MODEL: OPERACIJA I NEOPHODNE OPREME ZA ZASNIVANJE VINOGRADA, IZGRADNJU PODRUMA I INSTALIRANJE VINSKE OPREME ZA PROIZVODNJU

CRNOG VINA

2-VINOGRADARSKO PODRUJE CRNE GORE-

Projektni tim: Dr Svetozar Savi, dipl. in. Dragan Vukovi, dipl. arh. Zoran Vujovi, dipl. ecc

MODEL: OPERACIJA I NEOPHODNE OPREME ZA ZASNIVANJE VINOGRADA, IZ-GRADNJU PODRUMA I INSTALIRANJE VINSKE OPREME ZA PROIZVODNJU CRNOG VINA

VINOGRADARSKI PODRUJE - CRNE GORE

DIREKCIJA ZA RAZVOJ MALIH I SREDNJIH PREDUZEADirektor: Zoran Vukevi

Autori mogu biti kontaktirani:Dr Svetozar Savi, dipl.in: zasnivanje zasada vinove loze, instalacija vinarske opreme i proizvodnja groa i vinae-mail: svetosavic@yahoo.comtel. 069 609 004

Vukovi Dragan, dipl. arh.: gradnja podrumae-mail: green@cg.yutel. 069 032 579l

Zoran Vujovi, dipl ecc: cijene neophodnog materijala i opremee-mail: zoran.vujovic@nasme.cg.yutel. 067 259 155

Dizajn i priprema: Studio MOUSE- Podgorica

3SADRAJ:

UVOD ...............................................................................................................................................5OPTE ..............................................................................................................................................7

Pravni status investitora ...............................................................................................7Dozvole ...............................................................................................................................7

I VINOGRAD ..................................................................................................................................8BIOLOKO-FIZIOLOKI INIOCI ..............................................................................................8

Izbor sortimenta ..............................................................................................................9Izbor podloge ................................................................................................................ 1041 B .................................................................................................................................. 10Rueri 140 ..................................................................................................................... 10Rihter 110 ........................................................................................................................ 10Paulsen 1103 .................................................................................................................. 10Kober 5BB ....................................................................................................................... 10

EKOLOKI INIOCI .................................................................................................................... 11TEHNOLOKI I PROIZVODNO-EKONOMSKI INIOCI .................................................... 12

Nabavka loznih kalemova ........................................................................................ 12Krenje ............................................................................................................................. 12Rjeavanje zamorenosti zemljita ......................................................................... 12Humifikacija ................................................................................................................... 12Melioracija ...................................................................................................................... 12Kalcifikacija ..................................................................................................................... 13Rigolovanje .................................................................................................................... 13Ravnanje terena ............................................................................................................ 14Dreniranje zemljita .................................................................................................... 14Osiguranje vodom ....................................................................................................... 14Organizacija teritorije i pravac pruanja redova ............................................... 14Razmak sadnje vinove loze ...................................................................................... 14Priprema kalemova za sadnju ................................................................................. 15Obiljeavanje mjesta za sadnju i redova ............................................................. 16Vrijeme sadnje kalemova .......................................................................................... 16Postavljanje zatitnih prstenova ............................................................................. 16Izgled budueg uzgojnog oblika okota sa naslonom .................................. 16

4RADOVI U PRVOJ GODINI ...................................................................................................... 17Zatita od mraza (opciono) ...................................................................................... 17Postavljanje naslona za vinovu lozu...................................................................... 18Formiranje uzgojnog oblika vinove loze ............................................................. 19Odravanje zemljita .................................................................................................. 20ubrenje ........................................................................................................................ 21Zelena rezidba ............................................................................................................. 21Kontrola korova ............................................................................................................ 21Zatita vinove loze ....................................................................................................... 21Navodnjavanje .............................................................................................................. 22

RADOVI U DRUGOJ GODINI .................................................................................................. 22Popunjavanje praznih mjesta .................................................................................. 22ubrenje ....................................................................................................22Odravanje zemljita .................................................................................................. 22Kontrola korova ............................................................................................................ 23Zatita vinove loze ....................................................................................................... 23Zelena rezidba............................................................................................................... 23Navodnjavanje .............................................................................................................. 23Berba ................................................................................................................................ 23

RADOVI U TREOJ GODINI .................................................................................................... 23Radovi u redovnoj eksploataciji ............................................................................. 24Rezidba ............................................................................................................................ 24Zelena rezidba............................................................................................................... 24

POTREBE U MEHANIZACIJI .................................................................................................... 25II VINSKI PODRUM .................................................................................................................... 26

Vani parametri za razmiljanje .............................................................................. 26LOKACIJA ..................................................................................................................................... 26NEOPHODNI USLOVI U PODRUMU .................................................................................... 27TEHNOLOKI-PROIZVODNO I EKONOMSKI INIOCI .................................................... 28PRERADA GROA .................................................................................................................. 28DOZRIJEVANJE VINA ................................................................................................................ 30FLAIRANJE ................................................................................................................................ 31PODRUMSKE PROSTORIJE ..................................................................................................... 33OPERACIJE, NEOPHODNA OPREMA I MATERIJAL ........................................................ 37

5UVOD

Za vinogradarsko podruje Crne Gore gajenje vinove loze u cilju proizvodnje groa za dobijanje visokokvalitetnih i kvalitetnih crnih vina bilo je uvijek aktuelno. Produk-cija crnog groa na malim posjedima u privatnom vlasnitvu posebno je znaajna za centralni i juni dio Crne Gore, gdje je jedino mogue intenzivno gajenje vinove loze i gdje izrazito dominiraju sorte za dobijanje crnih vina. Meu lepezom sorti naroito su popularne autohtone: vranac i kratoija, od ijeg se groa, najee, proizvodi kvalitetno crno vino. No, to nije i konaan izbor. Danas se, dodue stidljivo, uvode u proizvodnju i neke druge sorte (kaberne sovinjon, sirak, merlo, grena i dr.) za produkciju crnog vina.

Model trokova zasnivanja takvog vinograda, izgradanje podruma, koji e imati zadovoljavajui kapacitet, neophodne agro-tehnoloke operacije, te trokovi i in-stalacija neophodne opreme za produkciju crnog vina, u vinogradarskom podruju Crne Gore, prikazan je u ovoj studiji. Ova studija, kao model, predstavlja vodi, i moe se koristiti pri donoenju proizvodnih odluka u vinogradu ili podrumu, odreivanju potencijalnih trokova i pripremanju budeta za bavljenje proizvodnjom groa i vina kao biznisom, kao i onih proizvoaa koji ve imaju zasnovan vinograd i dio podrumske opreme i neophodna im je sugestija pri izboru opreme za osavreme-njavanje proizvodnje i podizanje kvaliteta krajnjeg proizvoda.

Primjeri navedeni u ovoj studiji su zasnovani na proizvodnoj praksi i teoretskim spoznajama koji su vezani za proizvodnju groa i vina, te potrebnim prostorijama i enterijeru vinarije u navedenom vinogradarskom podruju, ali se oni ne mogu primijeniti u svim situacijama i svim lokalitetima, ne samo zbog postojee ili plani-rane razliite povrine vinograda i sortimenta, razliitih podrumskih kapaciteta ili konfiguracije terena, ve i razliitih finansijskih mogunosti pojedinca, te kreditne angaovanosti.

Takoe, hipotetine vinogradarske i podrumske operacije od kojih, neke, pojedini proizvoai rado preskau, oslanjajui se na tradiciju, dok drugi bezrezervno po-tuju, navedene su kao opcije bez opisivanja kako one utiu ili ne utiu na vinovu lozu ili vino, ve kako one direktno utiu na visinu finansijkih izdataka prilikom proizvodnje crnog vina.

Ocjena i analiza agroekolokih uslova (lokacija, udaljenost od putne komunikacije, energetski izvori, pozicija, ambijent, klimatske karakteristike, zemljine karakteristike) nijesu prikazane u studiji, jer je to iz praktinih razloga nemogue, ali su u tekstu navedene kao neophodne u postupku pripreme za bavljenje ovim biznisom.

6Trokovi zasnivanja i odravanja vinograda te gradnja vinskog podruma znaajno variraju zbog razlika u cijeni zemlje, rada, mehanizacije, opreme i repromaterijala. Na trokove takoe utiu: lokacija za izgradnju podruma i zasnivanje vinograda, razmak sadnje, uzgojni oblik, zatita od bolesti i tetoina, savremena oprema, razliite ampelotehnike i tehnoloke operacije. Zbog ovih potencijalnih razlika, autori su se trudili da, kod odreenih parametara, buduem proizvoau prikau i alternativne materijale ili mjere, koje mogu da redukuju trokove a da pri tome ne utiu na produktivnost i dugovjenost zasada, te kvalitet vina.

7OPTE

Pravni status investitoraBudui proizvoa i korisnik kreditnih sredstava mora prouiti Zakonu o vinu koji uruuje proizvodnju i promet groa za vino, proizvodnju i promet vina i drugih proizvoda od groa i vina, oznaavanje, greografsko porijeklo vina i druga pitanja od znaaja za vinogradarstvo i proizvodnju vina. Shodno lanu 9. (Zakon o vinu) proizvoa groa (pravno ili fiziko lice), na-mijenjenog za proizvodnju vina ili proizvoa vina, mora biti upisan u Registar proizvoaa groa i vina.

