SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS

TA’LIM VAZIRLIGI

SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

«TASDIQLAYMAN»

SamDU o‘quv ishlari

prorektori__________

prof.Soleyev A.

FILOLOGIYA FAKULTETI

O’ZBEK TILSHUNOSLIGI KAFEDRASI

5120100 – Filologiya va tillarni o’qitish: o’zbek tili - bakalavriat ta’lim yo’nalishi

bo’yicha «HOZIRGI O‘ZBEK TILI» fanidan

ISHCHI DASTUR

Kunduzgi bo`lim, 1-kurs, 2-semestr

Ish hajmi:

Ma’ruza - 26 soat

Amaliy mashg’ulot - 20 soat

Seminar mashg’uloti - 22 soat

Auditoriya soatlarining jami -68

Mustaqil ish - 68 soat

Jami – 136 soat

Tuzuvchi: f.f.d.Pardayev A.

O’zbek tilshunosligi kafedrasining 2019-yil 28-avgustdagi 1-son majlisi qarori

bilan tasdiqlangan.

Kafedra mudiri f.f.d.Pardayev A.

Filologiya fakulteti o`quv-uslubiy kengashining 2019-yil ____- ________dagi 1-

son majlisi qarori bilan tasdiqlangan.

O`quv-uslubiy kengash raisi prof.Abdiyev M.

Filologiya fakulteti Ilmiy kengashining 2019-yil ____- ________dagi 1- son

majlisi qarori bilan tasdiqlangan

Ilmiy kengash raisi prof. J.Eltazarov

1-kurs 2-semestr

Kirish “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”dan kelib chiqqan holda talabalarda “Hozirgi

o‘zbek tili” fanining predmeti, vazifalarini yoritish, fan doirasida o‘rganiladigan asosiy

masalalarning mazmun mundarijasini belgilash, “Hozirgi o‘zbek tili” filologiya

mutaxassisligi uchun asosiy poydevor fan ekanligini asoslash.

Kurs “Hozirgi o‘zbek tili” fanining ilk bo‘limi bo‘lganligi sababli, avvalo, fan

haqida umumiy tushuncha, o‘zbek tilining tarixiy bosqichlari, til, lison va nutq

munosabati, unli va undosh fonemalar paradigmasi, urg‘u, bo‘g‘in, talaffuz va imlo,

grafika, morfemika, so‘z yasalishi, morfologiya, sintaksis kabi masalalar haqidagi fan

ekanligi.

Fanning asosiy maqsad va vazifalari

“Hozirgi o‘zbek tili” fani o‘zbek filologiyasi mutaxassisliklar uchun asosiy

poydevor fanlardan hisoblanadi.

«Hozirgi o‘zbek tili» fanini o‘qitishdan maqsad Davlat Ta’lim Standartlari asosida

bo‘lg‘usi filologlarga o‘zbek tilining fonetik qurilishi, fonetik qonuniyatlari, lug‘at

tarkibi, leksik-semantik guruhlari, lug‘atchilik masalasi, morfemik qurilishi, so‘z

yasalishi tizimi, so‘z turkumlari, sintaktik qurilishi ( so‘z birikmasi, sodda gap, qo‘shma

gap va matn sintaksisi) muammolari yuzasidan izchil ilmiy–nazariy ma’lumot berishdan,

immanent imkoniyat sifatida ularning ongida joylashgan ifoda vositalarini etkazishdan

iborat.

Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakasiga qo‘yiladigan talablar

Hozirgi o‘zbek adabiy tili o‘quv fanini o‘zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan

masalalar doirasida bakalavr:

o‘zbek tilshunosligi sohasidagi asosiy muammolarni tushunishi;

o‘z ixtisosligi doirasida muayyan tadqiqot sohasining ob’ektlari va jarayonlariga

nisbatan shaxsiy ilmiy filologik munosabatlar;

hozirgi o‘zbek tili muammolari va ularni hal qilish yo‘llari haqida tasavvurga ega

bo‘lishi;

hozirgi o‘zbek tili fanining tushunchaviy apparati;

hozirgi o‘zbek tili fanining metod va usullari;

hozirgi o‘zbek tili fanining ilmiy-tadqiq mavzularini bilishi va ulardan foydalana

olishi;

badiiy-lisoniy tahlil etish;

o‘zbek tili va shevalari namunalarini yozib olish, to‘plash va nashrga tayyorlash;

Fanning o‘quv rejadagi boshqa fanlar bilan bog‘liqligi va uslubiy jihatdan uzviy

ketma-ketligi

Mazkur fan oliy ta’limning bakalavriat bosqichi filologiya yo‘nalishida

o‘qitilayotgan «Tilshunoslikka kirish», «Qadimgi turkiy til», «O‘zbek tilining tarixiy

grammatikasi», «O‘zbek dialektologiyasi», «Umumiy tilshunoslik», «Kompьyuter

tilshunosligi» «Ona tili o‘qitish metodikasi», «Nutq madaniyati va uslubiyati asoslari»,

«Tilshunoslik va tabiiy fanlar», «Sotsiolingvistika» fanlari bilan, shuningdek,

magistratura bosqichidagi «Amaliy tilshunoslik», «Matn tilshunosligi», «O‘zbek tili

sistem leksikologiyasi asoslari», «Psixolingvistika», «Areal tilshunoslik», «Struktural

tilshunoslik» kabi fanlar bilan uzviy bog‘liqligi.

Fanning ishlab chiqarishdagi o‘rni

Talabalarda o‘zbek tilshunosligi fani bo‘yicha o‘rta va o‘rta maxsus ta’lim

muasssalarida olgan bilimlarini chuqurlashtirish, kengaytirish; tilshunoslik, xususan,

o‘zbek tilshunosligida qo‘llanilayotgan atamalarni o‘zlashtirish, Hozirgi o‘zbek tili

fanining nazariy masalalarini yoritish; substansial (zotiy) yo‘nalish muammolari ustida

ishlash va kognitiv hamda paradigmatik lingvistika masalalarini chuqur o‘rganishga

da’vat etib, mukammal bilimli mutaxassis tayyorlash hozirda muhim ahamiyatga ega.

Fanni o‘qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar

«Hozirgi o‘zbek tili» fanini o‘qitishda mavzularning xarakteri va murakkablik

darajasidan kelib chiqib o‘qitishning an’anaviy (ma’ruza, amaliy mashg‘ulot, seminar,

kollekvium, shuningdek, ko‘rgazmali qurollardan) va noan’anaviy (aqliy xujum,

komandada o‘qitish, arralash va turli xil didaktik o‘yinlardan), shuningdek, zamonaviy

axborot texnologiyalaridan - kompьyuter, elektron darsliklar, elektron lug‘atlar va

internet materiallaridan, mulьtimediya imkoniyatlaridan unumli foydalaniladi. Ma’lumki,

har qanday tilni o‘qitishda bo‘lganidek, bu fanni o‘qitishda ham lug‘atlar (izohli

lug‘atlar, elektron lug‘atlar, lingvistik lug‘atlar va h.k.lar)dan keng foydalaniladi.

Asosiy qism

Ma’ruza mashg‘ulotlari mazmuni

Hozirgi o‘zbek tili milliy o‘zbek tilining muayyan sifatiy me’yorlarga ega

bo‘lgan, sayqallangan, yuqori bosqichda rivojlangan oliy shakli ekanligi. Hozirgi o‘zbek

tilining og‘zaki va yozma shakllari. Uning taraqqiyotida lisoniy va nolisoniy omillarning

roli.

O‘zbek tili lahja, dialekt va shevalari. Hozirgi o‘zbek tilining tarixiy ildizlari va

dialektal asoslari. Uning taraqqiyot bosqichlari. Hozirgi o‘zbek tilining shakllanishida

etakchi shevalarning ishtiroki.

Til va nutq. Ularning o‘zaro munosabati. Til birliklari va nutq birliklari. Hozirgi

o‘zbek tilining yozuv va so‘zlashuv uslublari ko‘rinishlari, ularning ijtimoiy vazifasidagi

uzviy aloqadorlik. So‘zlashuv va yozuv tili vositalari.

Fonetika va fonologiya

Fonetika haqida umumiy tushuncha. Fonetikaning ob’ekti, maqsadi va vazifalari.

Fonetik birliklarning segment va supersegment turlari. Fonetik birliklarning til tizimidagi

vazifalari, bilateral birliklarning shakllanishidagi roli.

Fonetikaning tekshirish uslubi va maqsadiga ko‘ra turlari: umumiy fonetika,

qiyosiy fonetika, tavsifiy fonetika, tarixiy fonetika, eksperimental fonetika. Fonetikaning

to‘rt aspekti. Tovushning murakkab hodisa ekanligi.

Fonetikaning fizik-akustik aspekti: tovushning balandligi, kuchi, tembri,

cho‘ziqligi, ovoz (asosiy ton), qo‘shimcha tonlar va shovqin, ularning fonetik-fonologik

sathdagi roli.

Fonetikaning anatomik-fiziologik aspekti: nutq a’zolari anatomiyasi (nafas

apparati, bo‘g‘iz bo‘shlig‘i, halqum, og‘iz bo‘shlig‘i, burun bo‘shlig‘i), nutq a’zolari

fiziologiyasi (nutq a’zolari faoliyatining bosh miya tomonidan boshqarilishi), bosh miya

markazi va eshituv markazi kabi nerv hujayralari faoliyatining nutq a’zolari harakatidagi

kechimlarni boshqarishi; nutq a’zolarining ijro kechimi: artikulyasiya o‘rni, artikulyasiya

usuli, artikulyasiya bazasi, artikulyasiya bosqichlari (ekskursiya, ish holati, rekursiya).

Eshitib his etish aspekti (perseptiv aspekt). Bu aspektda o‘rganiladigan

hodisalarning lisoniy kommunikatsiyadagi roli.

Lingvistik-funksional aspekt (fonologiya). Fonologiya tarixidan qisqacha

ma’lumot. Fonologiyaning asosiy birliklari: nutq tovushlari va bug‘in – segment birliklar;

urg‘u, ohang, melodika, pauza – supersegment birliklar.

