Beynəlxalq ticarət və investisiya - Dr. Elşən BAĞIRZADƏ ...±ndakı inflyasiya və faiz...

© 2012 Pearson Education, Inc.

XII MÖVZU

Beynəlxalq ticarət Beynəlxalq ticarət və investisiyavə investisiya

Hazırladı: Hazırladı:

dos. Elşən Bağırzadədos. Elşən Bağırzadə

UNEC Beynəlxalq iqtisadiyyat kafedrasıUNEC Beynəlxalq iqtisadiyyat kafedrası

2

Stutz & Warf; The World Economy, 6th Edition © 2012 Pearson Education, Inc.

Məqsədlər

• Müqayisəli üstünlük də daxil olmaqla, beynəlxalq ticarət və faktor axınlarının nəzəri əsaslarını şərh etmək,

• Tariflər, kvotalar və qeyri-tarif baryerləri kimi ticarət baryerlərinin təsirlərini izah etmək,

• Birbaşa xarici investisiyaların dinamikalarını təqdim etmək,

• Valyuta kurslarının təsirləri də daxil olmaqla, beynəlxalq ticarətin maliyyələşdirilməsini başa salmaq,

• Kartellər, Dünya Ticarət Təşkilatı və regional ticarət sazişləri kimi ticarət təşkilatlarının rolunu öyrənmək.

3


ABŞ, Bellefontaine Ohio-da Yapon avtomobil fabriki. Bu, birbaşa xarici investisiyanın qlobal modellərini, xüsusilə də beynəlxalq kapitalın rifah və yoxsulluq coğrafiyalarını dəyişdirmək üçün əməklə necə birləşdiyini göstərir.

4


Giriş

• II Dünya müharibəsindən bu yana dünyanın ən inkişaf etmiş iqtisadiyyatları öz aralarında daha çox inteqrasiya olunmuşlar

• Beynəlxalq biznes malların, xidmətlərin, informasiyanın, kapitalın ötürülməsini əhatə edir

• XX əsrin sonlarında dünya iqtisadiyyatındakı dəyişikliklər– Sənayeləşmiş ölkələrin inkişafı yavaşladı

– Sənayeləşmiş ölkələr arasında rəqabət çəkişməsi artdı

– Qlobal maliyyə bazarları dramatik şəkildə dəyişdi

– Nəhəng geosiyasi yenidənqurmalar baş verdi

5


Beynəlxalq ticarət

• Beynəlxalq ticarət kapitalizmin mərkəzidir və dünyanın müxtəlif regionlarını bir-birinə bağlayan mühüm faktordur

• İstehsal faktorları— əmək, kapital, texnologiya, insan kapitalı və bacarıqları, sahibkarlıq və xammalları da əhatə edən torpaq— ölkədən ölkəyə dəyişir

• İnflyasiya, mal və xidmətlərin ümumi səviyyəsinin artması, hər hansı bir ölkənin daxildə və xaricdə rəqabət qabiliyyəti baxımından zərərli ola bilər

6


Beynəlxalq ticarət (davamı)

ŞƏKİL 12.1 Dünya ixracının artımı, 1965–2005. Burada təqdim edilən dövr ərzində dünya ixracının stabil formada artdığını görsək də, hazırda dünya ticarətinin artımı qarşısında müəyyən problemlər yaranmışdır.

7


Beynəlxalq ticarət (davamı)

• Barter və pulla ticarət– Barter—digər mal və xidmətlər üçün birbaşa mal və

xidmət mübadiləsi• Hələ də ölkələr arasında qalmışdır, məs, İran və Nigeriya

• Beynəlxalq mübadiləni reallaşdırmanın çətin yolu

– Pul həm ölkə daxilində, həm də ölkələr arasında mübadilə vəticarəti sadələşdirir• Valyuta kursları ilə bağlı problemlər

8


Müqayisəli üstünlük

• Müqayisəli üstünlük: regionlar və ya ölkələr bəzi mal və xidmətlərin istehsalında və ixracında ixtisaslaşdıqda– David Ricardo (on doqquzuncu əsr iqtisadçısı)

– Tələbi nəzərə almayan əmək-dəyər nəzəriyyəsi [malın dəyəri onun istehsalına sərf olunan ictimai zəruri əməyin zaman miqdarına bərabərdir]

– Təsirlər• Ticarətvə mübadilə yerli istehsal sistemlərini formlaşdırır

• İxtisaslaşma məcmu istehsal xərcini azaldır

• Böyük bazarlar kiçik bazarlarla müqayisədə daha çox ixtisaslaşmaya imkan verir

9


ŞƏKİL 12.2 David Ricardo (1772–1823) iqtisadi fikir tarixində ən təsiredici fiqurlardan biri olmuşdur. Adam Smitin mütləq üstünlük konsepsiyasını inkişaf etdirərək beynəlxalq ticarətin və regional inkişafın təhlili üçün nəzəri əsasları təşkil edən müqayisəli üstünlük konsepsiyasını formalaşdırdı.

