Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar

I l i r HOTI ▐ Bazat e Amvis imi t /Dre j t imi t F inanc iar ▐ Kapitu l l i 1-Hyr je në Amvis imin/Drejt imin F inanciar

Kapitulli 1

Hyrje në

Amvisimin/Drejtimin Financiar

3


1.1▬Amvisimi/Drejtimi Financiar –Kuptimi, Qëllimi dhe Dobia

1.1.1▬Zgjedhjet dhe Vendimmarrja: Koncepte dhe Praktika paraprake

Planifikimi

Çdo individ, familje, shoqëri, komb, etj., i ka të kufizuara si risurset ushtrimore disponibël që kërkon t’i investojë, po ashtu edhe alternativat se ku të investojë, në kuptimin se në fakt ka shumë më pak nga çdo të donte të kishte dhe, për këtë duhet të zgjedhin një alternative duke sakrifikuar disa te tjera.

Në botën që na rrethon dëshirat tona janë të pafundme, por burimet natyrore, mjedisore, lëndore, financiare, njerëzore, të dijeve, etj., janë të kufizuara apo të rralla1.

Për shembull, një person fizik/juridik mund të dëshërojë të investojë në plantacione kafeje, në prodhim programesh kompjuterike, në ndërtim avionësh, etj., por këto alternativa nuk janë disponibël ose për shkaqe të mungesës së kushteve natyrore, të mungesës së faktorëve njerëzorë, të mungesës së dijeve, ose edhe për shkak të mungesës së mjeteve monetare dhe materiale disponibël.

Prandaj, secili identifikon sa më objektivisht mundësitë disponibël dhe përcakton të grupojë alternativat ku mund të investojë në një vend -p.sh., në turizëm, në bujqësi, agroturizëm, në pasuri nëntokësore, në linja prodhimi, në tregti, në tituj financiar, në art, etj.

Individët, familjet, firmat, shoqëritë dhe qeveritë që kanë identifikuar objektivisht dhe në kohë këto mundësi kanë ecur më shpejt dhe janë zhvilluar më shumë se të tjerët që kanë gabuar në identifikimin e oportuniteteve jashtë mundësive në resurse reale për përmbushjen e tyre. Ky skenar është komponent kryesor, por jo i vetëm i procesit të projektimit apo të planifikimit se për ku/sa dhe kur të investohet apo të shpenzohet.

Zgjedhja e alternativës më të dëshiruar ndërmjet atyre të mundëshme kundrejt risurseve të rralla dhe të kufizuara disponibël quhet vendim optimal (optimal decision).

1Vendimet e individëve dhe të subjekteve të biznesit në një vend, në një bashkësi vendesh apo në mbarë botën se, çfarë të prodhojmë, si të prodhojmë dhe për kë të prodhojmë studjohen ekonomikë (economics).

4


Për shembull nëse vendimmarrësi është një individ, si vendim optimal është se çfarë të zgjedhë për të studjuar nga alternativat disponibël që ofrojnë universitetet, se çfarë të zgjedhë për të nisur si biznes apo si veprimtari nga ato që janë disponibël, për të zgjedhur se për çfarë të mirash dobipruese t’i shpenzojë paratë apo të mirat disponibël që ka etj.

Pasiqë ndërmerret vendimi optimal [zgjedhja e alternativës më të mirë e më të bëshme nga ato të mundëshmet], çdo person fizik ose juridik i përqaset vendimit racional që është zgjedhja e objektivave apo e synimeve për tu arritur/realizuar. Përgjithësisht çdo person që investon synon fitimin maksimal, por ky synim e implikon në rrezikun që të ndodhë një ngjarje e kundërt.

Zgjedhja e objektivave më të dëshiruar ndërmjet atyre të mundëshme quhet vendim racional (rational decision).

P.sh., një person pasi ndërmerr vendimin optimal p.sh., se për çfarë të studjojë, çfarë biznesi të nisë, në çfarë instrumenti financiarë të investojë, etj., ai përballet me vendimin racional se ku do të arrijë, ku do të synojë me vendimin e tij p.sh., ku do të arrijë pasi zgjedh të studjojë për financë -p.sh., karrierë profesionale, akademike, pagë të lartë, etj.; ku do të arrijë pasi zgjedh se çfarë biznesi të nisë –p.sh., të ketë pozitë sa më të fuqishme apo të vetme/monopol në treg [të jetë prodhues/shitës i vetëm i një produkti/shërbimi], të ketë ekskluzivitetin e një produkti, të jetë sa më konkurrues, të ketë fitim maksimal, etj. Këto janë objektiva edhe për një firmë nga mikro deri në korporatë. Edhe për një Qeveri objektivat mund të jene ulja e papunësisë, stabiliteti i çmimeve, rritja e mireqenies së qytetarëve, zhvillimi, etj.

Në çdo moment të jetës së një individi, familjeje, firme, shoqërije dhe Qeverije lokale apo qendrore, përjetohet se ku/kur dhe si të investojë paratë disponibël që ka.

Vendimi që një individ, firmë apo Qeveri ndërmerr se ku, kur dhe si ti mobilizojë risurset e rralla që ka për nxjerrjen e produkteve të ndryshme quhet ndërvendosje e risurseve (resource allocation).

Për sa më sipër çdo vendim bëhet kundrejt analizës për koston që bart, përfitimin që ofron dhe rrezikun që përfitimi në fjalë të mos arrihet pjesërisht ose tërësisht.

Të gjitha këto formojnë procesin e planifikimit (planning), ku kundrejt resurseve monetare, materiale dhe njerëzore disponibël (a) identifikohen synimet apo objektivat për tu arritur, (b) formulohen strategjitë për arritjen e tyre dhe (c) programohen të gjitha operacionet dhe proceset për zbatim.

Realizimi i asaj që projektojmë apo planifikojmë bazohet në përcaktimin e masës së nevojshme të resurseve kapitale, materiale, dhe njerëzore që nevojiten si dhe të mënyrës se si do të ndërveprojnë këto sëbashku, që formon një alternativë tjetër për zgjedhje dhe zgjidhje teknike e teknologjike. Të gjithë këto komponentë shprehen dhe përkthehen sa më drejtë dhe saktë në njësi monetare apo para duke formuar atë që quhet plan financiar apo buxhetim. Buxhetimi përfshin realizimin e një funksioni qëllimi që në një veprimtari ekonomike implikon këto palë:

5


(a) Investitorët apo ofruesit e kapitalit që quhen edhe aksionarë, janë pala themelore (principals) të cilët zgjedhin të investojnë në projektin apo veprimtarinë biznesore të planifikuar për të pasur fitime maksimale dhe sa më të qendrueshme [në afatshkurtër/mesëm], ose për të maksimizuar pasurinë e tyre [në afatgjatë], sepse përndryshe ata do t’i investonin paratë në një alternativë tjetër që do ta konkurronte ekzistuesen për të cilën është planifikuar. Kjo implikon investitorët në rrezikun që të humbasin paratë e tyre dhe që quhet rrezik i falimentimit (bankruptcy risk) koston e sakrifikimit të një alternative tjetër dhe që në ekonomikë njihet si kostoja e oportunitetit. Investitorët vendosin të investojnë paratë për një normë fitimi apo shlyerje/kthimi që ata preferojnë. Kjo quhet norma e kërkuar e shlyerjes (required rate of return). Duhet kuptuar se nëse një aksionar investon 1000 Euro për të realizuar një hise fitimi ose dividend prej 20% këto për investitorin janë të ardhura të planifikuara nga kapitali i investuar ndërsa për firmën ku investohet është një zë kostoje e planifikuar.

(b) Kreditorët/Furnitorët apo huadhënësit p.sh., individë, banka, shoqëri financiare, etj., synojnë arkëtimin e kredisë dhe të interesave. Kreditorët, ndryshe nga aksionarët i ofrojnë paratë për një afat dhe normë interesi të kontraktuar që për kreditorët janë të ardhura të planifikuara nga huadhënia e investuar ndërsa për firmën huamarrëse është një zë kostoje e planifikuar. Por dihet që kredia është besim që të implikon në rrezik, prandaj edhe kreditorët implikohen në rrezikun e mosarkëtimit të plotë ose pjesor të kredisë që quhet edhe rrezik i kredisë (credit risk). Rreziqe të tjera që hasin kredistorët përfshijnë: (a) rrezikun e inflacionit (inflation risk) që d.t.th., se për shkak të goditjes nga inflacioni, ata rrezikojnë të huajapin para me fuqi blerëse më të madhe nga sa arkëtojnë [kur norma e inflacionit rritet ndërkohë që norma e interesit nuk ndryshon]; (b) rreziku i luhatjes së normave të interesit (interest rate risk), që d.t.th., se ofrojnë kredi me një normë interesi të fiksuar, ndërkohë që në treg, përgjatë ecurisë së afatit të kredisë norma e interesit rritet, gjë që i krijon fitime të munguara apo rritje të kostos së oportunitetit.

(c) Drejtuesit dhe punonjësit e firmës janë palë e punësuar apo palë agjente që zgjidhen dhe emërohen nga aksionarët për të realizuar projektin apo biznesin ku investohet. Edhe këta nga ana e tyre pranojnë që të punojnë për palën themelore kundrejt vendimmarrjes se po maksimizojnë përfitimin e tyre apo maksimizimi i shpërblimit, duke sakrifikuar një alternativë për të punuar gjetkë. Kjo d.t.th., se edhe drejtuesit dhe punonjësit kanë një kosto oportuniteti. Çdo individ vendosë të punojë në një firmë sepse e vlerëson si alternativën më të mirë nga të gjitha alternativat disponibël, dhe paga ose rroga që ata pretendojnë formon një nivel të preferuar/të kërkuar shpërblimi. Edhe në këtë rast rroga ose paga janë të ardhura për drejtuesit dhe punonjësit

6


ndërsa për firmën ku investohet është gjithashtu një zë kostoje e planifikuar.

(d) Autoritetet tatimore janë palë që gjithashtu synojnë arkëtimin e plotë apo maksimal të taksave që përcaktohen me ligj si të aplikueshme në biznesin që planifikohet –p.sh., taksë ndaj vlerës së shtuar për produktet që do të shiten, taksë ndaj fitimit që realizon biznesi/veprimtaria, taksë e të ardhurave personale që aplikohet ndaj pagave të drejtuesve/punonjësve dhe/ose ndaj dividendëve të aksionarëve, si dhe taksa të tjera qendrore dhe lokale. Edhe këto komponentë janë të ardhura për autoritetin tatimor por mund të jenë komponent i kostos së firmës ku investohet.

(e) Autoritetet mbikëqyerëse dhe kontrolluese të biznesit, të jashtëqitjeve teknologjike, të ruajtjes së mjedisit, të impaktit social, etj., kërkojnë gjithashtu maksimizimin e interesit të tyre, por që për firmën në fjalë formojnë elementë shtesë kostoje.

(f) Klientela ose blerësit janë palë që duke blerë realizojnë shitjen e produkteve të firmës. Qëllimi i klientelës është maksimizimi i dobisë që konsiston në çmim konkurrues, korrektësi në marrëdhënie kontraktuale para/gjatë dhe pas shitjes, si dhe maksimizimin e kredisë tregtare apo të blerjeve me pagesë të mëvonshme. Për firmën në fjalë përmbushja sa më shumë e pretendimeve të klienteles kërkojnë qendrueshmëri në cilësi të produkteve, teknika shitjeje sa më të suksesshme, etj., që përfshihen brenda një marketingu të mirëorganizuar. Nga ana financiare, çdo shitje me arkëtim të mëvonshëm e implikon firmën në rrezikun e kredisë apo të krijimit dhe të mosarkëtimit të debitorëve, që rrezikon humbje nga shitjet me pritje, vështirësi financiare etj.

(g) Publiku përmbledh tërë segmentet shoqërore që preken drejtpërdrejtë ose tërthorazi nga produktet e firmës –p.sh., nëse janë produkte me teknologji dhe përmbajtje miqësore ndaj mjedisit/shëndetit, etj., nëse janë produkte që nxisin virtyte dhe jo vese –p.sh., nuk janë alkool/duhan, nuk kanë rrezik për tu përdorur nga fëmijët, janë brenda standardeve sasiore, cilësore, në përmbajtje/paketim, etj. Maksimizimi i dobive të mësipërme përkthehet në elementë shpenzimesh për firmën që lidhen me standarde për etiketimin, ambalazhimin, mënyrën e shpërndarjes/shitjes, etj.

Drejtimi, Monitorimi dhe Organizimi

Pas fazës së planifikimit, vendimarrja optimale dhe racionale drejtohet për mënyrën se si do të përmbushet ajo që kemi projektuar apo planifikuar. Sfida për ta realizuar sa më mirë lidhet me përkushtimin dhe krijimin e një klime sa më efektive pune, që ndërvarëson oportunitete për motivim të drejtuesve dhe punonjësve për punë sa më cilësore sipas realizimit të

7


detyrave dhe përgjegjësive të përkatësuara dhe që në tërësi formojnë procesin e drejtimit (directing).

