EDREJTA NDERKOMBTARE

PUBLIKE

Nocioni i D-Nderkombetare– shkrimtarët e vjetër, te cilet kane shkruar ne latinisht ,

per lenden tone kane perdorur termin e se drejtes romake jus gentium (d.popujve)…

Ky term ka përfaqësuar sistemin juridik unik nacional, qe ka rregulluar mardheniet

midis te huajve, midis te huajve dhe qytetareve romak dhe ka qene i bazuar ne idete e

perbashketa drejtesise se popujve te ndryshem te perandorise .

Termi jus-gentium eshte perdorur edhe per te shenuar normat juridike te cilat kane

rregulluar mardheniet midis shteteve , perkatesisht ne mes popullit romak dhe popujve

tjere .

Francisco de Vitoria ne shek: XVI dhe anglezi Zouche ne shek XVII kane perdorur

termin jus-inter-gentes (e drejta midis popujve) ose ( e d.nderkombetare), i cili eshte

perhapur dhe pranuar ne shume gjuhe

Groci shek: XVII krahas me jus-gentium perdor dhe termin inter-civitates( e d. midis

shteteve).. Kete term e kane pervetesuar te gjithe autoret qe kane konsideruar se e d.

nderkombetare rregull. mardh midis shteteve

Jeremy Benthman – me 1789 per here te pare ka perdorur termin International Laë ( e

d. nderkombetare), si zevendesim i termit Laë of Nation ( e d. popujve).

Përkufizimi E-D-Ndk-Pub. – eshte teresia e rregullave dhe normave te sjelljes

ndermjet subjekteve te se drejtes nderkombetare

Subjektet e D. Nërkombtare – janë bartesit e te drejtave dhe detyrave nardheniet

nderkombetare ….. Ne percaktimin konkret te subjekteve nderkombetare autoret jane

ndare ne disa grupe :

Klasiket – sipas tire vetem shtetet kane cilesine e subjektit – nderkombetar..

Per klasiket shteti eshte subject nderkombtar, sikurse qe eshte individi subject

ne sistemin juridik te nje shteti .

Një grup autoresh qe nga shek:XIX- krahas me shtetet i proklamojne edhe

individet si persona nderkombetare… Sipas tyre shtetet dhe individet jane

subject te D – Ndk… Per shumicen vetem shtetet dhe org.Ndk mund te krijojne

rregulla te se drejtes, kurse individi te drejtat dhe detyrat i nxjerr vetem nga

marreveshjet midis shteteve .

Nje gurp i vogel autoresh , vetem individet i konsiderojne si bartes te vertete te

drejtave dhe detyrimeve ne pergjithesi , pra dhe ne te drejten nderkombetare

.Ëestlake thotë se detyrat dhe drejtat e shteteve jane vetem detyra dhe te drejta

te njerezve qe i perbejne ato .

Nese mbeshtetemi ne ate qe u tha me lart del se shtetet jane pa dyshim bartes të

drejtave dhe detyrimeve, mirepo nuk jane subject i vetem..Subjekt mund te jene edhe

org. Ndk dhe individi – i cili cdo here e me shume fiton te drejta dhe detyra —

pershkak te trendit te zhvillimeve ne D. NdK bashkekohore.. kurse zhvillimi

demokratik e bene te mundshem shfrytezimin e disa te drejtave. Ne kete ecuri kane

kontribuar padyshim reduktimi i sovranitetit te shteteve , njohja e primatit absolute te

se drejtes nderkombetare, njohja e individit si subject i te drejtes nderkombetare

krahas me shtetin dhe pavaresisht nga vullneti shteterore etj.

Ndarja e D. Nerkombetare

D.Ndrk. Pub – rregullon mardh. midis subjekteve te D.Ndk , para se gjithash

midis shteteve dhe org.nderkombetare ; kurse D.Nrdk.Private- rregullon

mardh. juridike private me elemente te jashtme

D.Ndrk.pergjithshme- permban rregulla te pergjithshme juridike qe vlejne per

tere bashkesine ndk, kurse D.Regjionale-i referohet nje nr. te vogel shtetesh;

psh (e d. nderkombetare nderamerikane)

D.Pozitive dhe D.Natyrore

D.Zakonore dhe D.Kontraktuese- bazen e vet e kane ne karakterin e burimeve

te ndryshme

D.Detyrueshme- (jus Cogens)- përmban norma te D.Ndk, te cilat palet nuk

mund t’i ndryshojne… Këto rregulla krijohen me ligj pse me marveshj ndk.

Psh: Karta OKB-se u ndalon shteteve qe te marrin obligime qe do te ishin ne

kundershtim me te. .. Ne grupin e rregullave jus-cogens hyjne ndalimi

gjenocidit, skllaversie, aparteidit, diskriminimit, piraterise, te drejtat e njeriut,

cenimi i te cilave perfaqeson sipas D.Ndk “krim nderkombetar”

D.Luftes dhe D.Paqes-ndarja e ketyre veshtire qe mund te ekzistoje , pershkak

se shume rregulla te se drejtes nderkombetare vlejne edhe ne kohe te luftes ,

edhe ne kohe te paqes

Natyra Juridike – e D.Ndërkombtare - shume autore, qe nga kohet e grekeve te vjeter

e deri ne ditet e sotme, te se drejtes nderkombetare i mohojne karakterin e se drejtes

….

Rrethin e mohuesve te drejtes nderkombetare e perbejne nje grup i filozofeve,

politikologeve, juristeve, publicisteve (Hobs, Pufendorf , Spinoza, Kant, Hegel,

Austin, Lukic etj) qe pergjithesisht mendonin se rregullat e se D.Ndk nuk kane

karakterin e se drejtes positive , sepse shtetet jane sovrane dhe mbi to nuk mund te

kete çfaredo te drejte qe do t’i detyronte… Sipas Austinit- e “drejta” ka te beje me

rregullat e sjelljes te vendosura nga ndonje autoritet politik ose ligjvenes dhe te cilat

imponohen me sanksione fizike , kurse e drejta qe sundon midis kombeve eshte

gabimisht e quajture e drejte !! sipas tij detyrat qe ajo imponon zbatohen me ane te

sanksioneve morale ose nga frika se do te provokojne armiqesi dhe te keqija te

pergjitheshme, nese shkilen maksimat e pranuara dhe respektuara pergjithesisht …

Meqe d. nderkombetare i mungojne karakteristikat e “drejtes positive”, kjo eshte vene

ne sferen e etikes ose “moralit pozitiv nderkombetar”…

poashtu Lorimer pohon se “e d.ndk.pozitive nuk ekziston ne te vertete: e D.Ndk. Pub

nuk eshte as e perkufizuar , as e imponuar nga ndonje autoritet me i larte nga ai , qe

subjektet mbajne ne duart e tyre… Argumentet me te shpeshta qe i kane perodorur

mohuesit kane qene mungesa e organit superme (ligjvenes), mungesa e gjykatave,

sanksioneve etj.

Burimet e se drejtes

Klasifikimi:

1. Burimet themelore (traktatet-konventat, zakonet ndr.dhe parimet e pergjithshme

juridike)

2. Burimet ndihmese (Jurisprudenca – praktika gjyqesore, dhe doktrina) dhe

3. Rezolutat nderkombetare

a) .Traktatet nderkombtare-jane marreveshjet e lidhura mes dy ose me shume

subjekteve te se drejtes nder. Element qenesor per ekzistimin e traktatit eshte pajtimi i

vullnetit te subjekteve i cili shprehet perms organeve kompetente.

Pra, pajtimi arrihet ne traktat nepermjes shprehjes se vullnetit dhene shprehimisht

…Perdallim nga zakonet ndk. tek te cilat vullneti shprehet heshtazi

Traktatet ndërkombetare mund te klasifikohen ne baze te disa kritereve:

a) sipas lendes (politike, ekonomike)

b) sipas objektivave (paqes, mrojtjes)

c) formes (me shkrim, me goje)

d) menyres se lidhjes (solemne, te thjeshta)

e) kohes sa do jene ne fuqi

f) hapesires gjeografike net e cilen shtrihen etj.

__________________

Njerzit e rendomte mendojne me mendime te gatshme , madje edhe ndjejne me ndjenja

te gatshme !

----------------------------------------------------

Mashkull ideal eshte ai mashkull, qe eshte i vetedijshem qe femra ideale s'ekziston ;

dhe anasjelltas

Femra ideale eshte ajo femer , qe eshte e vetedijshme qe mashkulli ideal s'ekziston.

Sipas veprimit te normave juridike Traktatet Ndërkombetare ndahen ne:

1. Traktate ligje-normavenese, jane burim i drejtperdrejte i se D.Ndk... Me to

kontraktohen rregulla te reja te sjelljes ose vertetohen, perkufizohen, abrogohen

rregullat e ekzistuese zakonore ose kontraktuese te karakterit pergjithshem… Ato jane

te paafatizuara dhe prodhojne efekte shpeshehre edhe per palet qe nuk kane marre

pjese ne lidhjen e tire.

2. Traktatet kontrata, marreveshje mes dy ose disa shteteve qe kane per object

rregullimin e nje ceshtje te caktuar mes atyre shteteve… Ato jane te kufizuara ne

pikepamje kohore dhe konsumohen me plotesimin e obligimeve reciproke te paleve

kontraktuese .

b). Zakonet Nderkombetare. - dikur e D.Ndk ka qene perbere kryesisht nga rregulla

zakonore. Qe nga mesi i shekullit XIX zakonet kane filluar te humbin rendesine, si

pasoje e nxjerrjes te nje numri te madh te traktateve ligje.

Mirepo zakonet nderkombetare kane ngele si burim me rendesi, sidomos per pjeset ku

nuk eshte kryer kodifikimi. Sipas gjykates nderkombetare te drejtesise, gjykata duhet

ti zbatoje zakonet ndrk si nje deshmi e nje praktike te pergjithshme e cila eshte

pranuar si e drejte.

Element qenesor per ekzistimin e zakonit jane:

1.Praktika e pergjithshme e shteteve

2. Vetedija e subjekteve qe duke vepruar ne nje menyre te caktuar, veprojne ne pajtim

me rregullat zakonore.

Zakonin nderkombetar e bejne : PRECEDENTET ( perseritja e shpeshte) OPINIO

JURIS SIVE NECESSITATIS (vetedija mbi detyrimin per t’u sjelle ne nje menyre te

caktuar).

c) .Parimet e pergjithshme juridike te pranuara nga kombet e qyteteruara- paraqesin

rregullat qe jane zbatuar ne te drejten e brendshme te shtetit dhe jane parime

fundamentale te drejtesise, te pranuara nga vetedija juridike e pergjithshme.

Ketu hyjne:

Parimi mbi ceshtjen e gjykuar

Parimi se askush nuk mund te perfitoje nga faji i vet

Parimi i ndalimit te keqperdorimit te se drejtes

Parimi i pergjegjesise qe lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj qe

eshte fituar nga pasurimi i pabaze

Parimi se askush nuk mund te barte me shume te drejta se qe ka ne tjeterkend

Parimi Lex Speciales Derogat Generali (ligji i vecante derogon te

pergjithshmin)

Parimi Lex Posterior Derogat Legi Priori (ligji i ri e derogon ligjin e vjeter)

etj…

Ne mungese te normave kontraktuese ose zakonore gjyqtaret mund t’i shfrytezojne

parimet e pergjithshme juridike si burim i pashterrshem.

d) .Vendimet Gjyqesore dhe Doktrina – jane mjete ndihmese te cilat sherbejne qe te

konstatojne rreg.juridike Roli gjykatave- nuk eshte per te krijuar te drejten , por per

ta zbatuar ne raste te caktuara…precedentet – nuk i japin fuqi rregullave, mirepo

gjithashtu nuk mund te mohohet se ne rezonin dhe ne marrjen e vendimit nga ana e

gjyqtarit – puna e gjyqtareve te meparshem edhe nese nuk kane peshevendimtare,

megjithate kane njefare peshe , ndikimi… Doktrina- roli i autoreve te shquar nuk ka

qene te krijojne te drejten e as te tregojne se cfare duhet te jete ajo. Por, vetem te

tregojne ose te vertetojne se cfare eshte ne realitet e drejta.

KODIFIKIMI – D- NDK – me kodifikim nenkuptojme sistematizimin e normave

juridike me qellim qe te arrihet bashkimi i tire ne baze te parimeve te perbashketa…

Disa autore procesin e kodifikimit e kane konsideruar static dhe pengese per

zhvillimin e se D- NDK…Sipas tire, e D.Ndk e pakodifikuar eshte dinamike, sepse

shume me leht absorbon rregullat progesive.

Kodifikimi i pergjithshem it ere se D.Ndk nuk eshte bere sepse eshte e sigurt se te

gjitha shtetet ne asnje menyre nuk do te merreshin vesh per te gjitha ceshtjet …Nga

ana tjeter jane kodifikuar pjese te vecanta te D.Ndk, si psh: D- Detit (1958), D-

Diplomatike (1961), D-Traktateve(1969), D- Konsullore (1963)

Bashkesia nderkombetare nuk ka pasur ndonje organ qendror per kodifikim, sepse

shtetet sovrane nuk ia kane deleguar te drejten e kodifikimit nje organi te tille.

Keshtu, aftesia per kodifikim ka mbetur ne vete shtetet te cilat e bejne kete ne

konferenca ose kongrese nderkombetare.

SHTETI - Autoret e se drejtes nderkombetare e perkufizojne shtetin si: “Institucion i

krijuar nga nje grup, per realizimin e disa qellimeve, nga te cilat me te rendesishme

jane: ruajtja e se drejtes dhe rendit brenda kufijve , ruajtja e pavaresise se popullit ne

marredhenie me popujt e tjere” ose

“Si bashkesi qe ne nje hapesire te caktuar vepron si organizate me e larte e rendit

juridik e qe nuk eshte e nenshtruar nga asnje organizate tjeter”.

Konventa mbi te drejtat dhe detyrat e shteteve (Montevideo-1933) percakton se shteti

si subject i se drejtes nderkombetare duhet te kete:

1. popullsine e perhershme

2. territorin e caktuar

3. qeverine

4. aftesine per te hyre ne marredhenie me shtetet e tjera.

Elementet e shtetit :

Popullsia Perhershme- popullsia perfaqeson teresi te individeve te te dy

gjinive te cilet jetojne bashkerisht ne nje bashkesi dhe jane te lidhur ne shtet

juridikisht dhe politikisht.

Territori- perfaqeson vendin ku eshte vendosur pop. Dhe mbi te cilin shteti

ushtron kontroll – ose shtrine sovranitetin territorial .

Pushteti-Sovran – pushteti Sovran (sovraniteti-pavaresia) nga shume juriste

theksohet si kriter perfundimtar i shtetesise dhe perfaqeson pushtetin supreme

ose autoritetin i cili eshte i pavarur nga cilido autoritet tjeter boterore..(ai

nenkupton ekzistimin e vetem nje autoriteti ligjdhenes dhe ekzek)

LINDJA E SHTETEVE

E-D-N nuk merret me ceshtjen e paraqitjes se shtetit para se ai te jete paraqitur

faktikisht. Ky moment merret si pikenisje e nje gjendjeje juridike… Nuk eshte me

rendesi menyra e krijimit te shtetit, se a krijohet ne pajtim me rendin juridik

nderkombetar apo te brendshem… E rendesishme eshte qe shteti i krijuar me akt

juridik te ekzistoje me te vertete.

Shteti mund te krijohet ne menyra te ndryshme:

a) Origjinale- krijimi i shtetit ne territoret e pabanuara ose ku nuk ka patur shtet, ne

te cilin transferohet popullsia.

b) Derivative (te prejardhur)- shtetet mund te krijohen ne territorin e nje province ose

regjioni nga shteti te cilit i kane takuar me pare ose me ndarjen e nje shteti ne dy ose

me shume shtete te pavarura. Ndarja e tille behet me dhune (kryengritje) ose me

marreveshje (ne menyre paqesore).

c) Shtetet mund te krijohen edhe me bashkimin e dy ose me shume shteteve.

d) Shtetet mund te krijohen edhe me nje akt juridik:

1)Me ligj te brendshem (Filipinet 1934)

2. Me traktat nderkombetar (Irlanda 1921)

3. Me vendim te ndonje organizate nderkombetare (Izraeli 1947 , Libia 1952)

e) Ne ditet e sotme rendesi te jashtzakonshme ne krijimin e shteteve te reja ka parimi i

Vetvendosjes(Karta e OKB-se , ne nenin 1, parag.2 thekson se KB-kane per qellim

zhvillimin e mardhenieve miqesore midisi kombeve, te mbeshtetura ne respektimin e

barazise dhe vetevendosjes se pop.).

ZHDUKJA E SHTETEVE

Si lindja poashtu edhe zhdukja e shteteve eshte ceshtje faktike e jo juridike. Shteti

zhduket me humbjen e cilitdo element (popullsise, territorit apo sovranitetit).

Zhdukja e pushtetit shteteror ka qene me se shpeshti 1) rezultat i pushtimit te territorit

dhe i nenshtrimit te plote te atij shteti. Shteti zhduket nese 2) aneksimi i tij eshte

definitiv. Shteti zhduket edhe 3) me ndarjen e territorit te tij nga shtetet tjera. Nje

shtet mund te zhduket edhe 4) me bashkimin vullnetar te dy ose me shume shteteve...