Fonema haqida ma’lumot. Fonemaning differensial va integral belgilari; fonologik

zidlanishlar, ularning turlari, korrelyasiya; fonema ottenkalari va fonema qatori,

fonemalarning variatsiyalari va variantlari; transkripsiya, uning turlari.

Hozirgi o‘zbek tili vokalizmi. Vokalizm haqida ma’lumot. Unlilar tasnifi. Bunday

tasnifning hozirgi o‘zbek tilshunosligida har xilligi, uning sabablari. Ayrim unlilar

tasnifi, ularning kombinator va pozitsion ko‘rinishlari. Unli fonemalarning kombinator va

pozitsion ottenkalari (allafonlari).

Hozirgi o‘zbek tili konsonantizmi. Konsonantizm haqida ma’lumot. Undosh

fonemalarning fokuslari. Bir fokusli va ikki fokusli undoshlar. Undosh fonemalar tasnifi:

artikulyasiya o‘rniga, artikulyasiya usuliga, un paychalarining ishtirokiga hamda ovoz

bilan shovqin nisbatiga ko‘ra undoshlarning turlari. Tasnifning bahsli o‘rinlari. Undosh

fonemalar tavsifi. Labial undoshlar tavsifi. Til-dental undoshlari tavsifi. Til-alьveolyar

undoshlar tavsifi. Til o‘rta undoshi tavsifi. Sayoz til orqa undoshlari tavsifi va chuqur til

orqa undoshlari tavsifi. Bo‘g‘iz undoshi tavsifi. Qorishikss undoshi tavsifi.

Fonetik hodisalar. Fonetik hodisalar haqida ma’lumot. Kombinator omillar

ta’sirida sodir bo‘ladigan jarayonlar: assimilyasiya, akkomodatsiya, ularning turlari.

Pozitsion omillar ta’sirida sodir bo‘ladigan jarayonlar: reduksiya, ochiq bo‘g‘indagi

unlilarda sifat o‘zgarishi, ayrim jarangli undoshlarning so‘z oxirida jarangsizlanishi.

Komibanator va pozitsion omillarning fonetik jarayonlarda birga ishtirok etish holatlari.

Pozitsion-sintagmatik omillar ta’sirida bo‘ladigan o‘zgarishlar: tovush orttirilishi, tovush

tushishi, metateza, dissimilyasiya. Geminatsiya, uning til va nutqdagi ahamiyati.

Bo‘g‘in (sillabema). Bo‘g‘in haqida umumiy tushuncha. Bo‘g‘in tuzilishi. Bo‘g‘in

markazi. Bo‘g‘in tiplari: barkitilgan bo‘g‘in, berkitilmagan bo‘g‘in, ochiq bo‘g‘in, yopiq

bo‘g‘in. Bo‘g‘in tiplarining boshqacha tasniflari. Bo‘g‘inning til va nutqdagi ahamiyati.

Aksentuatsiya va intonatsiya. Aksentuatsiyaning urg‘ular tizimi ekanligi. Urg‘u

tiplari. So‘z urg‘usi, uning fonetik tabiatiga, o‘rniga va harakat qilish belgisiga ko‘ra

turlari. Sintagma urg‘usi. Ayriuv urg‘usi, uning turlari. Intonatsiya, uning prosodik

elementlari. Intonatsiya turlari. Intonatsiyaning nutqdagi o‘rni.

Grafika. Orfografiya. Orfoepiya

Hozirgi o‘zbek tilining yozuv tizimlari. Arab grafikasiga asoslangan o‘zbek yozuvi.

Lotin grafikasiga asoslangan o‘zbek yozuvi. Rus grafikasiga asoslangan o‘zbek yozuvi.

Rus va lotin grafikalariga asoslangan ikki yozuvlikning yuzaga kelishi. Amaldagi

(kirillcha) va yangi (lotincha) o‘zbek yozuvlarining grafik tavsifi. Bu ikki yozuvlarning

qiyosiy tavsifi.

Orfografiya, uning to‘g‘ri yozish qoidalari tizimi ekanligi. Orfografiya prinsiplari:

fonetik prinsip, fonematik prinsip, morfologik prinsip, grafik prinsip, tarixiy-an’anaviy

prinsip, differensiyasiya prinsipi (simvolik prinsip), shakliy-an’anaviy prinsip. Amaldagi

va yangi o‘zbek yozuvlarining imlo qoidalaridagi tafovutlar.

Orfoepiya. Orfoepiyaning adabiy tildagi ahamiyati. Unli tovushlar orfoepiyasi.

Undosh tovushlar orfoepiyasi. So‘z qismlari (o‘zak va qo‘shimcha) orfoepiyasi. Boshqa

tillardan o‘zlashtirilgan ayrim so‘zlar orfoepiyasi.

Leksikologiya

Leksikologiya. Uning ob’ekti, predmeti, vazifalari. Lug‘aviy sath, uning

o‘zgaruvchanligi, sistemaviyligi. Leksik sathning boshqa sath birliklari bilan aloqasi.

So‘zning leksik birlik sifatidagi mohiyati. So‘zning nominativ birlik ekanligi, leksik

so‘z, grammatik so‘z. Leksemaning ifoda plani (nomema), mazmun plani (semema),

Leksemaning semantik tarkibi: a)fonetik so‘z: b) denotat; v) signifikat. Leksik

ma’no va tushuncha. Grammatik sema.

Leksik ma’noning semantik tarkibi. Leksik ma’noning semalari. Atash semalari,

ifoda semalari, vazifa semalari. Integral sema va differensial sema.

Terminlar.Leksemaning uzual va okkazional ma’nolari. Leksik monosemiya va

polisemiya.

Leksik ma’no taraqqiyoti. Leksik ma’no taraqqiyotiga olib keluvchi nolisoniy va

lisoniy omillar. Ma’no ko‘chishi: metafora, metonimiya, sinektoxa, vazifadoshlik.

Ma’noning kengashi va torayishi.

Leksik ma’no tiplari: sinxron semasiologiya va diaxron semasiologiya. Sinxron

semasiologiya: bosh ma’no, hosila ma’no. To‘g‘ri ma’no va ko‘chma ma’no. Nominativ

ma’no va ma’joziy ma’no. Erkin ma’no va bog‘li ma’no. Diaxron semasiologiya: arxaik

ma’no, etimologik ma’no. Etimon.

Leksik sinonimiya. Sinonimik qator. Dominanta. Ma’naviy sinonimlar, uslubiy

sinonimlar, nutqiy sinonimlar, kontekstual sinonimlar. Sinonimik darajalanish

(graduonimiya). Lug‘aviy sinonimlarning markaziy va atrof qatlami.Funksional-semantik

sinonimlar, ularning yuzaga kelish omillari, shakliy va ma’noviy tabiati, uslubiy

xoslanishi.

Leksik antonimiya. Antonimik juftlik. Kontekstual antonimiya, enantiosemiya,

mantiqiy markaz. Omonimlar, omoformalar. Omonimiyaga yondosh hodisalar:

omofonlar va omograflar. Paronim va paranomaziya.

Giponimiya, graduonimiya, partonimiya. Lug‘aviy tizimchalar; lug‘aviy ma’noviy

guruh, lug‘aviy mavzuiy to‘plam, lug‘aviy mazmuniy maydon.

O‘zbek tili leksikasining tarixiy taraqqiyoti. O‘zbek tili leksikasining tarixiy

etimologik qatlamlari: umumturkiy so‘zlar, o‘zbekcha so‘zlar. O‘zlashma so‘zlar: arab

tilidan o‘zlashgan so‘zlar, fors-tojik tilidan o‘zlashgan so‘zlar, ruscha-baynalmilal

so‘zlar.

So‘z o‘zlashtirish. So‘z o‘zlashtirish yo‘llari: jonli so‘zlashuv orqali va bosma

manbalar orqali o‘zlashtirish. So‘z o‘zlashtirish usullari: o‘zicha olish, kal’kalab olish,

to‘liq kalьka va yarim kalka.

Leksemlarning ishlatilish doirasi. Ishlatilish doirasi chegaralanmagan leksemalar.

Ishlatilish doirasi chegaralangan leksemalar: dialektizmlar, kasb-hunar leksemasi,

jargonlar, vulgarizmlar.

O‘zbek tili leksikasida eskirish va yangilanish jarayonlari. Leksik istorizmlar.

Leksik arxaizmlar: arxaizm-leksema, arxaizm-semema, leksik-fonetik arxaizm. Leksik

neologizm: individual nutq neologizmi, umumtil neologizmi, neologizm-leksema,

neologizm-semema.

O‘zbek tili leksikasining emotsional-ekspressivlikka munosabati. Emotsional-

ekspressivlik jihatdan neytral so‘zlar, emotsional-ekspressivlik jihatdan bo‘yoqdor

so‘zlar. Ekspressivlikning ifodalanish usullari: leksik, kontekstual, affiksatsiya, fonetik,

so‘zni metaforik qo‘llash.

Onomastik leksika. Uning turlari, uning tarkibi, asosiy turlari, leksemalarning

boshqa turlariga munosabatlari.

Frazeologiya

Frazeologiya. Frazema, uning ifoda plani va mazmun plani. Frazeologik polisemiya

va monosemiya. Frazeologik sinonimiya va antonimiya. Perifrazalar.

Leksikografiya. Uning vazifalari. Ensiklopedik lug‘atlar: universal ensiklopediyalar,

soha ensiklopediyalari. Lisoniy lug‘atlar: umumiy lug‘atlar, xususiy (maxsus) lug‘atlar;

bir tilli, ikki tilli, ko‘p tilli; izohli, izohsiz, terminologik lug‘atlar.

Ma’ruza mavzularining soatlarda taqsimoti

№

Ma’ruza mavzulari

So

ati

1. Kirish. O‘zbek tili va tilshunosligi taraqqiyoti. 2

2. O‘zbek xalqining shakllanish va nomlanish tarixidan. O‘zbek tili

tarixini davrlashtirish.

2

3. Til, lison va nutq munosabati. Til sathlari va birliklari. Lisoniy

paradigma, lisoniy ziddiyat va uning turlari.

