0 ‘QUV - METODIK MAJMUAturin.uz/wp-content/uploads/2018/10/UMK-1.1-Kurs.pdf-fan va texnika...

0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

0 ‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI

TOSHKENT SHAHRIDAGI TURIN POLITEXNIKA UNIVERSITETI HUZURIDAGI AKADEMIK LITSEY

jSDIQLAYMAN” uridagi akademik

tori AJCarimov-------

2018 yil

O’ZBEK TILIfanidan

0 ‘QUV - METODIK MAJMUA

Tayyorlov yunalishi: Aniq fanlar -1 0 0

0 ‘quv -metodik majmua TTPU huzuridagi akademik litsey pedagogik kengashining 2018 yildagi ''oi&OtlsonYi yig‘ilishida o‘quv jarayoniga qo‘llashga tavsiya etildi.

0 ‘quv -metodik majmua “Ijtimoiy-gumanitarfanlar” kafedrasining 2018 yildagi sonliyig‘ilishida muhokama etildi va ma’qullandi.

Kafedra mudiri

Toshkent - 2018

O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi direktori tomonidan 20_ /£ yil “ i t ” 0 j da tasdiqlangan namunaviy o’quv rejada o’zbek tili faniga ajratilgansoatlar miqdori: 68Uumumiy o’quv yuklama 68 soat, shu jumladan mashg’ulot turlari bo’yicha ajratilgan soatlar:

№ Mashg’ulot turlari Ajratilgansoat

Shu jumladan semestrlar bo’yichaI II III IV V VI

1. Auditoriya jami yuklamasi

2. Nazariy mashg’ulot3. Amaliy mashg’ulot4. Seminar5. O’quvchining mustaqil

ishi

(ishjoyi, lavozimi)

(FISH) (ishjoyi, lavozimi)

Taqrizchi(lar)



_ fanining ishchi o’quv dasturi va ekspert guruhiningxulosasi ta’lim muassasasining 2018 yil “ ” 0%______ dagi Pedagogikkengashida muhokama qilindi, tasdiqlashga va o’quv jarayoniga tatbiq etishga qaror qilindi.-Bayonnoma № /

Toshkent shahridagi Turin Politexnika Universiteti huzuridagi akademik litseyning “Ijtimoiy-gumanitar” fanlar kafedrasio‘qituvchilari Erboyeva Dilfuza

Jumaboyevna va Eshanqulov Mirshod Neymatovich tomonidan “O’zbektili”fanidan tuzilgan ishchi dasturiga

TAQRIZ

Hozirgi kunda yurtimizda barcha sohalar kabi ta’lim sohasida ham ijobiy

o’zgarishlar qilinmoqda.Ushbu rusiyzabon guruhlarda o’zbek tili fani uchun

tayyorlangan ishchi o‘quv dasturiham 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus

ta’lim vazirligi, o ‘rta maxsus kasb - hunar ta’limi markazi tomonidan 2017 yilda

tasdiqlangan namunavi yo‘quv dasturi asosida tuzilgan. Mazkur dastur 0 ‘zbekiston

Respublikasining “Ta’limto‘g‘risida”gi Qonuni, Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi va

Davlat ta’lim standatlari talablari dankelibchiqqan holda “O ’zbek tili” fanini

o‘qitishning maqsad vazifalarini o‘z ichiga olgan bo"lib, fanning asoslarini chuqur ochib

berishni ta’minlaydi.

Ishchi dasturda mavzulaming berilish ketma - ketligi namunaviy dastur asosida to‘g‘ri

belgilangan. Unga kiritilgan amaliy mashg‘ulotlar mazmuni va qo’shimcha adabiy

o’qish uchun berilgan asarlardan parchalar o‘quvchilar bilimini kengaytitirish hamda

chuqurlashtirish, ulardan mustaqil ijodiy tafakkurini rivojlanishi uchun zaruriy

qoilanma bo‘laoladi. Ishchi dasturda o’quvchilaming o’zbek tili grammatikasi bo’yicha

bilimini oshirish bilan birgalikda o’zbek adabiyoti namoyondalari bo’lgan Alisher

Navoiy , B o b u r ,Abdulla Qodiriy,Oybek,Abdulla Qahhor,Asqad Muxtor kabi bir qancha

adiblar hayoti va ijodi bilan tanishish imkonini beradi. Vatanimiz tarixi va o’zbek

xalqining urf-odatlari haqida ham ma’lumot berilishiga e’tibor berilgan.

Buishchi dasturidan akademik litseylar ta’lim jarayonida foydalanishlari mumkin.

Alisher Navoiynomidagi O ’zbek tili va adabiyot universiteti dotsenti : A. X.Tilovov.

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

AKADEMIK LITSEYLARDA OZBEK TILI FANI O‘QUV DASTURI

Toshkent - 2018

Ushbu dastur O„zbekiston Respublikasi Oliy va o„rta maxsus ta’lim vazirligining Oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar tayyorlov yo’nalishlari bo’yicha Muvofiqlashtiruvchi kengashning 2018 yil 18 avgustdagi № 4-son majlis bayoni bilan maqullangan va Oliy va o„rta maxsus ta’lim vazirining 2018 yil 25 avgustdagi 744-son buyrug’i bilan tasdiqlangan.

O‘zbek tili fani bo‘yicha o‘quv dasturlarini ishlab chiqish bo‘yicha ijodiyguruh tarkibi

1. Muxitdinova Xadicha Sobirovna

2. Lafasov O„roqboy Pozilovich

3. Muxamedjanova Gulnora Ziyatovna

4. Nuriddinova Dildora Abrarovna

5. Tolipova Fotima Sa’dullaevna

6. Aydarova Fotima Rahmatovna Akromova Mapura

7. Djalolitdinovna8. Zaripova Dilfuza

Baxtiyorovna

O„zbekiston davlat jahon tillari universiteti professori, pedagogika fanlari doktori.Toshkent davlat sharqshunoslik instituti dotsenti, filologiya fanlari nomzodi.Toshkent shahar XTXQTMOI dossenti, pedagogika fanlari nomzodi.Respublika ta’lim markazi bo„lim boshlig„i.

Respublika ta’lim markazi bosh metodisti.

Toshkent shahar Sirg„ali tumanidagi 6-sonli umumta’lim maktabi o„qituvchisi.Toshkent shahar Yashnobod tumanidagi 61-sonli umumta’lim maktabi o„qituvchisi.Buxoro davlat tibbiyot instituti akademik litseyi ona tili va adabiyot fani o'qituvchisi

UQTIRISH XATI

Ta’lim boshqa tillarda olib boriladigan umumiy o„rta ta’lim maktablarining o„zbek tili fanidan 10-11-sinf o„quv dasturi kompetensiyaviy yondashuv asosida tuzilgan Davlat ta’lim standartining B1, B1+ darajasi talablari asosida tuzildi. Umumiy o„rta ta’lim maktablari bitiruvchilari Davlat ta’lim standartining mazkur darajalari talablariga javob berishlari shart.

“O„zbek tili” fani ta’lim boshqa tillarda olib boriladigan umumiy o„rta ta’lim maktablarida ikkinchi til sifatida o„qitiladi. Bunda kommunikativ tamoyil ustuvor bo„lib, ta’lim mazmunida asosiy e’tibor o„quvchilarning nutqiy va lingvistik kompetensiyalarini rivojlantirishga qaratilgan. O„quvchilar o„zbek tilidan egallaydigan lingvistik bilimlar vositasida o„quvchilarda kundalik turmush, ijtimoiy-madaniy hayot, mutaxassislik sohalarida og„zaki va yozma erkin muloqot yuritishga qaratilgan fanga oid hamda tayanch kompetensiyalarning elementlarini ham shakllantirib boriladi.

Uzluksizlik va uzviylik tamoyilidan kelib chiqib, 5-9-sinflarda o„zbek tilining so„z tarkibi, so„z yasalishi, so„z turkumlari, so„zlarning o„zaro bog„lanishi, so„z birikmasi hamda gap tuzish qonuniyatlarini o„rgatish yuzasidan nazariy bilimlar berish rejalashtirilgan. Ushbu maqsadda dasturda har bir nutqiy mavzu doirasida beriladigan leksik (tayanch so„zlar va birikmalar), grammatik minimum (so„z shakllari va grammatik bilimlar) ajratib berilgan. O„quv dasturi 5-sinfda leksika, grammatika, muomala odobi, adabiy o„qish, 6-9-sinflarda leksika, grammatika, adabiy o„qish, ish qog„ozlarini yozishni shakllantirishga qaratilgan holda tuzildi. 10-11-sinflar o„quv dasturida esa ushbu bilimlarni mustahkamlash asosida o„quvchilarning og„zaki va yozma bog„lanishli nutqini rivojlantirish ko„zda tutilgan. Buni amalga oshirish uchun 10-sinfda sintaksis bo„limiga doir nazariy bilimlar berish, so„z birikmasi, sodda va qo„shma gap, gap tuzilishi bo„yicha ko„nikmalar hosil qildirish, 11-sinfda nutq uslublari va matn turlari bo„yicha bilimlar berish orqali o„quvchilarning nutqiy va lingvistik kompetensiyalarini rivojlantirishga erishish rejalashtirildi.

10-11-sinflar o„quv dasturiga kiritilgan yangiliklardan biri, adabiy o„qish materiallarining sistemalashtirilgani va kengaytirilgani bo„lib, o„quvchilarni taniqli o„zbek yozuvchi va shoirlarining hayoti va ijodi haqida qisqacha ma’lumotlar bilan tanishtirish, ularning eng sara asarlaridan o„quvchining yoshi va psixofiziologik xususiyatlariga mos parchalarni berish orqali ularni o„zbek adabiyoti namunalari bilan yaqindan tanishtirish, nutqini o„stirish, o„zbek adabiy tili me’yorlarini singdirish ko„zda tutilgan. O„quvchilarda kitobxonlik madaniyatini rivojlantirish maqsadida sinfdan tashqari o„qish uchun ham soatlar ajratildi. O„quv dasturida har bir nutqiy mavzu bo„yicha o„quvchilarda shakllantiriladigan fanga oid va tayanch kompetensiyalarning elementlari nutqiy mavzuning mazmunidan kelib chiqib namuna sifatida taqdim etildi.

Quyida B1, B1+ darajalar uchun shakllantiriladigan tayanchkompetensiyalarning elementlari berildi:

-mavjud axborot manbalaridan foydalanib(internet, telefon, kompyuter, elektron pochta) ma’lumot almashish;

-kundalik faoliyatda uchraydigan hujjatlar bilan ishlay olish.;-mustaqil o„rganish orqali bilimini oshirib borish;-o„zini tuta olish, to‘g‘ri so„z bo„lish, o‘zining xatosini tushunish;-shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, jismoniy, ma’naviy kamolotga

intilish;-o„zini nazorat qila bilish,halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo„lish; -davlat ramzlariga hurmat bilan munosabatda bo„lish;-farzandlik va o„quvchilik, fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya

qilish;-kasblarning mohiyatini tushunish;-mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala madaniyatiga rioya qilish; -yurish-turishda madaniy me’yorlarga jamiyatda o„rnatilgan odob-axloq

qoidalariga rioya qilish;-badiiy va san’at asarlarini tushunish, ta’sirlana olish;-milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish;-xalqining tarixiy, ma’naviy vamadaniy merosini avaylab asrash;-kundalik faoliyatda turli formula,chizma, grafik va diagrammalar tushunish

va undan foydalanish;-inson mehnatini yengillashtiradigan fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo„lish.-axborot manbalaridan foydalanib (internet, kompyuter) ma’lumot

almashish, foydalanishda media-madaniyatga rioya qilish;-bilimini mustaqil oshirib borish, o„zining qobiliyatini namoyon qila olish; sport bilan muntazam shug„ullanish;-badiiy va san’at asarlarini tushunish, ta’sirlana olish;-tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrash, jamiyatda

o„rnatilgan odob-axloq qoidalariga rioya qilish;-o„zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish;-aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy rejalarini tuza olish;-fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo„lish.O‘zbek tili fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari O„rta maxsus kasb-hunar ta’limda o„zbek tili fanini o„qitishning asosiy

maqsadi:-o„quvchilarning o„qish va mehnat jarayonida, jamoat joylarida turli nutqiy

vaziyatlarda mustaqil ravishda fikrini bayon eta olish, eshitilgan axborotni idrok etish, voqea-hodisalarga o„z munosabatini bildirish;

-o„zbek adabiyotining eng sara namunalari, o„zbek xalqining tarixiy, madaniy hayoti, jahon madaniyatiga va milliy madaniyatga hissa qo„shgan buyuk allomalar ijodiy merosini o„rganish orqali milliy qadriyatlarga hurmat bilan munosabatda bo„lish malakasini rivojlantirishdan iborat.

1-bosqichO‘quvchilar o‘quv faoliyati natijalariga qo‘yiladigan talablar:axborot va ma’lumotlarni tinglab tushunadi;

ijtimoiy va kasbga yo„naltirilgan mavzulardagi ommabop suhbatlarni, bahs- munozaralarni tushunadi, suhbatlashadi;

matn mazmunini to„liq so„zlab beradi;shaxsiy qiziqishlari va kasbiga oid axborot va ma’lumotlarni tinglab

tushunadi;matnni kengaytirib, qisqartirib so„zlab beradi;

o„qilgan va ko„rilgan asar haqidagi taassuroti va unga munosabatini bayon qiladi; o„zbek tilining milliy-madaniy leksikasini nutqda to„g„ri qo„llaydi; sodda va qo„shma gaplarni, qo„shma gaplarni bog„lovchi vositalarni biladi; o„zbek tilining so„zlashuv, badiiy, ommabop, rasmiy nutq uslublarini biladi; o„rganilgan ish qog„ozlarini to„g„ri yozadi;90-100 so„zdan iborat matn asosida diktant yoza oladi, 2-2,5 bet hajmida

ijodiy matn tuzadi.murakkablashgan sodda va qo„shma gaplarni, qo„shma gaplarni bog„lovchi

vositalarni biladi;o„zbek tilining so„zlashuv, badiiy, ommabop, rasmiy nutq uslublarini biladi; ma’muriy ish qog„ozlari, mutaxassislikka oid ichki hujjatlar, hisobotlarni

to„g„ri yozadi.

Kasbiy mavzularda taqdimot qila oladi, o'qilgan asar va fil'm haqidagi taassuroti va munosabatini bayon qila oladi;

Ma'muriy ish qog'ozlari ,mutaxassislikka oid ichki hujjatlar, hisobotlar va boshqa yozma topshiriqlarni imlo qoidalari asosida to'g'ri yoza oladi

Kasb-hunarga oid lug'at minimunini,o'zbek tilining milliy-madaniy leksikasini, ma'nodosh shakldosh,uslubiy bo'yoqdor so'zlarni nutqda to'g'ri qo'llay oladi.

Mutaxassislik sohasidagi matnlar va suhbatlar mazmunini, atamalar ma'nosini tushuna oladi;

Murakkablashgan sodda va qo'shma gaplarni, qo'shma gaplarni bog'lovchi vositalarni farqlay oladi;

Mutaxassislikka oid mavzularda ma'ruzalar qila oladi.

O‘zbekiston - jannatmakon o‘lka(4 soat).Leksika: ona-Vatan, tinchligi, ozodligi, shon-shuhrati,kamol topmoq, asrab-

avaylamoq, muqaddas burch, porloq istiqbol, asriy orzular, diplomatik aloqalar, foydali qazilmalar, jannatmakon o„lka kabi tayanch so„zlar va birikmalar

Grammatika: O„tilganlarni takrorlash. O„zbek tilining orfoepik va orfografik me’yorlari.

Adabiyo‘qish: Xalq og„zaki ijodi.“Shiroq”afsonasi Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Oilamtayanchim, faxrim(2 soat).Leksika: Mening oilam, oilamiz an’analri, ahil-mehribon, o„zaro ishonch,

ota-onaga hurmat, oila iqtisodi, oila ahil bo„lsa, omad o„zi keladi kabi tayanch so„zlar va birikmalar.

Grammatika: Gapning tuzilishiga ko„ra turlari. Sodda gap va ularning turlari.

Adabiyo‘qish: Hamid Olimjonning hayoti va ijodiy faoliyati. “Hayolimda bo„lding uzun kun” she’ri .

Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18O‘zbekiston yoshlari(4 soat).

Leksika: Davr sadosi, yoshlar haqida ko„rsatuvlar va eshittirishlar, barkamol shaxslar, keng imkoniyatlar kabi tayanch so„zlar va birikmalar.

Grammatika: Soddayig‘iqvasoddayoyiqgaplar.Adabiy o‘qish:Asqad Muxtorning hayoti va ijodi. “Bir tup o„rik” she’ri.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18

Do‘stlarim va qiziqishlarim(4 soat).Leksika: do„stlarim, do„stga sadoqat, g„amxo„r va samimiy, puxta bilim

olish, qiziqqan sohalarimiz, tanlovda ishtirok etmoq, imkoniyatlardan foydalanish kabi tayanch so„zlar va birikmalar.

Grammatika: Bir bosh bo„lakli gaplar va ularning turlari.Adabiyo‘qish:ErkinVohidovning hayoti va ijodi. “Ona tilim o„lmaydi”

she’ri.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18

Kitoblar dunyosi(4 soat).Leksika: kitob, yaqin, do„st, oilamizning, sarguzasht, sevimli, mashg„uloti,

sinf kutubxonasida, ibrat olaman,jahon adabiyoti, shaxsiy kutubxona, to„ldirib, boraman kabi tayanch so„z va birikmalar.

Grammatika:Ikki bosh bo„lakli gaplar.Adabiy o‘qish:Muso Toshmuhammad o‘g‘li Oybekning hayoti va ijodiy

faoliyati. “Bolalik” qissasidan parcha.Sinfdan tashqari o‘qish: Abdulla Qahhorning “Ming bir jon” hikoyasiAdabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

O‘zbekiston olimlari(4 soat).Leksika: Iqtidor, iste’dod, qobiliyat, tinimsiz mehnat, ishtiyoq, tirishqoqlik,

samarasini ko„rish, maqsadga erishish kabi tayanch so„zlar va birikmalar. Grammatika: Qo‘shma gap va ularning turlari.Adabiy o‘qish: O„zbek akademik olimlari va ularning hayot yo„li haqida

ma’lumot.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Iqtidorli yoshlar(2 soat).Leksika: iqtidor, iste’dod, qobiliyat, tinimsiz mehnat, ishtiyoq, tirishqoqlik,

samarasini ko„rish, maqsadga erishish kabi tayanch so„z va birikmalar.Grammatika: Qo„shma gap qismlarini bog„lovchi vositalar.Adabiyo‘qish: Ibrohim Rahimning “Ishningko„zi” asaridan parcha.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Men yoqtirgan gazeta(4 soat).Leksika: Ommaviy axborot vositalari,matbuot,gazeta, jurnal, maqola,

muxbir, xabarlar, internet kabi tayanch so„zlar va birikmalar.Grammatika: Bog„langan qo„shma gaplar.Biriktiruv munosabatli bog„langan

qo„shma gaplar .Adabiyo‘qish: “Hayot bilan hamqadam” Publitsistik matn.Sinfdan tashqari o‘qish:PirimqulQodirovning “Yulduzli tunlar” romaniAdabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Qiziqarli ko‘rsatuvlar(2 soat).Leksika: televideniye, televideniye vatani, teledasturlar, teleminora, qiziqarli

ko„rsatuvlar,jurnalist,dolzarb mavzu, ommaviy axborot vositalarida keng yoritish, munosabat bildirish kabi nutqiy qurilmalar.

Grammatika:Zidlov va ayiruv munosabatli qo„shmagaplar.Adabiy o‘qish: G„afur G„ulomning hayoti va ijodiy faoliyati. “Mening

o„g„rigina bolam” hikoyasidan parcha.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Tabiat va ekologiya(4 soat).Leksika: tabiat va ekologiya, tabiatni asrash, atrof-muhitni ifloslantirmaslik,

isrofgarchilik va loqaydlik, tabiatni muhofaza qilmoq, tabiat hodisalari, ekologik muammolar;atrof-muhitni muhofaza qilish barchaning burchi.Tabiatni asrash jamiyat kelajagi va mamlakat taraqqiyoti uchun nihoyatda zarur kabi so„z birikmalari va gaplar.

Grammatika: Ergashgan qo„shma gap.Adabiy o‘qish:O„lmas Umarbekov hayoti va ijodiy faoliyati. “Qizimga

maktublar” qissasidan parcha.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

San’at va madaniyat(4 soat).Leksika: madaniyat va san’at, musiqa va musiqachilik, raqs san’ati, amaliy

san’at turlari, mumtoz qo„shiqchilik, milliy raqs dastalari, mashhur namoyandalar. Har bir xalq, avvalo, o„z milliy madaniyati va san’atini rivojlantirishga e’tibor qilishi kerak kabi nutqiy qurilmalar.

Grammatika: Tobe gapni bosh gapga bog„lovchi vositalar.Adabiy o‘qish: Zulfiyaning hayoti va ijodiy faoliyati. “O„g„lim, sira

bo„lmaydi urush” she’ri.

Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Yaxshi fazilat - inson ko‘rki(4 soat).Leksika: xushmuomalalik va xushchehralik, kamtarlik, mehnatsevarlik,

ma’naviy go„zallik, axloq-odob gulshani, insoniy fazilatlar, ma’naviy komillik, ma’naviyat bo„stonlari, hayot qoidalari. Kamtarga kamol, manmanga zavol kabi tayanch so„zlar va birikmalar.

Grammatika:Bog„lovchisiz qo„shma gaplar.Adabiy o‘qish: O„tkir Hoshimov hayoti va ijodiy faoliyati. “Laylak” hikoyasi

Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20Mehnat - kelajak poydevori(4 soat).

Leksika: mehnat, mehnatsevarlik, mehnat - kelajak poydevori. Mehnat baxt keltirar. Mehnatdan kelsa boylik, turmush bo„lar chiroyli kabi so„zlar, so„z birikmalari va nutqiy qurilmalar.

Grammatika: Qo„shma gap turlarining o„zaro ma’nodoshligi.Adabiy o‘qish: Abdulla Qodiriyning hayoti va ijodiy faoliyati. Abdulla

Qodiriy haqida xotiralar .

Sinfdan tashqari adabiy o‘qish: Chingiz Aytmatovning “Qiyomat” romani.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Milliy liboslar(4 soat).Leksika: milliy liboslar, do„ppi, atlas, adras, chopon, milliy va zamonaviy

liboslar, ko„rik-tanlovlar,katta baho berilmoqda kabi tayanch so„zlar va birikmalar.Grammatika: Ko „ chirmagaplar, ulardatinishbelgilariningqo „ llanishi.Adabiyo‘qish: Publitsistikmaqolalardannamunalar.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Dunyo taomlari(4 soat).Leksika: dunyo taomlari, novvoychilik, o„ziga xosligi, pazandachilik,

pishiriqlar, tayyorlamoq, milliy taomlar kabi tayanch so„zlar va birikmalar.Grammatika:O„zlashtirma gaplar. Ko„chirma gaplarni o„zlashtirma gapga

aylantirish .Adabiy o‘qish: Karim Mahmudovning “Qiziqarli pazandalik” kitobidan

matnlar Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

O‘zbekiston havo yo‘llari(4 soat).Leksika: havo kemalari, havo yo„llari, aerodrom, aerovokzaljanubiy,

shimoliy, eng yirik aviatsiya korxonasi, Toshkent xalqaro aeroporti kabi tayanch so„zlar va birikmalar.

Grammatika: Qo„shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi.Adabiyo‘qish: Abdulla Oripovning hayoti va ijodiy faoliyati. “Tilla

baliqcha” she’ri .Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

O‘zbekiston temiryo‘llari(4 soat).Leksika: O„zbekiston temir yo„llari, Aksiadorlik jamiyati, yirik, kompaniya,

loyiha-konstruktorlik, yagona temir yo„l tarmog„i, Navoiy-Uchquduq, Toshkent- Marg„ilon, yetakchi o„rinni egallamoq kabi tayanch so„zlar va birikmalar.

Grammatika: O„tilganlarni takrorlash.Adabiy o‘qish: Muhammad Yusufning hayoti va ijodiy faoliyati. “O„zingdan

qo„ymasin xalqim” she’ri.Sinfdan tashqari o‘qish. Saida Zunnunova she’rlaridan Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

2-bosqich(68 soat)O‘quvchilar o‘quv faoliyati natijalariga qo‘yiladigan talablar:

axborot va ma’lumotlarni tinglab tushunadi; ijtimoiy va kasbga yo„naltirilgan mavzulardagi ommabop suhbatlarni, bahs-

munozaralarni tushunadi, suhbatlasha oladi;shaxsiy qiziqishlari va kasbiga oid axborot va ma’lumotlarni tinglab

tushunadi;matnni kengaytirib, qisqartirib so„zlab beradi;o„qilgan va ko„rilgan asar haqidagi taassuroti va unga munosabatini bayon

qiladi.o„zbek tilining milliy-madaniy leksikasini nutqda to„g„ri qo„llaydi; sodda va qo„shma gaplarni, qo„shma gaplarni bog„lovchi vositalarni biladi; o„zbek tilining so„zlashuv, badiiy, ommabop, rasmiy nutq uslublarini biladi; o„rganilgan ish qog„ozlarini to„g„ri yozadi;90-100 so„zdan iborat matn asosida diktant yoza oladi, 2-2,5 bet hajmida

ijodiy matn tuzadi.murakkablashgan sodda va qo„shma gaplarni, qo„shma gaplarni bog„lovchi

vositalarni biladi;o„zbek tilining so„zlashuv, badiiy, ommabop, rasmiy nutq uslublarini biladi; ma’muriy ish qog„ozlari, mutaxassislikka oid ichki hujjatlar, hisobotlarni

to„g„ri yozadi.Kasbiy mavzularda taqdimot qila oladi, o'qilgan asar va fil'm haqidagi

taassuroti va munosabatini bayon qila oladi;Ma'muriy ish qog'ozlari ,mutaxassislikka oid ichki hujjatlar, hisobotlar va

boshqa yozma topshiriqlarni imlo qoidalari asosida to'g'ri yoza oladiKasb-hunarga oid lug'at minimunini,o'zbek tilining milliy-madaniy

leksikasini, ma'nodosh shakldosh,uslubiy bo'yoqdor so'zlarni nutqda to'g'ri qo'llay oladi.

Mutaxassislik sohasidagi matnlar va suhbatlar mazmunini, atamalar ma'nosini tushuna oladi;

Murakkablashgan sodda va qo'shma gaplarni,qo'shma gaplarni bog'lovchi vositalarni farqlay oladi;

Mutaxassislikka oid mavzularda ma'ruzalar qila oladi.

O‘zbekiston - suverendavlat(4 soat).Leksika: sanoatni rivojlantirish, fermer xo„jaligi, mehnatkash, dunyo ham

jamiyati, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, YUNESKO, diplomatik aloqalar, mamlakat mavqei, qadimiy va navqiron shaharlar, mehmondo„st xalq, eksport va import, foydali qazilmalar, jahon bozori kabi tayanch so„zlar va so„z birikmalari.

Grammatika: O„tilganlarni takrorlash. So„z birikmasi va gapAdabiy o‘qish: Alisher Navoiyning hayoti va ijodi, ruboiylari, tuyuqlari.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

O‘zbekistonda ta’lim tizimi(2 soat).Leksika: ta’lim tizimi va turlari, akademik litsey, kasb-hunar kolleji,

universitet, institut, oliy o„quv yurti, institutga kirmoqchiman, ma’naviy kamolot kabi tayanch so„zlar va so„z birikmalari.

Grammatika: Gaplarning ifoda maqsadiga ko„rat urlari. Darak va so„roq gaplar.

Adabiy o‘qish:Alisher Navoiyning “Hayratul-abror” dostonidan parcha.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Ajdodlar merosi(4 soat).Leksika: fan, texnika, bilim olmoq, ko„p o„qimoq, ilmli, ilmsiz, qomusiy,

olimlar, taraqqiyot, rivojlanish, alloma, kashfiyot, bebaho, poydevor, xazina, boy hayotiy tajriba kabi so„zlar va so„z birikmalari.

Grammatika:Buyruq-istak gap. His-hayajon gap.Ish yuritish qog‘ozi:Ariza.Adabiy o‘qish:Bobur ruboiylari va tuyuqlari.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Xalqimizning asl farzandlari(4 soat).Leksika: kasb-hunar, o„qituvchi, iqtisodchi, huquqshunos, hamshira,kasb

tanlash, ustoz va shogirdlik, ustozga ta’zim,ilmli inson,hunar, jasur, qo„rqmas kabi so„z va so„z birikmalari.

Grammatika: Gap va matn. Ularning farqli tomonlari.Ish yuritish qog‘ozi: Tarjimayi holAdabiy o‘qish: Sharof Rashidovning hayoti va ijodiy faoliyati.Sinfdan tashqari o‘qish: AlisherNavoiyning“FarhodvaShirin” dostoniAdabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Kasbim - faxrim(4 soat).Leksika: mehnatsevarlik, kamtarlik, fidoyi, sadoqatli,tanilgan, olqishga

sazovor bo„lgan, baxtli, ulug„lanadi, qadrlanadi kabi so„zlar va birikmalar.Grammatika: Matnning turlari.Monologik matn.Ish yuritish qog‘ozi:Tushuntirish xati.

Xalq amaliy san’ati(4 soat).Leksika: san’at, san’atkor, duradgorlik, ganch ustasi,zargarlik, dutor, rubob,

tanbur, qo„shiq, mayin kuy, shodlik, kattalar, cholg„u asboblari kabi so„zlar va so„z birikmalari.

Grammatika: Dialogik matn.Ish yuritish qog‘ozi:Maktub (xat).Adabiy o‘qish: Cho„lponning hayoti va ijodi.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Teatr va kino(2 soat).Leksika: O„zbek teatri, kino san’ati, O„zbekiston milliy teatri, o„zbek kinosi

ustalari, avvalgi va hozirgi kino, san’at ustalari, yosh san’at ustalari kabi so„zlar va birikmalar.

Grammatika:Matnni kengaytirish va qisqartirish.Ish yuritish qog‘ozi:TaklifnomaAdabiy o‘qish: Said Ahmadning hayoti va ijodiy faoliyati, hikoyalariSinfdan tashqari o‘qish: DanielDefo. “Robinzon Kruzo”asarini so„zlab

berish.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Milliy madaniy markazlar(4 soat).Leksika: madaniy, milliy, markazlar, xalqaro aloqalar, hamdo„stlik

munosabatlari, tadbirlar, millatlararo, hamkorlikda o„tkaziladi, milliy bayramlar kabi so„zlar va birikmalar.

Grammatika: Tinish belgilar.Ish yuritish qog‘ozi:Tavsifnoma.Adabiy o‘qish: Odil Yoqubovning hayoti va ijodiy faoliyati. “Muzqaymoq”

asaridan parcha .Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Jahon adabiyoti namoyandalari(2 soat).Leksika: jahon adabiyoti namunalari,namoyandalar, asarlari, asarda

ko„tarilgan masalalar, taqqoslamoq, Chingiz Aytmatov, Rasul Hamzatov, Mark Tven kabi so„zlar va birikmalar.

Grammatika: Vergul va tirening ishlatilishi.Adabiyo‘qish: Rasul Hamzatovning hayoti va ijodi. LirikasiAdabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Vatanga sadoqat(4 soat).Leksika: Vatanni sevmoq, himoya qilmoq, burch, vatanparvarlik, xizmat

qilmoq, Vatanga sadoqat kabi so„zlar va birikmalar.Grammatika: Qo„shtirnoq va qavsning ishlatilishi.

Adabiy o‘qish: HalimaXudoyberdiyevaning hayoti va ijodi. Lirikasi.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Adabiy o‘qish: Ozod Sharafiddinovning hayoti va ijodiy faoliyati. “O„lsam ayrilmasman quchoqlaringdan” maqolasi.

Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20O‘zbekistonda sog‘liqni saqlash tizimi(4 soat).

Leksika: ekologiya, salomatlik, toza havo, ifloslantirmaslik, sog„lom turmush, O„zbekistonda sog„liqni saqlash, rivojlanmoqda, yosh mutaxassislar, keng tarmoqli kabi so„zlar va birikmalar.

Grammatika: Ikki nuqta va ko„p nuqtaning ishlatilishi.Adabiy o‘qish: Maqsud Shayxzodaning hayoti va ijodiy faoliyati.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

O‘zbekiston sporti(4 soat).Leksika: o„zbek sporti, O„zbekiston sport ustalari, yosh sportchilarning

shuhrati, sportda shuhrat qozonganlar, O„zbekiston bayrog„i, yuqori ko„tarmoq kabi so„zlar va birikmalar.

Grammatika:Tinish belgilarining qo„shaloq ishlatilishi.Adabiyo‘qish: Tog„ay Murodning “Yulduzlar mangu yonadi” qissadan

parchaSinfdan tashqari o‘qish: Tohir Malik“Odamiylik mulki” asaridan parchaAdabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

O‘zbekistonda turizm(4 soat).Leksika: O„zbekistonning qadimiy shaharlari, sayyohlar, ko„hna, muzey

shaharlar,Samarqand, Buxoro, Xiva, Termiz, sayohat, lol qoldirmoq, qiyoslab bo„lmaydi kabi so„zlar va birikmalar.

Grammatika: Nutq uslublari. So„zlashuv uslubi.Ish yuritish qog‘ozi: Reklama (e’lon).Adabiy o‘qish: Shukrulloning hayoti va ijodiy faoliyati. “Ota vasiyati” ertagi

Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Buyuk Ipak yo‘li bo‘ylab sayohat(4 soat).Leksika: Buyuk ipak yo„li, Sharq va G„arbni bog„lovchi yo„l, hashamatli

ustunlar, muzey-shahar, me’morchilik obidalari, ulug„vor madrasalar, maqbaralarni ta’mirlash, sayyohlarning taassurotlari, barpo etilgan, peshtoqlardagi yozuvlar, karvonsaroy, oq yo„l, xarita bo„ylab sayohat,tuyalar karvoni, kumush tanga, mol ayriboshlash kabi so„zlar va birikmalar.

Grammatika: Badiiy uslub.Adabiyo‘qish: Herman Hessening hayoti va ijodiy faoliyati. “Oyshu’lasi”(Bo„ri) hikoyasi.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Tadbirkorlik faoliyati(4 soat).Leksika: tadbirkorlik, qiziqmoq, rivojlanmoq, tadbirkorlar, hissa qo„shmoq,

kengaytirmoq, hunar o„rganmoq, xususiy korxona, tadbirkor bo„lmoqchiman, biznes reja kabi so„zlar va birikmalar.

1

2

3

" Г

т" б ”

т8

~9

т г

"12

Т 3

Grammatika:Publitsistik uslub.Adabiyo‘qish: Rahmat Fayziy “Hazrati inson”.Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

Kelajakka yo‘l(4 soat).Leksika: kasblar, hunar egallash, kasbga qiziqish, tadbirkor, fermer, bank

xodimi, ixtirochi, dizayner, san’atkor, shifokor, malaka oshirmoq, chet ellarda ta’limni davom ettirmoq kabi so„z va birikmalar.

Grammatika: Rasmiy uslub.Adabiyo‘qish: Saida Zunnunovaning hayoti va ijodiy faoliyati. She’rlari Adabiyotlar: 15; 30Sinfdan tashqari o‘qish: Dolzarb mavzudagi publitsistik maqolalar sharhi Adabiyotlar: 1, 2, 14, 15, 16,17, 18, 19, 20

O zbek tili fanidan namunaviy reja

1-bosqich

Fan bolimlari va mavzular

Umumiy yuklama (soatlarda)

aammaM

Auditoriyadagi o‘quv yuklamasi

ma

yirazaz

rй

a

O„zbekiston - jannatmakon o„lka

Oilam tayanchim, faxrim

O„zbekiston yoshlari

Do„stlarim va qiziqishlarim

Kitoblar dunyosi

O„zbekiston olimlari

Iqtidorli yoshlar

Men yoqtirgan gazeta

Qiziqarli ko„rsatuvlar

Tabiat va ekologiya

San’at va madaniyat

Yaxshi fazilat - inson ko„rki

Mehnat - kelajak poydevori

6 4 4 2

3 2 2 1

5 4 4 1

6 4 4 2

5 4 4 1

6 4 4 2

3 2 2 1

5 4 4 1

3 2 2 1

6 4 4 2

6 4 4 2

5 4 4 1

6 4 4 2

14 Milliy liboslar 5 4 4 1

15 Dunyo taomlari 6 4 4 2

16 O„zbekiston havo yo‘llari 5 4 4 1

17 O„zbekiston temir yo„llari 5 4 4 1

Nazorat ishlari: 6 6 6

92 68 68 24

O zbek tili fanidan namunaviy reja

2-bosqich

№

Fan bolimlari va mavzular

Umumiy yuklama (soatlarda)

Ham

mas

i

Auditoriyadagi o‘quv yuklamasi

Mus

taqi

l is

h

ima►■5 Naz

ariy

Am

aliy

Sem

inar

Kur

s is

hi

1 O„zbekiston - suveren davlat 6 4 4 2

2 O„zbekistonda ta’lim tizimi 3 2 2 1

3 Ajdodlar merosi 5 4 4 1

4 Xalqimizning asl farzandlari 6 4 4 2

5 Kasbim - faxrim 5 4 4 1

6 Xalq amaliy san’ati 6 4 4 2

7 Teatr va kino 3 2 2 1

8 Milliy madaniy markazlar 5 4 4 1

9 Jahon adabiyoti namoyandalari 3 2 2 1

10 Vatanga sadoqat 6 4 4 2

11 O„zbekistonda sog„liqni saqlash tizimi 6 4 4 2

12 O„zbekiston sporti 5 4 4 1

13 O„zbekiston sporti 6 4 4 2

14 O„zbekistonda turizm 5 4 4 1

15 Buyuk Ipak yo„li bo„ylab sayohat 6 4 4 2

16 Tadbirkorlik faoliyati 5 4 4 1

17 Kelajakka yo„l 5 4 4 1

Nazorat ishlari: 6 6 6

92 68 68 24

FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

1. Karimov I.A. Yuksak malakali mutaxassislar - taraqqiyot omili. - T.: O„zbekiston, 1995. - 24 b.

2. I.A.Karimov. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. T.: «Ma’naviyat”.-T.: 2008.-176 b.

3. I.A.Karimov. O„zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. T.: “O„zbekiston”.-T.: 2011.-440 b.

4. O„zbekiston Respublikasining 1997- yil 29 -avgustdagi “Ta’lim to‘g‘risida” gi Qonuni.

5. O„zbekiston Respublikasining 1997- yil 29- avgustdagi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida” gi Qonuni.