10


Müqayisəli üstünlük (davamı)

11



• Nəqliyyat xərcləri və müqayisəli üstünlüklər– Ticarətsiz ixtisaslaşma, nəqliyyatsız ticarət yoxdur

ŞƏKİL 12.3 Nəqliyyat xərclərinin müqayisəli üstünlüyə təsiri. İxracın daşınma xərci iki ölkə arasında məhsulların bazar qiymətləri fərqindən daha çox olduqda ticarət baş tutmur. Bununla yanaşı, azalan daşınma xərcləri dünya miqyasında müqayisəli üstünlüklərə geniş imkan yaratmışdır.

12



• Heckscher-Ohlin ticarət nəzəriyyəsi– Ölkə onun qıt istehsal resursundan ən az istifadə edən

məhsul istehsalı üzrə ixtisaslaşmalıdır• Ölkə istehsalını təşkil etmək üçün zəruri resurslara malik

olmadığı malları əldə etmək üçün ixtisaslaşdığı malları ixrac etməlidir.

• Birdən çox məhsulun istehsalına imkan verən tələbi nəzərdə tutur

– Bu ticarət yekunda ölkələr arasında faktor qiymətlərinin bərabərləşməsini doğurur

13



• Ticarət nəzəriyyələrinin yetərsizlikləri– Çox vaxt universallıqlarını məhdudlaşdıran fərziyyələrə əsaslanırlar– Çox vaxt miqyas iqtisadiyyatları və nəqliyyat xərcləri kimi amilləri nəzərə

almırlar– Beynəlxalq ticarət imkanlarının mükəmməl formada bilindiyini fərz edirlər– Məhsulların homogenliyini, rəqabətin mükəmməlliyini, istehsal

faktorlarının qeyri-mobilliyini və hökumət təsirlərinin olmamasını fərz edilər

– Ən mühüm yetərsizlik Transmilli Korporasiyaları (TMK) açıqlaya bilməmələridir• Ticarət qərarları mikro səviyyədə TMK menecerləri tərəfindən alınır,

makro səviyyədə hökumət tərəfindən deyil • TMK-lar milli deyil, transmilli perspektivlə hərəkət edirlər• Firmalararası ticarət: eyni ölkənin müxtəlif firmaları arasında baş verən

beynəlxalq ticarət

14



• Azad ticarətin ədalətliliyi– Azad ticarət səmərəlilik baxımından ən yaxşıdır– İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında qeyri-

bərabər ticarət münasibətləri nəzərə alındıqda azad ticarətin ədalətliliyindən danışmaq olar mı?• İngilis koloniyalizmi ədalətsiz qlobal əmək bölgüsü yaratdı:

“İngiltərə üçün yaxşı olan, dünya üçün də yaxşıdır.”– Sənayeləşmə liderliyindən irəli gələrək İngiltərənin ilkin üstünlüyü vardı– İngiltərə 1849-cu ildə bazarlarını açdı və digər ölkələri də buna təşviq etdi

» İngiltərə manufaktura məhsulları istehsal etdi; digərləri xammal və yarımfabrikat istehsal etdi

» İngiltərə daha çox qazandı

• ABŞ, Almaniya, Fransa körpə sənayelərini inkişaf etdirmək məqsədilə 1870-ci illərdə proteksionist siyasətlər yürütdü

• II Dünya müharibəsindən sonra bəzi zəif inkişaf etmiş ölkələr ixrac yönümlü sənayeləşməyə başladılar (orta inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün məhsul istehsalı)

15



• Ticarət həddlərinin pisləşməsi– Ticarət hədləri: ixrac qiymətləri ilə idxal qiymətlərinin nisbəti– Əsasən zəif inkişaf etmiş ölkələr xammal və yarımfabrikatlar ixrac

edirlər (aqrar məhsullar və minerallar)• Xammal və yarımfabrikatlar aşağı və orta gəlirli ölkələrin ixracının müvafiq

olaraq 70 %-i və 47%-i təşkil edir (Çin və Hindistan xaric olmaqla)– 1990-cı illərin sonunda zəif inkişaf etmiş ölkələr xammal və

yarımfabrikat qiymətlərindəki azalma və emal məhsulları qiymətlərindəki artma səbəbindən ticarət hədlərinin pisləşməsi ilə üzləşmişdir

