D I S P U T A T I O P H I L O S O P H I C AI N A U G U R A L I S

m e t e o r IS.J My

PRESIDE DEO OPT. MAX.Ex f^uthoritate CHagnifct Re5iorii ,

D. A N T O N II H U L S I I , S. Theol. D.Eiufdemque Facultatis ut & Lingu f S. in Academia

Lued -Batava ProfdToriS) &Collegii Theol. PP.DD-HollandiaSc Weftfrifia Ord. Regenris,

N E C N O NScmtus K^cademici Covfenfu, é KyilntA

Facultatis P h i l o s o p h i c E Decreto,PR O G R A D U D O C T O R A T U S ,

t Sc Libcralium artium Magifterio,' Summifciue in P h i l o s o p h i a Honoribus & Privi-

legiis ritè 3-C Icgitimc coniccjücndis j

Publüo examixi fubjicitANTONIUS deSADELER MATTH.^US,Amft;

dtem 3 Februarii loco horif^ue Jolitu.

/ H. UNIV.EiT 'nTMEEKjViTiüsy

L U G D U S I B A T A V O R U M ,A p u d A B R A H A M U M E L J J I E R »A. 15 XV i A *

Acadeniis Typograph. mdclxxxiv.

Oi.

vAfJin'tbm Charifsmü

D- ]OH A N NI VOET.J.U Dejufdemque facultatis in illu-ftri hac Lugdnnenfinm Aca­demia ProfelTori ordlnario.

D. LEON ARD O VER&YLapud Amftclodamenfes Mer-catori folertiffimo.

Difputationem hanc inauguralem

D . D. V.

ANT. DE SADELER MATTH^EUS,

D I S P Ü T A T I O P H I L O S O P H I C A

I N A U G U R A L I S

T> E

METEORIS.

Mm

P R o OE M I U M.

irum fortaffe nmnullii njidebiinr , vosex clarijjimis, ac forte mujoti coi fide-ra.tione di^nU , inmtmerabibbus univer-

Philqfopht^ ohjeStis , tam amplam,% nnllifojue ferme Itmhibm imlufam , nee

^ cuiojuam comrovcrfarum aUa expofitarni c v T l » . • f • _ _ \ >maieriam elfgere : Verum cum (^Proh

dolor} jam muit is an nis ntht'. aliad f e r f cpitan pUrimaOmnis gs^neris Jatis fuperqtic expofta , em cka ta , dtjfuta-

A z ta

f s , defenfi, refutata , ex^erimentijque ab utraque f/tigan-th m ffarte (u t oftnantur') confirnatA > controverfA audi~•verit, legerttque tam naturalU, moralis , qukm rationalisac prima Phtlofophta indagator ; praapitanter injuftaquerat tone me modos leviore pleélro quxrcre, nullus^ utautttmo\ exijlimaturtis eft ; praterquam qitod omnem., inhac de Meteoris materia pertraSiandk, brevitatem j quan­tum fieri poter it ■, affeólare propoluerimw. Vt itaque injii-tuturn noflrum felictori harufpicina exequamur-, aqueorumignitsrumque ^IMeteororum naturam\cum oh difputaiio-num lirfiitü anguflias , ac alia de cau/a in hifce confide-randis mentem fixam tantum tenere 'volutrirnm) in gene­re dein eorundem fpecies enucleare aggrediemur.

C A P U T PRIMUM.rxter •eneraleiir corportim in fublunam & fupralu-

1; naria diviiioncm, fublunaria fubviduntur Philofophisin perfeótè & imperfecte milta ; pcrfedtè mifta eanuncupando, qtix ardtiori magifque ftabili partiumunione prjcdita funt; impeifecïè miftorum vero no­

mine ilia venire confentibus , qns tali partium condenfatione,intricatione, & unione non coiiilant : Horumque in numerumVEnit argumentum nollrum M e te o r a ; Gr^cum vocabulum > &procul dubio origineni fuam G rïco M ir ic u f© - fubümis, editusvelcum montibus (quia in fublimi, circa aftra, montes , ac alialoca excclfiora Meteora utplurimum confpiciuntur) debens CumgrJECum velint quali eïr d i p j e oufo» in aërem tollo ;acvocabulum Doricè fumatur velut , quod Jonica locu-tione accipitur pro o/i©* Mons.

Antiquitas autem objeflum noftrum MêTa^aa* in altum eleva-ta vocavitj ac (juxta Plutarchum) tali cum reltricSione > ut illatantum Msrafoies dicerentur> quje a circuloLuna ad fitura ufque •

ter»

V

ten'* pertinent: Ariftoteles fa p o n e s , nonnullique ex cjusfeftatorihus impreffiones, ac denicue promifcua multuiidoMeteora nirncupant. Veninij cuin hifce j de argumenti noftrivocis origine, nominis diverfitate & c.; quxftionibus me non diu-tius immifcere ftudeam; M eteora , a fpcciali , qua conftant,materia , m aquea & tgn'tta difpertimur; ad priorem fpcciem ro-rein, pruinam , m cl, mannam, nubein, nebulam , nivcm, plu-viam, grandmem revocamus: Pofteriorum verb fpeciei, fulmen,tonknf, fulgur. ignis fatiius & lambens , draco ac fcintilla vo-lans , ftella cadens , capra faltans , fimiliaque conftitutioni in^fcrviunt.

§ . I . Ne autem abinftituto nimium divagemur ; ac cum adgeneralem Meteororum naturam cognofccndam plurimum fa­cial accurata eorundem definitio ; Cumque ilia commodiori me-thodo vix elucefcat, quam fi argumenti materialem , formalem,efficientemque caufam enucleemus, ad illorum confiderationeinmerito ( ut arbitror) inlligamur.

§. 2. Generaliter m M erta M eteoronm eonfideutur d u ^ h c k c r re-m o ta , videlicet & proxim a ; in quantum ilia ad primam quidcraillorum produdtionemconfcrt, verura quafi è longinquo, ac pluraadhuc rcquifita debet fubire; illiufque vicibus funguntur terra &a q u a , ac denicpae q im tm que corpora in terra-aqueo hocnoftroglo-boconftituta: Hac verb ;prout illud omne fere , quod de mate-teria remota dicitur , rcfpuit, ac proinde proxime effeCtus fuiproduftioni infervit ; f im o vaporibufque ejus nomine vcnicn-

P roxim a ctiam m ateria Meteororum noftra: animadverfionisl i fa r u m confidetatur ratione cffeduum , quos ex ejus condenfa-tione,conglaciationc&c. produdos videmus: Ciimcnim (juxtacomrnune Philofophorum cffatum) quarlibct caufa quemlibetcf-fedum producere nequeat j vapores (utpotc cx vapidiori calidamamfquc humida materia conflaci) fi debitam umonem , cartc-raque ad Meteororum conftitutionem rcquifita , fubeant , a-queorum naturam fortiuntur : cum verb, exhalationes ( è fub-ftantia nimirum magis terrcftri, ficca, ac calidion ort* (Me-tcororum naturam induant , ignitorum nonunc ca folent dc-

autem terrain &aquam S c. corpora remotamMc------ A 3 tso-.

teoi'orum mateiiam effe expcncntiahaud obfcuri^ indiciis innuit,ejus probation! non iniiliemus; prxtcrquain qiiod cum aër in-viiibilis fit ) ctindein vilibüis objeéti caufam dl'e rationi con--trariauir.

Proximam verb Metcororum matcriam,eandcm rede nuncupa-ri quim propofui ex mifcibilium natiira etiam innotcfc t; iila eniin,cü.n Oiimcm iinionem rcfpuant, nili ante iri ininutiffimas partescomminuantur; qiiod fieri nequit, niiicalor partes illas exagi-

^ e t , arque in halitus abfolvat-, halitus meteororiina materiali cau-f^infervire quis non videt ! Hujus cnim globi terra aqiiei par-ticnlx uibciüfat^, acareliqua mafia fccrette nihil alind quam ha-litiis funt,

Prattcrea ex natura aqua: vaporcs aqueaMeteora confHtuerepater; particulas aqueas cnimtalis natuiae experimur , ut vel mi-nimofrigore condenfentur, intenfiori congelentur, & congla-cientLir; quod in Meteoris aqiieis necefi'ariumrequifitum fiio locoetiam fiunus aflruduri.

Denique ex albedine, qua aquea Mcteora tincla cernuntur,non male coIJegit antiquitas vaporesin illorum produétione raa-m ia : munerefungi, cuiualbicantem colorcmeofdem rcfledereconftet.