Zhdukja e shtetit qofte rezultat i aneksimit, i ndarjes, i inkorporimit apo i hyrjes ne

ndonje bashkesi shtetesh, eshte ceshtje faktike, por ka rendesi te madhe dhe shkakton

pasoja te shumellojshme juridike.

NJOHJA E SHTETEVE

E drejta nderkombetare niset nga fakti se krijimi i shteteve te reja eshte ceshtje faktike

e jo juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje behet subject i se drejtes

nderkombetare.

Ekzistojne dy teori lidhur me njohjen e shteteve:

1) Teoria konstituive- niset nga qendrimi se shteti me faktin se eshte krijuar, ende nuk

eshte antar i bashkesise nderkombetare. Pra, BN eshte ajo qe vendos se a do ta

pranoje shtetin e ri ne rrethin e vet apo jo.

2) Teoria declarative- shteti i ri automatikisht i fiton te drejtat qe i takojne subjekteve

nderkombetare dhe behet anetar i BN, pqs i ka plotesuar kushtet qe i parasheh e dr

nderkombetare…. Dmth shteti nuk krijohet me njohje, por eshte fakt ky qe konstaton

se shteti eshte krijuar.

LLOJET E NJOHJES ( se shteteve)

Kemi njohje te 1) shteteve, 2) qeverive, 3) kryetarit , 4) kryengritesve.

Ne te drejten nderkombetare permenden disa lloje te njohjes:

1. Njohja- DE-JURE - eshte njohje e perhershme dhe e plote, e cila perfshine te gjitha

marredheniet me shtetin e ri… Ajo ka vlere retroactive.. Dhe jepet shprehimisht

nepemres aktit-formal

2. Njohja DE-FACTO- kur nje shtet, i shtyre nga arsyet politike ose per shkak te

paqartesive frikesohet nga njohja e shtetit, ose qeverise se re dhe per kete arsye e

shtyne njohjen e plote

3. SHPREHIMISHT- me nje akt te njeanshem . (me telegram, me deklarate te shefit te

shtetit, me note diplomatike ose me nje traktat nderkombetar).

4. HESHTAZI- konsiderohet se njohja eshte bere: ( nqs nje shtet lidh marreveshje me

shtetin e ri, nqs pranon dhe dergon perfaqesues diplomatic ,nqs shtetet e treat

pranojne konsujt e shtetit te ri).

5. INDIVIDUALISHT- buron nga qeverite ose organet e ngarkuara me pune te

jashtme dhe jepet me akt te njeanshem (deklarate, telegram, note diplomatike etj).

6. KOLEKTIVISHT - behet ne konferenca, kongrese ose ne organe nderkombetare me

resolute, me te cilen organet nderkombetare vendosin per krijimin e shtetit te ri ose

me proceduren e pranimit.

7. Njohja me kushte dhe Pa kusht-parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes se

shteteve te reja eshte ceshtje rreth se ciles nuk ekz. unitet i mendimeve. Shumica e

autoreve sidomos perkrahesit e teorise declarative, konsiderojne se parashtrimi i

kushteve me rastin e njohjes eshte e palejueshme.

PRANIMI ne OKB – eshte ne competence te Asamlbese se Pergjitheshme dhe Keshillit

Sigurimit As. Pergjith. vendos me 2/3 e votave pas rekomandimit qe i bene KS… Per

pranim kerkohet qe shteti te jete paqedashes- qe t’i pranoj detyrimet qe dalin nga

Karta e OKB-se, qe te jete i afte dhe i gatshem t’i permbushe detyrimet.

Vlera dhe rendesia e pranimit ne OKB eshte e jashtzakonshme..Per cka me s’miri

deshmon fakti se shtetet e posakrijuara nje nder aktet e para qe ndermarrin ne planin

e jashtem eshte kerkesa qe te pranohen ne OKB. Kjo behet aq me e rendesishme kur

dihet fakti se OKB u garantojne anetareve te vet integritetin territorial dhe pavaresine

politike.Prandaj pranimi eshte garanci e mire per ekzistimin dhe stabilitetin e shteteve

te reja

NJOHJA QEVERISE dhe SHTETIT

QEVERIA- eshte person ose njesi (trup) e perbere nga me shume individe, te cilet ne

baze te kushtetutes e perfaqesojne shtetin ne mardhenie me shtetet tjera… Njohja e

qeverive ose kryetarit eshte fakt in dare nga njohja e shtetit

Kelsen bene dallimin midis aktit-juridik dhe aktit-politik te njohjes … Me akt-juridik-

konfirmohet se nje person ose njesi e perbere nga me shume persona eshte ne

t’vertete qeveri e nje shteti. Akti-politik- i njohjes eshte shprehje e vullnetit per te hyre

ne mardh. me ate qeveri…Problem ii njohjes se nje qeveri paraqitet vetem atehere kur

ajo vjen ne pushtet me dhune me mjete extra-juridike (grushtet, revolucion etj).

SUKSEDIMI ne DREJTEN NDERKOMBETARE

Shpeshe ndodhe qe nje shtet t’i leshoje territorin nje shteti tjeter, si rezultat i

perdorimit te forces, ne menyre paqesore ose me revolucion. Si pasoje e kesaj, shteti

paraprak humb pushtetin mbi ate territory dhe ne vend te tij vjen shteti tjeter ose

bashkesi tjera.

Suksedimi- paraqitet kur nje ose me shume persona nderkombetar e zevendesojne nje

person tjeter nderkombetar me c’rast behet bartja e te drejtave dhe detyrimeve nga

nje shtet qe e ka nderruar ose humbur identitetin e vet ne shtetin tjeter.

Suksedimi mund te jete:

1) Suksedim i Pergjithshem- shfaqet kur nje subject (shtet) absorbohet ne teresi nga

nje tjeter qofte edhe kur behet me vullnetin e antareve.

2) Suksedim i pjeseshem- shfaqet kur nje pjese e territorit te nje personi nderkombetar

ngritet ne kryengritje, fiton pavaresine dhe behet person nderkombetar me vete…

Shteti pasardhes i merr IPSO JURE te gjitha te drejtat dhe detyrat e shtetit te

meparshem.

a) Suksedimi dhe traktatet –

Nje nder ceshtjet me rendesi qe paraqiten me rastin e suksedimit eshte se a kalojne

traktatet e shtetit qe eshte krijuar ose eshte ndare ne shtetin pasardhes ose jane

zhdukur me territorin e humbur ose te dhene.

Lidhur me kete, ne teori jane shfaqur dy tendenca:

1. Shteti i ri nuk mund te konsiderohet i detyruar ne tractate te cilat nuk jane lidhur

nga ai.

2. Shteti i ri duhet t’i pranoje traktatet qe kane qene te lidhura me heret.

Te gjitha zgjidhjet e adoptuara deri me tani mund te perfshihen ne tri grupe:

1. Traktatet qe nuk barten ne pasardhes -- Traktatet politike.

2. Traktatet qe vazhdojne te mbesin ne fuq (pasi jane lidhe ne t’mire te pergj)i-

Traktatet normavenese.

3. Traktatet qe mbesin ne fuqi-(servitutet nderkomb ) Traktatet qe kane te bejne me

territorin.

b) Suksedimi dhe Borxhet Publike

1)Ne doktrinen e shek. XIX: ka mbizoteruar qendrimi se borxhet duhet bartuar mbi

pasardhes.

2)Ne fillim te shek. XX: mjafte autore kane mohuar detyrimet e shtetit suksesor qe te

marre pjese ne pagimin e borxhit te shtetit qe shkaterrohet.

psh. ne praktike kjo ceshtje eshte zgjidhur perms marreveshjeve speciale, psh. Italia,

perkitazi me provincat Tripolitano dhe Kirenaika, ka pranuar te paguaje borxhin

public te Turqise.

Ne prag te Luftes II Bot Ne mungese te traktateve prape kane marre hov tendencat

per refuzimin e marrjes se detyrimeve nga borxhet.Ceshtja e borxheve publike ne cdo

rast duhet zgjidhur me ane te marreveshjeve.

c) Suksedimi dhe Shtetesia - Personat qe jetojne ose e kane vendbanimin ne territorin,

i cili eshte subject i nderrimit, prima facie, e marrin shtetesine e sukcesorit

(pasardhesit).

Probleme lindin vetem per personat te cilet kane qelluar jashte atij territori, ne

momentin e nderrimit. Nderrimi i shtetesise paraqet nje ceshtje te rende kur cedimi

behet kunder vullnetit te popullsise. E drejta nderkombetare ka provuar t’i zvogeloje

pasojat e padeshirueshme te cilat dalin nga keto situate perms Plebishitit dhe Optimit.

PLEBISHITI – eshte konsulte e pergjitheshme e popullit, net e cilen banoreve u

lejohet te shprehin vullnetin se cilit shtet deshirojne t’i takojne.. Keshtu banoret e nje

territory kane mundesi te deklarohen se a pranojne a jo kalimn prej nje shteti ne

shtetin tjeter…Plebishiti eshte instrument relativisht i ri , ai permendet ne shek: XV-

XVI, por zbatohet qe nga Rev. Francez

Drejta OPTIMIT- eshte mundesia qe t’u pranohet banoreve te nje territori qe brenda

nje afati te caktuar te zgjedhin shtetesine e shtetit qe ka bere cedimin (ceduesit) ose te

pasardhesit.

d) Te Mirat Publike – qe gjendet ne territorin e caktuar dhe i takojne atij shteti

kalojne ne duart e pasardhesit (te trashegimtarit).

Permbajtja dhe klasifikimi it e drejtave themelore te shtetit

-Perpjekjet e para per percaktimin e te drejtave dhe detyrave te shteteve i ka bere

Abati Gregoar, 1792, projekti i te cilit nuk u realizua, por ngeli si begatim i se drejtes

nderkombetare te asaj kohe.

Te ketilla jane parimet:

a. Popujt jane te pavarur dhe sovran,

b. Te gjithe popujt kane te drejte te organizojne dhe nderrojne formen e tyre te

qeverisjes,

c. Cdo popull eshte zot ne territorin e vet etj…

d. Asnje popull nuk ka te drejte te perzihet ne punet e brendshme te pop. Tjeter.

f. Traktatet jane te shenjeta dhe te pacenueshme

Shumica e autoreve permendin 5 te D-themelore te shtetit te cilave u pergjigjen

detyrimet e shteteve tjera:

- e drejta e sovranitetit dhe pavaresise

- e drejta per ekzistence (mbrojtje)

- e drejta e barazise

- e drejta per t’u rrespektuar

- e drejta per komunikim me shtetet e tjera.

LLOJET e SHTETEVE

Bashkesine nderkombetare per shume kohe e kane perbere shtetet sovrane , shtetet

gjysem-sovrane ( sh.vasale, sh. nen protektorat) , si dhe shtetet nen sundimin colonial.

Bashkesine nderkombetare sot e perbejne me se 190 shtete sovrane te cilat perkunder

kesaj mund te jene pak a shume te varura ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht etj.

Mes shteteve ekzistojne dallime te konsiderueshme ne pikepamje te:

- madhesise se territorit: ( shtete te vogla , shtete te medha )

- nr te banoreve

- shkalles se zhvillimit- (shtete shume te zhvilluara, shtete ne zhvillim )

- potencialit ushtarak - ( superfuqi , fuqi te medha)

- rendit te brendshem ekonomik - (kapitaliste , socialiste)

Per te drejten, rendesi ka klasifikimi qe ka per baze poziten juridike te shteteve:

1. Shtetet unitare-thjeshta

2. Shtete te perbera: ( a) Bashkimi personal, b) Bashkimi real , c) Konfederata

d)Federata ).

BASHKIMI-PERSONAL-bashkesi e dy apo me shume shtetesh te cilat i lidhe vetem

personi i sundimtarit (monarku i perbashket ) . Bashkimi personal krijohet kur

perputhen sendet e trashegimise, kur nje mbret i nje shteti zgjidhet per mbret edhe ne

shtetin tjeter….Antaret e Bashkimit Personal e ruajne pavaresine e tyre te plote:

1. ne planin e brendshem ruajne:( a) organin ligjdhenes; b) organet gjyqesore; c)

organet administrative )

2. ne planin e jashtem: ( a) vazhdojne te mbesin subjekte te pavarura dhe te vecanta ;

b) mbajne pavaresisht marredhenie diplomatike me shtetet e tjera).

BASHKIMI REAL -bashkesi e dy apo me shume shtetesh sovrane, te cilat jane nen nje

monark dhe bejne nje subject nderkombetar.

Shtetet antare te bashkimit-real ruajne:

1. Ne planin e brendshem:( autonomine e tyre te brendshme dhe i kane te pavarura

org. ligjdh, admin dhe gjyqs.)

2. ne planin e jashtem ne competence te B-R, si teresi lihet:(a) Politika e jashtme;

b)Ushtria , c) Finansat )

Lufta kunder nje shteti antar te BR eshte lufte kunder te gjitheve. (Sot nuk ka shtete te

tilla.)

KONFEDERATA-lidhje mes dy apo me shume shteteve te pavarura….Krijohet me

marreveshje nderkombetare dhe ka per qellim: mbrojtjen e pavaresise se jashtme ose

te brendshme te antareve te saj.

Ka raste kur krijohen per te evituar dominimin e nje shteti me te forte. Ka organet e

veta qe kane fuqi te caktuar mbi shtetet antare. – Organ kryesor, e shpeshehere i

vetem, eshte DIETA, (pastaj Kuvendi i pergjithshem, Kongresi i delegateve)… Detyrat

e ketij organi jane:

1. Te zgjidhe mosmarreveshjet mes antareve

2. Ndalon luften mes antareve, ne marredheniet nderkombetare

3. permbushe vendimet e Dietes.

Shtetet antare te confederates e ruajne pavaresine e tyre te plote, si brenda ashtu

edhe jashte.

FEDERATA-bashkesi e me shume njesive (shteteve), e cila krijohet me akt juridik =>

(Kushtetute).

Politika e jashtme: ( a) dergimi dhe pranimi i perfaqesuesve diplomatike ; b) shpallja

e luftes dhe lidhja e paqes; c) mbrojtja e sigurise se shtetit dhe d) finansat) jane ne

competence te federates si teresi.

QEVERIA – eshte person ose trup i perbere nga me shume individe te cilet ne baze te

kushtetutes e perfaqesojne shtetet ne marredheniet me shtetet e tjera.

Nese nje shtet i jashtem refuzon te njohe kryetarin e nje shteti ose nderrimin e formes

se qeverisjes se nje shteti, ky i fundit nuk e humb njohjen e tij si shtet, mirepo derisa te

pranohet njohja e tij shprehimisht ose heshtazi, nuk jane te mundshme marredheniet

zyrtare mes tyre.

Akt-Juridik -konfirmohet se nje person ose trup i perbere nga me shume persona eshte

ne te vertete qeveri e nje shteti.

Akt-Politik- i njohjes, eshte shprehje e vullnetit per te hyre ne marredhenie me ate

qeveri.

Njohja behet: - ( shprehimisht , heshtazi )

Mund te jete: - (De jure , De facto)

COMMONËEALTH - eshte bashkesi (Sui generic)..Bashkesi vullnetare e shteteve te

pavarura dhe sovrane, secila pergjegjese per politiken e vet qe konsultohen edhe

bashkepunojne ne interes te pergjithshem te popujve te tyre ne perparimin e

mirekuptimit nderkombetar dhe paqes ne bote.

Veprimtaria e Komonvelthit mbeshtetet ne: (konsultimet, diskutimet dhe

bashkepunimin ).

FORMAT e VARESISE -varesia nenkupton doemos marredheniet mes shtetit superior

dhe atij inferior; Mardhenie midis shtetit i cili legalisht mund ta imponoj vullnetin e

vet dhe shtetit i cili legalisht duhet t’i nenshtrohet atij vullneti.

1. Vazaliteti- forme e varesise politike, qe perfaqeson raportin midis shtetit me te fort

(suzerenit) dhe shtetit me te varur (vasalit)

2. Protektorati- forme e mardh midis nje shtetit me te forte dhe nje shtetit me te dobet.

Ky krijohet me marveshje nderkombetare, e cila perkufizon mardheniet midis paleve.

Mandatet (gati jane zhdukur) etj.

SHTETET NEUTRALE - jane ato shtete te cilat marrin per detyre me marreveshje te

posacme te mbeten neutrale ne cfaredo konflikti qe ndodhe ne te ardhmen mes

shteteve te tjera.

Shteti neutral :

Nuk guxon te lejoje kalimin e forcave ushtarake neper territorin e tij.

Shteti ka te drejte te ndermarre te gjitha masat per mbrojtjen e tij nga sulmet e

jashtme.

Pervec se nuk mund te hyje ne marredhenie me karakter ushtarak, nuk

ekziston asnje kufizim tjeter.

Selia e Shenjet (shteti i qytetit te Vatikanit)- me marreveshje Italia pranon

sovranitetin e Selise se Shenjte, pronesine e plote, autoritetin ekskluziv, absolute dhe

juridiksionin e Selise se Shenjte mbi Vatikan dhe krijohet Shteti i Qytetit te Vatikanit

nen pushtetin e Selise se Shenjte.

