คมอ การตรวจวนจฉยมะเรงในชองปาก ระยะเรมแรก

สถาบนทนตกรรม กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

พมพครงท ๒ พ.ศ.๒๕๔๗

โดย

กองทนตสาธารณสข กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข

ความรเกยวกบมะเรง และรอยโรคกอน

เกดมะเรงในชองปาก

ทนตแพทยหญงพชร กมพลานนท ทนตแพทยหญงวรวรรณ คโณทย

มะเรงชองปาก (Oral cavity) จดเปนโรคทรายแรง ซงพบไดรอยละ 3-5 ของมะเรงทเกดขนทวรางกาย และประมาณรอยละ ๙๐-๙๕ ของมะเรงชองปากเปนชนด Squamous cell carcinoma (SCC) สาหรบมะเรงทเกดจากเนอเยออนๆ ในชองปาก เชน ตอมนาลาย เนอเยอทเกยวของกบการสรางฟน และอนๆ พบไดนอยกวา ดงนน การกลาวถงมะเรงชองปาก สวนใหญหมายถง SCC

ลกษณะทางคลนก

SCC มกพบในคนอายประมาณ ๔๐ ปขนไป พบในเพศชายมากกวาเพศหญง บรเวณทพบมากทสดคอ ลน รมฝปาก กระพงแกม เหงอก เพดานปาก และพนชองปาก ตามลาดบ ลกษณะทางคลนกของรอยโรคอาจพบเปน

o รอยฝาขาว (White patch) o รอยฝาแดง (Red patch) o ฝาขาวปนแดง o แผล (Ulceration) o กอน (Mass)

รอยโรคอกกลมหนง คอ รอยโรคกอนเกดมะเรงในชองปาก (Precancerous lesion) โดยทวไปมลกษณะเปน รอยฝาขาว (White lesion) รอยฝาแดง (Red patch) ไดเชนเดยวกน ซงทนตแพทยทวไปอาจตรวจพบไดในการตรวจชองปากตามปกต และใหการรกษาเบองตนได เพอลดความเสยงในการเกดมะเรงชองปาก ดงนน ส งทสาคญคอ การตรวจพบรอยโรคในระยะเรมแรก การใหคาปรกษา ใหความรแกผปวย เกยวกบปจจยเสยงตางๆ เชน การสบบหร การดมสรา การเคยวหมาก รวมไปถงการแกไขสงระคายเคองในชองปาก เชน ฟนคม ฟนปลอมหลวม รวมทงการรกษาสขภาพอนามยชองปากใหดตลอดไป เพอปองกน และควบคมการดาเนนของโรค ไมใหลกลามมากขน

ลกษณะทางคลนกของรอยโรค แบงไดเปน

รอยโรคลกษณะเปนกอนนน (mass) เชน

รปท ๑ SCC ทดานขางของลน ลกษณะแบบกอนเนอยกนน ผวไมเรยบ ฐานกวาง ขอบเขตไมชดเจน

รปท ๒ SCC ทกระพงแกม ลกษณะแบบกอนเนอยกนน ผวไมเรยบ ฐานกวาง ขอบเขตไมชดเจน

รปท ๓ Pyogenic granuloma เปนกอนเนอ ผวไมเรยบ ฐานแคบเปนกาน

รอยโรคลกษณะเหมอนแผล (ulceration) เชน

รปท ๔ SCC ทดานขางของลน ลกษณะแบบแผล ขอบยก ขอบเขตไมชดเจน

รปท ๕ SCC ลกษณะแบบแผล พบบอยทโคนลน

รปท ๖ Histoplasmosis (deep fungal infection) ลกษณะเปนแผลสะอาด เจบแสบ มกพบใน

Compromised host โดยเฉพาะผปวยเอดส

รปท ๗ แผลจากการถไถของฟนคม ขอบแผลอาจยก แตคลานม แผลหายได เมอกาจดสาเหต

รปท ๘ แผล aphthous แผลเจบแสบมาก มกหายไดเองใน 2-4 สปดาห

รปท ๙ แผลมะเรง NHL ทเพดานปาก อาจปรากฎเรมแรกในปาก ผปวยอายไมมาก มกไมมสาเหตรวม (เชน

เคยวหมาก ดมสรา)

รอยโรคลกษณะเปนรอยฝาขาว (white patch)

รปท ๑๐ SCC ใตลนลกษณะเปนรอยขาว ผวมแผลเลกนอย ผปวยมประวตใสฟนปลอมทหลวมมานาน

รปท ๑๑ Verrucous carcinoma ทเหงอก และ labial mucosa เปนรอยขาว ผวยกตวเลกนอย

ผวไมเรยบ เปนปนใหญ ผปวยมประวตเคยวหมากมานาน

รปท ๑๒ Leukoplakia ทมมปากม epithelial dysplasia ผปวยมประวตสบบหรมานาน

รปท ๑๓ Leukoplakia ทเพดานปาก ในผปวยทสบบหรมานาน

รปท ๑๔ Stomatitis medicamentosa ท retromolar รอยขาวทเกดรวดเรว จากทายาหมอง

บรเวณทอาการปวดฟน

รปท ๑๕ Erosive lichen planus ทกระพงแกม รอยขาวลกษณะเปนเสนๆ (Whickham's striae) สลบกบรอยแดง ผปวยมอาการแสบทรอยโรค

รปท ๑๖ Leukoplakia ท upper labial vestubule จากการจกยาเสนเปนเวลานาน รอยโรค

หายไปหลงหยดใชยาเสน

รอยโรคลกษณะเปนรอยฝาแดง (red patch)

รปท ๑๗ SCC ทเพดานลกษณะเปนแผลทมรอยแดง

รปท ๑๘ Atrophic candidiasis ทสนเหงอกบนเปนรอยแดง มอาการแสบ ผปวยมประวตใสฟน

ปลอมตลอดเวลา

รปท ๑๙ Erythematoue candidiasis เปนรอยแดงทกระพงแกม มอาการแสบ ผปวยเคยวหมากเปน

เวลานนาน

รปท ๒๐ Erosive lichen planus ทกระพงแกม เปนรอยแดงปนเสนสขาว

หมายเหต ภาพท ๑-๒๐ ไดรบความอนเคราะหจาก ทพญ.พชร กมพลานนท

กลมงานทนตกรรม โรงพยาบาลหาดใหญ