Exhalationes verb terrcftres Meteororum quorundam mate-riam rede dici, naanifellè ; meo judicio; confirmatur experi-mento defumpto a nive, csterifque meteoris magis unitis, &congclatis, in quantum nivein &c. colledamac liquefaeiam non•folum particulas merè aqueas ccntinere; verum etiam ipfi raag-nam tcrrcifrium , ficcaruinque particularum copiam perinixtamefl'e, cuilibet ejüs naturam inveltiganti patuiu

Qpod autem fubffantia qu^piam oleaginofa, fulphurca, vif-co^a, & accendibilis pro Meteororum materiali caufa meritb ha-benda f it , non tantum ex fulminum &c. colore vel odore, aftquoque ex plurium Metcororum ignitorum conflagratione flam-ma-que emifRone conttat: Quinimo in genere accedit; quod;pliirimas aqueas , tcrreftres alteriufque nature particulas athmo-fpnïera; iiirnixtas clfc; thermomctrorum, foni, ac etiam lumi-mstam refledcntis, quam refringentis varietas fatis aperte de-tnonflret,

iS.3.Ve-

f. j. Verumenimvero licet in prarccdcnribii? (rh c 'lin r is cogj.jtitionis gratia) me Mcteororum noitrx coniiderationis forma-lemetiain caufamermcicaturiim pro:n;ferim; cumtimen praterfubftantialem, atcjiie accidentalcm formam nuüaalia qiieat inve-ftigari; iilamque in Meteoris eaiidem, quam cjuï eleiDcnti txquo oritur; hanc impreflionem, (ut vocant) quandam ciTe va­riorum accidentium> cuiübet a primo tantum limine objceii no-ftri caufira falutanti conltet; uiteriorcm luijus rei confidcr.itio-nemomitto, adargumenti caufam efficientcm traniiturus.

4. Principiim egdlivum M iteororum ; quorum natiiram per-fcrutamur (ordinis caufa ) recliiTimè conjideratur feptnphx ( i ) ra-rione halituum rarefactionis ; (1 ) tlevationis ; ( 3) condcnfa-tionis; ( 4 ) mottis; ( p) confligrationis; ( 6 ) bgurationis; ac(7 ) denicjiic ratione colorationis eorunJem : Omniaque li^cconditionibiis fine qua non annumcrancia ex fpecialiori Mcteoro-rum explicafione apparebit.

Ca/ifa efficiens rurefaétionis halituum primaria diciiur fvl reemisdaria ignis fnbterr/tneiu vel culinarts , ommuque partiailas htijmgUbi.refolvendiac comminuendi foiiimmodó vimitc vel ex fe vel abalia quapiam redonata.

Diclorum veritatem maxime fuppeditare videntur corpufculo-riim produdtiones, 8c mutationes, quas illis in locis ccrnimus,quibus hatpropofitat caufif magis vertical es funt, imminent, autfaciliori modo atSivitatem queunt communicare; lliaenim effi--caciori earundem caufarum actione particulre fubtilifiimce è foleigne fubterraneo &c. cmergentes , ac vcrfus aquam terramquedelate in initio fuperficie tenus corpus in quod impingunt exagr-tando, ftatim particulas aereas cnlTiores , poris ejufmodi impli-citas, expellunt i iifdemquc fefe infinuando ac vehemcntiori agi-tatione & impulfu corporiim partes atterendo , corpufcula qu>-e-dam a tota mole fejungunt. RarefaClionem enim poflibiliorempartium feparationcm, earumque in minorem molem redactionnem concomitari ratio & expericntia teftantur.

Nonnulliautein; cumexmetallariis compertum habeant, ex-halationes a quingentis, & amplius orgyis proccdere; folifquecalorvix in paucos a terra: fuperficie pedes pervadat; Cumqueniibes& pluvix adeo rarx per xftatcm, per hycmem verb tamfrequenter prodeant; igni^calorive fubterraneo rarefatSionis ac

diyi-.

divifionis primaiiamcaufam afcribunt: Verümbune concepturabaud ampleétendum coi.ftabit, exbalationum illarum ex intiinist e r r x vifceribus efurgentium multó minorem efle copiam , qiiamqiias fol elicit ; conlidcrantibus; ac etiam nubes& pluviam.hye-mabtempori aliaratione frcqiientius confpici, quam adverfariividentur innuerc.

jl.5. Halituum elevat'wmcaufa velejl p ro p n è to m in u ta rum ^arti-ctiLirum leviias, in quantum iila: acris cxterorumque corporum cx-panforum, minimeque cedcntium prclTionem ante fuperare va-Icntes , eorundem pieffioni ac agitationi poft divilionem reefte­re nequeunt; proindeque illis cedere, atque fuperiora tamdiu;quamdiu acrem ipfis ratione ponderis graviorem inveniunt; pe-tere cogiintur : V d etiam vaporum exhaJationumqiie afcenfumplurimum promovent v e n tt, ac priefci tim turbinalts peceüa c ter-rx gremio efurgentei, aut ab eadem refilientes, obviaque fupe­riora verftis propellentes: Et denique radtï fdares d te r r a r e f le x i ,eandemqucquafi reverberantes , materia fu b n lm c ïn a terra aqueumgkhum gyrAns\ utiillud in pulvifculis vi quidam ambulationis &c.agitatis obtincre videtur; ac-ignis ca lo r ifve fubterraueipartuularumcalidarum emijiio-, pro-ut particulis craftioribus magifque folidiscorpus elcvandum illarum adlione liberatur> five in quantum abinferiori, particularum in minorem molera redafiarum, parte ca-lor illud ad afcendendum follicitat : Vim enim aliquam quafiattraftricem foü cteterifque aftris minimc tribuo.

$ . 6 . Ad accurationem autem Metcororum natur* cognitio-nem non parvi faóturum , atque etiam non intempeftivè me hoein loco iinmixturum ccnfeo ; aëris totam regionem a terra: fu-perficie adLunam ufque in tres regiones acreas dividi; primam,mediam, & fupremam: Prima feu inhma aëi'is regio fefe exten-dit a terra noftra ad infimas nubes, ob incidentes & rcflcxos,’proximeque unitos folis radios maxime calens ; Media dicitur{patium iftud inter infimas &; fupremas nubes, prima acris regio-ne fiigidior,& in qua pleraque conftituunturMeteora: Tertia& fuprema a fuprcmis nubibus ad viam I una: patct, media aë-ris parte magis adhuc frigefada ; Altitudinem verö harum re-gionum determinate non audeo , cumpro anni tempeftate , aë-rifque varia conftitutione variet.

§,7. Ad condenfaim em inaterix c terrx cavernis cduda:, &

in a'cumelevat*. { i ) Multum m fe n ifdituum gravitas ; qua eo-nira particiilï fupcriores dcorfum tract* in alias fibi fubllratasafcendeutefve incidendo fibi iiuituo occurrunt , & complican-tur: ( 1 ) Hubesfatudtnfa, halitusefurgentes repercudentes , eo l-demque eadem ratione proximè conjimdis unientes; ( j ) (doryefficiens, ut halituum ramuli proininentes flexiles evadant, at-que itaadfe invicem corninodius queant accedere; veletiam inquantum particul* calidiores irregulari agitatione vaporum accef-fai continuo inferviunt, lapfuque temporis inajorem unionemproc eant; ( 4 ) adiismedi* v e i f u p r e m * r e g i o n i s v a p o r e sLngdando neceffariocondenfans: (5 ) deniqued««/4 fw h*c<id-juVitiUT Aut4 vcntu y prout halituum partes» medi* inter adiionesventorum ex oppofita plaga fpirantium > magis concurrunt; veletiam dminon ntoiitiunidijltintii y in quantum vaporum inter mon­ies ardatorum agitatione & circumvolutione impedita » majoreorundcm oritur compadio.

^.8. Caufummotui condenfatorum aerique permixtorumcor-porum'primo txdeHjatorum qutrtmutgramate ■, gravia enimcum,a nulla externa caufa impedita , acdvitatem foleant exercere,principiumque tranflationis includant; majori vaporum acexha-htionuro pondere motura iniifdem produci certum eft: fecundoplurimum etiam halituum motum adjuvant partuuU fubnlipme yfuiphure<e & mirofr vario in motu conftitut*, corporaque quibusimplicantur, eodem fecum abripientes; prsfertim fi anguftiori-bus nubibus, aliifque fpatiis incluf*, vehementiiis in obviacór-pufculaagant: Tertio ventos y halitus inferiora verfus deturbans,L e eofdem diverfimodè exagitans: Vltmi) onwis generic eorpora,autintcrr* fuperficie, autin lupcrioribus conltituta, halitus lo-lummodo fufficienter impellcre valentia. _

§,9. P nm dm m conjlagrationis exhahtiom m pwutptum ejfeat-vum dicitur calor internos inter corporum elevatoium compado-rumque poros fefe inlinuans, atquein adre particulas accenden-das validius agitans, & dividens ; partefque quibus mh*ret itacorticibus c*terilque conflagrationis impedimentis liberans, utad urendivim flammatque emiffionem magis ac magis inftigentur.Secundarucombufimem effiaentes caufr ajitgnantur partitulu fubtiltjii-m a , ignis produdioni infervientibiis, corporibus folidioribus ad-hvxrefcentibus, &: in fuperioribus abiis libeiatis , per aera difper-■ ' ■ B fis;

pariuululucidU cdtdioribtu y folis&c. cmiiTioi-se acii pcr-uiixtis, facilicjucnc^otio corpus inflaimnabile accendentibus: t j)uiatcrucuivii igm u ( uicJiantibus flatibus circa prsecipitia hceren-tibus, vel etiam vaporibus ingruenre fngore nodurao cong'a-ciatis, vel alia cjuapiaincaufa ) a d u ü tp i ta tm txen c n d a nverfus corpus accendibile protrul®, ac , a non nifi msjori inomine combuftili materia , fecrets , aliique mag s ardenti coin-municata- & implicit^.