6. O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining1999-yil 16 -avgustdagi “Umumiy o„rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 390- sonli qarori.

7. O„zbekiston Respublikasining 2004-yil 21-maydagi “2004-2009-yillarda Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to‘g‘risida”gi PF-3431.

8. O„zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirli va Oliy va o„rta maxsus ta’lim vazirligining 2010-yil 1-iyuldagi “Umumiy o„rta, o„rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida o„qitiladigan umumta’lim fanlari hamda oliy ta’limda davom ettiriladigan fanlar dasturlari uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash to‘g‘risida” gi 6/2/4/1-sonli qo„shma hay’at majlisi qarori.

9. O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yil 10-dekabrdagi “Chet tillarini o„rganish tizimini yanada takomilashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PQ-1875-sonli qarori.

10. O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013-yil 8-maydagi “Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo„yicha davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi124-sonli qarori.

11. O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6- apreldagi “Umumiy o„rta ta’lim va o„rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 187-son qarori.

12. O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining2017-yil 15- martdagi “Umumiy o„rta ta’lim to„g„risidagi Nizomni tasdiqlash haqida”gi 140-sonli qarori.

13. Mengliyev B., Xoliyarov O’. O„zbek tilidan universal qo„llanma. - T.: Fan va texnologiya, 2008.

14. Round up. Oxfort University.2015

15. Essential grammar in use. R. Murphy. 2013.16. Hamroyev M. A..Ona tili. -T. 2008.17. Anarbekova A., Mirzayeva Sh.. Hozirgi o„zbek adabiy tili.- T.:. Noshir

nashr, 2011.18. Rasulov R., Mirazizov A.. O„zbek tili (ta’lim boshqa tillarda olib

boriladigan guruhlari uchun o„quv qo„llanma). Fan va texnologiya, Turon-iqbol. 2015.

19. Rafiyev A.. O„zbek tili.- T.:.20. Mirvaliyev S.,. Shokirova R, O„zbek adiblari. - T.:Fan. 2007.21. Karimov B., Abdiyev H.. XX asr o„zbek hikoyasi antologiyasi. - T.:

O„zbek milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2011, 2016.22. O„zbek xalq ertaklari 1,2,3- tom. Davr.- T.: 201723. To„xtaboyev X. Xrestomatiya. 2 jild.Sariq devni minib. - T.: G„afur

G„ulom nomidagi nashriyot-matbaa idodiy uyi. 2015.Internet saytlari :pedagogika.websib.ru/node/29825).dtm.uzxtv.uz, @Ustoz_uz htt: //t.me/muallimlar uzedu.uz

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКА»!ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

УРТВ МАХСУС КАСБ-ХУНАР ТАЪЛИМИ МАРКАЗИ ТОШKI.H Г ШАХАР УРТА МАХСУС КАСБ-ХУНАР

ТАЪЛИМИ Б01ЩАРМАСИ ТОШКЕНТ ШАХРИДАГИ ТУРИН ПОЛИТЕХНИКА

УНИВЕРСИТЕТИ АКАДЕМИК ЛИЦЕЙ И

Ишчи укув дастуриИшчи дастур “ _____ ” фаыининг20 йил да тасдикланган намунавий укув дастури

асосида ишлаб чикилди

Тайёрлов йуналиши: Аник файл ар

“ !^\AJUXX»- ” фанининг ишчи дастури академик лицейнинг 20 \£йил У Г о я даги Илмий педагогик кенгашида мухокама килиьли,тасдиклашга ва укув жараёнида тадбик этишга тавсия килинди.

Тошкеит - 2018

O’zbek tili fanidan ishchi o’quv dastur (2018-2019o’q.y.)

1-kurs (haftasiga 2 soatdan, jami 68 soat)

N Mavzular mazmuni Ajratilgansoat

O’qitish vositalari Nazorat turi TavsiyaetilganadabiyotDidaktik

material va ko’rgazmali qurollar

AKT va o’qitishning texnik vositalari

Texnologikjihozlar

1 2 3 4 5 6 7 81 O‘zbekiston - jannatmakon o‘lka (Amaliy)

1.Shu aziz Vatan barchamizniki. O‘tilganlarni takrorlash. O‘zbek tilining orfoepik va orfografik me’yorlari 2. Xalq og‘zaki ijodi. “Shiroq” afsonasi Mustaqil ish.Referat “Fidoying bo’lgaymiz

3

211

SlaydlarFotoalbomQo’shiqlaryozilgan dickRasmlarslayd

KompyuterProektor

magnitafonKompyuterProektor

O’zbekistonxaritasi5-sinf adabiyot darsligi

Joriynazorat

N1,N3

N6

N2sening, O’zbekiston!”

2 Oilam- tayanchim, faxrim (Amaliy)1. Oilamiz an’analari. O‘zbek tilida so‘z tarkibi va qo‘shimchalarning asosga qo‘shilish tartibi2. Hamid Olimjonning hayoti va ijodiy faoliyati. “Xayolimda bo‘lding uzun kun” she’ri

3

2

1

Slaydlar

Turli jadvallarRasmlarTarqatmalar

Kompyuterproektor

H.Olimjon She’rlar to’plami

Joriynazorat

O’zbekadabiyotidarsligi

N2,N9,N1

Nazorat ishi: Grammatik topshiriqli diktant 1

3 O‘zbekiston yoshlari.1.O‘zbekiston yoshlari.Gap. Gap bo‘laklari. Gap bo’laklarining ifodalanishi.

2. Asqad Muxtorning hayoti va ijodi. “Bir tup o‘rik” she’riMustaail ish.Referat”Eng sharafli kasb”

21

1

2

Slaydlar


Kompyuterproektor

A. Muxtor 1- va 2-

kitob

Joriynazorat

N2,N9,N1

4 Do’stlarim va qiziqishlarim. (Amaliy)l.Mening sevimli mashg’ulotim.Gap

bo‘laklarining uyushib kelishi 2.Mening

do’stlarim. E. Vohidovning hayoti va ijodi.

“Ona tilim o‘lmaydi” she’ri.

Mustaqil ish.Referat”O’zbek tili -Davlat tili”

4 2

2 2

“O’zbektiliningfrazeologiklug’ati”

Turli jadvallar Rasmlar

E.Vohidovportreti

Joriynazorat

N1,N15N13

5 Kitoblar dunyosi1.Shaxsiy kutubxonam.Uyushiq bo‘lakli gaplarda umumlashtiruvchi so‘zlarning qo‘llanishi .2.Muso Toshmuhammad o‘g‘li Oybekning hayoti va ijodiy faoliyati. “Bolalik” qissasidan parcha.

Sinfdan tashqari o‘qish: Abdulla Qahhorning “Ming bir jon” hikoyasi

5

2

1

2

Slaydlar


Kompyuterproektor

Kutubxonalarroyxati

Joriynazorat

N2,N9,N1

Nazorat ishi: Ijodiy bayon 1

6. O’zbekiston olimlari: 3 “O’zbekiston” Joriy N2,N9,N1l.Olim bo’lsang olam seniki

Gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda va qo‘shma gaplar .2.O‘zbek akademik olimlari va ularning 2


qomusi nazorat

hayot yo‘li haqida ma’lumot. Mustaail ish.Referat”O’zbekiston

l2

Konstitutsiyasi”7. Iqtidor va mehnat:

1.Qo‘shma gaplar, ularning turlari. Qo‘shma gap qismlarini bog‘lovchi vositalar 2.Ibrohim Rahimning “Ishning ko‘zi” asaridan parcha .

32

1

Slaydlar


Kompyuterproektor

Joriynazorat

N2,N9,N1

8. Men yoqtirgan gazeta : l.Sevimli gazetam. Bog‘langan qo‘shma gaplar.Biriktiruv, zidlov va ayiruv munosabatli bog‘langan qo‘shma gaplar 2. “Hayot bilan hamqadam”. Publitsistik matn.

3

2

1

Slaydlar


Kompyuterproektor

Gazetalar ro’yxati Joriynazorat

N2,N9,N1

Nazorat ishi: Test 1 Test PirimqulSinfdan tashqari o‘qish: Pirimqul

Qodirovning “Yulduzli tunlar” romani 3materiallari Qodirovning

“Yulduzli tunlar” romani

9 Qiziqarli ko‘rsatuvlar1.Toshkent teleminorasi Ergashgan qo‘shma gaplar2.G‘afur G‘ulomning hayoti va ijodiy faoliyati. “Mening o‘g‘rigina bolam” hikoyasidan parcha

3

2

1


“Toshkent”fotoalbomi

Joriynazorat

N2,N6

10 Tabiat va ekologiyal.Tabiatqo’ynida.Tobe gapni bosh gapga bog‘lovchi vositalar 2.O‘lmas Umarbekov hayoti va ijodiy faoliyati. “Qizimga maktublar” qissasidan parchaMustaail ish.Referat”Tabiatni asrash- burchimiz”

3 2

1 2


KompyuterProektorSlaydlar

“Salomatlik”ensiklopediyasi

Joriynazorat

N6,N9,N3

Nazorat ishi: matn yaratish Xatolar ustida ishlash

11

11 San’at va madaniyatl.San’at turlari. Ergashgan qo‘shma gaplarning o‘zaro va sodda gaplar bilan ma’nodoshligi2.Zulfiyaning hayoti va ijodiy faoliyati. “O‘g‘lim, sira bo‘lmaydi urush” she’ri Mustaqil ish.Referat”San’at va madaniyat fidoyilari” 2

2 2

3

SlaydlarBukletlar

Kompyuterproektor

disklsr Joriynazorat

N6,N12,N2

12 Yaxshi fazilat - inson ko‘rki1.Insoniy fazilatlar.Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar2.O‘tkir Hoshimov hayoti va ijodiy faoliyati. “Laylak” hikoyasiMustaail ish.Referat”Milliy urf-odatlar”

3

2

12

Bukletlar “M a’naviyat bo‘stonlari” kitobi

Joriynazorat

N3,N9,N14

13 Mehnat - kelajak poydevori . (Amaliy)1. O’z kasbim bilan faxrlanamanQo‘shma gap turlarining o‘zaro ma’nodoshligi.2. Abdulla Qodiriyning hayoti va ijodiy faoliyati. Abdulla Qodiriy haqida xotiralar Mustaail ish.Referat”Kasblar va hunarlar”

3

2

12


“Onayurtimizning baxtu-iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish - eng oliy saodatdir”

Joriynazorat

N5,N9,N2

Nazorat ishi: test Sinfdan tashqari adabiy o‘qish:A.Qodiriyning “O’tgan kunlar”romani

12

O. nazorat

14 Milliy liboslar1.Milliy liboslar va ularning tarixi Ko‘chirma gaplar, ularda tinish belgilarining qo‘llanishi .2.Publitsistik maqolalardan namunalar Mustaail ish.Referat”Milliy liboslar” 2

1 2

3 Slaydlar


Kompyuterproektor

Joriynazorat

N2,N9,N1

15 Dunyo taomlari1.Milliy va dunyo taomlari. O‘zlashtirma gaplar. Ko‘chirma gaplarni o‘zlashtirma gapga aylantirish3.Karim Mahmudovning “Qiziqarli pazandalik” kitobidan matnlar.Mustaail ish.Referat”Milliy taomlar” 2

1 2

3 Slaydlar


Kompyuterproektor

“Mehmonnoma” Joriynazorat

N3,N9,N4

Nazorat ishi: matn yaratish Xatolar ustida ishlash

11

16 O‘zbekiston havo yo‘llari1.Toshkent xalqaro aeroporti.Nuqtali vergul,

ikki va ko‘p nuqta belgilarining qo‘llanishi 3. Abdulla Oripovning hayoti va ijodiy faoliyati. “Tilla baliqcha” she’ri Mustaail ish.A.Oripovning “Ona “she’ri

32

12

Slaydlar Kompyuterproektor

A.Oripov asarlari xronologik j advali Joriy

nazoratN6,N9,N14,N15

17 O‘zbekiston temir yo‘llari1.O‘zbekiston temir yo‘llari.Tire, qo‘shtirnoq, qavsning ishlatilishi2.Muhammad Yusufning hayoti va ijodiy faoliyati. “O‘zingdan qo‘ymasin xalqim” she’riMustaail ish.Referat”Muhammad Y usuf’ 2

1 2

3


M.Yusufqo’shiqlarito’plami

Joriynazorat

N2,N9,N1

Nazorat ishi: Test Sinfdan tashqari o‘qish. Saida Zunnunova

1

she’rlaridan 2Mavzularni o‘rganish uchun Nazorat ishlari uchun Xatolar ustida ishlash uchun Sinfdan tashqari adabiy o‘qish Jami:

Mustaqil ish

508466824

Hammasi: 92

2-kurs (haftasiga 2 soatdan, jami 68 soat)

N Mavzular mazmuni Ajratilgansoat

O’qitish vositalari Nazoratturi

Tavsiyaetilgan

Didaktik material va ko’rgazmali qurollar

AKT va o’qitishning texnik vositalari

Texnologikjihozlar

adabiyot

1 2 3 4 5 6 7 81 4

2

2

SlaydlarFotoalbomQo’shiqlaryozilgan dickRasmlarslayd

KompyuterProektor

magnitafonKompyuterProektor

O’zbekistonxaritasi

Joriynazorat

N1,N3

N6

N2

I

“Т А С Д ЩУкув иш директо,Ж. Эл му

Тошксит шахрндаги Турин политехника университет» академик лицейи укитувчи^Таълим муассасаси номи

Л » / Ц ^ иинг 2018-2019_____ ” фа ниданукув иили учун

ТА !<;В И М И Й - М А В3 У JIА Р РЕЖАСИ

Т/рКасб ва

гурухлар

5 - И€ - иi f - U

Хдммаси

МНI Iг \

жами

4а

A L

У мумий ажратилган вахт (соат) аудиториядаги_______

назарии

D

амалии

e i

й _

%

лаборатория jиши курс иши

7 8

семинар

кафедрасининг 20У< йил “offi” __OJI

сон л и йиг нлпшида мухокама зтилиб, маъкулланди.

Кафедра мудирн: p t . & ________

мустахилиш

10

o l Q

с * С

даги

Akademik litsey I KURS o‘quvchilari uchun “O‘zbek tilil” fanidan taqvim - mavzu reja

№ Mavzu nomi

Ajr

atilg

an

vaqt '•Is

olIS"адJmC3

£

—T3оt£S*esH T

a’lim

vosi

taar

i

Pred

met

lar

aro

aloq

ador

lik

O‘q

uvch

ilarn

ing

audi

tori

yada

giba

jara

diga

nm

usta

qil

ish(

tops

hiri

q)la

ri

Foyd

alan

iladi

gan

man

bala

r

Uyga

va

zifa

Guruhlar va sana

Izohc:-cee

*Z

К Am

alda ald

mA A

mal

da aldmA A

mal

da aldmA A

mal

da

1 2 I SEMESTR 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1O‘ZBEKISTON -jannatmakon

o‘lka.O ‘zbek tilining orfoepik va orfografik

me’yorlari2

amaliy

“Aqliyhujum”,tezkorso’rov,BBB

O‘quvqo‘llan.Komp.

proektortarqatma

MIG’, Rus tili Matn tuzish

N1.N 2,N3 N9 3-

6b

Matntuzish

2 O ‘zbek tilida so‘z tarkibi. Xalq og‘zaki ijodi. “Shiroq” afsonasi 2 amaliy Rolli

o’yin, TT

Kompyu.proektor

tarqatmamaterial

Rus tili, tarix

suhbat o ‘tkazish

mashq baj. Afsona matni

N1N9

7-8-b

Matntuzish

3

Oilam - tayanchim va faxrim Qo‘shimchalarning asosga qo‘shilish

tartibi. H. Olimjonning hayoti va ijodiy faoliyati.

2 amaliytezkorso‘rov,Klaster

tarqatmamaterial

Rus tili, tarix

mashq baj. She’r matni

N1.N4

N9

misoltopish

4Gap. Gap bo‘laklarining ifodalanishi Asqad Muxtorning hayoti va ijodi.

“Bir tup o‘rik” she’ri2 amaliy

tezkorso‘rov,Insert

tarqatmamaterial

Rus tili, tarix

O ‘zbekiston Yoshlar

Ittifoqi matni

N1.N4

N9

misoltopish

5 Gap bo‘laklarining uyushib kelishi . E. Vohidovning hayoti va ijodi.

“Ona tilim o‘lmaydi” she’ri 2amaliy

tezkorso‘rov,Insert

O‘quvqo‘llan

ma,kompy

Rus tili, tarix

“Ustozlarta’rifi

N1.N4

N9

Diologtuzish

6Uyushiq bo‘lakli gaplarda tinish

belgilarining ishlatilishi 1-nazorat ishi .Topshiriqli diktant.

2 amaliyBBB

Ifodalio’qish

tarqatmamaterial

Rus tili, tarix

mashq baj. She’r matni

N1.N4

N9

misoltopish

7Kitoblar dunyosi.Uyushiq bo‘lakli

gaplarda umumlashtiruvchi so‘zlarning qo‘llanishi

2 AmaliyVenn

diagramma si, Rolli o’yin

tarqatmamaterial, Rus tili,

tarix

“O ‘zbek tili- Davlat

tili”Insho yozish

N1.N4

N9N10

55-mashq

8Muso Toshmuhammad o‘g‘li

Oybekning hayoti va ijodiy faoliyati. “Bolalik” qissasidan parcha...

2 AmaliyBBB

Ifodalio’qish

tarqatmamaterial,

Rus tili, tarix

Mustaqil ish. Insho “Se- vimli qah.”

N1.N4

N10

“O ‘gri”hikoya

si.Og’zaki

9 Sinfdan tashqari o‘qish: Abdulla Qahhorning “Ming bir jon” hikoyasi 2 Amaliy

Bahs-munozara,Tarmoq

lashadabiyot

TarixAdab.Naza-riya

si

Hikoya matniN1.N

2N9

Savollargajavob

10O ‘zbekiston olimlari

Gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda va qo‘shma gaplar

2 AmaliyTarmoq

lash, Baliq skleti

rasmlar tarix “IbnSino”matni

N3.N4

N8

Mashqbajarish

11Qo‘shma gaplar, ularning turlari O‘zbek akademik olimlari va ularning

hayot yo‘li haqida ma’lumot2 Amaliy

TT,Mustaqil

ish

Kompyutproektortarqatmamaterial

tarix

“Pultarixidan”mat

ni

N1.N4

N9

davomettirish

12

3-Nazorat ishi: bayonIbrohim Rahimning “Ishning ko‘zi”

asaridan parcha 2 AmaliyAqliy

hujum,Insert

Bayonmatni

Adabiyot Nazorar ishi

N1.N4 Takror

lash

13 Yozma ish xatolari ustida ishlash. Iqtidor va mehnat 2 Amaliy

Tushuncha lar tahlili, FSMU

O‘quvqo‘llan-

ma,topshiriq

Adabiyot

“Kutubxona da”mavzusida matn

Qo‘l-lanma

Kitobo‘qish

14

Sevimli gazetamBog‘langan qo‘shma gaplar. Biriktiruv, zidlov va ayiruv munosabatli bog‘langan qo‘shma gaplar

2 Amaliy

Tarmoq lash, Rolli o’yin,Venn diagramma

si

tarqatmamaterial,

Jismo-niy

tarbiyaestetika

“Meninggazetam”mat

ni

N1.N4

N9

72-mashq

N9

15

Qiziqarli ko‘rsatuvlar. “Hayot bilan hamqadam”. Publitsistik matn

Ergashgan qo‘shma gaplar 2 AmaliyTarmoq

lash, Rolli o’yin

gazetalar Adabiyot

Publitsistikmatn

Maqolayozish

N1.N3

N6

Maqolayozish

16 Sinfdan tashqari o‘qish:: Pirimqul Qodirovning “Yulduzli tunlar” romani 2 Amaliy

Bahs-munozara,Tarmoq

lash

Badiiyasar

Ada-biyot

Romandanparcha

N1.N2

N7

Taassur ot yoz.

17 Ergashgan qo‘shma gaplar4-yakuniy nazorat ishi: Test 2 Amaliy Rolli o’yin

O‘quvqo‘llanma,tarqatmamaterial,

Rus tili, tarix Test savollari

N1.N4

N9

matnnitahlilqilish

II sem estr

18

Tobe gapni bosh gapga bog‘lovchi vositalar (1)G‘afur G‘ulomning hayoti va ijodiy faoliyati. “Mening o‘g‘rigina bolam” hikoyasidan parcha

2 Amaliy

suhbat,Klaster,

BBBjadvali

tarqatmamaterial,topshiriq

lar

Rus tili, estetika

K o‘rsatuvlarhaqida

fikrlarim

“O ‘z-bek

taom-lari”

Takror-lash

19

Tobe gapni bosh gapga bog‘lovchi vositalar (1)Tabiat qo‘ynida O‘. Umarbekov hayoti

va ijodiy faoliyati. “Qizimga maktublar” qissasidan parcha

2 Amaliy

Muam-moli

savol-javob,

tarqatmamaterial

Rus tili, tarix tabiat

Tarqatma materiallar Qissa matni

N1.N4

N9

Mikro

matnlartuzish

20

Ergashgan qo‘shma gaplarning o‘zaro ma’nodoshligi (1)

Zulfiyaning hayoti va ijodiy faoliyati. “O‘g‘lim, sira bo‘lmaydi urush” she’ri

2 Amaliy

“Aqliyhujum”Baliqskleti

tarqatmamaterial

Rus tili, estetika anatom

“Milliy teatr” matni ustida

ishlash

N1.N4

N9

2-topshi

riq

21Ergashgan qo‘shma gaplarning sodda

gaplar bilan ma’nodoshligi San’at turlari.

2 Amaliy“Aqliy

hujum”,FSMU

tarqatmamaterial

Medkurs

Tarqatmamateriallar

N1.N4

N9

1-topshi

riq

22

1. Nazorat ishi: matn yaratishInsoniy fazilatlar. Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar 2 Amaliy

“Aqliyhujum”,

Rollio‘yin

O‘quvqo‘llan-

ma,tarqatmamaterial

Rus tiliYozma ish

matni ustida ishlash

N1.N4

N9,N10

Matntuzish

23

Xatolar ustida ishlash Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar (1)O ‘tkir Hoshimov hayoti va ijodiy faoliyati. “Laylak” hikoyasi

2 Amaliy

Muamm oli savol-

javob, rolli o‘yin

darslik Adabiyot

Hikoya matni ustida

ishlash

N1.N2

N9,N7

Topshiriqlarni

bajarish

24

O ‘z kasbim bilan faxrlanaman Qo‘shma gap turlarining o‘zaro ma’nodoshligi. 2 Amaliy

“Aqliyhujum”,

Rollio‘yin

“KasblarFoto

Jamlan-masi

Etika-estetika

matn ustida ishlash

N1.N3

N8,N7

Matntuzish

25

Abdulla Qodiriyning hayoti va ijodiy faoliyati. Abdulla Qodiriy haqida xotiralar. 2 Amaliy

“Aqliyhujum”,FSMU

Ilmiy va badiiy asarlar slayd

Ada-biyot

Testsavollari

N1.N2

N3,N6

Topshiriqlarni

bajarish

26Sinfdan tashqari o‘qish:A.Qodiriyning “O ‘tgan

kunlar”romani2 Amaliy

“Aqliyhujum”,

Rollio‘yin

Romantarixiga

doirrasmlar

Ada-biyot

Roman matni ustida

ishlash

N1.N2

N3,N4

Romandan

beril-gan

parcha-ni

o‘qish

27

Milliy liboslar va ularning tarixi K o‘chirma gaplar, ularda tinish belgilarining qo‘llanishi . 2 Amaliy

savol-javob,rollio‘yin

Rasmlarjadval-

lar

San’at-shunos-

lik

Rasm chizish mashq baj.

N1.N3

N9,N10

Mashqbajarish

285-Nazorat ishi: testPublitsistik maqolalardan namunalar. O’zlashtirma gap

2 Amaliy“Venn”

Rollio‘yin

gazetalar

Jurnalistika

sohasidagi

fanlar

Maqola matni ustida

ishlashN1.N

4N9

Topshi-riqlarnibajarish

29

Xatolar ustida ishlashMilliy va dunyo taomlari. Ko‘chirma gaplarni o‘zlashtirma gapga aylantirish 2 Amaliy

“Aqliyhujum”,FSMU

“Qiziqar-li pazanda

lik” kitobi

Anato-miya

Taomlartexnologiyasi

N1.N4

N9,N10

Mashqbajarish

30K. Mahmudovning “Qiziqarli

pazandalik” kitobidan matnlar.Nuqtali vergulning qo‘llanishi

2 Amaliy Venn jadvallar tarix Mashqsuhbat

N1.N4

N9

Takror-lash

O‘zbekiston havo yo‘llari

31. Toshkent xalqaro aeroporti. Iikki va ko‘p nuqta belgilarining qo‘llanishi . 2 Amaliy

“Venn”Tarmoq-

lashrasmlar tarix matn ustida

ishlash

N1.N7

N8

Mashqbajarish

32. Abdulla Oripovning hayoti va ijodiy faoliyati. “Tilla baliqcha” she’ri . Tire, 2 Amaliy “Aqliy

hujum”,Rasmlar

slaydAda-biyot

She’r matni ustida

N1.N4

She’rniYod

qo‘shtirnoq, qavsning ishlatilishi FSMU ishlash N9,N10

olish

33.

O‘zbekiston temir yo‘llari Tire, qo‘shtirnoq, qavsning ishlatilishi. Muhammad Yusufning hayoti va ijodiy faoliyati. “O‘zingdan qo‘ymasin xalqim” she’ri

2 Amaliy

savol-javob,

rollio‘yin

Gram-kJadvallarsaydlar

Adabiyot

She’r matni ustida

ishlash

N1.N3

N9

She’rniYodolish

34.Nazorat ishi: Test

Sinfdan tashqari o‘qish. Saida Zunnunova she’rlaridan

2 Amaliy“Venn”

Rollio‘yin

Rasmlarslayd

Adabiyot

She’rlar matni ustida

ishlash

N1.N4 Takror-

lash

Mavzularni o‘rganish uchun 50Nazorat ishlari uchun 8Xatolar ustida ishlash uchun 4

Sinfdan tashqari adabiy o‘qish uchun 6

Jami 68

Hammasi

Foydalaniladigan darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar ro‘yxati Asosiy darsliklar va o‘quv qo‘llanmalari:1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. -T.: “Ma’naviyat”, 2008. .2. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida - T.: O‘zbekiston . 2011 y.3. Karimov I.A. Ona yurtimizning baxtu-iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish - eng oliy saodatdir. T.: O‘zbekiston 2015..4. O‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi. - Toshkent.:, “O‘zbekiston” , 2014 .5. O‘zbekiston Respublikasining "Davlat tili haqida"gi qonuni, O‘zbekistonning yangi qonunlari: To‘plam. -Toshkent.:, 1996, 20-30 b.6. Rasulov R., Mirazizov A. O‘zbek tili. O‘rta maxsus kasb-hunar ta'limi muassasalarining ta'lim boshqa tillarda olib boriladigan guruhlari uchun o‘quv qo‘llanma. - Toshkent:., “Fan va texnologiya”, 2006.7. Rafiyev A., Mahmudov N.,Yo‘ldoshev I. Deloproizvodstvo na gosudarstvennom yazike. -Toshkent.: “Cho‘lpon”, 2009.8. Shodmonov E., Rafiyev A.,G‘oyipov S. O‘zbek tili. Darslik. -Toshkent.:, “O‘zbekiston”, 1995.9. Usmonova M. va b. O‘zbek tili. Darslik. -Toshkent.:, “O‘qituvchi”, 1992.Qo‘shimcha adabiyotlar:1. Abdurahmonov X., Shodmonov E., Rafiev A. O‘zbek tili. - Toshkent.:, “O‘qituvchi”, 1988.2. Yuldashev R.A. №y4aeM узбeкский язык O‘zbek tilini o‘rganamiz. Izd. 2-e, dop. - Toshkent.:, “O‘qituvchi”, 1996. - 264 s.

3. Madvaliev A., Mahmudov N., va b. O‘zbek tilida ish yuritish (munshoot). - Toshkent:., “O‘zbek Milliy ensiklopediyasi”.; 1990. - 223 b.4. Rafiyev A. va boshqalar. Chet elliklar uchun o‘zbek tili. I-qism.(CD kassetali) - Toshkent.:, “O‘zbekiston” , 2001.5. Qo‘chqortoyev I., Rafiyev A. Kundalik muloqot so‘zlashgichi/ Razgovornik povsidnevnogo obsheniya, - Toshkent :., “O‘zbekiston”, 1995.6. Ruscha - o‘zbekcha lug‘at. 1-2 jild. -Toshkent:., “O‘zbek Milliy ensiklopediyasi”.; 1988.7. O‘zbek tilining izohli lug‘ati. 1-5 jild. -Toshkent.:, “O‘zbek Milliy ensiklopediyasi”, 2005 - 2008.

O‘quv reja:o‘q.yuk-184, amaliy 136, Mustaqil ish -48

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TTPU akademik litseyi

IQLAYMAN” kademik litseyi J.M.Elmurodov

20/<S yil

fanining ta’lim texnologiyasi moduli va texnologik xaritasi

( L BQSQICH O’QUVCHILARI UCHUN )

2018-yil.

I kurs 1-Mavzu O‘ZBEKISTON -jannatmakon o‘lka

1.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Sana guruh O’quv.soni

Sana guruhO’quv.soni


Mashg‘ulot vaqti - 80’Mashg‘ulot shakli Mavzu bo‘yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash

yuzasidan amaliy mashg‘ulotAmaliy mashg ‘ulot rejasi:

1. O‘zbekiston mustaqilligi haqida slaydlar namoyishi2. “Ozod O‘zbekiston” mavzusida suhbat.3. T opshiriqlami baj arish.

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.

Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: jamoa bilan ishlash mahorati, xushmuomalalik kabi xislatlarini shakllantirish, vatanparvarlik hissini uyg’otish.

Amaliy mashg ‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi: o ‘quvchilarning og ‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o ‘stirish.

Pedagogik vazifalar:- 1.O ‘quvchilarga O‘zbekiston mustaqilligi haqida slaydlarni namoyish etadi;2.“Ozod O‘zbekiston” mavzusida suhbat tashkil

etadi3. Topshiriqlarni bajartiradi.

O‘quv faoliyati natijalari:1.O‘zbekiston mustaqilligi haqida slaydlar bilan tanishadilar;

2.“Ozod O‘zbekiston” mavzusida suhbatda ishtirok etadilar.3. Topshiriqlarni bajaradilar.

Ta’lim berish usullari “Aqliy hujum”, tezkor so’rov, BBB jadvaliTa’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, kompyuter, proektor , tarqatma material,

ekspert topshiriqlariTa’lim berish sharoiti AT ga moslashtirilgan auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob,mashqamaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar1-bosqich. O ‘quv mashg ‘ulotiga kirish bosqichi

(5 daqiqa)

1. 1 .Davomatni aniqlaydi.1.2. O ‘quvchilarga mavzuni , baholash mezonlarini e’lon qiladi. 1-ilova

Tinglaydilar.

2-bosqich. Asosiy bosqich (65 daqiqa)

2.1. Aqliy hujumni qo‘llaydi (2-ilova)1.2.Mavzuga taaluqli slaydlar namoyish etadi.Mavzu asosida berilgan ma’lumotlarni

umumlashtiradi va xulosalaydi 2.2. “Ozod O ‘zbekiston” matnini o‘qitadi, unga berilgan topshiriqlarni bayon qiladi (3-ilova).2.3.Tezkor savollar beradi 4-ilova

2.4.Grammatik bilim va topshiriqlarni bajaradilar 5-ilova 2.5. “BBB” texnologiyasi asosida darsni mustahkamlaydi (6-ilova)

O‘quvchilar berilgan savollarga javob beradilar,Tomosha qiladilar

matnni o‘qib, o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradilar.

Javob beradilar

O‘quvchilar jadvalni to‘ldiradilar3-bosqich. Yakuniy bosqich

(10 daqiqa)3.1. O ‘quv faoliyati yuzasidan xulosa bildiradi.3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi o ‘quvchilar faoliyatini tahlil qiladi3.3. Uyga vazifa beradi.

Tinglaydilar.

Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

Mezonlar Maks.

ball

1 2 3 4 5

Axborotning

to‘liqligi

1,0

Axborotning grafik

shaklda ifoda

0,6

Guruhning faolligi 0,4

Ballarning jami 2

1-topshiriq. Berilgan rasmlar asosida respublikamizda bo‘layotgan o‘zgarishlar haqida suhbatlashing. Mustaqillik yillarida siz yashab turgan viloyat, shahar, tumandagi o‘zgarishlar, voqealar haqida so‘zlab bering.

2-ilov a___________________________________________________________

Aqliy hujum:1. Qachon O‘zbekiston respublikasi o‘z mustaqilligini e’lon qildi?

2. Mustaqillik xalqimizga nimalar berdi?

3. Davlatimiz ramzlari qachon qabul qilinganini bilasizmi?

4. Milliy valyutamiz qachon muomalaga kiritildi?

5. O‘zbekiston Respublikasi tarixiga oid yana qaysi muhim sanalarni bilasiz?

6. Istiqlol yillarida qurilgan qaysi inshootlarni bilasiz?

7. O‘zbekistonning qaysi tarixiy shaharlarida bo‘lgansiz?

8. Toshkent shahrining 2200 yillik to‘yi qachon nishonlandi?

9. Poytaxtimiz haqida yana nimalarni bilasiz?

♦>2-topshiriq. Matnni o‘qing, ajratb ko‘rsatilgan so‘zlarning ma’nosini tushuntiring.3-ilova

Vatan ona kabi azizdir. Shuning uchun ham uni - ona Vatan deymiz. Inson o ‘z v a t a n id a

k a m o l t o p a d i, qadrlanadi, baxt-saodatga erishadi.

Vatanni asrab-avaylash har birimizning muqaddas burchimizdir.Mustaqillik tufayli x a lq im iz n in g a s r iy o r z u la r i amalga oshdi. Yurtimiz O‘zbekiston butun dunyoga tanildi. Turli mamlakatlar bilan barcha sohalarda ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar o‘rnatildi. O‘zbekiston oltin, mis, neft, gaz kabi foydali qazilmalari va shirin mevalari, paxta ipaklari bilan jahon bozorida o‘z o‘rnini topdi.

Qadimiy va navqiron shaharlarni ko‘rgani kelgan sayyohlar ja n n a t m a k o n

o ‘lk a m iz d a x a lq im iz n in g m e h m o n d o ‘s t l ig id a n bahramand bo‘lmoqdalar.O‘zbek xalqi v a t a n q a d r in i hamisha yuksak tutgan. Vatanni xuddi ota-onani sevgan

kabi sevish, uning tinchligi, taraqqiyoti uchun kurashish kerak. Shu bois Jannatmakon

o‘lkamizning kelajagi sizning qo‘lingizda. Vatanni har jihatdan yuksaltirishingiz, k o ‘z

q o r a c h ig ‘id a y a v a y la b , a s r a s h in g iz k e r a k .

Lug at beg‘ubor - чистый, с oткрытoй душoйtuyg‘u - чувстве ko‘z qorachig‘iday asramoq - беречьburch - o6H3aHHocTb, дoлг KaK зеницу oKaasriy orzu - seKosaH MeHTa talqin etmoq - иcтoлкoвaниeqadrlamoq - ценить kamol topmoq - coвeршeнcтвoвaтbyuksaltirmoq - Bo3BMmaTb, пoднимaтb mehmondo‘st - гocтeприимный

4-ilova Tezkor so’rovlar:1. O’zbek tili qanday tillar guruhiga kiradi?2. Turkiy tillar oilasiga yana qaysi tillar kiradi?3. O’zbek alifbosida necha harf bor.4. Unli tovushlarni sanang?5. Undosh tovushlarni sanang?6. So’zlar qanday guruhlarga bo’linadi?

Bilib oling!Talaffuz jarayonida so‘z tarkibidagi tovushlar turli o‘zgarishlarga uchrashi mumkin. Bu fonetik tovush o‘zgarishlari deb atalib, ularga tovush tushishi, tovush ortishi, tovush almashinishi hodisalari kiradi.

M a s a la n :

singil + im = singlim (2-bo‘g‘indagi i unlisi tushgan) o‘rtoq + im = o‘rtog‘im (q undoshi g ‘ gaalmashyapti5-ilova

£1-mashq. Berilgan so‘zlarga - g a , - k a , - q a qo‘shimchalaridan mosini qo‘shing, so‘ng ushbu so‘zlarning qanday aytilishi va yozilishini tushuntiring.

Bog‘, chiroq, etak, chek, o‘rtoq, barg, qirq, soliq, kiyik, chelak, kurak, quloq.

£2-mashq. Gaplarni o‘qing. Nuqtalar o‘rniga mos qo‘shimchalarni qo‘yib yozing. Qanday tovush o‘zgarishi yuz berganini ayting.

1. U otgan koptok chiroq... (-qa, -ga) tegdi. 2. Sayohatchilar qaynar buloq... (-qa, -ga) borishdi.3. Sardorning dadasi bilak... (-ga, -ka) taqiladigan soat olib berdi. 4. Sardor juda xursan... (-d, -t) bo‘ldi. 5. U o‘rto...lariga (-q, -g‘) soatini ko‘rsatdi. 6. Sing...limmaktabda a’lo baholarga o‘qiydi.

xursand - xursan (d undoshi tushyapti)u + ga = unga (n undoshi orttirilyapti)bilak + ga = bilakka (g tovushi к ga almashyapti)chiroq + ga = chiroqqa (g tovushi q ga almashyapti)

Tovush o‘zgarishi

T e ra k , q is h lo q , b o la l i k singari ikki va ko‘p bo‘g‘nli so‘zlarga egalik qo‘shimchasi qo‘shilganda, asos qismining oxirgi k , q tovushi gva g ‘tarzida talaffuz qilinadi va shunday yoziladi: t e r a g i,

q is h lo g ‘i, b o la l i g i

Tovush tushishi

Oorin. o ‘g ‘il. shahar kabi ikkinchi bo‘e‘inida iunlishi ishtiroa etean so‘zlarea eealik qo‘shimchasi qo‘shilganda ikkinchi bo‘g‘indaei iyoki a unlisi tushib qoladi va shunday yoziladi:

qorni, shahri

Tovush almashinishi

C h ir o q , q ir q , k u r a k , bilakkabi oxiri к tovushi bilan tugagan so‘zlarga jo ‘nalish kelishigi - kashaklida, qtovushi bilan tugagan so‘zlarga - q a shaklida qo‘shiladi va shunday yoziladi

£3-mashq. Matnni nuqtalar o‘rniga foydalanish uchun berilgan so‘zlardan mosini qo‘yib yozing.Men ... xalqining farzandiman. Mening xalqim ... va ... biladi. O‘z o‘g‘il-qizlarini ... bilan tarbiya qiladi. Mening xalqim ... , ... yaxshi ko‘radi. Ona o‘z ... uchun par- vona bo‘ladi, ota o‘z bolalarini doim o‘z ... olib yuradi. Mening xalqim ..., ... qadrini biladi(Hamid Olimjon).

F o y d a la n is h u c h u n s o ‘z la r : o‘zbek, or, nomusni, nomus va hayo, birlik, ahillikni hamjixatlikni, farzandlari, qanoti ostiga, do‘stlik, birodarlikning.

♦>3-topshiriq. She’rni ifodali o‘qing va mazmunini tushuntiring.Vatan faxri

Osmonlarda parvoz etgan sor burgut Qaytib qo‘nar o‘zi uchgan tog‘iga Alp yigitlar, Barchin qizlar el-u yurt Nomin yoyar dunyoning har yog‘iga

Ruhi sog‘lom, fikri teran, ju r’atli Farzandi borel ko‘kragi tog‘ bo‘lur.O‘g‘lonlari sog‘lom vatan qudratli,Qudratli yurt farzandlari sog‘ bo‘lur

Xizmatingda asl o‘g‘il - qizlaring,Yashna, yuksal O‘zbekiston - onajon.

S a ’dulla HakimLug‘at

burgut - oрёл vatan faxri - гoрдoсть oTe4ecTBadunyo - всeлeннaя, зeмнoй шaр porlamoq - блeстeть, сиятьjur’at - смeлoсть, рeшимoсть qudratli - мoщный

4-ilova “ BBB jadvali” bilan o‘tilgan mavzuni takrorlash

Bilaman Bilishni xohlayman Bilib oldim

Uyga vazifa. She’rni yod oling.

2-M avzu O‘zbek tilida so‘z tarkibi. Xalq og‘zaki ijodi. “Shiroq” afsonasi

1.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli





yuzasidan amaliy mashg‘ulotAmaliy mashg ‘ulot rejasi

1. Mavzuga oid adabiy - badiiy matnlar tinglab tushunish, mazmunini qayta hikoyalash .2.Mavzuga oid terminlarning minimal lug‘atini to‘plash va yozish.3.“ Shiroq” afsonasi

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi :O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.

Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi:, o‘zgalar fikriga hurmat sifatlarini shakllantirish.Amaliy mashg ‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi: og ‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o ‘stirish.

Pedagogik vazifalar:- o ‘quvchilarda muayyan mavzu yordamida

bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish;-“O’zbekiston va jahon hamjamiyati“mavzusida suhbat tashkil etadi-Grammatika bo’yicha bilimlarini tekshiradi.

O‘quv faoliyati natijalari:- o ‘quvchilarning muayyan mavzu yordamida bilimlarini

kengaytiradi va chuqurlashtiradi;- “O’zbekiston va jahon hamjamiyati“mavzusida suhbatda ishtirok etadi-Grammatika bo’yicha bilimlarini mustahkamlaydi.

Ta’lim berish usullari Rolli o’yin, TTTa’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, kompyuter, proektor , tarqatmaTa’lim berish sharoiti AT ga moslashtirilgan auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javobamaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar1-bosqich. O ‘quv mashg ‘ulotiga

kirish bosqichi (5 daqiqa)

1.1. Mashg‘ulot mavzusi, uning maqsadi va kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi;

Tinglaydilar


2.1.Rolli o’yin 1-ilova2.2.Mavzuga oid adabiy - badiiy matnlar tinglab tushunish, mazmunini qayta hikoyalash bo‘yicha ishlaydi ( 2-ilova).2.3. Mavzuga oid terminlarning minimal lug‘atini to‘plash va yozishni TT (3-ilova).2.4 Grammatikaga doir bilim beriladi va topshiriqlarni bajaradilar. 4-ilova2.5. “Shiroq” afsonasi haqida ma’lumot beradi2.6.Afsonani o’qittiradi va matn topshiriqlarini bajartiradi (5-ilova)

Dialogni o’qiydilar

O‘quvchilar berilgan savollarga javob beradilar, matnni o‘qib, o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradilar.

Vazifalarni bajaradilar

Tinglaydilar

Vazifalarni bajaradilar

3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daqiqa)

3.1. O ‘quv faoliyati yuzasidan xulosa bildiradi.3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi o ‘quvchilar faoliyatini tahlil qiladi3.3. Uyga vazifa beradi.

Tinglaydilar.


1-ilova Rolli o’yin

Suhbat matnini rollarga bo‘lib o‘qing va davom ettiring.

S a y y o h . Assalomu alaykum, bu sayyohlik agentligimi?

X o d im : Vaalaykum assalom, ha, sayyohlik agentligi. Sizni eshitaman.

S a y y o h : Men O‘zbekistonning qadimiy shaharlariga sayohat qilmoqchiman. Qay- si shaharlarni tavsiya qilasiz?X o d im : Buxoro, Samarqand, Xiva, Toshkent qadimiy shaharlar hisoblanadi. S a y y o h : Bu shaharlarga qanday transportlarda borish mumkin?X o d im : Bu shaharlarga hamma transportda borsa bo‘ladi. Men sizga «Afrosiyob» tezyurar poezdida borishni tavsiya qilaman.S a y y o h : Rahmat, yana bir necha savol. Bu shaharlarda mehmonxonalarda tirbandlik bo‘lmaydimi? Qadimiy obidalar mehmonxonaga yaqinmi? Bozorlarga qanday chiqsa bo‘ladi?X o d im : Bizda servis xizmati yuqori darajada tashkil etilgan. Hamma sharoitlar bor. Siz ham dam olasiz, ham sayohat qilasiz.S a y y o h : Tashakkur.X o d im : Sizga yordamim tekkanidan juda mamnunman. Xayr, salomat bo‘ling.

Lug‘at sharoit - yonoBra, oбстaнoвкa

tezyurar - скoрoстнoй tirbandlik - 3aTOp, дaвкatashakkur - блaгoдaрнoсть mamnun - дoвoльный

2-ilova topshiriq. Matnni o‘qing, mazmunini so‘zlab bering.

Vatanparvarlik nima?Vatanparvarlik - bu ona zaminga bo‘lgan muhabbat, uning ravnaqiga o‘z hissasini

qo‘shishdir. Haqiqiy vatanparvar insonlar har qanday vaziyatda ham xalqiga,vataniga xiyonat qilmaydi, vatanini sotmaydi. Vatani qiynalgan vaqtida, uni tashlab

o‘zgayurtlardan rohat- farog‘at qidirgan insonlar bir kun kelib yurtining bir siqim tuprog‘iga zor bo‘ladilar. Aksincha, vatanini rivojlantirishga o‘z hissasini qo‘shganlar, o‘z xalqi- ni, milliy qadriyatlarini e’zozlagan insonlar vatanda obro‘-e’tibor topadilar, sharaflanadilar.

Demak, vatanparvarlik bu jonkuyarlikdir. Vatan-parvar inson o‘z xalqi oldidagi mas’uliyati, millati- ning manfaati bilan yashaydi. Ajdodlar tomonidan yaratilgan moddiy va ma’naviy boyliklarni asrab-avaylab, xalqiga foyda keltirgan, fidoyilik, halollik bilan mehnat qilgan inson haqiqiy vatanparvar hisoblanadi.

3-ilova«Tushunchalar tahlili»

TushunchalarSizningcha bu tushuncha qanday

ma'noni anglatadi, ya'ni uning mazmuni, qo‘llanilish sohasi

Sizning hayotingizda ushbularning qanday aloqasi bor?

Mustaqillik

Vatan tuyg‘usi

Mahalla

Sevimli kasbim

Ezgu maqsad

Ma’naviyat

4-ilovaBilib oling!

To‘g‘ri yozish qoidalari o r f o g r a f iy a bo‘limida, to‘g‘ri talaffuz qilish qoidalari esa orfoepiya bo‘limida o‘rganiladi. Bu qoidalar bilan tanish bo‘lish so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilish va to‘g‘ri yozishni o‘rgatadi. M a s a la n :____________

To‘g‘ri talaffuz To‘g‘ri yozishKetti ketdiToshkenttan ToshkentdanXursan xursand

A4-mashq. Gaplarni o‘qing. Nuqtalar o‘rniga zarur harflarni qo‘yib yozing.1. Alisher ertalab qishlo...iga (-q, -g‘) kirib keldi. 2. BolalL.im (-g, -k) shu qish- loqda

o‘tgan. 3. Uning ekkan tera...i (-k, -g) baland bo‘lib ketgan. 4. Men javon- dan toza ko‘yla...imni (-k, -g) oldim. 5. Kundali...imga (-g, -k) olgan baholarimni qo‘ydirdim.

£5-mashq. Gaplarni o‘qing. Nuqtalar o‘rniga mos so‘zlarni qo‘yib yozing.1. Tushlikka yaqin u shaharga ... (ketti, ketdi). 2. (Toshkentdan, Toshkenttan)

... chiqqanimizda havo issiq edi. 3. Salima ... (bo‘yoq, bo‘yo) larni olib tabiatning rasmini chiza boshladi. 4. ... (burnim, burunum) sovuqdan qizarib ketgan edi. 5. ... (sinif, sinf) ga o‘quvchilar kirib kelishdi.

Bilib oling!

So‘zlar asos va qo‘shimchalardan tuziladi. So‘zning asosiy ma’nosini ifodalab, mustaqil qo‘llana oladigan qismi asos deb ataladi. Mustaqil qo‘llana olmaydigan, asosga qo‘shilib, unga yangi yoki qo‘shimcha ma’no yuklaydigan, so‘zlarni bog‘lashga xizmat qiladigan qismi esa qo‘shimcha deb ataladi.

M a s a la n : t i ls h u n o s - ( t i l - asos, - s h u n o s qo‘shimcha); g u id o n - ( g u l - asos, - d o n - qo‘shimcha)

Asos Qo‘shimchalar

So‘zning asosiy ma’nosini ifodalab, mustaqil qo‘llana oladigan qismi: b in o , s o z , b i l , o l,

t in

Mustaqil qo‘llana olmaydigan, asosgaqo‘shilib, unga yangi yoki qo‘shimchama’no yuklaydigan va so‘zlarnibog‘lashga xizmat qiladigan qismi: - c h i, -

1 1 •

£ 1-mashq. Gaplarni o‘qing. Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarni asos va qo‘shimchalarga ajratib yozing.

N a m u n a : m e h r ib o n — m e h r + i + b o n

1. Farzand o‘z ota-onasiga m e h r ib o n bo‘lishi kerak. 2. Dilshodning dadasi d e h -

q o n c h i l i k bilan shug‘ullanadi. 3. Maktabimizda o‘tkaziladigan hashargayordam- c h i l a r keldi.

4.Bobomning bog‘ida pishgan olmalar s u v l i va shirin. 5. Bugun sinf- doshlarim bilan birga imtihonga tayyorlandik. 6. Umida gullarni parvarishlaydi

Chap ustunda berilgan maqollarning davomini o‘ng ustundan topib o‘qing va mazmunini izohlang.

Oilada hamjihatlik bo‘lmasa, quyoshsiz osmonga o‘xshaydi.Sharaf tojini izlama, ona dong‘i bilan - qizOta dong‘i bilan o‘g‘il o‘tadi, ona rizoligini izlaAqlli kishisi bo‘lmagan uy uni baxt tark etadi

2-mashq. Berilgan so‘zlarga mos qo‘shimchalar qo‘shib yozing va ular ishtirokida gaplar tuzing.

Bil - bilim - bilimdon - bilimli. Bilimli o‘quchilar maktabimizning faxri sanaladi. Bil ..., etik ..., g‘am ..., ish ..., gul ..., osh ..., sinf ..., do‘st...

F o y d a la n is h u c h u n q o ‘s h im c h a la r : -im, -don, -do‘z, -xo‘r, -chan, -li, -paz, -dosh, -ona.

5-ilova

Matnni o‘qing. Matn yuzasidan berilgan savol va topshiriqlarni bajaring.

Shiroq (afsonadan parcha)

Qadim zamonlarda Eron shohi Doro Turon hududlariga hujum qilibdi. Bu yerda massaget, sak va so‘g‘d qabilalari yashar edi. Qabila boshliqlari dushmanni yengish to‘g‘risida maslahatga to‘planishibdi. Shunda ularning huzuriga oddiy cho‘pon Shiroq kelibdi va maqsadini aytibdi. U Eron shohi- ning lashkarlari ko‘pligi, ularni jangda yengib bo‘lmasligini, ulardan faqat hiyla bilan qutulish mumkin debdi Shiroq xanjari bilan o‘z quloqlarini, burnini kesibdi va dushman tomonga yo‘l olibdi.

- Shohim, men qulingiz Shiroq bo‘laman. Qabila yig‘ilishida sizga taslim bo‘lishni aytgan edim, quloq-burnimni kesib, shu ahvolga solishdi. Ulardan o‘chimni olmoqchiman.

- Ularni qayerdaligini bilasanmi?- Ha, albatta.

Bizni o‘sha yerga boshlab bora olasanmi?

- Jonim bilan. Sizlarni faqat podachilar biladigan so‘qmoqlar bilan olib boraman. Yetti kunlik oziq-ovqat, suv g‘amlang.

Doro Shiroqning so‘zlariga ishonibdi va uni o‘z qo‘shiniga yo‘lboshlovchi qilib tayinlabdi.

Cho‘pon yigit ularni sahroga boshlab boribdi. Eron lashkarlari yo‘lboshlov- chining maslahati bilan yetti kun- ga g‘amlagan suv, oziq-ovqat, yem- xashaklari tugabdi. Sakkizinchi kun ochlik, to‘qqizinchi kuni tashnalik boshlanibdi. Shunda Doro aldanganini tushunibdi.- Bizni qayerga olib kelding? Qani saklar? - so‘rabdi u Shiroqdan.- Men yengdim. Doroning qo‘shinini bir o‘zim yengdim! - deb javob beradi cho‘pon.

- Sizlarni aldab sahroning qoq o‘rtasiga olib keldim.Shiroq qo‘li bilan kun chiqish va kun botish tomonini ko‘rsatib yana shunday debdi:- Bu yog‘i ham yetti kunlik yo‘l, u yog‘i ham. Istagan tomonga boravering! Baribir barchangiz halok bo‘lasiz.

Ilojsiz qolgan dushman:Agar sen sahro quduqlari va chashmalarni bizga ko‘rsatsang gunohing- dan kechib, So‘g‘diyonada istagan qishloqlaringdan birini senga in’om qilar edik, - debdi.O‘z elimning dushmanlariga yordam uchun cho‘zadigan qo‘limni kesib tashlaganim ma’qul,- deb javob beradi Shiroq.

Halokat yoqasida qolgan eroniylar chiday olmay, fidoyi cho‘ponni azoblab o‘ldirdilar va o‘zlari ham suvsizlikdan halok bo‘ldilar.Oddiy cho‘pon Shiroqning o‘z elini qullikdan qutqarib qolish uchun o‘z jonidan kechgani, ming turli azob-uqubatni bo‘yniga olgani yuksak vatanparvarlik timsoli edi

Lug‘atkulfat- нeсчaстьe, rope qabila - птемя halol (odam) - 4eCTHbffl o‘tov - юpтa sodiq - пpeдaнный tashnalik - жaждa hiyla - xитpoстьlashkar - вoйсш sarkarda - пoлкoвoдeц jarohat - paraazob-uqubat - мyчeниe, MyKa timsol - 3HaK, симвoл

qo‘shin tortib kelish - нaстyпaтьс вoйскoм maslahat - сoвeтmaqsad - ^ л ьyo‘lboshlovchi - пyтeвoдитeль ochlik - гoлoд suvsizlik - бeзвoдьe qilich - сaбляxanjar - кинжaл taslim bo‘lmoq - сдaвaться saqlab qolmoq - стасти halok bo‘lmoq - пoгибнyть

Matn yuzasidan savol va topshiriqlar.1. Sak qabilasining boshiga qanday kulfat tushdi?2. Shiroq qanday hiyla ishlatganini aytib bering.3. Shiroq o‘limi oldidan o‘zini qanday tutdi va nimalar dedi?4. Siz Shiroqning o‘rnida bo‘lganingizda nima qilgan bo‘lar edingiz?

6. Afsonadan chiqargan xulosangizni ayting

f Uyga vazifa. Shiroq kabi vatanparvar qahramonlardan yana kimlarni bilasiz? Ular haqida so‘zlab bering

3-M avzu Oilam - tayanchim va faxrim. Qo‘shimchalarning asosga qo‘shilish ________ tartibi. H. Olimjonning hayoti va ijodiy faoliyati_________

1.1. Ta'lim berish texn olog iyasin ing m odeli

Sana guruh Sana guruh Sana guruhO’quv.soni O’quv.soni O’quv.soni



1. Oilam - tayanchim va faxrim

2 Qo‘shimchalarning asosga qo’shilish tartibi.

3.H. Olimjonning hayoti va ijodiy faoliyati. “Xayolimda bo‘lding uzun kun” she’riAmaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini

shakllantirish va mustahkamlash.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: faollik, liderlik sifatlarini shakllantirish, ishga ijodiy yondashish, Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi :o‘auvchilarning og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pedagogik vazifalar:-Qo‘shimchalarning asosga qo’shilish tartibi

haqida ma’lumot berish;-.H. Olimjonning hayoti va ijodiy faoliyati. “Xayolimda bo‘lding uzun kun” she’rihaqida ma’lumot beradi.

O‘quv faoliyati natijalari:- o ‘quvchilarning muayyan mavzu yordamida bilimlarini

kengaytiradi va chuqurlashtiradi;- grammat mavzu yuzasidan ma’lumotga ega bo‘ladi;

-H. Olimjonning hayoti va ijodiy faoliyati. “Xayolimda bo‘lding uzun kun” she’rihaqida bilimga ega bo’ladilar

Ta’lim berish usullari tezkor so‘rov, KlasterTa’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, tarqatma material,Ta’lim berish sharoiti AT ga moslashtirilgan auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob

Amaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasiIsh bosqichlari va vaqti Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar1-bosqich. O ‘quv mashg ‘ulotiga kirish bosqichi

(5 daqiqa)

1.1. .O‘quvchilarga bugungi dars guruhlarga bo ‘ lingan tarzda kechishini bildiradi. Guruhlarda ishlash qoidalari bilan tanishtiradi

Tinglaydilar


2.1. Mavzuga oid adabiy - badiiy matnlar tinglab tushunish, mazmunini qayta hikoyalash bo‘yicha ishlaydi (1-ilova)

2.2. Guruhlarga “Milliy oilaviy an’analar”klasterini tuzishni topshiradi. Guruhlarga topshiriqni bajarishda yordam beradi. (2-ilova)2.3. Grammatikaga oid ma’lumotlarni tushuntiradi 3-ilova2.4. Grammatikaga oid topshiriqlarni bajartiradi (4-ilova)

Kichik guruhlarga bo‘linadilar.Taqdimot tayyorlaydilar. O‘quvchilar berilgan savollarga javob beradilar, matnni o‘qib, o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradilar.


3.1. O ‘quv faoliyati yuzasidan xulosa bildiradi.3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi o ‘quvchilar faoliyatini tahlil qiladi va o‘zlashtira olmagan joylarni qayta o ‘qib chiqishni tavsiya qiladi.3.3. Uyga vazifa beradi.

Tinglaydilar.

Vazifani yozib oladilar.1-ilova

1-topshiriq. Berilgan so‘z va so‘z birikmalaridan foydalanib rasm asosida suhbatlashing.

Foydalanish uchun so ‘z va so ‘z birikmalari: mening oilam, oilamiz an’analri, ahil-mehribon, ota-onaga hurmat, oila ahilligi, faxrlanmoq, eng sevimli insonim, g‘amxo‘r va mehrbon.

♦> 2-topshiriq. Matnni o‘qing, mazmunini so‘zlab bering.

Oilam - tayanchim va faxrimMen O‘zbekistonda tug‘ilganman. O‘zbekistonda turli millat vakillari bir oila bo‘lib

yashaydilar. Aytishilaricha, qaldirg‘ochlar xosiyatli xonadonlarga in qurar ekan. Osoyishta, fayzli xonadonni qushlar ham sevadi, unga talpinadi, deydi xalqimiz. Oilaning fayzli va farovon bo‘lishi esa, albatta, unda yashaydigan kishi-lar, oila a’zolariga bog‘liq. Ular o‘zaro hamjihat bo‘lib yashasalar, bir maqsadni ko‘zlasalar, bu xonadon obod bo‘ladi.

O‘zbekistonda oilaga e’tibor katta. O‘zbek oilalarida ota-ona, bobo- buvilarni e’zozlash, farzandlarga g‘amxo‘rlik qilish asosiy burch hisoblanadi. Oila - jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir. Oila hayotning abadiyligini, avlodlarning davomiy- ligini ta ’minlaydi. Sharqda qadim-qadimdan oila muqaddas sanalgan. Agar oila sog‘lom va mustahkam bo‘lsa, mahallada tinchlik va xotirjamlikka erishiladi. Mahalla, yurt mustahkam bo‘lsagina, davlatda osoyishtalik, rivojlanish bo‘ladi. Eng qimmatli ahloqiy fazilatlar: halollik, rostgo‘ylik, mehr-oqibat, mehnatsevarlik avvalo oilada shakllanadi.

Lug‘at qaldirg‘och - лaстoчкaxosiyatli - принoсящийсчaстьeosoyishta -cnoKoriHbirimuqaddas - xotirjamlik - душевный псксйcвящeнныйmustahkam - прсчный, mehr-muruvvati - дoбрoтa и крепкий

великсдушие g‘amxo‘rlik - зaбстливсcть

2-ilova

♦> 3-topshiriq. Savollarga javob bering.

- Qaldirg‘ochlar qanday xonadonlarga in qurishadi?

- Oilaning fayzli va farovon bo‘lishi kimlarga bog‘liq?

- Sharqda qadim-qadimdan oilaga qanday munosabatda bo‘lishgan?

- Qachon mahallada tinchlik va xotirjamlikka erishiladi?

- Qanday fazilatlar oilada shakllanadi?

3-ilova

Bilib oling!Qo‘shimchalarvazifasigako‘raikkiturga: s o ‘z y a s o v c h i,

shaklyasovchiqo‘shimchalargabo‘linadi. So‘z yasovchi qo‘shimchalar. - d o s h , - k o r , - li, - lik , -

z o r , - la yangi ma’no hosil qiladi. Ular ot, sifat, ravish, fe’l turkumlarini hosil qiladi. M a s a la n : sinfdosh, paxtakor, tuzli, ishla, tezkor, do‘stlik.

Shakl yasovchi qo‘shimchalar lug‘aviy shakl yasovchi va sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalarga bo‘linadi. Lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimchalar, - x o n , - b e k , - la r . yangi so‘z yasamaydi, qo‘shimcha ma’no beradi: Nozima + xon; Nodir + bek; kitob + lar.

Sintaktik shakl yasovchi qo‘shimchalar gapda so‘zlarni bir-biriga bog‘laydi. So‘zning ma’nosini o‘zgartirmaydi. Ularga egalik , kelishik va fe’llardagi shaxs- son qo‘shimchalari kiradi. M a s a l a n : Maktabim, onang, hovlingiz, tashkilotda.__________________Egalik qo‘shimchalari undosh tovush bilan tugagan so‘zlarga -im, -ing, -i, -imiz, -

ingiz, -lari;unli tovush bilan tugagan so‘zlarga -m, -ng, -si, -miz, -ingiz, - lari.

Kelishik qo‘shimchalari -ning, -ni, -ga, -da, -dan

Shaxs- son qo‘shimchalari -m, -man, -k, -miz, -ng, -san, -ingiz, -siz, -di, - dilar.

Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarda qanday qo‘shimchalar qo‘llanganligini aniqlang va yozing.

4-ilova1. Buvamlar gulchilik bilan shug‘ullanganlar. 2. Hozir mening oilam Gulis- ton shahrida yashaydi. 3. Men onamga uy ishlarida yordam beraman. 4. Har bir mahallada gulzor barpo etilgan. 5. Biz oilamiz bilan tez-tez dam olishga chiqamiz. 6. Mahallamizda bobomlarni hamma hurmat qiladi.

topshiriq. Berilgan so‘zlar yordamida partadoshingiz bilan suhbat matni-ni tuzing.

Iltimos ayting.Iltimos ___ takrorlang.Iltimos ___ tushuntiring.Iltimos telefon qiling (qo‘ng‘iroq qiling).Iltimos ___ eshikni oching.Mumkinmi so‘rasak?

Berilgan so‘zlarni namuna asosida jadvalga joylashtiring: o‘quvchinig, do‘stligimizda, singlimning,onangizni, hovlingizga, ahilliklarida.

Asos So‘z yasovchi qo‘shimcha

Lug‘aviy shakl yasovchi qo‘shimcha

Egalikqo‘shimchasi

Kelishikqo‘shimchasi

yurtimizni yurt imiz nikitobxon-larimizdan

kitob kitobxon Lar imiz dan

Adabiy o‘qish

Hamid Olimjon(1909-1944)

Hamid Olimjon 1909-yil 12-dekabrda Jizzax shahrida tug‘ilgan. Jizzaxdagi Narimonov nomidagi boshlang‘ich maktabni tugatib, Samarqand Pedagogika bilim yurtida, keyin pedagogika akademiyasida tahsil oldi.1931-yilda Hamid Olimjon Pedakademiyani tugatdi, Toshkentga ko‘chib keldi va yoshlargazetasida ishlay boshladi. U sho- ira Zulfiya bilan turmush qurib baxtli hayot kechirdi. Adibko‘pgina gazetalarda, Yozuvchilar uyushmasida, Til va adabiyot institutida ishladi. Ikkinchi jahonurushi arafasida O‘zbekiston yozuvchilar uyush- masiga mas’ul kotib bo‘ldi va umriningoxirigacha Respublika yozuvchilariga rahbarlik qildi.

U «Ko‘klam», «Baxt» she’riy to‘plamlarini, «Oygul va Baxtiyor» dostonini, «Muqanna»pyesasini, «Tong shabadasi» hikoyasini yaratdi.

Shoir Hamid Olimjon 1944-yil 3-iyulda bevaqt vafot etgan.♦>9-topshiriq. She’rni ifodali o‘qing. Ma’nosini so‘zlab bering.

Xayolimda bo‘lding uzun kun...

Xayolimda bo‘lding uzun kun, Seni izlab qirg‘oqqa bordim.Och to‘lqinlar pishqirgan tunda, Topib ber, deb oyga yolvordim.Ishon bunda, seni doimo Esga solar chiroyli tunlar,Sho‘x yulduzlar, salqin saharlar, Esga solur baxtiyor kunlar.

Toleimning oshnosi sen,Sen sevgimning ko‘kargan bog‘i.Sening bilan birga iqbolim, Ishonchimning sen vafo tog‘i.Meni qurshar salqin bir havo,Suv ustidan tun quyiladi.Shunda qancha - qancha gaplarni Esga solib oy ham to‘ladi.Kecha jimjit, yolg‘iz to‘lqinlar Pishqiradi bilmay tinimni. Hiylagar oy, sehrgar dilbar, Solib qo‘yding yodimga kimni? ...

Lug‘at tole - фортуна

xayol - фантазия vafo - верностьqirg‘oq - берег jimjit - совершенно (абсолютно)pishqirmoq - здесь: пенистый, тихийкипучий yolg‘iz - одинокийyolvormoq - умолять, упрашивать to‘lqin - волнаsahar - раннее утро

Uyga vazifa. Hamid Olimjon haqida so‘zlab bering. Uning yana qaysi she’rlarini bilasiz? Yoddan aytib bering

4-M аvzu Gap. Gap bo‘laklarining ifodalanishi Asqad Muxtorning hayoti vaijodi. “Bir tup o‘rik” she’ri



Mаshg‘ulоt vаqti - 80’Mаshg‘ulоt sh;ikli Mavzu bo‘yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash

yuzasidan amaliy mashg‘ulotАmаliy mаshg ‘ulct rеjаsi

1. 2 . G a p . G a p b o ' l a k l a r i n i n g i f o d a l a n i s h i

2. A s q a d M u x t o r n i n g h a y o t i v a ijodi. " B i r t u p o ' r i k " s h e ' r i

АшаНу mаshg‘ulctning tа’limiy mаqsаdi: O‘auvchilаrning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.АшаНу mаshg‘ulctning tаrbiyaviy muqsudi: faollik, liderlik sifatlarini shakllantirish, ishga ijodiy yondashish, Аmаliy mаshg‘ulctning rivcjlаntiruvchi mаqsаdi:o‘quvchilarmng og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pеdаgcgik vаzifаlаr:

-Gap. Gap bo‘laklarining ifodalanishi haqida ma’lumot beradi.Asqad Muxtorning hayoti va ijodi. “Bir tup o‘rik” she’ri haqida ma’lumot berish.

O‘quv fаоliyati nаtijаlаri:

- -Gap. Gap bo‘laklarining ifodalanishihaqida bilimga ega bo’ladilar

-Asqad Muxtorning hayoti va ijodi bilan tanishadilar

Та’Иш berish usullnri tezkor so‘rov, InsertTа’lim berish shаkllаri Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Tа’lim berish vcsitаlаri O‘quv qo‘llanma, tarqatma material, diktant matni,rasmlarTа’lim berish shаrciti auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob

ЛшаНу mаshg‘ulctning texMtogik хаritаsiIsh bcsqichlаri vu vаqti Tа’lim beruvchi Tu’ ^uvcM ^1-bоsqich. O ‘quv m!shg ‘ц!о^а kirish Ixtsqichi

(5 <1аф(|а)

1.1. .O‘quvchilarga bugungi dars qanday tashkil etilishini tushuntiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

Tinglaydilar

2-bоsqich. Аsоsiy bоsqich (65 (Ьн^а)

2.4.Rasmlar asosida suhbat tashkil etadi. 3-ilova2.5. Grammatikaga oid ma’lumotlarni tushuntiradi 4-ilova2.5. Grammatikaga oid topshiriqlarni bajartiradi (5-ilova)2.Asqad Muxtorning hayoti va ijodi.“Bir tup o‘rik” she’ri bilan tanishtiriladi.

Tinglaydilar

YozadilarTopshiriqni bajaradilar Tinglaydilaro‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradilar.

3-bcsqich. Yakuniy bcsqich (10 dаqiqа)


Tinglaydilar.


3-ilova

1-topshiriq. Rasm asosida berilgan so‘z va so‘z birikmalaridan foydalanib, O‘zbekistonda yoshlar hayoti haqida.

Foydalanish uchun so ‘z va so ‘z birikmalari: yoshlik - oltin davr, kelajagimiz, yoshlar barkamol avlod, keng imkoniyatlar, tengdoshlarimizning yutuqlari.

4-ilova topshiriq. Matnni Insert asosida o‘qing. Mazmunini hikoya qiling va matn asosida savollar tuzing.

Mamlakatimizda har tomonlama yetuk va barkamol shaxslarni tayyorlash bora- sidagi ishlar bugun o‘z samarasini bermoqda. Jahon iqtisodiyotining globallashu- vi ommaviy axborot vositalari va fuqarolik jamiyatining jadal rivojlanishi hamda ma’naviy qadriyatlarning o‘zgarishi bilan bog‘liqdir. Hozirgi kunda davr sadosi bo‘lgan ommaviy axborot vositalarining hayotimizga beqiyos ta ’sirini har sohada kuzatishimiz mumkin. Bejizga XXI asr global axborot asri deb atalmagan.

Televideniye kunlik axborotga ega bo‘lishimizda asosiy manbalardan hisoblanadi. Hozirgi kunda ko‘plab dasturlarda yoshlarga oid ko‘rsatuvlar va eshittirishlar uzatilyapti. Hamma sohada yoshlar uchun keng imkoniyatlar yaratilgan. Yoshlar o‘z iqtidorlari bilan turli sohalarda faol ishtirok etmoqda. Yoshlik umrning

eng g‘animat davri. Unda qo‘lga kiritilgan ilm va hunar umr davomida halol va baxtli yashash uchun xizmat qiladi. Hozir mamlakatimiz yoshlari internet va mobil vositalaridan keng foydalan- moqda. Ammo bu yo‘nalishda yolg‘on axborotga ishonib qolayotgan tengdosh- larimiz ham yo‘q emas. Tengdoshlari- mizni bunday salbiy illatlar, ommaviy madaniyat ta ’siridan asrash uchun, ular ko‘p kitob o‘qishlari lozim.

Lug‘at ta’sir - влияние

yetuk - зрелый, полноценный bejiz - неспроста, не зряshaxs - личность manba - источникqadriyat - ценность soha - отрасльdavr - эпоха faol - активный

Bilib oling!Gap tugallangan fikrni ifodalaydi. Gap ohang jihatdan tugallangan bo‘lishi kerak.M a s a la n : Oltin kuz qanday chiroyli! Maktablarda darslar boshlandi.Gap hosil qilish uchun so‘z va so‘z birikmalarini grammatik jihatdan bog‘lash kerak. Masalan: Xatni qalam bilan yozdi. Gapida -ni, bilan bog‘lovchi vositalar hisoblanadi. Kuz. Hamma yoq oltin rangga kirgan. Bu gapdagi kuz so‘zi ham tugal-langan ohang

bilan aytilgani uchun gap hisoblanadi.Gap so‘zlardan tashkil topadi. Gap tarkibida so‘zlar 5 xil gap bo‘lagi: ega, kesim, to‘ldiruvbo‘laklari asosan quyidagi tartibda keladi: ega gapning boshida, kesim gapning oxirida keladi, hol va to‘ldiruvchilar esa kesimdan oldin joylashadi.Aniqlovchi qaysi bo‘lakni aniqlab kelayotgan bo‘lsa, o‘sha bo‘lakdan oldin turadi.

Masalan: Bilimdon yoshlar yurtimizni rivojlantirishga astoydil intilmoqdalar.

She’riy asarlarda, maqollarda gap bo‘laklarining tartibi o‘zgarishi mumkin.

Masalan: Ko‘p ertak eshitgandim, so‘ylab berardi buvim.

Gap bo‘laklari qanday so‘roqlarga javob berishini eslab qolingchi, hol va aniqlovchi vazifalarini bajaradi. O‘zbek tilida gap

Gap bo‘laklari

Bosh bo‘laklar Ikkinchi darajali bo‘laklar

Ega Kesim Aniqlovchi Hol To‘ldiruvchi

Kim? Nima qildi? Nima Qanday? Qayerda? Kimni?Nima? qilyapti? Nima Qanaqa? Qayerdan? Nimani?Qayer? qiladi? Qaysi? Qachon? Nima Kimda?

Kimning? uchun? Qayerga? Nimada?Nimaning? Qanday? Kimdan?

Nimadan?

5-ilova 1-mashq. Gaplarni o‘qing. Gaplarda qo‘llanilgan bog‘lovchi vositalarni topibyozing.

Namuna: Mohidilning ukasi dars qilishni yaxshi ko‘radi (-ning, -si, -ni ).1. B o t i r j o n p a p k a s i d a n k i t o b l a r i n i c h i q a r i b , j o y i g a o'tir di. 2. N a s i b a o ' q i - t u v c h i n i n g s a v o l i g a

j a v o b b e r i s h g a s h o s h a r e d i . 3 . S h a x b o z ishi k o ' p l i g i d a n o n a - s i g a q a r a y o l m a g a n i g a x a f a e d i .

4 . S i n f d o s h l a r : B e h z o d , S a i d k a m o l v a A d h a m l a r d a r s d a n s o ' n g k u t u b x o n a g a k i r i b k i t o b o l i s h d i .

5 . M e n b u g u n d a r s g a z a r u r k i t o b n i o l i b k e l d i m .

3-mashq. Maqollarni o‘qing va mazmunini tushuntiring. Qaysi gaplarda gap bo‘lagi tartibi o‘zgarganligini aniqlang.

Mehnatdan kelsa boylik,Turmush bo‘lar chiroylik.Hunar bo‘lsa qo‘lingda,Non topilar yo‘lingda.Tilingda bo‘lsa boling,Kulib turar iqboling.

5-mashq. Berilgan sodda yig‘iq gaplarni ikkinchi darajali bo‘laklar bilan kengaytiring.

1. Mehmonlar kelishdi. 2. Muxbir suhbatlashdi. 3. Yoshlar yig‘ilishdi. 4. Feruza bo‘ldi. 5 Botir ochdi. 6. O‘quvchilar yig‘ildilar. 7. Zumrad qatnashdi. 8. Noila opa yozdi.9. Navoiyni o‘qigan. 10. Akmal sug‘ordi.

♦> 6-topshiriq. Berilgan matnni o‘qing va mazmuni yuzasidan bahs-munozara o‘tkazing.

Ey, yoshlar! Qaysi fan bo‘lmasin to uni mukammal egallamaguningizcha harakatni to‘xtatmang! Bir ilm ikkinchi ilmni egallashga yordam beradi. Bir ilmni egallashga aqlingiz yo‘l berdimi, uni oxirigacha egallamay turib, chala tashlab ketmang!

Sa diy Sheroziy

Tezkor so'rov

l.O ’zbekistan Yoshlar Ittifoqi qachon tashkil etilgan?2.1-iyul qanday kun hisoblanadi?3.Litsey Yoshlar Ittifoqi yetakchisi kim?4.Yetakchilar sektorlarini sanab bering.5.Sektorlar yetakchilarining vazifalari nimalardan iborat?

2-mashq. Berilgan so‘z birikmalari ishtirokida gaplar tuzing. Bog‘lovchi vositalarni ko‘rsating.

1. Yoshlar hayoti. 2. Yaratilgan imkoniyatlar. 3. Shaxmatchilar oilasi 4. Jahon chempioni.5. Turli to‘garaklar.

3-topshiriq. Suhbat matnini rollarga bo‘lib o‘qing va davom ettiring.Ibrohim: Behzod, darslarimiz tugadi. Yur, futbol o‘ynaymiz.Behzod: Futbol o‘ynashni men ham yaxshi ko‘raman. Lekin men bugungi ku- nimni

rejalashtirganman. Qo‘shnimiz bog‘bon boboning uyiga bormoqchiman.I b r o h im . Bog‘bon bobonikida nima qilasan?B e h z o d : Ular menga gul va mevali daraxt ko‘chatlarini o‘tqazish sirlarini

o‘rgatadilar. Anor va uzumlarni sovuqdan qanday asrashni ham o‘rgatadilar.I b r o h im . Bu zo‘r-ku! Menga ham o‘rgatarmikanlar?B e h z o d : Bobom bundan xursand bo‘ladilar. Vaqting bo‘lsa yur. Bog‘da ish juda

ko‘p. Ularga yordam beramiz.

Uyga vazifa. Berilgan so‘zlar yordamida gaplar tuzing.1. O‘qi zehningni, va, tekshirish, tarbiyala, o‘zingni, bilan, aqlingni, 2. Bo‘l,

hammaga, va g‘amxo‘r, mehribon, 3. Yaxshi, senga, bajar, jamiyat, topshirilgan, vazifani, tomonidan, 4. Bag‘ishla, kuchingni, qilma, dangasalik, bor, ilm, olishga.

A s q a d M u x t o r

(1 9 2 0 - 1 9 9 7 )

Asqad Muxtor shoir, dramaturg, tarjimon, jurnalist hamda adib sifatida o‘zbek adabiyo- tida yorqin iz qoldirgan siymolardan biridir.

Adib 1920 yil 23 dekabrda Farg‘ona shahrida tug‘ilgan. 1936 yilda Toshkentga kelib jurnalistika kursida o‘qidi, gazetada ishladi.

Samarqanddagi O‘zbekiston Davlat univer- sitetiga o‘qishga kiradi. Talabalik yillaridan ijod qila boshlagan yosh adib markaziy gazetalarda so‘ngra «Sharq yulduzi», «Guliston» jurnallarida bosh muharrir bo‘lib ishladi. «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasiga asos soldi.

Asqad Muxtor badiiy ijodga she’riy asarlari bilan kirib keldi. Uning «Hamsha- harlarim», «Rahmat mehribonlarim», «Chin yurakdan», «Karvon qo‘ng‘irog‘i», «Quyosh belanchagi»,«Sizga aytar so‘zim» kabi she’riy to‘plamlari chop etilgan. Uning «Daryolar tutashgan joyda», nomlibirinchi qissasi, so‘ngra «Qora- qalpoq qissasi», «Kumush tola» qissalari bosilib chiqdi. Adib «Opa-singillar», «Tug‘ilish», «Davr mening taqdirimda», «Chinor», «Amu» kabi romanlari bilan o‘zbek romanchiligiga katta hissa qo‘shdi. Uning ko‘plab asarlari jahonning qator tillariga, jumladan, rus, hind, xitoy, rumin, ingliz va boshqa tillarga tarjima qilingan.Katta xizmatlari uchun Asqad Muxtorga «O‘zbekiston xalq yozuvchisi» faxriy unvoni berilgan.

Asqad Muxtor 1997-yilning 17-aprelida vafot etdi.7-topshiriq. She’rni ifodali o‘qing. Mazmunini so‘zlab bering.

Bir tup o‘rikYakka o‘sgan ekan:Yolg‘iz tomoqmasmi - rosa unibdi.Bodroq-bodroq bo‘lib gullaganidaKo‘lankasi bilan do‘st tutinibdi.Soya dam o‘ngga-yu, dam chapga o‘tib,Dam cho‘zilib yotib,Dam bo‘lib tikka:-Mendan ham sodiqroq do‘st topolmaysan, Sensiz men ham yo‘qman,- derkan o‘rikka...Bir kun qarasa - Soya yo‘q emish.(Bulut kuni uni izlash - kulgili).Yomg‘ir ham quyibdi - do‘sti hamon yo‘q... Yerga yakson bo‘pti o‘rikning guli.Eh, o‘rik! Soya ham do‘st bo‘ladimi?Laqqa tushibsan-da lof ursa.Do‘st bo‘lsa, har qanday ob-havoda Yoningda tursa...

Ibrohim: Albatta boraman. Bog‘dorchilik ishiga juda qiziqaman

5-M uvzu Gap bo‘laklarining uyushib kelishi E. Vohidovning hayoti va ijodi. “Onatilim o‘lmaydi” she’ri


Sana guruh Sana guruh Sana guruh O’quv.soni O’quv.soni O’quv.soni

Mаshg‘ulоt vuqti - 80’Mаshg‘ulоt slukM Mavzu bo‘yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash

yuzasidan amaliy mashg‘ulotАmаliy mаshg ‘utot rejаsi

1.Gap bo‘laklarining uyushib kelishi.2.E. Vohidovning hayoti va ijodi.“Ona tilim o‘lmaydi” she’ri

АшаНу mаshg‘ulctning tа’limiy mаqsаdi: O‘auvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Amuliy шаshg‘ulctning tаrbiyaviy шаqsаdi: faollik, liderlik sifatlarini shakllantirish, ishga ijodiy yondashish, Ашаliy шаshg‘ulctning rivcjlаntiruvchi mаqsаdi:o‘quvchilaming og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pedаgcgik vаzifаlаr:

1.Gap bo‘laklarining uyushib kelishi haqida ma’lumot beradi.2.E.Vohidovning hayoti va ijodi bilan tanishtiradi.3. “Ona tilim o’lmayi” she’ri haqida ma’lumot beradi.

O‘quv fudiyati nаtijаlаri:

- Gap bo‘laklarining uyushib kelishihaqida bilimga ega bo’ladilar.- E. Vohidovning hayoti va ijodi bilan tanishadilar

-“Ona tilim o‘lmaydi” she’rini tahlil qiladilar

Tu’lim berish usul^n tezkor so‘rov, InsertTа’liш berish shuklluri Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Tu’lim berish vcsitаlаri O‘quv qo‘llanma, tarqatma material, diktant matni,rasmlarTu’lim berish shuraM auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javobаmаliy mаshg‘ulctning texMtogik хаritаsi

Ish bcsqichlаri vu vuqti Tu’lim beruvchi Tu’lim d u v ^ lu r1-bоsqich. O ‘quv mushg ‘ulctigа kirish bcsqichi

(5 duqiqu)

1.1. O‘quvchilarni bugungi darsning maqsad va vazifalari bilab tanishtiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

Tinglaydilar

2-bcsqich. Аsоsiy bcsqich (65 duqiqu)

2.3.Topshiriqlarini bajartiradi 2-ilova2.4.Rasmlar asosida suhbat tashkil etadi. 3- ilova2.5. Grammatikaga oid ma’lumotlarni tushuntiradi 4-ilova2.5. Grammatikaga oid topshiriqlarni bajartiradi (5-ilova)2.5. E.Vohidov haqida ma’lumot beradi (5- ilova)2.6.“Ona tilim o‘lmaydi” she’ri haqida ma’lumot beradi.6-ilova

Tinglaydilar


3-bcsqich. Yakuniy bcsqich (10 duqiqu)


Tinglaydilar.


♦> 1-topshiriq. Berilgan so‘z va so‘z birikmalaridan foydalanib, do‘stlaringiz va qiziqishlaringiz haqida suhbatlashing.

F o y d a la n is h u c h u n s o ‘z v a s o ‘z b i r ik m a la r i : do‘stlarim, do‘stga sadoqat, g ‘amxo‘r va samimiy, puxta bilim olish, qiziqqan sohalarimiz, tanlovda ishtrok etmoq, g‘oliblikka intilish

2-topshiriq. Matnni o‘qing va unga sarlavha qo‘ying. Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlar va birikmalar yordamida suhbatlashing.

Haqiqiy insonlar bir-birlariga do‘st va yo‘ldosh tutinganlar, d o ‘stlik va hamjihatlik keng xalq ommasining buyuk fazilati bo‘lib, buni Alisher Navoiy hazratlari besh asr ilgari dostonlarida tarannum etganlar. Bu g‘oya dunyo xalqlari o‘rtasida milliy nizolar ko‘paygan hozirgi qiyin bir sharoitda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega. Do‘stlarning va tengdoshlarning bir-birlariga shirin muomalada, mehr-u mu- habbatli bo‘lishlari d o ‘stlikni mustahkamlaydi.Bir odamning do‘sti g o ‘zal xulqli bo‘lsa, u do‘stidan ibrat olib, u ham go‘zal xulqli bo‘lishga kirishadi. Agar do‘sti yomon xulqli bo‘lsa, shunga qarab yomon xulqli bo‘ladi. Bir donishmanddan:- Falon odam haqida qanday fikrdasiz,-deb so‘raganlar. Donishmand:- Avval menga u odamning qanday odamlar bilan do‘stlashib yurganini ayting, keyin u haqda fikrimni aytaman, - deb javob bergan.- Kim bilan d o ‘st bo ‘lishni istasangiz, avval uning xulqini yaxshilab o‘rganing. Yaxshi xulqli, odobli bo‘lsa, u bilan do‘st bo‘ling, yomon xulqli bo‘lsa, yoniga sira ham ya- qinlashmang. Odobli, tarbiyali odamlar sizlargayaxshiyo‘lni ko‘rsatadi.

haqiqiy - истинный, настоящий hamjohatlik - согласие, солидарность nizo - спор tarbiya- воспитание muomala- обращение, обхождение

mustahkamlamoq - закрепитьhulq - поведениеibrat - назидание, примерdonishmand- мудрецodobli- воспитанный, вежливый

BilibolingGapdabirxilsintaktikvazifabajarib, birxilso‘roqqajavobbo‘luvchi,o‘zarotengaloqadagibo‘laklaruyushiqbo laklardeyiladi. Gapning barcha bo‘laklari uyushib kelishi mumkin. Uyushiq bo‘laklar odatda bir xil so‘z turkumi bilan ifodalanadi.

Masalan: Yurtimizning farovonligi, tinchligi va iqboli bizga bog‘liq. Bu yerning ob-havosi, iqlimi va sharoiti yaxshi.

Uyushiq bo‘laklarni bog‘lovchi grammatik vositalarini bilib oling!

Biriktiruvbog‘lovchilar

Zidlovbog‘lovchilar

Ayiruv bog‘lovchilar Yuklamalar

va, ham, hamda, bilan

ammo, lekin, biroq

goh, ...goh,yo...yoki, ba’zan...ba’zan, dam

-u,-yu,-da

2-mashq. Matnni o‘qing. Uyushgan va uyushmagan bo‘laklarni aniqlang.Bog‘da yoqimli shabada esadi. Bulbullarning va sa’valarning sayrashi dilga zavq

bag‘ishlaydi. Oq, qizil, sariq, nim pushti gullar chamandek ochilib yotibdi. Nafis gullarning, xushbo‘y rayhonlarning hidi anqiydi. Bog‘ o‘rtasidan o‘tgan ariqdan suv shildirab oqib turibdi. Sevara tiniq zilol suvda yuz-qo‘llarini yuvdi, so‘ngra turli gullardan va rayhonlardan katta guldasta yasadi.

Adabiy o‘qish

Erkin Vohidov(1936 - 2016)O‘zbekiston Qahramoni Erkin Vohidov 1936-yil 28-dekabrda Farg‘ona viloyatining Oltiariq tumanida o‘qituvchi oilasida dunyoga kelgan. Otasi Cho‘yanboy Vohidov, onasi Roziyaxon davrning obro‘-e’tiborli, ma’rifatli, faol kishilari edi. E. Vohidovning otasi ikkinchi jahon urushidan og‘ir jarohat olib qaytadi va 1945-yil vafot etadi. Bir yildan keyin onasi ham dunyodan o‘tadi. O‘n yoshga yetar-yetmay ham otadan, ham onadan ajralib qolgan yosh Erkinni Toshkentlik tog‘asi o‘z tarbiyasiga oladi.

Unda kitobga, adabiyotga havas juda erta uyg‘onadi. 7-sinfda o‘qib yurganida «Mushtum» jurnalida birinchi she’ri bosildi.

Shoir avval maktabda, so‘ng hozirgi O‘zbekiston Milliy universitetining filologiya fakultetida ta’lim oladi. 1960-yilda o‘qishni tugatgach, turli nashriyot, gazeta va jurnal- larda muharrir, bosh muharrir, direktor lavozimlarida ishlaydi. Erkin Vohidov «Buyuk xizmatlari uchun» ordeni va

«O‘zbekiston Qahramoni» unvoni bilan taqdirlangan.

s>U I va II chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputati. Hozir qo‘mita raisi

vazifasida ishlamoqda. Keyingi yillarda O‘zbekiston Oliy majlisining qo‘mita raisi vazifasida ishlamoqda. Uning birinchi kitobi «Tong nafasi» 1961 yilda chop etildi. Shundan so‘ng uning «Qo‘shiqlarim sizga» (1962), «Yurak va aql» (1963), «Mening yulduzim» (1964), «Nido» (1964), «Lirika» (1965), «Palatkada yozilgan doston» (1966), «Yoshlik devoni»(1969), «Charog‘bon» (1970), «Quyosh maskani» (1972), «Tirik sayyoralar» (1978), «Sharqiy qirg‘oq» (1981), «Kelajakka maktub» (1983), «Muhabbat» (1984), «Hozirgi yoshlar» (1986), «Iztirob» (1991), «Yaxshidir achchiq haqiqat» (1992) kabi she’riy to‘plamlari nashr qilindi. Shoir inson ruhiyatining nozik va ilg‘ash mushkul manzaralarini ta ’sirchan aks ettiradi. Odamni komil ko‘rmoq istagi uning she’rlari asosini tashkil qiladi.

6-ilova Ona tilim o‘lmaydi

Notiq dedi: «Ey voiz, pastga tush,Taqdir shul, Bu gap chiqdi qayerdan?

Bu jahoniy iroda. Navoiy bilan PushkinTillar yo‘qolur butkul, Turib keldi qabridan.

Bir til qolur dunyoda.

Kim darg‘azab, Fuzuliy yonda: ozarKim hayron, Tili guldek so‘lmaydi, -Chiqib keldilar qator: Barcha dedi barobar:Dante, Shiller va Bayron, «Ona tilim o‘lmaydi».

Firdavsiy, Balzak, Tagor. Kamalakdek rango-rangVa’zingni qo‘y birodar, Bo‘lsin deb san’at, tillar.Sen aytganing bo‘lmaydi. Asrlarga qildi jang,Barcha dedi barobar: Armon qildi ming yillar.«Ona tilim o‘lmaydi». Beqadr bo‘lsa nahot- Hech bu qanday aqida! - Tillardagi tarovat!Qo‘lida tabarruk jom, Yo‘qoldi bu kun, hayhot,Forsiy tili haqida Qabrlarda halovat!Ruboiy aytdi Xayyom. «Faust» yondi gurillab,Ehtirosli, otash dil «Xamsa» o‘tga tutashdi.Beranje so‘rdi nolon: Bir sado jahon bo‘ylab- Nahotki farangi til Taraldi, tog‘lar oshdi.Yo‘qolgusi bir zamon! Bu sado yangrar hamon,Neruda, Lorka turdi Sira ado bo‘lmaydi.Servantesning yoniga: Olam aytar:Kim qasd etib tig‘ urdi Hech qachonOna tilim joniga! «Ona tilim o‘lmaydi».

Lug‘at hayron - удивленный, изумлённый

notiq - оратор tabarruk - чтимый, священныйdarg‘azab - рассерженный kamalak - радуга

Topshiriq

1. She’rda keltirilgan buyuk shoirlar haqida ma’lumot bering.2. «Ona tilim o‘lmaydi» misrasiga izoh bering.3. She’rdagi uyushiq bo‘lakli misralarni topib daftaringizga yozing.

4. She’rni yod oling.

6-M uvzu Uyushiq bo‘lakli gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi. Nazorat ishi:

Grammatik topshiriqli diktant

1.4. Ta'lim berish texnologiyasin in g m odeli


Mаshg‘ulоt vuqti - 80’Mushg^tot shukli Mavzu bo‘yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash

yuzasidan amaliy mashg‘ulotAmuliy mushg ‘ulct rejusi

1.Uyushiq bo‘lakli gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi.2. Nazorat ishi: Grammatik topshiriqli diktant.

Amuliy шаshg‘ulctning tu’limiy muqsudi: O‘auvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Amuliy шаshg‘ulctning turbiyaviy muqsudi: o’zbek tiliga muhabbat sifatlarini shakllantirish, sadoqat hislarini tarbiyalash.Amuliy шаshg‘ulctning rivcjlаntiruvchi шаqsаdi:o‘auvchilarning og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pedаgcgik vаzifаlаr:

1. Uyushiq bo‘lakli gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi haqida ma’lumot beradi.2. E. Vohidovning hayoti va ijodi bilan tanishtiradi.3. “Ona tilim o‘lmaydi” she’ri haqida ma’lumot beradi.

O‘quv fudiyati nаtijаlаri:

-Uyushiq bo‘lakli gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi haqida bilimga ega bo’ladilar.

- Grammatik topshiriqli diktant yozadilar va topshirig’ini bajaradilar

Tu’lim berish usulluri BBB ,Ifodali o’qish

Tu’lim berish shuklluri Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Tu’lim berish vcsitаlаri O‘quv qo‘llanma, tarqatma material, diktant matni,rasmlar

Tu’lim berish shаrciti auditoriyaQaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob,mashq

Amaliy mash»‘ulotnin» texnologik xaritasiIsh bosqichlari va vaqti Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar1-bosqich. O ‘quv mashg ‘ulotiga kirish bosqichi

(5 daqiqa)

1.1. O‘quvchilarni bugungi darsning maqsad va vazifalari bilan tanishtiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

Tinglaydilar

2-bosqich. Аsosiy bosqich (65 daqiqa)

2.1. Diktant topshirig’ ini tushuntiradi

2.2Diktantni yozdiradi. (1-ilova)2.3.Topshiriqlarini bajartiradi 2-ilova2.4. Grammatikaga oid ma’lumotlarni tushuntiradi 4-ilova

Tinglaydilar




Tinglaydilar.

Vazifani yozib oladilar.1-ilova “ BBB jadvali” bilan o‘tilgan mavzuni takrorlash


2-ilova Uyushiq bo‘laklar bog‘lovchi so‘zlarsiz, faqat sanash ohangi bilan bog‘langanda, vergul bilan yoziladi.Masalan: Maktabimiz bog‘iga olma, gilos, o ‘rik, anjir daraxtlarini ekdik. Zafar, Hamid, Diyorbek qadrdon do‘stlardir.

£ 1-mashq. Gaplarni o‘qing. Uyushib kelgan bo‘laklarni toping. Uyushiq bo‘laklarni bog‘lovchi vositalarni toping.

1. Maktabimizda rassomlik, duradgorlik va tikuvchilik to‘garaklari bor. Biz katta va yorug‘ sinflarda o‘qiymiz. 3. Nargiza sinfga shoshilib kirdi-yu tezda chiqdi.3. To‘lqinning, Ozodaning va Shoiraning ukalari bog‘chada tarbiyalanadilar. 5. Ma- shina sekinladi, lekin to‘xtamadi. 6. Kuzda gohida shamol bo‘ladi, gohida yomg‘ir yog‘adi. 7. Sinf rahbarimiz bizni ba’zida muzeyga, ba’zida teatrga olib boradilar.

3-ilova

Topshiriq

Misollarni qiyoslang. Qaysi bo‘laklar uyushib kelganini aniqlang.

1. Quyosh chiqqan, ammo qizdirmayapti. - Nima qilgan?— ?2. Uylar, ko‘chalar va maydonlar bayram libosiga burkangan. - Nimalar? —3. Yo‘l chetlarida oq, sariq, qizil va pushti rangli gullar ochilib yotibdi. - Qanday?4. Ukam daftar va kitoblarini olib maktabga ketdi. - Nimalarni?5. Uy peshtoqlariga, ko‘chalarga bayroqlar ilingan.- Qayerlarga?

Javoblar:

1. Kesim uyushib kelgan, fe’l bilan ifodalangan.2.Ega uyushib kelgan, ot bilan ifodalangan.3. Aniqlovchi uyushib kelgan, sifat bilan ifodalangan.4.To‘ldiruvchi uyushib kelgan, tushum kelishigidagi ot bilan ifodalangan.5. Hol uyushib kelgan, jo‘nalish kelishigidagi ot bilan ifodalangan

Bilib oling!

Uyushiq bo‘laklar b ir o q , a m m o , le k in bog‘lovchilari bilan bog‘langanda zidlik,

qarama-qarshilikni bildiradi. Ushbu so‘zlar oldidan vergul qo‘yiladi.

M a s a l a n : Daraxt ko‘kardi, b ir o q hosil bermadi. Oy yoritadi, a m m o isitmaydi.

- u , - y u - d a yuklamalari chiziqcha [-] bilan yoziladi.

M a s a l a n : Davron aka yo‘l bo‘yida to‘xtadi-da, keng bug‘doyzorlarga faxr bilan

qaradi.

£ 3-mashq. Nuqtalar o‘rniga mos bog‘lovchilarni qo‘yib yozing. Uyushiq bo‘laklarda

tinish belgilarining qo‘yilishiga e’tibor qiling.

1. Yerlarga yaxshi ishlov berildi ... mo‘l hosil yetishtirildi. 2. Bahorda havo tez

o‘zgarib turadi: ... yomg‘ir yog‘adi, ... kun isib ketadi. 3. Eshikdan Farrux ... Za- far

kirib kelishdi. 4. O‘qituvchimiz keldilar... uy vazifasini tekshira boshladilar.

4. Maktabda yosh tabiatshunoslar ... texniklar to‘garagi tashkil qilingan. 6. Aziza

keldi... , shu zahoti qaytib ketdi.

5-ilova 1-ilova Topshiriqli diktant

Abadiy tuyg'ular timsoli -Vatan Inson yaratganning hukmi bilan qaysi makonda tug’ilsa, voyaga yetsa, unga o’sha

joy Vatan bo’ladi. Vatanda insonning avlod-ajdodlari, davlati va xalqi bilan bog’liq an’ana va o’lmas qadriyatlar shakllanadi. Inson nafaqat o’z yurtining yeri va havosi, suvi va tabiatidan foydalanadi, balki Vatan inson uchun bebaho boylik, Vatanning borligi odamga beqiyos kuch- qudrat, g’ayrat-shijoat baxsh etadi. Chunki, insonning eng pokiza va muqaddas tuyg’ulari o’zi tug’ilgan, voyaga yetgan zamin-Vatani bag’rida uyg’onadi. Kishi qadrdon yurtida

o’zini ozod va erkin his qiladi.Shuning uchun xalqimiz “O’zga yurtda shoh bo’lguncha, o’z yurtingda gado bo’l”, deydi. Demak o’z yurtimizda oddiy kasb egasi bo’lmoq, o’zga yurtda podshoh bo’lishdan avfzal ekan. Vatanning o’zi qanchalik bebaho bo’lsa, u bilan bog’liq tuyg’ular ham shunchalik qadrlidir. Shuning uchun ,Vatan tuyg’usi insonning doimiy ehtiyoji, abadiy tuyg’ular darajasida qadrlanadi. Bu tuyg’u qanchalik mukammal bo’lsa, inson shunchalik barkamoldir.

2-ilovaTopshiriq: Ajratilgan 2ta gapni morfologik va 2ta gapni sintaktik tahlil qiling.

7-M avzu Kitoblar dunyosi.Uyushiq bo‘lakli gaplarda umumlashtiruvchi _________________ so‘zlarning qo‘llanishi_________________





1.“Kitoblar dunyosi” mavzusida suhbat tashkil etish.2.Matn ustida ishlash.3.Grammatik mavzu haqida ma’lumot berish4. Topshiriqlarni bajarish

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: kitob o’qishga muhabbat sifatlarini shakllantirish, to’g’riso’zlik hislarini tarbiyalash.Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi :o‘quvchilarning og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pedagogik vazifalar:1.Rasm asosida suhbat tashkil etadi.2.Matn ustida ishlaydi.3. Uyushiq bo‘lakli gaplarda umumlashtiruvchi so‘zlarning qo‘llanishihaqida ma’lumot beradi.4.Topshiriqlarni bajartiradi

O‘quv faoliyati natijalari:1.Suhbatda ishtirok etadilar.2.Matn bo’yicha topshiriqni bajaradilar.3.Uyushiq bo‘lakli gaplarda umumlashtiruvchi so‘zlarning qo‘llanishihaqida bilimga ega bo’ladilar.4.Topshiriqlarni bajaradilar.

Ta’lim berish usullari Venn diagrammasi, Rolli o’yinTa’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, tarqatma material, diktant matni,rasmlarTa’lim berish sharoiti auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob,mashq


(5 daqiqa)


Tinglaydilar


2.1. Berilgan rasm asosida suhbat tashkil etadi 1-ilova2.2.Matn ustida ish olib boradi (2-ilova)2.3.Venn jadvalini to’ldiradi 3-ilova2.4. Grammatikaga oid ma’lumotlarni tushuntiradi 4-ilova2.5.Rolli o’yin 5-ilova2.6.Grammatik topshiriqlarni bajartiradi6-ilova

Suhbatda ishtirok etadilar

Topshiriqni bajaradilar Topshiriqni bajaradilar

Tinglaydilaro‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradilar.



Tinglaydilar.


—■■■— Topshiriq

1-ilova ^

Rasmni kuzating. So‘z va so‘z birikmalaridan foydalanib, kitobxonlik haqida

suhbatlashing.

Foydalanish uchun so‘zlar: Kitob, yaqin, do‘st, oilamizning, sarguzasht asarlar, sevimli qahramonlar, mashg‘uloti, maktab kutubxonasida, ibrat olaman, jahon adabiyoti, shaxsiykutubxona, to‘ldirib boraman.

♦>2-ilova Matnni o‘qing. Mazmunini so‘zlab bering.

Kitob o‘qishning hikmatiKo‘plab kitob o‘qish, o‘qiganda ham tushunib o‘qishda hikmat katta. Kitob o‘qishning

foydasi haqida ulug‘ alloma Abu Ali ibn Sinoning hayotidan olingan ushbu lavha diqqatga sazovor.

Aytishlaricha, Buxoro amiri Nuh ibn Mansurning saroyida juda boy kutubxonasi bo‘lgan, ammo unga kirish uchun hammaga ham ruxsat etilmagan ekan. Bir tasodif tufayli Abu Ali ibn Sino o‘sha kutubxonaga kirish va kutubxonadan foydalanish huquqiga ega bo‘ladi...

Kunlardan bir kuni amir kasal bo‘lib qoladi. Saroy tabiblari uni davolay olmaydilar. Shunda Buxoro tabiblari orasida endigina nom chiqarib kelayotgan Abu Ali ibn Sino haqida gapirib qolishadi. Amir uni saroyga chaqirishlarini buyuradi. Ibn Sino amirni davolaydi. Bundan xursand bo‘lgan amir uni saroy tabiblariga boshliq qilib tayinlaydi va «Tila tilagingni!» deydi. Ibn Sino amirdan kutubxonadan foydalanishga ruxsat berishini so‘raydi.Amir ruxsat beradi. Shunday qilib, mashhur olim amir kutubxonasidan foydalanish huquqiga ega bo‘ladi.

Lug‘at tabib - лекарь

foyda - польза, выгода xursand - радостный, весёлыйalloma - ученый ruxsat - позволение, разрешениеtasodif - случай, случайность mashhur olim - знаменитый ученый

3-ilova Venn diagrammasi Badiiy kitob Ilmiy kitob

4-ilova Bilib oling!

Uyushiq bo‘laklarining ma’nolarini jamlab, umumlashtirib keladigan so‘z va so‘z

birikmalari umumlashtiruvchi so‘z deb ataladi.

Umumlashtiruvchi so‘zlar, odatda, jamlovchi olmoslar va sonlar bilan ifodalanadi va

tire yoki ikki nuqta bilan yoziladi.

Umumlashtiruvchi so‘z uyushiq bo‘lakdan oldin kelsa, umumlashtiruvchi so‘zdan

keyin ikki nuqta qo‘yiladi. Asrorning ikki o‘rtog‘i: Diyor va Abror chi-qib qoldi.

Umumlashtiruvchi so‘z uyushiq bo‘lakdan keyin kelsa, umumlashtiruvchi so‘zdan

oldin tire qo‘yiladi. Uylar, daraxtlar, ko‘chalar - hammasi atrofning qorong‘iligidan

ko‘rinmay ketdi.

1-mashq. Nuqtalar o‘rniga qavs ichidagi umumlashtiruvchi so‘zlardan mosini qo‘yib

yozing.

1. Onam bilan opam - ... (ikkita, ikki, ikkovlari) dorixonada ishlaydilar. 2. Sen bilan men - ... (uchovimiz, ikkovimiz, ikkinchi) sport musobaqasida ishtirok etar ekanmiz.3. Bog‘ning turli joylarida har xil ... (sabzavotlar, poliz ekinlari, mevalar)nok, o‘rik, olma, jiyda va hokazo anchagina . 4. Samad va O‘rol ... (ikkovingiz, to ‘rtovingiz) ertaga vaqtli keling. 5. Quyosh, havo, suv ... (hammasi, birga) bizning eng qadrli do‘stimiz.

£2-mashq. Nuqtalar o‘rniga uyushiq gap bo‘laklarini qo‘yib yozing. Umumlashtiruvchi so‘zlarni toping.

1. ... , ... , ... - badiiy asarlar hisoblanadi. 2. O‘zbek yozuvchilaridan: ... , ... , ... asarlarini qiziqib o‘qiyman. 3. ... ,........ - barchamiz aziz onajonimizni tabrikladik.4. Sinfga yangi kelganlar: ... , ... va ... sinf rahbarining oldiga kirishsin. 5. Mu- xarram atirgul yaproqchalaridek: ... , ... , ... qizcha edi. 6. ... , ... , ... , ... - barchasi turkiy xalqlardir. 7. ... , ... , ... - hammasi qorong‘ilik qa’riga cho‘mdi.


Kutubxonadagi uchrashuv

S a id k a m o l : Kutubxonaga qachon kelding?

D o n iy o r : Men hozir keldim, sen ham shu kutubxonaga a’zomisan?

S a id k a m o l . Ha, men ham shu kutubxonaga a’zoman. Senga qanday kitob kerak?

D o n iy o r : Menga Erkin Vohidovning she’riy to‘plamlari kerak.

S a id k a m o l : Menga ham shoirning «So‘z sehri» asari, «O‘zbegim» she’rlari kerak.

D o n iy o r : Shoirning «So‘z sehri» asari bir dona ekan. Uni ham men oldim. Agar

xohlasang biznikiga yur. Birga o‘qiymiz.

S a id k a m o l : Men hozir onamga telefon qilib ruxsat so‘ray.

- Alio, assalomu alaykum, onajon. Yaxshi ishlayapsizmi? Agar ruxsat bersangiz,

Doniyorning uyiga borib, kitob o‘qimoqchi va dars tayyorlamoqchi edim.

S a id k a m o ln in g o n a s i : - Vaalaykum assalom, Doniyorning onasini taniyman, ularning

oilasi yaxshi, tinch. Borib kitob o‘qishing, birga dars qilishing mumkin.

Do‘stlar xursand bo‘lishib, kutubxonadan chiqishdi.

6-ilova-------_____________

Topshiriq ~ ^

Berilgan hikmatlarni o‘qing va mazmuni yuzasidan suhbatlashing. Umumlashtiruvchi

so‘zni toping.

1. Kitob - insoniyat to‘plagan hikmatlar xazinasi va bilim manbayi. 2. Kitob -

bizning eng sodiq, beminnat do‘stimiz. 3. Kitob - har qanday bilimning joni va yura-

gi, har qanday fanning ibtidosidir. 4. Boyligim, borim kitob, tandagi jonim kitob.

1. Kitob - to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatuvchi va eng yaqin maslahatchimiz. 6. Kitobsiz

bilim, bilimsiz taraqqiyot yo‘q.

Sevimli kitobimMashhurlardan biri «O‘zimdagi barcha yaxshi xislatlar uchun kitobdan minnatdorman»,

degan ekan.Men ham kitob o‘qishni yaxshi ko‘raman. Tarixiy romanlarni o‘qish menga yoqadi. Ulardan

buyuk shaxslar hayoti haqida bilib olaman.Men o‘zbek tilini yaxshi bilaman. Shuning uchun o‘zbek tilida ham kitoblar o‘qiyman. Hozir

men Pirimqul Qodirovning «Yulduzli tunlar» romanini o‘qiyapman. Bu kitob menga juda yoqadi. Unda shoh va shoir Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va faoliyati ancha keng yoritib berilgan. Menga, ayniqsa, uning sadoqatli va irodali ekani yoqadi. Vatanni sevishni undan o‘rganish kerak. Kitobni qo‘limga olsam, hamma narsani unutaman.Uni qo‘ldan qo‘ygim kel maydi. Uning davomi ham bor - «Avlodlar dovoni». Men bu kitobni ham o‘qib chiqaman.

O‘qigan kitoblaringiz yuzasidan berilgan jadvalni to‘ldiring.

Asarning muallifi va nomi

Asar nima haqida Asosiy qahramonlar

Oybek. «Bolalik» qissa

Beg‘ubor bolalik, bolalik xotiralari.

Oybekning bolaligi, do‘sti Turg‘un, opasi Karomat.

8-M аvzu Oybekning hayoti va ijodiy faoliyati. “Bolalik” qissasidan parcha



Mаshg‘ulоt vаqti - 80’Mаshg‘ulоt shаkli Mаvzu bo‘y i ^ bilimlаrni kеngаytirish vа mustаhkаmlаsh

yuzаsidаn аmаliy mаshg‘ulotАmаliy mаshg ‘utot rеjаsi

1. Nazorat ishi topshiriqlar2. Oybek haqida ma’lumot berish.3.”Bolalik” qissasini o’qish

Аmаliy mаshg‘ulоtning tа’limiy mаqsаdi: O‘quvchilаming mаvzu yuzаsidаn bilimlаrini shаkllаntirish vа mustаhkаmlаsh.Аша% mаshg‘ulоtning tаrbiyaviy muqsudi: o’zbek adabiyotiga muhabbat sifаtlаrini shаkllаntirish, faxrlanish hislarini tarbiyalash.Аmаliy mаshg‘ulоtning rivоjlаntiruvchi mаqsаdi:o‘quvchilаming оg‘zаki nutqini vа ijodiy tаfаkkurini o‘stirish.

Pеdаgоgik vаzifаlаr:

1.Nazorat ishi topshiriqlarini bajartiradi.

2. Oybekning hayoti va ijodi bilan tanishtiradi.3 .”Bolalik” qissasini o’qitadi.

O‘quv fаоliyati nаtijаlаri:

1.Test bo’yicha topshiriqni bajaradilar.

2.Oybekning hayoti va ijodi bilan tanishadilar 3. Qissani o’qiydilar

Та’Иш berish usullnri BBB ,Ifodali o’qishTа’lim berish shаkllаri Hаmkorlikdа ishlаsh texnologiyasi,Tа’lim berish vоsitаlаri O‘quv qo‘llаnmа, tаrqаtmа mаteriаl, diktant matni,rasmlarTа’lim berish shаrоiti аuditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Оg‘zаki sаvol-jаvob,mashq

Ish bоsqichlаri vu vаqti Tа’lim beruvchi Tu ^ оluvchilаr1-bоsqich. O ‘quv mаshg ‘ulоtigа kirish bоsqichi

(5 dаqiqа)

1.1. O‘quvchilаrni bugungi dаrsning maqsad va vazifalari bilan tanishtiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

Tinglаydilаr

2-bоsqich. Аsоsiy bоsqich (65 dаqiqа)

2.1. Test topshiriqlarini bajartiradi 1-ilova 2.2.Oybek haqida ma’lumot beradi (2-ilova) 2.3.Slayd namoyish etadi.2.4.BBB gadvalini to’ldiradi 3-ilova2.4.“Bolalik” qissasi haqida ma’lumot beradi.2.5.Qissani o’qitadi.4-ilova2.6.Topshiriqlarni bajartiradi.5-ilova

Topshiriqni bajaradilar Tinglaydilar Tomosha qiladilar

Tinglaydilaro‘qituvchi tomonidаn berilgаn topshiriqlаrni bаjаrаdilаr.

3-bоsqich. Yakuniy l)<)sqich (10 dаqiqа)

3.1. O ‘quv fаoliyati yuzаsidаn xulosа bildirаdi.3.2. Mаvzu mаqsаdigа erishishdаgi o ‘quvchilаr fаoliyatini t ilil qilаdi vа o‘zlаshtirа olmаgаn joylаrni qаytа o ‘qib chiqishni tаvsiya qilаdi.3.3. Uygа vаzifа beradi.

Tinglаydilаr.

Vаzifаni yozib оМПат.

1-ilova Oybek

(1905-1968)

Muso Toshmuhammad o‘g‘li Oybek 1905-yil 10-yanvarda Toshkentning

Gavkush mahallasida bo‘zchi oilasida dunyoga kelgan. Shoir dastlab eski maktabda,

so‘ngra «Namuna» maktabida, Navoiy nomidagi ta’lim va tarbiya texnikumida o‘qidi.

Oybek yoshligini eslab shunday yozgandi: «Yop-yorug‘ oydin kechada uyimizning

yassi tomida onam bilan turardim; to‘lishgan oy osmon bo‘ylab suzardi, u menga juda

hamgo‘zal ko‘rinardi. Men unga qo‘llarimni cho‘zib intilar va «oyi, oyni olib bering»,

- deb xarxasha qilardim. Bo‘lg‘usi adibning bu so‘zlari kuchli ramziy ma’noga ega.

Oybek hayotda «Adabiyot osmonida oy» darajasiga ko‘tarildi. O‘rta Osiyo davlat

universitetining ijtimoiy fanlar fakultetida o‘qidi. So‘ngra Sankt-Peterburgdagi

Plexanov nomidagi xalq xo‘jaligi institutida o‘qib kelgan. Oybek O‘zbekiston

Yozuvchilar uyushmasida rais, O‘zbekiston Fanlar akademiyasida gumanitar bo‘limi

boshlig‘i lavozimlarida faoliyat yuritdi.

Oybek «Tuyg‘ular», «Ko‘ngil naylari» she’riy to‘plamlari, «Musicha», «Fonarchi ota»

hikoyalari, «Navoiy», «Quyosh qoraymas» romanlarini yozgan. O‘zbekiston xalq

yozuvchisi, Fanlar Akademiyasining akademigi bo‘lgan. Oybek 1968-yilda vafot etdi.

Lug‘at bo‘zchi - ткачXalq-xo‘jalik instituti - институт народного хозяйство

Yozuvchilar uyushmasi raisi -председатель союза писателей

O‘zbekiston xalq yozuvchisi -народный писатель Узбекистана

2-ilova


3-ilovaBolalik

( q is s a d a n p a r c h a )

Turg‘un ikkovimiz shoshilib bozor tomon yuguramiz. Soat o‘n bir o‘n ikki, qirq tiyin

pulni belboqqa qattiq tugib olganman. Egnimda uzun yaxtak, boshimda yangi do‘ppi,

oyoq yalangman.

Havo bulut, quyosh dam yalt etib bir ko‘rinib qoladi, dam bulutlar ichiga beki-

nib oladi.

- Kitob juda ham qimmat... - Meni alday boshlaydi Turg‘un. - Olamiz bir ma-

zali narsa... .

- Yo‘q-yo‘q! - deyman darrov uning niyatini payqab. - Kitob yaxshi narsa. Hali

qarab tur, unda har bir ajoyib baytlar borki, tushunmaysan, e, qo‘y-yey. - bir zum

sukutdan keyin davom etaman: - marojniy shirin narsa-yu, lekin oyimdan qo‘rqaman,

pulni Karom opam kitobga bergan.

- Tortisha-tortisha bozorga yetamiz. Bozor qizg‘in. Aravalar, otlar, xa- chirlar,

eshaklar tiqilinch. Nonvoylar serob. Birining boshida savat, birining qo‘lida savat:

«jizza non yumshoqqina, barragina...» deya qichqira-qichqira bozor oralab yuradilar.

Turg‘un ikkovimiz ot-aravalar orasidan suqulib, kitob do‘konlariga yetamiz. Kitob

rastasi sokin. Ahyon-ahyonda uzun, keng yaktakda kir sallali, soqollari o‘sgan,

oriqqina, rangpar biror mullavachchaning kitob varaqlab turgani ko‘rinadi. Jimjit

go‘yo butun kitobfurushlar mudroqda deysiz.

Turg‘un ikkovimiz har bir do‘kon oldida to‘xtab, rastani xo‘p aylanamiz. Tom- da

urishib talashib yurgan kuchuklarga Turg‘unning ko‘zi tushib qoladi:

- E, attang, deydi meni turtib. - biror joy yo‘qmikan tomga chiqishga? Ku-

chuklar ko‘p ekan, yaxshisini tanlab olib ketardik...

- Amaki, Muqimiy bormi? ...

- Muqimiy bor, - deydi yumshoq tabassum bilan kitobfurush.

- Har xil kitoblarni o‘qiyman, - deyman-da, birdan kulib yuboraman, - qizlarga

kerak edi. Muqimiyni yaxshi ko‘rib o‘qiydi qizlar. Yaxshi baytlari bor-da, amaki.

Chol xaxolab kulib yuboradi. Keyin sekin qo‘zg‘alib, pastni, yuqorini kovlash- tiradi.

Muqimiy bayozini topib, menga uzatadi.

Avaylab, qo‘limga olaman. Yaxshi ishlangan, chiroyli muqova, kichkina kitob.

Asta varaqlayman, pichirlab, ichimda o‘qiyman.

- Ota, necha pul? - so‘rayman kitobni yopib.

- Yur-e, yomon kitob, bo‘lmaydi, olma! Oshiq-ma’shuqdan boshqa gap yo‘q

ichida, - qistaydi meni turtkilab Turg‘un.

- Omisan-da, ma’nosini tushunmaysan. Muqimiy ajoyib shoir. Opam aytgan,

topib kel, shu kitobni degan, - jahlim chiqib tushuntiraman Turg‘unga.

Chol ko‘zlarini qisib, kulib qo‘yadi:

- Yaxshi. Ma’nolik narsa. Muqimiyni ko‘rganman. Xushfe’l, dono odam edi

marhum. Muqimiy kattakon shoir. Qo‘qonda turadi u kishi. Bu - shoirning yurak

parchasi! Bolam, narxi ikki tanga...

«Karom opam o‘zi ham menga ikki tanga bergan edi, bilar ekan narxini» deyman o‘z-

o‘zimga va tangalarni avaylab, belbog‘dan yechib olaman-da, tavoze bilan cholga

uzataman.

Kitobni qo‘ltig‘imga tiqaman. Bozordan chiqqandan so‘ng, jar yoqasida birpas

o‘tirib, suv ichamiz. Yo‘l-yo‘lakay qovurma baliq, go‘shtkuydi, kaboblar har qadam-

da. Ularning burqiragan hidi juda yaxshi. Ammo chaqa qani?

Hadraga yetib olgandan keyin, qadamni sekinlashtiramiz. Muqimiyni asta, bir-bir varaqlab,ichimda o‘qiy boshlayman.

- Ey, o‘qisang, eshittirib o‘qi-ya, bo‘lmasa qadamingni tezlat, - deydi Turg‘un o‘qrayib.Men kitobdan ko‘zimni uzmasdan kulaman. Sekin o‘qiy boshlayman:

Surma qo ‘ymay muncha ham jono qarodur ko‘zlaring,Har biri jon qasdiga boqqan balodir ko‘zlaring.Qumri sarvi qaddu, bulbul gul yuzingning volasi,Men Muqimiyga hamisha muddaodir ko‘zlaring.

- Xo‘sh, ma’nosini tushundingmi, o‘rtoq? Bu bayt qo‘shiqdek totli, ma’nodor narsa.

- Mengayam qaymoqday yoqadi, lekin baliq qorinni to‘ydiradi. Esing yo‘q, bu baytdan qorning to‘ydimi? Xumpar! - deydi Turg‘un qo‘lini siltab.

Uning gapi qulog‘imga kirmaydi, xayolim kitobda...

Lug‘at varaqlamoq - листать

belbog‘ - пояс jimjit - совершенно тихий tanga - монета oyoqyalang - босой bayoz - сборник стихов

orasidan suqilib - прoсовываться

Междуkitob do‘koni - книжный магазин rasta - ряд лавок, торговый ряд ajoyib - удивительный

4-ilova Matn yuzasidan savol va topshiriqlar.

1. Oybekning hayoti va ijodi haqida gapiring.

2. «Bolalik» qissasining asosiy qahramoni kim deb o‘ylaysiz?

3. Bosh qahramon nimaga qiziqadi?

4. Bosh qahramonning o‘rnida bo‘lganingizda siz nima qilar edingiz?

Uyga vazifa.

Oybekning «Bolalik» qissasini o‘qing va gapirib berin

9-Mаvzu Sinfdan tashqari o‘qish:Abdulla Qahhorning “Ming bir jon"hikoyasi





Mаshg‘ulоt vаqti - 80’Mаshg‘ulоt shаkli Mavzu bo‘yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash

yuzasidan amaliy mashg‘ulotАmаliy mаshg ‘utot rеjаsi

1.“Kitoblar dunyosi" mavzusida suhbat tashkil etish.2.Abdulla Qahhorning hayoti va ijodi haqida ma’lumot.3. “Ming bir jon" hikoyasini o’qish.4. Topshiriqlarni bajarish

Аmаliy шаshg‘ulоtning tа’limiy mаqsаdi: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Аш а^ mаshg‘ulоtning tаrbiyaviy muqsudi: kitob o’qishga muhabbat sifatlarini shakllantirish, to’g’riso’zlik hislarini tarbiyalash.Ашаliy шаshg‘ulоtning rivоjlаntiruvchi шаqsаdi:o‘quvchilarning og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pеdаgоgik vаzifаlаr:1.Berilgan mavzu asosida suhbat tashkil etadi.

2. Abdulla Qahhorning hayoti va ijodi haqida ma’lumot beradi.3.Hikoyani o’qitadi.4.Topshiriqlarni bajartiradi

O‘quv fаоliyati nаtijаlаri:1.Suhbatda ishtirok etadilar.

2. Abdulla Qahhorning hayoti va ijodi haqida ma’lumot oladi.3.Hikoyani o’qiydilar.4.Topshiriqlarni bajaradilar.

Tа’liш berish usullnri Bahs-munozara,TarmoqlashTа’liш berish shаkllаri Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Tа’liш berish vоsitаlаri O‘quv qo‘llanma, tarqatma material, diktant matni,rasmlarTа’liш berish shаrоiti auditoriya


Ish bоsqichlаri vu vаqti Tа’liш beruvchi Tа’lim оluvchilаr1-bоsqich. O ‘quv шаshg ‘ulоtigа kirish bоsqichi

(5 d;iqiq;i)


Tinglaydilar


2.1. Berilgan mavzu asosida suhbat tashkil etadi 1-ilova2.2.A.Qahhorning hayoti va ijodi haqida ma’lumot beradi (2-ilova)2.3.Slaydlar namoyish etadi 3-ilova2.4.Tarmoqlash metodi orqali jadvalni to’ldirtiradi 4-ilova2.5.Hikoyani o’qittiradi 5-ilova2.6.Topshiriqlarni bajartiradi 6-ilova

Bahs-munozarada ishti ishtirok etadilar

Tinglaydilar Tomosha qiladilar Topshiriqni bajaradilar O’qiydilaro‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradilar

3-bоsqich. Yakuniy bоsqich (10 dаqiqа)

3.1. O ‘quv faoliyati yuzasidan xulosa bildiradi.3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagio ‘quvchilar faoliyatini tahlil qiladi va o‘zlashtira olmagan joylarni qayta o ‘qib chiqishni tavsiya qiladi.3.3. Uyga vazifa beradi.

Tinglaydilar.


1-ilovaMatnni o‘qing va berilgan topshiriqlar asosida suhbatlashing.

Kitoblar fazilati haqidaQadimgi arab shoirlaridan biri aytadi: «Gaplari malol kelmaydigan borimizda ham, yo‘g‘imizda ham ishonchli, sadoqatli suhbatdoshlarimiz bor. O‘tgan zamon voqealaridan bilganlarini bizga yetkazadilar. Maslahat, odob va mustahkam iroda ifoda etadilar. Ularda qo‘rqinchli kasallik, xavfli holat yo‘q, barmoqlari bilan ham, mushtumlari bilan ham bizni qo‘rqitmaydilar. Ularni tirik desam, yolg‘onchi bo‘lmayman, jonsiz desam aqlsiz hisoblanaman. Jahonda ulardan yaxshiroq do‘st yo‘q. Kishi yolg‘iz qolsa, ular ze riktirmaydi. Ularda orom boru, ozor yo‘q».

Matn yuzasidan savol va topshiriqlar. 1. Matn nima haqida?2. Qanday kitoblarni o‘qigansiz?3. Kitobga berilgan ta’riflarni matndan topib o‘qing.

2-ilova

O‘zbek adabiyotining atoqli namoyandasi Abdulla Qahhor 1907-yil 17-sentabrda Qo‘qonning Ko‘mir bozori mahallasida temirchi oilasida tug‘ildi. Yozuvchi bu haqda o‘z tarjimayi holida shunday yozgan: “Men 1907-yil kuzda, chorshanba kuni 17-sentabrda Qo‘qonning Ko‘mir bozori mahallasida tug‘ilganman. Otam temirchi edi”. Uning bolaligi Qo‘ qon atrofidagi Yaypan, Qudash, Buvayda, Olqor, Oqqo‘rg‘on singari qishloqlarda o‘tadi. Abdulla dastlab Buvaydadagi eski maktabda o‘qiydi, so‘ngra Oqqo‘rg‘ondagi jadid maktabida, Qo‘qondagi internatda, 1922 - 24-yillarda Qo‘qondagi o‘qituvchilar tayyorlaydigan bilim yurtida tahsil oladi. U 1926 - 30-yillarda O‘rta Osiyo davlat universiteti(hozirgi O‘zMU)-ning pedagogika fakultetida o‘qiydi. Umri davomida barakali ijod qildi, “Qizil O‘zbekiston”, “Mushtum”, “Yangi yo‘l” gazetalarida “Nish”, “Norin Shilpiq”, “Mavlono Kufur”, “Guluyor”, “Erkaboy”, “E-boy” kabi taxalluslar bilan ijod namunalarini e’lon qilgan. Rus yozuvchisi A.P. Chexovni o‘ziga ustoz deb bilgan. Umri davomida haq so‘z aytishni, haqiqatni kuylashni shior qilgan buyuk yozuvchiAbdulla Qahhor 1968-yil 25-mayda Moskvada vafot etgan.

Asarlari:1. “Qishloq hukm ostida” (1932-yil, ilk qissasi), “Muhabbat”, “O‘tmishdan ertaklar”,

“Zilzila” qissalari;2. “Sarob”, “Qo‘shchinor chiroqlari” romanlari;3. “Shohi so‘zana”, “Og‘riq tishlar”, “Ayajonlarim”, “Tobutdan tovush”

komediyalari;“Hikoyalar” to‘plami (3 ta), “Kampirlar sim qoqdi”, “Xotinlar”, “O‘g‘ri”,

“Bemor”, “Anor”, “Mahalla”, “Tomoshabog‘”, “Millatchilar”, “Adabiyot muallimi”, “Mayiz yemagan xotin”, “To‘yda aza”, “Ming bir jon”... kabi 80 dan ortiq hikoyalar muallifi.

Tarjimalari:

1. A.S. Pushkinning “Kapitan qizi” qissasi2. Gogolning “Uylanish” va “Revizor” komediyalarini3. Kibriyo Qahhorova bilan birga “Tolstoyning “Urush va Tinchlik” asari3-ilova

4-ilova Doiralarni asarlar nomi bilan to’ldiring

5-ilova М и н г б и р ж о н ( ^ и к о я )

Мартнинг охирги кунлари. Кук юзида сузиб юрган булут парчалари офтобни бир зумда юз куйга соляпти. Офтоб дар сафар булут остига кириб чикканида, бадор келганидан бехабар дануз гафлатда ётган ут-уланни, курт-кумурскани уйготган, аввалгидан дам ёругрок;, аввалгидан дам иссикрок шуъла сочаётгандай туюлади.Касалхонага якинда тушган Миррадимов, жиккаккина киши, узига жуда дам катта кук халатга бурканиб, енгчадан бошини чикариб турган сичкондек деразадан кучага караб утирган эди, бирдан тутакиб кетди: шундай даво булса-ю, оёк-кули бутун одам кучага чиколмай, деразадан муралаб утирса!..Миррадимов жуссаси кичкина булгани билан товуши жуда йугон ва бунинг устига секин гапиролмас эди. Хамшира югуриб кирди, Миррадимовнинг соглигини, кайфиятини суради, кейин дардни бардош енгади, бу хусусда Мастура Алиевадан ибрат олиш керак, деган мазмунда шама килди.Мастура Алиева саккиз ойдан бери палатасидан чикмай ётган огир хаста, уни касалхонада дамма билар, куп киши кириб курган экан. Миррадимовнинг одамгарчилиги тутиб кетди:— Шу шурлик аёлни бир кириб курайлик! Уч кунлиги борми, йукми... Соб булган дейишади...— Ха, анча огир,— деди дамшира хурсиниб,— ун йил дард тортиш осонми!Пойгахдаги каравотда китоб укиб ётган Хожи ака деган хаста йугон гавдасига номуносиб чакконлик билан бошини кутариб, кузидан ойнагини олди.— Ун йил? Ун йилдан бери касал эканми?— Ха, ун йил булибди. Бечора турмуш килганига бир йил булар-булмас шу дардга йуликкан экан. Томогидан деч нарса утмайди. Овкатни корнига куйишади... Тешиб куйилган... Баъзан узи куяди, баъзан эри.Хожи аканинг кузлари уйнаб кетди.— Эри? Эри борми?— Бор. Шу ерда. Беш ойдан бери бирга!

Хожи ака узок; анграйиб колганидан кейин:— Ун йил касал бокиб, яна касалхонада дам биргами? — деди.— Шуни айтинг,— деди дамшира.— Докторларга ялиниб-ёлвориб палатага каравот куйдириб олди.

Хожи ака дардга бу кадар бардошли аёлдан дам кура бунчалик вафодор эрни куришга иштиёкманд булиб колди-ю, халатининг белбогини мадкам боглаб, шиппагини кийди.— Кани, юринглар, табаррук одамлар экан, бир куриб чикайлик.Хамшира Мастура билан унинг эрига хабар бергани кетди.Хаял утмай, корни чиккан Хожи ака олдинда, узун коридордан унинчи палатага томон йул олдик. Палата эшиги олдида бизни диндига ухшаган коп-кора, катта-катта кузлари ёниб турган бир йигит, афтидан, Мастуранинг эри камоли эдтиром билан кутиб олди ва дар кайсимизга айрим миннатдорчилик билдириб, ичкарига йуллади. Палатага кирдик. Шу пайт офтоб яна булут остига кирди-ю, палатани шом коронгилиги босди. Каттакон деразанинг чап томонидаги каравотдан заиф, йук, заиф эмас, майин товуш эшитилди:— Келинглар... Радмат! Одамга одам кувват булади, минг радмат! Акрамжон, курси куйиб беринг... Офтоб яна ёришди. Мастурани баралла курдик... Куз унгимизда хаста эмас, улик, дакикий улик, сап-сарик терию суякдан иборат булган мурда ичига ботиб кетган кузларини катта очиб ётар эди... Тобутда ётган уликнинг кулими, оёгими бирон сабаб оркасида бехосдан кимирлаб кетса киши кай адволга тушади? Унинг улим пардаси коплаган юзида чакнаб турган кузларини курган киши худди шу адволга тушар эди.Боя бизни кутиб олган йигит — Акрамжон курси куйиб берди. Миррадимов икковимиз утирдик. Хожи ака йутон гавдаси билан Мастурани тусиб тикка туриб колди. Ёнимдаги курсини суриб Хожининг этагидан тортай десам, корни силкиняпти... Ажабо, бу одам нега кулаётибди, деб афтига карасам... ранги буз булиб кетибди! Унинг куркканини пайкаб, дамшира дарров йул килди:— Ие, Хожи ака, сизга дори бериш эсимдан чикибди-ку, юринг! - деди ва Хожини етаклаб чикиб кетди. Хожи коридорга чикиб йикилармикан, деб уйлаган эдим, йук, хайрият, гумбурлаган товуш эшитилмади...Хамшира йул килиб Хожини олиб чикишга чикди-ю, лекин барибир, Мастура пайкади. Жуда-жуда хунук иш булди. Миррадимов икковимиз нима дейишимизни, нима килишимизни билмай колдик. Бу дол касалга кандай таъсир килди экан, деб секин карадим. Мастура консиз лабида табассум билан эрига юзланди:— Акрамжон, дафтарингизга ёзиб куйинг: уч марди майдон мени кургани кирган эди, биттаси аранг кочдию, иккитаси кочгани дам булмай, утириб колди.Мастура пикирлаб кулиб юборди; яна кулди, ёш боладай узини тутолмай кикирлар эди. Бу дазил ва айникса кулги аввал хунук, одамнинг этини жимирлатадиган даражада хунук эшитилди, кейин нучукдир, Мастуранинг юзидан улим пардаси кутарилгандай, даёт тула кузлари улик юзига жон киргизгандай булди. Миррадимов Хожи аканинг килмиши туррисида узр тарикасида бир нима демокчи булиб гап бошлаган эди, Мастура сузини огзидан олди:— Бунака нарса менга таъсир килмайди,— деди,— Акрамжон, буларга тобут вокеасини айтиб беринг... йук, йук, узим айтиб бераман! Бунга беш йилдан ошди. Куз олдимдан кетмайди... Калин кор ёккан кун эди. Мен деразанинг рупарасида мана шу хилда ётибман, Акрамжон пайпогини ямаётган эди шекилли. Бирдан куча эшигимиз очилди-ю, кизил бир нарса кирди, нима экан деб карасам - тобут! Акрамжоннинг икки уртоги довлимизга тобут кутариб кирди! Юрагим жиг этиб кетди... Вой шурим, надот улган булсам... То эс-душимни унглаб, Акрамжонга бир нима дегунимча, бояги иккови тобутни деворга суяб куйиб, уйга кириб келди; уйга кирди-ю, мени куриб иккови дам бояги Хожи акангиздай шайтонлаб колаёзди. Акрамжон дайрон... Мен ана кетди, мана кетди булиб ётган эдим-да, уша куни эрталаб биров автобусда йиглаб кетаётган бир болани куриб, менинг укамга ухшатибди-ю, шундан далигидай гап таркалибди... Тобутни бузиб печкага калашди. Менга шу дам таъсир килгани йук. Бунака нарсалар улим кутиб ётган касалга ёмон таъсир килиши мумкин, мен деч качон улим кутган эмасман, кутмайман дам! У ёгини суриштирсангиз, мен одам боласининг улим кутишига, яъни дунёдан умид узишига ишонмайман. Хатто тилдан колган касалнинг розилик тилашиб карагани дам дунёдан умид узгани эмас, балки «розилик тилашгани дали эрта» дермикин деган умид билан, дунёда тенги йук, тимсоли йук зур умид билан карагани деб биламан.Акрамжон Мастуранинг биз билан ёзилиб утирганига канчалик хурсанд булса, толикиб колишидан шунчалик хавотирда экани куриниб турар эди; шунинг учун Мастурага тез-тез дам беришни кузлаб, купрок бизни гапиртиришга, узи гапиришга даракат киларди.— Сизнинг нима дардингиз бор?- деди Миррадимовга юзланиб.Миррадимов бирданига учта дарднинг номини айтди.— Вой шурим!..— деди Мастура, — жиндаккина жонингизга-я! Шу жуссангизга учта дард сигдими?Булди кулги! Айникса, Миррадимов завк килиб кулди. Касаллик, улим туррисидаги гап тугаб,

хушчакчак судбат бошланишига илдак булиб турган Акрамжон Мастура бошлаган аскияни илиб кетди; аскияга жуда уста экан, оламда дард нима, улим нима эканини буткул унутиб, роса кулишдик. Афсуски, Миррадимовнинг йутон товуши судбатимизнинг бузилишига сабаб булди: врач коридордан утиб бораётиб, унинг бесунакай кулгисини эшитган булса керак, эшикни очиб каради ва Мастурага зедн солиб, унинг юзида доргинлик курди шекилли, бизни чикариб юборди. Акрамжон кетимиздан чикди, бизнинг бу илтифотимиз Мастурага канча куч-кувват беришини айтиб, кунглида мавж уриб, ёш пардаси босган кузларида куриниб турган чексиз мин- натдорчилик туйгусини айтиб битиролмас, афтидан, Мастуранинг бир минутлик ороми учун унг кузини уйиб беришга дам тайёр эди.Палатамизга кайтдик. Хожи ака каравотида ёнбошлаб, канд чой ичиб, узини елпиб ётар эди. Булиб утган хижолатли иш туррисида у дам индамади, биз дам индамадик. Хожи акага бир нима дейиш у ёктса турсин, Миррадимов икковимиз дам кечгача бир-биримизга суз котмадик; афтидан, борлигимиз Мастура билан банд, куюндай чарх ураётган таассуротлар, фикрлар, туйгуларни ифода килгани суз тополмас эдик.Кеч кирди. Хожи ака уртачарок хуррак тортиб уйкуга кетди. Миррадимов дам-бадам у ёкдан-бу ёкка агдарилар эди, нидоят, менинг уйгок эканлигимни пайкаб, бошини кутарди.— Бу хотиннинг жони битта эмас, минг битта! — деди, — дозир тугаб колган шамдай липиллаб ёнаётган жони башарти сунган такдирда дам, колган мингтасини ёкиб кейин сунади. Мана шу ишонч Мастурага улимни йулатмайди.Миррадимов узокжим колганидан кейин яна бирдан:— Эри-чи, эри? — деди, — бу йигитнинг дам рафторидан, йигитлик умри минг биттаю, шундан биттагинасини Мастурага курбон киляпти.Эртасига Мастура дакида яна бир кунгилсиз гап эшитдик: бечоранинг томогидан деч нарса утмаслиги устига корнига тез-тез сув тупланар экан...Кунлар утиб даммамиз таркалдик. Миррадимов узининг МТСига, Хожи ака курортга кетди.Орадан бир канча вакт утгандан кейин шу томонга йулим тушдию, касалхонани босиб утолмадим; кириб таниш дамширадан сурасам, Мастура бир соатдан кейин оператсияга ётар экан. Докторлар оператсия столидан туролмайди, деб беш ойдан бери унинг раъйини кайтариб келишар экан, охири булмабди — Мастура улсам товоним йук, деб тилхат берибди.Кириб курай десам, доктор ижозат бермади. Менинг йуклаб келганимни курса, далда буладиган бирон суз айтсам, зораки дармон булса деб кутдим.Вакт-соати еттанда Мастурани дамшира билан Акрамжон икки томондан суяб олиб чикишди. Лекин эшикдан чикиши биланок Мастура икковини икки томонга итариб узи юрди; бардам кадам ташлаб, оператсия залининг эшигини узи очиб кириб кетди. Акрамжон, бутун диккати хотинида булгани учун мени пайкамади. Мастура эса менга бир карадию, танимади шекилли, индамади. Оператсияга докторларнинг кунгли чопмагани, хастанинг доли узимга маълум булгани, Мастуранинг улимнинг юзига бунчалик тик карагани коронгида курккан киши ашула айтганидек эмасмикин, деган гап кунглимдан утгани учун оператсиянинг натижасини кутмадим, кечкурун касалхонага телефон килмокчи булганимда, ростини айтсам, телефон трубкасини дадил ололмадим. Йук, хайрият, Мастура оператсиядан бардам турибди. Шунака дейишди.Шундан кейин мен узок сафарга кетдиму, Мастуранинг такдиридан бехабар булдим, лекин уни тез-тез эслар эдим; бу токати ток, жони темирдан инсоннинг тузалиб кетишини, яшашини, узок умр куришини унинг узидан дам купрок тилар эдим. Шунинг учун орадан уч йил утгач, Акрамжонни бир бегона хотин билан курганимда аламимдан дод деб юбораёздим.Пахта байрами деч каерда Мирзачулдагидек кизикутма-са керак, чунки бу ерга ресггубликанинг турли областларидан келган одамлар уз областининг ашуласини, уйинини дам олиб келган дейишади.Пахта байрамини ёр-журалар билан Гулистон раёнида утказдик.Акрамжонни, боя айтганим хотин билан шу ерда, Гулистон раёни марказининг чикаверишида курдим. Урта буйли, хушкомат, вужудидан ёшлик кучи ва гайрати ёгилиб турган коп-кора жувон отда олма еб, йул буйида турар, Акрамжон уз отининг айилини кайта богламокда эди. Акрамжон мени куриб колди-ю, жувонга бир нима деди. Жувон дарров отдан тушди. Иккови югуриб келди. Иккови дам мен билан жуда эски кадрдондай сурашди. Бирок мен, дарчанд килсам дам, палатадан чикиб оператсия залига кириб кетаётган Мастура куз унгимдан кетмай, булар билан самимий куриша олмадим: Акрамжонни бир нав кучоклаган булдим, жувонга эса кулимнинг учини бердим.Жувон:— Амаки, мени танимадингизми?— деди ва хуржундан иккита олма олиб, бирини менга берди.— Каердадир кургандай буламан, лекин...Жувон кулидаги олмани устма-уст бир неча мартаба тишлади ва чала чайнаб ютди.— Енди дам танимадингизми?— деди.Танидим! Факат кузидан танидим! Кулимсираб, оламга табассум сочиб турган бу жувон уша

Мастура эди. Мен нима дейишимни билмай:— Бу ёкда нима к;илиб юрибсиз? — дедим.Мастура кулди.— Кучимни, гайратимни тула-тукис ишга солиб юрибман, - деди.— Оператсияга кириб кетаётганингизда мен йулакда турган эдим, даяжонда булсангиз керак, танимадингиз...— Йук;, амаки,— деди Мастура бир оз хижолат булиб,— кечирасиз, атайин сурашмаган эдим... Сурашсам, менга тасалли берар эдингиз... Уша тобда менга тасалли бериб айтилган дар бир суз ишончимга рахна, кунглимга гулгула солиши мумкин эди.Узок; судбатлашдик. Эр-хотин отларини етаклаб, мени талай ергача кузатиб куйишди: сунг хайрлашиб сул томонга от куйиб кетишди.Мен садрода лочиндай учиб кетаётган Мастура билан Акрамжонга узок; к;араб к;олдим.Иккови уфк;к;а етганда, бири орк;ага к;айтди, хаял утмай етиб келди.Бу Мастура экан, йулдан бир неча к;адам нарида туриб:— Амаки, Хожи акамга салом айтинг, — деди ва уфкда кутиб турган Акрамжонга томон от куйиб кетди.Шадарга к;айтганимиздан кейин Мастуранинг омонатини топшириш учун Хожи акани топдим, лекин саломини топширолмадим: Хожи ака бечора к;азо к;илган экан.

6-ilova

Topshiriq

Matn yuzasidan savol va topshiriqlar.1.Abdulla Qahhorning hayoti va ijodi haqida gapiring.2.Hikoyaning asosiy qahramonlarini sanab bering.3.Bosh qahramon kim deb o’ylaysiz?4.Mastura nima sababdan sog’ayib ketdi?5.Hoji akaning o’limi nima sababdan tezlashib ketdi?

Uyga vazifa.Hikoyani o‘qing va gapirib bering.

10-M avzu O’zbekiston olimlariGaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda va qo‘shma gaplar

1.1. Ta'lim berish texnologiyasin ing m odeli




1.“O’zbekiston olimlari” mavzusida suhbat tashkil etish.2.Matn ustida ishlash3.Gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda va qo‘shma gaplar haqida ma’lumot.4. Topshiriqlarni bajarish

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: kitob o’qishga muhabbat sifatlarini shakllantirish, to’g’riso’zlik hislarini tarbiyalash.Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi :o‘quvchilarning og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pedagogik vazifalar:1.Berilgan mavzu asosida suhbat tashkil etadi.2.Matn ustida ishlatadi3.Gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda va qo‘shma gaplar haqida ma’lumot beradi.4.Topshiriqlarni bajartiradi

O‘quv faoliyati natijalari:1.Suhbatda ishtirok etadilar.2.Matn ustida ishlaydilar.3.Gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda va qo‘shma gaplarhaqida ma’lumot oladi.4.Topshiriqlarni bajaradilar.

Ta’lim berish usullari Tarmoqlash, Baliq skletiTa’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, tarqatma material, diktant matni,rasmlarTa’lim berish sharoiti auditoriya



(5 daqiqa)


Tinglaydilar


2.1. T armoqlash metodi orqali j advalni to’ldiradilar 1-ilova2.2.Berilgan mavzu orqali suhbat tashkil etadi (2-ilova)2.3.Matn ustida ishlaydilar 3-ilova2.4.Baliq skleti jadvalini to’ldirtiradi 4-ilova2.5.Grammatik mavzu haqida ma’lumot beradi. 5-ilova2.6.Tarmoqlash topshiriqlarni bajartiradi. 6- ilova

Topshiriqni bajaradilar


Topshiriqni bajaradilar Topshiriqni bajaradilar Tinglaydilar

topshiriqlarni bajaradilar.



Tinglaydilar.


1-ilova

2-ilova Berilgan so‘zlardan foydalanib suhbatlashing.Foydalanish uchun so ‘zlar: olimlar, bilimga chanqoqlik, ijodkorlik, tibbiyot, fidokorlik, dunyoga tanitmoq, fan-texnika asri.

3-ilova.

Matnni o‘qing va mazmunini so‘zlab bering.

O‘zbekistonda fanO‘zbekiston - ilm-fan va madaniyat qadimdan taraqqiy etgan mamlakatlardan biri. Markaziy Osiyo, xususan, O‘zbekiston hududida, ayniqsa, astronomiya, matematika, tibbiyot, kimyo, to‘qimachilik, me’morchilik, ma’danshunoslik, falsafa, musiqa, tilshunoslik, adabiyotshunoslik rivojlangan.

O‘zbekiston olimlari ota-bobolari yaratib ketgan ilmiy merosini o‘rgandilar va boyitdilar. O‘zbekistonda hozir ham yuqorida sanab o‘tilgan sohalar rivojlantirilmoqda, ularning qatoriga yangilari qo‘shilmoqda.Respublikasi Fanlar akademiyasining bo‘limlari, Buxoroda ilmiy markazi, Urganchda Xorazm Ma’mun akademiyasi ochilgan.Ilmiy tadqiqot ishlari xalq xo‘jaligining turli tarmoqlarida faoliyat ko‘rsatadigan ilmiy tadqiqot institutlari, ilmiy ishlab chiqarish birlashmalari, ilmiy markazlari, shuningdek, universitetlar va boshqa oily o‘quv yurtlarida ham olib boriladi. Ilmiy xodimlar Fanlar akademiyasi tizimida, shuningdek, oily o‘quv yurtlari, xalq ta’limi tizimida tayyorlanadi.Hozirgi davrda fan O‘zbekistonda jamiyat taraqqiyotini olg‘a siljituvchi kuch va vosita bo‘lib xizmat qilmoqda. Xalq va millat dunyoqarashini shakllantirish, ta’lim-tarbiya, axloq nor- malarini vujudga keltirish, ma’naviy barkamol insonni tarbiyalashda alohida o‘rin tutmoqda. Fundamental va amaliy tadqiqotlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni mustahkamlash, ilmiy yutuq- lar natijalarini amaliyotga tezroq joriy etish hozirgi davr fani uchun muhim vazifalardan biridir.

O‘zbekiston Respublikasi ensiklopediyasidan

Lug‘at meros - нaслeдиetaraqqiy etgan - прсгрсссирующий rivojlanmoq - рaзвивaться yaratmoq - сoздaвaтьamaliy tadqiqot - npaKTO4ecme исслeдoвaния kashfiyot - orapbrrra; изoбрeтeния barkamol - сoвeршeнный qadimdan - издaвнa, с дрeвниx врeмён ilmiy tadqiqot - Hay4Hoe исслeдoвaниe ilmiy markazlar - таучнью цeнтры ilmiy kadrlar - таучнью кaдры

4-ilоvаMаtn mаvzusi bo ‘yichаO l i m l a r f a o l i y a t y u r i t g a n s o h a l a r n i a n i q l a n g .

5-ilova Bilib oling!Gaplar tuzilishi jihatdan ikki xil bo‘ladi va ular o‘zaro grammatik asoslar miqdoriga ko‘ra farqlanadi:1. Sodda gaplarda bitta ega va kesim munosabati, ya’ni bitta grammatik asos mavjud bo‘ladi: Dars boshlandi. Yomg‘ir yog‘madi. Bahor keldi. Ba’zan sodda gap egasiz, faqat bitta kesimdan iborat bo‘lib, boshqa bo‘laklar shu kesim atrofi-

ga birlashadi: Bugun Buxorodan ukam bilan uchib keldim.2. Qo‘shma gaplarda ikki va undan ortiq ega va kesim munosabati, ya’ni grammatik asos mavjud bo‘ladi: Qo‘ng‘iroq chalindi va dars boshlandi.

Qiyoslang:

Bugun havo issiq (sodda gap).Quyosh chiqdi, kunlar isidi (qo‘shma gap).

6-ilova1-mashq. Gaplarni o‘qing. sodda va qo‘shma gaplarni aniqlang.

1. Maftuna kutubxonaga bordi. 2. Bilimli o‘zar - bilimsiz to‘zar. 3. Kecha maktabimizda olimlar bilan uchrashuv bo‘ldi. 4. Dunyo ko‘rgan odam bilan hamsuhbat bo‘lsang, bahri diling ochiladi. 5. Xurshid kitob sotib oldi. 6. Olim bo‘lsang, olam seniki. 7. Zarur kitobni olib keldim. 8. Oy tunda kerak, aql kunda kerak.

& 2-mashq. Foydalanish uchun berilgan so‘zlardan mosini qo‘yib gaplarni to‘ldirib yozing.1. Amerikalik tarixchi Sarton XI asrni «Beruniy asri»,- deb ... .2. Ibn Sinoning «Tib qonunlari» ... necha asrlar davomida Yevropaning eng nufuzli o‘quv yurtlarida o‘qitib kelinmoqda.

3. Ilmsiz inson . daraxt kabidir.4. Beruniyning ilm-fanga qiziqishi ... kuchli bo‘lgan.5. Mirzo Ulug‘bek «Ziji jadidi Ko‘ragoniy» (Yangi astronomiya jadvallari) jadvalini ... .

Foydalanish uchun so ‘zlar: asari, yaratdi, ta ’riflaydi, yoshligidanoq, mevasiz.

2- topshiriq. Matnni o‘qing. Sodda gaplarni topib daftaringizga ko‘chiring.

Tilimizning jonkuyariTaniqli olim Rustam A ’zamovich Yo‘ldoshev, 1941-yil Toshkent shahrida ishchi

oilasida tug‘ilgan. Pedagogika fanlari nomzodi, O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan xalq ta’limi xodimi. 1968-2003-yillarda T.N. Qori Niyoziy nomidagi O‘zbekiston Pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot institutida ishlagan.Ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablar uchun «O‘zbek tili» o ‘quv dasturlari, Davlat ta’lim standarti va «O‘zbek tili» darsliklarining, «O‘zbek tilinio‘rganamiz» o‘quv qo‘llanmasining muallifidir. U o‘zbek tili ta’limi metodikasiga oid qo‘llanma, risola va metodik tavsiyalar, ko‘plab ilmiy maqolalar e’lon qilgan.Ko‘plab shogirdlar tayyorlagan. Rustam Yo‘ldoshevning o‘zga millat vakillariga til o‘rgatishda, metodist olim sifatida hissasi katta. Hozirgi kunda olimning shogirdlari respublikamizda ta’limni rivojiga o‘z hissalarini qo‘shmoqdalar

Matnni o‘qing. Mazmunini o‘z so‘zingiz bilan so‘zlab bering.

6-ilova

1 1 -M uvzu Qo‘shma gaplar, ularning turlariO‘zbek akademik olimlari va ularning hayot yo‘li haqida ma’lumot



Mаshg‘ulоt vаqti - 80’Mаshg‘ulоt slukM Mavzu bo‘yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash

yuzasidan amaliy mashg‘ulotАшаliy шаshg ‘ulоt rеjаsi

1.”O’zbekiston olimlari” mavzusida suhbat tashkil etish.2.Matn ustida ishlash3.Gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda va qo‘shma gaplar haqida ma’lumot.4. Topshiriqlarni bajarish

Ашаliy шаshg‘ulоtning tа’liшiy пик^асП: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Ашаliy шаshg‘ulоtning tаrbiyaviy шаqsаdi: kitob o’qishga muhabbat sifatlarini shakllantirish, to’g’riso’zlik hislarini tarbiyalash.Аmаliy шаshg‘ulоtning rivоjlаntiruvchi шаqsаdi:o‘quvchilaming og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pеdаgоgik vаzifаlаr:1.Berilgan mavzu asosida suhbat tashkil etadi.2.Matn ustida ishlatadi3.Gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda va qo‘shma gaplar haqida ma’lumot beradi.4.Topshiriqlarni bajartiradi

O‘quv fаоliyati nаtijаlаri:l.Suhbatda ishtirok etadilar.2.Matn ustida ishlaydilar.3.Gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari. Sodda va qo‘shma gaplarhaqida ma’lumot oladi.4.Topshiriqlarni bajaradilar.

Tа’liш berish usul^n TT, Mustaqil ishTа’liш berish shаkllаri Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Tа’lim berish vоsitаlаri O‘quv qo‘llanma, tarqatma material, diktant matni,rasmlarTа’liш berish shаrоiti auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob,mashqашаliy m a^g^lp^ng texMtogik хаritаsi

Ish bоsqichlаri vu vаqti Tа’liш beruvchi Tа’lim оluvchilаr1-bоsqich. O ‘quv шаshg ‘ulоtigа kirish bоsqichi

(5 dаqiqа)


Tinglaydilar


2.1. T armoqlash metodi orqali j advalni to’ldiradilar 1-ilova2.2.Berilgan mavzu orqali suhbat tashkil etadi (2-ilova)2.3.Matn ustida ishlaydilar 3 -ilova2.4.Baliq skleti jadvalini to’ldirtiradi 4-ilova2.5.Grammatik mavzu haqida ma’lumot beradi. 5-ilova2.6.Topshiriqlarni bajartiradi. 6-ilova





3-bоsqich. Yakuniy bоsqich (10 dаqiqа)


Tinglaydilar.


1-ilova«Tushunchalar tahlili»




Komillik

Ilm

Fan

Rivojlanish

Ezgu maqsad

Ma’naviyat

Topshiriq

Suhbat- Olimlar qanday insonlar?- Qanday olimlar qomusiy olimlar hisoblanadi?- Qomusiy olimlardan kimlarni bilasiz?- O‘zbekiston olimlaridan kimlarni bilasiz?

topshiriq. Matnni o‘qing. Mazmunini so‘zlab bering.

Berilgan so‘zlar ishtirokida sodda yoyiq gaplar tuzing

Namuna: O‘zbek olimlari dunyoga mashhur.Olimlar, bilimga chanqoqlik, ijodkorlik, tibbiyot, iqtisodiyot, samarasini ko‘rish, tilshunoslik, adabiyotshunoslik, izlanmoq, mashaqqatli yo‘l, fidokorlik, dunyoga tanitmoq, fan-texnika asri, ustozlar.£ 4-mashq. Berilgan sodda yig‘iq va yoyiq gaplarga aylantirib yozing. Masalan: Men bugun rasm chizaman.1.Kitob o‘qidi. 2. Bilim oldilar. 3. Sinfdoshlar uchrashdilar.4.Akam o‘qiydi. 5. Mehmonlar kelishdi. 6. Insho yozishdi.

Bilib oling!

Qo‘shma gaplarni tashkil etuvchi sodda gaplar uning qismlari sanaladi. Ular grammatik jihatdan quyidagi bog‘lovchi vositalar yordamida bog‘lanadi: teng va ergashtiruvchi bog‘lovchilar; bog‘lovchi vazifasida qo‘llanuvchi bo‘lsa, esa, deb so‘zlari; -sa shart mayli qo‘shimchasi;

Qismlarining qanday bog‘lovchi vositalar yordamida bog‘lanishiga ko‘ra qo‘shma gaplar 3 xil turga bo‘linadi: bog‘langan qo‘shmagaplar, ergashgan qo‘shmagaplar, bog‘lovchisiz qo ‘shma gaplar.

Qo‘shma gapning turlariTurlari Xususiyati Misollar

Bog‘langan qo‘shma gaplar

Qismlari teng bog‘lovchilar, bo‘lsa, esa so‘zlari, -u(yu), -da yuklamalari yordamida bog‘lanadi

Havo bulut bo‘ldi-yu, ammo yomg‘ir yog‘madi.

Ergashgan qo‘shma gaplar

Qismlari ergashtiruvchi bog‘lovchilar yoki shunday bog‘lovchi vazifasidagi so‘zlar yordamida bog‘lanadi

Betob bo‘lib qoldim, shuning uchun mashg‘ulotga bormayman.

Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar

Tarkibidagi sodda gaplar mazmunan bir-biri bilan bog‘liq bo‘lib, maxsus bog‘lovchi vositalarisiz, faqat ohang yordamida bog‘lanadi.

Avval ular bizga olishsin, keyin o‘ynaymiz.

yetibbirga

A1-mashq. Gaplarni o‘qing. Qo‘shma gapning turlariga ajratib, jadvalni to‘ldiring.Dars boshlandi, biroq o‘quvchilarning shovqini tinchimadi. Qayerda suv serob bo‘lsa, u yerda o‘simliklar ham serob bo‘ladi. Shunday kitoblar keltirginki, hamma sevib o‘qisin. Kuz fasli kelgan bo‘lsa-da, kunlar hali issiq edi. Kech tushdi, yomg‘ir yog‘a boshladi, shimoldan vaqti-vaqti bilan shamol esardi. Qo‘ng‘iroq chalindi, dars boshlandi. Goh quyosh charaqlab ko‘rinadi, goh yomg‘ir yog‘adi._________________Bog‘langan qo‘shma gaplar Ergashgan qo‘shma gaplar Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar

£2-mashq. Berilgan qo‘shma gaplarning turlarini va o‘zaro bog‘lovchi vositalarini aniqlang.1. Tong otdi, osmon yorishdi. 2. Dugonalar allamahalgacha gaplashib o‘tirishdi, ammo ertalab ikkovi ham barvaqt turishdi. 3. Ko‘chalar odamlar bilan gavjum, hamma ishga, o‘qishga shoshadi. 4. Kimki bo‘lsa dilozor, undan el-yurt bezor. 5. Goh biz ularnikiga boramiz, goho ular biznikiga kelishadi. 6. Mahkam bog‘lang mehnatga bel, chunki mehnat bilan yashnaydi el. 7. Ilm bitmas- tuganmas xazina, biroq uni qancha ko‘p odam egallasa ham kamaymaydi

Matematik olimToshmuhammad Aliyevich Sarimsoqov 27 yoshida fan doktori, 28 yoshida O‘zbekiston

fanlar akademiyasining haqiqiy a’zosi bo‘lgan.U 1936-yilda Samarqand Davlat universitetining fizika-matematika fakultetini tugatgan va shu fakultetda ishlay boshlagan. Ikkinchi jahon urushi yillarida 1942-yili doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan.Yirik matematik olimning o‘nlab ilmiy ishlari O‘rta va Old Osiyo ob-havo jarayonlarini o‘rganishda ehtimollik sxemalarini qo‘llashga qaratilgan. Bu muhim ilmiy tadqiqotlar uchun olimga davlat mukofoti laureati unvoni berilgan. Olim yaratgan o‘nlab yirik tadqiqotlar jahon matematika ilmida alohida qimmatga ega.Olim ToshDU (O‘zbekiston Milliy universitet) da ko‘p yillar rektor lavozimida ishlagan. U O‘zbekiston Fanlar Akademiyasining prezidenti, Respublika Oliy va O‘rta maxsus ta’lim vaziri lavozimlarida ishlagan. T.A. Sarimsoqov mutaxassis kadrlar tayyorlash ishlariga katta hissa qo‘shgan, uning rahbarligida 60 dan ziyod fan doktori va fan nomzodlari yetishib chiqqan. Mustaqil ish.

Ona tilingizga tarjima qiling va daftaringizga ko‘chiring.Olim, ilm, muallim so‘zlarining asosi bir so‘zdan - ilm so‘zidan olingan. Ilm o‘rgatuvchi muallim, ilmni chuqur o‘zlashtirgan insonni esa olim deb atashadi. Qaysi jamiyatda ilm ahllari ko‘p bo‘lsa, ilm o‘rganishga ko‘p e’tibor qaratilsa, shu jamiyat gullab-yashnaydi, ravnoq topadi. Chunki har qanday boylik kamayib boradi, ilm esa ortib boradi.

Matnni o‘qing. Mazmunini o‘z so‘zingiz bilan so‘zlab bering.

Yetmish til sohibiBog‘dod xalifasi Horun ar-Rashid she’riyatni yaxshi ko‘rar edi. Bir kuni odatga ko‘ra

saroyga olimlar va ijodkorlarni yig‘ibdi. Bu yig‘inga, to‘rga o‘tirib, sulton Saif al-Davlat rahbarlik qilibdi. Uning oldiga xabarchi kelib, saroyga Abu Nasr Forobiy kelganinin aytibdi. «Uning ismi menga tanish, donishmandni olib kiringlar», - deb buyuribdi sulton.Abu Nasr Forobiy kirib, ta’zim qilmaganidan yig‘ilganlarning hammasi hayratda qolibdi. -«Marhamat, o‘tiring», - deb taklif qilibdi sulton.-«Sultonim, men qayerga o‘tiray?» - deb so‘rabdi Forobiy.-«Bu yerda hamma o‘ziga munosib deb bilgan joyga o‘tiradi», - deb javob beribdi sulton.Abu Nasr Forobiy sultonga yaqin kelib, surilishini iltimos qilibdi. Sulton meh- moniga joy berib, bezovtalangan soqchilarini tinchlantirib, ularga saroyning max- fiy tilida:-Agar u haqiqatdan ham ulug‘ donishmand bo‘lsa, biz uni kechiramiz, agar unday bo‘lmasa, u jazosini tortadi, sabr qilinglar», - debdi. Abu Nasr Forobiy, jilmayib, shu mahfiy tilda: -«Sultonim, to‘g‘ri aytdingiz, sabr har doim donishmand va hukmdorlarga xos», - deb javob beribdi.-«Bu mahfiy tilni qayerdan bilasiz?» - hayron qolib so‘rabdi sulton.-«Men yetmish tilni bilaman», deb javob beribdi Abu Nasr Forobiy.-«So‘zlarning qadr-qimmatini biladigan ustoz, unda bu yig‘inga Siz rahbarlik qiling!» - debdi sulton Saif al-Davlat.

(http://e-historu.kz.ru

_ _______

Topshiriq\---- _.

«Yetmish til sohibi» matnidan foydalanib gaplarni to‘ldirib yozing.1.Bir kuni odatga ko‘ra saroyga------------------ yig‘ibdi.2. - « o‘ziga munosib deb bilgan joyga o‘tiradi», - deb javob beribdi sulton.3.Abu Nasr Forobiy sultonga yaqin kelib, -------- qilibdi.4. «Sultonim, to‘g’ri aytdingiz, sabr har doim------- xos», - deb javob beribdi.

mashq. Gaplarni o‘qing. Sodda va qo‘shma gaplarni aniqlang, bog‘lanish vositalarini tushuntiring.

1.Ijodkor o‘quvchilar to‘garagiga bordim. 2. Poyezd goh kimsasiz dashtlardan, goh shaharchalar va qishloqlar yaqinidan, goho esa tog‘lar oraliqlaridan yeldek uchib borardi. 3.Ba’zan biz navbatchilik qilamiz, ba’zan boshqa sinf o‘quvchilari navbatchi bo‘lib qoladilar. 4. Yoki bog‘dagi ishlarni bajaring, yoki uy yumushla- rini qiling. 5. Oyim ishga ketganlarida, biz bilan yoki opam, yoki xolam o‘tirib turar edilar. 6. Uzoqdan dam qizlarning kulgilari eshitiladi, dam qo‘shiq yangraydi. 6.Iqtidorli o‘quvchilar tanlovi o‘tkazildi.

http://e-historu.kz.ru/

12-M avzu 2-nazorat ishi: BayonIbrohim Rahimning “Ishning ko‘zi” asaridan parcha





1.Bayon matnini o’qish.2.Bayon rejasini tuzish.3.Bayonni yozdirish.4. Ibrohim Rahimning “Ishning ko‘zi” asaridan parchani o’qish

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: tadbirkorlik sifatlarini shakllantirish, vatanparvarlik hislarini tarbiyalash.Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi :o‘quvchilarning og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pedagogik vazifalar:1.Bayon matni bilan tanishtiradi.2.Reja tuzishga yordam beradi.3.Bayonni yozdiradi.4. Ibrohim Rahimning “Ishning ko‘zi” asaridan parchani o’qitadi.

O‘quv faoliyati natijalari:1. Bayon matni bilan tanishadilar2.Reja tuzadilar.3.Bayonni yozadilar.4. Ibrohim Rahimning “Ishning ko‘zi” asaridan parchani o’qiydi..

Ta’lim berish usullari Aqliy hujum,InsertTa’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, tarqatma material, bayon matni,rasmlarTa’lim berish sharoiti auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Yozma ishni baholash mezoni , suhbatamaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasi


(5 daqiqa)


Tinglaydilar


2.1. Bayon matni bilan tanishtiradi.1-ilova2.2.Berilgan mavzu orqali suhbat tashkil etadi (2-ilova)2.3. Reja tuzishga yordam beradi.3-ilova 2.4.Ibrohim Rahim haqida ma’lumot beradi 2..5.”Ishning ko’zi” asaridan berilgan parchani o’qittiradi.4-ilova 2.6.Topshiriqlarni bajartiradi.

Tinglaydilar.

Suhbatda ishtirok etadilar Topshiriqni bajaradilar Tinglaydilar




Tinglaydilar.


1-ilova Ijodiy bayon matni.Yaxshilik - eng ulug' fazilat

Bir yigit otasiga shunday debdi :

-Otajon, menga doimo dushmanlik nazari bilan boqib, zarar yetkazib yurgan bir odam

bor. Men unga hech bir yomonlik qilmagan bo’lsam ham,u meni yomon ko’radi,hatto meni o’ldirish

uchun fursat kutadi. Ammo,kecha men uning juda past bir jar yoqasida uxlab yotganini ko’rdim. Agar

uyqusirab bir yondan ikkinchi yonga ag’darilsa, yoki qattiqroq tovush chiqarib uyg’otilsa, turishga

harakat qilib jarga qulab tushishi mumkin edi. U dushmanim bo’lsa ham men undan xavotir oldim va

tovush chiqarmasdan, sekingina yurib uning yoniga bordim. Juda ehtiyotlik bilan uni ushlab, asta sekin

o’z tomonimga tortib xavfsiz joyga surib qo’ydim.Uning xavf-xatardan qutilganiga ishonch hosil

qilganimdan so’ng, negadir ruhim ko’tarildi, shodlanib yo’limda davom etdim .

Otasi o’g’lining bu go’zal ishidan, oliyjanobligidan shodlanib ko’ziga yosh oldi, uni quchoqlab, yuz-

ko’zidan o’pib:

-Bor bo’l, o’g’lim, yasha, umring uzoq bo’lsin! Mukofotimni olishga sen xaqlisan, chunki dunyoda eng

ulug’ fazilat yomonlikka yaxshilik qilishdir, - deb qimmatli uzugini o’g’lining barmog’iga kiygizdi,

uning xaqqiga duo qildi.

Topshiriq: Ijobiy fazilatlar haqidagi fikr-mulohazalaringizni qoshib bayon yozing.

Adabiy o‘qish♦>topshiriq. Matnni insert usulida o‘qing va mazmunini so‘zlab bering.

Ishning ko‘ziMahallamizda Mashrabxon ota ismli nuroniy oqsoqol yashardi. Yoshi yuzga borib qolsa ham bozor- o‘charga o‘zi qatnar, bir xurmacha qimiz ola kelishni unutmasdi. Kunlardan bir kun u bozordan qilgan xaridlarini ko‘tarib o‘z uyiga kirarkan, xang-mang bo‘ldi, hayronlikdan xurmachasi qo‘lidan tushib chil-chil sindi.- Nima qiliq bu, nima qilyapsizlar? - dedi u chinniday hovlisining o‘rtasini kavlayotgan mardikorlarning yoniga borib.- Hovuz qilyapmiz, - dedi ularning biri. - O‘g‘lingiz buyurdi.- «Bas qilinglar!» - deb buyurdi-da, Mashrabxon ota ularni mehmonxonasiga taklif qildi va bir choynak choydan keyin bor pulini sanab berib mardikorlarni jo ‘natib yubordi. Mardikorlardan xabar olgani kelgan o‘g‘li Fayzixon ham darvozasi oldida xang-mang bo‘lib qoldi... Dada!... - degancha ichkariga yugurdi.- Nima bo‘ldi? Mardikorlar qani?- Haqqini berib jo ‘natvordim.- Nega?- Ishning ko‘zini bilmaganing uchun.- Bironta ishim yoqmaydi sizga. «Ishning ko‘zini bilmaysan» deganingiz degan. Ishning ko‘zi qanaqa bo‘ladi? ... Uni biron kimsa ko‘rganmi o‘zi?

Otasi o‘g‘liga hech so‘z qotmadi, ammo ishning ko‘zini amalda ko‘rsatmoqchi bo‘ldi. Ertalab mardikor bozoridan g‘isht quyishga ikki yigitni boshlab keldi, yo‘l-yo‘lakay bir xurmacha qimiz olib kelishni unutmadi.- G‘ishtni mana shu turpoqdan quyasizlar. - dedi u g‘ishtchilarga hovlida sochilib yotgan tuproqni ko‘rsatib. - Bular tamom bo‘lgach, tuproqni shu chuqurlikdan kavlab olasiz. Aytib qo‘yay, chuqurlikning bo‘yi uch metr, eni ikki metr ...tekis va soz bo‘lsin. Quyilgan g‘ishtni ko‘chadagi yo‘lakchaga terasiz.

G‘isht quyuvchi mardikorlar ikki kunda uch metrlik chuqurlikdan uch mingta xom g‘isht quydilar. hovlida hovuz qurildi, tuprog‘idan quyilgan xom g‘ishtni qo‘shnilar naqd pulga sotib oldilar.Ertasisa otasi odatdasiday xurmacha ko‘tarib aimiz bozorisa yo‘l olsandan keyin o‘s ‘li hovlisa chiadi. Top-toza hovli, tayyor hovuzga qarab o‘ylanib qoldi. Qiziq, shuncha ish tekinga tushdi... yana yuz ellik so‘m sof foyda...Qimiz ko‘tarib bozordan qaytgan otasi o‘g‘lini hovlidagi yangi qazilgan hovuz oldida uchratib,

xurmachasini yerga qo‘ydi-da, o‘g‘lining oldiga keldi.- Hovuzcha qalay bo‘pti?- Aytganimdan ziyoda bo‘pti, dada. Qizig‘i shundaki, shuncha ishni tekinga tushirdingiz. Pulimiz

yonimizda qoldi.- Sezganlaring shu xolosmi?- Boshqa tomonlarini ham sezib turibman. Bir kesak bilan ikki quyonni urdingiz. Hovuzdan chiqqan

tuproq g‘ishtidan qo‘shimcha yuz ellik so‘m sof foyda oldingiz.Otaxon xulosa chiqarganday, o‘g‘liga dedi:

-Xali ham nodon ekansan, eng asosiy mulkni ko‘rmayapsan. Men senga ishning ko‘zini ko‘rsatdim. Sen ko‘r-ko‘rona ish qilayotgan eding. Bir ishni uch ish qilarding. Mardikoring hovlini turpoqqa bostirardi. Keyin mardikor solib ko‘chaga tashitarding. So‘ngra mashina kira qilib ko‘chadan oldirarding. Hammasi ovoragarchilik, hammasi pulga tushardi. Yaxshiroq qara. Ishning ko‘zi esa mana bu!

Ibrohm RahimLug‘atishning ko‘zi - суть дeлa ismli - no имениola kelmoq - прилети с сoбoй ovoragarchilik - xлoпoтыsinmoq - рaзбиться вдрeбeзги qiliq - выкод^chinniday - чисто, прятнo mardikor - пoдёнщик, чeрнoрaбoчийhovuz - xay3, пруд ko‘r-ko‘rona - вслeпуюbas qilinglar - прeкрaтитe bo‘y puli - зaдaтoк tuproq - зeмля; глинa (сyxaя)yuz bermoq - nporoo^ra g‘isht quymoq - фoрмирoвaть кирпичиyo‘l-yo‘lakay - пoпyтнo xom - сырoйnaqd - таличный sof foyda - чистий прибыльziyoda - ^eBbrae xolos - толь^, и тoлькonodon - глупый mulk - имyщeствo, дoстoяниehaq(i) - чтo пoлaгaeтся, причтется; плaтa 3a HaeMxurmacha - гoршoчeк для сквaшивaния мoлoкa

13-M аyzu Yozma ish xatolari ustida ishlash.Iqtidor va mehnat





1. Yozma ish xatolari ustida ishlash.2. “Iqtidor va mehnat” mavzusida suhbat3. Topshiriqlarni bajarish

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: bilim olishga muhabbat sifatlarini shakllantirish, mehnatsevarlik hislarini tarbiyalash.Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi :o‘quvchilarning og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pedagogik vazifalar:

1. Yozma ish xatolari ustida ishlatadi2.”Iqtidor va mehnat” mavzusida suhbat tashkil etadi.3. Topshiriqlarni bajartiradi

O‘quv faoliyati natijalari:

1. Yozma ish xatolari ustida ishlaydilar.2 ”Iqtidor va mehnat” mavzusida suhbatda ishtirok etadi.3. Topshiriqlarni bajaradilar.

Ta’lim berish usullari Tushunchalar tahlili, FSMUTa’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, yozma ish daftarlariTa’lim berish sharoiti auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob,mashqаmаliy mashg‘ulotning texnologik хаritаsi


(5 daqiqa)


Tinglaydilar


2.1. Xatolar ustida ishlash tartibini tushuntiradi2.2.TT orqali suhbat tashkil etadi (1-ilova)2.3.Matn ustida ishlaydilar 2-ilova2.4.Dialog ustida ish volib boradi 3-ilova2.5.FSMU jadvalini to’ldirtiradi 4-ilova2.6.Topshiriqlarni bajartiradi. 6-ilova







Tinglaydilar.


1 - i lo v a

«Tushunchalar tahlili»




Iqtidor

Tinimsiz mehnat

Tirishqoqlik

Samarasini ko‘rish

Maqsadga erishish

♦> 2-ilova Matnni o‘qing va munosabatingizni bildiring.Zehn va iqtidor

Zehn va iqtidor bilimlarni egallashdagi eng muhim xislatlardir. Inson umrining 18 yoshidan 25 yoshgacha bo‘lgan davri uning eng ziyraklik davri, 30 yoshidan 39 yoshgacha ijodiy iqtidorning barq urgan davri hisoblanar ekan. Buyuk allomamiz Abu Ali ibn Sinoning o‘z tarjimayi holida: «Men biror kecha oxirigacha uxlamas, kunduzlari ham ilmdan boshqa narsa bilan shug‘ullanmas edim», deb qayd etilgan. Kishi katta bo‘lgani sari oqil, tajribali, ilmga beriluvchan bo‘lib borar ekan. Nobel mukofotiga sazovor bo‘lganlarning ko‘pchiligi o‘z kashfiyotlarini 30 yoshdan keyin yaratganlar.

Lug‘at iqtidor - сила, могущество

sazovor bo‘lmoq - заслуживать ziyrak - чуткийzehn - разум, рассудок ij od - творчество

3-ilova

.. ...

‘'//Г-- —

Suhbat matnini rollarga bo‘lib o‘qing.O ‘q u v c h i : Mumkinmi, savol bersam? Iqtidor nima?O ‘q i t u v c h i : Har bir insonda iqtidor bor. Bu tinimsiz mehnatning mahsuli. Qiziqishlaringga ko‘ra to‘g‘ri yo‘lni tanlaysan, o‘qiysan. To‘xtamay, mashg‘ulotlarga qatnashasan. Shu harakatlaring natijasida yutuqlarga erishasan.O ‘q u v c h i : Men kech qolmadimmi? Nimadan boshlay?O ‘q i t u v c h i : Bilim va hunarni yoshlikdan o‘rganish kerak. Buning kechi yo‘q. Ota-onangning maslahatlarini, ustozlarning sabog‘ini olgin. Ular kutgan darajadan ortig‘ini bajargin. Shunda natija bo‘ladi.O ‘q u v c h i : Rahmat, ustoz.O ‘q i t u v c h i : Men senga ishonaman, bir kun kelib, albatta, katta olim bo‘lasan. Faqat xalqimizning «Olim bo‘lish oson, odam bo‘lish qiyin», - degan naqlini unutma.O ‘q u v c h i : Menga bildirgan ishonchingiz, bergan bilimingiz uchun rahmat.

4-ilova

Fikr yoki g‘oya Muvaffaqiyatga erishish uchun iqtidor kerakmi?

(F) - fikringizni bayon eting(S) - fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating(M) - ko‘rsatgan sababingizni isbotlovchi misol keltiring(U) - fikringizni umumlashtiring

♦> 5-ilova Matnni o‘qing. Mazmunini so‘zlab bering.

Intilganga tole yorHar bir inson o‘z oldiga aniq maqsad qo‘yishi kerak. Bu maqsad kishi irodasini

tarbiyalashga yordam beradi. Sizning o‘z oldingizga qo‘ygan maqsadingiz, avvalo, maktabni muvaffaqiyatli tugatishdir. Buning uchun har bir darsga puxta tayyorgarlik ko‘rishingiz, fikiringizni chalg‘itadigan narsalardan voz kecha olishingiz kerak. Agar shunday qila olsangiz, irodangiz ham mustahkamlanadi, jasoratli bo‘lib yetishasiz, maqsadga ham yetasiz. Siz uchun yana bir narsa - o‘z qiziqishlaringizni aniqlab olish juda muhim. Bu sizga kelajak yo‘lingizni to‘g‘ri tanlab olishingizga yordam beradi. Kimki o‘z sevgan kasbini egallash uchun astoydil o‘qib-o‘rgansa, kelajak hayotda o‘z o‘rnini topishi oson bo‘ladi. Demak, intilganga tole yor bo‘ladi.

Yuqoridagi so‘zlarimiz dalili sifatida siz bilan o‘z maqsadlari sari olg‘a intilib yuqori cho‘qqilarni zabt etgan O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi haqiqiy a’zosi (akademigi) geolog olim, davlat va jamoat arbobi Habib Muhamedovich Abdullayevning hayot yo‘li bilan tanishamiz. Habib Abdullayev - geologiya- minerologiya fanlari doktori, Abu Rayhon Beruniy nomidagi Davlat mukofoti laureati, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi.U 1912-yilning 31-avgustida tug‘ilgan. O‘rta Osiyo Industriya institutining konchilik fakultetini tamomlagan. Moskva geologiya-razvedka instituti aspiran- turasida o‘qigan. Shu institutning foydali qazilmalar kafedrasida assisent, O‘rta Osiyo Industrial instituti tog‘ fakultetidagi foydali qazilmalar kafedrasida dotsent, shu institutning direktori lavozomlarida ishlagan.O‘zbekiston Vazirlar kengashi raisining o‘rinbosari, O‘zbekiston fanlar akademiyasi prezidenti sifatida faoliyat yuritgan.Habib Abdullayev endogen ruda hosil bo‘lishi nazariyasi ustida ish olib bordi. Olim birinchi bo‘lib O‘rta Osiyoni alohida metologenik zona sifatida ajratdi. Uning tadqiqotlari O‘zbekiston geologiya fani rivojiga ulkan hissa bo‘lib qo‘ shildi.Hozirda ham ulardan foydalanib kelinmoqda. Habib Muhamedovich o‘zining betinim izlanishlari, mashaqqatli mehnati, yuzga yaqin shogirdlarning mehribon ustozi sifatida iqtidori va mehnati bilan O‘zbekiston ilm-fanining rivojiga katta hissa qo‘shgan olimdir. Bir necha xorijiy geologiya jamiyatlari a’zosi H. Abdullayev 1962-yilda vafot etdi

Lug‘atiroda - веля tarbiyalamoq - BocnrnbrnaTbtayyorlanmoq - готовиться chalg‘itmoq - oтвлeкaтьmustahkamlamoq - крепить, укреплять qiziqish - интерес, увлечениеo‘z o‘rnini topmoq - тайти свoe мeстo intilmoq - стремиться

Topshiriq

Gaplarni o‘qing. Sodda va qo‘shma gaplarni aniqlang, bog‘lanish vositalarini tushuntiring.

l.Ijodkor o‘quvchilar to‘garagiga bordim. 2. Poyezd goh kimsasiz dashtlardan, goh shaharchalar va qishloqlar yaqinidan, goho esa tog‘lar oraliqlaridan yeldek uchib borardi. 3.Ba’zan biz navbatchilik qilamiz, ba’zan boshqa sinf o‘quvchilari navbatchi bo‘lib qoladilar. 4. Yoki bog‘dagi ishlarni bajaring, yoki uy yumushla- rini qiling. 5. Oyim ishga ketganlarida, biz bilan yoki opam, yoki xolam o‘tirib turar edilar. 6. Uzoqdan dam qizlarning kulgilari eshitiladi, dam qo‘shiq yangraydi. 6.Iqtidorli o‘quvchilar tanlovi o‘tkazildi.

Berilgan so‘z va so‘z birikmalari ishtirokida qo‘shma gaplar tuzing.

I q t i d o r , i s t e ’d o d , q o b i l i y a t , t i n im s i z m e h n a t , i s h t i y o q , t i r i s h q o q l i k , s a m a r a s i n i k o ‘r i s h , m a q s a d g a

e r i s h m o q , h a r a k a t q i lm o q , n a t i j a g a e r i s h m o q .

Namuna: Iqtidorli o‘quvchilar olimpiadasi o‘tkaziladi, shuning uchun tayyorgarlik ishlari olib borilmoqda.

Mustaqil ish. Ona tilingizga tarjima qiling va daftaringizga ko‘chiring.

Iste’dodli va iqtidorli o‘quvchilari ko‘p bo‘lgan yurt boy yurt hisoblanadi.O‘z kasb-hunarini sevgan, iste’dodli, ishchan kishi, baxt-saodatga erishadi.Iqtidor alohida olganda osh tuzidan ham arzon. Muvaffaqiyatga erishgan inson bilan iqtidorli inson o‘rtasidagi yagona farq - mashaqqatli mehnatda.

(Stiven King)

Uyga vazifa.

Berilgan hikmatga fikringizni yozma ravishda bildiring.Aflotun aytadi:

-Men fidokorona qilingan mehnatdan hosil bo‘ladigan rohatni hech narsada ko‘rmadim. Chunki tanamning salomatligi, ruhimning saodatini mehnatda topdim. Shuning uchun mehnat - saodatning o‘zginasi deyman.

14-M avzu Men yoqtirgan gazeta. Biriktiruv, zidlov va ayiruv munosabatli bog‘langan qo‘shma gaplar______________________________________





1.” Men yoqtirgan gazeta” mavzusida suhbat tashkil etish.2. Bog‘langan qo‘shma gaplar mavzusini mustahkamlash.3. Biriktiruv, zidlov va ayiruv munosabatli bog‘langan qo‘shma gaplar haqida ma’lumot.4. Topshiriqlarni bajarish

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: gazeta va jurnallar o’qishga muhabbat sifatlarini shakllantirish, sadoqat hislarini tarbiyalash.Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi:o‘quvchilarning og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pedagogik vazifalar:1.Berilgan mavzu asosida suhbat tashkil etadi.2.Matn ustida ishlatadi3. Biriktiruv, zidlov va ayiruv munosabatli bog‘langan qo‘shma gaplar haqida ma’lumot beradi.4.Topshiriqlarni bajartiradi

O‘quv faoliyati natijalari:1.Suhbatda ishtirok etadilar.2.Matn ustida ishlaydilar.3. Biriktiruv, zidlov va ayiruv munosabatli bog‘langan qo‘shma gaplar haqida ma’lumot oladi.

4.Topshiriqlarni bajaradilar.Ta’lim berish usullari Tarmoqlash, Rolli o’yin,Venn diagrammasiTa’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, tarqatma material, diktant matni,rasmlarTa’lim berish sharoiti auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob,mashqamaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasi


(5 daqiqa)


Tinglaydilar


2.1. T armoqlash metodi orqali j advalni to’ldiradilar 1-ilova2.2.Berilgan mavzu orqali suhbat tashkil etadi (2-ilova)2.3.Matn ustida ishlaydilar 3 -ilova 2.4..Grammatik mavzu haqida ma’lumot beradi. 4-ilova2.5.Topshiriqlarni bajartiradi. 5-ilova2.6.Venn diagrammasi orqali mavzu mustahkamlanadi 6-ilova






3.1. O ‘quv faoliyati yuzasidan xulosa bildiradi.3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagio ‘quvchilar faoliyatini tahlil qiladi va o‘zlashtira olmagan joylarni qayta o ‘qib chiqishni tavsiya qiladi.

Tinglaydilar.

3.3. Uyga vazifa beradi. Vazifani yozib oladilar.1-ilova

Men yoqtirgan gazetalar:

”Xalq so’zi”, “Milliy tiklanish”, “Ma’rifat”, “Toshkent oqshomi”, “Qishloq hayoti”,”O’zbekiston ovozi”, “Postda”, “Turkiston”, “Oila va jamiyat”, “Mahalla”, “Adabiyot va san’at”, “Молодёж Узбeкистaнa”, “Прaвдa BocTOKa”

Jurnallar:“Shifokor”, “Tashxis”, Ibn Sino”, “Saodat”, “Tafakkur”, ”Jannatmakon”,

“Sharqona”, “Orasta”, Sharq yulduzi”, “Jahon adabiyoti”

2-ilova

Partiya organlari:

“Adolat”- “XXI asr”

“Milliytiklanish”

XDPR“Xalq so’zi”

O’zLDP???

3-ilova Matnni o‘qing va ona tilingizga tarjima qiling.Men sevgan jurnal

Ijtimoiy-siyosiy va badiiy bezakli jurnal «Guliston» mamlakatimizdagi mashhur nashrlardan biridir. Uning dastlabki soni 1925-yilda «Yer yuzi» nomi bilan nashr etilgan. Turli yillarda unga Ibrohim Rahim, Asqad Muxtor, Mirmuhsin, Tilab Mahmudov, Azim Suyun, Minhojiddin Mirzo kabi taniqli ijodkorlar muharrirlik qilgan. Jurnalda Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, Fitrat, Abdulla Avloniy, G‘afur G‘ulom, Oybek, Abdulla Qahhor singari atoqli adiblarning badiiy asarlari, ilmiy-publitsistik maqolalari chiqib turgan. Ayniqsa, o‘tgan asrning 70- yillarida «Guliston»da sohibqiron Amir Temurning «Temur tuzuklari», Rasul Gamzatovning

«Mening Dog‘istonim» asarlarining bosilishi uni respublikaning eng nufuzli ommaviy jurnallaridan biriga aylantirgan.

Mustaqillik yillari jurnal uchun yuksalish davri bo‘ldi. Uning sahifalarida madaniyat sohasiga oid materiallar asosiy o‘rin egallaydi. Unda madaniy meros va milliy qadriyatlar, mumtoz adabiyot, teatr, musiqa, tasviriy san’at va xalq ijodiyoti, madaniy-ma’rifiy muassasalar va boshqa qardosh xalqlar hayoti haqida qiziqarli maqolalar berib boriladi

Lug‘at nashr - издание

muharrir - редактор tasviriy san’at - изобразительноеnufuzli - влиятельный искуствоmashhur - известный xalq ijodiyoti - народное творчествоqardosh - брат, приятель qiziqarli - интересный

4-ilova Bilib oling!O‘zaro teng bog‘lovchilar yordamida bog‘langan sodda gaplar bog‘langan qo‘shma gaplar deyiladi. Ular biriktiruv, zidlov, ayiruv bog‘lovchilari yordamida bog‘lanadi. Biriktiruv bog‘lovchili qo‘shma gaplar tarkibidagi sodda gaplar v a , h a m d a bog‘lovchilari, - u (- y u ) , - d a

yuklamalari yordamida bog‘lanadi. Bunday qo‘shma gaplar bir paytda yoki ketma-ket ro‘y bergan voqea-hodisalarni ifodalaydi.M a s a l a n : Bahor keldi va gullar ochildi.Zidlov bog‘lovchili qo‘shma gaplar bir-biriga zid voqea-hodisalarni ifodalaydi h a m d a , a m m o ,

l e k i n , b i r o q bog‘lovchilari bilan bog‘lanadi. Yozuvda bunday bog‘lovchilar oldidan vergul qo‘yiladi.M a s a l a n : Quyosh chiqdi, b i r o q kun hali sovuq edi.

V " ■

5-ilova

1-mashq. Gaplarni o‘qing. Biriktiruv va zidlov bog‘lovchili qo‘shma gaplarni aniqlab, bog‘lovchi vositalarini ko‘rsating.

1. Bolalar uy-uylariga tarqalishdi va hammayoq tinchib qoldi. 2. Bu yil gilos ko‘p hosil berdi, biroq mevalari maydaroq bo‘lib qoldi.3. Hammasini tinglardim, ammo o‘xshashini topmasdim aslo. 4. Kitoblarni birma-bir varaqlab chiqdi-yu, yana javonga terib qo‘ydi. 5. Bir gapni sizga aytmoqchiman, lekin hafa bo‘lmaysiz. 6. Avtobus bekatda yo‘lovchilarni tushirdi- da, orqasiga qaytib ketdi. 7. Oy tunda kerak, aql esa kunda kerak.

£ 2-mashq. Nuqtalar o‘rniga mos bog‘lovchilar va tinish belgilarni qo‘yib yozing.Gaplarning turini ayting.

1. Quyosh chiqdi ... borliq nurga to‘ldi. 2. Hovlida chiroqlar yoqilgan ... uyda hech kim ko‘rinmasdi. 3. Kuchli shamol daraxtlarni qattiq chayqatdi ... mevalar to‘kilib yer bilan bitta bo‘ldi. 4. Yurtimizning buguni chiroyli ertasi ... undan ham go‘zal bo‘ladi. 5. Quyosh yarq etib bir ko‘rindi ... yana bulut orasiga kirib ketdi.Daryo suvi juda sayoz ... juda tez oqar edi. 7. Yaxshilik obro‘ keltiradi yomonlik ... kulfatga duchor qiladi.

Rolli o’yin:

O‘quvchi: Assalomu alaykum, kechirasiz, sizga savollarim bor edi.Muxbir: Vaalaykum assalom, bemalol, savollaringizni berishingiz mumkin.

- — « ’ ч , ■ ■

Topshiriq

O‘quvchi: Sinf rahbarimiz gazeta va jurnallarga obuna bo‘lishimiz kerakligini aytdilar.Qaysi gazetaga obuna bo‘lsam ekan? Maslahat bersangiz.

Muxbir: Yoshlar uchun gazeta va jurnallar ko‘p. Sizga «Bolalar dunyosi», «Tong yulduzi», «Gulxan» kabi gazeta va jurnallarmizni tavsiya etaman. Ularda bolalar uchun yangiliklar va yosh ijodkorlarning ijodlaridan namunalar ko‘p bo‘ladi. Agar jahon adabiyotining eng sara asarlari bilan tanishib borishni istasangiz «Jahon adabiyoti» jurnaliga obuna bo‘lishingiz mumkin.

O‘quvchi: Maslahatingiz uchun rahmat. Menga katta yordam berdingiz.Muxbir: O‘zingizga yoqqan gazeta va jurnallarga obuna bo‘lishingizga ishonaman.

Matnni o‘qing. Mazmunini so‘zlab bering. Tayanch so‘zlarni topib lug‘at tuzing.

Iste’dodli jurnalistSizlarni, ya’ni yoshlarning tarbiyasida o‘zining ma’naviy-tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan maqolalari, hikoyalari, eshittirishlari bilan yosh ijodkorlarga ustozlik qilayotgan filologiya fanlari nomzodi Hulkar Hamroyeva bilan tanishtirmoqchimiz. O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi «O‘zbekiston» teleradiokanalining taniqli ijodkorlaridan biri Hulkar Hamroyeva «Madaniy-ma’rifiy, badiiy eshittirishlar» muharririyatida katta muharrir lavozimida faoliyat ko‘rsatadi. U har kuni ikki soat to‘g‘ridan-to‘g‘ri efirga uzatiladigan «Hamroh» ma’rifiy-musiqiy eshittirishining muallif va boshlovchilaridan biri sifatida elga tanildi. Bu dasturning «Bugunning bolasi», «Navoiy gulshani», «Kitobdan yaxshi hamroh yo‘q» kabi sahifalarida ijod va ilm olamidagi yangiliklar, jamiyatdagi bolalar

Davlat organlari Sariq matbuot6-ilova

Veen diagrammasi

15-M avzu Qiziqarli ko‘rsatuvlar. “Hayot bilan hamqadam”. Publitsistik matnErgashgan qo‘shma gaplar



Mashg‘ulot vaqti - 80’Mashg‘ulot shakli Mаvzu b o ^ i ^ bilimlаrni kеngаytirish Yа mustаhkаmlаsh

yuzаsidаn аmаliy mаshg‘ulоtAmaliy mashg ‘ulot rejasi

1.” Qiziqarli ko‘rsatuvlar” mavzusida suhbat tashkil etish.2. Bog‘langan qo‘shma gaplar mavzusini mustahkamlash.3. Ergashgan qo‘shma gaplar gaplar haqida ma’lumot.4. Topshiriqlarni bajarish

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O^^chi^ming mаvzu yuzаsidаn bilimlаrini shаkllаntirish vа mustаhkаmlаsh.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: gazeta va jurnallar o’qishga muhabbat sifаtlаrini shаkllаntirish, sadoqat hislarini tarbiyalash.Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi :o‘quYchilаming оg‘zаki nutqini Yа ijоdiy tаfаkkurini o‘stirish.

Pedagogik vazifalar:1.Berilgan mavzu asosida suhbat tashkil etadi.2.Matn ustida ishlatadi3 Ergashgan qo‘shma gaplar haqida ma’lumot beradi.4.Topshiriqlarni bajartiradi

O‘quv faoliyati natijalari:1.Suhbatda ishtirok etadilar.2.Matn ustida ishlaydilar.

3. Ergashgan qo‘ shma gaplar gaplar haqida ma’lumot oladi.

4.Topshiriqlarni bajaradilar.Ta’lim berish usullari Tarmoqlash, Rolli o’yinTa’lim berish shakllari Hаmkоrlikdа ishlаsh tехnоlоgiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llаnmа, tаrqаtmа mаtеriаl, diktant matni,rasmlarTa’lim berish sharoiti аuditоriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Оg‘zаki sаYоl-jаYоb,mashqamaliy mashg‘ulotning texnologik хаritаsi


(5 daqiqa)

1.1. O‘quYchilаrni bugungi dаrsning maqsad va vazifalari bilan tanishtiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

T in g ^ d ^


2.1. T armoqlash metodi orqali j advalni to’ldiradilar 1-ilova2.2.Berilgan mavzu orqali suhbat tashkil etadi (2-ilova)2.3.Matn ustida ishlaydilar 3 -ilova 2.4..Grammatik mavzu haqida ma’lumot beradi. 4-ilova.2.5.Publitsistik matn ustida ish olib boradi. 5- ilova2.6.Rolli o’yin orqali mavzu mustahkamlanadi




tоpshiriqlаrni bаjаrаdilаr.


3.1. O ‘quv fаоliyati yuzаsidаn хulоsа bildirаdi.3.2. MаYzu mаqsаdigа erishishdаgio ‘quYchilаr fаоliyatini qilаdi Yа o‘zlаshtirа оlmаgаn jоylаrni qаytа o ‘qib chiqishni tаvsiya qilаdi.3.3. Uygа Yаzifа beradi.

Tinglаydilаr.

Vаzifаni yozib оШПат.

1-ilova

2-ilova

Foydalanish uchun so‘z va so‘z birikmalari: radio, televideniye, ta’sirchan, maqola, televizion ko‘rsatuvlar, teledastur, teleloyiha, dolzarb mavzu, muxbir, suxandon, teleboshlovchi, sport sharhlovchisi, siyosiy sharhlovchi, reportaj.

3-ilova Matnni o‘qing va berilgan savollarga javob bering.

Televideniye vataniQadimda odamlar uchar gilam va oynai jahonni orzu qilganlar. Samolet va televideniye ana shu

orzularni voqelikka aylantirdi. Televideniye yunoncha «tele» - uzoq, «videniye» - ko‘rish so‘zlaridan olingan bo‘lib, uzoq va katta masofadagi harakatni ko‘rsatish va ko‘rish ma’nosini anglatadi. Bugungi kunda televideniye odamlarga ma’naviyat va ma’rifat tarqatish, tarbiya berish, axborot uzatishning bosh manbai hisoblanadi, shuning uchun ommaviy axborot vositalari orasida yetakchi o‘rin tutadi. Televideniyening mo‘jizakor kuchi shundaki, u bir joyda turib jahonning istalgan burchagini ko‘rish imkonini beradi.

Ma’lumki, televideniye sohasida dastlabki qadamlar o‘zbekistonlik ixtirochilar B. Grabovskiy va I. Belyanskiylar tomonidan qo‘yilgan va ular 1928-yil «telefot» apparati yordamida harakatlanuvchi tasvir Toshkent shahrida masofaga uzatilgan Tramvay trestidan uzatilgan harakatlanuvchi tasvir Toshkent shahri, Baland (Bolo) Masjid ko‘chasida yashovchi Mirzamuhamedovlar uyi- da qabul qilingan. Toshkent televideniye vatani hisoblansa-da, televizion ko‘rsatuvlarni efirga uzatish 1956-yil 5-noyabrdan boshlangan va shu yili «Toshkent televideniye studiyasi» tashkil etildi. Hozirgi kunda Toshkent teleminorasi balandligi jihatidan Markaziy Osiyoda yagona hisoblanadi. O‘zbekiston televideniyesining teledasturlari orqali berilayotgan ko‘rsatuvlar jahonning o‘ndan ortiq mamlakatiga uzatiladi.

Lug‘at ommalashmoq - cтaнoвитьcяmanba - источник MaccoBbiMamalga oshirmoq - ocущecтвлять teleminora - тeлeвышкako‘rsatuv - пeрeдaчa namoyish qiladi - дeмoнcтрирoвaть,

teledastur - тeлeпрoгрaммa пoкaзывaть

Matn yuzasidan savol va topshiriqlar.1. Televideniye so‘zi nimani anglatadi?2. Televideniyening mo‘jizakor kuchi nimada?3. Nima uchun «Toshkent - televideniye vatani» deb ataladi?4. O‘zbekistonda ilk televizion ko‘rsatuvlari qachondan boshlangan?

5. Hozirgi kunda Toshkent televideniyesi qanday salohiyatga ega?

topshiriq. Matnni o‘qing. Savollar tuzing

Qiziqarli ko‘rsatuvlarO‘zbekiston televideniyesi yildan-yilga rivojlanib bormoqda. Hozirgi vaqtda «O‘zbekiston»,

«Toshkent», «Yoshlar», «Oilaviy», «Mahalla», «Mening yurtim», «Miiliy», «Dunyo bo‘ylab» kabi telekanallar faoliyat olib bormoqda. Har bir telekanal o‘zining qiziqarli ko‘rsatuvlari bilan ajralib turadi. Bu ko‘rsatuvlar o‘zining ma’no- mazmuni ga ko‘ra tarbiyaviy ahamiy atga ega. Barkamol insonni shakllantirishda televideniyening hizmati katta. Qiziqarli ko‘rsatuvlar ko‘p. Har bir ko‘rsatuv o‘ziga xos mazmunga ega. Menga «O‘zbekiston» telekanali orqali efirga uzatilayotgan «Zakovat» televiktorinasi juda yoqadi. Bu ko‘rsatuv yoshlar tafakkurini boyitib, bilimini oshiradi. Mana necha yildan beri oilamiz bilan bu ko‘rsatuvni tomosha qilamiz. Ko‘rsatuvdagi qiziqarli savol- javoblar tomoshabinni o‘ziga jalb qiladi va izlanishga undaydi. «Zakovat» ko‘rsatuvi orqali men ko‘p narsalarni bilib oldim va bu ko‘rsatuv bilimlarimni muntazam ortib borishiga yordam bermoqda. Bu kabi intellektual ko‘rsatuvlar turli yo‘nalishlarda ko‘payishini istardim

Lug‘at

teleko‘rsatuv - телепередача tafakkur - мышлениеtakomillashmoq - совершенствоваться tomoshabin - зрительfaoliyat - деятельность muntazam - регулярно

4-ilova Bilib oling!Biri ikkinchisi bilan tobe munosabatda bog‘langan sodda gaplar ergashgan qo‘shma gaplar

deyiladi. Bunday gaplar bosh gap va ergash gap qismlaridan tuziladi va quyidagicha bog‘lanadi:1.Bosh gap + ergash gap: To‘g‘rilarga ergashing, chunki ular sizni noto‘g‘ri yo‘lga boshlamaydilar.2.Ergash gap + bosh gap: Erta eksang, erta o‘rasan.£ 1-mashq. Berilgan qo‘shma gaplarni bosh va ergash gap qismlariga ajrating. Ergash gapninig gapdagi o‘rnini ko‘rsating.1.Odobli bola elga manzur, chunki odob axloqning yuqori ko‘rinishidir. 2. Qish kelganda, qushlar issiq o‘lkalarga uchib ketadilar. 3. Kim sayohatga boradigan bo‘lsa, ro‘yxatga yozilsin.4. Hosil mo‘l bo‘lsin deb, daraxtlarni yaxshilab parvarishladik. 5. Qayerda halollik bo‘lsa, o‘sha yerda baraka bo‘ladi. 6. Kimning bilimi puxta bo‘lsa, albatta, baholari ham yuqori bo‘ladi.

A 2-mashq. 2-topshiriqda berilgan matndan foydalanib, gaplarni mos ergash gaplar bilan to‘ldiring.1. Toshkent televideniye vatani hisoblanadi,2. Bugungi kunda televideniye odamlarga ma’naviyat va ma’rifat tarqatish, tarbiya berish, axborot uzatishning bosh manbai hisoblanadi, ... .3. Televideniyening mo‘jizakor kuchi shundaki, ... .4. Dunyoda yuz berayotgan barcha voqealar bilan bizni o‘z uyimizda tanishtiradi, ...

5-ilova Matnini o‘qing va so‘zlab bering. Savollar tuzing.Hayot bilan hamqadam

Istiqlol yillarida barcha sohalar qatori ma’naviy sohalarda ham izchil islohotlar amalga oshirildi. Ezgu qadriyatlar tiklandi, ajdodlarimizning bizga qoldirgan boy ma’naviy va madaniy merosi qayta o‘rganilmoqda. Yoshlarga o‘rgatilmoqda. Mustaqillik davrida ommaviy axborot vositalarida matbuot sahifalari mazmun jihatidan ancha boyidi. Bugungi kunda matbuotda eng ko‘p yoritilayotgan yo‘nalishlardan biri ma’naviyatdir. Bugun hamnafas bo‘lib qalam

tebratishning vaqti keldi. So‘ngi yillarda yurtimizda ijtimoiy, iqtisodiy, ta’lim- tarbiya, ilm-fan, sport, ma’naviyat va boshqa sohalarida beqiyos o‘zgarishlar bo‘ldi. Bu jarayonlar o‘z vaqtida respublikamiz ommaviy axborot vositalarida izchil yoritib kelinmoqda. Matbuotimizda mamlakatimizning o‘ziga xos solnomasi yaratilmoqda.

Yoshlarimizning dunyoqarashi milliy istiqlol g‘oyalari bilan shakllanishi ong-u tafakkuri, huquqiy va siyosiy madaniyati oshib borishida samarali ta’lim tizimi bilan bir qatorda ommaviy axborot vositalarining ham o‘rni beqiyos. Ilmiy badiiy jumallarda ma’naviy jarayonlar taniqli publitsistlar, jamoatchi va maxsus muxbirlar, shuningdek, havoskor jurnalistlar tomonidan o‘ziga xos uslubda mahorat bilan yoritib beriladi.1993-yildan buyon har yili 27-iyun - Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni sifatida keng nishonlanib kelmoqda. Bayram munosabati bilan davlatimiz rahbari yo‘llaydigan o‘z tabrigida milliy jurnalistikamiz sohasida erishilayotgan muvaffaqiyatlar bilan bir qatorda galdagi vazifalarga alohida e’tibor qaratilyapti.

«O‘zbekiston matbuoti» jurnaliLug‘atsolnoma - лeтoпиcь shakllanmoq- фoрмирoвaтьcя

hamnafas - eдинoдушный matbuot - neHa^, npeccamahorat - выcoкoe M a c^ c ^ o

HAYOT BILAN HAMQADAM ODAM

a l b a t t a o r z u - m a q s a d l a r i g a e r i s h a d i

O ‘zXDP Qashqadaryo viloyat kengashining tashabbusi bilan amaliy seminar bo‘lib o ‘tdi. Unda «Partiya tizimidagi xotin-kizlarning ijtimoiy faolligini oshirish va ularda yetakchilik sifatlarini rivojlantirishning dolzarb vazifalari mavzusi bo‘yicha ma’ruzalar tinglandi, tavsiyalar berildi. Amaliy mashg‘ulotlar o ‘tkazildi...

16-M avzu Sinfdan tashqari o‘qish: Pirimqul Qodirovning “Yulduzli tunlar”romani





Mashg‘ulot vaqti - 80’Mashg‘ulot shakli Mаvzu b o ^ i ^ biIimIаrni kengаytirish vа mustаhkаmIаsh

yuzаsidаn аmаliy mаshg‘ulоtAmaliy mashg ‘ulot rejasi

1.“Kitoblar dunyosi” mavzusida suhbat tashkil etish.2. Pirimqul Qodirovning hayoti va ijodi haqida ma’lumot. 3“Yulduzli tunlar” romani o’qish.4. Topshiriqlarni bajarish

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O ^^chi^ting mаvzu yuzаsidаn ЫИшкпт shаkllаntirish Yа mustаhkаmIаsh.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: kitob o’qishga muhabbat sifаtlаrini shаklIаntirish, to’g’riso’zlik hislarini tarbiyalash.Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi :o‘quYchiIаming оg‘zаki nutqini vа ijоdiy tаfаkkurini o‘stirish.

Pedagogik vazifalar:1.Berilgan mavzu asosida suhbat tashkil etadi.2. Pirimqul Qodirovning hayoti va ijodi haqida ma’lumot beradi.3. “Yulduzli tunlar” romani o’qitadi.4.Topshiriqlarni bajartiradi

O‘quv faoliyati natijalari:l.Suhbatda ishtirok etadilar.2. Pirimqul Qodirovning hayoti va ijodi haqida ma’lumot oladi.

3. “Yulduzli tunlar” romani o’qiydilar.4.Topshiriqlarni bajaradilar.

Ta’lim berish usullari Bahs-munozara,TarmoqlashTa’lim berish shakllari Hаmkоrlikdа ishlаsh teхnоlоgiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llаnmа, tаrqаtmа mаteriаl, diktant matni,rasmlarTa’lim berish sharoiti аuditоriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Оg‘zаki sаYоl-jаYоb,mashq


(5 daqiqa)

1.1. O ^^ch i^m bugungi dаrsning maqsad va vazifalari bilan tanishtiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

Tinglаydilаr


2.1. Berilgan mavzu asosida suhbat tashkil etadi 1-ilova2.2. Pirimqul Qodirovning hayoti va ijodi haqida ma’lumot beradi (2-ilova) 2.3.Slaydlar namoyish etadi 3-ilova2.4.Tarmoqlash metodi orqali jadvalni to’ldirtiradi 4-ilova2.5.Romandan parchani o’qittiradi 5-ilova2.6.Topshiriqlarni bajartiradi6-ilova

Bahs-munozarada ishti ishtirok etadilar

Tinglaydilar Tomosha qiladilar Topshiriqni bajaradilar

O’qiydilaro‘qituvchi tоmоnidаn berilgаn tоpshiriqlаrni bаjаrаdilаr.


3.1. O ‘quv fаоliyati yuzаsidаn хulоsа bildirаdi.3.2. Mаvzu mаqsаdigа erishishdаgio ‘quYchilаr fаоliyatini tаhlil qilаdi Yа o‘zlаshtirа оlmаgаn jоylаrni qаytа o ‘qib chiqishni tаYsiya qilаdi.3.3. Uygа vаzifа berаdi.

Tinglаydilаr.

Vаzifаni yozib оlаdilаr.

Bobur mirzoning hayoti va faoliyatiga oid mavzular ummonday cheksiz. Bu ummonda o'nlab, yuzlab adabiy kemalar suzishi mumkin. «Yulduzli tunlar» ana shu majoziy kemalardan biri tarzida yuzaga keldi. Uni 1972-yilda ilk bor yozib nashrga topshirganimda tog'day bir yuk yelkamdan tushganday bo'lgan edi.Lekin mustabid tuzum tazyiqi ostida roman olti yil chop etilmay yotdi. Bu yillar davomida o'sha zalvarli yukni yana yelkamda ko'tarib yurganday bo'ldim. Qo'lyozmani ko'pgina mas'ul mutasaddilar, katta akademiklar o'qib fikr aytishdi. Chop etish masalasi Qizil imperiya markazining ruxsati bilangina hal etilishi mumkin ekan. Qo'lyozmaning satrmasatr tarjimasini Moskvada ham o'qishib, yozma taqrizlar berishdi. Xilma-xil fikr va mulohazalar changalzoridan tikanlarga tirnalib o'tdim, yo'limdan adashib ketmaslik uchun doim tarix haqiqatiga, xususan — «Boburnoma»day asl manbalarga tayandim. Olti yil davomida romanga kiritgan yangi tahrirlarim ko'proq uning badiiy nuqsonlarini tuzatishga, tarix haqiqatini chuqurroq ochishga qaratildi.

1979-yilda rahmatli Sharof Rashidovning yordami bilan roman kitob bo'lib chiqdi. 1981- yilda unga Davlat mukofoti ham berilganligi mustabid tuzum zolimlarining qahrini keltirgan bo'lsa kerak. Ular «paxta ishi», «o'zbek ishi» degan dahshatli tuhmatlar davrida Amir Temur va Bobur mirzoga qarshi yangi hujumlar uyushtirib, meni ham roman bilan birga loyqa sellar girdobiga tortib tushurishga urinib ko'rdilar. Lekin jamoat fikri uyg'ongan, istiqlolimiz tongi otayotgan paytlar edi. Prezidentimiz Islom Karimov O'zbekistonga rahbar bo'lgan kundan boshlab tarixiy adolatni tiklashga juda katta e'tibor berdi. Dilimizda armon bo'lib yurgan ezgu orzularning ushalishi uchun endi imkon yaratildi.Bundan ellik yil burun talabalik yillarimda Bobur mirzoga ixlosmandlik menda Amir Temur asos solgan sulolaga qiziqish tufayli boshlangan edi. Bobur mirzo temuriylar sulolasini halokatdan qutqarib, asrdan-asrga, mamlakatdan-mamlakatga olib o'tganligi,bu ulug' sulola Hind zaminida yana uch yuz yildan ortiq davr surganligi o'sha yillardayoq dilimda hayrat va iftixor tuyg'usini uyg'otgan edi. Keyinchalik «Temur tuzuklari» bilan tanishganimda sohibqironning vasiyatlariga va ulug' bunyodkorlik an'analariga Bobur mirzo astoydil amal qilgani juda ko'p tarixiy voqealarda ko'zga tashlandi. «Temur tuzuklari»ni «Boburnoma»ga qiyoslab o'qiganimda ularning orasida ruhiy va uslubiy yaqinlik borligini ham sezdim.

Ammo sho'ro davrida bu haqiqatlarni yozish — arining uyasiga cho'p tiqish bilan barobar edi. Chunki sho'rolar har gal Amir Temurga qarshi hujum uyushtirganda nuqul Bobur mirzoni uning yoniga qo'yib qoralashardi. Bu hujumlar elliginchi yillarda Bobur asarlari maktab darsliklaridan chiqarib tashlanganda bir xuruj qilgan, yetmishinchi yillarda Nihoyat, romanning avvalgi nashrlariga kirmay qolgan boblar va lavhalar bu yil vaqtli matbuot sahifalarida chop etilib, jamoatchilikning nazaridan o'tkazilgandan so'ng ushbu nashrga kiritildi.Yillar davomida romandagi ayrim noaniqliklar va nuqsonlar haqida asosli tanqidiy fikrlar bildirilgan edi. Zokirjon Mashrabov boshliq Bobur ekspeditsiyasi jahonni kezib, ko'pgina yangi tarixiy faktlarni kashf etdi. Ular ham ushbu nashrda baholi qudrat hisobga olindi.Bundan o'ttiz yil muqaddam 1969-yilning yanvarida boshlangan bu ish shoyadki shu bilan nihoyasiga yetgan bo'lsa.

1999 yil.

AGRA. YO HAYOT, YO MAMOT1

Ibrohim Lodining onasi malika Bayda Panipat jangida o'ldirilgan o'g'li uchun aza tutib,boshdan-oyoq oq kiyinib yurar edi. Oraga qo'yilgan odamlar unga istagan parganasini berib, Agrani jangsiz topshirishga ko'ndirdilar. Malika qo'rg'on darvozalarining kalitini Jamna bo'yida Boburga opshirayotganda ko'zlaridan tirqirab yosh chiqib ketdi.Bobur bu salobatli kampirning keng peshonasi va bir-biriga qo'shilgan qoshlarini qaerdadir ko'rganday bo'ldi. So'ng birdan Panipat esiga tushdi. Jang tugagandan keyin bir bek minglab o'liklar orasidan Ibrohim Lodining jasadini izlab topgan va boshini kesib olib, uzun nayzaga sanchib Boburga keltirib ko'rsatgan edi.Endi qirq yoshlarga borgan Ibrohim Lodining keng peshonasi va payvasta qoshlari ham xuddi onasinikiga o'xshar edi.Boburga bir lahza shunday tuyuldiki, go'yo Ibrohim Lodi to'satdan tirilib, onasining qiyofasiga kirib kelgan. Bobur allanechuk sarosima bo'lib:— Malika, yig'lamang, — dedi. — Bizdan yana qanday tilagingiz bo'lsa ayting?Malika Bayda ko'z yoshini kafti bilan tez artdi: — Menga boshqa ozor bermasalar bo'ldi.Bobur mulozimlari tomonga yuzlandi:— Minba'd malikaga hech kim ozor bera ko'rmasin, hamma uni mo''tabar onamizdek ehtirom qilsin!Mulozimlar bu topshiriqni ta'zim bilan qabul qildilar. Malika ham bosh egib, minnatdorchilik bildirgan bo'ldi. Ammo uning yig'idan namlangan ko'zlari po'lat tig'ning sovuq jilosini eslatib nafrat bilan yaltirab ketganini hech kim ko'rmadi.Malika Bayda o'g'lining kushandasini kechiradigan onalardan emas. Panipatdan mudhish xabar kelganda malika uchun osmon o'pirilib yerga qulaganday bo'lgan edi. U o'g'lini so'nggi marta ko'rishni istar, uning jasadini o'z qo'li bilan tuproqqa qo'yib, qabrini quchoqlab yig'lasa — ko'ngli xiyol taskin topadiganga o'xshar edi. Shuning uchun malika eng ishongan odamlarini Panipatga yuborib, Ibrohimning jasadini topib kelishni buyurgan edi. Lekin Agra bilan Panipatning orasi uch-to'rt kunlik yo'l. To o'lim xabari Agraga yetib kelguncha, so'ng Agradan malika yuborgan odamlar Panipatga

borguncha oradan bir haftacha o'tgan, ungacha o'liklarning bir qismi ko'mdirilgan, bir qismi mechkay quzg'unlar suyaklarigacha tozalab yeb ketgan edilar... Malika Bayda yuborgan odamlar sulton Ibrohimning jasadini topolmadilar, faqat jang kuni uning kallasini nayzaga sanchib Boburga eltib ko'rsatganlari haqida xabar topib keldilar... O'g'lining jasadi qanday xor bo'lganini eshitgan onaning qayg'u-alamlari avvalgidan o'n hissa oshdi. U hatto joynamoz ustida namoz o'qib o'tirganda ham: «Ibrohimjon, endi bu olamda sening qabring ham yo'q, xudo menga jasadingni ham ko'p ko'rdi! — deb nola qilar: —Ilohim, senga o'lim keltirgan Boburning o'zi o'lsin, bundan ming hissa ortiq xor bo'lib o'lsin!» — deb qarg'ar edi.Malikaning kanizlari va xizmatkorlari ko'cha-ko'ydan unga taskin beradigan gaplar topib kelishardi. Boburning askarlari yem-xashakdan qiynalib, dehqonlarning ekinlarini otlariga yedirgan ekan, dehqonlar g'alayon ko'tarib, navkarlardan bir qanchasini bolta va panshaxalar bilan urib o'ldiribdi. Fotihlarni Hindistonning issiqlari ham juda qiynab qo'ygan emish. Salqin og' havolariga o'rgangan ot va odamlar bu yerning ayovsiz issig'iga bardosh berolmay o'layotgan emish. Vabo va qora bezgak ham ularning saflarini siyraklashtirib qo'yayotgan emish...Malika ovozalarning qanchalik rostligini Bobur saroyida xizmatda yurgan nevarasi Bahodirdan surishtirib bilmoqchi bo'ldi. Bahodir hafta-o'n kunda kelavermagach, malika «uni saroydan chiqarishmasa kerak», deb o'yladi-yu, kanizini podshoh mahkamasiga yubordi. «Men betobman, nevaramga ruxsat bersinlar, meni kelib ko'rib ketsin», degan ma'noda maktub yubordi.O'n yetti yoshli Bahodir forschani va sanskritni yaxshi bilar, Bobur uchun zarur bo'lgan ba'zi hujjatlarni tarjima qilar edi. Saroyda boshqa tarjimonlar ham bor edi. Bahodirga ko'p ish buyurishmas edi-yu, lekin uni o'zicha erkin ham qo'yishmasdi. Bobur uni qattiq qo'riqlab yurishni buyurgan edi. Bu qo'riqchilar Bahodirni tashqi xatarlardan ehtiyot qilib yurganday ko'rinsalar ham, aslida ular shahzodani «Ibrohim tarafdorlari tomondan uyushtirilishi mumkin bo'lgan biron fitnaga bosh qo'shmasin» deb sinchiklab kuzatishardi. Shu sababli Bahodirni saroydan ko'p chiqarishmasdi.Biroq eshik og'a Muhammad Do'lday malika Baydaning «Kasalman, nevaram kelib ketsin» degan mazmundagi xatini olgach, Boburning «Malikani mo''tabar onamizday ehtirom qiling» degan buyrug'ini esladi-yu, Bahodirga javob berdi. Faqat uning yoniga avvalgidan ikki barobar ko'proq navkar qo'shdi-da, shu bugunoq qaytib kelishni tayinladi.Nevarasi kelganda malika Bayda daryo bo'yidagi marmar ko'shkning nimqorong'i ichki xonasida xastalarday shiftga tikilib yotgan edi. Yo'lda issiqdan terlab-pishib kirgan nevarasiga yonidan joy ko'rsatdi-yu, majolsiz bir ahvolda o'rnidan turib o'tirdi.Nevarasining bo'g'riqqan yuzlariga qarab hol-ahvol so'rashdi. Yoz bu yil har yilgidan ham issiq kelganini aytdi.— Fotihlar issiqqa bardosh berolmay o'layotgani rostmi? — deb so'radi.— Birda-yarim o'layotganlari bor, — dedi Bahodir.— «Hindistonda turmaymiz, salqin joylarga qaytib ketamiz» deyayotganlari- chi?— Podshohlari ketgani qo'ygaymi? Ko'pchilik uning izmidan chiqmas ekan. O'zi ham juda gapga usta notiq odam ekan. «Ketamiz», deb yurganlarni saroyga to'plab, shunday bir gaplashdiki, hammasi jim bo'lib qoldi.— Sen otangning qotilini... maqtayapsanmi?

Bahodir eshikka xavotirli ko'z tashlab qo'ydi. U o'zi bilan birga kelgan hamrohlaridan xavotirda edi. Buni sezgan malika ovozini pasaytirib so'radi:— Ketingga odam qo'yganlarmi?— Ha, hech kim bilan yakkama-yakka gaplasholmayman. Hamisha yon- verimda qo'riqchilar... Yomonlasam, darrov yetkazadiganlar ko'p.— Qo'rqma, bu xonada faqat biz ikkalamiz... Ilgari bizga xizmat qilgan odamlardan saroyda hech kim bormi?— Otamning vaziri Malikdod Koroniy bor... Ke-yin... bizning kutubxonada ishlagan to'rtta olim ham xizmatga olindi. Bilishimcha, Bobur hindistonliklarni o'ziga el qilmoqchi, ularni ishonchini qozonmoqchi. Shuning uchun otamning barcha oshpazlarini saroyga to'plab,to'rttasini o'zi uchun tanlab olibdi.— Shu bizning oshpazlar pishirgan ovqatlarni Bobur ham yermishmi?— Ha, ko'rganlardan eshitdim. Bobur hindistoniy taomlarni yeyish bilan ham o'zini bizning elga yaqin ko'rsatmoqchi bo'lsa kerak.Malika ilgari o'zining itoatida bo'lgan o'sha to'rtta oshpazdan birortasini qo'lga olish mumkinligini o'yladi-yu kutilmagan bir bardamlik bilan o'rnidan turib ketdi. Uning qalbini o'rtab yurgan qayg'u-alamlar endi birdan yangi yo'l topganday bo'ldi. Zo'r intiqom tuyg'usi uning xayollarini bir nuqtaga to'plab, vujudiga kuch-quvvat berganday bo'ldi.«Agar Bobur o'ldirilsa, uning odamlari bu yerda turolmaydi: ketadi, mamlakat yana o'zimizga qoladi!» degan o'y ham uning oshpazlarini qo'lga olish haqidagi qarorini mustahkamladi. Malika og'zini nevarasinnig qulog'iga yaqinlashtirib so'radi:— O'sha oshpazlarni sen ko'rdingmi?— Ko'rdim.— Ularning orasida Ahmad choshnagir yo'qmi?Bahodir buvisining avzoyi o'zgarganidan allanechuk cho'chib:— Yo'q, — dedi. — Ahmad choshnagir Agradan Atovaga ketgan. Malika Bahodirning eshikka yana xavotir bilan ko'z tashlab qo'yganini ko'rdi-yu, kinoyaomuz iljaydi: «Bu nevaram bo'shroq, ayg'oqchisi ham ko'p ekan, sir berib qo'ysa juvonmarg bo'ladi, men ham niyatimga yetolmayman», dedi o'zicha va ko'nglidagi qaltis niyatni unga bildirmay gapni boshqa yoqqa burdi:— Bizga shunchalik sodiq ko'ringan odamlar hozir dushmanlarimizga xizmat qilyapti-ya! E, bevafo dunyo! Malikdod Koroniy ham, oshpazlar ham hammasi sotilgan! Lekin sen...dushmanlar bilan til uchida murosa qilu dilingni otangga sodiq tut!— Hali ham shunday, buvijon! — pichirlab dedi Bahodir. Nevarasi ketgandan keyin malika Bayda xastalik to'shagini yig'ishtirdi, ilgarigi fig'on chekishlar va qarg'ashlarni ham bas qildi. Uning fikru zikri — eng sadoqatli va tadbirkor odamlarini ishga solib, Boburni zaharlab o'ldirishga qaratildi. Malikaning atrofida fotihlardan qasos olishga tashna odamlar ko'p edi. Bobur askarlari bilan to'qnashuvlarda birining akasi, birining inisi o'lgan, biri ilgarigi makoni va mavqeidan ajralib xonavayron bo'lgan... Malika ana shunday qasoskorlarning eng ishonchlilarini izlay boshladi. Bobur ishga olgan to'rt oshpazdan birining yolg'iz inisi Panipat jangida halok bo'lgan edi. Malika zimdan surishtirib buni bilganda quvonib ketdi. Biroq o'zi bu oshpaz bilan bevosita aloqa qilishni lozim topmadi.Chunki malikani hamma taniydi. Bobur odamlari sezib qolishlari mumkin.Ilgari sulton Ibrohimning saroyida bu oshpazlar bilan birga ishlagan va ularga qadrdon bo'lib qolgan eng ishonchli odam — Atovaga ketib qolgan

Ahmad choshnagir edi. Malika Agradan ancha uzoq bo'lgan Atovaga maxsus odam yuborib, Ahmad choshnagirni o'z huzuriga taklif qildi.Ahmad choshnagir Agradagi hovlisi va molu mulkidan ayrilib fotihlarga qarshi g'azabga to'lib yurar edi. Malika Bayda uni o'z parganasiga ishga oldi, uy-joy va maosh berdi,so'ng asta-sekin ko'nglidagi niyatini aytdi. Ahmad hoshnagir avval «uddalay olmayman» deb qo'rqdi. Lekin malika unga dalda berdi,«inisi Panipatda o'ldirilgan oshpaz bilan gaplashib bersang bo'ldi, qolgan ishni o'zimiz qilamiz», dedi. Ahmad choshnagir saroyga qanday kirishni bilmas edi. Buning yo'lini ham malika o'zi topdi.Malika Bayda nevarasidan xabar olish uchun saroyga borishi mumkin edi. Malika nafis shohi va parchalardan sovg'alar tayyorlatdi, so'ng bu sovg'alarni Ahmad choshnagirga ko'tartirib saroyga bordi... Malika podsho qabuliga kirib chiqquncha Ahmad choshnagir eski qadrdoni bo'lgan o'sha oshpazni topgan va u bilan ertasi kuni saroydan tashqarida uchrashishga kelishgan edi. Oradan bir haftacha o'tgach, Ahmad choshnagir oshpaz bilan til biriktirganini malikaga kelib aytdi.

— U ham kelgindilarni daf qilishning yo'lini bilmay yurgan ekan. Podshohlario'lsa hammasi daf bo'ladi deb ishontirdim!— Agar hamma ish o'ylaganimizday bo'lsa, otasining taxtini Bahodirjon oladi. O'shanda sizga katta bir pargana beramiz. Oshpaz ham katta mukofot oladi.— Ilohim shu niyatimizga yetaylik! Vatanimiz berahm fotihlardan xalos bo'lsin!— Omin!Ahmad choshnagirning saroy oshpazi bilan kelishuviga binoan, Boburning ovqatiga solinishi kerak bo'lgan zaharni malika o'zining eng ishonchli bir kanizidan berib yuborishi kerak edi. Endi ular mana shu nozik ishni qaysi kanizga topshirishni o'ylay boshladilar...

Xilvatxonadan sal narida — saroy oshxonasida ovqat pishirib yurgan Bahlul ismli o'rta yashar bir oshpaz ham voyinning chohi tagida jon bergan yer qazuvchilarni ko'rgan edi.Bu fojia oshpazga Panipat jangida fotihlarning qilichidan halok bo'lgan yigirma yashar suyukli inisini eslatgan va qalbidagi intiqom tuyg'usini yana junbishga keltirgan edi.Ahmad choshnagir malika Baydaning kanizlaridan birini oraga qo'yib, zaharni shu Bahlulga yetkazib bergan edi. Malika Baydaning yana bir kanizi kelib, rejani hozirgi pashkol kunlarda — Bobur biron yoqqa yurishga ketib qolmasidan oldin amalga oshirish kerakligini aytgan edi.To'rt buklangan oq qog'oz ichida ziravorga o'xshab turgan zahar ikki misqolgina bo'lsaham Bahlulga zo'r bir po'lat quroldek og'ir tuyulardi. U jangda vatanini himoya qilib jon pishib turibdi. Bobur bu qaylani yaxshi ko'rishini Bahlul bilar edi. U sekin qo'yin cho'ntagiga qo'l solib, to'rt buklog'liq qog'ozni oldi. Oshxonada hech kim yo'q. Bakovullar bergan inisining o'chini shu qurol yordamida olishni va fotihlarni bu yerdan tezroq quvishni istar edi. Agar Bobur o'ldirilsa, fotihlar Hindistonda turolmay ketib qolishlariga Ahmad choshnagir Bahlulni ishontirgan edi.Podshoh oshxonasida har bir taomni tekshirib tatib ko'radigan maxsus bakovullar bo'laredi. Qattiq yomg'ir yog'ayotgan kuni kechqurun shu bakovullar aroq ichib, mast bo'lib qolishdi.Qozonda karundi daraxtining nordon mevasidan qo'shib tayyorlangan mazali qayla narigi xonada mast bo'lib ashula aytishyapti, shamol aralash yomg'ir yog'yapti.Bahlul zaharni

qozonga solmadi — bakovullarning aroqqa qaylani gazak qilish odatlari bor, yeb ko'rishsa, zaharlanib, bildirib qo'yishlari mumkin. Shuning uchun oshpaz zaharni Bobur ovqat yeydigan chinni laganga yupqa lochira non ustiga sepa boshladi.Birdan shamol tashqi eshikni qarsillatib yopti. Bahlulga kimdir kelayotganday tuyuldi-yu,zaharning qolganini qozon tagida yonib turgan olovga otdi. Keyin chinni lagandagi zahar sepilgan lochira ustiga tez-tez qaylani soldi Oradan sal vaqt o'tgach, savdar kirdi, quyon go'shtidan qilingan qovurdoqni va qayla solingan chinni laganni Bobur ovqat yeb o'tirgan xo'rakxonaga olib chiqib ketdi.Ahmad choshnagir bu zaharni ta'midan bilib bo'lmasligini, uning ta'siri asta-sekin bilinishini aytgan edi. Bahlul sir ochilguncha qo'rg'on darvozasidan chiqib ketish umidida edi. Ammo u oshxona eshigidan chiqayotganda shirakayf bakovullardan biriga duch keldi.— Qani, quyon go'shtidan bizga ham qoldirdingmi?— Qayla bor, sohib.— Yo'q, quyon qovurdog'i kerak!— Qovurdoq oz edi, hammasini hazratga berib yubordim. Qayla yey qoling, gazakka yaxshi.— Yo'q! Quyon ko'p edi-ku!Nega bizga qoldirmading?— Hammasini qovurganim yo'q edi...— Bo'lmasa hozir bizga quyon go'shtidan qovurib ber! Tez! Bakovulning yo'g'on gavdasi eshikni to'sib turardi.Oshpaz orqaga qaytdi va sarosima harakatlar bilan yog' dog'lab, quyon go'shtini qovurishga tayyorlay boshladi.Yomg'irli tun saroyni chulg'ab olgan. Shu payt birdan xos navkarlar tabibga yugurib,bakovullar bir-birini chaqirib, oshxonaning ich-tashi to'polon bo'lib ketdi. Xilvatgohda o'tirgan Tohir ham xo'rakxonaga chopib keldi.Bobur ustma-ust qayt qilib, yuzi ko'karib ketgan.U nafasi qaytib, tashqariga intildi,ammo ikki qadam qo'yguncha bo'lmay gandiraklab yiqila boshladi. Tohir chopib borib,uni qo'ltig'idan suyab oldi. Tabib Yusufiy Boburning narigi qo'ltig'iga kirdi. Jonsarak bo'lib qolgan savdarlarga buyurdi.— Ichkariga joy qiling!— Ravonga! — dedi Bobur yutoqib.Uning ko'ngli behud, boshi gir-gir aylanar, nuqul havo yetishmayotganday bo'lar edi.Boburni ravonga suyab chiqarib yotqizdilar. Tabib yurakka quvvat beradigan doridan hidlatdi. — Sizga ne bo'ldi, hazratim? Mayni ko'p ichdingizmi? Yo ma'jun aralashdimi?— Ovqatda bir sir bor! — dedi Bobur va yana ko'ngli aynib, chinni toz ustiga engashdi.— Oshpaz taftish qilinsin! Shu payt qayladan yegan yana ikki mulozim Boburga o'xshab qayt qilayotgani ma'lum bo'ldi. Bakovullar qayla pishirgan Bahlulni tutib, saroyning eng qattiqqo'l tergovchisiga topshirdilar. Tergovchi uni turli qiynoqlarga solib so'roq qilishga kirishdi.Bobur tuni bo'yi o'lim bilan olishib chiqdi. Har qayt qilganda yurak-bag'ri uzilib,parchalanib chiqayotganday og'rir, goho nafasi ichiga tushib ketar edi. Tabib uning tepasidan ketmay:— Shifo topasiz, bardam bo'ling! — deb tasalli berar edi.Tohir ham tabibga qarashib, tuni bo'yi mijja qoqmay chiqdi. U Boburning boshini tutar,ter bosgan yuzini, bo'yinlarini yelpir edi. Boburning zahar azobidan to'lg'anayotganini ko'rgan sari, o'zi ham zahar ichganday qiynalar edi. Tong payti Bobur alahsiraganday bo'lib, Humoyun bilan Mohim begimni yo'qlay boshladi.

Shimoliy chegaralar yana notinch bo'lib qolgani uchun Bobur Humoyunni o'tgan oyda Badaxshonga qaytarib yuborgan edi. Mohim begim hamon Kobulda edi.— Humoyun mirzoga chopar yuboraylikmi? — deb so'radi Tohir. Bobur ko'zini ochib, xiyol o'ziga kelgandek bo'ldi. Chopar Kobul va Badaxshonga yetib borguncha kamida bir oy vaqt o'tadi. Bu orada biron kori hol bo'lsa na Humoyun, na Mohim begim yetib kelolmasliklari aniq. Bobur g'amgin bosh chayqab: — Foydasi yo'q, — dedi.Uning ahvoli tobora tang bo'layotganini ko'rgan Tohir:— Hazratim, bardam bo'ling! — deb iltijo qildi.— Biz siz bilan necha o'limlardan qolganmiz! Dardga bo'y bermang, yengasiz!— Lekin... bunday falokat... birinchi uchrashi!..Bobur behol qo'zg'alib yana toz ustiga engashdi, og'riq zarbidan ko'zlariga duv-duv yosh keldi. So'ng boshini yana yostiqqa qo'yib ko'zini yumib yotganda ravonga tergovchi kirdi.Yusufiy unga: — Qisqa so'zlang, faqat axborot! — deb shipshidi. bo'lganini, lekin tashqi dushmanlar bilan, jumladan, Rano Sangram Sinx bilan aloqasi borligini rad etganini, boshqa savollarga javob berishdan bosh tortganini aytib berdi.— Mal'unlar!.. dedi Bobur yotgan joyida g'azabdan ovozi qaltirab. — Men ularga shunchalik ishonib... ilkidin taom yesam... izzat-ikrom qilsam!..— Hazratim, bu iblislarni ming qiynoqqa solib o'ldirmoq kerak!— Narigi uchovini... qoidaga binoan qatl ettiring! Bayda... keyin!— Bosh ustiga! — deb tergovchi chiqib ketdi. Qoidaga binoan, podshohning joniga qasd qilganlar eng og'ir qiynoqlarga solib o'ldirilardi. Oshpaz Bahlulning terisi tiriklay shilinib olindi. Jallodlar Ahmad choshnagirning avval qo'l-oyoqlarini kesib, keyin boshini tanasidan uzib, vujudini parcha-parcha qilib tashladilar. Ikki orada vositachi turgan va ustalik bilan saroyga zahar olib kirib, oshpazga bergan kanizak quturgan filning oyog'i tagiga tashlab o'ldirildi.Malika Bayda eng qattiq hibsda saqlanar, endi odamlar uning qanday qatl etilishini kutar edi. Tabib Yusufiy Boburning hayoti uchun ikki kechayu kunduz tinmay kurashdi. Tohir ham ikki kechayu kunduz bemorning yonidan jilmay, xizmatini qildi. Nihoyat, uchinchi kun tabib:— Xudoga ming qatla shukr, hazratim, bir o'limdan qoldingiz! — dedi. — Onadan qayta tug'ilganday bo'ldingiz. Endi ozgina qatiq iching. So'ngra uxlang!Bobur bir piyola qatiq ichgach, ko'zini yumib, yostiqqa bosh qo'ydi. Lekin boshidan o'tgan o'lim dahshati hamon xayolidan nari ketmasdi. Uning joni shuncha vaqt qil uchida osilib turganini o'ylasa, beixtiyor vahmi kelardi. Shu qil uzilsa o'lim deb ataladigan zulmat qa'riga qulab tushishini ikki kun davomida muttasil his qilish unda yashash istagini kuchaytirib yuborgan edi. Hayotning bir lahzasi, bir uchquni dunyoning barcha boyliklariyu toju taxtlaridan ham aziz ekanligi unga endi astoydil sezildi. Uning azobdan toliqqan vujudi hamon behol bo'lsa ham ruhida nimadir o'zgargandek va dunyo ko'ziga boshqacharoq ko'ringandek bo'lardi. Har bir kishining faqat bittagina umri bor ekan va umrning har lahzasi shu qadar shirin ekan, Boburning yoshiga yetmay o'lib ketganlarga oson tutib bo'ladimi? Ibrohim Lodi undan to'rt yosh kichik edi. Malika Bayda buni unutishi va Bobur yaxshi muomala qilgani uchungina uni kechirib, farzandi o'rnida e'zozlashi mumkinmidi? Jangda erishgan g'alabalari unga eng mushkul ishlarni ham oson ko'rsatib qo'ygani uchun bo'lsa kerakki, Bobur Ibrohim Lodining

onasiga shunchalik ishongan va uning amrida bo'lgan oshpazlarni ishga olgan ekan-da! Bu oshpazlar tayyorlagan hindcha taomlarni yeyish bilan el- ulusning ko'nglini olmoqchi bo'lgani ham,uning o'z kuchiga ortiq darajada ishonganidan kelib chiqmaganmikin? Holbuki, kechagi dushmanlarni bugun darhol do'stga aylantirish osonmi? Xususan, Baydadek farzand dog'ida kuyib yurganlar yoki oshpaz Bahluldek inisining qasdini olmoqchi bo'lganlar bilan muomalada ehtiyotkorroq bo'lishi kerak emasmidi? Kobulda Mohim begim aytgan iztirobli gaplar yana uning yodiga tushdi. Begona yurtdan borgan fotihni osonlikcha kechirmasliklari, uning qilichidan paydo bo'lgan yaralar asrlar davomida bitmasligi rost bo'lsa... Bobur bu mamlakat xalqining ko'nglini olishi uchun qancha ko'p yillar kerak bo'ladi? Bunga uning umri yetarmikin? Umuman, bu o'zi erishish mumkin bo'lgan maqsadmi yoki sarob?.. Bu o'ylardan Bobur yana boshi berk ko'chaga kirib qolganday bo'ldi, kelajak ko'ziga qorong'i ko'rinib ketdi.Faqat tanasiga asta-sekin qaytib kelayotgan hayotiy kuchlar shu zulmatni yorib o'tib kelayotgan yog'dularday iliq tuyulardi. O'sha kecha Bobur yaxshi uxladi. Ertasi kuni tabib uning tomiridan ko'proq qon olmoqchi bo'ldi.— Zaharlangan harom qonni chiqarib yuborgaymiz, hazratim. Yana biror hafta qimirlamay yotmog'ingiz kerak.Bobur bunga e'tiroz ildi. Busiz ham uning darmoni ketib qolgan edi. Agar tabib ko'p qon olsa uzoq yotishi aniq. Holbuki, «Podshoh o'lim to'shagida yotgan emish!», «Umid yo'q emish!» degan ovozalar tarqalgan, qulay fursat kutayotgan g'animlar jonlanib qolgan edi. Beklar ham Boburning tezroq ko'pchilikka ko'rinishini istar edilar.Oradan yana ikki kun o'tgach, Bobur tantanali marosimlarda kiyadigan kiyimlarda devoni omga chiqdi. Baland taxtning ikki tomonida tizilib turgan yuzdan ortiq amirlar,sarkardalar, viloyat hokimlari ta'zim bajo keltirib bo'y egdilar. Bobur taxtga shoshilmay chiqib o'tirgach, ikkita navkar malika Baydani poygahdagi eshikdan olib kirdi.Kampir hali ham boshdan-oyoq oq kiyib, o'g'li Ibrohimga aza tutib yurar edi. Faqat qaddi avvalgidan bir oz bukchayganroq. Lekin ko'zlari Boburning yuziga tushganda uning og'ir kasalga o'xshab sarg'ayib qolganidan qanoat hosil qilganday mamnun yiltiradi.Eshik og'a Muhammad Do'lday malikani so'roqqa tutib, suiqasdga yana kimlar ishtirok etganini surishtira boshladi. — Suiqasd emas, bu intiqom! — dedi malika. — Podshoingiz to'kkan qonlarning qasosi bu! Menga yordam bergan oshpaz ham, Ahmad Choshnagir ham, kaniz ham botir qasoskorlar edi. Hammasi mardlarcha jon berdi. Endi navbat meniki. Men o'g'limning dog'ida kuyib kul bo'lganman. Endi qo'llaringdan kelsa kulimni ko'kka sovuringlar! Malika saroyda hamma tushunadigan forsiy tilda gapirmoqda edi. A'yonlar nafaslarini ichlariga olib, yerga qarashdi.Malika bir o'limni bo'yniga olib kelgan endi har bir so'zni o'qqa aylantirib yoviga dadil otar, Boburning g'azabga to'lib, jallod chaqirishini, qurolsiz onaga qarshi barcha qurollarini ishga solishini istardi. O'shanda ma'naviy g'alaba malika tomonida bo'lar, uning dovyurakligi og'izdan-og'izga o'tib, odamlarning ehtiromini qozonar edi. Buni Bobur ham sezdi-yu, o'zini bosib, Malikdod Koroniyga qaradi.— Bu qanday yosumanlik! — dedi Malikdod Koroniy Baydaga. — Shunchalik o'ch olishniyatingiz bor ekan, a'lohazratning inoyatlarini nega qabul qildingiz?— Niyatimga yetishim uchun shunday qilishim kerak edi!

— A'lo hazrat sizni «Mo''tabar onamizdek e'zozlang!» deganlarida yig'lab minnatdorchilik bildirganingiz bizning yodimizdan chiqqan emas!— Men u paytda nafratim zo'ridan yig'lagan edim! O'g'limning kushandasiga ona bo'lishdan qiynalib ko'zim yoshlangan edi!— Yo alhazar! Axir siz ham Muhammad ummatisiz, muslimasiz-ku! O'g'lingiz bularga qarshi necha barobar katta kuch bilan chiqqanini bilmasmisiz? Bular mag'lub bo'lsa o'g'lingiz yovlarining ming jonlaridan birini ham tirik qo'ymas edi. Siz sulton Ibrohimning qanchalik shafqatsiz bo'lganini bilar edingiz. Agar sizda insofu imon bo'lsa, qo'lida qilichi bilan ochiqchasiga jang qilgan sarkardaga yashiriqcha zahar bermas edingiz!— Men ayol kishiman, qilich ko'tarib jang qilolmayman! Ana o'sha zahar — mening qilichim edi. Fotihlar Panipatda ming-ming odamlarning o'limiga sabab bo'ldi! Bu mamlakatning yana ko'p joylariga ajal urug'ini ekdi! Men kabi minglab onalar hozir motam tutib, ko'z yoshi to'kib yuribdi. Qancha- qancha kelinchaklar beva qolib, o'zlarini erlarining jasadlari bilan birga olovda yondiryapti! Men bergan zahar ana o'sha ajalning urug'idan tayyorlangan edi! Unga beva-bechoralarning achchiq ko'z yoshlari ham qo'shilgan edi!Malikaning so'nggi so'zlari fotih beklarga ham tegib ketdi. Sersoqol bir bek o'rnidan sakrab turib, Boburga ta'zim bilan murojaat qildi: — Hazratim, bu yalmog'izning tilini og'zidan sug'urib olmoq kerak! Shunday mal'unligi ustiga yana buncha gap!— Mayli, meni qiymalab tashlasinlar! — deb qichqirdi Bayda. — Men qo'rqmayman!Bobur Baydani beklar istagandek qiynoqlarga solib o'ldirtirsa el-ulus nima deyishini o'ylar ekan, «lop» etib Hirotdagi Xadicha begim esiga tushdi. Makkorlikda u hamBaydadan qolishmas edi, nevarasi Mo'min mirzoning o'limiga sabab bo'lgani ko'pchilikka ma'lum edi. Shunga qaramay, Shayboniyxon uni Mansur baxshining ixtiyoriga topshirib,dahshatli qiynoqlarga solgani juda ko'p odamlarning nafratini keltirgan edi. Boburning o'zi bundan bir haftagina oldin xilvatxonada xotira yozib o'tirganda Shayboniyxonning bu ishini jirkanib qalamga olgan edi. «...Besh kunlik o'tar dunyoda Shayboniyxon mundoq ablahono ishlari bilan yomon ot qozondi» — degan satrlarni o'z umr kitobiga bitgan Bobur endi mana bu qurolsiz onaga qanday chora ko'rishi kerak? Qanday qilsa odamlarning nafratiga emas, hurmatiga sazovor bo'ladi?Beklar hamon Baydaning o'ldirilishini talab qilmoqda edilar:— Bu yalmog'izni quturgan filning oyog'i tagiga tashlab qatl ettirmoq kerak!— Yoki oyoq-qo'lini chirmab bog'lab, baland minora ustiga yotqizib qo'ymoq darkor —go'shtini quzg'unlar yeb, ko'zlarini cho'qib ketsin! Malikaga zimdan tikilib turgan Bobur so'nggi takliflardan Baydaning rangi o'chib, yuzi ko'kimtir tusga kirganini ko'rdi. Shunda Muhammad Do'ldayning ishorasi bilan beklar jim bo'ldilar. Bobur malika tushunadigan forsiy tilda:— Janob beklar taklif qilgan jazolar barchasi asosli,— dedi. — Biroq xiyonatchi malikaga bularning hammasidan ham og'irroq bir jazo bor. Bu xonimning gapiga qaraganda,hamma yetimu yesirlar uchun joni achir emish, zaharni o'shalarning ko'z yoshlaridan tayyorlagan emish! Biroq buning o'g'li Ibrohim Lodi el-ulusga ozmuncha zulm o'tkazganmi? Ozmuncha odamni yetimu yesir qilganmi? Ibrohim sababchi bo'lgan ichki urushlarda har yili qancha odam halok bo'lgan edi, janob Koroniy? Siz bilsangiz kerak?— Hazratim, menda hisoboti bor: so'nggi uch yil davomida sulton Ibrohim boshlagan ichki urushlarda bizdan yuz yigirma ming odam halok bo'lmishdir.

— Uch yilda bir yuzu yigirma ming! — xitob qildi Bobur. — Ibrohim Lodi esa o'n yildan ortiq taxtda o'ltirgan! Hindistonda odam ko'p. Yuz mingi ichki urushda halok bo'lsa,Ibrohim yana yuz mingini pulga yollagan. Agar Ibrohimning onasi bo'lmish bu xonim o'lgan navkarlargayu ularning yetim- esirlariga astoydil jon kuydirsa, nechun yuz minglab odamlarning behuda o'lib ketishlariga yo'l qo'ygan? Nechun o'g'lini bunday nojo'ya qirg'inlardan qaytarmagan?!— Men faqat ona edim, podshoh o'g'limga amr-farmon berolmas edim! — deb malika Bayda endi o'zini himoya qila boshladi. — Nojo'ya ichki qirg'inlarni to'xtatishga amr-farmon bermoq uchun mana biz bel bog'ladik! — dedi Bobur. — Tangridan umidimiz borki, bu ulug' mamlakat endi yagona markaziy davlat atrofiga jipslashgusidir. Biz Hindni obodu qudratli qilmoq orzusidamiz.Bizga hamkoru hamnafas hind beklari, fuzalolari, hunarpeshalari ko'p. Bizni zaharlab o'ldirmoqchi bo'lgan bu makkor xonim uchun eng og'ir jazo shuki, biz mana, tirikmiz! Bu xonimning o'ziyu o'g'li qilolmagan ulkan ishlarni biz qilmoqdamiz!Malikdod Koroniy birdan yengil tortib:— Hazratim lutf qildilar! — dedi.— Bu malika, — deb davom etdi Bobur, — shu daraja beva-bechoraga jonkuyar bo'lsa..Abdukarimbek!Baydaga yaqin bir joyda o'tirgan shig'ovul sakrab o'rnidan turdi. Bobur unga buyurdi:— Bu malikaning barcha molu dunyosini musodara qilib, Jamna bo'yida bir buq'ai xayr*qurdiring. Barcha xizmatkorlari o'sha buq'ada xizmat qilsin, malikaning butun boyligi,molu dunyosini yetim-yesirga xayr-ehson qilib ulashsinlar.— Bosh ustiga! — deb Abdukarim bu farmonni ta'zim bilan qabul qildi.— Malikani to umri yetgunicha tirik saqlash ham sizga topshirilur, janob Abdukarimbek!— Tirik?! — hayron bo'lib so'radi shig'ovul.Boshqa a'yonlar ham taajjublanayotganini ko'rgan Bobur ovozini ko'taribroq gapirdi: — Malika bizning bundan keyingi zafarlarimizni ham ko'rsin. Yomonlikka yaxshilik qilish mard kishining qo'lidan kelishiga amin bo'lsin. Agar malikada vijdon bo'lsa, o'g'li qilmay ketgan ishlarni biz qilganimizni ko'rib vijdoni azoblansin. Agar vijdoni bo'lmasa, ichida faqat baxillik chayonlari bo'lsa, bu chayonlar o'zini chaqib yotaversin. Malikaga bundan o'zga jazo munosib emasdir!Bek va a'yonlarnnig pichir-pichirlari orasidan allakimning:— Hazratim tantilik qildilar! — degan quvonchli xitobi eshitildi.O'z o'limini ham o'tkir bir qurolga aylantirmoqchi bo'lib kelgan malika Bayda endi bu qurolidan ayrilganini sezdi. Shu paytgacha u ajali yetganiga shubha qilmas edi. Endi birdan yana yashash umidi paydo bo'ldi. Malikaning o'lim sovug'idan muzlagan qalbiga hayotning iliq nafasi tegdi-yu, ko'nglini bo'shashtirib yubordi.Malika yuzini qo'llari bilan to'sib, yelkalari silkina-silkina yig'lay boshladi.

Savol va topshiriqlar:

1. Malika Bayda qanday yo’l bilan Boburdan qasos olmoqchi bo’ldi?

2. Boburni zaharlashda kimlar ishtirok etdilar?

3. Bobur nima sababli o’lmay qoldi deb o’ylaysiz?

4. Malika Baydaga qanday jazo usuli qo’llandi?

17-M avzu Ergashgan qo‘shma gaplar . 4-Nazorat ishi: Test

1.2. Ta'lim berish texnologiyasin in g m odeli

Sana guruh Sana guruh Sana guruh Sana guruhO’quv.soni O’quv.soni O’quv.soni O’quv.soni



1.” Qiziqarli ko‘rsatuvlar” mavzusida suhbat tashkil etish.2. Ergashgan qo‘shma gaplar gaplar haqida ma’lumot.3.Test topshiriqlarni bajarish

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: gazeta va jurnallar o’qishga muhabbat sifatlarini shakllantirish, sadoqat hislarini tarbiyalash.Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi :o‘quvchilarning og‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o‘stirish.

Pedagogik vazifalar:1.Berilgan mavzu asosida suhbat tashkil etadi.2.Matn ustida ishlatadi3 Ergashgan qo‘shma gaplar haqida ma’lumot beradi.4.Test topshiriqlarni bajartiradi

O‘quv faoliyati natijalari:l.Suhbatda ishtirok etadilar.2.Matn ustida ishlaydilar.3. Ergashgan qo‘shma gaplar gaplar haqida ma’lumot oladi.

4.Topshiriqlarni bajaradilar.

Ta’lim berish usullari Rolli o’yinTa’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, tarqatma material, diktant matni,rasmlarTa’lim berish sharoiti auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob,mashqamaliy mashg‘ulotning texnologikxaritasi


(5 daqiqa)


Tinglaydilar


2.1. Rolli o’yin asosida suhbat tashkil etadi 1-ilova2.2.Grammatika bo’yicha topshiriqlarni bajartiradi (2-ilova)2.3.Grammatik mavzu haqida ma’lumot beradi. 3-ilova.2.4. Matn ustida ishlaydilar 4-ilova2.5.Test topshiriqlarini bajartiradi.


Topshiriqni bajaradilar Tinglaydilar




Tinglaydilar.



Muhbir bilan suhbat matnini rollarga bo‘lib o‘qing. Mazmunini so‘zlab bering.Ijodkorga o‘n savol

S a v o l : Ijodda aql va his-tuyg‘uning roli haqida fikringiz qanday?J a v o b . Nafaqat ijodda, balki hayotda ham aql va his-tuyg‘u birga bo‘lmasa mu- vozanat

buziladi.S a v o l : Ilk muhabbat va uning ijodga ta’siri haqida nima deysiz?J a v o b : Har bir inson hayotda har xil hodisalarga, dardlarga birinchi, ikkinchi, uchinchi va

hokozo marotaba duch kelishi mumkin. Masalan, adolat va adolatsizlik- ka, yaxshilik va yomonlikka, shu jumladan, muhabbat dardiga ham, Abu Ali ibn Sino muhabbatni o‘zining «Tib qonunlari» kitobiga mustaqil bir dard sifatida kiritgan..

S a v o l : Mukammal odamni uchratganmisiz?J a v o b : Nazarimda mukammal odamni har kim o‘zi uchun axtarsa yaxshi. Ehtimol men uchun

shunday odamlar bordir, ehtimol, ular bilan gaplashgandirman..S a v o l : Sizga qaysi o‘zbek san’atkori (yozuvchi, rassom, aktyor, xonanda, sozan- da) yoqadi?

Nega?J a v o b : ... Halima Nosirova, Abror Hidoyatov, Shukur Burhonov va boshqa san’atkorlarimiz

ijodini g ‘oyat qadrlayman. Ular o‘zbek san’atkori nimalarga qodir ekanligini, xalqimizning ma’naviy yetukligini ancha to‘la namoyish eta olganlar.

S a v o l : Yosh ijodkorlarga eng qisqa maslahatingiz.J a v o b : Yoshlarga halollik tilayman.( O ‘z b e k i s t o n q a h r a m o n i , s h o i r A b d u l l a O r i p o v b i l a n s u h b a t d a n p a r c h a )

Topshiriq

2-ilova

Qavs ichida berilgan bog‘lovchi vositalardan mosini qo‘ying va sodda gaplarni qo‘shma gaplarga aylantirib yozing.

1. Televizorda bolalar uchun ko‘rsatuvlar ko‘p. Ukam ularni sevib tomosha qiladi (shuning uchun, chunki).2. O‘qituvchi xursand bo‘ldi. Uning o‘quvchilari topshiriqni muvaffaqiyatli bajarishdi

(chunki, shuning uchun, -sa).3. Biz xursandmiz. Orzuyimizga yetishish uchun barcha imkoniyatlar bor (shundan, -ki,

shu bois).4. Biz hayron qoldik. Siz topshiriqni bajarmadingiz. (shunga, -ki, chunki).5. Biz musobaqada g‘olib bo‘lamiz. Guruhimiz bilan astoydil harakat qilyapmiz (natijada, shuning uchun).

3-ilova

Bilib oling!Ergash gaplar, odatda, bosh gapdagi harakatning o‘rni, payti, sababi, maqsadi, natijasi, sharti, holati, miqdor-darajasi kabi ma’nolarni bildirib keladi.

Masalan:

Kim yoshligidan puxta bilim olsa, kelajakda albatta o‘z orzusiga erishadi (shart ma’nosi).

\

Qayerda ahillik bo‘lsa, o‘sha yerda baraka bo‘ladi (o‘rin ma’nosi).

£ 3-mashq. Berilgan sodda gaplardan qo‘shma gaplar tuzing.

1. Vatanimiz kun sayin rivojlanib bormoqda. Xalqning ko‘ngli shod. 2. Adi- ba juda xursand bo‘ldi. Ko‘rsatuv u kutganidan yaxshi o‘tdi. 3. Bolalar xursand bo‘ldilar. Ularning orzusi ushalgan edi. 4. Daryo suvi kamayib ketdi. Orolga suv bormay qoldi. 5. Vatanni asrang. Siz shu vatan farzandisiz.

£ 4-mashq. Berilgan gaplarni davom ettirib, qo‘shma gaplar hosil qiling.

1. Bugungi kunda televideniye shunchalik rivojlanib ketdiki, ...

2. Teledasturlar shunchalik xilma-xilki, ... .

3. Shamol shunaqa kuchaydiki, . .

4. Umida shunday chiroyli raqsga tushadiki, . .

5. U xayolga shu qadar berilib ketgan ediki, . .

4-ilova

Matnni o‘qing. Mazmunini so‘zlab bering. Tayanch so‘zlarni topib lug‘at tuzing.

Iste’dodli jurnalist

Sizlarni, ya’ni yoshlarning tarbiyasida o‘zining ma’naviy-tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan

maqolalari, hikoyalari, eshittirishlari bilan yosh ijodkorlarga ustozlik qilayotgan filologiya fanlari

nomzodi Hulkar Hamroyeva bilan tanishtirmoqchimiz.

O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi «O‘zbekiston» teleradiokanalining taniqli

ijodkorlaridan biri Hulkar Hamroyeva «Madaniy-ma’rifiy, badiiy eshittirishlar» muharririyatida katta

muharrir lavozimida faoliyat ko‘rsatadi. U har kuni ikki soat to‘g‘ridan-to‘g‘ri efirga uzatiladigan

«Hamroh» ma’rifiy-musiqiy eshittirishining muallif va boshlovchilaridan biri sifatida elga tanildi. Bu

dasturning «Bugunning bolasi», «Navoiy gulshani», «Kitobdan yaxshi hamroh yo‘q» kabi sahifalarida

ijod va ilm olamidagi yangiliklar, jamiyatdagi bolalar tarbiyasi va yoshlar ma’naviyatiga oid dolzarb

muammolar ko‘tarildi. Hulkar Hamroyeva «Ozod Sharafiddinov publitsistikasining tili va uslubi»

mavzusida dissertatsiya yoqladi va filologiya fanlari nomzodi ilmiy darajasini oldi. U bugungi kunda

«Bedorlik» va «Ijod zavqi» eshittirishlarini tayyorlaydi. Taniqli jurnalistning «Qizlar uchun ajoyib

tuhfa», «Milliy universitet filolog olimalari», «Ozod domla o‘gitlari», «Akademik G‘anijon

Abdurahmonov» kabi kitob va monografiyalari nashr etilgan. Iste’dodli jurnalist Hulkar Hamroeva

hozirgi kunda yosh muhbirlarga ijod yo‘llarida rahbarlik qilmoqda.

I bosqich o’quvchilari uchun yakuniy nazorat savollari.Test. 1-variant

1. “Endi g’alabamiz yaqin, do’stim!” gapining kesimi qaysi so’z turkumi bilan ifodalangan?A. Ot. B.Sifat C.Fe’l D.Ravish

2. Ishlamay yegan og’rimay o’lar. Eganing ifodalanishi to’g’ri ko’rsatilgan qatorni toping?A. Sifatdosh B.Fe’l C.Birikma bilan D.Otlashgan sifatdosh

3. Sobir endi kalavaning uchini topdi. Gapda kesim qanday ifodalangan?A. Fe’l B.Sifat C.Ibora D.Ajralmas birikma

4. Qaysi gapda ega bilan kesim sonda moslashmagan?A. Bir palakdan har xil qovun yetishadi.B. Mahbuba bir kuni Anvarga telefon qildiC. Yosh bolalar bog’da yayraydilar.D. D.Xalq to’plandi

5. Ibora bilan ifodalangan egani toping.A. O’zbekiston Respublikasi bizning vatanimiz.B. Har kim bilganicha idrok etadiC. Yolg’on so’z kishining qadrini tushiradi.D. Uning oyoq olishi bizga yoqmadi.

6. Vositasiz to’ldiruvchini toping.A. Inson go’zallikka intiladi.

B.Yomon bilan yo’ldosh bo’lma

C.To’g’ri so’z tosh yoradi, egri so’z bosh yoradi.D.Bu roman Pirimqul Qodirov tomonidan yozilgan.

7. Hol qaysi gapda qo’llangan.A. Insonning ulug’ligi, go’zalligi mehnat tufaylidir.B. Qiz-yigitlar mehnat zavqin yurakdan kuylar.C. Hamma uning nimalardir gapirishini kutar edi.D. Biz bu cho’lni keng bedazorga aylantiramiz.

8. Gapda nechanchi so’rog’iga javob bo’lgan so’z, odatda qanday gap bo’lagi sanaladi?A. Aniqlovchi

B.To’ldiruvchiC.Ega

D.Kesim

Savollarga javob yozing.

1. Qaratqich aniqlovchi qatnashgan gap tuzing.2. I n s o n n i n g u l u g ’l i g i , g o ’z a l l i g i m e h n a t t u f a y l i d i r .Gapni gap bo’laklari yuzasidan tahlil

qiling.


1. O’zbekistonning jo ’shqin, sho’x bahori cho’lga gul va ko’kat sepini yoydi. Ushbu gapda nechta so’z aniqlovchi vazifasida kelgan?

A. 4 B.5 C.2 D.32. Quyidagilarning qaysi biri qaratqichli birikma hisoblanadi?

A. Oltin soat B.Yigit husni C.Uzum yedi D.Peshin chog’i3. Qaysi qatorda qaratqich aniqlovchi mavjud?

A. Ota bo’lib boshimni siladi xalqim.B.Yurtning osmoni pokiza bo’lsin.

C.Goh dilingda porlaydi quyosh.D.Sen o’tkazib ketgan nihol o’sib bo’yingday bo’ldi.

4. Vositasiz to’ldiruvchi qaysi gap tarkibida qo’llangan?A. O’zingga o’zingni maqtagandan qo’rq.B. Odam mehnatda bilinadi.C. Inson hamisha go’zallikka intiladi.D. Mahbuba Umrzoq vaMaftuna bilan uzoq suhbatlashdi.

5. Tushum kelishigi qo’shimchasi noto’g’ri ishlatilgan gapni toping.A. Biz sharafli kurash yo’lini bosib o’tdik.B. U bosh ko’tarmay kitobni o’qirdi.C. Hayotni bilmaslikning oqibati - shu.D. Ahmad - Karimni armiyadan kecha kelgan ukasi.

6. Otamning sharaf ishin, onamning har yumushin,Singlimning sadaf tishin qo’riqchisi o’zimdir (G’.G’.)Yuqoridagi misralarda olmoshning qaysi turi qo’llanilgan?

A. So’roq olmoshi B.Bo’lishsizlik olmoshi

C.Kishilik olmoshi D.O’zlik olmoshi7. Qaratqich kelishigi belgisiz shaklda ishlatilgan so’zlar aks etgan javobni toping.

A. Rasm chizdim, xat yozdim, she’r o’qidiB. Paxta terish mashinasi, yuk tashuvchiC. Bepoyon dalalar, tiniq suvlar, zilol daryolarD. Gul hidi, daraxt kurtagi, metro bekati

8. Fe’ldan ot yasashda o’zakdagi tovushi o’zgargan so’zlar aks etgan javobni toping.A. Chizg’ich, tepki, kurak, uchuqB. Taroq, bo’yoq, uyum, qiyoqC. O’roq, oqim, supurgi, yotoqD. Uchuq, yutuq, yutum, unum

Savollarga javob yozing.

1. Gaplar qanday bo’laklarga bo’linadi?2 . B i z s h a r a f l i k u r a s h y o ’l i n i b o s i b o ’t d ik . Gapni gap bo’laklari yuzasidan tahlil qiling.


1. U s h b u s o ’z b i r i k m a s i d a o t q a n d a y g a p b o ’l a g i o ’r n i d a q o ’l l a n g a n ? T e m i r s a n d i q .

a. O l m o s h .

b . S i f a t .

c. R a v i s h .

d . O t

2 . D o ’s t l i k - o l i y n e ’m a t . U s h b u g a p d a g i m a v h u m o t n i b e l g i l a n g .

a. D o ’stlik .

b . N e ’m a t .

c. O l i y .

3 . J a m l o v c h i o t l a r q a t o r i n i b e l g i l a n g .

a. X a l q , q o ’s h i n , t o ’d a

b . B o l a l a r , s i n f d o s h l a r

c. D o ’st l a r , q o ’s h i n l a r

4 . Q a r a t q i c h k e l i s h i g i b e l g i s i z s h a k l d a i s h l a t i l g a n s o ’z l a r a k s e t g a n j a v o b n i t o p i n g .

a. R a s m c h i z d i m , x a t y o z d i m , s h e ’r o ’q i d i

b . P a x t a t e r i s h m a s h i n a s i , y u k t a s h u v c h i

c . B e p o y o n d a l a l a r , t i n i q s u v l a r , z i l o l d a r y o l a r

d . G u l h i d i , d a r a x t k u r t a g i , m e t r o b e k a t i

5 . F e ’l d a n o t y a s a s h d a o ’z a k d a g i t o v u s h i o ’z g a r g a n s o ’z l a r a k s e t g a n j a v o b n i t o p i n g .

a . C h i z g ’i c h , t e p k i , k u r a k , u c h u q

b . T a r o q , b o ’y o q , u y u m , q i y o q

c . O ’r o q , o q i m , s u p u r g i , y o t o q

d . U c h u q , y u t u q , y u t u m , u n u m

6 . F e ’l d a n y a s a l g a n o t l a r a k s e t g a n j a v o b n i a n i q l a n g .

a . M a q t a n c h o q , s e z g i r , t o p q i r

b . I l i q , s i n i q , y i g ’l o q i

c . I s h c h a n , t a r b i y a v i y , t u z s i z

d . K u r a k , s o ’r o q , u y u m

7 . V o s i t a s i z t o ’l d i r u v c h i n i n g s o ’r o q l a r i n i a n i q l a n g ?

a. K i m g a ? N i m a g a ?

b . K i m b i l a n ? N i m a b i l a n ?

c. K i m n i ? N i m a n i ?

d . K i m g a ? K i m d a n ?

8 . Q a r a t q i c h a n i q l o v c h i n i t o p i n g . K u n n i n g i s s i q l i g i d a n y e r u k o ’k l o v u l l a y d i .

a. I s s i q l i g i d a n

b . Y e r u k o ’k

c. K u n n i n g

d . l o v u l l a y d i

Savollarga javob yozing.1. V o s i t a l i t o ’l d i r u v c h i l a r n i q a t n a s h t i r i b g a p t u z i n g .

2 . O ’z b e k i s t o n n i n g j o ’s h q in , s h o ’x b a h o r i c h o ’l g a g u l v a k o ’k a t s e p i n i y o y d i . G a p n i s i n t a k t i k

t a h l i l q i l i n g

0 ‘QUV - METODIK MAJMUAturin.uz/wp-content/uploads/2018/10/UMK-1.1-Kurs.pdf-fan va texnika...

Documents

Transcript of 0 ‘QUV - METODIK MAJMUAturin.uz/wp-content/uploads/2018/10/UMK-1.1-Kurs.pdf-fan va texnika...