DozvoleNakon registracije, kao proizvoaa groa i vina, neophodno je da, prije nego to otponete gradnju vinskog podruma, dobavite: graevinsku dozvolu ako se vinarija nalazi u zoni DUP-a i upotrebnu dozvolu koja se sastoji od sljedeih saglasnosti:- elektro-energetske, - vodovodne,- sanitarne,- protiv-poarne i - saglasnost o zatiti na radu.

8I VINOGRADVani parametri za razmiljanjeKada se odluujete da zasnujete vinograd i proizvodite groe za flairanje kvali-tetnog vina, treba da znate sljedee:- koliko elite vina flairati,- koliko groa je za to potrebno proizvesti (ili otkupiti) i-koliko okota zbog toga treba da gajite.Generalno je u ovoj studiji usitnjenost posjeda u Crnoj Gori diktirala model povrine vinograda. Ako elite da proizvedete 3,500 L vina, za to vam je neophodno 5,000 kg groa ili priblino 2,500 okota. Za taj broj okota neophodna je povrina od 0,3 ha (neto vie od 2 rala), koja uslovno moe biti iz dva dijela, ili vea ili manja u zavisnosti od lokaliteta, uzgojnog oblika okota, mehanizacije, irine staze i sl. Maksimalni predvieni smjetajni ka-pacitet podruma (do 10.000 litara) je vei od neophodnog za ovu koliinu groa. Naravno, ova projekcija kapaciteta podruma je data zbog mogunosti proirenja vinogradarske proizvodnje ili otkupa groa, te nepotrebnih potekoa, ukoliko elite da proirite proizvodnju, u renoviranju i izmjenama postojeeg stanja u vinarskom podrumu.

BIOLOKO-FIZIOLOKI INIOCIKulturna vinova loza se moe gajiti samo u jednom dijelu centralne i june Crne Gore. Ne mogu se sve sorte na isti nain adaptirati na agro-klimatske uslove u Republici. Ali sa dobrim izborom sorte i lokacije, i ampelotehnikom praksom vinova loza moe dati kvalitetan rod koji se, uz odgovarajuu strunost i dobru opremu, moe preraditi u kvalitetno vino od komercijalne vrijednosti. Nekoliko sorti za proizvodnju crnih vina mogu biti znaajne za proirenje ponude vina na crnogorskom tritu.

9Izbor sortimentaVranacse svuda gaji i tradicionalno daje dobre i redovne prinose i kvalitetan rod. Groe obino sazrijeva krajem avgusta ili u septembru, i primarno slui za preradu u vino. Od groa se spravlja vrhunsko suvo vino, a nije rijetkost da se preradi u polusuvo ili poluslatko vino.

Kratoijaje, kako se esto kae, pratea sorta vrancu. Kao i vranac, daje redovan i kvalitetan rod sa neto veim sadrajem ukupnih kiselina u iri, a groe sazrijeva uporedo s vrancem. Zato se esto koristi za kupau sa vinom vranac za spravljanje vrhun-skih crnih vina.

Kaberne sovinjonje sorta ije groe moe due da ostane na okotu prilikom zrijevanja, zbog svoje otpornosti na pojavu sive trulei. Obino se bere krajem septembra ili u oktobru. Daje male prinose ali vrlo kvalitetan rod od kojeg se moe napraviti vrhunsko crno vino.

Merloje sorta koja daje neto vee prinose nego prethodna, ali je kvalitet groa, takoe odlian, i od njega se mogu proizvoditi vina odlinog kvlaiteta. Groe sazrijeva u septembru.

Sirakdaje groe odlinog kvaliteta koje sazrijeva neto prije vranca. Mora se rezati dugo zbog nerodnih najniih okaca. Od groa se dobija vino odlinog kvaliteta.

Sl. 1. Vranac

Sl. 2. Kratoija

Sl. 3. Kaberne sovinjon

Sl. 4. Merlo

Sl. 5. Sirak

10

Izbor podlogeOvdje su nabrojane najvanije karakteristike nekoliko podloga za ekoloke uslove u crnogorskom vinogradarskom regionu.

41 B ne poinje rano vegetaciju to je prednost u rejonima u kojima se javljaju proljeni mrazevi. Otpornost na sadraj krenjaka iznosi 50-70 % ukupnog i 40 % aktivnog u zemljitu. Veoma je otporna na suu, a osjetljiva na zasoljena zemljita. Preporuuje se za mediteranska podruja, za suva, siromana i krena zemljita.

Rueri 140 je izuzetno bujna podloga utie na neto dui vegetacioni ciklus. Veoma otporna na suu. Podnosi do 70 % ukupnog i do 33 % aktivnog CaCO3 u zemljitu. Pogoduje toplim i suvim podrujima Mediterana, sa siromanim i krenim zemlji-tima.

Rihter 110je veoma bujna i obrazuje snaan korjenov sistem koji duboko prodire u zemljite. Podnosi do 50-60 % ukupnog i do 17-20 % aktivnog CaCO3 u zemljitu, kao i prisu-stvo odreenih rodova nematoda. Znaajna je za topla i suva podruja Mediterana, sa siromanim, krenim, toplim i zaslanjenim zemljitima.

Paulsen 1103je bujna i rano poinje vegetaciju, uz obrazovanje snanog korjenovog sistema koji duboko prodire u zemljite. Podnosi 65-80 % ukupnog i 20-35 % aktivnog CaCO3 u zemljitu. Otporna je na nematode. Preporuuje se za tople rejone i glinovito krena zemljita formirana na hladnoj i vlanoj geolokoj podlozi. Moe se koristiti i na suvim, toplim, krenim, propusnim i siromanim zemljitima.

Kober 5BBse zbog kratkog vegetacionog perioda preporuuje se za sjeverna podruja. Utie na ranije sazrijevanje groa. Pripada grupi podloga koje su osjetljive na suu ali otporna na prisustvo nematoda u zemljitu. Podnosi 50 % ukupnog i 20 % fizio-loki aktivnog krenjaka u zemljitu. Odgovaraju joj duboka, plodna i rastresita zemljita.

11

EKOLOKI INIOCIPostoji nekoliko krucijalnih ekolokih uslova o kojima proizvoa mora da vodi rauna prilikom izbora lokacije za vinograd: - izbor ekspozicije tj. izloenost sijanju sunca, - blizina vodenih i umskih povrina,- reljef i- poloaj vinograda u odnosu na putnu mreu i udaljenost od preraivakog

kapaciteta.

Klimatske karakteristikePrilikom utvrivanja klimatskih pokazatelja treba koristiti podatke najblie mete-oroloke stanice i to:- srednju mjesenu, godinju i vegetacionu temperaturu vazduha,- apsolutne maksimalne i minimalne temperature vazduha,- mjesene, godinje i vegetacione koliine padavina,- vlanost vazduha,- uslove osvjetljavanja i - vazduna strujanja.

Zemljine karakteristikeKorijen vinove loze e se bolje razvijati u odreenim zemljitima, to zavisi od tipa zemjita i njegove plodnosti. Agro-hemjskom analizom zemljita (fizike i hemijske karakteristike) utvruje se kvalitet zemljita za budui vinograd. Uzorci zemljita se uzimaju sa dubine od 0 20 cm, 20 40 cm i 40 60 cm i nose na analizu u ovlatenu instituciju. Na osnovu rezultata analize vri se neophodna popravka plodnosti zemljiita. (odjeljak Humifikacija i Melioracija).

Sl. 6. Mjesta za uzimanje uzoraka

12

TEHNOLOKI I PROIZVODNO-EKONOMSKI INIOCI

Nabavka loznih kalemova Poto eksploatacija vinograda traje vie decenija, zasnivanje treba obaviti sa prvo-klasnim sadnim materijalom sorti nakalemljenim na odgovarajuu podlogu. Sadni materijal treba da bude sertifikovan.Od momenta preuzimanja kalemova do njegove sadnje neophodno je da se sa kalemovima struno postupa i da se oni zatite od isuivanja, izmrzavanja, pregri-javanja i napada bolesti i tetoina. Broj kalemova zavisi prije svega od ukupnog prinosa i prosjenog prinosa po okotu. Ukupne koliine kalemova koje treba zasaditi takoe uslovljava rastojanje izmeu redova i u redu.

KrenjeU pripremi zemljita, javlja se i potreba za krenjem moguih viegodinjih kultura i ienje zaostalih krupnih korjenova.Krenje se vri mehanizovano ili runo.

Rjeavanje zamorenosti zemljita Nakon krenja, preporuljivo je, da se zemljite zasije leguminoznim ili nelegumino-znim biljkama (1 - 3 godine) i da se tako odmori i obogati organskim materijama.Prema koliini stvorene zelene mase i azota (N), preporuuje se:

ljekovita, grahorica, ozimi graak, bob i dr.