§. lo . Vdfoiei exhalationefque f ig u ra tio n e m e a d e w d e caufaquaw etus in ha'uibtu perjici ante ajferininus j pr^cipuè jo n ir i opiaoi jMotusenini cumomnis mutationislit origo, nidbque ratione fl-gun-Ej nifi illo niediante; diverlitas in corporibus queat oriri;rationemccrrè non video; cur ( fidebito modo matena quapiamabhac vel abilla parte apponatur) caiifaj inotus quoquc caufiimfigurationis non afcribcrera: Pratfertim, ciim tumultuariam acrepentinam h dituum concretionem ; certamqiie vaporum non-duin unitorum figuram, unionepcracH flgurationis varietati in-fervire minimc negari tentem.

ƒ.11; Caloram diverfnatem in corporibus noftn-E confideratio-n is reprafentantque vel varia lUa h a lu m m pororum difiofi^tio-, ortuin ducensaut a materiae, quahalitus conftant, diverfi-ta te , fiveab eorundemratione condenfationis, motils, Scfigu-rx variatione; qua diverfa luminis oritur reflcxio, refraóHo, acejufdem cum umbra permixtio; Vel media feu denfiorafeu rariora,qutt9jJï«VM,organa vifui infervientia attingendo necejjum ba lcm pertranfnerCumque nulla alia pratter has colorum reprsfentationis five ve­rse, five emphatic* caufaqueat excogitari; acin fpeciali Metco-jorum enucleatione eorum fpecialem radiorum lucidorum pro-pulfioneni fimus inveftigaturi, pleniorem ejus rei difceptationem»atqueitacunftas halituum efficientes caufas relinquemus.

12. H ifceitaque, argumenti noftri definitionem quafi re-ferantibus , proinllituto pr*iniflTs; Meteora torpor a imperfeclè m i­j l* ex halitibus aqueis, fulphureit y te tre jlnb iuy bituminoftSy ac tg m tü yfarefaStity elevatie y cvndenfatK dcc, m inufquebene inter fe fe um tucoH -fia ta d e j tn io : Cum autem in Meteororum formatione, illa, qua;perfecta mixtio requirit i. e. miftilium ratione caloris , frigoris,kumidifatis; ficcitatis, loei, inotus, quietis, fitus, figur*,jBsagnitiKiiajs &c. proportionein» deëflè, eorundem naturam in-

veftir

vefligniiti fatis aperte e'ucefcat; minorque Meteororum elabora-tio a caufis, fiibitanea produdio & dd lru d io , eadem minus be­ne int :r fefe unita indicet; C£Eteraque in definiendo propofita e:tprace lentibus appareant, dcfinitionis probationi, alias quideniijaud intempeftivs non diutius infiftendumarbitror.

13. Quoniamveró omnium inrerum natura corporum di-verfitas velamaccria, quaconftant; aut a primo illo diftindtivopriiicipio forma videl. probcifcitur« differentiam meteororum par-tim materia pradominantd dtfcrim tni, partim diverfo baHiuum uceef.f u i , appofitioni, ac agitattoni (experientia etiam duce) attribuozQ^ibus igiturut fequatur necellum opinor, Meteora ex vapori-busaqueis compofica originem fuam ex terreftribus exhalationi-bus ducentibus Ircquentioraefle; Cüm enirafolis> ignis fubter-ranei&c. aclione tenues valdè, lubricx, fibiquc minus contigusparticuls aques faciliori negotio 1 quam partes terreftres > fbli-diores, ramofiorefquc comminui ac feparari qucant; ignita Me­teora rarius, aquea verö frequentius prodeunt: Qiiemadmodumintegri fatpe etiam fluvii foiis adtivitate in vapores refoluti> 6cexiccati cernuntur.

C A P U T II./^uandoquidem inftituti noflrri rationi prsced. parte in gene-V ^ ra l i Meteororum natura delineanda fatisfecilTeautumcm; adeorundem fpecies explicandas ut me accingam , fupereft ; utqiicinilliscerto quodam procedamus ordine, i» quo reris, pruinaquenatura (ob maximam liorum conyenenm m )conjhtutafit,eitucleanduntpramitto,

$ .1 . Ros itaqueconftituitur, fi jam adlione foiis &c. c terra-aqueo globo cdtfoti vapores , folis a terra averfione non magisclaborati) atque ad mediam ufque acris regionem nondum delati,circa terra" fuperficiem moras neftentcs propter particularumfub-tilium, halitus attenuantiiim, recefl'um, frigore noéiurno ingruen-te umantur > & condenfentur j ac ita majorem molem acquirentecterram repetere, acreque tranquillo undique preffi in infenfibi-le* guttulas fphsricas redigantnr ; fenfibus autem expofiti ;

B z dum

dam plamis ?cc. adhrrefcentes, vel etiam acri pertnixti imjerrin copii conHuunr.

Sin vero eceJein üIje rorem antea conftitiientcs particulx, obterroï fngus, anrequam vel fimulac earn attigerint, congdantur»oritnr pritina: Proindeque nonnifi rore prajcedemeillacernimrj& quidcmfiib diluculum , aut tempore ncéturno , cum tune tem­poris terra •, fole infra horifontem fecell'o; refrigerata, roris parci-culas eommodius queat congelare.

Accidit etiam nonnunqiiam , rorem pruinamque illis in lociscomponi; ubi antea millar nebuls (non in|ufta plane ratione horumMeteorcrum ; fecundum quofdamj materiali caufreinfervientcs )fuére repcrt*; dum fc. ventus nebiilarum materiam alio transfert ïibidemquerorem, &pruinam tfïicit.■ Rubcntes qu.mdoque nives , feu potius rorem cruentum vifitariccnfeo , fi loca quibus apparet, materia qu.ipiam riibicunda , mi-nio , vel etiam fanguii.e fcatcant ; unde exbalationes inficiun-tur ; pratfertim cum ( juxta hiiforicos) majori fanguinis co-pia effufa, rubicundo colore materia ha?c tinda confpiciatur.

Fruflibus, plantis , pecorique gramimbus, rore infedtis vc-fcenti, interdum etiam folct hoe meteorum nocere; aciibus vi­delicet rodentibufque particulis eidera permixtis ; illo cnim incafu materia alimentofa plantarum fruótuumque piodudtionempromovens , acribus fimilibufque corpufculis inledta rite nequitmunus exercere; aut materia hate fcrmentationem legitime pro-cedentem impedit j etiam ipfos objedli poros, ac denique pecorisftomachum male difponit.

Diverfitatem figure pruina fortitur ab aura, qua, acre tem­pore roris defcenfus plerumque agitato, obvite guttulte variè mo«ventur; fimiliter, uti illud videtur obtinere in vaporibus ilHs con-glaciandis vitris adhterentibus, varias mirandafque figurarum di-verfitates induentibus; ac exeo qiridem dependentes, quod perjanuarum rimas, vitrorumque poros flatus nonnulli irruant, livealiorfum adveniant. vaporefque in fuperficie vitri variè circum-agant.

