บทท ๑ บทนำ

1.1. ควมสำคญและควมเปนมของปญหกรวจย (Background and Significance of Study)

ปญหาเร อง ความไมเสมอภาคทางการศกษาของพระภกษสามเณรในประเทศไทยนเปนปญหาทร อรงมานานและไมมใครกลาหยบยกขนมาเปนประเดนปญหาในการศกษาวจารณ เพอแกปญหานอยางจรงจง คนทวไปทราบแตเพยงวา เมอพระภกษสามเณรบวชแลวทานกตองศกษาเลาเรยนประเพณและตามหนาท แตในความเปนจรงไมทราบวาไดศกษาเลาเรยนจรงหรอไมเพยงใดและเรยนอะไร และเมอทานศกษาเลาเรยนสำาเรจแลวจะนำาเอาการศกษาททานไดรบไปใชประโยชนอะไรไดอยางแทจรงบาง ทงผทสามารถดำารงสมณเพศอย และผทลาสกขาออกไปสโลกภายนอกแลว เพราะหลกความจรงมอยวาผทไดรบการศกษาไมวาทานจะดำารงสมณเพศอยหรอวาสละสมณเพศเปนฆราวาสกตามยอมสามารถนำาเอาการศกษาทไดรบไปใชในการดำาเนนชวตไดโดยไมเปนภาระของสงคม และยงไดชวยเหลอเปนกำาลงสำาคญของพระพทธศาสนาและสงคมสวนรวมดวย

ความจรงอยางหนงทชาวพทธไทยยอมรบกคอประเพณการบวชเรยน คนไทยนยมบวชเรยนเพออบรมตนเองในทางธรรมมาตงแตสมยทคนไทยยอมรบนบถอพระพทธศาสนาใหมๆ สมยเมอพระเจาอโศกสงพระโสณะและพระอตระเถระมาเผยแพรพทธศาสนาทเมองนครปฐม และพระพทธศาสนากเผยแพรเขามาเรอยๆ เปนระยะๆ ผลดเปลยนวาระกนระหวางพทธศาสนานกายเถรวาทและมหายาน ในทสด พระพทธศาสนามหายานจากจน และจากอนเดยเผยแผมาผสมผสานกบเถรวาทของศรลงการและพมา จนในทสดพระพทธศาสนาแบบไทยๆ กกอตวขนอยางมนคงในสมยกรงสโขทย ในอดตกลบตรไทยนยมมาบวชเรยนทง

วชาการรวมทงวชาชพและวชาศลธรรมในวด บางทานกสามารถบวชอยไดนานจนเปนสมภารเจาวด สวนผทบวชอยไมไดกลาสกขาไปเปนฆราวาสทดเรยกวา บณฑตหรอทต การศกษาในวดสมยกอนรชกาลท 5 นนมความเสมอภาค เพราะเปนการศกษาทไมตองแขงขนกบประเทศไหน (วทย วศทเวทย, 2531, หนา 28) เมองไทยสมยนนยงไมไดเปดประเทศ ลกษณะการศกษามความสมดลระหวางทางโลกและทางธรรม แตมอยในวงแคบๆ แตพอมาถงรชกาลท 5 พระองคไดทรงไปศกษาตางประเทศและไดเหนระบบการเรยนการสอนทตางออกไป ทรงดำารวาถาเมอใดในอนาคตเมองไทยจะตองเปดตวเองและจะตองมการเลกระบบทาสเมอนนเมองไทยจะตองมระบบการศกษาทเหมอนกบนานาประเทศ (เร องเดยวกน) พระองคมพระดำารกาวหนาเชนนนกจรง แตพระองคไมทรงทอดทงบทบาทของพระในเร องการศกษา กลาวคอพระองคยงทรงตองการใหพระภกษสามเณรมบทบาทในการใหการศกษาอยเหมอนเดม จงทรงสรางมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยและมหามกฏราชวทยาลยใหเปนทศกษาของพระและฆราวาสเรยนรวมกน เมอพระมความรจะไดนำาไปสอนชาวบานไดเหมอนเดม ดงนนการจดการศกษาในสมย ร. 5 จงยงจดรวมกนระหวางวดวงและบาน (พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), 2533, หนา 7)

พระดำารของพระองคยงไมท นส ำาเรจสมบรณ พระองคสวรรคตเสยกอน ตกมาถงรฐบาลในสมยรชกาลท 6 รฐแยกการศกษาสมยใหมออกจากวดไปจดเองและใหพระจดการศกษากนเองไปตามหลกศาสนา โดยท ร ฐ ไม ได เข ามาอปถ มภ บ ำาร ง เท าท ควร และไม ได ประชาสมพนธใหประชาชนทราบโดยทวถง หรออาจประชาสมพนธแตวาประเพณบวชเรยนตามตางจงหวดยงคงดำาเนนเหมอนเดม ประกอบกบชาวชนบทไมคนกบวชาการสมยใหมและยงไมเหนประโยชนมากมายนก