HumifikacijaNa osnovu rezlutata analize zemljita ovlatene institucije (odjeljak Zemljine ka-rakteristike) i utvrenog sadraja humusa, odreuje se koliina organskih materija (stajnjak, treset, kompost) koja se mora dodati zemljitu prije ili za vrijeme rigolo-vanja. Za uspjeno plodonoenje i normalna razvoj vinove loze koliina humusa u zemljitu treba da iznosi prosjeno oko 3 %.

MelioracijaNa osnovu rezultata analize zemljita (odjeljak Zemljine karakteristike) i utvre-nog sadraja mineralnih materija, odreuje se koliina fosfora i kalijuma koje treba

13

dodati prije ili za vrijeme rigolovanja zemljita. Ona je razliita za razliite tipove zemljita. U tabeli 1. prikazan je nivo najneophodnijih elemenata u zemljitu za postizanje srednjih i visokih prinosa.

Tab.1.

Prinos P2O5 K2O N

mg/100 g zemljita

Za srednje prinose 12 45 100

Za visoke prinose 15 50 150

Mineralna azotna ubriva se ne unose u zemljite prije sadnje. Izbor ubriva za humifikaciju i meliorativno ubrenje dat je u tabeli 2.Tab.2.

UBRIVA Grupa Organska Stajsko ovje Kozje ivinsko konjsko govee

TresetKompost lozni otpad KominaZelenino lupina Bob grahorica jeam

Mineralno Azotna urea KAN Fosforna superfosfat tomasovo brano

Kalijumova kalijum sulfat kalijumova so kalijum karbonatAngaovati strunjaka za odreivanje potrebnih koliina mineralnih materija.

KalcifikacijaUkoliko zemljite ima kiselu reakciju primjenjuje se kalcifikacija kojom se vri neutralizacija suvine kiselosti zemljita. Obino se koristi: ist krenjak, krenjak, laporac ili saturacioni mulj zavisno od visine pH. Koliinu odreuje struno lice.

RigolovanjeRigolovanje se vri mehanizovano-jednobraznim plugom koji potpuno prevre brazdu. Ukoliko se ne posjeduje mehanizacija, vri se runo kopanje (palanje) i prevrtanje zemljita. Rigolovanje se vri jedan put, (zavisno od tipa zemljita) do dubine od 50 do 80 cm. Dubinu, prije svega diktira dubina B horizonta kojeg, ako je visok treba probiti, radi razvoja korjenovog sistema.Za saenje vinograda u jesen rigolovanje treba izvriti 2 3 mjeseca prije. Ako se sadnja planira na proljee treba rigolovati prije zime.

14

Ravnanje terenaIzrigolovano i oieno zemljite je potrebno izravnati (mikro-reljefa), radi uklanjanja humki i zatrpavanja mikro depresija. Koristi se traktor sa prikljukom ravnilicom, tanjiraom odnosno frez-mainom.

Dreniranje zemljitaVinova loza ne podnosi visoki nivo podzemne vode, zato je odvodnavanje, kao agro-tehnika mjera, neophodno na zemljitima sa visokim nivoom podzemne vode. Takoe je, kod nagnutih zemljita, odvodnavanje neophodno radi sprea-vanja erozije. Prije podizanja vinograda na veim povrinama na kojima se mora vriti asanacija angauju se strune hidromeliorativne slube.

Osiguranje vodomOsiguranje vodom u ljetnjim mjesecima za potrebe navodnjavanja vinograda treba utvrditi na osnovu reima padavina i obezbijediti vodu za vinovu lozu iz najblieg vodotoka ili putem bunara odakle bi se voda crpila, i korienjem crijeva navodnja-vao pojedinano svaki okot. Navodnjavanje se moe vriti u brazde, meuredno, i to je jedan od najeftinijih naina navodnjavanja.

Organizacija teritorije i pravac pruanja redovaDobra organizacija teritorije treba da obezbijedi:- dobru komunikaciju koja e omoguiti lak ulazak i izlazak sa parcele, - da sve staze kroz parcelu gravitiraju prema glavnim putevima, - da se omogui nesmetana upotreba planirane mehanizacije i - da se obezbijedi pravilna lokacija i lak pristup graevinskim objektima,Prilikom odreivanja pravca pruanja redova najvanije je utvrditi ekspoziciju terena. Na drugaiji smjer redova moe da utie i uestalost i snaga vjetrova u odreenom podruju.

Razmak sadnje vinove lozeS obzirom na razliitost konfiguracije terena, agroekoloke zahtjeve sorte i nemi-novnost primjene mehanizacije, saenje vinove loze na bruto povrini (0.3 ha) odgovara rastojanju 1.5 m, red od reda, koje e omoguiti nesmetan prolaz lakoj mehanizaciji. Rastojanje izmeu okota u redu iznosie 0.80 m. Takoe oko vinograda treba da postoje staze koje e biti irine 1.5 m. Ovakvo rastojanje izmeu redova i u redu, te staze oko vinograda, omoguavaju da se na neto povrini (0.28 ha) posadi 2,336 kalemova vinove loze. Pri ovakvom rasporedu okota, svakoj lozi pripada 1.2 m2 hranjljivog prostora, to je dovoljno za dobijanje vegetativno snanog i produktivnog okota.

15

Poto je za 0.3 ha potrebno 2336 komada kalemova, broj kalemova se uveava za popunu praznih mjesta u iznosu od 1%, to ukupno za 0.3 ha iznosi 2360 komada loznih kalemova.

Dijag. 1. Nain sadnje: 1-kvadrat; 2-trougao; 3-pravougaonik

Ukoliko je parcela pravougaonog oblika (pr. 60 x 50 m) onda e broj redova iznositi 32, broj okota u redu 73 i ukupan broj okota na parceli 2336.Ukoliko elite da sadite kalemove sa drugaijim razmakom sadnje, onda su u ta-beli 3. dati primjeri broja okota za povrinu od 0.3 ha dok u tabeli 4. primjeri za proizvodnu povrinu vinove loze.

Tab.3. Broj okota na 0.3 ha povrineU redu Razmak izmeu okota (cm)

(cm) 60 70 80 90 100140 3571 2857 2678 2381 2142150 3333 2857 2500 2222 2000160 3124 2678 2343 2083 1875170 2884 2521 2205 1960 1764180 2777 2381 2083 1852 1667190 2631 2255 1973 1754 1579200 2499 2142 1875 1669 1500

Priprema kalemova za sadnju

Prije sadnje, vri se priprema i ponovni pregled kalemova. Sve kalemove koji ne odgovaraju standardima tj. nijesu prva i ekstra klasa treba odstraniti. Na slici 8. prikazan je kalem dobro razvijenog korijenovog sistema.

Sl. 7.Loe sraslo spojno mjesto Sl. 8. Dobro razvijen korijenov sistem

16

Obiljeavanje mjesta za sadnju i redovaIspred same sadnje vri se razmjeravanje parcela, redova i mjesta za sadnju. Broj i duina redova zavisie od oblika parcele. U naem sluaju to je pravougaona parcela sa 32 reda i sa po 73 okota u redu.

Vrijeme sadnje kalemovaSadnja kalemova se obavlja ili u jesen (oktobar) ili u periodu februar - mart. Idealno vrijeme za sadnju je, u naim uslovima, druga polovina februara i mart. Sadnju treba obaviti najkasnije do poetka aprila tj. do momenta kretanja okaca. Dubina sadnje kalemova iznosi u prosjeku 35 cm (obino 5 10 cm dublje od duine kalema), dok spojno mjesto treba da bude 1-2 cm iznad povrine zemljita (sl. 10). Pored svakog kalema ubacuje se 5 kg dobro zgorelog stajnjaka a razbaci se 150-200 g mineralnog ubriva po okotu (0:20:30),Neophodna je stalna i sistematska kontrola kvaliteta rada od strane strune slube.

Postavljanje zatitnih prstenovaPreko posaenih kalemova postavljaju se plastini ili kartonski prstenovi. Oni tite spojno mjesto i okca od nepovoljnog djelo-vanja spoljnih faktora. Broj zatitnih prstenova iznosi 2336.