– Zəif inkişaf etmiş ölkələr xarici maliyyə mənbələrinə çıxış yolu ilə ticarət kəsrlərinin davamlılığını yaratdı

– İnkişaf etmiş texnologiyalar sənayeləşmiş iqtisadiyyatlara aşağıdakıları təmin edir:• Son məhsulların xammal və yarımfabrikat komponentlərini azaltmaq• Daha az dəyərli və ya aşağı keyfiyyətli aralıq məhsullardan yüksək

keyfiyyətli son məhsullar istehsal etmək • Mövcud aralıq məhsulların alternativlərini istehsal etmək

16


17



• Ticarət həddlərinin pisləşməsi (davamı)

ŞƏKİL 12.4 Filiz, minerallar və qeyri-dəmir metalları üçün ticarət hədlərinin pisləşdiyi dövrlər, 1980–2008.

18


Rəqabət üstünlüyü

• Michael Porterin rəqabət üstünlüyü nəzəriyyəsi– Biliyə əsaslanan iqtisadiyyatda innovasiyanın sosial yaradıcılığı

üzərində fokslanır• İki mifdən bəhs edilir: ucuz əmək və bol resurslar zəruri üstünlüklərdir

(Almaniya, Yaponiya bunlarsız uğur qazanmışdır)

– Məhsuldarlıqdakı artım uğurun açarıdır• Məhsuldarlıqda artım sərvəti artırır• Məhsuldarlıqda artım iş qüvvəsinin təhsil və bacarıqları, kapital və

texnologiya, hökumət siyasətləri və infrastruktur və miqyas effektindən asılıdır

– Milli inkişaf strategiyaları yüksək multiplikator effekti ilə yüksək əlavə dəyərli, yüksək mənfəətli, yüksək əmək haqqılı sektorlara keçid üzərində dayanmalıdır• Rəqabət üstünlüyünün determinantları: (1) ixtisaslı əmək; (2) aqlomerasiya

effekti; (3) yeniliyin mükafatlandırılması; (4) daxildə rəqabətli bazarlar; (5) yetərli maliyyələşdirmə; (6) araşdırma da daxil olmaqla məhsuldarlıqda artımı təşviq edən dövlət siyasətləri

19


Rəqabət üstünlüyü (davamı)

• Faktor şərtləri– Rəqabət üstünlüyü üçün beş faktor önəmlidir

• İnsan resursları – kəmiyyət, keyfiyyət və xərc• Fiziki resurslar – xammal-materiallar, xərclər, istifadə• Kapital resursları – pul təklifi və istifadə edilmə imkanının bütün

aspektləri• Biliyə əsaslanan resurslar – Araşdırma və təkmilləşdirmə, elmi və

texniki əməkdaşlıq• İnfrastruktur – müqayisəli üstünlüyü təmin edən şərtləri təşviq

edən bütün dövlət xidmətləri

• Tələb şərtləri— ölkədə elə bazar şərtləridir ki, daha yaxşı, daha ucuz məhsulları, miqyas effektini əldə etməyə və keyfiyyət, xidmət və dayanıqlıqda daha yüksək standartlara nail olmağa yardım edir.

20


Beynəlxalq pul və kapital bazarları

• Kapital bazarları: uzunmüddətli maliyyə bazarları

• Maliyyə sisteminin qlobal yayılmasının komponentləri; aşağıdakıların beynəlmiləlləşməsi... – Valyutalar: 1973-cü ildən valyuta kursları

sərbəstləşdirilməyə başlandıqdan sonra beynəlxalq valyuta bazarları inkişaf etdi

– Bankçılıq: beynəlxalq bankçılıq yüz illərdir mövcuddur (Medici, Rothschilds); ABŞ bankları, 1960-cı illərdə, Yaponiya və Avropa bankların 1970-ci illərdə beynəlmiləlləşməyə başlamışdır

– Kapital bazarları (Avrobazarlar): Bahamlar, Panama, Sinqapur, Bəhreyn daxil olmaqla “ofşor” banklar

21


Valyuta kursları və beynəlxalq ticarət

• Beynəlxalq ticarətdə alıcı ölkə ixrac edən ölkənin pul vahidi üçün məhsulun dəyərinə nisbətlə pul vahidini dəyişməlidir– Bir valyutanın digər bir ölkənin valyutası ilə müqayisədə

dəyəri valyuta kursu adlanır; xarici pul vahidinin alınmasına sərf edilən digər pul vahidinin miqdarıdır