บทนำา22

ชาวบานจงยงนยมสงบตรหลานมาบวชเรยนเหมอนเดม และคดวาในวดคงมการสอนวชาการเหลานหรอเรยนสงทวดจดให และประกอบกบรฐยงไมสามารถจดการศกษาแบบใหมไดอยางทวถงเพราะตองลงทนมาก ชาวบานจงยงสงลกหลานมาบวชกนมากขน แตหารไมวารฐไมไดจดการศกษาแบบผสมผสานระหวางทางโลกทางธรรมเหมอนแตกอนหรอรแตไมสนใจ เมอรฐแยกการศกษาแบบใหมมาจดเอง รฐไดปลอยปละละเลยการศกษาของพระในวดอยางสนเชง พระเณรเหนวารฐนยมชมชอบการศกษาแบบใหมมากจงอยากลองเรยนดบาง บางรปตองหนไปเรยนและพอเจาอาวาสจบไดตองใหลาสกขากม แตพอทานลาสกขาแลวบางทสามารถเขางานไดเพราะสงคมกำาลงตองการคนทมความรวชาการสมยใหม จงเปนผลใหชาวบานนยมสงลกหลานมาบวชเรยนมากขนเพราะเหนวา ลกชาวบานทบวชเปนพระเณรแลว หลงจากลาสกขาออกไปมงานทำาและมเงนเดอนด ชาวบานเขาใจวาวดจดการศกษาด จงนยมใหลกเรยน แตแททจรงระบบเดมๆ เปลยนไปแลว ความจรงคณะสงฆนาจะจดการศกษาใหสอดคลองกบความตองการของชาวบานมานานแลว การทพระหนมเณรนอยหนเรยนทางโลกอยางเดยวมากขน คณะสงฆบางกลมจงตดสนใจรอฟ นพระราชดำารรชกาลท 5 ขนมาจดการศกษาในมหาวทยาลยสงฆใหม เพอแกปญหาการหนเรยนทางโลกอยางเดยวของพระเณร การศกษาในมหาวทยาลยสงฆนมลกษณะบรณาการทงทางโลกและทางธรรม การทใหพระไดเรยนทางโลกบางจะทำาใหทานรเทาทนความเปนไปทางโลกและสอนชาวบานได พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต) ใหทศนะวา

“ในบรรดาการศกษาสำาหรบพระภกษสามเณร ซงมรปแบบตางๆ นนมหาวทยาลยสงฆคงเปนตวแทนไดดทสดทแสดงถงการทำาหนาทหรอบทบาท 2 อยางพรอมไปในเวลาเดยวกนคอ ดานท 1

บทนำา32

คอ หนาทและบทบาทในฐานะสถาบนการศกษาของพระสงฆ ดานท 2 คอ บทบาทในฐานะเปนชองทางการศกษาสำาหรบผดอยโอกาสในสงคม บทบาทแรกเปนบทบาทหลก สวนบทบาททสองเปนบทบาททเปนผลพลอยไดเนองมาจากความเปลยนแปลงทางสงคมอนสบเนองมาจากประเพณการบวชเรยนของสงไทย” (การศกษาของสงฆปญหาทรอทางออก, 2529,85).

เมอมหาวทยาลงสงฆผลตบณฑตทมคณภาพมากขน ประกอบกบมการเรยกรองการรบรองสถานภาพมหาวทยาลย และรฐบาลกเหนความสำาคญของมหาวทยาลยสงฆ จงไดทำาการรบรองสถานภาพใหเปนมหาวทยาลยของรฐกำากบรฐบาล ปญหาเรองการหนเรยนนาจะหมดไป แตหาเปนเชนนนไม เพราะวาเจาอาวาสสวนใหญไมเขาใจการศกษาในมหาวทยาลยสงฆ คดวามแตวชาการทางโลกเทานน จงพยายามกดกนทกวถทาง การศกษาระบบเกากไมไดปรบปรงใหด และการศกษาทดในมหาวทยาลยสงฆกถกหาม จงเกดปญหามาก พระภกษสามเณรบางรปไมไดเรยนอะไรเลยกมเพราะไมทราบวาคณะสงฆจะสนบสนนอยางไหนแน ทผานมาคณะสงฆกไมไดชแจงระบบการศกษาเทาไรนก และมกจะสนบสนนไปในทางทผดโดยคำานงถงประโยชนสวนตนเปนหลกสำาคญ พระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) วเคราะหไวในหนงสอ การศกษาของคณะสงฆ: ปญหาทรอทางออก อยางมเหตผลและเปนขอเทจจรงเสมอวา

“เมอรฐจดการศกษาแบบตะวนตกใหประชาชนไมทวถงชาวชนบททยากจนกอาศยประเพณการบวชเรยนและการทวดเปนแหลงการศกษามาแตโบราณนนเปนชองทาง และบางทเปนแคทางผาน เพอใหลกหลานของตนไดรบการศกษา ทำาใหมผลตามมาหลายอยาง เชนพระภกษสามเณรทบวชอยประจ ำาวดสวนใหญทว

บทนำา42

ประเทศ มาจากครอบครวกสกรเกนรอยละ 90 พระภกษสามเณรเหลานน แมโดยหนาทจะตองศกษาวชาการทางพระพทธศาสนา แตโดยพนฐานทมาเดมและเหตผลดงามบางอยางสนบสนนยอมมความโนมเอยงไปในทางทจะตองการศกษาวชาการทางโลก ยงไดเหนผรวมวยทเลาเรยนอยในระบบของรฐ บางทแรงทผลกดนความโนมเอยงนนกยงมมากขน จงเปนหนาทของวดและคณะสงฆทวา เมอรบพระภกษสามเณรเหลานนเขามาอยแลว จะมวธการจงใจหรอควบคมใหเรยนวชาทางพระไดมากเพยงใด และยอมเอออำานวยแกความตองการทจะศกษาวชาการทางโลกนนแคไหน

และเปนธรรมดาอกดวยทวาความตองการและทศนคตของพระภกษสามเณรในวยเลาเรยนกบของคณะสงฆหรอพระสงฆระดบผบรหารจะขดแยงกน ยงความตองการเรยนทางโลกกบการศกษาบาลนกธรรมทจดใหหางกนออกไปมากเทาใด ความขดแยงกยงรนแรงมากขนเทานน เมอเปนเชนนกเปนธรรมดาตอไปอกวาพระสงฆฝายบรหารจะเพมความเปนหวงมากขนและกมกโนมไปในทางสรางกฎเกณฑมากวดขนหรอบบบงคบใหพระภกษสามเณรอยในกรอบ และสวนมากไมประสบความสำาเรจแตกลบทำาให สถานการณเลวรายลง