Izgled budueg uzgojnog oblika okota sa naslonomOblik stabla okota i rezidba mogu da budu jako razliiti. Pred-vieni uzgojni oblik treba da odreene agroekoloke karakteristike usaglasi i uklopi se u tehnologiju koja e biti tehniki mogua i ekonomski opravdana. Ovdje je naveden primjer uzgojnog oblika okota vinove loze - unilateralna horizontalna kordunica, visine 100 cm (vertikalni dio kordunice), a horizontalni dio do 60 cm (luk razliiite duine do 10 okaca), a sa suprotne strane kondir do tri okca. Ovaj uzgojni oblik e se for-

mirati za dvije godine. Detaljan prikaz razmjetaja okota, oblika stabla i naina orezivanja u eksploataciji dat je na posebnoj skici (sk. 1.). Na istoj skici dat je prikaz unutranjih stubova u vinogradu te raspored i visina ica za ovaj uzgojni oblik. Nain formiranja predvienog uzgojnog oblika opisan je u odjeljku Formiranje uzgojnog oblika okota vinove loze

Sl. 9. Postavljen zatitni prsten

Sl. 10. Nain sadnje kalema

Sitna zemlja

Stajnjak

Zemlja i PK ubrivo

Korijen zvjezdasto rasporeen

17

Tab. 4. Primjer za proizvodnu povrinu vinove loze u Crnoj GoriRastojanje izmeu okota (m) izmeu redova (m)

SREDINA RAVNICABujne sorte 1.2 1.5 x 2.2 2.6Srednje bujne sorte 0.8 1.2 x 2.0 2.6Slabo bujne sorte 0.7 0.8 x 1.5 1.8BREGOVITI DIO OKO SKADARSKOG JEZERA I PODGORICEBujne sorte 1.2 x 2.0 2.2Srednje bujne sorte 0.9 1.1 x 1.6 1.8Slabo bujne sorte 0.7 0.9 x 1.5 1.6PRIMORJEBujne sorte 1.5 1.8 x 2.0 2.4Srednje bujne sorte 1.2 1.5 x 2.0 2.2Slabo bujne sorte 1 1.2 x 1.5 1.8

RADOVI U PRVOj GODINI

Zatita od mraza (opciono)Na lokalitetima gdje postoji opasnost od ranih proljenih mrazeva, u toku kritinih mjeseci (mart/april), nakon izbija-nja mladih lastara na formiranom okotu, preporuujemo koritenje improvizovane uljane pei, koje su ravnomjerno rasporeene na stazama vinograda koje spreavaju sniavanje temperature do kritine granice.

Sl. 11. Uljana pe za zatitu od mraza

Sk. 1. Izgled oblika stabla, unutranjeg naslona i rezidbe

80

165

180

125

140

100

-70

000

14

18

Postavljanje naslona za vinovu lozuNaslon u vinogradu treba da bude jak, dugotrajan i bez velikih zahtijeva za odr-avanje.Za predvieni uzgojni oblik u paliru predvieni su kao nasloni: stubovi, kolje, ica i materijal za uvrivanje stubova, ice i okota. Za ovakav nain gajenja vinove loze potrebni su:

drveno kolje (ili drugi materijal), metalni stubovi unutranji (ili drugi ma-terijal), betonske stubovi eoni (ili drugi mate-rijal),pocinkovana ica (ili drugi materijal),podupirai eonih stubova.

- drveno kolje (pritke) se postavljaju uspravno pored svakog orezanog kalema (razdaljina 5 - 6 cm) na dubini od 30 do 50 cm.

Za projektovanu povrinu neophodno je 2336 pritki (cijevi, ice).-metalni (betonski) stubovi kao unutranji mogu biti specijalne konstrukcije na kojima se ica moe fiksirati, na visinu koja se eli, odnosno na visinu koja najvie odgovara datom poloaju. Za projektovanu povrinu neophodno je u prosjeku 311 unutranjih stubova.U rupe dubine do 70 cm, postavljaju se stabilizator od prepeene cigle (sk. 2). Stabilizatori se postavljaju u pravcu pruanja redova. Za projektovanu povrinu neophodno je 622 stabilizatora.Unutranje stubove treba postaviti najmanje 1 mjesec prije postavljanja ice.-betonski (drveni ili metalni) stubovi kao eoni, mogu biti od obinog, armiranog ili prenapregnutog betona, dimenzija 2.5 m x 13 cm x 9 cm (ili 2.8 m x 15 cm x 10 cm). Treba ih postaviti najkasnije odmah posle sadnje. Ukoliko su drveni (bagrem, hrast) duina stuba je najee 2 3 m, a prenik 12 - 18 cm.Za projektovanu povrinu broj eonih stubova iznosi 64. Uvijek treba nabaviti 1 % vie i eonih i unutranjih stubova usljed eventualnih lomova prilikom transporta ili postavljanja.eone stubovi mogu biti vertikalni 90o i time nee suziti stazu oko parcele ili pod uglom od 25o prema stazi ime se ista suava. Podupira moe biti od betona i postavlja se sa unutranje strane reda pod uglom od 45o. (sk. 2.). Neophodno je 64 betonska podupiraa.- pocinkovana ica (rjee se koristi od aluminijuma ili plastine mase) se postavlja

i zatee najkasnije 15 30 dana posle postavljanja stubova. Njihov raspored gle-dano odozdo je sljedei:

Sl. 12. Izgled unutranjeg stuba sa postavljenom icom

19

- prva na 100 cm, - druga na 125 cm, - trea na 140 cm, - etvrta na 165 cm i - peta na 180 cm.U paliru za ovaj uzgojni oblik odgovara 5 redova pocinkovane ice jedna jedno-struka i dva para dvostrukih ica (sk. 2.). Ukupna koliina neophodne ice iznosi ( 3 mm) 110 kg i ( 2.2 mm) 230 kg.ice e se postaviti provlaenjem i omotavanjem kroz betonske stubove i fiksira-njem za metalne stubove.

Privrivanje ice za eone stubove obavie se griplom (metalni zatezaem - sl. 13.). doba godine pomou specijalnih klijeta. Zatezanje se moe obaviti i uvijanjem oko eonog stuba.Neophodna broj gripli iznosi 320.

Formiranje uzgojnog oblika vinove lozeNakon sadnje, u proljee, na svakom kalemu se javljaju jedan ili dva, rjee tri izbila lastara. Prema bujnosti i zdravstvenom stanju, odaberu se, u proljee, jedan zeleni lastar, a preostali blago oenjuje. U toku zimskih mjeseci (februar, mart)

2.50

1.202.20

1.20

45o

6.0

0.4

0.15

0.7

Sk. 2. Uvrivanje krajnjeg i unutranjeg stuba podupiraem

16

Sl. 13. Izgled gripla

20

prekrauje se, sada ve zreli lastar, ukoliko je dovoljno bujan, u visini prve ice, sa jednim okcem iznad prve ice (sk. 3.). Rezidbom ostavljeni lastar se privezuje uz prethodno postavljenu pritku na visinu od 30 cm. Isti lastar se, tokom porasta, ponovo privezuje uz pritku u cilju dobijanja uspravnog budueg stabla. Ukoliko je lastar nedovoljno razvijen i nema zadovoljavajuu debljinu, treba ga orezati na dva najnia okca. Tokom poetka vegetacije, koja slijedi, du ostavljenog lastara pojavie se pupoljci, koje treba potpuno oenuti, osim tri do etiri vrna. Tokom naredne zime izmeu sazrelih lastara odabraemo dva, preostale do osnove odstranjujemo, od kojih jedan skraujemo na tri okca a drugi, na suprotnoj strani, orezujemo na duinu od osam okaca i paljivo povijamo uz prvu icu . Ukoliko je lastar dovoljno dug privezuje se uz prvu icu na dva mjesta, ali ne sasvim blizu vrha. Ako je lastar u tom momentu kratak, onda drugo privezivanje treba uraditi nakon 7 10 dana.Nakon tree vegetacije na luku e se, rezidbom, od postojeih lastara koji zauzimaju najbolji poloaj, formirati tri rodna vora. To e se postii tako to e se odabrani lastari orezati kratko (dva - tri zimska okca). Prvi rodni vor e biti na samoj krivini krodunice, drugi na kraju a trei na sredini izmeu njih. Razmak koji treba ostaviti izmeu rodnih vorova je 20 cm. Ostali lastari bie uklonjeni do osnove. Na skici 4. prikazan je raspored ica, unutranji stub i nain rezidbe.

Odravanje zemljitaOdmah nakon obavljene sadnje obaviti duboku obradu zemljita i usistniti uzorani sloj. Neposredno oko kalemova obradu zemljita treba obaviti motikom. Nakon ove obrade u toku vegetacije treba obaviti jo 4 6 plitkih, proljenjih i ljetnjih obrada, zavisno od pojave pokorice i intenziteta pojave korovskih biljaka.

I.g. nakon sadnje I.g. nakon rezidbe II.g. nakon vegetacije II.g. nakon rezidbe u vegetaciji

Sk. 3. Formiranje uzgojnog oblika okota

19

21

ubrenje Ako je izvrena pravovremena fertilizacija i melioracija prije sadnje, dovoljno je u toku vegetacije, u tri navrata prihraniti vinovu lozu azotnim ubrivom U periodu prije cvjetanja i nakon cvjetanja obaviti prihranjivanje specijalnim te-nim ubrivima na cijeloj povrini. Ova ubriva mogu se mijeati sa sredstvima za zatitu vinove loze.

Zelena rezidba Nakon aktiviranja pupoljaka, kao to smo rekli u odjeljku formiranje uzgojnog oblika okota, treba odstraniti, nakon to dostignu duinu 1-2 cm, suvine lastare i ostaviti dva vrna najrazvijenija, koji se veu uz pritku.U istom periodu treba izvriti sasijecanje brandusa. Ispod spojnog mjesta i neto dublje izvri se otkopavanje oko kalema i sasijecanja izbilih brandusa.

