İNSAN KAYNAKLARIİş Hukuku

Tanımlar/ İş Sözleşmeleri

Beray ÇinçinMC Eğitim Dokümanıdır.

2014

4857 Sayılı İş Kanunu, işçi ve işverenlerin çalışma ortamlarındaki haklarını ve sorumluluklarını düzenlemek amacı ile 10 Haziran 2003 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiş, zaman içerisinde üzerinde bir takım değişiklikler yapılmıştır.

İşçi

Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye denir. Buradaki çalışma, ekonomik olarak değerlendirilebilecek ve karşılığında para, mal yada hak kazandıracak olan iş olarak değerlendirilebilen her çeşit çalışmadır.

İşveren

İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir. İşveren gerçek kişi Ahmet bey olabileceği gibi, dernek, vakıf devlet yada KİT de olabilir.

İşveren Vekili

İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselerdir. Şirket yönetim kurulu başkanı, CEO, Genel müdür yada İnsan Kaynakları Yöneticisi hatta küçük işletmelerde işveren adına hareket eden atölye şefi olabilir.

Bu kişiler hem müdür, yönetici iken hem de iş veren vekili sıfatı alabilirler. İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur. Bu kanunda işveren için öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da uygulanır.

Alt işveren – Asıl işveren

Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir.

• Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur.

• Asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamaz.

İşyeri

İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir. İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır. İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür.

İş Yerini Bildirmeİş kanunu kapsamına giren nitelikte bir işyerini kuran, her ne suretle olursa olsun devralan, çalışma konusunu kısmen veya tamamen değiştiren veya herhangi bir sebeple faaliyetine son veren ve işyerini kapatan işveren, işyerinin unvan ve adresini, çalıştırılan işçi sayısını, çalışma konusunu, işin başlama veya bitme gününü, kendi adını ve soyadını yahut unvanını, adresini, varsa işveren vekili veya vekillerinin adı, soyadı ve adreslerini bir ay içinde bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadır.

Ayrıca alt işveren; kendi işyerinin tescili için asıl işverenden aldığı yazılı alt işverenlik sözleşmesi ve gerekli belgelerle birlikte, birinci bildirim yapmakla yükümlüdür.

İş Sözleşmesi

Bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi,

diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.

İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir.

İş Sözleşmesinde Zorunluluklar• Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı

şekilde yapılması zorunludur.

• Bu belgeler damga vergisi ve her çeşit resim ve harçtan muaftır.

• Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde işveren işçiye en geç iki ay içinde; genel ve özel çalışma koşullarını, günlük ya da haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlüdür.

Süresi bir ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmelerinde bu fıkra hükmü uygulanmaz. İş sözleşmesi iki aylık süre

dolmadan sona ermiş ise, bu bilgilerin en geç sona erme tarihinde işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur.

İş Görme Kapsamı

• İş görme kapsamı bedensel ve düşünsel olarak söz konusu olabilecek bütün çalışmaları kapsamaktadır.

İş, yapılışı itibariyle kolay olması gibi ölçütlere bağlı olamaz.

Sözleşmenin geçerli olabilmesi için bir karşılığı olması gerekir.

Sürekli ve Süreksiz İşNitelikleri bakımından en çok otuz iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere sürekli iş denir.

• İşin sürekli mi yoksa süreksiz mi olacağı konusunda tarafların iradeleri rol oynamaz. İşin yapılış şekli, zamanı ve emsalleri de göz önünde bulundurularak otuz iş gününden çok bir zamana gereksinim gösteriyorsa sürekli iştir.

• Sürekli bir iş 30 günden daha kısa bir sürede bitiyor ise süreksiz hale gelmez.

İşçinin bedensel ve düşünsel emeği karşısında işveren karşılığını para, mal yada hak olarak verebilir.

Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi

İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz süreli sayılır. Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir.

Belirli süreli iş sözleşmesi zincirleme yapılabilir mi?Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadıkça,

birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz.

İş Sözleşmelerinin Çalışma Süreleri Açısından Ayırımı

• Tam süreli iş sözleşmeleri

• Kısmi süreli iş sözleşmeleri

• Deneme süreli iş sözleşmeleri

• Takım sözleşmesi ile oluşturulan iş sözleşmeleri

Tam Süreli İş Sözleşmeleri

İşçinin normal haftalık çalışma süresinden daha az belirlenmeyen sözleşmeler tam süreli iş sözleşmeleri olarak niteleniyor. Tam süreli iş sözleşmelerinde işçi, İş Kanunu’nun genel esaslarınca belirlenen haftalık 45 saatlik çalışma saatini çalışmak durumundadır.

Kısmi Süreli İş SözleşmeleriYürürlükten kaldırılan 1475 sayılı yasada tam gün çalışma esası benimsenmiş olduğundan, kısmi süreli çalışma yasada yer almaz.

4857 Sayılı İş Kanunu’nun 13’ncü maddesi ile, kısmi süreli çalışma, iş kanunu kapsamına alınmıştır.Yasa’da

Kısmi Süreli iş sözleşmesi; işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle

çalıştırılan işçiye nazaran önemli ölçüde daha az belirlenmiş olan iş sözleşmeleri olarak tanımlanmıştır.

Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

Çağrı Üzerine Çalışmaya Dayalı Kısmi İş Sözleşmesi

Yeni İş Yasası, işçiye ihtiyaç duyulduğu zaman

çağrılarak iş yaptırılmasına imkan vermektedir. Yazılı olarak düzenlenen sözleşme ile; işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde, iş görme edimini yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş sözleşmesi “Çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmi süreli iş sözleşmesidir” (4857 S.K.Md.14).

İşçinin haftada, ayda veya yılda ne kadar süre ile çalışacağı sözleşmede belirlenmediği takdirde,

haftalık çalışma süresi 20 saat olarak kararlaştırılmıştır.Bu şekilde çağrı üzerine

çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın belirlenen ücrete hak kazanır.

İşçiden iş görme borcunu yerine getirmesini çağrı yoluyla isteme hakkına sahip olan işveren, aksi

kararlaştırılmadığı sürece, bu çağrıyı, işçinin çalışacağı zamandan en az 4 gün önce yapmak

zorundadır. Sözleşmede günlük çalışma saati belirlenmemişse, işveren, her çağrıda işçiyi günde üst üste en az dört saat çalıştırmakla yükümlüdür.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi

İş sözleşmesinin tarafları olan işveren ve işçinin, iş sözleşmesine en fazla iki ay süreli bir deneme kaydı koymaları mümkündür. Ancak, deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle 4 aya kadar uzatılabilir. Sözleşmede deneme süresi kaydı bulunan sözleşmeler, “deneme süreli iş sözleşmeleri” olarak nitelendirilir.

Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminat ödemeksizin feshedebilir. Ancak, bu durumda işçinin çalıştığı süreler için ücreti ve diğer hakları saklıdır. Yani, işveren ücret ve diğer yükümlülüklerini yerine getirmek zorunluluğundadır.

Takım Sözleşmesi ile Oluşturulan İş Sözleşmeleri

Yeni iş yasasının 16’ncı madde hükmüne göre; birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen, takım kılavuzu sıfatıyla bu işçilerden biri ile, işverenin yapmış olduğu sözleşmeye “takım sözleşmesi” denir.

Takım sözleşmelerinin süresi ne olursa olsun yazılı olarak yapılması gerekir. Takım sözleşmesinde, takımın üyesi olan her işçinin ayrı ayrı kimlik bilgilerine ve alacağı ücrete yer verilmesi de zorunludur.

Takım da bulunan işçinin işe başlamasıyla birlikte, o işçi ile takım sözleşmesindeki şartlarda iş sözleşmesi düzenlenmiş sayılır. Ancak; takım sözleşmesi hakkında Borçlar Kanununun 110’ncu maddesi hükmü de uygulanmaktadır.

İş Sözleşmesinin Şekli

• İş sözleşmeleri kanunda aksi belirtilmedikçe özel bir şekle tabi değildir.

• Belirli süresi bir yıl ve daha uzun süreli iş sözleşmeleri ile takım sözleşmelerinin süresi dikkate alınmadan yazılı yapılmalıdır.

• Sözleşme yapılmayan hallerde ise işveren işçiye en geç 2 ay içinde alacağı ücreti, haftalık ve yıllık izinlerini vb özlük haklarını ve özel iş koşullarını gösteren işverenin imzasını taşıyan bir belge vermek zorundadır.

• Ayrıca deniz iş kanunu, basın iş kanunu ve özel öğretim kanununda yer alan sözleşmelerde yazılı olarak yapılmak zorundadır. Yazılı sözleşme olması gerekmeyen hallerde de taraflar anlaşarak yazılı olarak yapabilir

İşçi ile işveren arasında sözleşme yapılabilmesi için

temyiz kudretine sahip olma

ve reşit olma şartı aranır.

On beş yaşını doldurmamış çocukların

çalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi

tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime

devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde

çalıştırılabilirler.

Teşekkürler.