1

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI

TOSHKENT SHAHAR XALQ TA’LIMI XODIMLARINI QAYTA

TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI

“Ijtimoiy – iqtisodiy fanlar” kafedrasi

S.B. Shermuxamedova

Davlat va huquq asoslari o`qituvchilari

uchun metodik tavsiyanoma

TOSHKENT - 2016

2

Mazkur metodik qo`llanma TShXTXQTMOI Ilmiy Kengashining 2016 yil

30 dekabrdagi 8- sonli yig`ilishida muhokama qilinib, nashrga tavsiya etilgan.

Tuzuvchi: S.B. Shermuxamedova – TShXTXQTMOI Ijtimoiy-iqtisodiy fanlar

kafedrasining katta o`qituvchisi

Taqrizchilar: S.X. Akkulova – TShXTXQTMOI Ijtimoiy-iqtisodiy fanlar kafedrasining katta

o`qituvchisi

M.Yu. Ahmedova – Sergeli tumanidagi 303- maktab o`qituvchisi

3

...Xalqimizning huquqiy madaniyatini

yuksaltirish davlat siyosati darajasiga

ko‘tarilishi lozim... zero mustaqillik

so‘zining zamirida ham katta, ulug‘ hu-

quqga ega bo‘lish degan tushuncha yotadi.

I.Karimov.

Mustaqillikka erishilgan dastlabki kunlardanoq O‘zbekiston o‘z oldiga huquqiy – demokratik davlat qurish vazifasini maqsad qilib qo‘ydi. Bizga ma'lumki,

demokratik davlatning asosiy tamoyillaridan biri, inson va uning sha'ni, qadr –

qimmatining oliy qadriyat sifatida e'tirof etilishidir. Mustaqil davlatimiz bu tamoyilga amal qilgan holda inson manfaatlari yo‘lida bir qancha ishlarni amalga oshirdi.

O‘zbekistonning kelajagi ko‘p jihatdan bugungi yoshlarga bog‘liq. Yosh avlodnining

har tomonlama yetuk: erkin fikrlovchi, o‘z nuqtai – nazariga ega, jamiyat hayotida faol ishtirok etuvchi, insonlar dardi bilan yashovchi, o‘z xalqining jonkuyar vakili

sifatida katta hayotga yo‘nalishida albatta ta'lim tizimining o‘rni katta. Bugungi kunda o‘sib kelayotgan yosh avlodning yuqoridagi talablarga javob bera oladigan

bo‘lishi uchun ta'lim tizimiga katta e'tibor qaratilmoqda

Yosh avlodning huquqiy savodxonligini oshirish uchun nafaqat o‘qituvchilarning, balki keng jamoatchilik a'zolarining ham huquqiy savodxonligini

oshirish, huquqiy tarbiya ishlariga oila – mahalla – ta’lim muassasalari tizimini keng jalb etish zarur.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 1997 yil 29 avgustda qabul

qilingan “Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish” Milliy Dasturida aholining huquqiy savodxonlik darajasini oshirish, barcha fuqarolarning huquqiy ongli va

huquqiy madaniyatli bo‘lishlariga erishish ko‘zda tutilgan edi. Buning uchun

hukumatimiz tomonidan bir qator chora-tadbirlar amalga oshirildi. 2008 yil 1may kuni “Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi qabul

qilinganligining 60 yilligiga bag‘ishlangan tadbirlar dasturi to‘g‘risida”gi Prezident Farmonida “Demokratik, huquqiy davlat, kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish yo‘lini

tanlagan O‘zbekiston inson huquqlari va manfaatlarini jamiyatni rivojlantirish va

davlat qurilishining, butun ichki va tashqi siyosatning eng ustuvor yo‘nalishi etib belgilandi”,- deyiladi.

Ushbu metodik tavsiyanoma umumta'lim maktablarining huquqshunos

o‘qituvchilariga hamda huquqiy savodxonligini oshirish, huquqiy tushunchalarni o‘rganishni maqsad qilib qo‘ygan keng o‘quvchilar ommasiga mo‘ljallangan.

Tavsiyanomada davlat va uning tuzilishi haqidagi ma'lumotlar, huquqga oid tushunchalar, shuningdek, hayotda tez-tez uchrab turadigan yuridik atamalar va

tushunchalar, diyorimizda qabul qilingan ayrim qonunlar savol-javob tariqasida

tuzildi va unda berilgan testlar huquqiy savodxonlikni oshirishga hamda, huquqiy bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi degan umiddaman.

Ushbu tavsiyanoma ona diyorimiz erkin fuqarolarining jamiyat hayotida teng huquqliligi, barchaning huquq va erkinliklarini himoya qilish hamda qonun oldida

barcha fuqarolarning tengligini ta'minlashga erishish yo‘lida, har bir insonning

huquqiy savodxonligini oshirishga ko‘maklashadi degan maqsadida tayyorlandi.

Muallif.

4

1. Jamiyat nima?

Jamiyat arabcha so‘zdan olingan bo‘lib, “uyushgan, birlashgan” degan

ma'nolarni bildiradi.

Jamiyat – tarixiy taraqqiyotning muayyan bosqichida vujudga kelgan ijtimoiy

munosabatlar mahsuli.

Jamiyat – kishilar o‘rtasidagi o‘zaro harakatlarning mahsuli bo‘lib, hayotning

ma'lum bir tashkiliyligi, mohiyati jihatidan kishilar va ularning guruhlari

o‘rtasidagi turli xil (iqtisodiy, oilaviy, ma'naviy, sinfiy, diniy va boshqa)

munosabatlar va aloqalar yig‘indisidir.

Jamiyat muayyan ehtiyoj va manfaatlarga ko‘ra birlashgan kishilarning

ma'lum tarzda tashkil topgan majmuasidir. Jamiyat birlashishga moyil bo‘lgan

birliklar, ya'ni guruhlar, sinflar, qatlamlardan iborat. Ammo ayrim hollarda,

odatda, iqtisodiy, siyosiy, milliy, diniy manfaatlar asosida, “ajrashish

kayfiyatlariga” mubtalo bo‘ladi. Davlat jamiyatning eng muhim tarkibiy

elementidir. U jamiyatda asosan siyosiy funksiyalarni bajaradi. Jamiyat bilan

davlat aslo bir narsa emas. “Jamiyat” tushunchasi “davlat” tushunchasidan kengdir.

2. Fuqarolik jamiyati nima? Fuqarolik jamiyati – komil fuqarolardan, ya'ni uzviy bog‘liqlikda hamda

ahloqiy madaniyatga tayanadigan huquqiy va siyosiy madaniyatga ega bo‘lgan

odamlardan iborat jamiyat. Fuqarolik jamiyati nafaqat davlatning kuchi bilan, balki

uning a'zolari bo‘lmish fuqarolarning o‘zlari orqali saqlab turiladigan va qat'iy

tartib qaror topgan jamiyatdir. Bunday jamiyat o‘zini – o‘zi yuksak darajada

tashkil etishi bilan ajralib turadi. Fuqarolik jamiyatiga davlatning kuchli ta'siri

talab etilmaydi.

Fuqarolik jamiyatida davlat tashkilotlaridan ko‘ra jamoat tashkilotlarining

faolligi balandroq turadi. Majburlov apparatiga kiruvchi tuzilmalar, shuningdek,

vazirliklar, mahalliy hokimiyat idoralari davlat tashkilotlari tizimiga kiradi.

O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov o‘zining

“Bunyodkorlik yo‘lidan” asarida: “…bizning asosiy maqsadimiz – bir kishi yoki

jamoat tashkilotlarining fikri davlat tuzilmalarining fikridan ustunroq bo‘ladigan

fuqarolar jamiyati qurishdan iborat”, - degan edi.

Fuqarolik jamiyati o‘zini - o‘zi boshqaradi va huquqiy davlat siyosatiga,

undagi huquqiy tizimga hal qiluvchi ta'sir o‘tkaza oladi.

Fuqarolik jamiyati ancha yuksak darajadagi ijtimoiy rivojlanish

ko‘rsatkichidir.

Fuqarolik jamiyati o‘z xususiyati, tabiati va asosiy sifatlari, xususan, erkinlik

va adolatlilikka erishish, demokratiya va insoniy munosabatlarning

mustahkamlanishiga yo‘nalganligi bilan huquqiy davlat prinsiplarining

tasdiqlanishiga yordam beradi, unga moyil bo‘ladi. Buni quyidagi uchta omilda

ko‘rsatish mumkin:

birinchidan, jamoat fikrida huquqning mavqyei, nufuzi, yuridik institutlar,

prinsip va normalari mustahkamlanadi va tarbiyalanadi;

5

ikkinchidan, shunday muhit yuzaga keladiki, unda huquqiy talablarni

nazarga ilmaslik va buzish g‘ayritabiiy holat sifatida baholanadi, u umum e'tirof

etgan jamoat tartibiga mos kelmaydi;

uchinchidan, jamiyat orqali yuridik mexanizmni to‘ldiruvchi huquqni amalga

oshirishning muayyan ijtimoiy mexanizmlari ishlab chiqiladi. Ularga insonlarda

fuqarolik jamiyati sharoitida shakllanadigan shaxsiy sifatlar – ahloqiy burch,

fuqarolik tuyg‘usi, o‘ziga nisbatan talabchanlik, adolatsizlikka murosasizlik,

ijtimoiy faollik kabilarni misol qilib keltirish mumkin.

3. Davlat nima? Davlat, huquq va jamiyat muayyan aloqadorlikdadir. “Jamiyat” nisbatan keng

tushuncha. Davlat jamiyatning ichida mavjud bo‘ladi. Davlat huquqni keltirib

chiqaradi, ammo huquq ham davlatni shakllantiradi va yo‘naltiradi. Jamiyat davlat

va huquq ta'sirida u yoki bu tomonga o‘zgaradi.

Davlat jamiyat rivojining muayyan bosqichida yuzaga kelgan. Ya'ni

davlatning vujudga kelishiga sabab bo‘lgan asosiy omil bu, yirik ijtimoiy mehnat

taqsimoti natijasida mehnat unumdorligining oshishi, natijada ortiqcha mahsulot

paydo bo‘lib, hususiy mulkchilik va jamiyatda mulkiy jihatdan tabaqalashuvning

vujudga kelishi hamda asosiy mashg‘uloti mulkdorlar manfaatini himoya qiluvchi

kishilarning maxsus guruhlarining yuzaga kelishidir.

Davlat – jamiyat ichidan chiqqan, ommaviy hokimiyatning siyosiy tashkiloti.

Davlat – suverenitetga, boshqaruvning hamda fuqarolar huquq va

erkinliklarini himoya qilishning maxsus apparatiga ega, bo‘lgan, shuningdek,

huquq me'yorlari (qoidalari)ni yaratishga qodir bo‘lgan ommaviy hokimiyatning

siyosiy – hududiy tashkilotidir.

Davlat – bu jamiyatning birligi, yaxlitligini ta'minlaydigan, davlat mexanizmi

orqali jamiyat ishlarini boshqaradigan suveren ommaviy-siyosiy hokimiyatni

amalga oshiradigan, insonlarning huquq va erkinliklarini, qonuniylik va huquqiy

tartibotni kafolatlovchi umummajburiylik maqomini beradigan siyosiy

tashkilotdir.

Davlat – butun mamlakat miqyosidagi hokimiyatning maxsus boshqaruv va

majburlov apparatiga hamda barcha uchun umummajburiy qonunlar chiqaradigan

va suverenitetga ega bo‘lgan yagona siyosiy tashkilotdir.

Davlat – jamiyat siyosiy tizimining odamlar, guruhlar, sinf, tashkilot,

hamkorlikdagi faoliyat va o‘zaro munosabatni tashkil etuvchi, yo‘naltiruvchi va

nazorat qiluvchi asosiy institutdir.

Davlat – hokimiyatning bosh instituti. Hokimiyat davlat orqali o‘z siyosatini

amalga oshiradi. “Hokimiyat”, “davlat”, “siyosat” tushunchalari bir–biriga juda

yaqin bo‘lib, bir–birlarini belgilab beradi. Hokimiyat – o‘zga kishilar xulq – atvori

va faoliyatini butun jamiyat yoki alohida ijtimoiy guruhlar irodasiga bo‘ysundirish

qobiliyati. Siyosat esa yunoncha “polis” so‘zidan olingan bo‘lib, “davlat ishlari”,

“davlatni boshqarish san'ati” degan ma'noni anglatadi. Hozirgi zamonda “siyosat”

boshqaruv bobida oqilona qaror qabul qilish san'ati va qobiliyati, degan ma'noni

bildiradi.

6

4. Davlatning qanday belgilari mavjud? Davlatning asosiy belgilari quyidagilardan iborat:

1. Chegaralangan hudud va aholining hududlar bo‘yicha uyushganligi. Davlat

paydo bo‘lgan jamiyatda fuqarolar ma'lum bir hududga birlashadilar.

2. O‘ziga xos ommaviy hokimiyat – davlat hokimiyatining mavjudligi, ya'ni davlat

o‘z faoliyatini amalga oshirishi uchun boshqaruv apparatini shakllantiradi.

3. Suverenitetning mavjudligi, ya'ni ichki va tashqi siyosatni amalga oshirishda

boshqalarning aralashuvisiz mustaqil faoliyat yuritishi.

4. Huquq ijodkorligi, ya'ni davlat hududida yashovchi barcha kishilar rioya

etadigan qonunlarni chiqarishga qodirlik.

5. Chegaralarning dahlsizligi hamda aholining xavfsizligini ta'minlash uchun

armiya va ichki ishlar organlarining mavjudligi.

6. Davlat xazinasining mavjudligi. Davlat apparatini saqlash hamda aholining kam

ta'minlangan qismiga yordam berish uchun aholidan olinadigan soliqlarning

mavjudligi.

5. Davlat funksiyasi deganda nima tushuniladi? Davlatning funksiyalari – davlatning maqsad va vazifalarini amalga

oshirishga qaratilgan faoliyatning asosiy yo‘nalishlaridir. Davlat funksiyalarining

asosiy belgilari:

1) mazmuni – davlat faoliyati bir hil jihatlarining yig‘indisi;

2) miqyosi – funksiyalar davlatni bir butun sifatida qamrab oladi;

3) xususiyati – kompleks, majmua;

4) maqsadi – insonning ijtimoiy himoyalanganligi, tashqi xavfsizlik va

boshqalar.

Davlat funksiyalari quyidagicha tasniflanadi;

faoliyat doirasiga ko‘ra (ichki va tashqi);

faoliyat muddatiga ko‘ra (doimiy va vaqtinchalik);

ijtimoiy ahamiyatiga ko‘ra (asosiy va asosiy bo‘lmagan);

amalga oshirishning huquqiy shakllariga ko‘ra (huquqni ijod qilish, huquqni

ijro qilish va sud).

Davlatning ichki funksiyalari mamlakat ichki hayotini boshqarishga

qaratilgan faoliyatning asosiy yo‘naliishlaridir.

Ichki funksiyalarga quyidagilar kiradi:

1) regulyativ (tartibga solish, boshqarish);

2) qo‘riqlash (saqlash, muhofaza qilish).

Regulyativ funksiya davlatning iqtisodiy va ijtimoiy sohadagi o‘rnini

belgilaydi.

Qo‘riqlash funksiyasi davlatning huquq bilan mustahkamlangan va tartibga

solinadigan ijtimoiy munosabatlarni ta'minlash va himoya qilishga qaratilgan

faoliyatdir.

Davlatning tashqi funksiyalari bu, davlatning xalqaro maydondagi

faoliyatining asosiy yo‘nalishlaridir.

Bular: 1) xalqaro hamkorlik: tashqi siyosiy faoliyat, tashqi iqtisodiy faoliyat;

2) mudofaa va milliy havfsizlikni ta'minlash.

7

6. Davlatning qanday shakllari mavjud?

Davlatning quyidagi shakllari mavjud:

Boshqaruv shakli;

Tuzilish shakli;

Siyosiy tartibi.

Boshqaruv shakli deganda, oliy davlat hokimiyati, uning idoralari, aholi

bilan o‘zaro munosabati, aholining ushubu idoralarni shakllantirishda ishtirok etish

darajasi tushuniladi.

Tuzilish shakli davlatning ma'muriy, hududiy tashkil etilishidir.

Siyosiy tartibi davlat hokimiyatini amalga oshirish usul va yo‘llarining

majmui bo‘lib, mamlakatdagi siyosiy vaziyatni, ya'ni jamiyatdagi siyosiy erkinlik

darajasi va shaxsning huquqiy holatini bildiradi.

7. Boshqaruvning monarxiya va respublika shakllari bir-biridan qanday

farqlanadi?

“Monarxiya” yunonchadan tarjima qilin bo‘lib, yakka hokimlik degan ma'noni

bildiradi. Monarxiya – oliy hokimiyat yakka hokim, davlat boshlig‘ining qo‘lida

bo‘lgan va bu hokimiyat meros qilib beriladigan davlat boshqaruvi shaklidir.

Monarxiyaning asosiy belgilari quyidagilardan iborat:

1) monarx davlatni shaxsiylashtiradi, tashqi va ichki siyosatda davlat boshlig‘i

sifatida maydonga chiqadi;

2) monarx davlatni yakka o‘zi boshqaradi;

3) monarx hokimiyati muqaddas deb e'lon qilinadi;

4) monarx o‘z faoliyatida rasman mustaqildir;

5) muddatsiz va umrbod boshqaruv;

6) monarx yuridik jihatdan o‘z boshqaruvining natijasi uchun javobgar emas.

Monarxiya mutloq (cheklanmagan) va parlamentar (cheklangan) shakllarda

bo‘ladi.

Davlat hokimiyatini boshqa bironta idora bilan cheklanmagan monarx (qirol,

podsho, imperator) amalga oshirsa, bunday monarxiya mutloq monarxiya bo‘ladi.

Masalan: Saudiya Arabistoni, Qatar, Omon, Birlashgan Arab Amirliklari.

Agar monarxning hokimiyati konstitutsiya asosida amal qiladigan biron bir

vakolatli idora bilan cheklangan bo‘lsa, bunday monarxiya cheklangan

(konstitutsiyaviy, parlamentar) monarxiya bo‘ladi. Masalan: Buyuk Britaniya,

Daniya, Norvegiya, Shvetsiya.

“Respublika” yunonchadan tarjima qilingan bo‘lib, umumiy ish degan

ma'noni bildiradi. Respublika davlat boshqaruvining hokimiyat oliy idoralari

muayyan muddatga saylanadigan shaklidir.

Respublikaning asosiy belgilari quyidagilardan iborat:

1) hokimiyat oliy idoralarining saylab qo‘yilishi;

2) hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishi;

3) hokimiyat oliy organlarining o‘z qarorlarini saylangan muddati davomida

qabul qilishi;

4) qonunlarning bajarilishini nazorat qiluvchi organ bo‘lgan sudlar obro‘ining

ortishi;

8

5) fuqarolarning davlat ishlarini boshqarishda ishtirok eta olishi.

Respublika prezidentlik va parlamentar respublika ko‘rinishida bo‘ladi.

Prezidentlik respublikasida davlatni xalq tomonidan saylangan va juda keng

vakolatlarga ega bo‘lgan Prezident boshqaradi. U davlat boshlig‘i bo‘lib, xalq

nomidan ish olib borish vakolatiga ega bo‘ladi (masalan, O‘zbekiston, Rossiya,

Qozog‘iston, AQSh).

Parlamentar respublikada Prezident parlament tomonidan saylanadi va

nisbatan torroq vakolatlarga ega. U rasman davlat boshlig‘i hisoblanadi va asosan

vakillik funksiyalarini bajaradi. Parlamentar respublikada hukumat bosh vazir

tomonidan boshqariladi. Ammo hukumat uni tarqatib yuborishi mumkin bo‘lgan

parlament oldida javobgardir (masalan, Hindiston, Avstriya, Germaniya, Italiya).

8. Unitar davlat bilan federativ davlat o‘rtasidagi farq nimadan iborat?

Unitar davlat – oddiy, yaxlit davlat. Bunday davlat viloyat, oblast, okrug,

rayon, tuman deb turlicha nomlanadigan ma'muriy – hududiy birliklarga bo‘linadi.