Kontrola korovaUnitavanje korova u prvoj vegetaciji obavie se mehaniki, okopavanjem oko kale-mova i motokultivatorom meuredno. Najlaki nain je korienje herbicida, ali se oni moraju adekvatno koristiti: u pravoj koliini i pravom momentu. Koliina i vrsta herbicida zavisie od vrste korova i veliine vinograda. Zato je uvijek neophodno proitati upustvo proizvoaa.Ukoliko elite da koristite herbicide imate izbor u tab. 4.: Fusilade, Foxus ultra, Basta, Galokson i sl.

Zatita vinove lozeZatita od bolesti i tetoina mora biti pravovremena i kompleksna. Redovno tre-ba vriti zatitu od plamenjae i pepelnice, a po potrebi zatitu od tetoina. Broj tretiranja u vinogradu zavisie od uslova za pojavu bolesti i tetoina ali se mora preventivno zatiti svaki novi list, pa se obino obavlja 6 8 tretiranja. Raspored, broj i sredstva za tretiranje prilagoavaete vremenskim uslovima kao i stanju u vinogradu. Izbor neophodnih zatitnih sredstava prikazan je u tabeli 5. Zbog velikog broja pesticida koji se proizvode uvijek proitajte uputstvo za upotrebu.

Tab.5. Pepelnica Plamenjaa Siva trule Fomopsis Insekticid HerbicidTiovit Ridomil Ronilan Quadis max Avaunt FusiladeKristal Equation Swich Antracol Nural D Foxus ultraOlymp Mikal Sumilex Folpet Insegar GaloksonTalendo Kocide Dithane Lufox BastaMikrotiol Bakarni oksihlorid

22

NavodnjavanjeU prvoj vegetaciji je vrlo va-no da se i tokom proljea (april/maj) prati stanje vlage u zemljitu i navodnjavaju kalemovi. Koliina vode u kritinim mjesecima (jun i jul) treba da nadoknadi nedostatak vlage u zemljitu. Reim za-livanja zavisie od lokaliteta, tipa zemljita i rasporeda i

koliine padavina u ljetnjim mjesecima.Ukoliko koristimo viegodinji prosjek za podruje Podgorice (graf. 1.) onda se nedostajua koliina vode (220 mm) nadoknauje u najkritinijm mjesecima junu, julu i avgustu. U istom periodu treba instalirati sistem za navodnjavanje. Moe se primjeniti vie modela navodnjavanja: u brazde, rasprskivai ili kap po kap.

RADOVI U DRUGOj GODINIRezdiba je objanjena u odjeljku Formiranje uzgojnog oblika okota.Radovi u drugoj vegetaciji zapoinju u mjesecu martu, im se zemljite prosui. Neophodno je izvriti naredne agrotehnike operacije.

Popunjavanje praznih mjestaPopunjavanje praznih mjesta u vinogradu treba obaviti do aprila mjeseca. Za po-punjavanje praznih kalemova treba koristiti kalemove ekstra klase.

ubrenje Prihranjivanje vinove loze vri se kao i u prvoj godini.

Odravanje zemljitaObavezna duboka meuredna proljenja obrada i kopanje oko okota, to e omo-guiti unoenje ubriva na veu dubinu. Ukoliko postoje plitki povrinski korijeni na kalemovima obavezno treba izvriti njihovo sasijecanje. Tokom maja mjeseca, takoe, treba obaviti plitku obradu zemljita. Ukupan broj kultiviranja zemljita u toku vegetacije treba da iznosi 4 6.

Graf.1. Koliine padavina po mjesecima u Podgorici za period 1950-2000

0

50

100

150

200

250

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Mjeseci

Pad

avin

e (m

m)

23

Kontrola korovaUnitavanje korova u drugoj vegetaciji obavie se, kao i u prethodnoj, mehaniki, okopavanjem oko kalemova i motokultivatorom meuredno, ili korienjem her-bicida.

Zatita vinove lozeZatita vinove loze u drugoj vegetaciji obavie se, kao i u prethodnoj, primjenom pesticida, zavisno od pojave bolesti i tetoina u vinogradu, i zavisno od vremenskih uslova koji e vladati tokom vegetacije. Zatita mora biti kvalitetno izvedena.

Zelena rezidbaU mjesecu maju treba obaviti prvo laenje okota, tako da na svakom okotu ostanu samo vrna tri etiri pupoljka. Nakon cvjetanja i jasnog izdvajanja grozdova, na svakom okotu treba ostaviti po jedan ili dva grozda, zavisno od bujnosti okota. Na slabo bujnim okotima odstranjuju se svi grozdovi. Nakon proturanja lastara treba izvriti zakidanja zaperaka. Tokom avgusta i sep-tembra, ukoliko postoji opasnost da lastari nedovoljno sazru, treba ih zalomiti iznad pete ice.

NavodnjavanjeI u drugoj vegetaciji broj navodnjavanja i koliina vode zavisie od reima padavina. Ono e u principu biti istovjetno kao i u prethodnoj vegetaciji.

Berba Poto e u drugoj godini biti odreen broj grozdova u vinogradu, organizovae se i prva berba. Naravno treba voditi rauna da ne doe do preroavanja vinograda, zato ne treba dozvoliti vie od dva grozda po okotu. Ovaj broj grozdova se pro-jektuje nakon cvjetanja.

RADOVI U TREOj GODINIU ovoj godini formiraju se rodni vorovi na kraku tako to se od izbilih zerelih lastara odaberu tri koji se skrauju na tri okca, a ostali se izbace do osnove; rezervnom kondiru orezujemo najnii zreli lastar na tri okca a sve iznad izbacimo do osnove.Sve ostale agrotehnike operacije iste su kao i prvoj i drugoj godini. Rod e biti neto vei nego prethodne godine, i ne treba dozvoliti da loza prerodi. Broj grozdova se projektuje nakon cvjetanja.

24

RADOVI U REDOVNOj EKSPLOATACIjISve agrotehnike mjere koje se odnose na odravanje zemljita (obrada i kontro-la korova), zatita vinove loze od bolesti i tetoina su praktino istovjetne kao i prethodne godine.

RezidbaPoto prinos varira iz godine u godinu, zbog planiranja okvirnog prinosa groa u toku eksploatacije (prinos po okotu tj. po jedinici povrine - m2), neophodno je izvriti rezidbu i pravilno optereenje okota rodnim okcima. Koristite se sljedei parametri:

koeficijent rodnosti za posaene sorte. Ovaj koeficijent varira u zavisosti od lokaliteta i vremenskih prilika u toku formiranja cvasti u okcu,prosjena teina grozda za posaene sorte,koeficijent korekcije.

Ukoliko hoemo da projektujemo prinos od 3,500 L vina, na datoj povrini od 0,3 ha sa 2336 okota neophodno je da proizvedemo 5 5,500 kg. Da bi postigli pro-jektovani prinos, neophodno je, rezidbom ostaviti 12 okaca po okotu. to iznosi 28,032 okaca na datoj povrini. Rezidbom se po okotu ostavljaju etiri kondira sa tri (3) okca, i to tri kondira na kraku i jedan rezervni kondir (sk. 1.).

Zelena rezidbaLaenjeLaenje podrazumijeva skidanje mladih lastara sa stabla vinove loze i donjeg dijela kraka. Obino se obavlja u proljee tako to se rukom lagano pree preko stabla okota vinove loze.Plijevljenje i proreivanje grozdovaPlijevljenje e se regulisati rodnost po okotu na nain to e se tokom maja, kada lastari dostignu duinu oko 10 15 cm, a cvasti budu jasno vidljive, rukom lagano oenuti, nerodni ili svaki dupli lastar slabijeg porasta koji je izbio iz jednog okca. Usmjeravanje zelenih lastaraPoloaj lastara na projektovanom uzgojnom obliku omoguava razvoj dugih i buj-nih lastara, i razvoj zaperaka. Zeleni lastari se usmjeravaju prema gore, kroz palir ica, rasporeuju se pravilno radi boljeg rastenja i sazrijevanja. Od ovih lastara e se vriti izbor za nove rodne lastare.Prekraivanje zelenih lastara i zaperakaPrekraivanje lastara i zaperaka se vri na osnovu uvida u stanje vinograda, a kada se ocijeni da vrhovi lastara i lie suvie zasjenjuju grozdove i osnovu lastara i egzistiraju zbog sopstvenog porasta. Zaperci (3 5 listova) e se prekraivati nekoliko puta u

25

toku vegetacije, a vrhovi osnovnih lastara jednom (krajem juna ili poetak jula).DefolijacijaUkoliko postoji opasnost od pojave sive trulei i padavina u nivou grozdova ski-da se nekoliko listova (15 25 %) sa istone strane ime se uveava promajnost, izloenost suncu te samim tim se reduciraju uslovi koji su povoljni za razvoj ovog gljivinog oboljenja.BerbaOrjentaciono se moe predvidjeti da e se berba groa obavljati krajem avgusta ili poetkom septembra to zavisi najvie od vremenskih uslo-va u periodu sazrijevanja. Najbolji kvalitet vina postie se berbom groa u fazi pune zrelosti koja se utvruje korienjem refraktometra i izgledom bobice. Berba se obavlja runo. Neophodno je obezbijediti plastine kante ili dakove, kao i makaze za predvieni broj radnika. Za prevoz groa neophodno je tran-sportno sredstvo i prikolica. Trajanje berbe zavisi od prinosa i broja angaovanih radnika. Na predvieni prinos za jednodnevnu berbu treba angaovati 10 radnika.Neophodnost zatitne mreeSlui za zatitu od grada i napada ptica. U lokali-tetima u kojima se grad javlja esto, najsigurnije za proizvoaa je koritenje zatitnih mrea.