Me marreveshje parashikohet paprekshmeria e Papes, e drejta e legacionit, Selia e

Shenjte heq dore nga e drejta e azilit dhe merr persiper t’i dorezoje kriminelet qe jane

strehuar aty.

V a t i k a n i mbetet shtet neutral dhe i paprekshem…Qyteti i Vatikanit ka gjithsej 44

hektare, 500-1000 banore. Sherbimet publike ushtrohen nga shteti Italian. Vatikani

mban marredhenie me afro 70 shtete.

PERGJEGJESIA NDERKOMBETARE E SHTETEVE

Shteti duke qene nje institucion juridik-politik, qe kryen shume funksione brenda dhe

jashte kufijve, eshte i detyruar te rrespektoje rendin juridik nderkombetar.

Pergjegjesia nderkombetare eshte nje institucion juridik kun e baze te tij, secili shtet

te cilit mund t’i mvishet nje akt te cilin e drejta nderkombetare e konsideron si te

paligjshem, duhet t’ia jape demshperblimin shtetit te cilit i ka bere dem me ate akt.

Pergjegjesia e shteteve eshte institucion zakonor i se drejtes nderkombetare.

Elementet e pergjegjesise se shteteve - pergjegjesia nderkombetare eshte cdohere

raport i shtetit me shtetin kur shteti qe ka pesuar dem kerkon satisfaksion (kenaqje).

Per ekzistimin e pergjegjesise ndekombetare duhet te plotesohen keto kushte:

1. te ekzistoje veprimi ose mosveprimi, me te cilin cenohet cfaredo detyre e

percaktuar me normat e se drejtes ndekombetare.

2. veprimi i paligjshem duhet te mund t’i mvishet shtetit si person juridik ose si

subject nderkombetar.

3. per ekzistimin e pergjegjesise duhet te jete shkaktuar demi.

4. duhet te jene shfrytezuar te gjitha mjetet juridike qe parashihen me rend te

brendshem per te fituar kenaqje (satisfaksion).

Llojet e Pergjegjesise (politike, materiale, morale )

Sipas qendrimit qe mbizotron , pergjegjesia penale e shteteve si persona juridik nuk

mund te ekzistoje, meqe pa faj s’ka as pergjegjesi penale , kurse shteti si teresi nuk

mund te kryeje ndonje veper penale, qofte me paramendim qofte me pakujdesi .. (nese

do t’i mvishej pergjegjesia nje shteti si teresi , atehere i tere populli i nje vendi do tem

und te shpallej fajtor )…Keshtu kunder shtetit si teresi nuk mund te zhvillohet

procedure penale sepse shteti nuk mund te vihet ne banken e te akuzuarve . Perkunder

kesaj net e D-Ndk flitet per pergjegjesine penale te individeve dhe personave juridik.

Pergjegjesia e drejteperdrejte ekziston ne ato raste kur e kane shkele te drejten

nderkombetare organet shteterore per te cilat shteti mban pergjegjesi, ose

perfaqesuesit shteteror.

Pergjegjesia e terthorte, kur nje shtet merr pergjegjesine per cenimin apo shkeljen e

se drejtes nderkombetare nga shtetet tjera.

a) Pergjegjesia e shtetit per organet ligjdheneseEkziston nese nje shtet:

1. nxjerre ndonje ligj i cili eshte ne kundershtim me detyrimet e tij nderkombetare.

2. lejon te nxjerre ligjin, i cili eshte i nevojshem per t’i plotesuar detyrimet

nderkombetare ose nuk derogon nje ligj qe eshte ne kundershtim me detyrimet

ndekombetare.

b) Pergjegjesia e shtetit per aktet e organeve admin - shteti ka pergjegjesi per punen e

organeve admin te cilat sipas rendit te brendshem juridik kane cilesine e organit

shteteror qe ushtrojne funksione publike dhe veprojne per llogari te shtetit,

pavaresisht a jane keto locale, provinciale, regjionale, federale etj.

c) Pergjegjesia e shtetit per punen e organeve gjyqesore - pergjegjesia e tille ekziston

pqs gjyqet e nje vendi e kane cenuar te drejten nderkombetare ne zbatimin ose

interpretimin e normave te se drejtes se brendshme.

d) Bazat e pergjegjesise nderkombetare - per te ekzistuar pergjegjesia

nderkombetare, pervec kushteve tjera ekzistuese eshte edhe nje kusht plotesues-vepra

te jete kryer me paramendim, me qellim te keq ose me pakujdesi.

Teoria subjective- e faji (Groci) nese eshte bere demi me faj, sipas d-natyrore

del detyrimi i shpagimit te demit.. Kete detyrim e mbajne ata qe e kane

shkaktuar demin, ose kane kontribuar te shkaktohet demi.

Teoria objective – e rrezikut (Anciloti)- per ekzistimin e pergjegjesise nuk ka

rendesi a eshte kryer delikti nderkombetar me paramendim ,me qellim e keq

apo nga pakujdesia/

PASOJAT E PERGJEGJESISE -si rezultat i veprimit te paligjshem (i shkeljes se

detyrimit), lind nje raport mes shtetit qe eshte fajtor per ate akt dhe shtetit ndaj te cilit

s’eshte plotesuar detyrimi, nga e cila gje del se pala fajtore duhet te jap shperblimin.

Pergjegjesia Penale net e D-Nderkombetare E-D-N ka parapare sanksione ndaj

kryesve te disa krimeve Ndk (treg. me skllever, pirateria, tregetia me narkotike etj) me

te cilat rrezikohen vlerat e pergjith.njerzore.

Gjykata e Perhershme Penale Nderkombetare

Me 17. korrik. 1998 ne konferencen diplomatike te mbajtur ne Rome eshte miratuar

dhe nenshkruar nga perfaq e 139 shteteveStatuti i Romes i Gjykates Penale

Nderkombetare.. Gjykata e re do te jete kompetente per denimin e pers pergjegjesper

krime kunder njerezimit, krime lufte, akte gjenocidit dhe agresionit… Gjykata ka 18

gjyqtaredhe do ta kete seline ne Hage.. Statuti do te hy ne fuqi kur do te ratifikohet

nga 60 shtete… Ne prill 2002 eshte siguruar nr i mjaftueshem i ratifikimeve per te hy

ne f uqi… Administrata e Bushit e kundershton themelimin e kesaj gjykate dhe e ka

terhequr nenshrkimin e bere me 1998 nga administrate e pres. Klinton.

TERRITORI SHTETERORE -territori shteteror eshte hapesira qe gjendet nen

sovranitetin e nje shteti. Eshte element qenesor per ekzistimin e shtetit. Territorin

shteteror e perbejne siperfaqja tokesore dhe ujore brenda kufijve, toka dhe ujerat nen

kete siperfaqe dhe ajri mbi te.

Territori ujor perbehet nga ujerat qe ndodhen brenda territorit shteteror (ujerat

kombetare) dhe ujerat e nje brezi detar (ujerat territoriale) per ato shtete qe kane

dalje ne det. Ne ujerat kombetare hyjne: ujerat e lumenjeve kombetar, liqenet,

kanalet, portet detare, gjiret e detit, gjiret historike dhe detet e brendshme. Toka, uji

dhe ajri perbejne pjeset e verteta (reale) te nje shteti.

Nocioni dhe natyra juridike e territorit shteteror

Me territory shteteror nenkuptohet hapesira mbi te cilen nje shtet e ushtron

sovranitetin territorial. Territori shteteror eshte nje element qenesor pa te cilin shteti

s’mund te ekzistoje dhe eshte i percaktuar sakte me kufijte shteteror. Ushtrimi i

pushtetit mbi nje territor njihet si supremacion territorial.

Ndarja e territorit kalon neper tri faza:

1. Pergatitja

2. Ndarja

3. Shenimi i kufijve

Mundesite e percaktimit te kufijve ne lumenje jane:

1. Bregu i majte

2. Bregu i djathte

3. Mesi i lumit

4. Thalveg, ose vija e thellesise me te madhe.

Kufijte ndahen ne:

1. natyrore… shkojne pergjate ujerave, bjeshkeve ose vargmaleve, pyjeve etj. (kufij te

preferuar)

2. artificiale… s’kane mbeshtetje ne relief (shenohen me shtylla, gure, mure etj) dhe

3. astronomik… shkojne paraleleve ose meridianeve.

Ndalimi i marrjes se territorit shteteror

Ndryshimet e territoreve me se shpeshti jane sendertuar me perdorimin e forces (me

pushtim ose nenshtrim). Qe nga fillimi i shekullit XX, e drejta mbeshtetet ne parimin e

rrespektimit te integritetit territorial te shtetit dhe ndalon te merret ndonje territor me

perdorimin e forces.

Menyrat e lejuara te marrjes se territorit shteteror

Lidhur me llojet e fitimit te territorit, autoret e se drejtes nderkombetare i kane ndare

ne fitime origjinere (burimore) dhe derivative (te prejardhura).

CEDIMI (Cessio) - Eshte menyre e zgjerimit te territorit, qe realizohet mes dy

shteteve. Cedimi eshte transaksioni mes dy shtetesh: ceduesit dhe fituesit. Ai ka per

object bartjen e sovranitetit mbi territorin i cili i ka takuar shtetit tjeter.

Okupimi paqesor - Eshte vendosja e sovranitetit te nje shteti mbi ndonje territor qe

me pare nuk ka qene nen sovranitetin e asnje shteti tjeter. Okupimi paqesor behet ne

baze te aktit te njeanshem.

Shtimi (Zgjerimi)-derisa cedimi arrihet me marreveshje nderkombetare, shtimi

(acesio) eshte rezultat i ndryshimeve qe shkaktohen nga forcat natyrore ose si rezultat

i punes njerezore.

Parashkrimi - ne te drejten nderkombetare mund te perkufizohet si zgjerim i

sovranitetit mbi nje territor perms ushtrimit te vazhdueshem dhe te papenguar te

sovranitetit ne nje periudhe te caktuar te domosdoshme per te krijuar bindje te

pergjithshme se gjendja ekzistuese eshte ne pajtim me rendin juridik.

Per te qene i vlefshem parashkrimi eshte e domosdoshme qe asnje shtet (shtet ne

sovranitetin e te cilit ka qene ai territor) mos te protestoje.

Hapesira detare-hapesirat ujore te deterave dhe oqeaneve mbulojne mbi 70 % te

siperfaqes se rruzullit tokesor. E drejta e detit - eshte zhvilluar me shekuj si e drejte

zakonore. Kodifikimi i se drejtes se detit eshte bere pas luftes se II boterore.

Ujerat detare ndahen ne:

1. Ujera bregdetare (te brendshme dhe territoriale) dhe

2. Ujera te lira.

1.a Ujerat e brendshme detare -perfshijne ujerat e limaneve detare, ngushticat, ujerat

brenda arkipelageve, detet e brendshme, hapesirat ujore mes vijes se batices me te

larte dhe zbatices me te ulet si dhe deltat e lumenjeve. Gjiri detar e ka statusin e

ujerave te brendshme vetem nqs brigjet e gjirit i takojne nje shteti dhe hyrja ne gjirin

detar nuk ka gjeresi me te madhe se dyfishi i gjeresise se ujerave territoriale.

1.b Ujerat territoriale-perfaqesojne nje pjese te detit qe shtrihet paralelisht me vijen e

bregut ne nje largesi te caktuar dhe jane burim i rendesishem i pasurise detare, rruge

e lundrimit dhe zone mbrojtese nga ana e detit.

Sipas Konventes se Gjeneves, zona e jashtme nuk mund te shtrihet me tej se 12 milje

nga vija fillestare e ujerave territoriale.

Brezi i jashtem-paraqet pjesen e detit te lire dhe perfshine hapesiren detare qe

shtrihet jashte ujerave territoriale ne drejtim te hapet deri ne largesi te caktuar. Brezi

i jashtem fizikisht dhe juridikisht eshte pjese e detit te hapet dhe mbi te shtetet kane

vetem disa te drejta te kufizuara te cilat na jep e drejta nderkombetare. Keto te drejta

kane te bejne me mbrojtjen e interesave doganore, sanitare, fiskale, imigracionit,

rezervimit te se drejtes se peshkimit.

Zona ekskluzive ekonomike -Eshte institute i ri juridik dhe nenkupton te drejten qe i

eshte dhene shteteve bregdetare qe te zgjerojne te drejten sovrane ekonomike dhe

kompetencat juridiksionale ne nje hapesire detare dhe nen det, pertej vijes se jashtme

te ujerave territoriale, deri ne largesi prej 200 milja.

Shtrati continental-perfaqeson fundin e detit dhe nentoken e detit te hapet e cila

vazhdohet jashte detit territorial deri ne thellesi te caktuar.

Deti i hapet-hapesirat e gjera detare, te cilat shtrihen jashte ujerave bregdetare,

perfaqesojne detin e hapur ose detin e lire. Ne kohen e mesme ka pasur tendenca qe te

shtrihet sovraniteti edhe ne detin e hapur (Anglia- detin e veriut, Portugalia- oqeanin

paqesor).

Koncepti dhe perkufizimi i detit te hapur

Deti i hapur mund te perkufizohet si pjese e oqeanit jashte nje vije qe shkon

paralelisht me bregun ne nje largesi nga ai. Konventa mbi detin e hapur parasheh qe

deti eshte i hapet per te gjithe popujt dhe asnje shtet nuk mund te pretendoje qe te veje

cfaredo pjese te tij nen sovranitetin e vet. Mbi kete pjese vlen parimi i “lirise se detit

te hapur”.

Deti i hapet ka statusin e “detit te lire” mbi te cilin vlen rregulla e “Lirise se detit”.

Lirite e detit te hapur jane:

1. liria e lundrimit te anijeve tregtare dhe te luftes

2. liria e peshkimit

3. liria e venies se kabllove nendetare

4. liria e fluturimit mbi detin e hapur

Konventa e re ua ka shtuar edhe:

5. lirine e krijimit te ishujve artificiale dhe stabilimenteve te tjera qe i lejon e DN

6. lirine e kerkimeve shkencore.

Pirateria-ne kuptimin e saj original dhe te ngushte “pirateri” eshte cdo akt i

paautorizuar, i kryer me dhune nga ndonje anije private ne detin e hapet kunder

anijes tjeter me qellim te plackitjes.

Servitutet Nerkombetare -perfaqesojne restriksione (kufizime) te jashtezakonshme te

sovranitetit territorial te nje shteti te imponuara me marreveshje, me te cilat nje pjese

ose tere territori i nje shteti duhet te sherbeje per disa qellime ose interesa te

caktuara te shtetit tjeter.

Llojet e servituteve (nderkombetare)

1.Servitude Aktive- jane ato me te cilat i ipet e drejta nje shteti qe te ndermarre

veprime te caktuara ne territorin e shtetit tjeter.

2.Servitute Negative- jane ato me te cilat i jepet e D nje shteti qe te kerkoje nga nje

shtet tjeter qe ai te rezervohet nga ushtrimi i sovranitetit ne ceshtje te caktuara.

3.Servitute Ushtarake- jane ato me te cilat nje shtet ka te D te mbaje trupat e veta ne

territoret e shtetit tjeter, e drejta e fluturimit te aeroplaneve ushtarake mbi territorin e

shtetit tjeter dhe aterimit per qellime teknike.

4.Servitutet ekonomike jane ato servitute te fituara per qellime komerciale dhe te

komunikacionit, sic jane: e drejta e peshkimit ne ujerat territoriale ne shtetin tjeter,

prerja e drunjeve, shfrytezimi i kullosave, shfrytezimi me uje ose me rryme etj.

Shuarja e Servituteve -servitutet shuhen ashtu si jane krijuar ; dmth me marreveshje

mes shteteve te interesuara. Ato mund te shuhen edhe me kalimin e afatit per te cilin

jane krijuar:

1)Me doreheqje te shtetit ne te mire te te cilit kane qene krijuar.

2)Me bashkimin e territorit shteteror qe ka perfituar dhe territorit te shfrytezuar.

3)Me zhdukjen e interesit te shtetit te autorizuar.

ORGANET E MARDHENIEVE NDERKOMBETARE

E drejta e brendshme dhe e drejta nderkombetare percaktojne shprehimisht cilat jane

organet… veprimet e te cilave shkaktojne pasoja juridike nderkombetare. Ketij grupi i

perkasin ata persona, veprimet ose deklaratat e te cileve shkaktojne pasoja juridike

nderkombetare per shtetin e tyre dhe personat qe veprojne kryesisht ne pune te

jashtme jashte shtetit… E-D-N kerkon qe cdo shtet te kete nje ose me ogane , aktet e te

cilave shkaktojne pasoja juridike nderkombetare

Organet Qendrore

1)Kryetari i shtetit-eshte organi me i larte i perfaqesimit te jashtem, mirepo nuk eshte

ne cdo rast edhe organi me i larte shteteror. Kryetari i shtetit mund te jete monarku,

presidenti ose organi kolektiv, varesisht sipas sistemit te vendit. Cdo akt i kryetarit te

shtetit ne marredhenie nderkombetare si akt i shtetit.

2)Ministri i puneve te jashtme-pjesemarrja e shefit te shtetit ose kryeministrit, ne

ceshtje te jashtme, pergjithesisht kufizohet me ceshtje te rendesishme politike.