Mazkur davlatda bitta parlament, bitta hukumat, bitta Prezident bo‘ladi. Unitar

davlat odatda bir millatli bo‘ladi (masalan: Qirg‘iziston, Fransiya, Italiya ).

Unitar davlat belgilari: 1) butun mamlakat miqyosida bir xil bo‘lgan vakillik, ijroiya va sud organlar

bo‘ladi;

2) bitta konstitutsiya;

3) yagona qonunchilik tizimi;

4) yagona fuqarolik;

5) yagona pul birligi;

6) barcha ma'muriy – hududiy birliklar uchun umumiy bo‘lgan soliq va kredit

siyosati;

7) unitar davlatlar tarkibiy qismlari suverenitetga ega emas;

8) yagona armiyaning mavjudligi.

Federativ davlat – murakkab, ittifoqdosh davlat. Odatda, u bir qancha

davlatlarning birlashuvidan hosil bo‘ladi. Birlashgach esa bu davlatlar federatsiya

a'zolari yoki sub'ektlari bo‘lib qoladilar. Ular shtatlar, o‘lkalar, respublikalar deb

turlicha atalishi va o‘z ma'muriy – hududiy bo‘linmalariga ega bo‘lishi mumkin.

Federatsiyada hokimiyat idoralarining ikki tizimi amal qiladi: federal darajada

va federatsiya sub'ektlari darajasida. Federal darajada ham, federatsiya sub'ektlari

darajasida ham prezident, parlament, hukumat bo‘lishi mumkin.

Federativ davlat belgilari quyidagicha: 1) federatsiya hududi uning sub'ektlari hududidan tashkil topadi;

2) oliy qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati federal davlat

organlariga tegishli bo‘ladi;

3) federatsiya sub'ektlari va federatsiyaning o‘zi o‘rtasidagi vakolatlar ittifoq

konstitutsiyasi bilan ajratiladi;

4) federatsiya sub'ektlari o‘z konstitutsiyasi, oliy qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi

va sud organlariga ega;

9

5) federatsiyaning oliy qonun chiqaruvchi (vakillik) idorasi ikki palatali tuzilishga

ega (federatsiya a'zolarinig manfaatlarini ifoda etuvchi qo‘shimcha palata

mavjud).

Jahonda 20 tadan ko‘proq federatsiya mavjud. Misol tariqasida AQSh, Rossiya

Federatsiyasi, Braziliya, Germaniya, Hindistonni keltirish mumkin.

9. Konfederatsiya nima?

Konfederatsiya – lotinchadan tarjima qilingan bo‘lib, ittifoq, uyushma degan

ma'nolarni anglatadi. Konfederatsiya – o‘z suvereniteti va mustaqilligini saqlab

qolgan holda u yoki bu maqsadga erishish uchun birlashgan davlatlar ittifoqi.

Konfederatsiyada yagona hudud, yagona fuqarolik bo‘lmaydi. Har bir davlat

xalqaro huquqning teng huquqli sub'ekti bo‘ladi.

Konfederatsiya belgilari quyidagilardan iborat:

1) yagona hududning yo‘qligi;

2) yagona fuqarolikning bo‘lmasligi;

3) konfederatsiya sub'ektlari undan erkin chiqish huquqiga egadirlar;

4) konfederatsiya sub'ektlari ittifoq hokimiyati qonun hujjatlarini numefikatsiya

qilish (e'tirof etmaslik yoki qo‘llamaslik) huquqiga egalar;

5) Konfederatsiya byudjeti uning a'zolarining ixtiyoriy badallaridan tashkil

topadi.

Konfederatsiyaga misol sifatida 1991 yilda tuzilgan MDH va yevropa

Ittifoqini keltirish mumkin.

10. Demokratiya nima? Demokratiya – yunoncha “demos” - xalq , “kratos” - hokimiyat so‘zidan

olingan bo‘lib, xalq hokimiyati degan ma'noni anglatadi. Demokratiya – inson

siyosiy va fuqarolik huquqlarining kengligini, fuqarolarning davlat hokimiyati

idoralarini tuzishda va ularning faoliyatida faol ishtirok etishini, xalq irodasini

demokratik hokimiyatining yagona manbai deb bilishni anglatadi.

Demokratiyaning ikki xil ko‘rinishi mavjud. I. Bevosita yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri demokratiya;

II. Bilvosita yoki vakillik demokratiyasi.

Bevosita (to`g`ridan-to`g`ri) demokratiya xalqning demokratik hokimiyat

masalalarini hal etishda ovoz berishi (saylov, referendumda ishtirok etish) yo‘li

bilan to‘g‘ridan – to‘g‘ri ishtirok etishidir.

Bilvosita (vakillik) demokratiya xalqning o‘z hokimiyatini vakillik idoralari,

ya'ni demokratik hokimiyatning va mahalliy o‘zini – o‘zi boshqarish idoralarining

saylab qo‘yiladigan organlari orqali amalga oshirilishini bildiradi.

Demokratik tartib belgilari:

1. shaxsning iqtisodiy sohada erkinligi;

2. inson huquq va erkinliklarining e'lon qilinishi va kafolatlanishi;

3. ijtimoiy hayotda fikrlar hilma-hilligi (plyuralizm);

4. ijtimoiy birlashmalarning ko‘pligi;

5. hokimiyat vakolatlarining bo‘linishi;

6. qonun ustuvorligi;

10

7. sudlarning mustaqilligi va faqat qonunga bo‘ysunishi;

8. so‘z, fikrlash va e'tiqod erkinligi;

9. ommaviy axborot vositalarining jamiyat hayotida muhim o‘rin tutishi.

11. Totalitarizmning qanday belgilari mavjud? Totalitar rejim bir partiyaning hukmronligi, huquq va erkinliklarning poymol

etilishi, ko‘pincha esa ularning yoppasiga buzilishi, o‘zgacha fikrlashga qarshi

kurash. Saylovchilarning saylovda muqobil deputatlarni saylash imkoniyatining

bo‘lmaganligiga asoslangan boshqaruv bo‘lib, bunda davlatning siyosati xalqqa

zo‘rlik bilan singdiriladi.

Totalitar rejim nodemokratik rejim bo‘lib, uning belgilari

quyidagilardan iborat: 1. davlatning huquqdan ustunligi;

2. jamiyat hayoti barcha sohalarining davlat nazoratida bo‘lishi;

3. davlatning shaxs manfaatlariga befarqligi;

4. jamoat tashkilotlarining davlatlashtirilishi;

5. ijtimoiy hayotning butunlay harbiylashtirilishi;

6. kam sonli millatlar manfaatlariga e'tibor berilmasligi.

12. Huquqiy davlat qanday davlat? Huquqiy davlat huquqning hukmronligi, qonunning ustunligi, barchaning

qonun va mustaqil sud oldida tengligi ta'minlanadigan, inson huquqlari va

erkinliklari kafolatlanadigan, hokimiyat vakolatlarining bo‘linish prinsipi asosida

tashkil etilgan demokratik davlat.

Huquqiy boshqaruv huquqning ustunligiga asoslanadi va shu bois nafaqat

rasmiy organlar va mansabdor shaxslarning maqsadlariga, balki fuqarolar va

ijtimoiy munosabatlar sub'ektlarining huquqlari, erkinligi va manfaatlarini

ta'minlash hamda kafolatlash zaruratini hisobga oluvchi huquqiy shakl va

usullariga bog‘liq bo‘ladi. Huquqiy davlatlarga barcha iqtisodiy, ijtimoiy va

ma'naviy jarayonlar, shuningdek, kishilar orasidagi aloqalarga aralashuv

begonadir. Bunday davlatlarda ijtimoiy birlashmalar faoliyatiga birqadar

mustaqillik va erkinlik berilib, ularning haq -huquqlari mustahkamlanadi va ularga

rioya etiladi.

Huquqiy davlatni barpo etishdagi yutuqlar, mazkur jarayonning ko‘lami va

sur'ati, undagi ijobiy va salbiy natijalarning o‘zaro nisbati har qanday jamiyatning

fuqarolik jamiyatiga aylantirilishiga ko‘maklashadi. O‘z navbatida, huquqiy

davlatning barpo etilishi va rivojlanishi jamiyatning mustahkamlanishi va

takomillashuviga yordam beradi. Binobarin, davlatning huquqiy davlatga aylanish

jarayoni qanchalik keng va to‘la amalga oshsa, fuqarolik jamiyatini ushlab

turadigan va unga xizmat qiladigan huquqiy tayanch va qurilmalar shunchalik

ishonchli va salmoqli bo‘la boshlaydi. Boshqacha qilib aytganda, huquqiy davlat

va fuqarolik jamiyati orasida o‘zaro aloqadorlik mavjud bo‘lib, ularning biri

ikkinchisisiz yashay olmaydi. Ularning amal qilish natijalari o‘zaro uzviy bog‘liq

bo‘lib, bir-birlariga bevosita ta'sir etadi.

11

Huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati turli-tuman, biroq bir-biriga yaqin

vazifalarni hal etadi. Agar huquqiy davlat o‘zining qonun hujjatlarida shaxsning

huquqlarini mustahkamlasa, fuqarolik jamiyati unga yuqori ijtimoiy holatni

kafolatlaydi. Mazkur holat (status) shaxs hayoti va faoliyatining turli tomonlariga

urg‘u beradi va bir-birini to‘ldiradi. Ijtimoiy holat moddiy, tashkiliy-texnik

imkoniyati, shuningdek, har bir jamiyat uchun xos sinfiy-guruhiy, milliy-etnik,

ijtimoiy aloqalar va munosabatlarni ifodalaydi. Mazkur imkoniyat va imtiyozlarga

jamiyat o‘z a'zolarini ega qiladi. Jamiyatda bunday imkoniyat va imtiyozlar

qanchalik ko‘p bo‘lsa, ulardan fuqarolar shunchalik to‘laroq foydalanishi mumkin.

Ular huquqiy holat mazmunini tashkil etuvchi imkoniyatlarni mustahkamlaydi.

Ularsiz imkoniyatlarni amalga oshirib bo‘lmaydi.

Davlat va jamiyat tomonidan qo‘llanadigan mas'uliyatlar institutlarining

o‘zaro aloqadorligi shunga o‘xshashdir. Huquqiy tartibni buzuvchi shaxslarni

davlat yuridik javobgarlikka tortadi, nohuquqiy tartibbuzarliklarga esa ijtimoiy-

ahloqiy ta'sir choralari qo‘llanadi. Bunda javobgarlikning mazkur institutlari o‘zaro

muvofiqlikda bo‘ladi va bir-birini to‘ldiradi.

13. Huquqiy davlatning asosiy belgilari nimalardan iborat? Huquqiy davlatning asosiy belgilariga quyidagilar kiradi:

1. Huquqning hukmronligi. Davlat hududida bo‘lgan barcha shaxslar – ushbu

davlat fuqarolari, xorijliklar, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar, yuridik shaxslar,

mansabdor shaxslar, davlat hokimiyati idoralari huquqqa bo‘ysunadilar.

2. Konstitutsiya va qonunlarning ustunligi. Konstitutsiya va qonunlar huquqiy

normalar tizimida oliy yuridik kuchga egadir. Turli xil davlat idoralari

chiqaradigan normativ-huquqiy hujjatlar qonunlarga zid bo‘lmasligi kerak.

3. Inson huquqlari va erkinliklariga rioya etilishi, ularning himoya qilinishi va

ta'minlanishi. Inson huquqlari va erkinliklari unga tug‘ilganidan tegishli bo‘lib,

ular insondan ajralmasdir. Gap eng avvalo insonning yashashi, erkinlik, dahlsizlik

va xavfsizlikka ega bo‘lish huquqlari hamda boshqa huquq va erkinliklari

to‘g‘risida bormoqda. Barcha fuqarolar qonun va mustaqil sud oldida tengdirlar.

4. Davlat va fuqaroning o‘zaro mas'uliyati. Davlat qonunlarda shaxs erkinligining

me'yorini belgilab qo‘yar ekan, xuddi shu chegaralarda o‘zini ham qaror qabul

qilishda cheklab qo‘yadi.

5. Jamiyatda hokimiyatning qonuniyligi. Hokimiyat qonuniy deb e'tirof etilishi

uchun u quyidagi talablarga javob berishi shart: demokratik saylovlar yo‘li bilan

shakllantirilgan bo‘lishi; samarali faoliyat yuritib, jamiyatda barqarorlik va qat'iy

tartibni ta'minlashi; ham mamlakat ichkarisida, ham xalqaro miqyosda tan olinishi.

6. Hokimiyat vakolatlarining bo‘linishi. Davlat hokimiyati bir qo‘lda to‘planib

qolmasligi uchun hokimiyatning uchta tarmog‘ini – qonun chiqaruvchi, ijro

etuvchi va sud hokimiyatini ajratib qo‘yish kerak. Ushbu hokimiyat tarmoqlarining

har biri o‘z vakolati doirasida amal qiladi.

7. Sudning mustaqilligi. Sud davlat hokimiyatining boshqa ikki tarmog‘i kabi

mustaqildir. Boshqacha aytganda, sud faoliyatiga hyech kimning aralashishiga yo‘l

qo‘yilmaydi.

12

8. Huquqni muhofaza qiluvchi idoralarning samarali faoliyat yuritishi. Agar inson

huquqlari va erkinliklari poymol etilsa yoki bunga tahdid mavjud bo‘lsa, huquqni

muhofaza qiluvchi idoralar unga yordam berishlari kerak, ushbu huquq va

erkinliklarni himoya qilishlari kerak.

9. Huquqiy madaniyatning yuksak darajada ekanligi. Huquqiy madaniyatning eng

muhim ko‘rsatkichi jamiyatdagi huquqiy ong darajasidir. Huquqiy ong – huquqqa

munosabat, qonun talablarini bajarish zarurligini anglash darajasini ifodalaydigan

huquqiy qarashlar yig‘indisi. Huquqiy madaniyat amaldagi qonunlarni bilish,

huquqni hurmat qilish va huquqiy qoidalarga rioya etishda namoyon bo‘ladi.

10. Demokratiyaning rivojlanishi va takomillashuvi. Siyosiy huquqlar va

erkinliklar kafolatlanishi, xalq davlat boshqaruvida doimo ishtirok etishi,

rivojlangan fuqarolik jamiyati shakllanishi va ma'lum bir muxolifatning bo‘lishi

zarur.

14. Huquq nima? Huquq – davlat tomonidan o‘rnatilgan va himoya qilinadigan, barcha uchun

umummajburiy bo‘lgan qonun – qoidalar yig‘indisi.

Huquq - davlat tomonidan o‘rnatilgan yoki ma'qullangan, davlat kuchi bilan

himoyalanadigan va hamma uchun umummajburiy bo‘lgan xulq – atvor

qoidalarining tizimi.

“Huquq” tushunchasi ikki ma'noda qo‘llaniladi. Ob'ektiv huquq –

umummajburiy xulq-atvor qoidalarining yig‘indisi. Bu normalar u yoki bu

insonning, sub'ektning irodasi hamda xohish – istagidan qat'i nazar mavjud bo‘ladi.

Sub'ektiv huquq – muayyan jismoniy yoki yuridik shaxsga tegishli bo‘lgan

huquq. Masalan, fuqaroning ma'lum narsaga (uy-joy, avtomobilga) nisbatan mulk

huquqi.

Sub'ektiv huquq yuridik jihatdan shaxs erkinligini ta'minlaydi, unga

mustaqillik beradi va tashabbus ko‘rsatishga imkon yaratadi. Sub'ektiv huquq

ob'ektiv huquqqa asoslanadi, ob'ektiv huquq bo‘lmasa, sub'ektiv huquq ham

bo‘lmaydi. Sub'ektiv huquq insondan (yoki tashkilotdan), ya'ni huquqdor shaxsdan

ajralmagan holda mavjud bo‘ladi.

Huquq davlat bilan chambarchas bog‘liqdir. Davlatsiz huquq bo‘lishi mumkin

emas, chunki aynan davlat huquqni keltirib chiqaradi va huquqiy normalarning

amalga oshirilishini kafolatlaydi, huquqni muhofaza qiladi. O‘z navbatida davlat

ham huquqsiz mavjud bo‘lishi mumkin emas. Aks holda, u ijtimoiy

munosabatlarni tartibga solib turuvchi vositadan mahrum bo‘ladi.

Huquqning asosiy belgilari quyidagilardir:

1. davlat tomonidan o‘rnatilishi;

2. barcha uchun majburiyligi;

3. huquq normalarining qonunlar va boshqa muayyan manbalarda ifodalanishi;

4. sub'ektiv huquqlar orqali harakat;

5. davlat tomonidan himoya qilinishi.

15. Huquq normalari nima? “Norma” so‘zi lotinchadan tarjima qilingan bo‘lib, “qoida”, “namuna”

ma'nosini anglatadi.

13

Huquq normasi umumiy xulq atvor qoidasi sifatida:

1. hayotiy munosabatlardagi tipik, takrorlanib turadigan narsalarni

umumiylashtirish zarurati natijasida shakllanadi;

2. shaxsi aniqlanmagan va ko‘p marta qo‘llashga mo‘ljallangan bo‘ladi;

3. hamisha qandaydir umumiy belgilarga ega bo‘lgan shaxslar (harbiy

xizmatchilar, shifokorlar, va h.k)ga qaratilgan bo‘ladi;

4. Huquq normasi davlat bilan uzviy aloqadordir.

Huquq normasi: davlatning (xalqning) irodasini aks ettiradi;

davlat tomonidan normativ hujjatlarda aks ettiradi;

davlat tomonidan muhofaza qilinadi, zarur bo‘lgan hollarda davlatning

majburlov kuchi bilan ta'minlanadi;

jamiyat va davlat nuqtai – nazaridan eng muhim bo‘lgan ijtimoiy

munosabatlarni mustahkamlaydi.

Huquq normasining asosiy vazifasi – ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish.

16. Axloq nima? Axloq – kishilarning bir–birlariga, oilasiga, Vatanga, jamiyatga bo‘lgan

munosabatlarida namoyon bo‘ladigan hatti – harakatlar yig‘indisi bo‘lib,

kishilarning jamiyatdagi xulqini normativ tartibga soluvchi usullardan biridir.

Ahloq – ijtimoiy ong shakllaridan biri.Shu sababli butun ijtimoiy ong singari

uning ham tuzilishi bir xil emas. Jamiyat aksariyat qismining asrlar davomida

shakllangan ahloqiy tushunchalari alohida ijtimoiy guruhlarning, shaxslarning

ahloqiga mos tushmasligi mumkin. Lekin har holda, jamiyatdagi hukmron ahloq

jamiyat a'zolari ko‘pchiligining xulq-atvorini belgilab beradi. Ahloqning alohida

xususiyati shundan iboratki, ahloq normalariga amal qilish jamoatchilik fikri orqali

ta'minlanadi.

Jamiyatdagi yozilmagan hulq-atvor qoidalarining majmuidan iborat bo‘lgan

ahloqdan farqli ravishda huquq – ma'lum yuridik shakllar, ya'ni manbalarda,

jumladan, qonun, farmon, qarorda namoyon bo‘luvchi ijtimoiy xulq – atvor

qoidalarining qat'iy ifodalangan tizimi. Huquq normalari asosan yozma shaklda

bo‘ladi.

Umuman olganda, ahloq ham, huquq ham butun jamiyatning, demakki, aholi

aksariyat qismining qarashlari va tushunchalarini aks ettirishi kerak. Ularning

ijtimoiy hayotning aynan bir xil sohalarni qamrab olishini hisobga olganda, ular

o‘rtasida ziddiyatlar bo‘lmasligi kerak. Agar bunday ziddiyat bo‘lsa, u huquqiy

normalarni o‘zgartirish orqali, ya'ni ahloq foydasiga hal qilinishi zarur.

17. Ahloq bilan huquq o‘rtasida qanday farq bor?

Ahloq va huquq o‘rtasida quyidagi asosiy farqlar mavjud:

1) Huquq normalari davlat tomonidan belgilangan va ruxsat etilgan bo‘ladi, ahloq

normalari (ezgulik va yovuzlik, adolat va nohaqlik va h.k.) esa davlatning

yordamisiz o‘z-o‘zidan shakllanadi;

2) Huquq normalarida davlat irodasi, ahloq normalarida esa jamoatchilik fikri

ifodalanadi;

14

3) Huquq normalari, zarur hollarda, davlatning majburlov kuchi orqali, ahloq

normalari esa jamoatchilik fikri orqali amalga oshiriladi;

4) Ahloq normalari ijtimoiy munosabatlaring kengroq doirasini (do‘stlik, o‘rtoqlik

va hatto sevgini ham) tartibga soladi. Huquq esa ijtimoiy munosabatlarning torroq

doirasini qamrab oladi;

5) Huquqda xulq – atvorni baholash mezoni “qonuniy – noqonuniy”, ahloqda esa

“halol – nohaloldan” iborat;

6) Jamiyatdagi yozilmagan xulq – atvor qoidalarining majmuidan iborat bo‘lgan

ahloq normalaridan farqli ravishda huquq normalari huquqiy manbalarda – qonun,

qaror, farmon va boshqalarda yozib qo‘yiladi, ya'ni huquq normalari yozma

shaklda bo‘ladi.

Huquq bilan ahloq o‘zaro mustahkam bog‘liq bo‘lib, bir – birini to‘ldirib

turadi.

18. Gipoteza nima? Gipoteza yunon tilidan olingan bo‘lib, “faraz qilish”, “fikr yuritish” ma'nosini

anglatadi. Huquqshunoslik fanida gipoteza huquqiy normaning bir qismini tashkil

etib, ma'lum bir shart – sharoit yoki hodisa yuz bergan taqdirda huquqiy normani

qo‘llash lozimligini ko‘zda tutadi. Gipoteza qaysi ijtimoiy munosabatlar turiga

nisbatan qanday norma qo‘llanilishini belgilab beradi. Pensiya haqidagi qonunlarga

ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasida erkaklarga umumiy mehnat staji 25 yil

bo‘lgandan boshlab 60 yoshdan, ayollarga esa 20 yillik staj bilan 54 yoshdan

boshlab ijtimoiy ta'minot bo‘limlari tomonidan pensiya to‘lanadi.

19. Dispozitsiya nima?

Dispozitsiya lotin tilidan olingan bo‘lib, “bayon qilish” degan ma'noni

anglatadi. U o‘zining yuridik mazmuni bo‘yicha huquqiy normada ko‘zda tutilgan

sharoit yuz bergan taqdirda vujudga keladigan natijalar haqida bayon qiluvchi

qismdan iboratdir. Dispozitsiya qanday qoida va tartibga muvofiq harakat qilishni,

ya'ni huquqiy munosabat qatnashchilarining huquq va burchlarini belgilab beradi.

Masalan, Jinoyat Kodeksining 223 – moddasida belgilangan tartibni buzib chet

elga chiqish yoki O‘zbekiston Respublikasiga kirish yohud chegaradan o‘tish

uchun javobgarlik belgilangan. Bu huquq normasining dispozitsiya – hukumatning

ruxsatisiz yoki qalbaki hujjatlardan foydalanib, yoinki buning uchun belgilangan

chegara punkti orqali o‘tmay, davlat chegarasidan noqonuniy o‘tishning

taqiqlanganligidir.

Dispozitsiya – bu xulq – atvor qoidasining o‘zi. Masalan, O‘zbekiston

Respublikasi Oila kodeksiga muvofiq, ota – onalar o‘z farzandlarining sog‘lig‘i,

jismoniy, ruhiy ma'naviy va ahloqiy kamoloti haqida g‘amxo‘rlik qilishga

majburdirlar.

20. Sanksiya nima? Huquq normasining huquqbuzarlarga nisbatan qo‘llanishi lozim bo‘lgan

davlat majburlov choralarini belgilaydigan tarkibiy qismi sanksiya deyiladi.

Sanksiya – lotin tilidan tarjima qilingan bo‘lib, u “majburiy chora” degan

ma'noni bildiradi. Sanksiya – huquq normalari talablariga rioya qilmaslik

15

holatlarida qo‘llaniladigan majburiy chora. Sanksiyalar huquqiy normalarning

xarakteriga qarab: jinoiy –huquqiy, ma'muriy – huquqiy, intizomiy, fuqarolik –

huquqiy sanksiyalarga bo‘linadi. Sanksiyaning turlari xayfsan, jarima, ozodlikdan

mahrum etish va boshqalar bo‘lishi mumkin.

21. Qonun nima? “Qonun” tushunchasi yuridik fanlar tizimining asosiy kategoriyalaridan biri

hisoblanadi.

Qonun – umumxalq ovoz berishi (referendumi) orqali yoki davlat

hokimiyatining oliy organi (Oliy Majlis, Duma, Kongres) tomonidan qabul

qilingan, ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi, oliy yuridik kuchga ega

bo‘lgan normativ – huquqiy hujjat.

Qonun – normativ – huquqiy akt bo‘lganligi uchun ham, unda umumiy yurish

– turish va xulq – atvor qoidalari o‘rnatiladi.

O‘zbekiston Respublikasi qonunlarini quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:

1) Asosiy qonun – Konstitutsiya;

2) Konstitutsiyaviy qonun;

3) Qonun;

4) Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlari.

Qonunlar o‘z navbatida kodekslashtirilgan va joriy qonunlarga bo‘linadi.

Kodekslashtirilgan qonunlarga kodekslar kiradi. Kodeks – mantiqiy tizimlashtirish

xususiyatiga ega qonun bo‘lib, o‘zida ijtimoiy munosabatlarning ma'lum bir

sohasini batafsil tartibga soluvchi normalarni birlashtiradi. Masalan, Fuqarolik

kodeksi, Jinoyat kodeksi, Oila kodeksi, Mehnat kodeksi, Soliq kodeksi, Bojxona

kodeksi va h.k.

22. Konstitutsiya nima?

Qonunlar orasida Konstitutsiya alohida mavqyega ega bo‘lib, oliy yuridik

kuchga egadir. Konstitutsiya – lotincha so‘z bo‘lib, “tuzish”, “tuzuk”, “nizom”,

“qoida”, “tuzilish”, “yaratish” degan ma'noni anglatadi. Konstitutsiya davlatning

asosiy qonuni hisoblanadi. Qadimgi Rimda konstitutsiya imperator akti

hisoblangan va qonun kuchiga ega bo‘lgan.

XVII asrda Fransiyada bu so‘z bilan rentani, renta shartnomasini

ifodalashgan. So‘ng yana uning qadimgi yunoncha ma'nosiga qaytishgan va bu

atama bilan huquq tomonidan belgilab beriladigan davlat tuzilishini ifodalay

boshlaganlar. Buyuk fransuz inqilobi arafasida “konstitutsiya” atamasi bilan

“davlatning holati”ni aks ettira boshlaganlar. Konstitutsiya asosiy qonun

hisoblanib, o‘z ichiga davlatning ijtimoiy, siyosiy tuzumi qonunlarining asosiy

yo‘nalishlarini aniq tizimda begilaydi.

Konstitutsiya fuqaro, jamiyat va davlat hokimiyati o‘rtasida o‘ziga xos

ijtimoiy shartnoma maqomiga ega.

Dunyoda ikki xil, ya'ni yozilgan va yozilmagan konstitutsiya mavjud.

Konstitutsiya va qonunlarni faqat parlament qabul qilishi mumkin, chunki

ularda konstitutsiyaviy tuzum asoslari, insonlar va fuqarolarning asosiy huquq va

16

erkinliklari hamda konstitutsiyaga o‘zgartirishlar kiritish tartib - qoidalari belgilab

qo‘yiladi.

Qonunlar va boshqa normativ hujjatlar orasida O‘zbekiston Respublikasining

Konstitutsiyasi asosiy o‘rin tutadi. Ushbu hujjat davlat hokimiyatining tashkil

etilishini belgilaydi, konstitutsiyaviy tuzum asoslari, insonlar va fuqarolarning

huquq va erkinliklarini mustahkamlaydi. Konstitutsiya amaldagi qonunlar uchun

yuridik asosdir. Konstitutsiya qoidalari boshqa normativ hujjatlarda rivojlantiriladi

va aniqlashtiriladi.

O‘zbekiston Respublikasining 1992 yil 8 dekabrda Oliy Kengashning XII

chaqiriq 11 sessiyasida qabul qilingan asosiy qonuni muqaddima, 6 bo‘lim, 26 bob,

128 moddadan iborat.

1993 yil 9 aprelda bo‘lib o‘tgan Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy

Kengashi XII sessiyasida Qoraqalpog‘iston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul

qilindi.

Shuni ham aytib o‘tish kerakki, Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekiston

Respublikasining tarkibida o‘z konstitutsiyasiga ega bo‘lib, uning qoidalari

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga zid kelishi mumkin emas.

23. Huquq sub'ekti nima? Huquqiy munosabatlarning vujudga kelishi uchun zaruriy omilardan biri

sub'ktiv huquq va majburiyatlardir.

Huquqiy munosabatlar deganda, uning ishtirokchilari o‘rtasida vujudga

keladigan va huquq normalari bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabat

tushuniladi.

Huquqiy munosabatlarning ishtirokchilari, ya'ni huquq va majburiyat egalari

ushbu huquqiy munosabatlarning sub'ektlari hisoblanadi. Chunonchi, kuyidagilar

sub'ektlar bo‘lishi mumkin:

1) o‘zaro munosabatga kirishgan fuqarolar;

2) davlat organlari bilan munosabatga kirishgan fuqarolar;

3) tashkilotlar bilan munosabatga kirishgan fuqarolar;

4) o‘zaro munosabatga kirishgan tashkilotlar;

5) davlat organlari bilan munosabatga kirishgan tashkilotlar.

Huquqiy munosabat sub'ektlari, avvalombor jismoniy va yuridik shaxslardir.

Jismoniy shaxslar – ushbu davlat fuqarolari, boshqa davlat fuqarolari

(ajnabiylar), va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar (apatridlar).

Yuridik shaxslar – tashkilotlar, muassasalar, davlat organlari, davlat,

fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari.

24. Huquqiy munosabat ob'ekti nima? Huquqiy munosabat ishtirokchilarining harakati nimaga qaratilgan bo‘lsa, shu

narsa ushbu huquqiy munosabatlarning ob'ekti hisoblanadi. Masalan, xaridor sotib

olayotgan molini olish huquqiga ega, lekin xarid uchun pul to‘lashga majbur.

Sotuvchi esa ushbu mol uchun haq olish huquqiga va xaridorga oldi-sotdi

talablariga mos keladigan tovarni berish majburiyatiga ega. Sotilayotgan va sotib

olinayotgan mol-mulk huquqiy munosabatning ob'ekti hisoblanadi. Huquq va

17

majburiyatning bunday aloqadorligi juda ko‘p huquqiy munosabatlar uchun xosdir.

Fuqarolik huquqiy munosabatlarning ob'ekti quyidagilardir: narsa – buyumlar, pul,

qimmatbaho qog‘ozlar, ixtirolar, boshqa mol -mulk, shu jumladan, mulkiy

huquqlar, ixtirolar, ilm – fan, adabiyot, san'at asarlari, aqliy faoliyatning boshqa

natijalari, shuningdek, boshqa moddiy va nomoddiy ne'matlar, xatti-harakatlar.

Shuningdek, insonning nomi, or-nomusi, qadr-qimmati, hayoti, salomatligi, tan

dahlsizligi ham fuqarolik – huquqiy munosabatlar ob'ektlariga kiradi.

25. Yuridik fakt nima? Yuridik faktlar – o‘ziga xos hayotiy holatlar bo‘lib, qonun va huquqiy

normalar ularni yuridik oqibatlarning vujudga kelishi o‘zgarishi yoki bekor

qilinishi bilan bog‘laydi.

Har bir yurist amaliy faoliyatining asosiy vazifalaridan biri yuridik faktlarni

aniqlash va tasdiqlashdir. Yuridik faktlarsiz qonunlarni to‘g‘ri qo‘llash, fuqarolar

va tashkilotlarning huquqlarini himoya qilish, nizolarni hal etish, qonunbuzarlik

sodir etgan shaxslarni javobgarlikka tortish mumkin emas.

Yuridik faktlarni hodisalar va harakatlarga bo‘lish mumkin.

Hodisalar insonning hohish-irodasiga bog‘liq bo‘lmagan holda vujudga keladi.

Masalan, tabiiy ofatlar, bolaning tug‘ilishi, insonning vafot etishi, muddatning

o‘tishi va h.k. Aytaylik, insonning vafot etishi merosning ochilishini vujudga

keltiradi hamda huquqiy layoqatni tugatadi. Mol-mulkning nobud bo‘lishiga olib

keladigan, yong‘in, suv toshqini – mol-mulk sug‘urta qilingan bo‘lsa – sug‘urta

pulini to‘lash uchun asos bo‘ladi.

Harakatlar insonning hohish - irodasi asosida vujudga keladigan normalarga

amal qilish munosabatiga ko‘ra, huquqiy va huquqqa zid harakatlarga bo‘linadi

(bitim, shartnoma, zarar yetkazish, ma'muriy hujjat chiqarish, kashfiyot yaratish).

26. Huquqbuzarlik nima?

Huquqbuzarlik – jamiyat uchun xavfli bo‘lgan qilmish (harakat yoki

harakatsizlik). Bunday qilish qonun bilan muhofaza qilinadigan ijtimoiy

munosabatlarga zarar yetkazishi yoki zarar yetkazish xavfini tug‘dirishi mumkin.

Huquqbuzarlikning asosiy belgilari quyidagilardan iborat:

1) ijtimoiy xavflilik;

2) huquqqa zidlik;

3) ayblilik;

4) jazolanish.

Ijtimoiy xavflilik shuki, bunda huquqbuzarlik jamiyatning qadriyatlariga

tajovuz qiladi, xususiy va ijtimoiy manfaatlarni poymol etadi. Huquqbuzarlikning

zararliligi yoki xavfliligi shundan iboratki, u jamiyat hayotining maromiga salbiy

ta'sir etadi.

Huquqqa zidlik deganda, harakat qilish oqibatida qonunning, muayyan

huquqiy normaning buzilishi tushinilmog‘i lozim. Ya'ni, huquqbuzar qonunda yoki

huquq normasida belgilab qo‘yilgan ta'qiqni buzadi.

18

Ayblilik – bunda, huquq normasini yuridik javobgarlikni zimmasiga olishga

qodir bo‘lgan shaxs buzadi va shaxs bu harakatni qasddan yoki ehtiyotsizlik

oqibatida sodir etadi.

Ayb – shaxsning huquqqa xilof ravishda sodir etgan harakatiga va uning

zararli oqibatlariga ruhiy munosabati.

Jazolanish – bu huquqbuzarlik sodir etgan shaxsning vakolatli davlat organi

tomonidan javobgarlikka tortilishini bildiradi.

Huquqbuzarliklar qonunchilikning qaysi sohasiga tegishliligiga qarab bir qancha

turlarga bo‘linadi:

1) fuqarolik – huqukiy (majburiyatni bajarmaslik, moddiy zarar keltirish);

2) ma'muriy (mayda bezorilik, yo‘llarda harakatlanish qoidalarini buzish va h.k.)

3) intizomiy (ishga kelmaslik, kech kelish);

4) jinoiy, ya'ni jinoyatlar (odam o‘ldirish, o‘g‘rilik).

Huquqbuzarlikning turiga qarab davlat majburlov choralari ham o‘zgarib

turadi. Ularning eng og‘irlari jinoyat sodir etilganda qo‘llaniladi.

27. Ma'muriy huquqbuzarlik nima?

Ma'muriy huquqbuzarlik – qonun hujjatlariga binoan, ma'muriy javobgarlikka

tortish nazarda tutilgan. Shaxsga, fuqarolarning huquq va erkinliklariga,

mulkchilikka, davlat va jamoat tartibiga tajovuz qiluvchi, g‘ayri qonuniy, aybli

(qasddan yoki ehtiyotsizlik oqibatida) sodir etilgan harakat yoki harakatsizlik

bo‘lib, ma'muriy huquqbuzarliklar jinoyatlardan xavf darajasi bilangina farq qiladi.

Ma'muriy huquqbuzarlikning asosiy belgilari:

1) jamiyatga qarshi xususiyati;

2) g‘ayri qonuniyligi;

3) aybliligi;

4) qilmishning jazoga loyiqligi.

28. Burch nima?

Burch – bajarilishi, ado etilishi shart bo‘lgan vazifa.

Kishilik jamiyati taraqqiyotidagi eng uzoq vaqt, 2 million yildan ortiq vaqt

hukm surgan ibtidoiy jamoa tuzumi odamzotning paydo bo‘lishidan to davlatning

tashkil topishigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. Bu vaqtda hali davlat va

huquq bo‘lmagan edi.

29. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi to‘g‘risida.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 1992 yil 8 dekabr kuni o‘n ikkinchi

chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining o‘n birinchi sessiyasida

qabul qilingan. U muqaddima, 6 bo‘lim, 26 bob, 128 moddadan iborat.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining tuzilishi:

Muqaddima.

I – bo‘lim. Asosiy prinsiplar. (1-17-moddalar)

II – bo‘lim. Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari.

(18-52- moddalar)

III – bo‘lim. Jamiyat va shaxs. (53-67-moddalar)

19

IV – bo‘lim. Ma'muriy-hududiy va davlat tuzilishi. (68-75-moddalar)

V – bo‘lim. Davlat hokimiyatining tashkil etilishi. (76-126-moddalar)

VI – bo‘lim. Konstitutsiyaga o‘zgartirish kiritish tartibi. (127-128-moddalar)

30. O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining asosiy huquq va erkinliklari

nimalardan iborat? Amir Temur o‘z davrida davlatning kuch va qudrati uning qonunga amal

qilishida ekanligini ta'kidlab o‘tgan. Mustaqil O‘zbekistonda qonun insonga uning

huquq va erkinliklarini kafolatlab beradi. Mustaqillikning e'lon qilinishi va

davlatning muhim hujjati – Konstitutsiyani yaratishda xalqaro huquq me'yorlariga

amal qilinishi O‘zbekiston Respublikasining siyosiy aktlaridan biridir.

Konstitutsiyada, inson, uning huquq va erkinliklari birinchi o‘ringa qo‘yilgan

(2-bo‘lim. Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari). O‘zR

Konstitutsiyasida belgilangan fuqarolarning huquq va erkinliklari uch guruhga

bo‘linadi:

I guruh: Shaxsiy huquq va erkinliklar: shaxsning yashash va qadr-qimatini himoyalash huquqi;

erkinlik va shaxsiy dahlsizlik;

turar joy dahlsizligi;

erkin ko‘chish va turar-joy tanlash huquqi;

so‘z, fikrlash va e'tiqod erkinligi;

vijdon erkinligi.

(7-bob 24-31- moddalar O‘zR Konstitutsiyasi)

II guruh: Siyosiy huquqlar: siyosiy partiya va jamoat tashkilotlari tuzish;

yig‘ilish, miting, namoyishlarda ishtiroq etish;

jamiyat ishlarini boshqarishda ishtirok etish;

Davlat organlariga ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish.

(O‘zR Konstitutsiyasi 8-bob, 32-35 moddalar)

III guruh: Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar: mulkdor bo‘lish;

mehnat qilish va erkin kasb tanlash;

turar joyga ega bo‘lish; qonun doirasida iqtisodiy faoliyat yuritish;

ijtimoiy ta'minot olish;

tibbiy xizmatdan foydalanish;

ijod erkinligi.

(O‘zR Konstitutsiyasi 9-bob, 36-42 moddalar)

31. O‘zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati tizimi.

O‘zbekistonda davlat hokimiyatini faqat Konstitutsiya asosida, qonunlarda

ko‘zda tutilgan tartibda va ular asosida tuzilgan idoralar tomonidan amalga

oshiriladi. Davlat idoralari faqat qonunda ko‘rsatilgan vakolatlari doirasidagina

faoliyat ko‘rsatadi. Hokimiyat davlat hokimiyatining keng tarmoqlari orqali

amalga oshiriladi. Masalan, vakillik organi bo‘lmish Oliy Majlis qonunlar

chiqaradi. Ijro etuvchi hokimiyat – hukumat, Vazirlar Mahkamasi qonunlarning

20

ijrosini ta'minlaydi. Sud organi odil sudlov sifatida qonunlar asosida bahsli

masalalarni hal qiladi. Bu organlarning har biri ma'lum doiradagi vakolatlarga ega

va birgalikda o‘zaro bog‘langan yagona davlat tizimini tashkil etadi.

Konstitutsiyaning 11 – moddasida O‘zbekiston Respublikasida davlat

hokimiyatini tashkil etishning asosiy konstitutsiyaviy prinsipi mustahkamlab

qo‘yilgan:

“O‘zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi hokimiyatning

qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘linishi prinsipiga

asoslanadi”.

Hokimiyatning bo‘linish prinsipini demokratik davlatlarning tarixiy

rivojlanishi davomida jahon hamjamiyati ishlab chiqqan. Uning mazmuni shundan

iboratki, davlat hokimiyati funksiyalarining mustaqil davlat tashkilotlari orasida

bo‘linishi mavjud bo‘lgandagina davlatda demokratik siyosiy tuzum o‘rnatilishi

mumkin.

Hokimiyatning bo‘linish prinsipiga muvofiq, davlatning qonun chiqarish,

ularni bajarish va odil sudlov borasidagi faoliyati hokimiyatning uch tarmog‘i –

Parlament, hukumat va sud o‘rtasida taqsimlanishi zarur. Bunda hokimiyatning

biror tarmog‘i boshqa birining faoliyati sohasiga aralashmasligi zarur. O‘zaro bir-

birini tiyib turish, hokimiyatning barcha tarmoqlarini mutanosiblashtiradi, ularning

munosabatida ma'lum muvozanat yaratadi. Ushbu prinsipning amalga oshirilishi

xalq hokimiyatining biror guruh yoki alohida shaxs tomonidan suiiste'mol

qilinishiga yo‘l qo‘ymaydi.

O‘zbekiston Respublikasida qonun chiqaruvchi hokimiyatni O‘zbekiston

Respublikasining Oliy Majlisi, ijro etuvchi hokimiyatni esa O‘zbekiston

Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasi amalga oshiradi. Sud hokimiyati

Konstitutsiyaviy sud, Oliy sud va Oliy xo‘jalik sudi tomonidan amalga oshirilib,

ular birgalikda O‘zbekistonning yagona sud tizimini tashkil etadi.

32. Huquq tizimi, huquq tarmoqlari.

Huquq - ichki yaxlitligi va o‘zaro muvofiqligi bilan ajralib turadigan

muayyan tizim. Lekin, boshqa tizimlar kabi, huquq ham huquq tarmoqlaridan

iborat kichik tizimlarga bo‘linadi.

Davlatning yuridik normalari yig‘indisi uning huquqini tashkil etadi.

Huquqiy normalar turli - tuman bo‘lib, ular o‘zaro mustahkam bog‘langan,

muvofiqlashgan va yaxlit huquq tizimini tashkil etadi.

Huquq tizimi turli-tuman, o‘zaro mustahkam aloqada bo‘lgan yuridik

normalar yig‘indisidir. Huquq tizimi katta tarkibiy qismlar bo‘lmish huquq

tarmoqlariga bo‘linadi. Davlatdagi ijtimoiy munosabatlarning xilma - xilligi

tarmoqlarga bo‘linishning asosini tashkil etadi. Huquq tarmog‘i jamiyat hayotining

ma'lum sohasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi o‘zaro bog‘liq yuridik

normalar yig‘indisidir. Huquqiy tartibga solish usuli, huquq tizimining tarmoqlarga

bo‘lishning qo‘shimcha asosidir.

O‘zbekiston huquq tizimi huquqning quyidagi asosiy tarmoqlarini o‘z ichiga

oladi:

1. Konstitutsiyaviy huquq; 2. Ma'muriy huquq;

21

3. Fuqarolik huquqi;

4. Jinoyat huquqi;

5. yer huquqi;

6. Agrar huquq;

7. Ijtimoiy ta'minot huquqi;

8. Ekologik huquq;

9. Moliyaviy huquq;

10.Fuqarolik-protsessual huquqi;

11. Jinoyat-protsessual huquqi;

12.Xo‘jalik-protsessual huquqi;

13. Mehnat huquqi;

14. Oila huquqi.

Konstitutsiyaviy, ma'muriy, fuqarolik va jinoyat huquqi asosiy huquq

tarmoqlari hisoblanadi.

33. Nima uchun O‘zbekistonda Bola huquqlariga katta e'tibor

qaratiladi? O‘zbekiston Respublikasi endigan 25 yoshni qarshiladi. Aholimizning 40%

ni 18 yoshgacha bo‘lgan bolalar tashkil etadi, 64%ni esa – 30 yoshgacha bo‘lgan

yoshlar.

Shu sababli, inson huquqlari va erkinliklari sohasida davlat siyosatining

ustuvor yo‘nalishi bolalar va yoshlarning jismoniy, intellektual va ma'naviy

rivojlanishi uchun qulay va eng yaxshi sharoitlarni yaratish, shuningdek ko‘p bolali

oilalarni, yetim bolalarni va oila muhitidan mahrum bo‘lgan bolalarni har

tomonlama qo‘llab-quvvatlash hisoblanadi.

Mamlakatimizda bolalar huquqini himoya qilishning zarur huquqiy bazasi

yaratilgan. Ta'kidlash joizki, mustaqillikka erishilgandan so‘ng O‘zbekiston

qo‘shilgan ilk xalqaro shartnomalardan biri BMTning Bola huquqlari to‘g‘risidagi

konvensiyasidir.

Inson huquqlarini himoya qilishning qonunchilik asosi avvalo O‘zbekiston

Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan me'yorlar va qonunlarga tayanadi.

Milliy qonunchilikdagi ustuvor yo‘nalishlardan biri – bu bolalikni muhofaza qilish

bo‘yicha BMT xalqaro konvensiyalari qoidalarini implementatsiya qilishdan iborat

bo‘lib, mazkur yo‘nalishda YuNISEF bilan faol hamkorlik olib borilmoqda.

34. Bola huquqlari to`g`risidagi konvensiya haqida ma’lumot: “Bola huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiya” 1989 yil 20 noyabrda BMT Bosh

Assambleyasining 44/25-sonli rezolyutsiyasi bilan qabul qilingan, 1990 yil 2

sentyabrdan kuchga kirgan shartnoma kuchiga ega bo‘lgan xalqaro huquqiy xujjat

bo‘lib, u muqaddima, 3 qism, 54 ta moddadan iborat.

Konvensiyaning 1 – 41- moddalari bolalarning huquq va erkinliklari

to‘g‘risida, 42 – 54 moddalari ishtirokchi davlatlarning majburiyatlari to‘g‘risida.

Bola huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyaning prinsiplari:

Bolaga nisbatan har qanday kamsitishlarning oldini olish

Hamma huquqlar hyech qanday istisnosiz barcha bolalarga nisbatan

qo‘llaniladi. Davlatning vazifasi – bolani kamsitishning barcha shakllaridan

himoyalanganligini ta'minlash hamda uning huquqlarini ta'minlab berish uchun

barcha zarur choralarni ko‘rish.

Bolaning manfaatlarini har tomonlama yetarli ta'minlash

Bolalarga nisbatan barcha hatti-harakatlarda bolaning manfaatlari yaxshiroq

ta'minlanishiga birinchi darajali e'tibor beriladi. Agar ota-ona yoki vasiy bu

22

vazifalarni bajara olmasalar, davlat bolani uning farovonligi uchun zarur

hisoblangan himoya va g‘amxo‘rlik bilan ta'minlash vazifasini o‘z zimmasiga

oladi.

Bolaning yashab ketish va sog‘lom rivojlanishini kafolatlash

Har bir bola yashash uchun ajralmas huquqqa ega va davlat bolaning yashab

ketishi va sog‘lom rivojlanishi uchun mumkin qadar yuqori darajada imkoniyat

yaratib berish majburiyatini oladi.

Bolaning huquqlarini tan olish

Bola o‘zining fikrini erkin ifoda etish huquqiga ega, jumladan, bolaga taalluqli

har qanday muhokama paytida uning fikri e'tiborga olinishi shart.

35. O`zbekiston Respublikasining “Bola huquqlarining kafolatlari

to‘g‘risida”gi Qonuni qachon qabul qilingan?

O‘zbekistonda bola huquqlari va erkinliklari 100 dan ortiq qonunlar bilan

tartibga solinishiga qaramay, 2008 yil 8 yanvarda “Bola huquqlarining kafolatlari

to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni kuchga kirdi.

“Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonun O‘zbekistonning

huquqiy tarixida bola huquqlariga oid birinchi alohida qonun bo‘ldi. Mo‘ljalangan

maqsadga ko‘ra, u bolaning huquqiy ahvolini belgilashga doir munosabatlarni

tartibga solishga, bola huquqlarini va erkinliklarini yuridik kafolatlashga

qaratilgan. Qonunning maqsadiga binoan, bola huquqlari va manfaatlarini amalga

tatbiq etilishini ta'minlaydigan kafolatlarni belgilash qonun bilan tartibga

solinadigan asosiy ob'ekt hisoblanadi. Ta'kidlash joizki, qonun moddalarining

yarmidan ko‘pi bola huquqlarining kafolatlarini belgilashga bag‘ishlangan.

“Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonun Qonunchilik palatasi

tomonidan 2007 yil 23 noyabrda qabul qilingan;

Senat tomonidan 2007 yil 1 dekabrda ma'qullangan;

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2008 yil 7 yanvarda imzolagan;

Matbuotda rasman 2008 yil 8 yanvarda e'lon qilingan.

Ushbu qonun 4 bob, 32 moddadan iborat:

I – bob: Umumiy qoidalar (1-6- moddalar)

II – bob: Bola huquqlarining asosiy kafolatlari (7-23- moddalar)

III – bob: Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalar huquqlarining qo‘shimcha kafolatlari

(24-29- moddalar)

IV – bob: Yakunlovchi qoidalar (30-32- moddalar)

36. O‘zbekiston Respublikasining “Yoshlarga oid davlat siyosati

to‘g‘risida”gi Qonunining mazmun-mohiyati Mustaqillikning ilk kunlaridayoq — 1991-yil 20-noyabrda “O‘zbekiston

Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi qonun

qabul qilingan edi. Mazkur qonun mamlakatimizda yoshlarga oid davlat siyosatini

ro‘yobga chiqarishning tamal toshi, ya'ni huquqiy asosi bo‘ldi. Qonunda yoshlar

hayotiga daxldor prinsipial masalalar o‘z aksini topgan. Eng muhim jihati,

yurtimizda yoshlarga oid davlat siyosatining sub'ektlari sifatida nafaqat davlat

23

hokimiyati va boshqaruvi organlari, balki nodavlat tuzilmalar birgalikda faoliyat

olib borishi belgilab qo‘yildi.

Hozir mamlakatimiz aholisining 60 foizdan ziyodi yoshlardan iborat. Shu

kunga qadar ularning har tomonlama yetuk, barkamol bo‘lib voyaga yetishi uchun

22 ta qonun, 26 ta Prezident farmon va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining 41 ta

qarori, 30 dan ortiq me'yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilingan.

“Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida”gi Qonun 12-avgust kuni Oliy

Majlis Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinib, 24-avgust kuni Senat

tomonidan ma'qullangan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 14-sentabr kuni

Qonunga imzo chekdi. Ushbu Qonun 15-sentyabr kuni “Xalq so‘zi” va “Narodnoe

slovo” gazetalarida chop etildi va shu kundan boshlab kuchga kirdi.

Qonun 4 ta bob, 33 moddadan iborat.

Qonunga ko‘ra, yoshlarga oid davlat siyosati deganda davlat tomonidan

amalga oshiriladigan va yoshlarning intellektual, ijodiy va boshqa salohiyatining

rivojlanishi uchun sharoitlar yaratilishi ko‘zda tutadigan ijtimoiy-iqtisodiy,

tashkiliy va huquqiy choralar tushuniladi. Hujjatda “yosh fuqarolar” (14 dan 30

yoshgacha bo‘lgan shaxslar), “yosh oila”, “yosh mutaxassis”, “yoshlar

tadbirkorligi” kabi tushunchalarga batafsil to‘xtalib o‘tilgan.

Yoshlarga oid davlat siyosatining asosiy prinsipi:

ochiqlik va shaffoflik;

yoshlarga oid davlat siyosatida yoshlar ishtirokini ta'minlash;

yoshlar g‘oyalarini qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish.

Qonunda yoshlar ijtimoiy muhofazasi, ularning huquq va erkinliklari hamda

iqtidorli va iste'dodli yoshlarni, yoshlar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatlash va

muhofaza qilish, ma'naviy-ma'rifiy va madaniy qadriyatlar ustuvorligi, shuningdek,

yoshlarning kamsitilishiga yo‘l qo‘yilmasligi ko‘rsatib o‘tilgan.

Qonunda yoshlarga oid davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari

quyidagilardan iborat:

Yoshlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta'minlash;

Yoshlarning hayoti va salomatligini saqlash;

Yoshlarning ma'naviy, intellektual, jismoniy va axloqiy, jihatdan kamol

topishiga ko‘maklashish;

Yoshlar uchun ochiq va sifatli ta'limni ta'minlash;

Yoshlarni ishga joylashtirish va ularning bandligi uchun shart-sharoitlar

yaratish ;

Yoshlarni vatanparvarlik, fuqarolik tuyg‘usi, bag‘rikenglik, qonunlarga,

milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida, zararli ta'sirlar va oqimlarga

qarshi tura oladigan, hayotga bo‘lgan qat'iy ishonch va qarashlarga ega etib

tarbiyalash;

Yoshlarni axloqiy negizlarni buzishga olib keladigan xatti-harakatlardan,

terrorizm va diniy ekstremizm, separatizm, fundamentalizm, zo‘ravonlik va

shafqatsizlik g‘oyalaridan himoya qilish;

Yoshlarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyati darajasini yuksaltirish;

Iqtidorli va iste'dodli yoshlarni qo‘llab-quvvatlash hamda rag‘batlashtirish;

Yoshlar tadbirkorligini rivojlantirish uchun shart-sharoit yaratish;

24

Yoshlarda sog‘lom turmush tarziga intilishni shakllantirish, shuningdek,

yoshlarning bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etish va yoshlar sportini ommaviy

rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish;

Yosh oilalarni ma'naviy va moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash, ular uchun

munosib uy-joy va ijtimoiy-maishiy sharoitlarni yaratish bo‘yicha kompleks chora-

tadbirlar tizimini amalga oshirish;

Yoshlar huquqlari va erkinliklarini ro‘yobga chiqarish sohasida faoliyatni

amalga oshiruvchi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni rivojlantirish.

Mamlakatimiz aholisining qariyb 60 foizini yoshlar tashkil etadi. Ularni har

tomonlama qo‘llab-quvvatlash eng muhim vazifadir Yoshlarga oid davlat siyosati

to‘g‘risida qonun qabul qilinishi bu boradagi ishlarni yangi bosqichga ko‘tarishda

muhim o‘rin tutadi.

37. O‘zbekiston Respublikasining “Korrupsiyaga qarshi

kurashish to‘g‘risida”gi qonunnining mazmun -mohiyati haqida:

O‘zbekiston Respublikasining “Korrupsiyaga qarshi kurashish

to‘g‘risida”gi qonuni

Qonunchilik palatasi tomonidan 2016 yilning 24 noyabrida qabul

qilingan;

Senat tomonidan 2016 yilning 13 dekabrida ma'qullangan;

2017 yilning 3 yanvar kuni Prezident tomnidan imzolandi;

2017 yilning 4 yanvar kuni matbuotda e'lon qilindi va kuchga k irdi.

Ushbu Qonunning maqsadi korrupsiyaga qarshi kurashish

sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat.

Qonun 6 ta bob, 34 ta moddadan iborat bo‘lib, qonunda “korrupsiya”,

“korrupsiyaga oid huquqbuzarlik”, “manfaatlar to‘qnashuvi” kabi asosiy

tushunchalarga izoh berilgan. Shuningdek, korrupsiyaga qarshi

kurashishning asosiy prinsiplari keltirib o‘tilgan.

Korrupsiya- shaxsning o‘z mansab yoki xizmat mavqyeidan

shaxsiy manfaatlarini yohud o‘zga shaxslarning manfaatlarini ko‘zlab

moddiy yoki nomoddiy naf olish maqsadida qonunga hilof ravishda

foydalanishi, huddi shuningdek bunday nafni qonunga hilof ravishda

taqdim etish;

Korrupsiyaga oid huquqbuzarlik - korrupsiya alomatlariga ega

bo‘lgan, sodir etilganligi uchun qonun hujjatlarida nazarda tutilgan

qilmish;

Manfaatlar to‘qnashuvi- shaxsiy (bevosita yoki bilvosita)

manfaatdorlik shaxsning mansab yoki xizmat majburiyatlari lozim

darajada bajarishga ta'sir ko‘rsatayotgan yoxud ta'sir ko‘rsatishi mumkin

bo‘lgan hamda shaxsiy manfaatdorlik bilan fuqarolarning,

tashkilotlarning, jamiyatning yoki davlatning huquqlari va qonuniy

manfaatlari o‘rtasida qarama-qarshilik yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan

vaziyat.

Korrupsiyaga qarshi kurashishning asosiy prinsiplari

quyidagilardan iborat:

25

qonuniylik;

fuqarolar huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarining

ustuvorligi;

ochiqlik va shaffoflik;

tizimlilik;

davlat va fuqarolik jamiyatining hamkorligi;

korrupsiyaning oldini olishga doir chora-tadbirlar ustuvorligi;

javobgarlikning muqarrarligi.

Korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi davlat siyosatining asosiy

yo‘nalishlari:

aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish,

jamiyatda korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirish;

davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarida korrupsiyaning

oldini olishga doir chora-tadbirlarni amalga oshirish;

korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarni o‘z vaqtida aniqlash, ularga chek

qo‘yish, ularning oqibatlarini, ularga imkon beruvchi sabablar va shart -

sharoitlarni bartaraf etish, korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarni sodir

etganlik uchun javobgarlikning muqarrarligi prinsipini ta'minlash.

38. 2017-2021 yillarda O‘zbekistonni yanada rivojlantirish bo‘yicha

Harakat strategiyasi.

O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoevning O‘zbekiston

Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan

tantanali marosimdagi “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash – yurt

taraqqiyoti va xalq farovonliginining garovi” nomli ma'ruzasida parlament nazorati

va jamoatchilik nazoratini amalga oshirish yuzasidan taklif va mulohazalar ilgari

surilgan

Olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va jamiyat

rivojini yangi bosqichga ko‘tarish, hayotning barcha sohalarini liberallashtirish,

mamlakatimizni modernizatsiya qilish bo‘yicha eng muhim ustuvor yo‘nalishlarni

amalga oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish

bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi

Prezidentining 7 fevral 2017 yildagi PF-4947-sonli Farmoni bilan tasdiqlandi

hamda kuchga kirish sanasi 8 fevral 2017 yil deb belgilab qo‘yildi.

2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta

ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi, qo‘yidagicha:

demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va mamlakatimizni modernizatsiya

qilishda parlamentning rolini yanada kuchaytirish, davlat boshqaruvi va davlat

xizmatining tashkiliy-huquqiy asoslarini rivojlantirish, davlatning iqtisodiyotni

tartibga solish borasidagi funksiyalarini qisqartirish, “yagona oyna” tamoyili

bo‘yicha davlat xizmatlarini ko‘rsatish tizimini keng joriy etish, jamoatchilik

nazorati mexanizmlarini amalda tatbiq etish va fuqarolik jamiyati institutlari

hamda ommaviy axborot vositalari rolini kuchaytirish yo‘lida davlat va jamiyat

qurilishini takomillashtirish;

26

sud hokimiyatining chinakam mustaqilligini, fuqarolarning huquqva

erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini ta'minlash, yurtdoshlarimiz

tomonidan odil sudlovga erishish darajasini oshirish, jinoyatchilikka qarshi

kurashish va huquqbuzarliklarning oldini olish tizimini takomillashtirish, sud

jarayonida tortishuv tamoyilini to‘laqonli joriy etish, yuridik yordam va xizmatlar

sifatini tubdan yaxshilash uchun qonun ustuvorligini ta'minlash va sud-huquq

tizimini yanada isloh qilishga e'tiborni yanada kuchaytirish;

iqtisodiyotning ochiqligi va raqobatdoshligini oshirish, iqtisodiy

mustaqillikni kuchaytirish, makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash va

iqtisodiy o‘sish sur'atlarini saqlab qolish, yetakchi ishlab chiqarish tarmoqlarini

modernizatsiya va faol diversifikatsiya qilish, moliya-bank sohasini tubdan isloh

etish, xususiy mulk va tadbirkorlikni har tomonlama himoya qilish, tashqi iqtisodiy

aloqalarni yanada kengaytirish, xorijiy investitsiyalarni faol jalb etish, turizm

tarmog‘ini samarali rivojlantirish, qishloq xo‘jaligida tarkibiy o‘zgartirishlarni

amalga oshirish maqsadida iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish;

ish haqi, pensiya va nafaqalar miqdorini bosqichma-bosqich oshirish, aholi

bandligini ta'minlash masalasini samarali hal etish, fuqarolarni zamonaviy va arzon

uy-joylar bilan ta'minlash, uy-joy va kommunal xo‘jaligini, sotsial infratuzilma

ob'ektlarini modernizatsiya qilish, aholini ijtimoiy himoya qilish va sog‘liqni

saqlash, ilm-fan, ta'lim-tarbiya tizimini, yoshlarga oid davlat siyosatini

takomillashtirish yo‘lida ijtimoiy sohani rivojlantirish;

davlatning mustaqilligi va suverenitetini mustahkamlash, mintaqamizda

xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo‘shnichilik muhitini vujudga keltirish, jahon

hamjamiyatida mamlakatimizning ijobiy xalqaro nufuzini mustahkamlash yo‘lida

xavfsizlik, diniy bag‘rikenglik va millatlararo totuvlikni yanada kuchaytirish

hamda chuqur o‘ylangan, o‘zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosatni yuritishdur.

Davlat va huquq asoslaridan testlar

1. “Konstitutsiya” so’zining lug`aviy ma’nosi nima?

A) “Nizom”, “Qoidalar”

B) “Belgilash”, “Qonun”

C) “Qonunlar toplami”

D) “O’rnatish”, “Nizom”

2. Suverenitet – bu ... A) Davlatning ichki hayoti va tashqi munosabatlarga mustaqilligi

B) Davlat boshqaruvining o’ziga xosligi

C) Dunyo mamlakatlari bilan teng hamkorlikka ega bo’lish

D) Davlatning boshqa davlatlar bilan tengligi

3. “Xalq hokimyatchiligi” – bu …

A) Grekcha so’z bolib, “Demokratiya” so’zining tarjimasi

B) Lotincha so’z bolib, “Hokimyat xalqnikidir” degan ma’noni bildiradi

C) Ruscha so’z bo’lib, “Gosudarstvo” so’zining tarjimasi

D) Fransuzcha “Demoye” so’zidan olingan

4. 1991-yil 31 avgustdan 1992-yil 8 dekabrgacha asosiy qonun vazifasini qaysi

hujjat bajargan?

A) Davlat mustaqilligi asoslari to’g’risidagi qonun

B) Davlat suvereniteti to’g’risidagi qonun

27

C) Davlat mustaqilligi asoslari to’g’risidagi Prezident farmoni

D) O’zbekiston SSR Konstitutsiyasi

5. Quyida Konstitutsiyaviy prinsiplardan barini ko’rsating?

A) Qonun oldida barcha fuqarolarning mutloq tengligi

B) Oliy Majlis deputatlarining dahlsizlik huquqi

C) Oliy Majlisning ikki palatali qilib tashkil etilishi

D) Jamiyatga ko’ppartiyaviylik

6. Xalqaro huquq – bu … A) Xalqaro muloqot ishtirokchilari munosabatlarini tartibga solib turuvchi yuridik

qoidalar majmui

B) Mamlakatlar o’rtasida hamkorlik, tenglik garovi

C) Xalqaro miqiyosda chiqarilayotgan qonunlarning har bir davlatga ustunligi

D) Dunyo muvozanatini belgilovchi demokratik mezon

7. 1993-yil 9 aprelda ... A) Qoraqalpog’iston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilingan

B) “Ommaviy axborot vositalari tog’risida”gi qonun qabul qilingan

C) Amir Temur tavalludining 660 yilligini nishonlash to’g’risidagi Prezident

farmoni e’lon qilingan

D) Navro’z umumxalq bayramini nishonlash to’g’risidagi Prezident farmoni e’lon

qilingan

8. Aqli raso jismoniy shaxslar necha yoshdan boshlab har qanday jinoyatlari

uchun javob beradilar? A) 16 yoahdan

B) 14 yoshdan

C) 15 yoshdan

D) 17 yoshdan

9. “O’zbekiston SSR Prezidenti lavozimini joriy etish to’g’risida”gi qonun

qachon qabul qilingan? A) 1990 yil 24 mart

B) 1990 yil 20 iyun

C) 1991 yil 31 avgust

D) 1991 yil 29dekabr

10. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi tomonidan

qabul qilingan qonun necha kun ichida Senatga yuboriladi? A) 10 kun ichida

B) 14 kun ichida

C) 21 kun ichida

D) 30 kun ichida

11. Normativ huquqiy akt – bu ...

A) Umummajburiy xulq-atvor qoidalarini o’z ichiga olgan yuridik huquqiy hujjat

B) Hozirgi kunda eng muhim bo’lgan huquq sohasi

C) Eng muhim huquqiy hujjatlar majmui

D) Vazirlar Mahkamasi ko’rsatmalari

12. Siyosiy partiyalar to’g’risidagi qonun qachon qabul qilingan? A) 1996 yil 26 dekabrda

B) 1995 yil 14 aprelda

C) 1994 yil 5 mayda

D) 1994 yil 26 dekabrda

13. Nima maqsadda referendum o’tkaziladi?

A) Davlat qaror qabul qilishi uchun jamoatchilik fikrini bilishi zarur

B) Tayyorlanayotgan qonun loyihasini xalq tomonidan tasdiqlatish uchun

C) Amalga oshirish lozim bo`lgan masala bilan xalqni tanishtirish uchun

28

D) Davlat siyosiy hayotida xalqning faol ishtirok etishi uchun

14. Burxoniddin al-Marg’iloniy qalamiga mansub asarni va asarning yozib

tugatgan sanasini ko’rsating:

A) “Hidoya” asari, milodiy 1178 yilda yozilgan

B) “Kitob al-Fikh” asari, milodiy 1130 yilda yozilgan

C) “Qonun” deb nomlangan asar, milodiy 1025 yilda yozilgan

D) “Al-Hidoya” asari, milodiy 980 yilda yozilgan

15. Konstitutsiyaviy sudning qarorlari qachondan boshlab kuchga kiradi? A) Matbuotda e’lon qilingan kundan

B) Qaror qabul qilingan kundan

C) Konstitutsiyaviy sud raisi tasdiqlagandan so’ng

D) Prezident tasdiqlagan kundan

16. O’zbekiston Respublikasining saylov tizimi …

A) Majoritor

B) Proportsional

C) Aralash

D) Mutanosib

17. 16 yoshga to’lgan voyaga yetmaganlarga “Qamoq” jazosi qancha

muddatga qo’llanadi?

A) 1 oydan 3 oygacha

B) 1 oydan 6 oygacha

C) 1 oydan 1 yilgacha

D) faqat 1 oygacha

18. Bevosita demokratiya – bu … A) Xalqning davlat ishlarini hal qilishda to’g’ridan-to’g’ri o’zi ishtirok etishi

B) Xalqning o’z suveren huquqlarini saylab qo’yilgan ishonchli vakillari orqali

amalga oshirishi

C) Sitosiy huquqlarga egalik qilish huquqi

D) Demokratik erkinliklardan to’la foydalanish huquqi

19. Xalqaro huquqning asosiy prinsiplaridan birini ko’rsating: A) Davlat suvirenitetini o’zaro e’tirof etish va hurmat qilish

B) Qonuniylik

C) Tenglik

D) Teng asoslarda iqtisodiy aloqa

20. O’zbekison Respublikasi Konstitutsiyasida belgilab qo’yilgan shaxsiy

huquqlardan birini ko’rsating: A) Vijdon va diniy etiqod erkinligi

B) Yig’ilishlar, mitinglar va namoyishlarda ishtirok etish huquqi

C) Dam olish huquqi

D) Bilim olish huquqi

21. Fuqarolikni tasdiqlovchi hujjat?

A) Fuqarolik pasporti yoki tug’ilganlik to’g’risidagi guvohnoma

B) Davlat tomonidan berilgan mahsus ruhsatnoma

C) Notarius tasdig’i

D) FXDYO tomonidan berilgan istalgan hujjat

22. O’zbekiston fuqarolarning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida

belgilab berilgan siyosiy huquqlaridan birini ko’rsating?

A) Davlat organlariga arizalar va shikoyatlar bilan murojat qilish huquqi

29

B) Shaxsning qadr-qimmati himoyasi

C) Shaxsning ta’lim olishi, erkin axborot izlashi

D) Shaxsning shartnomalar tuzish huquqi

23. Huquqiy munosabatlarni vujudga keltiruvchi, o’zgartiruvchi yoki bekor

bekor qiluvchi hodisa va harakatlar...

A) Yuridik faktlar deb yuritiladi

B) Huquqiy normalat deb yuritiladi

C) Yuridik munosabatlar deyiladi

D) Huquqiy harakatlar deyiladi

24. Davlat organi nima? A) Davlatning ichki va tashqi funksiyalarini amalga oshiruvchi tuzilma

B) Hokimiyatning bolishi prinsipi

C) Mamlakatda ijtimoiy barqarorlik ta’minlovchi tashkilot

D) Siyosiy, iqtisodiy, madaniy munosabatlarni tartib doirasida tutuvchi organ

25. Mehanat qonuniga ko’ra necha yoshdan ishga qabul qilishga yo’l

qo’yiladi? A) 16 yoshdan

B) 15 yoshdan

C) 17 yoshdan

D) 18 yoshdan

26. Davlat ramzlariga hurmatsizlik qilinsa qanday jazo beriladi?

A) Eng kam ish haqqining 25 baravargacha miqdordagi jarima yoki 3 yildacha

ahloq tuzatish ishlari yoki 3 oygacha qamoq jazosi

B) Eng kam ish haqqining 25 baravargacha miqdordagi jarima, 3 yildacha ahloq

tuzatish ishlari, 1 yilgacha qamoq jazosi

C) 1 oydan 6 oygacha ahloq tuzatiah ishlari

D) Buning uchun jazo belgilanmagan

27. Huquqiy layoqat – bu … A) Fuqarolarga huquq va burchlarga bo’lish layoqati

B) Davlat ishlarida ishtirok etish layoqati

C) Ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy jarayonlarda to’liq qatnasha olish huquqi

D) Referendum va saylov jarayonlarida ishtirok eta olish huquqi

28. Huquqiy me’yorlar deb nimaga aytiladi?

A) Davlat tomonidan o’rnatilgan, qo’riqlanadigan hatti – harakat qoidalari

B) Gipoteza, dispozitsiya, sanksiya

C) Urf – odatlardan kelib chiqadigan huquqiy munosabatlar

D) Hatti - harakatlarning hamma uchun majburiy elementlari

29. 15 yoshli bolaning ota – onasi fuqaroligini o’zgartirishsa bolaning

fuqaroligi qanday o’zgaradi?

A) Bolaning roziligi bilan

B) Ota – onasi roziligi bilan

C) Xalqaro shartnomalar asosida

D) Bola voyaga yetgan o’zining roziligi asosida

30. Quyidagilardan qaysi biri qonunchilik tashabbusi huquqiag ega? A) O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi

B) Xalq deputatlari, viloyat kengashlari

30

C) Shahar, tuman prokurorlari

D) Vazirlar Mahkamasi

31. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XX bobi nimaga

bag’ishlangan? A) Vazirlar Mahkamasiga

B) O’zbekiston Respublikasi Prokaraturasiga

C) Mahalliy davlat hokimiyati asoslariga

D) Saylov tizimiga

32. Vakolatli tigashi bilan istefoga chiqqan prizizent...

A) Umrbod senat a’zosi bo’lib qoladi

B) Umrbod Konstitutsion sud a’zosi bolob qoladi

C) Umrbod Qonunchilik palatasi a’zosi bo’lib qoladi

D) Umrbod davlat maslahatchisi bo’lib qoladi

33. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatning qarorlarini kim

imzolaydi?

A) Senat raiaisi

B) Prezident

C) Spiker

D) Bosh vazir

34. 2002 til 27 yanvarda o’tkazilgan referendum yakunlariga ko’ra

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qaysi bo’limiga o’zgartirish va

qo’shimchalar kiritilgan? A) V – bo’limiga

B) II – bo’limiga

C) III – bo’limiga

D) IV – bo’limiga

35. Fuqaroligi bo’lmagan shaxsning O’zbekiston hududida tug’ilgan bolasi ...

A) O’zbekiston fuqarosi hisoblanadi

B) Bolaning fuqaroligini masalasini ota-onasi hal qiladi

C) Fuqarolik bo’yicha xalqaro shartnoma asosida hal qilinadi

D) Bola 17 yoshga to’lganida o’zi hal qiladi

36. Konstitutsiyaviy qonun qabul qilinayotganda deputatlar va

senaatorlarning qanchasi ishtirok etishi shart?

A) Deputatlar va senatorlarning uchdan ikki qismi

B) Deputatlar va senatorlaning yarmidan ko’pi

C) Deputatlar va senatorlarning yarmi

D) Barcha deputatlar

37. Qonunchilik palatasiga deputatlikka saylanish uchun O’zbekistonda

necha yil muqim yashash kerak?

A) 5 yil

B) 3 yil

C) 7 yil

D) 10 yil

38. Voyaga yetmagan o’spirin sodir etgan jinoyati uchun necha yilgacha

ozodlikdan mahrum etiladi?

A) 6 oydan 10 yilgacha

B) 1 yildan 8 yilgacha

C) 1 yildan 10 yilgacha

D) 3 yildan 12 yilgacha

39. O’zbekiston Respublikasi ning “Istemolchilar huquqlarini himoya qilish

to’g’risida” gi Qonun qachon qabul qilingan?

A) 1996 yil 26 aprelda B) 1992 yil 2 sentyabrda

31

C) 1994 yil 5 mayda D) 2001 yil 4 aprelda

40. 14 yoshli, voyaga yetmaganlar haftasiga necha soat ishlashlari mumkin? A) 12soat

B) 24 soat

C) 30 soat

D) 36 soat

41. Maktab hovlisidagi hazonlarning yoqib yuborilishi O’zbekiston

Respublikasi Konstitutsiyasining qaysi moddasiga hilof? A) 50 moddasiga

B) 49 moddasiga

C) 51 moddasiga

D) 52 moddasiga

42. Dastlabki tergov materiallari kimning ruxsati bilan e’lon qilinadi?

A) Tergov va prokaratura organlarining ruxsati bilan

B) Sudning qarori bilan

C) Oliy sudning qarori bilan

D) Ichki ishlar vazirligining ruxsati bilan

43.Ehtiyotsizlik orqasida yengil tan jarohati yetkazilganda qanday ma’muriy

jazo qo’llaniladi?

A) Eng kam ish haqqining 1 baravaridan 2 baravarigacha jarima

B) Eng kam ish haqqining 3 baravaridan 5 baravarigacha

C) Eng kam ish haqqining 1 baravaridan 5 baravarigacha jarima

D) 3 oygacha qamoq

44. Quyidagi davlatlardan qaysi biri unitar tuzilish shakliga ega? A) Fransiya, Finlyandiya, Portugaliya

B) Kanada, Braziliya, Misr

C) Yaponiya, Argentina, Rossiya

D) Belgiya, Shvetsariya, Pokiston

45. Fuqarolarning o’zini – o’zi boshqarish organlari faoliyati kimning qarori

bilan to’xtatilishi mumkin? A) Fuqarolar yig’ini qarori bilan

B) Sud qarori bilan

C) Tuman kengash qarori bilan

D) Shahar kengash qarori bilan

46. Quyidagi davlatlardan qaysi birining Konstitutsiyasiga qabul qilingandan

buyon qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritilmagan? A) Yaponiya, Daniya

B) AQSH, Fransiya

C) Xitoy, Germaniya

D) Hindiston, Indoneziya

47. Fuqarolarga solinadigan jarimalarning eng kam miqdori qancha?

A) Eng kam ish haqqining ellikdan bir qismi

B) Eng kam ish haqqining yuzdan bir qismi

C) Eng kam ish haqqining yarimigacha

D) Eng kam ish haqqining besh baravarigacha

48. Haqorat qilganlik uchun qanday ma’muriy jazo qo’llanilishi mumkin? A) Eng kam ish haqqining bir barobaridan ikki barobarigacha miqdorda jarima

solinadi

B) Eng kam ish haqqining ikki barobaridan uch barobarigacha miqdorda jarima

solinadi

32

C) Eng kam ish haqqining besh barobaridan o’n barobarigacha miqdorda jarima

solinadi

D) 3 sutkadan 15 sutkagacha ma’muriy qamoq jazosi qo`llaniladi

49. Qutida O’zbekiston Respublikasi fuqaroligi to’g’risidagi ishlarni

ko`rituvchi davlat organlaridan birini ko’rsating:

A) Ichki ishlar Vazirligi

B) Vazirlar Mahkamasi

C) Oliy Majlis

D) Inson huquqlari bo’yicha vakil

50. Fuqarolar masalalari bo’yicha qarorlar ijrosi ustidan nazoratni kim olib

boradi?

A) Prezident huzuridagi Fuqarolik masalalari bo’yicha komissiya

B) Ichki Ishlar vazirligi huzuridagi maxsus komissiya

C) Bosh Prokuror va unga bo’y sunuvchi organlar

D) Adliya Vazirligi

51. “Ozbekiston Respublikasining fuqarolik to’g’risida”gi Qonun qachon

qabul qilingan?

A) 1992 yil 2 iyulda

B) 1994 yil 5 mayda

C) 1997 yil 29 avgustda

D) 2002 yil 4 aprelda

52. Ma’muriy yo’l bilan ushlab turish vaqti qancha bo’lishi mumkin? A) 3 soat

B) 24 soat

C) Uch kun

D) Bir hafta

53. Ishga qabul qilish rad etilgan taqdirda ish beruvchi hodimga qancha

muddatda javob berishi zarur? A) Uch kun ichida

B) Bir kun ichida

C) Besh kun ichida

D) Bir hafta ichida

54. Bir yilda nechta bayram kunlari mavjud?

A) Toqqiz kun

B) Yetti kun

C) Sakkiz kun

D) O’n kun

55. Mehnat shartnomasi nima?

A) Ish beruvchi bilan hodim o’rtasida tuzilgan yozma bitim

B) Ish vaqti, dam olish vaqtini belgilovchi hujjat

C) Ish haqqini tartibga solib turuvchi hujjat

D) Davlat bilan fuqaro o’rtasidagi yozma kelishuv

56. Mehnat daftarchasi nima?

A) Xodimning mehnat stajini tasdiqlovchi xujjat

B) Ish beruvchi bilan xodimning munosabatlarini aks ettiruvchi xujjat

C) Xodimning ishlaganligi to’g’risidagi ko’rsatma

D) Ishchining ishlaganini ko’rsayuvchi xujjat

57. Mehnat nizolari qayerda ko’riladi? A) Mehnat nizolari komissiyalarida

B) Sudda

C) Kasaba uyushmasida

D) Xodim istagan joyiga shikoyat qilishi mumkin

58. Voyaga yetmagan huquqbuzarlarga nisbatan ozodlikdan mahrum etish

necha yilgacha qo’llaniladi?

33

A) 6 oydan 10 yilgacha, bir necha jinoyatlar bo’yicha 15 yillagacha

B) 1 yildan 5 yillagacha

C) 3 yildan 10 yilgacha

D) 6 oydan 10 yilgacha, bir necha jinoyatlar bo’yicha 20 yilgacha

59. Kimlarga nisbatan umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi

qo’llanilmaydi? A) 18 yoshga to’lmaganlarga, ayollarga, yoshi 60 dan oshgan erkaklarga

B) 18 yoshlarga to’lmaganlarga, yosh bolali ayollarga

C) 16 yoshga to’lmaganlarga, 55 yoshdan oshgan fuqarolarga

D) Nafaqa yoshidagilarga

60. Qoraqalpog’iston Respuublikasi prokurori kim tomonidan tayinlanadi?

A) O’zbrkiston Respublikasi Bosh prokurori roziligi bilan Juqorg`i Kengess

tomonidan tayinlanadi

B) Prezident tomonidan tayinlanadi

C) Qoraqalpog’iston Respublikasi Juqori Kengesi tomonidan tayinlanadi

D) O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan tayinlanadi

61. Prokuratura qanday organ?

A) Konstitutsiyaning aniq va bir xilda bajarilishini nazorat qiluvchi

B) Sudlov ishlarini nazorat qiluvch

C) Jazolovchi, qoralovchi

D) Xukm ijrosini nazorat qiluvchi

62. Prokaratura organlari kimning oldida javobgarlikni zimmasiga oladilar? A) Faqat Prezident va Oliy Majlis oldida

B) Prokaratura mustaqil organ, u faqat qonunga bo’ysunadi

C) Vazirlar mahkamasi oldida

D) Konstitutsion sud oldida

63. To’la muomala layoqatiga ega bo’lgan fuqarolarga nisbatan ma’muriy

qamoqqa olish muddati qancha vaqt?

A) 3 sutkadan 15 yoki 30 sutkagacha

B) 15 sutkadan 30 sutkagacha

C) 3 soatgacha, ayrim huquqbuzarlik uchun 3 oygacha

D) 3 sutkagacha

64. Intizomiy jazoning amal qilishi muddati qancha?

A) Jazo qo’llanilgan kundan boshlab 1 yil

B) Jazo berilgan kundan boshlab 6 oy

C) Jazo qo’llanilgan kundan boshlab 3 oy

D) Intizomiy jazo berilmaydi

65. Mehnat nizomi bo’yicha berilgan ariza komissiya tomonidan qancha vaqt

ichida ko’rib chiqadi?

A) 10 kun ichida

B) 2 hafta ichida

C) 1 hafta ichida

D) 3 kun ichida

66. “Oila kodeksi” qachondan amalga kirilgan? A) 1998 yil 1 sentabrdan

B) 1998 yil 30 apreldan

C) 1998 yil 30 iyuldan

D) 1998 yil 1maydan

34

67. Yo’llanib ishlayotgan fuqararolarning ish vaqti va haq to’lanadigan

mehnat tatilining muddati nimaga asosan belgilanadi? A) Qonunga

B) O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga

C) Ish beruvchining roziligiga

D) Ish beruvchi va hodim tomonidan tuzilgan shartnomaga

68. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senat majlisi kengashi qanday

o’tkaziladi? A) Alohida o’tkaziladi

B) Birgalikda o’tkaziladi

C) Zaruratga qarab o’tkaziladi

D) Oliy Majlis Raisi belgilaydi

69. Oliy Majlis Senatining sessiyalari qanday muddatda o’tkaziladi?

A) Zaruratga qarab, kamida uch marta

B) Sentyabrning birinchi ish kunidan boshlab kelgusi yilning iyun oyi oxiri ish

kunigacha

C) Sentyabr oyining ikkinchi haftasidan krlgusi yilning iyun boshlarigacha

D) Qonunchilik palatasining yig’ilishiga qarab

70. Oliy Majlis Qonunchilik palatasining sessiyalari qanday muddatda

o’tkaziladi? A) Sentyabrning birinchi ish kunidan boshlab kelgusi yilning iyun oyi oxiri ish

kunigacha

B) Sentyabr oyining ikkinchi haftasidan krlgusi yilning iyun boshlarigacha

C) Zruratga qarab, kamida uch marta

D) Senat yig’ilishiga qarab

71. O’zbrkiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi spikerni

qanday huquqiy hujjat chiqaradi?

A) Farmoyish

B) Qaror, farmon

C) Qaror

D) Farmon, farmoyish

72. Senat raisi lavozimimga saylov uchun nomzodni Oliy Majlisga kim taqdim

etadi?

A) Prezident taqdim etadi

B) Senatorlarning umumiy yig’ilishi qaroriga asosan taqdim etiladi

C) Vazirlar Mahkamasi taqdim etadi

D) Qonunchilik palatasi va Senatning birgalikdagi yig’ilishi qaroriga asosan

taqdim etiladi

73. Referendum nima?

A) Umumxalq ovoz berish

B) Saylovga qatnashish

C) Deputatalarni saylovi

D) Prezidentni saylovi

74. Siyosiy normalar – bu ... A) Alohida shaxslar va siyosiy birlashmalarning hokimyatga munosabatini tartibga

soluvchi xulq – atvor qoidalari

B) Davlatlar o’rtasida siyosiy munosabatlarni tartibga soluvchi, siyosiy

birlashmalar faoliyatini boshqaruvchi normalar

C) Davlat tomonidan o’rnayilgan, kafolatlanadigan va muhofaza qilinadigan organ

D) Siyosiy partiyalar faoliyatini tartibga soluvchi organ

35

75. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi hamda davlat hokimiyati

vakillik organlariga saylov muddatlari bir paytda to’g’ri kelib qolsa,... A) Davlat hokimiyati vakillik organlarining vakolat muddati 1 yilga uzaytiriladi

B) Mrkaziy saylov komissiyasi prezident saylovini 3 oyga kechiktiradi

C) Davlat hokimiyati vakillik organlarining vakolat muddati 3 oyga uzaytiriladi

D) Saylov bir paytda o’tkaziladi

76. O’zbekiston tarixida nachanchi yillarda Konstitutsiyalar qabul qilingan?

A) 1927, 1937, 1978, 1992 y.

B) 1924, 1936, 1978, 1992 y.

C) 1924, 1937, 1977, 1992 y.

D) 1927, 1936, 1978, 1992 y.

77. Davlat hokimiyatining birdan – bir manbayi, … A) Xalq

B) Prezident

C) Fuqarolar

D) Davlat organlari

78. Inson va fuqarolarning huquq va erkinliklari Konstitutsiyasida qanday

guruhlarga bo’linadi? A) Shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy

B) Shaxsiy, siyosiy, madaniy, iqyisodiy

C) Siyosiy, shaxsiy, ma’naviy, ijtimoiy

D) Shaxsiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy

79. O’zbekiston Konstitutsiyasi qanday tuzilgan?

A) Muqaddima, 6 bo’lim, 26 bob128modda

B) Muqaddima, 6 bo’lim, 28 bob, 126 modda

C) Kirish, 6 bo’lim, 26 bob, 128 modda

D) So’z boshi, 6 bo’lim, 28 bob, 126 modda

80. Vijdon erkinligi nima? A) Hohlagan dinga e’tiqod qilish yoki e’tiqod qilmaslik

B) Hohlagan diniy tashkilotga a’zo bo’lish

C) Vijdon faoliyati yuritish, yashash, ishlash

D) Diniy qarashlarni majburiy singdirish

81. O’zbekiston iqtisodiyotining negizini qanday mulk tashkil qiladi?

A) Xilma – xil shakldagi mulklar

B) Xususiy mulk va davlat mulki

C) Shaxsiy mulk va davlat mulki

D) Davlat mulki va xususiy mulk

82. Mahalliy davlat hokimiyatiga kim boshchilik qiladi? A) Hokim

B) Oqsoqol

C) Rais

D) Mahalliy hokimiyat raisi

83. Qaysi hokimlar Prezident tomonidan tayinlanadi va lavozimidan ozod

qilinadi? A) Viloyat hokimlarim, Toshkent shahar hokimi

B) Viloyat hokimlari va tuman hokimlari

C) Viloyat hokimlari va shahar hokimlari

D) Qoraqalpog’iston Respublikasi hokimlari

84. Konstitutsiyaviy Sudning Raisi va o’rinbosaridan tashqari qancha a’zosi

bor? A) 5 ta

B) 3 ta

C) 7 ta

D) 9 ta

36

85. Mehnat shartnomasi qaysi vaqtdan tuzilgan hisoblanadi

A) Qonunda ko’rsatilgan tartibda

B) Imzolashgan kundan boshlab

C) Buyruq chiqqan kundan boshlab

D) Ish boshlagan kundan

86. Dastlabki sinov muddati mehnat stajiga kiritiladimi? A) Imzolangan paytdan boshlab

B) Taraflarning kelishuvidan boshlab

C) Ha, kiritiladi

D) Yo’q, kiritilmaydi

87. Fuqarolik huquqiy layoqat qachon vujudga keladi?

A) Tug’ilganda

B) 14 yoshdan

C) 16 yoshdan

D) 18 yoshdan

88. Davlat qanday funksiyalarni bajaradi? A) Ichki va tashqi funksiyalarni amalgam oshiradi

B) Boshqa davlatlar bilan aloqalarni mustahkamlaydi

C) Qonunlar chiqaradi

D) Tashqi siyosiy funksiyalarni bajaradi

89. Davlatning boshqarish shaklini aniqlang:

A) Respublika va monarxiya

B) Respublika va demokratiya

C) Imperiya va federatsiya

D) Federativ va demokratik

90. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining loyihasini tayyorlash uchun

qachon Konstitutsiyaviy komissiya tuziladi?

A) 1990 yil, iyunda

B) 1990 yil, martda

C) 1991 yil, avgustda

D) 1991 yil, iyunda

91. Konstitutsiyaga ko’ra, demokratik huquq va erkinliklar nima bilan

himoya qilinadi?

A) Konstitutsiya va qonunlar bilan

B) Advokatlar yordami bilan

C) Konstitutsiyaviy sud qarori bilan

D) Prezident qarori bilan

92. Konstitutsiyaga binoan , O’zbekiston xalqini kimlar tashkil qiladi? A) Millatidan qat’iy nazar O’zbekiston Respublikasi fuqarolari

B) Ko’pchilikni tashkil etgan millat vakillari

C) O’zbekistondagi va boshqa davlatlardagi o’zbeklar

D) O’zbekiston Resoublikasi fuqarolari va chet el fuqarolari

93. Qoraqalqog’iston qanday Respublika?

A) Suveren

B) Muxtor

C) Avtonom

D) Konfederativ

94. O’zbekiston Respublikasi “Jinoyat kodeksi” ning qaysi bo’lim va bobi:

“Voyaga yetmaganlarning javobgarligi” deb ataladi?

A) VI bo’lim XV bob

B) II bo’lim V bob

C) IV bo’lim IX bob

D) VII bo’lim VII bob

37

95. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining nechanchi moddasida “

Davlat ramzlariga hurmatsizlik qilganlik uchun” belgilangan jazo

mustahkamlab qo’yilgan?

A) 215-moddasida

B) 250-moddasida

C) 150-moddasida

D) 5-moddasida

96. “Sanksiya” so’zi qanday ma’noni anglatadi? A) “Majburiy chora”

B) “Faraz qilish”

C) “Fikr yuritish”

D) “Bayon qilish”

97. Huquqiy normalarning tuzilishiga ko’ra bir-biri bilan bog’liq

elementlarni ko’rsating? A) Gipoteza, dispozitsiya, sanksiya

B) Umumiy, majburiy

C) Tqiqlovchi, majbur qiluvchi, vakolat beruvchi

D) Umumiy, dispotiziv, vakolat beruvchi

98. Birlashgan millatlar tashkiloti qachon tashkil etilgan va uning qarorgohi

qayerda joylashgan? A) 1945 yil 24 oktyabrda, Nyu – York shahrida (AQSH)

B) 1945 yil 26 iyunda, Vashingtonda (AQSH)

C) 1945 yil 24 oktyabrdan, Parij (Fransiya, Eyfil minorasi)

D) 1945 yil 24 oktyabrda, Los – Anjeles (AQSH)

99. “Harbiy demokratiya” nima?

A) O’tish davrining boshqaruv shakli

B) Harbiy hizmatni o’tashdagi ihtiyorlik

C) Qurolli kuchlarda oshkorlik

D) Armiyadagi siyosiy erkinlik

100. Avestoning 72 “Xa” – bashoratdan iborat kitobi nima deb ataladi? A) “Yosin”

B) “Vadovdat”

C) “Visparad”

D) “Rigveda”

101. Zardushtiylar ta’limotiga ko’ra necha yoshdan balog’at yoshi

hisoblangan? A) 15 yoshdan

B) 13 yoshdan

C) 10 yoshdan

D) 7 yoshdan

102. “Avesto”da belgilangan bolalarni o’qitish va tarbiyalash qonunlarini

belgilang: A) Diniy va ahloqiy, jismoniy tarbiya, o’qish – yozishni o’rgatish

B) Diniy va huquqiy tarbiya, o’qish – yozishni o’rgatish

C) Diniy, huquqiy va jismoniy tarbiya, o’qish - yozish

D) Diniy, jismoniy, siyosiy tarbiya

103. O’zbekiston Respublikasida “So’m” rasmiy pul birligi sifatida

qachondan muomalaga kiritilgan? A) 1994 yil 1 iyuldan

B) 1993 yil 1 iyuldan

C) 1991 yil 1 iyuldan

D) 1991 yil 20 iyundan

104. Qoraqalpog’iston Respublikasining Konstitutsiyasi qachon qabul

qilingan?

38

A) 1993 yil 9 aprelda

B) 1992 yil 8 dekabrda

C) 1992 yil 10 dekabrda

D) 1993 yil 8 dekabrda

105. Qachon Qoraqalpog’iston Respublikasi O’zbekiston Respublikasi

tarkibidagi davlat suvereniteti to’g’risida Deklaratsiya qabul qildi? A) 1990 yil 1 dekabrda

B) 1991 yil 10 sentabrda

C) 1991 yil 1 noyabrda

D) 1992 yil 10 dekabrda

106. Inson huquqlarini himoya qilish mehanizmini belgilang:

A) Sudlar, prokuratura, miltsiya, advokatlar

B) Sudlar, mahalla qo’mitalari, mahalla posbonlari

C) Sudlar, mitsiya, hokimiyat organlari

D) Sudlar, ichki ishlar vazirligi, tashqi ishlar vazirligi

107. “Fuqarolarning murojatlari to’g’risidagi” O`zbekiston Respublikasi

Qonuni qachon qabul qilingan?

A) 1994 yil 6 may

B) 1992 yil 6 may

C) 1993 yil 6 may

D) 1996 yil 6 may

108. O`zbekiston Respublikasining Inson huquqlari bo’yicha Milliy markazi

qachon ochilgan?

A) 1996 yilda

B) 1995 yilda

C) 1992 yilda

D) 1991 yilda

109. Ombudsman vazifalari jumlasiga quyidagilardan qaysinisi kirmaydi? A) Inson huquqlari sohasidagi hujjatlar, qonunlarni takomillashtirish, milliy dastur

ishlab chiqish

B) Mamalakatda inson huquqlariga rioya etilishi bilan bog’liq bo’lgan ishlar

ahvolini o’rganish

C) Inson huquqlariga putur yetkazilish sabablarini aniqlaydi

D) Inson huquqlarini poymol etilishini bartaraf etish bo’yicha dasturlar ishlab

chiqish

110. Hamma uchun vijdon erkinligining kafolatlanganligi O’zbekiston

Konstitutsiyasining qaysi moddasida belgilab qo’yilgan?

A) 31 moddada

B) 29 moddada

C) 27 moddada

D) 24 moddada

111. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qaysi bob va moddalarida

siyosiy huquqlar belgilab berilgan ?

A) VIII bob, 32 – 35 moddalarida

B) VII bob, 27 – 30 moddalarida

C) IX bob, 36 – 40 moddalarida

D) X bob, 43 – 46 moddalarida

112. O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy hayot nimalar asosida rivojlanadi? A) Siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlar xilma – hilligi asosida

B) Iqtisodiy barqarorlik va qonuniylik prinsiplari asosida

C) Demokratik huquq va erkinliklar asosida

D) Davlat hokimiyati vakolatlarining bo’linish prinsipi asosida

113. Inson huquqlari umumjahon dekloratsiyasi qachon qabul qilingan?

A) 1948 yil 10 dekabrda

B) 1945 yil 10 dekabrda

C) 1946 yil 10 dekabrda

D) 1949 yil 10 dekabrda

39

114. BMT tomonidan “Bola huquqlari to’g’risidagi Konvensiya” qachon

qabul qilingan? A) 1989 -yilda

B) 1956 -yilda

C) 1959- yilda

D) 1972 –yilda

115. Fuqarolik huquqi qaysi davlatda vujudga kelgan?

A) Qadimgi Rimda

B) Qadimgi Gretsiyada

C) Vavilonda

D) Qadimgi Xitoyda

116. O’zbekiston Respublikasi ning “ Fuqarolik kodeksi” qachondan amalga

kiritilgan?

A) 1997 yil 1 martdan

B) 1996 yil 1 maydan

C) 1994 yil 30 apreldan

D) 1992 yil 2iyuldan

117. O’zbekiston Respublikasining Oila Kodeksi qanday tuzilgan? A) 8 bo’lim, 30 bob, 238 moddadan iborat

B) 9 bo’lim, 20 bob, 125 moddadan iborat

C) 10 bo’lim, 20 bob, 105 moddadan iborat

D) 11 bo’lim, 25 bob, 150 moddadan iborat

118. Mualliflik huquqini himoya qiluvchi belgini aniqlang?

A) C

B) S

C) R

D) SP

119. Yillik mehnat tatilining eng kam va eng ko’p muddatini ko’rsating: A) 15 kun, 48 ish kuni

B) 17 kun, 40 ish kun

C) 18 kun, 45 ish kun

D) 30 kun, 45 ish kun

120. “O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi

to’g’risida” gi Konstitutsiyaviy qonun qachon qabul qilingan? A) 2002 yil 12 dekabrda

B) 2002 yil 27 yanvarda

C) 2002 yil 29 avgustda

D) 2003 yil 5 yanvarda

121. Dastlab tashkil etilganda BMTga nechta davlat a’zo bo;lgan edi, hozirda

esa nechta davlat a’zo?

A) Dastlab - 51 ta; hozirda - 193 ta

B) Dastlab - 30 ta; hozirda - 180 ta

C) Dastlab - 43 ta; hozirda - 184 ta

D) Dastlab - 54 ta; hozirda - 189 ta

122. “O’zbekiston Respublikasi davlat tili to’g’risida”gi qonun (yangi

tahrirda. qachon qabul qilingan? A) 1995 yil 21 dekabrda

B) 1998 yil 21 oktabrda

C) 1989 yil 21 oktabrda

D) 1994 yil 21 dekabrda

123. Jinoiy javobgarlik qaysi yoshdan boshlanadi?

A) 16 yoshdan, ayrim hollarda 13 yoshdan

B) 18 yoshdan, ayrim hollarda 14 yoshdan

C) 17 yoshdan

D) 11 yoshdan

124. FHDQ etish organlarida nimalar qayd etiladi? A) Tug’ilganlik, o’lim, nikoh, farzandlikka olish

B) Tug’ilganlik, o’lim, yashash joyi, nasl - nasabi

C) Fuqarolikni, oilaviy ahvolni, tug’ilish, o’limi

D) Nikoh, ajrim, turar joyga egalik huquqi

40

125. Qoraqalpog’iston Respublikasining maqomi O’zbekiston Respubliksi

Konstitutsiyasining qaysi bandida mustahkamlab qo’yilgan? A) XVII bob

B) XVI bob

C) XV bob

D) XIV bob

126. Oila kim tomonidan muhofaza qilinadi?

A) Jamiyat va davlat tomonidan

B) Oila a’zolari va mahalla tomonidan

C) Oila boshlig’i va qarindoshlar tomonidan

D) Ota – onalar va mahalla qo’mitasi tomonidan

127. Tarixchilar qaysi davrni hadis ilmining “ Oltin asri” deb ataganlar? A) IX asrni

B) X asrni

C) VIII asrni

D) VII asrni

128. Amir Temur davrida davlatga qarshi jinoyat qilganlar, davlatga xizmat

qilish tartibini buzuvchilar, o’z vazifasini suviste’mol qilgan kishilarni sud

qiluvchi mahsus sud organi qanday nomlangan?

A) “Adolat “ devoni

B) “Devoni buzruk”

C) “Fuqarolik sudi”

D) Shariat sudi

129. Qonuniylikning “ O’zbekiston Respublikasi hududida qonunlar bir hil

qo’llanilishni, barcha fuqarolar qonun oldida tengligi”ni bildiruvchi prinsip

qanday ataladi? A) Qonuniylikning yagonalik prinsipi

B) Qonuniylikning ustunligi va barcha uchun majburligi

C) Qonuniylik va maqsadga muvofiqlik prinsipi

D) Qonuniylikning huquqiy savodxonlik bilan bog’liqligi

130. Oila kodeksining nechanchi moddasida oilaviy munosabatlarga barcha

fuqarolarning teng huquqga egaligi belgilab qo’yilgan? A) 3 – moddada

B) 1 – moddada

C) 6 – moddada

D) 10 – moddada

131. MDH doirasida tuzilgan mualliflik va turdosh huquqlarni himoya qilish

haqidagi bitimlar qachon imzolangan? A) 1995 yil 10 fevralda

B) 1992 yil 28 dekabrda

C) 1999 yil 10 yanvarda

D) 1993 yil 10 fevralda

132. “18 yoshga to’lmagan barcha shaxslar faqat tibbiy ko’rikdan o’tgandan

keyingina ishga qabul qilishlari” Mehnat Kodeksining qaysi moddasida qayd

etilgan?

A) 239 - moddada

B) 241 – moddada

C) 108 - moddada

D) 60 - moddada

133. BMT tomonidan qaysi yil “Xalqaro bolalar yili” deb e’lon qilingan edi? A) 1979 yilni B) 1978 yilni C) 1977 yilni D) 1989 yilni

134. “Advakatura to’g’risida” gi qonun qachon qabul qilingan? A) 1996 yil 27 – dekabrda

B) 1995 yil 20 – dekabrda

C) 1997 yil 27 – dekabrda

D) 1998 yil 27 – dekabrda

135. “Tabiatni muhofaza qilish tio’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi

Qonuni qachon qabul qilingan? .

41

A) 1992 yil 9 – dekabrda

B) 1993 yil 6 – mayda

C) 1993 yil 9 - dekabrda

D) 1993 yil 7 – mayda

136. “Ommaviy axborot vositalari erkinligi” O’zbekiston Respublikasi

Konstitutsiyasining qaysi moddasida belgilab qo’yilgan? A) 67 – moddada B) 69 – moddada C) 79 – moddada D) 77 – moddada

137. Apatridlar deb kimlarni aytiladi? A) Fuqaroligi bo’lmagan shaxslar

B) Qochoqlarni

C) Chet el fuqarolarini

D) Fuqaroligini o’zgartirganlarni

138. Qanday sharoitda er xotining roziligisiz nikohdan ajratish to’g’risida ish

qo’zg’atishga haqli emas? A) Bir yoshga to’lmagan bolasi bo’lsa

B) Xotini kasalga chalingan bo’lsa

C) Uchtadan ortiq voyaga yetmagan farzandi bo’lsa

D) Erkak kishi istagan vaqtda ajralish to’g’risida ish boshlashi mumkin

139. O’zbekistonda kim farmonlar chiqarish vakolatiga ega?

A) Respublika Prezidenti

B) Oliy majlis Kengashi

C) Bosh vazir

D) Konstitutsiyaviy sud

140. Qaysi organ odil sudlovni amalga oshiradi? A) Sud B) Prokuratura C) Advokatura D) Ichki ishlar vazirligi

141. Yuridik normaning davlat jazosi meyorini belgilab beradigan tarkibiy

qismini ko’rsating:

A) Sanksiya B) Gipoteza C) Dispozitsiya D) Prezumpsiya

142. Huquqiy ong huquqiy madaniyat darajasiga ko’ra qanday turlarga

bo’linadi? A) Ijtimoiy, individual va kasbiy

B) Individual va rasmiy

C) Guruxiy, normativ va nisbiy

D) Kasbiy va norasmiy

143. Quyidagi elementlarning qaysi biri huquqbuzarning shaxsini anglatadi?

A) Subyekt

B) Obyekt

C) Subyektiv tomon

D) Obyektiv tomon

144. Huquq normasi nima? A) Davlat tomonidan belgilangan va muhofaza qilinadigan barcha uchun majburiy

qoidalar

B) Odamlarning ezgulik va yovuzlik, adolat, insonning jamiyat oldidagi burchi

haqidagi tasavvurlariga muvofiq ravishda jamiyat hayotida shakllangaa qoidalar

C) Diniy manbalarda berilgan ilohiy tasavvurlardan kelib chiquvchi qoidalar

D) Ko’p marta natijasida shakllangan va odat tusiga kirgan xulq – atvor qoidalari

145. Huquqiy ongning tarkibiy yuzilishi qanday?

A) Huquqiy psixologiya va huquqiy mafkura

B) Huquqiy madaniyat va huquqiy mafkura

C) Huquqiy mafkura va huquqiy siyosat

D) Huquqiy axloq va huquqiy munosabat

146. Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini rasmiy talqin etish huquqiga

ega bo’lgan davlat organini ko’rsating:

A) Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi

42

B) Ozbekiston Respublikasi Prezidenti

C) Ozbekiston Respublikasi Oliy Majlisi

D) Ozbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi

147. Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining I bobi nimaga

bag’ishlangan?

A) Ozbekiston Respublikasi davlat suverinitetiga

B) Konstitutsiyaviy tuzumning asosiy prinsiplariga

C) inson va fuqaroning huquq va erkinliklariga

D) Ozbekiston Respublikasi sud hokimiyatining Konstitutsiyaviy asoslariga

148. Quyidagi huquqlardan qaysi biri insonning siyosiy huquqlari guruhiga

kiradi?

A) Shaxsiy va jamoa murojatlarini davlat hokimiyati tashkilotlariga yuborish

huquqi

B) Ishsizlikdan himoyalanish huquqi

C) O’z mulkiga erkin egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish huquqi

D) Erkinlikva shaxsiy daxlsizlik huquqi

149. Necha yoshda O’zbekiston Respublikasining prezidentligiga nomzod

bo’lish mumkin? A) 35 yoshda

B) 45 yoshda

C) 50 yoshda

D) 55 yoshda

150. Qaysi normativ-huquqiy hujjatni O’zbekiston Respublikasining

Prezidenti ham, O’zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi ham

chiqaradi?

A) Farmoyish

B) Farmon

C) Qonun

D) Deklaratsiya

151. Quyida sanab o’tilgan organlardan qaysi biri qonun chiqarish tashabbusi

huquqiga ega emas?

A) O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi

B) O’zbekiston Respublikasining Prezidenti

C) O’zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi

D) O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori

152. O’zbekiston Respublikasi hukumatining rahbari qanday nomlanadi? A) O’zbekiston Respublikasining Bosh vaziri

B) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining raisi

C) O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Kengashining raisi

D) O’zbekiston Respublikasi hukumatining raisi

153. Ma’muriy huquqbuzarlik sodir etilganligi faktini qayd etuvchi rasmiy

hujjat nima deb nomlanadi? A) Bayonnoma B) Qaror C) Shikoyat D) Ariza

154. “Davlat shakli” tushunchasi qanday hodisalarni qamrab oladi? A) Davlat boshqaruvining shakli, davlat tuzimi, siyosiy rejim

B) Davlat tuzumining shakli

C) Davlat boshqaruvi

D) Davlatning demokratik rejimi

43

155. Ko’rsatilgan qoidalardan qaysi biri davlatning boshqaruv shaklini aks

ettiradi? A) Hokimyatni tashkil etishning manba’lari va usullari

B) Markaziy va mahalliy hokimyat organlatining o’zaro munosabatlari

C) Hokimyatni amalga oshirish vositalari va usullari

D) Milliy davlat tuzilishi

156. Monarxiya respublikadannimasi bilan farq qiladi?

A) Hokimyatning bir shaxs qo’lida bo’lib, uning meros qilib berilishi

B) Referendum va ommaviy saylov e’lon qilish

C) Hukumatning parlament asosida tuzilishi

D) Prezident va parlament oldida hukumatning ikki yoqlama javobgarligi

157. Hukumat parlament tomonidan tashkil etilib, parlament oldida javob

beradigan boshqaruv shaklini ko’rsating:

A) Parlament respublikasi

B) prezident respublikasi

C) Konstitutsiyaviy monarxiya

D) Mutloq monarxiya

158. Davlat tuzilish shakllari qanday? A) Unitar, federatsiya, konfederatsiya

B) Demokratiya, avtokratiya, totalitarizm

C) Parlament respublikasi, monarxiya

D) Prezident respublikasi, konstitutsiyaviy monarxiya

159. Unitar davlatni ko’rsating:

A) Yaponiya

B) Meksika

C) Hindiston

D) Amerika qo’shma shtatalari

160. Konfederatsiya nima? A) Suverenitetga ega bolgan, ichki va tashqi ishlarda mustaqil subyekt hisoblangan

muayyan maqsad uchun birlashgan, davlatlar ittifoqi

B) Muayyan suverenitetga ega bo’lgan, siyosiy tuzilmalarga asoslangan davlat

yoki milliy davlat tuzilishining shakli

C) Oliy hokimyat organlari orqali shakllantiriladigan davlat

D) Boshlig’i bu amalni meros qilib olgan davlat

161. Ko’rsatilgan tuzilmalardan qaysi biri davlat apparatiga kirmaydi?

A) Siyosiy partiyalar

B) Hokimiyatning qonun chiqaruvchi organlari

C) Hokimiyatning ijro etuvchi organlari

D) Davlatning nazorat va taftish organlari

162. O’zbekistonda qaysi organ davlat hokimiyatining oliy vakillik organi

hisoblanadi?

A) Oliy Majlis B) Prezident C) Vazirlar Mahkamasi D) Oliy sud

163. Qonun chiqarish jarayoni asosiy bosqichlarning ketma-ketliginto’g’ri

ko’rsatilgan javobni toping? 1) Qonun loyihasini Oliy Majlisda ko’rib chiqish va qabul qilish

2) O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qonunni imzolashi va e’lon qilinishi

3) Qonunchilik tashabbusi

4) Qonun loyixasining dastlabki ko’rib chiqilishi

44

5) Oliy Majlisn qo’mitasida qonunning ko’rib chiqilishi va ma’qullanishi

A) 3-4-1-5-2 B) 3-5-1-4-2 C) 4-3-1-5-2 D) 4-3-5-2-1

164. Quyidagilardan davlatning ichki funksiyasiga kiruvchi vazifalardan

birini aniqlang: A) Fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta'minlash.

B) Atrofdagi davlatlar bilan madaniy munosabatlarni o‘rnatish

C) Chegaralarni mustahkamlash va tashqi xavf-xatardan mudofaa qilish

D) Xalqaro iqtisodiyot munosabatlarini yaxshilash

165. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining I - bo‘limi……

A) 4 bob, 17 moddadan iborat

B) 3 bob, 17 moddadan iborat

C) 4 bob, 15 moddadan iborat

D) 3 bob, 15moddadan iborat

166. Oliy Majlisning Qonunchilik palatasi necha nafar deputatdan iborat? A) 150 nafar B) 120 nafar C) 100 nafar D) 86 nafar

167. Ikki palatali tizimni joriy etish to‘g‘risida o‘tkazilgan Referendum

qachon bo‘lgan edi?

A) 2002 yil 27 yanvarda

B) 2004 yil 26 yanvarda

C) 2003 yil 23 aprelda

D) 2000 yil 9 yanvarda

168. Huquqiy munosabatlarni vujudga keltiruvchi, o‘zgartiruvchi yoki bekor

qiluvchi hodisa va harakatlar...

A) Yuridik faktlar deb yuritiladi

B) Huquqiy munosabatlar deyiladi

C) Huquqiy normalar deb yuritiladi

D) Huquqiy harakatlar deyiladi

169. O‘zbekiston Respublikasining “Bola huquqlarining kafolatlari

to‘g‘risida”gi Qonuni qachondan kuchga kirgan?

A) 2008 yil 8 yanvardan

B) 2007 yil 1 dekabrdan

C) 1997 yil 29 avgustdan

D) 1992 yil 9 dekabrdan

170. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 4 – bo‘limi nimaga

bag‘ishlangan?

A) Ma'muriy – xududiy va davlat tuzilishiga

B) Davlat xokimiyatining tashkil etilishiga

C) Jamiyat va shaxsga

D) Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlariga

171. Oliy Majlisning Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan qonun

necha kun ichida Senatga yuboriladi?

A) 10 kun ichida B) 15 kun ichida C) 30 kun ichida D) 2 oy ichida

172. O’zbеkistоn Rеspublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qоnuni qachоn va

qaysi sessiyada qabul qilingan? A) Оliy Majlisning IX sеssiyasida, 1997yil 29 avgustda

B) Оliy Kеngashining beshinchi sеssiyasida, 1992 yil 2 iyulda

C) Оliy Kеngashining 1992 yil 10 dеkabrdagi XI sеssiyasida

D) Оliy Majlisning 1998 yil 25 dеkabridagi XII sеssiyasida

173. “Ta’lim to’g’risida”gi Qоnun nеchta mоddadan ibоrat va uzluksiz ta’lim

tizimining nеchta turini o’z ichiga оlgan? A) 34 mоdda, 7 turini

B) 31 mоdda, 6 turini

C) 41 mоdda, 5 turini

D) 52 mоdda, 11 turini

45

174. “Hеch qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o’rnatilishi mumkin

emas” dngan qоida O’zbеkistоnning qaysi hujjatida bеlgilangan? A) O’zbеkistоn Rеspublikasi Kоnstitutsiyasida

B) Huquqiy оng va huquqiy madaniyatni yuksaltirish to’g’risidagi qоnunda

C) Milliy valyuta to’g’risidagi qоnunda

D) Insоn huquqlari umumjahоn Dеklaratsiyasida

175. O’zbеkistоnning “Davlat ramzlari to’g’risida”gi qarоri qachоn qabul

qilingan? A) 1991 yil 15 fеvralda

B) 1991 yil 20 iyunda

C) 1991 yil 31 avgustda

D) 1991 yil 18 nоyabrda

176. “Suvеrеnitеt” so’zining lug’aviy ma’nоsi...

A) Fransuzcha so’z bo’lib, “mustaqillik”, “Оliy hоkimiyat” dеgan ma’nоlarni

bildiradi

B) Lоtincha so’z bo’lib, “o’rnatish”, “tasdiqlash” dеgan ma’nоlarni bildiradi

C) Nеmscha so’z bo’lib, “alоhida” dеgan ma’nоni bildiradi

D) Inglizcha so`z bo`lib, “tinchlik”, “birdamlik”, “оzоdlik” dеgan ma’nоlarni

bildiradi

177. “Bоla huquqlari to’g’risidagi Kоnvеnsiya”ga O’zbеkistоn qachоn

qo’shilgan?

A) 1992 yil 9 dеkabrda

B) 1993 yil 19 yanvarda

C) 1994 yil 25 оktyabrda

D) 1995 yil 20 mayda

178. Konstitutsiyaga ko`ra “Jamiyatning iqtisоdiy nеgizini ...” A) Хilma – hil shakllardagi mulk tashkil qiladi

B) Shaхsiy va kоlхоz-kооpеrativ mulki tashkil qiladi

C) Хususiy va shirkatlar mulki tashkil qiladi

D) Yer va yer оsti bоyliklari tashkil qiladi

179. “Ta’lim to’g’risida”gi Qоnunning qaysi mоddalarida Davlat ta’lim

standartlari haqida fikr yuritilgan?

A) 3,7,9,19,25,26,27

B) 1,4,10,13,17,22,29

C) 2,6,8,12,16,24,30

D) 6,8,11,15,26,31,32

180. Davlat ta’lim standartlari...

A) Ta’lim mazmuniga hamda sifatiga qo’yiladigan talablarini bеlgilaydi

B) Ta’lim оluvchilar tayyorgarligining yuqоri darajasini bеlgilaydi

C) Tabaqalashtirilgan o’quv yuklamasi hajmini bеlgilaydi

D) Bitiruvchilarga nisbatan ayrim malaka talablarini bеlgilaydi

181. O’zbеkistоn Rеspublikasida kimlar pеdagоgik faоliyat bilan

shug’ullanish huquqiga ega?

A) Tеgishli ma’lumоti, kasb tayyorgarligi bоr yuksak ahlоqiy fazilatlarga ega

bo’lgan shaхslar

B) Chuqur bilimga ega bo’lgan har qanday shaхs

C) Faqat tеgishli ma’lumоti, kasb tayyorgarligi bоr bo’lgan shaхslsr

D) Faqat yuksak ahlоqiy fazilatlarga ega bo’lgan shaхslar

46

182. O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 150-moddasiga ko`ra

xodimning arizasiga binoan unga ish haqi saqlanmagan holda berilgan

ta’tilning muddati qanday belgilanadi?

A) Xodim bilan ish beruvchi o`rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi

B) Kasaba uyushmasi va ish beruvchi o’rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi.

C) Xodim bilan kasaba uyushmasi o`rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi

D) Mehnat birjasi va ish beruvchi o`rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi

183. Ma`muriy huquqbuzarlik to`g`risidagi ishlar ko`rsatilgan qaysi organlar

tomonidan ko`rib chiqilmaydi?

A) Prokuratura

B) Sudlar

C) Ichki ishlar idoralari

D) Sog`liqni saqlash idoralari

184. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining yuqori palatasi Senatga

birinchi marta qachon saylov o’tkazildi?

A) 2005 yil 17-20 yanvar kunlari

B) 2006 yil 21-24 aprel kunlari

C) 2006 yil 28-30 yanvar kunlari

D) 2004 yil 26 dekabrda

185. Odam savdosidan jabrlanganlarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish qaysi

manbalardan qoplanadi?

A) O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti mablag’lari va qonun

hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan

B) Jabr ko`rganlarning o`z mablag`lari hisobidan

C) O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti mablag’lari hisobidan

D) O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti mablag’lari va xorijiy davlatlar

homiyligi hisobidan

186. Chet ellik yuridik va jismoniy shaxslarga to’liq yoki qisman tegishli

bo’lgan va O’zbekiston Respublikasi hududida joylashgan korxonalarda

mehnat munosabatlari qaysi davlat qonunchiligiga binoan tartibga solinadi? A) O’zbekiston Respublikasining mehnat to’g’risidagi qonun hujjatlariga ko’ra

B) Xorijiy davlatning mehnat qonunchiligi asosida

C) Xalqaro huquqiy xujjatlarga asosan

D) Ikki davlat o`rtasidagi bitim asosida

187. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga ko’ra, fikr yuritish erkinligi

qaysi holda cheklanishi mumkin? A) Davlat siriga taaluqli bo’lsa

B) Davlat manfaatlariga asoslangan holda

C) Bunday holat qonunda belgilanmagan

D) Siyosiy nuqtai-nazardan cheklanishi mumkin

188. Mehnat intizomi nima? A) Mehnat shartnomasida belgilangan shartlarga qat`iy rioya qilish

B) Korxona, muassasa odatlariga rioya qilish

C) Mehnat kodeksi shartlarini bajarish

D) Konstitutsiyaviy prinsiplarga rioya etish

189. Konstitutsiyaning 93-moddasi 15-bandiga qanday qo’shimcha kiritildi?

47

A) “Viloyatlar hokimlarini hamda Toshkent shahar hokimini qonunga muvofiq

tayinlaydi hamda lavozimidan ozod etadi” degan so’zlardan oldin “O’zbekiston

Res’ublikasi Bosh vazirining taqdimiga binoan …” degan so’zlar kiritildi

B) “Viloyatlar hokimlarini qonunga muvofiq tayinlaydi hamda lavozimidan ozod

etadi” degan so’zlardan oldin “O’zbekiston Res’ublikasi Bosh vazirining

taqdimiga binoan …” degan so’zlar kiritildi

C) “O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi majlislarida raislik qilishga

haqli” degan so’zlar kiritildi

D) “Ijro etuvchi hokimiyat devonini tuzadi va unga rahbarlik qiladi” degan so’zlar

kiritildi

190. Konstitutsiyaning 78-moddasi 15-bandiga qanday qo’shimcha kiritildi? A) “Mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining dolzarb masalalari yuzasidan

Bosh vazirning hisobotlarini eshitish va muhokama qilish” degan so’zlar bilan

to’ldirildi

B) “Mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining dolzarb masalalari yuzasidan

Bosh vazirning hisobotlarini muhokama qilish” degan so’zlar bilan to’ldirildi

C) “Mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining dolzarb masalalari yuzasidan

Bosh vazirning hisobotlarini eshitish” degan so’zlar bilan to’ldirildi

D) “Mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining dolzarb masalalari yuzasidan

Senat raisining hisobotlarini eshitish va muhokama qilish” degan so’zlar bilan

to’ldirildi

191. O’zbekiston Res’ublikasi Konstitutsiyasining 98-moddasiga ko’ra Bosh

Vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi qay tarzda ehlon qilinadi? A) Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining kamida uchdan bir qismi

tomonidan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti nomiga rasman kiritilgan taklif

bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo’shma majlisi

muhokamasiga Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish haqidagi

masala kiritiladi

B) Qonunchilik palatasi deputatlari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismi

tomonidan O’zbekiston Respublikasi prezidenti nomiga rasman kiritilgan taklif

bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo’shma majlisi

muhokamasiga Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish haqidagi

masala kiritiladi

C) Senatorlar umumiy sonining kamida uchdan ikki qismi tomonidan O’zbekiston

Respublikasi Prezidenti nomiga rasman kiritilgan taklif bo’yicha O’zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo’shma majlisi muhokamasiga Bosh

vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish haqidagi masala kiritiladi

D) Spiker tomonidan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti nomiga rasman

kiritilgan taklif bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining

qo’shma majlisi muhokamasiga Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi

bildirish haqidagi masala kiritiladi

192. Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning ta`lim olish huquqi “Bola

huquqlari kafolatlari to’g’risida”gi Qonunning qaysi moddasida

kafolatlangan?

48

A) 29-moddada B) 32-moddada C) 31-moddada D) 30-moddada

193. Ushbu konstitutsiyaviy qoida matnida qaysi so’zlar tushirib qoldirilgan?

“O’zbekiston Respublikasida-O’zbekiston Respublikasi…ustunligi so’zsiz tan

olinadi” A) Konstitutsiyasi va qonunlarining

B) Ijtimoiy adolatning

C) Davlatning

D) Prezident hokimiyatining

194. “Bola huquqlari kafolatlari to’g’risida”gi Qonunning 23-moddasi tahriri

qaysi qatorda berilgan? A) Har bir bola bilim olish huquqiga ega.Davlat bolaning bepul majburiy umumiy

o’rta ta`lim, shuningdek, o’rta maxsus kasb-hunar ta`limi olishini kafolatlaydi

B) Har bir bola o`zining yoshi, sog`ligi hamda ehtiyojlariga mos keladigan dam

olish va bo`sh vaqtga bo`lgan huquqiga ega

C) Har bir bola sog`lig`ini saqlash huquqiga ega

D) Bola so`z, fikr, e’tiqod va vijdon erkinligi huquqiga ega

195. O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 181-moddasida ko’ra,

xodimga mehnat intizomini buzganligi uchun ish beruvchi qanday intizomiy

jazo choralarini qo’llashga haqli?

A) Hayfsan, o’rtacha oylik ish haqining o’ttiz foizidan ortiq bo’lmagan miqdorda

jarima, mehnat shartnomasini bekor qilish

B) Ogohlantirish, hayfsan, o’rtacha oylik ish haqining o’ttiz foizidan ortiq

bo’lmagan miqdorda jarima

C) Hayfsan, o’rtacha oylik ish haqining o’ttiz foizidan ortiq bo’lmagan miqdorda

jarima

D) mehnat shartnomasini bekor qilish

196. Xodim uchun ish vaqtidan tashqari ishning muddati qancha bo’lishi

lozim? A) Surunkasiga ikki kun davomida to’rt soatdan va yiliga bir yuz yigirma soatdan

ortiq bo’lmasligi lozim

B) Surunkasiga ikki kun davomida uch soatdan va yiliga yuz soatdan ortiq

bo’lmasligi lozim

C) Surunkasiga ikki kun davomida besh soatdan va yiliga bir yuz yigirma soatdan

ortiq bo’lmasligi lozim

D) Surunkasiga ikki kun davomida uch soatdan va yiliga yuz soatdan ortiq

bo’lmasligi lozim

197. Xodimga pensiya va nafaqalar belgilanishida va ijtimoiy yordamning

muayyan turidan foydalanishida imtiyoz berilishi uchun qaysi hujjat asos

bo’lib xizmat qiladi?

A) Mehnat daftarchasi

B) Pasport

C) Jamg`arib boriladigan pensiya

jamg`armasi

D) Tavsifnoma

198. Ayni bir shaxs bir paytning o’zida O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi

Qonunchilik palatasi deputati va Senati ahzosi bo’lishi mumkinmi? A) Mumkin emas

B) Spiker va Senat raisi kelishuvi asosida mumkin

49

C) Senat raisining roziligi bilan mumkin

D) Spikerning roziligi bilan mumkin

199. O’zbekiston Respublikasi Maъmuriy javobgarlik to’g’risidagi Kodeksi

qachon qabul qilingan? A) 1994 yil 22 sentyabr kuni

B) 1996 yil 1 yanvar

C) 1995 yil 1 aprel kuni

D) 1992 yil 15 dekabr kuni

200. O’zbekiston tarixida birinchi marta qachon ko’p partiyaviylik asosida

parlament shakllangan? A) 1994 yil 25 dekabrda

B) 1989 yil 20 oktabrda

C) 1999 yil 21 dekabrda

D) 2005 yil 25 dekabrda

201. O’zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasiga ko’ra, Oliy Majlisning

saylovdan keyingi birinchi yig’ilishi qachon chaqiriladi? A) Saylovdan keyin 2 oydan kechiktirmay

B) Saylovdan keyin 1 oydan kechiktirmay

C) Saylovdan keyin 15 kundan kechiktirmay

D) Prezident farmoniga ko`ra, 15 kun ichida

202. 2010 yil 12 noyabrdagi Kontseptsiyaga binoan Konstitutsiyaning qaysi

moddalariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritildi? A) 78, 80,93,96,98

B) 76, 80,92,96,98

C) 78, 88,94,96,98

D) 76, 80,93,96,98

203. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga ilk bora qachon o’zgartirish

kiritilgan? A) 1993 yil 28 dekabr

B) 1993 yil 25 mart

C) 1994 yil 28 yanvar

D) 1994 yil 28 mart

204. Quyidagilarning qaysi birlari ma`muriy jazo turlari?

A) Qamoq, mol-mulkni musodara qilish, jarima.

B) Jarima, muayyan huquqdan mahrum etish, qamoq

C) Ozodlikdan mahrum qilish, jarima, muayyan huquqdan mahrum qilish

D) Muayyan huquqdan mahrum qilish, qamoq, jamiyatdan chetlatish

205. O’zbekiston Respublikasida ilk bor ikki palatali parlamentning Quyi

palatasi qachon shakllantirildi?

A) 2004 yil 26 dekabrda

B) 2001 yil 25 dekabrda

C) 1996 yil 25 dekabrda

D) 1994 yil 26 dekabrda

206. Ma`muriy huquq qanday munosabatlarni tartibga soladi? A) Davlat boshqaruv munosabatlarini

B) Ma’muriy – axloqiy

munosabatlarni

C) Ijtimoiy munosabatlarni

D) Huquqiy munosabatlarni

207. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qanday huquqiy xujjatlar

chiqaradi?

A) Farmon, qaror, farmoyishlar

B) Farmoyish, buyruqlar

C) Qaror, buyruqlar

D) Farmoyish, qonunlar

50

208. Muddatli mehnat shartnomasi qachon nomuayyan muddatga

uzaytirilgan deb hisoblanadi? A) Agar muddat tugagandan keyin taraflardan birortasi bir hafta davomida uning

bekor qilinishini talab qilmagan bo’lsa

B) Agar muddat tugagandan keyin ham mehnatga oid munosabatlar davom

etaversa

C) Agar muddat tugagandan keyin taraflardan birortasi bir hafta davomida uning

bekor qilinishini talab qilmagan bo’lsa

D) Agar muddat tugagandan keyin taraflardan birortasi uch kun davomida uning

bekor qilinishini talab qilmagan bo’lsa

209. Konstitutsiyaning nechanchi moddasida har kimga ilmiy va texnikaviy

ijod erkinligi berilgan? A) 42-moddasida

B) 49- moddasida

C) 43- moddasida

D) 39- moddasida

210. O’zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining 100-moddasiga ko’ra

xodim vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik davrida va mehnat to’g’risidagi

qonunlar va boshqa normativ hujjatlarda nazarda tutilgan tahtillarda

bo’lgan davrida mehnat shartnomasini ish beruvchining tashabbusi bilan

bekor qilinishi mumkinmi?

A) Korxona butunlay tugatilsa, mumkin

B) Mumkin emas

C) 3 kun oldin ogohlantirilsa, mumkin

D) 15 kun oldin ogohlantirilsa, mumkin

211. 2008 yil 8 iyulda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining odam

savdosiga qarshi kurash sohasidagi qanday hujjati imzolandi?

A) “Odam savdosiga qarshi kurashish samaradorligini oshirish chora-tadbirlari

to’g’risida”gi Qaror

B) “Odam savdosiga qarshi kurash to`g`risida”gi Qonun

C) “Odam savdosiga qarshi kurash to`g`risida”gi farmiyish

D) “Odam savdosining, ayniqsa, ayollar va bolalar savdosining oldini olish

to`g`risida”gi qaror

212. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kimlar saylanishi

mumkin?

A) 35 yoshdan kichik bo’lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita

saylovgacha kamida 10 yil O’zbekiston hududida yashagan O’zbekiston

Respublikasi fuqarosi

B) 30 yoshdan kichik bo’lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita

saylovgacha kamida 10 yil O’zbekiston hududida yashagan O’zbekiston

Respublikasi fuqarosi

C) 30 yoshdan kichik bo’lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita

saylovgacha kamida 15 yil O’zbekiston hududida yashagan O’zbekiston

Respublikasi fuqarosi

51

D) 35 yoshdan kichik bo’lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita

saylovgacha kamida 15 yil O’zbekiston hududida yashagan O’zbekiston

Respublikasi fuqarosi

213. O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining konstitutsiyaviy burchlari qaysi

moddalarda o’z ifodasini topgan?

A) 47-52 moddalarda

B) 45-52 moddalarda

C) 47-55 moddalarda

D) 47-53 moddalarda

214. Jamiyatdagi huquqiy madaniyatning tarkibiy qismlari qaysi qatorda

noto`g`ri berilgan?

A) Huquqiy maslahat

B) Huquqqa bo’lgan munosabat

C) Huquqiy bilim

D) Axloqiy qarashlar

215. Mehnat daftarchasida qo’llanilgan intizomiy jazolar haqida, mehnat

shartnomasining bekor qilinishi sabablari haqida yozuv kiritish mumkinmi? A) Yo’q ta`qiqlanadi

B) Intizomiy jazo ikki martadan oshsa mumkin

C) Mumkin

D) Ish beruvchi kasaba uyushmasi bilan kelishsa mumkin

216. Huquq mehyorlari yuridik kuchiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?

A) Konstitutsiya, kodeks, qonun

B) Qaror, farmon, farmoyish

C) Konstitutsiya, nizom, dastur

D) Qonun, kodeks, farmon

217. Huquqbuzarlik va jinoyatning asosiy farqi-… A) Ijtimoiy xavflilik darajasiga ko’ra

B) Tarkibiy jixatdan farqlanadi

C) Qo`llaniladigan jazo darajasiga

ko`ra

D) Axloqiy oqibatlariga ko`ra

218. Quyidagilardan qaysi biri ma`muriy huquqning vakolatiga kirmaydi? A) Telefon so`zlashuvlarni tinglash

B) Jamoat tartibini saqlash

C) Tabiatni muhofaza qilish

D) Ma’muriy huquqbuzarliklarning oldini olish

219. Ishga qabul qilishda kimlarga nisbatan sinov muddati qo’llanilmaydi?

A) Homilador ayollar, uch yoshga to’lmagan bolasi bor ayollar, korxona uchun

belgilangan minimal ish joylari hisobidan ishga yuborilgan shaxslarga

B) I-II guruh nogironlari, uch yoshga to’lmagan bolasi bor ayollar, korxona uchun

belgilangan minimal ish joylari hisobidan ishga yuborilgan shaxslarga

C) Homilador ayollar, uch yoshga to’lmagan bolasi bor ayollar, pensionerlarga

D) korxona uchun belgilangan minimal ish joylari hisobidan ishga yuborilgan

shaxslarga, I-II guruh nogironlariga

220. Hozirgi kunda O’zbekistonda nechta siyosiy partiya mavjud?

A) 4 ta B) 6 ta C) 5 ta D) 3 ta

221. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qachon qabul qilingan?

A) 1992 yil 8 dekabrda

B) 1991 yil 31 avgustda

C) 1991 yil 8 dekabrda

D) 1990 yil 20 iyunda

222. Konstitutsiyaga ko‘ra davlatimizning rasmiy nomi qanday yuritiladi?

52

A) O‘zbekiston, O‘zbekiston Respublikasi

B) O‘zbekiston – demokratik Respublika

C) O‘zbekiston – suveren demokratik Respublika

D) Mustaqil O‘zbekiston Respublikasi

223. Huquq bu –

A)Davlat tomonidan o‘rnatilgan va muhofaza qilinadigan, barcha uchun

umummajburiy bo‘lgan qonun-qoidalar tizimi

B)Yuqori tashkilotlar tomonidan joriy qilingan yuridik kuchga ega bo‘lgan qonun

C) Ijtimoiy hatti-harakatlar uchun jazolaydigan hatti-harakat me'yorlari

D)Ta'qiqlar tizimi

224. Quyidagilardan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining asosiy

prinsiplaridan birini ko‘rsating: A) Konstitutsiya va qonunlarning ustuvorligi prinsipi

B) Respublikaning har bir fuqarosi bilim olish huquqiga ega bo‘lishi prinsipi

C) Har bir fuqaro yashash huquqiga egaligi prinsipi

D) Vijdon erkinligi prinsipi

225. Quyidagilardan fuqarolarning Konstitutsiyaviy burchlaridan birini

ko‘rsating: A) Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishga

majburdirlar

B) Har kim bilim olishi va yuksak saviyada mutaxasis bo‘lib yetishishi zarur

C) Voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar, yolg‘iz keksalarga g‘amxo‘rlik

qilishga har bir fuqaro majburdir

D) Har bir shaxs mulkdor bo‘lishi zarur

226. “O‘zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‘i to‘g‘risida”gi Qonuni

qachon qabul qilingan? A)1991 yil 18 noyabrda

B)1992 yil 2 iyulda

C)1992 yil 18 noyabrda

D)1992 yil 10 dekabrda

227. “O‘zbekiston Respublikasining Davlat gerbi to‘g‘risida”gi Qonuni

qachon qabul qilingan? A)1991 yil 18 noyabrda

B)1992 yil 2 iyulda

C)1992 yil 18 noyabrda

D)1992 yil 10 dekabrda

228. “O‘zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi to‘g‘risida”gi Qonuni

qachon qabul qilingan? A)1991 yil 18 noyabrda

B)1992 yil 2 iyulda

C)1992 yil 18 noyabrda

D)1992 yil 10 dekabrda

229. “O‘zbekiston Respublikasining Davlat ramzlari haqidagi ayrim qonun

hujjatlariga va O‘zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik

to‘g‘risidagi kodeksiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi

Qonun qachon qabul qilingan? A) 2010 yil 18 noyabrda

B) 2000 yil 18 noyabrda

C) 1992 yil 18 noyabrda

D) 1991 yil 18 noyabrda

230. O‘zbekiston Respulikasi Konstitutsiyasining asosiy prinsiplari nechanchi

bo‘limda berilgan?

53

A) Birinchi bo‘limda

B) Ikkinchi bo‘limda

C) To‘rtinchi bo‘limda

D) Beshinchi bo‘limda

231. “Umumiy o‘rta ta'limning DTSlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori qachon qabul

qilingan?

A) 1999 yil 16 avgust

B) 1997-yil 29 avgust

C) 2001 yil 18 yanvar

D) 2001 yil 4 yanvar

232. Umumiy o‘rta talimning DTSlari qachon joriy etilgan? A) 1999-2000 o‘quv yilidan boshlab

B) 2000-2001 o‘quv yilidan boshlab

C) 2001-2002 o‘quv yilidan boshlab

D) 2002-2003 o‘quv yilidan boshlab

233. Umumiy o‘rta ta'limning DTSlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar

Mahkamasining qaysi qarori bilan tasdiqlangan? A) 390-sonli

B) 280-sonli

C) 292-sonli

D) 365-sonli

234. Davlat umumta'lim maktablarining 8- sinfida “Davlat va huquq asoslari”

fani bir haftada necha soat o‘qitiladi? A) 1 soat

B) 0,5 soat

C) 2 soat

D) 3 soat

235. Quyidagilardan “huquqlarda tenglashish” ma'nosini bildiruvchi

atamani toping? A) Emansipatsiya

B) Appelyasiya

C) Denaturalizatsiya

D) Promulgatsiya

236. Quyidagi ijtimoiy munosabatlardan qaysilari fuqarolik qonunlari bilan

tartibga solinadi? A) Mulkiy va ular bilan bog‘liq shaxsiy nomulkiy munosabatlar

B) Nikoh – oila munosabatlari

C) Davlat boshqaruvi sohasidagi munosabatlar

D) Davlatning moliyaviy faoliyati jarayonida yuzaga keladigan munosabatlar

237. “Jamiyat” so‘zining lug‘aviy ma'nosi…

A) Arabcha so‘z bo‘lib, jamoa, jamlangan, birlashgan degan ma'noni bildiradi

B) Lotincha so‘z bo‘lib, ma'lum bir hududda uyushgan kishilar ittifoqini bildiradi

C) Yunoncha so‘z bo‘lib, ma'lum maqsadda birlashgan kishilar guruhiga aytiladi.

D) Arabcha so‘z bo‘lib, ittifoq, uyushma degan ma'noni bildiradi

238. So‘rov, anketalashtirish, kuzatuvlar olib borish, jamoatchilik fikrini

o‘rganish, kerakli hujjatlarni tahlil qilish asosida davlat va huquqqa oid

voqea-hodisalarni va jarayonlarni o‘rganishning ilmiy usuli qanday

nomlanadi?

A) Sotsiologik metod

B) Statistik metod

C) Psixologik metod

D) Kibrnetik metod

239. Bugungi kunda a'zolari soni bo‘yicha qaysi partiya yetakchilik qilmoda? A) Xalq demokratik partiyasi

B) Adolat sotsial demokratik pariyasi

54

C) Milliy tiklanish demokratik pariyasi

D) O‘zbekiston liberal demokratik pariyasi

240. O‘zbekistondagi qaysi siyosiy partiyaning Oliy Majlisdagi deputatlari

soni ko‘pchilikni tashkil etadi? A) Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati - O‘zbekiston liberal- demokratik

pariyasining

B) Xalq demokratik partiyasining

C) Adolat sotsial demokratik pariyasining

D) Milliy tiklanish demokratik pariyasining

241. Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni joriy qilish kimning vakolatiga

kiradi?

A) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qonunchilik palatasi va Senatining

birgalikdagi vakolatiga

B) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining

C) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining vakolatiga

D) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining

242. 2011 yil 18 aprel kuni qabul qilingan Konstitutsiyaviy Qonunga ko‘ra

Konstitutsiyaga kiritilgan tuzatish va qo‘shimchalar asosida O‘zbekiston

Respublikasi Bosh vaziri nomzodi kim tomonidan taklif etiladi? A) Oliy Majlisdagi eng ko‘p deputatlik o‘rnini egallagan siyosiy partiya yoki teng

o‘ringa ega bo‘lgan bir necha siyosiy partiyalar tomonidan

B) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan

C) Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari tomonidan

D) Oliy Majlis Senati tomonidan

243. Interfaol ta'limda o‘qituvchining asosiy vazifasi nima?

A) Yo‘naltiruvchi

B) Qiziqtiruvchi

C) Tarbiyalovchi

D) Bilim beruvchi

244. Multimedia nima?

A) tovushli va tasvirli axborotlarini qabul kilish qurilmaci

B) ma'lumotlarni qayta ishlash va uzatish qurilmasi

C) masofadan turib o‘qitish tizimi

D) masofadan turib boshqarish tizimi

245. Elektron darslik nima?

A) Kompyuter texnologiyalari vositasida yozilgan darslik

B) Bunday darslik yo‘q

C) Mahsus tilda yozilgan darslik

D) Oddiy darslik

55

56