i tejkalon institucionet që ata

mbulojnë. Mbledhjet mes gazetarëve dhe stafit drejtues selektojnë informacionin që

është i gatshëm për t’u botuar në gazetën e ditës dhe atë që duhet pasuruar më tej, e që

duhet ndjekur në ditët në vazhdim.

Sa gazetarë të përhershëm ka redaksia e ‘’Mapo’’-s?

13 gazetarë në redaksinë Print dhe 3 gazetarë në MAPO online. Gazeta ka gjithashtu

bashkëpunëtorë të jashtëm për MAPO-n e Fundjavës dhe rubrikën OP/ED.

Si raportojnë gazetarët në redaksi?

Gjatë procesit të punës, gazetarët raportojnë me telefon tek editorët dhe marrin

këshilla e sugjerime. Pasdite bëhet mbledhja e gjithë redaksisë, ku secili gazetar

raporton tek Kryeredaktori dhe përcaktohet plani i punës e ndahen detyrat për secilin.

Kush i shkruan editorialet?

Editoriali në MAPO shkruhet përgjithësisht nga redaktori i Op/Ed dhe

bashkëpunëtorët e jashtëm, të cilët shkruajnë për MAPO-n sipas një grafiku të

caktuar. Përveç editorialit, gazeta është e hapur për komentet dhe opinionet e kujtdo

që është i interesuar të botojë në këtë gazetë, me kusht që shkrimet të jenë cilësore

dhe profesionale.

KAMBER VELAJ

Sa gazetarë punojnë në redaksinë e gazetës suaj?

Në redaksinë e gazetës ‘’Shqip’’ punojnë 17 gazetarë dhe 10 korrespodentë.

Si janë organizuar sektorët. Cila është struktura e redaksisë, raporti

kryeredaktor, botues, bord?


- 297 -

Sektorët janë të organizuar në Politikë, Aktualitet-Rrethe, Ekonomi, Sociale, Kulturë,

Sport, Ndryshe dhe Bota. Kemi 1 redaktor ekonomie dhe 1 redaktor politike që punon

me 2 gazetarë. Në redaksi punojnë edhe 2 redaktorë: i Kronikës dhe i Rretheve. Po

kështu redaktorëka edhe Kultura dhe Sporti.

Si raportohet në redaksi?

Përgjithësisht gazetarët raportojnë te redaktorët dhe redaktorët raportojnë te

kryeredaktori.

Kush i merr vendimet për kryeartikullin dhe artikujt kryesorë të gazetës?

Ne organizojmë 2 mbledhje: në mëngjes me gazetarët (09:45) dhe pasdite (15:45). Në

mëngjes gazetarët ofrojnë idetë dhe marrin sugjerime nga redaktori, kolegët dhe

kryeredaktori. Pasdite bëhet raportimi i ndarjes së faqeve, ku përcaktohen titujt e të

gjitha faqeve si dhe mënyra si do trajtohen. Jepen ndërkohë edhe detyra shtesë për

plotësimin e lajmit. Rreth orës 20:00-21:00, në konsultë me redaktorët caktohet

aperura e faqes së parë dhe titujt e tjerë. Është pikërisht kryeredaktori që vendos për

faqjen e parë.

Çfarë politike editoriale keni vendosur të ndiqni dhe pse nuk keni zgjedhur të

jeni një gazetë e qëndrimeve të forta editoriale?

Politika editoriale ndiqet nëpërmjet shkrimeve, tek këndvështrimet dhe mënyra e

trajtimit. Kryeredaktori ka lidhje me drejtorin dhe s’ka asnjë lidhje me

aksionerët(Botuesit). Drejtori është përfaqësuesi i aksionerëve. Me drejtorin gazetari

mban një lidhje të drejtëpërdrejtë dhe me telefon. Është një strukturë e qëndrueshme,

me përjashtime të rralla.

‘’Shqip’’ ka zgjedhur të mos ketë qëndrim të mirëfilltë politik. Ndikimi në

këndvështrim dhe trajtim të informacionit është 70% nga reporterët dhe redaktorët

dhe 30% nga drejtori.

Botuesi nuk është i implikuar fare. Ka patur raste lajmesh kur janë përmendur

aksionerët e gazetës, madje ne i kemi trajtuar krejt normalisht këto lajme, njësoj si për

këdo, pasi nuk kemi informacion. Me drejtuesin dhe gazetarët bëjmë një mbledhje 1

herë në vit, për të bërë analizën e punës vjetore.


