Bu proje Avrupa Birlii tarafndan finanse edilmektedir.

Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I

Yaam Dngs Analizi

Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I

Yaam Dngs Analizi

Pratik Yaam Dngs Analizi Klavuzu AB

Srecinde letmeler ve Kamu iin Yaam

Dngs Analizi Yntem ve rnekleri

Hazrlayan

Prof. Dr. Gksel N. DEMRER

ISBN:

i n d e k i l e r

indekiler

1. Yaam Dngs Analizi (YDA) Nedir? ........................................................................................ 7

2. Yaam Dngs Analizinin Metodolojisi .................................................................................. 10

3. Yaam Dngs Analizinin Kullanm Alanlar........................................................................ 29

4. YDA Yaklamnn Kstlar ............................................................................................................ 31

5. YDA Alannda Faaliyet Gsteren Uluslararas Aktrler. ...................................................... 32

6. YDA almalarnda Kullanlan Yazlmlar............................................................................... 35

7. rnekler .............................................................................................................................................. 36

8. YDAnn Gelecei ............................................................................................................................. 39

Kaynaka. ................................................................................................................................................... 40

Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I 3 Yaam Dngs Analizi

4 Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I Yaam Dngs Analizi

z e t

zet

Yaam Dngs Analizi, bir rn ya da hizmet retiminde kullanlan ham maddelerin elde

edilmesinden balayarak, ilgili tm retim, sevkiyat, tketici tarafndan kullanm ve kullanm

sonras atk olarak bertaraf da kapsayan yaam dngsnn farkl aamalarndaki evresel

etki-lerini belirlemek, raporlamak ve ynetmek iin kullanlan bir yntemdir.

Artan evre duyarllna paralel olarak teknoloji ve yaam dzeylerindeki gelimeler

sonucunda her tr projenin topluma maliyeti, performans gibi geleneksel parametrelerin yan

sra doal kaynaklarn kullanm ve kresel evre sorunlarna yol ama olasl gibi bileenler

de karar verme srelerinde gittike daha sk gz nnde bulundurulan faktrler olarak

karmza k-maktadr. Yaam Dngs Analizi, 90l yllarn bandan bu yana bu karmak

karar verme srelerinde gittike daha sk bavurulan ve srekli gelitirilen bir yntemdir.

Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I 5 Yaam Dngs Analizi

Yaam Dngs Analizi Nedir?

1. Yaam Dngs Analizi (YDA) Nedir?

Son dnemde evre ile ilgili konularda toplumsal duyarlln artmasyla birlikte, proje gelitirme

ve uygulama srelerinde verilen tm kararlarn evresel boyutu daha da nem kazanmtr. Yk-

selen evre duyarllna paralel olarak teknoloji ve yaam dzeylerindeki gelimeler sonucunda

her tr projenin topluma maliyeti, performans gibi geleneksel parametrelerin yan sra doal

kaynaklarn kullanm ve kresel evre sorunlarna yol ama olasl gibi bileenler de karar verme

srelerinde gittike daha sk gz nnde bulundurulmaya balanmtr. Yaam Dngs Analizi

(YDA) 90l yllarn bandan bu yana karmak karar verme srelerinde gittike daha sk

bavurulan ve srekli gelitirilen bir yntemdir (Guinee ve dierleri 2011).

YDA yntemi bir rn ya da hizmet retiminde kullanlan hammaddelerin elde edilmesinden

balayarak, ilgili tm retim, sevkiyat, tketici tarafndan kullanm ve kullanm sonras atk

ola-rak bertaraf da kapsayan yaam dngsnn farkl aamalarndaki (ekil 1) evresel

etkilerini belirlemek, raporlamak ve ynetmek iin kullanlr. Sz konusu evresel etkiler iklim

deiiklii, stratosferik ozon tabakasndaki incelme, trifikasyon, asidifikasyon, toksik

emisyonlar gibi doal kaynak tketimi bazlarnda deerlendirilir.

YDA bir rn ya da hizmetin tm yaam dnglerini ve bunlarn birbiriyle balantlarn b-

tnsel olarak deerlendirir. Bunun sonucunda deerlendirilmekte olan rn ya da hizmetin

be-ikten mezara tm srelerinde ortaya kabilecek her tr evresel etki kmlatif olarak

ortaya konmu olur. Geleneksel evresel etki deerlendirme aralarnda ounlukla gz

nnde bu-lundurulmayan hammadde eldesi, sevkiyat ve nihai bertaraf gibi aamalar da YDA

ynteminde deerlendirmeye alnan aamalar arasnda bulunmaktadr.

Ham Madde Temini Atmosferik

Salnmlar

retim Su Kaynakl

Ham Kirleticiler Madde

Kat Atklar Kullanm/Yeniden

Enerji Kullanm/Bakm

Beraberinde Oluan

Geri Dnm / Atk

rnler

Ynetimi Dierleri

Sistem Snr

ekil 1. YDAnn aamalar (USEPA, 2006)

Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I 7 Yaam Dngs Analizi

Yaam Dngs Analizi Nedir?

YDA, bir rn ya da srecin tm yaam dngs boyunca ortaya kabilecek evresel etkileri

kapsadndan, deerlendirilen bu evresel etkileri tm boyutlaryla ve kapsaml olarak yanstr.

YDA ile gerekletirilebilen kapsaml ve btnsel deerlendirme, sz konusu rn ya da srece

ilikin yaplacak olas modifikasyonlarn yol aaca evresel etkilerin farkl senaryolar iin kar-

latrmal olarak deerlendirilmesini ve ilgili karar alma srelerine yanstlabilmesini de salar.

Bir YDA almasnda tipik olarak yer alan yaam dngleri ekil 1de grlebilir.

Drt aamadan oluan ve aadaki ekilde zetlenen YDA metodolojisi (ekil 2) temel olarak:

Bir rn ya da hizmet eldesi srecinde kullanlan enerji, su ve dier ham maddeler ile

doal kaynaklar ve bununla birlikte ortaya kan evresel emisyonlarn bir

envanterinin kartl-mas, Bu girdi ve ktlara balantl olarak meydana gelmesi olas olan evresel etkilerin

deer-lendirilmesi ve Sonularn sistematik ve karlatrmal olarak deerlendirilerek, karar vericilere sunulma-

sn kapsar. YDAnin aamalar unlardr:

1. Ama ve Kapsam: Bu aamada almann amac, kapsam, snrlar ve detaylandrma

dze-yi tanmlanr. 2. Envanter Analizi: Bu aamada allan sistemin kapsam dahilinde gerekleecek

enerji, su, ham madde kullanm ve bunlara bal evresel emisyonlar belirlenir.

Yaam Dngs Analizi erevesi

Ama ve Kapsam

Envanter Yorumlama

Analizi

Etki Analizi

ekil 2. YDA metodolojisi (USEPA, 2006)

8 Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I Yaam Dngs Analizi

Yaam Dngs Analizi Nedir?

3. Etki Analizi: Envanter analizi aamasnda belirlenen enerji, su, ham madde kullanm

ile evresel emisyonlarn insan sal ve evresel deerler zerindeki olas etkileri

deerlendiri-lir. 4. Yorumlama: Envanter ve etki analizi aamalarnn sonular deerlendirilerek karlatr-

lanlar arasndan tercih edilecek rn, sre ya da hizmet seilir. Bu seim esnasnda

yaplan tahminler ve var olan belirsizlikler YDA kapsamnda ak bir ekilde belirtilir.

YDA almalar yaam dngsnn hangi aamasnda yapldna bal olarak beikten me-

zara, beikten kapya, beikten beie vekapdan kapya olmak zere gruplandrlabilir.

Beikten mezara bir rn ya da srecin tm yaam dnglerini kapsayan analiz almalar

iin kullanlan bir tanmlama olup ham madde eldesinden (beik) ortaya kan atklarn

tasfiyesine (mezar) kadar geilecek tm sreleri iine alr. Beikten kapya bir rn ya da

sreci, ham madde eldesinden (beik) itibaren fabrikaya iletildii aamaya (kap) kadar

olan sreleri yani yaam dngsn ksmen kapsar. Beikten mezara yaklamnn en son

yaam dngs olan atk tasfiyesi aamasnda atklarn geri kazanm sz konusu ise bu

beikten beie yak-lam olarak anlmaktadr. Kapdan kapya bir rn ya da srecin tek

bir aamasna ait ya-am dngsnn ele alnd bir yaklamdr (Jimenez-Gonzalez, 2000;

http://www.worldlingo. com/ma/enwiki/en/Life_cycle_assessment).

Srdrlebilir retim ve Tketim Yaynlar - I 9 Yaam Dngs Analizi

Yaam Dngs Analizinin Metodolojisi

2. Yaam Dngs Analizinin Metodolojisi

2.1 Ama ve Kapsam Belirleme

Ama ve Kapsam Belirleme nedir?

YDA almasnn ilk aamas olan Ama ve Kapsam Belirleme, yaplacak almann

amacn ve yaam dngs boyunca ortaya kacak olan evresel etkilerin karar verme

srecine nasl katla-cana dair yntemin belirlendii aamadr. Karar verme srecinde

katk salayacana inanlan bilgilerin trleri, katk salayacak sonularn ne kadar kesin

olmas gerektii, sonularn anlaml ve kullanlabilir olmasn salamak iin nasl

yorumlanmas ve sunulmas gerektii gibi hususlar bu aamada netletirilmelidir.

Hedef Tanm ve Kapsam Belirleme YDAy Nasl Etkiler? YDA sreci herhangi bir rn, sre veya hizmetten kaynaklanabilecek olas evresel etkilerin

belirlenmesinde kullanlr. YDAda ama ve kapsam belirlemek, ne kadar zaman ve kaynaa ih-

tiya duyulacan ortaya karaca gibi deerlendirme tamamlandnda en anlaml sonularn

alnabilmesini salayacak ekilde tm analiz aamalarna yol gsterecektir. Hedef tanm ve kap-

sam belirleme aamasnda alnan her karar, almann nasl ynetileceini ve nihai sonularn

uygunluunu etkileyecektir. YDA almasnn banda alnmas gereken kararlar ve bu kararla-rn

YDA almasnda yarataca etkiler aadaki blmlerde verilmektedir.

Projenin Hedef(ler)inin Tanmlanmas YDAnn bir rn, sre veya hizmetten doacak toplam (beikten mezara) evresel etkileri

be-lirlemek iin kullanlan ok amal bir ara olduunu belirtmitik. Bu almann ncelikli

amac insan salna ve evreye en az etkisi olaca