2

4. Fonetika-fonologiya, uning o‘rganish manbai va yo‘nalishlari. 2

5. Grafika. Orfoepiya. Imlo. 2

6. Leksikologiya, uning turlari, o‘rganish manbai. Semasiologiya. 2

7. Leksemaning ifoda va mazmun tomoni. Polisemantiklik va ko‘p

ma’nolilik

2

8. Leksemalararo lisoniy ziddiyatlar va leksik paradigma. 2

9. O‘zbek tili leksikasining tarixiy taraqqiyoti. 2

10. Qo‘llanilishi chegaralanmagan va chegaralangan leksika 2

11. Ifodaviylik va uslubiy xoslanganlik jihatidan jihatdan o‘zbek tili

leksikasi.

2

12. O‘zbek tilida barqaror birikmalar. 2

13. O‘zbek leksikografiyasi. 2

Jami 26

Asosiy qism: Fanning uslubiy jihatdan uzviy kema-ketligi

Asosiy qismda (ma’ruza) fanning mavzulari mantiqiy ketma-ketlikda keltiriladi.

Har bir mavzuning mohiyati asosiy tushunchalar va tezislar orqali ochib beriladi. Bunda

mavzu bo‘yicha talabalarga DTS asosida yetkazilishi zarur bo‘lgan bilim va ko‘nikmalar

to‘la qamrab olinishi kerak.

Asosiy qism sifatiga qo‘yiladigan talab mavzularning dolzarbligi, ularning ish

beruvchilar talablari va ishlab chiqarish ehtiyojlariga mosligi hamda fan va

texnologiyalarning so‘ngti yutuqlari e’tiborga olinishi tavsiya etiladi.

Ma’ruza mashg‘ulotlari Kirish. O‘zbek tili va tilshunosligi taraqqiyoti. (2 soat). O‘zbek tilining tarixiy

ildizlari va yodgorliklari. O‘zbek tili tarixini davrlashtirish. Hozirgi o‘zbek tili milliy o‘zbek tilining muayyan sifatiy me’yorlarga ega bo‘lgan, sayqallangan, yuqori bosqichda rivojlangan oliy shakli ekanligi. Hozirgi o‘zbek tilining og‘zaki va yozma shakllari. Uning taraqqiyotida lisoniy va nolisoniy omillarning roli. O‘zbek tili lahja, dialekt va shevalari. Hozirgi o‘zbek tilining tarixiy ildizlari va dialektal asoslari. Uning taraqqiyot bosqichlari. Hozirgi o‘zbek tilining shakllanishida yetakchi shevalarning ishtiroki.Hozirgi o‘zbek tili (HO‘AT) tushunchasi. HO‘AT va shevalar munosabati. HO‘ATning o‘rganilish tarixi, bosqichlari. O‘zbek adabiy tilining shakllanishida Alisher Navoiyning xizmatlari. Alisher Navoiy o‘zbek adabiy tilining asoschisi ekanligi.

«O‘zbekiston Respublikasining davlat tili haqida»gi qonuni va uning tarixiy ahamiyati.

«HO‘T» kursining talab va maqsadlari, tarkibiy qismlari, o‘quv jarayonlari bo‘yicha bo‘linishi va reyting nazorati. Jarayonlar bo‘yicha MB, JB, OB va YaB topshiriqlari tavsifi, ma’lumotnomalar, manbalar. «HO‘AT» kursining asosiy adabiyotlari.

Qo‘llaniladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik yondashuv, muammoli ta’lim, blis,

aqliy hujum, munozara.

Adabiyotlar: [A1] [A2] [A7] [A16] [A24] [A20] [Q31] [Q35] [Q37] O‘zbek xalqining shakllanish va nomlanish tarixidan. O‘zbek tili tarixini

davrlashtirish. (2 soat). O‘zbek tilining tarixiy ildizlari va yodgorliklari. O‘zbek tili tarixini davrlashtirish. Hozirgi o‘zbek adabiy tili (HO‘AT) tushunchasi. HO‘AT va shevalar munosabati. HO‘ATning o‘rganilish tarixi, bosqichlari. O‘zbek adabiy tilining shakllanishida Alisher Navoiyning xizmatlari. Alisher Navoiy o‘zbek adabiy tilining asoschisi ekanligi.


«HO‘AT» kursining talab va maqsadlari, tarkibiy qismlari, o‘quv jarayonlari bo‘yicha bo‘linishi va reyting nazorati. Jarayonlar bo‘yicha MB, JB, OB va YaB topshiriqlari tavsifi, ma’lumotnomalar, manbalar. «HO‘AT» kursining asosiy adabiyotlari.



Adabiyotlar: [A1] [A2] [A7] [A16] [A24] [A20] [Q31] [Q35] [Q37] Til, lison va nutq munosabati. Til sathlari va birliklari. Lisoniy paradigma,

lisoniy ziddiyat va uning turlari (2 soat). Borliq, ong, falsafada umumiylik, mohiyat, imkoniyat, sabab (UMIS) hamda yakkalik (alohidalik), hodisa, voqea, oqibat (natija) (YaHVO) kategoriyalarining til tizimida voqelanishi. Til, lison va nutqning birligi, lison UMIS va nutqning YaHVO sifatida tabiati. Lisoniy birliklar (fonema, morfema, leksema, qoliplar), ularning zotiy( substansial), ontologik xususiyatlari. Nutq birliklari - harf, bo‘g‘in, qo‘shimcha; so‘z, so‘z birikmalari, matn), ularning zotiy (substansial) tabiati. Lison – nutq bo‘linishida frazemalarning o‘rni. Til va har bir sathning asosiy birligi haqida tushuncha.

Lisoniy paradigma va uning turlari (fonologik, morfologik, leksik, so‘z yasash – derivatsion-sintaktik va b.) haqida tushuncha. Lisoniy tasnif va uning turlari haqida tushuncha.

Qo‘llaniladigan ta’lim texnologiyalari: o‘z-o‘zini nazorat, dialogik yondashuv,

muammoli ta’lim, blis, aqliy hujum, munozara, ma’ruza-hikoya, bahs. Adabiyotlar: [A4] [A6] [A9] [A20][Q27] [Q30] [Q38] Fonetika-fonologiya, uning o‘rganish manbai va predmeti, yo‘nalishlari (2

soat). Fonetika haqida umumiy tushuncha. Fonetikaning obyekti, maqsadi va vazifalari. Fonetik birliklarning segment va supersegment turlari. Fonetik birliklarning til tizimidagi vazifalari, bilateral birliklarning shakllanishidagi roli.

Fonetikaning tekshirish uslubi va maqsadiga ko‘ra turlari: umumiy fonetika,

qiyosiy fonetika, tavsifiy fonetika, tarixiy fonetika, eksperimental fonetika. Fonetikaning

to‘rt aspekti. Tovushning murakkab hodisa ekanligi.

Fonetikaning fizik-akustik aspekti: tovushning balandligi, kuchi, tembri,

cho‘ziqligi, ovoz (asosiy ton), qo‘shimcha tonlar va shovqin, ularning fonetik-fonologik

sathdagi roli.

Fonetikaning anatomik-fiziologik aspekti: nutq a’zolari anatomiyasi (nafas

apparati, bo‘g‘iz bo‘shlig‘i, halqum, og‘iz bo‘shlig‘i, burun bo‘shlig‘i), nutq a’zolari

fiziologiyasi (nutq a’zolari faoliyatining bosh miya tomonidan boshqarilishi), bosh miya

markazi va eshituv markazi kabi nerv hujayralari faoliyatining nutq a’zolari harakatidagi

kechimlarni boshqarishi; nutq a’zolarining ijro kechimi: artikulyasiya o‘rni, artikulyasiya

usuli, artikulyasiya bazasi, artikulyasiya bosqichlari (ekskursiya, ish holati, rekursiya).

Fonemalar paradigmasi va fonologik ziddiyatlar. Lingvistik-funksional aspekt

(fonologiya). Fonologiya tarixidan qisqacha ma’lumot. Fonologiyaning asosiy birliklari:

nutq tovushlari va bug‘in – segment birliklar; urg‘u, ohang, melodika, pauza –

supersegment birliklar.

Fonema haqida ma’lumot. Fonemaning differensial va integral belgilari; fonologik

zidlanishlar, ularning turlari, korrelyasiya; fonema ottenkalari va fonema qatori,

fonemalarning variasiyalari va variantlari; transkripsiya, uning turlari.

Hozirgi o‘zbek tili vokalizmi. Vokalizm haqida ma’lumot. Unlilar tasnifi. Bunday

tasnifning hozirgi o‘zbek tilshunosligida har xilligi, uning sabablari. Ayrim unlilar

tasnifi, ularning kombinator va pozision ko‘rinishlari. Unli fonemalarning kombinator va

pozision ottenkalari (allafonlari).

Hozirgi o‘zbek tili konsonantizmi. Konsonantizm haqida ma’lumot. Undosh

fonemalarning fokuslari. Bir fokusli va ikki fokusli undoshlar. Undosh fonemalar tasnifi:

artikulyasiya o‘rniga, artikulyasiya usuliga, un paychalarining ishtirokiga hamda ovoz

bilan shovqin nisbatiga ko‘ra undoshlarning turlari. Tasnifning bahsli o‘rinlari. Undosh

fonemalar tavsifi. Labial undoshlar tavsifi. Til-dental undoshlari tavsifi. Til-alveolyar

undoshlar tavsifi. Til o‘rta undoshi tavsifi. Sayoz til orqa undoshlari tavsifi va chuqur til

orqa undoshlari tavsifi. Bo‘g‘iz undoshi tavsifi. Qorishik s undoshi tavsifi.

Hozirgi o‘zbek tilida fonemalarning variantlashuvi, va fonetik jarayon Fonetik

hodisalar. Fonetik hodisalar haqida ma’lumot. Kombinator omillar ta’sirida sodir

bo‘ladigan jarayonlar: assimilyasiya, akkomodasiya, ularning turlari. Pozision omillar

ta’sirida sodir bo‘ladigan jarayonlar: reduksiya, ochiq bo‘g‘indagi unlilarda sifat

o‘zgarishi, ayrim jarangli undoshlarning so‘z oxirida jarangsizlanishi. Komibanator va

pozision omillarning fonetik jarayonlarda birga ishtirok etish holatlari. Pozision-

sintagmatik omillar ta’sirida bo‘ladigan o‘zgarishlar: tovush orttirilishi, tovush tushishi,

metateza, dissimilyasiya. Geminasiya, uning til va nutqdagi ahamiyati.