- 298 -

IX.4.Pyetësorët dhe Anketat TIP



FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË

Tel/Fax: +355 42 369 987 Website: www.fhf.edu.al Adresa: Rruga e Elbasanit, Tiranë

Anketë

“NDËRTIMI DHE FUNKSIONIMI I REDAKSISË”

TARGET GRUPI: Gazetarë të shtypit në redaksitë e gazetave: ‘’SHQIP’’, ‘’DITA’’,

‘’MAPO’’, ‘’SHEKULLI’’, ‘’PANORAMA’’.

PERIUDHA E REALIZIMIT: Maj 2013

PERSHKRIMI: Anketa me pyetje të hapura dhe të mbyllura është pjesë e kërkimit

shkencor me temë: “Editoriali në shtypin shqiptar të tranzicionit”. Përmban 16 pyetje.

Në pyetjet me më shumë se 2 alternativa si përgjigje, mund të zgjidhni edhe më

shumë se 1.

MBROJTJA E TË DHËNAVE: Konfidencialiteti i përgjigjeve do të kryhet në bazë

të ligjit nr. 9887 datë 10.03.2008, “Për Mbrojtjen e të Dhënave Personale”, ligjit nr.

9288 datë 07.10.2004, “Për Ratifikimin e Konventës “Për Mbrojtjen e Individëve në

Lidhje me Përpunimin Automatik të Dhënave Personale”. Të dhënat e përfituara nga

ky kërkim do të përdoren vetëm për qëllimin e studimit.

1. Të dhëna personale

Gjinia:

Mashkull Femër

http://www.fhf.edu.al/


- 299 -

Mosha:

18- 23 vjeç

24- 30 vjeç

31-35 vjeç

36-40 vjeç

Më shumë se 41 vjeç

2. Diplomuar:

Gazetari

Gjuhë Letërsi

Shkenca Sociale

Shkenca Politike

Të tjera

3. Gazeta ku punoni:

SHQIP

DITA

MAPO

SHEKULLI

PANORAMA

Ju lutem jepni mendimin tuaj për pyetjet e hapura dhe të mbyllura, të renditura më

poshtë:

1.Si jeni punësuar në gazetën ku punoni?


- 300 -

a.Me konkurs

b.Me kërkesë të drejtpërdrejtë nga drejtuesit e redaksisë

c.Me referencë

2.Në çfarë mënyre vendosni për temat që trajtoni në artikujt tuaj?

a.Vetë

b.Në komunikim me redaktorin

c.Në komunikim me kryeredaktorin

3.Ku raportoni për temat dhe informacionin që keni mbledhur?

a.Tek redaktori

b.Tek kryeredaktori

c.Tek drejtori

d.Tek botuesi

4.Si raportoni?

a.Me shkrim

b.Në komunikim të drejtpërdrejtë

5.A kryeni mbledhje të redaksisë?

a.Po

b.Jo


- 301 -

6.Nëse po, sa herë?

a.Çdo ditë

b.Një herë në javë

c.Një herë në dy javë

d.Një herë në muaj

e.Një herë në vit

7.A punoni në sektorin ku keni krijuar përvojën kryesore profesionale apo ju kanë

zhvendosur në sektorë të tjerë?

a.Po punoj, nuk më kanë zhvendosur

b.Jo nuk punoj, më kanë zhvendosur

8.Çfarë hallkash ndiqni brenda redaksisë për të publikuar një artikull? Shënoni

shkurtimisht rrugën që ndiqni:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………….

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………….

9.Cili përcakton si do pozicionohen artikujt në një faqe të brendshme?

a.Gazetari


- 302 -

b.Redaktori

c.Kryeredaktori

d.Drejtori

e.Bordi i gazetës

f.Botuesi

10.A ju ndodh që artikulli juaj të zërë vendin e kryeartikullit të gazetës?

a.Po

b.Jo

11.A ju ndodh që artikulli juaj të jetë një nga shkrimet e rëndësishme të faqes së parë?

a.Po

b.Jo

12.A ju ndodh që të merret shkas nga artikulli juaji për t’u publikuar një editorial në

gazetën tuaj?(Kujdes: qëndrim i gazetës, jo analizë, koment apo opinion)

a.Po

b.Jo

13.Nëse po, sa shpesh?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………...

14.A keni shkruar ndonjëherë editorial në gazetën tuaj?


- 303 -

a.Po

b.Jo

15. Zakonisht, kush e shkruan editorialin në gazetën tuaj? (Kujdes: qëndrim i gazetës, jo

analizë, koment apo opinion)

a.Gazetari

b.Redaktori

c.Kryeredaktori

d.Drejtori

e.Bordi i gazetës

f.Botuesi

16.Çështjet që trajtohen zakonisht në editoriale janë të natyrës:

a.Politike

b.Ekonomike

c.Kronikë e zezë

d.Sociale

e.Kulturore

f.Sportive


- 304 -



FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË

Tel/Fax: +355 42 369 987 website: www.fhf.edu.al Adresa: Rruga e Elbasanit, Tiranë

INTERVISTA CILËSORE

Për temën doktorale

“Editoriali në shtypin shqiptar të tranzicionit”

1.Çfarë linje editoriale keni ruajtur në gazetë? Kush e ka shkruar editorialin dhe a jeni

frymëzuar nga lajmet e gazetarëve tuaj për të shkruar një editorial?