วธทดคอการประสานประโยชนหรอพบกนคร งทางคอใหเรยนไดแตตองรวมมอทางวด ทำานองวาอนญาตใหใชทางผานไดแตตองชวยกนบำารงรกษา ยงทางยงมคนผานมาก ทางยงเจรญมาก และอาจมคนอยประจ ำาทางเพอพฒนาและดแลทางตอไป"(2529,หนา 5-7)

บทนำา52

ขณะนสงทถกคออะไร โดยนตนยพระภกษสามเณรถอวาเปนพลเมองของชาต และเปนบคลากรทางพระพทธศาสนา นโยบายของชาตจะตองจดการศกษาใหประชาชนอยางทวถง และตามหลกพระพทธศาสนา การศกษาถอวาเปนแกนธรรมอยางหนงทเรยกวา ปรยต สทธรรม จดเปนคนถธระคอหนาททจะตองทำาการเรยนร และในเมองไทยมการศกษาพระสทธรรมอย 2 ระบบคอ ระบบทหนง เรยกวาพระปรยตธรรมแผนกธรรมและบาล ซงใชวธการทองจำาเปนสวนมาก สบทอดกนมาเปนหลายรอยป ยงไมไดมการปรบปรงหลกสตรเนอหาและวธการใหสอดคลองกบความเปนจรง และระบบทสองเรยกวา ปรยตธรรมแผนกสามญศกษาและมหาวทยาลยสงฆ ซงเปนระบบการศกษาสากลทสอดคลองกบหลกพหสตร (องคตตรนกาย ปญจก. 22/87/129) ตามหลกพระพทธศาสนาและเขากนไดกบการศกษาสมยใหม โดยรฐและคณะสงฆรบรองมาตงแตสมยรชกาลท 5 และรฐบาลปจจบนรบรองวาเปนการศกษาในระบบตาม พ.ร.บ. การศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542

ดงนน พระภกษสามเณรทบวชในพระพทธศาสนาแลว ทานควรจะมสทธไดรบการศกษาอยางเทาเทยมกนในฐานะเปนทายาทของพระศาสนา และในฐานะเปนพลเมองของชาตดวย (สคช.,2541, หนา 46) ระบบการศกษาททานเหลานควรจะไดรบคอระบบการศกษาแบบแบบมหาวทยาลยสงฆซงเปดดำาเนนการศกษามาเกอบ ๕๐ ป หรอแบบใดกไดทมความเชอมโยงกนระหวางวชาการทางโลกและทางธรรม และรฐโดยมหาเถรสมาคมใหการสนบสนนการศกษาแบบปรยตธรรมสามญและมหาวทยาลยสงฆอยโดยนตนย แตโดยพฤตนยคณะสงฆยงใหการสนบสนนระบบการศกษาแบบเกาทเรยกวาบาลและนกธรรมอยอยางมาก เพราะมความเช อวาการศกษาตามหลกสตรนกธรรม -บาลจะ

บทนำา62

สามารถรกษาพระธรรมวนยไวได และผเรยนจะสามารถดำารงสมณเพศสบทอดศาสนทายาทตอไป ทงๆ ทขอเทจจรงไมไดเปนดงนนเสมอไป ดงรายงานวจยวา

"ผเรยนพระปรยตธรรมแผนกบาลเร มลดลง ขณะเดยวกน ผทมการศกษาสงเชน มหาเปรยญเอก (ป.ธ. 7-9) มแนวโนมการลาสกขาสง สาเหตประการหนงคอ ผเรยนไมทราบทศทางเปาหมายทชดเจนของการจดการศกษา เมอจบชนสงสดแลว จะทำาภาระกจใด ตำาแหนงหนาททจะรองรบเปนอยางไร ไมมกำาหนดคณสมบตและการเทยบโอนกบระบบการศกษาอนๆ กไมชดเจน ทำาใหผเรยนขาดขวญและกำาลงใจ" (กรมการศาสนา , การพฒนารปแบบการจดการศกษาบาล, 2541, หนา 72)

อยางไรกตาม คณะสงฆยงพยายามสนบสนนการศกษาแผนกธรรมและบาล ดวยวธการหลายอยางนอกจากการบงคบดวยการออกประกาศแลว (สทธวงศ ตนตยาพศาลสทธ, 2541, หนา 296) ยงมวธอ นๆ อก เชนให เง นเด อนเรยน และการฉลองพดเปรยญและประกาศนยบตรใหเมอสอบได และตลอดจนมอบสมณศกดใหเพอเปนเครองดงดดใจใหบวชอยตอไป เปนททราบกนวาการศกษาแบบเกานนเนนวธการทองจำาเปนหลกและจดเปนการศกษาทสญเปลา (สกศ. สภาพการศกษาของคณะสงฆไทย, มปพ.) ดงโอวาทกถาของแมกองบาลวา

"การศกษาของเราทานทงหลายนน ในชนแรกแหงการศกษาเปนไปในลกษณะของการเรยน

เพอจำา ตอไปจงไดเรยนเพอความเขาใจอกชนหนงในภายหลง ครบาอาจารยสอนอยางไรก จำาไปตามนน เมอเปนนกเรยนยงไมไดคดคน ทำาความเขาใจในเร องนนๆ การเรยนจำาจงเปนเบองตน

บทนำา72

ประโยค 1-2 บาลไวยากรณตองทองทองจำาใหด เพราะทานถามความจำา ประโยค ป.ธ. 3 ทานจงจะถามความจำาและความเขาใจ นกเรยนประโยค 1-2 ทกรปตองทองแบบบาลไวยากรณใหไดทงหมดและตองทองใหไดจรงๆ ถาไมไดจรงในเวลาเขาสนามสอบจะเขยนไมถก" (สมเดจพระมหารชมงคลาจารย (ชวง วรปญญมหาเถร, อบรมบาลกอนสอบ 2544, หนา 5)