Hozirgi o‘zbek tilida urg‘u va bo‘g‘in. Nutqning fonetik bo‘linishi. Bo‘g‘in

(sillabema). Bo‘g‘in haqida umumiy tushuncha. Bo‘g‘in tuzilishi. Bo‘g‘in markazi.

Bo‘g‘in tiplari: barkitilgan bo‘g‘in, berkitilmagan bo‘g‘in, ochiq bo‘g‘in, yopiq bo‘g‘in.

Bo‘g‘in tiplarining boshqacha tasniflari. Bo‘g‘inning til va nutqdagi ahamiyati.

Aksentuatsiya va intonatsiya. Aksentuatsiyaning urg‘ular tizimi ekanligi. Urg‘u

tiplari. So‘z urg‘usi, uning fonetik tabiatiga, o‘rniga va harakat qilish belgisiga ko‘ra

turlari. Sintagma urg‘usi. Ayriuv urg‘usi, uning turlari. Intonatsiya, uning prosodik

elementlari. Intonatsiya turlari. Intonatsiyaning nutqdagi o‘rni.


muammoli ta’lim, blis, aqliy hujum, munozara, ma’ruza-hikoya, bahs. Adabiyotlar: [A3][A5][A6][A7][A9] [A16] [A20] [Q38] Grafika. Orfoepiya. Imlo (2 soat). Hozirgi o‘zbek tilining yozuv tizimlari. Arab

grafikasiga asoslangan o‘zbek yozuvi. Lotin grafikasiga asoslangan o‘zbek yozuvi. Rus

grafikasiga asoslangan o‘zbek yozuvi. Rus va lotin grafikalariga asoslangan ikki

yozuvlikning yuzaga kelishi. Amaldagi (kirillcha) va yangi (lotincha) o‘zbek

yozuvlarining grafik tavsifi. Bu ikki yozuvlarning qiyosiy tavsifi. HO‘AT imlosi. O‘zbek

xalqi tarixida foydalanilgan yozuvlar tasnifi, ulardan eng qulay va ilmiy asoslangani

istiqlol yozuvi – lotin alifbosiga asoslangan o‘zbek imlosi ekanligi. Hozirgi imloning

asosiy tamoyillari va ayrim muammolari. HO‘AT talaffuzi. Transkripsiya xaqida.

Orfoepiya. Orfoepiyaning adabiy tildagi ahamiyati. Unli tovushlar orfoepiyasi. Undosh

tovushlar orfoepiyasi. So‘z qismlari (o‘zak va qo‘shimcha) orfoepiyasi. Boshqa tillardan

o‘zlashtirilgan ayrim so‘zlar orfoepiyasi. Talaffuz me’yorlari, tovush o‘zgarishlar, tovush

tushishlar va kiritishlar. XO‘AT talaffuzi muammolari. O‘zbek fonetika va

fonologiyasining tadqiqi va muammolari.

Qo‘llaniladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik yondashuv, blis, muammoli ta’lim,

blis, aqliy hujum, munozara, suhbat. Adabiyotlar: [A6][A9][A10][A11][A12][A16][A19] [Q27][Q38] Leksikologiya, uning turlari, o‘rganish manbai va predmeti. Semasiologiya. (2

soat). Leksik (lug‘aviy) sath, uning o‘zgaruvchanligi va sistemaviyligi. Umumiy va xususiy leksik ma’no. Bir va ko‘p sememali leksemalar. O‘z va ko‘chma ma’no. Ko‘chma ma’noning hosil bo‘lish usullari. Metafora, uning mohiyati va turlari. Metonimiya va uning turlari. Sinekdoxa va uning turlari. Vazifadoshlik va uning turlari. HO‘AT da ixtisoslashgan (terminologik) ma’nolar, ularning o‘z va ko‘chma ma’nolarga munosabati va nutqda voqyelanish xususiyatlari.

Leksema. Leksema va so‘z munosabati. Leksik ziddiyatlar (oppozitsiyalar) va

ularning turlari. Leksemalarning tizimiy birlashmalari (to‘plamlari).


muammoli ta’lim, blis, aqliy hujum, munozara, ma’ruza-hikoya, bahs.

Adabiyotlar: [A4] [A6] [A7] [A9] [A20] [A25] [Q30][Q38] Leksemaning ifoda va mazmun tomoni. Polisemantiklik va ko‘p ma’nolilik.

(2 soat). Ma’nodoshlik (sinonimiya) qatorlari, ularning zotiy(substansial) tabiati va ifoda hamda vazifa semalari bilan farqlari. Darajalanish (graduonimiya) qatorlari. HO‘AT da keng tarqalgan darajalanish belgilari (hajm, ko‘lam, yosh, masofa, hasham, qiymat va h.).

Giponimiya haqida. Lug‘aviy tizimchalar – lug‘aviy-ma’noviy guruh (LMG), lug‘aviy mavzuviy to‘plam (LMT), lug‘aviy mavzuviy maydon (LMM), ularning tarkibi, markaz va qurshovi, tuzilishi, qismlari orasidagi munosabat turlari. Lug‘aviy tizimlarning ochiqligi va ularda markaz – qurshov munosa-batining nisbiyligi. Omonimiya (shakldoshlik) va uning ko‘rinishlari, lug‘aviy tizimdagi o‘rni.


aqliy hujum, munozara. Adabiyotlar:[A4][A6][A7][A13][Q26][Q27][Q30][Q38][A8][A17][A20] O‘zbek tili leksikasining tarixiy taraqqiyoti. O‘z va o‘zlashgan qatlam. (2

soat). O‘zbek leksikologiyasining o‘rganilish tarixi. HO‘AT leksikasi va uning tarixiy – etimologik qatlamlari.Lug‘aviy sath asosiy birligi-leksema. Leksema va uning UMIS sifatida zotiy (substansial) tabiati, ifoda va mazmun tomonlari, boshqa lisoniy birliklar bilan munosabati. Leksik ma’no (sistema) tushunchasi, uning tarkibiy qismlari (atash, ifoda va vazifa sistemalari).

O‘zbek tili leksikasining tarixiy etimologik qatlamlari: umumturkiy so‘zlar,

o‘zbekcha so‘zlar. O‘zlashma so‘zlar: arab tilidan o‘zlashgan so‘zlar, fors-tojik tilidan

o‘zlashgan so‘zlar, ruscha-baynalmilal so‘zlar.

So‘z o‘zlashtirish. So‘z o‘zlashtirish yo‘llari: jonli so‘zlashuv orqali va bosma

manbalar orqali o‘zlashtirish. So‘z o‘zlashtirish usullari: o‘zicha olish, kal’kalab olish,

to‘liq kalka va yarim kalka.


blis, aqliy hujum, munozara, suhbat. Adabiyotlar: [A4] [A6][A7] [A10][A17] [Q27][Q30] [Q38] [A20] Qo‘llanilishi chegaralanmagan va chegaralangan leksika. (2 soat).







neologizm-semema.


blis, aqliy hujum, munozara, suhbat. Adabiyotlar: [A4] [A6][A7] [A10][A17] [Q27][Q30] [Q38] [A20]

Ifodaviylik va uslubiy xoslanganlik jihatidan jihatdan o‘zbek tili leksikasi. (2

soat). O‘zbek tili leksikasining emotsional-ekspressivlikka munosabati. Emotsional-

ekspressivlik jihatdan neytral so‘zlar, emotsional-ekspressivlik jihatdan bo‘yoqdor

so‘zlar. Ekspressivlikning ifodalanish usullari: leksik, kontekstual, affiksatsiya, fonetik,

so‘zni metaforik qo‘llash.

Onomastik leksika. Uning turlari, uning tarkibi, asosiy turlari, leksemalarning

boshqa turlariga munosabatlari.


muammoli ta’lim, blis, aqliy hujum, munozara, ma’ruza-hikoya, bahs. Adabiyotlar: [A6] [A7][A25] [ Q27][Q30] [Q38] [A20]

O‘zbek tilida barqaror birikmalar. (2 soat). Frazema va uning ziddiyatli mohiyati. Frazemalarning ma’noviy yaxlitlik sifatida lisoniy birlik (UMIS), sintaktik qurilish jihatidan bo‘linuvchanligi, YaHVO sifatida so‘z birikmasi yoki gap qurilishiga ega ekanligi. Frazemalarning turlari va tasnifiy asoslari.


blis, aqliy hujum, munozara, suhbat. Adabiyotlar: [A6] [A7][A25] [Q 27][Q30] [Q38] O‘zbek leksikografiyasi. (2 soat). O‘zbek lug‘atchiligi tarixi bayoni. Lug‘at

tushunchasi. Lug‘at turlari, har bir turning maqsadi va tarkibi. Milliy va adabiy til izohli lug‘ati va soha lug‘atlarining o‘zaro munosabati. Alifbo va ideografik lug‘atlar. Qomuslar va sohalar bo‘yicha. Ma’lumotnomalar (spravochniklar). O‘quv lug‘atlari. Bunday lug‘atlarning hajmi, tuzilishi, tarkibi va leksema hamda atamalarni sharxlash xususiyatlari. Milliy istiqlol mafkurasi va o‘zbek lug‘atlari tarkibi, so‘zlarni (atamalarni) sharhlash masalalari. O‘zbek lug‘atchiligi oldida turgan muhim vazifalar va muammolar.

Qo‘llaniladigan ta’lim texnologiyalari: o‘z-o‘zini nazorat, dialogik yondashuv, muammoli ta’lim, blis, aqliy hujum, munozara, ma’ruza-hikoya, bahs.

Adabiyotlar: [A9] [A13][A6] [A7][Q30] [Q38] [A20]

Amaliy va seminar mashg‘ulotlarning rejasi

№ Amaliy mashg‘ulotlar mavzulari Soati

1. Til, lison va nutq munosabati. Til sathlari va birliklari bo‘yicha

mashq.