2.Gazeta juaj mund të komentohet si një gazetë që përveç kryeartikullit një zë të fortë

i ka lënë edhe editorialit?Çfarë strategjie keni ndjekur?

3.Çfarë mendoni për editorialin si gjini analitike dhe raportin me lexuesin



4.Si ndahej opinioni nga fakti brenda një editoriali, konteksti është se kryesisht në

shtypin shqiptar nuk ka patur një ndarje të qartë, madje gazeta të caktuara si

‘’Panorama’’ nuk e kanë përdorur (në raste shumë të rralla)…Çfarë raporti kishte në

editorialet tuaja?

5.Çfarë raporti keni patur me pronarin, a sugjeronte ai tema të caktuara, apo



http://www.fhf.edu.al/


- 305 -

6.Çfarë raporti ka patur pronari juaj me kompanitë e bizneseve në Shqipëri apo me

politikanët? A e kanë ndikuar ato në politikën editoriale të gazetës?

7.Si kanë qenë raportet e pronarëve me politikën dhe medien. A fuqizohej editoriali

për periudha të caktuara, si për shembull gjatë zgjedhjeve?

8.Krahasuar me shtypin botëror, si paraqitet shtypi shqiptar. A është i zhvilluar te ne

editoriali? Nëse jo, mendoni se ka lidhje me lexuesin, pronarin, drejtuesit?

9.Cila gazetë për ju mund të quhet në gjithë tranzicionin 25-vjeçar, modeli më i fortë

që ka lëvruar editorialin? Mendoni se një gazetë duhet ta ketë patjetër editorialin?

Apo mund të mjaftohet me kryeartikullin dhe opinion-komentet? A duhet fuqizuar në

të ardhmen?

10.Çfarë mendoni për transformuesin e lexuesit, nga ‘’pa zë’’ në një lexues që

komenton, hedh poshtë, apo vlerëson editorialin (Tema, Mapo, Dita..etj) madje

komenton edhe editorialistin? Sa e ka ndryshuar feedback-un gazetaria online, ku

editorialisti edhe mund të frymëzohet?


- 306 -

X. BIBLIOGRAFIA

Aristoteli, ‘’Politika’’, Plejad, Tiranë, 2003

Balle, Francis.,”Mediat dhe Shoqëritë”, Shtëpia Botuese “Papirus”, Tiranë

2011

Banaj, Admir, Zanafilla e Reklamës dhe Marrëdhënieve Publike, Shtëpia

Botuese e Librit Universitar, Tiranë, 2003

Bennett, W.Lance, ‘’Changing Societies, Changing Media Systems:

Challenges for Communication Theory, Research and Education’’, Center for

Communication & Civic Engagement University of Washington, Seattle, USA

Bennett, W.Lance, Iyengar, Shanto, ‘’ A New Era of Minimal Effects? The

Changing Foundations of Political Communication ‘’Journal of

Communication, Forthcoming

Bernays, Edwards, Crystallizing Public Opinion, Liverlight Publishing

Coorporation, New York, 1923

Bernays, Edward, Propaganda, Horace Liverlight, New York, 1928

Biberaj, Elez, Shqipëria në tranzicion, Rruga e vështirë drejt Demokracisë,

Ora, f.15

Bido, Ardit, ‘’Koncensioni editorial i shtypit shqiptar në epokën e biznesit’’,

Botimet ‘’Trifon Xhagjika’’, Tiranë, 2011

Boczkowski, Pablo J., Digitizing the neës: Innovation in online newspapers,

The MIT Press, Cambridge Masachusetts, London England, 2004

Bogdani, Mirela, Loughlin, John, Shqipëria dhe Bashkimi Europan, Integrimi

Europian dhe Perspektiva e Pranimit, Dajti 2000, Tiranë, 2004

Boriçi, Hamit, ‘’Gazetaria 2. Probleme të mjeshtërisë dhe format e pasqyrimit

publicistik’’, Shtëpia Botuese e Librit Universitar, Tiranë 2004

Boriçi, Hamit, Marku, Mark, “Histori e shtypit shqiptar. Nga fillimet deri në

ditët tona”, Shtëpia Botuese e Librit Universitar, Tiranë, 2010

Bourdieu, Pierre, ‘’About Television’’, The New Press New York, USA, 1996

Dewey, John, ‘’Publiku dhe problemet e tij’’, ISP dhe DITA, Tiranë, 2000

Dominick, Joseph, Dinamika e komunikimit masiv. Media në periudhën

digjitale,UET Press, Tiranë, 2010

Doyle, Gillian, Understanding Media Economics

Ellul, Jacques, Propaganda: The Formation of Men’s Attitudes, Vintage

Books Edition, New York, 1973

Franklin. Bob, Hogan. Mike, Langely. Quentin, Mosdell. Nick, Pill. Elliot,

‘’Key Concepts in Public Relations’’, Sage Publication, London, 2009

Fuga, Artan, Abetare e ekonomisë të mediave, Referat i autorit në kuadrin e

Qendrës Shqiptaro-Gjermane të Formimit të Gazetarëve të Rinj me titull

“Mediat në demokratizim”, pranë departamentit të Gazetarisë dhe


- 307 -

Komunikimit të Universitetit të Tiranës, ngritur në bashkëpunim me

fondacionin “Konrad Adenhauer”, http://al.ejo-online.eu/ekonomia-e-

medias/abetare-e-ekonomise-te-mediave

Fuga, Artan, “Brirët e Dhisë, lexime në komunikim”, Ora, Tiranë, 2008

Fuga, Artan, “Media, politika, shoqëria (1990-2000). Ikja nga kompleksi i

Rozafës”, Botimet Dudaj, Tiranë, 2008

Fuga, Artan, “Ikja nga kompleksi i Rozafës”, Dukagjini, Pejë, 2000

Gazetaria Profesionale. Vete-Rregullimi dhe Media të Reja, Dilema të Vjetra

në Europën Jug-Lindore dhe Turqi, Organizata Arsimore, Shkencore dhe

Kulturore e Kombeve të Bashkuara, 2010

Godole, Jonila, Marrëdhëniet joformale mes elitave të politikës dhe mediave,

Doktoraturë, Shtator 2013

Godole, Jonila (2009) ‘’Gazetaria politike pas zgjedhjeve të 29 qershorit.

Situata dhe perspektiva e komunikimit politik në aktualitetin shqiptare’’ DKG,

Tiranë

Habermas, Jurgen, The structural transformation of the public sphere, The

MIT Press, Cambridge, Masachusetts, 1991

Hallin, Daniel, Mancini, Paolo, Comparing Media Systems: Three Models of

Media and Politics, Cambridge University Press, United Kingdom, 2004

Hallock, M.Steven, “Editorial and Opinion: The Dwindling Marketplace of

Ideas in Today's News”, Praeger, Westport, Connecticut, London, 2007

Jenkins, Henry, Convergence Culture: Where Old and New Media Collide,

New York University Press, New York and London, 2006

Karlsson ,Charlie, Rouchy, Philippe, Handbook on the Economics of the

Media, Eward Elgar Publishing, USA,2015

Kim, S.-H., Scheufele, D. A., & Shanahan, J. (2005). ‘’Who cares about the

issues? Issue voting and the role of neës media during the 2000 U. S.

presidential election.’’, Journal of Communication, 55, 103-121. (SSCI

Journal)

Kodi Etik i Medias Shqiptare, Tiranë, Instituti Shqiptar i Medias, 2006

Krasniqi, Afrim, ‘’Partitë politike në Shqipëri’’ (1920-2006), Tiranë

Krasniqi, Afrim, “Zgjedhjet në Shqipëri: (1991-2008):proceset zgjedhore,

partitë, kandidatës, fushatat elektorale

Lamb, Jane, ‘’The Complete Newspaper Resource Book’’J. Weston Walch,

Publisher, Portland, Maine, 1985

Lani, Remzi, ‘’The difficult road to the indipedent media’’ në ‘’Exit from

censorship’’, ISHM, Tiranë, 2001

Lesi, Nikollë, ‘’Kështjella e Medias’’

http://www.kohajone.com/2016/01/16/nje-fragment-nga-libri-i-ri-keshtjella-e-

medias/

http://al.ejo-online.eu/ekonomia-e-medias/abetare-e-ekonomise-te-mediave

http://al.ejo-online.eu/ekonomia-e-medias/abetare-e-ekonomise-te-mediave


- 308 -

Lesson, Peeter, ‘’Manipulating the media’’, http://www.