ทวาเปนการศกษาแบบศนยเปลานน เพราะจำานวนผสอบผานในแตละปมปรมาณนอยมาก บางปไมถง 50 เปอรเซนตของผเขาสอบ ดงรายงานการวจยของกรมการศาสนาวา

"คณภาพการศกษาพระปรยตธรรมแผนกบาล ยงตองตอง…ปรบปรงในเร องประสทธภาพ การจดการศกษา เกยวกบผลสมฤทธทางการศกษา เพราะพบวา ในแตละปมจำานวนผขาดสอบคอนขางสง คดเปนรอยละ 33-40 และผเรยนสอบตกในแตละชนมจำานวนสงมาก ซงในป พ.ศ. 2541 มผเรยนสอบไดเฉลยทกระดบเพยงรอยละ 22 เทานน" (กรมการศาสนา, การศกษาผลงานวจยของกรมการศาสนาป 2535-2542, หนา 89)

การศกษาพระปรยตธรรมแผนกนกธรรมบาล เปนระบบทไมไดสอนใหรจกใชวจารณญาณวเคราะหเจาะลกและคดหาเหตผลเพอนำามาประยกตใชแกปญหาตนเองและสงคมได "การเรยนเนนความจำาเพยงอยางเดยว ขาดการสนบสนนใหเกดความเขาใจและนำาไปใชวเคราะหส ง เ ค ร า ะ ห แ ล ว น ำา ไ ป ป ร ะ ย ก ต ใ ช ใ น ก า ร เ ผ ย แ พ ร พ ร ะ พ ท ธศาสนา" (แนวคดของกรมการศาสนาในการพฒนาการศาสนาตามแนวป ฏ ร ป ก า ร ศ ก ษ า http://www.moe.go.th/webrad/educate/educate.htm) พระเทพวรเมธ เลขานการแมกองธรรม กลาววา การศกษาพระปรยตธรรมนก

บทนำา82

ธรรมบาล "ยงขาดการตความธรรมะเพอนำามาประยกตใชใหเหมาะสมกบสถานการณปจจบน" (สมภาษณ วนท 11 ก.ย. 2544) ถงรฐจะสนบสนนการศกษาแบบเกาทเรยกวานกธรรมและบาลแตกใชวาจะทวถง ยงมพระภกษสามเณรอกจำานวนมากทไมไดเรยนโดยเฉพาะวดในตางจงหวด บางวดเปนถงวดเจาคณะตำาบล หรอเจาคณะอำาเภอเสยดวยซำา และแมแตวดในกรงเทพฯ บางวดกไมจดการศกษาตามหลกพระพทธศาสนาและตามนโยบายการศกษาของชาตดงกลาวแลว ดงมรายงานการวจยของกองแผนงาน กรมการศาสนาระบถงความไมเสมอภาคทางการศกษาของพระภกษสามเณรอยางชดเจนวา

"สำานกเรยน/สำานกศาสนศกษาในภมภาคหรอชนบท สวนใหญจะขาดแคลนในแทบทกดาน พระภกษสามเณรตองศกษาดวยตนเอง เพราะวดไมไดจดการเรยนการสอนเปนประจำา จงตองหลงไหลเขามาศกษาในเมองหรอกรงเทพมหานคร เพอแสวงหาทเลาเรยน ทำาใหชนชทขาดแคลนพระสงฆท มการศกษาในระดบสงทจะท ำาประโยชนใหแกพระศาสนา ชมชนและสงคม" (กองแผนงาน กรมการศาสนา, การพฒนารปแบบการจดการศกษาบาล, 2541, หนา 71)การศกษาแบบเกายงกอใหเกดความไมเสมอภาคอกแงหนง

กลาวคอบางสำานกทมพระภกษสามเณรมากเทา ๆ กน เจาสำานกยงนยมจดการศกษาแกมบงคบคอจดตามใจตนเองเปนสำาคญ (อางแลว) โดยจดใหพระภกษสามเณรชเรยนอภธรรมอยางเดยว ซงการเรยนอภธรรมยงเนนการทองจำาหนกมากขน เพราะตองจำาเรองจต แตละดวง เนอหาสาระอภธรรมนนดมาก แตวธการเรยน เชน ใหน กศกษาทงหองประมาณ 20-30 คนตองอานขอความเดยวกนนนซำาแลวซำาเลาจนกวาจะจำาได เปนตน (การสงเกตการณการเรยนการสอนดวยตนเอง) กยงไม

บทนำา92

ไดปรบปรงใหถกตองตามหลกสากล บางทานทเรยนอภธรรมอยางเดยวแลวลาสกขาออกมาเปนฆราวาสตองประสบความลำาบากในการประกอบสมมาชพ เนองมาจากเปนการศกษาระบบเกาทยงไมไดรบการปรบปรงทสามารถนำาไปเทยบวฒได ทงๆ ทสงกดอยกบมหาวทยาลยสงฆ ซงรฐและคณะสงฆรบรองสถานภาพในฐานะเปนมหาวทยาลยของรฐในกำากบรฐบาลเรยยรอยแลว

มขอนาสงเกตอกอยางหนงวา ในอดตกอนทจะใชรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540 นนปญหาเร องความไมเสมอภาคทางดานการศกษาของคณะสงฆไทยมกจะเกยวกบการทรฐบาลไมไดสนบสนนและไมรบรองการศกษาของคณะสงฆทด ำาเนนการอยทกรปแบบ ไมวาจะเปนการศกษาแบบเดม คอระบบนกธรรมบาล หรอการศกษาแบบใหม คอระบบสามญศกษา หรอมหาวทยาลยสงฆ พระภกษสามเณรผทดอยโอกาสทางการศกษามกจะเรยกรองใหรฐบาลรบรองวทยฐานะของการศกษาและรบรองสถานภาพของสถานศกษานนๆ

