ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYÊN THANH THỦY

BÔI DƢƠNG HOC SINH GIOI HOA HOC

THÔNG QUA DAY HOC PHÂN DUNG DICH ĐIÊN LI

Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHÔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SỸ SƢ PHẠM HÓA HỌC

Hà Nội - 2015

1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYÊN THANH THỦY

BÔI DƢƠNG HOC SINH GIOI HOA HOC

THÔNG QUA DAY HOC PHÂN DUNG DICH ĐIÊN LI

Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHÔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM HÓA HỌC

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Hóa học

Mã số: 60140111

Cán bộ hƣớng dẫn: GS.TS. Lâm Ngoc Thiêm

Hà Nội - 2015

2

MỤC LỤC

Lời cảm ơn ........................................................................................................ 1

Danh mục các từ viêt tắt .................................. Error! Bookmark not defined.

Mục lục .............................................................................................................. 2

Danh mục các bảng .......................................................................................... vi

Danh mục các hình, biểu đồ ............................................................................ vii

MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 5

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ........ Error!

Bookmark not defined.

1.1. Lịch sử nghiên cứu đề tài ......................... Error! Bookmark not defined.

1.1.1. Các luận án tiến sĩ ................................. Error! Bookmark not defined.

1.1.2. Các luận văn thạc sĩ............................... Error! Bookmark not defined.

1.1.3. Các khóa luận tốt nghiệp ....................... Error! Bookmark not defined.

1.2. Tổng quan về bồi dƣỡng học sinh giỏi..... Error! Bookmark not defined.

1.2.1. Quan niêm vê hoc sinh gioi trên thê giơi va ở Viêt Nam ............... Error!

Bookmark not defined.

1.2.2. Mục tiêu cua việc bồi dƣỡng học sinh giỏiError! Bookmark not

defined.

1.2.3. Các hình thức tô chƣc bôi dƣơng hoc sinh gioiError! Bookmark not

defined.

1.2.4. Tâm quan trong cua viêc bôi dƣơng hoc sinh gioiError! Bookmark

not defined.

1.3. Tông quan vê vân đê nghiên cƣu ............. Error! Bookmark not defined.

1.3.1. Môt sô quan niệm về học sinh giỏi hoá họcError! Bookmark not

defined.

1.3.2. Những năng lực cân co cua học sinh giỏi hóa họcError! Bookmark

not defined.

1.3.3. Những kĩ năng cần thiết cua giáo viên trong viêc bồi dƣỡng học sinh giỏi

hóa học ............................................................. Error! Bookmark not defined.

3

1.3.4. Môt sô biên phap phat hiên hoc sinh gioi hóa học ở bậc THPT .... Error!

Bookmark not defined.

1.3.5. Môt sô biên phap bôi dƣơng hoc sinh gioi hóa học ở bậc THPT .. Error!

Bookmark not defined.

1.4. Bài tập hóa học ......................................... Error! Bookmark not defined.

1.4.1. Khái niệm bài tập hóa học ..................... Error! Bookmark not defined.

1.4.2. Phân loại bài tập hóa học ...................... Error! Bookmark not defined.

1.4.3. Tác dụng cua bài tập hóa học ................ Error! Bookmark not defined.

1.5. Môt sô phƣơng phap day hoc tich cực dung bồ i dƣơng hoc sinh gioi

hóa học ............................................................ Error! Bookmark not defined.

1.5.1. Phƣơng pháp dạy học đam thoai phat hiênError! Bookmark not

defined.

1.5.2. Phƣơng pháp day hoc phát hiên va giải quyết vấn đềError! Bookmark

not defined.

1.5.3. Phƣơng pháp dạy học hợp tác theo nhóm Error! Bookmark not

defined.

1.6. Thực trạng cua việc bồi dƣỡng học sinh giỏi hóa học ở các trƣờng Trung

học phổ thông thành phố Hải Phòng hiện nay Error! Bookmark not defined.

1.6.1. Giới thiệu về kì thi học sinh giỏi cấp Thành phốError! Bookmark not

defined.

1.6.2. Môt sô điêu tra cơ ban ........................... Error! Bookmark not defined.

1.6.3. Phân tich n hững thuận lợi và khó khăn trong việc bồi dƣỡng học sinh

giỏi hóa học ở thành phố Hải Phòng thông qua kêt qua điêu tra ............. Error!

Bookmark not defined.

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 .................................. Error! Bookmark not defined.

Chƣơng 2. BỒI DƢỠNG HỌC SINH GIỎI HÓA HỌC THÔNG QUA

DẠY HỌC PHẦN DUNG DỊCH ĐIỆN LI Ở TRƢỜNG THPT ....... Error!

Bookmark not defined.

2.1. Cấu trúc cua chƣơng Sự điện li - Hóa học 11 Nâng cao - THPT ............ 28

4

2.2. Câu truc cua môi chuyên đê phân dung dich điên li dung trong giang day

bôi dƣơng hoc sinh gioi ................................... Error! Bookmark not defined.

2.2.1 Mục tiêu cua chuyên đề........................................................................ 27

2.2.2. Hệ thống lý thuyết ................................................................................27

2.2.3. Hê thông bài tập...................................................................................28

2.2.4. Xây dƣng giao an day hoc cho môi chuyên đề ...................................28

2.3. Xây dƣng cac chuyên đê phân dung dich điên li dung trong giang day bôi

dƣơng hoc sinh gioi ......................................................................................... 29

2.3.1. Chuyên đê 1: Đô điện li , hăng sô điên li, phản ứng trao đổi ion và môt

sô đinh luât bao toan. ...................................... Error! Bookmark not defined.

2.3.2. Chuyên đê 2: Cân băng trong dung dich axit , bazơ, muôi. Tinh pH cua

dung dich ......................................................... Error! Bookmark not defined.

2.3.3. Chuyên đê 3: Cân bằng trong dung dịch chứa hợp chất ít tan ....... Error!

Bookmark not defined.

2.3.4. Chuyên đê 4: Cân bằng tạo phức trong dung dịch.Error! Bookmark

not defined.

TIỂU KẾT CHƢƠNG 2. ................................ Error! Bookmark not defined.

Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .... Error! Bookmark not defined.

3.1. Mục đich thực nghiệm sƣ phạm ............... Error! Bookmark not defined.

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm .............. Error! Bookmark not defined.

3.3. Chọn đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm sƣ phạmError! Bookmark not

defined.

3.4. Phƣơng an thực nghiệm sƣ phạm ............. Error! Bookmark not defined.

3.5. Kêt qua thƣc nghiêm sƣ pham va xƣ li kêt qua thƣc nghiêm sƣ pham....82

3.5.1. Phƣơng phap xƣ li sô liêu trong khoa hoc giao duc .............................. 82

3.5.2. Xƣ li kêt qua thƣc nghiêm sƣ pham......................................................83

3.6. Đanh gia kêt quả thực nghiệm sƣ phạm ................................................... 86

3.6.1. Đanh gia đinh tinh kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............................... 86

5

3.6.2. Đanh gia đinh lƣơng kết quả thực nghiệm sƣ phạmError! Bookmark

not defined.

TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 .................................. Error! Bookmark not defined.

KẾT LUẬN VÀ KHUYÊN NGHỊ ............... Error! Bookmark not defined.

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 10

PHỤ LỤC ....................................................................................................... 93

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Tục ngữ Việt Nam có câu: “Tri thông minh nhƣ ngọc không mài”; ý

muốn nói ngọc muốn sáng cũng cần mài, con ngƣời du vốn thông minh thì

vẫn cần rèn luyện và học tập . Nhƣ vây , từ ngàn xƣa nhân dân ta đã rất coi

trọng giáo dục và phát triển nhân tài . Ngày nay, Đảng và Nhà nƣớc ta vân

luôn chăm lo đến sự nghiệp giáo dục và đào tạo. Trong những năm qua, với

sự quan tâm cua Đảng, Nhà nƣớc, toàn xã hôi và sự nỗ lực phấn đấu cua

ngành giáo dục, sự nghiệp GD-ĐT đã có môt số tiến bô mới: Ngân sách đầu

6

tƣ cho giáo dục nhiều hơn, cơ sở vật chất kĩ thuật đƣợc tăng cƣờng, quy mô

giáo dục đƣợc mở rông, trình đô dân tri đƣợc nâng cao. Những tiến bô ấy đã

góp phần quan trọng vào công cuôc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Để

đáp ứng yêu cầu phát triển cua đất nƣớc, đại hôi đại biểu toàn quốc lần thứ IX

cua Đảng công sản Việt Nam đã khẳng định: “ Phát triển giáo dục - đào tạo là

môt trong những đông lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa,

hiện đại hóa; là điều kiện phát huy nguồn lực cua con ngƣời, là yếu tố cơ bản

để phát triển xã hôi, tăng trƣởng kinh tế nhanh và bền vững”

Để thực hiện nghị quyết cua Đảng, ngành giáo dục và đào tạo không

những có nhiệm vụ “giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, tri tuệ, thể

chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tinh năng

đông và sáng tạo, hình thành nhân cách con ngƣời Việt Nam xã hôi chu

nghĩa, xây dựng tƣ cách và trách nhiệm công dân” mà còn phải có nhiệm vụ

phát hiện, bồi dƣỡng những học sinh có năng khiếu, có tƣ duy sáng tạo nhằm

đào tạo các em trở thành những bậc nhân tài cua đất nƣớc.

Nhiều năm trở lại đây, Việt Nam luôn có nhiều học sinh đoạt huy

chƣơng trong cuôc thi Olympic quốc tế cấp Trung học phổ thông. Để có thể

đạt đƣợc những thành công nhƣ vậy, ngoài sự nỗ lực cua học sinh còn có

công lao lớn cua các thầy giáo, cô giáo đã phát hiện và dìu dắt các em ngay từ

ban đầu. Nghĩa là, nhiệm vụ phát hiện và bồi dƣỡng học sinh giỏi phải đƣợc

thực hiện thƣờng xuyên trong quá trình dạy học va qua các kì thi tuyên chọn

học sinh giỏi các cấp.

Từ thực trạng cua việc bồi dƣỡng học sinh giỏi hóa học tại trƣờng tôi,

môt công tác đang gặp môt số khó khăn nhƣ: Giáo viên chƣa xây dựng đƣợc

hệ thống bài tập chuyên sâu trong quá trình giảng dạy; học sinh không có

nhiều tài liệu tham khảo; …

Và tôi nhận thấy dung dịch điện li là môt trong những nôi dung quan

trọng cua chƣơng trình hóa học bâc Trung học phổ thông, bài tập thuôc phần

này cũng thƣờng xuyên xuất hiện trong đề thi học sinh giỏi hóa học. Hệ thống

7

lý thuyết và bài tập phần dung dịch điện li dung cho bồi dƣỡng học sinh giỏi

cần đƣợc tổng kết dƣới dạng chuyên đề nâng cao để đáp ứng nhu cầu tham

khảo cua giáo viên và học sinh.

Xuất phát từ những nhu cầu thực tiễn đó, cung với kinh nghiệm bản

thân đã tham gia bồi dƣỡng học sinh giỏi môt số năm, tôi đã chọn đề tài “Bôi

dƣơng hoc sinh gioi h óa học thông qua dạy học phần dung dich điện li ở

trƣơng Trung hoc phô thông” để nghiên cứu. Hy vọng, đề tài luận văn sẽ là

môt tài liệu tham khảo có ich cho bản thân và đồng nghiệp trong việc thực

hiện nhiệm vụ bồi dƣỡng học sinh giỏi.

2. Mục đích nghiên cứu

Hệ thống hóa lý thuyết ; tuyên chon , xây dƣng va hê thông các dạng

bài tập nâng cao phần dung dịch điện li; soạn giáo án sử dụng hê thông lý

thuyết và bài tập đó nhằm bồi dƣỡng học sinh giỏi hóa học bậc Trung học phổ

thông ở thành phố Hải Phòng.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

Thứ nhất: Nghiên cứu cơ sở lý luận có liên quan đến đề tài.

Thứ hai: Nghiên cứu chƣơng trình hóa học phổ thông nâng cao, phân

tich các đề thi học sinh giỏi cấp tỉnh cua thành phố Hải Phòng và môt số tỉnh,

thành phố khác; tâp trung đi sâu vào nôi dung phần dung dịch điện li. Căn cứ

vào đó xác định va xây dƣng:

- Hệ thống kiến thức lý thuyết cần mở rông.

- Các dạng bài tập phu hơp.

- Giáo án dạy học phu hợp, hiêu qua.

Thứ ba: Tiên hanh t hực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá hiệu quả cua

nôi dung hê thông ly thuyêt , hệ thống bài tập và giáo án dạy học mà luận văn

đa xây dƣng.

4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu

4.1. Khách thể nghiên cứu

- Công tác bồi dƣỡng học sinh giỏi môn hoa hoc ở trƣờng Trung học

phổ thông.

8

4.2. Đối tượng nghiên cứu

- Các chuyên đê phần dung dịch điện li với hệ thống lý thuyết, hê thông

bài tập và giáo án dung trong việc bồi dƣỡng học sinh giỏi hóa học Trung học

phổ thông tại thành phố Hải Phòng.

5. Vấn đề nghiên cứu

- Những kiên thƣc lý thuyêt nao đƣơc hê thông; nhƣng dạng bài tập nào đƣợc

tuyển chọn, xây dựng trong phần dung dịch điện li và giáo án dạy học đƣợc thiết

kê nhƣ thê nao để phu hợp với việc bồi dƣỡng học sinh giỏi hóa học tại trƣờng

Trung học phổ thông không chuyên thuôc thanh phô Hai Phòng?

6. Giả thuyết khoa học

Nếu kiên thƣc lý thuyết đƣơc hê thông đây đu , ngăn gon , cô đong và

hệ thống bài tập đƣơc tuyển chọn, xây dựng đa dạng, phong phú, phu hợp; kết

hợp với giáo án dạy học đƣơc thiêt kê hợp li thì sẽ giúp học sinh nâng cao

đƣợc kiến thức, rèn luyện khả năng tự học, tự nghiện cứu, chu đông và sáng

tạo; góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học cua bô môn và nâng cao hiệu quả

cua quá trình bồi dƣỡng học sinh giỏi hóa học Trung học phổ thông thuôc

khôi không chuyên.

7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu

Các nghiên cứu khảo sát đƣợc tiến hành trên phạm vi: Đôi tuyển học

sinh giỏi cấp tỉnh môn hóa học cua các trƣờng THPT Lý Thƣờng Kiệt, THPT

Quang Trung, THPT Thuy Sơn , THPT Pham Ngu Lao thuôc huyện Thuy

Nguyên, thành phố Hải Phòng.

Số liệu sử dụng để nghiên cứu đề tài này đƣợc thu thập trong khoảng

thời gian từ năm 2011 đến năm 2013, những số liệu khảo sát mới đƣợc điều

tra trong năm 2014.

8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

8.1. Y nghia ly luân cua đê tai

9

Góp phần làm rõ các quan niệm về học sinh giỏi và những phẩm chất

cua môt học sinh giỏi. Từ đó đề xuất phƣơng pháp phát hiện và bồi dƣỡng học

sinh giỏi hóa học hiện nay ở trƣờng Trung học phổ thông.

8.2. Y nghia thực tiễn cua đê tai

Hê thông hoa ly thuyêt va t uyển chọn, xây dựng, hệ thống đƣơc các

dạng bài tập phần dung dịch điện li phu hợp yêu cầu và mục đich bồi dƣỡng

học sinh giỏi hóa học ở trƣờng Trung học phổ thông không chuyên trong giai

đoạn hiện nay.

Đề xuất giáo án nhằm đƣa ra cách thức tổ chức học tập phu hợp trong

môi chuyên đê cua phân dung dich điên li.

9. Phƣơng pháp nghiên cứu

9.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu ly luân

Sƣu tầm, thu thập tài liệu và truy cập thông tin trên internet, nghiên cứu

các tài liệu về bồi dƣỡng học sinh giỏi, các đề thi học sinh giỏi.

9.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Tìm hiểu quá trình dạy học bồi dƣỡng học sinh giỏi hóa học ở cấp

Trung học phổ thông.

- Trao đổi, tổng kết kinh nghiệm với các giáo viên có kinh nghiệm bồi

dƣỡng học sinh giỏi hóa học.

- Kiểm tra, đánh giá chất lƣợng cua hệ thống lý thuyết, hê thông bài tập và

giáo án đã xây dựng trong đề tài.

9.3. Nhóm phương pháp xử ly thông tin

- Dung phƣơng pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục để xử

li số liệu thực nghiệm sƣ phạm thu đƣợc.

10. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ

lục, luận văn dự kiến đƣợc trình bày theo 3 chƣơng:

Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn cua đề tài.

10

Chƣơng 2: Bồi dƣỡng học sinh giỏi hóa học thông qua dạy học phần

dung dịch điện li ở trƣờng THPT.

Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm.

11

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Duy Ái, Nguyễn Tinh Dung, Trần Thành Huế, Trần Quốc Sơn, Nguyễn

Văn Tòng (1999), Một số vấn đề chọn lọc của hoá học, Tập II. Nxb Giáo dục.

2. Bách khoa toàn thƣ mở Wikipedia: http://vi.wikipedia.org/wiki/Olympic

3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014). Chương trinh phat triên Giao duc T rung hoc .

Vụ Giáo dục Trung học.

4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Phân phôi chương trinh môn Hoá học THPT.

5. Hoàng Minh Châu, Từ Văn Mặc, Từ Vọng Nghi (2011), Cơ sở hoá học phân

tích. Nxb Giáo dục.

6. Hoàng Chúng (2007), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục.

Nxb Giáo dục.

7. Nguyễn Cƣơng (2007), Phương pháp dạy học hoá học - Một số vấn đề cơ bản.

Nxb Giáo dục.

8. Nguyễn Tinh Dung (2005) Hoá học phân tích 1 (Cân bằng ion trong dung dịch)

Nxb Đại học Sƣ phạm.

9. Cao Cự Giác (2010), Bài tập bồi dưỡng học sinh giỏi hoá học. Nxb ĐHQG Tp

Hồ Chi Minh.

10. Trần Thành Huế (1998), Một số vấn đề về việc dạy giỏi học giỏi môn hoá học phổ

thông trong giai đoạn mới. Kỉ yếu hôi nghị hoá học toàn quốc lần thứ III, Hà Nôi.

11. Nguyễn Ngọc Quang, Nguyễn Cƣơng, Dƣơng Xuân Trinh (1998), Lý luận

dạy học hoá học- tập 2. Nxb GD

12. Lâm Ngoc Thiêm (2008), Giáo trinh Hoa học đại cương (Dung cho sinh viên

không thuôc chuyên nganh Hoa). Nxb Đai học Quốc gia - Hà Nôi

13. Phạm Đức Thông (2008). Xác suât thông kê. Nxb Giao duc.

14. Nguyễn Văn Tòng (1999), Một số vấn đề chọn lọc của hoá học, Tập II. Nxb

Giáo dục

15. Nguyễn Xuân Trƣờng (2006), 385 câu hỏi và đáp về Hoa học với đời sống.

Nxb Giáo Dục

12

16. Vũ Anh Tuấn (2006), Xây dựng hệ thống bài tập hoá học nhằm rèn luyện tư duy

trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường phổ thông. Luận án tiến si Giáo dục học

17. Đào Hữu Vinh (1996), Cơ sở lý thuyết hoa học phổ thông trung học. Nxb Hà Nôi

18. Phạm Viết Vƣợng (1997), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học. Nxb ĐHQG Hà Nôi

19. Sơ Giao duc va Đao tao Hai Phong (2011 đến 2014), Các đề thi học sinh giỏi

Hoá học câp Thanh phô

20. Sơ Giao duc va Đao tao Ha Tinh (2011 đến 2014), Các đề thi học sinh giỏi

Hoá học câp tinh.

21. Từ điển Tiếng Việt