2

2. Unli fonemalar va undosh fonemalar paradigmasi bo‘yicha mashq. 2

3. Fonetik hodisalar bo‘yicha mashq. 2

4. Leksikologiya, uning turlari, o‘rganish manbai va predmeti.

Semasiologiya

2

5. Leksemaning ifoda va mazmun tomoni. Polisemantiklik va ko‘p

ma’nolilik. Leksemalar tahlili.

2

6. Leksemalararo lisoniy ziddiyatlar va leksik paradigma bo‘yicha

mashq

2

7. Hozirgi o‘zbek tili leksikasi tasnifi bo‘yicha mashq 2

8. Ifodaviylik va uslubiy xoslanganlik jihatidan jihatdan o‘zbek tili

leksikasi bo‘yicha mashq

2

9. Barqaror birikmalar bo‘yicha mashq 2

10. O‘zbek leksikografiyasi bo‘yicha mashq 2

Jami 20

Amaliy mashg‘ulotlarning tavsiya etiladigan mavzulari

Til, lison va nutq munosabati. Til sathlari va birliklari bo‘yicha mashq. (2

soat). Ilmiy bilish va uning bosqichlari. Falsafiy UMIS va YaHVOning lisoniy tizimda

voqyelanishi. Til, lison va nutq munosabati. Lisoniy va nutqiy birliklar. Lisoniy

paradigma va uning turlari. Lisoniy munosabat va uning asosiy turlari. Lisoniy tasnif va

uning turlari haqida tushuncha



Adabiyotlar: [A4] [A6][A9] [A20[Q27] [Q30] [Q38]

Unli fonemalar va undosh fonemalar paradigmasi bo‘yicha mashq. (2 soat).

Undosh fonemalarning fokuslari. Bir fokusli va ikki fokusli undoshlar. Undosh fonemalar

tasnifi: artikulyasiya o‘rniga, artikulyasiya usuliga, un paychalarining ishtirokiga hamda

ovoz bilan shovqin nisbatiga ko‘ra undoshlarning turlari. Tasnifning bahsli o‘rinlari.

Undosh fonemalar tavsifi. Labial undoshlar tavsifi. Til-dental undoshlari tavsifi. Til-

alveolyar undoshlar tavsifi. Til o‘rta undoshi tavsifi. Sayoz til orqa undoshlari tavsifi va

chuqur til orqa undoshlari tavsifi. Bo‘g‘iz undoshi tavsifi. Qorishik s undoshi tavsifi.



Adabiyotlar: [A3][A5][A6][A7][A9] [A16] [A20] [Q38]

Fonetik hodisalar bo‘yicha mashq (2 soat). Fonetik hodisalar. Fonetik hodisalar

haqida ma’lumot. Kombinator omillar ta’sirida sodir bo‘ladigan jarayonlar:

assimilyasiya, akkomodasiya, ularning turlari. Pozision omillar ta’sirida sodir bo‘ladigan

jarayonlar: reduksiya, ochiq bo‘g‘indagi unlilarda sifat o‘zgarishi, ayrim jarangli

undoshlarning so‘z oxirida jarangsizlanishi. Komibanator va pozision omillarning fonetik

jarayonlarda birga ishtirok etish holatlari. Pozision-sintagmatik omillar ta’sirida

bo‘ladigan o‘zgarishlar: tovush orttirilishi, tovush tushishi, metateza, dissimilyasiya.

Geminasiya, uning til va nutqdagi ahamiyati.


blis, aqliy hujum, munozara, suhbat.

Adabiyotlar:[A6][A9][A10][A11][A12] [A16][A19] [Q27][Q38]

Leksikologiya, uning turlari, o‘rganish manbai va predmeti. Semasiologiya (2

soat). Leksikologiya va semasiologiya haqida tushuncha. Leksima va so‘z. Semema va

uning tarkibiy qismlari. Lug‘at tarkibi va lug‘at fondi.



Adabiyotlar:[A4][A6][A7][A9][A14][A10][A25][Q27][A20][Q30][Q38]

Leksemaning ifoda va mazmun tomoni. Polisemantiklik va ko‘p ma’nolilik (2

soat). Bir sememali va ko‘p sememali leksemalar. O‘zbek tili leksikasining tarixiy

taraqqiyotiga ko‘ra qatlamlari: o‘z qatlam va o‘zlashgan qatlam. O‘z qatlamning mug‘ul-

turkiy, umumturkiy, sof o‘zbek qat-lamlariga bo‘linishi. Bu qatlamlarning o‘ziga xos

shakllanishi. O‘z qatlam leksikasining o‘ziga xos tuzilish belgilari. O‘zlashgan

qatlamning arabcha, fors-tojikcha (eroncha), rus-baynalminal guruhlarga bo‘linishi. Bu

qatlamdagi so‘zlarning kirib kelish sabablari. O‘zbek tilida xitoy, koreys, mug‘ul tili

qatlamlarining mavjudligi.

Leksemalar tahlili. Sinonimiya. Omonimiya. Antonimiya. Graduonimiya.

Giponimiya. Partonimiya.



Adabiyotlar: [A4] [A6] [A7] [A9] [A20] [A25] [Q30][Q38]

Leksemalararo lisoniy ziddiyatlar va leksik paradigma bo‘yicha mashq (2

soat). Lisoniy sistema va uning mikrosistemalari. Lug‘aviy tizimdagi pog‘onalanish

brsqichlari. Leksik sistema va uning mikrosistemalari. Lug‘aviy –ma’noviy guruhlar.



Adabiyotlar:[A4] [A6][A7] [A10][A17] [Q27][Q30] [Q38] [A20]

Hozirgi o‘zbek tili leksikasi tasnifi bo‘yicha mashq. (2 soat). Leksik

birliklarning qo‘llanilishi chastotasiga ko‘ra farqlanishi. Qo‘llanilishi chegaralanmagan

(umumiste’mol) leksika. Qo‘llanilish davri chegaralangan leksika. Neytral leksika,

eskirgan leksika, yangi leksika. Qo‘llanilish doirasi chegaralangan leksika: dialektal

leksika,terminologik leksika, jargon va argolar. Ifodaviylik jihatidan o‘zbek tili leksikasi:

bo‘yoqsiz leksika, bo‘yoqdor leksika. Uslubiy xoslanganlik jihatidan o‘zbek tili leksikai:

uslubiy betaraf leksika, uslubiy xoslangan leksika, badiiy leksika, so‘zlashuv leksikasi.



Adabiyotlar: [A6] [A7][A25] [Q 27][Q30] [Q38] [A20]

Barqaror birikmalar bo‘yicha mashq. (2 soat). Frazeologiya va frazeologizm.

Frazeologizmlarning semantik strukturasi. Frazeologizmlarda semantik munosabatlar:

frazeologik sinonimiya, frazeologik antonimiya, frazeologik antonimiya.

Frazeologizmlarning tadqiq qilish va o‘rganishning ahamiyati.



Adabiyotlar:[A9] [A13][A6] [A7][Q30] [Q38] [A20] O‘zbek leksikografiyasi bo‘yicha mashq. (2 soat). O‘zbek lug‘atchiligi tarixi

bayoni. Lug‘at tushunchasi. Lug‘at turlari, har bir turning maqsadi va tarkibi. Milliy va adabiy til izohli lug‘ati va soha lug‘atlarining o‘zaro munosabati. Alifbo va ideografik lug‘atlar. Qomuslar va sohalar bo‘yicha. Ma’lumotnomalar (spravochniklar). O‘quv lug‘atlari. Bunday lug‘atlarning hajmi, tuzilishi, tarkibi va leksema hamda atamalarni sharxlash xususiyatlari. Milliy istiqlol mafkurasi va o‘zbek lug‘atlari tarkibi, so‘zlarni (atamalarni) sharhlash masalalari. O‘zbek lug‘atchiligi oldida turgan muhim vazifalar va muammolar.

Qo‘llaniladigan ta’lim texnologiyalari: o‘z-o‘zini nazorat, dialogik yondashuv, muammoli ta’lim, blis, aqliy hujum, munozara, ma’ruza-hikoya, bahs.

Adabiyotlar: [A9] [A13][A6] [A7][Q30] [Q38] [A20]

«Hozirgi o‘zbek tili» fani bo‘yicha seminar mashg‘ulotlarining kalendar

tematik rejasi

№ Seminar mashg‘ulotlari mavzulari Soati

1. O‘zbek tilshunosligining tarixiy bosqichlari. 2

2. O‘zbek xalqining shakllanish va nomlanish tarixidan. O‘zbek tili

tarixini davrlashtirish.

2

3. Til, lison va nutq munosabati. Til sathlari va birliklari. Lisoniy

paradigma, lisoniy ziddiyat va uning turlari.

2

4. Fonetika-fonologiya, uning o‘rganish manbai va predmeti,

yo‘nalishlari. Fonema va uning tasnifiy belgilari. Fonemalar

paradigmasi va fonologik ziddiyatlar.

2

5. Hozirgi o‘zbek tilida fonemalarning variantlashuvi, va fonetik

jarayon. Hozirgi o‘zbek tilida urg‘u va bo‘g‘in. Nutqning fonetik

bo‘linishi.

2

6. Grafika. O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari. 2

7. Semema va nutqiy ma’no. Sememaning tarkibiy qismlari. 2

8. O‘zbek tili leksikasi va uning tarixiy taraqqiyoti. O‘z va o‘zlashgan

qatlam.

2

9. Qo‘llanilishi chegaralanmagan va chegaralangan leksika. 2

10. O‘zbek tilida barqaror birikmalar. 2

11. O‘zbek lug‘atchiligi masalalari. 2

Jami 22

Seminar mashg`ulotlarining tavsiya etiladigan mavzulari

O‘zbek tilshunosligining tarixiy bosqichlari. (2 soat). O‘zbek adabiy tili

taraqqiyotini davrlashtirish. Hozirgi o‘zbek tili va uning shevalarga munosabati. O‘zbek

adabiy tili taraqqiyotini davrlashtirishga asos bo‘lgan manbalar. Adabiy tilning

shakllanish davrlari. Adabiy til shakllanishining bosqichlari. Dialekt va shevalarning

adabiy tilning taraqqiyotiga qo‘shgan hissasi va ularning adabiy tilga singib borishi. Eng

qadimgi turkiy til, qadimgi turkiy til, eski o‘zbek tili, o‘zbek adabiy tili, Hozirgi o‘zbek

tili tushunchalari. HO‘ATning o‘rganilish tarixi davrlari. O‘zbek adabiy tilining

bosqichlari. Alisher Navoiy – o‘zbek adabiy tilining asoschisi.



Adabiyotlar:[A20][Q27] [Q30][Q32] [Q33][Q34] [Q35][Q36] [Q37] O‘zbek xalqining shakllanish va nomlanish tarixidan. O‘zbek tili tarixini

davrlashtirish. (2 soat). O‘zbek tilining tarixiy ildizlari va yodgorliklari. O‘zbek tili tarixini davrlashtirish. Hozirgi o‘zbek adabiy tili (HO‘AT) tushunchasi. HO‘AT va shevalar munosabati. HO‘ATning o‘rganilish tarixi, bosqichlari. O‘zbek adabiy tilining shakllanishida Alisher Navoiyning xizmatlari. Alisher Navoiy o‘zbek adabiy tilining asoschisi ekanligi.


Til, lison va nutq munosabati. Til sathlari va birliklari. Lisoniy paradigma,

lisoniy ziddiyat va uning turlari. (2 soat). Ilmiy bilish va uning bosqichlari. Falsafiy

UMIS va YaHVOning lisoniy tizimda voqyelanishi. Til, lison va nutq munosabati.

Lisoniy va nutqiy birliklar. Lisoniy paradigma va uning turlari. Lisoniy munosabat va

uning asosiy turlari. Lisoniy tasnif va uning turlari haqida tushuncha.



Adabiyotlar: [A4][A6][A9][A20[Q27][Q30][Q38]

Fonetika-fonologiya, uning o‘rganish manbai va predmeti, yo‘nalishlari.

Fonema va uning tasnifiy belgilari. Fonemalar paradigmasi va fonologik

ziddiyatlar. (2 soat). Fonetika va fonologiyaning o‘rganish manbai, predmeti, maqsad va

vazifalari. Fonemalarning variantlashuvi. Fonetik jarayonlar.



Adabiyotlar: [A3][A5][A6][A7][A9] [A16] [A20] [Q38]

Hozirgi o‘zbek tilida fonemalarning variantlashuvi, va fonetik jarayon.

Hozirgi o‘zbek tilida urg‘u va bo‘g‘in. Nutqning fonetik bo‘linishi. (2 soat). Fonetik

hodisalar. Fonetik hodisalar haqida ma’lumot. Kombinator omillar ta’sirida sodir

bo‘ladigan jarayonlar: assimilyasiya, akkomodasiya, ularning turlari. Pozision omillar

ta’sirida sodir bo‘ladigan jarayonlar: reduksiya, ochiq bo‘g‘indagi unlilarda sifat

o‘zgarishi, ayrim jarangli undoshlarning so‘z oxirida jarangsizlanishi. Komibanator va

pozision omillarning fonetik jarayonlarda birga ishtirok etish holatlari. Pozision-

sintagmatik omillar ta’sirida bo‘ladigan o‘zgarishlar: tovush orttirilishi, tovush tushishi,

metateza, dissimilyasiya. Geminasiya, uning til va nutqdagi ahamiyati.

Hozirgi o‘zbek tilida urg‘u va bo‘g‘in. Nutqning fonetik bo‘linishi Bo‘g‘in

(sillabema). Bo‘g‘in haqida umumiy tushuncha. Bo‘g‘in tuzilishi. Bo‘g‘in markazi.

Bo‘g‘in tiplari: barkitilgan bo‘g‘in, berkitilmagan bo‘g‘in, ochiq bo‘g‘in, yopiq bo‘g‘in.

Bo‘g‘in tiplarining boshqacha tasniflari. Bo‘g‘inning til va nutqdagi ahamiyati.

Aksentuatsiya va intonatsiya. Aksentuatsiyaning urg‘ular tizimi ekanligi. Urg‘u tiplari.

So‘z urg‘usi, uning fonetik tabiatiga, o‘rniga va harakat qilish belgisiga ko‘ra turlari.

Sintagma urg‘usi. Ayriuv urg‘usi, uning turlari. Intonatsiya, uning prosodik elementlari.

Intonatsiya turlari. Intonatsiyaning nutqdagi o‘rni.



Grafika. O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari. (2 soat). Grafika haqida

tushuncha. Yozuvning tarixiy ahamiyati. O‘zbek yozuvi tarixidan qisqacha ma’lumot.

O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari.



Adabiyotlar: [A3][A5][A6][A7][A9][A16][A20][Q38]

Semema va nutqiy ma’no. (2 soat). Leksikologiya va semasiologiya haqida

tushuncha. Leksima va so‘z. Bir sememali va ko‘p sememali leksemalar. Yasama

so‘zlarning lisoniylashuvi. Semema va uning tarkibiy qismlari. Semema va nutqiy ma’no.

Hosila sememaning vujudga kelish yo‘llari. Hosila lug‘aviy ma’nolarning lisoniylashuvi.

Lug‘at tarkibi va lug‘at fondi.



Adabiyotlar:[A4][A6][A7][A9][A14][A10][A25][Q27] [A20][Q30][Q38]

O‘zbek tili leksikasi va uning tarixiy taraqqiyoti. O‘z va o‘zlashgan qatlam. (2

soat). O‘zbek tili leksikasining tarixiy taraqqiyotiga ko‘ra qatlamlari: o‘z qatlam va

o‘zlashgan qatlam. O‘z qatlamning mug‘ul-turkiy, umumturkiy, sof o‘zbek qatlamlariga

bo‘linishi. Bu qatlamlarning o‘ziga xos shakllanishi. O‘z qatlam leksikasining o‘ziga xos

tuzilish belgilari. O‘zlashgan qatlamning arabcha, fors-tojikcha (eroncha), rus-

baynalminal guruhlarga bo‘linishi. Bu qatlamdagi so‘zlarning kirib kelish sabablari.



Adabiyotlar:[A4][A6][A7][A13][Q26][Q27][Q30][Q38][A8][A17][A20]

Qo‘llanilishi chegaralanmagan va chegaralangan leksika. (2 soat).







neologizm-semema.


blis, aqliy hujum, munozara, suhbat. Adabiyotlar: [A4] [A6][A7] [A10][A17] [Q27][Q30] [Q38] [A20] O‘zbek tilida barqaror birikmalar. (2 soat). Frazeologiya va frazeologizm.

Frazeologizmlarning semantik strukturasi. Frazeologizmlarda semantik munosabatlar:

frazeologik sinonimiya, frazeologik antonimiya, frazeologik antonimiya.

Frazeologizmlarning tadqiq qilish va o‘rganishning ahamiyati.



Adabiyotlar:[A9][A13][A6][A7][Q30][Q38][A20]

O‘zbek lug‘atchiligi masalalari. (2 soat). Leksikografiya – tilshunoslikning

lug‘atchilik masalalari bilan shug‘ullanuvchi sohasi. Umumiy va maxsus lug‘atlar.

Ensiklopedik va filologik lug‘atlar. Filologik lug‘atlarning turlari. Lug‘atchilik tarixidan

qisqacha ma’lumot. O‘zbek lug‘atchiligi oldida turgan muhim vazifalar va muammolar.



Adabiyotlar:[A6][A7][A9][A13][A15][A17][A18][A22][A23][Q29][A20]

Mustaqil ta’lim tashkil etishning shakli va mazmuni

Mustaqil ish «Hozirgi o‘zbek tili» kursini o‘qitish va o‘rganishning mustaqil va

ijodiy xarakterdagi ilmiy-amaliy ko‘rinishi hisoblanadi. Unda ushbu fanning ayrim

munozarali masalalari tizimli o‘rganiladi. Mustaqil ishni talabalar o‘qituvchi rahbarligida

mustaqil bajaradilar. Ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlarda o‘zlash-tirilgan bilimlar

ko‘rsatilgan maxsus ilmiy va normativ adabiyotlarni mustaqil o‘rganish orqali

mustahkamlanadi. Mustaqil ishni bajarish jarayonida talaba mustaqil fikrlash, qiyoslash,

tahlil qilish, u yoki bu topshiriqlarni mustaqil bajara olish, tegishli savollarga aniq javob

topish ko‘nikma va malakasiga ega bo‘ladi.

Mustaqil ishni nazorat qilganda talaba bilan individual ish-lashga sharoit yaratiladi.

Har bir talabaning faolligini oshirishga da’vat qiluvchi topshiriqlar beriladi. Talaba

bajargan topshiriqlarni nazorat qilishga imkon tug‘iladi. Mashg‘ulotning bu turi va shakli

talaba bilimining samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.

Mustaqil ish ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlar bir qatorda tizimli olib boriladi. Bu

davrda talaba mazkur kurs bo‘yicha tegishli tizimli bilimga ega bo‘ladi. Talaba har bir

mustaqil ishda bajaradigan vazifasini aniq biladi.

Mustaqil ish auditoriyada, kutubxonada, uyda mustaqil ravishda amalga oshiriladi.

Har bir talaba rejada ko‘rsatilgan mustaqil ishni to‘liq bajarishi shart.

Mustaqil ishni baholashda talabaning barcha faoliyati inobatga olinadi va Oliy

o‘quv yurtlari talabalari bilimini baholash bo‘yicha mavjud nizomga amal qilinadi.

Baholashda talaba mustaqil ishlari sirasiga kiruvchi talablarga tayaniiladi.

«Hozirgi o‘zbek tili» fanidan mustaqil ish majmuasi fanning barcha mavzularini

qamrab olgan va quyidagi 8 ta katta mavzu ko‘rinishida shakllantirilgan.

Talabalar mustaqil ta’limining mazmuni va hajmi

№ Mustaqil ta’lim

mavzulari

Berilgan

topshiriqlar

Bajarish

muddati

Hajmi

(soatda)

1. O‘zbek tilining

taraqqiyot

bosqichlari

Mazkur asarlarni kospekt va tahlil qilish:

1. Tursunov U., O‘rinboev B. O‘zbek

adabiy tili tarixi.- T.: O‘qituvchi, 1982.

2. Sanaqulov U. O‘zbek xalqining

hamda tilining tarkib topishi va

nomlanishi.- Samarqand: SamDPI

nashri, 1991.

1,2,3 –

haftalar

10

2. Fonetika,

fonologiya va

morfonologiya.

Mazkur asarlarni kospekt va tahlil qilish:

1. Abduazizov A.A. O‘zbek tili

fonologiyasi va morfonologiyasi.-

Toshkent: O‘qituvchi, 1992.

2. Nurmonov A. O‘zbek tili fonologiyasi

va morfonologiyasi.- Toshkent:

O‘qituvchi,1990.

4,5 -

haftalar

10

3. O‘zbek tili

semasiologiyasi

Mazkur asarni kospekt va tahlil qilish:

M.Mirtojiyev. O‘zbek tili

semasiologiyasi. - Toshkent: Mumtoz

so‘z, 2010.

6,7-

haftalar

10

4. O‘zbek

leksikologiyasi

muammolari


Ne’matov H., Rasulov R. O‘zbek

tilining sistem leksikologiyasi asoslari. –

Toshkent: O‘qituvchi, 1995.

8,9 –

haftalar

10

5. Sh.Rahmatullaev

ning yangicha

qarashlari

. SH.Rahmatullaevning “Hozirgi adabiy

o‘zbek tili” darsligini kospekt va tahlil

qilish.

13, 14 –

haftalar

10

6. O‘zbek

frazeologiyasi

B.Yo’ldoshev

talqinida


Yo‘ldoshev B. O‘zbek frazeologiyasi va

frazeografiyasi masalalari. – T.:

Muharrir, 2013. -300 b.

15, 16 –

haftalar

10

7. O‘zbek

lug‘atchiligi

muammolari


Hojiyev A. Lingvistik terminlarning

izohli lug‘ati.- Toshkent: O‘zbekiston

milliy ensiklopediyasi, 2002.

17,18,

haftalar

8

jami 68

Dasturning informatsion-metodik ta’minoti

Dasturdagi mavzularni o‘tishda ta’limning zamonaviy metodlaridan keng

foydalanish, o‘quv jarayonini yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish

samarali natija beradi. Bu borada zamonaviy pedagogik texnologiyalarning “Klaster”,

“Matbuot konferensiyasi”, “Bumerang”, “Yelpig‘ich” hamda «Muammoli ta’lim»

texnologiyasining «Munozarali dars» metodi, shuningdek, tilshunoslik nazariyasi va

umumiy tilshunoslikka doir slaydlardan foydalanish, didaktik va rolli o‘yin usullarini

qo‘llash nazarda tutiladi.

«Hozirgi o‘zbek tili» fanidan talabalar bilimini reyting tizimi asosida

baholash mezoni

«Hozirgi o‘zbek tili» fani bo‘yicha reyting jadvallari, nazorat turi, shakli, soni

hamda har bir nazoratga ajratilgan maksimal ball, shuningdek joriy va oraliq

nazoratlarining saralash ballari haqidagi ma’lumotlar fan bo‘yicha birinchi mashg‘ulotda

talabalarga e’lon qilinadi.

Fan bo‘yicha talabalarning bilim saviyasi va o‘zlashtirish darajasining Davlat

ta’lim standartlariga muvofiqligini ta’minlash uchun quyidagi nazorat turlari o‘tkaziladi:

Joriy nazorat (JN) – talabaning fan mavzulari bo‘yicha bilim va amaliy

ko‘nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. Joriy nazorat fanning xususiyatidan kelib

chiqqan holda amaliy mashg‘ulotlarda og‘zaki so‘rov, test o‘tkazish, suhbat, nazorat ishi,

kollekvium, uy vazifalarini tekshirish va shu kabi boshqa shakllarda o‘tkazilishi mumkin;

Oraliq nazorat (ON) – semestr davomida o‘quv dasturining tegishli

(fanlarning bir necha mavzularini o‘z ichiga olgan) bo‘limi tugallangandan keyin

talabaning nazariy bilim va amaliy ko‘nikma darajasini aniqlash va baholash usuli. Oraliq

nazorat bir semestrda ikki marta o‘tkaziladi va shakli (yozma, og‘zaki, test va hokazo)

o‘quv faniga ajratilgan umumiy soatlar hajmidan kelib chiqqan holda belgilanadi;

Yakuniy nazorat (YaN) – semestr yakunida muayyan fan bo‘yicha nazariy

bilim va amaliy ko‘nikmalarni talabalar tomonidan o‘zlashtirish darajasini baholash

usuli. Yakuniy nazorat asosan tayanch tushuncha va iboralarga asoslangan “Yozma ish”

shaklida o‘tkaziladi.

ON o‘tkazish jarayoni kafedra mudiri tomonidan tuzilgan komissiya ishtirokida

muntazam ravishda o‘rganib boriladi va uni o‘tkazish tartiblari buzilgan hollarda, ON

natijalari bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda ON qayta o‘tkaziladi.

Oliy ta’lim muassasasi rahbarining buyrug‘i bilan ichki nazorat va monitoring

bo‘limi rahbarligida tuzilgan komissiya ishtirokida YaN ni o‘tkazish jarayoni muntazam

ravishda o‘rganib boriladi va uni o‘tkazish tartiblari buzilgan hollarda, YaN natijalari

bekor qilinishi mumkin. Bunday hollarda YaN qayta o‘tkaziladi.

Talabaning bilim saviyasi, ko‘nikma va malakalarini nazorat qilishning reyting

tizimi asosida talabaning fan bo‘yicha o‘zlashtirish darajasi ballar orqali ifodalanadi.

«Hozirgi o‘zbek tili» fani bo‘yicha talabalarning semestr davomidagi o‘zlashtirish

ko‘rsatkichi 100 ballik tizimda baholanadi.

Ushbu 100 ball baholash turlari bo‘yicha quyidagicha taqsimlanadi:

Ya.N.-30 ball, qolgan 70 ball esa J.N.-35 ball va O.N.-35 ball qilib taqsimlanadi.

Ball Baho Talabalarning bilim darajasi

86-100 A’lo Xulosa va qaror qabul qilish. Ijodiy fikrlay olish. Mustaqil

mushohada yurita olish. Olgan bilimlarini amalda qo‘llay

olish. Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish.

Tasavvurga ega bo‘lish.

71-85 Yaxshi Mustaqil mushohada qilish. Olgan bilimlarini amalda qo‘llay

olish. Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish.


55-70 Qoni

qarli

Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish


0-54 Qoni

qarsiz

Aniq tasavvurga ega bo‘lmaslik. Bilmaslik.

Fan bo‘yicha saralash bali 55 ballni tashkil etadi. Talabaning saralash balidan past

bo‘lgan o‘zlashtirishi reyting daftarchasida qayd etilmaydi.

Talabalarning o‘quv fani bo‘yicha mustaqil ishi joriy, oraliq va yakuniy nazoratlar

jarayonida tegishli topshiriqlarni bajarishi va unga ajratilgan ballardan kelib chiqqan

holda baholanadi.

Talabaning fan bo‘yicha reytingi quyidagicha aniqlanadi: R = V x O‘: 100. Bu

yerda: V- semestrda fanga ajratilgan umumiy o‘quv yuklamasi (soatlarda); O‘ -fan

bo‘yicha o‘zlashtirish darajasi (ballarda).

Fan bo‘yicha joriy va oraliq nazoratlarga ajratilgan umumiy ballning 55 foizi

saralash ball hisoblanib, ushbu foizdan kam ball to‘plagan talaba yakuniy nazoratga

kiritilmaydi.

Joriy JN va oraliq ON turlari bo‘yicha 55bal va undan yuqori balni to‘plagan

talaba fanni o‘zlashtirgan deb hisoblanadi va ushbu fan bo‘yicha yakuniy nazoratga

kirmasligiga yo‘l qo‘yiladi.

Talabaning semestr davomida fan bo‘yicha to‘plagan umumiy bali har bir nazorat

turidan belgilangan qoidalarga muvofiq to‘plagan ballari yig‘indisiga teng.

ON va YaN turlari kalendar tematik rejaga muvofiq dekanat tomonidan tuzilgan

reyting nazorat jadvallari asosida o‘tkaziladi. YaN semestrning oxirgi 2 haftasi

mobaynida o‘tkaziladi.

JN va ON nazoratlarda saralash balidan kam ball to‘plagan va uzrli sabablarga

ko‘ra nazoratlarda qatnasha olmagan talabaga qayta topshirish uchun, navbatdagi shu

nazorat turigacha, so‘nggi joriy va oraliq nazoratlar uchun esa yakuniy nazoratgacha

bo‘lgan muddat beriladi.

Talabaning semestrda JN va ON turlari bo‘yicha to‘plagan ballari ushbu nazorat

turlari umumiy balining 55 foizidan kam bo‘lsa yoki semestr yakuniy joriy, oraliq va

yakuniy nazorat turlari bo‘yicha to‘plagan ballari yig‘indisi 55 baldan kam bo‘lsa, u

akademik qarzdor deb hisoblanadi.

Talaba nazorat natijalaridan norozi bo‘lsa, fan bo‘yicha nazorat turi natijalari e’lon

qilingan vaqtdan boshlab bir kun mobaynida fakultet dekaniga ariza bilan murojaat etishi

mumkin. Bunday holda fakultet dekanining taqdimnomasiga ko‘ra rektor buyrug‘i bilan

3 (uch) a’zodan kam bo‘lmagan tarkibda apellyasiya komissiyasi tashkil etiladi.

Apellyatsiya komissiyasi talabalarning arizalarini ko‘rib chiqib, shu kunning

o‘zida xulosasini bildiradi.

Baholashning o‘rnatilgan talablar asosida belgilangan muddatlarda o‘tkazilishi

hamda rasmiylashtirilishi fakultet dekani, kafedra mudiri, o‘quv-uslubiy boshqarma

hamda ichki nazorat va monitoring bo‘limi tomonidan nazorat qilinadi.

Talabalar ON dan to‘playdigan ballarining namunaviy mezonlari

№ Ko‘rsatkichlar Maks.

ball

1. Darslarga qatnashganlik darajasi. Ma’ruza darslaridagi faolligi,

konspekt daftarlarining yuritilishi va to‘liqligi.

15

2. Talabalarning mustaqil ta’lim topshiriqlarini o‘z vaqtida va sifatli

bajarishi va o‘zlashtirish.

10

3. Og‘zaki savol-javoblar, kollokvium va boshqa nazorat turlari

natijalari bo‘yicha

10

Jami 35

OB uchun ajratilgan maksimal ballning taqsimlanishi:

№ Yozma ish 35 1-OB

1 1- nazariy savol 7 7

2 2-nazariy savol 7 7


4 4-misol 7 7


Talabalar JN dan to‘playdigan ballarning namunaviy mezonlari

№ Ko‘rsatkichlar Maks.

ball

1. Darslarga qatnashganlik va o‘zlashtirishi darajasi. Amaliy

mashg‘ulotlardagi faolligi, amaliy mashg‘ulot daftarlarining

yuritilishi va holati

15

2. Mustaqil ta’lim topshiriqlarining o‘z vaqtida va sifatli bajarilishi.

Mavzular bo‘yicha uy vazifalarini bajarilish va o‘zlashtirishi

darajasi.

10

3. Yozma nazorat ishi yoki test savollariga berilgan javoblar 10

Jami 35

JB uchun ajratilgan maksimal ballning taqsimlanishi:

№ belgi 35 1-JB 2-JB

1 S 5 3 2

2 F 5 3 2

3 U 6 4 2

4 R 6 3 3

5 D 6 3 3

6 M 7 4 3

Yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida belgilangan bo‘lsa, u holda yakuniy

nazorat 30 ballik “Yozma ish” variantlari asosida o‘tkaziladi.

Agar yakuniy nazorat markazlashgan test asosida tashkil etilgan bo‘lib fan

bo‘yicha yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida belgilangan bo‘lsa, u holda yakuniy

nazorat quyidagi jadval asosida amalga oshiriladi

№

Ko‘rsatkichlar YaN ballari

Maks O‘zgarish

oralig‘i

1. Fan bo‘yicha yakuniy yozma ish nazorati 6 0-6

2. Fan bo‘yicha yakuniy test nazorati 24 0-24

Jami 30 30

Yakuniy nazoratda “Yozma ish”larni baholash mezoni

Yakuniy nazorat “Yozma ish” shaklida amalga oshirilganda, sinov ko‘p variantli

usulda o‘tkaziladi. Har bir variant 4 ta nazariy savol va 1 ta amaliy savoldan iborat.

Nazariy savollar fan bo‘yicha tayanch so‘z va iboralar asosida tuzilgan bo‘lib, fanning

barcha mavzularini o‘z ichiga qamrab olgan.

Har bir nazariy va amaliy savolga yozilgan javoblar bo‘yicha o‘zlashtirish

ko‘rsatkichi 0-6 ball oralig‘ida baholanadi. Talaba maksimal 30 ball to‘plashi mumkin.

Yozma sinov bo‘yicha umumiy o‘zlashtirish ko‘rsatkichini aniqlash uchun

variantda berilgan savollarning har biri uchun yozilgan javoblarga qo‘yilgan o‘zlashtirish

ballari qo‘shiladi va yig‘indi talabaning yakuniy nazorat bo‘yicha o‘zlashtirish bali

hisoblanadi.

YaB uchun ajratilgan maksimal ballning taqsimlanishi (30 ball):

№ Yozma ish 30

1 1- nazariy savol 6

2 2-nazariy savol 6

3 3-nazariy savol 6

4 4-misol 6

5 5-nazariy savol 6

«Hozirgi o‘zbek tili» bo

٬yicha reyting nazoratlari grafigi

2019/2020 o٬quv yili, I kurs, 2 semestr uchun uch bosqichli baholash

Ishchi o٬quv

dasturidagi

mavzular tartib

raqami

Umumiy soat

Nazo

rat

ishi

Baho-

lash

turi

Ball

Mud

-dati

(haft

a)

Ma’

ru-

za

Ama

liy

mas

g٬ulo

t

Sem

i nar

Must

ish

Jam

i

m

ax

ba

ll

sar

.

bal

i

Ma’ruza 1-5

Amaliy

mashg٬.

1-5

seminar 1-5

10 10 10 30 60 s,f,u,k,

d

+M

1-JB

1-JB

12

8

DJ

Deka

br 2-

hafta 20

Ma’ruza 6-10

Amaliy

mashg٬.

6-9

seminar 6-10

12

8

10

26

54

s,f,u,k,

d

+M

2-JB

2-JB

10

5

DJ Yanv

ar

2-

hafta

Yanvar

3-

hafta

15

Ob

+M

1-OB

1-OB

16

4

JAMI: 24 18 20 56 114 20

Ma’ruza 11-15

Amaliy

mashg٬.

10-13

seminar 11-14

10 8 8 24 50 s,f,u,k,

d

+M

3-JB

3-JB

8

2

DJ

Fevr

al

2-

hafta

Fevr

al

3-

hafta

Jadv

al

asosi

da

10

Ob

+M

2-OB

2-OB

12

3

15

JAMI: 10 8 8 24 50 70 38,

5

1-15-Mavzular YB

Yozm

a

24

6

30

O‘tilgan mavzular

bo‘yicha jami

34 26 24 84 164 JB

OB

YB

35

35

30

Umumiy ball 10

0

55

«Hozirgi o‘zbek tili» bo‘yicha talabalar bilimini

reyting tizimi asosida baholash mezonlari

Joriy nazoratlarda baholash mezoni

Maksimal ball

Baholanadigan ish turlari Jami 1-jb. 2-

jb.

Belgi

6 3 3 S Seminar ishlarini bajarish (har bir

modulda bittadan mavzu bo‘yicha

seminarda qatnshib, 2ta matnni

topshiradi).

8 4 4 F Seminar va mashg‘ulotlardagi faol

ishtiroki, savollarga og‘zaki javoblari

5 3 2 U Uy vazifalarining bajarilishi

3 2 1 K O‘tilgan mavzu(lar) bo‘yicha

kollokvium topshirish

6 3 3 D Mashg‘ulotlarga qatnashish

(davomat)

7 5 2 M Tavsiya etilgan mavzular bo‘yicha

mustaqil ishlarni bajarish

35 20 15

Izoh:

1. Davomat uchun maksimal ball seminar va amaliyot darslariga to‘liq

qatnashgan talabalarga beriladi. Ikki va undan ortiq marotaba sababsiz darsga kelmagan

talabaga davomat bo‘yicha ball berilmaydi.

2.Uy topshiriqlari, seminar ishlari va boshqa qo‘shimcha topshiriqlarni

bajarganligi uchun ball berishda topshiriqning to‘g‘ri, sifatli va muddatida bajarilishi,

ijodiy yondashish, tushuntirib bera olish kabi jihatlarga alohida e’tibor beriladi. Ushbu

topshiriqlarning yozma bayoni uchun alohida daftar tutiladi.

Foydalaniladigan asosiy darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar ro‘yxati

Asosiy adabiyotlar:

1. Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G. va b. Hozirgi o‘zbek adabiy tili.

Darslik. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2010.Jamolxonov H. Hozirgi O‘zbek adabiy

tili. Oliy o ‘quv yurtlari uchun darslik. – Toshkent: O‘zME, 2013.

2.Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G. va b. Hozirgi o‘zbek adabiy tili.

O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2009.

3. Rahimov S., Umurqulov B. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Darslik. – Toshkent:

O'qituvchi, 2003.

Qo‘shimcha adabiyotlar:

6. Jamolxonov H. O‘zbek tilining nazariy fonetikasi. O‘quv qo‘llanma. –Toshkent:

Fan, 2009.

7. Mirtojiev M. O‘zbek tili fonetikasi. – Toshkent: Fan, 2013.

8. Nazarov K., Egamberdiev B. O‘zbek tili ishora-imlo qoidalari. (Punktuatsiya).

Oliy o‘quv yurtlari filologiya fakulьtetlari talabalari uchui qo‘llanma. – Toshkent:

O‘qituvchi, 1996.

9. Ne’matov H, Bozorov O. Til va nutq. – Toshkent: O‘qituvchi, 1989.

10. Ne’matov H, Rasulov R. O‘zbek tili sistem leksikologiyasi asoslari. – Toshkent:

O‘qituvchi, 1995.

11. Nurmonov A. O‘zbek tilshunosligi tarixi. Oliy o‘quv yurtlari o‘zbek filologiyasi

fakulьtetlari talabalari uchun o‘quv qo‘llanma. – Toshkent: O‘zbekiston, 2002.

12. Nurmonov A., Mahmudov N., Ahmedov A., Solixo‘jaeva S. O‘zbek tilining

mazmuniy sintaksisi. – Toshkent: Fan, 1992.

13. O‘rinboev B. Hozirgi o‘zbek adabiy tilida sintaktik munosabatlar. (O‘quv

qo‘llanma). – Samarqand: SamDU nashri, 2002.

14. Hojiev A. O‘zbek tili so‘z yasalishi tizimi. Oliy o‘quv yurtlarining filologiya

fakul’tetlari o‘qituvchi va talabalari uchun qo‘llanma. – Toshkent: O‘qituvchi, 2007.

15. Irisqulov M. Tilshunoslikka kirish. Darslik. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2009.

Internet saytlari

1. http:// www.lingvist.tu

2. http:// www.til.sk.uz

3. http:// www.ziyouz.com

4. http://www.krugosvet.ru/ articles/82/1008254/print.htm;

5. www.jstor.org/stable/4167399// www.ling-phil.ox.ac.uk/bib_hist_ling.

6. http://www.ling.ed.ac.uk/linguist/

7. www.jstor.org/stable/4167399 //

8. wikipedia.org/wiki//

9. http://dshinin.ru/SC/Russian/www.hi-edu.ru/x-books-free/xboo…

http://www.lingvist.tu/

http://www.til.sk.uz/

http://www.ziyouz.com/

http://www.krugosvet.ru/%20articles/82/1008254/print.htm

http://www.jstor.org/stable/4167399/

http://www.ling-phil.ox.ac.uk/bib_hist_ling

http://www.ling.ed/

http://www.jstor.org/stable/4167399%20/

http://dshinin.ru/SC/Russian/www.hi-edu.ru/x-books-free/xbook107/01/part-052.htm

SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI

Documents

Transcript of SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI