AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI

MƏRKƏZİ NƏBATAT BAĞI

2017-ci ildə aparılmış elmi-tədqiqat işlərinin

H E S A B A T I

B A K I - 2017

Mərkəzi Nəbatat Bağında 2017-ci ildə aparılmış elmi-tədqiqat işlərinin

yekunlarına dair hesabat

1.1. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının,

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, habelə

dövlət proqramlarının icrası ilə əlaqədar elmi müəssisələrə tapşırılmış islərin

yerinə yetirilməsi haqqında məlumat.

2017-ci ildə Mərkəzi Nəbatat Bağında “Azərbaycan respublikasında bioloji

müxtəlifliyin qorunmasına və davamlı istifadəsinə dair fəaliyyət planı”,

“Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyası və “Azərbaycan

respublikası iqtisadiyyatının əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələrinin icrası”

ilə əlaqədar Dövlət Proqramlarının həyata keçirilməsinə dair tapşırıqların yerinə

yetirilməsində fəal iştirak etmişdir (Dövlət proqramlarının icrası ilə əlaqədar

Mərkəzi Nəbatat Bağına tapşırılmış islərin yerinə yetirilməsi haqqında məlumat

hesabata əlavə olunur).

1.2. 2017-ci ildə elmi-tadqiqat işləri planlarının yerinə yetirilməsi

haqqında ümumi məlumat və alınmış mühüm nəticələr.

2017-ci ildə Mərkəzi Nəbatat Bağında elmi-tədqiqatlar “Biomüxtəlifliyinin,

torpaq və su ehtiyatlarının tədqiqi, bərpası, mühafizəsi və səmərəli istifadəsi,

məlumat bazasının yaradılması” istiqamətində aparılır. Bağın bütün elmi

strukturları “Təbii və mədəni floradan olan bitki növlərinin introduksiyası və

kolleksiya fondunun yaradılması” problemi üzrə elmi-tədqiqat işlərini yerinə

yetirir. Bu problem üzrə cari ildə 7 mövzunu əhatə edən 17 iş və 22 mərhələdə

tədqiqat işlərinə başlanmışdır. Bütün işlər yenidir.

MÖVZU 1: “Ex situ şəraitində növmüxtəlifliyini zənginləşdirmək məqsədi ilə

yeni taksonların introduksiyası, ekoloji faktorların təsirinin öyrənilməsi,

genofondunun və məlumat bazasının yaradılması.

Mövzu üzrə “Ağac və kol bitkiləri” laboratoriyasında 6 iş və 8 mərhələdə

elmi-tədqiqat işləri yerinə yetirilmişdir.

Azərbaycanın nadir və nəsli kəsilməkdə olan 5 növün (Betula alba L.,

B.microlepis İ.V.Vasil, Carpinus geoktshaica Radde-Fomina, Celtis tournofortii

Lam., Pistacia mutica Fisch.et C.A.Mey.) həyat göstəricilərinə görə mədəni və

təbii şəraitlərdə ekoloji amillərə qarşı münasibəti müqayisəli şəkildə öyrənilmiş və

tədqiq olunan bitkilər içərisində işıqsevən növlərdə aşağıdakı morfoloji

dəyişikliklər müşahidə edilmişdir: gövdələri yoğun olub hündür boyludur və çox

budaqlanmışdır; yarpaqları kiçik, sadə, damarları incə və tüklüdür; çiçəkləmə və

meyvəvermə yüksəkdir; bitkilər istiyə və quraqlığa davamlıdır. Eyni zamanda

tədqiq olunan növlərin yarpaqlarının istiliyə davamlılığı öyrənilmişdir. Tədqiqatlar

göstərmişdir ki, öyrənilən bitkilərin yarpaqları 52-54°C arasında olan istilikdən

zərər görür (diaqram 1).

Diaqram 1. Istiliyin tədqiq olunan bitkilərin yarpaqlarına letal təsiri

Bitkilərin istiliyə davamlılığının onların bioloji xüsusiyyətlərindən asılı

olması və bu baxımdan da tədqiq olunan bitkilərin mədəni şəraitdə istiliyə və

quraqlığa qarşı bir-birlərindən fərqli xüsusiyyətlər göstərməsi müəyyən

olunmuşdur.

Tədqiq olunan ağac və kol bitkiləri suya olan ehtiyacına görə 4 müxtəlif

qruplara bölünmüşdür. Mezokserofit qrupuna tədqiq olunan bitkilərdən heç biri

daxil olmamışdır. Öyrənilən bitkilərdən 2 növü Betula alba, B.microlepis mezofit –

yəni orta nəmli yerlərdə yaşayanlar qrupuna daxil edilmişdir. Təcrübələr

göstərmişdir ki, tədqiq olunan nadir və nəsli kəsilməkdə olan ağac və kol

bitkilərinin suya olan tələbatları müxtəlif olduğundan ekoloji xüsusiyyətlərinə

uyğun olaraq onlar müxtəlif iqlim şəraitlərində yayılırlar.

Cari ildə Şabran və Şamaxı rayonlarında Amygdalus L. və Pistacia L.

cinslərinə aid yeni növlərin introduksiyası üzrə tədqiqatlar aparılmışdır. Hesabat

dövrü ərzində əkilmiş qozmeyvəlilərin eroziyaya qarşı rolu müəyyən edilməklə

bərabər, onların boy artımı, inkişafı, çiçəklənməsi və meyvəvermə prosesi də

tədqiq edilmişdir. 5 yeni növ iki və üçillik badam ağacları (Bostanlıq gec gülaçan,

Dessert, Nikita -gec çiçək açan, Daş badam və Nonparel) 2017 -ci ilin yazında

Şamaxı rayonunun “Pirdirəki” dağının ətəyində, Şabran rayonunun Əmirxanlı və

Məşrif kəndləri ətrafında terrasların kəsmə və tökmə hissəsində əkilmişdir (cədvəl

1.). Müəyyən edilmişdir ki, Şabran və Şamaxı rayonları ərazisində torpağın

eroziyaya uğraması bitkilərin sıxlığından və yağış sularının güclü olmasından

asılıdır. Odur ki, eroziyaya uğraya biləcək dağ yamaclarında su eroziyasının

qarşısını almaq üçün bir sıra ağac və kol bitkilərindən istifadə edilməsi

məqsədəuyğundur.

51

51.5

52

52.5

53

53.5

54

Betula alba B.microlepis Carpinusgeoktshaica

Celtistournofortii

Pistaciamutica

°C

Cədvəl 1.

Şabran rayonunda toxum və şitillə artırılan püstənin boy artımı (sm-lə).

Allium L.cinsinə (Allium fistulosum L, Allium giganteum Regel, Allium

dictyoprasum G.A.Mey. ex Kunth) aid növlərin cücərmə xüsusiyyətləri tədqiq

olunmuşdur. Səpilmiş toxumlar üçün substratlar hazırlanmış, toxumlar

laboratoriya şəraitində bu substratlarda fevral ayının ilk ongünlüyündən mart

ayının son ongülüyünədək dekadalar üzrə əkilmışdir. Aparılan təcrübələrin

yekunu göstərmişdir ki, Allum fistulosum (80-81%), Allium giganteum (90-95%),

Allium dictyoprasum (83-86%), toxumlarını fevral ayında səpildikdə daha yüksək

cücərmə faizi almaq mümkündür (diaqram 2.).

Diaqram 2. Tədqiq olunan növlərin toxumla çoxaldılması

Hesabat dövrü ərzində Mərkəzi Nəbatat Bağına introduksiya edilmiş nadir

oduncaqlı bitkilərin mikobiotasının tədqiqi istiqamətində tədqiqat işləri yerinə

yetrilmişdir. Tədqiqat zamanı şabalıdyarpaq palıd bitkisi üzərində ləkə (Ascochyta

guercus), gövdə qovu (Daedalea guercina), unlu şeh (Phyllactinia guttata)

köbələkləri, dəmirağacda qov (Phellinus torulosus), yalançı qov (Phellinus

robustus), hirkan armudunda pas (Gymnosporangium tremeloides) və unlu şeh

(Microsphaera penicillata), pontika yemişanında fomoz (Phoma crategi), şərq

çinarında antraknoz (Gloesporium nervisegnum), Hirkan qovağında qov göbələyi

(Inonotus obliguus) müəyyən edilmişdir.

70

75

80

85

90

95

Allum fistulosum Allium

giganteum

Allium

dictyoprasum

cücərmə faizi

Terrasın

hissəsi

Əkin

üsulu

Bitkilər üzərində dendrometrik ölçülər

aylarlar üzrə sm-lə

V VI VII VIII IX illik

h d h d h d h d h d h d

Tökmə

hissə

Toxumla 13,1 0,36 16,3 0,43 17,5 0,47 20,2 0,50 21,0 0,52 7,90 0,16

Şitillə 15,1 0,35 15,5 0,36 16,4 0,37 19,1 0,40 20,4 0,45 5,3 0,10

Fabaceae fəsiləsinə aid bəzi növlərin (Ceratonia siliqua L. – keçi buynuzu,

Caragana grandiflora (M.Bieb.) DC - sarı akasiya, Caesalpinia gillesi (Wallich

ex Hook.) Wallich ex D.Dietr. – cənnətquşu agacı) çoxaldılması və ilkin becərilmə

aqrotexnikasının öyrənilməsi məqsədi ilə təcrübələr qoyulmuşdur (diaqram 3).

Diaqram 3. Ceratonia siliqua və Caesalpinia gillesi növlərinin cücərmə faizi

Açıq şəraitdə səpilmiş Ceratonia siliqua L. növlərinin toxumları may ayının

üçüncü ongünlüyündə (28.IV) 25-30 % cücərti vermişdir. Örtülü şəraitdə səpilmiş

cillis sezalpiniyasının toxumları isə may ayının birinci ongünlüyündə cücərti

verdiyi (70 %) müşahidə edilmişdir (şəkil 1).

Açıq şəraitdə səpilmiş Ceratonia siliqua L. növlərinin toxumları may ayının

üçüncü ongünlüyündə (28.IV) 25-30 % cücərti vermişdir. Örtülü şəraitdə səpilmiş

cillis sezalpiniyasının toxumları isə may ayının birinci ongünlüyündə cücərti

verdiyi (70 %) müşahidə edilmişdir (şək.1). Tədqiqatlar nəticəsində məlum

olmuşdur ki, normal şəraitdə əmələ gəlmiş cücərtilər sürətlə boy atırlar. Birillik

cücərtilərin boylarının 50-70 sm oldğu müəyyən edilmişdir.

Şəkil 1. Ceratonia siliqua L. növlərinin cücərtiləri

Rhamnacea fəsiləsinə aid olan 4 Aralıq dənizi mənşəli bitki növlərinin

(Frangula grandifolia (Fisch. & C.A.Mey) Grubov, Rhamnus microphylla

Humb. & Bonpl. ex Schult., R. pallasii Fisch. & C.A. Mey., R. alaternus L.)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Ceratoniasiliqua L.

Gaezalpiniagillesi

Açıq şərait

Örtülü şərait

toxumla çoxaldılması üzrə elmi tədqiqat işi aparılmışdır. Oktyabr-noyabr aylarında

açıq sahəyə səpilmiş toxumlar mart və aprel aylarında orta hesabla 20-40 % cücərti

verdiyi müəyyən edilmişdir (diaqram 4).

Diaqram 4. Tədqiq olunan növlərin toxumla çoxaldılması

Virginil dövrün ilk mərhələsində ilk cücərtinin əmələ gəlmə prosesi

başlamış, rüşeym gövdəciyindən hipokotil inkişaf edərək toxum qabığını deşib

bayıra çıxmış və bir neçə gün keçdikdən sonra ləpə yarpaqlarının üst hissəsindən

əsas zoğ inkişaf etmişdir. Tədqiq olunan növlərin Abşeron şəraitində normal

çoxalaraq böyüyüməsi müəyyən edilmişdir.

Rosaceae fəsiləsinə aid bəzi yeni növlərin (Cerasus mahaleb. (L.) Mill,

C.microcarpa (C.A.Mey.) Boiss., C.avium (L.) Mahaleb., C.araxina Poyark.,

C.incana (Pall) Spanch) introduksiyası və çoxalma üsullarının tədqiqi üzrə tədqiqat

işi aparılmışdır.

Abşeron şəraitində tədqiq olunan yabanı albalı növlərinin toxumlarının

cücərmələri üçün uzun müddət tələb olunduğunu nəzərə alaraq yazda effektli

nəticələr almaq məqsədilə toxumlar avqust-sentyabr aylarında 3-5°C soyuq

şəraitdə nəm qumda stratifikasiya edilmişdir. Öyrənilən albalı növlərinin səpin

müddətini müəyyən etmək məqsədilə toxumlar erkən açıq şəraitdə 2-5 sm

dərinlikdə səpilmişdir.

Təcrübələr göstərmişdir ki, növdən asılı olaraq aprelin 2-ci ongünlüyündə

tək-tək, may ayının 3-cü ongünlüyündə cox saylı cücərtilər müşahidə edilmişdir

(şək.2).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Iriyarpaq

murdarçaHəmşəyaşıl

murdaqça

Kiçikyarpaq

murdarça

İshal murdarça

40

25

20 20

%

Toxumların …

Şəkil 2.Cerasus mahaleb növünün cücərtilərinin inkişafı

Meşə albalısı, quş albalısı növlərində toxumların cücərmə qabiliyyəti 30-

40% olmuşdur (diaqram 5). Xırdayarpaq və Araz albalısı növlərində isə ilkin

cücərmə faizi 10-15% olmuşdur.

Diaqram 5.Toxumların cücərmə qabiliyyəti

Fenoloji müşahidələr göstərmişdir ki, cücərtilər əmələ gəldikdən 5-8 gün

sonra ilk yarpaqlar, 10-20 gündən sonra 1-2-ci yarpaqlar, 25-30 gündən sonra 3-4-

cü yarpaqlar əmələ gəlir (şək.3).

Şəkil.3 Cerasus avium növünün cücərtiləri

Cücərtilərin intensiv boy artımı may ayının 1-ci ongünlüyündən başlayaraq,

növdən asılı olaraq iyun-iyul aylarınadək 60-80 gün davam edir. Birillik yabanı

42%

32%

16%

10%

C.mahaleb

C. avium

C. microcarpa

C.araxina

albalı toxumacarlarının kökü 60 gündən sonra torpağın 8-9 sm dərinliyində inkişaf

edir. Növlərdən asılı olaraq cücərtilərin boyu 3-6 sm-dir.

Hesabat dövrü ərzində Azərbaycanın və xarici floradan olan bəzi lian

növlərinin (“Trachelospermum jasminoides L., Bougainvillea spectabilis Willd.,

Vitis amurensis Rupr., Jasminium sambac (L.) Ait., Smilax aspera L.) Abşeronda

introduksiyası, çoxaldılma üsulları və morfogenezinin öyrənilməsi istiqamətində

tədqiqat işləri aparılmışdır.

Məlum olmuşdur ki, Jasminum sambac Abşeronda örtülü şəraitdə həm yaşıl,

həm də oduncaqlaşmış qələmlə asanlıqla çoxaldıla bilir. Eyni zamanda, Vitis

amurensis növünün açıq şəraitdə qələmlə çoxaldılması tədqiqatları aparılmış və

məlum olmuşdur ki, ən yüksək nəticə oduncaqlaşmış birillik zoğlardan götürülmüş

qələmlərdən alınmışdır (90%). Həmin növdə paralel olaraq ilk cücərtilərin illik

böyümə və inkişaf dinamikasının kök sistemi ilə müqayisəli tədqiqi aparılmışdır

(şək. 4).

Şəkil 4. Vitis amurensis növünün toxumla çoxaldılması

Cari ildə Acer velutinum Boiss., A. laetum C.A. Mey., Pterocarya

fraxinifolia (Lam) Spach., Fagus orientalis Lipsky., Fraxinus coriarifolia Scheele

növlərinin introduksiyası və genofondunun yaradılması mərhələsi üzrə elmi

tədqiqat işləri aparılmışdır.

Tədqiqat nəticəsində məlum olmuşdur ki, Acer velutinum Boiss. toxumları

95% cücərti vermiş və 1 aylıq cücərtilərin boyu 22 sm olmuşdur (şəkil 5). Tədqiqat

materialları olan Fraxinus coriariifolia Scheele. toxumları 68%-i, Pterocarya

fraxinifolia isə 57% cücərti verdiyi müəyyən edimişdir. Fenoloji müşahidələr

nəticəsində öyrənilən bitkilərin bir aylıq cücərtilərinin boyunun 12-22 sm arasında

olduğu aşkar edilmişdir. Ən az cücərmə faizi (21%) F. orientalis növündə, ən çox

(95%) isə A. velutinum –da müşahidə edilmişdir .

Şəkil 5. Acer velutinum növünün 1 aylıq cücərtiləri

Cücərtilərdə intensiv böyümə may ayında müşahidə edilmişdir. İyunun

ortalarından başlayaraq böyümə prosesi yavaşıyır və ayın axırlarında tam dayanır.

A. velutinum və F. orientalis növlərində avqustun axırlarından başlayaraq ikinci

boy vermə müşahidə edilir. Tədqiqat zamanı öyrənilən növlərdə birillik tinglərin

hündürlyünün 24,8-51,3 sm arasında olduğu məlum olmuşdur.

Beləliklə, aparılan tədqiqatların yekunu göstərmişdir ki, Abşeron şəraitində

tədqiq olunan bitki növləri normal cücərti verir və böyüyüb inkişaf edirlər.

2017-ci idə laboratoriya əməkdaşları tərəfindən 1 dərslik, 1 elmi-populyar

kitab, yerli mətbuatda 28 məqalə, xarici mətbuatda isə 6 məqalə (onlardan 3-ü

İnpakt faktorlu jurnallarda) və 2 tezis nəşr edilmişdir.

MÖVZU 2: “Nadir və nəsli kəsilməkdə olan təsərrüfat əhəmiyyətli bitkilərin

introduksiyası, kolleksiya fondunun və məlumat bazasının yaradılması”.

Mövzu üzrə “Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitkilər” laboratoriyasında 3 iş

və 3 mərhələdə elmi-tədqiqat işləri aparılır.

Kiçik Qafqazın qərb hissəsindən toplanmış Galantus elwesii, Centaurea

pulcherrima, Convallaria majalis, Schilla sibirica, Frtillaria imperialis, Pulsatilla

vulgaris (sək. 6-11) və Böyük Qafqazın Şərq hissəsindən toplanmış Achillea

millefolium L., Arctium lappa L., Leonurus cardiaca L., Valeriana officinalis L,

Verbascum speciosum Schrad., Hypericum perforatum L. növləri Mərkəzi Nəbatat

Bağının kolleksiyasında əkilmiş, üzərində fenoloji müşahidələr aparılmış,

Azərbaycanın təbii florasında yayılan nektarlı bitkilərin introduksiyası və

çoxaldılma üsulları öyrənilmişdir. Təbiətdən və kolleksiya sahəsindən

toplananbitki növləri əvvəlcədən düzəldilmiş təcrübə ləklərinə əkilmişdir. İstər

canlı, istər soğan, istərsədə toxum vasitəsi ilə əmələ gəlmiş cücərtilər üzərində

müşahidələr aparılmış və bioekoloji xüsusiyyətləri öyrənilmişdir (cədvəl 2).

Cədvəl 2.

Mərkəzi Nəbatat Bağında yetişdirilən növlərin cücərmə,

çiçəkləmə və vegetasiya müddəti

Növlər Cücərmə

(%-lə)

Çiçəkləmə

(aylar)

Vegetasiya

müddəti (gün)

Galanthus elwesii 10% III-IV 60-80

Centaurea pulcherrima 35-60% VI-VIII 230-250

Convallaria majalis 15% V-V1 200-230

Schilla sibirica 6% II-IV 100-120

Fritillaria imperialis 35-50% V-VI 110-140

Pulsatilla vulgaris 10% V-VI 110-120

Centaurea pulcherrima, Galantus elwesii, Convallaria majalis, Schilla

sibirica, Frtillaria imperialis, Pulsatilla vulgaris növlərində cücərtilər martın

üçüncü, aprel ayının birinci ongünlüyündə çıxmışlar (6-60%). Tədqiq edilən

bitkilərin aqrotexniki qaydada becərilməsi işləri davam etdirilir.

İl ərzində Mərkəzi Nəbatat Bağının təçrübə sahəsinə 130 bitki növü

Azərbaycanın fərqli bölgələrindən istər toxum, istərsə də canlı gətirilərək səpini və

əkini aparılmışdır. Təçrübələr davam etdirilir.

Böyük Qafqazın Şərq hissəsindən toplanmış Achillea millefolium L.,

Arctium lappa L., Leonurus cardiaca L., Valeriana officinalis L., Verbascum

speciosum Schrad., Hypericum perforatum L. növlərinin cücərtiləri üzərində

fenoloji müşahidələr aparılmışdır. Azərbaycanın müxtəlif regionlarından toplanan

bitki toxumları Nəbatat Bağının dərman bitkiləri sahəsində əvvəlçədən hazırlanmış

torpağa əkilmişdir. Laboratoriyanın əməkdaşları tərəfindən iyun-iyul aylarında

Qəbələ rayonunun Bum kəndindən tədqiq olunan bitkilərdən bir neçəsi (Achillea

millefolium L. –adi boymadərən, Arctium lappa L.– iri at pıtrağı, Leonurus

cardiaca L.- adi şir quyruğu və ya adi damotu, Hypericum perforatum L. – zəif

dazıotu) canlı olaraq gətirilmişdir. Gətirilmiş bitkilər dağlıq və dağətəyi yerlərdən

qönçə və çiçəkləmə fazasında toplanmışdır. Gətirilmiş növlər artıq sentyabr

ayında toxum verməyə başlamışdır. Toxumlar yığılaraq səpilmişdir. Alınan

çüçərtilərin cıxma faizləri 2-ci cədvəldə verilmişdir.

Cədvəl 2.

Nəbatat Bağının təcrübə sahəsində səpini aparılmış dərman bitkilərinin cücərmə

və çiçəkləmə müddəti

Bitki növləri Cücərmə

( %-lə)

Çiçəkləmə vaxtı

Achilla millefolium 42 V-1X

Arctium lapa 67 VI-VIII

Leonurus cardiaca 70 V1-IX

Hypericum perforatum 38 V-IX

Valeriana officinalis 18 VI-VII1

Verbascum speciosum 32 V1-VI11

Böyük və Kiçik Qafqazin təbii florasında yayılan bəzi nektarlı bitkilərin

aqrobioloji xüsusiyyətlərinin tədqiqi və kolleksiyasının yaradılması məqsədilə

faselya, xaşa və yonca bitkiləri üzərində elmi-tədqiqat işləri aparılmışdır. Aparılan

elmi-tədqiqat işinin əsas məqsədi nektar verən bitkilərin genofond materiallarının

toplanması və təsərrüfat bioloji əlamətlərinə görə öyrənilməsidir.

Tarla təcrübələri Mərkəzi Nəbatat Bağının ərazisində qoyulmuşdur. Nektarlı

bitkilərin toxumaları səpini 01-10 mart tarixlərində aparılmışdır. Toxumlar 2,0-3,0

sm dərinliyində torpağa səpilmişdir. Bitkilərdən böyümə və inkişafın əsas fazaların

başlanğıcı və kütləvi halı qeydə alınmışdır.

AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağının ərazisində nektar və çiçək tozu verən

bitkilərin növ tərkibi araşdırılmış və yayılma regionları dəqiqləşdirilmişdir.

Ekspedisya yolu ilə müəyyənləşdirilmişdir ki, baxış keçirilən regionlarda nektar və

çiçək tozu verən 312 bitki növü vardır ki, onun da 121-i təmiz nektar verir.

2017-ci ildə laboratoriya əməkdaşları tərəfindən yerli mətbuatda 12, xarici

mətbuatda 1 məqalə dərc olunmuşdur.

MÖVZU 3: “Tropik ekzotik kserofitlərin Abşeronda örtülü şəraitdə

introduksiyası və morfo-bioekoloji tədqiqi (8 növ)”.

Mövzu üzrə “Örtülü şəraitdə becərilən bitkilər” laboratoriyasında 3 iş və 3

mərhələdə elmi-tədqiqat işləri aparılır.

Cənubi və Mərkəzi Amerika florasının endemi olan Bromeliaceae fəsiləsinin 3

növünün (Pitcairnia bromeliifolia L’Herit, P. xanthocalyx Mart. və Puya mirabilis

L.B. Smith.) örtülü şəraitdə toxumlarının cücərdilməsi, toxumdan cücərdilmiş yuvenil

bitkilərinin ilkin inkişaf dövründə biomorfoloji analizi, böyümə və inkişaf dinamikası

və becərilmə aqrotexnikası öyrənilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, Pitcairnia

bromeliifolia L’Herit, P. xanthocalyx Mart.və Puya mirabilis L.B. Smith. növlərinin

toxumları cücərməsinə görə bağlayıcılı yerüstü cücərmə tipinə aiddir. Öyrənilən

növlərin əldə edilən cücərtilərinin biomorfoloji analizi göstərdi ki, bu bitkilərin

toxumunun cücərməsi əvvəlcə toxum qabığının partlaması və sonra ondan əsas kökə

başlanığıc verən rüşeym kökcüyünün və hipokotilin birgə çıxması ilə başlayır (şək.

12).

a. toxum b. cücərti

Şək. 12. Pittcairnia xanthocalyx-in toxumdan cücərməsi.

Tədqiq üdilən növlər inkişafının yuvenil mərhələsində yaşlı bitkidən

fərqlənir. Fərqləndirici əlamət özünü rozetin formasında göstərir. Belə ki, bu

növlər yaşlı vəziyyətdə 5-7 yarpaqdan ibarət olan silindirik rozetə, yuvenil

mərhələdə isə çoxlu yarpaqdan (15-17) əmələ gəlmiş dağınıq rozetə malik olurlar.

Yuvenil bitkilərin əmələ gələn yarpaqları öz biometrik ölçülərinə görə də bir-

birindən fərqlənirlər. Bundan əlavə tropik zonalardan bəzi bitki növləri (Echeveria

agavoides Lem., Senecia herreianus Dinter., Crassula latea Soland.) örtülü şəraitə

introduksiya edilmiş və onların yuvenil fazada biomorfoloji tədqiqi aparılmışdır.

Aparılan tədqiqatlar zamanı alınmış nəticələr əsasında öyrənilən bitkilərin

ilkin inkişaf fazalarında yeni ekoloji şəraitə uyğunlaşma xüsusiyyətləri müşahidə

edilmiş və yeni introduksiya şəraitinə onların adekvat morfoloji və struktur

reaksiyası müəyyənləşdirilmiş, eyni zamanda öyrənilən bitkilərin optimal

becərilmə aqrotexnikası işlənmişdir.

Meksika florasından olan Opuntia humifusa Raf. və O. engelmannii Salm-

Dyck ex Engelmann növlərinin toxumdan cücərdilməsi və əldə edilmiş yuvenil

bitkilərin biomorfoloji analizi aparılmışdır. Bu növlərin yuvenil mərhələdə böyümə

və inkişaf dinamikası, yeni əmələ gələn vegetativ orqanların formalaşma

xüsusiyyətləri tədqiq edilmiş və onların yeni ekoloji şəraitdə becərilmə

aqrotexnikası işlənmişdir.

2017-ci ildə laboratoriya əməkdaşları tərəfindən yerli mətbuatda 3 məqalə,

xarici mətbuatda isə 1 məqalə və 1 tezis dərc olunmuşdur.

MÖVZU 4: “Dekorativ qızılgüllərin seleksiyası, Miniatür və Patio qrupu

qızılgüllərin hibridləşdirməyə cəlb edilməsi”.

Mövzu üzrə “Çiçəkçilik” laboratoriyasında 1 iş və 3 mərhələdə elmi-tədqiqat

işləri aparılmışdır.

Cari ildə Miniatür qızılgüllərin müxtəlif bağ qruplarına mənsub qızılgül

sortları ilə çarpaz tozlandırılması həyata keçirilmişdir.

Hibridləşdirmədə Miniatür qızılgüllərdən Baby Masquerade, Colibri 79,

Colibri 80, Clementine, Guletta, Lydia, Mimi Eden, Roslini, Top Hit sortlarından

istifadə edilmişdir. Tozlayıcı kimi kolleksiya genofondunda olan çay-hibrid,

floribunda, grandiflora, şrab, pletist bağ qruplarından olan 24, seleksiya üsulu ilə

yetişdirilmiş 12 sort və hibrid toxmacarlardan istifadə olunmuşdur.Tozlandırma

apararkən müxtəlif ekoloji-coqrafi şəraitdən introduksiya olan qızılgül sortları ilə

170 sayda müxtəlif kombinasiyalı çarpaz tozlandırma aparılmış, onlardan 55-də

tozlandırma baş tutmuş və meyvə bağlamışdır. Tozcuqların yığılması üçün adətən

iri, yaxşı formalaşmış, yarıaçılmış qönçələrdən istifadə olunmuşdur.

Hesabatda Miniatür və Patio qruplarına mənsub, Abşeronun torpaq-iqlim

şəraitinə daha çox adaptasiya olunmuş 25 sortun biomorfoloji və dekorativ

xüsusiyyətlərinin təsviri verilir. Onlardan Abşeronun və Azərbaycanın digər

yaşayış məntəqələrin yaşıllaşdırılmasında, landşaft memarlığında, həmçinin dibçək

bitkisi kimi istifadə edilməsi tövsiyə olunur (şək.13.).

Şəkil 13. AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağındakı Miniatür və Patio qızılgülləri

Bundan əlavə dekorativ çiçək bitkilərinin çoxaldılması və kolleksiyasının

yaradılması istiqamətində işlər davam etdirilir.

2017-ci ildə laboratoriya əməkdaşları tərəfindən yerli mətbuatda 1 məqalə və

“AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağının qızılgüllər kataloqu” dərc edilmişdir.

MÖVZU 5: “Azərbaycanda təbii halda bitən və introduksiya olunmuş

bəzi iynəyarpaqlıların (Taxus L., və Cupressus L.) dendroloji və rentgenoloji

qiymətləndirilməsi”.

Mövzu üzrə “Bitkilərin mühafizəsi və monitorinqi” laboratoriyasında 2 iş və

2 mərhələdə elmi-tədqiqat işlərinə aparılmışdır.

Quru subtropik iqlimə malik olan Abşeron yarımadasında ex situ şəraitində

icra edilən işin əsas məqsədi sərv müxtəlifliyi toxumlarının morfostruktur və

keyfiyyət göstəricilərinin rentgenoqrafik üsulla qiymətləndirilməsindən ibarət

olmuşdur. Tədqiqatların obyektini Abşerona introduksiya olunmuş 6 sərv növünün

(Cupressus arizonica Greene, C.funebris Endl., C.lusitanica Mill., C.macrocarpa

Hartw. ex Gordon, C.sempervirens L., C.torulosa D.Don.) toxumları təşkil

etmişdir. Tədqiq olunan sərv toxumlarının rentgenoqrafik təhlili göstərmişdir ki, bu

növlər quru subtropik iqlim şəraitində əkilib-becərilərkən əmələ gətirdikləri

toxumlar növ mənsubiyyətindən asılı olaraq fərqli göstəricilərə malik olurlar. Sərv

növləri toxumlarının rentgenoqrafik analizi göstərmişdir ki, növ mənsubiyyətindən

asılı olaraq onlar fərqli keyfiyyət göstəricilərinə malik olurlar. Belə ki, luzitan və

iriqozalı sərv növlərinin toxumları 41-44% həyatiliyə və 2,73-2,97 orta inkişaf

sinfinə malik olduqları halda, arizon, həmişəyaşıl, himalay və sallaq sərvləri isə bir

qədər aşağı göstəricili (20-32% həyatilikli, 1,91-2,44 orta inkişaf sinifli) toxumlar

əmələ gətirilər (cədvəl 3).

Cədvəl 3.

Sərv toxumlarının rentgenoqrafik keyfiyyət göstəriciləri

Növ

Toxumların inkişaf sinifləri Toxumların

orta inkişaf

sinfi, Sor

Toxumların

həyatiliyi,

L, % I Iə II III IV V

Arizon sərvi 17 30 24 10 15 4 2,05 20

Lusitan sərvi 12 - 24 31 21 12 2,97 44

İriqozalı sərv 16 12 10 23 39 - 2,73 41

Həmişəyaşıl sərv 33 10 16 8 20 13 2,44 32

Himalay sərvi 30 12 27 15 8 8 2,13 22

Sallaq sərv 45 20 10 6 7 12 1,91 20

Müqayisəli təhlillər göstərmişdir ki, sərv toxumlarının rentgenoqrafik

göstəriciləri ilə onların cücərmə faizi arasında statistik baxımdan dürüst və etibarlı

sıx müsbət korrelyasiya əlaqəsi vardır (r=0,926). Bu göstəricilər arasındakı xətti

asılılıq

Y=-0,134+1,036X±0,079

tənliyi ilə ifadə olunur.

Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində əkilib-becərilən həmişəyaşıl sərvin

fərdləri bitmə şəraitindən asılı olaraq fərqli rentgenoqrafik göstəricili toxumlar

əmələ gətirirlər. Belə ki, Abşeron və Şəmkir ərazisindəki fərdlərə nisbətən

(L=21,7-34%; Sor=2,17-2,60) Astara və Tovuzda əkilib-becərilən eyni növdən olan

bitkilərin toxumları isə bir qədər yüksək göstəricilərə (L=40-42%, Sor=2,81-2,86)

malik olurlar.

Digər iş Şahdağ Milli Parkının Pirqulu Dövlət Təbiət Qoruğu ərazisində

(Şamaxı rayonu) həyata keçirilmişdir. Ərazidə yayılmış qaraçöhrə növündən

nümunələr götürülmüş və oduncaq-halqa nümunələrinin standart dendroxronoloji

metodlar vasitəsilə dendroekoloji tədqiqi aparılmışdır. Həmçinin ağacların

hündürlüyü, yaşı və gövdələrinin diametri arasında korrelyasiyalar tapılmışdır.

Ölçülən nümunələrdə radial artımın illər üzrə dəyişilməsi nəzərdən keçirilmiş və

məlum olmuşdur ki, ərazidə bitən qaraçöhrə ağaclarının radial artımı 0,984-1,649

mm/il intervalında dəyişilir. Ümumilikdə bu tədqiqat ərazisi üçün orta illik radial

artım 1.2 mm/il və nümunə götürülən ağacların yaşı isə 74-120 il intervalında

dəyişilmişdir.

İlkin olaraq hər bir nümunə üçün ölçülmüş oduncaq halqa qalınlıqlarının

illər üzrə dəyişilmə qrafiki verilmişdir (şək.14).

Şəkil 14. Qaraçöhrə növünün radial artımının illər üzrə dəyişilməsi qrafiki.

Statistik analizlər R statistika proqramında dplr, detrendeR, treeclim,

pointRes, bootRes, biüavelet, intervals paketləinin köməyi ilə yerinə yetirilmişdir.

Statistik analizlərin nəticələri aşağdakı cədvəldə verilmişir (cədvəl 4).

Cədvəl 4.

Statistik analizlərin nəticələri.

Nüm

sayı İl

Orta radial

artım

Standart

yayınma

Skew

əmsalı Həssaslıq Gini

Avtoko

korelyasiy

a

15 1899-

2017

0,984-

1,649

(1,442)

0,405-

0,599

0,454-

3,219

(1,021)

0,202-

0,259

0,163-

296

0,515-

0,818

Bitkilərin yaşı, hündürlüyü və gövdə diametri arasındakı korrelyasiya

əlaqələri müəyyən edilmişdir. Məlum olmuşdur ki, gövdənin diametri ilə bitkilərin

hündürlüyü arasında zəif korrelyasiya (r=0.3) mövcuddur. Digər tərəfdən isə

gövdənin diametri ilə bitkilərin yaşı (r=0), bitkilərin hündürlüyü ilə onların yaşı

(r=0.1) arasında heç bir korrelyasiya müşahidə edilməmişdir.

Aparılan tədqiatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, tədqiqat ərazisində

yayılan qaraçöhrə ağacları normal yetişmə mühütünə malikdirlər. Ağacların

hündürlüyü, diametri və yaşı arsında korrelyasiyanın müşahidə edilməməsi

ərazinin sixmeşələrdən ibarət olduğunu göstərir. Bütün statistik analizlər və

təhlillər göstərdik ki, mühit amilləri yüksək limitləndirici təsirə malik deyildir.

Quraq və ya ondan sonrakı illərdə radial artımda zəif azalma müşahidə edilməsi,

qaraçöhrənin bu quraqlığa kiçikdə olsa reaksiya verməsini göstərmişdir.

2017-ci ildə laboratoriya əməkdaşları tərəfindən yerli mətbuatda 12, xarici

mətbuatda isə 3 məqalə (onlardan ikisi impakt faktorlu jurnalda) dərc edilmişdir.

2017-ci ildə laboratoriya əməkdaşları tərəfindən yerli mətbuatda 1 kitab, 11

məqalə, xarici mətbuatda isə 2 məqalə (onlardan hər ikisi İmpakt Faktorlu

jurnalda) dərc edilmişdir.

MÖVZU 6: Kolleksiyada olan bəzi bitki növlərinin reproduktiv

xüsusiyyətlərinin tədqiqi, məlumat bazasının yaradılması.

Mövzu üzrə “Toxumçuluq” sektorunda 1 iş və 2 mərhələdə elmi-tədqiqat işlərinə

aparılmışdır.

Hesabat dövründə “Toxumçuluq” sektorunda ərzində 9 ölkə olmaqla 11

məntəqəyə 33 növ bitki toxumu göndərilmişdir. Toxum fonduna 87 növ bitki

toxumu daxil edilmişdir. 24 məntəqədən toxum sifariş olunmuş və 11 məntəqədən

72 növ bitki toxumu sektora daxil olaraq aidiyyatlı laboratoriyalara təqdim

edilmişdir. Cari ildə toxum verən bitki növlərinin təftişi aparılmış, sistematikada

yeri müəyyən edilərək etiketlərin asılması işləri həyata keçirilmişdir. Delektuslar

elektron poçt vasitəsilə 35 məntəqəyə göndərilmişdir. “2018-Seminum İndex”

kitabçasının hazırlanması istiqamətində işlər davam etdirilir. Hazırda dünya

ölkələrindən sifarişlərin qəbul edilməsi davam edir.

Hesabat dövrü ərzində Sorbus cinsinə aid növlər üzərində fenoloji

müşahidələr aparılmışdır. Aprelin ikinci ongünlüyündə Sorbus aucuparia L. və

Sorbus torminalis (L.) Crantz növlərinin in situ şəraitində çoxaldılması məqsədilə

stratifikasiya olunmuş və stratifikasiya olunmamış toxumlarla müqayisəli şəkildə

tədqiq edilmişdir. Aparılan təcrübələrin yekunu göstərmişdir ki, stratifikasiya

olunmuş Sorbus aucuparia L. (10-15%) və Sorbus torminalis (L.) Crantz (15-20%)

növlərində cücərmə faizi alınmışdır. Müqayisə məqsədilə xarici ölkələrdən sifariş

olunmuş növlər Sorbus scopulina ssp. glabrata, Sorbus americana, Sorbus aria

növünün toxumları müqayisə məqsədilə aprel ayında in situ şəraitində əkilmişdir.

Sorbus scopulina ssp. glabrata növündə sentyabr ayının birinci ongünlüyündə

cücərti müşahidə edilmişdir.

2017-ci ildə sektor əməkdaşları tərəfindən yerli mətbuatda 2 məqalə dərc

edilmişdir.

MÖVZU 7: Azərbaycanda yayılan iynəyarpaqlıların dendroentomoloji

tədqiqi.

Mövzu üzrə“Bitkilərin xəstəlik və ziyanvericilərlə mübarizə” sektorunda 1 iş

və 1 mərhələdə elmi-tədqiqat işlərinə aparılmışdır.

Cari ildə Şamaxı rayonuna ekspedisiyalar zamanı iynəyarpaqlı bitkilərin

təbii və süni əkin yerlərinə baxış keçirilmiş, mənənə, mərmər xırıldaq, qarışçı

kəpənəyi kimi zərərvericilər aşkar edilmişdir. Zərərvericilər aşkar edilən

ağaclardan koordinatlar götürülmüş və ağaclardan oduncaq halqa nümunələri əldə

edilmişdir. Nümunələr laboratoriyada analiz edilir. Növbəti ildə zərərvericilər

aşkar edilmiş ağaclardan yenidən nümunələr götürüləcək və zərərvericilərin radial

artıma təsirinin olub-olmayacağı müəyyən ediləcəkdir.

2017-ci ildə sektor əməkdaşları tərəfindən yerli mətbuatda 3 məqalə, xarici

mətbuatda isə 1 tezis dərc edilmişdir.

Mərkəzi Nəbatat Bağı üzrə 2017-ci ildə əldə edilmiş mühüm elmi nəticələr:

Mühüm nəticə: Böyük Qafqaz, Krım və Rusiya Düzənliyində yayılmış Pinus

sylvestris L. növünün 7 coğrafi landşaft qrupu üzrə 18 populyasiyasının allozim

analizlərinin təhlilləri nəticəsində məlum olmuşdur ki, coğrafi qrup şəklində

digərlərindən yüksək dağ silsilələri ilə təcrid olunmuş Elbrus ətrafı

populyasiyalarda polimorfizm az olsa da, differensiasiya səviyyəsi yüksək

olmuşdur.

İcraçılar: b.ü.f.d. Fərzəliyev V.S., b.e.d. Petrova İ.V., b.e.d. Sannikov S.N.,

b.e.n.Tembotova F.İ., b.e.n. Sannikova H.S., b.e.n. Mollayeva M.Z., b.e.n.

Yeqorov E.V.

1.3. 2017-ci ildə tətbiq olunmuş elmi nəticələr

Dünyanın müxtəlif botaniki-coğrafi vilayətlərindən Mərkəzi Nəbatat Bağına

introduksiya olunmuş 12 yabanı alma növləri (M. spectabilis-gözəl alma, M.

micromalus-kiçik meyvəli alma, M. prunifolia-çin alması, M. purpurea-qırmızı

alma, M. floribunda-çoxçiçəkləyən alma, M. sargentii-sargenti alması, M. toringo-

torinqo alması, M. ioensis-ayav alması, M. hissarica-hissar alması, M. baccata-

cibir aqlması, M. mandshurica-mancuriya alması, M. niedzwetzkyana-nedzeves

alması) dayanıqlı alma sortlarının seleksiyası məqsədilə Meyvəçilik və Cayçılıq

Elmi-Tədqiqat İnstitutunun “Meyvə bitkilərinin seleksiyası” laboratoriyasında

elmi-tədqiqat işlərində istifadə olunmuşdur.

1.6. Fundamental elmlə təhsilin qarşılıqlı əlaqəsi.

Mərkəzi Nəbatat Bağı Bakı Dövlət Universiteti, İnşaat-Memarlıq

Universiteti, Azərbaycan Tibb Universiteti və digər Universitetlərinin yüzlərlə

tələbəsi ilə maarifləndirici tədbirlər keçir. Burada tələbələr botaniki fənnlər üzrə

yay istehsalat təcrübə məşğələləri keçirlər ki, bu da onların elmi-tədqiqat işlərinə

marağı artırır.

1.7. Beynəlxalq əlaqələr və qrantlar haqqında məlumat.

“SAP-Hyrcanian -Sosial ehtiyaclara və ətraf mühit amillərinin dəyişilməsinə

qarşı Hirkan meşələrinin adaptasiya potenmsialının gücləndirilməsi” adlı layihə

Almaniyanın Volkswagen fondu tərəfindən dəstəklənmişdir. Layihənin əsas

məqsədi Azərbaycan, İran və Almaniyada təlimlər təşkil etməkdən, bu təlimlərdə

Hirkan meşələrinin adaptasiya potensialının gücləndirilməsi üçün lazım olan bilik

və bacarıqlar əldə etməkdən və bu məqsədlə lazımı starteji və idarəetmə alətlərinin

işlənib hazırlanmasından ibarətdir. Layihədə 4 tərəfdaş institut və universitet -

Almaniyanın Frayburq Universiteti, AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağı, İranın İlam və

Gilan Universitetləri iştirak edəcəkdir.

10-13 sentyabr 2017-ci il tarixində Batumi Nəbatat Bağı və Mərkəzi Nəbatat

Bağı arasında 5 il müddətində qarşılıqlı əməkdaşlıq çərçivəsində Razılaşma

memorandumu imzalanmışdır.

01 dekabr 2017-ci il tarixində Bakı Dövlət Universitetinin Botanika

kafedrası ilə AMEA-nın Mərkəzi Nəbatat Bağı arasında kadr hazırlığı və elmi-

tədqiqat sahəsində əməkdaşlıq haqqında Anlaşma Memorandumu imzalanmışdır.

1.8. Elektron elmin vəziyyəti

Mərkəzi Nəbatat Bağında elektron elm əsasən elmi idarəçiliyin

təkmilləşdirilməsinə, AMEA və onun müxtəlif təşkilatları ilə sənəd dövriyyəsinə, o

cümlədən əlaqələrinin sürətləndirilməsini təmin etməyə imkan verir.

Hazırda Bağın www.cbg.org.az saytı fəaliyyətdədir.

1.9. Bağın nəşriyyat fəaliyyəti

2017-ci ildə Mərkəzi Nəbatat Bağının alimləri tərəfindən “Sərvlərin

bioekoloji və rentgenoloji xüsusiyyətləri”(Qurbanov M.R., Fərzəliyev V.S.),

“Bitki ekologiyası” (İsgəndər E.O., Sadıqova N.A.), “Bağbanın konspekti”

(Mehralıyev A.D.) kitabları, “AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağının qızılgüllər

kataloqu”, yerli mətbuatda 61, xarici mətbuatda isə 10 məqalə (onlardan 5-i impakt

faktorlu jurnallarda) və 4 tezis dərc edilmiş, elmi işçilərin əsərlərinə 2 istinad

olunmuşdur.

1.10. Keçirilmiş konfranslar, sessiyalar, seminarlar və yubileylər haqqında

məlumat.

1. AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağında “Elmi tədqiqatlar üçün elektron məlumat

bazalarından səmərəli istifadə” mövzusunda maarifləndirici seminar keçirilmişdir.

2. "GPS koordinatlarından istifadə etməklə ArcGIS10 program təminatında

ilkin xəritələrin hazırlanması" adlı seminar keçirmişdir.

3. “Ekoloji, bioloji və ərzaq təhlükəsizliyinin əsası olan bioloji müxtəliflik üzrə

ictimai məlumatlandırma sisteminə giriş” layihəsi çərçivəsində seminar

keçirilmişdir.

Hazırda Almaniya, Amerika, İngiltərə, İspaniya, İtaliya, Hollandiya və s.

ölkələrin 100-dən artıq Nəbatat bağları ilə toxum müdadiləsi işləri davam etdirilir.

Konfranslarda iştirak

Hesabat ilində Bağın alimləri 5 respublika və 5 beynəlxalq elmi yığıncaqda

məruzə və tezislərlə iştirak etmişlər.

1. “İqlim dəyişkənliyinin bitki biomüxtəlifliyinə təsiri” beynəlxalq elmi

konfransı. Bakı,19-21 sentyabr 2017 (Qurbanov M., Fərzəliyev V,

Seyfullayev F., Əliyev Ç., Hüseynova N., Zeynalov Y., Ərəbzadə A.,

Məmmədova G., Əliyev E., Səfərova E., Nəcəfova C., İsgəndər E).

2. “Urbanizasiyalı sənayeləşmə şəraitində mədəni irsin və biomüxtəlifliyin

qorunması” beynəlxalq elmi-praktik konfransı. Gəncə, 2017.( Fərzəliyev V,

Seyfullayev F).

3. “XXI əsrdə ekologiya və torpaqşünaslıq elmlərinin aktual problemləri” VI

respublika elmi konfransı. 4-5 may, Bakı, BDU, 2017 (İsgəndər O).

4. “Müasir təbiət elmlərinin aktual problemləri” beynəlxalq elmi konfransı,

Gəncə, 2017 (İslamova Z., Qasımov Ş., Məmmədova G., İsgəndər E.

Abasova T).

5. “Qlobal iqtisadi şərait və Azərbaycanın iqtisadi coğrafi mövqeyi”

respublika konfransı, Bakı, 2017 (Hüseynov Ş.).

6. XV cъезд Общества микробиологов Украины им. С.Н. Виноградского

(г. Одеса) – Львов: СПОЛОМ, 2017(Велиева С., Исламова З., Гасымов

Ш.).

7. III Международная научно-практическая конференция «Экология

биосистем: проблемы изучения, индикации и прогнозирования»,

посвященная 85-летию Астраханского Государственного

Университета. 21-26 август, 2017 (Тахмазова Д., Гасымов Ш.,

Исламова З.,Мехралыев А., Искендер Э., Сафарова Э.П).

8. IX Международная научно-практическаяконференция «Ландшафтная

архитектура в ботанических садах и дендропарках», Соловки , 2017

(Мехралиев А., Сафарова Е., Исламова З., Гусейнова Н.)

9. The 3rd İnternational Sympozium on EuroAsian Biodiversitu. Minsk,

Belorusiya, 2017 (Safarova E., Najafova C.).

10. XIX International Botanical Congress, Shenzen, Chine, July 23-29,

2017(Seyfullayev F., Farzaliyev V).

11. “Ardıc ağaclarının tədqiqi” mövzusunda beynəlxalq elmi seminar. Fransa,

Marsel,24-28 sentyabr, 2017 (Fərzəliyev V.)

Elmi ezamiyyətlər.

Cari ildə Mərkəzi Nəbatat Bağının əməkdaşları Naxçıvan MR-da, Gəncə

Quba, Qusar, Xaçmaz, Zakatala, Göyçay, Lerik, Yardımlı, İsmayıllı, Qəbələ,

Oğuz, Gədəbəy, Şamaxı, Kürdəmir, Lerik bölgələrində elmi ezamiyyətdə olmuş,

oradan müxtəlif bitkilərin toxum və əkin materiallarını gətirərək Bağın

kolleksiyalarını zənginləşdirmək məqsədi ilə aidiyyatlı laboratoriyalara təqdim

etmişlər.

Mərkəzi Nəbatat Bağının direktoru, b.ü.f.d., dos. Vahid Fərzəliyev 24-28

sentyabr 2017-ci il tarixində Fransa Respublikasının Marsel şəhərində elmi

ezamiyyətdə olub. V. Fərzəliyev Fransanın Eks-Marsel Universiteti və Aralıq

Dənizi Hövzəsinin Dəniz və Quru Biomüxtəlifliyi və Ekologiyası İnstitunun birgə

təşkilatçılığı ilə keçirilən“ Ardıc ağaclarının tətqiqi” mövzusunda beynəlxalq elmi

seminarda iştirak edib. Tədbirdə son illərdə dünyada ardıc ağaclarının tədqiqi ilə

bağlı əldə olunmuş mühüm elmi nəticələr və gələcəkdə koordinasiya olunacaq

birgə layihələr müzakirə olunub.

Bağın əməkdaşı Fərid Seyfullayev 13-19 oktyabr 2017-ci il İspaniyanın

Castelldefels şəhərində gənc alimlər üçün təkil olunmuş “Elmdə şəbəkələşmə və

ünsiyyət bacarıqları” adlı beynəlxalq təlimdə iştirak edib. Sumforest layihəsi

çərçivəsində keçirilən kursun əsas məqsədi gənc alimlərin dünyaya inteqrasiya

etməsi və elmi şəbəkələrin yaradılmasında lazım olan bilik və bacarıqların

öyrədilməsindən ibarət olub. Bundan əlavə gənc alim 4-29 sentyabr 2017-cü il

tarixlərində Çin Xalq Respublikasının Şanxay şəhərində “Nəbatat bağlarının

inkişafı və idarə edilməsi” IABG-2017 təlim kursunda iştirak edib. Təlimin

təşkilində əsas məqsəd sürətli qlobal dəyişiklik dövründə Asiyanın inkişaf etməkdə

olan ölkələri arasında nəbatat bağları şəbəkəsini gücləndirmək, peşəkar bacarıq və

fikir mübadiləsini təşviq etmək olub. Bundan əlavə o, Dünya Gənclər

Akademiyasının (GYA) və Cənubi Afrikanın Gənclər Akademiyasının (SAYAS)

təşkilatçılığı ilə Cənubi Afrika Respublikasının Yohannesburq şəhərində keçirilən

Gənclər Akademiyalarının 3-cü Ümumdünya konfransında və Minsk (Belorusiya)

şəhərində gənc alimlər üçün təşkil olunmuş “Sumforest Summer School”

beynəlxalq yay məktəbində iştirak edib.

B.ü.f.d.Ofeliya Qafarova 3-6 iyul 2017-ci il tarixində Moskva şəhərində

təşkil olunmuş “Botanika bağlarında az yayılmış dekorativ bitkilər” adlı

beynəlxalq konfransda “Mərkəzi Nəbatat Bağının seleksiyasından olan və

Abşeronun yaşıllaşdırması üçün istifadə olunan yeni dekorativ qızılgül sortları”

mövzusunda məruzə ilə çıxış edib.

B.ü.e.d. Şakir Qasımov 10-14 sentyabr 2017-ci il tarixində Odessa şəhərində

keçirilən Ukrayna Mikrobioloqlar Cəmiyyətinin XV qurultayında “Патогенная

микобиота оранжерейных растений Центрального Ботанического Сада НАН

Азербайджана” adlı məruzə ilə çıxış edib.

1.11. Elmi kadrların hazırlanması.

2017-ci ildə 1 elmlər doktoru dissertasiya işinin (b.ü.f.d., dos.

V.S.Fərzəliyev) müdafiəsinin təşkili AAK-ın ekspert şurası tərəfindən tövsiyə

edilmiş, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün 2 dissertasiya işi

müdafiə edilmiş (e.i. F.Seyfullayev, e.i. A.Ərəbzadə) və 1 fəlsədə doktoru

dissertasiya işinin təsdiqi alınmışdır ( e.i. O.Qafarova).

Kadr potensialı

01 dekabr 2017-ci il tarixinə Mərkəzi Nəbatat Bağında 137 əməkdaş, o

cümlədən 29 nəfər elmi işçi çalışır ki, onlardan 1 nəfəri AMEA-nın müxbir üzvü, 4

nəfəri elmlər doktoru, 14 nəfəri isə biologiya üzrə fəlsəfə doktorudur.

Elmi şura

AMEA Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsinin 01.03.2016-cı il tarixli 03

nömrəli qərarı ilə Bağın Elmi şurasının tərkibi 11 nəfərdən ibarət təsdiq

olunmuşdur. Cari ilin birinci yarımilində Elmi şuranın 12 iclası keçirilmişdir.

Seminarların işi haqqında.

2017-ci ildə Mərkəzi Nəbatat Bağının seminarında 5 məruzə dinlənilmişdir

(Bağın əməkdaşlarından-Aynur Ərəbzadə və Fərid Seyfullayev, BDU-nun

doktorantı Sənubər Aslanova, Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin doktorantı

İlahə Əliyeva və Dendroligiya İnstitutunun doktorantı Samirə Bağırova). Bundan

əlavə əməkdaşlarımız AMEA-nın Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsinin digər

institutlarında keçirilən seminarlarda da yaxından iştirak etmişlər.

1.12. Maddi-texniki təchizat və maliyyə məsələləri

Mərkəzi Nəbatat Bağına 2017-ci il üçün 778086,00manat büdcə vəsaiti

ayrılması nəzərdə tutulmuşdur. 01 dekabr 2017- ci il tarixinə Bağ üzrə faktiki

maliyyələşmə 708829,32 manat olmuşdur.

Cari hesabat ilində Mərkəzi Nəbatat Bağının təsərrüfat fəaliyyəti sahəsində

aşağıdakı işlər görülmüşdür:

Orenjeriya və istixanaların şüşələri təzələnmiş və əhənglənmişdir;

İstifadəyə yararsız bir orenjeriya təmir olunmuş istifadəyə verilmişdir;

Yeni politilen örtüklü, səyyar istixana quraşdırılmışdır;

Bağın ərazisində təmizlik və abadlıq işləri aparılmışdır;

Bağın mərkəzi girişi təmir olunmuşdur;

Bağın inzibati binasının giriş qapıları və bəzi pənсərələri yenilənmiş və foyesi

təmir olunmuşdur;

İnzibati binanın su navalçaları yenilənmişdir;

Sıradan çıxmış su boruları yenisi ilə əvəz edilmişdir;

Şamaxı Dayaq Məntəqəsinin sərhədləri müəyyənləşdirilmiş, bir hissəsi

hasarlanmış, məntəqənin perimetri boyunca rahat hərəkət etmək üçün yollar

açılmışdır;

Bağ ərazisindəki yolların kənarındakı bardyurlar təmizlənmiş və rənglənmişdir;

Bağın hasarlarının bərpası işləri həyata keçirilmişdir;

AMEA-nın köhnə avtobazasının ərazisində Bağ üçün ayrılmış yeni binanın

tikintisinə başlanmışdır.

1.13. Sosial sferada fəaliyyət

İl ərzində respublikanın təhsil idarələrinin şagird və tələbələri, o cümlədən

xarici qonaqlarla ekskursiyalar aparılmış, bağ həvəskarlarına bitkilərin becərilməsi,

onlara qulluq qaydaları, xəstəlik və ziyanvericilərə qarşı mübarizəsinə dair lazımı

məsləhətlər verilmişdir. Müxtəlif media qurumlarının Bağın əməkdaşları ilə

görüşləri təşkil olunmuş, alınmış müsahibələr, hazırlanmış videoçarxlar və

verilişlər televiziya, qəzet, xəbər saytları və sosial mediada yayımlanmışdır

(şək.15).

Şək.15. Bağın əməkdaşlarınınteleviziya kanallarında iştirakları

1.14. Təltiflər və mükafatlar haqqında məlumat.

Mərkəzi Nəbatat Bağının “Ağac və kol bitkiləri” laboratoriyasının müdiri,

b.ü.e.d. Elman Osman oğlu İsgəndər Azərbaycan Kütləvi İnformasiya Vasitələri

İşçiləri Həmkarlar İttifaqı tərəfindən “İlin Alimi”, “Çiçəkçilik” laboratoriyasının

müdiri, b.ü.f.d. Asəf İsgəndərov isə Azərbaycan Kütləvi İnformasiya Vasitələri

işçiləri Həmkarlar İttifaqı tərəfindən keçirilmiş rəy sorğusuna görə Heydər

Əliyevin ideyalarınının həyata keçməsindəki fəaliyyəti, vətənə və xalqa layiqli

xidmətlərinə görə "İlin nüfuzlu ziyalısı" ali mediya mükafatına layiq görülmüşdür.

AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağının

direktoru v.i.e., b.ü.f.d., dos. V.S.Fərzəliyev

Elmi-tədqiqat işləri planlarının yerinə yetirilməsi

Mərkəzi Nəbatat Bağı

Pro

ble

mlə

r

mövzu

lar

Işlə

r

Mər

həl

ələr

2017-ci ildə tamamlanmış

mövzu

lar

Işlə

r

Mər

həl

ələr

“Ağac və kol bitkiləri”

lab. 1 1 6 8 - - -

“Nadir və nəsli

kəsilməkdə olan bitkilər”

lab.

1 1 3 3 - - -

“Örtülü şəraitdə becərilən

bitkilər” lab.

1 1 3 3 - - -

“Çiçəkçilik” lab. 1 1 1 3 - - -

“Bitkilərin mühafizəsi və

monitorinqi” lab.

1 1 2 2 - - -

“Toxumçuluq” sektoru 1 1 1 2

“Bitkilərin xəstəlik və

ziyanvericilərlə

mübarizə”sektoru

1 1 1 1

Mərkəzi Nəbatat Bağı

üzrə cəmi:

1 7 17 22 - - -

Qrantlara əsasən görülən işlər

Şöbə və

laboratoriyaların adı

Alınmış

qrantların

ümumi sayı

o cümlədən xarici

ölkə alimləri ilə

birgə alınan

qrantların sayı

Qrantın məbləği

(manat)

Qrant hansı

fond və

təşkilatdan

alınmışdır

1 2 3 4 5

Mərkəzi Nəbatat

Bağı üzrə cəmi:

1 - Almaniyanın

Volkswagen

fondu

Bitkilərin mühafizəsi

və monitorinqi

1 - Almaniyanın

Volkswagen

fondu

Dərc olunmuş mühüm nəticələr və nailiyyətlər

Mərkəzi Nəbatat

Bağı

Kit

abla

rın

, m

on

oq

rafi

yal

arın

və

məq

aləl

ərin

, te

zisl

ərin

üm

um

i sa

yı

Kit

abla

r

Mo

no

qra

fiy

alar

Məq

aləl

ər

o cümlədən xaricdə dərc

olunmuşdur

Dər

slik

lər

və

elm

i-k

ütl

əvi

nəş

rlər

Elm

i iş

çilə

rin

əsə

rlər

inə

ola

n

isn

adla

r

Tez

islə

r

Kit

abla

r

Mo

no

qra

fiy

alar

Məq

aləl

ər

Tez

islə

r

İmp

akt

Fak

torl

u j

urn

alla

rda

dər

c o

lun

mu

ş m

əqal

ələr

“Ağac və kol

bitkiləri” lab.

2 34 2 3 2 3 1

“Nadir və nəslı

kəsilməkdə olan

bitkilər” lab.

13 1

“Örtülü şəraitdə

becərilən bitkilər”

lab.

4 1 1 1

“Çiçəkçilik” lab.

1 1

“Bitkilərin

mühafizəsi və

monitorinqi” lab.

1 13 2 2

İT və İƏ şöbəsi

3

“Toxumçuluq”

sektoru

2

“Bitkilərin xəstə-

lik və ziyanverici-

lərlə mübarizə”

sektoru

1 1 1 1

Mərkəzi Nəbatat

Bağı üzrə cəmi:

79 4 71

4 10 4 5 2

Elmi populyar nəşrlər haqqında məlumat

Mərkəzi Nəbatat

Bağı

Nəşrin adı Elm sahəsi Çap edən

nəşriyyatın

adı

“Ağac və kol

bitkiləri” lab.

“Bağbanın

konspekti”

Botanika

“Vektor”

Beynəlxalq

nəşr evi

Mərkəzi Nəbatat

Bağının bukleti

Botanika Elm

nəşriyyatı

Elmi kadrların hazırlanması

Elmi müəssisələrin

adları

Doktoranturada

təhsil alır

Doktorantu-

raya

yeni qəbul D

okto

rantu

ranı

bit

irib

Dissertasiya

müdafiə

olunub

Müdafiəyə

hazırlanıb

Dis

sert

antl

ar

əyan

i

qiy

abi

əyan

i

qiy

abi

O cümlədən O cümlədən

Fəl

səfə

dokto

ru

Elm

lər

dokto

ru

Fəl

səfə

dokto

ru

Elm

lər

dokto

ru

“Ağac və kol bitki-

ləri” lab.

- - - - - - - - - -

“Nadir və nəslı kəsil-

məkdə olan bitkilər”

lab.

- - - - - 1 - - - -

“Örtülü şəraitdə be-

cərilən bitkilər” lab.

- - - - - - - - - -

“Çiçəkçilik” lab. - - - - - - - - - -

“Bitkilərin mühafi-

zəsi və monitorinqi”

lab.

- - - - - - - - - -

İT və İƏ şöbəsi

- - - - - - - - - -

“Toxumçuluq”

sektoru

- - - - - - - - - -

“Bitkilərin xəstəlik

və ziyanvericilərlə

mübarizə” sektoru

- - - - - 1 - - 1 -

Mərkəzi Nəbatat

Bağı üzrə cəmi:

- - - - - 2 - - 1 -

Kadr potensialı

Yaş həddi Elmi işçilər

Onlardan alimlik dərəcəsi olanlar

Elmlər doktorları Fəlsəfə doktorları

cəmi kişilər qadınlar cəmi kişilər qadınlar cəmi kişilər qadınlar

30 yaşadək 4 - 2 - - - - - -

30-39 yasda 6 1 5 - - - - - -

40-49 yaşda 5 3 2 - - - 4 2 2

50-59 yaşda 5 3 2 1 1 - 4 2 2

60-69 yaşda 5 3 2 1 1 - 4 2 2

70 və yuxarı 4 4 - 2 2 - 2 2 -

Elmi işçilərin

ümumi sayı

29 14 13 4 4 - 14 8 6

AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağının

direktoru v.i.e., b.ü.f.d., dos. V.S.Fərzəliyev