เพราะในอดต รฐถอวาการศกษาของคณะสงฆเปนเร องของพระ คณะสงฆจะตองจดการกนเอง สวนรฐบาลมหนาท ส ำาค ญในการสนบสนนการศกษาของทางบานเมองเทานน เรยกวาเปนการสนบสนนการศกษาแบบแยกสวน ไมเนนการบรณาการระหวางการศกษาทางโลกและทางธรรมหรอชาวบานและชาววด จงเกดปญหาเร องการสญเปลาทางดานการศกษา โดยผสำาเรจการศกษาไมสามารถนำาเอาความรความสามารถไปเทยบโอนเพอจะไดเปนประโยชนแกตนเองและรบใชสงคมอยางเตมทเปนรปธรรมได

แตปจจบนนรฐบาลหนมาสนบสนนการศกษาของคณะสงฆทกรปแบบ ทงการศกษาระบบนกธรรมและบาล และการศกษาระบบใหมในรปของมหาวทยาลยสงฆ โดยเฉพาะในมหาวทยาลยสงฆนนทางรฐบาลมง

บทนำา102

จดการศกษาอยางเปนบรณาการทงทางโลกและทางธรรม โดยใหการรบรองวทยฐานะและสถานภาพของมหาวทยาลยสงฆทงสองแหงแลว และกำาลงจะเปดใหมการศกษาพระพทธศาสนาอยางกวางขวาง โดยจะจดตงมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงโลกขน ภายในป 2543 น ณ ท พทธมณฑล จงหวดนครปฐม ทงนเพอใหเปนไปตามแผนการศกษาแหงชาตพทธศกราช 2535 หมวด 3 ขอ 16 ระบวา “สงเสรมการศกษาของภกษ สามเณร นกบวช และบคลากรทางศาสนา เพอใหสามารถเปนแบบอยางทด และเปนผนำาในการปลกฝงคณธรรม ศลธรรม และคานยมทเหมาะสมใหแกบคคลและสงคม”

ขอสมมตฐานเบองตนคอการทรฐบาลมนโยบายสนบสนนการศกษาของคณะสงฆในหลายรปแบบจงทำาใหเกดปญหาทางดานความไมเสมอภาคในเร องการศกษาขน คอการศกษามหลายรปแบบทำาใหพระภกษสามเณรไมสามารถเลอกไดถกตองวาจะเรยนอะไรด และทำาให รฐบาลไมสามารถสนบสนนไดเตมท เพราะงบประมาณไมเพยงพอ จงทำาใหเกดความไมเสมอภาคในดานงบประมาณระหวางการจดการศกษาของคณะสงฆกบการศกษาของฆราวาสทวไป หรอ อาจเปนไปไดทวา นโยบายการใหการศกษาในหลายรปแบบอาจด แตแผนการศกษาอาจไมชดเจน และยทธศาสตร เชน การจดหล กสตรไมสอดคล องก บสถานการณเปนตน

ผวจยเหนวาถาจะใหเกดความสมดลยในดานการศกษารฐจะตองยนมอเขามาแกไขโดยรวมระบบการศกษาทง ๒ หรอ ๓ ดงกลาวขางตน เขาด วยกนเพอใหเป นระบบเดยวอยางมประสทธภาพ หรอมการปรบปรงหลกสตรของการศกษาทกระบบชนใหสอดรบกนเปนเอกภาพ เพ อรฐจะได สน บสนนได อยางเต มทท วถ ง และได ผลอยางเตมท

บทนำา112

เปนการประหยดงบประมาณแหงชาต เหมอนแมนำาสายเดยวทมกระแสเชยวกราด สามารถทำาลายสงของขวางกนตาง ๆ ไปไดอยางราบคาบ

ในปจจบนนการศกษาแบบมหาวทยาลยสงฆไดรวมการศกษาทง พระวนย พระสตร และพระอภธรรมเอาไวอยางครบถวนและเปนระบบ จงควรทพระภกษสามเณรทมศรทธา ในพระพทธศาสนาซงสวนมากเปนผพลาดโอกาสทางการศกษาภาคบงคบทรฐจดใหทวไปนาจะไดเขามาเรยน เปนทางเลอกอนสดทายในชวตตงแตแรกบวช การศกษาในมหาวทยาลยสงฆจะเปนทางเลอกเสรไดตอเมอคณะสงฆมใจกวางใหการสนบสนนอยางแทจรงและควรเปดกวางใหฆราวาสเรยนไดดวย

1.2. ประเดนปญหของกรวจย (The Research Questions)ผวจยมความเหนวามประเดนปญหาหลายประเดนทนำาไปสความไม

เสมอภาคทางการศกษาของพระภกษสามเณร ประการแรก ประเดนปญหาเร องนโยบายการจดการศกษา รฐและคณะสงฆไมมนโยบายอยางแนชดวาไวในพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆเสยดวยซำาวาตองการใหพระภกษสามเณรเรยนในมหาวทยาลยสงฆหรอไม ทงๆ ท มหาวทยาลยสงฆเปนสถานศกษาททนสมยและเปนทยอมรบของสงคมโลกในยคโลกาภวตนน พระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต) ทานใหขอสงเกตวา พระเถระผใหญอยางเชนพระพรหมโมล (สมศกด) วดพชยญาต ซงเปนผอำานวยการสถาบนบาฬพทธโฆษ กลาววา "การเรยนตามหลกสตรมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยนนได มาตรฐานทสดแลว" (สมภาษณ วนท 27 ก.ย. 44) ถารฐและคณะสงฆรบรองและสงเสรมจรงตาม พ.ร.บ. ของมหาวทยาลย กนาทจะตองใหการสนบสนนอยางจรงจงโดยใหความอปถมภดานตางๆ แกมหาวทยาลย เชน ใหเงนสนบสนนดานการดำาเนนกจการ ทงดานการจดการเรยนการสอน และ