Përbërësit e mësipërm të drejtimit lidhen me amvisimin e burimeve njerëzore, që gjithashtu përkthehen financiarisht në kosto pune duke përfshirë pagat, rrogat, shpenzimet për kualifikim, trajnim, ndërtim aftësish, etj.

Në arritjen e detyrave të planifikuara, kërkohen edhe veprimtari mbikëqyerjeje për procese dhe ecuri operacionesh e procesesh për çdo drejtues dhe punonjës, duke i identifikuar dhe vlerësuar se si janë me objektivat dhe mbarëvajtjen e pikësynuar. Këto përfshihen në procesin e monitorimit.

Drejtimi dhe monitorimi ndërlidhen edhe me procesin e organizimit që është bashkërenditja e elementëve materialë dhe njerëzor sipas një kushti teknologjik vijues në kohë dhe/ose në hapësirë për një qëllim të caktuar të ndërmjetëm dhe/ose fundor.

Çdo firmë ka makineri, materiale kryesore dhe ndihmëse, forca njerëzore, etj., që përgjithësohen në koncpetin e resurseve, të cilat duhen sistemuar e bashkërenduar për të arritur objektivat duke nisur nga çdo njësi organizative përbërësi e deri për krejt firmën.

Suksesi i drejtimit, monitorimit dhe organizimit varet nga shkalla e kontrollit.

Procesi i kontrollit është funksion amvisues që identifikon dhe mat arritjet duke i krahasuar me nivelet detyrë (benchmark) ose me standarde (standards) për të diagnostikuar shmangiet dhe përcaktuar veprimet rregulluese (corrective actions).

1.1.2▬Përkufizimi i Amvisimit Financiar: Eksperti i Amvisimit Financiar

Të gjithë komponentët e mësipërm të zgjedhjeve dhe të vendimmarrjeve janë organikisht të lidhura si me projektimin/planifikimin me drejtimin, monitorimin, organizimin dhe kontrollin e të mirave materiale dhe monetare në një organizëm biznesi dhe që të gjitha këto përmblidhen në konceptin dhe praktikën e amvisimit financiar.

Amvisimi2 financiar është procesi i planifikimit, drejtimit, monitorimit, organizimit dhe kontrollit të burimeve dhe

2Në terminologjinë organizative, duhet dalluar termi amvisues (manager) dhe amvisim (management) i referohet një personi i cili kontrollon resurset dhe dhe shpenzimet duke u angazhuar si personi zbatues në procesin e planifikimit, organizimit, të udhëheqësisë dhe të kontrollit; nga termi drejtor (director) dhe drejtim (directing) i referohet një personi që qendron mbi amvisuesit sepse ka rol në formimin e politikave dhe të kontrollit të një firme për hir të aftësive dhe njohurive si ekspert i fushës së industrisë ku bën pjesë firma, nga ana tjetër merret me kontrollin e amvisuesve dhe të procesit të amvisimi; dhe nga termi administrator (administrator) dhe administrim (administration) që ka funksione të ngjashme sikurse amvisuesi por në pikëpamjen e punës me letra, burokratike, protokollin, etj.

8


zotërimeve/aktiveve financiare në strukturat përbërëse dhe tërësinë e një organizate –p.sh., si në njësitë organizative, degët, sektorët e një organizate [firme, ent qeveritar, etj.], po ashtu edhe për krejt organizatën.

Personat e kualifikuar për amvisim financiar janë ekspertë që njihen si amvisues financiar (financial manager) dhe kanë pozita të larta në çdo organizatë, qoftë firmë, ent qeveritar, etj. Roli i amvisuesve financiar sot, nga njëra anë ka përmasa globale për vetë ekspansionin e biznesve dhe, nga ana tjetër janë pika referimi në çdo vendimmarrje për një bashkëshkrirje biznesi (merger), për lidhje me kapital të përbashkët (joint venture), për konsulencë në përballim krizash, alternativa investimi etj. Përparimet teknologjike dhe informatizimi kanë ulur kohën e përgatitjes së raporteve financiare dhe krijuar hapësira për lexim e vendimarrje më të thellë, për punë në grup dhe diskutime zgjidhjesh.

Amvisuesi Financiar ne SHBA ‘Zyra e Statistikës së Punës’

http://www.bls.gov/oco/ocos010.htm#earnings

Amvisuesit financiar mbikëqyrin përgatitjen e raporteve financiare, drejtojnë veprimtaritë e investimeve dhe zbatojnë strategji të amvisimit të të hollave. Këta angazhohen edhe në strategjitë e synimet/objektivat afatgjatë të organizatës.

Funksionet e Amvisuesve Financiar përfshijnë:

Kontrollorët (controllers) ▬përgatisin pasqyrat financiare, analizojnë ecurinë e shpenzimeve dhe të ardhurave, të pozicionit financiar si dhe parashikojnë mbarëvajtjen mbarëvajtjen financiare të organizatës. Kontrollorët merren me marrëdhëniet e firmës me organet mbikëqyrëse/rregullatore dhe tatimore. Për këtë arësye këta mbikëqyrin departamentet e kontabilitetit, të kontrollit të brendshem dhe të buxhetit.

Oficeri Financiar (finance officer) dhe Oficeri i Thesarit (treasury officer) ▬drejtojnë buxhetin e organizatës për arritjen e objektivave financiare, duke mbikëqyrur investimin e fondeve, kontrollin rrezikun që lidhet me investimin e fondeve, mbikëqyrin veprimtaritë e amvisimit të parasë, si dhe ekzekutojnë strategjitë për rritje kapitali kur firma orientohet në ekspansion/zgjerim kapacitetesh ose në bashkëshkrirje me firma të tjera, në joint venture, etj.

Oficerët e Kredisë (credit officer) ▬mbikëqyrin kreditimet e organizatës duke vendosur kritere, limite –p.sh., kreditimet tregtare [shitje me arkëtim të mëvonshëm], kreditimet në para, etj., si dhe ndjekin arkëtimet nga kreditimet që maturohen duke ulur rrezikun e mosarkëtimit apo të gjenerimit të kreditorëve të këqinj.

Amvisuesit e Parasë (cash manager) ▬monitorojnë dhe kontrollojnë rrjedhjen e parasë [të arkëtimeve dhe pagesave] për të parë se sa përkojnë me qëllimin për përmbushjen e nevojave

9

http://www.bls.gov/oco/ocos010.htm#earnings


investuese dhe shpenzuese të firmës [kontrolli i daljeve në të holla] dhe për realizimin e arkëtimit të të ardhurave [kontrolli i arkëtimeve]. Objektivi kryesor është shmangia e parave të plogështa apo jashtë funksionit ekonomik fitimpriurës.

Amvisuesit Financiarë të Rrezikut dhe të Sigurimeve (risk and insurance financial manager) ▬mbikëqyrin dhe monitorojnë programet e minimizimit të rrezikut të pastër [rrezik që sjell vetëm humbje] –p.sh., të mosdëmtimit nga vjedhja, zjarri, etj., të mallit në magazinë; të rrezikut nga abuzimet, mashtrimet, vjedhjet dhe humbjet e të mirave materiale dhe monetare në firmë, rrezikun e humbjeve nga përgjegjësia profesionale, etj. Drejtim tjetër është edhe mbulimi i rrezikut të dëmtimeve të teknologjisë dhe rrjetit elektronik të përpunimit dhe ruajtjes së të dhënave [IT], rrezikun e korruptimit të programeve kompjuterike, rrezikun e kryerjes se transaksioneve te paautorizuara [nga hacker], rrezikun ndaj goditjeve nga akte terroriste, grabitje, vjedhje, që burojnë nga jashtë organizatës, etj. Këta amvisues përcaktojnë buxhetin financiar të mbulimit të këtyre rreziqeve si dhe angazhohen në kontratat me shoqëritë siguruese.

Amvisuesit Financiarë të Degës (branch financial manager) ▬administrojnë dhe mbikëqyrin të gjitha funksionet e një zyre që ka statusin e degës së një firme amë, duke përfshirë që nga rekrutimi i personelit, miratimi i kreditimeve tregtare/financiare, marrëdheniet me autoritetin tatimor dhe rregullator lokal, vendosjen e marrëdhënieve me publikun, etj. Janë amvisues financiar që kualifikohen edhe në fusha të tjera sikurse marketingu, komunikimi, etj.

Amvisuesit Financiarë Qeveritarë (governmental/public finance manager) ▬administrojnë procesin e buxhetimit qeveritar në drejtim të taksave dhe shpenzimeve si dhe të përkatësimit të fondeve –p.sh., të shpenzimeve operative, të investimeve, etj., si dhe në strukturat prioritare –p.sh., në arësim, shëndetësi, etj. Më tej këta verifikojnë funksionimin e sistemit fiskal, huamarrjet qeveritare në nivel qendror/lokal, përdorimin qëllimor të fondeve, etj.

Përgjegjësitë e Amvisuesve Financiar

Amvisuesit financiar përkushtohet për të maksimizuar vlerën e sektorit, departamentit apo të njësisë që drejton në funksion të përmbushjes së detyrës së maksimizimit të vlerës së krejt firmës. Veprimtaritë specifike ku angazhohet amvisuesi financiar përfshijnë:

1-Procesin e parashikimit dhe të planifikimit të detyrave/objektivave (forecasting and planning) duke ndërvepruar me personat kyç ekzekutivë për realizimin e një pozicioni të synuar të firmës në aspektin financiar, të tregut, etj.

2-Procesin e vendimmarrjeve për investime dhe financime duke u bazuar në identifikimin dhe matjen e rritjes reale të firmës, të investimeve dhe shpenzimeve shtesë për forcimin e pozitave në treg

10


duke shtuar shitjet dhe ulur rrezikun e mosarkëtimeve nga shitjet, duke shtuar përdorimin efikas të burimeve të huajtura –p.sh., nëpërmjet huamarrjes në afatshkurtër ose afatgjatë apo nëpërmjet rritjes së kapitalit, përckatimin e përparësive efikase se në cilat drejtime, struktura, makineri, pajisje, burime njerëzore, etj., duhet investuar.

3-Procesin e bashkërendimit dhe të kontrollit të operimit me eficiencë maksimale të sektorit/degës apo firmës, duke kuptuar se çdo vendim teknik, organizativ, etj., duhet përkthehet në vlerë pasoja financiare pozitive. Për shembull një fushatë marketingu duhet të ketë pasojë rritjen e shitjeve, të arkëtimeve dhe nevojën për shfrytëzim maksimal të burimeve ekzistuese financiare [materiale, monetare, njerëzore, etj.] dhe sa është domosdoshmëria e zgjerimit nëpërmjet investimeve shtesë, të burimit të financimit të tyre, të shkallës së vetëshlyerjes, etj.

4-Procesin e ndjekjes dhe operimit në tregjet financiare duke përfshirë tregun monetar [tregun e huarave afatshkurtër, tregun e këmbimeve valutore] dhe tregun e kapitaleve [tregun e faktorëve të prodhimit, tregun e aksioneve, etj.].

Përfundimisht, duhet kuptuar se amvisuesit financiar ndërmarrin vendime se si të shfrytëzojnë maksimalisht resurset ekzistuese dhe të identifikojë domosdoshmërinë ekonomike për burime shtesë duke ofruar se çfarë të mirash duhet të blejë firma, ku dhe si t’i blejë, si t’i financojë dhe, në këtë mënyrë si të maksimizojë vlerën e organizatës ku punon dhe të të gjitha palëve që implikohen në këtë organizatë –p.sh., të maksimizojë pasurinë e aksionarëve, të maksimizojë interesat e punonjësve, të maksimizojë dobinë e furnitorëve dhe klientelës, të autoriteteve fiskale, mbikëqyerëse dhe rregullatore, deri edhe të mbarë publikut.

Për vetë rëndësinë që kanë amvisuesit financiar janë personeli më i pagueshëm në një subjekt biznesi. Në SHBA3 për vitin 2009, rroga mesatare e amvisuesve financiar është rreth 100 000 USD në vit, duke u luhatur në varësi nga pozita dhe industria ku punojnë nga 60 000 USD në vit deri në 180 000 USD në vit.

Titujt më të lartë profesional në karrierën en një amvisuesi financiar janë:

Titulli Autoriteti KualifikuesAmvisues i Vërtetuar Financiar (certified financial manager -CFM)

Institute of Management Accountants –SHBA [http://www.imanet.org]

Amvisues i Vërtetuar Financiar për Pasuri/Trust, etj.

American Academy of Financial Management

[http://www.financialanalyst.org/certifications.html]

Ekzaminues Financiar i Vërtetuar (Certified Financial Examiner CFEx)

Society of Financial Examiners [www.sofe.org]

Analist Financiar i Vërtetuar (Chartered Financial Analyst -CFA)

CFA Institute [www.cfainstitute.org]

Planifikues Financiar i Vërtetuar (Certified The Certified Financial Planner Board of

3 Zyra e Statistikës së Punës: http://www.bls.gov/oco/ocos010.htm#earnings

11

http://www.cfp.net/become/

http://en.wikipedia.org/wiki/CFA_Institute


Financial Planner -CFP) Standards, Inc [www.cfp.net]Analist Financiar i Autorizuar (Chartered Financial Analyst -CFA)

Chartered Financial Analyst Institute (CFA Institute)

[www.cfainstitute.org]Amvisues i Autorizuar Portofoli (Chartered Portfolio Manager -CPM)



Amvisues i Autorizuar i Pasurisë (Chartered Wealth Manager -CWM)



Amvisues i Rrezikut Financiar (Financial Risk Manager -FRM)

Global Associates of Risk Professional [www.garp.com]

Amvisues Financiar Master (Master Financial Manager -MFM)



Amvisues Financiar Profesionist (Financial Manager Professional -MFP)



Vertetim në Amvisim Investimi (Investment Management Certificate –IMC)

http://executiveeducation.wharton.upenn.edu

Analist i Vërtetuar Ndërkombëtar për Investime (Certified International Investment Analyst -CIIA)

Association of Certified International Investment Analysts (ACIIA)

[www.aciia.org]

Amvisues Financiar Qeveritar i Vërtetuar (Certified Government Financial Manager -CGFM)

Association of Government Accountants[Themeluar në vitin 1994 SHBA]

Në çdo Qeveri ka Divizione, Departamente, Zyra dhe forca institucionale që i dedikohen amvisimit financiar. Nëse shkoni në faqen e internetit http://www.whitehouse.gov/omb/financial/ do të vërenë se në SHBA, pranë Shtëpisë së Bardhë, gjëndet Zyra e Amvisimit Federal Financiar (Office of Federal Financial Management) dhe që ka si mision ‘nxitjen dhe mbështetjen e amvisimit financiar të klasës së parë në degët ekzekutive të Qeverisë Federale të SHBA’.

Historia e Amvisimit Financiar: Kalim i Shpejtë

Amvisimi/drejtimi financiar ka një histori relativisht të gjatë por në formën e ngjashme sikurse haset sot ka histori të shkurtër që nis me fundin e viteve 1800- dhe fillimin e viteve 1900- kur njihet edhe si stadi i teorisë moderne financiare. Në kohën e zhvillimit industrial, problemi themelor për një firmë ka qenë çështja e gjetjes së burimeve financiare (financing question) jo aq për

12

Arthur Stone Dewing

http://www.whitehouse.gov/omb/financial/

http://en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Government_Accountants

http://executiveeducation.wharton.upenn.edu/

http://executiveeducation.wharton.upenn.edu/

http://www.cfp.net/become/


nisjen e një biznesi se sa çështja e gjetjes së kapitaleve shtesë për ekspansion. Nga ana tjetër shtrohej vendimi optimal, nëse një firmë duhej financuar më shumë me kapital [duke emetuar aksione] apo me huamarrje afat gjatë [duke emetuar bonde]. Edhe në këtë rast, financierët janë ndeshur me vendime optimale dhe racionale –p.sh., për bashkëshkrirje firmash (mergers), në emetime aksionesh shtesë, në emetime instrumenta borxhi për huamarrje shtesë. Vendosja për një alternativë, p.sh., të financimit të firmës me kapital apo duke emetuar aksione, krijonte problemin e dytë që ishte çështja e dividendit (dividend question) që lidhesh me përmbushjen e interesave të aksionarëve si financues të përjetshëm të firmës apo me shpërndarjen e të ardhurave të mbetura (residual income) për aksionarët. Në këtë periudhë përkushtimi e drejtuesve dhe e amvisuesve financiarë ka qenë përmirësimi i legjislacionit financiar që të rriste sigurinë tek palët e publikut për të investuar në aksione apo bonde në një firmë.

Më pas historia e koncepteve dhe praktikave të amvisimit financiar është i zbehtë për vetë ngjarje regresive të mëdha si Lufta e Parë Botërore [1915] dhe Kriza e Drepresionit të Madh [1925-1930]. Botimet më spikatës hasen në vitet 1920-1930 të profesorit të Universitetit Harvard Arthur Stone Dewing (1880-1971)4,

Në këtë kohë puna e amvisuesve dhe e ekspertëve financiarë ka qenë e dedikuar më shumë në praktikat e falimentimit dhe në analizën e shkaqeve që çuan në falimentime masive. Në këtë kohë, mbisundon diagnoza financiare për prani transaksionesh spekulative, të nivdelit të borxhmarrjes së firmave pa ndonjë kontroll, etj. Në SHBA në këto kohë formohet Komisioni për të Sigurtat dhe Shkëmbimet që kishte si detyrë mbikëqyerjen e e përmbushjes së kushteve financire të pjesëmarrësve në një bursë, të instrumentave financiare që emetonin, të transaksioneve, etj. Në këtë kohë amvisimi financiar priret drejt përmirësimeve ligjore dhe institucionale dhe zbehet deri në mbijetesë në lidhje me konceptet dhe praktikat e drejtimit financiar.

Në fundin e viteve 1940 dhe fillimin e viteve 1950-, amvisimi financiar u zhvillua më shumë si lëndë përshkruese, institucionale që më shumë ofronte teknika mbikëqyerje se sa për drejtimin e brendshëm të firmës. Botimet më në zë përfshijnë Joel Dean (1906 - 1979)5, Harry Markowitz6, etj. Në fundin e viteve 1960, amvisimi/drejtimi financiar marrin një zhvillim bashkëkohor edhe në sajë të zhvillimit të përpunimit elektronik të informacionit nëpërmjet industrisë së kompjuterave dhe të programeve të përpunimit të të dhënave. Vendimmarrja financiare sot analizohet brenda Sistemit të Informacionit të Amvisimit (management information system). Në kapitujt vijues do të kemi të bëjmë me të gjitha konceptet dhe praktikat moderne të drejtimit dhe të amvisimit në një firmë.

1.2▬Amvisimi/Drejtimi Financiar dhe Dijet Bazë –Kontabiliteti, Financat, Ekonomika, Statistika, Ekonometria, etj.

4Arthur Stone Dewig: The Financial Policy of Corporations: 2 volumes (1919), The Study of Corporation Securities (1934), Corporate Promotions and Reorganization (1920, 1924).5 Joel Dean -Capital Budgeting- New York: Columbia University Press, 19516 Harry Markowitz – "Portfolio Selection" -Journal of Finance, 1952.

13


1.2.1−Amvisimi/Drejtimi Financiar dhe Kontabiliteti

Lënda e parë e amvisimit financiar është informacioni kontabël. Kontabiliteti është “kimia” e shndërrimit të ngjarjeve ekonomike dhe financiare që përjeton një firmë, në të dhëna ekonomike për dobi të vendimeve të lexuesve apo përdoruesve të tyre.

Kontabiliteti është proçesi i identifikimit, matjes, evidentimit, përpunimit dhe i komunikimit të të dhënave që përjetohen përgjatë një periudhe të dhënë kohe, të organizuara si informacion në librat e evidencat kontabël të një subjekti biznesi, për të mundësuar verifikime, vlerësime, interpretime, gjykime dhe vendim-marrje të lexuesve apo përdoruesve të tyre.

Kontabiliteti është gjuhë biznesi që ka gramatikën, rregullat dhe standardet e veta. “Gramatika” kontabël përfshin koncepte dhe parime për ta bërë kontabilitetin një gjuhë të lexueshme si nga palët brenda firmës ashtu dhe jashtë saj, si ato të vendit ashtu dhe ato të huaja.

Marrëdhëniet e biznesit përfshijnë: aksionarë-drejtues, marrëdhëniet blerës-shitës, eksportues-importues, huamarrës-huadhënës, investues të investuar, etj., ku secila nga palët informon dhe informohet për pozicionin financiar të njëra tjetrës sipas një standardi të pajtuar bashkarisht.

Standardizimi ndërkombëtar i kontabilitetit kushtëzohet për faktin sepse marredhëniet e biznesit janë pa kufi hapesinor, janë të mbarebotshme, janë globale.

Lexuesit ose përdoruesit e kontabilitetit për të kuptuar sakte kontabilitetin si gjuhë biznesi, duhet të njohin:

natyrën e veprimtarive ekonomike që përshkruhen në evidencat dhe raportet kontabël,

teknikat matëse dhe parimet e evidentimit që janë zbatuar në pasqyrimin e tyre,

logjikën e përkthimit të informacionit kontabël sa më sakte në sherbim të domethenies për gjykim, vlerësim dhe vendimmarrje të duhur.

Për një amvisues financiar, të përdorësh një evidencë, pasqyrë, dokument kontabël d.t.th., të dish ta lexosh atë. Lexues me status të ndryshëm kanë interesa të ndryshme për informacionin kontabël. P.sh., një aksionar vëmendësohet në rezultatin financiar, një huadhënës në mbarëvajtjen financiare të firmës dhe mundësinë e shlyerjes së huasë, një inspektor fiskal vëmendësohet në pjesën e informacionit kontabël që ka të bëjë me taksat, etj. Krahas amvisuesve financiar, lexuesit kryesore të evidencës kontabël janë:

1. Biznesmenët apo afaristët, qofshin si njëpronar, ortakë apo aksionarë e lexojnë informacionin kontabël për të matur e vlerësuar gjëndjen dhe ecurinë e biznesit apo të firmës të tyre p.sh., për fitimshmërinë, kapitalin, etj., si dhe për të vendosur për të ardhmen

14


[p.sh. –per të ruajtur gjëndjen ekzistuese, rritur ose pakësuar gjendjen kapitale, për tu lidhur me kapital të përbashkët një firmë tjetër, etj.].

2. Huadhënësit dhe palët kontraktuese e lexojnë informacionin kontabël për të vlerësuar aftësi në ushtrimore dhe perspektive të firmës për të shlyer detyrimet dhe për të përmbushur zotimet kontraktuale në kohën dhe në vlerën e pajtuar. Këta interesohen për rregullshmërinë e firmës në të kaluarën për shlyerjen e detyrimeve, aftësinë ushtrimore të saj për likujdimin e borxheve dhe detyrimeve, aftësinë kapitale për të huamarrë si dhe perspektivat për fitime të ardhshme e në këtë mënyrë vendosin për të huadhënë ose jo.

3. Investitorët e vendit dhe investitorët të huaj e lexojnë informacionin kontabël për të pare shëndetin financiar të saj, fitimshmerine, etj., dhe për të vendosur për të investuar kapitalet e tyre në firme. Investitorët që kanë investuar faktikisht [investitorët ushtrimorë] interesohen për rrjedhjen në të holla, fitimshmërinë, mbarëfunksionimin e amvisuesve dhe drejtuesve, etj. Investitorë që mendojnë të investojnë [investitorët potencialë] me informacionin kontabël vlerësojnë ecurinë e ardhshme të firmës, suksesin e saj dhe sa rrezik implikohet po të investohet në të.

4. Perfaqësuesit e sindikatave dhe të bashkimit të punonjësve e lexojnë informacionin kontabël për të pare sa të bazuara janë kushtet kontraktuale për pagat, rrogat, shperblimet e tjera të punës, burimin e pensioneve, etj., për të parashikuar poziten financiare, shëndetin dhe jetëgjatesi në e firmës në biznes, për tu orientuar në kontraktimin e punës, etj.

5. Eksperte dhe përfaqësues ose të ngarkuar nga organet e drejtësisë e lexojnë informacionin kontabël për të vlerësuar rregullshmërinë e zbatimit të ligjeve dhe rregullave në një konflikt gjyqësor.

6. Përfaqësues të Organeve Shtetërore e Qeveritare e lexojnë informacionin kontabël për të njohur ndikimin e politikës fiskale dhe të politikës ekonomike në ecurinë e bizneseve në përgjithësi, të një industrie apo drejtimi të caktuar në veçanti si dhe për të vlerësuar vendimet dhe politikat e ardhshme.

7. Inspektorët dhe kontrollorët tatimorë, të standardeve, etj., e lexojnë informacionin kontabël për të përcaktuar shumen e taksave apo tatimeve për tu paguar, rregullshmërinë e veprimtarise dhe transaksioneve, prani në e dukurive jo-ligjore si p.sh., të shmangies nga taksat, rregullat, dhe të tjera të natyres të njëjtë.

8. Specialistët analistë të financës, statistikës, marketingut, etj., dhe të fushave e lamive të ndryshme e lexojnë informacionin kontabël për qëllime studimore, orientuese dhe këshilluese për drejtime të caktuara.

9. Media dhe Publiku e lexojnë informacionin kontabël për të njohur e verifikuar probleme e çështje që ngrihen në media e publiku si edhe për aspekte të tjera me karakter shoqëror.

15


Ndër të gjithë lexuesit e mësipërm, ne do të vëmendësohemi tek leximi nën këndvështrimin e ekspertit që merret me profesionin e amvisuesit financiar.

Informacioni Kontabël Bashkësia e llogarive dhe evidencave të organizuara sipas standarteve,

formes dhe përmbajtjes të përcaktuar me ligj dhe rregullore të posaçme formon Informacionin Kontabël. Informacioni Kontabël në të gjitha vendet priret të përputhet sa më shumë me Standardet Ndërkombetare të Kontabilitetit [International Accounting Standards -IAS].

Brenda suazës të Standardeve Ndërkombetare të Kontabilitetit, informacioni kontabël klasifikohet sipas drejtimeve dhe natyrës së të dhënave kontabël që përmban. Kur amvisuesi financiar kërkon të informohet:

(a) për gjëndjen dhe ecurinë e vlerave materiale/lëndore të një subjekti biznesi duhet bazuar tek kontabiliteti material apo kontabiliteti lëndor [kontabilitetit sasior],

(b) për gjëndjen dhe ecurinë e vlerave monetare e financiare duhet bazuar tek kontabiliteti financiar ose kontabiliteti vleror,

(c) për gjëndjen dhe ecurinë e kostos [sipas veprimtarive, proçeseve, produkteve, shërbimeve, etj.] të një subjekti biznesi duhet bazuar tek kontabiliteti i kostos ose kontabilitetit i shpenzimeve,

16

Zv-Presidenti iOperacioneve

Zv. Presidenti Marketingut

Zv-Presidenti i FinancësThesariKontrolliBuxhetimi Kapital

Amvisimi ParasëAmvisimi Kredisë

Amvisimi Rrezikut të Sigurueshëm---Kontabiliteti Amvisues

Kontabiliteti KostosPërpunimi i të Dhënave

Kontrolli BrendshëmPlanifikimi/Parashikimi Financiar

…

Tryeza e Drejtuesve

Presidenti


(d) për gjëndjen dhe ecurinë e amvisimit e të drejtimit të organizatës ku punon duhet bazuar tek kontabiliteti i amvisimit.

Më poshtë në një pasqyrë përmbledhëse jepen dallimet spikatëse ndërmjet kontabilitetit financiar, kontabilitetit amvisues dhe kontabilitetit të kostos:

Dallimet ndërmjet Kontabilitetit Amvisues të Kostos dhe Financiar

Kontabiliteti Amvisues/Kostos Kontabiliteti Financiar

1Informon strukturat e brendshme të firmës.

Informon subjektet jashtë firmës sikurse janë aksionarët, klientët, huadh;ënësit apo kreditorët, investitorët faktik dhe të mundshëm, autoritetin tatimor, sindikatat, etj.

2 Lexues/Përdorues të tij janë drejtuesit dhe amvisuesit e firmës

Lexues/Përdorues të tij janë subjekte jashtë firmës. P.sh., një aksionari apo inspektorit tatimor nuk i intereson nëse reparti apo punmtori xy ka mbiharxhime., por i intereson gjëndja financiare –bilanci, evidenca e të ardhurave, evidenca gjëndjes kapitale, e rrjedhjes në të holla, fitimi për njësi kapitali, etj.

3 Spikat prirja për planifikim e programim të drejtimit për të ardhmen duke njoftuar për veprimet e pësimet ushtrimore brenda firmës.

Spikat prirja për ecurinë financiare, praninë në tregun brenda industrisë, analiza n;ë mjedis të pritshëm makroekonomik [inflacioni, taksat, etj.], pozicioni në treg, stabiliteti në fitimshmëri, etj.

4 Të dhënat shprehen në njësi para [eur, dollarë, lek, etj.], në njësi fizike [kohe, peshe, sasie, cilësie, etj. ], në njesi njerëzore [te punësuar, punëtorë, skuadër, etj.], njësi të tjera [kimike, biologjike] dhe njësi të kombinuara të mësipërme [eur/kg, kg/orë, eur/copë, copë/orë, ton/km, copë/punëtorë, eur/punëtorë, etj.]

Të dhënat shprehen vetëm në të njëjtën njësi moentare dhe në asnjë njësi tjetër jo monetare ose të kombinuar.

5 Informon duke u lidhur me lamitë dhe disiplinat e tjera. Informon vetëm gjëndjen kontabël të pa lishur me asnjë lami tjetër.

6 Është shumë rrethanor dhe nuk organizohet sipas parimeve kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitet, por sipas nevoja të drejtuesve dhe amvisuesve

Është shumë parimor dhe respekton përpikmërisht standarde e kritere të vendosura nga autoriteti kontabël

7 Nuk është absolut por relativ në përputhje me ndryshimin e nevojave të lexuesve të tij –drejtuesit dhe amvisuesit

Është absolut dhe i pakorigjueshëm, apo i rishikueshëm, pavarësisht nga vullneti e dëshira e njerëzve

8 Nuk është konstant por i ndryshueshëm në kohë, më shumë për të dhëna rrethanore e subjektive, se sa për të dhëna parimore dhe objektive.

Është i pandryshueshëm, parimor dhe objektiv.

9 Ofron të dhëna sipas segmenteve organizative dhe funksional përbërës të një firme se sa për firmën në tërësi.

Ofron të dhëna të organizuara dhe në shkallë të firmës në tërësi dhe jo të segmenteve apo strukturave të saj.

10

Vëmendësohet më shumë se sa është i drejtë informacioni dhe jo aq se sa i përpiktë është.

Informacioni konsiderohet i përpiktë me standardet dhe kriteret kontabël të miratuara.

11

Përpunon të dhënat e kontabilitetit financiar, të kontabilitetit teknik, dhe të dhëna jashtë kontabilitetit. Përpunon vetëm ngjarjet dhe veprimet në vlerë monetare dhe financiare.

12

Nuk është i detyrueshëm ligjërishtËshtë i detyrueshëm ligjërisht për subjekte biznesi të organizuara –p.sh.,

njëpronësitë, ortakëritë, korporatat, etj.

13

Informon në çdo moment. Informon periodikisht –p.sh., çdo tremujor, 6 mujor dhe vjetor.

Për një amvisues financiar që punon në subjekte qeveritare del e domosdoshme edhe njohja e kontabilitetit publik, kontabilitetit tatimor, etj. Informacioni Kontabël klasifikohet edhe sipas përkatësisë të bizneseve që pasqyron –p.sh., kontabiliteti për ndërmarrjet tregtare, industriale, bujqësore, për shoqëritë financiare, etj.

1.2.2−Amvisimi Financiar dhe Legjislacioni, Financat, Statistika, etj.

Njohja e Legjislacionit

17


Amvisuesi financiar duhet të njohë mirë ndikimin që jep në mbarëvajtjen financiare të organizatës çdo aprovim për një ligj të ri, amendament të ligjeve ekzistuese, çdo akt nënligjor, etj. Për shembull një ligj për ristrukturimin e trajtimit të bizneseve në të vogla, të mesme dhe të mëdha ka ndikim në barrën fiskale [p.sh., subjekte me dhe pa taksë të vlerës së shtuar]. Në mënyrë të ngjashme mund të ketë impakt një vendim qeverie, vendimi i një institucioni mbikëqyrës/rregullues, deri edhe një ndryshim në statutin apo rregulloren e vetë organizatës.

Njohja e fushes së legjislacionit mundëson shmangien e rrezikut të mospërputhjes me kërkesat ligjore, të akteve normative, etj.

Njohja me Financat, Statistikën, Ekonometrinë, etj.Formimi me konceptet dhe praktikat financiare ndërthur si njohuritë e

financave të organizatave –p.sh., financat e korporatave, financat publike, etj., po ashtu edhe të tregjeve financiare, të aktorëve, instrumentave financiare dhe transaksioneve që ndërmerren në to. Njohja me tregun monetar dhe të kapitaleve ndikon në vendimmarrje për financime të ndryshme, për blerje të produkteve të ndryshme të industrisë bankare, të sigurimeve, të investimeve, etj.

Njohuritë statistikore të ekonometrisë dhe të ekonomikës mundësojnë cilësi në parashikimin e ecurisë së firmës dhe identifikime të problemeve, prirjeve dhe zgjidhjeve. Konceptet e madhësive relative, të mesatareve, të regresionit, etj., gjendjen në mënyrë të plotë në statistikë, ndërsa teknikat matematikore të matjeve ekonomike –p.sh., për funksionin e prodhimit, të kostos, të fitimshmërisë etj., gjenden në lëndën e ekonometrisë.

Çdo biznes analizohet për mikromjedisin apo mjedisin e brendshëm të tij dhe për mjedisin e jashtëm. Njohja e ekonomikës [makro/mikro] rrit kapacitetin profesional për leximin e saktë të mjedisit makroekonomik, duke marrë në konsideratë ndikimet inflatore, të cikleve të biznesit, të kërkesë-ofertës për të gjitha llojet e strukturat e tregjeve, etj.

Drejtime të tjera kualifikuese të amvisuesit financiar kërkojnë njohje edhe të marketingut, të metodave të kërkimit shkencor, të institucioneve financiare, etj.

1.3▬Amvisimi/Drejtimi Financiar dhe Objektivat e Organizatës

1.3.1−Organizimi i Subjekteve të Biznesit: Njëpronësia, Ortakëria, Korporata

Njëpronësia

Njëpronësia është një subjekt biznesi që zotërohet vetëm një individ i cili është edhe vendimmarrës i vetëm. Quhen edhe firma njëvetore ose ‘të bësh biznesi si’ ose “tregtues i vetëm”. Në Shqipëri njihen firma si persona fizikë dhe si më tipiket janë firmat e një avokati, klinika e një doktori, tekniku, noteri, eksperti/konsulenti financiar, firma si kontabël i miratuar dhe/ose si Ekspert Kontabël i Autorizuar etj. Quhen edhe taksëpagues të vetëpunësuar (Self Employed Taxpayers).

Në ‘Ligjin Për Shoqëritë Tregtare’ Njëpronësia quhet njësi ekonomike ligjore e pandarë nga pronari i saj i vetëm. Në njëpronësi çdo zotërim e

18


detyrim është në përkatësi të individit pronar. Juridikisht quhen firma me përgjegjësi ose detyrim të pakufizuara. Kjo d.t.th., se në rast falimentimi të firmës njëpronësi, individit pronar i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.] për të shlyer kreditorët.

Firmat njëpronësi kanë plan të thjeshtëzuar pensioni të cilin kontribuojnë duke krijuar një llogari individuale pensioni ku kontribuohet sipas një përqindje që aplikohet ndaj nivelit të pagës minimale ligjore për këtë qëllim.

Duhet mbajtur mire në mëndje, se kontabiliteti i firmave në njëpronësi informon vetëm për firmën dhe jo për individin si privat. Pra kontabiliteti nuk informon për jetën private të individit jashtë firmës [p.sh.–në familje, argëtim, pjesëmarrje politike, etj.], por vetëm për jetën e tij brenda suazave të firmës.

Nga ana financiare përgjegjësia e firmës është njëkohësisht përgjegjësi edhe e pronarit të saj si privat. Në marrëdhëniet kontabël me firmën e tij, individi pronar konsiderohet si kontribues i firmës me kapital dhe firma që ka detyrim ndaj individit pronar për kapitalin e kontribuar e të shtuar.

Njëpronësia është firmë me status si person fizik dhe nuk ka status të personit juridik. Kundrejt një niveli të caktuar të të ardhurave dhe të qarkullimit, firmat njëpronësi detyrohen me tatim të caktuar paraprakisht [tatim të paragjykuar] nga autoriteti tatimor lokal dhe përtej këtij niveli mund të përgjigjen në taksa njëlloj si subjekte me status të personit juridik [me TVSH].

Si favore dhe mangësi kryesore përmenden:

NjëPronësia

[Sole Proprietorship=Single Proprietorship]Favore Mangësi

(a) përgjithësisht hapet lehtë dhe me kosto të ulët [brenda 48 orëve](b) ka kufizime dhe mbikëqyerje të paktë nga subjekte qeveritare, rregullatore, etj.(c ) kanë lehtësira tatimore, për aq kohë sa kanë xhiro nën kufirin fiskal nuk paguajnë TVSH, dhe në shumë vende nuk paguajnë tatim fitimi.(d) janë përgjegjës të vetëm në vendimmarrje për biznesin e tyre(e) kanë mëvehtësi (privacy) të lartë në marrëdhënie me profesionin dhe autoritetet tatimore/mbikëqyrëse.(f) priren të vijojnë biznesin me pasardhësit e tyre [fëmijët] duke e shndërruar në traditë familjare(g) kanë jetë personale më të pavarur [pa stres formal për oraret, praninë në punë, etj.] sepse kushtëzohen nga tregu(i) kanë statistikat më të ulta në konfliktet tregtare dhe gjyqësore

(a) zhvillim i ngadalëshëm për mungesa burimesh kapitale; (b) vështirësi burimesh financimi, sepse përgjithësisht bazohen në huamarrje nga të afërm dhe më pak në huamarrje nga bankat [kanë nivel të ulët garancie, kolaterali, etj.]; (c) mungesë vijueshmërie biznesi nëse sëmurët [ose vdes] pronari. Quhet edhe ndërmarrje në pronësi të vetme (sole proprietorship).(d) nëse falimentojnë rrezikojnë të gjitha të mirat vetiake prandaj kanë edhe statistika të larta divorci dhe transaksione të ndarjes së pasurisë me bashkëshorten/fëmijët.(e) jetëgjatësia e firmës është aq sa jetëgjatësia shëndetësore e pronarit(f) kanë informacion opak për masën e vërtetë të xhiros, biznesit, etj.(g) priren të operojnë me para në dorë(i) mbajnë kontabilitet të dyzuar (j) kanë stres të lartë në marrëdhënie me

19


klientelën

Kur paraqiten për të huamarrë në bankë, produkti më i rëndësishëm i sigurimit është ‘Sigurimi i jetës dhe i shëndetit për pronarët e firmave në njëpronësi’ që mbulon pronarin e një biznesi në një pronësi –p.sh., të një avokati, doktorri, eksperti kontabël, etj., në rrethanat kur vdes dhe ndërkohë ka borxhe ndaj të tjerëve. Klauzola e këtij sigurimi pohon se në këto rrethana të gjitha borxhet zbriten nga prona/pasuria vetiake dhe e biznesit të pronarit dhe destinohen të shlyhen borxhet/kreditorët.

Sigurimi i jetës mbulon të drejtat e kreditorëve në disa mënyra:

(a) Nëse biznesi transferohet me akt testamentar, përfitimi në vdekje kompenson borxhin vetiak, tatimor dhe biznesor të të siguruarit që vdes;

(b) Nëse biznesi likujdohet duke ushtruar shitje të sforcuar, përfitimi në vdekje pakëson ose shlyen borxhin vetiak, tatimor dhe biznesor të pronarit të siguruar që vdes; ose edhe përdoret si burim për kapital punues (working capital) për të vijuar biznesin e firmës në afatshkurtër;

(c) Nëse biznesi, me akt testamentar i transferohet fëmijëve apo bashkëshortit, përfitimi në vdekje ofron fonde për transferim biznesi duke zbritur detyrimet;

(d) Nëse biznesi i shitet një punonjësi kyç të firmës, ky punonjës duhet të blejë edhe sigurimin e jetës së pronarit duke paguar të gjitha primet.

Ortakëria/Bashkëpronësia

Ortakëria (partnership) është një subjekt biznesi që zotërohet të paktën nga dy persona të cilët janë edhe pronarët e saj. Rregullat bazë hasen në ligjin britanik –Ligji i Ortakërisë i vitit 1890 [The Partnership Act]. Ligjet e vendeve të tjera janë të ngjashme. Në Shqipëri organizimi i ortakërisë haset në’ Ligjin Për Shoqëritë e Biznesit’. Shpesh emrat e pronarëve vendosen shkurt që formojnë edhe emrin e firmës në ortakeri. P.sh., ‘AmKal & Rub’ nënkupton Amlën, Kaltrin dhe Rubinin.

Ortakëria është bashkimi i interesave apo kontributeve i të paktën dy personave me interesa të përbashkëta për veprimtari ekonomike me fitim, sipas marrëveshjes apo aktit të themelimit të ortakërisë.

Ortakëria krijohet kundrejt një marrëveshje ndërmjet ortakëve. Dokumenti bazë i ortakërisë është marrëveshja e ortakërisë (partnership deed) apo pajtimi për ortakëri (partnership agreement), në të cilën përcaktohen qartë të drejtat dhe detyrimet e secilit ortak. Përgjithësisht secili ortak ka votë të barazvlefshme me të tjerët [po që se nuk përmendet ndryshe në aktin e themelimit të ortakërisë (partnership deed) ose të neneve të ortakërisë (articles of partnership)].

Ortakët janë me statusin e detyrimeve të pakufizueshme ose të pergjegjësive të pakufizuara, që d.t.th., se në rast falimentimi, ortakërisë [ortakëve], i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.], me përjashtim kur themelohet me statusin e detyrimit të kufizuar.

20


Si aspekte të favorshme ka mbikëqyerje më të pakët dhe liri më të shumtë për çelje degësh në rrethe edhe në shtete të tjera [p.sh., brenda një shteti federal –SHBA], nuk ka shumë formalitete/burokraci, madje në shumë vende vijon edhe pa përsëritur e aplikuar për liçensë. Ortakëria ka kosto të ulët themelimi.

Firma ortakëri pushon së ekzistuari me largimin ose vdekjen e një ortaku dhe në këtë rast ajo duhet rithemeluar si e re. Përballë shtetit, ortakëritë me xhiro deri në një nivel të caktuar, duhet të paguajnë taksë për vlerën e paragjykuar si një përqindje ndaj të ardhurave deri në një nivel të caktuar, pavarësisht nëse i kanë arkëtuar ose jo në të holla; mbi nivelin në fjalë paguajne taksë të vlerës të shtuar sikurse në shoqeritë e biznesit ose korporatat. Përgjithësisht ortakët janë në numër të kufizuar.

Në rrethana kur ortakëritë nuk kanë një afat apo kusht të caktuar të pajtuar ndërmjet palëve, quhen ortakëri me dëshirë (partnership at will), sepse secili ortak ka të drejtë të largohet kur ta gjykojë të arsyeshme, mjafton që të njoftojë ortakët e tjerë sipas një proçedure të miratuar. Ortakët që kundrejt një shpërblimi, lejojnë që emrat e tyre të përdoren në përfitim të ortakërisë, quhen ortakë emërorë (nominal partners).

Kur formohet ortakëria, kapitali i kontribuar vlerësohet me vlerën e tregut dhe kontabilizohet me këtë vlerë. Në kontabilitet debitohet llogaria e zotërimeve (assets) dhe krijohet një kundërparti detyrimi, që firma ka ndaj ortakëve për kontributin kapital dhe që evidentohet për vlerën e tanishme (present value) të pagesave të ardhme (futures payments). Ortakët janë plotësisht detyrues ndaj borxhit të firmës. Karakteristikat kryesore janë:

(a) lejojnë pjesëmarrje edhe më të madhe se niveli ekzistues i kapitalit;

(b) nuk ka tatim të dyfishtë [sikurse në korporatat ose shoqëritë aksionare ku aksionarët taksohen edhe si prodhues edhe si aksionar];

(c) ortaku ka detyrim ose përgjegjësi të pakufizuar (unlimited liability) që d.t.th., se në rast falimentimi ortaku përgjigjet edhe me pronësinë personale.

Llogaritë kontabël që mbahen në një ortakëri dhe që më spikatëset janë:

►Llogaritë e përkatësisë kapitale (partnership equity) ose llogari kapitale (capital account) mbahen për secilin ortak. Llogaria kreditohet për kontributin kapital dhe shtesat kapitale nga rimbjellja në biznes e fitimit (retained earnings) dhe debitohet për pakësimin/përdorimin e kapitalit];

►Llogari për ndarje ose përkatësi fitimi (appropriation account) [ndërmjet ortakëve]. Llogaritë e tjera janë të ngjashme sikurse për një firmë tjetër.

Dy ortakë A dhe B formojnë një firmë në ortakëri. A-kontribon me të holla 10 000 USD, ndërsa B ofron mjete e pajisje të përdorura me vlerë tregu në momentin e kontributit për 25 000 USD, si dhe me të holla 5000 USD që i ka huamarrë nga banka ABC si të pagueshme në të ardhmen nga arkëtimet e firmës.

21


Në fakt Kapitali i kontribuar është A 10 000 USD +B 25000 USD baraz 35000 USD. Ku 28% është kapital në të holla [kontributi i A] dhe 72 % është kapital në zotërime themelore [kontributi i B].

Kundrejt përpjestimit të këtij kontributi ndahet fitimi i firmës [nëse nuk ka elemente të tjerë rrethanore për ta ndryshuar përpjestimin e lartpërmendur]. Nga ana kontabël bëhen këto veprime:

Debitohet:

Llogaria “Para” (cash) për 10 000 USD + 5 000 USD = 15 000 USD

Llogaria “Makineri e pajisje” (machinery and equipments) për 25 000 USD

[Totali i zotërimeve/aktivev 40 000 USD].

Kreditohet:

Llogaria “Kapitali i A” për 10 000 USD

Llogaria “Kapitali i B” për 25000 USD

Llogaria “Hua Bankare ABC” (borrowings) për 5000 USD,

[Totali i pasivit 40 000 USD].

I-Orakëria e Përgjithshme

Orakëria e përgjithshme (general partnership) është një subjekt biznesi që themelohet me pajtimin e dy ose më shumë personave për të nisur një biznes me fitim dhe që ndërndahet kundrejt kontributit në të holla, mjete, aftësi profesionale, etj., të secilit. Eshtë biznes i jotrupëzuar, por me më shumë se një pronar. Shpesh emrat e pronarëve vendosen shkurt që formojnë edhe emrin e firmës në ortakëri. P.sh., ‘AlGet & Rubin’ nënkupton Altinën, Getarin dhe Rubinin. Në marrëveshjen ose aktin e themelimit përcaktohen qartë të drejtat e detyrimet e secilit ortak, përgjithësisht secili ortak ka votë të barazvlefshme me të tjerët pavarësisht nga hisja e kontribuar në kapital [po që se nuk përmendet ndryshe në aktin e themelimit].

Ortakët në ortakëri janë me statusin e detyrimeve të pakufizueshme, që d.t.th., se në rast të falimentimit të ortakërisë, ortakëve i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.]. Ortakërite nuk kanë statusin e personit juridik. Kanë mbikqyerje më të pakët nga organet rregulluese e kanë liri për çelje pa shumë formalitete të degëve në rrethe ose në shtete të tjera [brenda një shteti federal], madje në disa vende edhe pa përsëritur e aplikuar për liçense. Ortakëria ka kosto të ulët themelimi.

Firma ortakëri pushon së ekzistuari me vdekjen ose largimin e një ortaku, perveç rasteve kur në statutin e themelimit parashikohet ndryshe. Përballë shtetit duhet të paguajnë taksë për vlerën e shtuar të realizuar, pavarësisht se e kanë arkëtuar ose jo në të holla. Përgjithësisht ortakët janë në numër të kufizuar.

Ortakëritë që nuk kanë të organizuar mirë kontabilitetin, transparencën, komunikimin ndërmjet ortakëve, me punonjësit dhe klientët nuk janë jetëgjatë.

II-Ortakëria e Kufizuar

22


Ortakëria e kufizuar (limited partnership) haset kur në aktin e themelimit përmendet prania e një ortaku të përgjithshëm (general partner) dhe të paktën e një ortaku të kufizuar (limited partner). Në Britani të Madhe, baza ligjore e ortakërisë së kufizuar është Ligji i Ortakërisë së Kufizuar i vitit 1907 (Limited Partnership Act of 1907).

Ortaku i përgjithshëm ka hisen me të larte kapitale në ortakëri, mund të angazhohet i vetëm në amvisimin e firmës dhe ka statusin e detyrimeve të pakufizueshme –që d.t.th., se në rast falimentimi i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.].

Ortakët e e kufizuar kanë statusin me detyrime të kufizuara [që d.t.th., se në rast falimentimi, nuk i cënohet pasuria vetiake -shtëpi, pajisje, etj.]. Ortakët e kufizuar mund tia kalojnë ose shesin tjetërkujt hisen kapitale vetëm me pëlqim të ortakut të përgjithshëm.

Për dy komponentët e mësipërm kjo ortakërin quhet ortakëri e kufizuara (limited partnership) ose shoqëri me përgjegjësi të kufizuar [sh.p.k.].

Ortakëria e kufizuar ekziston për sa kohë ekziston një ortak i përgjithshëm dhe një ortak i kufizuar.

Korporata

Korporata është subjekt biznesi që organizohet si trupëzim apo korporatë (corporation) nga një bashkësi aksionarësh që mund të jenë individë, firma dhe ente shtetërore.

Aksionarët janë pjesëpronar të firmës për hisen apo pjesën e kapitalit të kontribuar dhe që kundrejt peshës që zë ndaj totalit të kapitalit ka të drejtë të marrë pjesë në fitimin e korporatës. Kjo përpjesë quhet dividend.

Korporata është person juridik që përfaqësohet me një kujdestar ligjor [avokat]. Njihen edhe si ‘shoqëri’ (Company). Kur themelohen nga aksionarë vendas quhen Korporata Kombëtare (National Corporation) dhe, nese aksionarët janë të vendeve të ndryshme, quhen Korporata Shumëkombëshe, Bashkeshortëri ose me kapital t] përbashkët (joint venture company).

Kapitalin e krijojnë duke ftuar publikun për kontribut kapital nëpërmjet blerjes të aksioneve që ofrohen në prerje fikse [p.sh., 5 euro, 10 euro, 20 euro, etj,] dhe me vlere të barabarte në emetim apo vlerë par. Palët kontribuese në kapital apo blerësit e aksioneve quhen investitorë, aksionarë apo aksionmbajtës ndërsa korporata që themelohet quhet emetuese aksionesh apo detyruese përballë aksionarëve.

Ndryshe nga ortakëritë, shoqëritë aksionare apo korporatat e vijojnë veprimtarinë me largimin e një aksionari [nëse vdes ose ia shet aksionet dikujt tjetër –p.sh., një aksionari ekzistues ose të ri].

Organizohen si Shoqeri me Kapital të Përbashkët ose si Shoqeri e Kufizuar.

Shoqerite me Kapital të Përbashkët pranojnë aksionarë pa kufizim në numer dhe nga ana tjetër aksionet nuk janë në emër [nominal] por me status të mbajtësit që d.t.th., se aksionarët mund ti transferojnë aksionet [ti shesin] në menyre të pavarur. Për këtë aresye në disa vende europiane quhen edhe shoqëri paemërore [anonime].

23


Shoqerite e Kufizuara pranojnë aksione me kufizim në numer [p.sh., jo më shumë se 50 aksionare] dhe nga ana tjetër aksionarët nuk mund ti transferojnë aksionet [ti shesin] pa marre miratimin nga aksionarët e tjerë. Këto shoqëri kanë Tryeze Aksionarësh (board of shareholders) dhe Tryeze Drejtuese (Board of Directors). Kur numri aksionarëve tejkalon numrin 50 aksionarë, atëherë quhen Shoqëri me Kapital të Përbashkët (common stock company). Kur numri aksionarëve është deri në 20 aksionarë atëherë quhen Shoqëri me Detyrim të Kufizuar dhe nuk janë të detyruara të kenë Tryezë Aksionarësh.

Janë subjekte biznesi të përjetshme që mbyllen vetëm nëse falimentojnë.

Korportat mund të mbajnë regjistrin e aksionarëve dhe llogaritë në një bankë ose në firma kontabël të liçensuara.

Aksionarët kanë statusin e detyrimeve të kufizuara që d.t.th., se me falimentimin e Korporatës nuk preket pasuria vetiake e aksionarit, por vetëm pjesëkapitali që kanë kontribuar. Aksionarët nuk kanë të drejtë të punojnë si specialistë e drejtues në firmë, me përjashtime të posaçme kur kjo permendet me ligj e sipas rrethanave e kritereve të përshkruar në Statutin e Korporatës.

Aksionarët përgjithësisht tatohen dyherë, edhe si pronar aksionesh [p.sh., tatimi për fitimin] edhe për tatimin për të ardhurat [dividendët] që i ofrohen nga Korporata.

Nga ana organizative, korporatat themelohen nga aksionarët që listohen sipas numrit të aksioneve që zotërojnë dhe që quhet libri i aksionareve. Teresia e aksionarëve formojnë Kuvendin e Aksionarëve që është organi më i lartë qeverisës i firmës. Kuvendi quhet edhe Mbledhja e Përgjithshme. Kuvendi apo Mbledhja e Përgjithshme mblidhet jo me vo në se tre muaj pas mbylljes të vitit fiskal. Kuvendi mblidhet edhe në raste të veçanta kur p.sh., e kerkon jo me pak se një përqindje e numrit të aksionareve. Përqindja caktohet në statutin e Korporatës. Aksionarët njoftohen të paktën 30 dite para se të mbahet Mbledhja apo Kuvendi. Kuvendi zgjedh Tryezën e Aksionarëve që duhet të kete jo më shumë se 20% të aksioneve, dhe Presidentin e Korporatës. Presidenti zakonisht është aksionari me me peshë. Kuvendi i Aksionarëve mund të propozojë, shqyrtojë e të miratoje rregullore e udhezime për mbarevajtjen e shoqerise aksionare.

Tryeza e Aksionarëve miraton Tryezen e Drejtorëve e cila amvison shoqërinë aksionare apo korporatën.

Tryeza e Drejtoreve ka të drejte të punësojë dhe të pushojë nga puna personelin e punësuar , ka të drejte të kontraktoje në emër të Korporatës, të kryeje pagesa e pranojë arkëtime, të huamarre dhe të huajape, etj. Kriteret e zgjedhjes dhe emërimit të Drejtoreve përcaktohen me ligj dhe mbikqyren nga organi dhënës i liçensës. Korporatat sipas natyres të biznesit për të cilat themelohen duhet të përmbushin kritere ligjore që kryesisht kanë të bëjnë për kapitalin e themelimit, derdhjen e kapitalit, kushtet dhe proçedurat e emetimit të aksioneve, etj. Tryeza e Drejtoreve në baze të miratimit të bilancit informon aksionarët për rezultatin e Korporatës, shpall fitimin e realizuar dhe deklaron fitimin e mbetur për dividendët për tu paguar.

24


Pagesa e dividendeve kryhet vetëm pasi Korporata ka përmbushur detyrimet ndaj kreditorëve, organeve tatimore dhe organeve mbikqyrese [p.sh., për plotesimin e bazes kapitale] dhe kur nuk cënon aftësinë likujduese të Korporatës.

1 ▬ Problemi Themelor − Agjent në Korporata [Shoqëri Aksionare]

Në shoqëritë aksionare janë të pranishme dy konflikte potenciale:

I- Konflikti ndërmjet pronarëve [aksionarëve (shareholders)] si pronarë të kapitalit [firmës] dhe drejtuesve apo amvisuesve (managers) si jo pronarë të saj [firmës]; dhe

II- Konflikti ndërmjet aksionarëve dhe huadhënësve (lenders) të firmës.

Konflikti Themelorë − Agjentë = Problemi i Agjensisë

Aksionarët quhen palë themelore (principals) ndërsa amvisuesit quhen dhe agjentë (agents) të cilët janë emëruar nga aksionarët kundrejt kritereve të besimit moral e profesional për të amvisuar kapitalin [e tyre] që formon shoqërinë. Konflikti konsiston në interesat e aksionarëve për të shtuar fitimet e tyre apo dividendët [maksimizimi i fitimit] dhe interesave e drejtuesve për të shtuar pagën apo rrogën e tyre shpesh herë edhe, me abuzimet e shpërdorimet në dëm të aksionerëve për pasurim vetiak. Në analizën e mëtejshme, lidhjet themelorë-agjent hasen edhe brenda strukturës organizative të firmës ku relativisht themelorë janë drejtuesit e lartë dhe agjentë amvisuesit si vartës të tyre. Problemi shfaqet në shumë rrethana. Por në aspektin financiar analizohet si problem ndërmjet aksionarëve dhe drejtuesve.

Problemi ndërmjet aksionarëve dhe drejtuesve analizohet si kundërti interesah –drejtuesit kanë interesa për një rrogë të lartë, të qendrueshme dhe favore pune; ndërsa aksionarët duan fitime sa më të larta që u ndërndahen nëpërmjet dividendit.

1-Trajtat më të hasura të problemeve që përjetojnë aksionarët janë:

(a) Drejtuesit duan të huamarrin më shumë për firmën, ndërkohë që kjo nga aksionarët mund të lexohet se rrit koston, shpenzimet dhe ul fitimin;

(b) Drejtuesit në mungese të huamarrjes mund ti paraqesin aksionarëve për të kontribuar më shumë me kapital duke emetuar aksione shtesë nëpërmjet një tenderi (tender offer), ndërkohë që aksionarët ngurrojnë sepse aksionarët e rinj mund të bëjnë ujdi të reja jo në favor të tyre;

(c) Në lidhje me një rrezik biznesi [projekti, investimi, etj.] aksionarët mund ta konsiderojnë të pranueshëm, ndërsa drejtuesit e konsiderojnë si të lartë;

(d) Kombinime të versioneve të mësipërme.

Nga ana tjetër problemet që përjetojnë drejtuesit dhe amvisuesit janë:

25


(a) Frika se mund t’i pushojnë nga puna [kërcënimi i pushimit nga puna (threat of firing)];

(b) Stresi/ankthi se mund t’i zëvendësojnë me drejtues të tjerë nëpërmjet kërcënëmimit të sipërmarrjes (takeover) dhe që konsiston në pajtimin e disa aksionarëve dhe investitorëve të jashtëm për të blerë aksione dhe për t’u bashkuar, duke krijuar shumicë në mbledhjen e aksionarëve dhe votuar një ekip tjetër drejtues;

Sipërmarrja apo zaptimi i një firme nga të jashtëm mund të bëhet si sipërmarrje armiqësore (hostile takeover) kur blerja e aksioneve bëhet përkundër dëshirës së drejtuesve ekzistues të saj. Kur aksionarët bashkëpajtohen për të formuar një grup me shumicë votash që të votojnë shkarkimin e drejtuesve ekzistues, në këtë rast kemi të bëjmë me sipërmarrje duke luftuar drejtuesit (proxy fight). Nga ana tjetër edhe drejtuesit ekzistues kur nuhasin se firma do të sipërmerret [zaptohen] (takeover) nga aksionarë të tjerë që do të vendosin t’i pushojnë ose zëvendësojnë me një grup drejtuesish të jashtëm, përdorin atë që quhet ‘pilulë/tabletë helmuese’ (poison pill) që konsiston në sabotimin e një plani të tillë sipërmarrjeje/zaptimi –p.sh., duke rritur borxhin e firmës nëpërmjet huamarrjeve dhe në këtë mënyrë, firma bëhet më pak atraktive për blerësit potencialë.

(c) Kombinime.

Nga pikëvështrimi i aksionarëve, e gjithë bashkësia e drejtuesve dhe e amvisuesve të një firme quhet agjensi dhe marrëdhëniet e problemet që aksionarët përjetojnë me to quhen marrëdhënie me agjensinë (agency relationship). Teknikat më të referuara për zbutjen e këtij rreziku përfshijnë:

(a) Skema e opsionit për aksione të [personelit] ekzekutiv (executive share option scheme) sipas së cilës aksionarët e një shoqërie vendosin t’i ofrojnë mundësinë drejtuesve të saj ose edhe personelit administrativ-ekzekutiv për të blerë aksione të firmës ku punojnë me një çmim të dhënë. Në shumë vende, kjo skemë duhet që më parë të njoftohet dhe të pranohet/miratohet nga autoriteti fiskal. Për ushtrimin e opsionit, që d.t.th., se për vendimin e drejtuesve që të blejnë aksione, nuk ka rëndesa në taksa. Vetëm në momentin kur shitet aksioni, aplikohet taksa ndaj fitimit kapital (capital gain tax) si diferencë çmim shitje me çmim blerje të aksionit. Në SHBA ka një tavan të tatimit të aksioneve kur shiten që shkon deri 28% dhe me ligj një punonjës nuk mund ti falë aksione një punonjësi tjetër për një vlerë më shumë se 100 000 USD. Eshtë program që bazohet në Ligjin për Taksat e Ripërtëritjes Ekonomike të vitit 1981 (economic recovery tax act of 1981 -ERTA).

(b) Skema e aksioneve të mbarëvajtjes (performance shares) konsiston në aksione që i jepen personelit drejtues dhe amvisues të një subjekti biznesi, si shpërblim shtesë mbi rrogën, kur shoqëria aksionare ka rezultate të larta dhe që shprehen në tregues të lartë të fitimit për aksion (earning per share), në

26


shlyerje ndaj zotërimeve (return on assets), etj. Shihet si mjet që lidh më mirë interesat e një amvisuesi (manager) me ato të firmës. Fillimisht caktohet një numër aksionesh për çdo nivel/pozitë drejtimi –p.sh., 10 000 aksione për Kryezyrtarin Ekzekutiv (chief executive officer -CEO) duke zbritur p.sh., në 1000 aksione për amvisuesin e nivelit të ulët. Nga ana tjetër vendoset një nivel rritjeje –p.sh., nëse shoqëria aksionare rezulton me një rritje 10-15% drejtuesit përfitojnë shtesë 100% të numrit të aksioneve, për rritje 5-10% përfitojnë 50% shtesë dhe për rritje deri 5% nuk përfitojnë shtesë aksionesh.

(c) Kombinimi i skemave të mësipërme shihet edhe me elementë të tjerë nxitës –p.sh., pushime falas, dhurime pajimesh shtëpijake, banesash, etj.

Nga këto skema, drejtuesit nxiten që të rrisin edhe vlerën e aksioneve që zotërojnë në treg duke arritur atë që quhet maksimizim të çmimit të aksionit.

_____________

2 ▬ Konflikti Aksionarë = Kreditorë

Problemet ndërmjet aksionarëve dhe kreditorëve konsiston në faktin se kreditorët huajapin me një çmim për ta dhe kosto për firmën, që merr në konsideratë:

(a) rrezikun ekzistues të firmës,

(b) rrezikun e ardhshëm potencial,

(c) strukturën kapitale ekzistuese të firmës [p.sh., pesha në përqindje e kapitalit aksionar të zakonshëm, kaptalit aksionar të preferueshëm dhe e borxheve ndaj totalit] dhe

(d) ndryshimet e pritshme në strukturën e kapitalit.

Nëse aksionarët nëpërmjet drejtuesve e implikojnë firmën në projekte shtesë me rrezik, duke e ekspozuar firmën për rrezik më të lartë nga ai perceptuar nga kreditorët, atëherë këta përjetojnë ankth dhe ndërkohë nëse projektet me rrezik rezultojnë të suksesshme fitojnë vetëm aksionarët, ndërsa nëse firma dështon kreditorët bartin një pjesë jo të vogël të humbjes, ndërsa akasionarët rrezikojnë deri në vlerën e aksionit. Për të shmangur këtë, kreditorët aplikojnë gjithnjë e më shumë kontrata kufizuese, nga ana tjetër kreditorët mund të rrisin kërkesat e tyre dhe e propagandojnë firmën si të dobët, për të cilën firma [aksionarët e saj] nuk ka interes, sepse nuk pranohet në tregun e kapitaleve, bie imazhi bie vlera e aksioneve të saj.

Përfundimisht mund të thuhet se maksimizimi i fitimeve dhe/ose maksimizimi i pasurisë së aksionarëve është në sfidë me trajtimin sa më të mirë të drejtuesve. Teoria që studjon problemin e agjensisë quhet teori e agjensisë (agency theory).

Me qëllim që vartësit të inkurajohen për t’u përkushtuar, teoria sugjeron që drejtuesit themelor duhet të marrin më shumë përgjegjësi

27


dhe elementë kostoje të projektit, në këtë mënyrë eficienca e vartësve nuk përjetohet prej tyre me aq frikë e ankth.

Kostoja e Agjensisë

Tërësia e shpenzimeve që aksionarët e një firme kryejnë për amvisimin e funksionimin e shoqërisë aksionare që kanë themeluar apo kanë kontribuar me kapital.

Kostot e agjensisë burojnë dhe vërehen në ato subjekte biznesi ku pronësia dhe drejtimi janë të ndara –p.sh., në shoqëritë aksionare [p.sh., korporatat]. Bazohet në racionalen se drejtuesit e një firme veprojnë e janë agjentë të aksionarëve të cilët u kanë besuar kapitalin e tyre. Kostoja e agjensisë kërkon bazohet në sigurinë se:

(a) drejtuesit kanë nxitësit e duhur për të vepruar në të mirë të firmës [aksionarëve] dhe

(b) vendimet e drejtuesve janë të monitoruara.

Zërat kryesor të kostos së agjensisë janë:

1- Kostoja e kërkimit, zgjedhjes, kontratës dhe emërimit të drejtuesve [shpenzimet e mbajtjes të ekipit amvisues dhe drejtuesve të tij –p.sh., rroga, paga, shpërblime nxitëse, bonuse, etj.];

2- Kostoja e kontrollit të vendimeve financiare dhe e monitorimit të veprimeve amvisuese,

3- Kostoja e strukturimit të firmës në alternativat specifike për vendime amvisuese vetëm të dobishme,

4- Shpenzime të rishikimit të kostos dhe të përfitimeve të aksionarëve;

5- Kostot e oportunitetit;

6-Kostot e konflikteve që aksionerët e firmës mund të kenë me drejtuesit për vendime konfliktuale ndërmjet dy grupimeve;

7-Kostot për sigurimin nga mosbesnikëria e agjentëve [amvisuesve].

8-Të tjera të natyrës së ngjashme.

Kostot e agjensive për firma të ndryshme në larminë e tyre, shihen të lidhura me synimet themelore të firmës.

Baza Kapitale e Korporatave

Korporatat gjithnjë duhet të kenë bazen kapitale të miratuar nga autoriteti ligjor përkatës. Në çdo vit pasardhës ato janë të detyruara të përmbushin nivelin e detyruar të kapitalit të themelimit, për ndryshe nese

28


zotërimet neto [zotërime minus detyrime të treta] janë me pak se niveli i detyruar i kapitalit të themelimit ato mbyllen.

Bizneset e organizuara si korporatë ose shoqëri aksionare janë subjekte rregulloresh e proçedurash burokratike e shtetërore në të gjitha nivelet [qendër e degë]. Kur plotësojnë disa kushte të gjëndjes financiare mund të kuotojnë në bursë. Korporatat kontrollohen nga një Llogaritar i Vërtetuar Publik [Certified Public Accountant]7 dhe kanë përfaqësues ligjor [avokat].

Për themelimin e një korporate emetohen:

1) Instrumentat Kapitale që grupohen në aksione të zakonshme dhe aksione të preferueshme.

-Aksionet e zakonshme ose të rëndomta (common shares, ordinary shares) quhen edhe aksione me rrezik të plotë, dhe zotëruesit ose blerësit e tyre quhen aksionarë të zakonshëm [të zakonshëm] ose mbajtës të aksioneve të zakonshme (common shareholders=common stockholders). Kjo d.t.th., se kundrejt shlyerjeve të të gjitha detyrimeve, fitimin e mbetur [ose/dhe humbjen] e ndajnë bashkarisht kundrejt hises të kontribuar [dividentit] në kapitalin gjithsej të zakonshëm -dividendit. Këta janë aksionarë me të drejtë vote, vendimmarrjeje dhe zgjedhin Tryezën e Aksionarëve dhe Presidentin që zakonisht është aksionari më me peshë në kapitalin e themelimit.Tryeza e aksionarëve të zakonshëm përzgjedh dhe emëron drejtuesit e amvisuesit e Korporatës.

Në radhën e shlyerjes së detyrimeve, aksionarët e zakonshëm janë të fundit apo për fitimin e mbetur (residual profit). Kjo d.t.th., se Korporata ose Shoqëria Aksionare shlyen në fund aksionarët e zakonshëm.

-Aksione të preferueshme/të privilegjuara (preferred shares) quhen edhe aksione me rrezik të kufizuar, dhe zotëruesit ose blerësit e tyre quhen aksionarë të preferueshëm [te privilegjuar] ose mbajtës të aksioneve të preferueshme (preferred shareholders), që d.t.th., se përfitojnë një fraksion të caktuar [ në përqindje] nga fitimi, pavarësisht sa del në fakt fitime ose edhe nëse del me fitim apo humbje. Kur shoqëria del me humbje, i njihet fitimi për t’u shpërndarë si dividend ndaj aksionarëve të preferuar por që në fakt disbursohet në një periudhë të ardhshme. Aksionarët e privilegjuar ose parësorë nuk kanë të drejtë vote dhe zakonisht nuk janë anëtar të Tryezës së Aksionarëve.

Në radhën e shlyerjes së detyrimeve, aksionarët e preferueshëm kanë përparësi nga aksionarët e zakonshëm. Kjo d.t.th., se Korporata ose Shoqëria Aksionare shlyen më parë aksionarët e preferueshëm dhe më pas aksionarët e zakonshëm.

7 Në Shqipëri quhen Ekspert Kontabël i Autorizuar [EKA]

29


2) Instrumenta Borxhi AfatGjatë [bonde=obligacione]

-Bondet e korporatës janë instrumenta huamarrje afatgjatë [mbi 10 vjet] të korporatës e cila i emeton [shet] në publik në prerje fikse [p.sh., 5 euro, 10 euro, 20 euro, etj,] dhe me interes që shkruhet në një biletë që i bashkangjitet bondit e që quhet kupon. Zakonisht prerja është 1000 Euro ose 1000 USD.

Korporata huamerr për nevoja në të holla [likuiditete] që nuk mbulohen me gjëndjen kapitale, por në çdo rast masa e huamarrjes caktohet me ligj deri në një fraksion të kapitalit disponibël të korporatës. Masa ligjore mund të përcaktohet edhe nga një autoritet qeveritar përkatës.

Huadhënësit janë blerës apo investitor [mbajtës] të bondeve (bondholder) dhe përfitojnë interesin [kuponat] çdo 3 muaj ose çdo 6 muaj. Huadhënësit nuk janë pronar, për rrjedhojë nuk gëzojnë statusin e aksionarit, por janë thjesht huadhënës. Huadhënësit nuk kanë të drejtë vote dhe forcë vendimmarrje.

Në radhën e shlyerjes së detyrimeve, kanë përparësi nga aksionarët e preferueshëm dhe aksionarët e zakonshëm. Kjo d.t.th., se Korporata ose shoqëria aksionare shlyen më parë kreditorët dhe pastaj aksionarët.

_________________

1.3.2−Qëllimi i Organizatës/Korporatës dhe Amvisimi Financiar

Maksimizimi i fitimit (profit maximization) është parim themelor i angazhimit në biznes të çdo subjekti, individi, apo firme.

Në ekonomikë, kemi studjuar se kushti i parë për një firmë është që, nëse fitimi margjinal [fitimi për produkt të gatshëm të rritur një njësi], është pozitiv, atëherë firma mund të vijojë të prodhojë më shumë, ndërsa kur fitimi margjinal del negativ firma duhet të ulë prodhimin.

Pika e maksimizimit të fitimit është kur fitimi margjinal barazohet me zero. Pra kostoja margjinale (marginal cost -MC) baraz me të ardhurat margjinale (marginal revenues -MR), [MC=MR]. Ky pohim vlen për kushtet e tregut e të konkurrencës së përkryer dhe shërben si orientues për mjedise të tjera të tregut.

Në amvisimin financiar, maksimizimi i fitimit d.t.th., që firma të rezultojë me të ardhura neto (net income) maksimale [të ardhura minus shpenzime]. Mirëpo kjo bëhet në interesin e palës themelore të firmës –aksionarëve.

Qëllimi i aksionarëve është të kenë sa më shumë njësi fitimi për çdo aksion që mbajnë. Kjo d.t.th., se aksionarët kërkojnë maksimizimin e fitimeve për aksion të zotëruar (earnings per share -EPS).

Rritja e fitimeve për aksion i bën aksionet e zakonshme të firmës në fjalë më të kërkueshëm në treg, që d.t.th., se çmimi i aksioneve rritet.

30


Kësisoj, maksimizimi i fitimit për aksion shpie në maksimizimin e çmimit për aksion.

Maksimizimi i çmimit për aksion njihet edhe maksimizimi i pasurisë së aksionarëve (shareholders' wealth maximization) dhe konsiderohet synimi themelor i drejtimit të një firme që pasqyrohet në vendimet e amvisimit të saj duke marrë në konsideratë shkallën e rrezikut, dhe kohën që pritet për realizimin e fitimeve për aksion në atë masë sa të maksimizohet çmimi i aksionit të zakonshëm të firmës (stock price maximization).

Fitimet që sjell një aksion duhen dalluar në varësi të llojeve të aksioneve –p.sh., të zakonshëm apo të preferueshëm. Treguesi përgjithësisht raportohet si fitim për aksion të zakonshëm që d.t.th., se e ardhura neto i rezulton pasiqë nga të ardhurat janë zbritur të gjitha shpenzimet, duke përfshirë edhe shpenzimet në interesa për borxhin si dhe pjesën e të ardhurave që destinohet për aksionarët e preferueshëm.

Fitimet për aksion të zakonshëm (common share) që llogariten si raport i të ardhurave neto (net income) pa dividendët e aksioneve të preferueshme, pjestuar me stokun e aksioneve të zakonshme në funksionim apo qarkullim (outstanding common stock).

Tregon sesa njësi fitimi gjeneron një aksion të zakonshëm.EPS=NI/Cstock

Ku EPS=fitimet për aksion të zakonshëm

NI=të ardhura netoCstock=aksione të zakonshme

Shembull: Nëse një Korporatë rezulton me një fitim apo të ardhur neto 2 milion dollar ndaj një stoku prej 200 000 aksionesh të zakonshme në qarkullim, atëherë EPS është 10 USD për aksion.

Nga sa mësipër kuptohet se drejtuesit financiarë priren të përkushtohen që të rrisin mirëqenien e aksionarëve ekzistues të firmës [fitimet për aksion] se sa fitimet totale të korporatës

Në nivelin e fitimeve për aksion komponentët ndikues lidhen me:

1-Projektimin/planifikimin e fitimeve për aksion;

2-Përcaktimin e shtrirjes kohore të rrymës së fitimeve;

3-Shkallën e rrezikut që ndërmerret për arritjen e fitimeve të planifikuara [fitime të larta implikojnë rrezik të lartë];

4-Përzierjen e financimit të biznesit me kapital dhe/ose me borxh. Sa më i lartë financimi me borxhe aq më e lartë shkalla e implikimit në rrezik falimentimi, sepse kreditorët janë ‘më të ashpër’ në krahasim me aksionarët sepse kanë rrezikuar më pak.

5-Politikën e shpërndarjes së dividendëve

31


Vendimi për Politikën e Dividendëve 8 Vendimi për politikë dividendësh (dividend policy decision) është

vendimi që maksimizon çmimin e aksioneve të firmës duke përcaktuar shumën që do shpërndahet si shpërblim për dividendët, mënyrën e shlyerjes dhe instrumentet e pagesës që do përdoren.

Politika e shpërndarjes së dividendëve përcaktohet nga: (a) Oportunitetet në investime që ka firma e që d.t.th., se nëse drejtuesit

e firmës kanë një projekt oportun investimi ata priren të mos ua shpërndajnë dividendët aksionarëve por ti rimbjellin në biznes për të financuar tërësisht ose pjesërisht projektin në fjalë.

(b) Përzierja e strukturës kapitale (capital structure mix) që d.t.th., se si është “anatomia” e burimeve kapitale, çfarë kostoje kanë dhe si ndikon vendimi për ti shpërndarë apo rimbjellur në biznes dividendët.

(c) disponibiliteti i kapitalit të gjeneruar nga burime të brendshme të vetë firmës.

Politika e shpërndarjes së dividendëve është vendimmarrje në rrethana kur shoqëria aksionare, nga njëra anë përballet me alternativa dhe vendime investimi, të amvisimit të borxhit apo të detyrimeve dhe nga ana tjetër duhet të bëjë një zgjedhje për tua shpërndarë aksionarëve një hise të madhe ose të vogël dividendi, të mbajë për nevoja biznesi apo investimesh një hise të lartë apo të ulët të fitimit dhe që të financojë biznesin duke huamarrë nga jashtë [borxh] apo duke përdorur për financim burimet e saj të brendshme.

Një vendim për tia ofruar ose jo dividendët aksionarëve, ka mendime se kjo ndikon në çmimin e aksioneve në treg, që d.t.th., ndikon në kërkesën për to në treg. Pikëpamjet bazë për ndikimin e politikës së dividendëve në çmimin e aksioneve janë tre:

1-Pikëpamja se politika e shpërndarjes së dividendëve nuk ndikon në çmimin e aksioneve bazohet në tezën se:

(a) vendimet për të investuar e huamarrë janë fakt i kryer kur shpërndahen dividendët,

(b) supozohet se sot veprohet në tregje të përkryera kapitale (perfect capital markets) e që d.t.th., se -investitorët blejnë e shesin pa pësuar kosto transaksioni [komisione, ndërmjetësim, etj.], etj., pra nuk ka lidhje ndërmjet politikës së dividendëve dhe çmimit të aksioneve.

2-Pikëpamja se dividendët e lartë e rrisin vlerën e aksioneve, bazohet në pohimin se investitorët presin më shumë shlyerje ose kthim investimi nga dividendët sesa nga fitimet kapitale [shitja e aksioneve me çmim më të lartë]. Teoria që pohon se dividendët janë më të sigurtë [më me pak rrezik] sesa fitimet kapitale [kanë rrezik të lartë tregu], prandaj quhet edhe teori e ‘zogut në dorë’ (‘bird in the hand’ theory).

3-Pikëpamja se, shpërndarja e dividendëve në nivel të ulët rrisin vlerën e aksioneve bazohet në diferencën e trajtimit fiskal [taksave] të të ardhurave nga dividendët me të ardhurat nga fitimet kapitale. P.sh., nëse të ardhurat nga dividendët riinvestohen [nuk tërhiqen] në shumë vende, aksionarët nuk tatohen me taksën ndaj të ardhurave vetiake (personal income tax), ndërsa nëse aksionarët e shesin aksionin, ata tatohen me taksë ndaj fitimit kapital [diferenca çmim shitje me çmimin e blerje]. P.sh., në SHBA

8 Në formë të plotë kjo trajtohet në kapitullin përkatës.

32


në vititn 1987 tatimi ndaj fitimit kapital ka qenë 40% më i lartë se tatimi i përfitimit të dividendëve si të ardhura personale.

Sot në shumë vende taksat janë njëlloj si për fitimet kapitale ashtu edhe për dividendët. Prandaj përparësia e të ardhurave në dividendë mbetet vetëm për faktin se detyrimi tatimor paguhet kur arkëtohen dividendët dhe shtyhet në të ardhmen nëse dividendët nuk arkëtohen por rimbillen në biznes.

Në SHBA për qëllime tatimore, nëse njël korporatë A investon në një tjetër B dividendët e saj përjashtohen deri në 80% nga taksat dhe për këto arsye investitorët mund të preferojnë më shumë dividendë sesa fitime kapitale, duuke rritur kërkesën për aksione të tilla dhe ndikuar në rritjen e vlerës së tyre.

1.3▬Amvisimi Drejtimi Financiar –Mjedisi i Jashtëm

Në vendimet e drejtuesit financiar ndikim me peshë ka edhe mjedisi i jashtëm –p.sh., politika fiskale [struktura e taksave, ndryshimet ligjore që prekin marrëdhëniet me autoritetet fiskale], politika monetare [stabiliteti i çmimeve, qendrueshmëria e fuqisë blerëse të parasë së vendit, kostos së parasë, nxitjes/frenimit të kredisë, etj.].

Te gjitha sa më sipër, duke shtuar edhe komponentë të tjerë që lidhen me përgjegjësinë sociale të biznesit të firmës, të marrëdhënieve që firma krijon në tregun e punës [p.sh., me korporatat], etj., formojnë mjedisin e jashtëm që duhet të përballë firma.

Përgjegjësia ShoqërorePërgjegjësia sociale apo përgjegjësia shoqërore (social

responsibility) e një organizate, firme, enti, etj., është detyrimi i amvisimit të një subjekti biznesi apo organizate për të ndërmarrë vendime dhe veprime që nxisin mirëqenien dhe interesat si të shoqërisë ashtu edhe të firmës apo të organizatës në fjalë.

Përgjegjësia sociale formon qytetarinë e një firme. Sot koncepti dhe praktika e përgjegjësisë sociale shtrihet gjerësisht që

nga përgjegjësia që një firmë ka për ndotjen ose respektimin e mjedisit, për mallrat dhe shërbimet që ofron [a janë të skaduara, të shëndosha, pa përmbajtje lëndësh dëmtuese], për etikën e trajtimit të qytetarëve [p.sh., personeli i shitjes së një firme sillet keq për motive racione, fetare, përkatësie shoqërore, etj.], për shërbimet që ofron [p.sh., një bankë që pranon depozita me interes shumë të ulët ndërkohë që i investon me interesa disa herë më të larta –konsiderohet joetike, etj.].

Kriteri i parë i përgjegjësisë shoqërore është përgjegjësia ekonomike (eonomic responsibility) që lidhet me faktin se në themel të çdo shoqërie është subjekti i biznesit me përgjegjësinë për të prodhuar mallra dhe shërbime që kërkon shoqëria dhe për të maksimizuar fitimet për pronarët apo aksionarët e subjektit të biznesit në fjalë.

Përgjegjësia ekonomike e parë në sensin më të skajshëm është quajtur nga Milton Friedman ‘pikëpamja e maksimizim fitimit’ (profit-maximizing view) e cila argumentonse një firmë duhet të punojë sipas bazës që e orienton drejt fitimit.

33


Sot nuk konsiderohet më e pranueshme sidomos në SHBA, Kanada, Europë, etj. Për këtë arësye përgjegjësia shoqërore e një firme analizohet edhe me përgjegjësitë ligjore (legal responsibilities), përgjegjësitë etike (ethical responsibilities) dhe përgjegjësitë e zgjedhjes së lirë (discretionary responsibilities).

▬Përgjegjësia ligjore d.t.th., se firmat duhet të përmbushin synimet e tyre brenda një kornize ligjore ku veprojnë [qoftë kornizë ligjore, lokale, vendore dhe ndërkombëtare]. Motoja e kësaj përgjegjësia është “të respektosh ligjin!”.

▬Përgjegjësia etike (ethical responsibility) përfshin sjellje që jodomosdoshmërisht kodifikohen me ligj dhe që ndoshta nuk i shërbejnë drejtpërsëdrejti interesave ekonomike. Që një firmë të jetë etike d.t.th., të veprojë sipas barazpërkatësisë, drejtësisë dhe paanësisë në lidhje me të drejtat e individëve; ndërsa sjellja jo etike (unethical behaviour) vërehet kur vendimet e mundësojnë firmën apo individin të përfitojë në kurriz të shoqërisë.

▬Përgjegjësia sipas zgjedhjes së lirë (discretionary responsibilities) i referohet përgjegjësisë së një firme që vullnetarisht udhëhiqet nga dëshira e firmës për të kontribuar në shoqëri edhe pse nuk kërkohen e detyrohen nga ekonomia, ligji apo etika. Janë kontribute bamirësie p.sh., -një firmë që ndërton një shkollë për fërmijët e zonës ku vepron, sponsorizon mbështetjen e grupeve sociale më të vuajtura –p.sh., respektin ndaj të moshuarve, jetën në komunitet, etj.

DETYRË:

1▬Në një fletore pune rendisni Konceptet Themelore:

Nr

Termi/Koncepti

Shqip Anglisht Shpjegimi Shqip Referenca

2▬Punë Grupi në Internet ‘Kërkim Pasurues për Konceptet Themelore të Kapitullit 1’

3▬Ndërtoni hartën konceptuale të çdo çështje që trajtohet në kapitull.Shembull

Planifikimi Vendim Optimal, Vendim Racional, Ndërvendosje e Resurseve ...

34


4▬Rilexoni tekstin duke inventarizuar të gjithë shembujt dhe jepni për secilin rast një shembull alternativ/të ngjashëm.

5▬Teste1. Nëse Raiffeisen Bank ofron një vend pune për financier me

pagë 1000 Euro/muaj, ndërsa firma ndertimit XYZ ofron një vend pune për financier me 1500 Euro/muaj, ku do të vendosnit për të punuar?

2. Llogarisni Koston e Oportunitetit të vendimmarrjes suaj për të studjuar në Universitetin Bujqësor kundrejt analizës se vendimit optimal/racional dhe të ndërvendosjes së resurseve.

3. Analizoni palët që implikohen në firmën ku punon prindi ose një i afërm i juaji duke renditur interesat konvergjuese dhe divergjuese të secilës palë.

4. Jepni shembuj ku spikat dallimi (a) ndërmjet planifikimit, drejtimit, monitorimit dhe organizimit; (b) ndërmjet drejtuesit dhe amvisuesit financiar; (c) aksionarit dhe kreditorit; (d) aksionarit dhe ortakut; (e) firma në ortakëri nga shoqëria aksionare; (f) aksion i zakonshem dhe aksion i preferueshëm.

5. Listoni dhe interpretoni përgjegjësitë e amvisuesve financiarë.6. Cilët janë faktorët më ndikues për të motivuar drejtuesit që të

veprojnë në interesin më të mirë të aksionarëve7. Lidhja që ka EPS me çmimin e aksionit –shpjegoni përse

ndryshon çmimi i aksionit e në cilat drejtime.8. Cilat nga fushat lëndore vijuese lidhen me financat:

Ekonomika e parasë, bankave dhe e tregjeve financiare; Tregu i Parasë

Tregu i Kapitalit Kontabiliteti Financiar;

InvestimetAmvisimi/drejtimi Financiar;

6▬Plotësoni tabelën e mëposhtëme për tiparet përmbledhëse të çdo forme organizimi biznesi:

Karakteristikat Njëpronësi Ortakëri Shoqëri Aksionare

Trajta Pronore

Lehtësira/Vështirësi në

Themelim

Lehtësira/Vështirësi në

Financim/Huamarrje

Trajtimi Fiskal/Tatimor

35


Forma e Regjistrimit

Jetëgjatësia

Përgjegjësia në rast

falimentimi

Llojet

Shembuj Biznesesh

Palët që Implikohen

Inventari i Rreziqeve

Të Tjera

7▬Përgatisni një përmbledhje të shkurtër të Kapitullit dhe nënviozoni termat që vlerësoni se i përballeni për herë të parë.

8▬Përgatisni një përmbledhje të shkurtër të Kapitullit dhe nënviozoni termat që vlerësoni se i përballeni për herë të parë.

Bibliografia

1. J. Fred Weston, Eugene F. Brigham: ‘Managerial Finance’ –Harcourt Brace Jovanovich 12 Edition 2005

2. Eugene F. Brigham: ‘Fundamentals of Financial Management’ –Dryden Press 2001

3. Joseph A. Schumpeter ‘History of Economic Analysis’ Oxford University Press 1954

4. Cooper Broyles: ‘Financial Management Handbook’ –International Press 2000

5. Robert C. Higgings: ‘Analysis for Financial Management’ –Irwin 1999

6. Gitman, Lawrence: ‘Principles of Managerial Finance’ –Wesley Publishing, 2003

36


37

Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar

Economy & Finance

Transcript of Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar