სახელი ქართულში და მისი სწავლება · 11 §3....

ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტიჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტიქართული ფილოლოგიის დეპარტამენტი

მარიამ ჩოხარაძე

სახელი ქართულში და მისი სწავლებაარაქართულენოვან ჯგუფებში

სპეციალობა – ლინგვისტიკა

ფილოლოგიის დოქტორის აკადემიური ხარისხისმოსაპოვებლად წარდგენილი სადისერტაციო ნაშრომის

ა ნ ო ტ ა ც ი ა

ბათუმი2018

2

სადისერტაციო ნაშრომი შესრულებულია ბათუმის შოთა რუსთაველისსახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა

ფაკულტეტის ქართული ფილოლოგიის დეპარტამენტში.

სამეცნიერო ხელმძღვანელები:ასოც. პროფესორი კახა გაბუნიაასოც. პროფესორი მაია კიკვაძე

შემფასებლები:1. პროფესორი რუსუდან საღინაძე (ქუთაისის აკაკი

წერეთლის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტი);2. ასოც. პროფესორი ლილე თანდილავა (ბათუმის შოთა რუსთაველის

სახელმწიფო უნივერსიტეტი);3. ასოც. პროფესორი მაკა ბერიძე (სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო

უნივერსიტეტი).

სადისერტაციო ნაშრომის დაცვა შედგება 2018 წლის 19 მაისს,შაბათს, 13:00 საათზე, 37-ე აუდიტორიაში, ბათუმის შოთარუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერე-ბათა ფაკულტეტის სადისერტაციო საბჭოს მიერ შექმნილსადისერტაციო კომისიის სხდომაზე.

მისამართი: ბათუმი, ნინოშვილის ქ. N 35.სადისერტაციო ნაშრომის გაცნობა შეიძლება ბათუმის შოთა რუსთა-ველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ილია ჭავჭავაძის ბიბლიოთეკაში,ხოლო სადისერტაციო ნაშრომის ანოტაციისა _ ამავე უნივერსიტეტისვებგვერდზე (www.bsu.edu.ge).

სადისერტაციო საბჭოს სწავლული მდივანი,ასოცირებული პროფესორი ნ. ფარტენაძე

3

ნაშრომის ზოგადი დახასიათება

ქვეყნის არაქართველი მოსახლეობის მისწრაფებასახელმწიფო ენის დაუფლებისკენ ბუნებრივი პროცესია და იგირეგულირდება სახელმწიფოს მიერ. გარდა ამისა, ქართულიენის შესწავლა მახლობელ თუ შორეულ ქვეყნებში მცხოვრებიმრავალი მოქალაქის ინტერესის საგანია. შესაბამისად,ქართულის, როგორც მეორე ენის (თუ უცხო ენის), სწავლებაერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხია.

საკვალიფიკაციო ნაშრომის კვლევის ობიექტი არის არაქარ-თულენოვან ჯგუფებში სახელთა სწავლება და იმ სირთულე-ების დაძლევა, რომლებიც თან ახლავს სწავლების პროცესს.

საკვლევი თემის აქტუალობა. თემის აქტუალობას განაპირო-ბებს, უპირველესად, მზარდი ინტერესი ქართულის, როგორცმეორე ენის, მიმართ. ენის შესწავლა, ცოდნის გაღრმავება,საკომუნიკაციო უნარ–ჩვევების, მოსმენის, ზეპირმეტყველების,კითხვის, წერის კომპეტენციების განვითარება გულისხმობსენასთან დაკავშირებული ყველა კომპონენტის გათვალისწინე-ბას. მათ შორის ერთ–ერთი მნიშვნელოვანია სახელთა სწავლება.თუ მხედველობაში მივიღებთ თანამედროვე საზოგადოებაშიმიმდინარე სოციოკულტურულ სტერეოტიპთა ცვლილებებს,ლოგიკურია მისწრაფება სწავლებისა და სწავლის ახლებურადორიენტირებული მეთოდებისკენ, რომლებიც მეორე ენისათვისებისა და დაუფლების ტენდენციების შესაბამისი იქნებადა პრაქტიკულად ღირებულ შედეგებსაც მოგვცემს.

ქართულის, როგორც მეორე ენის, შესწავლისას მრავალიპრობლემა იჩენს თავს. ენის შესწავლა რთული პროცესია დაარაქართულენოვან ჯგუფებში სახელების სწავლებაც ამპროცესის მნიშვნელოვანი ნაწილია. იგი გულისხმობს არსებუ-ლი კვლევების ანალიზისა და ექსპერიმენტით მიღებული შედე-გების საფუძველზე მსმენელზე ორიენტირებული ტექნოლო-გიების გამოყენებას, ასევე, ახლის შემუშავებას და დანერგვას,სწავლისა და სწავლების შესაბამისი მეთოდების, სტრატეგიების

4

შერჩევას. ეს კი ხელს შეუწყობს ქართული ენის სწავლებისხარისხის გაუმჯობესებას როგორც სკოლებში, ისე უმაღლესსასწავლებლებში თუ კერძო სტრუქტურებში. საკითხი აქტუა-ლურია იმდენად, რამდენადაც ჩვენ მუშაობა გვიწევს განსხვა-ვებული სოციალური სტატუსის, ასაკის, ინტერესების... მქონეენის შემსწავლელებთან. მათგან ზოგისთვის ქართული მეორეენაა, (იგულისხმებიან, უპირველესად, საქართველოში მცხოვ-რები ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები, რომ-ლებისთვისაც ქართული სახელმწიფო ენაა), ზოგისთვის (სხვაქვეყნის იმ მოქალაქეთათვის, რომელთაც აქვთ ქართული ენისშესწავლის სურვილი) კი – უცხო ენა... მიზანშეწონილად მიგ-ვაჩნია, ორივე შემთხვევაში გამოვიყენოთ ტერმინი ქართული,როგორც მეორე ენა.

კვლევის მიზნები და ამოცანები. ქართულში ტრადიციულადგამოყოფენ 10 მეტყველების ნაწილს. მათგან ოთხი სახელია:არსებითი სახელი, ზედსართავი სახელი, რიცხვითი სახელი,ნაცვალსახელი. წარმოდგენილი ნაშრომი ეხება სწორედსახელების სწავლებას არაქართულენოვან ჯგუფებში, რაც განა-პირობებს საკვლევი მასალის ანალიზსა და დასმული ამოცანე-ბის შინაარსსაც.

ჩვენი მიზანია, არაქართულენოვან ჯგუფებში სახელთა სწავ-ლებისას მაქსიმალურად გამოვიყენოთ დღემდე აპრობირებულიმეთოდები, რაც, სხვა კომპონენტებთან ერთად, აუცილებლადგულისხმობს არსებული გამოცდილების გათვალისწინებას,თანამედროვე ტენდენციების გაცნობას, პრაქტიკაში დანერგვასდა ახალი გზების ძიებას.

მეცნიერული სიახლე. ნაშრომის მეცნიერული სიახლეა ის,რომ მონოგრაფიულად არის შესწავლილი სახელის სწავლებისსაკითხები ქართულის, როგორც მეორე ენის, სასწავლოჯგუფებში. მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია, რომ კვლევისას გამოყე-ნებულია არა მხოლოდ სამეცნიერო და მეთოდური ლიტერატუ-რა, არამედ ბსუ-ს უწყვეტი განათლების ცენტრის ქართულიენის შემსწავლელთა ჯგუფებში პრაქტიკული მუშაობის შედეგე-

5

ბი. ხსენებული საქმიანობა კი ეყრდნობა სწავლების თანამედ-როვე მეთოდებს და ინოვაციურ სტრატეგიებს. ამდენად, შეი-ძლება ითქვას, რომ სამეცნიერო მიმოქცევაში შემოსულია საკმა-ოდ დიდი მოცულობის მასალა, რაც ამავდროულად, განაპირო-ბებს ნაშრომის თეორიულ და პრაქტიკულ მნიშვნელობას. შესა-ბამისად, კვლევის შედეგების გამოყენება შესაძლებელია არა-ქართულენოვან ჯგუფებში მუშაობისთვის, ქართული ენის სწავ-ლა/სწავლებასთან დაკავშირებული პრობლემების ანალიზის-თვის, ახალი სტრატეგიებისა და შეფასების ინოვაციური სის-ტემის პრაქტიკაში დანერგვისთვის.

კვლევის მეთოდი. ნაშრომზე მუშაობისას სამეცნიერო ლიტე-რატურისა და ინტერნეტრესურსების მოძიება-დახარისხებას-თან, შესწავლასა და კრიტიკულ ანალიზთან ერთად გამოვიყე-ნეთ შედარებითი ანალიზისა და დაკვირვების მეთოდები, ასევე,პედაგოგიური ექსპერიმენტი; ეს უკანასკნელი გულისხმობსინოვაციურ პროექტს სწავლება–შეფასების სტრატეგიაში და მას-თან დაკავშირებულ კვლევებს. ჩვენ მიერ ჩატარებულ კვლე-ვებში მონაწილეობა მიიღეს როგორც საქართველოს უმაღლესისასწავლებლების (ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფოუნივერსიტეტი, თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელმწიფოუნივერსიტეტი, ქუთაისის აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნი-ვერსიტეტი), ასევე თურქეთის, რიზეს რეჯეფ ტაიფ ერდოღანისუნივერსიტეტის სტუდენტებმა. კვლევა განხორციელდა კომ-პიუტერული სისტემა – „Kiber - 1“-ის ბაზაზე.

ზემოთქმული გულისხმობს აგრეთვე, რომ ნაშრომში გამო-ყენებულია აღწერითი მეთოდი უცხო ენის სწავლებაში არსებუ-ლი თანამედროვე მეთოდებისა და ელექტრონული სასწავლოპლატფორმების გასაცნობად სტრუქტურულ, ფუნქციონალურ,ინტერაქტიულ მიდგომებთან კავშირში. გამოყენებულია პრაგ-მატული მიდგომა, კერძოდ, სხვადასხვა მკვლევრის კვლევებისკომბინაცია საკუთარი მოსაზრების ფორმირების პროცესში.

ნაშრომში, სასწავლო მასალის განხილვისას, სურათის სის-რულისა და შედარებითი ანალიზისთვის, ქართულის პარა-

6

ლელურად, მოხმობილია მაგალითები თურქული, ინგლისურიდა უკრაინული ენებიდან. შესაბამისად, გათვალისწინებულიაქართული ენის შემსწავლელებთან მუშაობის პრაქტიკა.

ნაშრომის თეორიული საფუძველი. პრაქტიკული სააუდიტო-რიო მუშაობის პარალელურად შესწავლილია სათანადო წყა-როები და სამეცნიერო ლიტერატურა, კერძოდ, მეორე ენის სწავ-ლებაში ჩართული მკვლევრების, პრაქტიკოსი მასწავლებლების,მეთოდისტების გამოცდილება, უკანასკნელი წლების ქართულიდა უცხოური კვლევების შედეგები; მ. ოძელის, ნ. შარაშენიძის,კ. გაბუნიას, ნ. დობორჯგინიძის, ზ. ბაღაშვილის, ქ. გოჩიტაშვი-ლის, გ. შაბაშვილის, კ. ბეიკერის, ჯ. კუმინსის, მ. სვეინის, თ.კიღურაძის, მ. ინასარიძის, მ. მელიქიძის, მ. ნაჭყებიას, ჭ. ქირიას,ე. ქუთათელაძის, მ. კიკვაძის, თ. ჯაყელის, მ. ხუციშვილის დასხვათა პუბლიკაციები, თეორიული ნაშრომები და სახელმძღვა-ნელოები, რომლებიც, არსებითად, ქართულის, როგორც მეორეენის, სწავლების ახალ ეტაპს წარმოაჩენს.

ნაშრომის აპრობაცია. სადისერტაციო ნაშრომი შესრულე-ბულია ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსი-ტეტის ქართული ფილოლოგიის დეპარტამენტში, სადაც შედგამისი განხილვა-აპრობაცია 2017 წლის 12 ივლისს (ოქმი # 07).

ნაშრომის ცალკეული ნაწილი გამოქვეყნებულია სამეცნი-ერო ჟურნალებსა და შრომათა კრებულებში, წაკითხულიამოხსენებებად საუნივერსიტეტო, რესპუბლიკურ დასაერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციებზე.

ნაშრომის სტრუქტურა: საკვალიფიკაციო ნაშრომი მოიცავსკომპიუტერზე ნაბეჭდ 148 გვერდს და შედგება შესავლის, პარა-გრაფებად დაყოფილი სამი თავისა და დასკვნებისგან, რასაცთან ერთვის გამოყენებული ლიტერატურის სია და დანართი.

7

დისერტაციის მოკლე შინაარსიშესავალი

სადისერტაციო ნაშრომის შესავალში განხილულია საკვლე-ვი თემის აქტუალობა, ძირითადი მიმართულებანი, მიზნებიდა ამოცანები. წარმოჩენილია დისერტაციის სამეცნიერო სი-ახლე და ღირებულება, კვლევის მეთოდები, თეორიული დაპრაქტიკული მნიშვნელობა, მოცემულია ინფორმაცია კვლევისსამეცნიერო და მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის, ასევე, ნაშ-რომის სტრუქტურის შესახებ.

თავი I. სახელი ქართულში. სახელის სწავლებასთანდაკავშირებული სირთულეები და სტრატეგიები

არაქართულენოვან ჯგუფებშინაშრომის პირველ თავში გაანალიზებულია სახელის რაობა

ქართულში. არსებითი, ზედსართავი და რიცხვითი სახელების,ასევე ნაცვალსახელის სწავლების სტრატეგიები არაქართულე-ნოვან ჯგუფებში; ყურადღება გამახვილებულია მეორე ენისსწავლების მეთოდებთან დაკავშირებულ თანამედროვე ტენ-დენციებზე.

§1. სახელის რაობა და გრამატიკის სწავლების ზოგიერთისაკითხი. ქართულში გამოიყოფა ,,სახელთა“ ოთხი ჯგუფი, რო-მელთა სახელწოდებები მათ საერთოსაც ასახავს და განსხვა-ვებულსაც; სახელდობრ:

ა) არსებითი სახელი – კლასი სრულმნიშვნელოვან სიტყვათა,რომლებიც გარემომცველ საგნებსა და მოვლენებს ასახავს (მაგ:ძაღლი, ხე, ქვა...);

ბ) ზედსართავი სახელი: სიტყვები, რომლებიც საგანთა თვი-სებებს გადმოსცემს (მაგ: მაღალი, მძიმე, თეთრი...);

გ) რიცხვითი სახელი: სიტყვები, რომლებიც საგანთა რაოდე-ნობრივ აღრიცხვასთან (რაოდენობასთან) არის დაკავშირებული(მაგ: ორი, ასი, ათასი, მეცხრე, მესამედი...);

8

დ) ნაცვალსახელი – კლასი ისეთი სიტყვებისა, რომელთა და-ნიშნულებაა დანარჩენი (წინა სამი) ჯგუფის სახელების ჩანაც-ვლება ფუნქციონირების დონეზე (შენ, იგი, ჩემი, რა, რომელი...).

ყველა სახელი იბრუნება, ანუ ბრუნებადი სიტყვა, საზოგა-დოდ, არის სახელი. ამასთან, ზედსართავი სახელი, რიცხვითისახელი და ნაცვალსახელი – ყველა მიემართება საგანს, არსებითსახელს. ერთი საგნის ნიშან-თვისებას აღნიშნავს, მეორე – რაო-დენობას, მესამე – საგანთა ნაცვალია.

არაქართულენოვან ჯგუფებში მუშაობისას ერთ-ერთ მთავარ,მნიშვნელოვან საკითხად სასწავლო მასალის სწორად შერჩევადა თანმიმდევრული მიწოდება უნდა მივიჩნიოთ. სწავლებისპრინციპს, პირობითად, ვუწოდებთ „სპირალის ეფექტს“, რაცგულისხმობს „გამეორებას“ და „გაფართოებას“. ანუ ენისშემსწავლელი ყოველ ახალ გაკვეთილზე იმეორებს წინა მასალასდა ამატებს ახალს. პრაქტიკა ადასტურებს, რომ ამგვარისტრატეგია შედეგის მომტანია.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ენის შემსწავლელებს არმიეწოდებათ დეტალური თეორიული მასალა სახელთა შესა-ხებ. თუმცა, თავისთავად იგულისხმება, რომ მათ აქვთ გარკვე-ული ცოდნა სახელების შესახებ მათს მშობლიურ ენაში. ე.ი.ენის შემსწავლელებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ თუკი მათოდესმე რამე უსწავლიათ გრამატიკაში, ყოველთვისგამოადგებათ სხვა ენის შესწავლისას. ცხადია, ინტერგაციისპროცესში მნიშვნელოვანია ენათა შესწავლის შეპირისპირებითიმეთოდის უახლეს მიღწევათა გათვალისწინება.

მეორე ენის შესწავლის პროცესში გრამატიკის „დოზირების“შესახებ სპეციალისტთა შორის ერთმნიშვნელოვნად ჩამოყალი-ბებული დამოკიდებულება არ არსებობს. ზოგს მიაჩნია, რომგრამატიკის სწავლების გარეშე შეუძლებელია წარმატებულიკომუნიკაციის მიღწევა, სხვების აზრით კი, გრამატიკული წესე-ბის მიწოდება სწავლების საწყის ეტაპზე სრულიად გაუ-მართლებელია.

9

ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, როცა საქმე ეხებამეორე ენას, „გრამატიკის სწავლება კონტექსტშია სასურველიდა არა კონტექსტისაგან მოწყვეტილად, რაც საკომუნიკაციომიზნებს უნდა ემსახურებოდეს. წესებისა და ტერმინების ზეპი-რად სწავლება არ არის რეკომენდებული. მოსწავლეს საშუალებაუნდა მიეცეს, დააკვირდეს, ამოიცნოს, გაიაზროს და კონტექს-ტში გამოიყენოს გრამატიკული თავისებურებები და კონსტრუქ-ციები / მოვლენები“.

ბუნებრივია, ენის სწავლების დროს გაკვეთილები უნდადაიგეგმოს შესასწავლი ენის სტრუქტურის საფუძველზე,მაგრამ სულაც არ არის საჭირო, არაქართულენოვანს თავიდანვემთელი სისრულით მივაწოდოთ მათთვის საკმაოდ რთულისახელთა ბრუნების სისტემა. ასეთი მიდგომა მხოლოდდაბრკოლებებს შექმნის სწავლების პროცესში, დააბნევს,გაუგებრობისა და უსიამოვნო სირთულის განცდას შეუქმნისმას. ჩვენ ვემხრობით თვალსაზრისს, სწავლების პროცესი უნდადაიწყოს უმარტივესი ფორმებით და წარიმართოსთანმიმდევრულად, გრადაციით მარტივიდან შედარებითრთულისკენ – შესწავლილი მასალის პერმანენტული გამეორე-ბით. ბუნებრივია, არ ვგულისხმობთ გრამატიკის სრულ იგ-ნორირებას, მაგრამ უპირატესობას ვანიჭებთ საკომუნიკაციოპრაქტიკული გრამატიკული ფორმების სწავლებას ფრაზების,დიალოგებისა და მარტივი ტექსტების ფარგლებში.

§2. მეორე ენის სწავლების მეთოდიკა და თანამედროვეტენდენციები. მსოფლიოში მრავალი ადამიანი ერთზე მეტ ენასფლობს. დამატებით ენას მეორე ენა ეწოდება. ძალიან ხშირადმას სამიზნე ენასაც უწოდებენ, რაც ნიშნავს ენას, რომლის შეს-წავლაცაა მიზნად დასახული. პირველ ენას, როგორც წესი,ძალისხმევის გარეშე სწავლობენ ხოლმე, მაგრამ მეორე ენის შეს-წავლისას გასათვალისწინებელია სხვადასხვა პირობა, ხოლოწარმატება გარანტირებული არ არის.

10

ენის შესწავლის პირველი ნაბიჯები სახელებით იწყება.სახელთა სწავლების დროს თავს იჩენს მეთოდოლოგიურიპრობლემები. ეს პრობლემები ყველა დროსა და ქვეყანაშიაქტუალურია. ევროპისა და ამერიკის მოწინავე ქვეყნებში ბევრირამ გაკეთდა ამ მიმართულებით. დაიხვეწა სწავლების მეთოდე-ბი, ხერხები, შემუშავდა ახალი სტრატეგიები...

როგორც სპეციალისტები მიუთითებენ, თანამედროვე ეტაპ-ზე უპირატესობა არ ენიჭება რომელიმე მეთოდს, რადგან არარსებობს უცხო ენის სწავლების უნივერსალური მეთოდი,რომელიც შეიძლება მიესადაგებოდეს აბსოლუტურად ყველამიზნობრივ ჯგუფს. ამა თუ იმ მეთოდის წარმატება დამოკიდე-ბულია ისეთ ფაქტორებზე, როგორიცაა შემსწავლელის წინარეცოდნა, კულტურული განსხვავება, განსხვავებები მშობლიურსადა შესასწავლ ენას შორის, შემსწავლელის სწავლის ტრადიცია,ასაკი და სხვ.

ბუნებრივია, ქართულის, როგორც მეორე ენის, სწავლებაგულისხმობს საზოგადოდ უცხო ენის სწავლების ცნობილი დააპრობირებული მეთოდების გამოყენებას. ისიც ნათელია, რომყველა შემთხვევაში აუცილებელია სამიზნე ენის სპეციფიკისგათვალისწინება. ნაშრომში სწორედ ამ თვალსაზრისითვეხებით ქართველი სპეციალისტების გამოცდილებას დაქართული ენის სწავლებისას პირდაპირი, აუდიოლინგვური,აუდიოვიზუალური, შერეული და კომუნიკაციურიდიდაქტიკის მეთოდების გამოყენების საკითხებს.

პრაქტიკულმა გამოცდილებამ დაგვანახა, რომ მეორე ენისათვისებაში მნიშვნელოვანია ენის შემსწავლელის ფონურიცოდნის, გენდერული ფაქტორის, მოტივაციის, აქტიური დაპასიური მსმენელის გათვალისწინება, ვერბალური და არავერ-ბალური მეთოდების პრაქტიკული და მიზნობრივი გამოყენება.

11

§3. არსებითი სახელი ქართულში და მისი სწავლებისსტრატეგიები არაქართულენოვან ჯგუფებში. არსებითი სახე-ლი, ლათინური ტერმინით − სუბსტანტივი, არის მეტყველე-ბის ნაწილი, რომელიც აღნიშნავს საგანს. ენის შემსწავლელებსმეტ-ნაკლებად ეადვილებათ არსებითი სახელის გაგება, ცდი-ლობენ თავიანთ მშობლიურ ენაში მოძებნონ მსგავსი ლექსიკუ-რი ერთეულები, დაინახონ მათ შორის შინაარსობრივი მსგავ-სება. ენის შემსწავლელი იწყებს მარტივი სიტყვებით, ფრაზებითდა თანდათან გადადის დიალოგურ მეტყველებაზე.

3.1. არსებითი სახელის შინაარსობრივი ჯგუფები. არსებითისახელი სიტყვათა მეტად მრავალრიცხოვან კლასს წარმოადგენს,რომელიც სემანტიკურად განსხვავებულ ჯგუფებს მოიცავს.

ქართული ენის შემსწავლელებთან მუშაობის პროცესში სა-თანადო ყურადღებას ვუთმობთ თითოეული ჯგუფის თავისე-ბურებებს, მაგრამ, განსაკუთრებით მნიშვნელოვად მიგვაჩნიავინ და რა ოპოზიციის გამიჯვნა.

3.2. არსებითი სახელი წარმოების მიხედვით. წარმოებისმიხედვით არსებით სახელთა დახასიათება გულისხმობსიმას, რომ ერთმანეთისაგან გაიმიჯნოს, ერთი მხრივ, სახე-ლური სემანტიკის (ამოსავალი) ძირ-ფუძეები, ხოლო მეორემხრივ, მათგან, აგრეთვე სხვა მეტყველების ნაწილთაგან წარ-მოქმნილი ახალი ლექსიკური ერთეულები. ამ თვალსაზ-რისით არსებითი სახელები გაიყოფა ორ ძირითად ჯგუფად:პირველადი სახელები და მეორეული ანუ წარმოქმნილი სახე-ლები. წარმოქმნილ სახელებში თავის მხრივ ორ ჯგუფსგამოვყოფთ: ა) აფიქსური სიტყვაწარმოება; ბ) კომპოზიცია.

აფიქსები, რომლებიც გამოიყენება სიტყვაწარმოებისდროს, ასევე მრავალფეროვანია. სწორედ ეს მრავალფეროვნებაგარკვეულ სირთულეს ქმნის სახელთა სწავლებისას. იგივე შეი-

12

ძლება ითქვას კომპოზიციის გზით წარმოქმნილი არსებითისახელების შესახებაც.

3.3. არსებითი სახელის სწავლების პრაქტიკული საკითხებიარაქართულენოვან ჯგუფებში. არაქართულენოვან ჯგუფებშისწავლების პირველ ეტაპზე ენის შემსწავლელს ძირითადად ზე-პირი კომუნიკაციის უნარ-ჩვევები უყალიბდება. სასურველია,მასწავლებელი თუ გამოიყენებს თავად შემსწავლელზე ორი-ენტირებულ სავარჯიშოებს, ანუ ისინი აგებული უნდა იყოსშემსწავლელების გამოცდილებაზე, ინტერესებზე, ყოველდღი-ურ საქმიანობაზე.

ელემენტარული ჭეშმარიტებაა, რომ ყველა საგანს თავისი სა-ხელი აქვს და საგნის აღმნიშვნელ სიტყვას არსებითი სახელიჰქვია. როცა ვსაუბრობთ სწავლების პირველ ნაბიჯებზე, შეი-ძლება მასწავლებელმა პირდაპირ დაიწყოს ოთახში არსებულინივთების ჩამოთვლა. შემსწავლელები მასწავლებლის დახმარე-ბით ცდილობენ უპასუხონ კითხვებს: ვინ არის ეს? რა არის ეს?

უმჯობესია დი-ალოგის დაწყებასიტყვებით, რომ-ლებსაც ყოველ-დღიურად ისმე-ნენ, ხედავენ, აღი-ქვამენ. ასეთებია: მასწავლებელი, ამხანაგი, უნივერსიტეტი, წიგ-ნი, კალამი, რვეული, ტელეფონი, ავტობუსი... ამ სიტყვების გა-მეორება ენის შემსწავლებლებს ხშირად უწევთ და შესაბამისად,მათი დამახსოვრებაც უფრო ადვილია. ასევე ადვილად იმახ-სოვრებენ ისინი კითხვებს. ენის სწავლების საწყის დონეზე შემ-სწავლელი იმახსოვრებს იმ სახელებს, რომლებსაცყოველდღიურად ხედავს და აღიქვამს და არა იმას, რაც უნდარომ თქვას. ზეპირი გზით, მარტივი ფრაზებით, მასწავლებლის

ეს ვინ არის? ეს რა არის?ეს არის ნინო. ეს არის ჩანთა.მასწავლებელი წიგნიმოსწავლე რვეულიადამიანი სკამი

13

დახმარებით, კითხვა-პასუხებით, სიტუაციური სავარჯიშოებითმყარდება კომუნიკაცია. ამ პროცესში ჩვენ მიზანშეწონილადმიგვაჩნია ე.წ. „სიტყვის რუკის“ გამოყენება. ასევე, ამავეკომპონენტს საკმაოდ ფართოდ ვითვალისწინებთ სწავლებისადა შეფასების ელექტრონულ სისტემაში (ხსენებულ სისტემასდეტალურად ვეხებით ნაშრომის მესამე თავის მესამეპარაგრაფში). ეს პროცესი ენის შემსწავლელისთვის სახალისოადა შედარებით მარტივი. იგი ერთი სიტყვით, კერძოდ,არსებითი სახელით, იწყებს „შენებას“, სიტყვას უკავშირებსმეორე სიტყვას, მესამეს და ა.შ. მაგალითად:

ტელეფონი ეს ტელეფონი / ახალი ტელეფონი / ჩემიტელეფონი ჩემი ახალი ტელეფონი ეს არის ჩემიახალი ტელეფონი...

გარკვეული ლექსიკური მარაგის, მეტყველებასთან, წარმოთ-ქმასთან დაკავშირებული მინიმალური ცოდნის დაგროვებისშემდეგ მასწავლებელი იწყებს მოკლე კონტექსტური დია-ლოგების მოხმობას.

თავისთავად იგულისხმება, რომ თავდაპირველად ვიყენებთნასწავლ მზა ფორმებს და გამოთქმებს. ენის შემსწავლელებიდამოუკიდებლად ცდილობენ ცნობილი სიტყვების გამოყოფას.გარკვეული ეტაპის შემდეგ მასწავლებელი აღარ ეხმარებაშემსწავლელებს, ისინი დამოუკიდებლად მართავენ დიალოგე-ბს. ამ პროცესში მთელი ჯგუფი შეიძლება ჩავრთოთ,მაგალითად: მოსაუბრე X იწყებს დიალოგის პირველ ფრაზას,შემდეგ აგრძელებს y, და ა. შ. აუცილებლად გამოვყოფთჩვენთვის საინტერესო საკითხებს. მასწავლებელი დაფაზე წერსყველა არსებით სახელს, რომელიც გაისმის აუდიტორიაში დაამეორებინებს მთელ ჯგუფს. ეს მეთოდი ენის შემსწავლელებსეხმარება საკითხის სიღრმისეულ გააზრებაში. ისინი სწავლობენ

14

მნიშვნელოვანი ინფორმაციის გამოყოფას, ეჩვევიან სხვათააზრის პატივისცემას, მოსმენასა და თანამშრომლობას.

ამავე ეტაპის ნაწილია ერთობლივი კითხვა, რაც ხელს უწ-ყობს ტექსტების შეგნებულად წაკითხვას და გააზრებას.მნიშვნელოვანია, რომ ტექსტები იყოს ენის შემსწავლელთაშესაძლებლობების შესაბამისი სირთულის და კონკრეტულ სა-კითხთან დაკავშირებული. ამასთან, შეიძლება გამოვყოთ სი-რთულის რამდენიმე საფეხური.

აღნიშნული სტრატეგია საკმაოდ მრავალფეროვანი ვარიაცი-ების შესაძლებლობას იძლევა (არა მხოლოდ არსებითი სახელე-ბის სწავლებისას), კონკრეტული ჯგუფის შესაძლებლობებიდან,სწავლების ეტაპებიდან და მასწავლებლის მიზნებიდან გამომ-დინარე. ამ უკანასკნელთან დაკავშირებით აღვნიშავთ, რომმიზანი შეიძლება ეხებოდეს ცალკეულ კომპონენტს (მაგა-ლითად, არსებითი სახელის რაობას: მსმენელები გამოყოფენარსებით სახელებს, არკვევენ ჯგუფებს, სვამენ კითხვებს და ა.შ.).

ამ სახით კითხვა ენის შემსწავლელს აძლევს ტექსტის გაგებისსაშუალებას. ისინი მსჯელობენ და პასუხობენ მასწავლებლისმიერ დასმულ შეკითხვებს. დასახელებული მეთოდი არაქარ-თულენოვან ჯგუფებში ავითარებს კითხვის, წერის, ზეპირმეტ-ყველების უნარებს და ეხმარება მათ გრამატიკის საკითხებისგაგებაში, წარმოსახვისა და შემოქმედებითი აზროვნების განვი-თარებაში.

რადგან ერთობლივად კითხვის სტრატეგიას შევეხეთ, აქვეშევნიშნავთ, რომ არაქართულენოვან ჯგუფებში ,,ერთობლივკითხვასთან“ ერთად, გამართლებულია ე.წ. „ერთობლივი წერა“,ანუ მასწავლებელთან ერთად წერს მთელი ჯგუფი.

სწავლების საწყის დონეზე წერითი პროცესის ეფექტურადწარმართვა გულისხმობს: სიტყვების ჩასმას; მოცემულისიტყვების მიხედვით წინადადებების შედგენას; წინადადების

15

დასრულებას; წინადადების გამართვას; კითხვებზე დადებითიან უარყოფითი პასუხის გაცემას; კითხვების შედგენას; მარტივიდიალოგის შედგენას; წინადადების შეცვლას ზმნის პირის,დროისა და რიცხვის მიხედვით... ამის მისაღწევად კი სამიზნეაუდიტორიას ეტაპობრივად უნდა გავუფართოვოთ დაგავურთულოთ ენობრივი და სამეტყველო მასალა, მივაწოდოთმოდელები, სქემები, მზა წინადადებები, მოკლე ტექსტები,დიალოგები. კითხვის მეთოდის გამოყენებით ისინი უნდაგადავრთოთ წერის პროცესზე (როცა წერს, ვიზუალურადიმახსოვრებს იმას, რასაც კითხულობს). ასეთი მიდგომაქართული ენის შემსწავლელს ეხმარება სამეტყველოფუნქციების განვითარებაში.

სწავლებისას აუცილებლად უნდა გამოვიყენოთ კომუნიკა-ციური, ჯგუფური და პარტნიორული მუშაობის მეთოდები,როლური თამაშები. საზოგადოდ კი სწავლების მეთოდის შერ-ჩევისას მასწავლებელმა უნდა განსაზღვროს მოსმენის, წერის,კითხვის, ლაპარაკის... გაკვეთილების ჰარმონიზაციის, ამგაკვეთილებზე გამოყენებული მასალის ურთიერთთავსებადო-ბის პრინციპები; მან სწორად უნდა დაგეგმოს მიზანი და სავარა-უდო შედეგი: მოცემული ეტაპისთვის რა უნდა იცოდეს ქარ-თული ენის შემსწავლელმა და რის გაკეთებას შეძლებს იგი.სწორედ ამაზეა დამოკიდებული რამდენად წარმატებულიიქნება სწავლების პროცესი.

ამასთან, ნებისმიერი საკითხის შესწავლა უნდა იყოს მიმარ-თული ოთხივე უნარის – მოსმენის, ლაპარაკის, კითხვის დაწერის განვითარებაზე. თითოეული აქტივობა ამ უნარ-ჩვევებისათვისებას უნდა ემსახურებოდეს.

§ 4. ზედსართავი სახელი ქართულში და მისი სწავლებისსტრატეგიები არაქართულენოვან ჯგუფებში. ტრადიციულადერთმანეთისაგან იმიჯნება ზედსართავ სახელთა ორი ძირითა-

16

დი ჯგუფი: ვითარებითი, რომელიც საგნის ნიშან-თვისებას ასა-ხელებს უშუალოდ, სხვა საგანთან მიმართების გარეშე (დიდიმაგიდა, მწვანე მსხალი) და მიმართებითი, რომელიც საგნისნიშან-თვისებას წარმოაჩენს სხვა საგანთან მიმართებით (ხავსი -ხავსიანი ქვა).

ისევე, როგორც არსებითის, ზედსართავი სახელის სწავ-ლებაც უნდა დაიგეგმოს თანმიმდევრულად, ზემოხსენებული„სპირალის“ პრინციპით, მარტივიდან რთულისკენ – შესწავლი-ლი მასალის პერმანენტული გამეორებით. სწავლების თანამედ-როვე სტრატეგიებში მიღებულია მოსაზრება, რომ თითოეულითემატური ერთეული მასწავლებელს შეუძლია გაანაწილოსრამდენიმე გაკვეთილზე, მას ეძლევა სრული თავისუფლებამასალის გაკვეთილებად განაწილებაში, აქტივობებისა დაორგანიზების ფორმის შერჩევაში.

ზედსართავი სახელის შესწავლა, ისევე როგორც არსებითისა,მსმენელს შეიძლება დავაწყებინოთ სიტყვებით, რომლებსაცყველაზე ხშირად ისმენენ და აღიქვამენ. აგრეთვე ვაცნობთზედსართავი სახელის კითხვებს და ვაწვდით შესაბამისსავარჯიშოებს.

ზედსართავი სახელის სწავლების პირველ ეტაპზე ქართულიენის შემსწავლელს ვავარჯიშებთ, რომ შეძლოს მარტივი ფრა-ზების, წინადადებების აგება. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პირველრიგში ზეპირმეტყველების და მოსმენის უნარ-ჩვევების განმა-ვითარებელ აქტივობებს ვთავაზობთ. ამ შემთხვევაში კარგიამასწავლებლის მხრიდან ე.წ. „დახმარების მეთოდის“ გამო-ყენება, რაც გულისხმობს: ა) ერთი საკვანძო-საორიენტაციო სიტ-ყვის მითითებას და განვრცობას სხვა სიტყვით ან სიტყვებით.ბ) ერთი საკვანძო-საორიენტაციო სიტყვის მითითებას და სიტ-ყვათა დალაგებას ლოგიკურად. სქემების საშუალებით უფრომარტივია სიტყვათა დაკავშირება. ტექსტის შექმნა კი შემდგომიპროცესია.

მასწავლებელი ჯგუფთან ერთად ცდილობს, დააკავშიროსსიტყვები ერთმანეთთან. საკვანძო სიტყვა იწერება ცენტრში.

17

იგი აუცილებლად არსებითი სახელი იქნება. ცხადია,შედარებით ადვილია წერა დაკავშირების მეთოდით.

მასწავლებელი შეკი-თხვების მეშვეობით ააქ-ტიურებს ენის შემსწავ-ლელებს. აჩვენებს საგანს(ტელეფონი), ურჩევს,რომ ესაა მთავარი სა-კვანძო სიტყვა და ყველაშეკითხვა ამ საგანს უკავ-შირდება. შემდეგ დაფაზე წერს შეკითხვებს და მოითხოვს, უპა-სუხონ წერილობით. თუ მოსწავლეებს უჭირთ წერის დაწყება,პირველი წინადადება შესაძლოა მასწავლებელმა შესთავაზოს.

ამ სავარჯიშოების წარმოდგენა სხვანაირადაც არის შესაძ-ლებელი, მთავარია, რომ მსგავსი მეთოდების საშუალებითარაქართულენოვანები შემოქმედებითი ფორმით გამოხატავენცოდნას და დამოკიდებულებას ამა თუ იმ საკითხთან დაკავ-შირებით. მეტად მოსახერხებელია მოდერნიზებისა დავარიაციებისათვის სხვა მეთოდი, რომელიც ცნობილია,როგორც „ტექსტის აწყობა“. რაც მთავარია, ზედსართავისახელის სწავლების დროს ყურადღება გადატანილი უნდა იყოსაღწერა/დახასიათებაზე. ტანსაცმლის, ადამიანის, გარეგნობის,ნივთის, ცხოველის და ა. შ... მთავარი ისაა, რომ არ ვივიწყებთოთხივე უნარის (ზეპირმეტყველება, მოსმენა, კითხვა, წერა)ინტეგირებულ განვითარებას. ქართულში, განსხვავებით სხვაენებისაგან, თავისებურია ზედსართავი სახელის ხარისხისფორმათა წარმოების წესი (ერთი მხრივ გვაქვს: დიდი-მოდიდო-უდიდესი და მეორე მხრივ, კარგი-უფრო კარგი და უკეთესი).ქართული ენის შემსწავლელებთან ამ თავისებურებებზეც უნდაგავამახვილოთ ყურადღება.

ენობრივი კომპეტენციების ზრდასთან ერთად იზრდებასწავლების შესაძლებლობები. შემდეგ ეტაპზე, რა თქმა უნდა,ენის შემსწავლელებს, შეიძლება, წერითი საკომუნიკაციო

როგორი?

ახალი

წითელი ტელეფონი

ლამაზი

18

სიტუაციებისა და ტექსტების უფრო მრავალფეროვანი არჩევანიშევთავაზოთ. ენის შემსწავლელი ამგვარი სავარჯიშოებითგაიწაფება მარტივი კონსტრუქციის მქონე წინადადებებისაგებაში და მათი გამოყენებით აზრის თანმიმდევრულადგადმოცემაში.

§5. რიცხვითი სახელი ქართულში და მისი სწავლებისსტრატეგიები არაქართულენოვან ჯგუფებში. რიცხვითისახელები ნებისმიერი ენის ლექსიკის აქტიური ნაწილია.მთავარი ისაა, არაქართულენოვანებს მარტივად, იოლი გზითავუხსნათ და გავაგებინოთ ქართულში რიცხვით სახელებთანდაკავშირებული საკითხები.

რიცხვითი სახელის სწავლებისას მნიშვნელოვანიაყურადღების გამახვილება ისეთ კომპონენტებზე, როგორიცაა: ა)მარტივფუძიანი, ბ) რთული, რომლებიც ორი ან მეტი ფუძის-აგან შედგება; გ) შედგენილი, რომლებიც რამდენიმე რიცხვითისახელისგან შედგება; დ) განსაზღვრული და განუსაზღვრელირაოდენობითი რიცხვითი სახელები.

რიცხვითი სახელების სწავლება მიმდინარეობს არსებითი სა-ხელის პარალელურად. არაქართულენოვანებს ვუხსნით, რომათიდან ცხრამეტამდე რიცხვითი სახელები ქართულში ნაწარ-მოებია ფუძეების შეერთებით. იმისთვის რომ მარტივადდავამახსოვრებინოთ რთული რიცხვითი სახელები, წარვუდ-გენთ მათ წარმოების წესს, სქემებს და ა.შ.

ჯგუფში მუშაობისას შეიძლება მოვუხმოთ პარალელებს ენისშემსწავლელის მშობლიური ენიდან. ამ შემთხვევაშითვალსაჩინოებისთვის მივმართავთ თურქულთან შედარებას:აღსანიშნავია, რომ თურქულში უფრო მარტივადაა საქმე,რადგან ყოველი ათეული იწყება წინა ათეულზე ერთეულისდართვით და ორივე ნაწილი ფუძის სახითაა წარმოდგენილი:

19

10+1=11 (on bir); 10+2=12 (on iki); 10+3=13 (on üç)… 20+1=21 (yirmibir) ; 30+1=31 (otuz bir ).

ამ ფორმათა გამოყენებას ააქტიურებს ასევე შესაბამისი სი-ტუაციების გათამაშება, როცა ხდება კონკრეტული ინფორ-მაციის მიწოდება საკუთარი თავის, საცხოვრებელი ადგილის,საქმიანობის, ასაკის, ინტერესის... შესახებ. ამ შემთხვევაშიც ამო-ცანა შეიძლება რამდენიმე ეტაპად განხორციელდეს. მაგალი-თად, შეიძლება შემსწავლელებს: ა) მივაწოდოთ მოკლე სიტუა-ციური ტექსტი; ბ) მოვთხოვოთ ტექსტიდან რაოდენობითი(მომდევნო ეტაპზე რიგობითი, წილობითი) რიცხვითისახელების ამოწერა; გ) შევადგენინოთ კითხვები მოცემულიტექსტის მიხედვით; დ) ბოლოს კი შემსწავლელებსშევასწორებინოთ ერთმანეთის ნამუშევრები.

ქართული ენის შემსწავლელთათვის სირთულეს წარმოად-გენს რიგობითი რიცხვითი სახელის მართლმეტყველება დამართლწერა, განსაკუთრებით მრავალფუძიანი სახელებისა. ამშემთხვევაში არაქართულენოვანებს ყურადღებას ვამახვილები-ნებთ იმაზე, თუ რამდენი ფუძისგან შედგება რიცხვითი სახელი.შესაბამისად, ვუხსნით დაწერილობის პრინციპებს სათანადომაგალითების ჩვენებით. რასაკვირველია, ყველაფერ ამასშესაბამისი საფუძველი და სწორად შერჩეული სავარჯიშოები,მიზანმიმართული მუშაობა სჭირდება... ბუნებრივია, სავარჯი-შოების პარალელურად ვიყენებთ სქემებს, ვიზუალურ მასალასდა ა.შ.

სასურველია, თუ ერთი და იგივე თემატიკა და შესაბამისად,სახეცვლილი ტექსტიც კი რამდენჯერმე განმეორდება. მაგალი-თად, რაოდენობით რიცხვით სახელზე მუშაობისას შესწავლი-ლი ტექსტი და სავარჯიშოები შეიძლება გამოვიყენოთ რიგობი-თი რიცხვითი სახელის სწავლების დროსაც. ეს ყველაფერიგვაძლევს შედარებისა და გამეორების საშუალებას. ეს პრაქტიკა

20

შეიძლება გამოვიყენოთ წილობითი რიცხვითი სახელების სწავ-ლების დროსაც და საზოგადოდ, ქართულის, როგორც მეორეენის, სწავლების ყველა ეტაპზე.

§6. ნაცვალსახელი ქართულში და მისი სწავლებისსტრატეგიები არაქართულენოვან ჯგუფებში. ნაცვალსახელი,როგორც მეტყველების ნაწილი, ყველა ენაშია და ყველგან ერთიდა იმავე ფუნქციით არის წარმოდგენილი. შესაბამისად, შესას-წავლი ენის მშობლიურთან შედარება–შეპირისპირება ამშემთხვევაშიც სასურველია. მაგალითად, განვიხილოთ ჩვენები-თი ნაცვალსახელი „ეს“ და მისი მიმართება არსებით სახელთან:ქართულში არსებითთან შეწყობილი ნაცვალსახელი წარმო-დგენილია მხოლობით რიცხვში, ამასთან, იგი არ განასხვავებსსქესის გრამატიკულ კატეგორიას. განსხვავებული სურათიაინგლისურ ენაში. მართალია, სქესის გრამატიკული კატეგორიანაცვალსახელით არც ამ შემთხვევაში გამოიხატება, სამაგიეროდ,არსებითი მასთან შეწყობილ ნაცვალსახელს მართავს რიცხვშიდა მრავლობითში ქართულისგან განსხვავებულ ფორმებსვღებულობთ:

ეს გოგო – This girl; ეს ბიჭი –This boy; ეს ხე – This tree; ესგოგოები – These girls (// ესენი გოგოები); ეს ბიჭები–These guys(//ესენი ბიჭები); ეს ხეები – These trees (// ესენი ხეები).

უკრაინულ ენაში ნაცვალსახელით წარმოდგენილია სქესისგრამატიკული კატეგორია, ამასთან, ამ შემთხვევაშიც, ქართ-ულისგან განსხვავებით, მრავლობითში მდგარ არსებითთან შეწ-ყობილი ნაცვალსახელიც მრავლობითშია.

ეს გოგო – Ця дівчина (მდედრობითი სქესი); ეს ბიჭი – Цейхлопець (მამრობითი სქესი); ეს ხე – Це дерево (საშუალო სქესი);ეს გოგოები – Ці дівчата (// ესენი გოგოები) (მდედრობითისქესი); ეს ბიჭები–Ці хлопці (//ესენი ბიჭები) (მამრობითი სქესი);ეს ხეები – Ці дерева (// ესენი ხეები) (საშუალო სქესი);

ქართულის ანალოგიური ვითარებაა თურქულ ენაში:

21

ეს გოგო – Bu kız; ეს ბიჭი –Bu oğlan; ეს ხე – Bu ağaç; ესგოგოები – Bu kızlar; ეს ბიჭები–Bu çocuklar (oğlanlar); ეს ხეები –Bu ağaçlar.

არაქართულენოვან ჯგუფებში კომუნიკაციის აუცილებლობათავიდანვე მოითხოვს ჩვენებითი, პირის, კუთვნილებითი...ნაცვალსახელების გამოყენებას. პრაქტიკულ მასალაზე მუშა-ობისას შედარებითი ანალიზი არა მხოლოდ სიცოცხლეს მატებსგაკვეთილს, არამედ იძლევა ენობრივი ვითარების უფრო ფარ-თო ანალიზის შესაძლებლობას და დამახსოვრების პრობლემაცნაკლებია. ისიც ცხადია, რომ განხილული მაგალითები მხო-ლოდ საზოგადო სურათის წარმოსადგენად მოვიყვანეთ დამათი ფართო ანალიზი არ დაგვისახავს მიზნად. ნაცვალსახელისრაობის საკითხებს და ჯგუფებს (პირის, ჩვენებითი, კითხვითი,კუთვნილებითი, კითხვით-კუთვნილებითი, მიმართებითი, გან-საზღვრებითი, განუსაზღვრელობითი, ურთიერთობითი, უარ-ყოფითი) კი, უპირატესად, ვეხებით როგორც მასალასსწავლების სტრატეგიების უზრუნველყოფისათვის.

სწორედ ნაცვალსახელთან მიმართებით უნდა აღვნიშნოთ კი-დევ ერთხელ, რომ დიალოგური მეტყველება კარგი საშუალებააენის ასათვისებლად. უპირველესად მოსმენისა და გამეორებისმეთოდით ვცდილობთ, მივაღწიოთ დიალოგებში სახელურფორმათა სწორ გამოყენებას. სასწავლო პროცესში აქტიურადვიყენებთ მ. კიკვაძის მიერ შემოთავაზებულ მეთოდს, რომელ-საც მან პირობითად „პარალელური დიალოგების“ მეთოდიუწოდა, რაც დიალოგში დამატებით ახალი მონაწილის ჩართვასგულისხმობს. პარალელური დიალოგის მონაწილეები არიან: 1)მასწავლებელი და ერთი სტუდენტი; 2) მასწავლებელი და მეო-რე სტუდენტი. მასწავლებელი უსვამს შეკითხავს პირველ სტუ-დენტს, ამასთან, ურჩევს დაუკვირდეს შეკითხვაში ინტონა-ციურად ამაღლებულ ადგილებს. სტუდენტი პასუხობს (სწო-რად ან არასწორად), მაგალითად:

მასწავლებელი: ზეინაბ, ეს ახალი ტელეფონ-ი შენია?ზეინაბი: დიახ, ეს ახალი ტელეფონ-ი ჩემია.

22

პასუხის გადამოწმების მიზნით დიალოგში ერთვება მეორესტუდენტი. მასწავლებელი ახლა მას უსვამს შეკითხვას.სტუდენტი მიგებითი ნაწილაკების (დიახ, ან – არა) გამო-ყენებით აფასებს პირველი სტუდენტის პასუხს:

მასწავლებელი: ალი, ზეინაბ-ის პასუხ-ი სწორია?ალი: დიახ, ზეინაბ-ის პასუხ-ი სწორია.

თავი II. ბრუნების პრინციპები ქართულში და ბრუნვათასწავლების საკითხები არაქართულენოვან აუდიტორიაში

§1. ბრუნება და ბრუნების პრინციპები ქართულში. ენისსწავლებისას ნებისმიერ შემთხვევაში გვიწევს ყურადღებისგამახვილება ბრუნვის ნიშანთა სისტემაზე. ფაქტია, რომ ქარ-თული ბრუნების სისტემა გვიჩვენებს ალომორფთა ურთი-ერთმიმართების მწყობრ სურათს. უკვე მიღებული ძირითა-დი სისტემის საფუძველზე თითოეული ბრუნვის ნიშანიწარმოგვიდგენს რამდენიმე პოზიციურ ნაირსახეობას.

რაც შეეხება რიცხვის გრამატიკულ კატეგორიას, იგი სა-ხელში ორგვარ სისტემას გვიჩვენებს: ერთს _ წმინდად აგ-ლუტინაციურს (-ებ სუფიქსიანი მრავლობითი), ხოლო მეო-რეს _ შერეულს (-ნ/ -თ სუფიქსებიანი მრავლობითი). თანამე-დროვე ქართულში სახელთა მრავლობითის გაბატონებულიფორმანტია -ებ-სუფიქსი. ბუნებრივია, ქართული ენის შემსწავ-ლელებთან მუშაობისას ძირითადი დატვირთვა სწორედ ებ-იანი მრავლობითის სწავლებაზე მოდის.

თუ გავითვალისწინებთ სახელთა ბრუნების თავისებურე-ბებს ქართულში, უნდა ვაღიაროთ, რომ არაქართულენოვანთა-თვის მისი სწავლება მნიშვნელოვან პრობლემებთან არის დაკავ-შირებული. ამ პრობლემათა მთელი სისრულით დაძლევა ენისსწავლების პირველ ეტაპზე შეუძლებელია და ასეთი მიზანიმასწავლებელმა არც უნდა დაისახოს. საწყის ეტაპზემნიშვნელოვნად მიგვაჩნია კომუნიკაციისთვის აუცილებელი

23

ბრუნვების გამოყენებაზე გავამახვილოთ მსმენელთა ყურად-ღება. სწავლების პრინციპი, მსგავსად სხვა საკითხებისა, აქაციგივეა – ვისწავლოთ პრაქტიკულად, კონტექსტის აქტიურიგამოყენებით... ზემოთქმული სულაც არ გულისხმობს იმას, რომბრუნებისა და ბრუნვაში შეთანხმების სწორი ფორმების სწავლე-ბაზე უარი უნდა ვთქვათ. პირიქით, ყურადღების გარეშე არ უნ-და დავტოვოთ მცირედი შეცდომაც კი. ოღონდ, თავდაპირ-ველად, იმ შედარებით მცირედი ლექსიკის ფარგლებში, რასაცსაწყის ეტაპზე სწავლობენ და აუცილებლად (როგორც საწყის,ასევე, მომდევნო ეტაპებზე), მუდმივი გამეორებით დათეორიული მასალის აუდიტორიის შესაფერისი „დოზირებით“.

§ 2. ბრუნვათა სწავლების საკითხისათვის არაქართულენოვანჯგუფებში. ენის შესწავლის პირველი ნაბიჯები ნებისმიერშემთხვევაში დაკავშირებილია ერთი მხრივ, მოსმენის და ლაპა-რაკის, მეორე მხრივ, წერის და კითხვის უნარების განვი-თარებასთან. რა მეთოდი, რა სტრატეგიაც არ უნდა აირჩიოს მას-წავლებელმა, იგი იწყებს შესასწავლი ენის სიტყვების გაცნობით,მათ შორის, ბუნებრივია, სახელებით.

უკანასკნელ პერიოდში ქართულის, როგორც მეორე ენის,სწავლებისთვის არაერთი სახელმძღვანელო შეიქმნა. მართალია,წერის სწავლებისას ანბანის თანმიმდევრობასთან დაკავშირე-ბით ამ სახელმძღვანელოებში ერთიანი სტანდარტი არ მოქმე-დებს, მაგრამ ყველაზე ხშირად პირველი გაკვეთილები მიჰყვებატრადიციულ სტრატეგიას და „ა“, „ი“, „თ“, „ს“ ასოებით იწყება.ბუნებრივია, შესაბამისადაა შერჩეული სიტყვებიც წერის, კითხ-ვის და ზეპირი მეტყველების ტექსტებისთვის.

მაგალითად, ბსუ-ს მოსამზადებელი ცენტრის (უწყვეტი გა-ნათლების ცენტრის) სახელმძღვანელო წერის შესწავლას იწყებს„ა“, „ი“, „თ“, „ს“, „ხ“, „ო“ ასოებით.

თავდაპირველ ტექსტებში დომინირებს სახელები, კერძოდ,არსებითი - ია, თითი. თათი, ოთახი, სია, თიხა, თხა; რიცხვითი- ათი, ოთხი... ამასთან, ყველა სახელი მოცემულია სახელობით

24

ბრუნვაში. ბუნებრივია, თანდათან ჩნდება სხვა მეტყველებისნაწილებიც და სხვა ბრუნვებიც.

„სხვა ბრუნვების“ გაჩენასთან ერთად თავს იჩენს პრობლე-მები, რომლებიც დაკავშირებულია ქართულ ენაში სახელთაბრუნების სპეციფიკასთან. ბრუნვათა სწავლების შესახებ საუბ-რისას კი, მეტი სინათლისთვის, პარალელური ანალიზისას ვეყ-რდნობით თურქულენოვან და უკრაინულენოვან მსმე-ნელებთან მუშაობის გამოცდილებას და შესაბამის მასალებსსწორედ ამ ენებიდან მოვიხმობთ.

ქართულ, თურქულ და უკრაინულ ენებში განსხვავებუ-ლია ბრუნვათა რაოდენობა და რიგი, ამასთან, ბრუნვებს ქარ-თულში, განსხვავებით ხსენებული ენებისაგან, გარკვეული სინ-ტაქსური ფუნქცია აკისრია. ბრუნვების საშუალებით იქმნებამორფო-სინტაქსური კონსტრუქციები, რის გაგებაც საკმაოდუჭირს არაქართულენოვან აუდიტორიას.

ქართულის ბრუნვათა რიგი იწყება სახელობითით,რომელსაც მოსდევს მოთხრობითი და მიცემითი. სახელო-ბითი და მიცემითი არაქართველისთვის შედარებით ადვილადგასაგებია, სირთულეს ქმნის მოთხრობითი ბრუნვა, რაც მხედ-ველობაში უნდა ვიქონიოთ სწავლების დროს, ანუ, გავით-ვალისწინოთ არა მაინცადამაინც ბრუნვათა თანმიმდევრობა,არამედ მათი სირთულე და მოსალოდნელი პრობლემები.

სწავლებისას წარმოქმნილი სირთულის ერთ-ერთიარსებითი მიზეზი ისაა, რომ ბევრ ენაში, ქართულისგან განსხ-ვავებით, სუბიექტიც და ობიექტიც ერთი და იმავე ფორმითეწყობა ზმნას ყველა მწკრივში. მაგალითად, ასეა უკრაინულ დათურქულ ენებში:

ნინო კითხულობს წიგნს Ніно читає книгу Nıno kitabı okur

ნინო კითხულობდა წიგნს Ніно читала книгу Nıno kitap okuyordu

ნინო წაიკითხავს წიგნს Ніно буде читати книгу Nıno kitap okuyacak

ნინომ წაიკითხა წიგნი Ніно прочитала книгу Nıno kitap okudu

25

როგორც ვხედავთ, პარალელისთვის მოხმობილ ენებში სუ-ბიექტისა და ობიექტის ფორმები უცვლელად მიჰყვება ზმნას.განსხვავებული ვითარებაა ქართულში. სრულიადგაუმართლებლად და შეუძლებლად მიგვაჩნია მწკრივისფორმათა ათვისება. როგორც არაერთხელ აღვნიშნეთ, ამმოცულობის თეორიას გამოვრიცხავთ. ეს სულაც არ ნიშნავსიმას, რომ ერგატივის და საზოგადოდ, თუნდაც რთულისინტაქსური კონსტრუქციების სწავლებაზე უარი უნდა ვთქვათ,მაგრამ მანამდე, სანამ გრამატიკის თეორიულ ნაწილსშევეხებოდეთ, სწავლების მიზანი უნდა იყოს ის, რომ ენისშემსწავლელის ყური მიეჩვიოს ქართულ მეტყველებაში მოთხ-რობითბრუნვიანი კონსტრუქციის ჟღერადობას. აქედან გამომ-დინარე, აქცენტი უნდა გაკეთდეს შემსწავლელის სმენით დამხედველობით მეხსიერებაზე.

ნათესაობითი ბრუნვის სწავლებისას მიზანშეწონილიაკუთვნილებითობის წინ წამოწევა, კონკრეტული სიტუაციებისგათამაშება. ინფორმაციების მიწოდება საკუთარი თავის, საც-ხოვრებელი ადგილის, საქმიანობის, ასაკის შესახებ აადვილებსნათესაობითი ბრუნვის შესწავლას და პრაქტიკაში გამოყენებას.

ბსუ-ს ქართულ ენაში მოსამზადებელი მოკლევადიანი პროგ-რამის („ქართული ენა უცხოელთათვის“) ფარგლებში წერითიმეტყველების გაკვეთილებზე ნათესაობითი ბრუნვის ფორმებისსწავლება პირველივე კვირიდან იწყება, თუმცა, ამ დროისათვისენის შემსწავლელებს შესასწავლ ენასთან ურთიერთობის გარ-კვეული გამოცდილება აქვთ. ნათესაობითის ფორმებიანიპირველი ტექსტი, რომლის მოსმენა, კითხვა და წერა უხდებათ,შემდეგია:

„იქ ვენახი და სიმინდია. ვენახი ოთარისაა. სიმინდი არისლალის. ლალი ოთარის მამიდაა. ლალი ქართველია. ოთარისსახლი ახლოსაა. ლალის სახლი შორსაა“

ახალ ფორმაზე ყურადღების გასამახვილებლად ვიყენებთაგრეთვე სხვადასხვა ტიპის სავარჯიშოს. შესწავლილი მასალისსაფუძველზე მზადდება ბარათები – გამოტოვებული ად-

26

გილების შესავსები და წარმოსათქმელი ტექსტებით. წარმოთ-ქმულ ტექსტებში კოლექტიურად ფასდება როგორც ფაქ-ტობრივი სიზუსტე, ასევე გამოთქმა. რაც შეეხება წერით ნამუშე-ვარს, აქ დასაშვებია რამდენიმე ვარიანტი: ა) ნაწერს კითხუ-ლობს მასწავლებელი და აფასებს; ბ) ნაწერს კითხულობს ენისერთ-ერთი შემსწავლელი და გამოთქვამს თავის აზრს; გ) სკანი-რებული ნაწერი პროექტორით გადადის ეკრანზე და კოლექ-ტიურად ფასდება. ბუნებრივია, ბოლო ორი ვარიანტი ზრდისინტერესს დავალების მიმართ.

ამავე სტრატეგიის ნაწილია ამოცანა, რომელიც რამდენიმეეტაპისგან შედგება და იმეორებს უკვე შესწავლილ მასალას.ამასთან, იმატებს სირთულის ხარისხიც. ენის შემსწავლელებსბარათებით ეძლევათ თავდაპირველი ტექსტი ან მისი რამდე-ნადმე სტილიზებური ვარიანტი, ოღონდ მშობლიურ ენაზე.მათ ევალებათ თარგმნონ მოცემული ტექსტი ქართულად. სა-მუშაოს დასრულების შემდეგ მასწავლებელი კრეფს ბარათებსდა იმავე ტექსტის საფუძველზე ატარებს წერას კარნახით. ამისშემდეგ ასწორებს მსმენელთა ნამუშევრებს, უბრუნებს ორივეტექსტს (თარგმანს და კარნახით ნაწერს), რათა შეადარონერთმანეთს და ბოლოს დეტალურად განიხილავს ყველაშეცდომას.

ქვემოთ თვალსაჩინოებისთვის წარმოვადგენთ 2016-2017 სას-წავლო წლის ერთ-ერთი თურქულენოვანი მსმენელის მიერშესრულებული თარგმანის ნიმუშს:

27

მოცემული ბლოკი ჯამდება რამდენიმე ახალი ტიპის დავალე-ბით, რომლებიც ზემოხსენებული „სპირალის ეფექტის“ ფარგ-ლებში მრავალგვარი ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას იძლევა.

მუშაობის ამ პრინციპზე მიჩვევა აუცილებელია, რადგანმეთოდის გამოყენება სხვა თემებთან დაკავშირებითაცმისაღები და სასურველია.

რაც შეეხება მოქმედებითსა და ვითარებით ბრუნვებს, ისინიბევრ ენაში არ არის წარმოდგენილი. მაგალითად, უკრაინულშიმოქმედებითი ბრუნვა არის (народ-ом, народ-ами), ვითარებითი– არა. თურქულ ენაში არ გვაქვს არც ერთი და არც მეორე. შესა-ბამისად, ამ ბრუნვების ფორმათა სწავლება სასურველია მათიძირითადი ფუნქციების გათვალისწინებით. ენის შემსწავ-ლელებს უნდა ავუხსნათ, რომ მოქმედებითი ბრუნვა აღნიშნავსსაგანს, რომლის მეშვეობითაც ხორციელდება მოქმედება.

1. ჩანგლ-ით ვჭამ. 2. ჭიქ-ით ვსვამ. 3. ბურთ-ით ვთამაშობ.იგივე შინაარსი უკრაინულსა და თურქულში შემდეგნაირად

გადმოიცემა:უკრაინული თურქული

1 Я їм виделкою çatal ile yiyorum

2 Я п’ю чашкою или Я п’ю з чашки bardakla içiyorum

3 Я граю в м’яч top ile oynuyorum

თანდებულიანი ფორმებიც პრაქტიკული მასალის საფუძ-ველზე ისწავლება. მაგალითად, მოქმედებითის შემთხვევაში,სასურველია, საწყის ეტაპზე ვასწავლოთ ადგილის, დროის დავითარების გამომხატველი კონსტრუქციები:

1. ადგილის გამოხატვა: სამსახური-დან მოვიდა;2. დროის გამოხატვა: დილი-დან დავიწყოთ;3. ვითარების გამოხატვა: ყურადღებ-ით უსმენს.შევადაროთ უკრაინულს და თურქულს:

28

უკრაინული თურქული

1вона прийшла

він прийшовişten geldi

2Почнемо зранку sabahtan başlalım

3вона

вінdikkatladin liyor

ეს ენობრივი მოდელებიც შემსწავლელს უნდა მივაწოდოთ,უპირველესად, კონტექსტის გამოყენებით, დიალოგების ასა-გებად. სასურველია, რომ ყველა დიალოგი (მით უფრო, თუკიმასში ახალი ენობრივი მოდელია გამოყენებული) გათამაშდესწყვილებში ან ჯგუფებში. ამგვარადვე უნდა გავითვალისწინოთვითარებითი ბრუნვის ფუნქციები, თანდებულიანი ფორმებისხვადასხვა ბრუნვებისთვის და ა.შ.

არაქართულენოვანისთვის უცხოა წოდებითი ბრუნვა. ქარ-თულში კი მისი ფნუქცია კარგად არის გამოკვეთილი, იგი მი-მართვის ფორმაა. სწორედ ამის მიხედვით უნდა დავამახსოვრე-ბინოთ მათ ბრუნვის ეს ფორმა. სათანადო მაგალითებისმოხმობით, მარტივი ფრაზებით ამის ჩვენება შესაძლებელია.

წარმოდგენილი მასალა მხოლოდ ნაწილიამეთოდოლოგიური პრინციპებისა. ცხადია, ამ შემთხვევაშიცმრავალი სირთულე იჩენს თავს, მაგრამ მთავარი ისაა, რომსწავლების პროცესი ორიენტირებული იყოს პრაქტიკულიცოდნისა და შესაბამისად, აუცილებელი სამეტყველო უნარ-ჩვევების დაუფლებაზე.

з роботи

слухає уважно

29

თავი III. სახელური შესიტყვებანი და მათი სწავლებაარაქართულენოვან ჯგუფებში$1. შესიტყვების რაობა; სახელური შესიტყვების სახეები.

ზემოთ აღვნიშნავდით, რომ არაქართულენოვან ჯგუფებში სა-განგებო ყურადღება არ ეთმობა გრამატიკული წესების შესწავ-ლას, მაგრამ კომუნიკაციისთვის აუცილებელი ელემენტარულიგრამატიკის მიწოდება ხდება პრაქტიკულად. გრამატიკული მო-დელების სწავლებისას ყურადღება უნდა გამახვილდეს მათ სა-მეტყველო ფუნქციებსა და გამოყენების ტიპობრივ სიტუაციაზე.ასე რომ, კომუნიკაციური მეთოდისთვის მნიშვნელოვანია კომ-ბინირებული სავარჯიშოები, რომელთაც გრამატიკულ მიმარ-თულებასთან ერთად კომუნიკაციური ხასიათი აქვს. ამ პრო-ცესის წარმატება მეტწილად დამოკიდებულია სახელთა სწავ-ლების პრინციპებზე. არაქართულენოვანი კომუნიკაციას იწყებსერთი სიტყვით და მიდის მარტივ ფრაზამდე. ტიპურ სიტუაცი-ებში შეკითხვის დასმა და პასუხის გაცემა ქმნის ჯერ შესიტყვე-ბებს, შემდეგ კი წინადადებას. კომუნიკაციური მეთოდი ემყა-რება წინადადებას, რომლის წევრები სხვადასხვა მეტყველებისნაწილებითაა გადმოცემული. მათ შორის მნიშვნვლოვანია სახე-ლები. მოდელები, სქემები, მზა ფრაზები ენის შემსწავლელს ეხ-მარება სახელური შესიტყვებების გაგებასა და დამახსოვრებაში.

შესიტყვებას ქმნის დამოკიდებულება სიტყვათა შორის. ესდამოკიდებულება შეიძლება გამოიხატოს სხვადასხვა საშუალე-ბით. ქართულში შესიტყვებას ქმნის არსებითი სახელი არსე-ბითთან (ჭიქა წყალი), ზედსართავი სახელი არსებითთან (მაღა-ლი სახლი), რიცხვითი სახელი არსებითთან (ორი კაცი), ნაც-ვალსახელი არსებითთან (ეს გოგო, ჩემი ქალაქი...).

სახელური შესიტყვება გულისხმობს მსაზღვრელისა დასაზღვრულის ურთიერთობას. სწავლების ამ ეტაპისთვისქართული ენის შემსწავლელმა უკვე იცის ბრუნვის ფორმებისგამოყენება. ამიტომ სახელური შესიტყვებების გააზრება სწო-რედ ბრუნვის ფორმებით უნდა ავუხსნათ, უმჯობესია ორიბრუნვის – სახელობითისა და მოთხრობითის მაგალითებით

30

ავაგებინოთ შესიტყვება. ამ ბრუნვათა სწორად გამოყენებასუნდა შეეჩვიოს ენის შემსწავლელის ყური. მაგალითად:

ა) ბოლოთანხმოვნიანი მსაზღვრელები: დიდ-ი სახლ-ი;დიდ-მა სახლ-მა; ახალ-ი პური, ახალ-მა პურ-მა...

ბ) ბოლოხმოვნიანი მსაზღვრელები: პატარა ბავშვ-ი; პატარაბავშვ-მა...

დასახელებულ მაგალითებში სახელურ შესიტყვებას ქმნისზედსართავი სახელი და არსებითი სახელი. შემდეგი ნაბიჯიუკვე წინადადებების შედგენაა:

პატარა ბავშვ-ი იძინებს; პატარა ბავშვ-მა დაიძინა.არაქართულენოვან ჯგუფებში სუბსტანტიური მსაზღვრე-

ლის სწავლებაც წინადადებების საშუალებით ხდება: ის არისკბილ-ის ექიმ-ი. კბილ-ის ექიმ-მა წამალი მომცა. კბილ-ის ექიმ-ს ველოდები. კბილ-ის ექიმ-ის ნახვა მინდა და ა.შ.

კომუნიკაციაში ასევე მნიშვნელოვანია თანდებულიანი შე-სიტყვებების გამოყენება. ამ ეტაპზე ისეთ სახელურ შესიტ-ყვებებზე ვამახვილებთ ყურადღებას, რომლის მსაზღვრელითანდებულიანი არსებითი სახელია: სახლ-ზე მაღალი: ჩემსსახლზე მაღალი ნინოს სახლია და ა.შ.

ამდენად, ჩვენი მიზანია, არაქართულენოვანებს გავა-გებინოთ, რომ სახელი სახელთან ერთობით ქმნის შესიტყვებას.სახელური შესიტყვებების სწორი ფორმით გამოყენება კი წარმა-ტებული კომუნიკაციის აუცილებელი პირობაა.$2. მსაზღვრელის სწავლების ზოგიერთი საკითხი თურქულ-

ენოვან ჯგუფებში. თურქულენოვან ჯგუფებთან მუშაობისასმნიშვნელოვან სირთულეს ქმნის მსაზღვრელის სწავლება,განსაკუთრებით კი – სუბსტანტიური მსაზღვრელისა.

ქართულსა და თურქულში ერთნაირია ატრიბუტულიმსაზღვრელის გადმოცემის საშუალებები (მსაზღვრელი არის:ზედსართავი სახელი: დიდი სახლი − büyük ev; გაარსებითებუ-ლი ზედსართავი: სასტუმრო ოთახი − mısafir odasi; რიცხვითისახელი: ორი კალამი − iki kalem; ნაცვალსახელი: ჩემი სახლი −benim evim), მაგრამ განსხვავებულია გამოხატვის ფორმა. კერ-

31

ძოდ, ქართულში ატრიბუტული მსაზღვრელის საზღვრულთანშეთანხმების საკითხს განსაზღვრავს, მსაზღვრელი სახელი ხმო-ვანფუძიანია თუ თანხმოვანფუძიანი.

ქართულისაგან განსხვავებით, თურქულში ატრიბუტულიმსაზღვრელი (როგორც ხმოვანფუძიანი, ისე თანხმოვანფუ-ძიანი) საზღვრულთან ფუძის სახით გვხვდება. სუბსტანტიურიმსაზღვრელი შეიძლება იყოს ფუძის სახითაც (Demir Kapı) დანათესაობითი ბრუვის ფორმითაც (თანხმოვანფუძიანებთან -ın, -in,-un,-ün; ხმოვაფუძიანებთან -nın,-nin,-nun-, -nün) (okul-unharıtası; annenin babasi).

ქართული ენის შესწავლით დაინტერესებული თურქულენო-ვნისთვის გაუგებარია, რატომ ვამბობთ: „ბათუმ-ის სახელმწიფოუნივერსიტეტი“, როცა თურქულ შესიტყვებაში – „Batum DevletÜniversıtesi“ – მსაზღვრელი სიტყვა Batum ფუძის სახითაა. ამისასახსნელად აუცილებელია გრამატიკულ მასალაზე მუშაობაც,ცხადია, შესაბამისი დოზით: ენის შემსწავლელს უნდა ავუხ-სნათ, რომ ქართულში არსებითი სახელით გადმოცემული სუბ-სტანტიური მსაზღვრელი, რომელიც გამოხატავს კუთვნილე-ბით-დანიშნულებით ურთიერთობას ან მიუთითებს მასალაზე,ყოველთვის დგას ნათესაობით ბრუნვაში. ცხადია, უფრომოხერხებულია პარალელური მაგალითების დასახელება:

ა) მსაზღვრელი გამოხატავს კუთვნილებას: საქართველო-სდედაქალაქი (Gürgistan-in Başkent-ı); ჰასან-ის მამ-ის ნათესავები(Hasan-ın baba-sı-nın akrabalar-ı) და ა.შ.

ბ) გამოხატავს მასალას, ნივთიერებას: ქვ-ის სახლი (taş ev);ოქრო-ს საათი (Altın saat) და ა.შ.

გ) გამოხატავს დანიშნულებას: კბილ-ის ექიმი (diş doctor-u);ტანსაცმლ-ის კარადა (elbise dolab-ı) და ა.შ.

ამდენად, სუბსტანტიური მსაზღვრელის სწავლების სტრატე-გიებზე საუბრისას ორი ენის ბუნების გათვალისწინება აუ-ცილებელია და, ამასთან, საჭიროა მასალის მარტივ და რთულკომპონენტებად დაყოფა და შესაბამის ეტაპებზე განაწილება.ცხადია, დიდი მნიშვნელობა აქვს გრამატიკული მასალის შერ-

32

ჩევას. აუცილებელია ისეთ სავარჯიშოებზე მუშაობა, რომლებიცენის შემსწავლელს საშუალებას მისცემს, გაიაზროს და დააკვირ-დეს სიტყვათა მნიშვნელობებს და აირჩიოს სწორი ფორმა. ის ამფორმებს აქტიურად იყენებს შესაბამისი სიტუაციების მიხედ-ვით, როცა ხდება კონკრეტული ინფორმაციების მიწოდება საც-ხოვრებელი ადგილის, საქმიანობის, ასაკის, ინტერესის... შესა-ხებ. ამ შემთხვევაშიც ამოცანა შეიძლება რამდენიმე ეტაპად გან-ხორციელდეს. მაგალითად, ქართული ენის შემსწავლელებს მი-ვაწოდოთ ტექსტი და მოვთხოვოთ ნათესაობითბრუნვიანიფორმების მონიშვნა ან ამოწერა (მიზანშეწონილია ამოცანისგართულება – სუბსტანტიური მსაზღვრელების დაჯგუფებაკუთვნილების, მასალის, დანიშნულების მიხედვით).... აღნიშ-ნული მეთოდი ეფექტურია საკითხის უკეთ გაგებისთვის,კერძოდ, იგი ხელს უწყობს ტექსტზე დამოუკიდებლად მუშა-ობისა და კითხვის უნარ-ჩვევების განვითარებას, გააზრებულკითხვას, მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ამოკრებას, დახარის-ხებას და ა.შ.

მეორე ნაბიჯზე სასურველია, ენის შემსწავლელებს მოვთხო-ვოთ ტექსტის „გადაწერა“ ისე, რომ აღწეროს საკუთარი საოჯა-ხო ყოფა. შესრულებულ დავალებაშიც უნდა გამოიყოს სუბსტან-ტიური მსაზღვრელები (ამოცანის გართულება შეიძლება იმით,რომ ტექსტის „გადაწერისას“ მათ დაევალოთ ნათესაობითისფორმების შეძლებისდაგვარად მაქსიმალურად გამოყენება).

მესამე ნაბიჯი გულისხმობს ცოცხალი დიალოგის გამარ-თვას. მოცემული თემის ფარგლებში დიალოგი შეეხება მოსაუბ-რეთა ოჯახს, ნათესავებს, ცხოვრების დეტალებს. ჯგუფის აქტი-ვობა გამოიხატება იმით, რომ ყურადღებით ისმენენ დიალოგსდა ჩაინიშნავენ სუბსტანტიურ მსაზღვრელებს. ამავე კონტექს-ტში შეიძლება განვიხილოთ დიალოგები სქემების გამოყენებით.

აღნიშნულ მასალაზე მუშაობისას არანაკლებ ეფექტურიასწავლა შეცდომების გასწორებით. ეს მეთოდი ენის შემსწავლე-ლებს ეხმარება საკუთარი თუ სხვისი შეცდომების აღმოჩენასადა ადეკვატურად რეაგირებაში; ხელს უწყობს შეცდომების აღ-

33

მოჩენისა და გასწორების უნარის ჩამოყალიბებას, ზრდის მოტი-ვაციას და ავითარებს დამოუკიდებლად სწავლის უნარ-ჩვევებს.ამ მეთოდის მეშვეობით ენის შემსწავლელი სწავლობს აქტი-ურად, ,,კეთებით“. ამავე დროს, უვითარდება სოციალურ-კომუ-ნიკაციური უნარები: ზეპირი და წერითი მეტყველება, თვით-შეფასება, ურთიერთშეფასება, თანამშრომლობა.$ 3. სწავლებისა და შეფასების ელექტრონული სისტემის

ზოგიერთი საკითხი. სწავლების დაგეგმვისა და განხორციელე-ბის პროცესში შეფასებას მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს. მო-ცემულ პარაგრაფში ვეხებით რა შეფასების საკითხებს, განვი-ხილავთ, უპირველესად, სასწავლო პროცესთან დაკავშირებულზოგიერთ სტრატეგიას, აქვე წარმოვადგენთ ბათუმის შოთარუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის უწყვეტი განათლე-ბის ცენტრის ინოვაციას შეფასების სისტემაში. ეს ის სიახლეა,რომელზეც ვმუშაობდით კოლეგებთან ერთად მოკლევადიანისაგანმანათლებლო პროგრამის „ქართული ენა უცხოელთათვის“ფარგლებში.

მოცემული პარაგრაფი პრაქტიკული ხასიათისაა. მასში წარ-მოდგენილია, თუ როგორ შეიძლება ამა თუ იმ ელექტრონულირესურსის გამოყენება კონკრეტული ენობრივი კომპეტენციებისგასავითარებლად და ცოდნის შესაფასებლად. ამ ნაწილში ჩანსჩვენი პირადი გამოცდილება, რაც სწავლების პროცესში დაგვი-გროვდა, ის სიახლეები, რომელთა დანერგვაც, კოლეგებთან ერ-თად, ვცადეთ არაქართულენოვან მსმენელთა ჯგუფებში.

საკამათო არაა, რომ ახალი ტიპის სასწავლო გარემოს ფორმი-რება ბუნებრივად მოითხოვს ახალი საგანმანათლებლო მეთო-დების გაცნობა-გაზიარებას, რომლებშიც ინტეგრირებულია ICT(ინფორმაციული და კომუნიკაციური) ტექნოლოგიები პედაგო-გიური და საგანმანათლებლოს ამოცანების შესასრულებლად.იგულისხმება საგანმანათლებლო მეთოდები, რომელთა დამკვი-

34

დრებისა და დანერგვისათვის კომპიუტერი გამოყენებულია,როგორც შუამავალი შემსწავლელსა და მასწავლებელს შორის.

პროგრამული სისტემით ცოდნის გამოვლენა და შეფასებასასწავლო პროცესის სრულყოფის ერთ-ერთი გზაა. ბათუმის შო-თა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტში 2011 წელს დაი-ნერგა ცოდნის გამოვლენისა და შეფასების კომპიუტერულისისტემა – „Kiber - 1“, რომლის ბაზაზე ვატარებთ პრაქტიკულმეცადინეობებს, მიმდინარე შეფასებებს და დასკვნით გამოც-დებს. ამ სისტემით სტუდენტებს საშუალება ეძლევათ დამო-უკიდებლად შეამოწმონ საკუთარი ცოდნა.

უკანასკნელ წლებში, საკვალიფიკაციო თემაზე მუშაობისას,შესაძლებლობა გვქონდა, როგორც აღვნიშნეთ, ხსენებული კომ-პიუტერული პროგრამის ბაზაზე დაგვემუშავებინა სისტემა სპე-ციალურად მოკლევადიანი საგანმანათლებლო პროგრამისთვის„ქართული ენა უცხოელთათვის“. ამჟამად ზეპირი და წერითიგამოკითხვების გარდა, კომპიუტერული სისტემით ვაფასებთქართული ენის აღქმის უნარს, ლექსიკურ მარაგს... შეფასებისელექტრონულ სისტემაში, ბუნებრივია, წარმოდგენილია სას-წავლო პროგრამით გათვალისწინებული თანმიმდევრობა ენისსწავლებისა, ანუ ტესტებისთვის გამოყენებული მასალა „მიბმუ-ლია“ სასწავლო კურსზე. სასურველი შედეგი მიიღწევა მხო-ლოდ სისტემატურობით, რაც ნიშნავს დაგეგმვის მკაცრ ლოგი-კას.

შესაბამისად, ყველა ტესტირება დაგეგმილია და მოიცავსკონკრეტულ მასალას. მსმენელს ეძლევა შესაძლებლობა, კომპი-უტერის დახმარებით მუდმივად იმუშაოს კითხვის, წერის, ზე-პირმეტყველების, განსაკუთრებით, მოსმენის და გაგების უნარე-ბის სრულყოფაზე. ამ მიზნით საკონტროლო ტესტების შეკით-ხვა წარმოდგენილია აუდიო ფაილის სახით, ანუ სტუდენტი ის-მენს ტესტის შეკითხვას და სავარაუდო პასუხებიდან პოულობს

35

სწორ პასუხს ან პასუხებს. სტრუქტურისა და თემატური რკალე-ბის მიხედვით შეიძლება გამოვყოთ რამდენიმე მიმართულება: ისმენს სიტყვას ქართულად და თარგმნის მშობლიურ

ენაზე ან პირიქით; ისმენს ფრაზას ქართულად და თარგმნის მშობლიურ

ენაზე ან პირიქით; ისმენს კითხვას ქართულად და პოულობს სავარაუდო

პასუხებიდან სწორ ვარიანტს.ამგვარი მიდგომა საშუალებას გვაძლევს ასევე შევამოწმოთ:

რამდენად ადეკვატურად აღიქვამს სტუდენტი სიტყვას ან ფრა-ზას; სწორად აღიქვამს თუ არა ამა თუ იმ ფორმას, სიტყვათაშეთანხმებებს და ა.შ.

მაგალითად, ქვემოთ წარმოდგენილია შემთხვევა, როცა ენისშემსწავლელი ისმენს სიტყვას „სკოლა“. მან მოცემულიპასუხების ვარიანტებში მშობლიურ ენაზე უნდა მონახოს მისიშესატყვისი. თუ შერჩეული პასუხი არ არის სწორი, სისტემააძლევს შესაბამის შეტყობინებას.

36

განსაკუთრებულად ეფექტურია მოცემული სტრატეგიალექსიკაზე მუშაობის დროს. სტუდენტს მუდმივად უწევსურთიერთობა კომპიუტერთან და შესაბამისი ტესტებისბაზასთან. ლექსიკური მარაგის ზრდის კვალობაზეფართოვდება მიწოდებული ტესტების რაოდენობა. ბუნებრივია,ელექტრონული სისტემის სათანადო მომზადებას წინ უძღვისმნიშვნელოვანი სამუშაო: აუცილებელია განისაზღვროსნაცნობი სიტყვების რაოდენობა და ახალი სიტყვების მატებისდინამიკა. სურათის სისრულისთვის ქვემოთ წარმოვადგენთტესტების ელექტრონული ბაზის მოსამზადებელი მასალისმცირე ფრაგმენტს საწყისი ეტაპისთვის:

მამაა) Nineბ) Anneგ) Babaდ) Dede

თათია) Burunბ) Pençeგ) Parmakდ) Kulak

ათია) Birბ) Onbirგ) Onuncuდ) On

მთაა) Tarlaბ) Dağგ) Mısırდ) Ekmek

იაა) Çiçekბ) Menekşeგ) Gülდ) Pençe

მუხაა) Masaბ) Meşeგ) Ağaçდ) Pençe

ელექტრონული ტესტის სხვა ვარიანტში სტუდენტი ისმენსარა სიტყვას, არამედ წინადადებას, მაგალითად: „ნინო ხვალრას დავათვალიერებთ?“ სტუდენტმა პასუხების ვარიანტებში(რომლებიც ამჯერად ქართულ ენაზეა მოცემული) უნდამოძებნოს წინადადება, რომელიც ზუსტად შეესაბამება დასმულშეკითხვას: „ხვალ მუზეუმს დავათვალიერებთ“. ეს საშუალებასაძლევს ენის შემსწავლელს, არა მარტო შეამოწმოს თავისი

37

ცოდნა, არამედ ისწავლოს სიტყვის ან ფრაზის სწორიმნიშვნელობა, გამოთქმა... მითუმეტეს, მაშინ, როცა საშუალებააქვს, ერთი და იგივე მოისმინოს რამდენჯერმე და შემდეგ გას-ცეს პასუხი შეკითხვას.

აღვნიშნავთ, რომ სხვა სამუშაო მასალებთან ერთად, კვლევისჩატარების მიზნით, მოვამზადეთ საცდელი ტესტი, რომელმაცაპრობაცია გაიარა, უპირველესად, ბსუ-ს უწყვეტი განათლებისცენტრის მსმენელებთან – ქართული ენის შემსწავლელებთან.ტესტი შედგებოდა 50 კითხვისგან და მოიცავდა სახელებთანდაკავშირებულ საკითხებს. ენის შემსწავლელებს 15 წუთი ჰქონ-დათ იმისთვის, რომ მოესმინათ შეკითხვები და მოეძებნათსწორი პასუხები. შეიძლება ითქვას, რომ მათთვის შეფასების ესფორმა საინტერესო და მისაღები აღმოჩნდა. ბსუ-ს გარდა,უწყვეტი განათლების ცენტრის ინოვაციური პროექტის ფარგ-ლებში ტესტირება ჩატარდა კიდევ სამ უნივერსიტეტში: თბი-ლისის, ქუთაისის და რიზეს სახელმწიფო უნივერსიტეტებში.

თვალსაჩინოებისათვის ცხრილის და დიაგრამის სახითწარმოვადგენთ ზოგიერთ მონაცემს რიზეს უნივერსიტეტშიჩატარებული კვლევის მასალებიდან:

რიზეს რეჯეფ ტაიფ ერდოღანის სახელმწიფო უნივერსიტეტი.სტუდენტის შედეგი

1სტუდენტი(გოგო)

45 ქულასაკითხები, რომლებიც ყურადღებას საჭიროებს: მიცემითი ბრუნვის გამოყენება; მოქმედებითი ბრუნვის ფორმები; მსაზღვრელ-საზღვრულის მიმართება;

მაქსიმა-ლურიქულა 50

დრო15 წუთი

4.5.

2

სტუდენტი(გოგო)

42 ქულასაკითხები, რომლებიც ყურადღებას საჭიროებს: კუთვნილებითი ნაცვალსახელის გამოყენება; წინადადებებში ბრუნვის ფორმის მისადაგება

უჭირს. (მიციმითის და ნათესაობითის).

3 სტუნდენტი(გოგო)

26 ქულა (დროში ვერ ჩაეტია)საკითხები, რომლებიც ყურადღებას საჭიროებს: დროის მართვა; მოქმედებითბრუნვიანი ფორმები.

38

ექსპერიმენტმა ენის შემსწავლელებს მისცა საკუთარი თავისშეფასების შესაძლებლობა. ისინი თავად მართავენ ტესტს,

6.4 სტუნდენტი

(გოგო)

23 ქულა (დროში ვერ ჩაეტია)საკითხები, რომლებიც ყურადღებას საჭიროებს: მოთხრობითბრუნვიანი კონსტრუქციები; კუთვნილებითი ნაცვალსახელის გამოყენება; მოქმედებითბრუნვიანი ფორმები; მსაზღვრელ-საზღვრულის მიმართება;


(გოგო)

31 ქულასაკითხები, რომლებიც ყურადღებას საჭიროებს: -ში თანდებულის გამოყენების წესი; მოქმედებითბრუნვიანი ფორმები; უჭირს სიტყვის მნიშვნელობის გააზრება. თანდებულიანი ფორმები;


(ბიჭი)

25 ქულასაკითხები, რომლებიც ყურადღებას საჭიროებს: გაუჭირდა ინფორმაციის დახარისხება; ვერ არჩევს მიცემითს და ნათესაობით ბრუნვას. მოქმედებითბრუნვიანი ფორმები.

7 სტუნდენტი(ბიჭი)

29 ქულა( დროში ვერ ჩაეტია)საკითხები, რომლებიც ყურადღებას საჭიროებს: დროის მართვა; ვინ და რა ჯგუფის ფორმები. თანდებულიანი ფორმები;

39

აკონტროლებენ დროს და აკვირდებიან დაშვებულ შეცდომებს.ამგვარად მიწოდებული მასალა არაქართულენოვანებს პირველრიგში ასწავლის ყურადღების მობილიზებას და სწრაფად აზ-როვნებას, დამოუკიდებლად, საკუთარ თავთან მუშაობას. ისინისწავლობენ მნიშვნელოვანი ინფორმაციის გამოყოფას, ვარ-ჯიშობენ ინფორმაციის დამუშავებასა და გამთლიანებაზე.

დასკვნები1. ქართულის, როგორც მეორე ენის, შესწავლის მიმართ

ინტერესის ზრდის პარალელურად იზრდება მოთხოვნები არა-ქართულენოვან ჯგუფებში მომუშავე მასწავლებელთა მი-მართაც. მეორე ენის დაუფლება როგორც მასწავლებლის, ისეენის შემსწავლელის მხრიდან მოითხოვს აქტიურ დაყოველდღიურ პრაქტიკულ მუშაობას, რაც მოიცავს: ლექსიკურიმარაგის გამდიდრებას, საკომუნიკაციო უნარ–ჩვევებისეტაპობრივად გაძლიერებას, სიტყვიდან მარტივ ტექსტამდესვლას. მოსმენის, ზეპირმეტყველების, კითხვის, წერისინტერესების განვითარება გულისხმობს ენასთანდაკავშირებული ყველა კომპონენტის გათვალისწინებას. მათშორის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სწორედ სახელთა სწავლებაა.

2. არაქართულენოვან ჯგუფებში სახელების სწავლება, გუ-ლისხმობს არსებული კვლევების ანალიზისა და ექსპერიმენ-ტით მიღებული შედეგების საფუძველზე, მსმენელზე ორი-ენტირებული ტექნოლოგიების გამოყენებას, ასევე, ახლის შე-მუშავებას და დანერგვას, ეს კი ხელს შეუწყობს ქართულის, რო-გორც მეორე ენის, სწავლების ხარისხის გაუმჯობესებას.

3. ნაშრომში, სასწავლო მასალის განხილვისას, სურათის სის-რულისა და შედარებითი ანალიზისთვის, ქართულის პარალე-ლურად, მოხმობილია მაგალითები თურქული, ინგლისური და

40

უკრაინული ენებიდან, შესაბამისად, გათვალისწინებულია ქარ-თული ენის შემსწავლელებთან მუშაობის პრაქტიკა.

4. ქართულში სახელთა სწავლების დროს აუცილებლია გაკ-ვეთილები დაიგეგმოს შესასწავლი ენის სტრუქტურის გათვა-ლისწინებით, მაგრამ, მეორე მხრივ, არ უნდა დაგვავიწყდეს,რომ გრამატიკა უნდა ისწავლებოდეს არა სისტემურად,თეორიული კურსით, არამედ პრაქტიკულად, კონტექსტებისაქტიური გამოყენებით.

5. კვლევის მიზნიდან გამომდინარე, უპირატესობა ენიჭებაშედარება-შეპირისპირებითი ანალიზის, აღწერითი, დაკვირვე-ბის, გონებრივი იერიშის, წყვილებში მუშაობის, პარალელურიდიალოგების, ერთობლივი წერის, ერთობლივი კითხვის, კომუ-ნიკაციური, ჯგუფური და პარტნიორული მუშაობის მეთოდებს,აგრეთვე, სახელთა სწავლებისას უპირატესობა ენიჭება აუ-დიოლინგვურ, აუდიოვიზუალურ, თავისუფალი საუბრისა დაპედაგოგიური ექსპერიმენტის მეთოდებს.

6. სწავლების პროცესში უმჯობესია ყურადღება გამახ-ვილდეს კომუნიკაციისთვის აუცილებელ სიტყვებზე. დასაშვე-ბია სხვადასხვა ენებში ერთი და იმავე ლექსიკური ერთეულე-ბის ადეკვატური შესაბამისობების დაძებნა.

7. სწავლების მეთოდის შერჩევისას მასწავლებელმა უნდაგანსაზღვროს მოსმენის, წერის, კითხვის, ლაპარაკის... მიმარ-თულებათა მოცულობა და გაკვეთილებზე გამოყენებული მასა-ლის ურთიერთთავსებადობის პრინციპები; სწორად უნდა დაგ-ეგმოს მიზანი და სავარაუდო შედეგი.

8. სახელების (არსებითი, ზედსართავი...) სწავლება უნდადაიგეგმოს თანმიმდევრულად. სწავლების თანამედროვე სტრა-ტეგიებში მიღებულია მოსაზრება, რომ თითოეული თემატურიერთეული მასწავლებელს შეუძლია გაანაწილოს რამდენიმე გაკ-ვეთილზე. ამ დროს გასათვალისწიებელია ენის შემ-

41

სწავლელთა შესაძლებლობები, საჭიროებები, მასალის აქტუა-ლობა და სირთულე, გრამატიკული მასალის შერჩევისკრიტერიუმები.

9. რიცხვითი სახელის სწავლებისას ყურადღება უნდა გამახ-ვილდეს: ა) მარტივფუძიანი, ბ) რთული, გ) შედგენილი, დ)განსაზღვრული და განუსაზღვრელი რიცხვითი სახელებისთავისებურებებზე.

სწავლების პროცესში მიზანშეწონილია, ერთი და იმავეტექსტის რამდენჯერმე გამეორება (მაგალითად, რაოდენობითირიცხვითი სახელის დროს შესწავლილი ტექსტი დასავარჯიშოები რომ გამოვიყენოთ რიგობითი რიცხვითისახელის სწავლის დროს). ეს ყველაფერი გვაძლევს შედარებისდა გამეორების საშუალებას.

10. სახელთა კლასებს შორის ნაცვალსახელს განსხვავებულიადგილი უჭირავს. იგი, როგორც მეტყველების ნაწილი, ყველაენაშია და ყველგან ერთისა და იმავე ფუნქციით არის წარმოდ-გენილი. შესაბამისად, შესასწავლი ენის პრაქტიკულ მასალაზეთანმიმდევრული და სწორად დაგეგმილი მუშაობის პარა-ლელურად შემსწავლელის მშობლიურ ენასთან შედარება-შეპი-რისპირება ამ შემთხვევაშიც დადებითი შედეგის მომტანია.

11. სახელთა ბრუნების სწავლება ქართულში მნიშვნელოვანპრობლემებთან არის დაკავშირებული. არაქართულენოვანსბრუნვის ფორმათა სწორი გამოყენება შეუძლია მოსმენისა დაგამეორების გზით, მასწავლებელთან აქტიური თანამშრომ-ლობით. დიალოგური მეტყველება, შეკითხვების დასმა, სვლამარტივიდან რთულისკენ სახელთა ბრუნების შესწავლისაუცილებელი პირობაა.

12. ბრუნვებს ქართულში, განსხვავებით ბევრი სხვა ენისგან,გარკვეული სინტაქსური ფუნქცია აკისრია. მათი საშუალებით

42

იქმნება მორფო-სინტაქსური კონსტრუქციები, რის გაგებაცსაკმაოდ უჭირს არაქართულენოვან აუდიტორიას.

სახელობითი და მიცემითი არაქართველისთვის შედარებითადვილად გასაგებია, მათთვის სირთულეს მოთხრობითი ბრუნ-ვა ქმნის. შესაბამისად, სწავლების დროს, უნდა გავითვალისწი-ნოთ არა მაინცადამაინც ბრუნვათა თანმიმდევრობა, არამედ მა-თი სირთულე და მოსალოდნელი პრობლემები.

ქართულ ენაში მეტად აქტიურია ნათესაობითი ბრუნვა. ენისშემსწავლელმა ნათესაობითი ბრუნვის საშუალებით უნდაშეძლოს საკუთარი თავის, საცხოვრებელი ადგილის,საქმიანობის, ასაკის შესახებ ინფორმაციის მიწოდება.

მოქმედებითი და ვითარებითი ბრუნვების ფორმათა სწავ-ლება, სასურველია, მათი ძირითადი ფუნქციების გათვალისწი-ნებით. რაც შეეხება წოდებით ბრუნვას, ამ ფორმის სწავლებისასაუცილებელია ყურადღების გამახვილება მის სპეციფიკურ ბუ-ნებაზე. კერძოდ, იგი ცალკე დგას და მისი ფუნქციამიმართვის როლით შემოიფარგლება.

13. სახელების შესწავლის შემდგომი ეტაპი სახელური სიტ-ყვათშეხამებანია. მათი სწავლების სტრატეგიებზე საუბრისასაუცილებელია ორი ენის ბუნების გათვალისწინება და, ამასთან,საჭიროა მასალის მარტივ და რთულ კომპონენტებად დაყოფადა შესაბამის ეტაპებზე განაწილება.

სწავლებისადმი სწორი მიდგომა, ეფექტური საშუალებებისუხვად გამოყენება, სწორი მეთოდოლოგია, გრამატიკულისისტემის მარტივად და გააზრებულად მიწოდება დაეხმარებაენის შემსწავლელებს სწავლების რთული პროცესი ეფექტურიდა ადვილად დასაძლევი გახადოს.

14. ელექტრონული აპლიკაციების, ამა თუ იმელექტრონული რესურსის გამოყენება მრავალი თვალ-საზრისით არის შესაძლებელი. მათ შორის – კონკრეტული

43

ენობრივი კომპეტენციების გასავითარებლადაც და ცოდნისშესაფასებლადაც. ამ უკანასკნელ კომპონენტს ასევე მნიშვნელო-ვანი ადგილი უჭირავს სწავლების დაგეგმვისა და განხორცი-ელების პროცესში.

15. კომპიუტერული პროგრამა– „Kiber - 1“-ის ბაზაზე დამუ-შავებული სისტემის ფარგლებში ფასდება ქართული ენის აღ-ქმის უნარი, ლექსიკური მარაგი... შეფასების ელექტრონულ სის-ტემაში წარმოდგენილია სასწავლო პროგრამით გათვალისწი-ნებული თანმიმდევრობა ენის სწავლებისა, ანუ ტესტებისთვისგამოყენებული მასალა „მიბმულია“ სასწავლო კურსზე.

უწყვეტი განათლების ცენტრის ინოვაციური პროექტისფარგლებში სხვადასხვა უნივერსიტეტში ჩატარებულმაკვლევებმა გამოავლინა საერთო სურათი, კერძოდ, რა უფროუჭირთ ქართული ენის შემსწავლელებს, რაზე უნდაგამახვილდეს ყურადღება სწავლების პროცესში. გარდა ამისა,ექსპერიმენტმა ენის შემსწავლელებს მისცა საკუთარი თავისშეფასებისა და დაშვებულ შეცდომებზე დაკვირვებისსაშუალება. მიღებული შედეგები სასარგებლო იქნებასწავლებისა და შეფასების ახალი ელექტრონული სისტემისგანვითარებისათვის.

16. სასურველი შედეგი მიიღწევა მხოლოდ სისტემატურო-ბით, რაც ნიშნავს დაგეგმვის მკაცრ ლოგიკას, მასალის თანმიმ-დევრული წესრიგით განლაგებას, შესაბამისად, ყველა ტესტი-რება დაგეგმილია და მოიცავს კონკრეტულ მასალას. მსმენელსეძლევა შესაძლებლობა, კომპიუტერის დახმარებით მუდმივადიმუშაოს კითხვის, წერის, ზეპირმეტყველების, განსაკუთრებით,მოსმენის და გაგების უნარების სრულყოფაზე.

44

სადისერტაციო ნაშრომის ძირითადი დებულებები აისახაავტორის პუბლიკაციებში:

1.რაოდენობითი და რიგობითი რიცხვითი სახელების სწავ-ლებისა და მართლწერის ზოგიერთი საკითხი არაქართულ-ენოვან ჯგუფებში. ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფოუნივერსიტეტი, ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტისდოქტორანტთა III სამეცნიერო კონფერენციის მასალები,ბათუმი, 2018 წ. (იბეჭდება) .2. ბრუნვათა სწავლების საკითხისთვის არაქართულენოვანჯგუფებში. ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერ-სიტეტის 80 წლისადმი მიძღვნილი ჰუმანიტარულ მეცნიერება-თა ფაკულტეტის დოქტორანტთა და ახალგაზრდა მეცნიერთა IIსამეცნიერო კონფერენციის მასალები 2015, გვ.169-172, გამომ-ცემლობა - „ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერ-სიტეტი“, ბათუმი, 2017 წ.3. ტექსტის შერჩევისა და სწავლების ზოგიერთი საკითხიარაქართულენოვან ჯგუფებში. აკაკი წერეთლის სახელმწიფოუნივერსიტეტი, IV საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენცია,,ენა და კულტურა“, შრომები, გვ. 482-485, გამომცემლობა -„მერიდიანი“, ქუთაისი, 2017 წ.4. კითხვის ინტერესის გამომწვევი ფაქტორები არაქართულ-ენოვან ჯგუფებში. ალ ჰარაბის სოციალური მეცნიერების I სა-ერთაშორისო კონგრესი გაზიანთები. (AL -FARABI I InternationalCongress On Social Sciences, Gaziantep, Turkey),(https://docs.wixstatic.com/ugd/614b1f_26f787808dde4b13aaef3c4a068f5823.pdf), ელექტრონული გამოცემა, გვ.1250-1254, თურქეთი,გაზიანთეფე, 2017 წ.5. სუბსტანტიური მსაზღვრელის სწავლების ზოგიერთისაკითხი თურქულენოვან ჯგუფებში. აკაკი წერეთლის სახელ-მწიფო უნივერსიტეტი, VII საერთაშორისო სამეცნიერო-მეთო-დური კონფერენცია - სწავლებისა და აღზრდის აქტუალური

45

პრობლემები, შრომები, გვ. 223-227, აკაკი წერეთლის სახელ-მწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, ქუთაისი, 2016 წ.6. ზოგიერთი თანდებულის სწავლების საკითხი არაქართულ-ენოვან აუდიტორიაში. ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწი-ფო უნივერსიტეტი, ქართული ფილოლოგიის დეპარტამენტი,ფილოლოგიური მაცნე, ტ. III, გვ 169-173, გამომცემლობა -„ივერიონი“, თბილისი, 2016 წ.7. ადამიანის საკუთარი სახელები ქართულსა და თურქულში.ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ჰუ-მანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტი; ილიას სახელმწიფოუნივერსიტეტი, სემიოტიკის კვლევის ცენტრი; VII საერთაშო-რისო სამეცნიერო კონფერენცია, ჰუმანიტარული კვლევები, ნა-წილი II, სემიოტიკა - სამეცნიერო ჟურნალი, ტ. XVI. გვ. 255-258,გამომცემლობა - „უნივერსალი“ თბილისი - 2016წ.8. ქართული ენა უცხოელთათვის (სახელმძღვანელო - ა. მოს-წავლის წიგნი - გვ. 1-98; ბ. პრაქტიკული სავარჯიშოების რვეუ-ლი გვ. 1-117; გ. ელექტრონული ანბანი და ტექსტები).თანაავტორი. გამომცემლობა ,,ბათუმის შოთა რუსთაველისსახელმწიფო უნივერსიტეტი“, ბათუმი, 2015 წ.

46

Batumi Shota Rustaveli State UniversityFaculty of Humanities

Department of Georgian Philology

Mariam Chokharadze

Noun in Georgian Language and Teaching it innon-Georgian Groups

Specialty – LinguisticsThis dissertation is submitted for gaining the academic degree

of Doctor of Philology

Synopsis

Batumi2018

47

The thesis has been carried out at department of GeorgianPhilology of the Faculty of Humanities at Batumi Shota Rustaveli

State University

Academic Supervisors:Associated Professor: K. Gabunia

Associated Professor: M. KikvadzeEvaluators:1. Professor Rusudan Saginadze - (Kutaisi Akaki Tsereteli State

Universuty);2. Associate Professor Lile Tandilava - (Batumi Shota Rustaveli State

University);3. Associate Professor Maka Beridze - (Samtskhe-Javakheti State

Universuty);

The defence of the thesis will take place Monday, May 19, 2018 at 1PM in the room 37, at the meeting of the Academic Board of theFaculty of Humanities at Batumi Shota Rustaveli State University,

address: 35 Ninoshvili Street, Batumi, Georgia.

The Thesis is available at the library after Ilia Chavchavadze and athesis synopsis is placed on the website of Batumi Shota RustaveliState University (www.bsu.edu.ge).

Associated professor N. PhartenadzeSecretary of the Academic Board

48

General overview of the thesis

Non-Georgian population of our country is striving forstudying the state language and the natural process is regulated by theGeorgian State. Besides, learning of Georgian language for manypeople living as in nearest as well offshore countries, is the subject ofa great interest. Accordingly, studying of Georgian language as asecond (or the foreign) language is one of the important issues.

The object of the research is teaching of nouns in non-Georgian groups and overcoming those difficulties which occurduring the teaching process.

The actuality of the thesis is considered by the growing interesttowards Georgian as the second language. Language learning,knowledge deepening, developing of communication, oral andwriting competences and skills mean taking into consideration allthose components which are related to language. One of the mostimportant from these components is teaching of Nouns. If taking intoaccount ongoing socio-cultural stereotype changes in the modernsociety, aspiration for teaching and new teaching technologies willbecome logical and additionally will have practically valuable results.

A lot of problems take place while studying Georgian as thesecond language. Language mastering is complex process and teachingof nouns in non-Georgian groups is one of the important composingparts of the process. It means using of student oriented technologies,selecting of new and appropriate methods and strategies on the baseof the results of conducted analysis and experiments. These willsupport and improve the teaching quality as at schools anduniversities, as well at private institutions. The issue is topical asmuch as we have to work with language learners of different social

49

status, age and interests. Georgian is the second language for part ofthem (Ethnical minorities living in Georgia are meant under thisgroup, for this people Georgian is the state language), and for theothers a foreign one (citizens of the other countries willing to studyGeorgian as the second language). We think that it is appropriate touse term Georgian as the second language for the both mentionedgroups.

The Goals and Tasks of the Research. Generally there are morethan 10 parts of speech in Georgian. There are four nouns amongthem: Noun, Adjective, Numeral and Pronoun. The presented workfocuses on teaching the mentioned parts of speech in non-Georgiangroups.

Our goal is maximally use already approved methods which forsure means taking into consideration existing experience, gettingfamiliar with the modern tendencies, establishing them into practiceand searching of new ways alongside with the other components.

Scientific novelty. The scientific novelty of the work is that theissues of teaching nouns in non-Georgian groups is monographicallytaught. It’s important to indicate that during the research there wereused not only scientific and methodological literature but the resultsof practical work conducted with groups learning Georgian languageby educational center of Batumi Shota Rustaveli State University. Thementioned activity is based on the modern teaching technologies andinnovation strategies. It can be said that a huge material is inscientific flow and the fact considers theoretical and practical value ofthe thesis. Accordingly, using of research results is possible with non-Georgian groups in order to implement new strategies and innovativesystem of estimation in practice.

50

Research Methodology. The methods of comparative analysisand observing, pedagogical experiment were used alongside withcollecting and proceeding of empirical material during our research;Pedagogic experiment means innovative project in the strategy ofteaching-evaluation and all the researches related to it. Students fromthe following universities: Batumi Shota Rustaveli State University,Tbilisi Ivane Javakhishvili State University, Kutaisi Akaki TsereteliState University and Recep Tayyip Erdogan University Rize, Turkeytook participation in our researches. The research has been carriedout on the base of computer system-“Kiber-1”.

The above mentioned means also that descriptive methodologyis also used in our work in order to get acquainted with modernmethods and electronic teaching platforms during teaching a foreignlanguage in relation with structural, functional and interactiveapproaches. The pragmatic approach is also used, namely thecombination of researches by different scholars, in the process offormation our opinion.

For the comparison, examples from Turkish, English andUkrainian languages are given in the thesis during discussion ofempirical material. Accordingly, working practice with learners ofGeorgian language is taken into consideration.

Theoretical base of the work. Appropriate sources andscientific literature are studied in parallel with practical works whichinclude experience of researchers, scholars, teachers andmethodologists involved in the teaching process of the secondlanguage; the results of the latest Georgian and foreign researches arealso used, including the publications, theoretical works and manualsby the following authors: M. Odzeli; N. Sharashenidze; K. Gabunia;N. Doborjginidze; Z. Bagashvili; K. Gochitashvili; G. Shabashvili; K.

51

Baker; J. Cummins; M. Swain; T. Kighuradze; M. Inasaridze; M.Melikidze; M. Nachkebia; Ch. Kiria; E. Kutateladze; M. Kikvadze; T.Jakeli; M. Khutsishvili and etc. All the publications highlight the newstage of teaching Georgian as the second language.

Approbation of the thesis. The thesis has been carried out atdepartment of Georgian Philology, Faculty of Humanities, BatumiShota Rustaveli State University, where approbation of the work tookplace on July 12, 2017 (protocol #07).

The part of the thesis is published in scientific journals andmanuals and it was also presented at republic and internationalscientific conferences of the universities.

Structure of the work: the qualification work involves 148printed pages and is composed of introduction, three chapters(divided into paragraphs) and conclusions; the list of references andappendix are added to the work.

52

Summary of the DissertationIntroduction

The actuality of the research topic, basic directions, goals andtasks are discussed at the introduction. The introduction covers also,scientific novelty and value, research methodology, theoretical andpractical importance, scientific and material-technical base and thestructure of the thesis.

Chapter I. Noun in Georgian Language. Difficulties and Strategiesrelated to teaching of Nouns in non-Georgian groups

The notion of Noun is analyzed in the first chapter of thethesis. It also focuses on the strategies of teaching Noun, Adjective,Numeral and Pronoun in non-Georgian groups; the attention is paidto the modern tendencies of teaching methods of the secondlanguage.

§1. The notion of Noun and some aspects of grammar teaching.There are four groups of “Noun” in Georgian language, the names ofwhich describe their common and different features, they are thefollowing:

A) The Noun- a word used to identify a class of people, places, orthings (for example: a dog; a tree; a stone…);

B) An Adjective: a word naming an attribute of a noun (forexample: High; heavy; white…);

C) Numeral- a figure, symbol, or group of figures denoting anumber of things (for example: two; hundred; thousand; ninth,hundredth…);

D) Pronoun- a word that replaces the above mentioned group ofnouns on the level of their functionality (you; that; mine; what;which…).

53

Declension is the inflection of nouns, i.e. all inflected wordsare nouns. Herewith an Adjective, Numeral and Pronoun are relatedto the subject, a noun. The first denote the feature of the subject; thesecond-quantity and the third one replaces the subjects.

Right choice of the learning material and consistent delivery ofit should be considered as one of the main, important issues whileworking with non-Georgian groups. We conventionally call theteaching principle as “spiral effect”, which means “repetition” and“expansion”, i.e. language learner repeats the previous material andadds a new one on each new lesson. The practice proves that thestrategy is productive.

It should be also taken into consideration that the languagelearners are not provided with detailed theoretical material aboutNouns. Although, it is meant that they have some knowledge aboutNouns in their native tongue. However, the language learners shouldrealize that if they have ever studied something in grammar it will beuseful during learning a foreign language. Evidently, consideration ofcomparison method during language study is important in the processof integration.

The common sense about grammar “dosage” during studying aforeign language does not exist among the specialists. Some of themthink that successful communication is impossible without grammarfor the others teaching of grammar rules on the initial stage is totallyunjustified.

According to the national learning plan, teaching of grammar isjustified within the context and not out of it when the talk is aboutstudying the second language and it should serve communicationpurposes. Studying of rules and terms by heart is not recommended.A student should be given an opportunity to observe, guess,

54

comprehend and use grammar constructions and peculiarities incontext.

The lessons should be planned on the base of the foreignlanguage structure during the learning process but it is not totallynecessary to provide a non-Georgian speaker with complexdeclension system at the initial stage. Such approach will only makeobstacles during the learning process. We share the idea that thelearning process should be easy and proceeded consistently from thesimple to the difficult by permanent repetition of learned material.We of course do not mean total ignorance of grammar but preferlearning of practical, grammar forms in the frames of phrases,dialogues and simple texts.

§2. The methodology and modern tendencies of studying thesecond language. Many people are fluent in more than one languagein the world. The additional language is called –the second language.It is also called a target language very often which means the one weplan to study. As a rule the first language is learned without mucheffort but various conditions should be taken into consideration whilelearning the second language, although success is not guaranteed.

The first steps are Nouns during the language learning process.Methodological problems occur during studying the Nouns. Theseproblems are pressing every time in every country. A lot have beendone in the direction in leader countries of Europe and America.Methodology and means of teaching have been improved, newstrategies have been developed.

As the specialists indicate there is not any preferable method atpresent as the universal methodology of studying a foreign language,which will be suitable to every target group, does not exist. Success of

55

this or that method depends on such factors as backgroundknowledge, cultural difference, tradition, age and etc. of the learner.

Of course, learning of Georgian as the second language meansusing of famous and approved methodology of teaching a foreignlanguage in general. It is also clear that specification of the targetlanguage must also be taken into consideration. Exactly in thisdirection we mention the experience of Georgian specialists whichcover the issues of direct, audio-lingual, audio-visual, and mixed andmethodology of communication didactics.

Practical experience showed that the following factors areimportant in order to learn the second language, these factors are:background knowledge, gender, motivation, consideration of activeand passive listener, practical and target use of verbal and non-verbalmethodology.

§3. Noun in Georgian language and teaching strategies in non-Georgian groups. A Noun in Latin-Substantive is part of speechdenoting a subject. Language learners think it is easy to understandNoun; they try to search similar lexical units in their native tongueand see the principle similarity in them. A language learner startswith simple words, phrases and gradually is moving on dialogues.

3.1. Classification of Nouns. Noun represents numerous classes ofwords involving semantically different groups.

An important attention is paid to the peculiarities of eachgroup during the working process with Georgian language learners.However, we think the issue of differentiation of oppositions whoand what to be the crucial.

3.2. Noun according to its formation. Characterization of Nounsaccording to formation means to separate semantically nominal roots

56

and new lexical unites formed from other parts of speech. Accordingto the mentioned Noun can be divided into two main groups: primarynouns and secondary i.e. formed nouns. There are two groups insecondary nouns: a) affix word-formation; b) composition.

Affixes which are used during word formation are alsonumerous and exactly the fact makes difficulties during teachingprocess. The same can be said about the nouns formed bycomposition.

3.3. Practical issues of teaching of Nouns in non-Georgian groups.A learner basically develops oral communication skills on the firststage of teaching in non-Georgian groups. It is better if a teachercreates personal exercises for the learners which will be oriented onthe learner’s experience, interests, everyday life and etc.

It is a simple truth that every subject has its name and a noun isa word that functions as the name of some things or set of things.Teacher may directly start a lesson by nomination things in the classwhile talking about the initial learning stage. The learners try toanswer the following questions: who is it? And what is it?

It is better tostart a dialogue withthe everyday words,like: a teacher, afriend, a university,a book, a pen, a

work book, a telephone, a bus and etc. Language learners have torepeat the words quite often and accordingly remembering them iseasy. The questions are easy to remember also. On the initial level ofteaching, a learner remembers the names of the things he/she seesand perceives in everyday life and not those ones she/he wants to say.

Who is she? What is it?She is Nino It is a bagA teacher A bookA student A work bookA human A chair

57

Communication is made up orally, by simple phrases, teacher’ssupport, case exercises, questions and answers. In this situation wesupport using of a so called “word map”. The component is widelytaken into consideration in the electronic system of teaching andestimation (we discuss the mentioned system in the third paragraphof the third chapter). The process is funny and easy for the learner.He / She starts with a word then relates the other second, the thirdone and so on. For example:

A telephone this telephone / new telephone / mytelephone my new telephone this is my newtelephone…

After accumulation of some vocabulary and knowledge, ateacher switches on short, contextual dialogues.

Obviously, we use ready, learned forms and expressions at thefirst stage. Language learners try to distinguish independently well-known words and after some time a teacher does not help them,language learners lead the dialogues themselves. The whole group canbe involved in this process, for example: a speaker X starts the firstphrase of the dialogue, then speaker Y continuous and etc. Wedistinguish interesting questions for sure. A teacher writes all usedand heard Nouns on the board and makes the students repeat. Themethod is very useful for the students. They study how to distinguishimportant information, are getting used to respect opinion of othersand work together.

Joint reading is the part of the stage as well. It enables to readand analyze the texts. It is important the texts to be appropriate tolearners knowledge and related to the specific topic. Herewith, wecan separate several stages of difficulties.

58

The mentioned strategy gives the opportunity of a greatvariation. The method enables a language learner to understand thetext better. They discuss and answer the teacher’s questions. Thenamed method develops the skills of writing, reading, communicationand helps the language learners in better understanding of grammarissues, develops imagination and critical thinking.

As we touched the strategy of the “joint reading” the method of“joint writing”, i.e. the whole group writes with a teacher, is alsojustified while working with non-Georgian groups.

Effective writing means the following at the initial stage ofteaching: inserting a word; composing a sentence with the givenwords; completion of a sentence; perfection of a sentence; negative orpositive responses to the questions; making up a questions; formingup a dialogue and etc. In order to achieve the mentioned goals it isnecessary to increase and complicate a vocabulary to the target groupgradually. We have to switch the learners from reading process to thewriting one by using the method. Such approach helps the learner todevelop speech function.

Communicative, group and partner working methods as wellrole playing must be used during a teaching process. A teacher shouldplan the goal properly and have an expecting result; exactly theseaspects determine a success of a teaching process.

Herewith, studying of any issue must aim to develop all skills-listening, speaking, reading and writing. Every activity should servethe development of these skills.

§ 4. An Adjective in Georgian language and teaching strategies innon-Georgian groups. Generally, there are two groups of Adjectivesin Georgian language: Attributive (for example: a big table; a greenpear) and nominal (moss - stone is mossy).

59

Teaching of Adjectives must be planned gradually as it is withNouns, by the above mentioned “Spiral principle”, from the easy tothe difficult and of course by permanent repetition of studiedmaterial. There is an opinion in the modern teaching strategies thateach thematic unit can be distributed at several lessons and a teacheris totally free in the distribution process, activities and selection oforganization forms.

An Adjective can be studied by the learners by frequently usedwords; they are also introduced the questions and provided thematerial about an Adjective.

A learner is exercised in making up of simple phrases andsentences on the initial stage of teaching. As we have alreadymentioned, firstly oral and listening skills developing activities mustbe provided to the learners. In this case it’s preferable to use so called“help method” which means the following: a) indicating a key wordand expending with the other one or ones. b) Indicating one keyword and logically putting the other words. Schemes make it easy torelate the words. However making up the text is the further process.

A teacher tries to relate the words with the group. A key wordis written in center and it must be a noun.

A teacher makes activelanguage learners byasking questions. Showsthe thing (telephone),explains that this is thekey word and all thequestions are related to it.After she/he writes the questions on the board and asks students toanswer on them in written way. In case language learners find it

What kind of?

new

red telephone

nice

60

difficult to start writing the first sentence should be suggested by theteacher.

Introduction of these exercises can be done in a different wayalso. It is important that with such, creative exercises non-Georgianstudents express their knowledge and attitude towards the issue. Themethods of modernization and variation known as “text formation”are more convenient. The most important is the fact that the accentshould be made on description (of cloth; a person; appearance; thing,an animal and so on) while studying the Adjective. Of course theskills (speaking, listening, writing and reading) must not be forgottenand must be integrally developed. The rules of Adjective degreesformation are quite different in Georgian language in comparisonwith the other ones (on one hand we have: big-bigger-biggest and onthe other one: good, better and best). Such peculiarities must be alsotaken into consideration with the learners.

Leaning opportunities are increased with growing of linguisticcompetences. The variety of texts and situations as well a wide choiceof vocabulary can be suggested to the learners on the next stage. Thelanguage learners will master in formation of simple sentenceconstructions and thinking with such exercises.

§5. Numeral in Georgian language and teaching strategies in non-Georgian groups. Numeral is the active part of any languagevocabulary. The goal is to find the simple ways to explain the sense ofthe numerals and related issues to the language learners.

While teaching the numerals, it is important to pay attentionon such components as: a) simple root numerals; b) complex-numerals consisting of more than one root; d) Definite and Indefinitecardinals.

61

Numerals are taught alongside the Nouns. The non-Georgiangroups are explained the sense of Numerals and are provided with therules of formation, schemes and etc.

The parallels can be used from the native tongue of the learnersduring the teaching process. In this case we provide Turkishcomparison: it is evident that in Turkish language it is easier, forexample: 10+1=11 (on bir); 10+2=12 (on iki); 10+3=13 (on üç)…20+1=21 (yirmi bir); 30+1=31 (otuz bir).

The role playing simplifies the process when the informationrelated to the student is provided, for example: address; work; age;interest and etc. in this case the task can be fulfilled on several stages.For example: The learners can be provided with: a) short case texts; b)Ask them to extract cardinal numerals from the text (ordinals on thenext stage); c) Help them to compose questions around the given text;d) And finally ask the learners to check one another’s works.

Pronunciation and spelling is the most difficult with Numerals,especially multi-root, for the language learners. In this case we try topay the learners’ attention on the quantity of the roots of Numerals.Accordingly, we explain writing principles by showing the examples.This requires all these need appropriate base and correctly chosenexercises, of course schemes, visual material and etc. are used as wellin this situation.

Preferably if the same thematic and even changed texts will berepeated several times. For instance texts and situations studiedduring teaching the Cardinals can be used while teaching of Ordinalsas well. All these enable us to compare and repeat. The practice canbe used during teaching the Numerals in writing and generally onevery stage of teaching Georgian as the second language.

62

§6. Pronoun in Georgian language and teaching strategies in non-Georgian groups. Pronoun as a part of speech exists in every languageand has the same function in each of them. Therefore, method ofcomparison will be useful in this case also. For instance, let’s discussdemonstrative Pronoun “this” and its relation with a Noun: InGeorgian language pronouns in relation with nouns are representedin singular and it does not either show a gender. A different picture isgiven in English language. It is true that gender is not expressed inEnglish either but noun manages its pronoun in number and in pluralwe have the different forms in English and Georgian:

ეს გოგო – This girl; ეს ბიჭი –This boy; ეს ხე – This tree; ესგოგოები – These girls (// ესენი გოგოები); ეს ბიჭები–These guys(//ესენი ბიჭები); ეს ხეები – These trees (// ესენი ხეები).

Grammatical category of gender is represented by Pronoun inUkrainian and in this case also pronoun and noun are in plural:

ეს გოგო – Ця дівчина (this girl-female); ეს ბიჭი – Цейхлопець (this boy-male); ეს ხე – Це дерево (this tree-neuter); ესგოგოები – Ці дівчата (these girls// ესენი გოგოები) (Female); ესბიჭები–Ці хлопці (these boys//ესენი ბიჭები) (male); ეს ხეები – Цідерева (these trees// ესენი ხეები) (neuter);

Turkish is analogical to Georgian:ეს გოგო – Bu kız; ეს ბიჭი –Bu oğlan; ეს ხე – Bu ağaç; ეს

გოგოები – Bu kızlar; ეს ბიჭები–Bu çocuklar (oğlanlar); ეს ხეები –Bu ağaçlar.

The necessity of communication requires usage of personal,possessive and demonstrative pronouns at the first stage whileworking with non-Georgian groups. Comparative analysis does notonly alive the lesson but also enables wide analyzing of the linguisticissues and the problem of remembering is less. Evidentially, the

63

discussed examples are given only for the general overview and we donot aim to analyze them broadly. However, our goal is to discuss thegroups and classes of Pronoun as a material in order to ensureteaching strategies.

Regarding the Pronoun, it should be mentioned once again thatdialogue is the best way to study language. We try to achieve rightusage of the noun forms by listening and repetition. In our thesis, weuse actively the method suggested by M. Kikvadze, conventionallycalled the method of “Parallel dialogues” which means involvementof additionally new participant in the process of dialogue. Theparticipants of the “parallel dialogue” are: 1) a teacher and a student;2) a teacher and the second student. The teacher asks the first studentand advices to pay attention to the stress and intonation in thequestion. The student answers (right or wrong), for example:

A teacher: Zeinab is the new phone yours?Zeinab: Yes, the new phone is mine.Another student enters the dialogue. The teacher now asks the

student. The student estimates (by using yes, or-not) the answers ofthe previous one:

A teacher: Ali, is Zeinab’s answer right?Ali: Yes, Zeinab’s answer is right.

Chapter II. Declension principles in Georgian language andteaching issues in non-Georgian groups

§1. Declension and declension principles. We cannot avoidsystem of declension marks during language teaching. In Georgianlanguage, each declension mark represents several positional varietieson the base of the main system.

64

As or the grammatical category, it shows double system in thenouns: the first-pure agglutination (plural with suffix -ებ (eb)), andthe second-mixed (plural with -ნ/-თ (n, t) suffixes). In modernGeorgian the suffix -ებ (eb) is dominated for formation plural. Ofcourse, the main accent comes on teaching the suffix -ებ (eb) inplural with language learners.

Taking into consideration the declension difficulties inGeorgian language, it is evidential that the teaching is related to themany problems. To solve the problems is practically impossible on theinitial stage of the language teaching and the task should not be thepart of the teacher’s goal. We think it’s important to pay moreattention on usage of declension essential only for communication onthe initial stage of teaching. The teaching principle alike the otherissues are the same- to study practically, using the context. The abovementioned does not mean of course to avoid teaching the right formsof declension, vice versa we must not leave out of attention even asmall mistake but on the initial stage it must be done in the frames ofsmall vocabulary taught at the stage and of course in a way ofconstant repetition of the material and providing the appropriate“dosage” of theory to the target group.

§ 2. On teaching declension system in non-Georgian groups. Thefirst steps of language teaching are in any case related to developmentof listening, speaking, reading and writing skills. It does not matterwhich strategy is chosen by the teacher, she/he starts the languageintroduction by the nouns.

A lot of manuals were created to teach Georgian as the secondlanguage in recent years. It is fact that there does not exist a unitedstandard regarding alphabetical order in these manuals while

65

teaching Georgian writing but the most often the lessons are followedby the traditional strategy and they are started by introduction aletters „ა“, „ი“, „თ“, „ს“ (“a”, “e”, “t”, “s”). The texts for writing,reading and speaking are also chosen appropriately for sure.

For example BSU preparatory center starts the writing with thefollowing letters: „ა“, „ი“, „თ“, „ს“, „ხ“, „ო“ (“a”, “e”, “t”, “s”, “kh”,“o”).

For the first stage the following nouns are dominated in thetexts: -ია (violet), თითი (finger), თათი (paw), ოთახი (room), სია(list), თიხა (clay), თხა (goat); and numerals- ათი (ten), ოთხი (four).All the nouns are given in nominative case. Gradually, other parts ofspeech and cases are appeared.

Problems arise alongside the “other cases” related to thedeclension peculiarities in Georgian language. We use the workingexperience with Turk and Ukrainian students and materials werepresent are exactly from these languages.

The number and row of cases in Georgian, Turkish andUkrainian languages are different. Moreover, cases in Georgian carryadditional syntax function in different with the mentioned languages.Morphemic-syntax constructions are made up using the casesunderstanding of which is very difficult for the non-Georgianstudents.

The row of Georgian cases starts with nominative and followedby ergative and dative. Nominative and dative cases are somehoweasy for the non-Georgian students to understand but ergative casemakes some problems. We should take into consideration notsequence of the cases but their difficulties and possible problems.

One of the main reasons of the problem is that in manylanguages, in different of Georgian” both subject and object of the

66

sentence stand with verb in the same form in all tense paradigms. Forexample, the mentioned is applied to Turkish and Ukrainianlanguages:

ნინო კითხულობსწიგნს/ Nino is reading abook

Ніно читає книгу Nıno kitabı okur

ნინო კითხულობდაწიგნს/Nino was reading abook

Ніно читала книгу Nıno kitapokuyordu

ნინო წაიკითხავსწიგნს./Nino will read abook.

Ніно буде читатикнигу

Nıno kitapokuyacak

ნინომ წაიკითხა წიგნი/Nino read a book.

Ніно прочиталакнигу

Nıno kitap okudu

As we see from the given examples subject and objectunchangeably follow the verb. The situation is different in Georgian.Teaching of the whole tense paradigms is unjustified and evenimpossible as we already mentioned such amount of the theory isexcluded. However it does not mean at all that we should avoidteaching of ergative and generally complex syntax constructions butuntil the theoretical part the learner should get used to sonority ofergative case constructions in Georgian. Consequently, the accentshould be made on ear and visual memory of the learner.

While teaching possessive case it is better to stress out thepossession and role playing. Providing the information on ourselves,living address, workplace, age and etc. simplifies studying of thepossessive case and its using in practice.

67

Possessive case is taught at the begging in the classes of BSUshort preparatory program (“Georgian language for foreigners”) butfor this time the foreign learners have some experience of Georgian.Here is the example of using possessive case in texts, writing andreading:

„იქ ვენახი და სიმინდია. ვენახი ოთარისაა. სიმინდი არისლალის. ლალი ოთარის მამიდაა. ლალი ქართველია. ოთარისსახლი ახლოსაა. ლალის სახლი შორსაა“. (There are vineyard andcorn. The vineyard is Otar’s. The corn is Lali’s. Lali is Otar’s aunt. Laliis Georgian. Otar’s house is near. Lali’s house is far).

We use different types of exercises in order to pay attention tothe new form. On the base of studied material, cards with insertingand pronounced texts are made in order to fill the gaps. Accuracy andpronunciation are estimated collectively in the speaking texts. As forwriting, there several versions are allowed: a) the teacher reads andestimates the writing; b) one of the students reads a text and expresseshis/her opinion; c) the scanned writing is shown on the screen andcollectively estimated by the students. For sure, the last two methodsraise the interest towards the task.

The task is the part of the same strategy which is composedfrom several stages and repeats already taught material. The degree ofcomplexity is also enlarged. The language learners are distributed theinitial text on cards on their native tongue. The have to translate thetext in Georgian. After finishing the task, a teacher collects the cardsand starts dictation writing on the base of the same text. Then theteacher checks the works of the students and returns the both works(translation and dictation writing) to them in order to compare theresults and finally the teacher discusses all mistakes in details.

68

To illustrate the above said we introduce the sample of one ofthe Turkish student’s (years of study: 2016-2017) translation:

The given block is estimated by several new types of tasks which giveopportunity to interpret in the frames of the above mentioned “spiraleffect”.

Getting used to this work principle is necessary as using of themethod is acceptable and desired with the other topics as well.

The Instrumental and Adverbial cases are not represented inmany languages. For example, in Ukrainian there is Instrumental case(народ-ом, народ-ами), but not the –Adverbial. In Turkish languagethere is neither of them. Accordingly teaching of these cases isdesired taking into consideration their functions. We need to explainthe students that Instrumental case means the thing which does anactivity.

1. ჩანგლ-ით ვჭამ (I eat with a fork). 2. ჭიქ-ით ვსვამ (I drinkwith a cup). 3. ბურთ-ით ვთამაშობ (I play with a ball).

The same essence in Ukrainian and Turkish is said as follows:Ukrainian Turkish

1 Я їм виделкою çatal ile yiyorum2 Я п’ю чашкою или Я п’ю з чашки bardakla içiyorum3 Я граю в м’яч top ile oynuyorum

69

Postposition forms are also taught on the base of practicalmaterial. For example, in case of the Instrumental it’s desired to studyconstructions expressing a place, time and condition at the first stage:

1. Expressing a place: სამსახური-დან მოვიდა (He/She camefrom work);

2. Expressing a time: დილი-დან დავიწყოთ (Let’s start in themorning);

3. Expressing a condition: ყურადღებ-ით უსმენს (He/She listenscarefully).

Let’s compare to Ukrainian and Turkish:

Ukrainian Turkish

1вона прийшлавін прийшов

işten geldi

2Почнемо зранку sabahtan başlalım

3вонавін

dikkatladin liyor

The linguistic models should be provided to the learner usingof context in for making up the dialogues. It is desired that everydialogue (moreover, if there is a new linguistic model in them) wasrole played in pairs or groups. With such manner must be also taughtthe functions of and Adverbial case, postpositional forms for the othercases and etc.

Vocative case is unfamiliar for the non-Georgian speaker. Thefunction of the case is well expressed in Georgian; it is a form ofaddressing. Exactly by this the case should be remembered for the

з роботи

слухає уважно

70

foreign students. Showing the case is simple by using of appropriateexamples and simple phrases.

The represented material is only a part of the methodologicalprinciples. Of course many problems arise in this case as well but themain principle should be remembered that teaching process must beoriented according to practical knowledge and the goal should bedeveloping of the speaking skills.

Chapter III. Noun word combinations and teaching of them innon-Georgian groups

$1. The essence of word combination; the types of Noun wordcombinations. As we mentioned above the proper attention is notpaid to grammar rule teaching in non-Georgian groups howeverelementary grammar, necessary for communication is providedpractically. While teaching grammar models accent should be madeon speaking functions and typical situation of usage. Thereforecombined exercises are necessary for communication method. Thesuccess of the process in many cases depends on principles of nounteaching. Non-Georgian starts communication with one word andcontinuous with the simple phrase. Asking a question and thenanswering in typical situations makes at once word combinations andlater sentences. Communication method is based on a sentence themembers of which are presented by different word classes and nounsare very important among them. Models, schemes, ready phrases helpa language learner to study the word combinations and rememberthem.

Word combination is composed by dependence among thewords. The dependence can be expresses by different means. Forexample, in Georgian language word combination is made by noun

71

with noun (a glass of water), an adjective with noun (a high building);a numeral with a noun (two men); a pronoun with a noun (this girl,my town) and etc.

A noun word combination means a relation of a determinerand determinant. For this stage of teaching, a Georgian languagelearner already knows usage of declension forms. Accordingly, nounword combinations should be explained exactly by the declensionforms, it is better if word combination is made up with nominativeand ergative cases. Right usage of these cases must be wellremembered by a language learner. For example:

a) Determinants which ends on consonant: დიდ-ი სახლ-ი;დიდ-მა სახლ-მა; ახალ-ი პური, ახალ-მა პურ-მა... (a big house: afresh bread)…

b) Determinants which end on vowel: პატარა ბავშვ-ი; პატარაბავშვ-მა... (a small child).

In the given examples word combinations are made by anadjective and a noun. The next step is composition of a sentence:

პატარა ბავშვ-ი იძინებს; პატარა ბავშვ-მა დაიძინა. (A baby isgoing to sleep; a baby has slept).

Teaching of substantive determinant is done by the mean of asentence in non-Georgian groups: ხდება: ის არის კბილ-ის ექიმ-ი.კბილ-ის ექიმ-მა წამალი მომცა. კბილ-ის ექიმ-ს ველოდები.კბილ-ის ექიმ-ის ნახვა მინდა და ა.შ. (He is a dentist. The dentistgave me a pill. I’ m waiting for a dentist. I want to see a dentists andetc.).

Word combinations with postposition are also importantduring communication. On this stage we pay attention to such nounword combinations the determinant of which is postpositional noun,for example: სახლ-ზე მაღალი: ჩემს სახლზე მაღალი ნინოს

72

სახლია და ა.შ (higher than my house: Nino’s house is higher thanmine and etc.).

Thus, our goal is to teach the learners that noun with a nounmakes a word combination. Right usage of the noun wordcombinations determines a success of the communication.

$2. Some issues of teaching determinant in Turkish groups. Themain difficulty is teaching of determinant, especially- substantive onewith Turkish group.

Attributive determinant in Georgian and Turkish languages arethe same (determinant is an adjective: დიდი სახლი − büyük ev (abig house); an adjective which has a function of noun: სასტუმროოთახი − mısafir odasi (a living room); a numeral: ორი კალამი − ikikalem (two pens); pronoun: ჩემი სახლი − benim evim (my house))but the mean of expression is different; namely, in Georgian language,it determines the issue of connection of attributive determinant.

Opposite to Georgian, in Turkish attributive determinant (bothroots ending on vowels and consonants) is met in a form of root withdeterminer. Substantive determinant can be met both in a form of aroot (Demir Kapı) and in a form of possessive case (with roots endingon consonant -ın, -in,-un,-ün; with roots ending on vowels -nın,-nin,-nun-, -nün) (okul-un harıtası; annenin babasi).

For Turkish student who is interested in studying Georgian itsconfusing when we say „ბათუმ-ის სახელმწიფოუნივერსიტეტი“(Batumi State University), while in Turkish wordcombination „Batum Devlet Üniversıtesi“the determinant is in a formof the root. Working on grammar material is important to explain itbut of course with an appropriate dosage. We should explain to thelanguage learner that in Georgian substantive determinant is always

73

in possessive case. Showing of parallel examples is of coursepreferable:

a) A determinant expresses possesion: საქართველო-სდედაქალაქი (Gürgistan-in Başkent-ı) ( A capital of Georgia); ჰასან-ის მამ-ის ნათესავები (Hasan-ın baba-sı-nın akrabalar-ı) (Relativesof Hasan Imam) and etc.

b) Expresses a material, substance: ქვ-ის სახლი (taş ev) (a stonehouse); ოქრო-ს საათი (Altın saat ( a gold watch) and etc.

c) Expresses assignment: კბილ-ის ექიმი (diş doctor-u) ( adentist); ტანსაცმლ-ის კარადა (elbise dolab-ı) ( a wardrobe forhanging clothes) and etc.

Thus, while talking about teaching strategies of substantivedeterminant taking into consideration the nature of the twolanguages is important and accordingly it is necessary to divide thematerial into easy and difficult components. Proper choice ofgrammar material is also very important. Working on such exercisesis important which will enable a language learner to think,understand and observe the meanings of the words and choose a rightform. The learner will use the forms according to relevant situationswhen the talk is about living place, work place, age, interests and etc.In this case the task can be fulfilled in several stages. For example,give Georgian language learners a text and ask them to mark theforms in possessive case (complication of the task is preferable: i.e.grouping of substantive determinants according to possession,material and assignment). The mentioned method is effective forbetter understanding of the issue, namely is enables independentworking on the text, development of reading skills, taking out of animportant information, grouping and etc.

74

On the next stage, it is preferable to ask the language learnersre-write a text so that they could describe their family life. In thegiven task substantive determinants should be also distinguished.

The third stage implies on making up a dialogue. A dialoguecan be about the speakers’ families, relatives, their own living detailsand etc. The activity of the groups is expressed in listening a dialogueand making notes on substantive determinants. Dialogues by usingschemes can be discussed in the same context.

Teaching by correcting mistakes is also very effective whileworking on the mentioned material. The method helps a languagelearner to identify his/her own or others mistakes and make anadequate reaction. It develops the skills of finding and correctingmistakes, raises motivation and helps the learners to studyindividually. By the mean of the mentioned method a languagelearner is studying by doing. Social-communication skills are alsodeveloped, which includes the following: speaking and writing; self-estimation, mutual evaluation, collaboration and etc.

§ 3. Some issues of teaching and evaluation electronic system.Evaluation takes an important place during teaching planning and theprocess itself. In the given paragraph we discuss issues of evaluationand analyze non-stop education in the system of evaluation. This isthe novelty we worked with our colleagues in the framework of shorteducational program “Georgian language for foreigners”.

The given paragraph is practical. It represents the means ofusing of electronic resources for developing specific linguisticcompetences and evaluation of knowledge. Our own experience,accumulated in the process of teaching is visible in this part; they arethe novelties we tried to establish with our colleagues in the non-Georgian groups.

75

We do not argue that formation of a new type educationalenvironment requires introduction and development of neweducational methods where ICT (informational and communication)technologies are integrated in order to realize pedagogical andeducational tasks. Here educational methods are meant forestablishment of which computer is used as an intermediary betweena learner and a teacher.

Displaying of knowledge and evaluation via program system isone of the ways of perfection of the teaching process. Computersystem “Kiber-1” which shows and evaluates knowledge wasimplemented in Batumi Shota Rustaveli State University in 2011. Onthe base of “Kiber-1” we conduct practical classes, on-goingevaluations and final exams. By the mean of the mentioned systemstudents are able to estimate their own knowledge by themselves.

In recent years, as it was already mentioned we were able towork on short term educational program “Georgian language forforeigners” on the base of the computer program. Nowadays, we areable not only fulfill oral and writing inquiry but also estimateperception of Georgian language and vocabulary by the computersystem. In the electronic system of evaluation education plan isrepresented. The desired result will be only achieved systematiccharacter which means strict logic of planning.

Accordingly all tests are planned and they involve a specificmaterial. A listener is able to work constantly on development andperfection of reading, writing, speaking and listening skills. In thispurpose, the test question is represented in a form of audio file, i.e. astudent listens to the test question and from the possible answerschooses the correct one/ones. We can distinguish several directionsaccording to the structure and thematic:

76

Listens the word in Georgian and translates it into his/hernative language; Listens a phrase in Georgian and translates it into his/her

native language or vice versa; Listens a question in Georgian and finds a correct version

from the possible answers.Such approach enables us to estimate also: how adequate a

student understands a word or phrase? Does the student understandthis or that form, word combination etc. in a right/wrong way?

For instance, below is given a case when a language learnerhears a word “school”. The student should find the analogue inhis/her native language. In case the answer is not right system givesan according massage.

The given strategy is especially effective while working onvocabulary. A student has a constant relation with a computer andbase of the according texts. The quantity of provided texts increaseson the base of learned vocabulary. For sure, an important works are

77

done in advance for preparation the system accordingly; it isimportant to determine the quantity of familiar words and dynamicof adding new ones. In order to clarify the mentioned we introduce asmall part of the material of the electronic base bellow:

მამა/Father

ა) Nine

ბ) Anne

გ) Baba

დ) Dede

თათი/Paw

ა) Burun

ბ) Pençe

გ) Parmak

დ) Kulak

ათი/Ten

ა) Bir

ბ) Onbir

გ) Onuncu

დ) On

მთა?Maountain

ა) Tarla

ბ) Dağ

გ) Mısır

დ) Ekmek

ია? Violet

ა) Çiçek

ბ) Menekşe

გ) Gül

დ) Pençe

მუხა/Oak

ა) Masa

ბ) Meşe

გ) Ağaç

დ) Pençe

In the other version of the electronic text a student hears notthe word but the sentence, for example: “Nino what are we going tosee tomorrow?” A student should search the sentence among thegiven answers (given in Georgian language in this case) which exactlycomplies with the asked question: “Tomorrow we will see a museum”.This enables the language learner not only check his/her knowledgebut also learn the right meaning and pronunciation of the word orphrase, moreover if he/she has opportunity to listen the samequestion several times and then answer it.

78

We would like also mention that, for conduction a research weprepared experimental test which was approved by BSU non-stopeducation center. There were 50 questions in the test and it involvedthe noun related issues. The language learners were given 15 minutesfor listening and searching right answers. We can say that the formwas quite interesting and acceptable for them. Testing wasconducting in three other universities in the framework of innovationproject of BSU non-stop educational center: in Tbilisi, Kutaisi andRize State Universities.

For illustration we introduce some data from the researchmaterials conducting in Rize University in the forms of a table anddiagram:

Rize Recep Tayyip Erdogan UniversityA student’s Result

1A student(a girl)

45 pointsIssues requiring more attention: Usage of dative case; Forms on Instrumental case; Relation of determiner and determinant;

Maximum points

50

Time 15minutes

9.10.

2

A student(a girl)

42 pointsIssues requiring more attention: Usage of possessive pronoun; Needs improvement in declension forms(dative and possessive).

3A student(a girl)

26 points (Could not meet deadline)Issues requiring more attention: Time management; Forms of instrumental case.

79

11.4 A student

(a girl)

23 points (Could not meet deadline)Issues requiring more attention: Forms of ergative cases; Using of possessive pronoun; Forms of instrumental case; Relation of determiner and determinant;

12.5 A student

(a girl)

31 pointsIssues requiring more attention: The rule of using -ში (shi) postposition; Forms of instrumental case; Can’t understand the meaning of wordproperly. Postpositional forms;

13.6

A student(a boy)

25 pointsIssues requiring more attention: Can’t classify the information properly; Can’t distinguish dative and possessivecases. Forms of instrumental case;

7A student(a boy)

29 points( could not meet a deadline)Issues requiring more attention: Time management; Who and a What group classes; Postpositional forms;

80

The experiment enabled students to estimate their selves. Theymanage the text by themselves, control time and observe theirmistakes. The material provided in such form teaches the non-Georgians mobilization and fast thinking, also to work independently.They study to distinguish important information and work ondeveloping and integrating it.

Conclusions1. Growing interest towards studying a Georgian as the second

language increases the requirement of the teachers who will workwith the groups. Studying of the second language requires active andeveryday practical working both from a teacher’s and student’s sidewhich include the following: enrichment of vocabulary, gradualenforcement of communication skills and switching from word to asentence. Development of listening, speaking, reading and writingmeans taking into consideration all components related to thelanguage. One of the most important from these is teaching of Nouns.

2. Teaching in non-Georgian groups mean, using of

81

technologies oriented on the learner and received by researchanalysis and experiment results and also development andestablishment of new strategies. The mentioned will supportimprovement of learning quality of teaching Georgian as the secondlanguage.

3. For illustration and comparison analysis, the examples fromTurkish, English and Ukrainian languages are shown in parallel withGeorgian while discussing the teaching material. Accordingly,working practice with Georgian language learners is also taken intoconsideration.

4. The lessons need to be planned considering the structure ofthe learning language during the Noun teaching process in Georgian.However, we should not forget that grammar should be taught notsystematically by the course of theory but practically by active usingof context.

5. Comparison-opposition analysis, also the methods ofdescription, observation, and brainstorming, working in pairs, paralleldialogues, group writing, group reading, communication, group andpair working are preferable due to research goals. Audio lingual,audio visual, free talking and pedagogical experiment methods arealso supported while teaching Nouns.

6. Attention should be paid on the word essential forcommunication during a learning process. Finding of analogues indifferent languages is also acceptable.

7. During choosing of teaching methods, a teacher shoulddetermine the volume of listening, writing, reading and speakingmaterials; the goal and possible results must be planned properly.

8. Teaching of Nouns (Nouns, Adjectives) should be plannedconsistently. The opinion is accepted in modern teaching strategies

82

that each thematic unit can be divided into several parts and taught atseveral lessons. Doing this requires considering of learners’ abilities,needs, actuality and complexity of the material, criteria of choosinggrammar and etc.

9. The attention should be paid on the following duringteaching Numerals: a) numerals with simple roots; specifications of: b)complex; c) composed; d) definite and indefinite numerals.

Repetition of the same text several times is preferable in theprocess of teaching (for example, to use texts studied during cardinalnumerals in the process of learning ordinal ones). All these giveopportunity of comparison and repetition.

10. Pronoun takes a different place among the noun classes.Pronoun as a part of speech exists in every language and isrepresented with the same function in all of them. Accordingly,comparison-opposition method with the target and native languageswill also lead to a positive result during a teaching process.

11. Teaching of declension in Georgian language is related tothe important difficulties. Non-Georgian can choose the right casesonly by the way of listening and constant repetition, also activeworking with a teacher. Dialogues, asking a question, moving fromeasy to difficult are the main ways for studying declension of nouns.

12. Declension in Georgian language carries some syntaxfunction as well in different with other languages. Morphological-syntax constructions are created by their means understanding ofwhich is quite difficult for non-Georgian students.

Nominative and dative cases are relatively easy to understandbut ergative case is difficult for them. Accordingly, not the sequenceof cases but their complexity and expected problems should be takeninto consideration during a teaching process.

83

Possessive case is very active in Georgian language. A languagelearner has to provide personal information on herself/himself byusing the possessive case.

Teaching of instrumental and adverbial cases is desired bytaking into consideration their basic functions. As for the vocativecase it is important to pay attention on its nature during teaching.Namely, it is independent case and its function is to address.

13. The next stage of learning Nouns is word combination.Considering of the nature of two languages is very important whilediscussing the teaching strategies and accordingly dividing thematerial on simple and complex parts is also required.

A right approach, wide use of effective means, correctmethodology, delivering of grammar in easy and understandable waywill help the language learners to make the process simple and easy toovercome.

14. Electronic applications and electronic resources can be usedin various ways and for development of linguistic competences andestimation of knowledge among them. The latest component alsotakes an important place in the teaching process planning anddevelopment.

15. On the base of computer program “Kiber-1” the ability oflanguage studying and vocabulary are estimated in the framework ofthe processed system. In the mentioned system the teaching materialis represented.

In the framework of innovative project of non-stop educationalcenter the overall picture was revealed on the base of the researchresults conducting in different universities, namely in which sphereof language study students need improvement. Besides, theexperiment enabled the students to evaluate themselves and observe

84

their mistakes. The received results will be useful for development ofa new electronic system of studying and evaluation.

16. The desired result will be only reached by systematiclearning which means a strict logic of planning, appropriate deliveryof the material and accordingly, all tests are planned and they involvea specific material. The learner has an opportunity to work onimprovement of reading writing, speaking and listening skills withthe help of computer.

The main principles of the dissertation have been represented inthe following publications:

1. Some issues of teaching and spelling of Ordinal and CardinalNumerals in non-Georgian groups. Proceeding of 3rd scientificconference of Humanitarian Doctoral Students, Batumi ShotaRustaveli State University, 2018, Batumi (in the process of printing).2. On the issue of Declension teaching in non-Georgian groups.Proceedings of the Doctoral Students and Young Scholars 2nd

Conference, dedicated to 80 years of anniversary of BSU, 2015 BatumiShota Rustaveli Statwe University, 2017; P. 169-172.3. Some issues on text choice and teaching in non-Georgian groups.IV international conference “Language and Culture, Akaki TsereteliState University, publisher: “Meridiani”, Kutaisi 2017; P. 482-485;4. Factors inspiring reading in non-Georgian groups. (AL -FARABI IInternational Congress On Social Sciences, Gaziantep, Turkey),(https://docs.wixstatic.com/ugd/614b1f_26f787808dde4b13aaef3c4a068f5823.pdf), Electronic publication, Turkey 2017; P.1250-1254;5. Some issues of teaching of Substantive determinants in Turkishlanguage groups. VII Scientific-methodological conference-actual

85

problems of teaching and education, Akaki Tsereteli State University,Kutaisi, 2016; P. 223-227;6. Some issues on teaching some postpositions in non-Georgian group.Batumi Shota Rustaveli State University, Department of GeorgianPhilology, Philological chronicles, Volume III, Publisher “Iverioni”,Tbilisi 2016, P. 169-173;7. Human Proper names in Georgian and Turkish. Batumi ShotaRustaveli State University, Faculty of Humanities; Ilia StateUniversity, Center of Semiotic Studies; VII international conference,Humanitarian Researches, part II, Semiotic-scientific journal, volumeXVI, publisher “Universali”, Tbilisi 2016; P.255-258;8. Georgian language for foreigners (manual a) –a student’s book, p. 1-98; b) practical workbook, p. 1-117; c) electronic alphabet and texts).Co-author. Publisher: Batumi Shota Rustaveli State University,Batumi 2015.

სახელი ქართულში და მისი სწავლება · 11 §3....

Documents

Transcript of სახელი ქართულში და მისი სწავლება · 11 §3....