OBJEKTI DHE BURIMET

Definicioni, natyra dhe përmbajtja

• Zbatimi i ligjit në hapësirë, kohë dhe ndaj subjetëve të së drejtës

– Zbatimi i ligjit në hapësirë dhe koncepti i Savigny-t

• E drejta e huaj

12/16/11 2

Objekti

• Objekti i studimit dhe teoritë

12/16/11 3

Objekti

• Mendimet për përmbajtjen e objektit të studimit.

12/16/11 4

Burimet

• Nacionale

• Ndërkombëtare

12/16/11 5

Burimet

• Nacionale

– Legje të vecanta

– Pjesë e kodeve civile

– Praktika gjyqësore

12/16/11 6

Burimet

• Ndërkombëtare– Konventat• Dy palëshe• Shumë palëshe

– Nënshkrimi– Ratifikimi– Rezervimi– Të drejtat dhe detyrimet

12/16/11 7

Burimet

• Unifikimi i së drejtës ndërkombëtare private

• Hierarkia e burimeve

• Konventat vs. aktet nacionale

12/16/11 8

Burimet

• Konventa e Vjenës mbi traktatet:

– Neni 27:

“A party may not invoke the provisions of its internal law as justification for its failure to perform a treaty. This rule is without prejudice to article 46.”

12/16/11 9

Burimet

• Kodifikimi

– Intern

dhe– Internacional.

12/16/11 10

ELEMENTET

Elementet

• Subjekt

• Objekt

• Të drejta dhe detyrime

12/16/11 12

Elementet

• Marrëdhënje juridiko-private absolute

• Marrëdhënje juridiko-private relative

12/16/11 13

Elementet

• Elementi i huaj i thjeshtë

• Elementi i huaj i shumëfisht

• I një gjinie

• I gjinive të ndryshme

12/16/11 14

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Fakte në bazë të së cilave indentifikohet prania e elementit të huaj në një marrëdhënje juridike!

12/16/11 15

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:

– Shtetësia (për personat fizik)

• lidhje të ngushtë juridike midis shtetit dhe një personi nga e cila rezultojnë të drejta dhe detyrime të ndërsjella;

12/16/11 16

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Shtetësia :

– Metoda

• Ius sanguinis;• Ius soli

12/16/11 17

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Shtetësia :•

– Neni 5 i ligjit mbi Shtetësinë të Republikës së Kosovës

12/16/11 18

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Shtetësia :– Natyralizimi

• Me kërkesën e tij/saj;• Plotësimi i kushteve

• Vendoset me Dekret!!!

12/16/11 19

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Shtetësia :

– Revokimi i vendimit për natyralizim

12/16/11 20

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Shtetësia :

– Humbja e shtetësisë në bazë të ligjit mbi shtetësinë.

12/16/11 21

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:

– Vendbanimi (për personat fizik)

“Qendër e marrëdhënieve jetësore të një personi në një vend të caktuar”

12/16/11 22

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:

– Vendbanimi (për personat fizik)

• A mund të ketë më shumë se një vendbanim?• A mundet që individi të mos ketë askund vendbanim?

12/16/11 23

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:

– Vendbanimi (për personat fizik)

• Elementi faktik dhe• Elementi subjektiv.

12/16/11 24

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:

– Vendbanimi (për personat fizik)

• Vendbanimi ligjor - domicilium voluntatium

• Vendbanimi me dëshirë - domicilium necesarium

12/16/11 25

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:

– Vendbanimi (për personat fizik)

Si dëshmohet vendbanimi?*te vendbanimi ligjor-me dokumentin e legalizuar*te vendbanimi në bazë të dëshirës-me provimin e

aftësisë për të vepruar dhe dëshmimi i vullnetit për të jetuar përjetësisht në atë shtet!

12/16/11 26

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:

– Vendqëndrimi

nuk ekziston elementi subjektiv (dëshira) për dallim nga vendbanimi;

vendqëndrimin mund ta kenë edhe përsonat të moshës së mitur.