§. 1. Delineata igltur fatis (ut exiftimo) natura roris & prui-na*; Secundum in fpecialiori Meteororum explicdttone locum fibi vindi-tan t mei & manna : Producitur igitur mei , fi particulis quibuf-dam rorem conftituentibuj vifcofioribus, ex fe omnis faporis ex

per-

l>crtibus ,in defcencieiido in plantula? florefve impingentibus, acpronter v’ifcolitatem iUdem adlixrcfcencibus, plantamm, vel flof-culorum Ipiritus communicetur; ac folis adivitate induieicanc,pofteaque particula: aquofx eadem adione prorfus educantur;parciculai'urnque indurefcentia i ac aqucaruin edudione majoricon(iit:entia prjedita: abapibus colligantur , atque in eorum cor-pore ulterius elaborentur , favis recondantur ; ac ita fcrmen-tationem de novo fubeant: Uti ha:c innuere videntur illaVir-

Liquenttx m e lkStipdftt j Ó* duld dijicitduHt ucdAtc ccllMm

Similis verö quxpiaiB materia, arborum quarundam ramis &c.adhxrens , majori in copia confluens , pinguioremque madamacquirens mann:e etiam nomine venire folet: Eorum emm opj-

• ^ ......nnn 'arbifmr . mannam exh;acquirens mannx etiam nomme venire lo ie t: norum emm upi^nionem ampledandam non arbitror , mannam exhaEtiombu»folis & non rore vel vaporibus conftare autumantium ; cuinad illud ftabiliendum nullam rationem proferant , ncque etiamvideam quibufnam hoe fundamentis queat inniti, & probari:Quandoquidem è contra apes mei prxcipuè colhgere , man-lumque frcquentius inveniri i ade paulo ante pamculis roreraconftituentibus fcatente ; apiariis , regionumque manna magisabundantium inc >1;S fatis notum eft.

Requintur itaque primo, ut particulx mellis naturam abfol-ventes talibus adnarreanc Horibus ac plantis, quorum fpiritus il-lis dcbito modo permifceri & coramunicari potent ; al.oqumenim plantarum vel Hofculoru n &c. faporem odoremquc (cu nillud ab apibus plane non proveniat, ac in quo ipfilhma mel­lis naturaconfiftit j non referrent; Licet emm ex vapore &halitu concrefcat, odorem tarnen, pmguedinem ac dulcedmemex ipfis trahit ftirpibus hinc herb* venenata: m d quoque redduntvencnatum •, flores odoriferi mei pratbent fuavilTimumi aliud T hy-nrum, aliud abrmthium redolet j Non emm parnculas rolcdasvifcofioresex arbonbus flonbufque colligere, ac mtracoxendiceslefervare valent apes , quin fimul etiam ramenta fokorura decer-pant, alveariifqucrecondant. . , . , . , . (■

Secundö,horum mcteororum produdiom plurimum mfervit fo­lis calor, materiam illamjamflorum&c. fpiritu affcólamindure-fcens; folet eniro in locis altioribus mdionbus magifque calentibus

m ei, colÜgi, ac manna reperiri; pra;cipueqiie quidem, ubt jamaftiv-itatcm fol excrciiit , ac aqiieam materiam cconfiftenda iliaeductam in v. porum formam redegit: Q^uibus idcirco meritó cli-ciuir, non tam merè aqueas, quam vifcoiióres magil'que terreftrespaiticalas mcllis mann^equcortuna promovere.

T ertio , ad mei produccndum multüm confert quaedam cla-borntio ac fermentatio , qua confiftentia illa ab apibus colledafubtilior evadit, particuice acuta: hebctantiir, ramulique mollio-res ac flexiliores reddiintur, ita ut nervos guftui infervientes pla­cide afficiant, ac quafi deliniant: Et quidem peculiaris illaeJa-bocatioin apum requiritur ventriculis; Giim ; telde cxperientia;mei quod vefps conEciunt, ejufdem faporis & naturje non ftt cumco quod ex apum favis colligitur.

Ultimo , melleam quandam materiam, pingues, oleofofque ha-ütus raannam includere, perceptu facile cenfeo exodore, quemubi aduritur mellis inftar cera: adniifti fpirat ; ac ex emiffioneilla HammjE, quam pr£B aliis etiam facili molimine manna con-cepit.

Mannx autem diverfitas; fecundum nonraillos ; cx ejus <eta-te , !oco,& arborepetenda eft; optima enim ccnfeturjqu«re-cens, fplendida, &in puriffimos grumos concreta melleam pratfe fert dulcedinem; fecundó qute ex Calabria defcrtur ; & de-nique qu^ in foliis arborum vel etiam in faxo provenit: Horuinverb veritatem medicis indagandam relinqueraus.

§.5. H ïc verb, mellis manna;que naturam fpeciantia; ciiindicla fufficiant; qu id f i t nubes, & in quo nebiiU tiatura confiituendt

f u ad m u k a n d u m tiobis accm gentibui, primo m b iu m produiUo (cumnebuLr etiam ex vaporibus nubem antea componentibus queantoriri) deïtneanda o c tu r r i t: Nubemque idcirco deflnio, quod fit va­por in mediam acris regionem plerumquc elcvatus, ibidemque fu-fipenfus quafi, &detentus, ab acris,in media eju* regione,fri-gorc condenfatus, leviterque conglaciatus, luminis tranfitum, illudreflettcndo Sc refringendo, impediens.

Verüm ficuti mcdiantibus vaporibus craffioribus nubes cxhi-bcntur, ita quoque ex fubtilioribus rede prodeunt •, fi enim va^porum è terr* gremio edudorum, ac propter fubtilitatem in al-tumevedorum magnz congeriei, obcontinuam folis ventovuiB&c. adionetn, alii ejufdem generis ac cedant; itauttalium quam

plu-

plürimorum vaporum aJventu radiis luminofls trnnfmiffio tlene-geuir, nubes etiam prioribus baud diffimiles componi ccmim eft..

Locum, libi nubes producuntur, acris mediam rcgioncm di-ximus: Cümenim prima regio aërea ( uti jam inpr.^ecdcntibusannotatum) maxime caleat; ac in nubium ortu requiratiir con-denfatio, levis conglaciatio, vaporumque veluti nexus quidam ;quemcaloris agitatio impediret; adaliam aëris partem ; ubihocnegotium commodms pcrpetratur vaporcs clevandi veniimt;Veriim, cumin tertia aëris rcgione, maximefrigida levis etiamnon contingat congelatio, atvapores illuc pcrvenientes totaliteringlaciem convertantur, acream mediam partem, interprimam& fecundam medium quafi, vapores ut petant, ibidcmque con-denfentur quis non videt. Licet autem medijc aëris regioni nu­bium locum alfignaverim, interdum tarnen in infima eas depre-hendiconftat; cumquoque è montis vel humilioris vertice fepif-limc infra confpiciantur: Qux etiam ratio eft, cur in nubibus.definiendis vocabulump/Ér«mq«« ( alias definitionibus nonitacon-gruum) ufurpaverim.

Jn nubium a terra diftantia terminanda Prjcftantillimi eriamPhilofophi difcrcpant : Nonnulli enim eas vix ferquimillian’sGermanici altitiidinem afl'equi decent, alii illas ultra quadrantemunius miiliaris elevari negant; alter altitudini nubium quadragin-ta ftadia affignat ; quidam denique earum altitudinem pailusjzo o o five 13 milliaria Germanica nunquam excedere afiërunt;Proindeque dillantiam nubium in^qualem colligimus j cum illiidavaporum eafdcra conftiruentium fubtilicate, conjuirëtionealiif-que dependcat; Quce vaporum fubtilitas pro varia caloiis ai5Ho-ne; ac eorundem conjundio , condenfatio & conglaciatio pro-diverfa aëris agitatione, vapornmque in fc invicem impulfu va-riat; divcrfoque aëris in media ejus regione ; frigori fefc accom-nabdat.

Ciim vero c nubium quotidiano afpedu fatis divulgetur eafdemïnfuperioribiis nonfoliim vagari, verum etiam detineri, & fu*fpendij detentionis fiifpenrufque caufam indagando , earn vel-aëris, ac vaporum eidem permixtorum rationcponderis xquali-tatiafcribo juxtailla qux capitëi. §. f. propofui, five quod aliikidem ë terfar gremio efurgentes haiitus ad infimam jam aflurre-fiomm partem vel etiam ad latera tendendo effidant, ut vapoc

rci

resin nubes corivertendi, vel jam converfi gravitarc neqiieant;feu quod ventus nubium paiticulas disjiindas , malèque conden-fatas non ram evehat, quam fiiblatas retineat.

Merito denique in definitione noftra aflumtum opinor , va-pores lumnis tranfitum illud refledendo , & refringendo im-pedire, certiim enim eft alioquin purum aërem, non verb nu­bium materiam prodire: Qu* halituum opacitas tx eo relultarcvidetur; quod nubes ex plurimis particulis, ( quarumcum innu-mer^fint fuperficies, quarutnquefingulï propter diftantiam ali-quid luminis refleclanc (uti illud ex vitro in pulverem contufoinnotefcit) atque poros fibi mutub refpondentes non habeant)conflatx ; poris particularum exilium rotundarum tranfmiffioniperviis careant.