www.peterleeson.com/Manipulating_the_Media.pdf

Lippman, Walter, ‘’Liberty and the News’’, Dover Publication, USA, 2010

Lippman, Walter, ‘’Public Opinion’’, Dover Publication, INC, Mineola, New

York, 2004

Loewen, Nancy, Writing Outstanding Opinion Pieces, Lerner Publications,

Minneapolis, 2016

Marku, Mark (2010) ‘’Mediat në tranzicion” DGK Studime Albanalogjike

McChesney. W, Robert, Pickard, Victor (Editorë), ‘’Will the Last Reporter

Please Turn out the Lights: The Collapse of journalism and ëhat can be done

to fix it’’, The New Press, Londër, 2011

McCombs, Maxwell. ‘’Setting the Agenda: The Mass Media and Public

Opinion”, Polity Press, 65 Bridge Street, Cambridge, UK, 2004

McLuhan, Marshall, “Instrumentat e Komunikimit: media si një zgjatim i

njeriut”, Instituti i Dialogut dhe i Komunikimit, Tiranë, 2008

McQuail, Denis, Audience Analysis, Sage Publications, f.3, USA, 1997

McNair, Brian ‘’Hyrje në komunikimin politik’’, UET Press, Tiranë 2009

Mencher, Mencher, “News Reporting and Writing”,McGraw Hill, New Jork-

USA, 2006

Merit Baz, Deivis, ‘’Gazetaria publike dhe jeta publike’’, Instituti Shqiptar i

Medias, Tiranë

Meyer, Philip, The Vanishing Neëspaper: Saving Journalism in the

Information Age, University of Missouri Press, Columbia and London, 2004

Mill, Stuart, John, ‘’On Liberty with the Subjection of Woman and Chapters

on Socialist’’, Cambridge University Press, 1989

Neza, Agim, “Marrëdhëniet Publike”, Tiranë, Instituti Shqiptar i Medias,

2004

Neza, Sami, “Ndikimi i krizës së shtypit në burimet njerëzore”, “Studime

Albanologjike: Komunikimi i Integruar-Koncepte, Strategji,

Praktika”,Universiteti i Tiranës, Nëntor 2011

Neza, Sami (2010) ‘’Tregu i medias në këndvështrimin e marrëdhënieve mes

aktorëve të komunikimit’’ DGK Studime Albanalogjike

Noam, Eli, Who Owns the World's Media?: Media Concentration and

Ownership Around the World, f.10-13, Oxford University Press, Oxford, New

York, 2016

Kajsiu, Blendi, Integrimi si pengesë për demokratizimin, Polis 2, Revistë

shkencore e departamentit të shkencave politike dhe marrëdhënieve

ndërkombëtare, UET, Nr.2/2006, f.7-8

‘’ Kodi Etik i Medias Shqiptare”, Tiranë, Instituti Shqiptar I Medias, 2006

Kolodzy, Janet, Convergence Journalism: Writing and Reporting Across the

News Media, Rowman& Littlefield Publishers, INC, Oxford, 2006


- 309 -

Krasniqi, Afrim, Evropa Juglindore në periudhën paskomuniste: (Analizë e

sistemeve partiake dhe qeverisëse), Doktoraturë, Universiteti i Tiranës, Tiranë

2012

O’Donnell, Guillermo, Schmitter, Philippe, Transition from Authoritarian

Rule, Tentative Comclusions about Uncertain Democracies, The John Hopkins

University Press, Baltimore and London, 1986

Papa, J. M., Daniels, D.T, Spiker, K.B., “Komunikimi organizativ, Qasjet dhe

Prirjet”, UET Press, Tiranë 2009

Patrick, Brian, The Ten Commandments of Propaganda, Arktos, London,

2012

Picard, Robert, The Economics and Financing of Media Companies, Fordham

University Press, New York, 2011

Picard, Robert (Editor), Media Firms: Structures, Operations, and

Performance, Laërence Erblaum Associates Inc.Publisher, New Jersey, 2002

Picard, Robert Media Product Portfolios: Issues in Management of Multiple

Products and Services,Psichology Press Taylor and Francis Group, New

York, London, 2012

Picard, Robert, Wildman, Steven (Editorë), Handbook on the Economics of the

Media, Eward Elgar Publishing, USA,2015

Pinson, L.James, Brooks, S.Brian, The Art of Editing in the Age of

Convergence, Routledge, New York, USA, 2016

Polis 2, Revistë shkencore e departamentit të shkencave politike dhe

marrëdhënieve ndërkombëtare, UET, Nr.2/2006

Polis 2, Revistë shkencore e departamentit të shkencave politike dhe

marrëdhënieve ndërkombëtare, Monitorim, Integrimi, i (Pa)Kuptuari i medias

shqiptare, UET, Nr.2/2006

Rachels, James, Rachels, Stuart, ‘’Elementët e Filozofisë Morale’’, Botim i

Pestë, Dita 2000, Tiranë, 2009

Randall, David ,Universal Journalist,Pluto Press London, Ann Arbor MI,

2000

Russial, John, Strategic Copy Editing, The Guilford Press, New York, London,

2004

Russ-Mohl, S., “Gazetaria”, Shtëpia Botuese “K&B “, Tiranë, 2010

Sartori, Giovanni, Edhe njëherë për teorinë e demokracisë, Shtëpia Botuese

Dituria, Tiranë, 1998

Stagliano, Riçardo, ‘’Gazetaria 2.0’’, Instituti Shqiptar i Medias, Tiranë, 2004

‘’Studime Albanologjike. Gazetari dhe Shkenca Komunikimi.Mediat Shqiptare

në Tranzicion”, Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Historisë dhe Filologjisë,

Tiranë 2010

Skana, Pranvera (2011) ‘’Statusi i sotëm i formimit professional dhe

intelektual të gazetarit’’


- 310 -

Siapera, Eugenia, Understanding New Media, Sage Publications LTD,

London, 2012

Siebert, S.Fred, Peterson, Theodhore, Schramm, Wilbur, “The Authoritarian,

Libertarian, Social Responsibility, and Soviet Communist Concepts of What

the Press Should Be and Do”, University of Illinois Press, Urbana and

Chicago, 1956

Stagliano, Riccardo, ‘’Gazetaria 2.0 Të merresh me informacion në kohën e

internetit’’, Botim i Institutit Shqiptar të Medias, Tiranë 2004

Standrings, Martinez. Suzzete, The Art of Column Ëriting: Insider Secrets

from Art Buchwald,Marion Street Press, Portland, Oregon, 2008

Strunk, William, The elements of Style, Dover Publications, INC, Mineola,

New York

Shannon E.Claude, Waver. Warren, ‘’The Mathematical Theory of

Communication’’, University of Illinois Press, Urbana and Chicago

Tarifa, Fatos, “Paradigma e tranzicionit demokratik: “Fundi” i tranzicionit

apo një tranzicion pa fund?”, Ombra GVG, Tiranë, 2009

‘’The Charlie Hebdo effect in the Balkans’’, South-East European Partnership

for Media Development, Janar-Prill 2015

Zguri, Rrapo, Gazetaria shqiptare në internet, Doktoraturë, Universiteti i

Tiranës, Tiranë, 2015

Wildman, Steven, Handbook of Media Management and Economics, Lawrence

Erlbaum, Associates Publishers, New Jersey, London, 2006

INTERVISTA CILËSORE

1. Basha, Anila, Intervistë 2016

2. Baze, Mero, Intervistë 9 shtator 2016

3. Bogdani, Aleksandra Intervistë

4. Çipa, Aleksandër, Intervistë 30 maj 2016

5. Thano, Adrian, Intervistë

6. Lela, Alfred, Intervistë 12 korrik 2016

7. Lubonja, Fatos, Intervistë 20 shtator 2016

8. Lumezi, Aristir, Intervistë zëvendëskryeredaktor gazeta “Panorama”

9. Krasniqi, Afrim, Intervistë 28 Shtator 2016

10. Qafoku, Roland, Intervistë 28 qershor 2016

11. Rakipllari, Robert, Intervistë 11 Tetor 2016

12. Rrozhani, Arben, Intervistë 27 maj 2016

13. Velaj, Kamber, Intervistë me kryeredaktorin e gazetës “Shqip”


- 311 -

MONITORIM GAZETASH

1. ‘’Zëri i Popullit’’ 1990, 1991

2. ‘’Rilindja Demokratike’’ 1991

3. ‘’Koha Jonë’’ 1991, 1997

4. ‘’Shekulli’’ 2005, 2011

5. ‘’Panorama’’ 2005, 2011, 2014

6. ‘’Tema’’ 2013, 2014

7. ‘’Dita’’ 2013, 2014

8. ‘’Mapo’’ 2013, 2014

ANKETA

41 gazetarë, kryeredaktorë dhe zv.kryeredaktorë, realizuar në

redaksitë e gazetave “Panorama”, “Shekulli”, “Shqip”, ‘’Mapo’’ dhe

“Dita”

ARTIKUJ

Baze, Mero, Gazeta ‘’Tema’’, 4 janar 2013

Baze, Mero, ‘’Standardet e kryeministrit për Familjen dhe opozitën’’,

‘’Tema’’, 2005

Bozdo, Eno, “Rrënimi i argumentit”, Gazeta “Panorama”, 14 Prill,

fq.18

Budini, Belina, “E para është fushata e Bashës”, Gazeta “Panorama”,

8 Maj, fq.24

Çili, Henri, 14 shkurt 2013, ‘’Mapo’’

