Shaban Musliu R-521-10

Shaban Musliu R-521-10

E DREJTA NDRKOMBTARE PUBLIKE(prmbledhje)

Nocioni i Drejts Ndrkombtare

Shkrimtart e vjetr, t cilt kan shkruar n latinisht , pr lndn ton kan prdorur termin e s drejts romake jus gentium (drejta e popujve).

Ky term ka prfaqsuar sistemin juridik unik nacional, q ka rregulluar marrdhniet midis t huajve, midis t huajve dhe qytetarve romak dhe ka qen i bazuar n idet e prbashkta drejtsis s popujve t ndryshm te perandoris .Termi jus-gentium sht prdorur edhe pr t shnuar normat juridike t cilat kan rregulluar marrdhniet midis shteteve , prkatsisht n mes popullit romak dhe popujve tjer .Francisco de Vitoria ne shek XVI dhe anglezi Zouche n shek XVII kan prdorur termin jus-inter-gentes (e drejta midis popujve) ose ( e dr.ndrkombtare), i cili sht prhapur dhe pranuar n shum gjuh.Groci shek XVII krahas me jus-gentium prdor dhe termin inter-civitates (e drejta midis shteteve). Kt term e kan prvetsuar t gjith autort q kan konsideruar se e drejta ndrkombtare rregullon marrdhniet midis shteteve. Jeremy Benthman me 1789 pr her t par ka prdorur termin International Law ( e dr. ndrkombtare), si zvendsim i termit Law of Nation (e drejta e popujve).Prkufizimi:

E Drejta Ndrkombtare Publike (DNP) sht trsia e rregullave dhe normave t sjelljes ndrmjet subjekteve t s drejts ndrkombtare.

Subjektet e DN

Jan bartsit e t drejtave dhe detyrimeve n marrdhniet ndrkombtare. N prcaktimin konkret t subjekteve ndrkombtare autort jan ndar n disa grupe :

Klasikt sipas tyre vetm shtetet kan cilsin e subjektit ndrkombtar. Pr klasikt shteti sht subjekt ndrkombtar, sikurse q sht individi subjekt n sistemin juridik t nj shteti .

Nj grup autoresh q nga shek XIX- krahas me shtetet i proklamojn edhe individt si persona ndrkombtar. Sipas tyre shtetet dhe individt jan subjekt t DN. Pr shumicn vetm shtetet dhe O.N. mund t krijojn rregulla t s drejts, kurse individi t drejtat dhe detyrat i nxjerr vetm nga marrveshjet midis shteteve .

Nj grup i vogl autorsh , vetm individt i konsiderojn si barts t vrtet t drejtave dhe detyrimeve n prgjithsi , pra dhe n t drejtn ndrkombtare Westlake thot se detyrat dhe drejtat e shteteve jan vetm detyra dhe t drejta t njerzve q i prbjn ato .

Nse mbshtetemi n at q u tha m lart del se shtetet jan padyshim barts t drejtave dhe detyrimeve, mirpo nuk jan subjekt i vetm. Subjekt mund t jen edhe O.N. dhe individi i cili do her e m shum fiton t drejta dhe detyra pr shkak t trendit t zhvillimeve n DN kurse zhvillimi demokratik e bn t mundshm shfrytzimin e disa t drejtave.

N kt ecuri kan kontribuar padyshim reduktimi i sovranitetit t shteteve , njohja e primatit absolut t s drejts ndrkombtare, njohja e individit si subjekt i t drejts ndrkombtare krahas me shtetin dhe pavarsisht nga vullneti shtetror etj.

Ndarja e D.N.

D.N.Publike . rregullon marrdhniet midis subjekteve t D.N, para se gjithash midis shteteve dhe organizatave ndrkombtare ; kurse

D.N .Private- rregullon marrdhniet juridike private me elemente t jashtme.

D.N. prgjithshme- prmban rregulla t prgjithshme juridike q vlejn pr tr bashksin ndrkombtare , kurse

D. Regjionale-i referohet nj numr t vogl shtetesh; psh (e d. ndrkombtare ndramerikane)

D. Pozitive dhe D. Natyrore

D. Zakonore dhe D. Kontraktuese- bazn e vet e kan n karakterin e burimeve t ndryshme

D. Detyrueshme- (Jus Cogens)- prmban norma t D.N, t cilat palt nuk mund ti ndryshojn.

Kto rregulla krijohen me ligj ose me marrveshje ndrkombtare Psh: Karta OKB-se u ndalon shteteve q t marrin obligime q do t ishin n kundrshtim me t. .

N grupin e rregullave jus-cogens hyjn: ndalimi i gjenocidit, skllavris, aparteidit, diskriminimit, pirateris, t drejtat e njeriut, cenimi i t cilave prfaqson sipas D.N krimi ndrkombtar

D. Lufts dhe D. Paqes- ndarja e ktyre vshtir q mund t ekzistoj , pr shkak se shum rregulla t s drejts ndrkombtare vlejn edhe n koh t lufts , edhe n koh t paqes.

Natyra Juridike e D.N.- shum autor, q nga koht e grekve t vjetr e deri n ditt e sotme t s drejts ndrkombtare i mohojn karakterin e s drejts. Rrethin e mohuesve t drejts ndrkombtare e prbjn nj grup i filozofve, politikologve, juristve, publicistve (Hobsi, Puffendorf , Spinoza, Kant, Hegel, Austin, Lukic etj) q prgjithsisht mendonin se rregullat e se D.N nuk kan karakterin e s drejts pozitive , sepse shtetet jan sovrane dhe mbi to nuk mund t ket fardo t drejte q do ti detyronte

Sipas Austinit- e drejta ka t bj me rregullat e sjelljes t vendosura nga ndonj autoritet politik ose ligjvns dhe t cilat imponohen me sanksione fizike , kurse e drejta q sundon midis kombeve sht gabimisht e quajtur e drejt !!

Sipas tij detyrat q ajo imponon zbatohen me an t sanksioneve morale ose nga frika se do t provokojn armiqsi dhe t kqija t prgjithshme, nse shkelen maksimat e pranuara dhe respektuara prgjithsisht Meq t dr.nderkombetare i mungojn karakteristikat e drejts pozitive, kjo sht vn n sfern e etiks ose moralit pozitiv ndrkombtarPoashtu Lorimer pohon se e DN pozitive nuk ekziston n t vrtet: e D.N. Publike nuk sht as e prkufizuar , as e imponuar nga ndonj autoritet m i lart nga ai , q subjektet mbajn n duart e tyre Argumentet m t shpeshta q i kan prdorur mohuesit kan qen mungesa e organit suprem (ligjvns), mungesa e gjykatave, sanksioneve etj.

Burimet e s drejtsKlasifikimi:

1. Burimet themelore ( traktatet-konventat, zakonet ndrkombtare dhe parimet e prgjithshme juridike)

2. Burimet ndihmse (Jurisprudenca praktika gjyqsore, dhe doktrina) dhe

3. Rezolutat ndrkombtare

a) Traktatet Ndrkombtare-jan marrveshjet e lidhura mes dy ose m shum subjekteve t s drejts ndrkombtare. Element qensor pr ekzistimin e traktatit sht pajtimi i vullnetit t subjekteve i cili shprehet prmes organeve kompetente.Pra, pajtimi arrihet n traktat nprmjet shprehjes s vullnetit dhn shprehimisht pr dallim nga zakonet ndrkombtare tek t cilat vullneti shprehet heshtazi. Traktatet ndrkombtare mund t klasifikohen n baz t disa kritereve:a) sipas lnds (politike, ekonomike)b) sipas objektivave (paqes, mbrojtjes)c) forms (me shkrim, me goj)

d) mnyrs s lidhjes (solemne, t thjeshta)e) kohs sa do jen n fuqif) hapsirs gjeografike n t ciln shtrihen etj.

Sipas veprimit t normave juridike Traktatet Ndrkombtare ndahen n:1. Traktatet ligje jan burim i drejtprdrejt i s D.N. Me to kontraktohen rregulla t reja t sjelljes ose vrtetohen, prkufizohen, abrogohen rregullat e ekzistuese zakonore ose kontraktuese t karakterit prgjithshm Ato jan t paafatizuara dhe prodhojn efekte shpeshher edhe pr palt q nuk kan marr pjes n lidhjen e tyre.2. Traktatet kontrata, marrveshje mes dy ose disa shteteve q kan per objekt rregullimin e nj shtje t caktuar mes atyre shteteve Ato jan t kufizuara ne pikpamje kohore dhe konsumohen me plotsimin e obligimeve reciproke t palve kontraktuese .

3. Traktatet ligjvnse

b). Zakonet Ndrkombtare. - dikur e D.N ka qen prbr kryesisht nga rregulla zakonore. Q nga mesi i shekullit XIX zakonet kan filluar t humbin rndsin, si pasoj e nxjerrjes t nj numri t madh t traktateve ligje.Mirpo zakonet ndrkombtare kan ngel si burim me rndsi, sidomos pr pjest ku nuk sht kryer kodifikimi. Sipas gjykats ndrkombtare t drejtsis, gjykata duhet ti zbatoj zakonet ndrkombtare si nj dshmi e nj praktike te prgjithshme e cila sht pranuar si e drejt.Element qensor pr ekzistimin e zakonit jan: 1. Praktika e prgjithshme e shteteve2. Vetdija e subjekteve q duke vepruar n nj mnyr t caktuar, veprojn n pajtim me rregullat zakonore.Zakonin ndrkombtar e bjn :

PRECEDENTET ( prsritja e shpesht)

OPINIO JURIS SIVE NECESSITATIS (vetdija mbi detyrimin pr tu sjell n nj mnyr t caktuar).

c) Parimet e prgjithshme juridike t pranuara nga kombet e qytetruara-

Paraqesin rregullat q jan zbatuar n t drejtn e brendshme t shtetit dhe jan parime fundamentale t drejtsis, t pranuara nga vetdija juridike e prgjithshme.Ktu hyjn:

Parimi mbi shtjen e gjykuar

Parimi se askush nuk mund t prfitoj nga faji i vet

Parimi i ndalimit t keqprdorimit t s drejts

Parimi i prgjegjsis q lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj q sht fituar nga pasurimi i pabaz

Parimi se askush nuk mund t bart me shum t drejta se q ka n tjetr knd

Parimi Lex Speciales Derogat Generali (ligji i veant derogon t prgjithshmin)

Parimi Lex Posterior Derogat Legi Priori (ligji i ri e derogon t vjetrin) etj.

N munges t normave kontraktuese ose zakonore gjyqtaret mund ti shfrytzojn parimet e prgjithshme juridike si burim i pashtershm.

d) Vendimet Gjyqsore dhe Doktrina jan mjete ndihmse t cilat shrbejn q t konstatojn rregulla juridike .

Roli gjykatave- nuk sht pr t krijuar t drejtn , por per ta zbatuar n raste t caktuara

Precedentt nuk i japin fuqi rregullave, mirpo gjithashtu nuk mund t mohohet se n rezonin dhe n marrjen e vendimit nga ana e gjyqtarit puna e gjyqtareve t mparshm edhe nse nuk kan pesh vendimtare, megjithat kan njfar ndikimi

Doktrina- roli i autorve t shquar nuk ka qen t krijojn t drejtn e as t tregojn se far duhet t jet ajo. Por, vetm t tregojn ose t vrtetojn se far sht n realitet e drejta.

Kodifikimi i DN me kodifikim nnkuptojm sistematizimin e normave juridike me qllim q t arrihet bashkimi i tyre n baz t parimeve t prbashkta.

Disa autor procesin e kodifikimit e kan konsideruar statik dhe penges pr zhvillimin e s DN. Sipas tyre, e D.N e pamodifikuar sht dinamike, sepse shum m leht absorbon rregullat progresive.Kodifikimi i prgjithshm i tr s D.N nuk sht br sepse sht e sigurt se t gjitha shtetet n asnj mnyr nuk do t merreshin vesh pr t gjitha shtjet .

Nga ana tjetr jan kodifikuar pjes t veanta te D.N, si psh:

Drejta e Detit (1958),

Diplomatike (1961),

Dr. Traktateve (1969),

Dr - Konsullore (1963)

Bashksia ndrkombtare nuk ka pasur ndonj organ qendror pr kodifikim, sepse shtetet sovrane nuk ia kan deleguar t drejtn e kodifikimit nj organi t till. Kshtu, aftsia pr kodifikim ka mbetur n vet shtetet t cilat e bjn kt n konferenca ose kongrese ndrkombtare.

SHTETI Autort e s drejts ndrkombtare e prkufizojn shtetin si:

Institucion i krijuar nga nj grup, pr realizimin e disa qllimeve, nga t cilat me t rndsishme jan: ruajtja e s drejts dhe rendit brenda kufijve , ruajtja e pavarsis s popullit n marrdhnie me popujt e tjer ose Si bashksi q n nj hapsir e caktuar vepron si organizat m e lart e rendit juridik, e q nuk sht e nnshtruar nga asnj organizate tjetr.

,,Konventa mbi te drejtat dhe detyrat e shteteve (Montevideo-1933) prcakton se shteti si subjekt i s drejts ndrkombtare duhet t ket:

Popullsin e prhershme Territorin e caktuar Qeverin Aftsin pr t hyr n marrdhnie me shtetet e tjera.

Elementet e shtetit :

Popullsia e prhershme- popullsia prfaqson trsi t individve t t dy gjinive t cilt jetojn bashkrisht n nj bashksi dhe jan t lidhur n shtet juridikisht dhe politikisht.

Territori- prfaqson vendin ku sht vendosur popullsia dhe mbi t cilin shteti ushtron kontroll ose shtrin sovranitetin territorial .

Pushteti-Sovran pushteti Sovran (sovraniteti-pavarsia) nga shume jurist theksohet si kriter prfundimtar i shtetsis dhe prfaqson pushtetin suprem ose autoritetin i cili sht i pavarur nga cilido autoritet tjetr botrore (ai nnkupton ekzistimin e vetm nj autoriteti ligjdhns dhe ekzekutiv)

LINDJA E SHTETEVEE DN nuk merret me shtjen e paraqitjes s shtetit para se ai t jet paraqitur faktikisht. Ky moment merret si piknisje e nj gjendjeje juridike Nuk sht me rndsi mnyra e krijimit t shtetit, se a krijohet n pajtim me rendin juridik ndrkombtar apo t brendshm. E rndsishme sht q shteti i krijuar me akt juridik t ekzistoj me t vrtet. Shteti mund t krijohet ne mnyra te ndryshme:a) Origjinale- krijimi i shtetit n territoret e pabanuara ose ku nuk ka patur shtet, n t cilin transferohet popullsia.b) Derivative (t prejardhur)- shtetet mund te krijohen n territorin e nj province ose regjioni nga shteti t cilit i kan takuar m par ose me ndarjen e nj shteti n dy ose me shum shtete t pavarura. Ndarja e till bhet me dhun (kryengritje) ose me marrveshje (n mnyr paqsore).c) Shtetet mund te krijohen edhe me bashkimin e dy ose me shume shteteve.d) Shtetet mund te krijohen edhe me nj akt juridik: 1) Me ligj te brendshm (Filipinet 1934) 2). Me traktat ndrkombtar (Irlanda 1921) 3). Me vendim t ndonj organizate ndrkombtare ( Izraeli 47 , Libia 52)e) N ditt e sotme rndsi t jashtzakonshme n krijimin e shteteve t reja ka parimi i Vetvendosjes (Karta e OKB-se , ne nenin 1, parag.2 thekson se KB-kan pr qllim zhvillimin e marrdhnieve miqsore midisi kombeve, t mbshtetura n respektimin e barazis dhe vetvendosjes s popullit.).

ZHDUKJA E SHTETEVESi lindja poashtu edhe zhdukja e shteteve sht shtje faktike e jo juridike. Shteti zhduket me humbjen e cilitdo element (popullsis, territorit apo sovranitetit).Zhdukja e pushtetit shtetror ka qen me s shpeshti si:

Rezultat i pushtimit t territorit dhe i nnshtrimit t plot t atij shteti

Shteti zhduket nse aneksimi i tij sht definitiv.

Shteti zhduket edhe me ndarjen e territorit t tij nga shtetet tjera.

Nj shtet mund t zhduket edhe me bashkimin vullnetar t dy ose m shum shteteve.

Zhdukja e shtetit qoft rezultat i aneksimit, i ndarjes, i inkorporimit apo i hyrjes n ndonj bashksi shtetesh, sht shtje faktike, por ka rndsi t madhe dhe shkakton pasoja t shumllojshme juridike.

NJOHJA E SHTETEVEE drejta ndrkombtare niset nga fakti se krijimi i shteteve t reja sht shtje faktike e jo juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje bhet subjekt i s drejts ndrkombtare.Ekzistojn dy teori lidhur me njohjen e shteteve:1) Teoria konstituive- niset nga qndrimi se shteti me faktin se sht krijuar, ende nuk sht antar i bashksis ndrkombtare. Pra, BN sht ajo q vendos se a do ta pranoj shtetin e ri n rrethin e vet apo jo.2) Teoria deklarative- shteti i ri automatikisht i fiton t drejtat q i takojn subjekteve ndrkombtare dhe bhet antar i BN, poqse i ka plotsuar kushtet q i parasheh e DN. Dmth shteti nuk krijohet me njohje, por sht fakt ky q konstaton se shteti sht krijuar.

LLOJET E NJOHJES S SHTETEVEKemi njohje t :

1) shteteve,

2) qeverive,

3) kryetarit ,

4) kryengritsve.N t drejtn ndrkombtare prmenden disa lloje t njohjes:1. Njohja- DE-JURE - sht njohje e prhershme dhe e plot, e cila prfshin t gjitha marrdhniet me shtetin e ri. Ajo ka vler retroaktive dhe jepet shprehimisht nprmes aktit-formal.2. Njohja DE-FACTO- kur nj shtet, i shtyr nga arsyet politike ose pr shkak t paqartsive friksohet nga njohja e shtetit, ose qeveris s re dhe pr kt arsye e shtyn njohjen e plot3. SHPREHIMISHT- me nje akt t njanshm (me telegram, me deklarat t shefit t shtetit, me not diplomatike ose me nj traktat ndrkombtar).4. HESHTAZI- konsiderohet se njohja sht br ( nse nj shtet lidh marrveshje me shtetin e ri, nse pranon dhe drgon prfaqsues diplomatik ,nse shtetet e treta pranojn konsujt e shtetit t ri).5. INDIVIDUALISHT- buron nga qeverit ose organet e ngarkuara me pun t jashtme dhe jepet me akt t njanshm (deklarat, telegram, not diplomatike etj).6. KOLEKTIVISHT bhet n konferenca, kongrese ose n organe ndrkombtare me rezolut, me t ciln organet ndrkombtare vendosin pr krijimin e shtetit t ri ose me procedurn e pranimit.7. Njohja me kushte dhe Pa kushte-parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes se shteteve t reja sht shtje rreth s cils nuk ekziston unitet i mendimeve. Shumica e autoreve sidomos prkrahsit e teoris deklarative, konsiderojn se parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes sht e palejueshme.

PRANIMI n OKB sht n kompetenc t Asambles s Prgjithshme dhe Kshillit Sigurimit . AP vendos me 2/3 e votave pas rekomandimit q i bn KS Pr pranim krkohet q shteti t jet:

1. paqedashs-

2. q ti pranoj detyrimet q dalin nga Karta e OKB-s,

3. q t jet i aft dhe i gatshm ti prmbush detyrimet.

Vlera dhe rndsia e pranimit ne OKB sht e jashtzakonshme. Pr ka me s miri dshmon fakti se shtetet e porsakrijuara nj ndr aktet e para q ndrmarrin n planin e jashtm sht krkesa q t pranohen n OKB. Kjo bhet aq m e rndsishme kur dihet fakti se OKB u garanton antarve t vet integritetin territorial dhe pavarsin politike. Prandaj pranimi sht garanci e mir pr ekzistimin dhe stabilitetin e shteteve t reja.

NJOHJA E QEVERIS DHE SHTETITQEVERIA- sht person ose njsi (trup) e prber nga m shum individ, t cilt n baz t kushtetuts e prfaqsojn shtetin n marrdhnie me shtetet tjera. Njohja e qeverive ose kryetarit sht fakt i ndar nga njohja e shtetit.Kelsen bn dallimin midis aktit-juridik dhe aktit-politik t njohjes .

Me akt-juridik- konfirmohet se nj person ose njsi e prbr nga m shum persona sht n t vrtet qeveri e nj shteti.

Akti-politik- i njohjes sht shprehje e vullnetit per t hyr n mardhnie me at qeveri. Problem i njohjes s nj qeverie paraqitet vetm ather kur ajo vjen n pushtet me dhun me mjete extra-juridike (grushtet, revolucion etj).

SUKSEDIMI N DREJTEN NDERKOMBETAREShpesh ndodh q nj shtet ti lshoj territorin nj shteti tjetr, si rezultat i prdorimit t forcs, n mnyr paqsore ose me revolucion. Si pasoj e ksaj, shteti paraprak humb pushtetin mbi at territor dhe n vend t tij vjen shteti tjetr ose bashksi tjera.Suksedimi- paraqitet kur nj ose me shume persona ndrkombtar e zvendsojn nj person tjetr ndrkombtar me qrast bhet bartja e t drejtave dhe detyrimeve nga nj shtet q e ka ndrruar ose humbur identitetin e vet n shtetin tjetr.Suksedimi mund t jet:1) Suksedim i Prgjithshm- shfaqet kur nj subjekt (shtet) absorbohet n trsi nga nj tjetr qoft edhe kur bhet me vullnetin e antarve.2) Suksedim i pjesshm- shfaqet kur nj pjes e territorit t nj personi ndrkombtar ngritet n kryengritje, fiton pavarsin dhe bhet person ndrkombtar me veteShteti pasardhs i merr IPSO JURE t gjitha t drejtat dhe detyrat e shtetit t mparshm.

a) Suksedimi dhe traktatet Nj ndr shtjet me rndsi q paraqiten me rastin e suksedimit sht se a kalojn traktatet e shtetit q sht krijuar ose sht ndar n shtetin pasardhs ose jan zhdukur me territorin e humbur ose t dhn.- Lidhur me kt, n teori jan shfaqur dy tendenca:

Shteti i ri nuk mund t konsiderohet i detyruar n traktate t cilat nuk jan lidhur nga ai.

Shteti i ri duhet ti pranoj traktatet q kan qen t lidhura m hert.

T gjitha zgjidhjet e adoptuara deri me tani mund t prfshihen n tri grupe:

Traktatet politike- Traktatet q nuk barten n pasardhs

Traktatet normavnse- Traktatet q vazhdojn t mbesin n fuqi (pasi jan lidh n t mir t prgjithshme )

Traktatet q kan t bjn me territorin- Traktatet q mbesin ne fuqi-(servitutet ndrkombtare ).

b) Suksedimi dhe Borxhet Publike1. Ne doktrinn e shek. XIX ka mbizotruar qndrimi se borxhet duhet bartur mbi pasardhs.

2. N fillim te shek. XX mjaft autor kan mohuar detyrimet e shtetit suksesor q t marr pjes n pagimin e borxhit t shtetit q shkatrrohet.

psh. n praktik kjo shtje sht zgjidhur prmes marrveshjeve speciale, psh. Italia, prkitazi me provincat Tripolitano dhe Kirenaika, ka pranuar t paguaj borxhin publik t Turqis.N prag t Lufts II Botrore n munges t traktateve prap kan marr hov tendencat pr refuzimin e marrjes s detyrimeve nga borxhet. shtja e borxheve publike n do rast duhet zgjidhur me ane t marrveshjeve.

c) Suksedimi dhe Shtetsia - Personat q jetojn ose e kan vendbanimin n territorin, i cili sht subjekt i ndrrimit, PRIMA FACIE, e marrin shtetsin e sukcesorit (pasardhsit).Probleme lindin vetm pr personat t cilt kan qlluar jasht atij territori, n momentin e ndrrimit. Ndrrimi i shtetsis paraqet nj ceshtje t rnd kur cedimi bhet kundr vullnetit t popullsis. E drejta ndrkombtare ka provuar ti zvogloj pasojat e padshirueshme t cilat dalin nga kto situate prmes Plebishitit dhe Optimit.PLEBISHITI sht konsult e prgjithshme e popullit, n t ciln banorve u lejohet t shprehin vullnetin se cilit shtet dshirojn ti takojn.. Kshtu banort e nj territori kan mundsi t deklarohen se a pranojn a jo kalimin prej nj shteti n shtetin tjetrPlebishiti sht instrument relativisht i ri , ai prmendt n shek: XV- XVI, por zbatohet q nga Revolucioni Francez.E drejta OPTIMIT- sht mundsia qe tu pranohet banorve t nj territori q brenda nj afati t caktuar t zgjedhin shtetsin e shtetit q ka br cedimin (ceduesit) ose t pasardhsit.

d) T Mirat Publike q gjendet n territorin e caktuar dhe i takojne atij shteti, kalojn n duart e pasardhsit (t trashgimtarit).

Prmbajtja dhe klasifikimi i t drejtave themelore t shtetit- Prpjekjet e para pr prcaktimin e t drejtave dhe detyrave t shteteve i ka br Abati Gregoar 1792, projekti i t cilit nuk u realizua, por ngeli si begatim i s drejts ndrkombtare t asaj kohe. T ktilla jan parimet:

Popujt jan t pavarur dhe sovran,

T gjith popujt kan t drejt t organizojn dhe ndrrojn formn e tyre t qeverisjes

do popull sht zot n territorin e vet

Asnj popull nuk ka t drejt t przihet ne punt e brendshme t popullit tjetr

Traktatet jan t shenjta dhe t pacenueshme

Shumica e autorve prmendin 5 t drejta themelore t shtetit t cilave u prgjigjen detyrimet e shteteve tjera:

e drejta e sovranitetit dhe pavarsis e drejta pr ekzistenc (mbrojtje) e drejta e barazis e drejta pr tu respektuar e drejta pr komunikim me shtetet e tjera.

LLOJET e SHTETEVE Bashksin ndrkombtare pr shum koh e kan prbr:

shtetet sovrane ,

shtetet gjysm-sovrane ( shtetet vasale, shtetet nn protektorat) , si dhe

shtetet nn sundimin kolonial.

Bashksin ndrkombtare sot e prbjn m se 190 shtete sovrane t cilat prkundr ksaj mund t jen pak a shum t varura ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht etj.Mes shteteve ekzistojn dallime t konsiderueshme n pikpamje t:

madhsis s territorit ( shtete t vogla , shtete t mdha )

numrit t banorve shkalles s zhvillimit (shtete shume t zhvilluara, shtete n zhvillim )

potencialit ushtarak - ( superfuqi , fuqi t mdha)

rendit t brendshm ekonomik (kapitaliste , socialiste)

Pr t drejtn, rndsi ka klasifikimi q ka per baz pozitn juridike t shteteve:1. Shtetet unitare-thjeshta2. Shtete t prbra:

Bashkimi personal,

Bashkimi real ,

Konfederata

Federata

BASHKIMI-PERSONAL- bashksi e dy apo me shum shtetesh t cilat i lidh vetm personi i sundimtarit (monarku i prbashkt ) . Bashkimi personal krijohet kur prputhen sendet e trashgimis, kur nj mbret i nj shteti zgjidhet pr mbret edhe n shtetin tjetr. Antart e Bashkimit Personal e ruajn pavarsin e tyre t plot:1. N planin e brendshm ruajn:

organin ligjdhns;

organet gjyqsore;

organet administrative )

2. Ne planin e jashtm:

vazhdojn t mbesin subjekte t pavarura dhe t veanta

mbajn pavarsisht marrdhnie diplomatike me shtetet e tjera.

BASHKIMI REAL -bashksi e dy apo m shum shtetesh sovrane, t cilat jan nn nj monark dhe bjn nj subjekt ndrkombtar. Shtetet antare t bashkimit real ruajn:1. N planin e brendshm ruajn ( autonomin e tyre t brendshme dhe i kan t pavarura organet ligjdhnse, administratn dhe gjyqsorin .)2. N planin e jashtm n kompetence t BR-s, si trsi lihet:

Politika e jashtme;

Ushtria ,

Financat

Lufta kundr nj shteti antar t BR-s sht luft kundr t gjithve. (Sot nuk ka shtete t tilla.)

KONFEDERATA-lidhje mes dy apo me shum shteteve t pavarura. Krijohet me marrveshje ndrkombtare dhe ka pr qllim mbrojtjen e pavarsis s jashtme ose t brendshme t antarve t saj.Ka raste kur krijohen pr t evituar dominimin e nj shteti m t fort. Ka organet e veta q kan fuqi t caktuar mbi shtetet antare. Organ kryesor, e shpeshher i vetm sht DIETA, (pastaj Kuvendi i prgjithshm, Kongresi i delegatve)

Detyrat e ktij organi jan:

T zgjidh mosmarrveshjet mes antarve Ndalon luftn mes antarve, n marrdhniet ndrkombtare Prmbush vendimet e Diets.Shtetet antare t konfederats e ruajn pavarsin e tyre t plot, si brenda ashtu edhe jasht.

FEDERATA-bashksi e m shume njsive (shteteve), e cila krijohet me akt juridik (Kushtetut).Politika e jashtme:

a) drgimi dhe pranimi i prfaqsuesve diplomatike

b) shpallja e lufts dhe lidhja e paqes;

c) mbrojtja e siguris s shtetit dhe

d) financat jan n kompetence t federats si trsi.

QEVERIA sht person ose trup i prbr nga me shume individ t cilt n baz t kushtetuts e prfaqsojn shtetet n marrdhniet me shtetet e tjera.Nse nj shtet i jashtm refuzon t njoh kryetarin e nj shteti ose ndrrimin e forms s qeverisjes s nj shteti, ky i fundit nuk e humb njohjen e tij si shtet, mirpo derisa t pranohet njohja e tij shprehimisht ose heshtazi, nuk jan t mundshme marrdhniet zyrtare mes tyre.Akt-Juridik -konfirmohet se nj person ose trup i prbr nga m shume persona sht n t vrtet qeveri e nj shteti. Akt-Politik- i njohjes, sht shprehje e vullnetit pr t hyr n marrdhnie me at qeveri.Njohja behet: - ( shprehimisht , heshtazi )Mund te jete: - (De jure , De facto)

COMMONEALTH - sht bashksi (Sui generis)..Bashksi vullnetare e shteteve t pavarura dhe sovrane, secila prgjegjse pr politiken e vet q konsultohen edhe bashkpunojn n interes t prgjithshm t popujve t tyre n prparimin e mirkuptimit ndrkombtar dhe paqes n bot.Veprimtaria e Komonvelthit mbshtetet ne: (konsultimet, diskutimet dhe bashkpunimin ).

FORMAT E VARSIS -varsia nnkupton doemos marrdhniet mes shtetit superior dhe atij inferior; Marrdhnie midis shtetit i cili legalisht mund ta imponoj vullnetin e vet dhe shtetit i cili legalisht duhet ti nnshtrohet atij vullneti.1. Vazaliteti- forme e varsis politike, q prfaqson raportin midis shtetit me t fort (suzerenit) dhe shtetit me t varur (vasalit)2. Protektorati- form e marrdhnieve midis nj shtetit m t fort dhe nj shtetit m t dobt. Ky krijohet me marrveshje ndrkombtare, e cila prkufizon marrdhniet midis palve. Mandatet (gati jan zhdukur) etj.

SHTETET NEUTRALE - jan ato shtete t cilat marrin pr detyr me marrveshje te posame t mbeten neutrale n fardo konflikti q ndodh n t ardhmen mes shteteve t tjera.Shteti neutral :

Nuk guxon t lejoje kalimin e forcave ushtarake npr territorin e tij.

Shteti ka t drejt t ndrmarr t gjitha masat pr mbrojtjen e tij nga sulmet e jashtme.

Prve se nuk mund t hyj n marrdhnie me karakter ushtarak, nuk ekziston asnj kufizim tjetr.

SELIA E SHENJET (shteti i qytetit t Vatikanit)

Me marrveshje Italia pranon sovranitetin e Selis se Shenjt, pronsin e plot, autoritetin ekskluziv, absolut dhe juridiksionin e Selis s Shenjt mbi Vatikan dhe krijohet Shteti i Qytetit t Vatikanit nn pushtetin e Selis se Shenjt. Me marrveshje parashikohet paprekshmria e Paps, e drejta e negacionit, Selia e Shenjte heq dor nga e drejta e azilit dhe merr prsipr ti dorzoj kriminelet q jan strehuar aty.V a t i k a n i mbetet shtet neutral dhe i paprekshm. Qyteti i Vatikanit ka gjithsej 44 hektar, 500-1000 banor. Shrbimet publike ushtrohen nga shteti Italian. Vatikani mban marrdhnie me afro 70 shtete.

PRGJEGJSIA NDRKOMBTARE E SHTETEVEShteti duke qen nj institucion juridik-politik, q kryen shum funksione brenda dhe jasht kufijve, sht i detyruar t respektoj rendin juridik ndrkombtar. Prgjegjsia ndrkombtare sht nj institucion juridik ku n baz t tij, secili shtet t cilit mund ti mvishet nj akt t cilin e drejta ndrkombtare e konsideron si t paligjshm, duhet tia jap dmshprblimin shtetit t cilit i ka br dem me at akt. Prgjegjsia e shteteve sht institucion zakonor i s drejts ndrkombtare.

Elementet e prgjegjsis s shteteve - prgjegjsia ndrkombtare sht doher raport i shtetit me shtetin kur shteti q ka psuar dm krkon satisfaksion (knaqje).Pr ekzistimin e prgjegjsis ndrkombtare duhet t plotsohen kto kushte:

T ekzistoj veprimi ose mosveprimi, me t cilin cenohet fardo detyr e prcaktuar me normat e s drejts ndrkombtare.

Veprimi i paligjshm duhet t mund ti mvishet shtetit si person juridik ose si subjekt ndrkombtar.

Pr ekzistimin e prgjegjsis duhet t jet shkaktuar dmi Duhet t jen shfrytzuar t gjitha mjetet juridike q parashihen me rend t brendshm pr t fituar knaqje (satisfaksion).

Llojet e Prgjegjsis (politike, materiale, morale )Sipas qndrimit q mbizotron , prgjegjsia penale e shteteve si persona juridik nuk mund t ekzistoj, meq pa faj ska as prgjegjsi penale , kurse shteti si trsi nuk mund t kryeje ndonj vepr penale, qoft me paramendim qoft me pakujdesi .. (nse do ti mvishej prgjegjsia nj shteti si trsi , ather i tr populli i nj vendi do te mund t shpallej fajtor )Kshtu kundr shtetit si trsi nuk mund t zhvillohet procedur penale sepse shteti nuk mund t vihet n bankn e te akuzuarve Prkundr ksaj ne te DN flitet per prgjegjsin penale t individve dhe personave juridik.Prgjegjsia e drejtprdrejt ekziston n ato raste kur e kan shkel t drejtn ndrkombtare organet shtetrore pr t cilat shteti mban prgjegjsi, ose prfaqsuesit shtetror.Prgjegjsia e trthort, kur nj shtet merr prgjegjsin pr cenimin apo shkeljen e s drejts ndrkombtare nga shtetet tjera.a) Prgjegjsia e shtetit pr organet ligjdhnse Ekziston nse nj shtet:

nxjerr ndonj ligj i cili sht n kundrshtim me detyrimet e tij ndrkombtare

lejon t nxjerre ligjin, i cili sht i nevojshm per ti plotsuar detyrimet ndrkombtare ose

nuk derogon nj ligj q sht n kundrshtim me detyrimet ndrkombtare.

b) Prgjegjsia e shtetit per aktet e organeve administrative - shteti ka prgjegjsi pr punn e organeve admin t cilat sipas rendit te brendshm juridik kan cilsin e organit shtetror q ushtrojn funksione publike dhe veprojn per llogari t shtetit, pavarsisht a jan kto lokale, provinciale, regjionale, federale etj.

c) Prgjegjsia e shtetit per punn e organeve gjyqsore - prgjegjsia e till ekziston nse gjyqet e nj vendi e kan cenuar te drejtn ndrkombtare n zbatimin ose interpretimin e normave t s drejts s brendshme.d) Bazat e prgjegjsis ndrkombtare - pr te ekzistuar prgjegjsia ndrkombtare, prve kushteve tjera ekzistuese sht edhe nje kusht plotsues-vepra t jet kryer me paramendim, me qllim t keq ose me pakujdesi.

Teoria subjektive- e fajit (Groci) nse sht br dmi me faj, sipas drejts natyrore del detyrimi i shpagimit t dmit.. Kt detyrim e mbajn ata q e kan shkaktuar dmin, ose kan kontribuar t shkaktohet dmi.

Teoria objektive e rrezikut (Anciloti)- per ekzistimin e prgjegjsis nuk ka rndsi a sht kryer delikti ndrkombtar me paramendim ,me qllim e keq apo nga pakujdesia

PASOJAT E PERGJEGJESISE -si rezultat i veprimit t paligjshm (i shkeljes se detyrimit), lind nj raport mes shtetit q sht fajtor pr at akt dhe shtetit ndaj t cilit ssht plotsuar detyrimi, nga e cila gj del se pala fajtore duhet t jap shprblimin.

Prgjegjsia Penale n t DN

E DN ka parapar sanksione ndaj kryesve t disa krimeve ndrkombtare (treg. me skllevr, pirateria, tregtia me narkotike etj) me te cilat rrezikohen vlerat e prgjithshme njerzore.

Gjykata e Prhershme Penale Ndrkombtare Me 17 korrik 1998 n konferencn diplomatike t mbajtur n Rom sht miratuar dhe nnshkruar nga prfaqsuesit e 139 shteteve Statuti i Romes i Gjykats Penale Ndrkombtare.. Gjykata e re do t jet kompetente per dnimin e personave prgjegjs pr krime kundr njerzimit, krime lufte, akte gjenocidit dhe agresionit Gjykata ka 18 gjyqtar dhe do ta ket selin n Hag.. Statuti do t hy n fuqi kur do t ratifikohet nga 60 shtete. N prill 2002 sht siguruar nr i mjaftueshm i ratifikimeve pr t hy n fuqi. Administrata e Bushit e kundrshton themelimin e ksaj gjykate dhe e ka trhequr nnshkrimin e br me 1998 nga administrata e presidentit Klinton.

TERRITORI SHTETROR -territori shtetror sht hapsira q gjendet nn sovranitetin e nj shteti. sht element qensor pr ekzistimin e shtetit. Territorin shtetror e prbjn siprfaqja toksore dhe ujore brenda kufijve, toka dhe ujrat nn kt siprfaqe dhe ajri mbi t. Territori ujor prbhet nga ujrat q ndodhen brenda territorit shtetror (ujerat kombtare) dhe ujerat e nj brezi detar (ujerat territoriale) pr ato shtete q kan dalje n det. N ujerat kombtare hyjn: ujerat e lumenjve kombtar, liqenet, kanalet, portet detare, gjiret e detit, gjiret historike dhe detet e brendshme. Toka, uji dhe ajri perbejne pjest e vrteta (reale) t nj shteti

.Nocioni dhe natyra juridike e territorit shtetrorMe territor shtetror nnkuptohet hapsira mbi t ciln nj shtet e ushtron sovranitetin territorial. Territori shtetror sht nj element qensor pa t cilin shteti smund t ekzistoj dhe sht i prcaktuar sakt me kufijt shtetror. Ushtrimi i pushtetit mbi nj territor njihet si supremacion territorial.Ndarja e territorit kalon npr tri faza:1. Prgatitja2. Ndarja3. Shnimi i kufijveMundsit e prcaktimit t kufijve n lumenj jan:1. Bregu i majt2. Bregu i djatht3. Mesi i lumit4. Thalveg, ose vija e thellsis me te madhe.Kufijt ndahen n: natyrore shkojn prgjat ujerave, bjeshkve ose vargmaleve, pyjeve etj. (kufij t preferuar)

artificiale skan mbshtetje n relief (shnohen me shtylla, gur, mure etj) dhe

astronomik shkojn paraleleve ose meridianve.

Ndalimi i marrjes s territorit shtetrorNdryshimet e territoreve m s shpeshti jan sendrtuar me prdorimin e forcs (me pushtim ose nnshtrim). Q nga fillimi i shekullit XX, e drejta mbshtetet n parimin e respektimit t integritetit territorial t shtetit dhe ndalon t merret ndonj territor me prdorimin e forcs.

Mnyrat e lejuara t marrjes s territorit shtetrorLidhur me llojet e fitimit t territorit, autort e s drejts ndrkombtare i kan ndar n fitime origjinere (burimore) dhe derivative (te prejardhura).CEDIMI (Cessio) - sht mnyr e zgjerimit t territorit, qe realizohet mes dy shteteve. Cedimi sht transaksioni mes dy shtetesh: ceduesit dhe fituesit. Ai ka per objekt bartjen e sovranitetit mbi territorin i cili i ka takuar shtetit tjetr.Okupimi paqsor - sht vendosja e sovranitetit t nj shteti mbi ndonj territor q me par nuk ka qen nn sovranitetin e asnj shteti tjetr. Okupimi paqsor bhet ne baze t aktit t njanshm.Shtimi (Zgjerimi)-derisa cedimi arrihet me marrveshje ndrkombtare, shtimi (acesio) sht rezultat i ndryshimeve q shkaktohen nga forcat natyrore ose si rezultat i puns njerzore.Parashkrimi n t drejtn ndrkombtare mund t prkufizohet si zgjerim i sovranitetit mbi nje territor prmes ushtrimit t vazhdueshm dhe t papenguar t sovranitetit n nj periudh t caktuar t domosdoshme pr t krijuar bindje t prgjithshme se gjendja ekzistuese sht n pajtim me rendin juridik.Per t qen i vlefshm parashkrimi sht e domosdoshme q asnj shtet (shtet ne sovranitetin e t cilit ka qene ai territor) mos t protestoj.Hapsira detare- hapsirat ujore t detyrave dhe oqeaneve mbulojn mbi 70 % te siprfaqes se rruzullit toksor. E drejta e detit - sht zhvilluar me shekuj si e drejt zakonore. Kodifikimi i s drejts se detit sht br pas lufts se II botrore.Ujerat detare ndahen ne:1. Ujra bregdetare (te brendshme dhe territoriale) dhe2. Ujra t lira.1. Ujrat e brendshme detare -prfshijn ujerat e limaneve detare, ngushticat, ujerat brenda arkipelagve, detet e brendshme, hapsirat ujore mes vijs s batics me te larte dhe zbatics me t ult si dhe deltat e lumenjve. Gjiri detar e ka statusin e ujrave t brendshme vetm nse brigjet e gjirit i takojne nj shteti dhe hyrja n gjirin detar nuk ka gjersi me t madhe se dyfishi i gjersis se ujrave territoriale.1.Ujerat territoriale-prfaqsojn nj pjes t detit q shtrihet paralelisht me vijn e bregut ne nje largsi t caktuar dhe jan burim i rndsishm i pasuris detare, rrug e lundrimit dhe zon mbrojtse nga ana e detit.

Sipas Konvents se Gjenevs, zona e jashtme nuk mund t shtrihet me tej se 12 milje nga vija fillestare e ujrave territoriale.

Brezi i jashtm-paraqet pjesn e detit t lir dhe prfshin hapsirn detare qe shtrihet jasht ujerave territoriale n drejtim t hapet deri n largsi t caktuar. Brezi i jashtm fizikisht dhe juridikisht sht pjese e detit t hapet dhe mbi t shtetet kan vetm disa t drejta t kufizuara te cilat na jep e drejta ndrkombtare. Kto te drejta kan t bjn me mbrojtjen e interesave doganore, sanitare, fiskale, imigracionit, rezervimit t s drejts s peshkimit.

Zona ekskluzive ekonomike -sht institut i ri juridik dhe nnkupton t drejtn q i sht dhne shteteve bregdetare q t zgjerojn t drejtn sovrane ekonomike dhe kompetencat juridiksionale n nj hapsire detare dhe nn det, prtej vijs s jashtme t ujrave territoriale, deri ne largsi prej 200 milja.

Shtrati kontinental- prfaqson fundin e detit dhe nntokn e detit t hapet e cila vazhdohet jasht detit territorial deri ne thellsi t caktuar.

Deti i hapt-hapsirat e gjera detare, te cilat shtrihen jasht ujerave bregdetare, prfaqsojn detin e hapur ose detin e lir. N kohen e mesme ka pasur tendenca qe t shtrihet sovraniteti edhe n detin e hapur (Anglia- detin e veriut, Portugalia- oqeanin paqsor).

Koncepti dhe prkufizimi i detit t hapurDeti i hapur mund te prkufizohet si pjes e oqeanit jasht nj vije q shkon paralelisht me bregun n nj largsi nga ai. Konventa mbi detin e hapur parasheh qe deti sht i hapt pr t gjith popujt dhe asnj shtet nuk mund t pretendoj q t vej fardo pjese t tij nn sovranitetin e vet. Mbi kt pjes vlen parimi i liris s detit t hapur. Deti i hapet ka statusin e detit t lir mbi t cilin vlen rregulla e Liris s detit.Lirit e detit te hapur jan:1. liria e lundrimit te anijeve tregtare dhe te lufts2. liria e peshkimit3. liria e vnies se kabllove nndetare4. liria e fluturimit mbi detin e hapurKonventa e re ua ka shtuar edhe:5. lirin e krijimit t ishujve artificiale dhe stabilimenteve tjera q i lejon e DN6. lirin e krkimeve shkencore.

Pirateria-n kuptimin e saj origjinal dhe t ngushte pirateri sht do akt i paautorizuar, i kryer me dhun nga ndonj anije private n detin e hapet kundr anijes tjetr me qellim te plakitjes.

Servitutet Ndrkombtare prfaqsojn restrikcione (kufizime) t jashtzakonshme t sovranitetit territorial t nj shteti t imponuara me marrveshje, me te cilat nj pjes ose tr territori i nj shteti duhet t shrbej pr disa qllime ose interesa t caktuara t shtetit tjetr.Llojet e servituteve (ndrkombtare)1. Servitute Aktive- jan ato me t cilat i ipet e drejta nj shteti qe te ndrmarr veprime te caktuara ne territorin e shtetit tjetr. 2. Servitute Negative- jan ato me cilat i jepet e drejta e nje shteti q t krkoje nga nje shtet tjetr q ai te rezervohet nga ushtrimi i sovranitetit n ceshtje t caktuara.3. Servitute Ushtarake- jan ato me te cilat nje shtet ka t drejtn t mbaje trupat e veta n territoret e shtetit tjetr, e drejta e fluturimit te aeroplanve ushtarake mbi territorin e shtetit tjetr dhe aterrimit pr qllime teknike.4. Servitutet ekonomike jan ato servitute t fituara pr qllime komerciale dhe te komunikacionit, si jan: e drejta e peshkimit n ujerat territoriale n shtetin tjetr, prerja e drunjve, shfrytzimi i kullosave, shfrytzimi me uj ose me rrym etj.Shuarja e Servituteve -servitutet shuhen ashtu si jan krijuar ; dmth me marrveshje mes shteteve t interesuara. Ato mund te shuhen edhe me kalimin e afatit pr t cilin jan krijuar1) Me dorheqje t shtetit n t mir t t cilit kan qen krijuar.2) Me bashkimin e territorit shtetror q ka prfituar dhe territorit t shfrytzuar.3) Me zhdukjen e interesit t shtetit t autorizuar.ORGANET E MARRDHNIEVE NDERKOMBETAREE drejta e brendshme dhe e drejta ndrkombtare prcaktojn shprehimisht cilat jan organet e MN veprimet e t cilave shkaktojn pasoja juridike ndrkombtare. Ktij grupi i prkasin ata persona, veprimet ose deklaratat e te cilve shkaktojn pasoja juridike ndrkombtare pr shtetin e tyre dhe personat q veprojn kryesisht n pun t jashtme jasht shtetit. E DN krkon q do shtet t ket nj ose m shum organe , aktet e te cilave shkaktojn pasoja juridike ndrkombtare

Organet Qendrore1) Kryetari i shtetit-sht organi me i lart i prfaqsimit t jashtm, mirpo nuk sht n do rast edhe organi m i lart shtetror. Kryetari i shtetit mund t jet monarku, presidenti ose organi kolektiv, varsisht sipas sistemit t vendit. do akt i kryetarit t shtetit n marrdhnie ndrkombtare si akt i shtetit.2) Ministri i punve t jashtme-pjesmarrja e shefit t shtetit ose kryeministrit, n ceshtje t jashtme, prgjithsisht kufizohet me ceshtje te rndsishme politike.Mbajtja e lidhjeve t rregullta me shtetet dhe organizatat ndrkombtare kryesisht sht ceshtje e ministrit te punve te jashtme. MPJ sht njfar ndrmjetsuesi mes shefit t shtetit dhe organeve t shtetit tjetr. Sipas rregullave ndrkombtare komunikimi mes qeverive bhet prmes MPJ dhe prfaqsuesve diplomatik t akredituar n at shtet.

Organet e jashtmePrfaqsuesit diplomatik - Jan t drguar me autorizime q ta prfaqsojn shtetin jasht. PD n kohrat m t vjetra jan konsideruar si t shenjt. Jan drguar pr pun t caktuara mirpo pas kryerjes s atyre punve ka marre fund misioni i tyre. PD ndahen n prfaqsues te rregullt dhe t rastit, q drgohen n misione t caktuara n boten e jashtme.

Nocioni i diplomacisDiplomacia sht aplikim i inteligjencs dhe taktit t rregullimin e marrdhnieve zyrtare mes qeverive t shteteve t pavarura. sht shkence e punve te jashtme ose art i bisedimeve. Fjala diplomaci origjinn e ka nga greqishtja e vjetr: diplomacia-dokument i shkruar n dy faqe t lidhura, q i sht dhn kryesuesit t misionit dhe ka prmbajtur instruksione pr qllimet e misionit.

Gjuha DiplomatikeSendrtimi i gjuhve diplomatike bhet n gjuhe t ndryshme. Prej kohs s romakve e deri n kohen e Ligjit XIV si gjuh diplomatike ka qen gjuha latine. Prej ather fillon t imponohet gjuha frnge edhe pse nuk ka nj rregullat t s drejts ndrkombtare.

E drejta e legacionit -Krijimi i prfaqsive t prhershme paraqet n praktik sendrtimin e s drejts se legacionit.E drejta pr t drguar prfaqsues diplomatike quhet e drejt aktive e legacionit. E drejta pr t pranuar prfaqsues diplomatike quhet e drejt pasive e legacionit.

E drejta diplomatike - rregullat qe i referohen prfaqsuesve diplomatike jan krijuar si rregulla zakonore t s drejts ndrkombtare diplomatike. Ato i kan karakterizuar nj prdorim konstant dhe uniform.Pas L-II-B komisioni i s drejts ndrkombtare, shtjen e kodifikimit t s drejts diplomatike e ka prfshire si shtje t rndsishme dhe n baz t projektit t tij me 1961, sht miratuar Konventa mbi Marrdhniet Diplomatike.Me 1963 Konventa mbi marrdhniet konsullore dhe me 1969 Asambleja e Prgjithshme e KB-se, e ka miratuar Konventn mbi Misionet Speciale. Me 1975 n Vjen sht miratuar Konventa mbi Prfaqsimin e shtetit dhe marrdhniet e tyre me organin ndrkombtar t karakterit universal.

Vendosja e marrdhnieve diplomatike Vendimi per vendosjen e marrdhnieve diplomatike sht akt i vullnetit politik i cili i takon dy subjekteve t interesuara. Secili shtet vendos se a do t mbaj marrdhnie diplomatike me ndonj shtet tjetr dhe a do te ket n t mision t prhershm.

Klasifikimi i personelit diplomatikKonventa e Vjens e ndan personelin diplomatik n kto kategori:1. Personeli diplomatik (shefi i misionit, kshilltaret, sekretaret dhe atashet).2. Personeli admin dhe teknik (arkivistet, personeli per mbrojtjen e lidhjeve dhe personeli administrative).3. Personel shrbyes (portiert, puntoret e sigurimit, kuzhinieret )etj.

Prfundimi i misionit diplomatikMisioni diplomatik mund t prfundoj me: Kryerjen e detyrs s misionit Kalimin e afatit pr t cilin sht drguar Revokim, t cilin mund ta bj shteti q ka derguar ose mund t jet shkaktuar me dorheqjen e prfaqsuesit per shkak te transformimit ne tjetr pozit

Ngritjen e prfaqsuesit diplomatik n klas m t lart, por ne kt rast misioni teknikisht prfundon dhe prfaqsuesi diplomatik merr letra t reja kredenciale

Ndrprerjen e marrdhnieve diplomatike ose fillimin e lufts mes dy shteteve

Vdekjen e prfaqsuesit diplomatik.

KONSUJT - ndahen n konsuj Professional (consules missi) dhe konsuj nderi (consules electi)1. Konsujt profesional-jan npuns dhe shrbimin konsullor e kan profesion t rregullt dhe t vetm2. Konsujt nderi- rregullisht jan persona autoritativ, q jetojn, e shpesh jan edhe shtetas t shtetit ku veprojn si konsuj. Ata pr punn e tyre nuk marrin pag.

Konventa Vjens , t gjith shefat e konsullatave i ndan ne katr klase:1). Konsuj te prgjithshm2). Konsuj (emrohen nga shefi i shtetit)3). Nnkonsuj (emrohen nga ministri i punve t jashtme)4). Agjente konsullor (emrohen nga konsulli i prgjithshm).

Funksioni i konsujve - Konsujt jan organe shtetrore t cilt drgohen jasht per qllime t ndryshme e sidomos per mbrojtjen e interesave shtetrore brenda qarkut konsullor. Nuk jan prfaqsues diplomatike dhe nuk prfaqsojn shtetin n totalitetin e marrdhnieve ndrkombtare si dhe nuk jan te akredituar pran qeveris s vendit t pranimit.Prfundimi i funksioneve konsullore / prfundon me :1. Notifikimin e shtetit t emrimit shtetit t pranimit, se funksionet e tij kan pushuar.2. Trheqjen e ekzekvatures.3. Notifikimin e shtetit t pranimit emrimit se ka pushuar t konsideroj antar t personelit konsullor.

NPUNSIT NDRKOMBTAR Lidhur me pozitn e npunsve ndrkombtar nuk ekzistojn rregulla uniforme. T gjitha organizatat tjera krijohen me marrveshje ndrkombtare me m shume ose me m pak shtete, nga e cila gj del se npunsit e tyre gzojn t drejta dhe privilegje vetm n shtetet antare t organeve n fjal, te cilat shtete kane lidhur marrveshjet dhe kan miratuar rregullat e duhura mbi pozitn e tyre.

AKTET JURIDIKE NDERKOMBETAREAktet e Njanshme -Akt i njanshm juridik konsiderohet shprehja e vullnetit t nj subjekti t s drejts ndrkombtare me qellim q t shkaktohet ndonj pasoj juridike ndrkombtare. Me kto, n raste t caktuara krijohet, ndrrohet ose pushon ndonj gjendje juridike. Aktet e njanshme ndahen n:

akte t njanshme t pavarura ( notifikimi, njohja, protesta heqja dore, premtimi) ,

t varura (oferta, pranimi, rezerva )

t prziera

Aktet e nj anshme juridike- t varura :1) Notifikimi (Lajmrimi) - sht lajmrimi zyrtar drejtuar nj subjekti tjetr ose subjekteve t s drejts ndrkombtare pr ndonj qndrim, krkese, fakt ose ngjarje pa t ciln pretendohet t ket rendsi juridike, posarisht rendsi ndrkombtare, ose term teknik pr lajmrim shtetet tjera per ca fakte ose ngjarje me rndsi juridike. Notifikimi mund te jete i detyrueshm ose fakultativ. 2) Njohja (Pranimi)-deklarim i njanshm se nj gjendje ose ndonj krkes konsiderohet juridikisht e vlefshme. Njohja sht mjaft e shpesht n marrdhnie ndrkombtare (njohja e shteteve t reja, e qeverive, e kryengritsve si pal ndrluftuese etj) Njohja mund ti ipet shprehimisht ose heshtazi.3) Protesta-sht deklarat me te ciln mohohet ligjshmria e ndonj situate t caktuar. Ajo ka per qllim t ruaj t drejtat ose t bj me dije se shteti qe proteston nuk pajtohet dhe nuk i pranon aktet e caktuara pr t cilat sht i njohur me notifikim, ose me fardo mnyr tjetr dhe refuzon pranimin e gjendjes se re.4) Heqja dore - sht deklarat e njanshme e vullnetit. Me t nj shtet heq dore nga ndonj e drejt e tij n marrdhnie ndrkombtare. Me kt shuhet nj e drejt subjektive e shtetit.

TRAKTATET NDERKOMBETARE (nocioni)Me traktat ndrkombtar konsiderohet do pajtim i vullnetit mes shteteve, me qllim t krijimit, ndryshimit ose ndrprerjes s ndonj raporti juridik reciprok, ose marrveshje e karakterit kontraktual mes shteteve ose organizatave shtetrore me t cilat krijohen t drejta dhe detyrime pr palt. Sipas disa autoreve, marrveshjet ndrkombtare duhet t lidhen doemos me shkrim, sepse vetm n kt mnyr mund te konstatohet pajtimi i vullneteve.Emrimi i traktateveLlojet e ndryshme t dokumenteve ndrkombtare te hartuara me shkrim paraqiten me emra t ndryshm. Me se shpeshti quhen marrveshje ose traktate ndrkombtare mirpo prdoren edhe emrtime t ndryshme si jan: (konventa, pakti, modus vivendi )etj.

Traktatet: pretendojn t prfaqsojn marrveshjet me t rndsishme dhe me solemne (traktatet e paqes, tregtare etj).Paktet: jan marrveshje shum solemne q i referohen shtjeve t ndryshme politike.Konventat: prfaqsojn marrveshjet me t cilat prcaktohen raportet mes shteteve n ndonj lmi t caktuar. (psh: Konventa Hags- mbi rregullat dhe zakonet e lufts).Deklaratat: prfaqsojn marrveshjet ligj, me t cilat palt kontraktuese detyrohen mes vete se n t ardhmen do tu prmbahen disa rregullave t sjelljes.Karta dhe statuti: prfaqsojn marrveshje mbi krijimin, organizimin dhe prcaktimin e kompetencave t organizatave dhe organeve ndrkombtare.Termi AKT: prdoret pr marrveshje shume-palshe, t lidhura n kongrese apo konferenca ndrkombtare psh. Akti Prfundimtar i Kongresit t Vjens- 1815 etj.Protokollet: jan marrveshje t ndryshme joformale mes shteteve ose marrveshjeve plotsuese pr interpretimin, vazhdimin ose ndrrimin e marrveshjeve tjera.Kompromisi: marrveshje mbi zgjidhjen paqsore t ndonj konflikti qoft nprmes arbitrazhit ose ndonj gjykate tjetr ndrkombtareKartele: jan marrveshjet t cilat i lidhin eprort ushtarak, derisa zgjasin armiqsit, pr t shkmbyer robrit, t plagosurit, ndrprerjen e luftimeve etj.Konkordate: jan marrveshjet te cilat i lidh Vatikani me shtetet e tjera dhe i referohen pozits s kishs katolike n shtetin e caktuar.Termi MODUS VIVENDI: prdoret pr marrveshjet e prkohshme pr t cilat pritet q n t ardhmen t zvendsohen me nj traktat ose konvent.

Llojet e marrveshjeve ndrkombtareTraktatet ndrkombtare klasifikohen n baz t kritereve t ndryshme:1. Sipas forms (me shkrim + me goj)2. Sipas mnyrs s lidhjes (solemne + te thjeshta)3. Sipas hapsirs gjeografike (prgjithshme + regjionale)4. Sipas mundsis s aderimit (hapura, gjysm t hapura, t mbyllura)5. Sipas lnds (traktate politike, ekonomike, juridike, teknike etj)

Palt kontraktuese -mund t jet do subjekt i s drejts ndrkombtare. Kt t drejt e kan shtetet, organizatat ndrkombtare dhe kryengritsit nse jan t pranuar si pal ndrluftuese.

Pajtimi i vullnetit N t drejtn ndrkombtare sikurse edhe n t drejtn e brendshme krkohet q pajtimi i vullnetit n do rast duhet t prputhet me vullnetin e vrtet t subjektit ndrkombtar dhe t jet dhn lirisht. Ne qoftse ekziston dyshimi se ka t meta n pajtimin e vullnetit si psh: (dhuna, lajthimi, mashtrimi dhe korrupsioni) , ather vjen n dyshim ligjshmria e vet lnds s traktatit.Pr kt arsye doher supozohet se akti ndrkombtar, sht i vlefshm, prderisa nuk dshmohet ekzistimi i mungess e cila e bn t pavlefshm.

Dhuna Gjat lidhjes s marrveshjes ndrkombtare, dhuna mund t prdoret ndaj personit i cili shpreh vullnetin e shtetit ose ndaj shtetit si trsi. Shumica e autoreve konsiderojn se prdorimi i dhuns kundr personit q e lidh e bn marrveshjen e till t paqen, pa vler ose i nnshtrohet anulimit.

Lajthimi - dmth mosnjohje ose prfytyrim i gabuar i ndonj fakti ose situate. Shumica e autoreve konsiderojn si form t mangt t shprehjes se vullnetit dhe t mete q ndikon n vlern e marrveshjes s lidhur.

Mashtrimi- ndikon n vlern juridike t marrveshjeve ndrkombtare. Marrveshja e lidhur me mashtrim nuk sht juridikisht e vlefshme, psh nse nj shtet me rastin e lidhjes s nj marrveshje ndrkombtare prdor hartn gjeografike.

ORGANIZATA NDERKOMBETARE- jan bashksi t prhershme me karakter qeveritar, apo jo qeveritar, t krijuara mbi baz t nj marrveshje ndrkombtare

( karta, statuti ose ndonj dokument tjetr konstituiv) me qellim t bashkpunimit n zgjidhjen e problemeve ndrkombtare t parashikuara me ato dokumente.Nga kjo del q org. ndrkombtare krijohen me vullnetin e shteteve:

Themelues t organizatave ndrkombtare jan shtetet sovrane (kur org. sht ndr-shtetrore)

Ato krijohen me traktate ndrkombtare

Veprimtaria e tyre shtrihet brenda kompetencave q jan t prcaktuara me marrveshje

Financimi bhet me an t kontributeve t shteteve antare.

Klasifikimi i Organizatave Ndrkombtarea) Sipas shtrirjes Organizata globale (universale) dhe Regjionaleb) Sipas funksioneve te Prgjithshme dhe Specializuarac) Sipas antarve Ndrshtetrore & Joqeveritared) Sipas autorizimeve rekomanduese & mbishtetrore e) Sipas kohzgjatjes- - t prkohshme & prhershme

ORGANIZATA e KOMBEVE t BASHKUARA ( OKB )OKB sht krijuar nn ndikimin e qndrimeve kundr lufts q kishte shkaktuar Lufta II Botrore. Vizionin e par t bots s paslufts e kan dhe president i SHBA-s Franklin Roosvlet dhe kryeministri i UK Uinston Churchill n Kartn e Atlantikut me 14 gusht 1941. Kta dy burrshtetas kishin proklamuar disa parime t prbashkta t politiks s vendeve t tyre, respektimi i t cilave do t garantonte nj t ardhme m t mir t bots . Ata deklaronin se nuk krkojn kurrfar zgjerimi territorial, se nuk miratojn kurrfar ndryshimesh territoriale, t cilat sdo t jen n pajtim me vullnetin e lir t popujve; se respektojn t drejtn e do populli pr vetvendosje; se shpresojn q pas prfundimit t lufts do t vendoset paqja.

Me 30 tetor 1943 prfaqsuesit e BRSS, UK , SHBA-se , Kins- kan shprehur nevojn e krijimit sa m par t nj organizate t prgjithshme ndrkombtare pr ruajtjen e paqes dhe t siguris ndrkombtare, q do t bazohej mbi parimin: e barazis sovrane t t gjitha shteteve paqedashse dhe do t ishte e hapur pr t gjith shtetet e tilla , te mdha ose t vogla.Prej 25 prillit deri me 26 qershor 1945 n San-Francisko u mbajt Konferenca e Kombeve t Bashkuara... N konference merrnin pjes prfaqsuesit e 50 shteteve. Pas nj pune mjaft intensive , me 26 qershor 1945 prfaqsuesit e 50 shteteve e firmuan Kartn e Organizats s Kombeve t Bashkuara, sipas rendit t shteteve me alfabetin anglez, por s pari shtetet e mdha e pastaj shtetet tjera.Sipas nenit 1 t Karts , KB- kan katr qllime kryesore:

T ruhet paqja dhe siguria ndrkombtare

T zhvillohen midis kombeve marrdhnie miqsore, t bazuara n respektimin e parimit t barazis dhe t drejts s tyre pr vetvendosje

T realizojn bashkpunim ndrkombtare me karakter ekonomik, shoqror, intelektual, humanitar etj.

T jen qendra ku do t harmonizohen prpjekjet e t gjitha kombeve pr sendrtimin e qllimeve t prmendura

Antarsia e OKB-s- prbehet nga dy kategori shtetesh:

antare themelues dhe

antar e pranuar m von

Antar themelues t OKB-se kan qen 51 shtete q kan marr pjes n Konferencn e San Franciskos, ose q kane nnshkruar me par Deklaratn e Kombeve te Bashkuara 1 janar 1942.Sipas Karts KB, shteti q do t hyj n OKB, duhet ti plotsoj 4- kushte :

T jet paqedashs

Ti pranoje detyrimet nga Karta ;

T jet i aft dhe i gatshm pr ti prmbushur ato

OKB- sot ka n gjirin e vet 192 shtete t bots .

Prfundimi i antarsis n OKB

Trheqja- Karta e OKB-s lejon mundsin q do shtet antare t trhiqet nga organizate por m par duhet ti paraqes arsyet e trheqjes , t cilat duhet t jen t tilla q arsyetojn vendimin.

Prjashtimi neni 6 i Karts s OKB-s ka parashikuar q secili antar i org, i cili shkel vazhdimisht parimet e Karts s OKB-se mund t prjashtohet nga organizata.

Pezullimi - neni 5 i Karts se OKB-s ka parapar ndalimin e ushtrimit t drejtave dhe privilegjeve t lidhura me cilsin e antarit t org, n rast se ndaj nj antari t org. sht marr ndonj veprim shtrngues ose parandalues.

Organet e OKB-s1. Asambleja e Prgjithshme- sht organ qendror ; at e prbjn prfaqsuesit e t gjitha shteteve antare t OKB-s do shtet antar n Asamble mund t ket m s shumti 5-prfaqsues. Sesionet- e veta i mban nj her n vite (sesionet e rregullta), t cilat fillojn t martn e tret t muajt shtator dhe zgjasin rregullisht disa muaj.. Me krkesn e KS ose shumics s antarve t OKB-se Asambleja mund t mbaj dhe sesione t jashtzakonshme.. Mbledhjet e ktilla duhet t mbahen brenda afatit prej 15 ditsh prej astit kur sht br krkesa.

Asambleja ka disa komitete :

1. shtje t siguris ndrkombtare dhe armatimit,

2. shtje ekonomike,

3. shtje sociale, humanitare, kulturore ,

4. shtje te shkolonizimit ,

5. shtje administrative buxhetore ,

6. shtje juridike etj

2. Kshilli Sigurimit (KS) prbhet nga 15 antare , nga t cilt 5- jan antar t prhershm (Kina, Franca, Rusia, SHBA, UK) ndrsa , 10- tjera jan ( 5 vende afro-aziatike , 2- vende Ameriks Latine , 2 vende Evropes- P).

Sesionet KS mban sesione kurdoher q sht nevoja. Pr kt arsye do antar i KS, sht i detyruar t ket gjat tr kohs nj prfaqsues n selin e OKB-s Funksionet-KS sht organi q mban prgjegjsin kryesore pr ruajtjen e paqes

dhe siguris ndrkombtare.

3. Kshilli Ekonomik-social- sht krijuar me qllim q t kontribuoj per sigurimin e paqes prmes krijimit t kushteve t stabilitetit dhe mirqenies q jan t domosdoshme per marrdhniet paqsore midis popujve.

4. Sekretariati personelin e KB (sekretariatin) e prbjn 16.000 npuns nga m se 150 vende t bots, t cilt punojn n selin e OKB-se n Nju-Jork dhe n qendra tjera t bots Sekretari i prgjithshm mban prgjegjsin pr punn e prgjithshme t Sekretariatit dhe personelit t OKB. Ai i paraqet Asambles s Prgjithshme raportin vjetor mbi aktivitetet e organizats.

5. Kshilli i Kujdestaris sistemi ndrkombtar i kujdestaris i OKB-s sht krijuar pr t zvendsuar sistemin e mandateve t LK dhe qllim kryesor kishte forcimin e paqes dhe siguris, prparimit politik, ekonomik, social dhe arsimor te popullsis s territorit nn kujdestari.

Sistemi i kujdestaris duhej t zbatohej mbi:

a) territoret q gjendeshin nn mandate ;

b) territoret q do tu merreshin shteteve armike pas Lufts II Botrore

c) territoret q vullnetarisht do t viheshin nn kt regjim nga shtetet q kan prgjegjsi pr administrimin e tyre.

Pakti Veriatlantik NATO ( North Atlantic Treaty Organization)NATO- sht krijuar me 4 prill 1949 n Uashington nga 10 shtete ( Belgjika, Danimarka, Franca, Islanda, Italia , Luksemburgu , Holanda, Norvegjia, Portugalia, dhe UK ) dhe SHBA e Kanada , kurse me vone i jan bashkangjitur Greqia dhe Turqia (1952) , Gjermania (1955), Spanja (1982), Hungaria dhe ekia (1999).NATO sht organizat ushtarako-politike e shteteve kapitaliste t Evrops dhe Ameriks Veriore q sht krijuar n periudhn e lufts s ftoft dhe ndarjes s ashpr te botes n dy sisteme antagoniste ; per t penguar agresionin komunist , si deklaronin krijuesit ose per te penguar prhapjen e socializmit si deklaronin disa autoret komuniste.Shtetet antare jan obliguar se t gjitha mosmarveshje do ti zgjedhin me mjete paqsore (ne pajtim me rregullat e Karts s OKB-s) se do t rezervohen nga krcnimi ose nga prdorimi i forcs n marrdhniet ndrkombtare ; se do t ndihmohen ndrmjet vetes ; q fardo sulmi i armatosur kundr nje antari apo disa antarve , do t konsiderohet si sulme kundr t gjithve etj.Organet e NATO-s :

-Kshilli , Komiteti Mbrojtjes , Sekretari i Pergjitheshem , Komitetit Ushtarak dhe Komandat.

TRAKTATI (pakti) VARSHAVESsht krijuar si kundrprgjigje e BRSS-s dhe shteteve t demokracis popullore per ekzistimin e paktit NATO dhe per hyrjen e Gjermanis n t , gj q sipas shteteve t Evropes-Lindore kishte shtuar dukshm rrezikun e lufts dhe ka qen rrezik pr sigurin e shume shteteveDuke u nisur nga kto , shtetet socialiste te Evropes-Lindore ( n prjashtim t Jugosllavis), n mbledhjen e tyre n Varshav (11-14maj 1955) kan aprovuar Marrveshjen mbi miqsin, bashkpunimin dhe ndihmn e prbashkt , me se sht krijuar nj struktur politike-ushtarake , q sht dashur t shrbej si kundrpesh prball NATO-s . E q n thelb bri realitet ndarjen e Evropes n dy grupe t shteteve antagoniste.

RREGULLIMI PAQESORE I MOSMARVESHJEVEMosmarrveshjet jan situatat kur dy a me shum shtete kan mendime t ndryshme pr ndonj shtje t caktuar . Ne fund t shek:XIX n literatur dhe ne traktate, bhet dallimi midis mosmarrveshjeve t natyrs juridike dhe natyrs politike.T natyrs juridike- prkufizohen si mosmarrveshje n t cilat krkesat ose kundrshtimin e vet , palt i bazojn mbi rregullat e pranuara t s drejts ndrkombtare Mosmarrveshjet tjera jan mosmarrveshje politike ose mosmarrveshje t natyrs juridike, a thjesht konflikte t interesave.Sipas tyre mosmarrveshjet e natyrs-juridike zgjidhen me prdorimin e procedurave gjyqsore, kurse mosmarrveshjet politike zgjidhen me mjete diplomatike.Hapi me i rndsishm n drejtim t krijimit t nj procedure detyrimore pr zgjidhjen paqsore t mosmarrveshjeve ndrkombtare sht br me aprovimin e Konvents mbi zgjidhjen paqsore t mosmarrveshjeve ndrkombtare (Hage 1899 e 1907).DN , njeh tri lloje mjetesh pr zgjidhjen paqsore t mosmarrveshjeve ndrkombtare:

1. Mjetet Diplomatike (bisedimet , shrbimet e mira, ndrmjetsimi, hetimi , pajtimi)

2. Mjetet Gjyqsore ( Arbitrazhi , rregullimi gjyqsore).

3. Mjetet q ofrojn institucionet ndrkombtare ( mjetet diplomatike , gjyqsore t posame)

MJETET DIPLOMATIKE / ekstra-juridike (t zgjidhjes s mosmarrveshjes).1) Bisedimet jan nj ndr mnyrat m t thjeshta , m t rndsishme e m t prhapura t zgjidhjes s mosmarrveshjeve midis shteteve. Bisedimet mund t jen:

dypalshe (kur zhvillohen vetm mes shteteve t interesuara drejtprdrejt) ,

shumpalshe- ( kur zhvillohen ne konferenca tjera ndrkombtare nse n mosmarrveshje bjn pjes disa shtete)

Ato mund t zhvillohen me goj n takime t drejtprdrejta te prfaqsuesve t shteteve te interesuara , ose me shkrim-(kmbimi i notave, letrave, memoareve etj).

2) Shrbimet e Mira dhe Ndrmjetsimi- n praktike shpesh ndodh q shtetet n konflikt ndrkombtare t mos mund ti shfrytzojn bisedimet diplomatike , pr shkak se nuk kan kontakte t drejtprdrejta diplomatike, pr shkak t marrdhnieve t kqija q kan.. D.N. pr kso rastesh ka parashikuar q nj pal e tret q ka ndikim moral mbi palt , tu ndihmoj shteteve n konflikt , pr gjetjen e zgjidhjes . N kt grup t mjeteve hyjn shrbimet e mira dhe ndrmjetsimi midis t cilave vshtir q mund t trhiqet kufiri i sakt.a)Shrbimet e Mira- me shrbime t mira nnkuptohet veprimi i nj pal t tret mike , q ndihmon n gjetjen e nj zgjidhjeje paqsore t nj mosmarrveshje (grindje, konflikti) . Shrbime t mira mund t ofroje nj shtet ose nje grup i shteteve e edhe org. ndrkombtare , si (OKB , EU) .b) Ndrmjetsimi- konsiston n aksionin e nj shteti t tret, t nje grupi shtetesh ose ndonj personi autoritativ me qllim q t gjendet zgjidhja e nj konflikti midis dy shteteve. Shteti i tret q paraqitet n cilsin e ndrmjetsuesit, merr pjes n bisedime midis palve , prpiqet tu jap atyre kontakteve kah pr zgjidhjen paqsore , jep kshilla, sugjerime, i prcjell krkesat dhe prgjigjet nga njra pal te tjetra Ndrmjetsimi sht fakultativ , pos nse sht parashikuar me marrveshje ; q dmth:

a) ndrmjetsuesi ssht i detyruar t ndrmjetsoj ,

b) kjo vlen edhe per shtetet n konflikt, t cilat mund ta pranojn ose ta refuzojn ndrmjetsimin

Ndrmjetsimi duhet ta gzoj domosdo besimin e t dy palve n konflikt.

3) Hetimet- -Konventa e Hags mbi zgjidhjen paqsore t mosmarrveshjeve ndrkombtare , ka parashikuar q n do rast t mosmarrveshjes ndrkombtare q nuk prek nderin dhe interesat vitale t shtetit, dhe qe sht rezultat i mospajtimit lidhur me vlersimin e gjendjes faktike , do t krijohet nj komision hetues , nse pajtimi nuk sht arritur me an diplomatike.. me detyr q ta lehtsoje zgjidhjen e mosmarrveshjes , duke i ndriuar faktet me hetime (ankete) asnjanse dhe t ndrgjegjshme.

4) Pajtimi sht mnyr paqsore e zgjidhjes se mosmarrveshjeve nga nj komision i zgjedhur , i cili ka pr detyr ti shqyrtoj dhe ti ndrioj t gjitha aspektet e mosmarrveshjes dhe n fund (pas raportit) tu propozoj zgjidhjen shteteve n konflikt .

MJETET GJYQESORE1) Arbitrazhi ka pr qllim zgjidhjen e mosmarrveshjeve midis shteteve nga ana e gjyqtarve , q i zgjedhin vet palt n baz t respektimit t s drejts Arbitrazhi sht nj mjet q zbatohet me pajtimin e palve .a) Kompromisi- zgjidhja e mosmarrveshjeve prmes arbitrazhit varet n do rast nga pajtimi i palve.. Sipas mendimit t gjykats asnj shtet pa pajtimin e tij nuk mund t detyrohet q mosmarrveshjet e tij me shtete te tjera tia nnshtroj ndrmjetsimit, arbitrazhit, ose cilsdo mnyr t zgjidhjes paqsore Duke u nisur nga kjo, palt q kane vendosur q mosmarrveshjen tia besojn arbitrazhit pr zgjidhje , duhet t lidhin marrveshje speciale b) Zgjidhja e Arbitrave- prcaktimi i arbitrit ose i arbitrave bhet me pajtimin e palve. Shtetet vendosin lirisht se a do ti besojn zgjidhjen e rastit nj arbitri apo disa arbitraveMe s shpeshti praktikohet q si arbitra t caktohen disa persona , numri i t cilve duhet t jet tek ( 3 , 5 ose m shum) .c) Procedura e Arbitrazhit- parimisht nuk dallohet nga procedura gjyqsore. Shtetet me kompromis mund ti prcaktojn rregullat e procedurs n hollsi ose vetm t japin udhzime pr prdorimin e rregullave t prgjithshme t procedursd) Vendimi Arbitrazhit- sht definitiv dhe i paapelueshm (prfundimtar dhe i pakundrshtueshm).

GJYKATA NDERKOMBETAREa) Themelimi i Gjykats- hap i par drejt themelimit t nj gjykat ndrkombtare t prhershme sht br me themelimin e Gjykats s Prhershme t Arbitrazhit ( Hag 1899) ..

Si e ktill kjo gjykat nuk ka qen e prhershme n kuptimin e plot t fjals, ngase trupin e arbitrave n shumicn e rasteve e prbnin personat e ndryshm , varsisht nga zgjidhja e palve. Themelimi i nj gjykate ndrkombtare u b realitet prfundimisht n fund t Lufts I Botrore.. Kshtu neni 14 i Statutit t Lidhjes s Kombeve parashikonte q Kshilli i Lidhjes, t bnte propozimin pr themelimin e nj gjykat t prhershme ndrkombtare Prfundimisht Statuti i Gjykats , i prfshir n protokoll , sht hapur pr nnshkrim me 16 dhjetor 1920 dhe ka hyr n fuqi me 1 shtator 1921.Gjykata e Prhershme e Drejtsis Ndrkombtare ka funksionuar prej vitit 1922 deri 1940, kur gjermanet okupuan Holandn.

b) Zgjedhja e gjyqtareve , prbrja dhe organizimi i gjykatsGJND ja prbhet prej 15 gjyqtarve. Zgjedhjen e gjyqtareve e bjn KS , Asambleja Prgjithshme e KB, pavarsisht nga njeri-tjetri ..Kandidimin e gjyqtareve e bjn grupet kombtare t Gjykats s Prhershme t Arbitrazhit ; per shtetet q skan prfaqsues n t, kandidimin e bjn grupet e caktuara posame do grup kombtar mund t propozoj m s shumti 4- kandidate, prej t cilve vetm 2- mund jen shtetas t vet.Konsiderohen t zgjedhur kandidatet q kan fituar shumicn absolute t votave n Asamble dhe KS Nga 15 antaret e gjykats statuti prcakton q n asnj rast nuk mund t jen 2- gjyqtar nga nje shtet Ne rast se me vota fitojn me shume se nj shtetas i nj shteti, konsiderohet i zgjedhur kandidati m i vjetr. Gjyqtart zgjidhen pr 9-vjet dhe mund t rizgjidhen prsri .Pr t siguruar kontinuitetin e Gjykats sht parapar q pr do 3-vjet t zgjidhen nga 1/3 e gjyqtareve. Gjykata e zgjedh kryetarin dhe nnkryetarin n do 3 vjet, ata mund t rizgjidhen. Selia e gjykats sht n Hag, mirpo gjykata mund t mbaj mbledhje dhe t ushtroj funksionet e veta edhe tjetrkund, kurdo q kt e konsideron t dobishme Gjykata detyrat i kryen n prbrje t plot, mirpo pr kuorum mjaftojn -9 gjyqtar.

c) Kompetenca e Gjykats- detyr kryesor ka zgjidhjen e mosmarrveshjeve q ia parashtrojn shtetet Sipas nenit 34, vetm shtetet mund t jen pal prpara gjykats. Kt t drejte e kan t gjitha shtetet q jan pale e Statutit te Gjykats Nderk. t Drejtsis. Sipas nenit 93 te Karts, shtetet antare t OKB-s jan ipso-facto pal e Statutit-GJND-s. Parimisht juridiksioni i gjykats sht fakultativ (por mund t jete edhe i detyrueshm).Procedura gjyqsore mund t filloj para gjykats edhe vetm me njrn pal, me kusht q pala ose palt e tjera n mosmarrveshje t pranojn juridiksionin e gjykats pr ta zgjidhur rastin e caktuar - (me an t nj deklarate formale, ose ne form t heshtur duke iu prgjigjur ftess s gjyqit dhe duke marr pjes n proces.Juridiksioni i gjykats sht i detyrueshm n t gjitha rastet e parapara posarisht me traktatet dhe me konventat q jan n fuqi

d)Vendimet e Gjykats- merret me shumicn e votave t gjyqtareve t pranishm. N rast se votat jan t barabarta , ather vendos vota e kryetarit ose personit q e zvendson at Vendimi shpallet n seanca publike pasi t jen lajmruar agjentet n form t caktuar . Nga nj shembull i vendimit i nnshkruar nga kryetari dhe sekretari dhe me vuln e gjykats , i dorzohet secils nga palt .

e) Veprimet e Gjykats- prej vitit 1946 deri ne vitin 1955 Gjykata ka lshuar 60 vendime dhe 21 mendime konsultative Rasti i par qe ka zgjedhur Gjykata pas Lufts II Botrore , ka qen rasti i Kanalit te Korfuzit rasti ,,anglo-shqiptar.

E DREJTA LUFTES sht pjes e DNP-s, q prmban rregullat juridike zakonore dhe kontraktuese, me t cilat rregullohen marrdhniet midis subjekteve ndrkombtare n kohe lufte dhe n lidhje me luftn.Lufta-sht konflikt i armatosur n mes dy a me shum shteteve , kurse veprimet n t synojn nnshtrimin e kundrshtarit (Lufta nuk sht akt i njanshm)

NOCIONI LUFTES sipas drejts ndrkombtare klasike del se :

1. Lufta sht konflikt midis dy shteteve

2. Lufta sht konflikt me forca t armatosura (civil nuk marrin pjes n luft)

3. Lufta ka pr qellim nnshtrimin e nj pale nga pala tjetr.

Ruso n veprn Kontrata shoqrore shkruante se : lufta ssht raport i njeriut ndaj njeriut, por i shtetit ndaj shtetit , n t cilin individt bhen armiq vetm rastsisht si ushtar , e jo si qytetar.N literaturn e re nocioni i lufts zgjerohet , ngase gjithnj e me shpesh me luft nnkuptohen armiqsit midis shteteve ose edhe brenda nj shteti, a nj territori q zhvillohet me forca te armatosura Sepse luft nuk konsiderohet m vetm armiqsit e armatosura midis shteteve , por edhe armiqsit brenda nj shteti, t shkaktuara nga kryengritja ose nga revolucioni Marksi luftn e trajton si nje dukuri klasore dhe si kategori historike- q i ka rrnjt n rendin ekonomik t sistemit eksploatues (sipas tyre lufta paraqitet ne nj shkalle t zhvillimit shoqror, kur paraqitet prona private, ndarja e shoqrive n klasa dhe kur krijohen shtetet ) Lenini Lufta sht vazhdim i thjesht i politikes me mjete tjera.

Luftrat e Drejta dhe Luftrat e PadrejtaPrpjekjet e para pr t br dallimin e luftrave t drejta dhe te padrejta i hasim qysh n antikitete.. Shprehjen luft e drejte e ka krijuar Aristoteli me qllim q t siguronte paqen midis poliseve greke dhe pr ti ruajtur ato nga shkatrrimet e lufts.. Por me kaq mbyllej rrethi ,sepse ndaj popujve tjer vlenin norma tjera.Nga paraqitja e krishterimit e deri me sot , sht br dallimi midis luftrave t drejta dhe t padrejta.. Teorin mbi luftrat e drejta e kan zhvilluar teologt e kishs katolike ( Shn-Augustini, Toma Akuini, Vitoria, Suaresi etj ).

Augustini konsideronte se lufta sht e lejueshme nse sht e drejt Luftra t drejta jan: ( luftrat pr mbrojtjen e shtetit nga armiqt e jashtm, lufta per dnimin e padrejtsive).

Heqja Dore nga Lufta- deri n miratimin e Statutit t Lidhjes s Kombeve , lufta konsiderohej nj mjet i ligjshm pr zgjidhjen e mosmarrveshjeve , ose pr arritjen e objektivave kombtare.Heqja Dore nga Lufta (Pakti Brian-Kellog)Prpjekjet e pr ndalimin e prgjithshm t lufts jan kurorzuar me lidhjen e Traktatit ,,Brian-Kellog, q ndalonte t gjitha luftrat agresive dhe n kt pikpamje prfaqsonte nj hap t madh prpara n krahasim me Statutin e Lidhjes s Kombeve.. Lufta konsiderohej edhe me tutje e ligjshme nse :

a) zhvillohet pr mbrojtjen e vetvetes ;

b) nse zhvillohet kundr nj shteti q ka shkelur traktatin

Heqja dore nga Lufta me Kartn e OKB-sKarta e OKB-s jo vetm q e ndalon luftn , por pr m tepr ndalon forcn dhe krcnimin me forc, si edhe prcaktojn masa t efektshme pr pengimin e lufts Neni 2, parg.4 i Karts : antaret e OKB-se n marrdhniet e tyre ndrkombtare heqin dor nga prdorimi i krcnimit ose nga prdorimi i forcs kundr trsis territoriale ose kundr pavarsis politike t do shteti .Autoret e Karts, n vend t nocionit luft kane prdorur fjalt krcnim ose prdorim i forcs q duhet t eliminojn mundsin pr fardo mosmarrveshje.

FILLIMI I LUFTES1) Me shpalljen formale t lufts ( sht e detyrueshme me Konventn e 3 t Hags).2) Me dshtimin e prpjekjeve t shtetit q t realizoje plotsimin e krkesave nga ultimatumi3) Me shpallje , ose veprimin q tregon se nj shtet e konsideron vetn n luft me nj shtet tjetr.4) Me fillimin e aksioneve armiqsore .Efektet e fillimit t lufts- me fillimin e lufts prfundon periudha e marrdhnieve paqsore, dhe q nga ai moment marrdhniet midis shteteve t konfrontuara rregullohen me rregullat e s drejts ndrkombtare t lufts.Palt n konflikt (persona q marrin pjes n luft/armiqsi);

1. Pjestart e forcave t armatosura

2. Forcat jo t rregullta (milicia, njsit vullnetare )

3. Kryengritja popullore, q shfaqen spontanisht ndr popullsi t territorit akoma t paokupuar me kusht q mbajn armt haptazi dhe ti respektojn rregullat e drejts se lufts

4. Lvizjet rezistence q veprojn n territore t okupuara dhe kan pr qllim t shqetsojn okupuesin

5. Lvizjet lirimtare q i prbjn personat q luftojn pr zhdukjen e sundimit kolonial.

TEATRI i LUFTES-

E DN prcakton dallimin midis zons s lufts dhe teatrit t lufts.

Zone e Lufts- konsiderohet hapsira toksore dhe ujore e nj shteti q sht n luft, ujrat e tij detare dhe hapsira ajrore mbi to .Teatri i Lufts-prfshin hapsirn toksore, detare dhe ajrore n t ciln zhvillohen aktualisht armiqsit.

Personat e mbrojtur n konflikt te armatosur :

1) te plagosurit,

2) t smurt ,

3) anijethyersit,

4) robrit e lufts,

5) popullata civile,

6) personeli mjeksor, fetar,

7) kryqi i kuq

Objektet e mbrojtura n konflikt :

1) spitalet , 2) objektet civile, 3) objektet kulturore

PERFUNDIMI LUFTES:1) Ndrprerja thjesht e armiqsis2) Nnshtrimi- zhdukja e nj pal ndrluftuese n luft nga pala tjetr, prmes pushtimit dhe fitores.3) Armpushimi- marrveshje mes forcave ndrluftuese pr ndrprerjen e prkohshme t armiqsive4) Kapitullimi-nnkupton marrveshjen me t ciln komandantt ushtarak mern vesh pr dorzimin e nj lokacioni t caktuar. 5) Traktati i paqes Pyetje te mundshme nga lnda,, E drejta ndrkombtare publike1. Cilat jan subjektet e se drejts ndrkombtare ?

- Subjekte te se drejts ndrkombtare konsiderohen shtetet, organizatat ndrkombtare dhe individt.2. Cilat jan burimet e se drejts ndrkombtare publike?

- Burimet e te drejts ndrkombtare publike kategorizohen ne:

a. burime kryesore dhe

b. burime ndihmese.

Burime kryesore te se drejts ndrkombtare publike jan:

1. konventat,

2. zakonet ndrkombtare dhe

3. parimet e prgjithshme juridike te pranuar nga kombet e qytetruara.

Kurse burime ndihmese jan

1. praktika gjyqsore dhe

2. doktrina.3. ka jan parimet e prgjithshme juridike te pranuara nga kombet e qytetruara Numroni te paktn tri parime te tilla?

Parimet e prgjithshme juridike paraqesin rregulla qe jane zhvilluar ne te drejtn e brendshme te shteteve dhe jane parime fundamentale te drejtsis, te pranuara nga vetdija e prgjithshme juridike. Parimet e prgjithshme juridike jane:

Parimi mbi ceshtjen e gjykuar (res judicata) ,

Parimi se askush smund te fitoj nga faji i vet,

Parimi i ndalimit te keqprdorimit te se drejts etj.

4. Ku qndron dallimi thelbsor ndrmjet traktateve dhe zakonit ndrkombtar,sa i prket procesit te formimit ?

- Traktatet ndrkombtare jan rregulla te shkruara dhe formohen me ratifikimin e shteteve, me ane te cilit krijohet, ndryshohet apo nderprehet ndonj raport reciprok juridik me ane te te cilit krijohen te drejtat dhe detyrimet pr palt.

- Ndrsa zakoni ndrkombtar formohet me prdorim te shpeshte dhe te vazhdueshm pr nj kohe te gjate dhe nuk krkon ratifikim nga shtetet.

5. Ne rrafshin e ndrveprimit ndrmjet te drejts vendse (kombtare) dhe asaj ndrkombtare,sipas pikpamjes se teoris Moniste:

a. E drejta Ndrkombtare ka eprsi ndaj te drejts vendse (kombtare ) (e sakte)

b. E drejta vendse (kombtare) ka eprsi ndaj te drejts ndrkombtare

c. Te dy rendet ligjore jan te barabarta

6. Cili sht karakteri ligjor ndrkombtar i doktrins dhe vendimeve gjyqsore?

- Praktika gjyqsore dhe doktrina konsiderohen si mjete ndihmese (subsidiare) te cilat shrbejn qe te konsiderohen si rregull juridik. Kto nuk kane karakter autonom, vendimi i gjykats ka fuqi vetm ndaj palve ne konflikt dhe vetm ne rastin e caktuar, ndrsa karakteri ligjor i doktrins sht se gjyqtareve doktrinar kjo u ka shrbyer pr te vrtetuar apo pr te dhn mendimet e tyre si burim i pavarur i se drejts ndrkombtare.

7. Si ndahen marrveshjet ndrkombtare ?

- Sipas numrit te palve ato ndahen ne ;

a) Dypalshe

b) Shumpalshe

- Sipas hapsirs gjeografike marrveshjet ndrkombtare ndahen ne:

a. traktate te prgjithshme dhe

b. traktate regjionale.

Traktatet e prgjithshme prmbajn rregulla qe vlejn pr tere globin, ndrsa traktatet regjionale prmbajn rregulla qe vlejn pr nj regjion te caktuar.

- Sipas prmbajtjes ndahen :

a) Politike

b) Ekonomike

c) Juridike

d) Shndetsore, kulturore , etj

Kritere tjera pr ndarjen e tyre mund te jene edhe: vlefshmria kohore , qllimi, mundsia e aderimit , mnyra e lidhjes etj.8. Cili prej organeve kryesore te Kombeve te Bashkuara, ne vijim, sipas Karts se OKB-se ka pr detyre shprehimore te nxis zhvillimin e se drejts ndrkombtare dhe kodifikimin e saj:

a) Asambleja e Prgjithshme (e sakte)

b) Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis

c) Kshilli Ekonomik dhe Social

d) Kshilli i Sigurimit

e) Kshilli i Kujdestaris

9. Sipas Statusit te gjykats Ndrkombtare te Drejtsis (neni 38 ) cilat jan mjetet ndihmse (subsidiare) pr prcaktimin e rregullave te se drejts:

a) Praktika Gjyqsore dhe b) Doktrina Juridike10. Procedurat e aplikueshme kushtetuese ne Republikn e Kosovs pr ratifikimin e traktateve ndrkombtare.

-Procedurat e aplikueshme kushtetuese ne Republikn e Kosovs pr ratifikimin e traktateve ndrkombtare sht si vijon :

- se pari traktati propozohet pr aprovim ne Kuvendin e Kosovs, pastaj pas votimit te tij ne Kuvend me 2/3 e votave traktati i drgohet Presidentit te Republiks se Kosovs pr nnshkrim, dhe kshtu hyn ne fuqi dhe merr karakter obligativ.

11. Ratifikimi paraqet :

Ratifikimi sht pajtim definitiv i palve kontraktuese me detyrimet nga traktati te cilin e kane lidhur prfaqsuesit e tyre (shtetet) prkatsisht pranimin dhe zbatimin e traktatit ose konvents se ratifikuar. Ratifikimin zakonisht e bene Kuvendi i secilit shtet nnshkrues i traktatit/ konvents.

12. Ne mendimin e fundit keshilledhenes ne rastin e ligjshmris se deklarats se pavarsis se Kosovs , GJND-ja e bn te qarte se shtrirja apo aplikimi i parimit te integritetit territorial kufizohet brenda nj sfere te caktuar ne marrdhnie ndrkombtare. Cila sht shtrirja ose fushveprimtaria e ktij parimi ,sipas Gjykats?

- Sipas ktij parimi fusha e teresise territoriale sht e kufizuar vetm ne sfern e marrdhnieve mes shteteve.

13. ka jan traktatet kontrata:

- Traktatet kontrata jan marrveshje mes dy apo me tepr shteteve dhe kane objekt rregullimin e ndonj ceshtje te caktuar mes atyre shteteve, dhe prodhojn te drejta dhe detyrime vetm pr ato shtete qe e kane nnshkruar dhe ratifikuar at, dmth vepron INTER PARTES.

14. Cfare nnkuptoni me rezerve ,e pranishme dhe e aplikueshme ne rastin e marrveshjes ose traktateve ndrkombtare?

- Rezerva sht deklarate e njanshme e dhne nga nj shtet me rastin e nnshkrimit, ratifikimit, akceptimit, pranimit apo aderimit ne traktat me qellim qe te prjashtohen apo modifikohen efektet juridike te dispozitave te caktuara te marrveshjes ndaj atij shteti. Ekzistimi i rezervave arsyetohet me faktin se shpeshher ndodhe qe nj shtet dshiron te pranoje pjesn me te madhe te traktatit por pr shkaqe te ndryshme ka vrejtje pr pjesn tjetr.

15. Ndonse jo ne prmasat e dshirueshme , megjithat ka nj pajtueshmri te prgjithshme pr at se cfare bn pjese ne grupin e normave Jus Cogens. Cfare ndalesash pra prgjithsisht pranohet se bjn pjese ne kt grup?

Ne grupin e normave Jus Cogens bjn pjese:

- Ndalimi i gjenocidit, skllavris, aparteidit, diskriminimit, pirateris, ndalimi i prdorimit te forcs, ndalimi i intervenimit ne punt qe i takojn kompetencs se brendshme, mbrojtja e te drejtave te njeriut cenimi i te cilave prfaqson at qe sipas te drejts ndrkombtare quhet krim ndrkombtar, barazia juridike mes shteteve dhe vetvendosja e popujve.

16. Sipas mendimit te fundit keshilledhenes te Gjykats Ndrkombtare te Drejtsis ne cilat raste ose rrethana Deklarata e Pavarsis jan ose do te ishin ne kundrshtim me te drejtn ndrkombtare?

a) Ne rast se deklarata e pavarsis paraqet nj akt te zhvendosjes se kufijve dhe

b) kur deklarata e pavarsis paraqet nj rast te recesionit territorial.

17. A nnkupton autentifikimi dhe nnshkrimi hyrje ne fuqi e traktit?

a) Po

b) Jo (e sakte)

18. ka nnkuptoni me interpretim logjik te traktateve?

- Interpretimi logjik i traktateve mbshtetet ne rregulla te prgjithshme te logjikes dhe mendjes se shndosh. Ky interpretim ka pr qellim eliminimin e kundrthnieve te brendshme, jokonsekuencave dhe absurdeve, dhe duke zbatuar at gj sht e qarte dhe ka i prgjigjet prfundimeve logjike.

19. ka nnkupton norma ,,Jus Cogens dhe prmendi se paku tre prej tyre?- Jus Cogens sht nj parim themelor i s drejts ndrkombtare i cili sht pranuar nga komuniteti ndrkombtar i shteteve si nj norm nga e cila nuk lejohen asnjher prjashtime.

Disa nga normat JUS COGENS jan :

-Ndalimi i gjenocidit, skllavris, aparteidit, diskriminimit, pirateris, ndalimi i torturs, barazia juridike mes shteteve dhe vetvendosja e popujve etj.

21. Numro se paku katr metoda te mbarimit te veprimit te traktateve?

a) Mbarimi i veprimit te traktatit me kalimin e afatit

b) Plotsimi i qllimeve te traktatit

c) Shkelje materiale (serioze) te traktatit

d) Pamundsia e prmbushjes se detyrimit

e) Marrveshja e re midis palve te njjta kontraktuesef) Ndryshimi rrnjsor i rrethanave g) Ndrrimi i statusit te njrs pale kontraktuese etj.

22. Si merren vendimet ne Asamblen e Prgjithshme te OKB-se ne ceshtjet te cilat nuk hyjn ne te ashtuquajturn heshtje te rndsishme?

- Me 2/3 e votave.KOLLOKVIUMI I DYTE23. Sipas Konvents se Montevideo-s pr te drejtat dhe detyrat e shteteve (1933) shteti si subjekt i se drejts ndrkombtare duhet te ket:

1. Popullsin

2. Territorin e caktuar

3. Institucionet (qeverin)4. Aftsin pr te hyre ne marrdhnie me shtete tjera

24. ka sht ,,Ndrhyrja humanitare ,e ka ,,e drejta humanitare ?

Ndrhyrja humanitare sht ajo ndrhyrje te ciln e ndrmarrin nj ose grup i shteteve sovrane ne sovranitetin e brendshm te nj shteti me qellim qe te parandalohet shkelja e te drejtave te popullsis ne at shtet.Ndrsa, e drejta humanitare sht ajo e drejte e shteteve sovrane qe te intervenojn ne punt e brendshme apo ne sovranitetin e shteteve ne te cilat keqtrajtohet popullsia e atij vendi.

25. Traktatet e cilit grup ne vijim nuk barten ne pasardhs:

a. Traktati Politik (e sakte)

b. Traktati Normavnse

c. Traktati qe u referohet ceshtjeve qe kane te bjn me territorin

26. Si rregull i prgjithshm, ceshtja e suksedimit te borxheve publike ,duhet te zgjidhet:

a. Me marrveshje ndrmjet palve ( e sakte)

b. Me Arbitrazh

c. Prmes parimeve prkatse te se drejts ndrkombtare,qe nuk kane nevoje pr marrveshje ndrmjet palve ose zgjidhja prmes arbitrazhit.

d. Gjykata ndrkombtare e Drejtsis sht ,,Ipso Jure kompetente pr te zgjidhur mosmarrveshjet ndrmjet shteteve pr qeshtje te suksedimit te borxheve publike

27. Dispozita prkatse e Karts se Kombeve te Bashkuar pr ndalim te lufts:

a. Ka Vlere detyruese vetm pr shtetet antare te Kombeve te Bashkuara

b. Ka vlere detyruese edhe pr shtetet jo antare te Kombeve te Bashkuara (e sakte)

c. Karta e Kombeve te Bashkuara ne fakt nuk prmban asnj dispozite qe flet pr ndalimin e lufts nga ana e shteteve jo-antare

28. Sipas Kushtetuts se Republiks se Kosovs, cili sht status i te drejts ndrkombtare ne Republikn e Kosovs?- Sipas Kushtetuts se R. se Kosovs, E drejta ndrkombtare ka eprsi ndaj te drejts vendore dhe ne rast kontesti mes te drejts vendore me at ndrkombtare zbatohet e drejta ndrkombtare.

29. Cilat instrumente kryesore ligjore ndrkombtare prcaktojn dhe qartson prmbajtjen e parimit te integritetit territorial. Kjo sht diskutuar se fundi edhe nga Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis ne mendimin keshilledhenes ne rastin e ligjshmris se Deklarats se Pavarsis se Kosovs?

- Karta e OKB-se , Rezoluta 2625 dhe Akti final i Deklarats se Helsinkit pr siguri dhe bashkpunim ne Evrope.

30. E drejta ndrkombtare njeh tri lloje mjetesh pr zgjidhjen paqsore te mosmarrveshjeve:

a) mjetet diplomatike (bisedimet, shrbimet e mira , ndrmjetsimi, hetimi dhe pajtimi)b) mjetet gjyqsore ( arbitrazhi dhe rregullimi gjyqsor)c) mjetet qe ofrojn institucionet ndrkombtare

31. Kuptimi (prmbajtja) dhe qllimi i te drejts humanitare.

- E drejta humanitare sht ajo e drejte e shteteve sovrane qe te intervenojn ne punt e brendshme apo ne sovranitetin e shteteve ne te cilat keqtrajtohet popullsia e atij vendi me qellim te parandalimit te shkeljes se te drejtave te njeriut.

32. Pajtimi arrihet ne zakonet ndrkombtare neper mes se vullnetit te dhn:

a) Heshtazi (e sakte)

b) Shprehurazi

33. Ne rrafshin e ndrveprimit ndrmjet te drejts vendse (kombtare) dhe asaj ndrkombtare, sipas pikpamjes se teoris dualiste:

1) E drejta ndrkombtare ka eprsi ndaj te drejts vendse (kombtare)

2) E drejta vendse (kombtare) ka eprsi ndaj te drejts ndrkombtare (e sakte)

3) Te dy rendet ligjore jan te barabarta.

34. Cilat prej alternativave ne vijim sht e sakte:

a) Sipas Komisionit te Badinterit, ekzistimi ose zhdukja e shteteve sht qeshtje faktike dhe se efektet e njohjes nga shtetet tjera jan thjeshte deklarative ( e sakte)

b) Sipas te Komisionit te Bandinterit, ekzistimi ose zhdukja e shteteve sht qeshtja juridike dhe se efektet e njohjes nga shtetet tjera nuk jan thjeshte deklarative

c) Sipas Komisionit te Badinterit, ekzistimi ose zhdukja e shteteve sht qeshtje faktike dhe se efektet e njohjes nga shtetet tjera jan thjeshte konstitutiv

35. Pavarsia e njohjes ose prpara njohjes, shteti i ri fiton te drejtat qe i takojn sipas te drejts ndrkombtare dhe behet antar i bashksis ndrkombtare po qe se i plotson kushtet qe i prcakton e drejta ndrkombtare. Ky qndrim prfaqsohet ose mbrohet nga:

a) Teoria deklarative (e sakte)

b) Teoria konstitutive

c) Te dy teorit me sipr pajtohen me kt qellim36. Cfare nnkupton me obligime Erga Omnes dhe si pasoje e qfar rasti ose rrethane rrjedhin kto obligime :

- Me obligimet erga omnes kuptojm ato subjekte te cilat jan ne cilsin e subjektit te autorizuar dhe te detyruarit nuk kane obligime vetm ato, por mund te kt edhe pala e trete,dhe kto obligime i hasim tek servitutet. Erga Omnes dmth ndaj te gjithve.

37. E drejta e vetvendosjes konfirmohet me nenin 1 te dy pakteve pr te drejtat e njeriut sipas ksaj dispozite :

1. Te gjitha kombet kane te drejtn e vetvendosjes

2. Te gjith popujt koloniale kane te drejtn e vetvendosjes

3. Kombet dhe popujt kane te drejtn e vetvendosjes

4. Te gjith popujt kane te drejtn e vetvendosjes (e sakte)

38. Ne rrafshin e ndrveprimit ndrmjet te drejts vendse (kombtare) dhe asaj ndrkombtare, sipas pikpamjes se teoris moniste:

1. E drejta ndrkombtare ka eprsi ndaj te drejts vendse (kombtare) (e sakte)

2. E drejta vendse (kombtare) ka eprsi ndaj te drejts ndrkombtare

3. Te dy rendet ligjore jan te barabarta

40. Prjashtimisht rastit te prdorimit te forcs kundr ndonj shteti qe ka qene armik i ndonjrit nga nnshkruesit e Karts se Kombeve te Bashkuara gjate lufts se dyt botrore (qe sot nuk ka ndonj vlere praktike),cila nga alternativat ne vijim prmban prjashtimet shprehimore te Karts se Kombeve te Bashkuara ndaj rregullit te prgjithshm pr ndalim te prdorimit te forcs:

a. Autorizimi i prdorimit te forcs nga Kshilli i Sigurimit (prfshire prdorimin e forcs nga Organizatat rajonale me autorizimin e Kshillit te Sigurimit)dhe vetmbrojtja individuale dhe kolektive

b. Autorizimi i prdorimit te forcs nga Kshilli i Sigurimit (prfshire prdorimin e forcs nga Organizatat rajonale me autorizimin e Kshillit te Sigurimit), vetmbrojtja individualee kolektive ,dhe ndrhyrja humanitare (e sakte)

c. Autorizimi i prdorimit te forcs nga Kshilli i Sigurimit (prfshire prdorimin e forcs nga organizatat rajonale me autorizimin e Kshillit te Sigurimit) dhe ndrhyrja humanitare

41. Vendimet e Gjykats Ndrkombtare te Drejtsis :

a. Nuk mund te revidohen (rishikohen)

b. Mund te revidohen (rishikohen) nen kushtet te caktuara (e sakte)

42. Ne cfare drejtimi ka lvizur prkufizimi i se Drejts Ndrkombtare qe nga rasti Lotus (Franca kundr Turqis) i vitit 1927. ne kuptimin e subjekteve te ksaj drejte?

- Ne rastin Lotus ne vitin 1927 ka lvizur prkufizimi i se Drejts Ndrkombtare me vendim te gjykats se prhershme te drejtsis ndrkombtare konsiderohej se e drejta ndrkombtare rregullon mardheniet mes shteteve te pavarura.

43. Kuptimi ose prmbajtja dhe historiku i ,,Ex Aeqou et Bono:

- Ky parim prdoret ne rastet kur palt te cilat dalin para gjykats mund te autorizojn at qe mosmarrveshjet e caktuara te zgjidhen ne baze te ktij parimi qe do te thot te gjitha mosmarrveshjet- kontestet te zgjidhen ne baze te se drejts dhe te se mirs , ne baz te parimeve te drejtsis, nnkuptohet ajo qe konsiderohet e mire ne at moment.

44. Cili prej organeve ne vijim sht krijuar nga Asambleja e Prgjithshme pr ti ndihmuar asaj ne zhvillim progresiv dhe kodifikimin e te drejts ndrkombtare:

a. Instituti i te Drejts Ndrkombtare(Institut de droit international)

b. Komisioni i te Drejts Ndrkombtare ( e sakte)

c. Shoqata e te Drejts Ndrkombtare

d. Shoqata Amerikane e te Drejts Ndrkombtare

46. Fakti qe shteti sht krijuar ,nuk mjafton qe ai te jete antar i bashksis ndrkombtare ne rast se shtetet e tjera (ose bashksia ndrkombtare) nuk e pranojn shtetin e ri. Ky qndrim prfaqsohet ose mbrohet nga:.

a. Teoria deklarative

b. Teoria konstitutive (e sakte)

c. Te dy teorit me sipr pajtohen me