POTREBE U MEHANIZACIjIPoto se radi o malom zasadu mehanizacija za pripremu zemljita i podizanje vino-grada se obino iznajmljuje, dok se pojedina sredstva neophodna za eksploataciju vinograda moraju trajno nabaviti.Neophodna mehanizacijaZa njegu i redovnu eksploataciju, potrebno je izvriti nabavku sljedeih sredstava mehanizacije:-motokultivator 10 14 KS,-rotaciona freza 60 70 cm,-daska za ravnanje HP 60 do 120 cm,-rotacioni plug dubina 22 cm,-kosilica (opciono) i-prikolica 1 2 t (opciono).-vuene prskalice (pesticidi / herbicidi)

Sl. 14. Zatitna mrea

26

II VINSKI PODRUM

Vani parametri za razmiljanjeKada planirate da napravite svoju vinariju, treba da znate ta je idealno a ta vam va kapital dozvoljava. Postoji nekoliko uslova o kojim morate dobro razmisliti:-va kapital odreuje veliinu vinarije (graevinski radovi, oprema), -veliinu vinarije odreuje i kapacitet za preradu i smjetaj (planirano unaprijed maksimum 10.000 L),-mora postojati prostor za prijem groa i odvoz gotovih proizvoda,-postojanje trita za va proizvod.

Svaki budui proizvoa takoe treba shvatiti da e raditi sa relativno velikim ko-liinama groa, materijala (groe, vino, i materiajl za pakovanje: kartoni, flae, epovi) i sl., i kojima e da manipulie. Treba razmisliti o sljedeem:-od jedne tona groa dobija se oko 650 L ire -od pet tona projektovanog groa dobija se oko 3250 L ire (vina),-ako se ono razlije u flae od 0.75 L treba vam 4333 flaa,-za taj broj neophodno je 722 paketa za po est flaaTakoe treba da postoji prilaz podrumu dovoljno irok za utovar i istovar kao i okretanje i manipulaciju sa prevoznim sredstvom.

LOKACIJAPoziciju i veliinu lokacije diktira nekoliko faktora:-udaljenost od vinograda ili mjesta za otkup groa-preraivaki kapaciteti,-smjetajni kapaciteti,-prilaz vinariji i-cijena zemljita.

Udaljenost od vinogradaPoeljno je da udaljenost vinarije od vinograda bude to kraa. Ukoliko otkupljujete groe transport se vri sa sredstvom u kojem se moe kontrolisati temperatura.

Preraivaki kapaciteti Preraivaki kapaciteti moraju da odgovaraju koliini groa koje dopremite do podruma. U ovom sluaju to e biti koliina od 5.000 kg. Ukoliko se eli, u perspektivi, uveati proizvodnja, treba planirati vee preraivake kapacitete.

Smjetajni kapaciteti Moraju biti najmanje 1/3 vei od prediviene koliine preraenog groa. Kao to

27

je ranije navedeno, zbog mogunosti uveanja proizvodnje ili otkupa smjetajni prostor bie projektovan za 10.000 L kapaciteta.

NEOPHODNI USLOVI U PODRUMU

Uslovi u podrumuNekoliko parametara:- prostor u vinskim prostorijama treba da omogui pored smjetaja opreme ugodnu

komunikaciju i transport sirovine, ureaja, pribora i osoblja,- temperatura u prostoriji za skladitenje vina treba da iznosi 11oC (sve izmeu

5 18 oC je prihvatljivo),- ukoliko imate drvene sudove neophodna vlanost u prostoriji za skladitenje vina

treba da iznosi izmeu 75 i 85 %.- suneva svjetlost u prostoriji za skladitenje vina ne smije da se pojavljuje a vje-

tako osvjetljenje treba da je minimalno, - ukoliko je mogue vinski podrum treba da je udaljen od prometnih saobraajnica

radi izbjegavanja konstantnih vibracija i- odvod za otpadne vode i kanalizaciju treba da je adekvatno rijeen.

ProstorijeNeophodne prostorije za proizvodnju crnog vina, ukoliko elimo maksimalan komfor, su:

prostorija (prostor) za prijem groa, muljanje i lagerovanje epurine i komine,prostorija za vrenje kljuka,prostorija za destilaciju (opciono),prostorija za doviranje i njegu vina,prostorija za odleavanje vina,prostorija za flairanje, lijepljenje etiketa i pakovanje,prostorija za uvanje gotovih proizvoda u paketima (magacin),prostorija za odleavanje vina u bocama arhiv,prostorija za repromaterijalmini laboratorija,sanitarni vor i pratee prostorije (hodnik, kancelarija, prostor za degustaciju i sl.).

Meutim, poto je to, za male proizvoae, isuvie ambiciozan i skup projekat, ovdje je planirana maksimalna i ujedno optimalna iskorienost neophodnog prostora.

28

TEHNOLOKI-PROIZVODNO I EKONOMSKI INIOCI

Tehnoloka i proizvodna koncepcija treba da je bazirana na:-racionalnoj preradi,-funkcionalnosti (arhitektonsko rjeenje),-savremenoj opremi i tehnologiji.

PRERADA GROA

Prijem groaPo dovozu groa u podrum treba izvriti mjerenje teine i ponovnu kontrolu slasti ire. Za to je neophodna- decimalna vaga i mjerni ure]aji (vaga)- laboratorijska oprema (iromjer ili refraktometar).

Muljanje groaPrvi tehnoloki proces pri proizvodnji vina je prerada groa. Koliko tona na sat moete preraditi diktira kapacitet i veliinu muljae sa odstranjivanjem peteljke. Prostor za prijem groa planiran je da se projektuje izvan vina-rije (ispod nadstranice). U tom prostoru bie smjetena muljaa kapacitet 1,000 - 2.000 kg/h sa ugraenom pumpom za transport kljuka; pri-stup transportnog sredstva i ljudstva do muljae treba da bude lak. Preporuujemo da se koristi muljaa koja prije gnjeenja bobice odvaja peteljku.

Transport kljukaDobijeni kljuk se transportuje do sudova za fermentaciju putem potisne pumpe za transport kljuka. Ona moe biti u sastavu maine za muljanje groa ili posebno i mora odgovarati kapacitetu muljae (2 -4,000 L/h). Za transport se koriste crijeva od razliitog materijala (guma, plastika)

Sumporisanje kljuka Prilikom muljanja ili neposredno nakon ove operacije vri se i operacija sumpori-sanja. Koliina sumpora zavisie od zrelosti i zdravstvenog stanja groa. Koliina sumpora koju treba dodati odreuje struno lice.

Sl.15. Muljaa

29

Dodavanje selekcionisanog kvascaDodavanje kvasca (opciono) vri se drugog dana fermen-tacije. Za manje proizvoae preporuuju se komercijalna pakovanja u prahu. Koliina kvasaca koje treba dodati

odreuje struno lice.

FermentacijaProces maceracije i fermentacije kljuka obavie se u dva metalna suda: vinifikatorima u kojem e se automatski kontrolisati temperatura fermentacije koja se podeava, u zavisnosti od kvaliteta vina koji elimo da postignemo, na

25 30oC. Zapremina jednog suda iznosie 3.000 L, i oni se mogu koristiti i u toku njege vina.

Otakanje vina se vri im se sav eer konvertuje u alkohol. Kontrolu sadraja eera vri obueno lice.Tokom procesa vrenja kontroliu se sljedei parametri:- specifina teina,- alkohol,- titrirljivi alkohol,- isparljive kiseline,Kontrolu vri lice iz ovlatenih laboratorija.Kontrola temperature i pritiska vri se preko agregata za kontrolu fermentacije i hlaenje.

Otakanje vinaNakon zavrene fermentacije vino se otae preko slavine na dnu suda i putem centrifugalne pumpe transportuje u sudove za doviranje. Vano je imati mobilnu pumpu iji kapacitet najmanje iznosi 2-4 m3/h.Pranje sudovaZa pranje sudova mogu se koristiti mobilni elektrini agregati sa brzom produkcijom vodene pare.

Cijeenje komineOstatak komine nakon otakanja vina se cijedi presom na hidraulini pogon kapa-citeta 1,000 L. Ovo vino dovire u posebnim sudovima.

Sl.16. Vinifikator

Sl.17. Pumpa

30

DOZRIJEVANJE VINA

Njega i uvanje vina vri se u posebnoj prostoriji u kojoj je kontrolisana tempera-tura, vlanost i svjetlost. To se postie ili ukopavanjem ove prostorije u zemlju ili ureajima za kontrolu navedenih parametara.

Doviranje vinaVino se nakon fermentacije smjeta u sudove za doviranje vina ili u ispranjene vinifika-tore. Sudovi mogu biti razliiti, ali su ovdje projektovani jedan metalni sud zapremine 2.500 L i dva po 1.000. Sudove treba povremeno dopunjavati novim vinom. Dodir vina sa vazduhom se spreava metalnim plovkom i inertnim uljem.

Sumporisanje mladog vinaPrema sadraju sumpora u vinu odreuje se koliina koju treba nanovo dodati.Sadraj sumpora u vinu u laboratoriji vri struno lice.

Upotreba selekcionisanih kultura jabuno-mlijenog vrenjaU procesu spravljanja crnog vina neophodno je omoguiti dovretak procesa ja-buno-mlijenog vrenja koji ide u prilog kvalitetu vina. Zato se koriste tzv. starteri: selekcionisane bakterije jabuno-mlijenog vrenja. Neophodnu koliinu i vrstu startera odreuje struno lice. Pretakanje vinaTokom zimskih mjeseci na dnu suda formirae se talog od kojeg se vino odvaja pretakanjem. Pretakanje vina vri se nekoliko puta tokom godine i ono moe biti otvoreno ili zatvoreno to zavisi od vrste i tipa vina, njegove starosti, da li je sa ka-kvom manom i sl. Za zatvoreno pretakanje se koristi centrifugalna ili klipna pumpa ili kompresor. Crijeva mogu biti od gume ili plastike. Za pranje sudova moe se koristiti generator vodene pare.

BistrenjeIako se vino spontano bistri za trite je neophodno da vino bude kristalno bistro. To se postie unoenjem razliitih sredstava kojima se odstranjuje nestabilni dio

Sl.18. Sudovi za njegu i odleavanje vina

31

sastojaka. Koliinu i sredstvo za bistrenje odreuje struno lice. Za crna vina najee se koriste:-bentonit,-albumin,-elatin i-kazein.

FiltracijaFiltraciijom se odstranjuju estice mutnoe kako bi vino dobilo neophodnu bistrinu. Za ovaj projekat planirano je korienje filtera sa ploama (32 x 32 cm ili 40 x 40 cm). Filter moe imati ugraenu pumpu i razliit broj filterskih ploa (10-40), dimenzija V x x D 1.1 x 1.0 x 2.0 m, kapaciteta do 400-800 L/h.

FLAIRANJE

Izbor boceIzbor boce zavisi od sljedeih parametara:-cijena,-kvalitet stakla,-veliine i oblika (0.7 1 L, rajnska, burgundska, bordovska),-boje (braon, zelena ili njihove nijanse, bezbojna),-tradicije i-kategorije i tipa vina (kvalitetna, specijalna).

ienje i pranje bocaienje i pranje boca predstavlja uvijek problem za male proizvoae, jer je ula-ganje u ovu opremu dodatni finansijski izdatak. Zato se koriste nove boce koje su sterilisane u fabrici.Koriene boce se moraju oprati. Za to se koriste topla voda sa odreenom kon-centracijom sode, nakon ega se isperu hladnom vodom i ocijede. Takoe se mogu koristiti i deterdenti Postoje automatski ureaji za pranje boca razliitog kapaciteta.

Razlivanje vina u boce i zatvaranjeRazlivanje vina u boce je zavrna faza prije iznoenja vina na trite. Tada ono mora

Sl.19. Ploasti filter

32

da ima sljedee karakteristike:-kristalna bistrina,-stabilno (sumpor, metavinska kiselina, sor-boxan),-bez ostatka eera (ako se spravlja suvo vino).Razlivaje se vri pomou linije za flairanje ili automatske ili poluautomatske punilice.

Za zatvaranje boca koristi se runi ili poluautomatski aparat.

Etiketiranje i postavljanje ukrasnih auraZa tampanje etiketa koriste se specijalne kune automati-zovane etiketirke sa upisivanjem bar-coda i podeavanjem veliine samolepljive etikete prilikom tampanja.

Postavljanje etikete i ukrasnih aura moe se vriti se poluauto-matskim ureajem kapaciteta 800 1,000 flaa na sat.

Pakovanje Pakovanje boca u kartonsku ambalau moe se obavljati runo.

Arhiviranje vinaU podzemnom dijelu vinarije, treba planirati manju prostoriju u kojoj e se smjetati flairana vina iz boljih berbi.

Sl.20. Razlivanje vina u boce

Sl.21. Poluautomatska epilica

Sl.22. Poluautomatska ljepilica

Sl.23. Boce sloene u arhivskoj prostoriji

33

PODRUMSKE PROSTORIJE

Za projektovanu koliinu vina i smjetajni kapacitet od 10.000 L vina neophodne su sljedee prostorije:

-Nadstranica (broj 1 na skici) e biti u nivou putnog prilaza, e e se pomou mu-ljae obavljati muljanje groa. Od muljae e se crijevima za transport i pomou pumpe transportovati kljuk do prostorije sa vinifikatorom i sudovima. Prostor za smjetaj muljae iznosi majmanje 2.5 x 1.0 x 1.7 m.

- Odmah do nadstranice, u nivou puta, bie dvije prostorije: u jednoj (7) je pred-vieno cijeenje komine i ureaj - kazan za destilaciju (opciono); dok se u drugoj prostoriji (6) planira pranje flaa, flairanje vina i epljenje, lijepljenje etiketa i pakovanje gotovih proizvoda. Ove prostorije bie jednake veliine, sa moguno-u za komunikaciju. U jednoj od prostorija mora da postoji sanitarni vor (8), uz odgovarajue vodovodne i elektro prikljuke, kao i odvod za kanalizaciju.

- Ispod nivoa zemlje bie vrionica (2). Minimalna visina plafona je 4.0 m a duina i irina prostorije 7 x 5 m, gdje e biti smjeteni vinifikatori i dodatni sudovi za njegu vina. Sudovi za njegu i odleavanje vina inie tri vertikalna metalna tanka razliitih zapremina (2.500 1.000 L). Vino e, putem pumpe i crijevima biti tran-sportovano iz vinifikatora u sudove za njegu vina i obrnuto. U ovoj prostoriji bie instaliran agregat za kontrolisanje temperature vinifikatora i sudova; prostor za manipulisanje sa filterom i crijevima mora biti dovoljno irok.

Prostorija mora da ima otvore za ventilaciju, vodovodne i elektro prikljuke, kao i odvod za otpadne vode.Na samom kraju prostorije bie smjetena (3) arhiva (omanja prostorija 5 x 2 m); - Magacinski prostor (4) je planiran iznad nivoa zemlje, pored dvije nadzemne

prostorije, i koji e sluiti za smjetaj repromaterijala, kao i gotovih proizvoda.

34

12

LEGENDA :

R.BR.PROSTOR

M2

ULAZNI TRIJEM- NADSTREICAkeramika

9.60

POD

VRIONICA SA VINIFIKATORIMAkeramika

3ARHIV VINA

keramika4

PRIRUCNI MAGACINkeramika

5keramika

6keramika

7DESTILACIJA

keramika8

keramika9

keramika10

keramika

PRANJE FLAA I PAKOVANJE

SANITARNI VOR

PREDPROSTORSTEPENITE-KOMUNIKACIJA

8.30 35.0010.00

7.603.0022.9029.802.0021.24

149.44UKUPNO M 2:

GREEN H

OUSE

PROJE

KTA

NT:

INV

ESTITO

R :

2

1

3

46

78 9

10

5

TRIJEM- NADSTREICA

35

GREEN H

OUSE

PROJE

KTA

NT:

INV

ESTITO

R :

36

GREEN H

OUSE

PROJE

KTA

NT:

INV

ESTITO

R :

37

OPERACIJE, NEOPHODNA OPREMA I MATERIJAL

U ovom odjeljku bie navedene najvanije operacije i oprema neophodna za za-snivanje zasada vinove loze i tehnologiju proizvodnje crnog vina, kao i materijal i operacije za izgradnju vinarskog podruma. Ukupni trokovi za zasnivanje zasada (0.3 ha), instalaciju neophodne opreme za proizvodnju i smjetaj crnih vina (10,000 L) i izgradnju podruma (150 m2) iznose: 78,190 . Trokovi radne snage i angaovanja mehanizacije u eksploataciji vinogra-da, ili opreme u proizvodnji vina i izgradnji podruma mogu biti veoma varijabilni i ekonomski nepredvidivi, iz aspekta promjena cijena na tritu, kao i razliitosti poetne pozicije iz koje se kree u ovaj biznis:

jedan broj proizvoaa ve ima vinograd u eksploataciji koji moda samo eli uveati ili obnoviti novim sortama,takoe odreen broj proizvoaa ima i graevinski objekat koji eli samo rekonstruisati ili u njega unijeti samo neophodnu opremu, a dio operacija eli izvesti sam,dio proizvoaa ve ima odreenu opremu za proizvodnju vina, ili eli koristiti jeftiniju za manju koliinu groa.

Obino na uveanje ukupnih trokova, najznaajnije, utie: - terasiranje nagiba, - instalacija drenanog sistema (ukoliko je neophodan), - instalacija sistem za navodnjavanje, - veliina vinograda,- visoko sofisticirana vinarske oprema, - veliina objekta,- udaljenost izmeu vinograda i podruma i- udaljenost od trita i sl.