Ratione efteduum nubes vulgb diftinguuntur in fteriles, & fte-cundas; fteriles nunciipantur, quse tenues riiinufque humid^, acaventis folifque calore difpulfr in aquam non concrefcunt; Fa:-ciindïEverb dicuntur, quibus nebuL-e, nives, pluviatac grandinesoriginem debent; etfi tarnen ex nubibus fepc etiam nebulic nonproveniant; eadem enim qua nubes raticnc duplici quoque mc-doformantur. Vapores enim, fifolis adtonc, ca?tcrifque rare-fadionem cfficientibus corpufculis attenuati, ac fuperiora quo-dammodb petentes , obfolis recefium , vel etiam adivitatem ma-gis impeditam ulterius afcendere nequeant ; proindeque ventisautterr^ frigore non-nihil condenfentur, aeris pelluciditatem ali-qua ex parte tollcndo nebulam conftituunt.

Vel quoque producitur nebula, cum partes nubis in minimasguttasrcfoluts , ac corporum quorundara craffiorum acceftu ma-joremgravitatem acquifitre , terram repetendo, ad eandem pro-tenduntur, five etiam decidunt; Quo in cafu nubes ac nebula:folummodb ratione loci difterunt. .

Tempus, quo ncbulje potiftiraum prodeunt, matutinum feuvefpertinumeft •, quiacirca initium fincmque diei caloris vis de-bilicata, vapores afcendcntes minus cfficaciter valet elevare; &quidemmane qjuam vefperi frcquentius; cum major! vaporum,terrcE calore jam elevatorum, copia tempore nodurno acr plc-rumque repletus fit.

Serenitatem, ubi manè recidunt, nebula: portendunt; quo-niam, foie tenuem ilium vaporem attollere non valente; eun-f dcin

•dern^iilto minus aqiiam e m an , fluminibiis &,c. ^vch'cre poiTeCo ft'.cit; Sin verb (uperiora verfus- deferaturlioc metebrura plu-viam prom ittit; ciiinterrx calorenovi hoc in ci'fu continuo Ka­litas iuppeditentur, nuDiloiam ac poftinoduni pluviatilcm natu-■ram induentes.. ..

Ftetct autem morbofque contagiofos procreat nfbula , dumvel e.x aqua putrefccnte exfpirat^ aut exhalariones ex venanatisbniiliburque terras cavcrnis crumpences , corponbus nebulaiuconftitiientibiis permi/centur. ■ . . >

Uitiino ad produce! >nem horum meteororum multiim confe-runt rent! j pra;c puètjue occidentalcs; ac ex- oppofitis plagis fpi-r.lntes&c. quibus omnibus , vapoium cuiTui vel cbnitendo > ii-dem ccndcnlantur; vel (ibi inviccm occurrcndo colJigantur, ii-vc , ina)or .vaporum congeries in nubcm jam formatam impuira,illis-accLimulatiir. DclLiactioniveib nubium ncbuiaque autinler-vic fobs calor nubes in pluviatri rcfolvens , vci ctiam ventusnubi-liofam mater;am difrumpens, , iingularumque vaporum partium(ante nebtilte forma; ahumtioncm) conjuncéiione, eadem tenuisini^ar pluvia- recidcnte ; Denique evanefctint nebula , b fobsaCtivitace minus impedica, fupericra vapores p-ctant.

q.. Ut verb nubium fecundanmi c-ftedtus perrcrutcmur,'.ordinis caiifa iitvu naturum dilmedntLtm pritimthnius: Oiitur igiturnix > (i rara, nuoes , antequam in pluviam refoJvitur vehemcntiorifrigore conglaciata deorlumque pulfa ab acre refiftencc franga-tur,

Raram cfle nubem ■, qu;e material munere in nivium produ-cHone fungitLir , arguit raritas ilia quam nivis particuli conti­nent ; cum ilia ex aeris in nubibiis permixtione proveniat ; ac

in defcenfu particuliE nivese propter cxcremitates undiquc con-glaciatas aërem nequeant intercipere.

Priufquain autcni pluvia'fprmam afiumit, nubes hzc congla-ciandavenit; femel onim in pluviam refolutaac recuda ( quoniam-terrain repetendo gurtul® pluviales .continub acrimagis ac magisincalefcenti immifcentiir) innivem conglaciari nunqiiam poteritnubes-, vebement.iorera enim congelationcm in eadem produ-'eenda requiri arftior partium nivis coadunatio, cjufque nonnilitempore hybcrnq pro^ud 'tioac aha manitcriilTimc tdfantur,

Albicantemco-lorem ihvemferre ceaRo,» aptcpubd cjus parti--r C- cul£

cut* afperioi-es videl. rigidiorefque-, ac ejus fuper£cics pluiimi'sinxqualibus fuperhciccuiis praedita» lumen fatis puruin reverbe-renc; vel ctum , cjubd nivis pori ob materia folidicatem &c.eadem coacervaca ; iibi mutuo faas accurate non refpondcntes ki­ds radios tranlniitcere nequeant i fimiii ferine ratione, qua ilkuiin rainentis glaciei, liquoribus majoriinmotu conliimtis fpumafc. ac in plerifque corponbus contufis folet obtinere; Si veto ri­des fit habenda.5 in Armenia quiaufdam locis etiam nivcm rubi-cundam decidere ; tradentibus; a part;ciilis naturafua rubris, rii-b a neaique difficillimé dcponentibus, vaporibus in nivein lor-jiiatis pennixtis illiidaccidere judico.

Inter defcendendumparticuia; nivales abacre refiftente frafloe-püoriim, l ldni’arum, rofarum , iiliorumque inriar riguram adip.f-fiintur : Qme phaenomena tali ratione nonnulli explicate conan-tu r; D ual cniin 1 iuquaint) nivis partes rotunda rigura prardit^particulis magis cxtenlis eafdcrnque contingentibiis undiqiic quariveftiuntur pilofa rigura confpiciiur : Hide autem (i ali^ rtirriisiiarg s tenues ad latera adjungantur, liliaceam: Cum nivis radiililns ornati caloris vi flexi, iterum congelantur rofeam; Et de-niqueli globofa.* cuidam rigurx aiiar fex denticulorum inllarad-jungantur, fexangularem llellifque fimilem nivis partes riguraminduunt: inquiE omnia quamvis certb jurare non liceat^ baudmale tarnen nivis ratione rigurse diverfitatem variis ventorum a-dtionibus , floccorumque in fe invicem ac alia corpora diverfo'impulfui fefe accoinmodareinnuere , atque demonltraie viden-tur.

Quantum autem ad nivis cftedtus: ( i ) diciturfertilitatemter­ra: inducere ; fi nimirurn vel fuccuiri uberiorein infiillandi vimhabeati aiit maxime plantarum , terne &c. halitus contineat r( z ) quia multas aëreas particulas indudit, aquis debet innatare:(3 ) ocu osfatigat, ac perftringit; quiaalbicat: ( 4 ) foniadivi-tatemimpedit; cumin nivisflocculos impingensdi/Iipetur, necper eoruin intervalla dcbito modo queat permeare: ( 5 ) nullapluvianix folvitur; proindeque in montium quorundam ; etiam inZona torrida conftitutorum; verticibus nives reperiuntur perpe-tu£E •, quoniain in locis fublimioribus quampliivia proveniunt (ö)denique aeri inha:rens frigus remittit hoc meteorum ; dum ( fe-cundum pkrofq[ue; acrcm coardando caJorein è terra dcrre-

daiu

<5lnm repercutit •jtepicüorem etiara aêrem efficiens, cum deJapflfolis, adtivitas minus impeditur.

§ Ne verö , hsec omnia latius enucleando> difputationislimitcs exccdann, ad alios ttubium e p ü u s tranfiens-, pluviam componiexifiimoy cum vapor tantain copia coagmentatur, & condenfa-tur y u t , duin aëri innatare nequit, terram aquainve debeat rc-petere. Vaporum major oritur congeries accondenfatio, fi plu-rimi ejus generis c terra aqueoglobo educii nubibus jamforma-tis adjunguntur; aut in fe invicem impellendo, majori in copiiconfluuntiCum autem vaporum conjunöionis acconfluxus caufatn^ . 7 , cap, I. pertraótaverim; eorundem reditüs principium efFcóli-vum conliderans ; illud aut majori moli, quam fub minori fuper-ficievapores comprehendunt; vel particularum in inferiori aërisparte receli'ui, incurftiique, quein fuperior nubis pars aJiqua decaufa f*pè patitur, afcribcndum arbitror.

Gutt itim vapores terram repetunt ; partiin quod nubes to-tafiraul non convertatur; partim quód deorfum tendendo ejuspartes ab aëre refiftente fiffe guttularum formam debeant afl'u-mere •, & ut plurimum quidem rotunda figura apparcntium ; velquia inter defcendendum circa axem rotitando, corpus ambienscarundem particulas extantes abradit; Vel etiam, quod motusmaterix xtberex , vaporibus intcrceptx foris in aëre exiftenti<ontrarietur; eadcmferè ratione, qua aqua in motu inipedita incirculos bguratur.

