I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod,...

103
1 I Tavi. adamianibuneba, individi da sazogadoeba Zalzed xSirad, cneba “adamianis buneba”, friad ganzogadebuli da ubralod moduri saxiT gamoiyeneba, romlisTvisac mTavaria gaarkvios, Tu “ras warmoadgens adamiani sinamdvileSi”. praqtikulad rom vTqvaT, “adamianis bunebis” Sesaxeb msjeloba moiTxovs gamovyoT mTeli rigi maxasiaTeblebi da daSvebebi, romelTa pirobebSic adamianebs da sazogadoebebs uxdebaT arseboba. imis miuxedavad, rom adamianis bunebis Sesaxeb urTierTgansxvavebuli Sexedulebebi arsebobs, SeiZleba iTqvas, rom am koncefcias mainc gaaCnia naTeli da mwyobri Sinaarsi. adamianis bunebis Sesaxeb koncefcia, rogorc wesi mimarTavs xolme adamianis arsebiTi da ucvleli maxasiaTeblebis gansazRvris praqtikas. igi yuradRebas adamianis ‘bunebiT” Tandayolil sakiTxebze amaxvilebs da ganasxvavebs mas adamianis imgvari bunebisgan, romelic mas ganaTlebiT an sxva sazogadoebrivi gamocdilebis Sedegad aqvs SeZenili. mocemuli Sexeduleba, ra Tqma unda ar gulisxmobs imas, rom mecnierebi, romelTac miaCniaT, rom adamianis qcevas sazogadoeba ayalibebs da igi ucvleli mocemulobis saxiT ar warmoiSoba, mTlianad uaryofen adamianis bunebis Sesaxeb koncefcias. mocemuli mtkicebuleba emyareba daSvebas, rom adamianis Tandayolili maxasiaTeblebi gare faqtorebis zemoqmedebis Sedegad yalibdeba. Tumca, Riad, politikur moazrovneTa mxolod mcireodenma nawilma uaryo idea adamianis bunebis Sesaxeb. magaliTad, frangi eqsistencialisti filosofosi Jan-pol sartri (1905-80) amtkicebda, rom ar arsebobs windawin gansazRvruli “adamianis buneba”, romlis mixedviTac avxsnidiT adamianis qcevas, Tu moqmedebas. sartris azriT, jer arseboba (Existence) gvaqvs saxeze da Semdeg ki arsi (essence), rac imas niSnavs, rom adamiani TavisuflebiT, mxolod sakuTari moqmedebis da saqcielis gansazRvris Sedegad tkbeba. sartris azriT, aseT

Transcript of I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod,...

Page 1: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

1

I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba

Zalzed xSirad, cneba “adamianis buneba”, friad ganzogadebuli da

ubralod moduri saxiT gamoiyeneba, romlisTvisac mTavaria

gaarkvios, Tu “ras warmoadgens adamiani sinamdvileSi”.

praqtikulad rom vTqvaT, “adamianis bunebis” Sesaxeb msjeloba

moiTxovs gamovyoT MmTeli rigi maxasiaTeblebi da daSvebebi,

romelTa pirobebSic adamianebs da sazogadoebebs uxdebaT

arseboba. imis miuxedavad, rom adamianis bunebis Sesaxeb

urTierTgansxvavebuli Sexedulebebi arsebobs, SeiZleba iTqvas,

rom am koncefcias mainc gaaCnia naTeli da mwyobri Sinaarsi.

adamianis bunebis Sesaxeb koncefcia, rogorc wesi mimarTavs xolme

adamianis arsebiTi da ucvleli maxasiaTeblebis gansazRvris

praqtikas. igi yuradRebas adamianis ‘bunebiT” Tandayolil

sakiTxebze amaxvilebs da ganasxvavebs mas adamianis imgvari

bunebisgan, romelic mas ganaTlebiT an sxva sazogadoebrivi

gamocdilebis Sedegad aqvs SeZenili. mocemuli Sexeduleba, ra

Tqma unda ar gulisxmobs imas, rom mecnierebi, romelTac miaCniaT,

rom adamianis qcevas sazogadoeba ayalibebs da igi ucvleli

mocemulobis saxiT ar warmoiSoba, mTlianad uaryofen adamianis

bunebis Sesaxeb koncefcias. mocemuli mtkicebuleba emyareba

daSvebas, rom adamianis Tandayolili maxasiaTeblebi gare

faqtorebis zemoqmedebis Sedegad yalibdeba. Tumca, Riad,

politikur moazrovneTa mxolod mcireodenma nawilma uaryo idea

adamianis bunebis Sesaxeb. magaliTad, frangi eqsistencialisti

filosofosi Jan-pol sartri (1905-80) amtkicebda, rom ar arsebobs

windawin gansazRvruli “adamianis buneba”, romlis mixedviTac

avxsnidiT adamianis qcevas, Tu moqmedebas. sartris azriT, jer

arseboba (Existence) gvaqvs saxeze da Semdeg ki arsi (essence), rac imas

niSnavs, rom adamiani TavisuflebiT, mxolod sakuTari moqmedebis

da saqcielis gansazRvris Sedegad tkbeba. sartris azriT, aseT

Page 2: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

2

viTarebaSi, adamianis bunebis Sesaxeb raime mtkicebuleba mocemuli

Tavisuflebis Seuracxyofa iqneboda mxolod.

unda iTqvas, rom adamianis bunebis koncefciis gamoyeneba,

sulac ar niSnavs adamianis cxovrebis raime karikaturad

warmosaxvas. politikur moazrovneTa udidesi nawili naTlad

acnobierebs im faqts, rom adamiani rTuli da mravalsaxovani

arsebaa, romelic sakuTar arsSi biologiur, fsiqikur,

fsiqologiur, inteleqtualur, socialur da SesaZloa sulier

elementebsac ki aerTianebdes. adamianis bunebis koncefcia

namdvilad ar uaryofs adamianis sirTules da ar eswrafis raime

wesrigis vinmeze Tavs moxvevas, romelic adamianis “bunebiT”, an

“arsiT” iqneboda nakarnaxevi. mizanSewonili iqneboda gvefiqra

imaze, rom Tu davuSvebT adamianis arsis arsebobis SesaZleblobas,

umjobesia misi adamianis konkretul qcevaSi moZieba. amdenad,

adamianis bunebis gaazreba unda moxdes raime qceviTi modelebis

mixedviT, romelnic Cveulebrivi da erTmniSvnelovnad

adamianiseulni arian. Tumca, xSir SemTxvevaSi es SeiZleba ase ar

iyos. zogierTi Teoretikosi amtkicebs, rom adamiani xSirad ise

iqceva, rom cdilobs sakuTari “WeSmariti” arsi gadafaros.

magaliTad, imis miuxedavad, rom uxvad gvaqvs mtkicebulebebi

adamianis xarb da TavkerZa qcevis Sesaxeb, socialistebs jer kidev

mtkiced swamT, rom adamiani TanamSromlobiTi da sazogadoebrivi

bunebisaa. socialistebi amtkiceben, rom adamianis qcevas

sazogadoeba ayalibebs da igi bunebrivad ar warmoiSoba. amave

dros, ar unda daviviwyoT isic, rom adamianis buneba arc erT

SemTxvevaSi ar SeiZleba iyos deskripciuli, an mecnieruli

koncefcia. imis miuxedavad, rom adamianis bunebis Teoretikosebi

SesaZloa raime empiriul da mecnieruli tipis dasabuTebulobaze

acxadebdnen pretenzias, arc erT eqsperiments Tu qirurgiuli

saxis gamokvlevas ar ZaluZs adamianis “arsis” naTelyofa. amdenad,

Page 3: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

3

adamianis bunebis yvela modeli normatiuli saxisaa: isini

filosofiuri da zneobrivi daSvebebis Sedegad warmoiqmnebian da

realur praqtikaSi maTi gadamowmeba principulad SeuZlebelia.

adamianis bunebis Sesaxeb diskusiebi jer kidev araa

dasrulebuli. maTgan zogierTi SesaZloa politikur TeoriaSic

gamoviyenoT. ganxiluli debatebidan, yvelaze mniSvnelovania

sakiTxi, romelsac xSirad moixsenieben, rogorc debats “Bbuneba-

aRzrdis winaaRdeg”. sakiTxi ase dgas: adamiani raime Tandayolili

biologiuri faqtorebis produqtia, Tu ganaTlebis da

sazogadoebrivi gamocdilebis nayofi? mocemul sakiTxs namdvilad

didi mniSvneloba aqvs idividis da sazogadoebis

urTierTmimarTebis sakiTxebis ganxilvisas. mniSvnelovania agreTve

gavarkvioT Tu ramdenad gonivrulad SegviZlia ganvsazRvroT

adamianis qceva, rodesac sakiTxi personalur avtonomias da

individualur Tavisuflebas exeba. arian ki adamianebi

racionaluri qmnilebani, romelTa moqmedebasac goneba,

argumentacia da angariSianobs warmarTavs, Tu isini ubralod

araracionaluri vnebebis da moqmedebebis tyveebi arian mxolod?

dasasrul, gvainteresebs gavarkvioT, Tu ra aris adamianis

moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT,

rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT

TanamSromlobiTi, altruistuli da sazogadoebrivi arsebani

arian? aRniSnuli sakiTxebis gaazreba did samsaxurs gviwevs

gavigoT ekonomikuri da sazogadoebrivi cxovrebis organizebis

arsi, romelic simdidrisa da kidev sxva resursebis gadanawilebas

Seexeba.

buneba aRzrdis winaaRmdeg

SeiZleba iTqvas, rom yvelaze mwvave da fundamenturi dava

mimdinareobs sakiTxze, Tu ra faqtorebi ayalibeben adamiაnis

Page 4: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

4

bunebas. sakiTxi Semdegnairad warmogvidgeba: aris ki adamianis

buneba “bunebrivad” Camoyalibebuli mudmiva, Tu igi ufro

sazogadoebrivi gamocdilebis gavleniT anu “aRzrdiT”

ganisazRvreba? am SemTxvevaSi, “buneba” biologiur/genetikur

faqtorebze amaxvilebs yuradRebas da miiCnevs, rom arsebobs

garkveuli myari da ucvleli adamianuri safuZveli. mocemuli

rwmenis politikuri mniSvneloba friad TvalSisacemia. aRniSnuli

mosazreba moiTxovs, rom politikuri da socialuri Teoriebi,

uwinaresad, adamianis bunebis windawin gansazRvrulobis

koncefciis safuZvelze Seiqmnas. martivad rom vTqvaT, adamiani ki

ar gamoxatavs sazogadoebas, aramed sazogadoebaa adamianis bunebis

anarekli. meore, “bunebiTi” Teoriis mixedviT, politikuri gagebis

sazrisi sabunebismetyvelo mecnierebebSi, kerZod ki biologiaSi

unda veZioT. amdenad, politikuri argumentebi biologiur Teoriebs

unda emyarebodes, raTa argumentacias “mecnieruli” xasiaTi

mieniWos. Tu ki zemoTmoyvanil mosazrebebs gaviTvaliswinebT, maSin

naTlad avxsniT, Tu ratom gaxda popularuli politikis

bilogiuri Teoriebi 20-e saukuneSi.

unda vaRiaroT, rom socialur da politikur Teoriebze

gansakuTrebiT didi gavlena Carlz darvinis (1809-82) bunebrivi

gadarCevis Teoriam moaxdina, romelic darvinma ganaviTara

naSromSi: “saxeobaTa warmoSobis Taobaze” (1859). darvinis mizani,

dedamiwaze arsebuli uTvalavi cocxali saxeobis arsebobis axsna

iyo. misi SexedulebiT, yvela saxeoba SemTxveviTi genetikuri

mutaciis Sedegad ganviTarda, romelTaganac zogierTi gadarCa da

ganviTarda, xolo zogierTi uiRblo ki – ganadgurda. mas Semdeg,

rac darvinma dainaxa, rom misi Teoriebi radikalur politikur

qveteqstebs Seicavda, Sewyvita kvleva-Zieba. socialuri darvinizmi

pirvelad herbert spenserma (1820-1903) ganaviTara naSromSi -

“adamiani saxelmwifos winaaRmdeg”(1884). spenserma Seqmna termini

Page 5: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

5

“Semgueblebis gadarCena” (Survival of Fittest). mocemuli terminiT,

spenseri aRwerda adamianTa dausrulebel urTierTbrZolis

process, romlis mixedviTac bunebiT Semgueblebi gadarCnen da

sazogadoebas saTaveSi moeqcnen, xolo bunebiT naklebad

dajildoebulni damarcxdnen da fskerze daeSvnen. amgvari

Sexedulebis mixedviT, warmateba da warumatebloba, simdidre da

siRaribe biologiuradaa ganpirobebuli da bunebiTi gadarCevis

procesis gamoxatulebaa, romelic sustebs ar wyalobs. mocemulma

Sexedulebam didi zegavlena moaxdina klasikur liberalizmze,

romelic biologiur safuZvlebs iZleoda imisas, rom liberalizmi

saxelmwifos individis socialur d ekonomikur cxovrebSi Carevas

SewinaaRmdegeboda. socialuri darvinizmi faSistebma sxvadasxva

rasebis da erebis dausrulebel brZolis dasasabuTeblad

gamoiyenes.

me-20 saukunis politikuri Teoriebi biologiuri ideebis

mzard gavlenas ganicdidnen. magaliTad, eTnologebma konrad

lorencma da niko timbergenma, cxovelTa qcevis detaluri

Seswavlis safuZvelze ganaviTares Teoria adamianis qcevis Sesaxeb.

naSromSi, “agresiis Taobaze”, lorencma ganaviTara Sexeduleba,

sadac agresia yvela cocxali saxeobis da maT Soris adamianis

moqmedebis mTavar mamoZravebel Zalad gamoacxada. aRniSnulma

Sexedulebam, pupularoba moipova mTeli rigi moazrovneebis

naSromebSi (magaliTad robert ardrei). amiT, isini cdilobdnen

aexsnaT omis da socialuri Zaladobis fenomeni, daukavSires ra

adamianis amgvari qceva instiqtebsa da teritorias. me-20 saukunis

70-ian wlebSi warmoSobili sociobiologia da mis safuZvelze

ganviTarebuli evoluciuri fsiqologia (romelic Tavis mxriv e.w.

“bioteqnikuri revolucias” da adamianis dnm-s aRmoCenas

emyareboda) gansakuTrebiT moduri gaxda socialuri qcevis

asaxsnelad. saamisod, farTo gavrceleba hpova biologiurma

Page 6: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

6

programirebam, rac Tavis mxriv, zemoT aRniSnul evoluciuri

memkvidreobiTobis safuZvelze xorcieldeboda. sociobiologiur

naSromebs Soris, gansakuTrebuli gavleniT riCard daukinsis

(Richard Dawkins) naSromi “TavkerZa geni” (Selfish Gene)(1989) gamoirCeoda.

daukinsi, adamians “genetikur manqanad” ganixilavda da amtkicebda,

rom rogorc egoizmis, ise alturizmis warmoSobis safuZveli

biologiaa.

umTavres SemTxvevebSi, mocemuli biologiuri Teoriebi nel-

nela universalizmsac gadaeWdo. isini amtkicebdnen, rom

kacobriobas saerTo, universaluri xasiaTi gaaCnia, romelic

genetikuri memkvidreobiT warmoiSoba. YTumca, sxva Teoriebi

asabuTebdnen adamianebis biologiur gansxvavebulobas,

romlisTvisac politikuri mniSvneloba unda migveniWebina.

mocemuli Teoriebi rasialistur Teoriebs gulismobs, romelic

yvela rasas sxvadasxva konteqstSi ganixilavs. rasialistebis

Sexedulebis mixedviT, dedamiwis zurgze arsebuli yvela rasa

genetikurad gansxvavdeba erTmaneTisgan, romelic maT unikalur

fsiqikur, fsiqologiur da inteleqtualur mekvidreobaSi aisaxeba.

rasializmis ukidures formas nacisturi arielobis doqtrina

warmoadgenda, romelTa rwmeniTac, germanuli modgmis xalxebi

“umaRles rasas” warmoadgendnen. radikaluri feminizmis erT-erTi

skolac (romelsac xandaxan separatistul feminizmsac ucodeben)

asabuTebs adamianTa Soris biologiur da ucvlel gansxvavebebs,

romelic amjerad genderuli gansxvavebulobis safuZvelze

warmoiSoba. mocemul Teorias “esencializmi” ewodeba, radganac

misi mixedviT qalsa da mamakacs Soris gansxvavebuloba maT

bunebiT arsSia (essence) fesvgadgmuli. amdenad, aRniSnuli skolis

mixedviT, sqesobrivi uTanasworoba socialurad ki araa

ganpirobebuli, aramed igi mamakacebis biologiur xasiaTSi Zevs,

romelic maT qalebze gabatonebis, eqsploataciis da Cagvrisken

Page 7: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

7

mouwodebs. magaliTad, siuzan braunmileri (Susan Brownmiller)

naSromSi “Cveni nebis sawinaaRmdegod” (Against Our Will)(1975),

asabuTebda, rom “yvela mamakaci” biologiurad daprogramebulia,

raTa gabatondes “yvela qalze”. mamakacebi amas gaupatiurebis, an

kidev gaupatiurebis SiSis gamoyenebiT axorcieleben. amgvari

radikalebi, mocemuli debulebis gasamyareblad, cdilobdnen

evoluciuri fsiqologiis miRwevebi gamoiyenebinaT.

zemoT aRniSnuli Teoriebis sapirispirod, adamianis bunebis

sxva Teoriebi gansakuTrebul mniSvnelobas “aRzrdas”(Nurture)

aniWeben, miiCneven ra, rom adamianis xasiaTis Camoyalibebaze did

gavlenas sazogadoebrivi garemo da gamocdileba axdens. mocemulma

Teoriebma, didi rolis iTamaSes biologiuri da ucvleli

adamianis bunebis Sesaxeb Teoriebis daRmasvlaSi, miuTiTebdnen ra

adamianis bunebis Seqmnis SesaZleblobebze, rasac xSirad adamianis

bunebis “plastiurobas” uwodeben. es Teoriebi imdenadaa

mniSvnelovani, ramdenadac maT politikuri gagebebi biologiidan

sociologiisken Seabrunes. politikuri qceva bevrs arafers

gveubneba adamianis ucvlel arsze, Tu ki mas sazogadoebis

struqturis konteqstis mixedviT ganvixilavT. ufro metic, Tuki

kacobriobas misi biologiuri mijaWvulobebidan gavaTavisuflebT,

maSin xSirad amgvar Teoriebs optimisturi (Tu aSkarad utopiuri

ara) qveteqstebic mravlad eqneba. Tuki adamianis bunebas

“mocemulobad” warmovsaxavT, maSin progresis da socialuri

winsvlis aSkara SezRudva gvemuqreba; magram Tu adamianis buneba

“plastiuria”, adamianis winsvlis SesaZleblobebi umal izrdeba da

SesaZloa ukideganoc ki gaxdes. iseTi ukeTurebebi, rogorebicaa:

siRaribe, sazogadoebrivi konfliqti, politikuri Seviwroveba da

genderuli uTanasworoba, SesaZlebelia nabij-nabij gadailaxos

kidec, Tu gavacnobierebT, rom am yvelafers socialuri da ara

biologiuri safuZvlebi aqvs.

Page 8: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

8

idea, rom adamianiს buneba “plastiuria” da yalibdeba gare

Zalebis zemoqmedebis Sedegad, mravali socialisturi Teoriis

centraluri kategoriaa. magaliTad, britanelma socialistma

robert ouenma (Robert Owen) naSromSi “sazogadoebis axleburi

xedva” (A New View of Society)(1816), ganaviTara Semdegi martivi principi:

“nebismieri saerTo maxasiaTebeli, saukeTeso iqneba igi Tu yvelaze

uaresi, ganaTlebuli Tu gaunaTlebeli, SesaZlebelia yvela

sazogadoebas gamoumuSavdes”. mocemuli idea karl marqsma

ganaviTara sakuTar naSromebSi, romlis umTavresi mizani iyo

aRmoeCina kanonzomiereba, Tu ratom da rogor ganapirobebs

adamianis qcevas sazogadoebrivi garemo. marqsi acxadebda Semdegs:

“adamianis cnobierebas ara TviTon adamiani, aramed misi

sazogadoebrivi mdgomareoba gansazRvravs.” marqssa da Sesabamisad

marqsistebs sjeraT, rom sazogadoebrivi, politikuri da

inteleqtualuri cxovreba unda ganvsazRvroT “materialuri

cxovrebis warmoebis meTodebis”, anu arsebuli ekonomikuri

sistemis mixedviT. Tumca marqss ar sjeroda imisa, rom adamiani

materialuri garemos mxolod pasiuri amsaxvelia. igi ufro im

azrisken ixreboda, romlis mixedviTac adamiani mwarmoebeli

arsebaa, homo faber, romelic mudmivadaa CarTuli sakuTari

sacxorisi garemos Seqmnasa da gardaqmnaSi. amdenad, marqsis

Sexedulebis mixedviT, adamianis bunebas kacobriobisa da

materialuri samyaros urTierTobis dinamika, anu “dialeqtika”

ayalibebs. feministebis umravlesobac im azrzea, rom adamianis

bunebas umTavresad sazogadoebrivi faqtorebis zegavlena

ayalibebs. magaliTad, simona de bovuarma (Simone de Beauvoir) saetapo

mniSvnelobis naSromSi, “meore sqesi” (Second Sex) Semdegi ram

ganacxada: “qalebad ki ar ibadebian, aramed qalebad gadaiqcevian

xolme”. uaryves ra qalsa da mamakacs Soris “esencialisturi”

gansxvavebulobis cneba, feministebisTvis misaRebi aRmoCnda

Page 9: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

9

adamianis androginuli/usqeso buneba. maTi mtkicebulebebiT, imis

gamo, rom sqesizmi socialuri gavlenis da gansakuTrebiT ojaxuri

tradiciebiT gadaicemoda, SesaZloa misi Sesusteba da Semdeg

sabolood gaqrobac ki.

adamianis bunebis Sesaxeb koncefcia, romelic adamians

sazogadiebrivad Camoyalibebul arsebad miiCnevs, misaRebi gaxda

iseTi bihevioristi fsiqologebisTvisac, rogorebic iyvnen: ivan

vasilis Ze pavlovi, jon uotsoni da beres frederik skineri. maTi

mixedviT, adamianis buneba axsnadia, imdenad, ramdenadac TiToeuli

adamiani misi sacxovrisi garemo pirobebis anabeWdis matarebelia.

magaliTad, pavlovma cxovelebis magaliTze aCvena, Tu ramdenad

axerxeben isini sakuTri qcevis “gamosworebas” garemo pirobebis

mkacrad zemoqmedebis Sedegad. mocemuli ideebi, sabWoTa kavSirSi

arsebuli fsiqologiuri skolis safuZveli iyo, sadac, sastiki

biheviorizmi gamoiyeneboda marqsis socialuri Teoriebis

WeSmaritebis dasamtkiceblad. amerikeli fsiqologi skineri

mTlianad Sinagan procesebis analizze gadaerTo da adamianis

organizmi “Sav yuTad” gamoacxada. skinerma, naSromSi

“Tavisuflebis da Rirsebi miRma” (Beyond Freedom and Dignity), adamianis

ukiduresad deterministuli suraTi warmosaxa, romelSic saerTod

aRar Canda adamianis Tavisufali neba da am adamians, pavlovis

ZaRlze meti Rirsebis da pativiscemis grZnoba ar gaaCnda. aseTi

ideebi farTo gamoyenebas pulobda im wreebSi, romlebic

socialuri inJineriiT iyvnen dakavebulni. isini asabuTebdnen, rom

SesaZlebelia adamiani, ubralod “Seqmna”, Sesabamisi

sazogadoebrivi pirobebis arsebobis SemTxvevaSi .

Page 10: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

10

inteleqti instiqtis winaaRmdeg

debatebis meore nawili adamianis moRvaweobis racionalur

aspeqtebze amaxvilebs yuradRebas. Tumca, mocemuli sakiTxi

racionaluris da iracionaluris arCevanze ar daiyvaneba. misi

ZiriTadi amocanaa gamoarkvios, Tu ramdenad warmarTavs adamianis

moRvaweobas moazrovne goneba (reasoning mind). aRniSnuli debatebi

cdiloben dainaxon gansxvaveba adamianis fiqris, analizis da

racionalur gamoTvlis unarsa da mis impulsur, instiqtur da

araracionalur unarebs Soris. araracionaluris mniSvnelobis

gacnobiereba, sulac ar gulisxmobs adamianis gonierebaze

mTlianad uaris Tqmas. danamdvilebiT unda iTqvas, rom mravalma

amgvarma Teoriam sakmaod didi winsvla ganicada, ramac bevr

cnobil racionalistur da TviT mecnierul terminologiis

SemuSavebasac ki daudo saTave.

adamianis gonebis Zalisadmi rwmenam, gansakuTrebul

ganviTarebas, 17-18 saukuneebis mijnaze, ganmanaTleblobis, e.w.

gonebis epoqaSi miaRwia Tavis umaRles ganviTarebas.

ganmanaTleblobis droindelma filosofosebma da politikurma

moazrovnebma ukuagdes religiuri dogmatika da rwmena da mis

magivrad ideebis ganviTareba racionalizmis safuZvelze daiwyes.

es iyo rwmena, romlis mixedviTac fizikuri da socialuri

samyaros axsna SesaZlebeli iyo mxolod gonebis gavarjiSebis

Sedegad. mocemuli Sexedulebis Tanaxmad, adamiani arsiT

racionaluri qmnilebaa, romelsac inteleqti, argumentaciis,

analizis da kamaTis procesi warmarTavda. racionalisturi idea

gansakuTrebuli simkveTriT frangi filosofosis rene dekartis

(1596-1650) mier Camoyalibebul dualizmSi gamoixata fraziT: “Cogito

ergo sum” (“vazrovneb, maSasadame varsebob”). amgvari fraziT,

dekartma adamiani moazrovne manqanad warmoaCina da gonebas

sxeulisgan gancalkevebuli adgili miuCina. racionalizmis

Page 11: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

11

mixedviT, adamians ZaluZs sakuTari cxovrebis da samyaros

damoukideblad gardaqmna. Tuki adamiani sakuTari gonebis ZaliT

moqmedebs, maSasadame mas gaaCnia Tavisufali neba da

TviTgansazRvris unari. racionalizmis mixedviT, adamiani TviTonve

irCevs sakuTari moqmedebis strategias. amrigad, racionalisturi

Teoriebi gansakuTrebulad usvamen xazs individualuri

Tavisuflebis da avtonomiis mniSvnelobas. damatebiT SeiZleba

iTqvas, rom racionalizmi xSirad radikaluri da revoluciuri

doqtrinebis Camoyalibebasac uwyobda xels. Tu ufro farTod

ganvixilavT Sexedulebas, rom adamians sakuTari samyaros Secnobis

unari aqvs, maSin gamodis, rom mas misi gaumjobeseba da

reformirebac xelewifeba.

adreuli racionalisturi ideebi Zvelma berZenma

filosofosebma Camoayalibes. magaliTad, platoni amtkicebda, rom

saukeTeso mmarTvelobis forma ganaTlebuli despotizmia romlis

mmarTvelic inteleqtualuri elita, filosofosi mefe iqneboda.

racionalisturi ideebi sakmaod mniSvnelovan rols TamaSobdnen,

agreTve, me-19 saukuneSi aRmocenebul liberalur da socialistur

doqtrinebSi. liberali moazrovneebi, magaliTad jon stiuart

mili sakuTar Teoriebs adamianis racionalur gagebaze amyarebda.

es magaliTi gvexmareba gavigoT, Tu ratom swamda mils ase Zalumad

individualuri Tavisuflebisa. mas sjeroda, rom mxolod

gonierebiT aRWurvili individebi SeZlebdnen bednierebis

mopovebasa da TviTrealizacias. igive mizeziT emxroboda mili

qalebisTvis saarCevno uflebis miniWebasac, radganac miaCnda, rom

mamakacTa msgavsad, qalebic racionaluri qmnilebani iyvnen da

mamakacTa msgavsad, politikur garemoze zemoqmedebis meqanizmebis

flobis ufleba maTac gaaCndaT. Tavis mxriv, socialistebmac

racionalzmis safuZvelze SeimuSaves sakuTari Teoriebi. es

yvelaze aSkarad marqsis da engelsis naSromebSi gamosWvivis,

Page 12: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

12

romelTac, rogorc TviTon uwodebdnen, “mecnieruli socializmi”

ganaviTares. zneobrivi mtkicebulebebis da eTikuri analizis

magivrad, (romelsac eyrdnoboda umetesad e.w. “utopiuri

socializmi”), marqsi da engelsi Seecadnen mecnieruli analizis

safuZvelze gaecnobierebinaT istoriis da sazogadoebis

ganviTarebis dinamika. maT kapitalizmis dacema iwinaswarmetyveles

ara imis gamo, rom sjerodaT kapitalizmis “ukeTurebisa”, romelic

Tavidan moSorebas imsaxurebda, aramed es ubralod istoriuli

ganviTarebis logika iyo.

gviandeli me-19 saukunidan moyolebuli, adamianis moazrovne

manqanad gagebas mravali kritikosi gamouCnda. ganmanaTleblobis

ocneba mowesrigebul, racionalur da Semwynareblur samyaroze

savalalod gaamruda konfliqtebis warmoqmnam da socialuri

gaCanagebis procesebma, rasac Tan daerTo iseTi mZlavri da

aSkarad araracionaluri Zalebis aRmoceneba, rogorebic

nacionalizmi da rasizmi iyo. amgvarma procesebma, moazrovneTa

erT nawils ubiZga politikaze ufro iseTi faqtorebis zegavlenis

Seswavlaze gadaetanaT yradReba, rogorebic emocia, instiqti da

sxva msgavsi fsiqologiuri sakiTxebi iyo. xSir SemTxvevebSi, aseTi

ideebis ganviTareba konservatizmis zogierTi ukve Camoyalibebuli

tradiciis safuZvelze mimdinareobda. konservatorebi xom

racionalizmis manias yovelTvis ugulvebelyofdnen. magaliTad,

edmund berki xazs usvamda adamianis inteleqtualur

arasrulyofilebas, gansakuTrebiT maSin, rodesac adamiani

sazogadoebrivi cxovrebis sirTuleebs mTeli sisavsiT eCexeboda.

mokled rom vTqvaT, konservatizmis mixedviT, samyaro usasrulo,

friad CaxlarTuli da damabnevelia adamianisTvis, raTa man

mTlianad SeZlos misgan Tavis daRweva. amgvar Sexedulebas Rrmad

konservatuli qveteqstebi gaaCnia. Tuki adamianisTvis liberalebis

da socialistebis racionalisturi Teoriuli ocnebebi

Page 13: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

13

aradamajereblad gamoiyurebian, maSin konservatorebis mixedviT,

adamiani imdenad brZenia, rom igi sakuTar rwmenas nacnob

samyaroSi, tradicias da adaT-CvevebSi daiZiebs. revoluciebi da

TviT reformebic ki ucnobi samyaroa; Cveni samoqmedo rukebi xom

ubralod arasaimedoni arian.

unda iTqvas, rom araracionaluris Zala pirvelad swored

konservatorma Teoretikosebma dainaxes. magaliTad, Tomas hobss

sjeroda adamianis gonebisa, magram igi gonebas mxolod raime

sakiTxis dasasrulamde miyvanis saSualebad ganixilavda. hobsis

Sexedulebis mixedviT, adamians umetesad iseTi araracionaluri

vnebebi warmarTavdnen, rogorebicaa: zizRi, SiSi, imedebi da

survilebi, romelTaganac yvelaze mZlavri vneba sxvebze

Zalauflebis ganxorcielebis survilia. adamianis bunebaze swored

amgvarma ukiduresad pesimisturma Sexedulebam miiyvana hobsi

daskvnamde, rom sazogadoebis qaosisa da uwesrigobisgan dacva,

mxolod erTpirovnul mmarTvelobas xelewifeba. berksac miaCnda,

rom xSirad ganusjeli grZnobebi da eWvebi (Prejudice) ufro did

rols TamaSobdnen socialuri samyaros struqturirebaSi, vidre

racionaluri msjelobebi. imis gamo, rom “SiSveli goneba” (rogorc

berki uwodebs) moZraobis metad sust mimarTulebaze migvaniSnebs,

eWvebi da bunebrivi instiqtebi ufro axerxeben adamianis

uSiSroebis grZnobiT da socialuri identobiT uzrunvelyofas.

zogierTi Tanamedrove biologi, warmogenili rwmenis mecnierul

axsnasac Seecada. kerZod, konrad lorenci aRniSnavda, rom agresia

biologiurad adaptirebuli qcevaa, romelic evoluciis procesis

Sedegad yalibdeba da Sesabamisad adamianiseuli agresia da

sisastike “bunebiT” Tandayolili movlenaa. esaa mtkicebuleba,

romelic aSkarad uimedod Secqeris Sinagani Zalmomreobebis

gadalaxvis, sazogadoebis uwesrigobebisgan gankurnebis da omis

SeCerebis perspeqtivebs.

Page 14: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

14

zogierTi gavleniani Teoria, romelic yuradRebas ara-

racionaluri elementebis zegavlenis sakiTxze amaxvilebda,

froidis fsiqologiur skolasTan asocirdeboda, romelic Tavis

mxriv me-20 saukunis adreul wlebSi warmoiSva. zigmund froidma

(1856-1939) erTmaneTisgan ganasxvava cnobieri da aracnobieri goneba.

froidis mixedviT, cnobieri goneba racionaluri kalkulaciis da

gansjis safuZvelze, xolo aracnobieri _ CaxSobili mexsierebis da

mTeli rigi mZlavri fsiqologiuri orientirebis safuZvelze

yalibdeba. kerZod, froidi gansakuTrebul mniSvnelobas adamianis

sqesobriv cxovrebas aniWebda. misTvis, seqsobrioba ori

komponentisgan Sedgeba: pirvelia idi (id), romelic aracnobierSi

arsebuli yvelaze primitiuli instiqtia, xolo meorea fsiqikuri

energia libido (libido), romelic idisgan momdinareobs da Tavis

mxriv sqesobrivi moTxovnilebebis da survilebis sakiTxebs

ukavSirdeba. maSin, rodesac froidi, mocemuli ideis mixedviT

mTel rig Terapiuli saxis teqnikis nairsaxeobebs aviTarebda (rac

umetes SemTxvevaSi fsiqoanalizis saxiTaa cnobili), mravalma

moazrovnem froidiseuli ideebi politikur sakiTxebs daukavSira.

froidis erT-erTma gviandelma mowafem, vilhelm raixma (1897-1957)

gamoiyena froidiseuli fsiqoanalizi da Seecada igi faSizmis

fenomenis asaxsnelad gamoeyenebina. raixi mivida im daskvnamde, rom

faSizmis aRmoceneba CaxSobilma sqesobriobam ganapiroba. axali

memarcxeneobis cnobilma warmomadgenelma, herbert markuzem da

feministma germain grirma (Germaine Greer), swored froidistuli

fsiqologia gamoiyenes sqesobrivi gaTavisuflebis politikis

sakiTxebis dasamusaveblad.

Page 15: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

15

konkurencia TanamSromlobis winaaRmdeg

SeuTanxmeblobis mesame sakiTxia gavarkvioT, adamiani arsiT

TavkerZa da egoisturi arsebaa, Tu sazogadoebrivi (sociable) da

TanamSromlobiTi? mocemuli Teoriuli dava, adamianis bunebis

Sesaxeb, fundamenturi politikuri mniSvnelobisaa da konkretul

praqtikaSi igi sruliad gansxvavebul sazogadoebriv da ekonomikur

organizaciis modelebs ayalibebs. Tu ki davuSvebT, rom adamianis

moRvaweoba, bunebrivad, misi kerZo interesebiTaa ganpirobebuli,

maSin gamodis, rom konkurenciis arseboba sazogadoebrivi

cxovrebis ganuyofeli nawilia da garkveuli TvalsazrisiT,

jansaRi movlenac kia. adamianis bunebis amdagvari Teoria

dakavSirebulia iseT individualistur ideebTan, rogorebic

bunebiTi uflebebi da kerZo sakuTrebis sakiTxebia. am ideas

sabazro/kapitalisturi ekonomikuri wesrigis gasamarTleblad

iyeneben xolme, radganac, miaCniaT, rom aseT viTarebaSi, individebs

kerZo interesebis ganxorcielebis ukeTesi saSualebebi aqvT.

pirvelad Zvelma berZnebma da kerZod sofistebma Camoayalibes

Teoriebi, romelic adamianis egoistur da TavkerZa bunebaze

mianiSnebda. Tumca, sistemurad sakiTxi yvelaze naTlad adreuli

modernis xanaSi damuSaves. politikur moZRvrebaTa istoriaSi,

bunebiTi uflebebis Teoriam yvelaze metad miaqcia yuradReba

adamianis egoistur bunebas. bunebiTi uflebebis Teoriis mixedviT,

yvela individi RvTiT boZebuli xelSeuvali uflebebis

matarebelia. Sesabamisad, bunebiTi uflebis matarebeli yvela

adamiani individualuradaa. me-18 saukunis bolos da me-19 saukunis

dasawyisSi aRmocenebuli utilitarizmi Seecada obieqturad da

mecnieruladac ki dasabuTebina adamianis egoizmis arsi. jeremi

benTamis mtkicebulebiT, adamiani hedonisturi da xorcieli

siameebisken midrekili qmnilebaa. benTamis SexedulebiT, siame da

bedniereba sruliad “dadebiTi”, xolo tkivili da ubedureba ki

Page 16: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

16

sruliad uaryofiT movlenebia. amdenad, individi siamovnebis

maqsimizaciis da tkivilis minimizaciisTvis moqmedebs da saamisod

TiToeul fenomens “sargeblis” (utility) mixedviT afasebs. adamianis

bunebis mocemulma Teoriam didi gavlena moaxdina, rogorc

ekonomikur, ise politikur Teoriebze. ekonomikas adamiani

“ekonomikur arsebad” esmis, romelic materialistia da

upirvelesad “sargeblis” maqsimizacias eswrafvis. amdagvari

filosofiuri daSvebebi, rogorc wesi, sabazro kapitalizmis

efeqturobis da qmediTobis asaxsnelad gamoiyeneba xolme.

utilitarizmis safuZvelze ganviTarda, rogorc me-17 saukunis

sazogadoebrivi xelSekrulebis Teoriebi, ise Tanamedrove

politikuri mecnierebis “racionaluri| da “sazogadoebrivi

arCevanis” skolebi.

adamianis egoisturi (self-interestedness) bunebis ideas

mecnierulad darvinizmi umagrebda zurgs, romelic emyareboda

Sexedulebas TviTgadarCenis brZolis Sesaxeb. Tumca unda iTqvas,

rom SesaZlebelia darvinistuli ideebis sxvadasxva saxiT

intepretacia. iseTi avtorebi, rogorebic arian lorenci da endriu

asabuTebdnen, rom saxeobaTa TiToeuli individualuri wevri

biologiurad aris daprogramebuli saimisod, raTa TviTonve

izrunos saxeobis gadarCenaze. mocemuli Sexedulebis mixedviT,

cxovelebi (maT Soris adamianebic) sabolood “saxeobaTa

sasikeTod” moqmedeben. deda yovelTvis mzadaa sakuTari Svilis

keTildReobisTvis Tavis gasawirad. sxva sityvebiT rom vTqvaT,

aseT viTarebebSi, individebi amJRavneben TanamSromlobiT da

sazogadoebriv saxes da SesaZloa saxeobebis bed-iRbali sakuTar

me-ze win daayenon. meores mxriv, iseTi Tanamedrove avtorebi,

magaliTad rogoric riCard daukinsia (1989) fiqroben, rom

TiToeul gens (maT Soris zemoT aRweril calkeul individebs)

egoizmis anabeWdi atyvia mudam da mxolod sakuTar gadarCenaze

Page 17: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

17

zrunavs. am SexedulebiT, individebs Soris arsebuli egoizmi da

konkurencia, arsebiTad, biologiis mier windawin daprogramebuli

qcevis saxeobebia. es, ra Tqma unda, adamianis TavkerZobiT (selfishness)

dabrmavebulobas ar gulisxmobs. imis miuxedavad, rom daukinsis

SexedulebiT individi “dabadebiTve TavkerZaa”, mas mainc miaCnia,

rom adamianis egoisturi qcevis Secvla SesaZlebelia

“keTilSobilebis da altruizmis swavlebiT”.

umTavres msoflio religiebs, adamianis sruliad

gansxvavebuli bunebisa sjeraT. monoTeistur religiebs

qristianobas, islams da iudaizms, miaCniaT, rom kacobrioba RvTis

mieraa Seqmnili. Sesabamisad, maT adamianis arsi esmiT ufro

sulier, vidre fsiqikur da mentalur realobad. mocemuli ideas

qristianoba gamoxatavs moZRvrebiT “sulis” Sesaxeb. cnebam, rom

adamianebi moraluri qmnilebani arian, romelnic RvTaebrivi

windaxedulebiT arian SekavSirebulni, didi gavlena iqonia

socialistur doqtrinebze, romelnic gansakuTrebul yuradRebas

TanagrZnobas, bunebriv simpaTiebsa da sayovelTao humanizmze

amaxvilebdnen. aRmosavluri religiebi, induizmi da budizmi

mniSvnelovan yuradRebas cxovrebis yvela formis erTianobaze

amaxvilebdnen. maT didi wvlili Seitanes sayovelTao humanizmis

ideas da ara-Zaladobrivi (non-violance) filosofiis ganviTarebaSi.

ucnauria, magram faqtia, rom religiuri doqtrinebi xSirad

eTikuri socializmis doqtrinebis ganviTarebas uwyobdnen xels.

Tumca Secdoma iqneboda gvefiqra, rom religiur Teoriebs

socialisturi qveteqstebi gaaCniaT. magaliTad, protestantuli

eTika, romelic individualur gadarCenas, kerZo iniciativas da

Sromismoyvareobas moiTxovs (rasac xSirad “protestantul eTikas”

uwodeben), ufro TviTdaxmarebis da Tavisufali bazris ideas

ukavSirdeba, vidre socialistur TanagrZnobas. amave dros,

qristianobis mier SemuSavebulma pirvelyofiTi codvis doqtrinam

Page 18: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

18

xeli Seuwyo iseTi socialuri da politikuri moZRvrebebis

ganviTarebas, romelnic adamianis bunebaze pesimistur

Sexedulebebs emxrobodnen. amgvari Sexedulebebi mravlad

SegviZlia moviZioT netari avgustinesa da martin luTeris

swavlebebSi.

religiebis msgavsad, sekularuli Teoriebic Seecadnen

yuradReba miepyroT adamianis bunebis “sazogadoebriv arsze”. aseTi

Teoriebi tradiciulad yuradRebas amaxvilebdnen sazogadoebrivi

yofierebis (social being) sakiTxebze. isini xazs usvamdnen faqts, rom

individs, rogorc sazogadoebis (community) wevrs, uxdeba

koleqtiurad Sroma da cxovreba. Eamdenad, maTi mixedviT, egoizmi

da konkurencia aranairad araa bunebiTi mdgomareoba. isini

kapitalisturi sazogadoebis mieraa danergili, romelic kerZo

iniciativas uwyobs xels. Sesabamisad, adamianis arsi

sazogadoebrivi, TanaziarobiTi da TanamSromlobiTia. mocemuli

principebi Tanabrad exmianeba, rogorc komunisturi koleqtiuri

sakuTrebis miznebs, ise SedarebiT zomieri socialisturi

keTildReobis saxelmwifos ideas. im mcire samecniero

TeoriaTagan, romelic adamianis bunebaze (romelic adamianis

sazogadoebriv da TanamSromlobiT bunebis ideas iziarebda)

Seqmnila, erT-erTi piotr kropotkinma ganaviTara. kropotkini

iziarebda darviniseul evoluciis Teorias, magram mas

“SemguebelTa gadarCenis” sakiTxebSi ewinaaRmdegeboda. naSromSi

“urTierdaxmareba” (1897), kropotkinma evoluciis imgvari Teoria

ganaviTara, romelmac safuZvlianad daayena kiTxvis qveS darvinis

Teoria. konkurenciis da brZolis Sedegad gadarCenis ideis

nacvlad, kropotkinma wamoayena Teoria, romlis mixedviTac

adamianis saxeobis arsi (rac mas ganasxvavebs sxva ufro dabali

ganviTarebis saxeobisgan) isaa, rom adamians Zlier ganviTarebuli

aqvs TanamSromlobis, anu “urTierTdaxmarebis” unar-Cvevebi.

Page 19: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

19

amdenad, TanamSromloba ara imdenad eTikur-religiuri idealia,

ramdenadac friad praqtikuli saWiroeba, romelic evoluciurma

procesma adamianis bunebis arsis nawilad aqcia. am ideiT,

kropotkinma mxari dauWira, rogorc komunisturi sazogadoebis

Seqmnas, sadac simdidris koleqtiuri flobis ufleba yvelas

eqneboda, aramed anarqizmsac, romlis drosac adamianebi

TanamSromlobis da mSvidobis safuZvelze TviTonve moaxerxebdnen

sakuTar saqmeTa gamgeblobas.

II. Tavi. Zalaufleba, xelisufleba, legitimuroba

Zalaufleba

politikur TeoriaSi Zalauflebis mravali koncefcia

arsebobs. sabunebismetyvelo mecnierebebs Zalaufleba, “Zalad”(force)

da “energiad” esmiT. socialuri mecnierebebis mixedviT, Zalufleba

sasurveli Sedegis miRwevis unaria da xSirad ukavSirdeba cnebas

Zalaufleba raRacisTvis (power to). am SemTxvevaSi, SesaZloa,

Zalaufleba gavigoT miRweuli moqmedebebis erTobliobad,

magaliTad rogoricaa oTaxSi bolTis cema, an kidev presis SeZena.

umTavres SemTxvevebSi, Zalaufleba SegviZlia aRviqvad imgvar

moqmedebad, rodesac erT pirovnebas meoris gakontroleba

xelewifeba, anu esaa Zalaufleba raRacaze (power over). xSirad,

mecnierebi cdiloben erTmaneTisgan ganasxvavon iseTi kontrolis

formebi, rogorebicaa “Zalaufleba” da “gavlena” (influence). am

SemTxvevaSi, Zalaufleba gvesmis, rogorc formaluri

gadawyvetilebebis miRebis unari, romelic sxvadasxva subieqtebis

erTmaneTTan dakavSirebis safuZvelze miiReba. aRniSnul

viTarebaSi, ar aqvs mniSvneloba es samTavrobo gadawyvetileba

Page 20: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

20

iqneba, mSoblebis Svilebisadmi, Tu skolaSi maswavleblebis

mowafeebisadmi damokidebuleba. amisgan gansxvavebiT, gavlena

gadawyvetilebebis Sinaarsze efeqtis moxdenis unaria sxvadasxva

gare Zalebis zemoqmedebis Sedegad, rac imaze mianiSnebs, rom

formaluri da urTierTSemakavSirebeli xasiaTis gadawyvetilebebi

cariel vakuumSi ar miiReba. amdenad, gavlenis moxdena SesaZloa

gulisxmobdes organizebul lobizmsa da racionalur

darwmunebulobas, Ria daSinebis gamoyenebis saSualebiTac ki.

mocemuli procesi, wamoWris sakiTxs, aris Tu ara Zalauflebis

ganxorcieleba windawin ganzraxuli aqti. aris ki SesaZlebeli,

rom reklamirebiT, materialisturi faseulobebis gavrcelebiT

gavlena movaxdinoT Zalauflebaze, maSin rodesac reklamis

damkveTni pirvel rigSi mxolod sakuTari produqciis gasaRebaze

zrunaven? am TvalsazrisiT, erTmaneTisgan gansxvavdebian

Zaluflebis “intencionalisturi” (intentionalist) da

“struqturalisturi” gagebebi. pirvelis mixedviT, Zalaufleba

yovelTvis daiyvaneba konkretuli moqmedebis pirebamde, rogorebic

arian interes-jgufebi, politikuri partiebi, msxvili korporaciebi

da a.S., maSin rodesac, meore gagebis mixedviT Zalaufleba mTliani

socialuri struqturis damaxasiaTebeli niSan-Tvisebaa.

erT-erTi Sexeduleba, romelic mocemuli winaaRmdegobebis

gadaWras eswrafvis, aRiarebs faqts, rom Zalaufleba “arsebiTad

winaaRmdegobrivi” koncefciaa, romlis erT romelime zust

Teorias, an koncefciaze dayvana aramarTebuli iqneboda. amgvari

yaidis Sexeduleba ganaviTara stiven liuksma (Steven Lukes)

naSromSi, “Zalaufleba: radikaluri Tvalsazrisi” (Power: Radical

View.) liuksma Zalauflebis 3 saxe/ganzomileba gamoyo. avtoris

mixedviT, realur praqtikaSi Tu gvsurs, rom Zalaufleba

sisxlxorceulad davinaxoT, igi ramdenime gamovlinebis

erTobliobad unda warmovsaxoT: Tu A aiZulebs B-s moimoqmedos

Page 21: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

21

is, rac A –s surs da razec jer B –s ar miuRia gadawyvetileba,

niSavs imas, rom Zalauflebis ganxorcielebis procesi saxezea.

sxva sityvebiT, rom vTqvaT, Zalaufleba esaa unari meore mxares

iZulebiT raime gakeTebino, rasac igi sxva SemTxvevaSi ar

gaakeTebda. liuksis Sexedulebis Rirebuleba isaa, rom yuradReba

miaqcia sakiTxs, Tu rogor xorcieldeba Zalaufleba realur

cxovrebaSi. am TvalsazrisiT, SegviaZlia vTqvaT, rom Zalauflebas

sami saxe gaaCnia. pirveli, esaa gadayvetilebis miRebaze gavlenis

moxdenis unari, meore- Camoayalibo politikuri dRis wesrigi da

Tavidan aicilo miRebuli gadawyvetilebebi da mesame –aRqmis da

prioritetebis manipulaciebis saSualebiT gaakontrolo

adamianebis Sexedulebebi.

gadawyvetilebis miRebis procesi (Decision-Making)

Zalauflebis pirveli “saxis” Sesaxeb yvelaze adreuli msjeloba

Tomas hobsma ganaviTara, romlis mixedviTac Zalaufleba es iyo

“moqmedi piris” unari gavlena moexdina “urC subieqtze” (patient).

mocemuli cneba fizikuri/meqanikuri ideis analogiaa, romlis

mixedviTac Zalaufleba mavanis nebaze “zewolis” ganxorcielebaa.

Zalauflebis es cneba mTavari sakiTxia konvenciuri politikuri

mecnierebisTvis, romelic yvelaze ukeT robert dalma daamuSava

naSromSi, “mmarTveli elitis modelis kritika”(1958). dali Zalze

kritikulad udgeboda gavrcelebul Sexedulebas, rom aSS-Si

Zalaufleba mmarTveli elitis xelSi iyo koncentrirebuli.

mecnieris mixedviT, msgavsi Teoriebi yalibdeboda

adamianis/jgufis garkveuli reputaciis sakiTxebis mixedviT,

romelic xazs usvamda sakiTxs, Tu risa gvjera, rodesac

Zalauflebis adgilsamyofelze viwyebT msjelobas. amgvari

mtkicebulebis sapirispirod, dalma SemogvTavaze idea, romlis

Page 22: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

22

mixedviTac umjobesi iqneboda Zalaufleba ufro sistemuri da

Semowmebadi hipoTezebis saSualebiT gagvego. man sami kriteriumi

Camoayaliba, romelic, avtori mixedviT, manam unda

gaviTvaliswinoT, sanam “mmarTveli elitis” Teziss mivaniWebdeT

validurobas. pirveli, mkafiod unda ganvsazRvroT Tu vinaa

mmarTveli elita (Tu ki igi arsebobs saerTod). meore: unda

ganvsazRvroT mmarTveli elitasTan dakavSirebuli “sakvanZo

politikuri gadawyvetilebebi”, romliTac mocemuli elita sxva

dajgufebebisgan gamoirCeva. mesame, unda movipovoT imis

mtkicebulebebi, romelic dagvidasturebda, rom mmarTveli elitis

prioritetebi mudmivad upirates mdgomareobaSi imyofeba sxva

dajgufebebis prioritetebTan SedarebiT. dals miaCnda, rom

Zalaufleba gadawyvetilebis miRebis procesze zegavlenis

moxdenis unaria. misi azriT, es iyo midgoma, romlis saSualebiTac

Zalauflebis gageba ufro obieqturi da daTvladi iqneboda.

warmodgenili Sexedulebis mixedviT, Zalaufleba esaa sakiTxi

gavarkvioT, Tu vin ayalibebs sakuTari moZraobis gezs da ramdenad

xSirad da ra sakiTxebze akeTebs amas. mocemuli midgomis mTeli

xibli imaSia, rom igi exmaureba farTod gavrcelebul rwmenas imis

Sesaxeb, rom Zalaufleba raime sakiTxis Sesrulebaa, romelic

yvelaze naTlad gadawyvetilebsa da maTi miRebis wesebSi

gamoixateba. dalis mtkicebulebiT, mocemuli midgomis kidev erTi

dadebiTi mxare imaSia, rom misi saSualebiT ZalgviZs nebismier

dajgufebaSi, mcire Temsa, Tu sazogadoebSi Zalauflebis

ganawilebis empiriuli da mecnieruli Seswavla. kvlevis meTodi

naTelia: SevarCioT ramdenime “sakvanZo” gadawyvetilebebis miRebis

sfero, gamovavlinoT misi moqmedi pirebi da moqmedi pirebis

prioritetebi, da bolos ukve movaxdinoT gadawyvetilebis analizi

da SevudaroT igi moqmedi pirebis Tavdapirvel prioritetebs.

politologebma da sociologebma, 1950-60-ian wlebSi, mocemuli

Page 23: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

23

procedurebis didi enTuziazmiT gamoyeneba daiwyes (gansakuTrebiT

ki aSS-Si), romlis Sedegadac sokoebiviT momravlda kvlevebi

Zalauflebis Sesaxeb. amgvari kvlevebidan, yvelaze metad,

gamoirCeva TviT robert dalis naSromi, “vin marTavs”(1963),

romelic niu hevenSi (qalaqia aSS-Si mT. Sen.) Zalauflebis

ganawilebis sakiTxebs eZRvneba. aRniSnuli kvlevebi, gansakuTrebul

yuradRebas adgilobriv da patara qalaqebis TemebSi Zalauflebis

ganawilebaze amaxvilebda, romelTa empiriulad Seswala ufro

martivi iyo, vidre erovnuli mTavrobebisa. Tumca unda iTqvas, rom

patara TemebSi Zalauflebis ganawilebis SeswavliT miRebuli

pasuxebi da sqemebi erovnuli mTavrobis aRsaweradac gamoiyeneboda.

niu hevenis kvlevisas, dalma sami sakvanZo politikuri procesis

sfero (policy area) SearCia: urbanuli ganviTarebis, saxelmwifo

ganaTlebis da politikur kandidatTa wardgenis sakiTxebi.

TiToeul mocemul sferoSi, dalma daadastura didi

uTanasworobis arseboba politikurad priviligirebul da

ekonomikurad Zalmosil dajgufebebsa da ubralo moqalaqeebs

Soris. imis miuxedavad, rom praqtikuli politikis sferoSi

elituri dajgufebebi gansazRvraven konkretuli politikis

sakiTxebs, dali aRniSnavda, rom es mainc ar mianiSnebda mdgradi

mmarTveli elitis arsebobaze. mecnierma daaskvna, rom “niu heveni

iyo demokratiuli sistemis, xarvezebis da am yvelafris

erTobliobis dadastureba”. Cveulebrivia, rom patara TemebSi

arsebuli Zalauflebis Seswavlis Sedegebis mixedviT, Zalaufleba

sazogadoebaSi ganfenil fenomenad warmovidginoT. mocemuli

kvlevebis Tanaxmad, Zalauflebis saxe (gadawyvetilebebze moxdenis

unari) Zalauflebis “pluralistul” gagebasTan asocirdeba,

romlis mixedviTac sazogadoebaSi Zalauflebis ramdenime centris

arseboba unda davuSvaT. amis miuxedavad, unda iTqvas, rom es

Secdomaa: pluralizmi arc Zalauflebis amdagvar gagebas da arc

Page 24: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

24

Zalauflebis Ziebis mocemul meTodologias ar emyareba.

gaugebaria, Tu ratom unda uarvyoT Zalauflebis elitisturi

gageba, Tu ki davadgenT, rom erTi adamianTa mcire jgufi mudmivad

axorcielebs iZulebas sxva dajgufebebze da Sesabamisad maT

prioritetebis gansazRvraze miuwvdeba xeli. Tumca, mocemuli

midgomis ufro naTeli kritika migviTiTebs imaze, rom aRweril

SemTxvevaSi, yuradRebas mxolod gadawyvetilebebis miRebaze

vamaxvilebT, maSin rodesac uyuradRebod gvrCeba mTeli rigi

garemoebebi, romlebic Zalauflebis ara gadawyvetilebiT mxareze

migvaniSneben.

dRis wesrigis Sedgena (Agenda-Setting)

Zalauflebas, Tu ki mas ubralod gadawyvetilebis miRebis

procesze zegavlenis moxdenad gavigebT, maSinve aRmocendeba mTeli

rigi saWir-boroto sakiTxebisa. uwinares yovlisa, aSkarad

vawydebiT sirTules, rom sandod SevamowmoT Zalauflebis

danawilebis hipoTeza. magaliTad, rogor unda gamovyoT ukve

gamokvleuli ”sakvanZo” gadawyvetilebebi kvlevis dros

ugulvebelyofili ”rutinuli” saxis gadawyvetilebebisgan; aris ki

mizanSewonili vifiqrod, rom erovnuli doneze danawilebuli

Zalaufleba saTemo doneze arsebuli Zalauflebis danawilebis

sistemis gamoxatulebaa? ufro metic, Zalauflebis amgvari gageba

mxolod qceviT procesze koncetrirdeba, anu YyuradRebas A-s mier

B-ze Zalauflebis ganxorcielebaze amaxvilebs. Zalauflebis

amdagvari gageba uyuradRebod tovebs Zalauflebis fenomenis iseT

sakiTxebTan kavSirs, rogorebicaa simdidre, politikuri pozicia,

socialuri statusi da a.S. magaliTad, SesaZloa garkveulma

jgufebma gavlena iqonion gadawyvetilebis miRebis procesze,

magram TviTon pirovnulad ar CaerTon mocemul procesSi,

radganac safrTxes arafers moelodnen miRebuli

Page 25: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

25

gadawyvetilebebisgan. am SemTxvevaSi, kerZo biznesi, rogorc wesi,

didad SeiZleba ar iyos jandacvis, sacxovrebeli farTiT

uzrunvelyofis da ganaTlebis sakiTxebiT dainteresebuli, garda

im SemTxvevebisa, rodesac mocemuli momsaxurebebi biznesze

gadasaxadis gazrdis xarjze xorcieldeba. igive SeiZleba iTqvas

im SeTxvevazec, rodesac adamianebi maameblobiT epyrobian

xelmZRvanel pirebs, raTa Tavi daiZvrinon mkacri instruqciebisgan,

anu imisgan Tavis daRwevas cdiloben, rasac ”mosalodneli

reaqciebis kanoni” (law of anticipates reactions) ewodeba.

saetapo mniSvnelobis naSromSi ”Zalauflebis ori saxe” (1962),

peter baxraxma (P. Bachrach) da morton baracma (M. Baratz)

gadawyvetilebis-armiRebis process (non-decision-making) ”Zalauflebis

meore saxe” uwodes. imis miuxedavad, rom baxraxic da baracic

iziarebdnen Sexedulebas, rom Zalaufleba yvelaze ukeT

gadawyvetilebis procesSi Cans, asabuTebdnen, rom ”adamiani an

jgufi – cnobierad Tu aracnobierad – romelic, xels uwyobs

politikuri konfliqtis sajaro barierebis Seqmnas da gaZlierebas,

swored, rom is flobs Zalauflebas.” rogorc e. e. SatSnaideri

SeniSnavs moswrebulad, ”zogierTi sakiTxi politikis Signis

iqmneba, xolo zogierTi ki mis gareT”; martivad, rom vTqvaT,

Zalaufleba dRis wesrigis Sedgenis unaria. SesaZloa Zalauflebis

amdagvari gageba ufro rTulia, Tumca SesaZlebelia igi

gadawvetilebis-armiRebis procesis dinamikasTan davakavSiroT.

maSin, rodesac Zalauflebis gadawyvetilebis-miRebis procesis

midgoma yuradRebas procesSi aqtiurad monawile jgufebze

amaxvilebs, gadawyvetilebis-armiRebiTi procesi xazs usvams iseTi

politikuri organizaciis sakiTxs, romelic xels uSlis zogierTi

jgufis procesSi CarTvas da garkveuli Sexedulebebis gamoTqmis

saSualebas ar iZleva. SatSnaiderma, mocemuli Sexeduleba,

sabolood mokled ase daasrula: ”organizaciis sakiTxi calkeul

Page 26: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

26

tendenciaTa mobilizaciaa”. baxraxis da baracis mixedviT,

adekvaturad rom gavigoT Zalaufleba, srulad unda

gaviTvaliswinoT ”im gabatonebuli Rirebulebebis da politikuri

miTebis, ritualebis da instituciebis arseboba, romelTac

mxolod, erTi an ramdenime jgufi akanonebs,”.

liberalur-demokratiebSi, gadawyvetilebis-armiRebis

procedurebis moqmedeba, ramdenime aspeqtiT SegviZlia davinaxoT.

magaliTad, imis miuxedavad, rom politikuri partiebi interesTa

gamoxatulebis da moTxovnilebebis artikulaciis umTavresi

saSualebani arian, Zalian xSiria SemTxvevebi, rodesac partiebi

SexedulebaTa garkveuli nawilis daTrgunvasac axerxeben. es

SesaZlebelia ganxorcieldes maSin, rodesac ZiriTadi

warmmarTveli partiebi ugulvebelyofen sajaro politikis

garkveul sakiTxebs, da maSinac, rodesac partiebi imgvar

fundamentur sakiTxebze Tanxmdebian, romlebic maTi mecadineobis

gareSe arasdros moeqceodnen yuradRebis centrSi. iseTi

problemebi, rogorebicaa ganviTarebadi qveynebis davalianebebis,

CrdiloeTsa da samxreTs Soris gayofis da ekologiuri krizisis

sakiTxebi, iSviaTad Tu gadaiqcevian xolme ZiriTadi politikuri

partiebis prioritetebad. gadawyvetilebis-armiRebis procesi, civi

omis dros xels uwyobda gamalebuli SearaRebis process.

mocemuli drois umTavres monakveTSi, dasavleTis politikuri

partiebi SeTanxmdnen sakiTxze, rom SesaZlo sabWoTa agresias

iaraRis ZaliT gamklavebodnen da Sesabamisad amisa, iSviTad Tu

ganixilavdnen xolme calmxrivad ganiaraRebis procedurebs. igive

moqmedebis tendenciebi SegviZlia davinaxoT interese-jgufebis

politikaSi, romelnic garkveuli interesebis daTrgunvis xarjze,

interesTa garkveul nawils niadag qomagad udgebian. interes-

jgufebi umuSevarTa, usaxlkaroTa, RaribTa, moxucTa, an

axalgazrdebis dajgufebebisgan gansxvavebiT, ukeT informirebul

Page 27: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

27

da mdidar jgufebs warmoadgenen da Sesabamisad, gacilebiT

warmatebiT axerxeben kidec zegavlena iqonion politikuri dRis

wesrigis Sedgenaze.

Zalauflebis, rogorc gadawyvetilebis-armiRebad gageba

ufro elitisturi saxisaa, vidre pluralistuli. magaliTad,

baxraxi da baraci mianiSneben, rom konvenciur politikaSi, rogorc

wesi, ”calkeul tendenciaTa mobilizacia” imaTi interesebis

mixedviT mimdinareobs, visac ”status kvos damcvelebs” uwodeben,

rac elitistur/priviligirebul jgufebs gulisxmobs. elitistebis

mixedviT, liberalur-demokratiuli politika marTlac, rom

imgvari realobaa, romelic mxolod sxvadasxva radikaluri

mimarTulebebis gafiltvras Tu eweva, raTa amiTi politikuri dRis

wesrigi SeinarCunos. Tumca, kidev erTxel unda iTqvas, rom

Secdomaa davijeroT, rom Zalauflebis windawin gansazRvreli

faqtorebis empiriulad aRmoCena xelgvewifeba. im SemTxvevaSic ki,

Tu gaviTvaliswinebT, rom ”calkeul tencenciaTa mobilizacia”

politikuri sistemis SigniT mimdinareobs, Zalian bevri SemTxveva

gvaqvs imisa, rom davinaxoT, Tu rogor xdeba xolme, saxalxo

saprotesto moZraobebis zewoliT, ”ucvleli interesebis” ukana

planze gadaweva. saamiso magaliTebs mravlad aRmovaCenT, Tu ki

gadavxedavT keTildReobis uflebebisTvis, an kidev samomxmareblo

da ekologiuri sakiTxebis gaumjobesebisTvis gamarTuli

moZraobebis istorias. Tumca problema amiT ar amoiwureba. imis

miuxedavad, rom dRis-wesrigis Sedgena da gadawyvetilebis-miRebis

procesi Zalauflebis mniSvnelovani saxeebia, ar unda daviviwyoT

isic, rom SesaZloa Zalauflebas flobdes is subieqtic, romelsac

adamianis azrovnebis manipulacia xelewifeba.

Page 28: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

28

azrovnebis kontroli (Thought Control)

Zalauflebi winare ori midgoma – gadawyvetilebis-miRebis da

gadawyvetilebis-armiRebis procesi – ZiriTadad uSvebs imas, rom

individis da jgufis survili isaa, Tu risi gakeTebis survilic

maT aqvT. es gageba, im SemTxvevaSic gaziarebulia, Tu ki davuSvebT,

rom individs da jgufs arc sakuTari miznebis ganxorcieleba

ZaluZT da arc dRis-wesrigis Sedgena xelewifebaT. marTlac, orive

Sexeduleba eTanxmeba azrs, rom maSin SegviZlia jgufTa

Zalauflebaze vimsjeloT, Tu ki maT saamisod mkafiod

gamokveTili prioritetebi gaaCniaT. mocemuli Sexedulebis

promlematuroba imaSia, rom igi individs da jgufs racionalur

da avtonomiur moqmed pirebad ganixilavs, romelTac kargad uwyian

sakuTari interesebis Sesaxeb da naTladac axerxeben amis

gamoxatulebas. sinamdvileSi, arc erTi adamiani ar flobs

sruliad damoukidebel gonebas, radganac misi Sexedulebebi,

ideebi da prioritetebi struqturirdeba da yalibdeba socialuri

gamocdilebis, ojaxis gavlenis, misi samoRvaweo jgufis, skolis,

samsaxuris, mas-mediis, politikuri partiebis da kidev sxva am tipis

faqtorebis zegavlenis Sedegad. magaliTad, reklamirebis Zalis

Sesaxeb, klasikur naSromSi, ”faruli marwmunebelni” (The Hidden

Persuaders) (1960) vens pekardma (Vance Pachard) (1914-1996) aRwera

viTareba, rodesac adamianis qcevis manipulaciiT SesaZlebeli

xdeba misi saWiroebebis formireba.

amdenad, viwyebT msjelobas Zalauflebis mesame, yvelaze

metad mzakvruli ”saxis” Sesaxeb: esaa a-s unari gavlena moaxdinos

b-ze, ara imdenad, rom aiZulos b raime moimoqmedos, aramed stiven

liuksis sityvebiT, rom vTqvaT ”gavlena moaxdinos,

Camoayalibos/gansazRvros b-s yvelaze sanukvari moTxovnilebebi”.

axali memarcxeneobis Teoretikosma, herbert markuzem, naSromSi

”erTganzomilebiani adamiani” gaanaliza mocemuli Sexeduleba da

Page 29: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

29

Sedegad, ganviTarebul industrializebul sazogadoebebs

”totalitaruli” uwoda. markuzes mixedviT, hitleruli da

stalinisturi klasikuri totalitarizmebisgan ganxvavebiT

(romelnic moqalaqeebis damorCilebas sisastikiTa da teroriT

axerxebdnen), ganviTarebuli industriuli sazogadoebebi,

Seuqcevadi manipulaciebis saSualebiT, moqalaqeTa

moTxovnilebebis gakontrolebas axerxeben, oRond amas ukve

Tanamedrove teqnologiebis gamoyenebiT akeTeben. es aris viTareba,

rasac markuzem ”komfortuli, mSvidi, mizanSewonili da

demokratiuli araTavisufleba” uwoda. Tanamedrove mdgomareoba,

miuxedavad imisa, rom socialuri konfliqtebis naklebobiT

xasiaTdeba, sulac ar niSnavs imas, rom Zalaufleba mimobneulia

sazogadoebaSi. ufro metic, markuze asabuTebs, rom ”uSfoTveli

sazogadoeba”, SeiZleba maluli indoqtrinizaciis da

fsiqologiuri kontrolis dadastureba ufro iyos. es aris

Sexeduleba, rasac liuksma Zalauflebis ”radikaluri

Tvalsazrisi” uwoda.

Zalauflebis radikalur Tvalsazrisis mTavari Temaa

erTmaneTisgan ganasxvavos WeSmariteba da siyalbe, romelic

naTlad gamosWvivis subieqturi, anu ”yalbi” interesebis da

obieqturi, anu ”WeSmariti” interesebis SepirispirebaSi. martivad,

rom vTqvaT, adamiani yovelTvis ar uwyis yvelafers sakuTari

gonebis Sesaxeb. Zalauflebis mocemuli koncefcia, gansakuTrebiT

mimzidveli marqsistebis da postmodernisti TeoretikosebisTvis

aRmoCnda. marqsistebis mixedviT, kapitalizmi eqploataciis da

Cagvris sistemaa, sadac Zalaufleba ”mmarTveli klasis”,

burJuaziis xelSia Tavmoyrili. burJuaziis Zalaufleba, rogorc

ideologiuri, ise ekonomikuri da politikuri xasiaTisaa. marqsis

mixedviT, nebismier sazogadoebaSi gabatonebuli ideebi,

faseulobebi da rwmenebi marTveli klasis sakuTrebaa. amdenad,

Page 30: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

30

Cagruli klasi, proletariati SecdomaSi Seyavs gavlenian

burJuaziul ideebs da Teoriebs da amiT proletariati itanjeba

movlenisgan, rasac engelsi ”yalb cnobierebas” uwodebda. Sedegad,

proletariati ver acnobierebs sakuTar eqsploatrebul

mdgomareobas. aqedan gamodinare, proletariatis obieqturi, anu

”WeSmariti” interesebi, (romelic kapitalizmis gauqmeba iqneboda)

gansxvavdeba misi subieqturi, anu ”yalbi” interesebisgan. leninis

SexedulebiT, ”burJuaziis ideologia” iseTia, rom saTavisod

yovelTvis itovebs iaraRs, raTa proletariatma mxolod

”profkavSirul cnobierebas” miaRwios (rac mis materialuri

mdgomareobis gaumjobesebisTvis brZolas niSnavs), rac Tavis mxriv

kapitalizmis sistemis SigniT mimdinare procesia.

postmodernistma moazrovneebma (romlebic miSel fukos

naSromebis zegavlenas ganicdidnen) yuradReba miapyres

Zalauflebis da azrovnebis sistemis urTierTkavSirs. mocemuli

midgoma daemyara ideas, rasac isini ”Zalauflebis diskurss”

uwodebdnen. diskursi socialuri urTierTobebis da praqtikis

imgvari sistemaa, romelsac sistemis SigniT mcxovreb da momuSave

pirebze gadaaqvs yuradReba da cdilobs maT identobis SegrZneba

gamoumuSaos. yvela is movlena, rac ki institucionalizebul

fsiaqiatriidan da sapyrobileebidan dawyebuli, akademiur

disciplinebsa da politikur ideologiebSi mimdinareobs, miSel

fukos diskursis sakiTxad miaCnia. diskursi Zalauflebis formaa,

romelic sakuTari sistemis SigniT antagonizms da adamianTa Soris

urTierTobebs ayalibebs, romelTac SeiZleba subieqtebi da

obieqtebi, anu ”insaiderebi” da ”autsiderebi” vuwodoT. Semdgom

etapze, mocemuli identobebis gaSinaganeba (internalize) xdeba, risi

meSveobiTac maT gabatonebul mdgomareoba iqvemdebarebs da

marqsisa ar iyos, ver acnobiereben mocemuli batonobis

mniSvnelobas. maSin, rodesac marqsis mixedviT, Zalaufleba

Page 31: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

31

klasobrivi uTanasworobis SenarCunebis iaraRia, postmodernisti

Teoretikosebis mixedviT, Zalaufleba yvelganaa da yovelgvari

codna Zalauflebis gamovlenaa.

amis miuxedavad, Zalauflebis ”radikalur” Tvalsazriss

sakuTari kritikosebic yavs. kritikosebis mixedviT, SeuZlebelia

adamianis yovelgvar aRqmis sistemas da prioritets cdomileba

vuwodoT. ver vityviT, rom maTi ”yalbi” saWiroebebi ”WeSmariti”

saWiroebebi arian da ganvsjiT maT ise, rom ar SevimuSavebT

WeSmaritebis raime standartul kriteriumebs. Tu ki adamianebis

mier warmodgenil prioritetebs ar vendobiT, maSin rogor

SegviZlia maTi ”WeSmariti” interesebis dadgena? magaliTad, Tu

klasobriv antagonizms burJuaziuli ideologia STanTqavs,

SegviZlia ki saerTod marqisis mier aRwerili ”mmarTveli

klasisis” cnebis arseboba Sevamowmod? marqsizmi, tradiciulad,

zemoT naxseneb maxasiaTeblebs endoboda da maT safuZvelze qmnida

”mecnieruli socializmis” Teorias. Tumca, unda iTqvas, rom

”mecnieruli socializmis” mecnieruli statusi mravalma

Tanamedrove marqsistma da post-marqsistma uaryo.

postmodernistebis erT-erTi problema imaSia, rom nebisieri codna

socialurad determinirebulad miaCniaT (romelic umetes

SemTxvevebSi Zalauflebis mieraa SebRaluli) da maTTvis,

saukeTeso SemTxvevaSi, WeSmariteba mxolod relatiuri cnebaa.

mocemuli Sexeduleba, ara marto mecnieruli Teoriebis statusis

WeSmaritebas ayenebs eWvqveS, aramed TviT postmodernul Teoriasac

ki eWvis TvaliT Sescqeris. liuksma, arsebuli viTarebidan

sakuTari gamosavals miagno. misi mixedviT, yuradReba unda

mivapyroT imas, ”Tu ris gakeTebas moisurvebs adamiani da saamisod,

ra viTarebaSi ganaxorcielebs sakuTar arCevans.” sxva sityvebiT,

rom vTqvaT, mxolod racionalur da avtonomiur individebs

ZaluZT gaarkvion sakuTari ”WeSmariti” interesebi. magram,

Page 32: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

32

mocemuli poziciis sirTule imaSi mdgomareobas, rom igi

ubrundeba sakiTxs, Tu rogor gavarkvioT arian Tu ara adamianebi

mzad racionaluri da avtonomiuri gadawyvetilebebisTvis?

xelisufleba

imis miuxedavad, rom politika tradiciulad Zalauflebis

aRsrulebis sakiTxebTanaa dakavSirebuli, ufro viwro

mniSvnelobiT, mas yovelTvis ainteresebda fenomeni, rasac

“xelisuflebas” vuwodebT, gansakuTrebiT ki “politikur

xelisuflebas”. farTo gagebiT, xelisufleba Zalauflebis formaa

da erTi piris mier, meore piris qcevaze zegavlenis moxdnas

niSnavs. Tumca, rogorc wesi, Zalauflebas da xelisuflebas

erTmaneTisgan ganasxvaveben, rogorc urTierTsapirispiro

saSualebebs Tanxmobis da morCilebis misaRwevad. Zalaufleba,

xSirad ganisazRvreba mavanis qcevaze zegavlenis moxdenis unarad,

xolo xelisufleba ki aseTi gavlenis moxdenis uflebad.

Zalauflebam Tanxmobas SesaZloa darwmunebis, zewolis, SiSis,

muqaris da Zaladobis gziT miaRwios. xelisufleba, meores mxriv,

efuZneba “marTvis uflebas” da Tanxmobas miRwevas moralur

valdebulebiTi morCilebis saSualebiT eswafvis. imis miuxedavad,

rom politikis filosofosebi xSirad davoben xelisuflebis

raobis Sesaxeb, isini mudam Tanaxmani arian aRiaron, rom

xelisuflebas moraluri mxare gaaCnia. mocemul davaSi, mTavaria

sakiTxia ara is, rom vemorCilebiT xelisuflebas, aramed is, rom

unda davemorCiloT mas. swored am ideiT iyo gamsWvaluli

inglisis stuartTa samefo dinastia, rodesac 1688 wels asabuTebda

samefo taxtze sakuTar kanonier uflebebs, imis miuxedavad, rom

mosaxleobis umravlesoba ar eTanmxeboda mefis amdagvar uflebas.

igive SeiZleba vTqvaT maswavleblis xelisuflebis Sesaxeb,

Page 33: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

33

romelic moiTxovs mowafeebisgan saSinao davalebis Sesrulebas,

imis miuxedavad mowafeebi Tanaxmani arian Tu ara amaze.

xelisuflebis sruliad sawinaaRmdego cneba ganaviTares

Tanamedrove sociologebma. mocemuli wiaRsvlebi umTavresad

germaneli sociologis maqs veberis (1864-1920) naSromebs eyrdnoba.

vebers ainteresebda, Tu ratom da ra viTarebebSia xalxi mzad

daemorCilos Zalauflebis aRsrulebas da cnos igi kanonierad,

anu legitimurad. sxva sityvebiT, rom vTqvaT, vebers xelisufleba

esmoda, rogorc adamianis rwmena kanonierebisadmi, imis miuxedavad

Tu saidan aRmocendeboda da saerTod iyo Tu ara igi moralurad

gamarTlebuli. veberis midgomis mixedviT, xelisufleba

Zalauflebis erTgvari formaa, “legitimuri Zalauflebaa”,

legitimaciT Semosili Zalauflebaa. mocemuli Sexedulebis

mixedviT, SeiZleba iTqvas, rom mTavrobis mrCileba xelisuflebis

ganxorcielebaa, imis miuxedavad, rom aseTi morCileba SesaZloa

sistemuri indoqtrinizaciis da propagandis Sedegi iyos.

xelisuflebis da “marTvis uflebis” urTierkavSiri

naTelyofs, Tu ratomaa xelisuflebis koncefcia mTavrobis

moqmedebebis Seswavlis gulisguli: Tanxmobis ver miRwevis

SemTxvevaSi, mxolod mTavrobas xelewifeba, wesrigis

SesanrCunebisTvis iZulebis, daSinebis da Zaladobis gamoyeneba.

Tumca, xelisufleba erTdroulad rTuli da

urTierTwinaaRmdegobrivi fenomenia. magaliTad, SesaZloa

xelisufleba da Zalaufleba analitikurad ganvasxvavoT

erTmaneTisgan, magram realur praqtikaSi es ori fenomeni xSirad

emTxveva erTmaneTs da Wirs maTi erTmaneTisgan gancalkeveba. ufro

metic, imdenad, ramdenadac xelisuflebas sxvadasxva mizezebis gamo

da sxvadasxva viTarebebSi vemorCilebiT, mniSvnelovania

erTmaneTisgan ganvasxvaoT yvela is forma, romlebSic

xelisuflebas uxdeba operireba. yovelive amis miuxedavad, unda

Page 34: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

34

iTqvas, rom xelisufleba sayovelTaod Tanxmobis sagania. maSin,

rodesac mravali mosazrebis mixedviT, xelisufleba arsebiTad

wesrigis da stabilurobis garantiaa (Tumca xSirad wuxan

Tanamedrove sazogadoebaSi “xelisuflebis daisis” Sesaxeb),

mravali moazrovnis mixedviT, xelisufleba friad axlos dgas

avtoritarizmis sakiTxebTan da sruliad martivad SeiZleba igi

Tavisuflebis da demokratiis mtrad gadaiqces.

Zalaufleba da xelisufleba

Zalaufleba da xelisufleba urTierTgamomricxavi cnebebia, magram

praqtikaSi maTi erTmaneTisgan daSoriSoreba metad rTuli saqmea.

xelisuflebis yvelaze saukeTeso gageba iqneboda, Tu ki mas

Tanxmobis miRwevis saSualebad warmovidgendiT, romelic erTi

mxriv gaurbis darwmunebas da racionalur argumentacias, magram

meores mxriv uars ambobs zewolis da iZulebis meqanizmebis

gamoyenebaze. darwmuneba mZlavri da mavanis qcevaze zemoqmedebis

efeqturi saSualebaa, magaram igi mainc xelisuflebis pirdapir

ganxorcielebas ar niSnavs. saarCevno politikuri procesi,

umTavresad darwmunebis realizaciaa: politikuri partiebis

kampaniebi, reklamebi, Sexvedrebis da Sejibrebebis organizeba,

yvelaferi es amomrCevlis darwmunebas isaxavs miznad. darwmuneba

gavlenis ori formidan erT-erTs aucileblad gulisxmobs: is an

racionaluri argumentaciis formas mimarTavs da Seecdeba

konretuli politikuri kursis mimarTulebebs garkveuli “sazrisi”

SesZinos, an kidev amomrCevelTa kerZo interesebs mouxmobs da

Seecdeba daajeros isini, rom misi partiis gamarjvebis SemTxvevaSi

amomrCeveli met sargebels miiRebs, vidre es mowinaaRmdege partiis

SemTxvevaSi iqneboda. orive viTarebaSi, amomrCevlis arCevani

didwilad iqneba ganpirobebuli aRwerili partiebis mier gaweuli

saarCevnod gaweuli damarwmunebeli samuSaos mier. martivad rom

Page 35: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

35

vTqvaT, saarCevno kampaniisas partiebi ar axrocieleben

xelisuflebas, Tumca ki amomrCeveli darwmunebas saWiroebs. imis

gamo, rom xelisuflebis arsi “damorCilebis valdebulebis” ideas

emyareba, xelisuflebis ganxorcieleba avtomatur da usityvo

morCilebas unda gamoxatavdes. mocemul SemTxvevaSi, SegviZlia

ganvacxadoT, rom politikuri partiebi xelisuflebas, mxolod maT

mimarT yvelaze loialur da morCil momxreebze axorcieleben da

isic imitom, rom TviT partiis momxreTa ganwyobilebebi iTxovs

darwmunebas.

veberiseuli mniSvnelobiT rom vTqvaT, xelisufleba unda

ganvasxvaoT Zalauflebis sxvadasxva gamovlinebebisgan. Tu ki

xelisufleba mavanze gavlenis moxdenis uflebas gulisxmobs

(Zalaufleba, ki mocemuli procesis ganxorcielebis unaria),

Zalaufleba, rogorc wesi, garkveuli resursebis gamoyenebaze

migvaniSnebs. sxva sityvebiT, rom vTqvaT, Zalaufleba, rogorc

dajildoebis, ise dasjis unaria. es aris SemTxveva gavarkvioT, Tu

rodis iRebs Zalaufleba represiis, daSinebis, iZulebis an

Zaladobis formebs. racionaluri argumentaciis/darwmunebisgan

gansxvavebiT, zewola jildos gacemis da dasjis process

gamoxatavs, magram igi Ria Zaladobisgan TavSekavebisTvis

gamoiyeneba. mocemuli viTareba naTlad gamosWvivis, magaliTad e.w.

zewolis jgufebis moqmedebebis Seswavlisas. imis miuxedavad, rom

zewolis jgufebi politikur procesebze gavlenis moxdenas

eswrafian darwmunebis da argumentaciis saSualebiT, isini sakuTar

Zalas avlenen, magaliTad politikuri partiebis da kandidatebis

dafinansebiT, sxvadasxva juris saprotesto moZraobebis

xelSewyobiT da a.S. daSineba, iZuleba da Zaladoba sruliad

upirispirdeba xelisuflebis ideas. imis gamo, rom Zalaufleba

xSirad daSinebas da Zalis gamovlenas efuZneba, iZuleba

Page 36: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

36

xelisuflebis srul antiTezad warmogvidgeba. rodesac mTavroba

xelisuflebas axorcielebs, moqalaqeni kanonebs mSvidobianad da

nebayofilobiT emorCilebian; rodesac morCilebas nebayofilobiTi

xasiaTi akldeba, maSin mTavrobas aiZuleben uari Tqvas masze.

imis miuxedavad, rom analitikurad Zalaufleba da xelisufleba

gansxvavdebian erTmaneTisgan, praqtikaSi xSiria maTi damTxveva.

iSviaTia xelisuflebis Zalauflebis gareSe ganxorcieleba, xolo

Zalaufleba ki, xandaxan, xelisuflebis gareSec SeiZleba

moqmedebdes. magaliTad, politikuri lideroba, TiTqmis yovelTvis

moiTxovs xelisuflebis da Zalauflebis Serwymas. magaliTad,

premier-ministrs, an prezidents SesaZloa ministrTa kabinetis

sruli mxardaWera qondes, misi partiuli loialobisda miuxedavad,

radganac afasebdnen mis pirovnul Tvisebebsa da unar-Cvevebs. am

SemTxvevaSi, premier-ministri, an prezidenti ufro xelisuflebas

axorcielebs, vidre Zalauflebas. Tumca, politikuri lideroba

mxolod xelisuflebas arasdros eyrdnoba. premier-ministris, an

prezidentisadmi xsenebuli mxardaWera, imis gamoxatulebaa, rom

liders gaaCnia kolegebis dajildoebis da waxalisebis unari.

Tavis mxriv, xelisuflebis mier kanonebis ganxorcielebas,

nawilobriv Zalauflebac ganapirobebs. kanonier da mSvidobian

garemoSi cxovrebisadmi morCileba uSinaarso cneba iqneboda,

xelisuflebis ganxorcielebas iZuleba, sapolicio Zalebi,

sasamarTlo da sapyrobileTa sistema da a.S. rom ar umagrebdes

zurgs.

aSkaraa, rom xelisuflebis Zalauflebis gareSe ganxorcieleba

Zalzed iSviaTia. didi britaneTis monarqi xSirad aris magaliTi

xelisuflebisa Zalauflebis gareSe. imis miuxedavad, rom mas

ufleba aqvs veto daados kanonebs, daniSnos ministrTa kabinetis

Page 37: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

37

wevrebi da xeli moaweros xelSekrulebebze, monarqi mas arasdros

iyenebs da rogorc wesi, am saqmes mmarTvelobis sxva organoebi

axorcieleben xolme. Tumca, britaneTis monarqia araa

Zalauflebisgan daclili xelisuflebis yvelaze kargi

gansaxierebaa. igi ufro imgvari institucia, romelsac raime

mniSvnelovani xelisufleba aRar gaaCnia. samefo prerogativebi, anu

monarqis marTvis ufleba, didi xania ukve rac parlamentis winaSe

angariSvaldebul ministrTa kabinets aqvs gadacemuli.

Zalauflebis da xelisuflebisgan daclili monarqia ufro

ceremoniul figurad gadaiqca, romelic odnav metia, vidre

ubralod konstituciuri xelisuflebis simbolo. xelisuflebis

Zalauflebis gareSe ganxorcielebis sxva magaliTebi, faqtobrivad

arc gvaqvs. Zalaufleba xelisuflebis gareSe niSnavs, rom

politikuri mmarTveloba mTlianad daafuZno SiSis, iZulebis da

Zaladobis sistemaze. ^TviT totalitaruli diqtaturebic ki,

(rogorebic hitleris, pol potis an sadam huseinis reJimebi iyvnen),

axorcielebdnen xelisuflebis garkveuli nawils, gansakuTrebiT im

moqalaqeebTan mimarTebaSi, romelnic mocemul reJimebisadmi

ideologiurad loialurni iyven, an kidev mocemuli reJimebis

warmmarTveli qarizmatuli liderebisadmi rwmena gaaCndaT. yvelaze

ukeTesi gamovlineba Zalauflebisa xelisuflebis gareSe, albaT

samxedro gadatrialebebia - Tumca, am SemTxvevaSic ki,

Zalauflebis warmatebuli ganxorcieleba damokidebulia TviT

samxedro Zalis SigniT ganxorcielebul saxelisuflebo

struqturaze.

xelisuflebis sazrisis bolo sirTule, mis sxvadasxva konteqstSi

gamoyenebaa. magaliTad, adamianebs SegviZlia, rogorc

“avtoriteti”, ise “xelisuflebaSi myofebi” vuwodoT. Tu vinmes

vuwodebT “xelisuflebaSi myofs”, es mis instituciur ierarqiaSi

Page 38: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

38

dakavebul mdgomareobaze miuTiTebs. am TvalsazrisiT,

maswavlebeli, policieli, sajaro moxele, mosamarTle, an ministri,

xelisuflebas axorcielebs. “xelisuflebaSi myofebs” garkveuli

Tanamdebobebi ukaviaT, romelTa xelisuflebac maT mier dakavebul

formalur “Zalauflebas” eyrdnoba. amis sapirispirod,

xelisufleba/avtoriteti garkveuli upiratesi codnis gamovlenis

aRiareba da mavanis Sexedulebisadmi pativiscemiT ganwyoba

iqneboda. adamianebis iseTi kategoria, rogorebic mecnierebi,

eqimebi, maswavleblebi, iuristebi da akademiuri pirebi arian,

SegviZlia, mocemuli TvalsazrisiT mixedviT,

“xelisuflebis/avtoritetis” ergvar variaciad warmovsaxoT da maT

namoRvawars “avtoritetuli” saxe movaniWoT. am SemTxvevas, xSirad

“saeqsperto xelisuflebas” uwodeben.

zogierTi komentatoris mixedviT, amdagvari gansxvavebuloba

xelisuflebis ori sxvadasxva saxis arsebobaze miuTiTebs.

xelisuflebaSi yofna, damorCilebis moTxovnis uflebas niSnavs,

romelic, magaliTad, SeiZleba policiis mier sagzao wesebis

gakontrolebaSi gamoixatebodes. meores mxriv,

xelisufali/avtoriteti, rom iyo niSnavs, imas, rom pirovnebis

Sexedulebebs pativiscemiT epyrobode, magram amave dros misadmi

upirobo morCileba gamoiCino. am Tvalsazrisis mixedviT, cnobili

istorikosebis naSromebs, meore msoflio omis warmoSobis Sesaxeb,

akademiuri pirebisgan kolegebisadmi ufro meti gansxvavebuli

Sefasebebi moyva, vidre es maT mier studentebTan gaweul muSaobis

Sefasebis SemTxvevaSi iqneboda. pirvel SemTxvevaSi, istorikosi

gvesmis, rogorc xelisufleba, xolo meore SemTxvevaSi ki

morCilebas gamovavlendiT, misi, rogorc avtoritetuli pirisadmi.

igive SeiZleba iTqvas pirisadmi, romelsac

xelisufleba/avtoriteti gaaCnia da amitomac igi sxvaze

Page 39: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

39

aRmatebulad migvaCnia, xolo sruliad gansxvavebuli viTarebaa, Tu

piri xelisuflebaSi imyofeba, rac ubralod mis samsaxureobriv

upiratesobaze mianiSnebs, romelic samsaxuris datovebasTan erTad

qreba.

xelisuflebis saxeobebi

xelisuflebis kategorizaciis Seswavlis saqmeSi, maqs veberis

moRvaweobas, upirobod gamorCeuli adgili uWiravs. vebers surda

konkretuli “batonobis sistemebis” kategorizacia moexdina da

yuradRebas batonobis TiToeuli formis warmoSobis safuZvlebze

amaxvilebda. man batonobis “sami idealuri” tipi gamoyo, romelsac

igi mxolod konceptualur modelebad miiCnevda. Tumca mocemuli

modelebis gamoyenebiT, veberi politikuri marTvis bunebis

garkvevas imedovnebda. veberma gamoyo tradiciuli, qarizmatuli da

legalur-racionaluri batonobis sami idealuri tipi,

romelTaganac TiToeulis legitimuroba sruliad gansxvavebul

safuZvelze aRmocendeboda. politikuri xelisuflebis raobis

garkvevis Sedegad, veberi, batonobis sistemebis

urTierTSepisispirebis saSualebiT, sazogadoebis transformaciis

sakiTxebis gagebasac fiqrobda. mas surda aexsna, Tu rogor

xdeboda “tradiciuli sazogadoebebis”, Zlier biurokratiul da

industrializebul Tanamedrove sazogadoebebad gardaqmna

veberis azriT, tradiciul sazogadoebebSi, xelisufleba

saukunovani adaT-wesebis da tradiciebis pativiscemas emyareba. ase,

rom am SemTxvevaSi Zalaufleba legitimuria, imdenad, ramdenadac

igi “mudam arsebobda” da Zveli Taobebis mierac iyo gaziarebuli.

amrigad, am saxis xelisufleba istoriis mieraa sanqcirebuli da

“uxsovar adaT-wesebs” efuZneba. mocemuli saxis xelisufleba,

praqtikaSi, ierarqiuli sistemis safuZvelze moqmedebs, romlis

Page 40: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

40

mixedviTac, adamianis adgils sazogadoebaSi, misi socialuri

statusi ganapirobebs. adamianis mocemuli “statusi”,

TanamedroveobisTvis damaxasiaTebeli samsaxureobrivi

movaleobisgan gansxvavebiT, zustad araa gansazRvruli da

xelisuflebis keTili nebis Sedegad warmosdgeba, rasac veberi

“Tavisufal mowyaleobas” (free grace) uwodebda. Tumca, aRniSnuli

saxis xelisufleba konkretuli wesebis, fiqsirebuli da upirobo

adaT-wesebis mieraa SezRuduli, romelnic Tavis mxriv ar

saWiroeben gamarTlebas, rameTu maTi arsebobis mudmivobaa

aRiarebuli. tradiciuli xelisuflebis yvelaze naTeli magaliTi

tomobrivi/mcire jgufebis gaerTianebaSi SeiZleba moviZioT,

romelic “patriarqalizmis” saxiT xorcieldeba (mamis batonoba

ojaxze, an “batonisa” mis msaxurebze). igive SeiZleba iTqvas

“gerontokratiis” Sesaxebac, romelic asakovanTa mmarTvelobas

gulisxmobs da rac tradiciulad sasoflo saxis dasaxlebebSi

“uxucesTa” mmarTvelobis saxiT gvxvdeba. amrigad, tradiciuli

xelisufleba mWidrodaa gadaWdobili Zalauflebis da

privilegiebis memkvidreobiT sistemasTan. tradiciuli

xelisuflebis mxolod mcireodeni gadmonaSTebi Tua SemorCenili

Tanamedrove industrializebul sazogadoebebSi, radganac, erTis

mxriv, igi gaaqro mZlavrma socialuri cvlilebebis talRam da

meores mxriv, memkvidreobiTi statusis ganxorcielebis idea

sruliad Seusabamoa Tanamedrove demokratiis da SesaZleblobebis

Tanasworobis principebTan. Tumca, tradiciuli xelisuflebis

nakvalevi SesaZloa aRmovaCinoT SemorCenili monarqiis

institutebis saxiTac, romelic iseT ganviTarebul

idustrializebul sazogadoebebSic ki arsebobs, rogorebicaa:

didi britaneTi, belgia, niderlandebi da espaneTi.

Page 41: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

41

batonobis meore forma, romelic veberma daamuSava, qarizmatuli

xelisuflebaa. mocemuli xelisuflebis forma mTlanad emyareba

individualuri personaliis Zalauflebas, mis “qarizmas”. TviT

sityva “qarizma” qristianobidan momdinareobs da RvTiT

“momadlebuls” niSnavs, da aris Zalaufleba, romelic qristes mier

mociqulebisadmi damokidebulebaSi gamoixateboda. qarizmatul

xelisuflebas saerTo araferia aqvs personalur statuss,

sazogadoebriv mdgomareobas, an samsaxureobriv TanamdebobasTan da

yvelaferi mis pirovnul SemZleobas da unar-Cvevebzea

damokidebuli, romliTac igi garemo samyarosTan pirdapiri

urTierTobis damyarebas axerxebs. mocemulma xelisuflebam rom

iarsebobs, mudmivar CarTuli unda iyos politikur cxovrebaSi,

radganac yovelgvari juris lideroba komunikaciis da loialobis

uzrunvelyofis unar-Cvevebs moiTxovs. zogierT SemTxvevaSi,

politikuri liderobis konstruireba, TiTqmis mTlianad

qarizmatul xelisuflebis safuZvelze xdeba, magaliTad, rogorc

es hitleris da musolinis SemTxvevaSi iyo, romelnic sakuTar Tavs

“loderebad” warmosaxavdnen da windawin gansazRvrulad

mieltvodnen sakuTar xelSi imgvari SeuzRudavi Zalauflebis

Tavmoyras, romelic sruliad gaTavisuflebuli iqneboda

konstituciurad ganpirobeuli liderobis raime cnebisgan. Tumca,

Secdoma iqneboda, rom qarizmatuli xelisufleba, ubralod

momadlebuli, an bunebiTi midrekilebebis gamovlenad CagveTvala.

xSirad, politikuri liderebi, TviTonve axdenen sakuTari qarizmis

“manufaqturizacias”, romelsac, rogorc media saSualebebiT imijis

SeqniT da oratorul unarebze yuradRebis gadataniT, ise

musolinis, stalinis, hitleris da mao Zedunis msgavsad,

“pirovnebis kultis” danergviT akeTeben, romelsac

propagandistuli manqanis gakontrolebis Sedegad aRweven.

Page 42: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

42

bunebiT, Tu manufaqturizebul qarizmatul xelisuflebas, xSirad,

eWvis TvaliT ucqeren. mocemuli Sexedulebis mixedviT,

qarizmatuli xelisufleba, rogorc wesi, avtoritaruli reJimis

arsebobas ukavSirdeba, romelic usityvo morCilebas moiTxovs da

moqalaqeebTan SeuTanxmebel xelisuflebas gvaxvevs Tavs. imdenad,

ramdenadac qarizmatuli xelisufleba ufro personalias

eyrdnoba, vidre statuss, an samsaxureobriv mdgomareobas, igi

sruliad SeuzRudavia raime procedurebisgan da SeiZleba

“totaluri Zalauflebis” speqtric ki warmoqmnas. ufro metic,

qarizmatuli xelisufleba, momxreTagan, ara mxolod morCilebis

mzaobas, aramed mociquleobriv moRvaweobas da Tavganwirvasac

moiTxovs. amrigad, qarizmatuli lideri morCilebas aRwevs imgvari

rwmenis danergviT, rom TiTqosda mis moRvaweobas adamianTa

cxovrebis Secvla xelewifeba. amdenad, qarizmatul xelisuflebas

xSirad mesianisturi elferi gasdevs; iseTi liderebi, rogorebic

napoleoni, hitleri da stalini iyvnen, sakuTar Tavs “mesiebad”

warmosaxavdnen, romelnic samyaros mSvelelebad,

ganmaTavisufleblad da qveynis gardamqmnelad moevlinnen. imis

miuxedavad, rom mocemuli yaidis xelisuflebis sakiTxi naklebad

aqtualuria liberaluri demokratiuli reJimebisTvis, radganac

igi konstituciurad zRudavs lideris funqciebs, igi masSi mainc

mniSvnelovan rols TamaSobs. ufro metic, unda gvaxsovdes, rom

qarizmatuli maxasiaTeblebi ara mxolod margaret TetCeris, an

Sarl de goliviT mtkice da xist liderebs axasiaTebT, aramed

ufro zomierebsac, rogoric, magaliTad, f.d. ruzvelti iyo, an

kidev yvela Tanamedrove liders, romelnic televizualuri

saSualebebiT cdiloben sakuTari Tavis warmoCenas.

batonobis mesame formas, veberi, legalur-racionalur

xelisflebas uwodebda. veberis SexedulebiT, xelisuflebis es

Page 43: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

43

saxe yvelaze mniSvnelovani iyo, radganac man mTlianad Secvala

tradiciuli xelisufleba da organizaciis gabatonebul

saSualebad gadaiqca Tanamedrove industrializebul

sazogadoebebSi. veberi asabuTebda, rom legalur-racionaluri

xelisufleba biurokratiuli organizaciiT xasiaTdeboda,

romelsac Tanamedrove sazogadoebebSi gabatonebuli mdgomareoba

ekava. legalur-racionaluri xelisufleba mkafiod gansazRvruli

wesebiT Camoyalibebuli organoebis saSualebiT moqmedebs;

praqtikulad, legalur-racionaluri xelisufleba mTlianad

ukavSirdeba samsaxureobriv moRvaweobas (office) da ufro mis

formalur “Zalauflebebs” iTvaliswinebs, vidre dawesebulebis

mflobelis interesebs. legalur-racionaluri xelisufleba,

rogorc aseTi, mkveTrad gansxvavdeba, rogorc qarizmatuli, ise

tradiciuli xelisuflebisgan, radganac sakuTar arsebobas zustad

gansazRvruli biurokratiis meSveobiT uzrunvelyofs da ara

statusis cnebis mixedviT.

legalur-racionaluri xelisufleba “kanonis mmarTvelobis”

koncefciidan aRmocendeba, sadac Zalaufleba samarTlebrivadaa

gansazRvruli da garantiaa imisa, rom Zalaufleba kanoniT

gansazRvruli CarCoebis mixedviT ganxorcieldeba. SeiZleba iTqvas,

rom Tanamedrove mmarTvelobis sistema umTavresad legalur-

racionalur xelisuflebas emyareba. prezidentis, premier-ministris

da sxva samTavrobo pirebis mier ganxorcielebuli Zalaufleba,

yvela SemTxvevaSi, formaluri, konstituciuri wesebis mieraa

gansazRvruli, romelic xelisuflebis meTaurs windawin uwesebs

konkretul SezRudvebs. veberis Sexedulebis mixedviT, legalur-

racionaluri xelisufleba, rogorc tradiciul, ise qarizmatul

xelisuflebaze ukeTesia. pirvel SemTxvevaSi, xelisuflebis

kompetenciebi naTladaa gansazRvruli da konkretul

Page 44: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

44

mmarTvelobiT organos ukavSirdeba da ara pirovnebas da

Sesabamisad, biurokratiul xelisuflebas ufro naklebad emuqreba

garyvna da usamarTlobebis gamovlena. veberis rwmeniT,

biurokratiuli wesrigi efeqturobis da Sromis racionaluri

danawilebis safuZvelze yalibdeba. mocemuli Sexedulebis

Tanaxmad, is Tanamedrove sazogadoebebi, sadac biurokratiuli

xelisuflebaa dominanturi, ufro ganviTarebulni arian. Tumca,

veberi, biurokratiuli xelisuflebis naklovanebebsac kargad

amCnevda. veberi SiSobda, rom mzardi efeqturobis safasuri ufro

da ufro depersonalizebuli da arahumanuri socialuri garemos

Camoyalibeba iyo, romelic ulmoblad nergavda yvelgan

organizaciis biurokratiul formebs.

xelisuflebis saxeebis alternatiuli saSualebaa erTmaneTisgan

ganvasxvavoT de Jure (xelisufleba kanoniT) da de facto (xelisufleba

faqtobrivad) xelisufleba. De Jure xelisufleba moqmedebs

dadgenili wesebis da procedurebis mixedviT, romelic

gansazRvravs, Tu vis da ra kompetenciis xelisufleba gaaCnia.

magaliTad, Tu vinmeze amboben, rom aris “ xelisuflebaSi”, niSnavs,

rom mas gaaCnia de jure xelisufleba. am SemTxvevaSi, misi

“Zalaufleba”, romelime samTavrobo dawesebulebisgan warmosdgeba.

mocemul SemTxvevaSi, veberis mier gansazRvruli tradiciuli da

legalur-racionaluri xelisuflebebi de jure xelisuflebis

formebi arian. arsebobs SemTxvevebi, rodesac saxeze arsebuli

xelisufleba ar ukavSirdeba romelime procedurul wesebs; am

tipis xelisuflebas de facto xelisufleba ewodeba. rom iyo

“xelisufleba”, magaliTad, SesaZloa efuZnebode gansazRvrul

sferoebis eqspertizas, magram ar SeiZleba iTqvas, rom es wesebiT

miniWebuli xeliuflebaa. mocemuli SemTxveva, SesaZloa davinaxoT

konkretuli gamvlelis moqmedebaSi, romelic sagzao saavario

Page 45: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

45

SemTxvevis dros spontanurad daiwyebs konkretuli instruqciebis

gacemas, imis miuxedavad, rom misTvis aravin miuniWebia es ufleba.

am SemTxvevaSi, aRniSnuli piri flobs de facto xelisuflebas,

romelsac igi samarTlebrivi, anu de jure xelisuflebis gareSe

axrocielebs. qarizmatuli xelisuflebis yvela forma de facto

xasiaTisaa. qarizmatuli xelisufleba de facto xelisuflebas

axorcielebs, mTlianad emyareba individis personalias da arad

dagidevT raime wesebis arsebobas.

mcvelebi da diqtatorebi

xelisuflebis koncefcia ara Tu metad rTuli, aramed Rrmad

winaaRmdegobrivicaa. kiTxvebs imis Sesaxeb, Tu raSi gvWirdeba

xelisufleba da unda vaRiaroT Tu ara igi upirobo mowyalebad,

politikuri Teoriis siRmreebisken mivyavarT da friad axlosaa

marTva-gamgeobis saWiroebis sakiTxTan. Tumca, gviani me-20

saukunidan, xelisuflebis sakiTxi gansakuTrebiT sakamaTo gaxda.

erTis mxriv, Tanamedrove sazogadoebaSi individualuri uflebebis

da Tavisuflebebis mzardma gafarToebam da Semwynarebluri

socialuri eTikis winsvlam xeli Seuwyo xelisuflebisadmi

negatiuri ganwyobilebis dasadgurebas, romlis Sedegadac mas

moZvelebul, usargeblo da Sinaganad mCagvrel fenomenad

warmosaxavdnen. meores mxriv, mocemulma procesma gaaZliera

xelisuflebis damcvelTa rigebi. xelisuflebis damcvelTa

SexedulebiT, xelisuflebis eroziam ojaxSi, samsaxurSi, skolebSi,

kolejebsa Tu universitetebSi safrTxe Seuqmna wesrigs,

stabilurobas da sazogadoebis ganviTarebas.

me-17 da me-18 saukinis droindelma sazogadoebrivi xelSekrulebis

warmomadgenlebma, xelisuflebis arsebobis gamarTlebis klasikuri

versiebi ganaviTares. mocemuli Sexedulebis mixedviT,

xelisuflebis gareSe arsebuli sazogadoeba vardeba, e.w. “bunebiT

Page 46: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

46

mdgomareobaSi”, sadac barbarosoba da usamarTlobaa gamefebuli,

radganac individebi erTmaneTs dausruleblad ebrZviani, romlis

Sedegebic bundovania. Tumca, aRniSnuli mtkicebulebebi

xelisuflebisadmi ambivalentur damokidebulebebs ayalibebs da es

ambivalentoba mravalma liberalma Teoretikosma dagvitova

memkvidreobad. mocemuli Sexedulebis mixedviT, yvela

racionalurma moqalaqem unda cnos xelisuflebis saWiroeba, imis

gamo, rom xelisufleba ara mxolod wesrigis da stabilurobis

damyarebas uwyobs xels, aramed icavs individualur Tavisuflebas

sxva Tanamoqalaqeebis mxridan xelyofisgan. am TvalsazrisiT,

liberalebi yovelTvis xazs usvamdnen faqts, rom xelisufleba

“qvemodan” warmoiSoba da marTulTa Tanxmobas emyareba. Tumca,

amave dros, xelusfleba yovelTvis SeiZleba Tavisuflebas

daemuqros da individebis sawinaaRmdego tiraniad gadaiqces.

amitomac, liberalebi xelisuflebis legalur-racionalur formas

aniWebdnen upiratesobas, romelic mkafiod gansazRvrul

samarTlebriv, konstituciur CarCoebSi moeqceoda.

konservator moazrovneebs, tradiculad, xelisuflebisadmi

gansxvavebuli damokidebuleba qondaT. maTi mixedviT, xelisufleba

iSviTad Tu arsebobda marTulTa Tanxmobis safuZvelze da mis

warmoSobas ufro is fenomeni ganapirobebda, rasac rojer

skrutoni (Roger Scruton) (2001) “bunebiT saWiroebas” uwodebda.

amrigad, xelisufleba gagebulia yvela socialuri institutis

arsebiT maxasiaTeblad, romelic liderobis, winamZRolobis da

mxardaWeris saWiroebis gulisgulia. magaliTad, konservatorTa

SexedulebiT, ojaxSi mSoblebis xelisufleba martooden Svilebis

TanxmobiT warmoiSoba. mSoblebis xelisuflebis warmoSobas, maTi

Svilebisadmi aRzrdis survili, mzrunveloba da siyvaruli

ganapirobebs. am TvalsazrisiT, mocemuli saxis xelisufleba

“qvemodan” warmoiSoba qvemdgomTa sasargeblod. konservatorTa

Page 47: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

47

SexedulebiT, xelisuflebis arseboba xels uwyobs sazogadoebriv

SekavSirebulobas da sazogadoebrivi fabrikis SenarCunebas, rac

Tavisi mxriv WeSmariti erTobis (community) safuZvelia. swored

amitom iyo, rom neo-konservatorebi sastikad ewinaaRmdegebodnen

yvelafris nebarTvis ideis gavrcelebas, radganac swamdaT, rom

xelisuflebis eWvqveS dayenebiT da Sesabamisad mSoblebis,

maswavleblebis da policiis avtoritetis xelyofiT “ugzo-ukvlo

udabnos” CamovayalibebdiT, romelic Tavis mxriv kriminals,

ukanonobas da zogadad siTavxedis ganviTarebas daudebda saTaves.

amave dros, mocemuli Sexedulebis mixedviT, xelisuflebis

erozias totalitaruli mmarTvelobis Camoyalebeba xelewifeba.

hana arendti (romelic nacizmis Camoyalibebis gamo geraniidan

iZulebiT gaiqca) asabuTebda, rom sazogadoebis wevrebis

gverdigverd dgomas, maT mier tradiculi xelisuflebisadmi

pativiscema ganapirobebda. mZlavri sazogadoebrivi normebi,

romelic moraluri da socialuri qcevebis standartebSi

gamosWvivis, sazogadoebrivi SekaSirebulobis duRabia.

xelisuflebis Rirseba imaSia, rom igi warmoSobs individebSi

sazogadoebrivi identobis, stabilurobis da TviTdajerebulobis

SegrZnebas; “xelisuflebis dacema” adamianebs eulad tovebs da maT

disorientacias warmoSobs, rac aZlierebs maT Soris

demagogebisadmi locvis survils, romelnic umetes SemTxvevebSi

diqtatorebi arian xolme. naSromSi, “totalitarizmis sawyisebi”

(1958) arendtma ganaviTara debuleba, romlis mixedviTac nacizmis

da stalinizmis aRmocenebis erT-erT faqtors swored, rom

tradiciuli Rirebulebebisa da ierarqiebis ukugdeba warmoadgenda.

arendti erTmaneTisgan ganasxvavebda avtoritarul da

totalitarul sazogadoebebs. pirvel SemTxvevaSi, avtoris

mixedviT, politikuri opozicia da samoqalaqo Tavisufleba

rutinas yavs daTrgunuli, magram individualuri Tavisuflebis

Page 48: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

48

mniSvnelovani nawili nebadarTulia, sul mcire ekonomikur,

socialur da kulturul sferoebSi mainc. masTan SedarebiT,

totalitaruli reJimi sruliad gamoricxvas individualuri

Tavisuflebis arsebobas, adamianis cxovrebis yvela aspeqts

akontrolebs da Sesabamisad “totaluri Zalauflebis” warmoSobas

udebs saTaves.

amis miuxedavad, xelisuflebas xSirad eWvis Tvalis Sescqerian da

xandaxan misadmi Ria mtrobasac ki gamoxataven. mocemuli

Sexedulebis mTavari sakiTxi isaa, rom igi xelisuflebas

Tavisuflebis mtrad warmosaxavs. am debulebis mixedviT,

xelisuflebis yvela forma, arsebiTad individualizmis

ganviTarebis safrTxea da upirobo morCilebas moiTxovs. am

TvalsazrisiT, Tavisufleba da xelisufleba mudam evaWrebian

erTmaneTs: Tu ki xelisufleba farTovdeba, maSin Tavisufleba

aucileblad izRudeba. amdenad, yvela pirobaa imisa, rom

xelisuflebis daRmasvla vizeimoT. Tu ki mSoblebi, maswavleblebi

da saxelmwifo aRar moiTxovs xelisuflebis upirobo gankargvas,

maSin namdvilad mowmeni gavxdebiT Svilebis, studentebis da

individualuri moqalaqeebis pasuxismgeblobebis da Tavisuflebis

zrdisa. mocemuli debulebis mixedviT, arsebobs gansakuTrebuli

mizezi imisa, rom gveSinodes xelisuflebis SeuzRudavi xasiaTisa.

qarizmatuli xelisufleba (da ra Tqma unda xelisuflebis yvela

forma) xorcieldeba “qvemodan” da ukontrolo Zalauflebis mTels

speqtrs warmoSobs. magaliTad, rogor unda SevzRudoT mSoblebis

xelisufleba Svilebze, Tu ki mocemuli xelisufleba Svilebis

TanxmobiT ar xorcieldeba?

ufro metic, xelisufleba gonierebis da kritikuli azrovnebis

safrTxedac SegviZlia ganvixiloT. xelisufleba upirobo, usityvo

morCilebas moiTxovs da Sesabamisad xels uSlis

urTierTpativiscemis garemos Camoyalebebas, xels uwyobs

Page 49: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

49

pasuxismgeblobaze xelis aRebas da sxva adamianebis

gadawyvetilebebisadmi rwmeniT gamsWvalvas mogviwodebs. mocemuli

tendenciebis ganviTarebas xeli fsiqologiurma kvlevebis

ganxorcielebam Seuwyo, romelic Seecada xelisuflebis

ganxorcielebis procesi mis avtoritarul StrixebTan

daekavSirebina: es iyo batonobis da sxvebis morCilebisken

midrekilebebis gamokvleva. naSromSi “faSizmis masobrivi

fsiqologia” (1933), vilhelm raixma (1897-1957) wamoayena Sexeduleba,

romlis mixedviTac, faSizmi, tradiciul avtoritarul ojaxSi,

mamis batonobis damaxinjebuli formiT gamovlinebam warmoSva.

mocemuli analizi, SedgomSi ganaviTares Teodor adornom da kidev

sxva mecnierebma naSromSi, “avtoritaruli pirovneba”(1950). am

kvlevis mixedviT, mecnierebi fiqrobdnen, rom miagnes

mtkicebulebebs, Tu ratom uCndebodaT F”f-Skalaze” (igulisxmeba

faSizmis Skala-mTrg. SeniSvna) maRal safexurebze mdgom adamianebs

faSisturi tendenciebi. fsiqolog stenli milgrams (Stanley Milgram)

miaCnda, rom aRmoaCina mocemuli Teoriis eqsperimentaluri

mtkicebulebebi. am mtkicebulebis mixedviT, adamianebs, romelTac

mZlavri midrekileba aqvT morCilebiTi saxis xelisuflebisken,

ufro meti Sansi aqvT barbarosulad moqcevisa. magaliTad, rogorc

wesi, am yaidis adamianebi midrekilni arian sxvebis tkviliT

TviTon miiRon siamovneba. milgramis mixedviT, swored amiTi unda

avxsnaT nacistur sikvdilis banakebSi, banakis mesveurTa

araadamianuri qcevebi. igive SeiZleba iTqvas, aSS-s samxedro

danayofebis mxridan vietnamSi ganxorcielebul saSinelebebzec.

legitimuroba

legitimurobas, rogorc wesi, ubralod “kanonierebad”

ganmartaven xolme. Zalzed mniSvnelovania erTmaneTisgan

ganvasxvavoT Zalaufleba da xelisufleba. legitimuroba, erTgvari

Page 50: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

50

Tvisebaa, romelsac ZaluZs SiSveli Zalaufleba kanonier

xelisuflebad gardaqmnas; igi brZanebas avtoritetul xasiaTs

aniWebs, morCilebas ufro valdebulebiTi mxriv ganapirobebs da

praqtikulad, uars ambobs daSinebaze. aSkaraa, rom xelisuflebas

da legitiurobas Soris metad mWidro kavSiria da maT xandaxan

sinonimebadac ki iyeneben. imis miuxedavad, rom es ori termini,

umTavres SemTxvevebSi, erTnairad gamoiyeneba, adamianebi maSin

cnoben xelisuflebis arsebobas, rodesac politikur sistemaa

legitimuri. politikuri Teoriis umTavresi sazrunavic isaa

gaarkvios, Tu rodis da ra safuZvelze axerxebs mTavroba

brZanebas, an mowodebas legitimuri xasiaTi mianiWos. mocemuli

sakiTxi sasicocxlo mniSvnelobisaa, radganac, rogorc winaT

aRvniSneT, legitimurobis ar arsebobis pirobebSi, mTavroba

marTvis sadaveebis SenarCunebas mxolod muqaris, daSinebis da

Zaladobis saSualebiT axerxebs. rogorc Jan-Jak ruso SeniSnavda

traqtatSi, “sazogadoebrivi xelSekruleba” (1762), “uZlieresi

arasdros iqneba imdenad Zlieri, rom ibatonos, sanam igi Zalas

kanonad da morCilebas kidev valdebulebad ar gardaqmnis.”

amis miuxedavad, legitimurobis koncefcias Rrma

winaaRmdegoba axasiaTebs. terminis gamoyenebis yvelaze

gavrcelebuli versia vebers ekuTvnis. veberi legitimurobas

rwmenas uwodebda, “marTvis uflebis” rwmenas, legitimurobaSi

darwmunebulobas. sxva sityvebiT, rom vTqvaT, Tu ki igi adamianebis

morCilebisTvis momzadebas uzrunvelyofs, maSin marTvis sistemas

legitimuri SeiZleba vuwodoT. mocemuli Sexeduleba sastikad

ewinaaRmdegeba politikur filosofosTa umTavress Sexedulebebs,

romelnic cdiloben legitimuroba racionalur da moralur

sawyisebze daafuZnon da Sesabamisad, gvTavazoben azrs, rom

erTmaneTisgan mkafiod da obieqturad ganvasxvavoT mmarTvelobis

legitimuri da aralegitiur formebi. aristoteles mtkicebulebiT,

Page 51: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

51

mmarTvelobas maSin SegviZlia legitimuri vuwodoT, Tu ki igi

mTeli sazogadoebis da ara mmarTveli umciresobis egoisturi

interesebis mixedviT moqmedebs. Jan-Jak ruso asabuTebda, rom

mmarTveloba maSinaa legitimuri, Tu ki misi ganxorcieleba

“sayovelTao nebas” daemyareba. naSromSi, “Zalauflebis

legitimacia” (1991), devid biTemi (David Beethem) Seecada

legitimurobis social-mecnieruli koncefcia SeemuSavebina,

romelic gansxvavdeboda veberiseuli debulebebisgan. biTemis

SexedulebiT, Tu ki vaRiarebT, rom legitimuroba sxva araferia,

Tu ara “legitimurobaSi darwmunebuloba”, gamodis, rom ar

dagidevT misi warmoSobis sakiTxebs. am SemTxvevaSi, legitimurobis

sakiTxs Zlevamosili pirovnebebis amarad vtovebT, romelTac

kanonierebis uzrunvelyofa PR kampaniebis da sxva msgavsi

moqmedebebiT xelewifebaT. amrigad, biTemis azriT, Zalauflebas

maSin SegviZlia legitimuri viwodoT, Tu ki igi sam pirobas

akmayofilebs. pirveli, Zalaufleba dawesebuli formaluri

samarTlebrivi, Tu araformaluri SeTanxmebiTi wesebis mixedviT

unda xorcieldebodes. meore, mocemuli wesebis arseboba

mmarTvelTa da marTulTa Tanaziar rwmenas unda emyarebodes.

mesame, legitimuroba marTulTa Tanxmobis gamoxatulebis procesSi

unda gamosWviodes.

uTanxmoebebi arsebobs iseT sakiTxSic, rogoricaa

saSualebebi, romelTa safuZvelzec xdeba Zalauflebis

legitimacia, an kidev Tu ras SeiZleba vuwodoT “legitimaciis

procesi”. biTemis mixedviT, rom vimsjeloT, legitimuroba iseT

reJimebSi arsebobs, rodesac Zalaufleba dawesebuli da miRebuli

principebis safuZvelze xorcieldeba, anu esaa reJimebi, romelTa

safuZvelic saxalxo Tanxmobaa. Tumca unda iTqvas, rom Zalian

bevri moazrovnis mixedviT, politikur reJimTa umravlesoba, Tu

yvela ara, legitimurobis manufaqturizacias mieltvis, romelsac

Page 52: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

52

isini manipulirebiT, moqalaqebs Soris yalbi rwmenis danergviT

axorcieleben. amrigad, am Sexedulebis mixedviT, legitimuroba

sxva araferia, Tu ara ideologiuri hegemonoba, an batonoba. amis

garda, arsebobs mTeli rigi sakiTxebisa gavarkvioT, Tu ratom da

rogor kargaven politikuri sistemebi legitimurobas da

zaraldebian imgvari procesisgan, rasac “legitimurobis kriziss”

uwodeben. legitimurobis krizisi gansakuTrebiT seriozuli

sakiTxia, radganac igi politikuri reJimebis da sistemebis

arsebobisadmi mTel rig eWvebs warmoSobs: arc erT reJims ar

ZaluZs sakuTari arsebobis gaxangZliveba, martooden Zaladobis

gamoyenebis saSualebiT.

konstitucionalizmi da Tanxmoba

liberaluri demokratia, xSirad, mmarTvelobis yvelaze

stabilur da grZelvadian formad miaCniaT. momxreebis mosazrebiT,

liberalur demokratiis Rirseba imaSia, rom igi TviTgadarCenis

saSualebebs TviTonve Seicavs: misi grZelvadiani legitimurobis

garantia, ara mxolod samTavrobo Zalauflebis gakontrolebas da

misi TviTneburobis SezRudvaSia, aramed imaSic, rom masSi

mmarTveloba, mTlianad sazogadoebis survilebis, prioritetebis

da interesebis mixedviT xorcieldeba. mocemuli procesis

realizacia or principul meqanizms eyrdnoba. pirvel SemTxvevaSi,

liberalur-demokratiuli reJimebi garkveuli “Zalauflebis

wesebis” dacviT moqmedeben, rac garkveuli saxis konstituciis

formas iRebs. es ki, SeZlebisdagvarad, individualuri

Tavisuflebis dacviT da samTavrobo Zalauflebis SezRudviT

xorcieldeba. meore, liberaluri demokratiebi regularuli, Ria

da konkurenciuli arCevnebis saSualebiT saxalxo Tanxmobas

uzrunvelyofen. am TvalsazrisiT, legitimuroba marTulTa

Page 53: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

53

survils da racionalur morCilebas emyareba; mTavroba manamdea

kanonieri, sanam igi saxalxo zewolas eqvemdebareba.

konstitucia, misi yvelaze martivi gagebiT, SesaZloa gavigoT

wesebis erTobliobad, romelic mmarTvelobis sistemas ganagebs.

Sesabamisad, konstitucia imgvari wesebis erTobliobaa, romelic

mmarTvelobis sxvadasxva institutebs Soris valdebulebebs,

Zalauflebebs da funqciebs anawilebs da amave dros, saxelmwifosa

da individebis urTierTobebs gansazRvravs. amgvari procesis

Sedegad, konstitucia gansazRvravs da zRvars udebs mTavrobis

Zalauflebas da mis arCeviTobas ganapirobebs. Tumca, konstituciam

SesaZloa sxvadasxva formebi miiRos. qveynebis umetesobaSi da

virtualurad yvela liberalur demokratiaSi e.w. “dawerili”, anu

kodificirebuli konstitucia arsebobs. am SemTxvevaSi, yvela

konstituciuri wesi erT saerTo avtoritetul dokumentSi,

“konstituciaSia” Tavmoyrili. pirveli magaliTi amdagvari

konstituciisa aSS-s konstituciaa, romelic 1787 wlis

filadelfiis yrilobaze miiRes. “dawerili” konstitucia Tavis

mxriv umaRlesi, uzenaesi kanonia, romelic yvela sakanonmdeblo

aqtze maRla dgas. am TvalsazrisiT, kodificirebuli

konstituciebi, mTavari sakonstitucio wesebis safuZvelic xdeba

da sasamarTloebs sasamarTlo kontrolis (judicial review)

ZalauflebiTac aRWurvavs da maT “konstituciis damcvelebad”

aqcevs. mxolod liberaluri demokratiebis umcires nawilSia

gavrcelebuli e.w. “dauwereli” konstitucia. es qveynebi arian: didi

britaneTi da israeli. “dauwereli” konstituciis mqone qveynebSi,

Teoriulad mainc, uzenaesi konstituciuri xelisufleba

sakanonmdeblo organoebs da didi britaneTis SemTxvevaSi

parlaments aqvs gadacemuli. danarCeni sakonstitucio wesebi ki

ganfenilia sxvadasxva saxis SeTanmxmebebSi, zogad samarTalsa

Page 54: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

54

(common law) da sakonstitucio xelisuflebis Sesaxeb arsebul

SromebSi.

konstitucia, politikur reJims legitimurobas aniWebs da

marTva-gamgeobas wesebis CarCoSi svams. amrigad, sakonstitucio

mmarTveloba legalur-racionalur xelisuflebas axorcielebs;

misi Zalauflebebi sakonstitucio samarTliT arian aRWurvilni.

istoriulad, konstituciuri mmarTvelobis moTxovna gaCnda maSin,

rodesac eWvqveS dadga samefo xelisuflebis RvTaebrivi

warmomavlobis idea. Tumca, martooden konstituciis arseboba

sulac ar niSnavs samTavrobo Zalauflebis kanonier

ganxorcielebas. sxva sityvebiT, rom vTqvaT, mxolod

konstituciebis arseboba ar ganapirobebs legitimurobis

formirebas; isini Tavis mxriv wesebis erTobliobani arian,

romelTac legitimaciis sakiTxebi gansazRvraven. rogorc biTemi

SeniSnavs, sinamdvileSi, konstitucia mxolod maSin warmoSobs

legitimurobas, Tu ki misi principebi sazogadoebis udidesi

nawilis Rirebulelebs da rwmenebs gamoxatavs. amdenad, mTavrobis

Zalaufleba maSinaa ligitimuri, Tu igi xorcieldeba

marTulTaTvis misaRebi wesebis mixedviT. magaliTad, sabWoTa

kavSirma, 4 konstituciis miRebis miuxedavad (1918, 1924, 1936, 1977),

ver moaxerxa myari legitimurobisTvis mieRwia. ase moxda imis gamo,

rom konstituciiT uzrunvelyofili individualuri uflebebis

dacva ar xorcieldeboda da konstituciis mTavari principi

komunisturi partiis Zalauflebis monopolizaciis Sesaxeb, ar

Seesabameboda sabWoTa xalxis udidesi nawilis rwmenebsa da

Rirebulebebs.

miRebuli wesebis Sesabamisoba legitimurobis saWiro

pirobaa, Tumca ara sakmarisi. SesaZloa konstituciurma

mmarTvelobebma ver moaxerxon legitimurobis damyareba, radganac

ver SeZlon mTavrobis moqalaqeebTan moTanxmeba. Tanxmobis idea

Page 55: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

55

sazogadoebrivi xelSekrulebis Teoriidan momdinareobs da swams,

rom mTavrobis aRmoceneba Tavisufali individebis nebelobiT

SeTanmxebas unda emyarebodes. magaliTad, jon lokma SesaniSnavad

icoda, rom praqtikaSi, mTavroba sazogadoebrivi SeTanxmebidan ar

momdinareobda, magram moqalaqeebs mouwodebda erwmunaT es idea,

Tu ki mTavroba eyolebodaT. amitomac, jon lokma “nagulisxmevi

Tanxmobis” (tacit consent) cneba SemoiRo, romelic moqalaqeTa

Tanxmobas niSnavs, raTa daemorCilon kanons da pativi miagon

mTavrobas. Tumca, politikuri reJimis legitimuroba Tanxmobas rom

daemyaros, man ara Tu nagulisxmevi SeTanxmebis forma unda miiRos,

aramed sazogadoebis politikur cxovrebaSi nebayofilobiT da

aqtiur monawileobas unda daefuZnos. amrigad, politikuri

monawileobas Tanxmobis aqtiuri gamoxatulebac SeiZleba vuwodoT.

politikuri marTvis mraval forma, legitimurobis saxalxo

Tanxmobaze damyarebas mieltvoda. es procesi musolinis da

hitleris faSistur reJimebsac exeba, romelnic mosaxlobis

mxridan reJimis masobrivi mxardaWeris uzrunvelsayofad uamrav

plebiscitebs, Sejibrebebs, marSebs, demonstraciebs da kidev

mraval RonisZiebebs awyobdnen. Tumca, saxalxo Tanxmobis

gamoxatulebis yvelaze gavrcelebuli forma arCevnebia. erT

partiul reJimebSic ki (rogoric magaliTad orTodoqsuli

komunisturi reJimebia) tardeba formaluri arCevnebi, raTa

legitimurobis SenarCuneba moxerxdes. imdenad, ramdenadac

mocemuli reJimebi erTpartiuli da arCevnebSi erT kandidatiani

reJimebi iyvnen, arCevnebis mniSvneloba dakninda da propagandis

donemde davida. magaliTad, amomrCevlebi arakonkuretul arCevnebs

arasdros miiCnevdnen politikuri monawileobis gaazrebul formad

da Tanxmobis gamoxatulebis saSualebad. amis sapirispirod,

liberalur demokratiebSi, Ria da konkurentuli arCevnebis

Sedegad, moqalaqeebs eZlevaT gaazrebuli arCevanis saSualeba, da

Page 56: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

56

amave dros imis ufleba, rom warumatebeli politikosebi da

partiebi gamocvalon saWiroebisamebr. mocemul viTarebaSi,

arCevnebSi monawileoba Tanxmobis WeSmariti gamoxatulebaa. am

TvalsazrisiT, SegviZlia vTqvaT, rom liberalur-demokratiul

reJimebs SeswevT Zala SeinarCunon legitimuroba, farTo

sazogadoebriobasTan Tanxmobis miRwevis meSveobiT.

ideologiuri hegemonia

liberaluri demokratiebis imiji, romelsac yvela

veTanxmebiT isaa, rom maTi legitimuroba, erTis mxriv,

individualuri Tavisuflebis pativiscemidan warmosdgeba da

meores mxriv, xalxis azris gaTvaliswinebas eyareba. Tumca, misi

kritikosebis mixedviT, konstitucionalizmi da demokratia

mcirediT ufro metia, vidre fasadi, romelic “mmarTvelis elitis”,

Tu “mmarTvelis klasis” gabatonebul mdgomareobis SesaniRbavad

gamoiyeneba. neo-marqsistebi, magaliTad ralf milibendi (1982),

liberalur demokratias “kapitalistur deokratias” uwodebs,

romelSic ganviTarebis tendenciebi kerZo sakuTrebis interesebs

emsaxureba da kapitalizmis grZelvadian stabilurobas

ganapirobebs. imdenad, ramdenadac kapitalisturi sistema klasTa

uTanasworobis Zalauflebas emyareba, marqsistebi iZulebulni

arian aRiaron, rom mocemuli reJimebi ar efuZneba WeSmarit

damorCilebis survilsa da Tanxmobas. marqsistuli da anarqistuli

tradiciebis radikalurad ganwyobilma moazrovneebma,

legitimaciis procesis aRsawerad, ufro metad radikaluri midgoma

gamoiyenes, romelic asabuTebs, rom legitimuroba ideologiuri

manipulaciebis da indoqtrinaciis Sedegad yalibdeba.

farTodaa gaziarebuli Sexeduleba, rom ideologiuri

kontroli, SesaZloa stabilurobis SenarCunebis da legitimurobis

formirebisTvis iqnas gamoyenebuli. mocemuli Sexeduleba iyo

Page 57: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

57

swored gamoxatuli, Cvens mier adre ganxiluli Zalauflebis

“radikalur” TvalsazrisSi, romelic yuradRebas adamianiseuli

saWiroebebis manipulaciuri formirebis unarze amaxvilebda.

amdagvari ideologiuri manipulaciebis kargi magaliTi

totalitaruli reJimia, romelic “oficialuri ideologias”

qadagebs da Seubraleblad axSobs yvela mowinaaRmdege elements,

doqtrinebs da rwmena-warmodgenebs. aRniSnuli miznis misaRwevad

gamoyenebuli saSualebebic naTelia: ganaTleba ideologiur

indoqtrinaciazea dayvanili; mas-media propagandistul manqanadaa

gadaqceuli; “arasaimedo” rwmena-warmodgenebi mkacrs cenzuras

ganicdis; politikuri opozicia sastikad idevneba da a.S. nacional-

socializmi swored imave saxiT gardaiqmna saxelmwifo religiad

germaniaSi, rogorc marqsizm-lininizmi sabWoTa kavSirSi.

Tumca, marqistebi igive tendenciebis danaxvas cdiloben

liberaluri demokratiis praktikaSi. konkurentuli partiuli

sistemebis, avtonomiuri zewolis jgufebis, sityvis Tavisuflebis

da samoqalaqo Tavisuflebebis konstituciuri garantiebis

arsebobis miuxedavad, marqsitebi amtkiceben, rom liberalur-

demokratiebSi gabatonebuli mdomareoba, rogorc isini uwodeben,

“burJuaziul ideologia”-s ukavia. cnebas “ideologia” Wadrakuli

saxis istoria aqvs, magram ara imitom, rom masSi sxvadasxva azria

Cadebuli. TviT termini desiu diu trasim (Destutt de Tracy) Seqmna,

romelic axali “ideebis mecnierebis” damkvidrebas imedovnebda.

Tumca, aRniSnuli terminis SenarCuneba safrangeTis revoluciis

dros ver moxerxda da man gansakuTrebuli gamoyeneba pova mxolod

me-19 saukuneSi, karl marqsis naSromebSi. marqsituli tradiciis

mixedviT, ideologia ideebis imgvari wyobaa, romelic

sazogadoebaSi arsebuli klasTa dapirispirebis SeniRbvas

eswrafvis. Sesamabisad, ideologia siyalbes, sicrues da

mistifikacias qadagebs. amave dros, mas mZlavri socialuri

Page 58: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

58

funqciis Zala gaaCnia: igi klasobrivi sistemis stabilizacias da

konsolidacias axdens, rasac eqsploatirebulTa sakuTar

eqsploataciasTan SeCvevis saSualebiT axerxebs. amrigad,

ideologia “mmarTvelis klasis” interesebis mixedviT moqmedebs,

romelic mTlianad akontrolebs inteleqtualur warmoebas,

imdenad, ramdenadac mas materialuri warmoebis procesi aqvs xelSi

Cagdebuli. kapitalistur sazogadoebaSi, magaliTad, burJuaziaa

gabatonebuli ganaTlebis, kulturis da xelovnebis sferoebSi.

rogorc marqsma da engelsma daaskvnes naSromSi, “germanuli

ideologia” (1846), “mmarTveli klasis ideebi yvela epoqaSi

mmarTveli ideebia”.

Tumca, mocemuli Sexedulebis mixedviT, “mmarTvelis klasis”

idea ar axdens inteleqtualuri cxovrebis monopolizacias da

yvela metoqe Sexedulebis gariyvas ar iwvevs. marTlac,

Tanamedrove marqistebi aRiareben, rom arsebobs kulturuli,

ideologiuri da politikuri konkurencia, magram miiCneven, rom

konkurencia uTanasworo pirobebSi mimdinareobs da yvela is

Sexeduleba, romelic ki kapitalisturi sazogadoebis arsebobas

eWvqveS ayenebs, damcrobilia. realurad, amdagvari indoqtrinacia

SesaZloa warmatebulic ki iyos, imdenad, ramdenadac, igi sityvis

Tavisuflebis, Ria konkurenciis da politikuri pluralizmis

ideebsaa amofarebuli. aRniSnuli Sexedulebis yvelaze mkafio

warmomadgeneli Aantonio gramSia, romelmac yuradReba gadaitana

viTarebaze, romlis mixedviTac klasobrivi sistemis SenarCuneba

ara mxolod uTanasworo ekonomikuri da politikuri Zalauflebis

mixedviT xdeba, aramed sxva saSualebiTac, rasac man burJuaziuli

“hegemonia” uwoda, romelic cxovrebis yvela sferoSi burJuaziuli

ideebis gabatonebul mdgomareobas uzrunvelyofs. ideologiuri

hegemoniis sazrisi naTelia: imis gamo, rom proletariati

burJuaziuli Teoriebis da filosofiuri moZRvrebebis mier

Page 59: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

59

SecdomaSia Seyvanili, igi ver aRwevs klasobrivi cnobierebis

Camoyalibebas da Sesabamisad, arc misi revoluciuri potencialis

gamoyeneba xelewifeba. amitomac, “klasi sakuTar TavSi” gamoketili

rCeba da ver axerxebs iseT gardaqnas, rasac marqsi uwodebda

“klass sakuTari interesisTvis”.

mocemuli yaidis ideebi ganaviTara, iseTma mimdinareobam,

rasac “codnis sociologias” uwodeben. aRniSnuli mimdinareoba,

xSirad marqistuli “gabatonebuli”, an mmarTveli ideologiis

alternatiul idead miaCniaT. am sociologiuri skolis erT-erTi

fuZemdebeli, karl manhaimi (1893-1947) fiqrobda, rom misi mizani iyo

sacnaureyo “Cveni codnis socialuri safuZvlebi”. manhaimis

mtkicebulebiT, rom gavigoT, Tu “rogor azrovnebs adamiani”,

yuradReba unda mivaqcioT mis socialur mdgomareobas da misi

socialuri jgufisadmi mikuTvnebulobas, romelTaganac TiToeuls

sakuTari xedva gaaCnia samyaroze. amrigad, ideologiebi

“socialurad determinirebulni” arian d im jgufis socialur

viTarebas da survilebs gamoxataven, romelSic adamianis

Camoyalibeba mimdinareobs. naSromSi, “realobis socialuri

konstruqcia”(1971), bergerma da lukmanma ufro ganavrces mocemuli

Sexeduleba da asabuTebdnen, rom ara mxolod maorganizebeli

kredoebi da ideologiebi, aramed yvelaferi is, rac “codnis”

Camoyalibebas axerxebs, socialurad konstruirebulia. aRniSnuli

analizis politikuri mniSvneloba imaSia, rom igi yuradRebas

amaxvilebs ara imaze, Tu rogor aRiqvamen adamianebi samyaros,

rogorc aseTs, aramed imaze, Tu ras fiqroben masze, anu ras

mouTxrobs mas sazogadoeba amis Sesaxeb. codnis sociologias,

legitimurobis sakiTxze, radikaluri Sexeduleba gaaCnia, radganac

miaCnia, rom ar SeiZleba individebi gavigoT, ubralod, rogorc

racionaluri da damoukidebeli moqmedi pirebi, romelTac marTvis

legitimurobis formebis aralegitimuri formebisgan gamocalkaveba

Page 60: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

60

xelewifebaT. mokled rom vTqvaT, legitimuroba mudam “socialuri

konstruqciaa”.

Tanamedrove ideologiuri manipulaciebis erT-erT yvelaze

gavlenian avtors, amerikeli radikaluri inteleqtuali da

anarqisti Teoretikosi noam xomski warmoadgens. naSromSi,

“Tanxmobis manufaqtura” (Manufacturing Consent) (eduard hermanis

TanaavtorobiT) (1994), xomskim mas-mediis “propagandistuli

modelis” idea ganaviTara, romelic gvixsnis, Tu rogor maxinjdeba

politikuri axali ambebi TviT mas-mediis struqturis mier.

avtoris mixedviT, mocemuli damaxinjeba garkveuli “filtrebis”

saSualebiT xdeba. es “filtrebia”: media saSualebis mflobelis

interesebi, axali ambebis mgrZnobiare mxare da reklamis damkveTTa

da sponsorebis interesebi, sainformacio wyaroebis momwodebelTa

interesebi, romelTac avtori uwodebs “Zalauflebis agentebs” da

gulisxobs samTavrobo dawesebulebebs da biznesiT

mxarmomagrebul analitikur centrebs. xomskiseuli analizi

yuradRebas amaxvilebs sakiTxze, Tu rogor SeuZlia mas-medias Ziri

gamouTxaros, an “Seakavos” demokratia da moaxdinos masebis

mobilizeba (gansakuTrebiT aSS-s SemTxvevaSi) imperialisturi

sagareo miznebis mxardasaWerad. mas-mediis gabatoebuli-

ideologiis models kritikosebic bevri yavs. kritikosTa mixedviT,

mas-mediis gabatonebuli-ideologiis modeli saTanadod ver

afasebs presis da samauwyeblo mediis mier (gansakuTrebiT ki

sazogadoebrivi samauwyeblo media saSualebebis mier)

alternatiuli informaciis gavrcelebis mniSvnelobas. ufro metic,

Sexeduleba, rom media gansazRvravs politikuri ganwyobebis

Camoyalibebas, deterministulia da ugulvebelyofs adamianis mier

Rirebulebebis TviTfiltraciis unars. amave dros, igi arc imas

iTvaliswinebs, rom SesaZloa adamiani media saSualebiT miwodebul

informacias ar daeTanxmos da uaryos kidec igi.

Page 61: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

61

legitimaciis krizisi

ar aqvs mniSvneloba, warmoiSoba Tu ara legitimuroba

nebelobiTi Tanxmobis safuZvelze, an kidev manufaqturizebuli

ideologiuri indoqtrinaciis Sedegad, niSnavs imas, rom igi ukve

arsebobs da metad mniSvnelovania politikuri marTvis nebismieri

sistemis SesanarCuneblad. amrigad, am SemTxvevaSi yuradReba

gadagvaqvs ara mxolod legitimurobis SenarCunebis meqanizmze,

aramed im viTarebazec, romlis drosac reJimis legitimacia

kiTxvis qveS dgeba da sabolood SesaZloa gaqres kidec. naSromSi,

“legitimurobis krizisi”(1975), neo-marqsisti Teoretikosi iurgen

habermasi asabuTebda, rom liberaluri demokratiebi “krizisis

tendenciebs Seicavdnen”, romelic ligitimurobas eWvqveS ayenebda

da reJimis stabilurobas emuqreboda. mocemuli argumenti, mTavar

problemas, kerZo-mewarmeobas, anu kapitalistur ekonomikas da

demokratiul politikur sistemas Soris winaaRmdegobaSi xedavs.

habermasis mtkicebulebiT, aseT viTarebaSi, SesaZloa

kapitalisturi demokratia memkvidreobiT arastabilur reJimad

gadaiqces.

demokratiuli procesi, mTavrobas aiZulebs yuradReba

miapyros xalxis ganwyobebs. es imis gamoa, rom rogorc politikuri

partiebi mieltvian xelSi Caigdon politikuri Zalaufleba, ise

zewolis jgufebi cdiloben Seubraleblad raime dastyuon

politikosebs. mocemuli viTareba, SegviZlia davinaxoT saxelmwifo

danaxarjebis umowyalo gazrdis processa da saxelwifos

pasuxismgeblobis mzard gafarToebaSi, rogorc ekonomikur, ise

socialur cxovrebaSi. enToni kingma (1975), naxseneb problemas

mTavrobis “zedmetad gadatvirTva” uwoda. mTavroba gadaitvirTa

ubralod imis gamo, rom partiebis da zewolis jgufebis

Page 62: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

62

moTxovnebis dasakmayofileblad, demokratiis politikosebma

sajaro politikuri kursis imgvari ganxorcieleba daiwyes,

romelic kapitalisturi ekonomikuri sistemis sijansaResa da

grZelvadian arsebobas daemuqra. magaliTad, saxelmwifo

danaxarjebis zrdam fiskaluri krizisi warmoSva, sadac maRalma

gadasaxadebma sawarmoebis ganviTareba Seaferxa, da mTavrobis mier

sesxebis gazrdam permanentuli maRali inflacia gamoiwvia.

habermasis mtkicebulebiT, liberaluri demokratia, verc

socialuri usafrTxoebis/dazvevis da keTildReobis saxalxo

moTxovnebs akmayofilebs da verc kerZo mogebis safuZvelze

funqcionirebadi sabazro ekonomikis sakiTxebs umklavdeba.

habermasis SexedulebiT, imis gamo, rom kapitalisturi

demokratiebi iZulebulni arian SeewinaaRmdegon saxalxo zewolas,

an kidev maSin riski gawion, rasac ekonomikuri kolafsi SeiZleba

moyves, metad arTulebs saqmes, raTa legitimurobis SenarCuneba

moxerxdes.

garkveuli TvalsazrisiT, legitimaciis krizisis SiSma, 70

iani wlebis liberaluri demokratiebis friad pirquSi suraTi

daxata. habermass surda “krizisis tendenciebis” gamokveTa, romlTa

kontrolic liberaluri demokratiebis unars aRemateboda. Tumca,

saarCevno meqanizmis arseboba, saSualebas aZlevs liberalur

demokratias imgvari politikuri kursi gaataros, romelic

konkurirebad moTxovnebs exmianeba da mTlianobaSi sistemas

legitimurobis SenarCunebis saSualebas Zlevs, imis miuxedavad,

rom bevri politikuri nabiji kritikas iwvevs da arapopularulia.

amrigad, umTavres SemTxvevebSi, liberalur demokratiuli

politika iZleva saSualebas intervencionistuli sajaro politika

Tavisufali ekonomikiT Seicvalos, xolo ZalauflebisTvis

brZolaSi, memarcxene da memarjvene mimdinareobebis alternativebi

uzrunvelyos. Tumca, SegviZlia vifiqroT, rom 70-ian wlebSi

Page 63: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

63

aRmocenebuli axali memarjveneoba legitimaciis krizisis

gamopasuxebas warmoadgenda. axali memarjveneebi, upirvelesad

aRniSnavdnen, rom “gadatvirTvis” problema im Sexedulebidan

aRmocendeboda, romelsac swamda, rom mTavrobas ZaluZs, rogorc

ekonomikuri da socialuri, ise politikuri problemebi mogvareba.

amis Sedegi iyo, rom axali memarjveneobis mimdevari iseTi

politikosebi, rogorebic aSS-s prezidenti ronald reigani da

didi britaneTis premier misitri margaret TetCeri iyvnen,

sazogadoebas arwmunebdnen, rom didi molodini ar qonodaT

mTavrobis moRvaweobisa. saamisod, isini Seecadnen,

pasuxismgeblobebis didi nawili saxelmwifodan individebs xelSi

gadaecaT. amrigad, keTildReobis sakiTxebi, maT individTa

pasuxismgeblobad gamoacxades da mouwodebdnen meti

individualuri gamrjeobis, danazogebis Seqmnis, samedicino

dazRvevis, kerZo sapensio uzrunvelyofis da sxva msgavsi

sakiTxebis Sesaxeb. ufro metic, umuSevroba ukve samTavrobo

pasuxismgeblobad aRar ganisazRvreboda: umuSevrobis moculoba,

“bunebrivad warmomdgari nixri” iyo, romlis Semcirebac, TviT

momuSaveTa mier “sakuTari Sromis dafasebiT” Tu iyo SesaZlebeli.

axali memarjveneebi, ufro radikalurad Seecadnen, jer

eWvqveS daeyenebinaT da Semdeg SeecvalaT is Teoriebi da

Rirebulebebi, romlebic, winaT, saxelmwifo pasuxismgeblobebis

mzard gafarToebas kanonierad miiCnevda. am TvalsazrisiT, axalma

memarjveneebma Tavi mouyares “hegemonur proeqts”, romelic Seecada

urTierwinaaRmdegobrivi sabazro Rirebulebebis da Teoriebis

Zalis damyarebas. aman, imgvar politikuri filosofiis

popularobas Seuwyo xeli, romelic individualizms ganadidebda

da “ZiZa” saxelmwifos ideas akninebda. mocemuli proeqti ori

TemiT iyo dakavebuli, neo-liberaluriT da neo-konservatuliT.

neo-liberaluri Teoriebi Seecadnen bazris avtonomiis

Page 64: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

64

dadasturebas, romlis mixedviTac “ekonomika maSin muSaobs

saukeTesod, Tu ki mTavroba mas Tavs anebebs”. am TvalsazrisiT,

ekonomika da socialuri yofa kerZo sferod gamocxadda,

romelTanac saxelmwifos araferi esaqmeba. meores mxriv, neo-

konservatorebi xelisuflebis/avtoritetis, wesrigis da

disciplinis ideebis aRdgenas Seecadnen. kerZod, es niSnavs imas,

rom mTavrobis xelisufleba/avtoriteti gaZlierdes, sul mcire

iseT sakiTxebSi, romelSic, axali memarjveneebis mixedviT

mTavrobas upiirvelesi roli aqvs: kanoniereba da wesrigi,

sazogadoebrivi moralis uzrunvelyofa da Tavdacva.

Tu ki industrializebul dasavleTSi, leberalur-

demokratiuli reJimebi, legitimaciis krizisis TvalsazrisiT

SedarebiT daculni aRmoCndnen, igive ar SeiZleba iTqvas,

liberalur mmarTvelobebis mimarT ganviTarebad samyaroSi.

ganviTarebadi samyaros qveynebidan, mxolod mcireodenma nawilma

Tu moaxerxa Seeqmna imgvari mdgradi sistema, romelic

Zalauflebis mopovebisTvis Ria da Tavisufal konkurencias

daemyareboda da samoqalaqo Tavisuflebebis mniSvnelovan nawils

SeinarCunebda. imis miuxedavad, rom ganviTarebad samyaroSi

liberalur demokratiuli Seferilobis reJimebis raodenoba

SesamCnevad izrdeboda, indoeTis msgavsi warmatebis ganmeoreba,

friad iSviaTi movlenaa. leberalur-demokratiul eqperimentebs

xSirad samxedro gadatrialebebi da erTpartiuli mmarTvelobis

damyareba mosdevda xolme. aseT movlenebs, legitimaciis krizisis

garkveuli elferi gadakravda. magaliTad, iseTi struqturuli

problemebis arsebobam, rogorebicaa ganviTarebis dabali done,

gadaumuSavebeli nedleuliT vaWrobaze zedmeti damokidebuleba,

dasavleTis bankebisadmi davalienebis arseboba da a.S., rTuli,

faqtobrivad SeuZlebeli gaxada ganviTarebadi qveynebis politikur

reJimebs liberalur-demokratiuli reJimisTvis damaxasiaTebeli

Page 65: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

65

moTxovnebis Sesruleba. ufro metic, mravalpartiuli

demokratiebis arseboba, xSirad Seusabamod moCans, da xSirad

SesaZloa dabrkolebac ki aRmoCndes, rodesac sazogadoeba erT

mTavar sakiTxs aris pirispir SeCexebuli: esaa socialuri

ganviTarebis moTxovna. meores mxriv, saerTod sakiTxavia,

sargeblobdnen ki am tipis reJimebi raime ligitimurobis xarisxiT,

romelTa SemTxvevaSic reJimTa msxvrevas Znelad Tu vuwodebT

legitimurobis kriziss. liberalur-demokratiuli reJimebi xSirad

yofili koloniuri metropoliis danatovars warmoadgenda da iseT

sakiTxebs asaxavda, rogorebic individualizmi da konkurenciaa,

romelnic sruliad ucxoni iyo ganviTarebadi samyaros didi

nawilisTvis.

aRmosavleTi evropis da sabWoTa kavSiris orTodoqsuli

komunisturi reJimebis 1989-1991 wlebis msxvreva, legitimurobis

krizisis, Tu legitimurobis krizisis seriebis metad karg

magaliTs warmoadgens. mocemul krizisebs politikuri,

ekonomikuri da socialuri ganzomilebebi qonda. politikuri

sakiTxebis mixedviT Tu vimsjelebT, orTodoqsuli komunisturi

reJimebi erT-partiul saxelmwifoebs warmoadgendnen, sadac

“mmarTveli” komunisturi partia, warmosaxviT mainc, sazogadoebis

yvela jgufs akontrolebda. ekonomikis TvalsazrisiT, gegmiurma

centralizebulma ekonomikam, romelic mocemul reJimSi arsebobda,

ver SeZlo imgvari keTildReobis Seqmna da gavrceleba, rogorc es

kapitalisturi dasavleTis SemTxvevaSi iyo. socialuri

TvalsazrisiT, orTodoqsuli komunisturi reJimebis miRwevebi

friad saeWvo iyo: industrializaciam da masobrivi ganaTlebis

danergvam ukeT informirebuli da mzardi gamocdilebis mqone

moqalaqeTa fena Seqmna, romelTa mxridan samoqalaqo

Tavisuflebebis da dasavluri samomxmareblo saqonelze

moTxovnilebebis gazrdam, ubralod reJimis gacamtvereba gamoiwvia,

Page 66: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

66

radganac mas ar SeeZlo am moTxovnebis dakmayofileba. mocemulma

faqtorebma TandaTanobiT Zala gamoacala orTodoqsuli reJimebis

legitimurobas da 1989 wels aRmosavleT evropaSi da 1991 wels ki

sabWoTa kavSirSi masobrivi demonstraciebis Sedegad es reJimebi

daemxnen kidec.

Tanasworoba, socialuri samarTlianoba da keTildReoba

Tanasworoba

dRes farTod gamoyenebul termin “Tanaswori”-s pirvelad

mniSvnelobaSi, raime sagnis Tanabari fizikuri SesaZleblobebi

igulisxmeboda. am gagebiT, SegviZlia visaubroT ori sasmisis

Sesaxeb, romlebSic ori “Tanabari” moculobis wyali asxia. msgavsi

magaliTebi SesaZloa moviyvanoT agreTve sxva fizikuri sagnebis

Sesaxebac. magram, politikur TeoriaSi viTareba cota sxvagvaria.

am SemTxvevaSi, Tanasworobis sakiTxi mkveTrad unda gavmijonoT

iseTi ideebisgan, rogorebicaa “erTgvarovneba” (uniformity), “igiveoba”

(Identity) da “erTnairoba” (sameness). imis miuxedavad, rom

Tanasworobis ideis kritikosebi saqmis gaiolebis mizniT sakiTxis

ubralo erTgvarovnebamde dayvanasac ki cdiloben (ukavSireben ra

mas socialuri inJineriis sakiTxebs), arc erTi mniSvnelovani

politikuri moRvawe/moazrovne arasdros yofila yvela sagnis da

sakiTxis absoluturi Tanasworobis damcveli. Tanasworoba arc

kacobriobis mravalferovnebis mteria da arc imas cdilobs, rom

yvelaferi erTmaneTs daamgvanos. egalitaristebi xSirad yvela

individis unikalurobasac aRiareben da moswonT kidec azri, rom

adamianebi gansxvavebuli niWis, SesaZleblobebis da unarCvevisani

ibadebian. Tumca, maT mizans imgvari samarTlebrivi, politikuri an

sazogadoebrivi pirobebis Seqmna warmoadgens, sadac adamianebs

Page 67: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

67

miecemaT saSualeba Tanabrad daimsaxuron yuradReba da datkbnen

cxovrebiT. sxva sityvebiT, rom vTqvaT, Tanasworoba es ubralo

SeSveli erTgvarovneba ki ara, aramed sazogadoebrivi arsebobis im

pirobebis “gaTanabrebaa”, romelTac uaRresad mniSvnelovani

adgili uWiravT adamianTa keTildReobis uzrunvelyofaSi. Tumca

unda iTqvas, rom Tanasworoba saSiSi idea, Tu ki mas ubralo

politikur devizad gadavaqcevT da ar davsvamT kiTxvas Tu ra aris

Tanasworoba? raSi unda iyvnen adamianebi Tanasworni, rodis,

rogor, sad da ratom?

Tanasworoba metad winaaRmdegobrivi cnebaa, romelic

socialuri cxovrebis yoveli Sedarebis dros, sruliad

gansxvavebulad warmogvidgeba. magaliTad, SesaZlebelia visaubroT

moraluri, samarTlebrivi, politikuri, socialuri, sqesobrivi,

rasobrivi da a.S. Tanasworobebze. ufro metic, Tanasworobis

principi ramdenime formas moicavs, romelTaganac yvelaze

mniSvnelovania: formaluri, SesaZleblobebis da Sedegis

Tanasworobebi. imis miuxedavad, rom SesaZleblobebis da Sedegis

Tanasworobis principebi formaluri Tanasworobis ideisgan

momdinareoben, isini xSirad sruliad gansxvavebul mniSvnelobebze

miuTiTeben. magaliTad, samarTlebrivi Tanasworobis momxreni

xSirad kicxaven SesaZleblobebis Tanasworobis ideas, rodesac igi

gansxvavebulobis mxardasaWerad Raribebis da uunaroebis

sasargeblod gadaixreba xolme.. igive SeiZleba iTqvas socialuri

Tanasworobis ideis momxreebis mimarTac, romlebic ewinaRmdegebian

SesaZleblobebis Tanasworobis ideas, radganac maT miaCniaT, rom

es ukanaskneli uTanasworobis uflebis aRiarebas ufro uwyobs

xels. amdenad, egalitarizmi mraval ideas da Sexedulebas moicavs

da misi politikuri xasiaTi xSirad did winaaRmdegobebs

warmoSobs.

Page 68: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

68

formaluri Tanasworoba

Tanasworobis yvelaze adreuli versia, romelmac gavlena

moaxdina politikur moZRvrebaze gvTavazobs Semdeg Sexedulebas:

adamianebi Tanasworebi arian imdenad, ramdenadac yovel maTgani

adamianuri Rirsebis Tanabrad matarebelia. Tanasworobis mocemul

gagebas, xSirad “safuZvelmdebare Tanasworobadac” moixsenieben. es

idea warmoiSva me-17-18 saukuneebSi ganviTarebuli bunebiTi

uflebebis Teoriebis safuZvelze. magaliTad, amerikis

damoukideblobis deklaracia acxadebs, rom “yvela adamiani

Tanasworad ibadeba”, xolo “adamianis da moqalaqis uflebaTa”

frangul deklaraciaSi miTiTebulia, rom “adamianebi ibadebian da

inarCuneben Tavisuflebis da Tanasworobis uflebas”. Tumca

saintereso iqneboda gvekiTxa, Tu ra saxis Tanasworobas afuZneben

aRniSnuli deklaraciebi? ra Tqma, ar unda movTxovoT mocemul

deklaraciebs mogvawodon adamianuri yofis sasurveli pirobebis

detaluri aRwera, imdenad ramdenadac me-18 saukune jer kidev

fesvgadgmuli socialuri privilegiebis da sruli ekonomikuri

uTanasworobis epoqa iyo. mocemuli deklaraciebi ufro

normatiuli xasiaTis mocemulobebi iyo, romelic yvela adamianis

moralur Rirsebas asabuTebda. ubralod, rom vTqvaT, adamianebi

“Tanasworni” arian imis gamo, rom adamianebi arian. isini

Tanasworad “ibadebian” da “RvTis xatebas Tanasworad gamoxataven”.

magram Cndeba kiTxva, Tu ras SeiZleba niSnavdes mocemuli

Tanasworoba praqtikaSi?

adre modernul periodSi, safuZvelmdebare Tanasworoba ar

iyo SesaZleblobebis Tanasworobis ideasTan Sewyvilebuli,

romelic mas daakavSirebda Tanaswori simdidris da Tanaswori

socialuri mdgomareobis sakiTxebTan. iseTi moazrovne, magaliTad

rogoric jon loki iyo erTis mxriv icavda ideas, rom “adamianebi

Page 69: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

69

Tanasworad ibadebian” da amave dros moiTxovda sakuTrebis

uflebis absolutur xelSeuvalobas da sakuTrebis mflobelis

mier sakuTari qonebis gamoyenebis SesaZleblobis SeuzRudaobas.

igi arc qalebis sakiTxze ambobda rames, romelnic maSin sruliad

gariyulebi iyvnen kategoriidan “adamiani”. principi, rom yvela

adamiani flobs Tanaswor uflebas, “formaluri Tanasworobis”

ideis safuZvelia. “formaluri Tanasworoba” aviTarebs debulebas,

rom yoveli adamianis adamianuri Rirseba adamians uflebas aZlevs,

misTvis sazogadoebrivi cxovrebis wesebi Tanaswori iyos.

procedurulia is wesi, rogorc aseTi, romelic adamians

moqmedebis Tanasworobis uflebas aZlevs. imis miuxedavad, rom

adamianebs sakuTari SesaZleblobebis farglebSi yvelafris arCeva

SeuZliaT, saamisod, maT windawin ar unda moiTxovon raime

SesaZleblobebis, resursebis da simdidris uzrunvelyofa.

formaluri Tanasworobis yvelaze mniSvnelovan

gamoxatulebas samarTlebrivi Tanasworobis anu “kanonis winaSe

Tanasworobis” idea warmoadgens. amgvari ideis mixedviT, kanonma

yvela adamiani individad unda ganixilos da yuradReba ar unda

miaqcios mis socialur, religiur, rasobriv, sqesobriv da a.S.

mdgomareobas. am gagebiT, samarTali “brmaa” yvela aRwerili

faqtoris mimarT da misTvis erTaderT WeSmaritebas sasamarTloSi

warmodgenili mtkicebulebebi warmoadgenen. amgvarad,

samarTlebrivi Tanasworoba, kanonis mmarTvelobis (Rule of Law)

umTavresi safuZvelia. kanonis mmarTvelobis idea moiTxovs yvela

adamianis mxolod kanonisadmi morCilebas, ar aqvs mniSvneloba

kerZo moqalaqe iqneba YTu saxelmwifo moxele. aSS-Si amgvari

praqtikis gamoxatulebaa “Tanaswori dacvis” (equal protection)

konstituciuri principi. am ideis mixedviT, erTidaimave pirobebSi

myofi adamianebi erTidaimave pirobebiTve unda ganisjebodnen.

mocemuli principi yvelaze naTlad gamoiyena uzenaesma

Page 70: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

70

sasamarTlom saqmis dros, romelsac ewodeboda “brauni ganaTlebis

sabWos winaaRmdeg” (1954). mocemulma saqmem daadgina, rom amerikul

skolebSi arsebuli rasobrivi segregacia ewinaaRmdegeboda

amerikis konstitucias. aman, ki Tavis Tavis mxriv, samoqalaqo

uflebebis sakiTxebis win wamowevas da ganviTarebas Seuwyo xeli.

amis miuxedavad unda iTqvas, rom formaluri Tanasworobis

principi arsebiTad negatiuria: mas uaRresad SezRuduli resursebi

gaaCnia sazogadoebaSi arsebuli specifikuri saxis privilegiebis

aRmosafxvrelad. formaluri Tanasworobis warmoSobisTanave

gaCnda imedi, rom igi xels Seuwyobda feodalizmis droindeli

ierarqiis da wesrigis gaqrobas; axal viTarebas win

aristokratuli privilegiebi eRobeboda xolme. swored amiT

iaxsneba is faqti, rom formalurma Tanasworobis principma

TiTqmis sayovelTao mxardaWera moipova, gansakuTrebiT

konservatul da liberalur wreebis mxridan, Tumca mas naklebad

endobodnen xolme socialistebi. formaluri Tanasworoba,

Tanasworobis is formaa romelic iSviaTad saWiroebda xolme

raime gamarTlebas: privilegiebi, romelic gadaecemoda erTi

klasSi mcxovreb pirovnebas genderis, kanis feris, raime kredos an

religiis msgavsad “dabadebis SemTxveviTobis” gamo, amJamad

aRiarebulia, rogorc ubralod fanatizmi an iracionaluri

crurwmena. msgavsi viTareba, yvelaze aSkarad, sayovelTaod

dagmobili samxreT afrikuli aparteidis sistemaSi gamosWvioda.

Tumca, unda iTqvas, rom formaluri Tanasworoba mravali

TvalsazrisiT friad Sezuduli cnebaa, romelmac SesaZloa ver

Svas WeSmariti Tanasworoba, miT umetes maSin, Tuki mas saerTod

martod davtovebT. magaliTad, samarTlebrivi Tanasworoba yvela

adamians aZlevs Zvirfasian restoranSi kvebis uflebas, miuxedavad

misi rasisa, sqesisa da a.S., magram TiTqmis arafers gveubneba imis

Sesaxeb, Tu rogor movipovoT Tanxebi, raTa aRvasruloT CvenTvis

Page 71: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

71

boZebuli es ufleba. swored amaze miuTiTebda frangi mwerali

anatol fransi nawarmoebSi “wiTeli lili”, rom “jadosnuri

samarTlebrivi Tanasworoba mdidars da Raribs erTnairad

ukrZalavs puris moparvas da xidis qveS Zils”.

mocemuli SezRudvebi SesaZloa davinaxoT agreTve, rogorc

rasobriv, ise sqesobriv TanasworobasTan mimarTebaSic. formaluri

Tanasworoba moiTxovs, rom aravis waerTvas raimes ufleba maTi

rasobrivi Tu sqesobrivi mikuTvnebulobis gamo. amis miuxedavad,

rasobrivi diskriminaciis akrZalva ver axerxebs kulturaSi

fesvgadgmuli da “institucionalizebuli” rasizmis mospobas.

formalur Tanasworobas ar ZaluZs agreTve im ekonomikuri da

socialuri usamarTlobis gaqroba, romelmac ganapiroba zogadad

rasobrivi umciresobebis Cagvra. karl marqsi Seecada aexsna

mocemuli problema naSromSi “ebrauli sakiTxis Taobaze”(1844).

marqsi cdilobda ebraelebis magaliTze warmoeCina Tanaswori

samoqalaqo uflebebis da Tavisuflebebis “politikuri

emansipaciis” sakiTxi, romelSic ara mxolod ebraelebs, aramed

mTels kacobriobas gulisxmobda, romlebic klasobrivi tiraniiT

iCagrebodnen. marqsistebi kapitalizms ganixilavdnen iseT sistemad,

romelmac Seqmna Tanasworoba sabazro principis mixedviT. mocemul

SemTxvevaSi, adamianebi ara maTi socialuri mdgomareobiT da

individualuri gansakuTrebulobis mixedviT ganisjebian, aramed

mTavaria mxolod maTi sabazro Rirebuleba. amis miuxedavad, kerZo

sakuTrebis arseboba klasobriv gansxvavebulobebs warmoSobs,

romelic Tavis mxriv iseT sazogadoebas ayalibebs, sadac

adamianebs mkveTrad gamoxatuli urTierTgansxvavebuli sabazro

Rirebulebebi gaaCniaT. swored amitom saxaven marqistebi

samarTlebrivi Tanasworobis ideas “sabazro” da “burJuaziul”

Tanasworobad. marqistebs miaCniaT, rom formaluri Tanasworobis

Page 72: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

72

principi realurad fasaduri saxisaa da cdilobs SeniRbos

sinamdvileSi arsebuli eqploatacia da ekonomikuri uTanasworoba.

sqesobrivi TanasworobisTvis brZola moiTxovs samarTlebriv

Tanasworobas, romelsac xandaxan “Tanaswor uflebebsac” uwodeben

xolme. iseTma adreulma feministebma, rogorebic iyvnen meri

uolstounkrafti da jon stiuart mili, wamoayenes sakuTari

argumentebi liberaluri individualiszmis sasargeblod. maTi

azriT, genderul mikuTvnebuloba ar unda aisaxebodes sajaro

cxovrebaSi, radganac yovel pirovnebas erTi da igive ufleba aqvs

ganaTlebis, kanonis, politikis da a. S. TvalsazrisiT. magaliTad,

uolstounkrafti asabuTebda, rom “qalic Cveulebrivi “adamiania”,

miuxedavad misi sqesobrivi gansxvavebulobisa”. miuxedavad imisa,

rom YTanamedrove epoqaSi, qalebis mamakacebTan gaTanasworebis

sakiTxi gacilebiT win wavida, vidre ubralod “formaluri”

Tanasworobis idea, jer kidev arsebobs kulturuli, socialuri da

politikuri uTanasworobebi, romlebic genderuli

mikuTvnebulobis xarjze aRmocendebian xolme. amis gamo, mravali

Tanamedrove feministi ar dakmayofilda mxolod liberaluri

Tanaswori uflebebis ideiT da Tanasworobis aRiareba ufro

radikaluri formebiT moiTxova. magaliTad, socialisti

feministebi ufro didi socialuri uTanasworobis sawyisebis

arsebobaze amaxvileben yuradRebas, rogorc wesi. saamisod, isini

miuTiTeben sazogadoebaSi arsebul ekonomikur uTanasworobaze,

romelic Tavis mxriv saSualebas aZlevs mamakacebs kvlav

SeinarCunon “marCenalis” statusi, maSin rodesac qalebi ara

mxolod uxelfaso diasaxlisebad rCebian, aramed ganwirulni arian

dabalSemosavliani da dabali statusis mqone samsaxurebisTvis.

radikaluri feministebi, Tavis mxriv, miuTiTeben formaluri

Tanasworobis araadekvaturobazec. maT miaCniaT, rom es ukanaskneli

mxolod sajaro cxovrebiT aris dainteresebuli, maSin, rodesac

Page 73: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

73

igi sruliad uyuradRebod tovebs patriarqalizmis da “mamakacTa

mmarTvelobis” faqts, romelic Tavis mxriv ojaxis sturuqturas

da personaluri cxovrebis organizebis wesebSia fesvgadgmuli.

maSasadame, srulfasovani sqesobrivi Tanasworobis damyareba ara

mxolod qalebisadmi Tanaswori uflebebis miniWebas moiTxovs,

aramed gulisxmobs qalis mamakacTan gaTanasworebasac, rogorc

ekonomikur, ise socialur da saojaxo cxovrebaSi.

SesaZleblobebis Tanasworoba

bevri moazrovne fiqrobs, rom ufro radikaluri,

SesaZleblobebis Tanasworobis cneba, bunebrivad formaluri

Tanasworobis ideisgan momdinareobs. miuxedavad am ori cnebis

mravali urTierTmsgavsebisa, isini SesaZloa or sruliad

gansxvavebul fenomens gulisxmobdnen. Zalian xSirad,

SesaZleblobebis Tanasworobis idea arRvevs formalur

Tanasworobas. SesaZleblobebis Tanasworobis principebze

msjelobas platonis naSromebSi vawydebiT. platoni, adamianis

raime sazogadoebrivi mdgomareobis dakavebas mtkiced ukavSirebda

individis unars an mis saamisod garjas. mocemuli msjelobis

mixedviT, saganmanaTleblo sistemam yvela bavSvs Tanabari Sansi

unda misces sakuTari niWierebis gamosavlenad. platonis mocemuli

koncefcia aitaces Tanamedrove ideologiebma da dResdReobiT

TiTqmis yvela politikuri partiis mier farTod gamoiyeneba

msjelobis yvela mimarTulebiT. social-demokratebs da

Tanamedrove liberalebs mtkiced swamT, rom SesaZleblobebis

Tanasworoba socialuri samarTlianobis qvakuTxedia. Tanamedrove

konservatorebi (romlebmac bevr sakiTxze Seicvales Sexeduleba)

xotbas asxamen imgvar Rirsebebs, rasac isini “klasikur

sazogadoebas” uwodeben. konservatorTa SexedulebiT, amgvari

Page 74: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

74

sazogadoeba individualur garjas emyareba da ara marqsis mier

aRweril koleqtiur sakuTrebaze damyarebul sazogadoebas.

formaluri Tanasworoba ufro adamianis mdgomareobas da

kanonierebaze amaxvilebs yuradRebas, rac Tavis mxriv arc

cxovrebis “SesaZleblobebs” aqcevs yuradRebas da arc mocemuli

pirobebidan Tavis daRwevis gzebis Ziebas dagidevs ramed.

SesaZleblobebis Tanasworoba, upirvelesad, sawyis pirobebze,

cxovrebis sastarto niSnulis sakiTxze amaxvilebs yuradRebas.

Zalzed xSirad, mocemuli sakiTxis ukeT warmosaxvisTvis, sportul

metaforas moiSvelieben xolme, romelic Tanaswori “startis” Tu

“Tanaswori donis sarbielis” uzrunvelyofas moiTxovs. cxovrebis

sawyisi pirobebis gansazRvrebis mcdelobebma, SesaZloa sruliad

araegalitaruli Sedegebi mogvitanos. SesaZleblobebis

Tanasworobis momxreT ar sjeraT, rom srbolis yvela monawile

SedegTan Tanabrad miva, imis miuxedavad rom maT sastarto

pozociebi saerTo iyo. mravali Tvalsazrisis mixedviT, “Tanaswori

sawyisi” uTanasworo Sedegebis legimacias uwyobs xels, romelmac

gamarjvebuli damarcxebulisgan unda gamijnos. sazogadoebaSi

arsebuli uTanasworo realobani (performance) , ubralod adamianTa

gansxvavebul SesaZleblobebze migviTiTebs. saboloo jamSi,

amgvari viTareba ayalibebs sinamdviles, romlis mixedviTac

SesaZleblobebis Tanasworobis principi “uTanasworobis miRwevis

Tanaswor saSualebad” gadaiqceva xolme. es imitom aris ase, rom

mocemuli koncefcia or gansxvavebul Tanasworobas ayalibebs,

romelTaganac erTi misaRebia, xolo meore miuRebeli. bunebiTi

uTanasworobis Camoyalibeba, romelic SesaZloa pirovnebis

niWierebis, unar-Cvevebis, Sromismoyvareobis da kidev sxva msgavsi

pirobebisgan momdinareobdes, gardauvali procesia, rasac Tavis

mxriv moraluri arsebobis “uflebac” gaaCndes. margaret TetCeris

sityvebiT, rom vTqvaT, sinamdvileSi mxolod “uTanasworod

Page 75: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

75

arsebobis ufleba” arsebobs. amis miuxedavad, SeiZleba iTqvas, rom

uTanasworoba, romelic iseTi socialuri pirobebiT ikvebeba,

rogorebicaa: siRaribe, usaxlkaroba an umuSevroba, moralurad

“ukeTuria”(wrong), radganac Tu ki zogierTs cxovrebis srbolis

dawyeba Suagzidanac xelewifeba, zogierTi monawile saerTod ver

axerxebs srbolis sarbielze misvlas.

SesaZleblobebis Tanasworobis idea friad gansakuTrebul

araegalitaruli idealis Camoyalibebas mieltvis, romelsac

meritokratuli sazogadoeba ewodeba. termini meritokratia maikl

iangma(1958) Seqmna. iangi meritokratiaSi niWierebis da inteleqtis

safuZvelze Seqmnil mmarTvelobas gulisxmobda. meritokratuli

sazogadoebis arsebobis pirobebSi warmatebac da marcxic

pirovnul damsaxurebad moiazreba, romelic gamoxatavs faqts,

romlis mixedviTac zogi niWieri an Sromismoyvare ibadeba, xolo

zogi ki – naklebad niWieri an zarmaci. amgvar uTanasworobas

merotokratia araTu moralurad amarTlebs, aramed cdilobs

Seqmnas iseTi pirobebi, romelic adamians yovelnairad daexmareba

sakuTari niWierebis gamovlenaSi. Tumca unda iTqvas, rom

meritokratiis idea mainc endoba uTanasworobis gamomwvev

“bunebiT” da “socialur” mizezebad gayofis tradicias. magaliTad

fsiqologebi hans aisenki (Hans Eysenck)(1973) arTur ienseni (Arthur

Jensen)(1980) pirvelebi Seecadnen daesabuTebinaT bunebiTi

uTanasworobis arseboba. saamisod, isini eyrdnobidnen inteleqtis

Semowmebis testebs (IQ), romelTa saSualebiTac cdilobdnen

adamianis gonebrivi SesaZleblobebis gazomvas. amgvari idea udevs

safuZvlad didi britaneTSi arsebul tradicias, romlis

mixedviTac skolebi e.w. “Tormeti-plius” gamocdebis saSualebiT

cdiloben SearCion mowafeebi. Tumca, praqtikaSi, mocemuli

gamocdebis CatarebiT gamovlenil “bunebrivi unarebis”

samarTlianobaze did gavlenas axdenen socialuri da kulturuli

Page 76: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

76

faqtorebi. magaliTad, didi britaneTis skolebi xels uwyoben

saSualo klasis bavSvebis sasargeblod saqmis warmoebas, romelTa

mSoblebic skolebSi kargi akademiuri moswrebiT gamoirCeodnen.

sirTule imaSi mdgomareobs, rom Tu ki bunebiTma niWierebam ver

moaxerxa adamianis socialuri faqtorebis zegavlenisgan gamoxsna,

maSin “bunebiTi uTanasworobis” ideaze uaris Tqma mogviwevs. ufro

metic, Tu ki simdidresa da sazogadoebriv mdgomareobas pirovnul

miRwevad ver miviCnevT, maSin SesaZleblobebis Tanasworobis cnebam,

SesaZloa Tanasworobis ufro radikaluri koncefciebi warmoSvas.

yvelafris miuxedavad, unda iTqvas, rom SesaZleblobebis

Tanasworobis mimzidveloba mZlavria. saxeldobr, igi pativs

miagebs sayovelTao Tanasworobis maqsimizaciis process.

SesaZleblobebis Tanasworoba uaryofs yvela im winaRobas,

romelic ki pirovnul ganviTarebas da TviTrealizacias (rac

yvela moqalaqis ufleba unda iyos) uSlis xels. mocemuli

principebis realizacia ukve aRar iwvevs winaaRmdegobebs.

sayovelTaodaa gaziarebuli azri, rom karierul winsvlaSi,

gadamwyveti mniSvneloba adamianis niWsa da unars unda eniWebodes.

Tumca, zogierTi moazrovne asabuTebs, rom SesaZleblobebis

Tanasworobis amdagvari gamoyeneba saxelmwifos sazogadoebriv da

pirovnul cxovrebaSi Carevis SesaZleblobas zrdis, rac Tavis

mxriv individualur Tavisuflebas emuqreba da SesaZloa

formaluri Tanasworobac ki daarRvios. magaliTad, ojaxis

instituti SesaZloblobebis Tanasworobis ganxorcielebis erT-

erT mTavari Semaferxebeli faqtoria. imis gamo, rom adamianebi

gansxvavdebian ojaxuri memkvidreobis mixedviT (es exeba maT

materialur mdgomareobas da sazogadoebaSi stabiluri

mdgomareobis sakiTxebs), mianiSnebs faqtze, rom yvela adamianis

erTnairi sawyisi pirobebi ar eqneba. SesaZleblobebis Tanasworoba,

rom davnergod misi ukiduresi formebiT, maSin unda gadaixedos

Page 77: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

77

kanonebi, romlebic memkvidreobas krZalavs da ojaxis instituts

sakompensacio programebis mixedviT aregulirebs. mocemuli

Sexedulebis Tanaxmad, SesaZloa Tavisuflebis da Tanasworobis

moTanxmebac ki gaxdes saWiro. yovelive es ki moiTxovs

wonasworobis damyarebas, SesaZleblobebis gaTanasworebis

moTxovnas da individualur uflebebis da Tavisuflebebis dacvis

procedurebs Soris.

erTi yvelaze rTuli sakiTxi, rasac SesaZleblobebis

Tanasworobis ganxorcieleba iwvevs, esaa e.w. “pozitiuri”

diskriminaciis sakiTxi. esaa konkretuli politikuri kursis

nairsaxeoba, romelic ukavSirdeba aSS-Si warmoSobili

“antidiskriminaciuli moqmedebis” (Affirmative Action) sakiTxebidan

momdinareobs. mocemuli politika rasobrivi segregaciis sakiTxebs

exeboda da diskriminacias Cagrul mdgomareobaSi myofi jgufebis

sasargeblod axorcielebda. amdagvari politikis gamarTleba

aSkarad SesaZlebelia SesaZleblobebis Tanasworobis gamoyenebiT.

magaliTad, Tu ki rasobrivi umciresobebi socialurad Cagrul

mdgomareobaSi imyofebian, maTTvis mxolod formaluri

Tanasworobis miniWeba ar iZleva imis saSualebas, rom maT miiRon

Sesabamisi ganaTleba, waratebas miaRwion karierul winsvlaSi, an

kidev daiwyon politikuri moRvaweoba. mocemuli viTareba aRiara

aSS-s uzenaesma sasamarTlomac saqmis dros “kaliforniis

universitetis mmarTvelebi beikis winaaRmdeg” 1978 wels, romelmac

mxari dauWira saswavlo dawesebulebebSi misaRebi procedurebis

dros, pozitiuri diskriminaciis realizacias. am SemTxvevaSi,

pozitiuri diskriminacia, golfis TamaSis msgavsad, wonasworobis

sistemis dacvas uwyobs xels, romelic or uTanasworo

mowinaaRmdeges Soris samarTliani da Tanaswori Sejibrebis

Catarebas axerxebs. zogierTi Sexedulebis mixedviT, uTanasworo

damokidebulebebi (romelic Tumca Zveli Cagruli mdgomareobis

Page 78: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

78

aRmosafxvreladaa mowodebuli) Tanaswori uflebebis principis

darRvevas gamoiwvevs aucileblad. magaliTad, beikis saqmis

mixedviT, students universitetSi Cabarebis ufleba aRar qonda, Tu

ki mas masze ufro cudi akademiuri moswrebis kandidatebTan erTad

mouwevda konkurenciis gavla.

Sedegis Tanasworoba

Sedegis Tanasworobis idea egalitarizmis yvelaze ufro

radikaluri da winaaRmdegobrivi saxeobaa. maSin, rodesac

SesaZleblobebis Tanasworoba mniSvnelovani RonisZiebebis

gatarebas moiTxovs socialuri da ekonomikuri Tanasworobis

misaRwevad, gacilebiT meti unda gakeTdes saimisod, rom “Sedegis”

gaTanasworebas mivaRwioT. es aris mizani, romelic yvelaze metad

aaSkaravebs fundamentur ideologiur gansxvavebulobas:

socialistebis, komunistebis da zogierTi anarqistebisTvisac,

socialuri Tanasworobis maRali donis miRweva fundamenturi

mizania, xolo konservatorebs da liberalebs swamT, rom es

uzneoba da arabunebiTia.

“SesaZleblobebis” sakiTxTan SedarebiT, “Sedegis” ideas

yuradReba cxovrebis sawyisi pirobebis gansazRvrebidan mis

Sedegebze, xolo sawyisi Sansebidan jildoze gadaaqvs. Sedegis

Tanasworobis mixedviT, srbolis/Sejibris yvela monawile

finiSTan Tanabrad unda mivides, maTi sastarto pirobebis da

srbolaSi gamovlenili siswrafis gansxvavebulobis miuxedavad.

SesaZleblobebis Tanasworoba, rogorc aseTi, ara mxolod

gansxvavdeba formaluri da SesaZleblobebis Tanasworobis

ideebisgan, aramed SeiZleba iTqvas, rom dadebiTi mxrivac

ewinaaRmdegeba maT. amis miuxedavad, xSirad bundovania gavarkvioT

“Sedegi” resursebis Tanabrad ganawilebas, keTildReobis donis

Page 79: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

79

gaTanasworebas Tu raime sakiTxis Tanabrad Sesrulebas moiTxovs.

Sedegebis gaTanasworeba, rogorc wesi materialuri Tanasworobas,

Tanaswori socialuri pirobebis Seqmnas da SromiTi anazRaurebis

gaTanasworebasac ki moiTxovdes. Tumca, xSir SemTxvevebSi,

materialuri Tanasworoba sasurvel mizanTagan erT-erTia. am

azriT, sasurvelia morigeba iseT sakiTxebs Soris moxdes,

rogorebicaa socialuri Tanasworoba da individualuri

Tavisufleba da ekonomikuri iniciativis sakiTxebi. Jan-Jak rusos,

rogorc wesi, msgavsi moZRvrebis mTavar warmomadgenlad

ganixilaven xolme. imis miuxedavad, rom ruso socialisti ar

yofila da kerZo sakuTrebis Tavgamodebuli damcveliT gaxldaT,

mainc aRiarebda socialuri uTanasworebis saSiSroebas. rusos

mixedviT, “arc erTi moqalaqe ar unda iyos ise mdidari, rom meore

moqalaqe iyidos, da arc erTi ise Raribi, rom iZulebiT sakuTari

Tavi gayidos”. mocemuli principi pirdapir ukavSirdeba mdidridan

Raribze simdidris gadanawilebis Tanamedrove ideas, romelmac

Tavis mxriv gacilebiT meti unda moimoqmedos socialuri

uTanasworobis Sesamcireblad, vidre ubralod socialuri

Tanasworobis abstraqtuli ideis Seqmnaa. swored am suliskveTebiT

arian Tanamedrove social-demokratebi gamsWvalulni, rodesac

zomieri “ganawilebiTi” Tanasworobis ideas eqomagebian. maTi mizani

araa “absoluturi” Tanasworobis miRweva. imis miuxedavad, rom

Tanamedrove social-demokratebi mxars uWeren materialuri

Tanasworobis ideas, uTanasworobis garkveuli doziT aRiarebasac

ar ewinaaRmdegebia, romelic, magaliTad, kerZo SromiTi

iniciativisTvis iqneboda saWiro.

amis miuxedavad, fundamentalisti socialistebisTvis,

gacilebiT maRali donis socialuri Tanasworoba, erTdroulad

misaRebic da aucilebelicaa. marqsi, magaliTad, pirvelsawyis

Tanasworobis ideas ugulvebelyofda, radganac igi miaCnda

Page 80: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

80

“burJuaziuli” uTanasworobis idead. Sesabamisad, marqsi

erTmaneTisgan ganasxvavebda Tanaswor an ufro Tanaswor

sakuTrebis da warmoebis resursebis saerTo sakuTrebis (rac misi

mizani iyo) formebs. misi mixedviT, sakuTrebis yvela forma unda

gauqmebuliyo, Tanasworad gadanawilebuliyo da amis Semdeg

iqneboda SesaZlebeli “absoluturi” socialuri Tanasworobis

miRweva. radikaluri egalitarizmis yvelaze cnobili eqsperimenti,

albaT, CineTSi ganxorcielebuli “kulturuli revolucia” iyo

(1965-8). mocemuli revoluciisas mebrZolma wiTelma gvardiebma ara

mxolod gansxvavebuli SromiTi anazRaureba, privilegiebi da

ierarqiebi, aramed konkurenciuli sportis saxeobebic (magaliTad

fexburTi) ki akrZales.

Sedegis Tanasworobis momxreni, zomierebi iqnebian, Tu

radikalebi, tradiciulad asabuTeben, rom Sedegis Tanasworoba,

Tanasworobis yvelaze ufro arsebiTi formaa, romlis gareSec

Tanasworobis winare ori forma mxolod TvalTmaqcobaa.

martooden Tanaswori samarTlebrivi da samoqalaqo uflebebiT

moqalaqeni bevrs verafers miRweven, Tu ki maT ar eqnebaT

garantirebuli samsaxuri, rigiani anazRaureba, sakuTari Weri da

a.S. ufro metic, mocemuli Sexedulebis mixedviT, SesaZleblobebis

Tanasworoba, rogorc wesi materialuri uTanasworobis SesaniRbad

gamoiyeneba, romelic qmnis miTs, rom TiTqos materialur

uTanasworoba “bunebiTia” da araa ganpirobebuli “socialuri”

faqtorebiT. socialuri Tanasworobis momxreni metad iSviaTad Tu

exmianebian “bunebiTi” uTanasworobis koncefcias, radganac

miaCniaT, rom adamianebs uTanasworod socialuri faqtorebi

gadaaqceven xolme da ara bunebiTi movlenebi. magaliTad, maTi

mixedviT, inteleqtis Semowmebis gamocdebis warmatebiT Cabareba

damokidebulia kargi ganaTlebis miRebis SesaZleblobaze,

Page 81: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

81

adamianis socialur mdgomareobaze da swavlebis xarisxze da ara

bunebiT Tandayolil unar-Cvevebze.

SesaZleblobebis Tanasworobis idea SesaZloa gavamarTlod

imitomac, rom igi qmnis safuZvels individualuri Tavisuflebis

garantirebulad realizaciisTvis. ramdenadac individis sakiTxebs

SevexebiT, maSinve davinaxavT Tu ramdenad mniSvnelovania misTvis

materialuri keTildReobis garkveul donis uzrunvelyofa, raTa

man sakuTari qmedebebi warmatebulad ganaxorcielos. rusos

eSinoda, rom materialur uTanasworobas ar gamoewvia Raribi

adamianebis damoneba da ar waerTmia maTTvis moraluri da

inteleqtualuri avtonomia. amave dros, uTanasworobas SesaZloa

gaeryvna mdidrebi da gaeRvivebina maTSi egoizmi, angarebis da

pativmoyvareobis grZnoba. xSir SemTxvevebSi, maRali donis

socialuri Tanasworoba socialuri harmoniis da stabilurobis

uzrunvelyofis garantadac miaCniaT. r. h. tounei (R.H. Tawney),

naSromSi “Tanasworoba” (1931), asabuTebda, rom socialuri

Tanasworoba “saerTo kulturis” formirebis praqtikuli

safuZveli iyo, romelic “Tanaziarobis” (fellowship) gancdis

gamaerTianebel Zalas efuZneboda. man gaamaTraxa SesaZleblobebis

Tanasworobis idea da mas “Tavkombala filosofia” uwoda. avtoris

mixedviT, yvela adamians xelewifeba Tanabari starti aiRos

erTidaimave poziciebidan, magram SemdgomSi isini bazris

arasasurveli pirobebis amarad arian mitovebulni, romelTaganac

mxolod mcireodeni nawili Tu miaRwevs warmatebas. amdenad,

SeiZleba iTqvas, rom socialistebis mTeli Taobebi, socialuri

Tanasworobis sakiTxebs, spontanuri TanamSromlobis da WeSmariti

komunis Seqmnis safuZvlad ganixilavdnen.

amis miuxedavad, kritikosebi aRniSnaven, rom Sedegis

Tanasworobis damkvidrebam stagnacia, usamarTloba da TviT

tiraniis damkvidrebac ki SeiZleba gamoiwvios. stagnacias

Page 82: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

82

socialuri “gamTanabrebloba” iwvevs, rac Tavis mxriv amuxruWebs

miswrafebebis gamovlenas, klavs kerZo samewameo iniciativebsa da

Sromis unarianobis gazrdas. Tu ki vaRiarebT, rom sazogadoeba

socialuri Tanasworobis miznisken miemarTeba, maSin saamisod didi

safasuris gadaxda mogviwevs, imdenad, ramdenadac mocemulma

procesma SesaZloa unayofo da inerciuli moqmedebebis

ganviTarebas daudos saTave. Tumca, socialuri Tanasworobis

ekonomikuri Rirebuleba moralur RirebulebasTan SedarebiT

naklebad SemzRudavia. es is gakveTilebia, romelTac uxalisod

gvaswavlian axali memarjveneobis iseTi wamrmomadgenlebi,

rogorebic fridrix haieki da qeiT jozefi arian. maTi Sexedulebis

mixedviT, Tanasworobis socialisturi principebi esaa socialuri

Suri imisa, rom gagviCndes mdidari adamianebis qonebis mitacebis

survili. yvela is politika, romelic ki gadanawilebis procesis

saSualebiT Tanasworobis miRwevas lamobs, sxva araferia, Tu ara

mdidarTa Zarcva RaribTa sasargeblod. haieki asabuTebs, rom

yvela adamiani erTmaneTisgan Zlier gansxvavebulia niWierebis,

miswrafebebis Tu sxva niSan-Tvisebebis mixedviT da gamodis, rom

Tanasworobis ganxorcielebiT unda ugulvebelyoT maTi aseTi

gansxvavebuloba. swored am sakiTxs miiCnevda jozefi yvelaze

winaaRmdegobriv sakiTxad, romelic ki Tanasworobis koncefciis

gulisgulSi iyo Cadebuli. jer kidev aristotele ambobda, rom

usamarTloba ara mxolod maSin aRmocendeba, rodesac Tanasworebs

uTanasworod movepyrobiT, aramed maSinac, roca ki uTanasworoT

Tanasworad miviCnevT.

SesaZloa dasanania, magram faqtia, rom yvela adamians

erTidaigive simardiT moZraoba ar ZaluZs; zogierTi maTgani ufro

mardia, zogierTi ufro Zlieri, xolo zogierTi ki ufro meti

gamZleobiT gamoirCeva. amdenad, Sedegis Tanasworoba SesaZloa

“arabunebriv” idead ganvixiloT, romlis miRwevac mxolod masiuri

Page 83: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

83

CareviT da “patiosani” Sejibris cnebis darRveviTaa SesaZlebeli.

gamodis, rom Sejibris swrafi monawileni zant monawileebs unda

gavuwonasworoT da saamisod isini vaiZuloT, rom SejibrSi zanti

monawileebis Semdgom Caeban, an kidev iZulebiT daviTanxmod ufro

meti winaaRmdegobebis gadalaxvaze. mokled, rom vTqvaT, niWiereba

unda daisajos da Tanaswori Sedegebi “zemodan qvemoT mimarTuli

gamTanabreblobiTobiT” (levelling downwards) unda miviRoT.

sazogadoebaSi Sedegis Tanasworobis farTo doneze damkvidreba

mxolod mzardi manipulaciuri sistemis danergviT miiReba,

romelsac xSirad “socialur inJinerias” uwodeben. amdenad,

Tanasworobis miRweva individualuri Tavisuflebis xarjzea

SesaZlebeli. amitomac warmosaxaven egalitarizms aseT avbediT

ferebSi axali memarjveneebi da asabuTeben, rom Sedegis

Tanasworobis damkvidrebas yovelTvis Tan axlavs sazogadoebis

jgufebad daqsaqsvis procesi, diskriminacia da Zaladoba. maTi

SexedulebiT, SemTxveviTi ar iyo, rom CineTis kulturuli

revoluciis mebrZolma egalitarizmma daTesa qaosi, sazogadoebis

paralizeba moaxdina da saboloo jamSi 400.000 kacis sicocxle

Seiwira.

socialuri samarTlianoba

termini “socialuri samarTlianoba” politikuri

winaaRmdegobebiTaa daxunZluli. magaliTad, zogierTi mosazrebis

mixedviT, igi erTmniSvnelovnadaa gadajaWvuli egalitarizmze da

Tanasworobis erTgvar niSnuladac ki warmogvidgeba. amitomac,

politikuri uflebebi socialuri samarTlianobisgan warmosdgeba,

garda misi negatiuri/damamcirebeli SemTxvevebisa. magaliTad,

haieks socialuri samarTlianoba “orWoful sityvad” miaCnda,

romelic xSirad araswor interpretaciebis ganviTarebas uwyobda

xels. mocemuli Sexedulebis mixedviT, socialuri samarTlianobis

Page 84: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

84

idea, malulad, saxelmwifos da mTavrobis Carevas eqomageba.

social-demokratebsa da Tanamedrove liberalebs moswonT

socialuri samarTlianobis idea. maT sjeraT, rom misi saSualebiT

SesaZlebelia socialuri wesrigis gardaqmna moraluri principebis

Sesabamisad da amiT socialuri usamarTlobis aRmofxvra. Tumca

unda iTqvas, rom araa aucilebeli socialur samarTlianobas,

Tanasworobas da saxelmwifo kontrolis moTxovnas Soris

pirdapiri politikuri/logikuri kavSiri davinaxoT. rogorc amas

mogvianebiT davinaxavT, socialuri samarTlianobis yvela versiis

gamoyenebaa SesaZlebeli uTanasworobis gasamarTleblad.

socialuri samarTlianobis bevri Teoria ki sruliad

araegalitaruli xasiaTisaa.

sakuTriv “socialuri samarTlianobis” koncefcia adreul me-

19 saukuneSi aRmocenda da ufro Zvel epoqis droindel

“samarTlianobis” ideals daupirispirda. am SemTxvevaSi,

samarTlianoba “socialuria” imdenad, ramdenadac igi ukavSirdeba

socialuri keTildReobis da ara samarTlebrivi dasjadobis

sakiTxebs. amdenad, socialuri samarTlianoba qomagad udgeba

sazogadoebaSi dovlaTis ganawilebis imgvar moralur sakiTxebs,

rogorebicaa: Rirseuli anazRaureba, mogebiT sargebloba,

sacxovrebeli farTiT uzrunvelyofa, jandacva, socialuri

daxmareba da a.S. gamomdinare aqedan, SegviZlia vTqvaT, rom

socialuri samarTlianoba aris sakiTxi “Tu vin ras iRebs”.

magaliTad, Tu ki Semosavlebi sruliad gansxvavebuladaa

ganawilebuli sazogadoebaSi, SegviZlia ki davgmoT es movlena,

rogorc “usamarTlo”? an, saerTaSoriso doneze, SegviZlia ki, rom

mdidar da industrializebul CrdiloeTsa da ganviTarebad

samxreTs Soris gansxvavebulobas “amoraluri” vuwodoT? mravali

mecnieris mixedviT, socialuri samarTlianoba sawyisSive mcdari

cnebaa. maTi SexedulebiT, materialuri simdidris zrdas saerTo

Page 85: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

85

araferi aqvs iseT moralur principTan, rogoric samarTlianobaa.

umjobesia igi mxolod iseTi ekonomikuri kriteriumebis mixedviT

Sevafasod, rogoric efeqturoba da zrdis tempebia. haieks imitom

ar moswonda termini socialuri samarTlianoba, rom swamda

samarTlianobis Sefasebis mxolod individualuri kriteriumebisa.

am SemTxvevaSi ki, “socialuri” principebis gafarToebulad

gamoyeneba ubralod araswori iqneboda.

amis miuxedavad, unda iTqvas, rom mravali adamianis

SexedulebiT, aramarTebulia materialuri ganawilebis sakiTxi

mxolod ekonomikaze daviyvanoT. maTi mixedviT, esaa SemTxveva,

romelSic samarTlianobis damyarebis procesi yvelaze ukeT

gamosWvivis. sirTule imaSi mdgomareobs, rom politikuri

moazrovneni iSviaTad Tu Tanxmdebian sakiTxze, Tu ras niSnavs

materialuri resursebis samarTliani ganawileba. TavisTavad

samarTlianobis sakiTxisa ar iyos, socialuri samarTlianobac

“imTaviTve sakamaTo” koncefciaa da Sesabamisad arc misi

sayovelTaod gaziarebuli versia arsebobs. devid milerma,

naSromSi, “socialuri samarTlianoba” (1976), gaiziara Sexeduleba,

rom socialuri samarTlianobis koncefcia sawyisSive sakamaToa da

socialurad relatiuria, magram amave dros Seecada

samarTlianobis ramdenime sakvanZo principi gamoekveTa. es

principebia: “samarTlianoba saWiroebisda mixedviT”,

“samarTlianoba uflebebisda mixedviT” da “samarTlianoba

damsaxurebisda mixedviT”.

samarTlianoba saWiroebisda mixedviT

materialuri dovlaTis saWiroebisda mixedviT ganawilebis

sakiTxebis ideas, umTavresad socialisti moazrovneebi

aviTarebdnen da amitomac mas samarTlianobis socialistur

Teoriasac uwodeben. aRniSnulma sakiTxma, yvelaze ukeT pova

Page 86: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

86

gamoxatuleba karl marqsis naSromSi “goTas programis kritika”

(1875). naSromis mixedviT, srulyofil komunistur sazogadoebas

sakuTar droSaze Semdegi formula unda waewera: “yvelas

SesaZlebloblebisda mixedviT, yvelas saWiroebisda mixedviT”.

Tumca, Secdoma iqneboda, socialuri samarTlianobis

socialisturi koncefcia gamartivebul moTxovna-dakmayofilebis

Teoriamde dagveyvana. magaliTad, marqsis mixedviT, erTmaneTisgan

ganasxvavebda ganawilebiTi principebi, romelic saWiroa

srulyofili komunisturi sazogadoebisTvis da ganawilebiTi

prioncipebi, romelic aucilebelia gardamavali “socialisturi”

sazogadoebisTvis. Mmarqsi iziarebda Sexedulebas, rom

socialistur sazogadoebaSi, kapitalizmisTvis damaxasiaTebeli

niSnebi, magaliTad, rogorc kerZo iniciativaa, ar unda gamqraliyo

erTianad da garkveuli drois ganmavlobaSi earseba. amdenad,

marqsma aRiara, rom socializmis pirobebSi, muSaTa klasisTvis

gasamrjelo unda gadaxdiliyo individualuri wvlilis moxedviT,

rac damokidebuli iqneboda muSis fizikur da mentalur unarebze.

Sesabamisad amisa, marqsiseuli “socialisturi” principis mixedviT,

samarTlianoba unda dafuZneboda ideas “TiToeuls Sromisda

mixedviT”. unda iTqvas, rom saWiroebis kriteriumi “komunisturi”

samarTlianobis principis safuZvelia, radganac marqss miaCnda, rom

igi materialurad mdidar momavlis sazogadoebaSi

ganxorcieldeboda, sadac simdidris ganawilebis sakiTxze

msjeloba, ubralod saCoTiro iqneboda.

saWiroeba (needs) gansxvavdeba, rogorc moTxovnilebis (wants),

ise prioritetebisgan (preferences). “saWiroeba” aucileblobaa,

romelic dakmayofilebas moiTxovs. “saWiroeba” ubralod

qarafSutuli da usagno survili araa. amitomac, igi xSirad

adamianuri yofis “safuZvladac” miaCniaT, romlis dakmayofilebac

adamianuri yofis yvela aspeqtis gulisgulia. maSin, rodesac

Page 87: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

87

“moTxovna” pirovnuli gansjis sagania, romelic socialuri da

kulturuli faqtorebis Sedegad yalibdeba, adamianiseuli

saWiroeba obieqturi da universaluria, romelic nebismieri piris

sakuTrebaa, miuxedavad misi genderuli, erovnuli, religiuir,

socialuri da kidev sxva kuTvnilebisa. socialuri samarTlianobis

saWiroebaze dafuZnebuli Teoriis mimzidveloba imaSia, rom igi

Rirseuli adamianuri yofis yvelaze fundamentur moTxovnebs exeba.

mocemuli Teoria, moralur imperatiulad moiTxobs sabaziso

saWiroebebis dakmayofilebas, radganc mis gareSe sruliad

warmoudgenlad eCveneba adamianis arsebobis sakiTxi. magaliTad,

adamianis uflebebis gansazRvra, xSirad, sabaziso saWiroebebis

cnebas efuZneba. erT-erTi yvelaze gavleniania mcdeloba, mocemuli

saWiroebis gansazRvrebisTvis fsiqolog abraam maslous (1908-70)

ekuTvnis, romelmac “saWiroebebis ierarqiis” idea ganaviTara.

maslous mixedviT, amgvari saWiroebebis safuZveli fsiqologiuri

ganwyobebia, magaliTad SimSili da Zili, romelsac usafrTxoebis

da siyvarulis sakiTxi mosdevs, rac Tavis mxriv pativiscemis

saWiroebas aRvivebs da sabolood sruldeba procesiT, rasac

maslou “TviT-aqtualizacias” uwodebs. naSromSi “adamianiseuli

saWiroebis Teoria” (A Theory of Human Needs) len doialma (Len Doyal)

da ian gofma (Ian Gough) janmrTeloba da avtonomia gamoacxades

obieqtur da universalur saWiroebad, romlebic adamianis

socialur cxovrebaSi monawileobis uzrunvelyofis arsebiT

winapirobebs warmoadgenda.

socialuri samarTlianobis saWiroebaze dafuZnebul Teorias

aSkarad egalitaruli saxe aqvs. Tu ki saWiroebebi urTierTmsgavsni

iqnebian, maSin materialuri resursebi ise inda ganawildes, rom

TiToeuli piris sabaziso saWiroeba dakmayofildes. yovelive es ki

mianiSnebs imaze, rom TiToeuli adamiani imsaxurebs qondes sasmel-

saWmeli, gaaCndes sakuTari Weri, sargeblobdes Sesabamisi

Page 88: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

88

jandacviT da pirovnuli usafrTxoebis garkveuli xarisxiT.

ubralod uzneoba iqneboda adamianebisTvis neba dagverTo

yofiliyvnen mSier-mwyurvalni, usaxlkaroni, avadmyofni da SiSiT

Sepyrobilni, maSin rodesac yovelive amis aRmosafxvrelad

Sesabamisi resursebi arsebobs. amdenad, saWiroebis kriteriumi,

dasavleTis mdidar sazogadoebebs moralurad avaldebulebs

izrunon samyaros sxva nawilebSi gamefebuli SfoTis da SimSilis

dasaZlevad. mocemuli idea aSkarad simdidris globaluri

gadanawilebisken mogviwodebs. usamarTloba iqneboda Tanasworad

avadmyofi adamianebis uTanasworo jandacvaze gvefiqra. amdenad,

saWiroebisda mixedviT ganawilebis idea migvaniSnebs keTildReobis

momsaxurebebis ufaso, saxelmwifo uzrunvelyofaze da

ewinaaRmdegebeba mocemuli momsaxurebis kerZo, fasian

uzrunvelyofas. amis miexedavad, unda iTqvas, rom saWiroebaze

dafuZnebuli socialuri samarTlianobis Teoria ar moiTxovs

yvela SemTxvevaSi resursebis Tanaswor ganawilebas, radganac

miaCnia, rom SesaZloa saWiroebebi gansxvavebuli iyos. magaliTad,

Tu ki saWiroeba kriteriumi iqneboda, maSin gamodis, rom jandacvis

momsaxureba mxolod avadmyof adamianebze gavrceldeboda. Aam

SemTxvevaSi, avadmyofi adamianebi erovnuli resursis ufro did

wils miiRebdnen janmrTelebTan SedarebiT mxolod imitom, rom

janmrTelebi avadmyofebi ar arian.

ATumca, adamianis saWiroebis mixedviT ganawilebis ideas

mkacri kritikosebi gamouCndnen. maTi mixedviT, saWiroebis zusti

gansazRvra metad rTuli saqme iyo. konservatori da zogierT

SemTxvevaSi liberali kritikosebis mixedviT, “saWiroebis”

koncefcia friad abstraqtuli da TiTqmis metafizikuri

ketegoriaa, romelic ar iTvaliswinebs adamianis realur

moTxovnilebebs da qcevis normebs. maTi azriT, resursebis

ganawilebis procesi konkretuli “priorotetebis” sakiTxebs unda

Page 89: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

89

ukavSirdebodes, romelsac individebi, magaliTad, sabazro

moqmedebebis dros avlenen xolme. kritikosebi aRniSnaven agreTve,

rom Tu ki mxedvelobaSi miviRebT saWiroebis arsebobas, maSin ar

unda daviviwyoT is istoriuli, socialuri da kulturuli

pirobebi romelTac aRmoacenes konkretuli saWiroebebi. Tu ki

mocemuli msjeloba simarTles Seesabameba, maSin gamodis rom

nonsensia “adamianis” saWiroeba iseTive universalur koncefciad

gamovacxadoT, rogoric es “adamianis Uuflebebis” sakiTxis

SemTxvevaSia. samyaros sxvadasxva kuTxeSi, urTierTgansxvavebul

socialur pirobebSi aRzrdil adamianebs, SesaZloa gansxvavebuli

saWiroebebi gaaCndeT. Sejamebis saxiT unda iTqvas, rom idea, rom

erTi adamianis saWiroebas meore adamianis saWiroebaze moraluri

imperativis ufleba gaaCnia, Seqmnis imgvar viTarebas, rodesac

adamiani mxolod iseT materialur sargebelze izrunebs, romelic

gankerZoebuli moraluri da filosofiuri daSvebebis safuZvelze

aRmocendeba. amgvari ideis mkafio dadasturebaa adamianis

socialuri pasuxismgeblobis rwmena, romelic, rogorc wesi

saerTo adamianurobis cnebas ukavSirdeba. maSin, rodesac mocemuli

rwmena socializmis da mravali msoflio religiisTvis

fundamenturia, igi icxoa konservatizmis da klasikuri

liberalizmisTvis, romelTac adamiani, uwinaresad

TviTorientirebul arsebad miaCniaT.

imis miuxedavad, rom saWiroebis da Tanasworobis idea xSirad

xelidan xelSi gadadioda, Tanamedrove egalitarizmis

Teoretikosebma yuradReba kidev ufro Rrma argumentebzec

gaamaxviles. maT Soris yvelaze gavleniania jon roulzi, romelic

naSromiT “socialuri samarTlianobis Teoria” (1971) daexmara

Tanamedrove liberalebs da social-demokratebs CamoeyalibebinaT

socialuri samarTlianobis koncefciebi. imis miuxedavad, rom

roulzi ar warmoadgenda mkacri gagebiT saWiroebis Teoriis

Page 90: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

90

mimdevars, man saWiroebis instrumentaluri cneba gamoiyena, raTa

ganeviTarebina idea sawyisi sikeTis (primary good) Sesaxeb. roulzma,

mocemuli idea warmoadgina adamianis saboloo miznis miRwevis

universalur saSualebad. amdenad, socialuri samarTlianobis

sakiTxi ukavSirdeba kiTxvas, Tu rogor unda ganawildes

sazogadoebaSi sawyisi sikeTe da saWiroeba-resursebi. roulzma

ganaviTara “keTilsindisieri samarTlianobis” (justice as fairness)

Teoria. mocemuli Teoria or ZiriTad princips eyrdnoba:

1. yovel adamians yvelaze farTo Tavisuflebis

flobis ufleba aqvs, romelic sxva pirebis

TavisuflebasTan SeTavsebadia.

2. socialuri da ekonomikuri uTanasworobis sakiTxebi

ise unda mogvardes, rom orive SemTxveva iqnas

gaTvaliswinebul:

a) yvelaze Cagrulma yvelaze meti miiRos.

b)da yvela pozicia da samsaxuri Ria unda iyos

yvelasTvis, rac Tavis mxriv SesaZleblobebis

Tanasworobis keTilsindisier pirobebs daeyrdnoba.

pirveli principi tradiciul liberalur Tanasworobas

warmoadgens, xolo meore – e.w. “gansxvavebulobis princips”,

romelic socialuri Tanasworobis dasamyareblad garkveuli

zomebis miRebas moiTxovs. Tumca, mocemuli viTareba, yvela

SemTxvevaSi, absolutur socialur Tanasworobas eqomageba.

roulzi sruliad acnobierebs im faqts, rom ekonomikuri

uTanasworoba motivaciis safuZvelia. amis miuxedavad, roulzma

mniSvnelovani nabijebi gadadga Tanasworobis sasargeblod, misi

azriT, materialuri uTanasworobis gamarTleba mxolod maSinaa

SesaZlebeli, rodesac igi yvelaze metad warumatebeli adamianis

win wasawevadaa mowodebuli. mocemuli pozicia SesabamisobaSi

Page 91: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

91

modis sabazro ekonomikasTan, romlis drosac simdidris

gadanawileba gadasaxadebiTa da keTildReobis sistemiTaa

SesaZlebeli, romelmac rogorc sawarmoebs SeuZlia Seumciros

motivacia, ise Raribebis winsvlac Seaferxos. roulzis

egalitarimzi sazogadoebrivi xelSekrulebis erTgvar versias

ufro eyrdnoba, vidre adamianis obieqturi saWiroebis Sefasebas.

man warmosaxa hipoTeturi viTareba, sadac adamianebi (romelTac

warTmeuli aqvT codna sakuTari niWierebis da unarebis Sesaxeb)

erTmaneTs upirispirdebian egalitarul da araegalitarul

sazogadoebaSi cxovrebis sakiTxebis Sesaxeb. roulzis

SexedulebiT, adamianebma unda airCion egalitarul sazogadoebaSi

cxovreba, (Tumca SesaZloa gamdidrebis cduneba gauCndeT) radganac

maT aRarasdros eqnebaT SiSi icxovron siRaribes da Cagrul

mdgomareobaSi. amdenad, roulzma msjeloba adamianis bunebis

tradiciuli liberaluri gagebiT daiwyo, sadac adamiani

racionalur da egoistur arsebadaa gamoyvanili, magram simdidris

farTo egalitaruli ganawilebiT daasrula, rasac bevri

“keTilsindisierebas” uwodebs.

samarTlianoba uflebisda mixedviT

meoce saukunis bolodan, egalitarizmis, keTildReobis ideis

da saxelmwifo intervencionizmis tendenciebis sawinaaRdego

memarjvene mimarTulebis ideebma imarjva. axali memarjveneobis

Teoriebma, (iseTma, magaliTad, rogorc robert nozikis naSromia,

“anarqia, saxelmwifo da utopia”(1974), uaryves rogorc saWiroebaze

dafuZnebuli samarTlianobis principebi, ise Tanasworobis

mxardamWeri nebismieri idea. mis magivrad, maT win wamoswies

“uflebebze”, “Rirsebaze” da zogierT SemTxvevaSi, “damsaxurebis”

principebze dafuZnebuli samarTlianobis idea. saamisod, axalma

memarjveneebma sakuTari xedva ganawilebiT principze aages,

Page 92: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

92

romelic platonis da aristoteles Sexedulebebidan momdinareobs

da qadagebs, rom adamianis materialuri sargebeli misi pirovnuli

“Rirsebidan“ unda momdinareobdes. mocemuli idea, samarTlianobis

klasikuri liberaluri koncefciis qvakuTxedia, romelic jon

lokis da devid iumis naSromebSia gadmocemuli. maSin, rodesac

“saWiroebaze” damyarebuli samarTlianobis principebi socializmis

ideas exmaureba, “uflebebze” aRmocenebuli samarTlianobis

principebi, tradiciulad, samarTlianobis liberalur principebs

emsaxureba.

“uflebebi”, erTgvari moraluri Rirsebaa, romelic

konkretul qmedebaSi gamoixateba. Tumca, ganawilebiT TeoriaSi,

uflebebi mudam jildod miaCndaT, romelic mudam unda

“gamoimuSavo” muyaiTi Sromis da unar-Cvevebis/niWierebis

gavarjiSebis Sedegad. mocemuli idea kargad gamosWvivis klasikur

liberalur rwmenaSi sakuTrebis uflebis Sesaxeb, romelic

adamianis Sromis danaxarjis mixedviT warmosdgeba. momWirned

muSakni “Rirsni” arian im simdidrisa, rasac isini qmnian. am

TvalsazrisiT, uflebebze orientirebuli Teoriebi, yuradRebas

ara imdenad Sedegebze amaxvileben (Tu vis ra gaaCnia), aramed imaze,

Tu ra gziT iqmneba Sedegebi. amrigad, uflebebze dafuZnebuli

Teoriebi proceduruli samarTlianobs Teorias emyareba. amisgan

gansxvavebiT, saWiroebaze orientirebuli saarTlianobis Teoriebi

yuradRebas ufro arsiseul samarTlianobaze amaxvileben, imdenad,

ramdenadac maTTvis mniSvnelovani Sedegia da ara Sedegis miRwevis

gzebi. amdenad, uflebebis Teoriebi ufro ara-egalitaruli

xasiaTisani arian: isini arc Tanasworobas da arc UuTanasworobas

ar qadageben. mocemuli Tvalsazrisis mixedviT, materialuri

uTanasworoba mxolod maSin SegviZlia gavamarTlod, Tu ki

aRmovaCenT, rom Sromis niWiereba da nebeloba uTanasworodaa

sazogadoebaSi ganawilebuli. es Sexeduleba winaaRmdegobaSi modis

Page 93: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

93

roulzis samarTlianobis TeoriasTan, romelic proceduruli

samarTlianobisadmi erTgulebis mtkicebulebis miuxedavad, friad

egalitaruli saxisaa.

Tanamedrove uflebebze dafuZnebuli samarTlianobis Teoria,

yvelaze ukeT robert nozikis naSromebSia gamoxatuli, romelsac

xSirad jon roulzis gamopasuxebas uwodeben. noziki,

erTmaneTisgan ganasxvavebda samarTlianobis istoriul da

saxelmwifos mier nakarnaxev principebs. istoriuli principebi

warsul viTarebas da istoriul qmedebas ukavSirdeba, romelmac

urTierTgansxvavebuli pirobebi warmoSva. nozikis SexedulebiT,

saxelmwifos mier nakarnaxevi (end-state) samarTlianobis iseT

principebs, rogorebic socialuri samarTlianoba da adamianis

saWiroebebia, ar Seesebameba dovlaTis ganawilebis principebs.

nozikis mizani iyo aRmoeCina istoriul principTa erToblioba,

romelTa saSualebiTac ZalgviZs ganvsazRvroT, Tu ramdenad

samarTliania simdidris konkretuli ganawilebis sistema. man

“smarTlianobis” SenarCunebis sami wesi SemogvTavaza. pirveli,

simdidre upirvelesad samarTlianad unda iyos SeZenili, anu ar

unda iyos moparuli da sxvisi uflebebi SebRaluli. meore,

simdidre erTi pasuxsimgeblobiT aRsavse piris mier unda

gadaecemodes meores. mesame, Tu ki simdidris SeZena, an sxvaze

gadacema arasamarTlianad moxdeba, maSin usamarTloba unda

aRmoifxvras.

mocemuli wesebi mkafiod unda gamoviyenoT simdidris da

dovlaTis ganawilebis dros warmoqmnili miRebuli uTanasworobis

gasamarTlebad. noziki mTlianad uaryofda simdidris

gadanawilebis ideis moralur safuZvlebs, romelic Tanasworobis,

an “socialuri samarTlianobis” saxeliT xorcieldeboda. mocemul

termins, sxva danarCenebi libertareli Teoretikosebis msgavsad,

isic didi eWviT ucqerda. nozikis mixedviT, Tu ki simdidre

Page 94: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

94

mdidridan Raribs gadaecemoda, rogorc sazogadoebas SigniT, ise

sazogadoebebs Soris, es mxolod pirovnuli gulmowyaleobiT unda

momxdariyo, romelic ufro pirovnul arCevans efuZneboda, vidre

raime moralur valdebulebas. meores mxriv, nozikis mesame

princips, “usamarTlobis aRmofxvris” sakiTxs, SesaZloa mZlavrad

egalitaruli elferic ki dakravdes, gansakuTrebiT maSin, Tu ki

pirovnebis gamdidreba gaiZverobiT, an korufciiTaa momxdari. es

principi, simdidris globaluri ganawilebis sakiTxis

samarTlianobasac eWvqveS ayenebs, imdenad, ramdenadac, didwilad,

industrializebuli dasavleTis gamdidreba, maT mier afrikis,

aziis da laTinuri amerikis damorCilebam da Zarcva-glejvam

uzrunvelyo.

amis miuxedavad, Msaxeze gvaqvs mTeli rigi winaaRmdegobebisa,

romelic samarTlianobis uflebebis Teorias exeba. proceduruli

samarTlianobis nebismieri eqskluziuri Teoria, iZulebulia

sruliad uaryos saxelmwifos mier nakarnaxevi pirobebi.

praktikaSi, amgvari midgoma SesaZloa niSnavdes imas, rom adamianis

realurad arsebuli Cagvris faqtebi “samarTlianad” gamovacxadod.

am TvalsazrisiT, SesaZloa samarTlianad gamovacxadod iseTi

sazogadoeba, sadac mravali adamiani umuSevaria, xolo misi

mciredi nawili ki gancxromiT cxovrobs, radganac miviCnioT, rom

mocemul viTarebaSi, simdidris SeZena da gadacema samarTlianad

moxda. ufro metic, samarTlianobis yvela istoriulma Teoriam

(iseTi, rogoric nozikisaa) unda agvixsnas, Tu ratom ikavebs

uflebebi pirvel adgils. nozikis TeoriaSi, gadamwyveti

mniSvneloba aqvs individebis mier bunebrivi resursebis gankargvis

uflebas, Tumca igi arafers gveubneba imaze, Tu rogor axerxeben

individebi amas. damatebiTi argumentebi imisa, rom gavakritikoT

uflebebze dafuZnebuli samarTlianobis Teoria, isaa, rom igi

eydnoba, rogorc makfersoni uwodebs, “mesakuTrul

Page 95: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

95

individualizms”. am tipis individualizmis mixedviT, individebi

sakuTari niWis da unar-Cvevebis erTaderT mesakuTred ganixilebian

da Sesabamisad, moraluradaa gamarTlebuli yvela im nawarmis

individualuri gamoyeneba, rac misi niWierebis Sedegad

warmoiqmneba. am cnebis sisuste imaSia, rom igi individs

sazogadoebis konteqstidan sruliad gancalkevebulad ganixilavs

da ugulvebelyofs sazogadoebis rols individis niWierebis da

unar-Cvevebis ganviTarebaSi. zogierTi mosazreba ufro Sors midis

da asabuTebs, rom individebisadmi amgvari mopyroba xels uwyobs

maT TavkerZobas da egoisturi qcevebis gaZlierebas.

samarTlianoba damsaxurebisda mixedviT

rogorc wesi, socialuri samarTlianobis or mTavar

tradicias gamoyofen mecnierebaSi, erTs, romelic moTxovnilebis

safuZvelze yalibdeba da Tanasworobiskenaa mimarTuli, xolo

meore, ufro damsaxurebaze amaxvilebs yuradRebas da

uTanasworobis arsebobas meti SemwynareblobiT ekideba. Tumca,

praqtikul cxovrebaSi, damsaxurebis mixedviT warmoqmnili yvela

Teoria erTmaneTis msgavsi araa. uflebebis mixedviT, sargeblis

ganawilebis idea Rirsebis ganawilebis sakiTxs ukavSirdeba,

romelic iseTi istoriuli moqmedebis Sedegadaa aRmocenebuli,

rogoric Sromaa da zogierT SemTxvevaSi kanoniTac kodificirdeba.

damsaxurebaze dafuZnebuli Teoriebi uTuod uflebebze

damyarebuli Teoriebis erTgvari nakrebia, mravali TvalsazrisiT.

es gansakuTrebi Tanasworobis yvela versiis uaryofis SemTxvevebSi

Cans kargad. Tumca, damsaxurebis idea, qonebis ufro

gansxvavebulad ganawilebis Sexedulebas gvTavazobs. Tu ki

“moTxovnilebis” cneba, rogorc wesi socialistur principebs

ukavSirdeba, xolo “uflebebisa” ki liberalur Teoriebs,

“damsaxurebis” ideas yovelTvis konservatorebi moazrovneebi

Page 96: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

96

iyeneben, romelTaTvisac “socialuri samarTlianoba” ubralod

abstraqtuli koncefcia ki ara, friad praqtikulia, romelsac

“bunebiT samarTlianobas” uwodeben. amis miuxedavad, damsaxurebis

Teoriebis ideologiuri midrekilebebis daviwroeba rTulia, TviT

koncefciis farTo da xSirad aramkafio bunebis gamo.

“damsaxureba” mxolod dajildoeba, an dasjaa, romelic

asaxavs, Tu ras “imsaxurebs” pirovneba. am farTo TvalsazrisiT,

samarTlianobis Teoria, SeiZleba iTqvas, rom damsaxurebas

emyareba. samarTlianoba, TavisTavad sxva araferia, Tu ara imis

gansazRvreba, Tu ra aris “jerovani” TiToeuli pirisTvis. amrigad,

SesZloa maTxovnaze da uflebaze damyarebuli Teoriebi farTo

damsaxurebis konteqstSi movaqcioT. magaliTad, SegviZlia

ganvacxadoT, rom mSieri sakvebs “imsaxurebs, xolo muSa ki

“jerovan” anazRaurebas. amis miuxedavad, mainc xelgvewifeba

damsaxurebis ufro viwro mniSvnelobis gansazRvra. mocemuli

sakiTxi Tandayolil, Tu moralur Rirebulebas ukavSirdeba, rom

adamianebs maTi “Sinagani” Tvisebis mixedviT unda movepyraT.

magaliTad, Teoria, rom dasja erTvari samagieros gadaxdaa

damsaxurebis ideas efuZneba, radganac avi saqmis mkeTebeli imitom

“imsaxurebs” dasjas, rom es misi moqmedebidan ki ara, aramed misi

bilwi Sinagani samyarodan momdinareobs. konservatorebs imitom

moswonT damsaxurebis cneba, rom samarTlianoba “saganTa bunebiTi

wesrigisgan” warmoiSoba ufro, vidre filosofosTa, Tu

socialuri mecnierebis warmomadgenelTa naocnebari principebidan.

Tu ki daveyrdnobiT ideas, rom samarTlianoba ramdenadme bunebaSia

fesvgadgmuli, an kidev RvTis nebiTaa ganpirobebuli, gamodis, rom

unda virwmunoT misi principebis ualternativoba da garduvaloba.

bunebiTi samarTlianobis koncefcia konservatorTa erT-erTi

mTavaria argumentia Tavisufali sabazro kapitalizmis arsebobis

gasamarTleblad. liberaluri tradiciis farglebSi moRvawe iseTi

Page 97: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

97

avtorebi, rogorebic loki da nozikia, rogorc wesi MmTel rig

principul argumentebs gvawvdian sakuTrebis uflebebze, aRniSnuli

tipis sameurneo wesSi, simdidris ganawilebis gasamarTleblad.

amis sapirispirobd, konservatori moazrovneebisTvis edmund berki

ufro avtoritetuli piria da maT maTTvis sabazro modeli

mcirediT ufro metia, vidre “bunebiTi”, Tu “RvTaebrivi

samarTali”. imis miuxedavad, rom berki iziarebda adam smiTis

klasikur ekonomikur moZRvrebas, romlis mixedviTac bazris

saqmianobaSi Careva, araefeqturobas warmoSobs, berks agreTve

swamda, rom samuSao pirobebis, an RaribTa daxarebis samTavrobo

regulaciebi, RvTaebriv bedisweraSi Carevas niSnavda. Tumca,

uTanasworobis miuxedavad, Tu ki simdidris ganawilebis

gavrcelebul sistemas “saganTa bunebiT mdgomareobad” miviCnevT,

berkis mixedviT, es “samarTlianicaa”. britanelma socialuri

filosofiis warmomadgenelma, herbert spenserma (1820-1904)

ganavitara ganawilebiTi samarTlianobis Teoria, romelic

“bunebiTi” faqtorebis arsebobas Zlier did mniSvnelobas aniWebs.

spenseris Teoria, Carlz darvinis (1809-82) bunebiTi gadarCevis

sabunebismeyvelo Teorias eyrdnoboda. spenseri SexedulebiT,

adamianebi, cxovelTa msgavsad, biologiurad arian

daprogramebulni garkveuli unar-CvevebiT, romelic gansazRvravs,

maT mier, raimes keTebis SesaZleblobas. naSromSi “eTikis

principebi” (1892-3), spenseri asabuTebda, rom “TiToelma individma

is sargebeli da boroteba unda daimsaxuros, rasac misi buneba da

mondomeba ganapirobebs”. esaa formula, romelmac safuZveli

Cauyara mis “SemguebelTa gadarCenis” (survival of fittest) rwmenas. sxva

sityvebiT, rom vTqvaT, mcireodeni sabuTia imisa, rom

samarTlianoba “moTxovnilebebis” da “uflebebis” abstraqtuli

TeoriebiT ganvsajoT, radganac materialuri sargeblis miReba,

Page 98: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

98

ubralod TiToeuli individis “bunebiT” niWierebazea

damokidebuli.

maSin, rodesac qonebis ganawileba “bunebiT Sromas” asaxavs,

mcireodeni gamamarTlebeli sababiRa gvrCeba adamianis cxovrebaSi

Casarevad, maSinac ki, Tu es niSnavs SimSilis, xelmokleobis da

adamianis kidev sxva Semawuxebeli faqtorebisadmi Semwynareblur

ganwyobas. mocemul arguments, zogierTi moazrovne, SimSilis

epidemiis aRmofxvris mcdelobis kritikisTvis iyenebs. imis

miuxedavad, rom SesaZloa zogma iRblianma ifiqros, rom mas

ZaluZs sxvaTa Cagruli viTarebis gamosworeba, es yvela

SemTxvevaSi bunebis winaaRmdeg svla iqneboda, romelmac SeiZleba

sabolood xeiri ar moitanos da piriqiT, kontrproduqtiulic ki

iyos. mocemuli Sexedulebis adreuli warmomadgeneli, britaneli

ekonomisti Tomas malTusia (1766-1834), romelic asabuTebda, rom

siRaribis aRmofxvris nebismieri mcdeloba ugunurebaa. naSromSi

“narkvevebi xalxmosaxleobis principebis Sesaxeb “ (An essey on the

principles of population) (1798), malTus amtkicebda, rom sacxovrebeli

pirobebis gaumjobeseba mosaxleobis raodenobis gazrdas iwvevs,

rac Tavis mxriv myisierad misi saarsebo resursebis Semcirebas

moaswavebs. amitomac, omebi, SimSilis epidemiebi da daavadebebis

gavrceleba saWiroa mosaxleobis raodenobis gasakontroleblas;

mTavrobis nibismieri mcdeloba, Tundac yvelaze keTilSobiluri

survilebiT, siRaribis aRmosafxvrelad ubralod katastrofas

gamoiwvevs.

amis miuxedavad, idea, rom samarTlianoba bunebiTi

damsaxurebiT unda ganxorcieldes, metad mkacri kritikis

qarcecxlSi moeqca. saukeTeso SemTxvevaSi, mocemuli

samarTlianoba kritikosebma gaiges, rogorc samarTlianobis

ulmobeli da Seuwynarebeli principi, romelsac xandaxan

“uxeS/mqise samarTlianobasac” uwodeben. kritikosebis mixedviT,

Page 99: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

99

aRniSnul TeoriaSi, materialuri viTarebebi bunebis TamaSobebamde

daiyvanebian: is, rom zogierT qveyanas meoresTan SedarebiT ufro

meti bunebrivi resursi da Sesaferisi klimati aqvs, amaSi brali

aravis miuZRvis da Sesabamisad verc verafers movimoqmedebT.

martivi faqti isaa, rom zogierTi iRbliania da zogierTi ki

uiRblo. bevri ikamaTebs imaze, rom es moraluri Teoria araa da

ufro misgan gaqcevis mcdelobaa. bunebiT samarTlianobas

safuZveli ar aqvs da Sesabamisad bunebiTi Sromis moralur

principebad gamocxadeba ubralod absurdia. marTlac da,

“damsaxurebis” Teoriis gaziarebiT, ubralod “samarTlianobazec”

da “bunebazec” gavimrudebT sakuTar warmodgenebs. raime movlena,

rom “bunebiTad” warmovsaxoT niSnavs imas, rom igi adamianis

SesaZleblobebis da SesaZlo gagebis miRmaa Camoyalibebuli. sxva

sityvebiT, rom vTqvaT, Tu gaviziarebT Sexedulebas, rom sargeblis

ganawileba “bunebiTia”, gamodis, rom igi gardauvali da uTuoa,

magram ara moralurad “gamarTlebuli”. ufro metic, rac warsulSi

ualternativod moCanda, axla ukve sxvagvaradaa. Tanamedrove

teqnologiurad ganviTarebul sazogadoebebs uTuod ufro didi

saSualeba aqvT iseTi problemebis gadalaxvas SeeWidon, rogorebic

siRaribe, umuSevroba da SimSilis epidemiaa, rasac berki da

malTusi “bunebiTs” uwodebdnen. materialuri resursebis

ganawilebis gabatonebuli sistemis “bunebiT damsaxurebad”

warmoCena, Sesabamisad, SesaZloa meti araferi iyos, Tu ara

adamianis mZime mdgomareobebis ugulvebelyofis gamarTleba.

Page 100: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

100

keTildReoba

adreuli me-20 saukunidan moyolebuli, Tanasworobis da

socialuri samarTlianobis sakiTxebze dakavSirebuli debatebi

keTildReobis problemebs daukavSirda. yvelaze martivi gagebiT,

“keTildReoba” bednierebas, gamdidrebas da kargad yofnas niSnavs;

igi ara mxolod fizikur gadarCenas, aramed janmrTelobis da

kmayofilebis garkveul xarisxsac niSnavs. “sayovelTao

keTildReoba” TiTqmis sayovelTaod miRebuli politikuri

idealia: mxolod zogierT partias Tu surs daukavSiros sakuTari

moRvaweoba siRaribes da deprivacias. imis miuxedavad, rom naTelia

vidaoT, Tu ra aris “keTildReoba”, “ayvaveba”, an “bedniereba”,

romlebic keTildReobis ideas Sinaarss aZleven, igi keTildReobis

miRwevis garkveul zogad saSualebebs ukavSirdeba: koleqtiurad

uzrunvelyofil keTildReobas iseTi mTavroba qmnis, romelsac

“keTildReobis saxelmwifos” uwodeben.” keTildReobis

saxelmwifos idea zogadad Tanasworobis ideas ukavSirdeba da

misi mizania uzrunvelyos sabaziso Tanaswori keTildReoba.

mravali TvalsazrisiT, igi socialuri samarTlianobis erT-erTi

sabaziso moTxovnaa, sul mcire saWiroebis Teoriis TvalTaxedviT

mainc. Tumca, arsebobs Sexeduleba, romelic keTildReobas

Tanasworobas da socialur samarTlianobas ufro viwro

koncefciad miiCnevs. maSin, rodesac socialuri samarTlianobis

Teoriebi mudam msjeloben imis Sesaxeb, Tu rogor gaanawilon

sazogadoebis mTliani namcxvris resursebi. keTildReoba, ufro

yvelas mimarT cxovrebis garkveuli minimaluri xarisxiT

uzrunvelyofazea orientirebuli da aRiarebs, rom simdidris da

Semosavlebis gadanawileba mainc ufro bazris saSualebiTaa

SesaZlebeli.

politikur debatebSi, keTildReoba upirobod koleqtivistur

principad esmiT, romelic emxroba rwmenas, romlis mixedviTac

Page 101: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

101

mTavrobas aqvs pasuxismgebloba moqalaqeTa keTildReobis

xelSewyobisa. keTildReobis am princips xandaxan “socialur

keTildReobasac” uwodoben. Tumca, keTildReobis kidev ori

principi gamoiyeneba, romlebic ukve konkretuli ideologiis

konteqstis mixedviT unda gavigoT. piriveli, esaa keTildReobis

individualisturi Teoria, romlis mixedviTac keTildReoba

individualuri gamrjeobiT da sabazro moRvaweobiT warmodgeba da

ara romelime sajaro organos uzrunvelyofis mier. “keTildReobis

individualizmis” cneba adam smiTis klasikur ekonomikaSia

ganviTarebuli, romelic axali memerjveneobis iseTma

warmomadgenlebma aaRorZines, rogoric fridmani da haiekia.

warmodgenili Teoriis ganviTarebis meore mcdeloba, “mesame gzis”

mixedviT keTildReobis miRwevis ideebia. mocemuli midgoma

cdilobs balansi SeinarCunos koleqtivizmsa da individualizms

Soris da aRiarebs, moqalaqeTa, rogorc keTildReobis uflebebs,

ise moralur pasuxismgeblobebs.

Page 102: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

102

glosariumi

1. adamianis buneba (Human Nature). esaa koncefcia, romelic adamianis

arsSi raime mudmivi niSan-Tvisebebis arsebobas aRiarebs, romelic

sxvadasxva mizezebiT SeiZleba Camoyalibdes (genetika, aRzrda,

sazogadiebrivi zegavlena da a.S.). Sesabamisad arsebobs mravali

Sexeduleba adamianis bunebis arsis da misi warmoSobis Sesaxeb.

yvela politikuri Teoriis/ideologiis/doqtrinis/Sexedulebis

gageba SesaZlebelia, upirvelesad imis mixedviT, Tu rogor esmis

mas adamiani

2. xelisufleba/avtoriteti (Authority). esaa batonobis, an

Zalauflebis gamoyenebis da praqtikis forma, romelic

oficialurad dadgenili wesebis/kanonebis mixedviT xorcieldeba.

xelisuflebis arseboba aucilebelia, yvela politikurad

gaerTianebuli sazogadoebisTvis, rac umTavres SemTxvevevbSi

saxelwifos arsebobas gulisxmobs. xelisufleba da saxelmwifo

ganuyreli cnebebi arian. xelisuflebis arseboba uzrunvelyofs

kaninier wesrigs da legitimurobas.

3. Zalaufleba (Power). Zalaufleba da xelisuflebac Zalzed

dakavSirebuli cnebebia erTmaneTTa. Tumca arsebobs maT Soris

garkveuli gansxvavebac. Zalaufleba upirvelesad gavlenis

moxdenis unars niSnavs. SesaZloa arsebobdes xelisufleba, magram

Zalaufleba ar gaaCndes mas. xelisufleba Zalauflebis gareSe

naklovani xelisuflebaa. Zalaufleba kidev xelisuflebis gareSe,

mudam legitimaciis problemis winaSe dgas.

Page 103: I Tavi. adamianiს buneba, individi da sazogadoeba...moqmedebis mTavari motivacia. kerZod, gvainteresebs gavarkvioT, rom adamianebi TavkerZa da egoisturi qmnilebani, Tu upiroboT TanamSromlobiTi,

103

4. legitimuroba (Legitimacy). pirdapir TargmanSi niSnavs

kanonierebas. Tumca legitimuroba ara mxolod iuriudiulad

gaformebul kanonierebas gulisxmobs, aramed ndobasac, anu

morCilebis mzaobas (romelic tradiciiT da memkvidreobiTac

SeiZleba iyos ganpirobebuli). Tu ki werilobiTi kanoniereba

sazogadoebis ndobis safuZvelzea warmoSobili, maSin

legitimurobas uaxlovdea mis ideals, magram romelimes

naklovanebis SemTxvevaSi legitimuroba mudam krizisis winaSea.

5. Tanasworoba (Equality). Tanasworoba esaa koncefcia, romelic

sazogadoebis wevrebis Tanasworuflebianobis miRwevas mieltvis.

Tanasworoba sxvadasxva saxiT SeiZleba gavigoT, rogorc kanonis

winaSe Tanasworobad, SesaZleblobebis Tanasworobad da Sedegis

Tanasworobad. samive Tanasworoba xSirad gansxvavebulad

warmosaxavs am koncefcia, magram bolo oris arseboba kanonis

winaSe Tanasworobis arsebobis gareSe warmoudgenelia.

6. socialuri samarTlianoba (Social Justice). socialuri

samarTlianoba esaa koncefcia, romelis umTavresad sazogadoebaSi

materialuri resursebi samarTlianad gadanawilebas asabuTebs. igi

gansxvavdeba samarTlebrivi da politikuri samarTlianobisgan,

romlebic ufro moraluri da politikuri Rirebulebebis

ganawilebaze saubroben sazogadoebaSi. socialuri samarTlianobis

erGvarovani koncefcia ar arsebobs da sxvadasxva ideologiuri

mimdinareobebi sxvadasxvagvrad ganixilaven mas.

7. keTildReoba (Welfare). “keTildReoba” bednierebas, gamdidrebas da

kargad yofnas niSnavs. koleqtiurad uzrunvelyofil

keTildReobas iseTi mTavroba qmnis, romelsac “keTildReobis

saxelmwifos” uwodeben.” keTildReobis saxelmwifos idea zogadad

Tanasworobis ideas ukavSirdeba da misi mizania uzrunvelyos

moqalaqeebis sabaziso Tanaswori materialuri keTildReoba.