• Valyuta kurslarının müəyyən edilməsi– Valyuta kursları stabil deyil, zamanla davamlı dalğalanır

və ixrac və idxal qiymətləri üzərində mühüm təsirlər yaradır

22


Valyuta kursları və beynəlxalq ticarət (davamı)

ŞƏKİL 12.5 ABŞ dolları və Meksika pesosu arasında mübadilə kursunun müəyyən edilməsi. Şəkil peso devalvasiya edildikcə peso və dollar arasında dəyişən münasibəti göstərir.

23



• Valyuta kursları nə üçün dalğalanır1. Ölkə zənginləşdikcə əsasən daha çox mal idxal edir. Bu

valyuta kursunun yüksəlməsinə səbəb olur. 2. Ölkədə yüksək inflyasiya olduqda pul vahidi dəyərdən

düşəcək və ticarət partnyoru ölkələrin mallarını daha cəlbedici edəcək

3. İdxal mallara (xüsusi mallar) daxili tələb onların qiymətinin yüksəlməsinə və nəticədə valyutanın dəyərinin artmasına səbəb olur

4. Daxili faiz dərəcələri yüksələrsə ölkənin pul vahidi dəyər qazana bilər

5. Valyuta spekulyasiyası valyuta kurslarına təsir gstərir

• Valyuta kursları nə üçün dalğalanır

24



ŞƏKİL 12.6 Dollarin beynəlxalq dəyəri, 1973–2009. Dolların digər pul vahidləri qarşısında dəyəri ABŞ-ın ixrac və idxal qiymətləri üzərində mühüm təsirə malikdir. Dolların dəyəri ticarət partnyorları arasındakı inflyasiya və faiz dərəcələri, valyuta bazarlarındakı spekulyativ axınlar və hökumət siyasəti kimi bir çox faktor tərəfindən müəyyən edilir.

25


ABŞ-ın ticarət kəsrləri

• ABŞ dünyanın bu günə qədər olan ən böyük milli iqtisadiyyatıdır

• ABŞ 1976-cı ilə qədər ticarət profsiti vermişdir– ABŞ ticarət kəsrinin səbəbləri

• Hədsiz dəyərli dollar – idxalı ucuz və ixracı bahalı edir• Amerikalı istehlakçıların çox vaxt istehlakçı borcundan irəli gələn

idxal məhsullara böyük tələbi– ABŞ ticarət kəsirinin nəticələri

• İdxal həcminin artması ölkə daxilində istehsal edilən məhsulların qiymətlərini aşağı salır

• ABŞ kreditor olmaq əvəzinə böyük bir debitordur• Amerikan istehlakçıları subvensiya edildi, çünkü ölkədən çıxandan

daha çox əmtəə və xidmət ölkəyə daxil oldu• ABŞ-ın məcmu daxili aktivlərinin 26%-i hazırda xarici investorlara

aiddir

26


27


ABŞ-ın ticarət kəsrləri (davamı)

ŞƏKİL 12.7 ABŞ əmtəə ticarəti kəsiri, 1960–2008. İdxal ixracdan çox olduğundan ABŞ ildə təxminən 800 milyardan çox ticarət kəsiri verir.

28


Kapital axınları və birbaşa xarici investisiya• Birbaşa xarici investisiya (FDI): İdarəetmə və istehsala

nəzarət məqsədilə xarici ölkədə firmalara investisiya qoymaqdır

• Birbaşa xarici investisiya üçün motivasiya və məhdudiyyətlər– Motivlər:

• Təbii və ya insan resursları• Bazarlara nüfuz• Əməliyyat səmərəliliyini artırmaq

– Məhdudiyyətlər• İnvestisiyanın qeyri-müəyyənlikləri, xarici məkanda fəaliyyət• Müxtəlif yerlərdə müxtəlif istehlakçı zövqləri• Biznes etikası və protokollarda mədəni fərqliliklər• Hökumət fərqləri

29


Kapital axınları və birbaşa xarici investisiya (davamı)

ŞƏKİL 12.8 Beynəlxalq avtomobil: Ford Focus (Avropa) üçün komponent şəbəkəsi

30


Kapital axınları və birbaşa xarici investisiya

• TMK-ların dünya investisiyaları– TMK-lar dünyanın öndə gələn xarici investisiya

mənbələridir

– TMK-lar qloballaşmanın ən mühüm aspektidir

– Əksər TMK-lar və birbaşa xarici investisiyalar iqtisadi baxımdan inkişaf etmiş ölkə mənşəlidir

– Baxmayaraq elə ümumi fikir var ki, TMK-lar həmişə inkişaf etməkdə olan ölkələrə investisiya qoyurlar, ancaq statistika göstərir ki, birbaşa xarici investisiyaların əksər hissəsi inkişaf etmiş dünyaya yönəlmişdir

– ABŞ firmaları birbaşa xarici investisiyalarda liderdir, ancaq onların ümumi investisiyalardakı payları getdikcə azalır

31



ŞƏKİL 12.9 Transmilli korporasiyaların tarixi koloniyalizmin yayıldığı dövrə qədər uzanır, ancaq sayları XX əsr boyu sürətlə artmışdır.

32



ŞƏKİL12.10 Qlobal pul axınları və TMK-lar tərəfindən birbaşa xarici investisiyalar qat-qat artmışdır.

33



ŞƏKİL 12.11 1980-cı illərin əvvəlləri ilə müqayisədə dünyanın TMK-larının xarici aktivləri, satışları və ixracı mühüm dərəcədə artmışdır.

34



ŞƏKİL 12.12 Birbaşa xarici investisiyaların qlobal axınları. TMK-ların bribaşa xarici investisiyaları ABŞ, Yaponiya, Birləşmiş Krallıq, Almaniya və Fransa mənşəlidir.

35



• ABŞ-da xarici TMK-lar tərəfindən investisiya– Xarici firmalar ABŞ və digər inkişaf etmiş iqtisadiyyatlara

öz daxili bazarlarına girmək və proteksionist tədbirlərdən yayınmaq məqsədilə investisiya qoyurlar

– Ticarət kəsirləri və birbaşa xarici investisiyalar arasında yaxın əlaqə vardır

– ABŞ-da birbaşa xarici investisiyaların coğrafiyası investor ölkəyə görə dəyişir.

36


ŞƏKİL 12.13 Sakit okean bölgəsində ABŞ firmaları tərəfindən birbaşa xarici investisiya hər yerdə olan “McDonald’s”ı da əhatə edir.

37



• ABŞ-da xarici TMK-ların investisiyası (davamı)

ŞƏKİL 12.14 ABŞ-da mənşə regionlara görə birbaşa xarici investisiyalar, 2007.

38



• ABŞ-da xarici TMK-ların investisiyası (davamı)

ŞƏKİL 12.15 ABŞ-da birbaşa xarici investisiya, 2005.

39


ŞƏKİL 12.16 Birbaşa xarici investisiya. Britaniyada Ford Motor Firmasının baş qərargahı. Ford 30 ölkədə 330000 işçisi olan TMK-dır. Baxmayaraq ki, Ford və digər TMK-lar inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yerli iş qüvvəsini istismar etməkdə günahlandırılır, ancaq onlar həmin iqtisadiyyatları canlandırır və onlara xarici gəlir mənbəyi təmin edir.

40


ŞƏKİL 12.17 Avropada ABŞ Ford zavodu. Ford 5 milyondan çox istehsal etdiyi avtomobilin 2/3-i xaricdə istehsal edir.

41



• Birbaşa xarici investisiyanın təsirləri– İki əks baxış

• TMK-lar iqtisadi inkişaf prosesinə kömək etməsi baxımından böyük potensial daşıyır:– Kapitalın artırılması, investisiya edilməsi və yenidən bölüşdürülməsi– Qurumlar yaratma və idarə etmə– Yenilik və texnologiya transferti– Məhsulun bölüşdürülməsi və.s– Karyera seçimləri ilə elitlərin təmini– Mavi yaxalı və ağ yaxalı iş qüvvəsinə təlim keçilməsi və onların

gücləndirilməsi – Yerli yığım və vergilərin mənbəyi

• TMK-lar inkişafa mənfi təsir göstərir– Yerli istehsalçılar müflis olur– Mənfəət ölkədən çıxarılır

42


Beynəlxalq ticarət və investisiya baryerləri

• Menecment baryerləri: məhdud ambisiya, imkanı dərk etməmək, yetərsiz bacarıq, qorxu, ətalət– Firmalar məmnun qalandır—optimalın altında qalırlar

– Firmalar beynəlxalq olanı arzu edirlər—beynəlxalq biznesin mürəkkəbliyi mane olur