Çili, Henri, “Tri defekte paraprake të fushatës së Edi’’, 15 shkurt 2013

Gazeta “Panorama”, Suplementi “Iniciativa për Tiranën“, 8 prill,

fq.2

Gazeta “Panorama”, 1 Maj, fq.5


Gazeta “Panorama”, “Zbulohet fotoja e celebrimit të Lulzim Bashës

më 8 maj 2004 në Bashkinë e Tiranës“, 8 Maj, fq.1

Gazeta “Shekulli”, 8 Prill, fq.17




Gazeta “Shekulli”, 1 Maj, fq.2




- 312 -



Guri, Sazan, “Kandidimi i tretë, i katërt si ujë i ndenjur”, Gazeta

“Panorama”, 6 Maj, fq.18

Gjoni, Edlira, Gazeta “Panorama”, 8 Prill, fq.20

Gjuzi, Redi, ‘’Certifikatat e pronësisë’’, ‘’Panorama’’, 2005

Kokalari, Gary, Gazeta “Shekulli”, 25 Prill, fq.2

‘’Koha Jonë’’, ‘’Piramidat e harruara’’ 1997

Hroni, Sotiraq, ‘‘Qytetarët si partnerë’’apo një ‘’shoqëri e madhe’’,


H. Prifti, Bledar, Gazeta “Shekulli”, 15 Prill, fq.15

Leskaj, Bujar, “Qeverisja vendore që i nevojitet Tiranës”, Gazeta

“Panorama”, 12 Prill, fq.19

Lubonja, Fatos, Gazeta ‘’Panorama’’, 23 Prill, fq.25

Lubonja, Fatos, ‘’A ka shpresë Tirana”, Gazeta “Panorama”, 11

Prill, fq.19

Meidani, Rexhep, Gazeta “Panorama”, 9 Prill, fq.15

Meidani, Rexhep, Gazeta “Panorama”, 9 Prill, fq.15

Neza, Sami, “Vota e konformistëve”, Gazeta “Panorama”, 20 Prill,

fq.21

Pinderi, Kristi, Gazeta “Shekulli”, 30 Prill, fq.2

Rada, Ardit, Gazeta ‘Shekulli”, 12 Prill, fq.2

Shalsi, Eduard, “Analistët si thashethemexhinj”, Gazeta “Panorama”,

16 Prill, fq.14

‘’Tema’’, ‘’Standardet e kryeministrit për Familjen dhe opozitën’’,

komentues online me emrin ‘’PREJ ZHUKE’’, 4 janar 2013

Tupja, Edmond, “Deri në palcë deri në dhimbje”, Gazeta

“Panorama”, 1 Maj, fq.13

Thano, Adrian, “Beu, Bolino dhe Babë Myslymi’’, ‘’Shekulli’’, 2005

Vehbiu, Ardian, ‘’Një i "çmendur" që çmendi antijugorët’’,

‘’Lapsi.al’’, 9 shtator 2014

http://www.lapsi.al/ide/2014/09/09/nj%C3%AB-i-%C3%A7mendur-

q%C3%AB-%C3%A7mendi-antijugor%C3%ABt#.V9SmVE197IU

Velo, Maks, ‘’Pse jam antiverior dhe antimysliman’’, ‘’Mapo’’, 6

shtator 2014

Velo, Maks, “Antiverior dhe antimysliman”/ Maks Velo kërkon falje

dhe tërhiqet, ‘’Mapo’’, 11 shtator 2014

Zogaj, Preç, “Cilat unaza për Tiranën?”, Gazeta “Shekulli”, 18 Prill,

fq.15

Zogaj, Preç, “21 janari si “alternativë” regjimi”, Gazeta “Shekulli”,

25 Prill, fq.19


- 313 -

TË TJERA

Botim i Grupimit “Iniciativa për Tiranën”, organizatë civile

joqeveritare

Qendra Kombëtare e Regjistrimit www.qkr.gov.al

Studimi i BIRN ‘’Të mbyllësh një sy ndaj lajmit:vetëcensura në median

shqiptare’’, Tiranë, 2015

Televizioni “Klan”, Emisioni “Opinion”

Televizioni “Top Channel”, Edicioni Informativ

NË INTERNET

"Advertorial - Definition from the Merriam-Webster Online Dictionary".

Merriam-Webster. Retrieved 2009-01-10.

Ashley, Jackie, ‘’Are the Guardianistas rats?’’, 29 prill 2008,

http://www.theguardian.com/commentisfree/2008/apr/29/aretheguardianis

tasrats

Black, K.William, “Why is the failed Monti a ‘’Technocrat’’ and the

successful correa a “Left-Leaning Economist’’?, Huffington Post, 12

shtator 2012, http://www.huffingtonpost.com/william-k-black/new-york-

times-profile_b_2269009.html

Briancon, Pierre, ‘’As Le Monde turns’’, 6 prill 2015

http://www.politico.eu/article/as-le-monde-turns/

Katz, Ian, ‘’World writes to undecided voters’’, 16 tetor 2004,

http://www.theguardian.com/world/2004/oct/16/uselections2004.usa2

http://www.nytimes.com/pages/opinion/index.html?action=click&pgtype=

Homepage&region=TopBar&module=HPMiniNav&contentCollection=O

pinion&WT.nav=page

http://www.treccani.it/enciclopedia/corriere-della-sera/

http://www.understandingcharliehebdo.com

http://www.lemonde.fr/idees/article/2015/02/24/non-charlie-hebdo-n-est-

pas-obsede-par-l-islam_4582419_3232.html

http://www.newyorker.com/magazine/2015/01/19/satire-lives

Okrent, Daniel, ‘’ THE PUBLIC EDITOR; Is The New York Times a

Liberal Newspaper?”, ‘’The New York Times’’, 25 Korrik 2004

http://www.nytimes.com/2004/07/25/opinion/the-public-editor-is-the-new-

york-times-a-liberal-newspaper.html?_r=0

Okrent, Daniel, ‘’ THE PUBLIC EDITOR; Is The New York Times a

Liberal Newspaper?”, ‘’The New York Times’’, 25 Korrik 2004

http://www.nytimes.com/2004/07/25/opinion/the-public-editor-is-the-neë-

york-times-a-liberal-newspaper.html?_r=0

http://www.qkr.gov.al/

http://www.theguardian.com/commentisfree/2008/apr/29/aretheguardianistasrats

http://www.theguardian.com/commentisfree/2008/apr/29/aretheguardianistasrats

http://www.huffingtonpost.com/william-k-black/new-york-times-profile_b_2269009.html

http://www.huffingtonpost.com/william-k-black/new-york-times-profile_b_2269009.html

http://www.politico.eu/article/as-le-monde-turns/

http://www.nytimes.com/2004/07/25/opinion/the-public-editor-is-the-neë-york-times-a-liberal-newspaper.html?_r=0

http://www.nytimes.com/2004/07/25/opinion/the-public-editor-is-the-neë-york-times-a-liberal-newspaper.html?_r=0


- 314 -

IPSOS MORI Sondazh, prill-qershor 2000, sondazh 2005

Malkin, Michelle, ‘’The New York Times’ war on gun-oëning rape

victims’’, 31 Tetor 2014, http://michellemalkin.com/2014/10/31/the-neë-

york-times-war-on-gun-oëning-rape-victims/

‘’Rasmussen Reports’’, studim 2007,

http://www.rasmussenreports.com/content/pdf/4541

Wikileaks: http://wikileaks.org/About.html

Wikileaks:

http://cablesearch.org/cable/vieë.php?id=08TIRANA470&hl=luan+hoxha

+shkelzen

Wikipedia:http://en.wikipedia.org/wiki/WikiLeaks

“Tema Online”:http://www.gazetatema.net/web/2011/09/08/luan-hoxha-

serish-ne-rolin-e-frikacakut-nuk-e-kam-permendur-shkelzen-berishen/

“Tema Online”: http://www.gazetatema.net/web/2011/10/05/ëithers-

konfirmon-dosjen-e-zeze-te-berishes-ne-washington-e-plote/

“Tema Online”: http://www.gazetatema.net/web/2011/10/06/arvizu-letra-

e-withers-flet-vete/

‘’Mapo Online’’: http://www.revistamapo.com/lexo.php?id=3211

.https:// www.theguardian.com/commentisfree/2011/jan/10/editorial-

leading-article-anonymous

www.earth.columbia.edu/sitefiles/file/pressroom/media_outreach/OpEdGu

ide.doc

http://lib.store.yahoo.net/lib/glimmertrain/Barrett.pdf

http:// www.msmonographs.org/article.asp?issn=0973-

1229;year=2006;volume=4;issue=1;spage=14;epage=17;aulast=Singh

http://wikileaks.org/About.html



http://en.wikipedia.org/wiki/WikiLeaks

http://www.gazetatema.net/web/2011/10/06/arvizu-letra-e-withers-flet-vete/

http://www.gazetatema.net/web/2011/10/06/arvizu-letra-e-withers-flet-vete/

EDITORIALI NË SHTYPIN SHQIPTAR TË …...N monitorim jans marr 8 gazeta t psrgjithshme, me ndikim n...

Documents

Transcript of EDITORIALI NË SHTYPIN SHQIPTAR TË …...N monitorim jans marr 8 gazeta t psrgjithshme, me ndikim n...