12/16/11 27

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:

– Përkatësia (nacionaliteti) për përsonat juridik:

“lidhje juridike në mes të përsonit juridik dhe sovranitetit të shtetit”

12/16/11 28

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:

– Përkatësia (nacionaliteti) për përsonat juridik:

personat juridik të një shteti

&

personat juridik ndërkombëtar

12/16/11 29

• Subjekt:– Përkatësia (nacionaliteti) për përsonat juridik:

• Zotësia juridike?

– Të padis dhe të jet i paditur;– Të ketë një pasuri– Të jetë përgjegjës për të drejtat dhe detyrimet.

12/16/11 30

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:– Përkatësia (nacionaliteti) për përsonat juridik:

• Konventa Evropiane mbi njohjen e zotësisë juridike të organizatave jo-qeveritare ndërkombëtare

12/16/11 31

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Subjekt:– Përkatësia (nacionaliteti) për përsonat juridik:

– Zotësia juridike e Kombeve të Bashkuara

Teoritë

– Zotësia juridike e Bashkimit Evropian

Teoritë

12/16/11 32

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Objekt:

– Vendi ku gjendet sendi i cili ështe objekt i punës juridiko-private me element të huaj.

• Send trupor• Send jo-trupor

12/16/11 33

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Objekt:

– Rëndësia e trajtitimit të vëcantë për anijen, auroplanin dhe trenin si mjete themelore të

transportit

• Trajtim i vecantë i ngjashëm me sendet e paluajtshme

12/16/11 34

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Objekt:

– Regjistrimi i këtyre mjeteve të transportit në regjistrat nacional;

• Shenjat e identifikimit.

– Regjistrimi i anijeve në flotën detare për shtetet të cilat nuk kanë dalje në det!

12/16/11 35

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Objekt:

• Përkatësia e mjeteve themelore të trasportit:

“Lidhje juridike midis sovranitetit të shtetit dhe mjeteve themelore të transportit”

12/16/11 36

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Objekt:

• Rëndësia:– Nëse i huaji mund të gëzoj të drejta mbi sendet e

paluajtshme të një shteti dhe nëse po në cfarë kushte?

– Vendi ku gjendet sendi i paluajtshëm dhe caktimi i gjykatës kompetente (kompetenca ekskulzive e gjykatës)

12/16/11 37

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Objekt:

• Fitimi i pronësisë (për sendet e paluajtëshme) në shumcës e sistemeve juridike në botë

kërkon zbatimin e së drejtës vendore.

12/16/11 38

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Objekt-sendet e luajtshme:

• Sistemi sipas rregullit Lex rei sitae• Sistemi sipas rregullit mobila personam

sequntum • Sistemi sipas rregullit lex loci actus.

12/16/11 39

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Objekt-sendet e luajtshme:

• Përvec sistemeve të përgjithëshme, në raste të rralla mund të zbatohet edhe rregulli i përcaktimit të ligjit në bazë të parimit të

autonomisë së palëve;

12/16/11 40

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Objekt-sendet e luajtshme:

• Sendet në lëvizje dhe zbatimi i së drejtës kompetente në bazë të së drejtës ku ndohdet sendi i luajtëshëm.

• Zbatimi i kufizuar i lex domicilii proprietarii - ligji i vendbanimit të pronarit (koncept i braktisur).

12/16/11 41

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Objekt-sendet e luajtshme:

– Zabtimi i lex loci destinacionis!

12/16/11 42

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Elementi i huaj i shfaqur në të drejta dhe detyrime:– Vendi i lidhjes së punës juridike– Vendi i përmbushjes së punës juridike– Vendi i selisë së gjykatës para së cilës shtrohet

cështja e plotfuqishmërisë së punës juridike dhe– vendi ku është kryer veprimi kundërligjor.

12/16/11 43

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Vendi i lidhjes së punës juridike (lex loci actus):

– Lidhja e kontratës në prezencë të të dy palëve;

• Lidhja e kontratave pa prezencën e palëve?• Momenti i lidhjes së kontratës & vendi i lidhjes së

kontratës!• Momenti i lidhjes së kontratës në momentin e

“pranimit”, “deklarimit” ose “e kuptimit”

12/16/11 44

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Vendi i përmbushjes së punës juridike (lex loci executionis):

• Kur puna duhet të përmbushet në disa shtete?

• kur palët nuk kanë përcaktuar vendin e përmbushjes!

12/16/11 45

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• Vendi i selisë së gjykatës para së cilës shtrohet cështja e plotfuqishmërisë së punës juridike:

– Nuk paraqet vështirësin në rastet kur palët kanë përcaktuar gjykatën kompetente

– Në rastet e kundërta?

12/16/11 46

Faktet në bazë të së cilave krijohet elementi i huaj

• vendi ku është kryer veprimi kundërligjor (lex loci delicti commissi):

– Kur veprimi kundërligjor shkakton pasoja në shtetit tjetër (ose në më shumë së një shtet tjetër)

– Veprimi mund të shkaktohet në një shtet ndërsa pasoja në shtetit tjetër.

12/16/11 47

Faktet vendimtare te marrëdhëniet detyrimore me element të huaj

• Autonomia e vullnetit të palëve

– Elementi subjektiv në përcaktimin e të drejtës kompetente;

– “Konventa e Gjeneves mbi transportin rrugor të mallrave” përcakton kufizimin e autonomisë së palëve. Palët nuk mund të merren vesh që të palikojnë tjera dispozita të ndryshme nga ato që parasheh kjo konventë.

12/16/11 48

Faktet vendimtare te marrëdhëniet detyrimore me element të huaj

• Format e shprehjes së autonomisë:– Autonomia e shprehur– Autonomia e heshtur e shprehjes së vullnetit

• PËRCAKTIMI I AUTONOMISË MUND TË BËHET PËR NJË DISPOZITË OSE PJESË TË KONTRATËS APO PËR KONTRATËN NË TËRËSI.

12/16/11 49

Faktet vendimtare te marrëdhëniet detyrimore me element të huaj

• Autonomia e heshtur e mund të përcaktohet në bazë të indicieve si:

– Caktimi i gjykatës kompetente (tribunalit ose arbitrazhit);

– Nëse palët në kontratë i janë referuar ndonjë ligji;– Gjuha në të cilën është përpiluar kontrata;– Vendi i lidhjes së kontratës;– Vendi i ekzekutimit të kontratës;– Selia e palëve kontraktuese.

12/16/11 50

Faktet vendimtare te marrëdhëniet detyrimore me element të huaj

“Rome Convention of 1980 on the Law Applicable to Contractual Obligations ”.

12/16/11 51

Faktet vendimtare te marrëdhëniet detyrimore me element të huaj

• Përjashtimi i autonomisë së vullnetit të palëve

– Per cilat sende?– Per cilat kontrata?

12/16/11 52

Faktet vendimtare te marrëdhëniet detyrimore me element të huaj

• Përcaktimi i autonomisë në momentin e lidhjes së kontratës

• Përcaktimi i autonomisë pas lidhjes së kontratës.

12/16/11 53

Faktet tjera në marrëdhëniet kontraktuale

• Vendi i lidhjes së kontratës

• Vendi i përmbushjes së kontratës

• Selia e debitorit

“e drejta me të cilën kontrata është më së afërmi e lidhur”

12/16/11 54

Faktet vendimtare te përgjegjësitë jashtë kontraktuese-deliktet juridiko-civile

• Lex loci delicti commissi

– Locus delicti commissi– Locud damni

• Lex fori-vendi i gjykatës

12/16/11 55

SHMANGIET DHE BISHTINMI NGA NORMAT KOMPETENTE

Shmangiet nga normat kompetente

• Aplikimi i së drejtës materiale të huaj

Kur legjislacioni kërkon shmangjen nga normat juridike dhe kërkon që institucioni përgjegjës të mos veproj në përputhje me normën që rregullon raportin juridik me

element të huaj.

12/16/11 57

Shmangiet nga normat kompetente

• Rendi publik

• Bishtërimi i ligjit

12/16/11 58

• Ridërgimi

• Reciprociteti

• Retorsioni

12/16/11 59

Shmangiet nga normat kompetente

• Llojet e reciprocitetit:

– Ligjor– Diplomatik– Faktik

12/16/11 60

Shmangiet nga normat kompetente