• Hökumət baryerləri– Heç bir hökumət tam sərbəst ticarət axınına icazə vermir

– Tariflər—sərhədləri keçən məhsullara görə vergilər və rüsumlar

– Qeyri-tarif baryerləri—kvotalar, subsidiyalar, lisenziyalar və.s

– Ticarət və Tariflər üzrə Baş Saziş (GATT)—tarif və kvotaların transmilli azaldılmaları

43


• Tariflər, kvotalar və qeyri-tarif baryerləri:– Qeyri-tarif baryerlərinin ən sadəsi kvotadır—miqdar

məhdudiyyəti

– İxrac məhdudlaşdırması sazişləri—ixracı məhdudlaşdırmaq üçün məcburi könüllü saziş

– Digər formalar bunlardır: müəyyən lisenziya standartları, etiketləmə və mənşə sertifikatları, paketləmə tələbləri

• Tarif və kvotların təsirləri– Səmərəsiz sektorların inkişafı və genişləndirilməsi

– Tariflər dünya ticarəti və səmərəliliyini azaldır

– Tarif kvotadan daha yaxşı gəlir təmin edir

• Hökumət stimullaşdırıcıları

Beynəlxalq ticarət və investisiya baryerləri (davamı)

44



ŞƏKİL 12.18 ABŞ-ın orta tarif dərəcələri, 1820–2000. Tarixən GATT ortaya çıxmadan öncə 1930-cu illərin ortalarında ABŞ-ın tarif dərəcələri zirvədə olmuşdur.

45



ŞƏKİL 12.19 Tarif və kvotaların iqtisadi təsirləri

46


Ticarət baryerlərinin azaldılması• Tariflər və Ticarət üzrə Baş Saziş (GATT)

– II Dünya müharibəsindən sonra dünyanın yenidən bir araya gəlməsinə kömək etmək məqsədilə 1947-ci ildə quruldu

– 100-dən çox imza edənlər– Qaydalar yeni qeyri-tarif baryerləri ilə mübarizənin yetərsiz olduğunu

sübut etdi– Xidmətlər (mübadilənin 30%-ə qədər) əhatə edilmirdi– Başlıca problem ABŞ və Avropanın aqrar subsidiyaların azaldılması və

mərhələli hala gətirilməsinə müxalif olması idi

• Dünya Ticarət Təşkilatı (WTO)– GATT-ın son raundunda quruldu (1995)– Ölkələr arasında anlaşmazlıqları həll edən üçüncü tərəf arbitraj– Miqdar məhdudiyyətləri artıq qeyri-leqaldır– İntellektual mülkiyyət hüquqları—patentləri, müəlliflik hüquqlarını və.s

qorumağı nəzərdə tutur– Ekoloji standartlar yoxdur

47


Ticarət baryerlərinin azaldılması (davamı)

ŞƏKİL 12.20 DTT (WTO) üzvləri, DTT(WTO) müşahidəçiləri və DTT(WTO) üzvü olmayanlar, 2009.

48



• İstehsal-faktor axınlarına qarşı hökumət bareyerləri– Kapital, əmək və texnologiyanın sərbəst hərəkətinə mane

olan amillər beynəlxalq idarəetmə azadlığını məhdudlaşdırır

– İmmiqrasiya tənzimləmələri—müharibədən sonra işçilərin yoxsul ölkələrdən zəngin ölkələrə hərəkət etməsi

– Texnologiya siyasi və hərbi məqsədlərlə tənzimlənir

• Transmilli iqtisadi təşkilatlar– BMT, Dünya Səhiyyə Təşkilatı, Beynəlxalq Əmək Təşkilatı

qlobaldır– ASEAN, NATO, NAFTA, OPEC regional və ya

funksionaldır– GATT və OECD müzakirə forumlarıdır

49



• Beynəlxalq maliyyə institutları– BVF(IMF): üzv ölkələrə qısa və orta müddətli kreditlər təmin

edən beynəlxalq mərkəzi bank– BVF (IMF) və Dünya Bankı 1930-cu illərdə baş verən dünya

miqyaslı depresiyanın təkrarlanmaması üçün yaradıldı– BVF (IMF) və Dünya Bankından borclanan ölkələr

“neoliberal” siyasətləri (təməl infrastrukturun özəlləşdirilməsi, yoxsullara yardımın azaldılması, tarif və kvotaların azaldılması) qəbul etməlidirlər. O siyasətləri ki, onların çox vaxt zəif inkişaf etmiş ölkələrin problemlərini pisləşdirdiyini BVF da qəbul edir.

– İki Dünya Bankı törəməsi:• Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası (IFC)• Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası (IDA)• Kredit şərtləri daha asandır

50


ŞƏKİL 12.21 Dünya Ticarət Təşkilatı əleyhinə nümayiş

51


ŞƏKİL 12.22 Vaşinqton DC-də BVF baş qərargahının girişi

52


ŞƏKİL 12.23 Vaşinqton DC-də Dünya Bankı baş qərargahı

53


Regional iqtisadi inteqrasiya

• Regional inteqrasiya– Suveren ölkələrin vahid iqtisadi region formalaşdırmaq

məqsədilə beynəlxalq qruplaşması

– İqtisadi inteqrasiyanın 4 səviyyəsi• Azad ticarət zonası—üzvlər öz aralarında ticarət baryerlərini

aradan qaldırmağa razılaşırlar

• Gömrük ittifaqı—əlavə olaraq üzv ölkələrə qarşı vahid ticarət maneələri yaradılır.

• Ümumi bazar—üzv ölkələrdə istehsal amillərinin sərbəst hərəkətinə icazə verilir

• İqtisadi ittifaq—əlavə olaraq ortaq valyuta və ortaq beynəlxalq iqtisadi siyasət tətbiq edilir

54


Regional iqtisadi inteqrasiya (davamı)

ŞƏKİL 12.24 Regional iqtisadi inteqrasiya tipləri

55



ŞƏKİL 12.25 Dünyada regional ticarət təşkilatları

56



• Avropa İttifaqı– 1957-ci ildə 6 üzvlə başlamışdır:

• Belçika, Niderland, Lüksemburq, Fransa, Almaniya, İtaliya

– 2009-da 27 üzv• 500 milyon əhali• Dünyanın ən böyük vahid ticarət bloku• Beynəlxalq ticarətin 40%-i əhatə edir

– Müəyyən edilmiş 6 hədəf• İdxalda vahid tarif sistemi• Üzv ölkələr arasında tarif, kvota və.s aradan qaldırılması• Başlıca iqtsiadi məsələrə vahid siyasətlər• Kapital, əmək və pulun sərbəst hərəkəti və onlara sərbəst çıxış• Sərhədlərdən keçərkən malların, xammalın və insanların

yoxlanması yoxdur• Vahid valyuta

57



ŞƏKİL 12.26 Avropa İttifaqı, 2009. Təxminən yarım milyard insan və çiçəklənmiş iqtisadiyyatlar, qlobal iqtisadiyyatda başlıca oyunçulardan biri

58


ŞƏKİL 12.27 Avro. Vahid valyuta Avropa İttifaqında hamısını deyil əksər milli valyutaları əvəzlədi

59



ŞƏKİL12.28 Avro - dollar nisbəti, 1999–2009.

60


ŞƏKİL 12.29 London. Avropanin ən böyük şəhəri, dünyanın başlıca maliyyə mərkəzlərindən biri, valyuta mübadiləsinin ən böyük mərkəzi və istehsalçı xidmətlərinin başlıca “hab”ı.

61



• Şimali Amerika Azad Ticarət Sazişi - NAFTA (1992)– ABŞ, Kanada, Meksika

• Avropa İttifaqından fərqli olaraq NAFTA inkişaf etməkdə olan ölkəni də əhatə edir

– Əsas tənqid edilən tərəfi—aşağı ixtisaslı montaj və emal işlərini Meksikaya ötürməkdir

– Dəstəkləyənlərin arqumenti—azad ticarət ABŞ, Kanada və Meksikanın müqayisəli üstünlüklərini zənginləşdirəcək, Meksikada adambaşına düşən gəliri artıracaq, Meksikanın ABŞ və Kanada məhsulalrına tələbi yüksəldəcəkdir

– 17 il sonra:• Meksika ilə ticarət və investisiya artdı• Amerika idxalı ixracından daha sürətlə artdı, meksika ilə ticarətdə

olan profsiti, kəsirə çevrildi• Immiqrasiya hələ də problem olaraq qalır

62



• NAFTA (davamı)

– Kanada və NAFTA• Kanadanın performansı Meksikadan daha yaxşı oldu və ABŞ-

da digərlərindən daha çox avtomobil satır

• NAFTA-nı 34 ölkə ilə Amerikaların Azad Ticarət Sazişinə (FTAA) çevirmə cəhdləri

63



• OPEC – Kartel—neft istehsalçıları arasında qiymətləri süni olaraq

artırmağı hədəfləyən kartel sazişi kimi qurulmuşdur

– 1960-cı ildə quruldu

– 12 üzv: Venesuela, Ekvador, Səudiyyə Ərəbistanı, İran, Küveyt, Liviya, Nigeriya, Anqola, İraq, Əlcəzair, Qətər, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri

– Dünya neft qiymətləri tələbi artıracaq yenidən iqtisadi artımın başlamasından asılıdır

– Hazırda OPEC dünya istehsalının 50%-dən çoxunu həyata keçirir

64



• OPEC (davamı)

ŞƏKİL12.30 Neft İxrac Edən Ölkələrin Təşkilatı (OPEC).

65


Əsas anlayışlar

• Mütləq üstünlük (absolute advantage) s.315

• Kapital bazarları (capital markets) s.321

• Kartel (cartel) s.343• Ümumi bazar (common market) s.337

• Müqayisəli üstünlük (comparative advantage) s.315

• Rəqabət üstünlüyü (competitive advantage) s.319• Gömrük ittifaqı (customs unions) s.337

• İqtisadi ittifaq (economic union) s.337

• Avro (euro) s.339

• Avropa İttifaqı (European Union - EU) s.338

• Valyuta kursu (exchange rate) s.321

• İxrac-məhdudlaşdırması sazişi (export-restraint agreement), s.332

66


Əsas anlayışlar (davamı)

• İxrac subsidiyaları (export subsidies) s. 333

• Birbaşa xarici investisiya (foreign direct investment - FDI) s.324

• Azad ticarət zonası (free-trade area) s.337

• Ticarət və Tariflər üzrə Baş Saziş (General Agreement on Tariffs

• and Trade -GATT) s.332

• Körpə sektor (infant industry) s.331

• İntellektual mülkiyyət hüquqları (intellectual property rights) s.334

• Beynəlxalq valyuta bazarları (international currency markets) s.321

• Beynəlxalq Valyuta Fondu (International Monetary Fund - IMF) s. 333

• Firmadaxili ticarət (Intracorporate trade) s. 317

• Qeyri-tarif baryerləri (nontariff barriers) s.331

• Şimali Amerika Azad Ticarət Sazişi (North American Free Trade Agreement -NAFTA) 340

• Neft İxrac Edən Ölkələr Təşkilatı (Organization of the Petroleum Exporting Countries - OPEC) s. 343

• Proteksionizm (protectionism) s.331

• Kvota (quota) s.332

• Regional iqtisadi inteqrasiya (regional economic integration) s. 337

67


Əsas anlayışlar (davamı)

• Tarif (tariff) s.331

• Vergi-cənnəti ölkə (tax-haven country) s.321

• Ticarət həddləri (terms of trade) s.317

• Ticarət kəsiri (trade deficit) s.323

• Transmilli korporasiyalar (transnational corporations -TNCs) s.324

• Qeyri-bərabər mübadilə (unequal exchange) s.317• Dünya Bankı (World Bank) s.333

• Dünya Ticarət Təşkilatı (World Trade Organization - WTO) s. 334

68


Müzakirə sualları• 1. Beynəlxalq ticarət nə üçün mövcuddur?

• 2. Mövcud ticarət nəzəriyyəsinin yetərsizlikləri hansılardır?

• 3. Ticarət həddləri nə deməkdir? Onlar nə üçün əksər “Üçüncü Dünya” ölkəsi üçün azalmışdır?

• 4. Bankçılığın beynəlmiləlləşməsini doğuran amillər hansılardır?

• 5. Valyuta kursları ticarətə necə təsir göstərir?

• 6. ABŞ-ın nəhəng ticarət kəsirinin səbəbi nədir?

• 7. Birbaşa xarici investisiya nədir? Onun təsirləri hansılardır?

• 8. ABŞ-ın birbaşa xarici investisiya balansı zaman keçdikcə necə dəyişir və nə üçün?

• 9. Beynəlxalq biznes üçün əsas bariyerlər hansılardır?

• 10. Proteksionizmin başlıca arqumentləri hansılardır?• 11. Tariflər, kvotlar və qeyri-tarif baryerləri nədir?• 12. GATT nədir və DTT nədir?• 13. BVF və Dünya Bankı nə üçün yaradılmışdır?• 14. Regional iqtisadi inteqrasiya nədir və nə üçün ortaya çıxır?

• 15. Avropa İttifaqı və NAFTA-nı müqayisə edin və fərqləndirin.

Beynəlxalq ticarət və investisiya - Dr. Elşən BAĞIRZADƏ ...±ndakı inflyasiya və faiz...

Documents

Transcript of Beynəlxalq ticarət və investisiya - Dr. Elşən BAĞIRZADƏ ...±ndakı inflyasiya və faiz...