ჰეზიტაციური ნაწილაკების კვლევის საკითხისათვის

ქართულში

მაკა კაჭკაჭიშვილი

ახალგაზრდა მეცნიერთა კონფერენცია18–19 მაისი, 2015 წელი

რა არის ჰეზიტაცია?

მაკა კაჭკაჭიშვილი

https://www.youtube.com/watch?v=WblSHiFqhIg

haesitationem

• ჰეზიტაციური ნაწილაკი (ინგ.

hesitation vowel, hesitation sound) არის ერთმარცვლიანი არალექსიკური სამეტყველო ბგერა ან ბგერათა კომპლექსი ზეპირი მეტყველების რეგისტრში.

• ჰესიტაციური ნაწილაკი არის ჭოჭმანობის ნაწილაკი (და არა სა-ჭოჭმანო ნაწილაკი). იგი არის ერთგვარი, შეფერხება საუბრის დროს, რომელიც ამოვსებულია საცობით (resp. ბგერათა კომპლექსით).

სიტყვა ჰეზიტაცია ყოყმანს, ნაკლს; გადაუწყვეტელობას

დაურწმუნებლობას ნიშნავს1 . იგი არის საუბრის ან მოქმედების

შენელება, საკითხში ეჭვის შეტანის ან ნერვიულობის გამო.

1. P.W. Schönle, B. Conrad 1985 Hesitation vowels. In: Neuroscience Letters, Volume 55, Issue 3, 19 April 1985, Pages 293–296

მაკა კაჭკაჭიშვილი

ჰეზიტაციური ნაწილაკი | სინონიმები

1. დროის მოგების ნაწილაკი2. სააზროვნო პაუზა3. დაბნეულობის ნაწილაკი4. გულმავიწყობის საცობი.

მაკა კაჭკაჭიშვილი

ჰეზიტაცია| ფუნქციები

a. იგი არის შესაძლო ალტერნატივებიდან ერთ-ერთზე უპირატესობის მინიჭების ინდიკატორი (კონვერსაციული პრეფერენციის მარკერი)

b. ლექსიკური დეფიციტის სიმპტომი

c. თემატური აბორტის ხიდი

d. აფირმატივი ( (დადასტურებითი) „დიახ“-ის ფუნქციით, ქართულში გრძელი „ა“ (ā));

e. მოდალობა (მოსაუბრის დამოკიდებულების გამოხატვა: ფუუუ... აუუუუ, ვაააა... და სხვა);

f. დაძახილი (ვოკატივი): ციფ-ციფ-ციფ... წია-წია-წია... და სხვა).

მაკა კაჭკაჭიშვილი

ჰეზიტაცია | კომუნიკაციურ ინტერაქციაში

ჰეზიტაციური ნაწილაკები, ძირითადად, გვხვდება შემდეგ სიტუაციებში:

გაბმული მეტყველების ან ფრაზის დასაწყისში, როდესაც სათქმელის მოფიქრების პროცესზე იხარჯება დიდი ძალისხმევა.

გამოთქმებში და უცნობ თემებზე საუბრისას; როცა მთქმელი არაა დარწმუნებული საუბრის საგანში

ან აქვს არჩევანის საშუალება.

ინგლისური: er, erm, yer, ya, uh, uhmფრანგული: euhესპანური: ehიაპონური: えっと (etto), あのお (anō)ჩინური: mm შვედური: hmარაბული: "يعني", „yaa'ni", [jæʕni] ან [jaʕni]

მაკა კაჭკაჭიშვილი

ჰეზიტაციამეტყველება სტრესის ქვეშ | ზეპირი გამოცდა

აკაკი წერეთლის უნივერსიტეტის სტუდენტების ზეპირი გამოცდის ჩანაწერები

საუნივერსიტეტო დებატების ჩემპიონატის სიტყვით გამოსვლები.

სტრესის ფაქტორები ზეპირ გამოცდაზე:

1. მაღალი ქულის ვერ მიღების შიში;2. ქულის მინიმალური ზღვარის ვერ გადალახვის შიში;3. ლექტორზე ცუდი შთაბეჭდილების მოხდენის შიში;4. ცუდად მომზადებულ (ან მოუმზადებელ) საკითხზე საუბრის შიში

კვლევა დაფუძნებულია ექსპერიმენტულად მოპოვებული ემპირიული მასალის ბაზაზე. მეტყველება სტრესის ქვეშ.

ჩაწერილთაგან 17 ენობრივი ასისტენტი არის ვაჟი, 29 კი _ გოგონა. მათი ასაკია 19–22 წელი.

სტრესის ფაქტორები დებატების ჩემპიონატში :

1. წინასწარ მოუმზადებელი, უცნობი თემის შესახებ, 5 წუთიანი მონოლოგის წარდგენა ჟიურისათვის;

2. პირველობის მოპოვების სურვილი, შეჯიბრებითობის პრინციპი;3. მოწინააღმდეგეების მიერ დასმული მოულოდნელი შეკითხვები;4. საჯარო გამოსვლის შიში;5. მსაჯებზე შთაბეჭდილების მოხდენის სურვილი (ყველა მსაჯს

აქვს საკუთარი ინდივიდუალური მიდგომა, მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს მოდებატის შეფასების ზოგადი კრიტერიუმები)

მაკა კაჭკაჭიშვილი

ჰეზიტაციამეტყველება სტრესის ქვეშ | ზეპირი გამოცდა

  სქესიენობრივი ასისტენტი ♂ ♀

სოციალური როლი

სტუდენტი 5 26ლექტორი   4მოდებატე 12 3

  17 33

ჯამი 46  

მაკა კაჭკაჭიშვილი

ჰეზიტაცია| praat + TextGried

ტიბერიუსი თავის ჷ წყაროსში წერს, ჷ რომ მნ: პირველად რომის დაარსების შერსახებ [...]

tiberiusi tavis ɶ cqaroši cers, ɶ rom mn: pirvelad romis daarsebis šesaxeb [...]

მაკა კაჭკაჭიშვილი

ჰეზიტაცია| მოხსენების მთავარი მესეჯი

თუკი მაგალითს დავაკვირდებით, დავასკვნით, რომ იქ მინიშნებულ სამ ელემენტს (ორჯერ ɶ და ერთხელ mn:) არანირი კონკრეტული ლექსიკური დატვირთვა და რაიმე სახის სემანტიკური მიმართება წინადადების დანარჩენ წევრებთან არ გააჩნია.

ენის გამოხატულების ფიზიოლოგიური ასპექტის გათვალისწინებით, აქ საქმე გვაქვს ფიზიკურად გაზომვად ეგრესიული ჰაერის ჭავლთან, რომლის კონტაქტი სტატიკურ სამეტყველო ორგანოებთან (ხმის სიმები და ცხვირ–ხახის რეზონანსული სივრცე) იძლევა ვოკალურ და სონორანტულ ბგერებს.

სხვა ენების კვლევის გამოცდილებაზე დაყრდნობით, ჩვენ ვფიქრობთ, რომ ესენი არის ქართული ენის ჰეზიტაციური ნაწილაკები.

რა ლინგვისტური სტატუსი უნდა მიენიჭოს მაგალითში მოტანილ ქართული ენის ზეპირი მეტყველების ელემენტებს ɶ და mn: და სხვა მრავალ ამგვარ ნაწილაკს?

მაკა კაჭკაჭიშვილი

N ჰეზიტაციური ელემენტი ტრანსკრიფცია რაოდენობა

1. ʔə /ɶ/ /ɶ/ 1832.   ä /ɛ/ /ɛ/ 1613.   ä /ɛ/ /ɛ/ 1414.   ა /ɐ / /ɐ/ 1025.   ა /ɐ / /ɐ/ 886.   მტ‘ /mǀ/ /mǀ/ 787.   მ... /m/ m 458.   ä /ɛ/+მნä /mnə/ /ɛ/+/mnə/ 339.   ä /ɛ/+მნä/mnɛ/ /ɛ/+/mnɛ/ 28

10.   მნä /mnɛ/ /mnɛ/ 2511.   მნä /mnɛ/ /mnɛ/ 2512.   მნä /mn/ /mn/ 1413.   მნä /mnɛ/ /mnɛ/ 1314.   მნjა /mɲ/+მტ‘ /mǀ/ mɲ/+/mǀ/ 1116.   ä /ɛ/+მნä /mn/ /ɛ/+/mn/ 417.   მნä /mnɛ/ /mnɛ/ 1

Σ      952

ჰეზიტაცია| სტატისტიკა

მაკა კაჭკაჭიშვილი

ჰესიტაციური ნაწილაკების კლასიფიკაცია

ɐ_ჯგუფი

ɐ

ɐ+m

ɐ+mn

ɐ+mn+ɶ

ɐm

ɐm+ɶ

ɛ_ჯგუფი

ɛ

ɛ+m

ɛ+mə

ɛ+mn

m_ჯგუფი

m

m+ɐ

m+ɶ

mǀ

mǀ+ɶ

mn_ჯგუფი

mn

mɲ

mn+ɛm

mɲ+m

mɲ+mǀ

mnɐ

mnɛ

ɶ_ჯგუფი

ɶ

ɶ‾

ɶ+ mǀ+ɶ

ɶ+m

ɶ+mɲ

ɶ+mnɛ

ɶ+სიჩუმე+ɶ

ჰეზიტაცია| კლასიფიკაცია

მაკა კაჭკაჭიშვილი

ჰეზიტაციის კვლევის მნიშვნელობა

ქართული ენის ფუნქციური ელემენტების ლინგვისტური აღწერა და კვალიფიკაცია;

გენდერული, სოციოლინგვისტური,

ეთნოლინგვისტური კველების მოტივირება;

ქართულიე ენის აკუტიკური მოდელის სრულყოფა!

გმადლობთ ყურადღებისათვის

მაკა კაჭკაჭიშვილი