Takoe u trokove spada i vrijednost zemljita (ukoliko je nemate), ija cijena varira od lokacije do lokacije, i moe da bude znaajna investicija.

Sve trokove nemogue je ad hoc prikazati zbog pojava koje se ne mogu a priori predvidjeti i kontrolisati, kao i, pojedinih odluka, koje se mogu mijenjati usljed objektivnih okolnosti. Zato ukupni ili pojedinani trokovi mogu, u uporeenju sa prikazanim, znaajno da variraju od proizvoaa do proizvoaa. Iz tog razloga nijesu ni prikazane potrebne koliine materijala za eksploataciju vinograda i proizvodnju vina zbog izrazitog uticaja spoljnih faktora na ovakav proces proizvodnje. U narednim tabelama (zelene, roza i sive) prikazani su podaci o orjentacionim trokovima po vrstama operacija, neophodnom materijalu i opremi za zasnivanje vinograda, kupovinu opreme za proizvodnju vina kao i izgradnju podruma.

38

U zelenim tabelama su prikazani operacije i neophodan materijal u vinogradu.Terasiranje, odvodnjavanje, dezinfekcija zemljita znatno uveavaju trokove in-vesticija Cijena kotanja zasnivanja vinograda na 0.3 ha, bez trokova nabavke mehaniza-cije kree se u rasponu od 8 do 9,000 (prosjek 8,442 ). U ukupne trokove nije uraunata cijena kotanja zemljita. Ovi trokovi mogu biti znaajno nii. Ukoliko na zemljitu prethodno nije bilo odreenih drvenastih kultura, krenje nije potrebno obaviti, to svakako umanjuje trokove. Takoe na pojedinim terenima nije potrebno vriti riperovanje ili lomljenje kamena i ienje terena, to dodatno umanjuje trokove.Cijena kotanja utroenog materijala za 0.3 ha iznosi do 5,326 . Najvei udio ini vrijednost kalemova (2,832 ). Ova vrijednost moe da bude znaajno manja ukoliko se sadi manji broj kalemova po jedinici povrine ili kalemovi slabijeg kvaliteta koji su ujedno jeftiniji. Druga vana stavka je naslon (1,983 ). Ukoliko se zasniva vinograd bez potpore ili jednostavnijeg uzgojnog oblika, tada se ova stavka sa vrijednou ankerskih stubova, ica, gripli, spojnica i razliitog alata znaajno umanjuje.Vrijednost svih operacija (mehanizovane, manuelne) iznosi 2,416 . Cijena kotanja korienja mehanizacije za zasnivanje za 0.3 ha iznosi 670 . I kod ovih trokova postoje razliite mogunosti i varijacije. Ukoliko je teren ravan i bez kamenja dvije finansijski najznaajnije stavke (transport kamena i grubo nivelisanje) mogu se eliminisati. Takoe operacija riperovanja nije svuda neophodna.Cijena kotanja radne snage za zasnivanje 0.3 ha iznosi 1,746 . I kod ove kalkulacije postoje mogunosti za manje ili vee korekcije. Neke radnje koje se uz odreene uslove ne moraju izvoditi su: lomljenje kamena, trokovi strae, betoniranje ankera i dr.

Materijal i oprema neophodni za poetak procesa proizvodnje vina prikazana su u crvenoj tabeli. Ukupna cijena bez linije za flairanje iznosi 34,135 , dok bez punilice, etiketirke, epilice i fena 36,335 .Ova cijena moe biti znaajno manja ukoliko potencijalni proizvoa nee koristiti najsavremeniju opremu za spravljanje vina, kao i opremu koja mu nije, iz odree-nih razloga, potrebna (pr. vaga, agregat za hlaenje, vinifikatori sa kontrolisanom temperaturom, cijednica, oprema za rakiju, priruna laboratorija i sl.) ili je moe iznajmljivati (linija za flairanje, cijednica, kazani i sl.). Najvei izdatak predstavljaju:-linija za flairanje,-vinifikatori, -sudovi za njegu vina i-oprema za rakiju. Kvalitet opreme, njen kapacitet i broj diktira visinu izdataka. Visinu ulaganja uveava i stavka transporta, koja moe biti veoma znaajna, kao i broj angaovanog osoblja i radne snage tokom procesa prerade i spravljanja vina.Prikaz neophodnog materijala i operacija za predvieni vinarski podrum dat je

39

u sivim tabelama. Vrijednosti pojedinih materijala i operacija diktira trite i one mogu biti znaajno razliite u zavisnosti od proizvoaa, kvaliteta, transporta, te same povrine podruma. Tako materijal za izgradnju podruma date povrine iznosi 14,243 . Najvei izdatak u materijalu je klesani kamen za fasadu, armatura i kiselo-otporna keramika. Vrijednost graevinskih operacija iznosi 21,370 . Grubi graevinski radovi, fasadni radovi kao i hidroizolacija predstavljaju najskuplje graevinske operacije.Poto je gradnja vrionice predviena ispod zemlje, neophodnost korienja vje-takih izvora kontrolisanja temperature i vlanosti nijesu ukalkulisani. Na ovaj nain postignue se, na prirodan nain, eljena temperatura, vlanost, a sprijeiti dnevno osvjetljenje.

MATERIJAL - VINOGRAD za 0,3 haKalem 2,832ubrivo (stajsko, mineralno, specijalno ubrivo) 400Naslon (unutranji i spoljni stubovi, ica, kamen) 1,983Vezivo 11Navodnjava-nje (oprema, laterali, filteri, ventili) 500

Ostalo 100 5,826

OPERACIJE - VINOGRAD za 0,3 haAnaliza zemljita (3 - 5) 140Priprema zemljita (riperovanje, rigolovanje, 310 ravnanje, razmjeravanje, ienje) Sadnja (kopanje, ubrenje, priprema kalemova, 200 priprema rastila, sadnja, navodnjavanje) Postavljanje naslona (kopanje rupa i postavljanje subova sa zatrpavanjem, postavljanje ice) 500Navodnjavanje (montaa sistema) 200Vezivanje 55ubrenje (prihrana 2 - 3) 40Obrada (4 - 5) 60 Unitavanje korova (mehaniko 2 - 3) 300Zatita vinove loze (6 - 8) 140Zelena rezidba (zakidanje, laenje, usmjeravanje) 171Navodnjavanje (4 - 6) 200Transport (kamena, stubova, ubriva, kalemova, ice, radnika i dr.) 300 2,616

40

OPREMA VINARSKI PODRUM kom

Vaga 1 220

Muljaa 1 1,000

Agregat 1 2,000

Vinifikator 2 4,000

Pumpa za masulj 500

Pumpa za pretakanje sa crijevima 1+3 1,000

Cijednica 1 1,000

Sudovi za njegu vina 6--10 4,000

Generator za vodenu paru 1 600

Filter 1--2 1,600

Ureaj za pranje flaa 1 2,000

Suilica 2--4 100

Boca, etiketa, ep, kapica 4,333 2,815

Linja za flairanje (opciono) ili 9,000

punilica, etiketirka, epilica 1 6,500

fen 2 300

Kazan (opciono) 2 2,000

Oprema za rakiju (pumpa, sudovi) 2,800

Priruna laboratorija (opciono) 500

Ostalo (lijevci, bidoni, crijeva i dr.) 1,200

36,335

41

MATERIJAL GRAEVINSKI OBJEKT jed.mjere koliina

Beton MB 25 m3 2.5 130

Arm.beton MB 35 m3 8.5 442

Armatura O 6-16mm kg 4,000 3,600

Cementni malter m3 1.5 187.5

Betonski blokovi d=20,0 cm kom 1,000 750

Giter noseci blok d=20,0cm kom 3,000 1,650

Klesani kamen za fasadu d=10-15cm m2 150 3,000

Termo izolacija d=8,0cm m2 130 520

Keramike ploice m2 20 160

Kiselo otporna keramika m2 140 1,820

Vrata ulazna drvena 100x210 kom 2 300

Vrata ulazna drvena 180x210 kom 2 300

Vrata unutrasnja drvena 80x210 kom 1 100

Vrata unutrasnja drvena 70x210 kom 1 100

Vrata unutrasnja drvena 180x210 kom 1 100

Vrata unutrasnja drvena 100x210 kom 1 100

WC solja sa umivaonikom komplet kom 1 70

El.energetski kablovi raznih presjeka m 250 750

Rasvijetna tijela-unutra kom 10 3

Rasvijetna tijela-spolja -reflektor kom 4 160

14,243

OPERACIJE GRAEVINSKI OBJEKT Zemljani radovi 2,500Grubi graevinski radovi 5,350Stolarski radovi 450Staklorezaki radovi 100Keramiki radovi 1,350Molersko-farbarski radovi 420Fasadni radovi (klesani kamen) 5,400Razni radovi 2,000Hidroizolaciija 3,000Vodovod i kanalizacija 500 Elektro instalacija 300 21,370

42

Zabiljeke

43

44