บทนำา122

ดานอาคารสถานท และดานผเรยน กลาวคอนอกจากเปดโอกาสใหพระภกษสามเณรและแมชเขามาศกษาอยางจรงจงแลวยงอาจจดทนการศกษาสำาหรบผเรยนโดยไมมเงอนไขใดๆ ดวย จากปญหาเรองนโยบายการศกษาไมชดเจน กทำาใหปญหาอนตามมา เชน ปญหาเจาอาวาสซงเปนเจาพนกงานปกครองคณะสงฆตามกฎหมายหรอเปนตนสกกดหรอผบงคบบญชาโดยตรงของพระเณรและแมชไมจดการศกษาขนภายในวดและไมอนญาตใหไปเรยนนอกวด เพราะสงเกตไดจากปญหาทประสบอยปจจบนนคอนอกจากคณะสงฆจะไมใหการสนบสนนทางดานการเงนแกมหาวทยาลยสงฆอยางพอเพยงแลว เจาอาวาสซงเปนเจาพนกงานปกครองยงกดกนพระภกษสามเณรไมใหมาศกษาทงทางตรงและทางออม โดยอางวาพระผใหญไมสนบสนนการศกษาระบบมหาวทยาลยสงฆ แลวทานกจะตงกฎเกณฑตางๆขนมาขนมาควบคม โดยจะเหนไดจากการทบางวดตงกฏเกณฑใหพระภกษและสามเณรตองศกษาเฉพาะบาลนกธรรมเทานน บางวดเจาอาวาสกกำาหนดกฏเกณฑใหผทจะศกษาในมหาวทยาลยสงฆจะตองสอบเปรยญธรรมใหไดชนนนชนนกอน บางวดกำาหนดวา ผทต องการจะเขาเรยนในมหาวทยาลยสงฆตองสอบเปรยญธรรม 6 ประโยคใหไดกอน บางวดอาจผอนกฎเกณฑลงมาเปนวา จะตองสอบเปรยญธรรมใหวดกอน 1 ประโยค เชน ถาพระเณรรปนนไดเปรยญธรรม 3 มาแลวตองสอบใหไดเปรยญธรรม 4 ประโยคกอนจงจะอนญาตใหเรยนทมหาวทยาลยสงฆได ผวจยสงเกตวาแมแตอนญาตแลวแตกหาทางกดกนและบบคนตลอดเวลา โดยคอยเพงเลงวาพระเณรรปทไปเรยนมหาวทยาลยสงฆนนจะใหความรวมมอกบทางวดในการทำากจกรรมมากนอยแคไหน ถาพระเณรรปนนออกความคดเหนมากมกถกตงขอสงเกตวาหวแขงหรอรมาก และไมเคารพผใหญ

บทนำา132

การไปเรยนทมหาวทยาลยสงฆยงถกมองวาเปนการเอาเปรยบสงคมและเอาเปรยบพระดวยกน เรยนจบแลวกพากนสกหมด (พระศรธรรมาภรณ (ดำารง อฏฐธมโม, พทธจกร, กย. 2544) และเมอมกจนมนตกมกจะไมแจกจายใหพระเณรทเรยนมหาวทยาลยสงฆ เพราะถอวาทานเหลานไมเชอฟงหรอไมชวยงานวดเอาเวลาไปเรยนอยางเดยว ซงเปนเร องททำาลายความรสกของพระภกษสามเณรรปนนมาก ทำาใหรสกอดอด บางครงตองเลกเรยนในทสด หรอตดสนใจลาสกขากม

ผวจยเหนวาการศกษาพระปรยตธรรมแผนกสามญเปนการรบชวงกบการศกษามหาวทยาลยสงฆทนท สวนการศกษาแผนกธรรม-บาลนนดจะไมสามารถรบชวงกบมหาวทยาลยสงฆไดอยางเหมาะสมทวถง มบางชวงทขาดหายไป คอผทจบบาลบางชนยงไมสามารถเรยนตอหลกสตรทมหาวทยาลยสงฆไดทนท เพราะทาง ก.พ. ไมไดเทยบวทยะฐานะการศกษาบาลใหทกระดบชน เทาทเทยบใหในปจจบน คอ เปรยญธรรม 3 ประโยคเทยบใหเทากบ ม. 3 และ ป.ธ. 5 เทยบใหเทากบ ม. 6 และ ป.ธ. 9 เทยบใหเทากบปรญญาตร ยงมชวงทไมเทยบใหคอ ป.ธ. 4, 7 และ 8 ทเปนการสญเปลาทางการศกษาเพราะไมสามารถเทยบโอนไดกบการศกษาในมหาวทยาลยสงฆ

ผวจยตงสมมตฐานวาการศกษาทพระภกษสามเณรควรไดรบนาจะเปนระบบการศกษาแบบมหาวทยาลยสงฆซงมหลกสตรพระปรยตธรรมสามญระดบมธยม เตรยมอดมศกษาและอดมศกษาทกระทรวงศกษาธการรบรองแลว และเปนการศกษาแบบบรณาการ หรอแบบพหนยมทางการศกษา เป นการจดการศกษาแบบองครวม เพราะม หลกสตรทสอดคลองและการจดการทเหมาะสมตามแนวพทธปรชญาดงทพระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) กลาวไว (2529, หนา 85).

บทนำา142

ผวจยไดตงสมมตประเดนปญหายอยทจะนำาไปสประเดนปญหาใหญคอความไมเสมอภาคทางการศกษาไวหลายประเดน เชน ปญหาเร องนโยบายการจดการศกษา ปญหาหลกสตรทมหลากหลายเปนตน ปญหาการขาดงบประมาณในการจดการศกษา ปญหาการขาดการประชาสมพนธระบบการศกษา ปญหาการไมมบรณาการทางการศกษา ปญหาการสนบสนนการศกษาทไมทวถงหรอจำากด ปญหาการเลอกสนบสนนการศกษาเพอวตถประสงคทางสมณศกด ปญหาทางวดตนสงกดหรอเจาอาวาสไมใหความรวมมอ ปญหาการลาสกขาของพระภกษสามเณร

ผวจยไดตงสมมตฐานความตองการทางดานการศกษาของพระภกษสามเณรไววา พระภกษสามเณรตองการโอกาสทางการศกษาใหกวางขน ตองการการศกษาแบบปรยตธรรมสามญและมหาวทยาลยสงฆ ตองการการศกษาแบบนกธรรมบาลและปรยตธรรมสามญและมหาวทยาลยสงฆรวมกน และความตองการการศกษาในมหาวทยาลยของรฐอนๆ นอกเหนอไปจากมหาวทยาลยสงฆ ดงจะไดคนควาหาผลสรปการวจยตอไป1.3. วตถประสงคในกรวจย (Objectives of the Research)

1.31. เพอแสวงหาขอเทจจรงเกยวกบสภาพปญหาความไมเสมอภาค ทางการศกษาของ พระภกษสามเณรและแมชในประเทศไทย

-เพอวเคราะหเจาะลกถงแนวความคดและปญหาตางๆ อนจะนำาไปสความไมเสมอภาคทางการศกษา เชน นโยบายการจดการศกษา แผนการจดการศกษา และยทธศาสตรการจดการศกษาของคณะสงฆและรฐโดยกรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการวามผลตอปญหาความไมเสมอภาคทางดานการศกษาของพระภกษสามเณรหรอไมอยางไร

บทนำา152

1.3.2. เพอตองการทราบถงวธการทเหมาะสมทรฐบาลจะเขาไปดำาเนนการแกไขปญหาในการจดการศกษาของพระสงฆและสามเณรตลอดถงแมช

-เพอศกษาถงความรวมมอระหวางกรมการศาสนาและคณะสงฆผปกครองและพระภกษสามเณรตลอดทงแมชวาจะมบทบาทในการรวมมอกนทำาใหปญหาความไมเสมอภาคทางการศกษาของพระภกษสามเณรและแมชหมดไปอยางไร

1.3.3. เพอจะไดทราบแนชดถงบทบาทของมหาวทยาลยสงฆบนพนฐานแหงการทำาประโยชนใหแกประเทศชาต ในการใหบรการทางดานการศกษาแกพระภกษสามเณรและแมชรวมทงฆราวาสทวไปดวย

-เพอศกษาถงแนวทางปรบปรงหลกสตรของการศกษาแบบพระปรยตธรรมแผนกสามญ รวมถงในรปแบบของมหาวทยาลยสงฆ ในสวนทยงบกพรองอยเพอตอบสนองความตองการของพระภกษสามเณรและแมช อนถอเปนทางเลอกหนงทคดวาดทสดในเวลาน

1.4. ระเบยบวธวจย (Research Methodology)การวจยครงนเปนการวจยเชงปรมาณและคณภาพ ผวจยได

แบงขอมลออกเปน ๒ ประเภทคอ1. ขอมลจากเอกสารหลกฐานตาง ๆ ไดแกหนงสอและสงต

พมพตางๆ2. ขอมลทรวบรวม โดยใชแบบสอบถามและการสมภาษณ

สำาหรบขอมลประเภทหลง กลมประชากรทเปนเปาหมายคอ กรมการศาสนาและมหาเถรสมาคม พระสงฆาธการ พระผบรหารการปกครองคณะสงฆ พระผบรหารมหาวทยาลยสงฆทงสองแหง คอ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และมหามกฏราชวทยาลย พระภกษสามเณร

บทนำา162

กลมตวอยาง รวมถงอบาสกและอบาสกาทวไปทอยในขอบขายงานวจย โดยแบงแบบสอบถามออกเปน 2 ชด เปนแบบสอบถามสำาหรบพระภกษสามเณรทวไปหนงชด และ แบบสอบถามสำาหรบกรมการศาสนาและมหาเถรสมาคม และ มแบบสมภาษณผทรงคณวฒ คอพระมหาเถระผไมพรอมทจะตอบแบบสอบถาม

1.5. กรอบควมคดในกรวจย (Research Thinking Methods or Framework)

ในการทำาวจยเกยวกบเรอง ความไมเสมอภาคดานการศกษาของพระภกษสามเณรในพระพทธศาสนาน ผวจยใชกรอบความคดเร องความเสมอภาคทางโอกาสแนวพทธคอเรองกรรมหรอความยตธรรมในทางพระพทธศาสนา เร องสทธหนาทแนวพทธ มาเปนเคร องประกอบการพจารณา การสบคนขอมลกใชหลกอรยสจ 4 เปนแนวทาง และใชหลกแนวคดเหลานนในปรชญาสงคมและปรชญาการศกษามาเปนสวนประกอบ โดยพจารณาประเดนปญหาเร องความไมเสมอภาคไปทละประเดน เชนเรองความเสมอภาคทางโอกาสการศกษา , งบประมาณ และหลกสตรเปนประเดนสำาคญ โดยทำาการวดทศนคตและความตองการของพระภกษสามเณร และทาทของกรมการศาสนา มหาเถรสมาคม ในประเดนปญหาตางๆ ทจะนำาไปสความไมเสมอภาคทางดานการศกษา เชน ความไมเสมอภาคทางโอกาสการเขาถง ความไมเสมอภาคทางงบประมาณ และความไมเสมอภาคทางหลกสตรหรอระบบการศกษา ผวจยไดศกษาทฤษฎปรชญาการศกษาของพระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) เปนกรณศกษาพเศษ ซงทฤษฎนเนนหลกไตรสกขาและการบรณาการทางดานการศกษาเปนสำาคญ เปาหมายสดทายของแนวความคดนคอการศกษาเพอสนตภาพ คอทำาใหผศกษา เกง ด และมความสขดวย อก

บทนำา172

อยางหนง แนวความคดนประสานการศกษาทงฝายโลกและฝายธรรม กลาวคอ การศกษาพระปรยตธรรมแผนกนกธรรมบาลและ การศกษาพระปรยตธรรมแผนกสามญและการศกษาในมหาวทยาลยสงฆใหเขากนไดอยางด ผวจยจะไดหยบยกแนวปรชญาการศกษาของนกวชาการทานอนๆ ซงอยบนรากฐานของแนวความคดทางพระพทธศาสนามาอธบายเพมเตม เชน ปรชญากาศกษาของทานพทธทาส ภกข ทานศาสตราจารย สาโรช บวศร และทานศาสตราจารย ดร. วทย วศทเวทย เปนเชงเปรยบเทยบดวย

ผวจยพบวาแนวความคดเรอง อนตตา หรอความไมยดมนถอมนในตวเราตวเขา เปนรากฐานของความเสมอภาคในพระพทธศาสนาอยางแทจรง และหลกคำาสอนเรองกรรมเปนหลกความยตธรรมทตอบคำาถามตางๆ ของพระภกษสามเณรทไดรบผลกระทบเนองมาจากความไมเสมอภาคทางการศกษา หลกอนตตาและกรรมทางพระพทธศาสนา เปนจดมงหมายสดทายของการศกษาแนวพทธ เปนระดบสจธรรม ถาจดมงหมายแหงการศกษาของมนษยไมวาจะอยในสงคมไหนเปนไปเพอการปรบปรงตวเองใหด, เพอปรบตวเองใหเขากบสงคมหรอคนอนได และเพอประเทองปญญาหรอเพอความรในตวของมนเอง พทธปรชญาเรองอนตตาจะเปนสภาวะทแทจรงของมนษยหรอความรเพอความรในตวของมนเอง เปนจดหมายสดทาย ทจะทำาใหจดมงหมายทเหลออกสองประการดงกลาวสมบรณยงขน

และจากฐานแนวความคดเร องอนตตานเองทำาใหนกวชาการไทยหลายทานพฒนาแนวความคดเกยวกบปรชญาการศกษาไทยไปตางๆ กน แตมฐานเดยวกน อาจกลาวไดวา แนวความคดทางดานปรชญาการศกษาไทยของนกคดไทยสามารถสรปรวมลงไดในแนวความคดหลกของพระพทธศาสนาเรอง อนตตาน

บทนำา182

1.6. ขอบเขตและเนอหกรวจย (Scope of Research)ผวจยจำากดการวจยเฉพาะเร องความไมเสมอภาคทางการศกษา

ของพระภกษสามเณร ในคณะสงฆทอยในเมองไทยซงนบถอพระพทธศาสนาแบบเถรวาทเทานน การวจยนจะไมครอบคลมถงพระภกษสามเณรหรอภกษณทนบถอพระพทธศาสนาแบบมหายานในเมองไทยซงสงกดคณะสงฆไทยดวยเหมอนกน

เนองจากการวจยเร องนเกยวของกบแนวความคดเร องความไมเสมอภาค ซงเปนแนวความคดเชงปรชญาการศกษา ผวจยจงตองพดถงเร อง ปรชญาการศกษาและความไมเสมอภาคตามทศนะของพระพทธศาสนาและนกปรชญาทวไป นอกจากแนวความคดเรองความไมเสมอภาคแลว ผวจยยงไดพดถงแนวความคดอนๆ ทเกยวของดวย เชน เร องสทธมนษยชน และอสรภาพ ทศนคตและความตองการการศกษาตามทศนะของพระพทธศาสนาและทศนะทวไป เปนตน

การวจยครงนตองการทราบถงการศกษาของคณะสงฆในอดตวามความเปนมาอยางไรและไดรบอทธพลอะไรบางรวมทงมขอดและขอเสยอยางไร โดยจะชใหเหนระบบการศกษาของสงฆแตละระบบวามจดออนจดแขงอยางไรและในสายตาของผเกยวของมความคดเหนอยางไร และศกษาเจาะลกลงไปในระบบการศกษาของมหาวทยาลยสงฆโดยเฉพาะมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เปนกรณศกษาพเศษ

1.7. ป ร ะ โ ย ช น ท ค ด ว จ ะ ไ ด ร บ (Expectations of Research Results)

1.7.1. ทำาใหรฐบาลและประชาชนไดทราบถงปญหา ความเหลอมลำาทางการศกษาของคณะสงฆและจะไดเปนแนวทางในการ

บทนำา192

รวมมอกนชวยเหลอแกไขระบบการศกษาของสถาบนวดใหถกตองเทาทจะเปนไปได

1.7.2. ทำาใหรฐบาลไดทราบแนวทางในการก ำาหนดนโยบายการศกษาของคณะสงฆ และ สามารถใหการสนบสนนไดอยางถกตอง อนจะสงผลใหการศกษาของคณะสงฆสำาเรจลลวงไปตามเปาหมายอยางแทจรง

1.7.3. ทำาใหไดแนวทางในการปรบปรงและปฏรปการศกษาของมหาวทยาลยสงฆในสวนทยงไมไดตอบรบ ความตองการของคนทวไปใหทนสมยใหมเสมอ เพอใหการศกษาของคณะสงฆไทยกาวไกลไปใน ยคโลกาภวตนอยางแทจรง

บทนำา202