Ratione magnitudinis impetufque>quibus guttulx pluviales prx-ditx cernuntur, in quatuor fpecies pluvia vuJgó difiinguitur; ejusguttx enim mediocris magnitudinis exiftentes, communi nominedicunturpluvia: Siguttulx minoresinftarpulveris decidanr pluviatenuis noftratibus folent nuncupari: Duin verb ma-joribus denfifque guttis eonfpicitur, vocatur imber^fin deniqucpartibus majoribus denfifque quidem, veriim admodum raris,accum impetudecidentibus cadat; appellatur nimbus: Qux dif­ferentie inxquali frigorisaclivitati, fpatiisqux pluvia tranfit; acetiam diverfx acris in inferioribus agitationi attribuendx funt:Majores enim IHllx pluviales evadunt, fi majori frigore conden-fentnr, vel etiam fuperiori aëre prefix terram repctendo afis ad-jjungantur; Qua ratione guttulx xftivo tempore majores, hy-bernovcro minores obfervantur ; cum decidendo aliis vaporibus^

C i con-

centipua foljjS acF.oneè terr-a edaelis occun-cntes; iif.leüT :’ccü-iTiuknuir: Vliin:res veió has gutuiLis cxifnmo, ii ex alto ea-dentes in via d;vi£in;tiir j M.ijores , laricres, Sécumimpetu de-cidunt i cuai ex Iqco ^-rojnnquiori provenicntes divifionem pla­ne rcfpuunc j veiitlfipuc interim ac materia ij.uamindLuiuut, vaiacagitantur,

QnsE veró de laedis, tritici, laiiX) pifciaiJornm , ranarum cx-tcrornraque animalculonnn in fiiperioribiis producti-ne, pliivid-que viilgó itarrantLir, figmentis potius annumeramus; vel fi cre­dere fas fit , turbine hxc corpora aliunde delata cenfeo; Licetnonnulli exTemine pifcium, alioruincjue animalnim inaèreineie-vatorum generationcm pluvix prodigione expl.'care conentur ;Lapidum autsm rnniliuimjuc corporum luriorum in fub.'imibusprodnctioncm p iTibiliorem opinor, dum v fcgfiorcs terreriri'>rcf-tme halitiis una cum vapoiibus clevati, iifdeinque permixti fibiin.iccra adjunguntu-r , ac. poflinoduin caloris aftionc particulistumidioribiis piiventur: Similiter cpicquc in regionibus Africx,OLiiburdam pluviam vcncnatam caiere rcriptores tradunt ; ea-dem ferme ratione,. qua illud in mellis natura explicanda f.hujus capitis futt obfervatu ti.

Puro ctiam , nnllifque nubibus nebulirquc.obduffo acre plu->dam decidere compertiim e ft ; qubdfc, aeremajori halituum a-q^uoforum, vcriim antea diffipatorum-copid fcatente, vaporesuniti pluvix formamillicb alfumendo antequam umbram cffecê-rc j dccidam.

Circa folis exortiim nubibus rubicundo flavoqiie caloretinctisaè’ri inhxrentibus , pluviaut plurimum fequitur; cum hoe in cafuvapores humiliores folis adtionede die attollantiir .tandemque inpluviam rcfolvantur: CraRinam veió fercniratera rubens vapo-vum congeries vefpertina promittit, noótürno enimfrigore reci-dens, pluvix naturam nequit induere: Cxtera autem, qus exSolis, LunX)&c. apparationis ratione, diverfitate, hirundinuin,gal!orum,ranarurn aliorumque animantium variis atffionibus cir­ca plüvix producfioncm folcnt prxdici; Cum (tefte cxperien-ti'a ) fxpiffimè fallaut; eorumque caufx merx conjedurx fintj,ulterius confiderare non fert animus.

6. Ut itaque ineteororum aqueorum cxplicationi finem im-ponana, fuperelt ut mis graniinti nm rm im um m ; Oritur igi--

tur, fi jrubris, niinbonimcjtie vcl etiain qnandoqiic fimplieis plu-Vi^partcs inter dcrccuciendum conglaciantur; ciim vci o j^uttui»pluviales tenuiores liane mutationem lubtant , grandulariim velgranediilaruin nomine dedgnantur. Pluvi^ guttas grandinem pro-ducereexejusdgura illispierumqaellmili^ac etiam ex eanindeingrandini deorfuni flcdentiy quandoque commix tione i'atis elu-cefcit.

Pro diverfitate temporis cjuoprodiicitur, guttariim pluvialiiimcongelationis ac idciico grandinis caufa vanac , ^ Ib te enim licomponatur «rando , fiiperioris aeris plagx frigori potiffimümconglaciationem debet; fin veróvere, auuimno, ac etiam hye-me prodeat, potius ób flatus frigidiores, circa terra; fuperflciemfpiiantes (expetientia duce) niinbortim gnttas in glaciem con-crefce^e opinamiir ; ac proinde evidenter innotcfcit; quare fre-qucntius a lb te , byeme vcro rarenter grando decidit % cUiii tem­pore hyemali totmsaëiis frigus plerumque aquale; sitivo aiitemverfus fuperiora tranflniflum fit.

L'-Cet vero ut pltinmum fignra rotunda confipiciatur objeftiimnofti'um ; maxime tarnen rationc magniludinis & figurte variatitaut incredibüem magnitudincm fapc'grandines excedant; velquoque(uti antefexaut fieptem annos.jn quadain Hollandia; au-ftralis parte contigit) diverfonim fabromm Jignariorum inltru-mentorum formam aflumant; mirabiiiorefquc flguras (recundumhifloricos) iiiduant: C^a; omnia varia grandinis partium attri-tioni, aliarumqucparticularmnappofitioni, ac mijoii diverfaauc,ventorum aitioni afcnbo ; prafertim cuin acr illis tcmponbusiproceilis maxime agitatus fucrh.

Cicius deniqua calore guttula in grandinem concreta , qiiammviï partes folvuntur •) quod fc. lilariim particula iirpote denfio-'res , fimiilac calorem concepcre, eundem proximioribus cemmu-nicant ; quemadmodum illud etiam in cadem pliimbi & butyri-.quantitate expcrtum repeiio.

In pracedentibns ir$,qiia ad fpecialem Meteororum aqueo-rum naturam pertinebant,expofitis,diciifquerationed expcii, ntiafans confinn itis; ie meteoiU ïgnitu ut agamta reliquum eft; Cumquc'etiam varia eorundem fpccies occurrant , omniaque (imul ne-queant cnucleari; Fulminii, tonitru, fulgurijque ortum exf heart ag~^redwr,

^ i Gona»?

Componitur Itaqiie fulnien, ft plurim* nitrofa:, fulphiircx-quc &c. exlialationts è terrx cavérms eduótx, funuiqtiecLim par-ticulis magis terreibibus in altum elevatx , nubibus (vent.orutnex oppoficis plagii fpirantium aétione; vel etiamcum plurimis ha-Istibus aqueis, poltea in nubes concretis permixtx inanein , aiitnubibus fiiperioribus in inferiores delabentibus , earumque ex-tremitatibus concurrentibus ; ac denique his olcaginofis ignitif-que exhalationibus concurrentibus in motus fui continuationeverfus fuperiora impeditis, recidendo afcendentes vapores ofFen-dentibus , ideoque iifdcm inclufis) inrercipiantur; polleaque varia,fui velieinentique agitatione, ex ntibiuni in fe invicem impulfu >aliundeque orta , incendantur ; atque ex illa , qux earundcm acH-vitate minus valet refiftere, nubium parte, five per hiatus conjun-ftim egrediendo , Hammam emitcant.

Cum veto , nub,ibus in fe mutuo impetuofè collifis, particula-rumque ignitarum aél.one diftractis j aer ambiens valide impulfusfonumeJat, dicitur toiiitru. Queraadmodu ii in lauri, ac hederxfolds , caftaneifq ie non incills, hmilibufque priufquam incendun-tu r , videtLir obtincre.

Fulguris autcm natura producitur , cum particula: fubtiliHimxrariores, minufque nitrofir minori cum impetu , proindeque fmcfragore c nubibus eruólantes, repetitis vicibus corufcationemjgnisefficiunt : Uti quoquc pulvilculi tormentarii hinc inde difperllabfque ullo fonitu Hammam emittunt: Ex quibus idcirco meritoelicitur I fulgetris, tales, quos fulmen & tonitru folent effcétüsproducerc, prodire non poH'e jideoquefulgur innoxium, ac rarilli-mc ad terram ufque pertingere.

Ratione eft' ctuum re6tiffimc Seneca in tres fpecies diHinxitfulmen; (i)in illud quod terebrat; (i) difcurit;(;) u rit: Tere-Eransdicitur fulmen, quod, ex teniiiori magifque puramateriaconflatum, anguftiHlmos corporum poros non latdit ; atque itanummosilixfo facciperio jgladium integra vagina liquefacit; cu-jus rei ratio ex eo qu.Trenda e il; vel quod corpora rariora tarncitb penctret fulmen, ut eadem lardere non valeat ;feu quod infolidiora, ejus aótivitati validius refifteinia fortius agat: Difcutitvero frangitque fulmen ; cum ejus flamma magis conglobata,plurefquenitrofos, pinguiorefque halitus majori virtute pollen­tes iucludens, veheinentiori efficacia agendo obvia ctiam duriora '

cJejicit j rumpit vc; ac coqnidem freqnentius, fi corporibiis in al-tifudinem exporredHs occiirrendo fulminis aótivitas minus fueritdebilitaca; Urens nuncupatur hoe meteorum , dum materia tcr-reftri magifque combiiftioni inferviente prurditum j corpora qusetetigit diverfimode accendit & comburit: Fermentationcai in non-nullis folet fiftere ; cuin particuls cjus fulphure^&c. corporumpartes connedendofubriliiiminfimiarionein arcent: Siadli ratio-ne, quaextinctofpirituum motu, hominumqiie idcircofanguinecoagiilato, fulmine percuflijetfi in eodcm fèatu permanere videan-fur vitl delliuiuntur.

Sola fulminis non veró qu® cx tormentis bellicis erumpit,flamtna tanto cum impetu in terrain ufque dejicitur; cum exha-lationes fulphures ac bituminofa? tenaciores minufque diffipabi-les exiftant: Irreguralis autem plerumque fulminis ac etiam ful-guris motus eft, variatque, prout acr v.iporibus, exhalationibufqucobfefTus eorundcm è nubibus erudtatorum inotüs dcterminationeinmagis minufveimpedit, ac deflecfit.

Üti autem fulminis adfivitas diverfa e ft, ita quoque tonitruafono diftingunntur; ftridentem enim emittunt, cum tardior ma­gis, quam fubitanea nubium aërifque oritur fiffio; Sin exhala-tiones fubtil.fti nat ènube diffradla erumpant, acris oritur toni-tru,m ort libufque magisterribile; dum verb exhalationum craf-fiorum è nubibus compadiis egrcdicntium auditur agitatiu, mur­mur cxcitaturgraviiis, mugitibufquefimiÜus.

Fervidis ceftivifque diebus utpluriraum fulmina, tonitruaquefölent prodire ; cu.n pinguiores terreftriorcfque halitus nonnifivehementi calore queant elevari; (leut ex diftillationibus chpmi-cis manifeftiffimè demonftratur: Coelo etiam fereno quandoqueful.ninat, tonatque ; fi fubtili/fima; fulphurete, bituminofeque ex-halationes in aëre detentat accendantur ; fonum excitando dumaccenfa: aëris ramulos infleffunt; divcrforum enim corpufculo-rummiftura, etiam fine varia externorumagitatione igni produ-cendofufficit.

Licet verb produdtionem ful minis ac tonitru eodera feremomento perfici verofimile fit, prius tarnen illius effcdtus, hu-jus autem pofterius exhibenturj qubd vifus fimplicem globulo-rum JEthereorum fine adlione intermedia propulfionem; audimsycrö fucceftivas rciteratafque reflexiones > aërifque tremulum

WO*

TOOtum requirat: Ita in boinbaidarum explofionibus tardiiis lu^mtn vilüi, qiKim auditiis aiiri coniirjunicjtur.

FuLninis, hijguiis, tonitniquc excitatio continuatur, fcepiuf-que reitcrauii ; cumplunma;, pai ticiilas fulminantes incliidcntes,aeri permixr* niibes limul non decidimt, lildemque agitantur;venun alu rnis quad vicibus ha:c meceora componiinf, vdeciam,quodnubiuin partcs diffradtar j tabulatortimqiie inihr conltitutsc,vcrfus viciniores propull^ dc novo exhalationcs igmtas inteici-piant; Tonitru qnandoque fragores toties rcpeuintiir, fiparti-culcT fulmina conlHtuentcs longe latequeper niibes t ia jcd t ï , aë-rem inajori vaporurn congcrie repletnni, inveniant; uti hoe inpulvcre pyrio cfclopetis emifFo j acre mag s vapoiibus obfeiio ,quoque locurahabet: Qua racione p a t t t , curabfqut tuiminura,fulgecrique vibratione magnus interduin in fuptiionbus fcnusexciratiii; qiiamvis illud eciam dependeie minimt negem , quotlmibcs validius in fe invieem impullae liepe haliciis acccndibilesnon includant.

Si dcnique plurim.'E pingues vifcofiorefque fiilpliurcx ac nitro-f x particLiliE fubtilioribus irnmifcentur , ac pcilmodum ignisadivitate prorfus exiccantur> lapis ëulminaris , quique etiam te-lum fulminis appellatur, oritur: Qiiemadmodum cxquarundainterra; , nitri , & fulphuris paitium luiftura momcnto temporislapidcm etiam duriflimum concrefccre experientia didicit ; qu«verb tam prolixè de hoe hpide tradunt, in medio rclinquam; euintales narrationes ut pliirimiim fabulofas judicem.

§. 8. Prater meteora ignita magis milla (quorum ordini illa,de quibus jam egimus, aleiibuntur) fwiplicwru etiam qit ndoqueprodeunt ■ qus itaque eiim brevicer explieare lubeat; oidinmaufa-,i g m f a m explicatwnem prumitto : Oritur idcireo, fi himis pinguio-nbus ae vifcolis vehemcnti ealore eductis, ae frigore noëturnoingruente , vel ventis llïvientibus eoactis partieukr fubtiliffima:ignis produdioni infervientes corum poros ingrcflic per mifeeaii-tu r , harumquevel fuiagitationc , ae etiam ealore quodam cxter- ,no Hammam eoneipienubus; fatuique hominrs inftar fiibfultanti-bus, qaiaaëris fiuóhiantis motui obtemperant; materiam flatuo-fam includant; (ivequod vaporibus nocturnis defccndentibus dc-prefli levitate vires refumant; Hinc fit , ut higientem infcquan-tur, infequentefque fugiant; cüra locum a corporibus mods de-

reli-

reliftum; aëris fluxui obfequendo, occupent; Et quidem infe-quentesin flumina, quando tenuis aurjc fecundo flumine fpiran-tis motuabripitur j interdum etiam in pricipitia deducit bic ig­nis ; quia aërein pleruinque per modum vorticis ibidem voJutariconllat.

Circa cloacas, cimiteria, paludes, navium rudentes , 8c ma­los crebriorcs vifuntur, ac diicurrunt ignesfatui, quiailJis inlo-cis major particularum pinguiuni reperitur congeries : Eademquequaiulmina, fulgetra &ic. ratione» temporelocifquecaJidioribustrequentius apparent.

Denique ignis bic ratione multitudinis ac pr.'edicHonis diverfi-mode fokt indigitari; ll enim unus fuerit Helena-, finvero gcmi-nus confpicitur Cajior & Pollux vulgó nuncupatur j Nee abfqueratione inbufium navigationis eventum figndicans; ciim partespinguiores, oleofa>que picis nonnifi vends furentibus, rudenti-bufque variè agitatis biijus meteori naturam indiierc queant:Fiivolum autetn , nullaquc refutatione indigere cenfeo ; cümHelenteapparitione malum; Caftore verb & PoJIucc prodeunti-bus tëlicem navigandifuccdlum pra:nuntiat imperituni nautarumvulgus.

5S.9. Sin ex equorum jubis bominumquc capillitio iina cumfudore pingues exbalationes egrellte; ac ab aëre ambiente con-denfats, ejus repercullionc loca derdiéta repetant; ac ita parti-culs ignex quas intercepere corticibus lineremur tgnu exhibeturlambens ■ itadidus, quod ; obmaximam materite raritatem, rai-noremque ejus agitationem ac validitatem quali lambere , nonverb urere etiam corpora maxime combuliilia valeat ; quam-vis etiam ex equorum jubis erumpens fine noxa quadam (pro­pter majorem particularum ejus naturam promoveiuium conflu-xum, fiibtiliffi nteque materie admiftionem) interdum non con-fpiciatur.

Scmidia huicigni Cnmles ex fd iu m ccetcrorumqueanimalii'nucr-fonbus exeunumur , fi crinibus aliifque ecrum corporis partibusadverfopilo (utvocant) effridis fpiritus lucidioresemittant.

jS. 10. Draconü volantü (pecies cempufuascermnim-, cumexbalatio-nesitidem pingues & vificofie in mediocraffiores, in extremitati-bus. verb fubtiliores (qubd aëri innatantes ab eodem prelTte 8cattritxiint) celenimè motte veluti volare Draconis inltarviden-

D tur 5

tur ; hifce crafïïoribus particulis ventrem , fubtilioribus caput accaudani repixicntant.bus.

