XXOO JJAALLIIKK IISSHHLLAARRII BBOO‘‘YYIICCHHAA ...files.tsul.uz/student/32.pdfToshkent davlat...
484
Loyiha O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI ADLIYA VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT YURIDIK UNIVERSITETI ESANOVA ZAMIRA NORMUROTOVNA AZIZOV NASIMBEK ABDUMUXTOROVICH KALANDAROVA MALIKAXON PIRNAZAROVNA X X O O ‘ ‘ J J A A L L I I K K I I S S H H L L A A R R I I B B O O ‘ ‘ Y Y I I C C H H A A P P R R O O T T S S E E S S S S U U A A L L H H U U J J J J A A T T L L A A R R ( O‘QUV QO‘LLANMA) TOSHKENT-2016
Transcript of XXOO JJAALLIIKK IISSHHLLAARRII BBOO‘‘YYIICCHHAA ...files.tsul.uz/student/32.pdfToshkent davlat...
-
Loyiha
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI ADLIYA VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT YURIDIK UNIVERSITETI
ESANOVA ZAMIRA NORMUROTOVNA
AZIZOV NASIMBEK ABDUMUXTOROVICH
KALANDAROVA MALIKAXON PIRNAZAROVNA
XXOO‘‘JJAALLIIKK IISSHHLLAARRII BBOO‘‘YYIICCHHAA
PPRROOTTSSEESSSSUUAALL HHUUJJJJAATTLLAARR
(O‘QUV QO‘LLANMA)
TOSHKENT-2016
-
2
Xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlar / o‘quv qo‘llanma. Mas’ul
muharrir yu.f.d. Z.Esanova. – Toshkent, TDYU nashriyoti. 2016. - 483 b.
Mualliflar jamoasi:
Esanova Zamira Normurotovna: (8, 14-boblar va protsessual hujjatlar namunalari)
Azizov Nasimbek Abdumuxtorovich:
(1, 2, 3, 4, 5, 6, 15-boblar va protsessual hujjatlar namunalari)
Kalandarova Malikaxon Pirnazarovna:
(7, 9, 10, 11, 12, 13-boblar va protsessual hujjatlar namunalari)
Taqrizchilar:
X.T.Azizov - Toshkent davlat yuridik universiteti “Tadbirkorlik
huquqi (biznes huquqi)” kafedrasi mudiri, yu.f.n.,
dotsent;
K.X.Davletova - O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi sudyasi.
Ushbu o‘quv qo‘llanmada xo‘jalik sud ishlarini yuritishga oid protsessual
hujjatlar, ularning turlari va rasmiylashtirish tartibi, shuningdek, asosiy
tushunchalar, nazorat uchun kazuslar, mantiqiy-muammoli savollar, sxema va
jadvallar hamda xo‘jalik protsessining turli bosqichlarida yuritiladigan
hujjatlardan namunalar o‘rin olgan.
O‘quv qo‘llanma yurisprudensiya mutaxassisligi bo‘yicha bakalavriat va
magistratura bosqichi talabalari, ilmiy tadqiqotchilar, professor-o‘qituvchilar,
sud, prokuratura, adliya, advokatura va huquqni muhofaza qiluvchi boshqa
organlar xodimlari, sudyalik lavozimiga zaxiraga olingan nomzodlar,
shuningdek, keng kitobxonlar ommasiga mo‘ljallangan.
Protsessual hujjatlarning mazmuni va undagi ma’lumotlar hujjat chiqarilgan
sanadagi amalda bo‘lgan qonun hujjatlariga asoslangan va foydalanilgan
taxminiy ma’lumotlarning biror bir shaxs holati bo‘yicha o‘xshashligi
tasodifiydir va bunga mualliflar javobgarlikni o‘z zimmalariga olmaydilar.
© Z.N.Esanova, N.A.Azizov, M.P.Kalandarova. 2016-yil
© Toshkent davlat yuridik universiteti. 2016-yil
-
3
MUNDARIJA
Kirish 4 Asosiy tushunchalar 5 O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining amalda
bo‘lgan qarorlari ro‘yxati, Huquqiy yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi
xalqaro shartnomalar va huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi
bitimlar to‘g‘risida ma’lumot
9
I BOB. Xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlarning umumiy
qoidalari 17
II BOB. Da’vo arizasi, ariza, shikoyatlarni ish yuritishga qabul qilish
va ishni sudda ko‘rishga tayyorlash jarayonida rasmiylashtiriladigan
protsessual hujjatlar
26
III BOB. Xo‘jalik sudi tomonidan chiqariladigan ajrimlar 55 IV BOB. Sud buyrug‘i berish to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rish bilan
bog‘liq protsessual hujjatlar 78
V BOB. Xo‘jalik sudining hal qiluv qarori 90 VI BOB. Xo‘jalik sudlarida sud majlisi bayonnomasi 104 VII BOB. Alohida toifadagi ishlar bo‘yicha ish yuritishdagi
protsessual hujjatlar
115
VIII BOB. Hakamlik sudining hal qiluv qarorini bekor qilish hamda
hakamlik sudining hal qiluv qarorini majburiy ijro etish uchun ijro
varaqasini berish to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rishga oid protsessual
hujjatlar
124
IX BOB. Huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi ishlarni
yuritishga oid protsessual hujjatlar 138
X BOB. Apellyatsiya instansiyasida ish yuritishga oid protsessual
hujjatlar 148
XI BOB. Kassatsiya instansiyasida ish yuritishga oid protsessual
hujjatlar 168
XII BOB. Nazorat tartibida ish yuritishga oid protsessual hujjatlar 183 XIII BOB. Xo‘jalik sudining qonuniy kuchga kirgan hujjatlarini yangi
ochilgan holatlar bo‘yicha qayta ko‘rishdagi protsessual hujjatlar 188
XIV BOB. Sud qarorlarini ijro etish bosqichida rasmiylashtiriladigan
protsessual hujjatlar 195
XV BOB. Chet el tashkilotlari, xalqaro tashkilotlar va tadbirkorlik
faoliyatini amalga oshirayotgan chet ellik fuqarolar va fuqaroligi
bo‘lmagan shaxslar ishtirokidagi ishlarni yuritishda protsessual
hujjatlar
205
Protsessual hujjatlardan namunalar 220
-
4
Foydalanishga tavsiya etiladigan manbalar ro`yxati 480
-
5
KIRISH
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan sud-huquq islohotlari, o‘z
navbatida, sud amaliyotini yanada chuqur o‘rganishni, soha mutaxassislarining
bilim saviyasi tobora yuksalib borishini, shuningdek, huquqshunoslik yo‘nalishi
bo‘yicha tahsil olayotgan talabalar uchun zamonaviy darslik, o‘quv, o‘quv-
uslubiy qo‘llanmalarni tayyorlashni taqozo etmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013-yil 28-iyundagi “Yuridik
kadrlar tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi PQ-1990-sonli Qarori qabul qilindi. Ushbu qarorga asosan,
Toshkent davlat yuridik instituti Toshkent davlat yuridik universitetiga
aylantirildi. Bu esa, o‘z navbatida, yuridik kadrlar tayyorlash tizimini yanada
takomillashtirish, uni yangi bosqichga olib chiqish sari tashlangan muhim bir
qadam bo‘ldi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
Ushbu qarorga muvofiq, Toshkent davlat yuridik universiteti
“yurisprudensiya” mutaxassisligi bo‘yicha yuridik kadrlar tayyorlash, qayta
tayyorlash bo‘yicha bazaviy davlat oliy ta’lim va ilmiy-metodik muassasa etib
belgilandi. Mazkur hujjatda Toshkent davlat yuridik universitetining asosiy
vazifalari va faoliyat yo‘nalishlari ko’rsatib berildi.
Shu ma’noda, “Xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlar” fanidan
tayyorlangan “Xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlar” nomli o‘quv
qo‘llanma xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlar haqida asosiy tushuncha,
ko‘nikma va bilim hosil qilishda, protsessual hujjatlarni to‘g‘ri rasmiylashtirishda
muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, mazkur o‘quv qo‘llanma hozirgi zamon
talablaridan kelib chiqib yozilganligi, yuridik oliy o‘quv yurtlarida ta’lim
oluvchilarning faol bo‘lishiga va tanqidiy fikrlashga undashi, talabaning o‘zini-
o‘zi baholash va mustaqil ta’lim olishi uchun imkoniyat yaratishi, protsessual
hujjatlardan namunalarning berilishi mavzuga oid asosiy qoidalarni esda
qolishida muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu o‘quv qo‘llanma hozirgi
kunga qadar qonunchilikka kiritilgan eng oxirgi o‘zgartirishlar va
qo‘shimchalarni hisobga olgan holda tayyorlangan.
Ushbu o‘quv qo‘llanmani tayyorlashda yetuk olimlar: Sh.Shoraxmetov,
M.Azimov, M.Abdusalomov, O.Okyulov, Sh.Ro‘zinazarov, F.Otaxonov,
X.Burxanxodjayeva, X.Azizov, M.Mamasiddiqov, F.Ibratovalarning ilmiy-
tadqiqot ishlaridan va boshqa foydali o‘quv materiallaridan foydalanildi hamda
ularga mualliflar nomidan o‘z minnatdorchiligimizni bildiramiz.
-
6
ASOSIY TUSHUNCHALAR
Ajrim – xo‘jalik sudi tomonidan ish ko‘rish keyinga qoldirilganda, ish
yuritish to‘xtatib turilganda, tugatilganda, da’vo ko‘rmasdan qoldirilganda,
shuningdek, Xo‘jalik protsessual kodeksida nazarda tutilgan boshqa
hollarda chiqariladigan alohida hujjat.
Bayonnoma – sud majlisida, shuningdek, sud majlisidan tashqarida
ayrim protsessual harakatlar bajarilganda tuziladigan hujjat.
Da’vo arizasi – xo’jalik sudiga yozma shaklda taqdim etilayotgan
da’vogar yoki uning vakili tomonidan imzolanadigan, o’zining buzilgan
huquqi va qonun bilan qo’riqlanadigan manfaatlarini himoya qilishni
so’rab sudga murojaat etayotgan shaxs talablaridan ibotat hujjat. Da’vo
arizasi shakli va mazmuniga qo‘yilgan talablar XPKning 112-moddasida
belgilangan.
Da’vo arizasi yuzasidan yozma fikr – ishda ishtirok etuvchi shaxs
da’vo arizasi yuzasidan da’voga qarshi e’tirozlarini tasdiqlovchi hujjatlar
ilova qilingan yozma fikr.
Da’vogar – huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini
himoya qilinishini suddan iltimos qilib, da’vo qo‘zg‘atgan yoxud
manfaatini ko‘zlab da’vo taqdim etilgan shaxs.
Hal qiluv qarori – birinchi instansiya sudida ishni mazmunan ko‘rish
natijasi bo‘yicha qabul qilingan hujjat.
Ijro varaqasi – sud hujjatini majburiy ijro etish uchun shu hujjatni
qabul qilgan xo’jalik sudi tomonidan beriladigan hujjat.
Javobgar – da’vo yuzasidan da’vogarning huquq va qonuniy
manfaatlarini buzganligi uchun sud tomonidan javob berish uchun sudga
jalb etilgan shaxs.
Kelishuv bitimi – o’zaro kelishishga asoslangan, da’vo talabi
(talablari)ga nisbatan aniqlikka erishishga qaratilgan, nizoni hal qilish
to’g’risidagi taraflarning yozma kelishuvi.
Qaror – apellatsiya va kassatsiya instansiyasi sudlarida ishlarni
apellatsiya va kassatsiya shikoyatlari (protestlari) asosida ko‘rish natijasi
bo‘yicha, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi
Rayosatida sud hujjatlarini nazorat tartibida qayta ko‘rish natijalari
bo‘yicha qabul qilinadigan sud hujjatlari, shuningdek, xo‘jalik sudi
tomonidan qonun hujjatlari bilan xo‘jalik sudlarining vakolatiga kiritilgan
ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishni ko‘rish natijasi bo‘yicha qabul
qilingan hujjat. Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik
sudi Plenumi a’zolarining ko’pchilik ovozi bilan ochiq ovoz berish orqali
-
7
qabul qilinadigan va qabul qilingan paytdan boshlab kuchga kiradigan
hujjat.
Qarshi da’vo – ish bo‘yicha hal qiluv qarori qabul qilingunga qadar
javobgarning dastlabki da’vo bilan birga ko‘rib chiqish uchun da’vogarga
qarshi taqdim etiladigan da’vosi.
Qo‘shimcha hal qiluv qarori – hal qiluv qarorini qabul qilgan
xo‘jalik sudi ishda ishtirok etuvchi shaxslar dalillar taqdim etgan biron-bir
talab bo‘yicha hal qiluv qarori qabul qilinmagan bo‘lsa; sud huquq
masalasini hal qilib, undiriladigan summa miqdorini, berilishi lozim
bo‘lgan mol-mulkni yoki javobgar bajarishi shart bo‘lgan harakatlarni
ko‘rsatmagan bo‘lsa; sud xarajatlari to‘g‘risidagi masala hal qilinmagan
hollarda qabul qiladigan hujjat.
Sud buyrug‘i berish bo‘yicha ariza – xo‘jalik sudiga yozma shaklda
sudlovga tegishlilikning umumiy qoidalari bo‘yicha beriladigan, kreditor
yoki uning vakili tomonidan imzolanadigan hujjat.
Sud buyrug‘i berish bo‘yicha ariza yuzasidan bildirilgan yozma
fikr – qarzdor unga sud buyrug‘ini berish to‘g‘risidagi ariza nusxasi
topshirilgan paytdan boshlab o‘n kunlik muddatda xo‘jalik sudiga kreditor
talablariga qarshi e’tirozlarini tasdiqlovchi hujjatlar ilova qilingan holda
taqdim etishga haqli bo‘lgan yozma fikr.
Sud buyrug’i – kreditorning pul summasini undirish yoki undiruvni
qarzdorning mol-mulkiga qaratish haqidagi yoxud qarzdordan nizosiz
talablar bo’yicha mol-mulkni talab qilib olish to’g’risidagi arizasi bo’yicha
sudya chiqargan hujjat. Sud buyrug’i ijro hujjati kuchiga ega. Sud buyrug’i
bo’yicha undiruv buyruq berilgandan so’ng o’n kunlik muddat o’tgach sud
hujjatlarini ijro etish uchun belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Sud hujjatining qaytarma ijrosi – agar ijro etilgan sud hujjati
o‘zgartirilib yoki bekor qilinib, da’voni to‘la yoki qisman rad etish
to‘g‘risida yangi sud hujjati qabul qilinsa yoxud ish yuritish tugatilsa,
yoxud da’vo ko‘rmasdan qoldirilsa, bekor qilingan yoki tegishli qismi
o‘zgartirilgan sud hujjati bo‘yicha da’vogar foydasiga undirilgan hamma
narsa javobgarga qaytarilishi.
Sud hujjatlarini ijro etish – qonuniy kuchga kirgan sud hujjatlari
O‘zbekiston Respublikasining butun hududida barcha davlat organlari,
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, tashkilotlar, mansabdor
shaxslar va fuqarolar tomonidan Xo‘jalik protsessual kodeksida va boshqa
qonunlarda belgilangan tartibda ijro etilishi.
Sud topshiriqlari – xo‘jalik sudiga ayrim protsessual harakatlarni
bajarish to‘g‘risida chet davlatlar sudlari tomonidan O‘zbekiston
Respublikasining qonunlari yoki xalqaro shartnomalarida belgilangan
-
8
tartibda (chaqiruv qog‘ozlarini va boshqa hujjatlarni topshirish, yozma
dalillar olish, ekspertiza o‘tkazish, joyni ko‘zdan kechirish va boshqalarni)
ijro etish uchun berilgan topshiriqlar hamda xo‘jalik sudlari chet
davlatlarning sudlariga ayrim protsessual harakatlarni bajarish to‘g‘risidagi
topshiriqlar bilan belgilangan tartibda murojaat qilishi.
Sud xarajatlari – davlat bojidan va ishni ko‘rish bilan bog‘liq
chiqimlardan: sud hujjatlarini yuborish bilan bog‘liq pochta xarajatlaridan,
xo‘jalik sudi tayinlagan ekspertizani o‘tkazish, guvohni chaqirish,
dalillarni o‘z joyida ko‘zdan kechirish uchun to‘lanishi kerak bo‘lgan
summa sud majlisini videokonferensaloqa rejimida o‘tkazish bilan bog‘liq
xarajatlar, shuningdek, ishni ko‘rish bilan bog‘liq boshqa xarajatlardan
tashkil topadigan xarajatlar.
Taraflar – nizo predmetiga nisbatan ikki xil qarama-qarshi asoslarga
ega bo‘lgan shaxslar, ya`ni da`vogar va javobgar.
Videokonferensaloqa rejimidagi sud majlisi – real vaqt rejimidagi
telekommunikatsiya texnologiyalari yordamida audio va video axborotlar
almashinuvi imkoniyatlaridan foydalangan holda ishni ko‘rayotgan sud va
sud majlisini o‘tkazishga ko‘maklashayotgan sud o‘rtasidagi interaktiv
o‘zaro ta`sir qilish yo`li bilan masofadan sud majlisini o‘tkazish.
Xo‘jalik sudiga taalluqli ishlarning sudlovga tegishliligi –
ishlarning xo‘jalik sudlari kesimida u yoki bu sudga hududiy yoki
vakolatlar doirasida sudlovga tegishliligi.
Xo‘jalik sudida sud ishlari (yoki xo‘jalik ishlari) – taraflarning
tortishuvi va teng huquqliligi asosida amalga oshiriladigan, iqtisodiyot
sohasida korxona, muassasa, tashkilotlar va fuqarolarning buzilgan yoki
nizolashilayotgan huquqlarini yoxud qonun bilan qo‘riqlanadigan
manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha xo‘jalik sudining ish yurituvi
tushuniladi. Xo‘jalik sudida xo‘jalik ishlari nizoli yoki nizosiz bo‘lishi
mumkin.
Xo‘jalik sudiga taalluqlilik – huquq haqidagi nizolarni ko‘rish va hal
qilish vazifasi qonun bilan xo‘jalik sudlariga yuklatilganligi.
Xo‘jalik sudining majlisi – xo‘jalik sudining ish ko‘riladigan majlisi.
Xo‘jalik sudining majlisi videokonferensaloqa rejimida o‘tkazilishi
mumkin.
Xo’jalik ishlari bo‘yicha sud hujjatlari – xo’jalik sudining hal qiluv
qarori, ajrim, qaror, sud buyrug’i shaklidagi, barcha davlat organlari,
fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari, jamoat birlashmalari,
korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar
uchun majburiy bo’lgan, O’zbekiston Respublikasining butun hududida
ijro etilishi shart hisoblanadigan hujjatlar.
-
9
Xo’jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlar – xo‘jalik ishlari
bo‘yicha odil sudlovni amalga oshirishda sud va sudda ishtirok etuvchi shaxslar
bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan hamda protsessual tizimga asoslangan xo‘jalik
protsessual qonunchilikda belgilangan asosda harakatlarni amalga oshirilgan
hujjatlar tushuniladi. Bunday protsessual harakatlar tartibi ariza, da’vo arizasi,
shikoyat, protest, sudning hal qiluv qarorlari, qarorlar va ajrimlari va boshqacha
shakllarda o‘z ifodasini topadi.
Xususiy ajrim – nizoni ko‘rish vaqtida tashkilotlar, davlat organi va
boshqa organ, mansabdor shaxs yoki fuqaroning faoliyatida qonun
hujjatlari buzilgani aniqlangan taqdirda, xo‘jalik sudi chiqarishga haqli
bo‘lgan hujjat.
-
10
O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi
Plenumining amalda bo’lgan qarorlari
RO’YXATI
1993-yil 1. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining “Mahsulotlar, tovarlar yetkazib
berishda kamomad chiqishi bilan bog’liq nizolarni hal etish amaliyoti to’g’risida”gi 1993-yil 3-
iyundagi 17-son qarori.
1994-yil
2. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining “Meva-sabzavot mahsulotlarini yetkazib berish va temiryo’l orqali tashish chog’idagi kamomadi va buzilib qolishi bilan bog’liq
nizolarni hal qilish amaliyoti to’g’risida”gi 1994-yil 5-yanvardagi 22-son qarori.
1996-yil
3. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Respublika xo’jalik sudlarining 1995-yil ish yakunlari va 1996-yilda iqtisodiy munosabatlarni mustahkamlashda odil sudlovni
amalga oshirish va qonunchilikni takomillashtirish vazifalari to’g’risida"gi 1996-yil 1-martdagi 41-
son qarori.
4. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi qoshidagi Ilmiy-maslahat kengashi to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida"gi 1996-yil
1-martdagi 48-son qarori.
5. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning "O’zbekiston Respublikasi xo’jalik sudlarining tarkibini takomillashtirish
to’g’risida"gi 1996-yil 25-iyuldagi Farmoni va Vazirlar Mahkamasi yig’ilishida mamlakatimizda
iqtisodiy islohotlarning borishi to’g’risida 1996-yil birinchi yarim yillik yakunlariga bag’ishlab
so’zlagan nutqidan kelib chiqadigan xo’jalik sudlari oldidagi vazifalari to’g’risida"gi 1996-yil 9-
avgustdagi 57-son qarori.
6. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Sud hokimiyati to’g’risida"gi 1996-yil 20-dekabrdagi 1/60-son qarori.
1998-yil
7. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi xo’jalik sudlarining 1996-yildagi ishlari yakuni va 1997-yilda iqtisodiy munosabatlarni
mustahkamlashda odil sudlovni amalga oshirish hamda qonunchilikni takomillashtirish vazifalari
to’g’risida"gi 1997-yil 28-fevraldagi 63-son qarori.
8. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi xo’jalik sudlarining 1997-yildagi faoliyati yakunlari hamda 1998-yilda odil sudlovni
takomillashtirish va iqtisodiy munosabatlarda qonunchilikni mustahkamlash borasidagi vazifalari
to’g’risida"gi 1998-yil 6-fevraldagi 67-son qarori.
9. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining “O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1998-yil 4-martdagi "Xo’jalik yurituvchi subyektlarning iqtisodiy nochorligi va
shartnoma majburiyatlarining bajarilishi uchun mansabdor shaxslarning javobgarligini kuchaytirish
to’g’risida"gi Farmonini tatbiq etish bilan bog’liq masalalar to’g’risida”gi 1998-yil 9-apreldagi 72-
son qarori.
1999-yil
10. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlarining 1998-yil yakunlari va respublikada iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish sharoitida xo’jalik nizolarini hal
etish, odil sudlovning samaradorligini oshirishdagi 1999-yil vazifalari haqida"gi 1999-yil 5-
fevraldagi 76-son qarori.
2000-yil
11. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlarining 1999-yil ish yakunlari va O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning 2000-yil 22-yanvarda Oliy
Majlisning Ikkinchi chaqiriq birinchi sessiyasida so’zlagan nutqidan kelib chiqadigan xo’jalik
sudlari uchun ustuvor vazifalar to’g’risida"gi 2000-yil 28-yanvardagi 81-son qarori.
-
11
12. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining “Tadbirkorlik faoliyati bilan bog’liq qonunchilikni qo’llash sud amaliyoti
to’g’risida"gi 2000-yil 28-apreldagi 2/84-son qarori.
13. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning 2000-yil 21-iyulda Vazirlar Mahkamasining yig’ilishida so’zlagan
nutqidan kelib chiqadigan ko’rsatmalar asosida respublika xo’jalik sudlarining iqtisodiy
qonunchilikni mustahkamlash, odil sudlovni ta’minlash borasida amalga oshirilishi lozim bo’lgan
vazifalar to’g’risida"gi 2000-yil 28-iyuldagi 85-son qarori.
2001-yil
14. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining reglamentini (ish tartibi) tasdiqlash haqida"gi 2001-yil 27-iyuldagi
98-son qarori.
15. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi rayosatining reglamentini (ish tartibi) tasdiqlash haqida"gi 2001-yil 27-iyuldagi
99-son qarori.
16. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "2001-yilning 1-yarmi ish faoliyati yakunlari hamda Vazirlar Mahkamasining 2001-yilning birinchi yarmi yakunlariga
bag’ishlangan 17-iyuldagi yig’ilishida Respublika Prezidenti I.Karimov tomonidan belgilangan
ustuvor yo’nalishlar asosida xo’jalik sudlarining odil sudlov sifatini oshirish va qonunchilikni
mustahkamlash sohasidagi faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi 2001-
yil 28-iyuldagi 101-son qarori.
17. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlarining 2000-yil ish faoliyati natijalari hamda Respublika Prezidenti I.Karimov tomonidan mamlakatning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi va iqtisodiy islohotlarning yakunlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining
2001-yil 16-fevraldagi majlisida belgilangan ustuvor yo’nalishlar asosida xo’jalik sudlarining
qonunchilikni mustahkamlash, odil sudlov sifatini oshirish hamda shartnoma intizomini
kuchaytirish borasidagi dolzarb vazifalari to’g’risida"gi 2001-yil 23-fevraldagi 90-son qarori.
2002-yil
18. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Respublika xo’jalik sudlarining odil sudlovni amalga oshirish va qonunchilikni mustahkamlash borasidagi 2001-yildagi
amaliyotining tahlili va navbatdagi vazifalar hamda VMning respublikani ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish yakunlari, iqtisodiy islohotlarning borishini baholash va 2002-yil vazifalariga
bag’ishlangan majlisida belgilangan ustuvor yo’nalishlar ijrosini ta’minlash chora-tadbirlari
to’g’risida"gi 2002-yil 4-martdagi 102-son qarori.
19. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasining "Xo’jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi
to’g’risida"gi Qonunini xo’jalik sudlari amaliyotida qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2002-
yil 4-martdagi 103-son qarori.
20. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Oliy xo’jalik sudining Plenum va Rayosat kotibiyati Nizomi to’g’risida"gi 2002-yil 26-iyuldagi 106-son qarori.
21. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi va Oliy xo’jalik sudi qo’shma Plenumining " Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini qo’llab-quvvatlashga qaratilgan qonun hujjatlarini sud
amaliyotida qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2002-yil 25-oktabrdagi 20/107-son qarori.
2003-yil
22. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlarining 2002-yildagi ish faoliyati yakunlari hamda Prezident I.A.Karimovning 2003-yil 17 fevraldagi VM
majlisida islohotlarni chuqurlashtirishning asosiy yo’nalishlariga bag’ishlangan ma’ruzasidan kelib
chiqadigan vazifalarning bajarilishini ta’minlash chora-tadbirlari haqida"gi 2003-yil 28-fevraldagi
109-son qarori.
23. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining talabdan boshqa shaxs foydasiga voz kechish huquqi bilan bog’liq
normalarini qo’llashning ayrim masalalari to’g’risida"gi 2003-yil 28-fevraldagi 110-son qarori.
-
12
24. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudining qonuniy kuchga kirgan hujjatlarini yangi ochilgan holatlar bo’yicha qayta ko’rishda O’zbekiston
Respublikasi Xo’jalik protsessual kodeksining qo’llanishi haqida"gi 2003-yil 25-iyuldagi 111-son
qarori.
2004-yil
25. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Oliy xo’jalik sudining 2001-2003-yillarda qabul qilingan Plenum qarorlarining ijrosi haqida"gi 2004-yil 20-fevraldagi 113-son
qarori.
26. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Qishloq xo’jaligida qonuniylikni ta’minlash va yerdan foydalanishdagi suiiste’molchiliklarning oldini olishda xo’jalik
sudlarining rolini oshirish to’g’risida"gi 2004-yil 12-martdagi 115-son qarori.
2005-yil
27. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlari sudyalarining malaka hay’ati faoliyati to’g’risida"gi 2005-yil 31-martdagi 125-son qarori.
28. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Oliy xo’jalik sudi uchinchi sudlov tarkibining faoliyati to’g’risida"gi 2005-yil 31-martdagi 126-son qarori.
29. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi xo’jalik sudlari Reglamentini tasdiqlash to’g’risida"gi 2005-yil 31-martdagi 128-son qarori.
30. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining ayrim qarorlarini o’z kuchini yo’qotgan deb topish to’g’risida"gi
2005-yil 31-martdagi 129-son qarori.
31. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Kassatsiya instansiyasida ishlarni ko’rishda O’zbekiston Respublikasi Xo’jalik protsessual kodeksining qo’llanilishi
to’g’risida"gi 2005-yil 23-dekabrdagi 136-son qarori.
2006-yil
32. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Bankrotlik to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi Qonunini xo’jalik sudlari tomonidan qo’llashning ayrim masalalari
haqida"gi 2006-yil 27-yanvardagi 142-son qarori.
33. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Tadbirkorlik subyektlarini huquqiy himoya qilish va ularning moliyaviy javobgarligini
erkinlashtirishni takomillashtirishga yo’naltirilgan O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarini
qo’llash bilan bog’liq masalalar to’g’risida"gi 2006-yil 22-dekabrdagi 12/149-son qarori.
34. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Kredit shartnomalaridan kelib chiqadigan majburiyatlar bajarilishini ta’minlash to’g’risidagi fuqarolik
qonun hujjatlarini qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2006-yil 22-dekabrdagi 13/150-son
qarori.
35. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining ayrim qarorlarini o’z kuchini yo’qotgan deb topish to’g’risida"gi
2006-yil 22-dekabrdagi 157-son qarori.
2007-yil
36. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Sudning hal qiluv qarori haqida"gi 2007-yil 15-iyundagi 161-son qarori.
37. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Birinchi instansiya sudida ishlarni ko’rishda O’zbekiston Respublikasi Xo’jalik protsessual kodeksining qo’llanilishi
to’g’risida"gi 2007-yil 15-iyundagi 162-son qarori.
38. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Majburiyatlarni bajarmaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik uchun mulkiy javobgarlik to’g’risidagi fuqarolik
qonun hujjatlarini qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2007-yil 15-iyundagi 163-son qarori.
39. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudining xususiy ajrimi to’g’risida"gi 2007-yil 28-dekabrdagi 172-son qarori.
40. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Apellatsiya instansiyasi sudida ishlarni ko’rishda O’zbekiston Respublikasi Xo’jalik protsessual kodeksini qo’llash
haqida"gi 2007-yil 28-dekabrdagi 173-son qarori.
-
13
41. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Tegishli darajada sifatli bo’lmagan mahsulot (tovar)larni yetkazib berish bilan bog’liq bo’lgan nizolarni hal qilish tartibi
to’g’risida"gi 2007-yil 28-dekabrdagi 174-son qarori.
42. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Tovarlarni tanlab olmaslik bilan bog’liq nizolarni hal qilishning ayrim masalalari to’g’risida"gi 2007-yil 28-dekabrdagi 175-
son qarori.
43. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining ayrim qarorlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish hamda
ba’zilarini o’z kuchini yo’qotgan deb hisoblash to’g’risida"gi 2007-yil 28-dekabrdagi 176-son
qarori.
2008-yil
44. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlari tomonidan davlat boji to’g’risidagi qonun hujjatlarini qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2008-yil 18-
apreldagi 180-son qarori.
45. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining ayrim qarorlariga o’zgartishlar kiritish va o’z kuchini yo’qotgan deb
topish to’g’risida"gi 2008-yil 30-oktabrdagi 189-son qarori.
2009-yil
46. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi Qonunini
qo’llashda sud amaliyotida vujudga keladigan ayrim masalalar haqida"gi 2009-yil 10-apreldagi
06/196-son qarori.
47. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlari tomonidan bojxona haqidagi qonun hujjatlarini qo’llashning ayrim masalalari to’g’risida"gi 2009-yil 24-
apreldagi 197-son qarori.
48. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik shartnomalarini tuzish, o’zgartirish va bekor qilishni tartibga soluvchi fuqarolik qonun hujjatlari normalarini
qo’llashning ayrim masalalari to’g’risida"gi 2009-yil 18-dekabrdagi 203-son qarori.
49. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Kelishuv bitimini tasdiqlashda O’zbekiston Respublikasi Xo’jalik protsessual kodeksi normalarining qo’llanilishi
haqida"gi 2009-yil 18-dekabrdagi 204-son qarori.
2010-yil
50. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlari tomonidan O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi umumiy qismini qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi
2010-yil 18-iyundagi 210-son qarori.
51. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Mulk huquqini tan olish to’g’risidagi ishlarni ko’rishda qonun hujjatlarini qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2010-yil
19-noyabrdagi 220-son qarori.
52. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlari tomonidan moliya-xo’jalik faoliyatini amalga oshirmayotgan va qonunchilikda belgilangan muddatlarda
o’zlarining ustav fondlarini shakllantirmagan korxonalarni tugatish to’g’risidagi qonun hujjatlarini
qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2010-yil 19-noyabrdagi 221-son qarori.
2011-yil 53. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston
Respublikasining 2011-yil 21-apreldagi "O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga
o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida"gi Qonuni qabul qilinganligi munosabati bilan
O’zbekiston Respublikasi Xo’jalik protsessual kodeksini qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi
2011-yil 30 iyundagi 229-son qarori.
54. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Mulk ijarasi shartnomasi to’g’risidagi fuqarolik qonun hujjatlarini qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2011-yil 1-
dekabrdagi 234-son Qarori.
-
14
55. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining ayrim qarorlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish hamda
ba’zilarini o’z kuchini yo’qotgan deb hisoblash to’g’risida"gi 2011-yil 1-dekabrdagi 235-son qarori.
2012-yil
56. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlari tomonidan hakamlik sudining hal qiluv qarorini bekor qilish hamda hakamlik sudining hal qiluv qarorini
majburiy ijro etish uchun ijro varaqasini berish to’g’risidagi ishlarni ko’rishda qonun hujjatlarini
qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2012-yil 15-iyundagi 238-son qarori.
57. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Tadbirkorlik subyektlari faoliyati bilan bog’liq qonun hujjatlarini sud amaliyotida qo’llashning
ayrim masalalari haqida"gi 2012-yil 14-sentabrdagi 12/239-son qarori.
58. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi
Plenumi qo’shma majlisining Reglamenti haqida"gi 2012-yil 14-sentabrdagi 13/240-son qarori.
2013-yil
59. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Chet davlat sudi yoki hakamlik qarorini tan olish va ijroga qaratish hamda chet davlat sudining topshirig’ini ijro etish
to’g’risidagi ishlarning xo’jalik sudlari tomonidan ko’rilishida qonun hujjatlarini qo’llashning ayrim
masalalari haqida"gi 2013-yil 24-maydagi 248-son qarori.
60. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Sud buyrug’i berish to’g’risidagi ishlarni ko’rishda O’zbekiston Respublikasi Xo’jalik protsessual kodeksi normalarini
qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2013-yil 5-dekabrdagi 254-son qarori.
61. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining ayrim qarorlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida"gi
2013-yil 5-dekabrdagi 255-son qarori.
2014-yil
62. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlari tomonidan ekspertizaga oid qonun hujjatlarini qo’llash amaliyotining ayrim masalalari haqida"gi 2014-yil 20-
iyundagi 261-son qarori.
63. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Ishtirokchilar o’rtasida, ishtirokchilar bilan xo’jalik shirkatlari va jamiyatlari o’rtasida, aksiyadorlar o’rtasida, aksiyador
bilan AJ o’rtasida xo’jalik shirkatlari va jamiyatlari faoliyatidan kelib chiqadigan nizolarni xo’jalik
sudlari tomonidan hal qilishning ayrim masalalari haqida"gi 2014-yil 20-iyundagi 262-son qarori.
64. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida"gi O’zbekiston
Respublikasi Qonunini qo’llashning ayrim masalalari haqida”gi 2014-yil 3-oktabrdagi 17/266-son
qarori.
65. O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo’jalik sudi Plenumining “O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi
Plenumining ayrim qarorlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida”gi 2014-yil 3-
oktabrdagi 18/267-son qarori.
66. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining bitimlarni haqiqiy emas deb topish to’g’risidagi normalarini qo’llashning
ayrim masalalari haqida"gi 2014-yil 28-noyabrdagi 269-son qarori.
67. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlari tomonidan videokonferensaloqa rejimida sud majlislarini o’tkazishda O’zbekiston Respublikasi Xo’jalik
protsessual kodeksi normalarini qo’llashning ayrim masalalari haqida"gi 2014-yil 28-noyabrdagi
270-son qarori.
68. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining ayrim qarorlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida"gi
2014-yil 28-noyabrdagi 271-son qarori.
-
15
2015-yil
69. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining 2014-yil 28 noyabrdagi "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik
sudi Plenumining ayrim qarorlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida"gi 271-sonli
qaroriga tuzatish kiritish haqida"gi 2015-yil 11-fevraldagi 276-son qarori.
70. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining ayrim qarorlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida"gi
2015-yil 13-martdagi 277-son qarori.
71. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "Xo’jalik sudlari tomonidan fuqarolik qonun hujjatlarining da’vo muddatiga oid normalarini qo’llashning ayrim masalalari
haqida"gi 2015-yil 19-iyundagi 282-son qarori.
72. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Xo’jalik protsessual kodeksining protsessual muddatlarga oid normalarini xo’jalik sudlari
tomonidan qo’llanilishining ayrim masalalari haqida"gi 2015-yil 19-iyundagi 283-son qarori.
73. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining ayrim qarorlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida"gi
2015-yil 19-iyundagi 284-son qarori.
74. O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi Plenumining "O’zbekiston Respublikasining 2015-yil 20-avgustdagi "O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga
xususiy mulkni, tadbirkorlik subyektlarini ishonchli himoya qilishni yanada kuchaytirishga, ularni
jadal rivojlantirish yo’lidagi to’siqlarni bartaraf etishga qaratilgan o’zgartish va qo’shimchalar
kiritish to’g’risida"gi Qonuni qabul qilinganligi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasi Oliy
xo’jalik sudi Plenumining ayrim qarorlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida"gi
2015-yil 30-sentabrdagi 286-son qarori.
75. “Ishlarning taalluqliligi bilan bog‘liq protsessual qonun hujjatlari normalarini sudlar tomonidan qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi
Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi №
16/287-son qarori.
76. “O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining qo‘shma qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish hamda ayrim
qarorlarini o‘z kuchini yo‘qotgan deb topish haqida”gi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi
va O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi № 17/288-son
qarori.
77. “Lizing munosabatlarini tartibga soluvchi qonun hujjatlari normalarini xo‘jalik sudlari tomonidan qo‘llanilishining ayrim masalalari haqida”gi 2015-yil 27-noyabrdagi 289-son qarori.
78. “Aksiyadorlik va boshqa xo‘jalik jamiyatlari tomonidan ular haqidagi axborotni oshkor qilishning belgilangan tartibi buzilgan holda amalga oshirilgan (qabul qilingan) bitimlarni
(qarorlarni) haqiqiy emas deb topishning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi 2015-yil 27-noyabrdagi
290-son qarori.
2016-yil
79. “O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining ayrim qarorlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi 2016-yil 25-fevraldagi 292-son qarori.
80. “Davlat organlari va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarining qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lmagan, tashkilotlar va fuqarolarning huquqlari va qonun bilan
qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzadigan hujjatlarini haqiqiy emas deb topish, ular mansabdor
shaxslarining shunday harakatlarini (harakatsizligini) qonunga xilof deb topish to‘g‘risidagi
nizolarni hal etishda qonun hujjatlarini qo‘llashning ayrim masalalari haqida”gi 2016-yil 17-
iyundagi 298-sonli qarori
81. “O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining ayrim qarorlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish hamda ba’zilarini o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblash to‘g‘risida”gi
2016-yil 17-iyundagi 299-sonli qarori
http://oxs.uz/ishlarning-taalluliligi-bilan-boli-processual-onun-uzhzhatlari-normalarini-sudlar-tomonidan-llashning-ayrim-masalalari-trisida.htmlhttp://oxs.uz/ishlarning-taalluliligi-bilan-boli-processual-onun-uzhzhatlari-normalarini-sudlar-tomonidan-llashning-ayrim-masalalari-trisida.htmlhttp://oxs.uz/zbekiston-respublikasi-oliy-sudi-plenumi-va-zbekiston-respublikasi-oliy-hzhalik-sudi-plenumining-shma-arorlariga-zgartirish-va-shimchalar-kiritish-amda-ayrim-arorlarini-z-kuchini-yotgan-deb-topish-aida.htmlhttp://oxs.uz/zbekiston-respublikasi-oliy-sudi-plenumi-va-zbekiston-respublikasi-oliy-hzhalik-sudi-plenumining-shma-arorlariga-zgartirish-va-shimchalar-kiritish-amda-ayrim-arorlarini-z-kuchini-yotgan-deb-topish-aida.htmlhttp://oxs.uz/zbekiston-respublikasi-oliy-sudi-plenumi-va-zbekiston-respublikasi-oliy-hzhalik-sudi-plenumining-shma-arorlariga-zgartirish-va-shimchalar-kiritish-amda-ayrim-arorlarini-z-kuchini-yotgan-deb-topish-aida.htmlhttp://oxs.uz/lizing-munosabatlarini-tartibga-soluvchi-onun-uzhzhatlari-normalarini-hzhalik-sudlari-tomonidan-llanilishining-ayrim-masalalari-aida.htmlhttp://oxs.uz/lizing-munosabatlarini-tartibga-soluvchi-onun-uzhzhatlari-normalarini-hzhalik-sudlari-tomonidan-llanilishining-ayrim-masalalari-aida.htmlhttp://oxs.uz/akciyadorlik-va-bosha-hzhalik-zhamiyatlari-tomonidan-ular-aidagi-ahborotni-oshkor-ilishning-belgilangan-tartibi-buzilgan-olda-amalga-oshirilgan-abul-ilingan-bitimlarni-arorlarni-aiiy-emas-deb-topishning-ayrim-masalalari-trisida.htmlhttp://oxs.uz/akciyadorlik-va-bosha-hzhalik-zhamiyatlari-tomonidan-ular-aidagi-ahborotni-oshkor-ilishning-belgilangan-tartibi-buzilgan-olda-amalga-oshirilgan-abul-ilingan-bitimlarni-arorlarni-aiiy-emas-deb-topishning-ayrim-masalalari-trisida.htmlhttp://oxs.uz/akciyadorlik-va-bosha-hzhalik-zhamiyatlari-tomonidan-ular-aidagi-ahborotni-oshkor-ilishning-belgilangan-tartibi-buzilgan-olda-amalga-oshirilgan-abul-ilingan-bitimlarni-arorlarni-aiiy-emas-deb-topishning-ayrim-masalalari-trisida.htmlhttp://oxs.uz/akciyadorlik-va-bosha-hzhalik-zhamiyatlari-tomonidan-ular-aidagi-ahborotni-oshkor-ilishning-belgilangan-tartibi-buzilgan-olda-amalga-oshirilgan-abul-ilingan-bitimlarni-arorlarni-aiiy-emas-deb-topishning-ayrim-masalalari-trisida.htmlhttp://oxs.uz/akciyadorlik-va-bosha-hzhalik-zhamiyatlari-tomonidan-ular-aidagi-ahborotni-oshkor-ilishning-belgilangan-tartibi-buzilgan-olda-amalga-oshirilgan-abul-ilingan-bitimlarni-arorlarni-aiiy-emas-deb-topishning-ayrim-masalalari-trisida.html
-
16
Huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi bitimlar:
1. Huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Moskva, 1994 yil 21 oktyabr)
2. O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi bilan Rossiya Federatsiyasining Oliy arbitraj sudi o‘rtasida o‘zaro hamkorlik va huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Toshkent, 1996 yil 8 yanvar);
3. O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi bilan Tojikiston Respublikasi Oliy iqtisodiy sudi o‘rtasida o‘zaro hamkorlik va huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Toshkent, 1996 yil 26 aprel);
4. O‘zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Turkmaniston Hukumati o‘rtasida huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Toshkent, 1996 yil 27 noyabr);
5. O‘zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Qirg‘iziston Respublikasi Hukumati o‘rtasida huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Toshkent, 1996 yil 25 dekabr);
6. O‘zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Qozog‘iston Respublikasi Hukumati o‘rtasida huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Olmota, 1997 yil 2 iyun);
7. O‘zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Azerbayjon Respublikasi Hukumati o‘rtasida huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Toshkent, 1997 yil 18 iyun);
8. O‘zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Rossiya Federatsiyasi Hukumati o‘rtasida huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Moskva, 1998 yil 6 may)
9. O‘zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Maldova Respublikasi Hukumati o‘rtasida huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Toshkent, 1998 yil 17 dekabr)
10. O‘zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Gruziya Respublikasi Hukumati o‘rtasida huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Toshkent, 2000 yil 3 fevral)
11. O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi bilan Belarus Respublikasining Oliy xo‘jalik sudi o‘rtasida o‘zaro hamkorlik va huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (diplomatik kanallar orqali
matn almashuvi yo‘li bilan tuzilgan, 2000 yil 27 aprel);
12. O‘zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Tojikiston Respublikasi Hukumati o‘rtasida huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Dushanbe, 2000 yil 15 iyun)
13. O‘zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Belarus Respublikasi Hukumati o‘rtasida huquqiy axborotlar almashish to‘g‘risidagi Bitim (Minsk, 2001 yil 13 avgust)
Huquqiy yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi xalqaro shartnomalar:
1. Fuqarolik protsessi masalalariga doir Konvensiya (Gaaga, 1954 yil 1 mart, O‘zbekiston Respublikasi uchun kuchga kirishi 1996 yil 2 dekabr)
2. Chet el mamlakatlari hakamlik qarorini e’tirof etish va ijro etish to‘g‘risidagi Konvensiya (Nyu-York, 1958 yil 10 iyun, O‘zbekiston Respublikasi uchun kuchga kirishi 1996 yil 7 may)
3. Xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish bilan bog‘liq nizolarni hal etish tartibi to‘g‘risidagi Bitim (Kiev, 1992 yil 20 mart, O‘zbekiston Respublikasi uchun kuchga kirishi 1993 yil 6 may)
4. Fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar bo‘yicha huquqiy yordam va huquqiy munosabatlar to‘g‘risidagi Konvensiya (Minsk, 1993 yil 22 yanvar, O‘zbekiston Respublikasi uchun kuchga kirishi 1994 yil 19 may)
5. O‘zbekiston Respublikasi va Turkiya Jumhuriyati o‘rtasidagi fuqarolik, savdo va jinoiy ishlar bo‘yicha o‘zaro huquqiy yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi Shartnoma (Anqara, 1994 yil 23 iyun, kuchga kirishi
1997 yil 19 dekabr)
6. O‘zbekiston Respublikasi va Latviya Respublikasi o‘rtasida fuqarolik, oilaviy, mehnat hamda jinoiy ishlar bo‘yicha huquqiy munosabatlar va huquqiy yordam to‘g‘risidagi Shartnoma (Toshkent, 1996 yil 23 may,
kuchga kirishi 1997 yil 11 aprel)
7. O‘zbekiston Respublikasi va Gruziya o‘rtasida fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar bo‘yicha huquqiy yordam hamda huquqiy munosabatlar to‘g‘risidagi Shartnoma (Tbilisi, 1996 yil 28 may, kuchga kirishi 1997
yil 22 iyun)
8. O‘zbekiston Respublikasi va Turkmaniston o‘rtasida fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar bo‘yicha huquqiy yordam hamda huquqiy munosabatlar to‘g‘risidagi Shartnoma (Toshkent, 1996 yil 27 noyabr, kuchga
kirishi 1998 yil 21 iyul)
-
17
9. O‘zbekiston Respublikasi va Qirg‘iziston Respublikasi o‘rtasida fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar bo‘yicha o‘zaro huquqiy yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi Shartnoma (Toshkent, 1996 yil 24 dekabr, kuchga
kirishi 1998 yil 29 dekabr)
10. O‘zbekiston Respublikasi va Litva Respublikasi o‘rtasida fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar bo‘yicha huquqiy yordam va huquqiy munosabatlar to‘g‘risidagi Shartnoma (Toshkent, 1997 yil 20 fevral, kuchga
kirishi 1998 yil 10 iyul)
11. O‘zbekiston Respublikasi va Qozog‘iston Respublikasi o‘rtasida fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar bo‘yicha huquqiy yordam hamda huquqiy munosabatlar to‘g‘risidagi Shartnoma (Olmota, 1997 yil 2 iyun,
kuchga kirishi 1998 yil 29 noyabr)
12. O‘zbekiston Respublikasi va Ozarbayjon Respublikasi o‘rtasida fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar bo‘yicha huquqiy yordam hamda huquqiy munosabatlar to‘g‘risidagi Shartnoma (Toshkent, 1997 yil 18 iyun,
kuchga kirishi 1998 yil 15 iyun)
13. O‘zbekiston Respublikasi va Xitoy Xalq Respublikasi o‘rtasida fuqarolik va jinoiy ishlar bo‘yicha huquqiy yordam to‘g‘risidagi Shartnoma (Pekin, 1997 yil 11 dekabr, kuchga kirishi 1998 yil 29 avgust)
14. O‘zbekiston Respublikasi va Ukraina o‘rtasida fuqarolik va oilaviy ishlar bo‘yicha huquqiy yordam hamda huquqiy munosabatlar to‘g‘risidagi Shartnoma (Kiev, 1998 yil 19 fevral, kuchga kirishi 1999 yil 19
iyun)
15. O‘zbekiston Respublikasi bilan Chexiya Respublikasi o‘rtasida fuqarolik va jinoiy ishlar bo‘yicha huquqiy yordam hamda huquqiy munosabatlar to‘g‘risidagi Shartnoma (Toshkent, 2002 yil 18 yanvar, kuchga
kirishi 2003 yil 1 dekabr)
16. O‘zbekiston Respublikasi bilan Bolgariya Respublikasi o‘rtasida fuqarolik ishlari bo‘yicha huquqiy yordam to‘g‘risidagi Shartnoma (Sofiya, 2003 yil 24 noyabr, kuchga kirishi 2004 yil 11 noyabr)
17. O‘zbekiston Respublikasi bilan Koreya Respublikasi o‘rtasida fuqarolik va xo‘jalik ishlari bo‘yicha huquqiy yordam to‘g‘risidagi Shartnoma (Seul, 2012 yil 20 sentyabr, kuchga kirishi 2013 yil 11
avgust)
-
18
I BOB.
XO‘JALIK ISHLARI BO‘YICHA PROTSESSUAL
HUJJATLARNING UMUMIY QOIDALARI
____________________________________________________________
1.1. Xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlar tushunchasi
va ularning ahamiyati
Xo‘jalik ishlari bo‘yicha odil sudlovni amalga oshirishda sud va sudda
ishtirok etuvchi shaxslar bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan hamda protsessual tizimga
asoslangan harakatlarni amalga oshiradi. Bunday protsessual harakatlar tartibi
qonunda belgilangan asosda, ya’ni ariza, da’vo arizasi, shikoyat, protest, sudning
hal qiluv qarorlari, qarorlar va ajrimlari va boshqacha shakllarda o‘z ifodasini
topadi. Protsessual hujjat tushunchasi o‘z tarkibiga sud hujjatlarini ham qamrab
oladi.
“Xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlar” fani xo‘jalik ishlari
bo‘yicha odil sudlovni amalga oshirish borasida vujudga keladigan xo‘jalik
protsessual huquqiy munosabatlari doirasida protsessual hujjatlarning turlarini,
mazmuni va shakliga qo‘yilgan talablarni, ularning tuzilishi, qabul qilinishi
hamda taqdim etilishini, shuningdek, ushbu hujjatlarda amaldagi qonun
hujjatlarining tegishli qoidalari to‘g‘ri tatbiq etilishi va boshqa protsessual
xususiyatlarining nazariy va amaliy masalalarini o‘rganadi, tekshiradi va
umumiy xulosa chiqaradi, protsessual hujjatlarga ilmiy sharh beradi.
Xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlar bo‘yicha ayrim muammoli
masalalarni bu fanda chuqur o‘rganish uchun asos bo‘ladigan holatlardan yana
biri amaldagi Xo‘jalik protsessual kodeksini (keyingi o’rinlarda matnda – XPK
yoki Kodeks deb yuritiladi) va boshqa xo‘jalik nizolarini hal etishga qaratilgan
qator qonun hujjatlarining mustaqillik-yillarida qabul qilinganligi tufayli ularni
amaliyotda tatbiq etilishini o‘rganish davom etayotganligidir. Masalan, sud amaliyotida protsessual hujjatlarning ahamiyati shundan iboratki, xo‘jalik ishlarini sudda
qonunda belgilangan muddatlarda ko‘rib, qonuniy, asosli va adolatli hal qiluv qarori chiqarilishi aynan
protsessual hujjatlarning ixcham va belgilangan talablarga muvofiq tuzishni talab etadi hamda kelgusida ishni
to‘g‘ri hal etishga yordamlashadi. Aksincha, protsessual qonun talablariga rioya qilinmasdan tuzilgan hujjatlar
ish ko‘rishni qiyinlashtiradi, qonunda ko‘zda tutilgan ba’zi hollarda esa yuqori sudlar tomonidan sud
qarorlarining o‘zgartirilishiga yoki bekor qilinishiga olib keladi. Biroq xo‘jalik protsessual qonunchiligi sud
ishlarini yuritish jarayonida barcha protsessual hujjatlar uchun qat’iy belgilangan shaklni nazarda tutmaydi.
XPKda xo‘jalik sudiga murojaat qilish huquqi berilgan bo‘lib, unda har
qanday manfaatdor shaxs o‘zining buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlari
-
19
yoxud qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini himoya qilishni so‘rab xo‘jalik
sudiga murojaat qilishga haqli, deb ko‘rsatilgan va bu ma’lum xo‘jalik ishini
qo‘zg‘atishga asos bo‘lishi mumkin. Shuningdek, protsessual hujjatlar
rasmiylashtirilishida yoki unga qanday hujjatlar ilova qilinishida, yuridik
atamalarni to‘g‘ri qo‘llashda nafaqat qonun hujjatlariga balki ayrim hollarda,
xalqaro huquq me’yorlaridan iborat konvensiya, bitim, shartnomalar va boshqa
hujjatlar talablariga ham rioya etish shart hisoblanadi.
Masalan, 1992-yil 20-martda Kiyev shahrida MDH davlatlari rahbarlari tomonidan shu davlatlar xo‘jalik
subyektlari o‘rtasida shartnomaviy va boshqa fuqarolik huquqiy munosabatlaridan kelib chiqqan nizolarni
ko‘rib hal etish hamda ular bo‘yicha qarorlar ijrosini ta’minlash haqidagi Bitim imzolangan. Bundan tashqari,
Minsk shahrida 1993-yil 22-yanvarda MDHga a’zo davlatlar tomonidan "Fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar
bo‘yicha huquqiy yordam va huquqiy munosabatlar to‘g‘risida" Konvensiya imzolangan. O‘zbekiston
Respublikasi bir qator davlatlar bilan huquqiy yordam ko‘rsatish bo‘yicha ikki taraflama shartnomalar tuzgan.
Konvensiya, bitim va shartnomalar qaysi holatlar chet el davlatlari hakamlik sudida qanday e’tirof va ijro
etilishi lozimligini, shuningdek, chet el davlatlari hakamlik sudlari qarorlarini ijro etish holatlarini belgilaydi.
Lekin ayrim xo‘jalik sudlari tomonidan protsessual hujjatlarida qarorlarni hech qanday e’tirof etmasdan
ijro etish uchun sud ijrochilariga berilgan holatlar ham bor.
Bunday amaliyot chet el davlatlari hakamlik sudlari qarorlarining avval, albatta, e’tirof etilishi, so‘ng ijro
etilishi belgilangan konvensiya, bitim va shartnomalar mazmuniga ziddir. Binobarin, chet el davlatlari
hakamlik sudlari qarorlarini e’tirof etish va ijrosini ta’minlashni ikkita mustaqil bosqichga bo‘lish mumkin:
birinchisi, qarorni e’tirof etish; ikkinchisi, e’tirof etilgan qarorni ijro etish.
1.2. Xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlarning turlari
Xo‘jalik sudlari tomonidan qabul qilinadigan xo‘jalik protsessual hujjatlari
bir necha turlarga bo‘linadi. Bu xo‘jalik sudlari tomonidan ko‘riladigan
ishlarning mazmuni va mohiyati, turlari, qaysi instansiyada ko‘rilishiga, har bir
protsessual hujjatlarning mazmuni va shakliga bog‘liq bo‘ladi.
Xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlar sud ishlarini yuritish turlari,
xo‘jalik protsessi bosqichlari, protsessual hujjatlarning tuzilishi, mazmuni,
ushbu hujjatlarni tuzish yoki qabul qilish vakolatiga ega subyektlar doirasiga
ko‘ra turlarga bo‘linadi.
Masalan, sud (sudya) tomonidan chiqariladigan, ishda ishtirok etuvchi shaxslar yoxud xo‘jalik sudlov
ishlarini yuritishning boshqa ishtirokchilari tomonidan tuziladigan va taqdim etiladigan hujjatlar bo‘lishi
mumkin. Shuningdek, sud majlisi kotibi yoki sud ijrochisi ayrim protsessual hujjatlar tuzilishida ishtirok etishi
mumkin.
XPKning 34-moddasiga asosan, taraflar, uchinchi shaxslar, prokuror, davlat
organlari va boshqa organlar o‘z zimmalariga yuklatilgan vakolatga ko‘ra,
shuningdek, arizachilar hamda yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan faktlarni aniqlash
to‘g‘risidagi va tashkilotlar hamda fuqarolar bankrotligi to‘g‘risidagi ishlardan
manfaatdor boshqa shaxslar ishda ishtirok etuvchi shaxslar deb hisoblanadilar.
-
20
XPKning 45-moddasiga asosan, xo‘jalik sudlov ishlarini yuritishning
boshqa ishtirokchilari bo‘lib ishda ishtirok etuvchi shaxslardan tashqari xo‘jalik
sudlov ishlarini yuritishda vakillar, guvohlar, ekspertlar, tarjimonlar ishtirok
etishlari mumkin.
Masalan, ishda ishtirok etuvchi shaxslarning birgina arizalari bo‘yicha quyidagilarni keltirish mumkin:
birinchi instansiya sudiga sud buyrug‘ini berish to‘g‘risidagi ariza (XPK 104-moddasining birinchi
qismi), da’vo arizasi (XPK 112-moddasining birinchi qismi), qarshi da’vo arizasi (XPK 120-moddasining
birinchi qismi), huquqiy ta’sir chorasini qo‘llash to‘g‘risidagi ariza (XPK 15514-moddasining birinchi qismi),
sudya, prokuror, ekspert, sud majlisi kotibi va (yoki) tarjimonni rad qilish haqidagi ariza (XPK 20-moddasining
birinchi qismi), da’voning asosi yoki predmetini o‘zgartirish, da’vo talablarining miqdorini ko‘paytirish yoki
kamaytirish to‘g‘risidagi ariza (XPK 40-moddasining birinchi qismi), dalillarni ta’minlash to‘g‘risidagi ariza
(XPK 72-moddasining ikkinchi qismi), da’voni ta’minlash to‘g‘risidagi ariza (XPK 76-moddasining birinchi
qismi), o‘tkazib yuborilgan protsessual muddatni tiklash to‘g‘risidagi ariza (XPK 99-moddasining birinchi
qismi), da’vo arizasining (arizani) ish yuritishga qabul qilish to‘g‘risida ajrim chiqarilgunga qadar uni qaytarib
olish to‘g‘risidagi ariza (XPKning 118-moddasi birinchi qismining 9-bandi), hal qiluv qarorini tushuntirib
berish, yozuvdagi xatolar, harfiy xatolar va (yoki) hisob-kitobdagi yanglishliklarni tuzatish to‘g‘risidagi ariza
(XPKning 150-moddasi birinchi qismi), hakamlik sudining hal qiluv qarorini bekor qilish to‘g‘risidagi ariza
(XPKning 1552-moddasining birinchi qismi), hakamlik sudining hal qiluv qarorini majburiy ijro etish uchun
ijro varaqasi berish to‘g‘risidagi ariza (XPK 1557-moddasining birinchi qismi), qonuniy kuchga kirgan sud
hujjatini yangi ochilgan holatlar bo‘yicha qayta ko‘rish to‘g‘risidagi ariza (XPKning 205-moddasi birinchi
qismi), ijro varaqasining dublikatini berish to‘g‘risidagi ariza (XPK 216-moddasining birinchi qismi), sud
hujjatining ijrosini kechiktirish yoki bo‘lib-bo‘lib ijro etish, ijro etish usuli va tartibini o‘zgartirish to‘g‘risidagi
ariza (XPK 217-moddasining to‘rtinchi qismi), yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan faktlarni aniqlash to‘g‘risidagi
arizalar (XPK 155-moddasi), nazorat tartibida protest keltirish to‘g‘risidagi ariza (XPKning 1921-moddasi).
Ushbu arizalar murojaat qilish yozma shaklda amalga oshiriladi. Bunday murojaatlar va ularga ilova
qilinadigan hujjatlar xo‘jalik sudiga axborot tizimi orqali elektron shaklda ham yuborilishi mumkin.
Shu o‘rinda, xo‘jalik sudiga da’vo, iltimosnoma va ularga ilova
qilinadigan hujjatlar bilan birgalikda ma’lumotlar almashishning elektron
vositalari orqali murojaat qilish imkoniyati berilishini ta’minlash maqsadida
2013-yil 30-apreldagi “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga
o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-352-sonli O‘zbekiston
Respublikasi Qonunining 23-moddasiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasining
Xo‘jalik protsessual kodeksiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilganligini ham
ta’kidlash o‘rinli bo‘ladi. Xususan, mazkur Kodeksning 1-moddasi xo‘jalik
sudiga murojaat qilish XPKda belgilangan shakllarda amalga oshirilishi,
murojaat va unga ilova qilinadigan hujjatlar xo‘jalik sudiga axborot tizimi
orqali elektron shaklda yuborilishi mumkinligini nazarda tutuvchi norma bilan
to‘ldirildi. Undan tashqari, XPKning da’vo arizalar va arizalarning mazmuni va
shakliga nisbatan talablarni belgilovchi moddalariga ariza bilan murojaat qilgan
shaxslarning telefonlari, faks raqamlari va elektron manzili ko‘rsatilishi
mumkinligini nazarda tutuvchi normalar kiritildi (XPKning 104, 112-
moddalari). Xuddi shu kabi talablar da’vo arizasi yuzasidan beriladigan fikr-
mulohazalarga ham tatbiq etildi (XPKning 119-moddasi).
Xo‘jalik protsessual kodeksiga kiritilgan o‘zgartish va qo‘shimchalardan
-
21
yana biri-bu ma’lumotlar almashishning elektron vositalari orqali sud
muhokamasi qatnashchilarini xabardor qilish imkoniyatini yaratish bilan
bog‘liqdir. Masalan, muqaddam mazkur Kodeksning 124-moddasi ishda
ishtirok etuvchi shaxslar sudda ko‘riladigan vaqt va joy to‘g‘risida sudning
ajrimi orqali xabardor qilinishini, ajrim topshirilganligi ma’lum qilinadigan
buyurtma xat bilan yuborilishini nazarda tutgan bo‘lsa, endilikda mazkur
qoidaga qo‘shimcha sifatida ushbu shaxslarga tilxat olib topshirilishi yoxud
xabardor qilinganligi fakti qayd etilishini ta’minlaydigan aloqa vositalaridan
foydalangan holda xabardor qilinishi kabi talablar belgilandi. Shuningdek, agar
ishda ishtirok etuvchi shaxslar telefonlari va fakslari raqamlarini, elektron
manzilini xo‘jalik sudiga ma’lum qilgan bo‘lsalar, ular ishni yuritish vaqtida bu
ma’lumotlar o‘zgarganligi haqida xo‘jalik sudini yozma shaklda, shu jumladan,
axborot tizimi orqali elektron shaklda xabardor qilishlari kerakligi haqidagi
talablar ham nazarda tutildi (XPKning 121-moddasi).
XPKning bir necha moddalarida xo‘jalik sudlari tomonidan chiqariladigan
protsessual hujjatlarning nomlari va ularning mazmuni aniq ko‘rsatib o‘tilgan.
Xo‘jalik sudlari tomonidan quyidagi protsessual hujjatlar rasmiylashtiriladi:
hal qiluv qarorlari, qarorlar, ajrimlar, sud buyrug‘i, sud bayonnomalari, sud
chaqiruv qog‘ozlari va xabarnomalar hamda ijro varaqalari. Ushbu protsessual
hujjatlar turlarini keyingi mavzularimizda atroflicha ko‘rib, mazmun va
mohiyatiga kengroq to‘xtalib o‘tamiz.
Protsessual hujjatlarning xo‘jalik sudlov ishlarini yuritishning bosqichlari
bo‘yicha ham alohida turlari va xususiyatlari borligi sababli quyidagi
bosqichlarni keltirish mumkin:
1) xo‘jalik sudida ish qo‘zg‘atish;
2) ishni sud muhokamasiga tayyorlash;
3) birinchi instansiya sudida ish yuritish;
4) apellyatsiya instansiyasi sudida ish yuritish;
5) kassatsiya instansiya sudida ish yuritish;
6) nazorat tartibda ish yuritish;
7) xo‘jalik sudining qonuniy kuchga kirgan hujjatlarini yangi ochilgan
holatlar bo‘yicha qayta ko‘rish;
8) sud hujjatlarini ijro qilish.
Shuningdek, XPK xo‘jalik sudlarida ko‘riladigan ishlarning turlarini ajratib,
ularga quyidagilarni kiritgan:
1) iqtisodiyot sohasida yuridik shaxslar, yuridik shaxs tuzmagan holda
tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan va yakka tartibdagi tadbirkor
maqomini qonunda belgilangan tarzda olgan fuqarolar o‘rtasidagi fuqaroviy,
ma’muriy va boshqa huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga doir
file:///D:/МОЛИЯ%20КАФЕДРАСИ/Users/HP/AppData/Roaming/КАФЕДРА%20ТОПШИРИҚЛАР/ЯНГИ%20КИТОБ%20ХИБПА/Downloads/2006789%232006869
-
22
ishlar;
2) iqtisodiyot sohasida tashkilotlar va fuqarolarning huquqlari vujudga
kelishi, o‘zgarishi yoki bekor bo‘lishi uchun ahamiyatga ega bo‘lgan faktlarni
aniqlash (yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan faktlarni aniqlash) to‘g‘risidagi ishlar;
3) tashkilotlar va tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan hamda yakka
tartibdagi tadbirkor maqomini qonunda belgilangan tarzda olgan fuqarolarning
bankrotligi to‘g‘risidagi ishlar;
4) xo‘jalik protsessual kodeksining 15519-моddasida ko`rsatilgan korporativ
nizolar bo`yicha ishlar, bundan mehnatga oid nizolar mustasno.
XPKga asosan, quyidagi ishlar bo‘yicha ham protsessual hujjatlar alohida
ahamiyatga ega:
1) sud buyruqlarini berish to‘g‘risidagi ishlar;
2) hakamlik sudlarining hal qiluv qarorlarini bekor qilish to‘g‘risidagi
arizalar bo‘yicha ishlar;
3) hakamlik sudlarining hal qiluv qarorlarini majburiy ijro etish uchun ijro
varaqalari berish to‘g‘risidagi arizalar bo‘yicha ishlar;
4) huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi ishlar;
5) chet davlat sudi yoki hakamlik qarorini tan olish va ijroga qaratish hamda
chet davlat sudining topshirig‘ini ijro etish to‘g‘risidagi ishlar.
Iqtisodiyot sohasidagi va boshqa nizoli ishlarni ko‘rib, hal qilish natijasida
xo‘jalik sudlari sud hujjatlarini qabul qiladi. Xo‘jalik sudining sud hujjatlari deb,
bu sud yoki sudya irodasining qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yozma
shaklda ifodalanishi tushuniladi.
Xo‘jalik sudi hal qiluv qarori, ajrim, qaror, sud buyrug’i shaklidagi sud
hujjatlarini qabul qiladi.
Xo‘jalik sudlari tomonidan qabul qilingan va qonuniy kuchga kirgan sud
hujjatlari butun O‘zbekiston hududida barcha davlat organlari, fuqarolarning
o‘zini-o‘zi boshqarish organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar,
tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy
hisoblanadi.
1.3. Protsessual hujjatlarning huquqiy asoslari
Har qanday huquq tarmog‘i huquqiy me’yorlar tizimidan iborat bo‘lgani
kabi, xo‘jalik protsessi ham ana shunday tizimlardan tashkil topib, o‘zining
vakolatiga tegishli bo‘lgan ishlarni xo‘jalik sudi orqali protsessual qonunlar
asosida manfaatdor subyektlarning suddagi faoliyatini tartibga solish bilan odil
sudlovni amalga oshirishga qaratilgan protsessual harakatlarni amalga oshiradi
va shu bilan sud protsessual vositalari orqali moddiy-huquqiy me’yorlarni
himoya qiladi.
file:///D:/МОЛИЯ%20КАФЕДРАСИ/Users/HP/AppData/Roaming/КАФЕДРА%20ТОПШИРИҚЛАР/ЯНГИ%20КИТОБ%20ХИБПА/Downloads/2006789%232006869
-
23
O‘zbekiston Respublikasining Xo‘jalik protsessual kodeksi, O‘zbekiston
Respublikasi Fuqarolik kodeksi, O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy
javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi va boshqa qonunlar hamda qonun osti normativ
huquqiy hujjatlari xo‘jalik sudlari tomonidan chiqariladigan protsessual
hujjatlarni chiqarish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Xo‘jalik ishlari bo‘yicha protsessual hujjatlar fuqarolik ishlari bo‘yicha
sudlar tomonidan chiqariladigan protsessual hujjatlarga o‘xshash va farqli
jihatlari mavjud. Lekin fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlari ish yuritish xo‘jalik
sudlarida ish yuritish turlari va ishlarni ko‘rish instansiyalari, hal qiluv
qarorlari, qarorlari, ajrimlarining mazmun-mohiyati, ularning kuchga kirish
muddatlari, sudda ishtirok etuvchi shaxslar toifasi bilan farqlanadi.
O‘zbekiston Respublikasining “Sudlar to‘g‘risida”gi 2000-yil 14-dekabrdagi yangi tahrirdagi
Qonunining 48-moddasiga asosan, “O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining qarori majlisda
ishtirok etayotgan O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumi a’zolarining ko‘pchilik ovozi bilan
ochiq ovoz berish orqali qabul qilinadi va qabul qilingan paytdan boshlab kuchga kiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining qonun hujjatlarini qo‘llash masalalari
bo‘yicha tushuntirishlari xo‘jalik sudlari, ushbu tushuntirishlar berilgan qonun hujjatlarini
qo‘llayotgan boshqa organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va mansabdor shaxslar uchun
majburiydir”,-deb belgilangan.
XPK 138-moddasining beshinchi qismiga ko‘ra, hal qiluv qarorining
asoslantiruvchi qismida ishning xo‘jalik sudi tomonidan aniqlangan holatlari,
xo‘jalik sudining bu holatlar to‘g‘risidagi xulosalariga asos bo‘lgan dalillar va
xo‘jalik sudi u yoki bu dalillarni rad qilishiga hamda ishda ishtirok etuvchi
shaxslar asos qilib keltirgan qonun hujjatlarini qo‘llamasligiga sabab bo‘lgan vaj,
shuningdek, sud hal qiluv qarorini qabul qilishda tayangan qonun hujjatlari
ko‘rsatilishi lozimligi belgilangan.
Bundan tashqari, Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2007-yil 15-iyundagi
“Sudning hal qiluv qarori haqida”gi 161-sonli qarori 5-bandining oltinchi
qismida qarorning asoslantiruvchi qismida ishning sud tomonidan aniqlangan
holatlari, sud xulosalari asoslanilgan dalillar, sud tomonidan u yoki bu dalilni rad
etishga sabab bo‘lgan vajlar, mazkur nizoni hal etishda sud tomonidan
qo‘llanilgan moddiy va protsessual huquq normalari, shuningdek, O‘zbekiston
Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumi qarorlari ko‘rsatilishi haqida tushuntirish
berilgan.
Birgina xo‘jalik sudining hal qiluv qarori bilan bog‘liq ushbu Plenum
qarorining 1-bandida xo‘jalik sudlarining e’tibori qarorning odil sudlovning
konstitutsiyaviy asoslarini amalga oshiradigan va O‘zbekiston Respublikasi
nomidan qabul qilinadigan hujjat sifatida qonuniy va asoslantirilgan bo‘lishi
haqidagi XPKning XVIII bobi talablariga so‘zsiz va qat’iy rioya etilishi shart
-
24
ekanligiga qaratilgan.
Mazkur Plenum qarorining 2- va 3-bandlarida qonuniy va asoslantirilgan
hal qiluv qarori (qaror)ga ta’rif berilgan. Unga ko‘ra, qaror protsessual huquq
normalariga aniq rioya etilgan va nizoli huquqiy munosabatga nisbatan
qo‘llanilishi lozim bo‘lgan moddiy huquq normalariga to‘liq mos holda qabul
qilingan taqdirda, qonuniy hisoblanadi. Qaror qachonki, unda ish uchun
ahamiyatli barcha holatlar bayon etilgan va taraflarning huquq va majburiyatlari
haqidagi xulosalarini tasdiqlovchi dalillar keltirilgan bo‘lsa, asoslantirilgan
hisoblanadi. Sudlar hal qiluv qarori qabul qilishda XPKning 136-moddasining
birinchi qismi talablariga so‘zsiz rioya etishlari lozim. Mazkur moddaning
birinchi qismiga asosan, sudlar hal qiluv qarorini qabul qilishda dalillarga baho
berishi, ish uchun ahamiyatli qaysi holatlar aniqlanganligini va qaysilari
aniqlanmaganligini belgilashi, ishda ishtirok etuvchi shaxslar asos qilib keltirgan
qaysi qonun hujjatlarini ushbu ish bo‘yicha qo‘llash mumkin emasligini hal
qilishi, ushbu ish bo‘yicha qaysi qonun hujjatlarini qo‘llash zarurligini belgilashi,
ishda ishtirok etuvchi shaxslarning qanday huquq va majburiyatlari borligini
belgilashi, da’voni qanoatlantirish lozimligi yoki lozim emasligini hal qilishi
kerak.
Masalan, sud amaliyotini umumlashtirish natijalari shuni ko‘rsatadiki, oddiygina hal qiluv qarori
(qaror)ning kirish qismida majlisda hozir bo‘lgan shaxslarning vakolatlari ko‘rsatilishi to‘g‘risidagi qoidalarga
amal qilinmayotganligi aniqlanmoqda. Xususan, Qashqadaryo viloyat adliya boshqarmasi “Yog‘” qo‘shma
korxonasi manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar “Obod” fermer xo‘jaligidan
2.122.200 so‘m undirishni so‘ragan.
Da’vo arizasi sudning 2011-yil 25-yanvardagi ajrimi bilan ish yuritishga qabul qilinib, ishni ko‘rish
2011-yil 11-fevralga tayinlangan. Biroq, shu kuni sud majlisida javobgar ishtiroki ta’minlanmaganligi sababli,
ishni ko‘rish 17-fevralga qoldirilgan. Sud 2011-yil 17-fevralda ishni mazmunan ko‘rib chiqib, da’vo talabini
qisman qanoatlantirish to‘g‘risida hal qiluv qarori qabul qilgan.
Ammo hal qiluv qarorining kirish qismida shu kungi sud majlisida da’vogar vakili F.Masharipov
ishtirok etayotganligi ko‘rsatilgan bo‘lsa-da, unga sud majlisida ishtirok etish uchun berilgan ishonchnomaning
sanasi, tartib raqami va kim tomonidan berilganligi ko‘rsatilmagan.
Bundan tashqari, ishda mavjud bo‘lgan da’vogar tomonidan F.Masharipov nomiga berilgan
ishonchnoma mazkur ish 1795-sonli ishda vakil sifatida qatnashish uchun emas, balki 1791-sonli boshqa ishda
da’vogar manfaatlarini himoya qilish uchun berilganligi aniqlangan.
Vaholanki, XPKning 138-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra, hal qiluv
qarorining kirish qismida uni qabul qilgan xo‘jalik sudining nomi, sud tarkibi,
sud majlisi kotibi, ishning tartib raqami, ish ko‘rilgan sana va joy, ishda ishtirok
etuvchi shaxslarning nomi, nizo predmeti, majlisda hozir bo‘lgan shaxslarning
familiyalari va vakolatlari ko‘rsatiladi.
Shuningdek, Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2007-yil 15-iyundagi “Sudning
hal qiluv qarori haqida”gi 161-sonli qarori 5-bandining uchinchi qismida
qarorning kirish qismida qarorni qabul qilgan sudning nomi, sud tarkibi, ishning
tartib raqami, sud muhokamasi sanasi va joyi, ishda ishtirok etuvchi shaxslarning
-
25
nomi, nizo predmeti, sud majlisida qatnashayotgan shaxslarning vakolatlari
ko‘rsatilgan holda familiyalari, shuningdek, ishning yopiq yoki ochiq, sayyor sud
majlisida ko‘rib chiqilganligi ko‘rsatilishi haqida tushuntirish berilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Rayosatining 2015-yil 26-
martdagi R№ 28-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Xo‘jalik sudlarining ish yuritish
Yo‘riqnomasi” qabul qilindi. Ushbu hujjatda hujjatlarni tuzish va
rasmiylashtirish bo‘yicha talablar o‘rnatilgan. Hujjatlar tuzilishida e’tibor
qaratishimiz lozim bo‘lgan ayrim masalalar keyingi mavzularda batafsil keltirib
o‘tiladi.
Masalan, Yo‘riqnomaning 14.3-bandida “Ijro varaqasining matni 1-1,5 satr
kengligida, “Times New Roman” shriftida, qora rangda, 12 dan 14 gacha
bo‘lgan kattalikda, matnning chap chegarasi 30 mm, o‘ng chegarasi 15 mm,
yuqori va pastki chegaralari esa 20 mmda yozilishi kerak”, - deb belgilangan.
Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki, xususiy mulkdorlar va tadbirkorlarning
qonuniy huquqlarini himoya qilish, ularning faoliyati kafolatlarini kuchaytirish
masalasini hal etishda sud organlari rolini oshirishga alohida ahamiyat
berilmoqda. Sudlar tegishli da’vo arizasi ko‘rib chiqilayotgan paytda tadbirkorlik
subyekti nazorat organining qaroridan norozi bo‘lsa, uning ijrosini to‘xtatib
turish huquqiga ega bo‘ldi. Agar tadbirkorlik subyekti soliq va bojxona
qonunchiligini buzgan bo‘lsa, uning mulki faqat sud qaroriga binoan musodara
qilinishi mumkinligini belgilaydigan qonun normasi joriy etildi, da’vo arizasini
ko‘rib chiqish muddatlari ham sezilarli ravishda qisqartirildi. Agar tadbirkorlik
subyekti soliq va bojxona qonunchiligini buzgan bo‘lsa, uning mulki faqat sud
qaroriga binoan musodara qilinishi mumkinligini belgilaydigan qonun normasi
joriy etildi, da’vo arizasini ko‘rib chiqish muddatlari ham sezilarli ravishda
qisqartirildi.1 Shu sababli bugungi kunda xo`jalik protsessual qonunchilikdagi
sud-huquq islohotlari tadbirkorlik sub`ektlarini huquqiy himoya qilishda muhim
ahamiyat kasb etmoqda.
NAZORAT UCHUN SAVOLLAR:
1. Ilk bor sudyalik lavozimiga tayinlangan sudyalarga protsessual hujjatlarni
rasmiylashtirishda qaysi huquqiy manbalar ko‘makchi bo‘la olishini tushuntiring.
2. Protsessual hujjatlar, masalan, hal qiluv qarori yoki ajrimda har qanday
holatda xalqaro huquq me’yorlariga havola etish shart yoki shart emas degan
turli fikrlar mavjud. Xalqaro konvensiya, bitim va shartnomalar va boshqa
1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2015-yilda ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim
ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan vazirlar mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi.
Internet manbaa: http://www.press-service.uz/uz/news/5226/
http://www.press-service.uz/uz/news/5226/
-
26
hujjatlarning ahamiyati va yuqoridagi fikrlarni muhokama qiling.
3. Da’vogar “Alf Grup” qo‘shma korxonasi Toshkent shahar xo‘jalik sudiga
da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgarlar ATIB “Ipoteka bank” va “Ipoteka
bank” Yakkasaroy filialini shartnoma tuzishga majburlashni, ulardan 46 590 000
so‘m asosiy qarz va 4 662 727 so‘m penya undirishni so‘ragan. Hal qiluv qarori
bilan da’vo qisman qanoatlantirilgan. Birinchi instansiya sudining sud majlisi rus
tilida olib borilgan va taraflar o‘zlarining tushuntirish va e’tirozlarini rus tilida
ifoda qilishgan hamda barcha taqdim etilgan ishga oid hujjatlar ham rus tilida
bo‘lgan. O‘zbek tili davlat tili bo‘lganligi bois, hal qiluv qarori o‘zbek tilida
yozilgan. Javobgar apellyatsiya shikoyati bilan murojaat qilib, hal qiluv qarorini
bekor qilib, ishni birinchi instansiya sudiga yangidan ko‘rishga yuborishni
so‘ramoqda.
Vaziyatga huquqiy baho bering. Ishni ko‘rishda sud ishi yuritiladigan til to‘g‘risidagi qoidalar buzilgan yoki buzilmaganligi bo‘yicha fikrlaringizni
asoslang.
Apellyatsiya instansiyasi ushbu masala yuzasidan qanday protsessual hujjat qabul qiladi va qanday xulosaga kelishi mumkin?
4. Da’vogar Samarqand viloyat adliya boshqarmasi Kattaqo‘rg‘on
tumanidagi “Kumush” xususiy korxonasi manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo
arizasi kiritib, javobgar “Samarqand” fermer xo‘jaligidan 358.097 so‘m
qoplanmagan bo‘nakni hamda 37.375 so‘m jarima undirishni so‘ragan. Ishni
ko‘rish vaqtida da’vogar “Kumush” xususiy korxonasi sudga ariza bilan
murojaat qilib, javobgar “Samarqand” fermer xo‘jaligi tomonidan to‘lov to‘liq
to‘langanligi sababli da’vodan voz kechishini va uni sud qabul qilishini so‘ragan.
Samarqand viloyat xo‘jalik sudi XPK 86-moddasining 6-bandini qo‘llab,
da’vogar da’vosidan voz kechganligini inobatga olib, da’vo arizasi bo‘yicha ish
yuritishni tugatish to‘g‘risida ajrim chiqargan. Da’vogar uning manfaatlarini
ko‘zlab, adliya boshqarmasi tomonidan taqdim etilgan da’vodan voz kechgani
bilan o‘z da’vo arizasidan voz kechishi o‘rtasida farq mavjud yoki mavjud
emasligi to‘g‘risida turli xil fikrlar paydo bo‘ldi.
Ushbu vaziyatga huquqiy baho bering va protsessual hujjat to‘g‘ri rasmiylashtirilgan yoki yo‘qligini muhokama qiling.
-
27
II BOB.
DA’VO ARIZASI, ARIZA, SHIKOYATLARNI ISH YURITISHGA
QABUL QILISH VA ISHNI SUDDA KO‘RISHGA TAYYORLASH
JARAYONIDA RASMIYLASHTIRILADIGAN PROTSESSUAL
HUJJATLAR.
_________________________________________________________
2.1. Da’vo arizasi, ariza, shikoyatlarning mazmuni va shakli.
Da’vo arizasi yuzasidan yozma fikr bildirish.
Qarshi da’voni protsessual rasmiylashtirish tartibi.
Xo‘jalik protsessual kodeksining 1-moddasiga asosan, har qanday
manfaatdor shaxs o‘zining buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlari yoxud
qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini himoya qilishni so‘rab, xo‘jalik sudiga
belgilangan tartibda murojaat qilishga haqli.
Xo‘jalik sudiga murojaat qilish huquqidan voz kechish haqiqiy emas.
Xo‘jalik sudiga murojaat qilish belgilangan shakllarda amalga oshiriladi.
Murojaat va unga ilova qilinadigan hujjatlar xo‘jalik sudiga axborot tizimi orqali
elektron shaklda yuborilishi mumkin.
Demak, XPKning 6-moddasiga muvofiq, xo‘jalik sudi:
1) manfaatdor shaxslarning;
2) prokurorning;
3) qonun bo‘yicha davlat va jamiyat manfaatlarini himoya qilish maqsadida
xo‘jalik sudiga murojaat qilish huquqiga ega bo‘lgan hollarda davlat organlari va
boshqa organlarning arizalari bo‘yicha ish qo‘zg‘atadi.
2.1.1. Talabnoma yuborish tartibi
Agar qonunda ayrim toifadagi nizolar uchun ularni sudgacha hal qilish
(talabnoma yuborish) tartibi belgilangan yoxud bu tartib shartnomada nazarda
tutilgan bo‘lsa, taraflar o‘zaro munosabatlarini ixtiyoriy ravishda hal qilish
choralarini ko‘rganlaridan so‘nggina xo‘jalik sudida ish qo‘zg‘atish mumkin.
Bunda prokuror, davlat organlari va boshqa organlarning arizalari bo‘yicha ish
qo‘zg‘atish taraflar yuqoridagi choralarni ko‘rgan-ko‘rmaganliklaridan qat’i
nazar amalga oshiriladi.
-
28
Sudgacha hal qilish (talabnoma yuborish) tartibiga rioya etmaslik
oqibatlari:
№ Holat
mazmuni va
sudning
harakati
Arizani qabul
qilish
jarayonida
aniqlansa
Sud majlisi boshlangandan so‘ng
aniqlansa
1. Sudgacha hal
qilish
(talabnoma
yuborish)
tartibiga rioya
etmaslik
oqibatlari
XPKning 118-
moddasi 6-
bandiga asosan,
shu toifadagi
nizolar uchun
qonunda yoki
shartnomada
nazarda tutilgan
hollarda
da’vogar
javobgar bilan
nizoni
sudgacha hal
qilish
(talabnoma
yuborish)
tartibiga rioya
etilganini
tasdiqlovchi
hujjatlarni
taqdim
etmagan bo‘lsa,
da’vo arizasi
qaytariladi.
XPKning 88-
moddasi 5-
bandiga asosan,
da’vogar nizoni
sudgacha hal
qilish (talabnoma
yuborish)
tartibiga rioya
etmagan, bu esa
shu toifadagi
nizolar uchun
qonunda yoki
shartnomada
nazarda tutilgan
bo‘lsa, da’vo
ko‘rilmasdan
qoldiriladi.
XPKning 86-
moddasi 8-
bandiga asosan,
da’vogar
sudgacha hal
qilish (talabnoma
yuborish) tartibiga
rioya etmagan
bo‘lsa, basharti bu
shu toifadagi
nizolar uchun
qonunda yoki
taraflar
shartnomasida
nazarda tutilgan
va bunday tartibni
qo‘llash
imkoniyati
yo‘qotilgan bo‘lsa
ish yuritish
tugatiladi.
2. Ushbu
holatlarda
da’vo arizasini
qaytarish,
ko‘rmasdan
qoldirish, ish
yuritishni
tugatish
oqibatlari
XPKning 118-
moddasiga
asosan, da’vo
arizasining
qaytarilishi yo‘l
qo‘yilgan
xatolar bartaraf
etilgandan
keyin ikkinchi
XPKning 89-
moddasiga
asosan, da’voni
ko‘rmasdan
qoldirish uchun
asos bo‘lgan
holatlar bartaraf
etilgach, da’vogar
xo‘jalik sudiga
XPKning 87-
moddasiga
asosan, ish
yuritish tugatilgan
taqdirda, ayni bir
shaxslar
o‘rtasidagi, ayni
bir predmet
to‘g‘risidagi va
-
29
marta xo‘jalik
sudiga umumiy
tartibda da’vo
arizasi bilan
murojaat
etishga
to‘sqinlik
qilmaydi.
umumiy tartibda
yana murojaat
qilish huquqiga
ega.
ayni bir asoslar
bo‘yicha nizo
yuzasidan xo‘jalik
sudiga ikkinchi
bor murojaat
qilishga yo‘l
qo‘yilmaydi.
Talabnomaning mazmuni va shakliga oid qoidalar O‘zbekiston
Respublikasining “Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-
huquqiy bazasi to‘g‘risida”gi 1998-yil 29-avgustdagi qonuni va boshqa qonun
hujjatlarida belgilangan.
Ushbu qonunning 17-moddasiga muvofiq, huquqlari va qonuniy
manfaatlari buzilgan xo‘jalik yurituvchi subyekt mazkur huquq va manfaatlarni
buzgan xo‘jalik yurituvchi subyektga nisbatan talabnoma bildirishga haqlidir.
Talabnoma yozma shaklda bildiriladi. Talabnomada quyidagilar
ko‘rsatiladi:
- talabnoma bildirgan xo‘jalik yurituvchi subyektning va talabnoma
bildirilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyektning nomi;
- talabnoma bildirilgan sana va uning raqami;
- talabnoma bildirish uchun asos bo‘lgan holatlar;
- talabnomada bayon etilgan holatlarni tasdiqlovchi dalillar;
- arz qiluvchining talablari;
- talabnoma summasi va uning hisob-kitobi, arz qiluvchining to‘lov va
pochta rekvizitlari;
- talabnomaga ilova qilinayotgan hujjatlarning ro‘yxati.
Talabnoma xo‘jalik yurituvchi subyektning rahbari yoki rahbarning
o‘rinbosari tomonidan imzolanadi. Talabnoma buyurtma yoki qimmatli xat
tarzida, telegraf, teletayp orqali, shuningdek, talabnoma jo‘natilganligini qayd
etadigan, qabul qilib oluvchini ogohlantiradigan boshqa aloqa vositalaridan
foydalanilgan holda jo‘natiladi yoxud tilxat olib topshiriladi.
Yuklarni tashish va aloqa xizmatlari ko‘rsatishga doir operatsiyalardan kelib
chiqadigan talabnomalarni transport va aloqa xo‘jalik yurituvchi subyektlariga
bildirish tartibi va muddatlari qonun hujjatlarida belgilab qo‘yiladi.
Ushbu qonunning 18-moddasiga asosan, o‘ziga talabnoma bildirilgan
xo‘jalik yurituvchi subyekt talabnomani olgan kundan boshlab bir oy muddat
ichida unga javob qaytarishi shart.
-
30
Talabnomaga javob xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbari yoki rahbarning
o‘rinbosari tomonidan imzolanadi va muhr bilan tasdiqlanadi.
Talabnomaga javob buyurtma yoki qimmatli xat tarzida, telegraf, teletayp
orqali, shuningdek, talabnoma jo‘natilganligini qayd etadigan, qabul qilib
oluvchini ogohlantiradigan boshqa aloqa vositalaridan foydalanilgan holda
jo‘natiladi yoxud tilxat olib topshiriladi.
Talabnoma to‘liq yoki qisman tan olingan taqdirda, xo‘jalik yurituvchi
subyekt arz qiluvchiga o‘zi tan olgan summani ixtiyoriy ravishda o‘tkazadi.
Agar talabnomani tan olish to‘g‘risidagi javobda tan olingan summa
o‘tka