Mbajtja e lidhjeve te rregullta me shtetet dhe organizatat nderkombetare kryesisht

eshte ceshtje e ministrit te puneve te jashtme. MPJ eshte njefare ndermjetesuesi mes

shefit te shtetit dhe organeve te shtetit tjeter. Sipas rregullave nderkombetare

komunikimi mes qeverive behet perms MPJ dhe perfaqesuesve diplomatic te

akredituar ne ate shtet.

Organet e Jashtme

Perfaqesuesit diplomatike - Jane te derguar me autorizime qe ta perfaqesojne shtetin

jashte. PD ne koherat me te vjetra jane konsideruar sit e shenjte. Jane derguar per

pune te caktuara mirepo pas kryerjes se atyre pëuneve ka marre fund misioni i tyre.

PD ndahen ne perfaqesues te rregullte dhe te rastit, qe dergohen ne misione te

caktuara ne boten e jashtme.

Nocioni i diplomacies

Diplomacia eshte aplikim i inteligjences dhe taktit te rregullimin e marredhenieve

zyrtare mes qeverive te shteteve te pavarura. Eshte shkence e puneve te jashtme ose

art i bisedimeve. Fjala diplomaci origjinen e ka nga greqishtja e vjeter: diplomacia-

doc i shkruar ne dy faqe te lidhura, qe i eshte dhene kryesuesit te misionit dhe ka

permbajtur instruksione per qellimet e misionit.

Gjuha Diplomatike

Sendertimi i gjuheve diplomatike behet ne gjuhe te ndryshme. Prej kohes se romakeve

e deri ne kohen e Ligjit XIV si gjuhe diplomatike ka qene gjuha latine. Prej atehere

fillon te imponohet gjuha fringe edhepse nuk ka nje rregullate te se drejtes

nderkombetare.

E drejta e legacionit -Krijimi i perfaqesive te perhershme paraqet ne praktike

sendertimin e se drejtes se legacionit.…E drejta per te derguar perfaqesues

diplomtike quhet e drejte active e legacionit. E drejta per te pranuar perfaqesues

diplomatike quhet e drejte passive e legacionit.

E drejta diplomatike - Regullat qe i referohen perfaqesuesve diplomatike jane krijuar

si rregulla zakonore te se drejtes nderkombetare diplomatike. Ato i kane

karakterizuar nje perdorim constant dhe uniform.

Pas L-II-B komisioni i se drejtes nderkombetare, ceshtjen e kodifikimit te se drejtes

diplomatike e ka perfshire si ceshtje te rendesishme dhe ne baze te projektit te tij me

1961, eshte miratuar Konventa mbi Marredheniet Diplomatike….Me 1963 Konventa

mbi marredheniet konsullore dhe me 1969 Asambleja e Pergjithshme e KB-se, e ka

miratuar Konventen mbi Misionet Speciale. Me 1975 ne Vjene eshte miratuar

Konventa mbi Perfaqesimin e shtetit dhe marredheniet e tyre me organin

nderkombetar te karakterit universal.

Vendosja e marredhenieve diplomatike

Vendimi per vendosjen e marredhenieve diplomatike eshte akt i vullnetit politik i cili i

takon dy subjekteve te interesuara. Secili shtet vendos se a do te mbaje marredhenie

diplomatike me ndonje shtet tjeter dhe a do te kete ne te mission te perhershem.

Klasifikimi i personelit diplomatic

Konventa e Vjenes e ndan personelin diplomatic ne keto kategori:

1. Personeli diplomatic– (shefi i misionit, keshilltaret, sekretaret dhe atashete).

2. Personeli admin dhe teknik – (arkivistet, personeli per mbrojtjen e lidhjeve dhe

personeli administrative).

3. Personel sherbyes – (portieret, punetoret e sigurimit, kuzhinieret )etj.

Perfundimi i misionit diplomatic

Misioni diplomatic mund te perfundoje me:

1. Kryerjen e detyres se misionit

2. Kalimin e afatit per te cilin eshte derguar

3. Revokim, te cilin mund ta beje shteti qe ka derguar ose mund te jete shkaktuar me

doreheqjen e perfaqesuesit per shkak te transormimit ne tjeter pozite

4. Ngritjen e perfaqesuesit diplomatic ne klase me te larte, por ne kete rast misioni

teknikisht perfundon dhe perfaqesuesi diplomatic merr letra te reja kredenciale

5. Nderprerjen e marredhenieve diplomatike ose fillimin e luftes mes dy shteteve

6. Vdekjen e perfaqesuesit diplomatik.

KONSUJT - ndahen ne konsuj professional (consules missi) dhe konsuj nderi

(consules electi)

1. Konsujt professional-jane nepunes dhe sherbimin konsullor e kane profesion te

rregullte dhe te vetem

2. Konsujt nderi- rregullisht jane persona autoritativ, qe jetojne, e shpeshe jane edhe

shtetas te shtetit ku veprojne si konsuj. Ata per punen e tyre nuk marrin page.

Konventa Vjenes , te gjithe shefat e konsullatave i ndane ne kater klase:

1). Konsuj te pergjthshem

2). Konsuj (emerohen nga shefi i shtetit)

3). Nenkonsuj (emerohen nga ministri i puneve te jashtme)

4). Agjente konsullor (emerohen nga konsulli i pergjithshem).

Funksioni i konsujve - Konsujte jane organe shteterore te cilet dergohen jashte per

qellime te ndryshme e sidomos per mbrojtjen e interesave shteterore brenda qarkut

konsullor. Nuk jane perfaqesues diplomatike dhe nuk perfaqesojne shtetin ne

totalitetin e marredhenieve nderkombetare si dhe nuk jane te akredituar prane

qeverise se vendit te pranimit.

Perfundimi i funskioneve konsullore / perfundon me :

1. Notifikimin e shtetit te emerimit – shtetit te pranimit, se funskionet e tij kane

pushuar.

2. Terheqjen e ekzekvatures.

3. Notifikimin e shtetit te pranimit – emerimit se ka pushuar te konsideroje antare te

personelit konsullor.

NENEPUNESIT NDERKOMBETARE

Lidhur me poziten e nepunesve nderkombetar nuk ekzistojne rregulla uniforme. Te

gjitha organizatat tjera krijohen me marreveshje nderkombetare me me shume ose me

me pak shtete, nga e cila gje del se nepunesit e tyre gezojne te drejta dhe privilegje

vetem ne shtetet antare te organeve ne fjale, te cilat shtete kane lidhur marreveshjet

dhe kane miratuar rregullat e duhura mbi poziten e tyre.

AKTET JURIDIKE NDERKOMBETARE

Aktet e Njeanshme -Akt i njeanshem juridik konsiderohet shprehja e vullnetit te nje

subjekti te se drejtes nderkombetare me qellim qe te shkaktohet ndonje pasoje juridike

nderkombetare. Me keto, ne raste te caktuara krijohet, nderrohet ose pushon ndonje

gjendje juridike. Aktet e njeanshme ndahen ne akte te njeanshme te pavarura (

notifikimi, njohja, protesta heqja dore, premtimi) , te varura (oferta, pranimi, rezerva

) te perziera.

Aktet e nje anshme juridike- te varura :

1) Notifikimi (Lajmerimi) - eshte lajmerimi zyrtar drejtuar nje subjekti tjeter ose

subjekteve te se drejtes nderkombetare per ndonje qendrim, kerkese, fakt ose ngjarje

pa te cilen pretendohet te kete rendesi juridike, posaqerisht rendesi nderkombetare,

ose term teknik per lajmerim shtetet tjera per ca fakte ose ngjarje me rendesi juridike.

Notifikimi mund te jete i detyrueshem ose fakultativ.

2) Njohja (Pranimi)-deklarim i njeanshem se nje gjendje ose ndonje kerkese

konsiderohet juridikisht e vlefshme. Njohja eshte mjafte e shpeshte ne marredhenie

nderkombetare (njohja e shteteve te reja, e qeverive, e kryengritesve si pale

nderluftuese etj)

Njohja mund ti ipet shprehimisht ose heshtazi.

3) Protesta-eshte deklarate me te cilen mohohet ligjshmeria e ndonje situate te

caktuar. Ajo ka per qellim te ruaje te drejtat ose te beje me dije se shteti qe proteston

nuk pajtohet dhe nuk i pranon aktet e caktuara per te cilat eshte i njohur me notifikim,

ose me cfaredo menyre tjeter dhe refuzon pranimin e gjendjes se re.

4)Heqja dore - Eshte deklarate e njeanshme e vullnetit. Me te nje shtet heq dore nga

ndonje e drejte e tij ne marredhenie nderkombetare. Me kete shuhet nje e drejte

subjective e shtetit.

TRAKTATET NDERKOMBETARE (nocioni)

Me traktat nderkombetar konsiderohet cdo pajtim i vullnetit mes shteteve, me qellim

te krijimit, ndryshimit ose nderprerjes se ndonje raporti juridik reciprok, ose

marreveshje e karakterit kontraktual mes shteteve ose organizatave shteterore me te

cilat krijohen te drejta dhe detyrime per palet. Sipas disa autoreve, marreveshjet

nderkombetare duhet te lidhen doemos me shkrim, sepse vetem ne kete menyre mund

te konstatohet pajtimi i vullneteve.

Emerimi i traktateve

Llojet e ndryshme te dokumenteve nderkombetare te hartuara me shkrim paraqeiten

me emra te ndryshem. Me se shpeshti quhen marreveshje ose tractate nderkombetare

mirepo perdoren edhe emertime te ndryshme sic jane: (konventa, pakti, modus vivendi

)etj.

Traktatet: pretendojne te perfaqesojne marreveshjet me te rendesishme dhe me

solemne (traktatet e paqes, tregtare etj).

Paktet: jane marreveshje shume solemne qe i referohen ceshtjeve te ndryshme

politike.

Konventat: perfaqesojne marreveshjet me te cilat percaktohen raportet mes shteteve

ne ndonje lemi te caktuar. (psh: Konventa Hages- mbi rregullat dhe zakonet e luftes).

Deklaratat: perfaqesojne marreveshjet – ligj, me te cilat palet kontraktuese detyrohen

mes vete se net e ardhmen do t’u permbahen disa rregullave te sjelljes.

Karta dhe statuti: perfaqesojne marreveshje mbi krijimin, organizimin dhe

percaktimin e kompetencave te organizatave dhe organeve nderkombetare.

Termi AKT: perdoret per marreveshje shume-paleshe, te lidhura ne kongrese apo

conference nderkombetare psh. Akti Perfundimtar i Kongresit te Vjenes- 1815 etj.

Protokollet: jane marreveshje te ndryshme joformale mes shteteve ose marreveshjeve

plotesuese per interpretimin, vazhdimin ose nderrimin e marreveshjeve tjera.

Kompromisi: marreveshje mbi zgjidhjen paq esore te ndonje konflikti qofte nepermes

arbitrazhit ose ndonje gjykate tjeter nderkombetare

Kartele: jane marreveshjet te cilat i lidhin eproret ushtarak, derisa zgjasin

armiqesite, per te shkembyer roberit, te plagosurit, nderprerjen e luftimeve etj.

Konkordate: jane marreveshjet te cilat i lidh Vatikani me shtetet e tjera dhe i

referohen pozites se kishes katolike ne shtetin e caktuar.

Termi MODUS VIVENDI: perdoret per marreveshjet e perkohshme per te cilat pritet

qe net e ardhmen te zevendesohen me nje traktat ose konvente.

Llojet e marreveshjeve nderkombetare

Traktatet nderkombetare klasifikohen ne baze te kritereve te ndryshme:

1. Sipas formes (me shkrim + me goje)

2. Sipas menyres se lidhjes (solemne + te thjeshta)

3. Sipas hapesires gjeografike (pergjithshme + regjionale)

4. Sipas mundesise se aderimit (hapura, gjysem te hapura, te mbyllura)

5. Sipas lendes (traktate politike, ekonomike, juridike, teknike etj)

Palet kontraktuese -mund te jete cdo subject i se drejtes nderkombetare. Kete te drejte

e kane shtetet, organizatat nderkombetare dhe kryengritesit nqs jane te pranuar si

pale nderluftuese.

Pajtimi i vullnetit - Ne te drejten nderkombetare sikurse edhe ne te drejten e

brendshme kerkohet qe pajtimi i vullnetit ne cdo rast duhet te perputhet me vullnetin e

vertete te subjektit nderkombetar dhe te jete dhene lirisht…. Neqoftese ekziston

dyshimi se ka te meta ne pajtimin e vullnetit si psh: (dhuna, lajthimi, mashtrimi dhe

korrupsioni) , atehere vjen ne dyshim ligjshmeria e vet lendes se traktatit.

Per kete arsye cdohere supozohet se akti nderkombetar, eshte i vlefshem, perderisa

nuk deshmohet ekzistimi i mungeses e cila e bent e pavlefshem.

Dhuna - Gjate lidhjes se marreveshjes nderkombetare, dhuna mund te perdoret ndaj

personit i cili shprehe vullnetin e shtetit ose ndaj shtetit si teresi. Shumica e autoreve

konsiderojne se perdorimi i dhunes kunder personit qe e lidh e ben marreveshjen e

tille te paqene, pa vlere ose i nenshtrohet anulimit.

Lajthimi - dmth mosnjohje ose perfytyrim i gabuar i ndonje fakti ose situate. Shumica

e autoreve konsiderojne si forme te manget te shprehjes se vullnetit dhe te mete qe

ndikon ne vleren e marreveshjes se lidhur.

Mashtrimi- ndikon ne vleren juridike te marreveshjeve nderkombetare. Marreveshja e

lidhur me mashtrim nuk eshte juridikisht e vlefshme, psh nese nje shtet me rastin e

lidhjes se nje marreveshje nderkombetare perdor harten gjeografike.

ORGANIZATA NDERKOMBETARE- jane bashkesi te perhereshme me karakter

qeveritar, a jo qeveritar, te krijuara mbi baze te nje marreveshje nderkombetare

(karata, statutiose ndonje document tjeter konstituiv) me qellim te bashkepunimit ne

zgjidhjen e problemeve nderkombetare te parashikuarame ato dokumente.

Nga kjo del qe org. nderkombetare krijohen me vullnetin e shteteve:

a) Themelues te organizatave , ndrk jane shtetet sovrane (kur org eshte nder-

shteterore)

b) Ato krijohen me tractate nderkombetare

c) Veprimtaria e org. ndk shtrihet brenda kompetencave qe jane te percaktuara me

marveshje

d) Financimi i org. ndk behet me ane te kontributeve te shteteve anetare.

Klasifikimi i Organizatave Nderkombetare

a) Sipas shtrirjes Organizata globale (universale) dhe Regjionale

b) Sipas funksioneve – te Pergjitheshme dhe Specializuara

c) Sipas anetareve – Ndershteterore & Joqeveritare

d) Sipas autorizimeve – rekomanduese & mbishteterore

e) Sipas kohezgjatjes- - te perkoheshme & perhereshme

ORGANIZATA e KOMBEVE te BASHKUARA ( OKB )

OKB – eshte krijuar nen ndikiin e qendrimeve kunder luftes qe kishte shkaktuar Lufta

II Bot… Vizionin e pare te botes se pasluftes e kane dhe president ii SHBA-se

Franklin D.Roosvlet dhe kryeministri i UK Ëinston Churchill në “Karten e

Atlantikut” me 14 gusht 1941..

Keta dy burreshtetas kishin proklamuar disa parime te perbashketa te politikes se

vendeve te tire, respektimi it e cilave do te garantonte nje te ardhme me te mire te

botes . Ata deklaronin se nuk kerkojne kurrefare zgjerimi territorial, se nuk miratojne

kurrfare ndryshimesh territoriale, te cilat s’do te jene ne pajtim me vullnetin e lire te

popujve; se respektojne te drejten e cdo populli per vetevendosje; se shpresojne qe

pas perfundimit te luftes do te vendoset paqja.

Me 30 tetor 1943 perfaqesuesit e BRSS, UK , SHBA-se , Kines- kane shprehur

nevojen e krijimit sa me pare te nje organizate te pergjitheshme nderkombetare per

ruajtjen e paqes dhe te sigurisenderkombetare, qe do te bazohej mbi parimin: e

barazise sovrane te te gjitha shteteve paqedashese dhe do te ishte e hapur per te

gjithe shtetet e tilla , te medha ose te vogela.

Prej 25 prillit deri me 26 qershor 1945 - ne San-Francisko u mbajt Konferenca e

Kombeve te Bashkuara... Ne conference merrnin pjese perfaq. e 50 shteteve. Pas nje

pune mjaft intensive , me 26 qershor 1945 perfaq e 50 shteteve e firmuan “Karten e

Organizates se Kombeve te Bashkuara”, sipas rendit te shteteve me alfabetin anglez,

por se pari shtetet e medha e pastaj shtetet tjera.

Sipas nenit – 1 te Kartes , KB- kane kater qellime kryesore:

Te ruhet paqja dhe siguria nderkombetare

Te zhvillohen midis kombeve mardhenie miqesore, te bazuara ne respektimin e

parimit te barazise dhe te drejtes se tire per vetevendosje

Te realizojne bashkepunimin nderkombetare me kkarakter ekonomik,

shoqerore, intelektual, humanitar etj.

Te jene qendra ku do te harmonizohen perpjekjet e te gjitha kombeve per

sendertimin e qellimeve te permendura

Anetaresia e OKB-se- perbehet nga dy kategori shtetesh: antetare themelues dhe

anetare e pranuar me vone…Anetare themelues te OKB-se kane qene 51 shtete qe

kane marre pjese ne Konferencen e Sanfranciskos, ose qe kane nenshkraur me pare

“Deklaraten e Kombeve te Bashkuara” 1 janar 1942.

Sipas Kartes KB, shteti qe do te hyje ne OKB, duhet t’i plotesoje 4- kushte :

Te jete paqedashes

T’i pranoje detyrimet nga Karta ;

Te jete i afte dhe i gatshem per t’permbushur ato

OKB- sot ka ne gjirin e vet 192 shtete te botse .

Perfundimi i anetarsise ne OKB

Terheqja- Karta e OKB-se lejone mundesine qe cdo shtet anetare te terhiqet

nga org, por me pare duhet t’i paraqes arsyet e terheqjes , te cilat duhet te

jene te tilla qe arsyetojne vendimin.

Perjashtimi – neni 6 i Kartes se OKB-se ka parashikuar qe sicili anetare i org,

i cili shkele vazhdimisht parimet e Kartes se OKB-se mund te perjashtohet nga

organizata.

Pezullimi - neni 5 i Kartes se OKB-se ka parapare ndalimin e ushtrimit te

drejtave dhe privilegjeve te lidhura me cilesine e anetarit te org, ne rast se

ndaj nje anetari te org. eshte marre ndonje veprim shtrengues ose

parandalues.

Organet e OKB-se

1. Asambleja e Pergjitheshme- eshte org.qendrore; ate e perbejne perfaqesuesit e te

gjitha shteteve anetare te OKB-se … Cdo shtet anetare ne Asamble mund te kete me

se shumti 5-perfaqesues. Sesionet- e veta i mbane nje here ne vite (sesionet e

rregullta), te cilat fillojne te marten e trete te muajt shtatore dhe zgjasin rregullisht

disa muaj.. Me kerkesen e KS ose shumices se anetareve te OKB-se Asambleja mund

te mbaje dhe asambleja mund te mbaje dhe sesione te jashtezakonshme.. Mbledhjet e

ketilla duhet te mbahen brenda afatit prej 15 ditesh prej castit kur eshte bere kerkesa.

Asambleja ka 7- komitete : ( a) qeshtje te sigurise Ndk dhe carmatimit, b) qeshtje

ekonomike, c) qeshtje sociale, humanitare,kulturore , d) qeshtje te shkolonizimit ,

e)qeshtje administrative buxhetore , f) qeshtje juridike , g)

2. Keshilli Sigurimit (KS) – perbehet nga 15 anetare , nga te cilet 5- jane anetare te

perhereshem (Kina, Franca, Rusia, SHBA, UK) ndersa , 10- tjera jane ( 5 vende afro-

aziatike , 2- vende Amerikes Latine , 2 vende Evropes- P)…. Sesionet­ – KS

mbane sesione kurdohere qe t’eshte nevoja. Per kete arsye cdo anetare i KS, eshte i

detyruar t kete gjate tere kohes nje perfaqesues ne seline e OKB-se… Funksionet-KS

– eshte organi qe mban pergjegjesine kryesore per ruajtjen e paqes dhe sigurise

nderkombetare.

3. Keshilli Ekonomik-social- eshte krijuar me qellim qe te kontribuoje per sigurimn e

paqes perms krijimit te kushteteve te stabilitetit dhe mireqenies qe jane te

domosdoshme per mardh,paqesore midis popujve\

4. Sekretariati – personelin e KB (sekretariatin) e perbejne 16.000 nenepunes nga

mese 150 vende te botes, te cilet punojne ne seline e OKB-se ne Nju-Jork dhe ne

qendra tjera te botes… Sekretari i pergjithshem mbane pergjegjesine per punen e

pergjitheshmete Sekretariatit dhe personelit te OKB. Ai i paraqet Asamblese se

Pergjitheshme raportin vjetor mbi aktivitetet e organizates.

5. Keshilli i Kujdestarise – sistemi nderkombetare i kujdestarise i OKB-se eshte

krijuar per te zevendesuar sistemin e mandateve te LK dhe qellim kryesor kishte

forcimin e paqesdhe sigurise, perparimit politik, ekonomik, social dhe arsimor te

popullesie se territorit nen kujdestari;Sistemi i kujdestarise duhej te zbatohej mbi:

a)territoret qe gjendeshin nen mandate ; b) territoret qe do tu merreshin shteteve

armike pas Luftes II Bot , c) territoret qe vullnetarisht do te viheshin nen kete regjim

nga shtetet qe kane pergjegjesi per administrimn e tire.

6. Gjykata nderkombetare e Drejtesise.

Pakti Veriatlantik – NATO ( North Atlantic Treaty Organization)

NATO- eshte krijuar me 4 prill 1949 ne Uashington nga 10 shtete te Evropes-P (

Belgjika, Danimarka, Franca, Islanda, Italia , Luksemburgu , Holanda, Norvegjia,

Portugalia, dhe UK ) dhe SHBA e Kanada , kurse me vone i jane bashkangjitur

Greqia dhe Turqia (1952) , Gjermania (1955), Spanja (1982), Hungaria dhe Cekia

(1999).

Nato eshte organizate ushtarako-politike e shteteve kapitaliste te Evropes dhe

Amerikes Veriore qe eshte krijuar ne periudhen e luftes se ftofte dhe ndarjes se ashper

te botes ne dy sisteme antagoniste ; per te penguar agresionin komunist , siq

deklaronin krijuesit ose per te penguar perhapjen e socializimit sic deklaronin disa

autoret komuniste.

Shtetet anetare jane obliguar se te gjitha mosmarveshjet do t’i zgjedhin me mjete

paqesore (ne pajtim me rregullat e Kartes se OKB-se) se do te rezervohen nga

kercenimi ose nga perdorimi i forces ne mardheniet nderkombetare ; se do te

ndihmohen ndermjet vetes ; qe cfaredo sulmi i armatosur kunder nje anetari apo disa

anetareve , do te konsiderohet si sulme kunder te gjitheve etj.

Organet e e NATO-se : Keshilli ; Komiteti Mbrojtjes ; Sekretari i Pergjitheshem ;

Komitetit Ushtarak dhe Komandat.

TRAKTATI (pakti) VARSHAVES

Eshte krijuar si kunderpergjigje e BRSS-se dhe shteteve te demokracise popullore per

ekzistmin e paktit NATO dhe per hyrjen e Gjermanise net e ; gje qe sipas shteteve te

Evropes-Lindore kishte shtuar dukshem rrezikun e luftes dhe ka qene rrezike per

sigurine e shume shteteve…

Duke u nisur nga keto , shtetet socialiste te Evropes-Lindore ( ne perjashtim te

Jugosllavise), ne mbledhjen e tire ne Varshave (11-14maj 1955)kane aprovuar

Mareveshjen mbi miqesine, bashkepunimin dhe ndihmen e perbashket , me se eshte

krijuar nje structure politike-ushtarake , qe eshte dashur te sherbeje si kunderpeshe

perballe NATO-se . E qe ne thelb beri realitet ndarjen e Evropes ne dy grupe te

shteteve antagoniste

RREGULLIMI PAQESORE I MOSMARVESHJEVE

Mosmarreveshjet jane situatat kur dy a me shume shtete kane mendime te ndryshme

per ndonje ceshtje te caktuar …. Ne fund te shek:XIX ne literature dhe ne tractate,

behet dallimi midis mosmarreveshjeve te natyres juridike dhe natyres politike

Te natyres juridike- perkufizohen si mosmarreveshje net e cilat kerkesat ose

kundershtimin e vet , palet i bazojne mbi rregullate pranuara te se drejtes

nderkombetare… Mosmarreveshjet tjera jane mosmarreveshje politike ose

mosmarreveshje te natyres juridike, a thjesht konflikte te interesave.

Sipas tire mosmarreveshjet e natyres-juridike zgjidhen me perdroimin e procedurave

gjyqesore, kurse mosmarreveshjet politike zgjidhen me mjete diplomatike.

Hapi me i rendesishem ne drejtim te krijimit te nje procedure detyrimore per

zgjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve nderkombetare eshte bere me aprovimin e

Konventes mbi zgjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve nderkombetare (Hage 1899 e

1907).

E-D-N , njef tri lloje mjetesh per zgjidhjen paqesore te mosemarreveshjeve

nderkombetare:

Mjetet Diplomatike (bisedimet , sherbimet e mira, ndermjetsimi, hetimi ,

pajtimi)

Mjetet Gjyqesore ( Arbitrazhi , rregullimi gjyqsore).

Mjetet qe ofrojne inst.nderkombetare ( mjetet diplomatike , gjyqesore te

posaqme)

MJETET DIPLOMATIKE / ekstra-juridike (te zgjidhjes se mosmarreveshjes).

1)Bisedimet – jane nje nder menyrat me te thjeshta , me te rendesishme e me te

perhapura te zgjidhjes se mosmarreveshjeve midis shteteve…. Bisedimet mund te jene

dypaleshe (kur zhvillohen vetem mes shteteve te interesuara drejtperdrejt) ,

shumepaleshe- ( kur zhvillohen ne konferenca tjera nderkombetare nese ne

mosmarreveshje bejne pjese disa shtete) … Ato mund te zhvillohen me goje ne takime

te drejtperdrejta te perfaqesuesve te shteteve te interesuara , ose me shkrim-(kembimi

i notave, letrave, memoareve etj).

2) Sherbimet Mira dhe Ndermjetesimi- ne praktike shpesh ndodh qe shtetet ne konflikt

nderkombetare te mos mund t’i shfrytezojne bisedimet diplomatike , pershkak se nuk

kane kontakte te drejtperdrejta diplomatike, pershkak te mardhenieve te keqija qe

kane..

E-D-N per keso rastesh ka parashikuar qe nje pale e trete qe ka ndikim moral mbi

palet , t’u ndihmoje shteteve ne konflkikt , per gjetjen e zgjidhjes . Ne kete grup te

mjeteve hyjne sherbimet e mira dhe ndermjetesimi midis te cilave veshtire qe mund te

terhiqet kufiri i sakte.

a)Sherbimet e Mira- me sherbime te mira nenkuptohet veprimi i nje pale te trete mike

, qe ndihmon ne gjetjen e nje zgjidhjeje paqesore te nje mosmarreveshje (grindje,

konflikti) . Sherbime te mira mund te ofroje nje shtet ose nje grup i shteteve e edhe

org. nderkombetare , si (OKB , EU) .

b) Ndermjetesimi- konsiston ne aksionin e nje shteti te trete, te nje grupi shtetesh ose

ndonje personi autoritativ me qellim qe te gjendet zgjidhja e nje konflikti midis dy

shteteve. Shteti i trete qe paraqitet ne cilesine e ndermjetesuesit, merr pjese ne

bisedime midis paleve , perpiqet t’u jap atyre kontakteve kahe per zgjidhjen paqesore

, jep keshilla, sugjerime, i percjelle kerkesat dhe pergjigjet nga njera pale te tjetra…

Ndermjtesimi eshte fakultativ , pos nese eshte parashikuar me marreveshje ; qe dmth:

a) ndermjetesuesi s’eshte i detyruar te ndermjetesoj , b) kjo vlen edhe per shtetet ne

konflikt, te cilat mund ta pranojne ose ta refuzojne ndermjetesimin…Ndermjetesimi

duhet ta gezoje domosdo besimin e te dy paleve ne konflikt.

3) Hetimet- Konventa e Hages – mbi zgjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve

nderkombetare , ka parashikuar qe ne cdo rast te mosmarreveshjes ndk qe nuk prek

nderin dhe interesat vitale te shtetit, dhe qe eshte rezultati mospajtimit lidhur me

vleresimin e gjendjes faktike , do te krijohet nje komision hetues , nese pajtimi nuk

eshte arritur me ane diplomatike.. me detyre qe ta lehtesoje zgjidhjen e

msmarreveshjes , duke i ndriquar faktet me hetime (ankete) asnjanese dhe te

ndergjegjshme.

4) Pajtimi– eshte menyre paqesore e zgjidhjes se mosmarreveshjeve nga nje komision

i zgjedhur , i cili ka per detyre t’i shqyrtoje dhe t’i ndriqoje te gjitha aspektet e

mosmarreveshjes… dhe ne fund (pas raportit) t’u propozoj zgjidhjen shteteve ne

konflikt .

MJETET GJYQESORE

1) Arbitrazhi – ka per qellim zgjidhjen e mosmarreveshjeve midis shteteve nga ana e

gjyqtareve , qe i zgjedhin vete palet ne baze te respektimit te se drejtes … Arbitrazhi

eshte nje mjete qe zbatohet me pajtimin e paleve .

a) Kompromisi- zgjidhja mosmarreveshjeve perms arbitrazhit varet ne cdo rast nga

pajtimi i paleve.. Sipas mendimit te gjykates – asnje shtet pa pajtimin e tij nuk mund te

detyrohet qe mosmarreveshjet e tij me shtete te tjera t’ia nenshtroje ndermjetesimit,

arbitrazhit, ose cilesdo menyre te zgjidhjes paqesore… Duke u nisur nga kjo, palet qe

kane vendosur qe mosmarreveshjen t’ia besojne arbitrazhit per zgjidhje , duhet te

lidhin marreveshje speciale

b) Zgjidhja e Arbitrave- percaktimi i arbitrit ose i arbitrave behet me pajtimin e

paleve. Shtetet vendosin lirisht se a do t’i besojne zgjidhjen e rastit nje arbitri apo

disa arbitrave…Me s’shpeshti praktikohet qe si arbitra te caktohen disa persona ,

numri i te cileve duhet te jete tek ( 3 , 5 ose me shume) .

c) Procedura e Arbitrazhit- parimisht nuk dallohet nga procedura gjyqesore. Shtetet

me kompromis mund t’i percaktojne rregullat e procedures ne hollesi ose vetem te

japin udhezime per perdorimn e rregullave te pergjitheshme te procedures

d) Vendimi Arbitrazhit- eshte “definitive dhe i paapelueshem” (perfundimtar dh ei

pakundershtueshem).

GJYKATA NDERKOMBETARE

a) Themelimi i Gjykates- hap i pare drejt themelimit te nje gjykate nderkombetare te

perhershme eshte bere me themelimin e Gjykates se Perhereshme te Arbitrazhit (

Hage 1899) .. Si e ketille kjo gjykate nuk ka qene e perhereshme ne kuptimin e plote te

fjales, ngase trupin e arbitrave ne shumicen e rasteve e perbenin personat e ndryshem

, varesisht nga zgjidhja e paleve

Themelimi i nje gjykate nderkombetare u be realitet perfundimisht ne fund te Luftes I

Boterore.. Keshtu neni 14 i Statuit te Lidhjes se Kombeve – parashikonte qe Keshilli i

Lidhjes, te bente propozimin per themelimin e nje gjykate te perhereshme

nderkombetare… Perfundimisht Statuti i Gjykates , i perfshire ne nje protokoll , eshte

hapur per nenshkrim me 16 dhjetor 1920 dhe ka hyre ne fuqi me 1 shtatore 1921.

Gjykata e Perhersheme e Drejtesise Nderkombetare ka funksionuar prej vitit 1922

deri 1940, kur gjermanet okupuan Holanden

b) Zgjedhja e gjyqetareve , perberja , organizimi i gjykates

Gjyk. Ndrk.Drejtsise perbehet prej 15 gjyqtareve. Zgjedhjen e gjyqtareve e bejne KS ,

Asambleja Pergjth. KB, pavaresisht nga njeri-tjetri …..Kandidimin e gjyqetareve e

bejne grupet kombetare te Gjykates se Perhereshme te Arbitrazhit ; per shtetet qe

s’kane perfaqesues ne te, kandidimin e bejne grupet e caktuara posaqme … Cdo grup

kombetare mund te propozoj me se shumti 4- kandidate, prej te cileve vetem 2- mund

jene shtetas te vet.

Konsiderohen te zgjedhur kandidatet qe kane fituar shumicen absolute te votave ne

Asamble dhe KS … Nga 15 anetaret e gjykates statute percakton qe ne asnje rast nuk

mund te jene 2- gjyqtare nga nje shtet… Ne rast se me vota fitojne me shume se nje

shtetas i nje shteti, konsiderohet i zgjedhur kandidati me i vjeter. Gjyqtaret zgjidhen

per 9-vjet dhe mund te rizgjidhen perseri .

Per te siguruar kontinuitetin e Gjykates eshte parapare qe per cdo 3-vjet te zgjidhen

nga 1/3 e gjyqetareve. Gjykata e zgjedhe kryetarin dhe nenkryetarin ne cdo 3 vjet, ata

mund te rizgjedhen. Selia e gjykates eshte ne Hage, mirepo gjykata mund te mbaje

mbledhje dhe te ushtroje funksionet e veta edhe tjeterkund, kurdo qe kete e konsideron

te dobishme… Gjykata detyrat i kryen ne perberje te plote, mirepo per kuorum

mjaftojne -9 gjyqtare.

c) Kompetenca e Gjykates- detyre kresore ka zgjidhjne e mosmarreveshjeve qe ia

parashtrojne shtetet Sipas nenit 34, vetem shtetet mund te jene pale te perpara

gjykates. Kete te drejte e kane te gjitha shtetet qe jane palee Statutit te Gjykates

Nderk. te Drejtesise. Sipas nenit 93te Karts, shtetet anetare te OKB-se ane ipso-facto

pale e Statutit-Gjykatse-Nderk- Drejtesise

Parimisht juridiksioni i gjykates eshte facultative (por mund t’jete edhe i

detyrueshem).

Procedura gjyqesore mund te filloj para gjykates edhe vetem me njeren pale, me kusht

qe pala ose palet e tjera ne mosmarreveshje te pranojne juridiksionine gjykatesper ta

zgjidhur rastin e caktuar - (me ane te nje deklarate formale, ose ne forme te heshtur

duke iu pergjigjur fteses se gjyqit dhe d uke marre pjese ne process….Juridiksioni i

gjykats eshte i detyrueshem net e gjitha rastet e parapara posaqerisht me traktatet

dhe me konventat qe jane ne fuqi

d)Vendimet e Gjykats- merret me shumicen e votave te gjyqetareve te pranishem. Ne

rast se votat jane te barabarta , atehere vendos vota e kryetarit ose personit qe e

zevendeson ate… Vendimi shpallet ne séanca publike pasi te jene lajmruar agjentet ne

forme te caktuar . Nga nje shembull i vendimit i nenshkruar nga kryetari dhe sekretari

dhe me vulen e gjykates , i dorzohet secils nga palet .

e) Veprimet e Gjykates- prej vitit 1946 deri ne vitin 19955 Gjykata ka leshuar 60

vendime dhe 21 mendime consultative… Rasti i pare qe ka zgjedhur Gjykata pas

Luftes II Boterore , ka qene rasti i “Kanalit te Korfuzit” – rasti anglo-shqiptare.

E DREJTA LUFTES – eshte pjese e drejtes nderkombetare publike , qe permban

rregullat juridike zakonore dhe kontraktuese, me te cilat rregullohen maredheniet

midis subjekteve nderkombetare ne kohe lufte dhe ne lidhje me luften.

Lufta-eshte konflikt i armatosur ne mes dy a me shume shteteteve , kurse veprimet ne

te synojne nenshtrimin e kundershtarit … (Lufta nuk eshte akt i nje anshem)

NOCIONI LUFTES – sipas drejtes nderkombetare klasike del se :

1) Lufta eshte konflikt midis dy shteteve

2) Lufta eshte konflikt me forca te armatosura (pers. civil nuk marrin pjese ne lufte..)

3) Lufta ka per qellim nenshtrimin e nje pale nga pala tjeter.

Russo ne vepren “Kontrata shoqerore” shkruane se : lufta s’eshte –raport i njeriut

ndaj njeriut, por i shtetit ndaj shtetit , ne te cilin individet behen armiq vetem

rastesisht si ushtar , e jo si qytetare.

Ne literaturen e re nocioni i luftes zgjerohet , ngase gjithnje e me shpesh me lufte

nenkuptohen armiqesite midis shteteve ose edhe brenda nje shteti, a nje territori qe

zhvillohet me forca te armatosura… Sepse lufte nuk konsiderohet me vetem armiqesite

e armatosura midis shteteve , pore dhe armiqesite brenda nje shteti, te shkaktuara

nga kryengritja ose nga revolucioni

Marksi – luften e trajton si nje dukuri klasore dhe si kategori historike- qe i ka rrenjet

ne rendin ekonomik te sistemit eksplatues … (sipas tyre lufta paraqitet ne nje shkalle

te zhvillimit shoq., kur paraqitet prona private, ndarja e shoqerive ne klasa dhe kur

krijohen shtetet ) .

Lenini – Lufta eshte vazhdim i thjeshte i politikes me mjete tjera.

Lufterat e Drejta dhe Lufterat e Padrejta

Perpjekjet e para per t’bere dallimin e luftrave te drejta dhe te padrejta i hasim qysh

ne antikitete.. Shprehjen lufte e drejte e ka krijuar Aristoteli me qellim qe te siguronte

paqen midis poliseve greke dhe per t’i ruajtur ato nga shkatrrimet e luftes.. Por me

kaq mbyllej rrethi ,sepse ndaj pop, tjere vlenin norma tjera.

Nga paraqitja e krishterimit e deri me sot , eshte bere dallimi midis lufrave te drejta

dhe te padrejta.. Teorine mbi lufterat e drejta e kane zhvilluare teologet e kishes

katolike ( Shen-Augustini, Toma Akuini, Vitoria, Suaresi etj ). Augustini –

konsideronte se lufta eshte e lejueshme nese eshte e drejte… L. te drejta jane: ( luftrat

per mbrojtjen e shtetit nga armiqet e jashtem, lufta per denimin e padrejtesive

Heqja Dore nga Lufta- deri ne miratimin e Statutit te Lidhjes se Kombeve , lufta

konsiderohej nje mjet i ligjshem per zgjidhjen e mosmarreveshjeve , ose per arritjen e

objektivave kombeare.

Heqja Dore nga Lufta (Pakti Brian-Kellog)

Perpjekjet e per ndalimn e pergjithshem te luftes jane kurorzuar me lidhjen e Traktatit

Brian-Kellog, qe ndalonte te gjitha lufterat agresive dhe ne kete pikepamje

perfaqesonte nje hap te madh perpara ne krahasim me Statutin e Lidhjes se

Kombeve.. Lufta konsiderohej edhe me tutje e ligjshme nese : a) zhvillohet per

mbrojtjen e vetvetes ; b) nese zhvillohet kunder nje shteti qe ka shkelur traktatin

Heqja dore nga Lufta me Karten e OKB-se

Karta e OKB-se – jo vetem qe ndalon e luftes , por per me teper ndalon forcen dhe

kercenimin me force, si edhe percaktojne masa te efektshme per pengimin e luftes…

Neni 2, parg.4 i Kartes : “anetaret e OKB-se ne mardheniet e tire nderkombetare

heqin dore nga perdorimi i kercenimit ose nga perdorimi i forces kunder teresise

territoriale ose kunder pavaresise politike te cdo shteti , ose ..

Autoret e Kartes, ne vend te nocionit “lufte” kane perdorur fjalet “kercenim ose

perdorim i forces” qe duhet te eliminojne mundesine per cfaredo mosmarreveshje.

FILLIMI LUFTES

1) Me shpalljen formale te luftes – ( eshte e detyrueshme me Konventen e 3 te Hages).

2) Me deshtimin e perpjekjeve te shtetit qe te realizoje plotesimni e kerkesave nga

ultimatumi

3) Me shpallje , ose veprimin qe tregon se nje shtet e konsideron veten ne lufte me nje

shtet tjeter.

4) Me fillimn e aksioneve armiqesore .

Efektet e Fillimit te Luftes- me fillimin e luftes perfundon periudha e mardhenieve

paqesore, dhe qe nga ai moment mardheniet midis shteteve te konfrontuara

rregullohen me rregullat e se drejtes ndrk. te luftes.

Palet ne Konflikt (pers qe marrin pjese ne lufte/armiqesi);

1) Pjestaret e forcave te armatosura

2) Forcat jo te rregullta (milicia, njesite vullnetare )

3) Kryengritja pop, qe shfaqen spontanisht nder popullsi te territorit akoma te

paokuparum me kusht qe mbajn armet haptazi dhe t’i respektojne rregullat e drejtes

se luftes

4) Levizjet rezistence qe veprojne ne territore te okupuara dhe kane per qelim te

shqetesojne okupusin

5) Levizjet clirimtare qe i perbejne personat qe luftojne per zhdukjen e sundimit

kolonial.

TEATRI i LUFTES- E-D-N percakton dallimin midsi “zons se luftes” dhe “teatrit te

luftes”. Zone e Luftes- konsiderohet hapesira tokesore dhe ujore e nje shteti qe eshte

ne lufte, ujerat e tij detare dhe hapesira ajrore mbi to .

Teatri Luftes-perfshine hapesiren tokesore, detare dhe ajrore net e cilen zhvillohen

aktualisht armiqesiste.

Personat e mbrojtur ne konflikt te armatosur : 1) te plagosurit, 2) te semuret ,

3)anijethyerit, 4) roberit e luftes, 5) pop. Civile, 6) pers.mjekesore, fetare, 7)kryqi kuq

Objektet e mbrojtura ne konflikt : 1) spitalet , 2) objektet civile, 3) objektet kulturore

PERFUNDIMI LUFTES:

1) Nderprerja thjeshte e armiqesise

2) Nenshtrimi- zhdukja e nje pale nderluftuese ne lufte nga pala tjeter, permes

pushtimit dhe fitores.

3) Armepushimi- mareveshje mes forcave nderluftuese per nderprerjen e

perkoheshme te armiqesive

4) Kapitulimi-nenkupton marveshjen me te cilen comand,ushtarak meren vesh per

dorzimin e nje locait te cakt

5) Traktati paqes

Burimet e se drejtes

Klasifikimi:

Burimet themelore (traktatet-konventat, zakonet ndr.dhe parimet e pergjithshme

juridike)

Burimet ndihmese (Jurisprudenca, praktika gjyqesore, dhe doktrina) dhe

Rezolutat nderkombetare

Traktatet nderk

Jane marreveshjet e lidhura mes dy ose me shume subjekteve te se drejtes nder.

Element qenesor per ekzistimin e traktatit eshte pajtimi i vullnetit te subjekteve i cili

shprehet perms organeve kompetente. TN mund te klasifikohen ne baze te disa

kritereve:

-sipas lendes (politike, ekonomike)

-sipas objektivave (paqes, mrojtjes)

-formes (me shkrim, me goje)

-menyres se lidhjes (solemne, te thjeshta)

-kohes sa do jene ne fuqi

-hapesires gjeografike net e cilen shtrihen etj.

Sipas veprimit te normave juridike TN ndahen ne:

Traktate ligje-normavenese, jane burim i drejtperdrejte i se drn.

Traktatet kontrata, marreveshje mes dy ose disa shteteve qe kane per object

rregullimin e nje ceshtje te caktuar mes atyre shteteve.

Zakonet ndrk.

Dikur EDN ka qene perbere kryesisht nga rregulla zakonore. Qe nga mesi i shekullit

XIX zakonet kane filluar te humbin rendesine, si pasoje e nxjerrjes te nje numri te

madh te traktateve ligje.

Mirepo ZN kane ngele si burim me rendesi, sidomos per pjeset ku nuk eshte kryer

kodifikimi. Sipas gjykates ndrk te drejtesise, gjykata duhet ti zbatoje zakonet ndrk si

nje deshmi e nje praktike te pergjithshme e cila eshte pranuar si e drejte.

Element qenesor per ekzistimin e zakonit jane: 1. Praktika e pergjithshme e shteteve

2. Vetedija e subjekteve qe duke vepruar ne nje menyre te caktuar, veprojne ne pajtim

me rregullat zakonore.

Parimet e pergjithshme juridike te pranuara nga kombet e qyteteruara

Paraqesin rregullat qe jane zbatuar ne te drejten e brendshme te shtetit dhe jane

parime fundamentale te drejtesise, te pranuara nga vetedija juridike e pergjithshme.

Ketu hyjne:

Parimi mbi ceshtjen e gjykuar

Parimi se askush nuk mund te perfitoje nga faji i vet

Parimi i ndalimit te keqperdorimit te se drejtes

Parimi i pergjegjesise qe lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj qe eshte

fituar nga pasurimi i pabaze

Parimi se askush nuk mund te barte me shume te drejta se qe ka ne tjeterkend

Parimi Lex Speciales Derogat Generali (ligji i vecante derogon te pergjithshmin)

Parimi Lex Posterior Derogat Legi Priori (ligji i ri e derogon ligjin e vjeter) etj…

* Ne mungese te normave kontraktuese osae zakonore gjyqtaret mund t’i

shfrytezojne parimet e pergjithshme juridike si burim i pashterrshem.

Shteti

Autoret e se drejtes nderkombetare e perkufizojne shtetin si: “Institucion i krijuar

nga nje grup, per realizimin e disa qellimeve, nga te cilat me rte rendesishme jane:

ruajtja e se drejtes dhe rendit brenda kufijve dhe ruajtja e pavaresise se popullit ne

marredhenie me popujt e tjere― ose

“Si bashkesi qe ne nje hapesire te caktuar vepron si organizate me e larte e rendit

juridik e qe nuk eshte e nenshtruar nga asnje organizate tjeter―.

Konventa mbi te drejtat dhe detyrat e shteteve (Montevideo-1933) percakton se shteti

si subject i se drejtes nderkombetare duhet te kete:

1. popullsine e perhershme

2. territorin e caktuar

3. qeverine

4. aftesine per te hyre ne marredhenie me shtetet e tjera.

Lindja e shteteve

EDN nuk merret me ceshtjen e paraqitjes se shtetit para se ai te jete paraqitur

faktikisht. Ky moment merret si pikenisje e nje gjendjeje juridike. Nuk eshte me

rendesi menyra e krijimit te shtetit, se a krijohet ne pajtim me rendin juridik

nderkombetar apo te brendshem. E rendesishme eshte qe shteti i krijuar me akt juridik

te ekzistoje me te vertete.

Shteti mund te krijohet ne menyra te ndryshme. Ne literaturen e se drejtres

nderkombetare dallohet krijimi i shtetit ne menyre:

a. Origjinale- krijimi i shtetit ne territoret e pabanuara ose ku nuk ka patur shtet, ne

te cilin transferohet popullsia.

b. Derivative (te prejardhur)- shtetet mund te krijohen ne territorin e nje province ose

regjioni nga shteti te cilit i kane takuar me pare ose me ndarjen e nje shteti ne dy ose

me shume shtete te pavarura. Ndarja e tille behet me dhune (kryengritje) ose me

marreveshje (ne menyre paqesore).

*** Shtetet mund te krijohen edhe me bashkimin e dy ose me shume shteteve.

**** Shtetet mund te krijohen edhe me nje akt juridik:

1. Me ligj te brendshem

2. Me traktat nderkombetar

3. me vendim te ndonje organizate nderkombetare.

***** Menyra me e shpeshte e krijimit te shteteve, sot lidhet edhe me luften per

pavaresi te popujve kolonialë.

Zhdukja e shteteve

Si lindja poashtu edhe zhdukja e shteteve eshte ceshtje faktike e jo juridike. Shteti

zhduket me humbjen e cilitdo element (popullsise, territorit apo sovranitetit).

Zhdukja e pushtetit shteteror ka qene me se shpeshti rezultat i pushtimit te territorit

dhe i nenshtrimit te plote te atij shteti. Shteti zhduket pqs aneksimi i tij eshte definitiv.

Shteti zhduket edhe me ndarjen e territorit te tij nga shtetet tjera. Nje shtet mund te

zhduket edhe me bashkimin vullnetar te dy ose me shume shteteve. Zhdukja e shtetit

qofte rezultat i aneksimit, i ndarjes, i inkorporimit apo i hyrjes ne ndonje bashkesi

shtetesh, eshte ceshtje faktike, por ka rendesi te madhe dhe shkaktonpasoja te

shumellojshme juridike.

Njohja e shteteve

E drejta nderkombetare niset nga fakti se krijimi i shteteve te reja eshte ceshtje faktike

e jo juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje behet subject i se drejtes

nderkombetare.

Ekzistojne dy teori lidhur me njohjen e shteteve:

1. Teoria konstituive- niset nga qendrimi se shteti me faktin se eshte krijuar, ende nuk

eshte antar i bashkesise nderkombetare. Pra, BN eshte ajo qe vendos se a do ta

pranoje shtetin e ri ne rrethin e vet apo jo.

2. Teoria declarative- shteti i ri automatikisht i fiton te drejtat qe i takojne subjekteve

nderkombetare dhe behet anetar i BN, pqs i ka plotesuar kushtet qe i parasheh e dr

nderkombetare…. Dmth shteti nuk krijohet me njohje, por eshte fakt ky qe konstaton

se shteti eshte krijuar.

Llojet e njohjes

Kemi njohje te shteteve, te qeverive, kryetarit dhe njohje te kryengritesve.

Ne te drejten nderkombetare permenden disa lloje te njohjes:

1. Njohja DE JURE dhe

2. Njohja DE FACTO.

1. Njohja de jure- eshte njohje e perhershme dhe e plote, e cila perfshine te gjitha

marredheniet me shtetin e ri.

2. Njohja de facto- kur nje shtet, i shtyre nga arsyet politike ose per shkak te

paqartesive frikesohet nga njohja e shtetit, ose qeverise se re dhe per kete arsye e

shtyne njohjen e plote.

Njohja mund te jepet:

1. Shprehimisht- me nje akt te njeanshem me telegram, me deklarate te shefit te

shtetit, me note diplomatike ose me nje traktat nderkombetar.

2. Heshtazi- konsiderohet se njohja eshte bere:

- nqs nje shtet lidh marreveshje me shtetin e ri

- nqs pranon dhe dergon perfaqesues diplomatic

- nqs shtetet e treat pranojne konsujt e shtetit te ri

Njohja e shteteve mund te behet:

1. Individualisht- buron nga qeverite ose organet e ngarkuara me pune te jashtme dhe

jepet me akt te njeanshem kurse

2. Kolektive- behet ne konferenca, kongrese ose ne organe nderkombetare me

resolute, me te cilen organet nderkombetare vendosin per krijimin e shtetit te ri ose

me proceduren e pranimit.

Njohja mund te behet edhe Me kushte dhe Pa kushte…

Parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes se shteteve te reja eshte ceshtje rreth se

ciles nuk ekziston unitet i mendimeve. Shumica e autoreve sidomos perkrahesit e

teorise declarative, konsiderojne se parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes eshte e

palejueshme.

Suksedimi ne te drejten nderkombetare

Shpeshe ndodhe qe nje shtet t’i leshoje territorin nje shteti tjeter, si rezultat i

perdorimit te forces, ne menyre paqesore ose me revolucion. Si pasoje e kesaj, shteti

paraprak humb pushtetin mbi ate territory dhe ne vend te tij vjen shteti tjeter.

Suksedimi- paraqitet kur nje ose me shume persona nderkombetar e zevendesojne nje

person tjeter nderkombetar me c’rast behet bartja e te drejtave dhe detyrimeve

nga nje shtet qe e ka nderruar ose humbur identitetin e vet ne shtetin tjeter.

Suksedimi mund te jete:

a. I pergjithshem- shfaqet kur nje subject absorbohet ne teresi nga nje tjeter qofte

edhe kur behet me vullnetin e antareve.

b. I pjesshem- shfaqet kur nje pjese e territorit te nje personi nderkombetar ngritet ne

kryengritje, fiton pavaresine dhe behet person nderkombetar me vete.

* Shteti pasardhes i merr IPSO JURE te gjitha te drejtat dhe detyrat e shtetit te

meparshem.

Suksedimi dhe traktatet

Nje nder ceshtjet me rendesi qe paraqiten me rastin e suksedimit eshte se a kalojne

traktatet e shtetit qe eshte krijuar ose eshte ndare ne shtetin pasardhes ose jane

zhdukur me territorin e humbur ose te dhene.

Lidhur me kete, ne teori jane shfaqur dy tendenca:

1. Shteti i ri nuk mund te konsiderohet i detyruar ne tractate te cilat nuk jane lidhur

nga ai.

2. Shteti i ri duhet t’i pranoje traktatet qe kane qene te lidhura me heret.

Te gjitha zgjidhjet e adoptuara deri me tani mund te perfshihen ne tri grupe:

1. Traktatet qe nuk barten ne pasardhes- Traktatet politike.

2. Traktatet qe vazhdojne te mbesin ne fuqi- Traktatet normavenese.

3. Traktatet qe mbesin ne fuqi- Traktatet qe kane te bejne me territorin.

Suksedimi dhe borxhet publike

*Ne doktrinen e shek. XIX: ka mbizoteruar qendrimi se borxhet duhet bartuar mbi

pasardhes.

*Ne fillim te shek. XX: mjafte autore kane mohuar detyrimet e shtetit suksesor qe te

marre pjese ne pagimin e borxhit te shtetit qe shkaterrohet.

p.s. ne praktike kjo ceshtje eshte zgjidhur perms marreveshjeve speciale, psh. Italia,

perkitazi me provincat Tripolitano dhe Kirenaika, ka pranuar te paguaje borxhin

public te Turqise.

*Ne prag te LIIB:

Ne mungese te traktateve prape kane marre hov tendencat per refuzimin e marrjes se

detyrimeve nga borxhet.

Ceshtja e borxheve publike ne cdo rast duhet zgjidhur me ane te marreveshjeve.

Suksedimi dhe shtetesia

Personat qe jetojne ose e kane vendbanimin ne territorin, i cili eshte subject i

nderrimit, prima facie, e marrin shtetesine e suksesorit.

Probleme lindin vetem per personat te cilet kane qelluar jashte atij territory, ne

momentin e nderrimit. Nderrimi i shtetesise paraqet nje ceshtje te rende kur cedimi

behet kunder vullnetit te popullsise. E drejta nderkombetare ka provuar t’i

zvogeloje pasojat e padeshirueshme te cilat dalin nga keto situate perms Plebishitit

dhe Optimit.

Permbajtja dhe klasifikimi it e drejtave themelore

Ceshtja e precizimit te plote e te drejtave themelore ka mbetur e hapur deri ne ditet e

sotme. Kete e kane kushtezuar: a. Ndryshimet qe jane pasoje e nje evolucioni normal

dhe

b. opozita ne te cilen ka hasur rregullimi i ceshtjes nderkombetare ne shtetet e medha.

Perpjekjet e para i ka bere Abati Gregoar, 1792, projekti i te cilit nuk u realizua, por

ngeli si begatim i se drejtes nderkombetare te asaj kohe.

Te ketilla jane parimet:

a. Popujt jane te pavarur dhe sovran,

b. Te gjithe popujt kane te drejte te organizojne dhe nderrojne formen e tyre te

qeverisjes,

c. Cdo popull eshte zot ne territorin e vet etj…

Shumica e autoreve permendin pese te drejta themelore te shtetit te cilave u

pergjigjen detyrimet e shteteve tjera:

- e drejta e sovranitetit dhe pavaresise

- e drejta per ekzistence (mbrojtje)

- e drejta e barazise

- e drejta per t’u rrespektuar

- e drejta per komunikim me shtetet e tjera.

Llojet e shteteve

Bashkesine nderkombetare per shume kohee kane perbere shtetet sovrane si dhe

shtetet nen sundimin colonial. Bashkesine nderkombetare sot e perbejne me se 190

shtete sovrane te cilat perkunder kesaj mund te jene pak a shume te varura

ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht etj.

Mes shteteve ekzistojne dallime te konsiderueshme ne pikepamje te:

- madhesise se tyre- territorit: shtete te vogla

shtete te medha

- nr te banoreve

- shkalles se zhvillimit

- rendit te brendshem ekonomik

- potencialit ushtarak- superfuqi

fuqi te medha

- rendit te brendshem- kapitaliste

socialiste

Per te drejten, rendesi ka klasifikimi qe ka per baze poziten juridike te shteteve.

1. Shtetet unitare -> thjeshta

2. Shtete te perbera:

a. Bashkimi personal

b. Bashkimi real

c. Konfederata dhe

d. Federata.

2. Shtetet e perbera

A.Bashkimi personal

Bashkesi e dy apo me shume shtetesh te cilat i lidhe vetem person ii sundimtarit.

Bashkimi personal krijohet kur perputhen sendet e trashegimise, kur nje mbret i nje

shteti zgjidhet per mbret edhe ne shtetin tjeter.

Antaret e Bashkimit Personal e ruajne pavaresine e tyre te plote:

1. ne planin e brendshem ruajne:

a. organin ligjdhenes

b. organet gjyqesore

c. organet administrative

2. ne planin e jashtem:

a. vazhdojne te mbesin subjekte te pavarura dhe te vecanta

b. mbajne pavaresisht marredhenie diplomatike me shtetet e tjera.

B. Bashkimi real

Bashkesi e dy apo me shume shtetesh sovrane, te cilat jane nen nje monark dhe bejne

nje subject nderkombetar.

Shtetet antare te BR e ruajne:

1. ne planin e brendshem

a. autonomine e tyre te brendshme dhe i kane te pavarura organet ligjdhenese, admin

dhe gjyqesore.

2. ne planin e jashtem ne competence te BR, si teresi lihet:

a. Politika e jashtme

b. Ushtria dhe

c. Finansat

Lufta kunder nje shteti antar te BR eshte lufte kunder te gjitheve. (Sot nuk ka shtete te

tilla.)

C. Konfederata

Lidhje mes dy apo me shume shteteve te pavarura.

Krijohet me marreveshje nderkombetare dhe ka per qellim: mbrojtjen e pavaresise se

jashtme ose te brendshme te antareve te saj. Ka raste kur krijohen per te evituar

dominimin e nje shteti me te forte. Ka organet e veta qe kane fuqi te caktuar mbi

shtetet antare. – Organ kryesor, e shpeshe i vetem, eshte DIETA, (pastaj Kuvendi i

pergjithshem, Kongresi i delegateve)… Detyrat e ketij organi jane:

1. Te zgjidhe mosmarreveshjet mes antareve

2. Ndalon luften mes antareve, ne marredheniet nderkombetare

3. permbushe vendimet e Dietes.

Shtetet antare te confederates e ruajne pavaresine e tyre te plote, si brenda ashtu

edhe jashte.

D. Federata

Bashkesi e me shume njesive, e cila krijohet me akt juridik => Kushtetute.

Politika e jashtme:

- dergimi dhe pranimi i perfaqesuesve diplomatike

- shpallja e luftes dhe lidhja e paqes

- mbrojtja e sigurise se shtetit dhe

- finansat

(jane ne competence te federates si teresi)

= QEVERIA =

Person ose trup i perbere nga me shume individe te cilet ne baze te kushtetutes e

perfaqesojne shtetet ne marredheniet me shtetet e tjera.

Nese nje shtet i jashtem refuzon te njohe kryetarin e nje shteti ose nderrimin e formes

se qeverisjes se nje shteti, ky i fundit nuk e humb njohjen e tij si shtet, mirepo derisa te

pranohet njohja e tij shprehimisht ose heshtazi, nuk jane te mundshme marredheniet

zyrtare mes tyre.

A K T J U R I D I K

Konfirmohet se nje person ose trup i perbere nga me shume persona eshte ne te

vertete qeveri e nje shteti.

A K T P O L I T I K

I njohjes, eshte shprehje e vullnetit per te hyre ne marredhenie me ate qeveri.

Njohja behet: - shprehimisht

- heshtazi

Mund te jete: - De jure

- De facto

Commonwealth

Eshte bashkesi= Sui generic

Bashkesi vullnetare e shteteve te pavarura dhe sovrane, secila pergjegjese per

politiken e vet qe konsultohen edhe bashkepunojne ne interes te pergjithshem te

popujve te tyre ne perparimin e mirekuptimit nderkombetar dhe paqes ne bote.

Veprimtaria e Komonvelthit mbeshtetet ne:

- konsultimet

- diskutimet dhe

- bashkepunimin.

Format e varesise

Varesia nenkupton doemos marredheniet mes shtetit superior dhe atij inferior.

1. Vazaliteti

2. Protektorati

3. Mandatet (gati jane zhdukur) etj.

Shtetet neutrale

Jane ato shtete te cilat marrin per detyre me marreveshje te posacme te mbeten

neutrale ne cfaredo konflikti qe ndodhe ne te ardhmen mes shteteve te tjera.

Shteti neutral:

- Nuk guxon te lejoje kalimin e forcave ushtarake neper territorin e tij.

- Shteti ka te drejte te ndermarre te gjitha masat per mbrojtjen e tij nga sulmet e

jashtme.

- Pervec se nuk mund te hyje ne marredhenie me karakter ushtarak, nuk ekziston

asnje kufizim tjeter.

Selia e Shenjte

(shteti i qytetit te Vatikanit)

Me marreveshje Italia pranon sovranitetin e Selise se Shenjte, pronesine e plote,

autoritetin ekskluziv, absolute dhe juridiksionin e Selise se Shenjte mbi Vatikan dhe

krijohet Shteti i Qytetit te Vatikanit nen pushtetin e Selise se Shenjte. Me marreveshje

parashikohet paprekshmeria e Papes, e drejta e legacionit, Selia e Shenjte heq dore

nga e drejta e azilit dhe merr persiper t’i dorezoje kriminelet qe jane strehuar aty.

V a t i k a n i mbetet shtet neutral dhe i paprekshem.

Qyteti i Vatikanit ka gjithsej 44 hektare, 500-1000 banore. Sherbimet publike

ushtrohen nga shteti Italian. Vatikani mban marredhenie me afro 70 shtete.

Pergjegjesia nderkombetare e shteteve

Shteti duke qene nje institucion juridik-politik, qe kryen shume funksione brenda dhe

jashte kufijve, eshte i detyruar te rrespektoje rendin juridik nderkombetar.

Pergjegjesia nderkombetare eshte nje institucion juridik kun e baze te tij, secili shtet

te cilit mund t’i mvishet nje akt te cilin e drejta nderkombetare e konsideron si te

paligjshem, duhet t’ia jape demshperblimin shtetit te cilit i ka bere dem me ate

akt. Pergjegjesia e shteteve eshte institucion zakonor i se drejtes nderkombetare.

Elementet e pergjegjesise se shteteve

Pergjegjesia nderkombetare eshte cdohere raport i shtetit me shtetin kur shteti qe ka

pesuar dem kerkon satisfaksion (kenaqje).

Per ekzistimin e pergjegjesise ndekombetare duhet te plotesohen keto kushte:

- te ekzistoje veprimi ose mosveprimi, me te cilin cenohet cfaredo detyre e percaktuar

me normat e se drejtes ndekombetare.

- veprimi i paligjshem duhet tem und t’i mvishet shtetit si person juridik ose si

subject nderkombetar.

- per ekzistimin e pergjegjesise duhet te jete shkaktuar demi.

- duhet te jene shfrytezuar te gjitha mjetet juridike qe parashihen me rend te

brendshem per te fituar kenaqje (satisfaksion).

Pergjegjesia e drejteperdrejte ekziston ne ato raste kur e kane shkele te drejten

nderkombetare organet shteterore per te cilat shteti mban pergjegjesi, ose

perfaqesuesit shteteror.

Pergjegjesia e terthorte, kur nje shtet merr pergjegjesine per cenimin apo shkeljen e

se drejtes nderkombetare nga shtetet tjera.

Pergjegjesia e shtetit per organet ligjdhenese

Ekziston nese nje shtet:

1. nxjerre ndonje ligj i cili eshte ne kundershtim me detyrimet e tij nderkombetare.

2. leshon te nxjerre ligjin, i cili eshte i nevojshem per t’i plotesuar detyrimet

nderkombetare ose nuk derogon nje ligj qe eshte ne kundershtim me detyrimet

ndekombetare.

Pergjegjesia e shtetit per aktet e organeve admin.

Shteti ka pergjegjesi per punen e organeve admin te cilat sipas rendit te brendshem

juridik kane cilesine e organit shteteror qe ushtrojne funksione publike dhe veprojne

per llogari te shtetit, pavaresisht a jane keto locale, provinciale, regjionale, federale

etj.

Pergjegjesia e shtetit per punen e organeve gjyqesore

Pergjegjesia e tille ekziston pqs gjyqet e nje vendi e kane cenuar te drejten

nderkombetare ne zbatimin ose interpretimin e normave te se drejtes se brendshme.

Bazat e pergjegjesise nderkombetare

Per te ekzistuar pergjegjesia nderkombetare, pervec kushteve tjera ekzistuese eshte

edhe nje kusht plotesues-vepra te jete kryer me paramendim, me qellim te keq ose me

pakujdesi.

1. Teoria subjective – e fajit (Groci)

2. Teoria objective – e rrezikut (Anciloti)

Pasojat e pergjegjesise

Si rezultat i veprimit te paligjshem (i shkeljes se detyrimit0, lind nje raport mes shtetit

qe eshte fajtor per ate akt dhe shtetit ndaj te cilit s’eshte plotesuar detyrimi, nga e

cila gje del se pala fajtore duhet te jap shperblimin.

Territori shteteror

Pjeset (elementet) e territorit shteteror

Territori shteteror eshte hapesira qe gjendet nen sovranitetin e nje shteti. Eshte

element qenesor per ekzistimin e shtetit. Territorin shteteror e perbejne siperfaqja

tokesore dhe ujore brenda kufijve, toka dhe ujerat nen kete siperfaqe dhe ajri mbi te.

Territorin shteteror e perbejne siperfaqja tokesore brenda kufijve shteteror, toka nen

te dhe toka nen ujera te brendshme dhe territoriale.

Territori ujor perbehet nga ujerat qe ndodhen brenda territorit shteteror (ujerat

kombetare) dhe ujerat e nje brezi detar (ujerat territoriale) per ato shtete qe kane

dalje ne det. Ne ujerat kombetare hyjne: ujerat e lumenjeve kombetar, liqenet,

kanalet, portet detare, gjiret e detit, gjiret historike dhe detet e brendshme. Toka, uji

dhe ajri perbejne pjeset e verteta (reale) te nje shteti.

Nocioni dhe natyra juridike e territorit shteteror

Me territory shteteror nenkuptohet hapesira mbi te cilen nje shtet e ushtron

sovranitetin territorial. Territori shteteror eshte nje element qenesor pa te cilin shteti

s’mund te ekzistoje dhe eshte i percaktuar sakte me kufijte shteteror. Ushtrimi i

pushtetit mbi nje territor njihet si supremacion territorial.

Kufijte shteteror

Ndarja e territorit kalon neper tri faza:

1. Pergatitja

2. Ndarja

3. Shenimi i kufijve

Mundesite e percaktimit te kufijve ne lumenje jane:

1. Bregu i majte

2. Bregu i djathte

3. Mesi i lumit

4. Thalveg, ose vija e thellesise me te madhe.

Kufijte ndahen ne:

- natyrore… shkojne pergjate ujerave, bjeshkeve ose vargmaleve, pyjeve etj. (kufij te

preferuar)

- artificiale… s’kane mbeshtetje ne relief (shenohen me shtylla, gure, mure etj)

dhe

- astronomik… shkojne paraleleve ose meridianeve.

Ndryshimet territoriale

Ndalimi i marrjes se territorit shteteror

Ndryshimet e territoreve me se shpeshti jane sendertuar me perdorimin e forces (me

pushtim ose nenshtrim). Qe nga fillimi i shekullit XX, e drejta mbeshtetet ne parimin e

rrespektimit te integritetit territorial te shtetit dhe ndalon te merret ndonje territor me

perdorimin e forces.

Menyrat e lejuara te marrjes se territorit shteteror

Lidhur me llojet e fitimit te territorit, autoret e se drejtes nderkombetare i kane ndare

ne fitime origjinere (burimore) dhe derivative (te prejardhura).

Cedimi (Cessio)

Eshte menyre e zgjerimit te territorit, qe realizohet mes dy shteteve. Cedimi eshte

transaksioni mes dy shtetesh: ceduesit dhe fituesit. Ai ka per object bartjen e

sovranitetit mbi territorin i cili i ka takuar shtetit tjeter.

Okupimi paqesor

Eshte vendosja e sovranitetit te nje shteti mbi ndonje territor qe me pare nuk ka qene

nen sovranitetin e asnje shteti tjeter. Okupimi paqesor behet ne baze te aktit te

njeanshem.

Shtimi (Zgjerimi)

Derisa cedimi arrihet me marreveshje nderkombetare, shtimi (acesio) eshte rezultat i

ndryshimeve qe shkaktohen nga forcat natyrore ose si rezultat i punes njerezore.

Parashkrimi

Ne te drejten nderkombetare mund te perkufizohet si zgjerim i sovranitetit mbi nje

territor perms ushtrimit te vazhdueshem dhe te papenguar te sovranitetit ne nje

periudhe te caktuar te domosdoshme per te krijuar bindje te pergjithshme se gjendja

ekzistuese eshte ne pajtim me rendin juridik.

Per te qene i vlefshem parashkrimi eshte e domosdoshme qe asnje shtet (shtet ne

sovranitetin e te cilit ka qene ai territor) mos te protestoje.

Hapesira detare

Hapesirat ujore te deterave dhe oqeaneve mbulojne mbi 70 % te siperfaqes se

rruzullit tokesor.

Ujerat detare ndahen ne:

1. Ujera bregdetare (te brendshme dhe territoriale) dhe

2. Ujera te lira.

E drejta e detit eshte zhvilluar me shekuj si e drejte zakonore. Kodifikimi i se drejtes

se detit eshte bere pas luftes se II boterore.

--- 1.a Ujerat e brendshme detare… Perfshijne ujerat e limaneve detare, ngushticat,

ujerat brenda arkipelageve, detet e brendshme, hapesirat ujore mes vijes se batices

me te larte dhe zbatices me te ulet si dhe deltat e lumenjeve. Gjiri detar e ka statusin e

ujerave te brendshme vetem nqs brigjet e gjirit i takojne nje shteti dhe hyrja ne gjirin

detar nuk ka gjeresi me te madhe se dyfishi i gjeresise se ujerave territoriale.

--- 1.b Ujerat territoriale… Perfaqesojne nje pjese te detit qe shtrihet paralelisht me

vijen e bregut ne nje largesi te caktuar dhe jane burim i rendesishem i pasurise

detare, rruge e lundrimit dhe zone mbrojtese nga ana e detit. Sipas Konventes se

Gjeneves, zona e jashtme nuk mund te shtrihet me tej se 12 milje nga vija fillestare e

ujerave territoriale.

Brezi i jashtem

Paraqet pjesen e detit te lire dhe perfshine hapesiren detare qe shtrihet jashte ujerave

territoriale ne drejtim te hapet deri ne largesi te caktuar. Brezi i jashtem fizikisht dhe

juridikisht eshte pjese e detit te hapet dhe mbi te shtetet kane vetem disa te drejta te

kufizuara te cilat na jep e drejta nderkombetare. Keto te drejta kane te bejne me

mbrojtjen e interesave doganore, sanitare, fiskale, imigracionit, rezervimit te se

drejtes se peshkimit.

Zona ekskluzive ekonomike

Eshte institute i ri juridik dhe nenkupton te drejten qe i eshte dhene shteteve

bregdetare qe te zgjerojne te drejten sovrane ekonomike dhe kompetencat

juridiksionale ne nje hapesire detare dhe nen det, pertej vijes se jashtme te ujerave

territoriale, deri ne largesi prej 200 milja.

Shtrati continental

Perfaqeson fundin e detit dhe nentoken e detit te hapet e cila vazhdohet jashte detit

territorial deri ne thellesi te caktuar.

Deti i hapet

Hapesirat e gjera detare, te cilat shtrihen jashte ujerave bregdetare, perfaqesojne

detin e hapur ose detin e lire. Ne kohen e mesme ka pasur tendenca qe te shtrihet

sovraniteti edhe ne detin e hapur (Anglia- detin e veriut, Portugalia- oqeanin

paqesor).

Koncepti dhe perkufizimi i detit te hapur

Deti i hapur mund te perkufizohet si pjese e oqeanit jashte nje vije qe shkon

paralelisht me bregun ne nje largesi nga ai. Konventa mbi detin e hapur parasheh qe

deti eshte i hapet per te gjithe popujt dhe asnje shtet nuk mund te pretendoje qe te veje

cfaredo pjese te tij nen sovranitetin e vet. Mbi kete pjese vlen parimi i “lirise se

detit te hapur―.

Lirite e detit dhe permbajtja e tyre

Deti i hapet ka statusin e “detit te lire― mbi te cilin vlen rregulla e “Lirise se

detit―.

Lirite e detit te hapur jane:

1. liria e lundrimit te anijeve tregtare dhe te luftes

2. liria e peshkimit

3. liria e venies se kabllove nendetare

4. liria e fluturimit mbi detin e hapur

Konventa e re ua ka shtuar edhe:

5. lirine e krijimit te ishujve artificiale dhe stabilimenteve te tjera qe i lejon e DN

6. lirine e kerkimeve shkencore.

Pirateria

Ne kuptimin e saj original dhe te ngushte “pirateri― eshte cdo akt i

paautorizuar, i kryer me dhune nga ndonje anije private ne detin e hapet kunder

anijes tjeter me qellim te plackitjes.

Servitutet nderkombetare

Nocioni- Servitutet nderkombetare perfaqesojne restriksione (kufizime) te

jashtezakonshme te sovranitetit territorial te nje shteti te imponuara me marreveshje,

me te cilat nje pjese ose tere territory i nje shteti duhet te sherbeje per disa qelime ose

interesa te caktuara te shtetit tjeter.

Llojet e servituteve

Servitut nderkombetare ndahen ne:

1. servitute active ose positive

2. servitute negative

3. servitute ushtarake

4. servitute ekonomike

1. servitutet active (positive) jane ato me te cilat i pet e drejta nje shteti qe te

ndermarre veprime te caktuara ne territorin e shtetit tjeter.

2. servitutet negative- jane ato servitute me te cilat i jepet e drejta nje shteti qe te

kerkoje nga nje shtet tjeter qe ai te rezervohet nga ushtrimi i sovranitetit ne ceshtje te

caktuara.

3. Servitutet ushtarake- jane ato servitute me te cilat nje shtet ka te drejte te mbaje

trupat e veta ne territoret e shtetit tjeter, e drejta e fluturimit te aeroplaneve ushtarake

mbi territorin e shtetit tjeter dhe aterimit per qellime teknike.

4. servitutet ekonomike jane ato servitute te fituara per qellime komerciale dhe te

komunikacionit, sic jane: e drejta e peshkimit ne ujerat territoriale ne shtetin tjeter,

prerja e drunjeve, shfrytezimi i kullosave, shfrytezimi me uje ose me rryme etj.

Shuarja e servituteve

Servitutet shuhen ashtu si jane krijuar dmth me marreveshje mes shteteve te

iunteresuara. Ato mund te shuhen edhe me kalimin e afatit per te cilin jane krijuar:

-me doreheqje te shtetit ne te mire te te cilit kane qene krijuar.

-me bashkimin e territorit shteteror qe ka perfituar dhe territorit te shfrytezuar.

-me zhdukjen e interesit te shtetit te autorizuar.

Organet e marredhenieve nderkombetare

E drejta e brendshme dhe e drejta nderkombetare percaktojne shprehimisht cilat jane

organet, veprimet e te cilave shkaktojne pasoja juridike nderkombetare. Ketij grupi i

perkasin ata persona, veprimet ose deklaratat e te cileve shkaktojne pasoja juridike

nderkombetare per shtetin e tyre dhe personat qe veprojne kryesisht ne pune te

jashtme jashte shtetit.

Organet qendrore

Kryetari i shtetit

Eshte organi me i larte i perfaqesimit te jashtem, mirepo nuk eshte ne cdo rast edhe

organi me i larte shteteror. Kryetari i shtetit mund te jete monarku, presidenti ose

organi kolektiv, varesisht sipas sistemit te vendit. Cdo akt i kryetarit te shtetit ne

marredhenie nderkombetare si akt i shtetit.

Ministri i puneve te jashtme

Pjesemarrja e shefit te shtetit ose kryeministrit, ne ceshtje te jashtme, pergjithesisht

kufizohet me ceshtje te rendesishme politike.

Mbajtja e lidhjeve te rregullta me shtetet dhe organizatat nderkombetare kryesisht

eshte ceshtje e ministrit te puneve te jashtme. MPJ eshte njefare ndermjetesuesi mes

shefit te shtetit dhe organeve te shtetit tjeter. Sipas rregullave nderkombetare

komunikimi mes qeverive behet perms MPJ dhe perfaqesuesve diplomatic te

akredituar ne ate shtet.

Organet e jashtme

Perfaqesuesit diplomatike

Jane te derguar me autorizime qe ta perfaqesojne shtetin jashte. PD ne koherat me te

vjetra jane konsideruar sit e shenjte. Jane derguar per pune te caktuara mirepo pas

kryerjes se atyre pëuneve ka marre fund misioni i tyre. PD ndahen ne perfaqesues te

rregullte dhe te rastit, qe dergohen ne misione te caktuara ne boten e jashtme.

Nocioni i diplomacise

Diplomacia eshte aplikim i inteligjences dhe taktit te rregullimin e marredhenieve

zyrtare mes qeverive te shteteve te pavarura. Eshte shkence e puneve te jashtme ose

art i bisedimeve. Fjala diplomaci origjinen e ka nga greqishtja e vjeter: diplomacia-

doc i shkruar ne dy faqe te lidhura, qe i eshte dhene kryesuesit te misionit dhe ka

permbajtur instruksione per qellimet e misionit.

Gjuha diplomatike

Sendertimi i gjuheve diplomatike behet ne gjuhe te ndryshme. Prej kohes se romakeve

e deri ne kohen e Ligjit XIV si gjuhe diplomatike ka qene gjuha latine. Prej atehere

fillon te imponohet gjuha fringe edhepse nuk ka nje rregullate te se drejtes

nderkombetare.

E drejta e legacionit

Krijimi i perfaqesive te perhershme paraqet ne praktike sendertimin e se drejtes se

legacionit. E drejta per te derguar perfaqesues diplomtike quhet e drejte active e

legacionit. E drejta per te pranuar perfaqesues diplomatike quhet e drejte passive e

legacionit.

E drejta diplomatike

(kodifikimi dhe zhvillimi i saj)

Rregullat qe i referohen perfaqesuesve diplomatike jane krijuar si rregulla zakonore

te se drejtes nderkombetare diplomatike. Ato i kane karakterizuar nje perdorim

constant dhe uniform.

Pas LIIB komisioni i se drejtes nderkombetare, ceshtjen e kodifikimit te se drejtes

diplomatike e ka perfshire si ceshtje te rendesishme dhe ne baze te projektit te tij me

1961, eshte miratuar Konventa mbi marredheniet diplomatike.

Me 1963 Konventa mbi marredheniet konsullore dhe me 1969 Asambleja e

Pergjithshme e KB-se, e ka miratuar Konventen mbi Misionet Speciale. Me 1975 ne

Vjene eshte miratuar Konventa mbi Perfaqesimin e shtetit dhe marredheniet e tyre me

organin nderkombetar te karakterit universal.

Vendosja e marredhenieve diplomatike

Vendimi per vendosjen e marredhenieve diplomatike eshte akt i vullnetit politik i cili i

takon dy subjekteve te interesuara. Secili shtet vendos se a do te mbaje marredhenie

diplomatike me ndonje shtet tjeter dhe a do te kete ne te mission te perhershem.

Klasifikimi i personelit diplomatic

Konventa e Vjenes e ndan personelin diplomatic ne keto kategori:

1. Personeli diplomatic – shefi i misionit, keshilltaret, sekretaret dhe atashete.

2. Personeli administrativ dhe teknik – arkivistet, personeli per mbrojtjen e lidhjeve

dhe personeli administrative.

3. Personel sherbyes – portieret, punetoret e sigurimit, kuzhinieret etj.

Perfundimi i misionit diplomatic

Misioni diplomatic mund te perfundoje me:

1. Kryerjen e detyres se misionit

2. Kalimin e afatit per te cilin eshte derguar

3. Revokim, te cilin mund ta beje shteti qe ka derguar ose mund te jete shkaktuar me

doreheqjen e perfaqesuesit per shkak te transormimit ne tjeter pozite

4. Ngritjen e perfaqesuesit diplomatic ne klase me te larte, porn e kete rast misioni

teknikisht perfundon dhe perfaqesuesi diplomatic merr letra te reja kredenciale

5. Nderprerjen e marredhenieve diplomatike ose fillimin e luftes mes dy shteteve

6. Vdekjen e perfaqesuesit diplomatik.

Konsujt

Ndahen ne konsuj professional (consules missi)

dhe konsuj nderi (consules electi)

1. Konsujt professional jane nepunes dhe sherbimin konsullor e kane profesion te

rregullte dhe te vetem

2. Konsujt nderi rregullisht jane persona autoritativ, qe jetojne, e shpeshe jane edhe

shtetas te shtetit ku veprojne si konsuj. Ata per punen e tyre nuk marrin page.

1). Konsuj te pergjthshem

2). Konsuj (emerohen nga shefi i shtetit)

3). Nenkonsuj (emerohen nga ministry i puneve te jashtme)

4). Agjente konsullor (emerohen nga konsulli i pergjithshem).

Funksioni i konsujve

Konsujte jane organe shteterore te cilet dergohen jashte per qellime te ndryshme e

sidomos per mbrojtjen e interesave shteterore brenda qarkut konsullor. Nuk jane

perfaqesues diplomatike dhe nuk perfaqesojne shtetin ne totalitetin e marredhenieve

nderkombetare si dhe nuk jane te akredituar prane qeverise se vendit te pranimit.

Perfundimi i funskioneve konsullore

Funksionet konsullore perfundojne me:

1. Notifikimin e shtetit te emerimit – shtetit te pranimit, se funskionet e tij kane

pushuar.

2. Terheqjen e ekzekvatures.

3. Notifikimin e shtetit te pranimit – emerimit se ka pushuar te konsideroje antare

te personelit konsullor.

Nepunesit nderkombetar

Lidhur me poziten e nepunesve nderkombetar nuk ekzistojne rregulla uniforme. Te

gjitha organizatat tjera krijohen me marreveshje nderkombetare me me shume ose me

me pak shtete, nga e cila gje del se nepunesit e tyre gezojne te drejta dhe privilegje

vetem ne shtetet antare te organeve ne fjale, te cilat shtete kane lidhur marreveshjet

dhe kane miratuar rregullat e duhura mbi poziten e tyre.

Aktet juridike nderkombetare

Aktet e njeanshme

Akt i njeanshem juridik konsiderohet shprehja e vullnetit te nje subjekti te se drejtes

nderkombetare me qellim qe te shkaktohet ndonje pasoje juridike nderkombetare. Me

keto, ne raste te caktuara krijohet, nderrohet ose pushon ndonje gjendje juridike.

Aktet e njeanshme ndahen ne akte te njeanshme te pavarura, te varura ose aksesore

dhe te perziera.

Notifikimi (Lajmerimi)

Eshte lajmerimi zyrtar drejtuar nje subjekti tjeter ose subjekteve te se drejtes

nderkombetare per ndonje qendrim, kerkese, fakt ose ngjarje pa te cilen pretendohet

te kete rendesi juridike, posaqerisht rendesi nderkombetare, ose term teknik per

lajmerim shtetet tjera per ca fakte ose ngjarje me rendesi juridike. Notifikimi mund te

jete i detyrueshem ose fakultativ.

Njohja (Pranimi)

Deklarim i njeanshem se nje gjendje ose ndonje kerkese konsiderohet juridikisht e

vlefshme. Njohja eshte mjafte e shpeshte ne marredhenie nderkombetare (njohja e

shteteve te reja, e qeverive, e kryengritesve si pale nderluftuese etj)

Njohja mund ti ipet shprehimisht ose heshtazi.

Protesta

Eshte deklarate me te cilen mohohet ligjshmeria e ndonje situate te caktuar. Ajo ka

per qellim te ruaje te drejtat ose te beje me dije se shteti qe proteston nuk pajtohet dhe

nuk i pranon aktet e caktuara per te cilat eshte i njohur me notifikim, ose me cfaredo

menyre tjeter dhe refuzon pranimin e gjendjes se re.

Heqja dore

Eshte deklarate e njeanshme e vullnetit. Me te nje shtet heq dore nga ndonje e drejte e

tij ne marredhenie nderkombetare. Me kete shuhet nje e drejte subjective e shtetit.