Duin autem halitu5 magis igniti ex alio ut plurimum ignitoquodam mtteoio expulfi, vehementiuri agitationc quafi fcintil-lant, [ctnuüurutnvolantium mmtue dunantur •, iimiliteruti inevolan-tibus è magna quidam fornaceaut caminoobtinere videtur.

iS. I I . Caeteium, cum materia quaspiam vifcofa ac compaöaplurimas particulas fubtiliiTimas ignicas & fulpliureas incJudens,earundcm opeverfus fuperiora delata acdetenta, propter vifcofi-tatem aliis etiamfumis medicciiter unitis adhzrefcat; xqualiqueaëiis ab omnt pnrte compreffione figuram rotundam induens,vehementique ejus motuconcuffa & attrita inflammeturj ita utradios und que fecundum longitudinem emittere videatur •, metee-rumftcU t (imfllimum prodit; quod, fi aëris agicationi obtempeiet,.difcurreiis ; dum verb ( particulis igr.icis confumptis) gravirarccogitur V cadens llella foletappellari: Harum enim ftellarum ( dequibustam mira tradidêre & fiuxêre veteres) talem ede conlti-tutionem ex earundem reliquiis, vifcolis videi. & lubricis j ex­pert! undique tellantur.

Cum demum exhalationes incenf^ globum quafi igneum re-prsefentantes, mediantibus halitibus tenuibus flocculoscircum fcinftar lante prxferant; ac itidem aëris motu ab una parte in aliamdifcurrant faltantve; c ipra vocatnr faltans: Cujus fimile quid inpulvere tormentario certo modo difpofito licet obfervare.

Si verb alia in fublimibus ignita meteora exhibeantur; illoruranaturam ad materiir, motiis, & figurje &c. diverfitatem atten-denti facili negotio innotefcere arbitrorproindeque ha?c dibta.fufEdant»

CO-

COROL L ARI A.I.

Verum PhiUfophandi friadpium non efi ipfa duhitatiOi

I I.

F.Jfentufiiritnum confijlit in rétionditste,

I I I .

i^ttribu té Dei a Deo realiter non debent dipingui.

I V.

Px infinitate prfe^ionif divinx plurima Dei attribuufeqmntur. ^

ludiciumpertinet ad intelleSlum.

V I.

Princi^U ejfendi ^etafhyfico feponendafunt.

V I I.

Corpora non confideranda fhntpront oriripotuere, fed tpu*rationejefè habent cum exijlunt.

V I I I .

Adlumen vel heem eonflituendamrequiritur mom'.D 2 IX. C«e

I X.

Ccelum efl ccngtries particuUrum fuhtiliJfmAYum variifigura Adit arum.

x>

CMacuJa foUris nihil aliud plerumque eft, quxm fertiaqmdam tnvifibilis reddita a fartuulu terrefiribm area fo^Us ju^crjiciem barentibas.

X I.

Omnis virtut in medio non confiftit.

X I I .

Cenerditer q ttifnam fiatm imperii praftet, determinarinequit.

F I N I S .

\ ^

H O N O R I S E M P I T E R N O

Ornaii(pmi F tri ■ Invents ,

D. ANIONII de SADELER MATTH^f,

Cnm , fofl ftudiorum fuorum curriculum tdoputatnperduUum metarn, omnium applaufu

P H I L O S O P H I C D O C T O Rcraretur.

■ ^ep tu n i vix dum Phoebus relliquerat arva,Cuni fuvenum clamor fubitus clangorque tubarum

Horridusexoricur, qualespra^niptus aquae monsEdic.cum fcopulos, rigidas cum disjicit arces.H scergo percipiens homines non paflibus xquisCurrentes requor> hue illuc mea lumina torquensCurriculum vid i, mirans f'mirabile d idu l)Confpexi qui,podquam tempora cinxitFulgenti galea jdextra , velamina ponensArripuit clypcum damans : quern quceriris, adfum.Hinc alios cerno, quos in ccrtamina curfusDefcendifle juvat dubios, cui fata favcrcnt.Wox operi accingunt fefe , mctamque relinquunt.F it (bnitus ftrepitufquc, pedes vix compita lam bunt:Hos tarn;, n cxtemplo fuperans, longeque relinquensAd fladium pervenitovans, vidor quaterarmisEmittens funitum, fonitum quater arma dedere.Conftitit ut pauluin, egreditur celeri pede curfumjU r petat Aonios monies, in vertice fummoSedit ubi Paem , folito quern more SororesCingebant, huic oppofita te fede locaco*

^ 3

Dixcrat unx: ftatim Mufe Phcebique SxctrdosExfurgens a i t : heroum fortilTime FiSfor»Te dc eet ornatus talis, qui tela rf fleétisEgreg'e clypeo, verique repagula rumpis.U t mea concludam paucis ttbi profpera vota:T e , voco Vt£lorem , Doöforem te credo Vt^ur <Visions tua jura fien t, Doctor^ tibi JuraDoó} oris dono, fucceflii baud diéba carebunt.Si ®it* externplo gaudensA d ftitit, iU* manu palmas, h^c Muf* coronamG eftat; mox Clio clam at: tua tempora cingamLauro, Melpemone tib i, Vt^or aromata fpargensConcutict virides vulfas ex arbore frondes.Dixit: at bis grates peragit cumulatus honorumEgregiis titulis, alio comitatus AchilleaT/ttroclo rcpetit facros celebrcrque Penates,Stabat ubi fcccunda C eres, nee non datur omnisLstitiae Bacchus redimitus tempora lauro.

Cecinit in perpetu* umicitm fymbolumC. VAN HOUTEN. P/;.

^ 4>;A«in)(p<?v iiiiv ijJid)'.

I N H O N O R E M

OrmtiJJimi Do5ti[fimique Firi-lttvenis

D . ANTONIl dc SADELER MATTHvEIy

Cum in illuflri hue \_yiaidemia Lugd. - BauviPHILOSOPHISE D O C T O R

rtnuntiAretur.

Q unt quos deledant funefta pericula belli,Sunc quos divitias accumulare juvat.

Expetit ha:c alius. Paucis Sapientia cordi e(t^Nec fapiunc hujus mella repolla fatis.

Haud ira tc torques magnas acquirere gazas,Nec clades Martis nofccre cura fuit.

At Tu prxclaris concendis Palladis armis,Et te Pierides ad fua caftra vocant.

Te juvat his ftudiis tot.is incumbere nodes,Ec colere ingenuis artibus ingenium.

Sic tua pracdulces ceperunt pedora palmx.Sudor Sc ingenium Candida dona ferunt.

Inquiris caufas, Sc quaz primordia rerum,Quid Meteora habeant. Singula nolTe cupisi

Ordine difponis co^nfufa, & falfa refcllis,Omnia ftant animo, nec ratione carent.

O quam pergratum lumen nunc confpicis artis^Per qtiam naturgs plurima clara patent!

O prudens Juvenis, Sophiae compulfus am ore!O decus rngcnii! quis tibi digna canet?

Ardua confcendis, S adeler. ! fed fema paraturIngens, Sc nulla laude carere potes.

Haec'

H x c d'jrn pervolvis> vers yirtutis honoremAffedtas, merces non nbi patva tiacur.

Nuncvduci curfor mttamconringcre gaudet,Et rapido curfu prsemia magna capic.

Sic fuperas omnes, fic munera ferre petitaGedis, Sc exoptas laudis honorefrui.

Nuncveluti Phoebe fulgcntibus emicataftris.Ante alios pofirus» lumine ma^or a ’es

EugegraJutn propcra, cundtofpedVante Lycxo»Uüclorum coeius te decorarc valct.

IPiaelens animo, perter/itapedbora mitte,Natuo-e myflis annumerandus eris.

Jam SopbicE Dcdtorfadlus plaudente Scnatu,Ecce triumphantem Palladisartc virum.

Ecce viro impofitamde lauro & fronde toronam,Ecce magilltali fulgetbonore coma.

O Dodtrinarum Cultor, tua gloria fatiNelcia! pcrpetutenomina laudishabes.

Nelongi (imus, (ednoftrae imponereiVluftePoflimus finem. Lticcatalnia dies.

Pneduro veniat nuncmollior auralabori,^ternufque velit femperadcflè Deus.

Sublime ingenium, mentisconcedac acumen,Utvaleas partesvinccre jure tuas.

Fulciatille fuodextro tuacxpta favore,Et det pcrpctuü gaudia fumma tibi.

Animitui tibi cecinit

N. van WING HEN.

rlttl & Liti. Stud,

V - ' ■’ ■ '. * ï - - ■■ . ' . ■

■S:

- I

;J

/ - X . .B-'Ig