0 ‘QUV - METODIK MAJMUAturin.uz/wp-content/uploads/2018/10/UMK-2.2-Kurs.pdf · O’ZBEK TILI...

1

0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

0 ‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI

TOSHKENT SHAHRIDAGI TURIN POLITEXNIKA UNIVERSITETI HUZURIDAGI AKADEMIK LITSEY

IQLAYMAN” ridagi akademik

arimov

2018 yil

O’ZBEK TILIfanidan

0 ‘QUV - METODIK MAJMUAГ

Tayyorlov yunalishi: Aniq fanlar -1 0 0

0 ‘quv -metodik majmua TTPU huzuridagi akademik litsey pedagogik kengashining 2018 yildagi o^C ^’Vsonli yig‘ilishida o‘quv jarayoniga qo‘llashga tavsiya etildi.

0 ‘quv -metodik majmua “Ijtimoiy-gumanitar fan lar” kafedrasining 2018 yildagi ‘ofiOfrisonliyig‘ilishida muhokama etildi va ma’qullandi.

Kafedra mudiri 0^. \J\

Toshkent - 2018

O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi direktori tomonidan 20_ /£ yil “ i t ” 0 j da tasdiqlangan namunaviy o’quv rejada o’zbek tili faniga ajratilgansoatlar miqdori: 68Uumumiy o’quv yuklama 68 soat, shu jumladan mashg’ulot turlari bo’yicha ajratilgan soatlar:

№ Mashg’ulot turlari Ajratilgansoat

Shu jumladan semestrlar bo’yichaI II III IV V VI

1. Auditoriya jami yuklamasi

2. Nazariy mashg’ulot3. Amaliy mashg’ulot4. Seminar5. O’quvchining mustaqil

ishi

(ishjoyi, lavozimi)

(FISH) (ishjoyi, lavozimi)

Taqrizchi(lar)



_ fanining ishchi o’quv dasturi va ekspert guruhiningxulosasi ta’lim muassasasining 2018 yil “ ” 0%______ dagi Pedagogikkengashida muhokama qilindi, tasdiqlashga va o’quv jarayoniga tatbiq etishga qaror qilindi.-Bayonnoma № /

Toshkent shahridagi Turin Politexnika Universiteti huzuridagi akademik litseyning “Ijtimoiy-gumanitar” fanlar kafedrasio‘qituvchilari Erboyeva Dilfuza

Jumaboyevna va Eshanqulov Mirshod Neymatovich tomonidan “O’zbektili”fanidan tuzilgan ishchi dasturiga

TAQRIZ

Hozirgi kunda yurtimizda barcha sohalar kabi ta’lim sohasida ham ijobiy

o’zgarishlar qilinmoqda.Ushbu rusiyzabon guruhlarda o’zbek tili fani uchun

tayyorlangan ishchi o‘quv dasturiham 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus

ta’lim vazirligi, o ‘rta maxsus kasb - hunar ta’limi markazi tomonidan 2017 yilda

tasdiqlangan namunavi yo‘quv dasturi asosida tuzilgan. Mazkur dastur 0 ‘zbekiston

Respublikasining “Ta’limto‘g‘risida”gi Qonuni, Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi va

Davlat ta’lim standatlari talablari dankelibchiqqan holda “O ’zbek tili” fanini

o‘qitishning maqsad vazifalarini o‘z ichiga olgan bo"lib, fanning asoslarini chuqur ochib

berishni ta’minlaydi.

Ishchi dasturda mavzulaming berilish ketma - ketligi namunaviy dastur asosida to‘g‘ri

belgilangan. Unga kiritilgan amaliy mashg‘ulotlar mazmuni va qo’shimcha adabiy

o’qish uchun berilgan asarlardan parchalar o‘quvchilar bilimini kengaytitirish hamda

chuqurlashtirish, ulardan mustaqil ijodiy tafakkurini rivojlanishi uchun zaruriy

qoilanma bo‘laoladi. Ishchi dasturda o’quvchilaming o’zbek tili grammatikasi bo’yicha

bilimini oshirish bilan birgalikda o’zbek adabiyoti namoyondalari bo’lgan Alisher

Navoiy , B o b u r ,Abdulla Qodiriy,Oybek,Abdulla Qahhor,Asqad Muxtor kabi bir qancha

adiblar hayoti va ijodi bilan tanishish imkonini beradi. Vatanimiz tarixi va o’zbek

xalqining urf-odatlari haqida ham ma’lumot berilishiga e’tibor berilgan.

Buishchi dasturidan akademik litseylar ta’lim jarayonida foydalanishlari mumkin.

Alisher Navoiynomidagi O ’zbek tili va adabiyot universiteti dotsenti : A. X.Tilovov.

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI

O‘RTA VA O‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMNING DAVLAT TA’LIM STANDARTI

VA O‘QUV DASTURI ONA TILI

ADABIYOT O‘ZBEK TILI

RUS TILI (o‘zbek)RUS TILI (rus)LITERATURA

INGLIZ, FRANSUZ, NEMIS

Toshkent-2017

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR MAHKAMASININGQARORI

O‘RTA VA O‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMINING DAVLAT TA’LIM STANDARTLARINI TASDIQLASH TO‘G‘RISIDA

«Ta’lim to‘g‘risida»gi va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida»gi O ‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq, umumta’lim fanlarini o‘qitishning uzluksizligi va izchilligini ta’minlash, zamonaviy metodologiyasini yaratish, o‘rta va o ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi davlat ta’lim standartlarini kompetensiyaviy yondashuv asosida takomillashtirish, o ‘quv-metodik majmualaming yangi avlodini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etishni tashkil etish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:

1. Quyidagilar:o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti 1-ilovaga muvofiq;O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standarti 2-ilovaga muvofiq;o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha malaka talablari 3-ilovaga

muvofiq;Akademik litsey va kasb-hunar kolleji diplomlarining davlat namunalari

4-ilovaga muvofiq;o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun umumta’lim fanlaridan o‘quv-metodik

majmualaming yangi avlodini ishlab chiqishga qo‘yiladigan talablar 5-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.2. Belgilab qo‘yilsinki:o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlari 2017-2018 o‘quv yilidan boshlab

bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etiladi;umumta’lim maktablarining boshlang‘ich sinflari uchun filologiya fanlari va aniq fanlar bo‘yicha mashq

daftarlarini nashr etish hamda yetkazib berish O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika maqsadli kitob jamg‘armasini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2006-yil 1-iyundagi PQ-363-son qarorida belgilangan darsliklarni nashr etish hamda yetkazib berishni moliyalashtirish tartibiga asosan, multimediali disk ilovasi bilan ta’minlash esa — o ‘qituvchilarni o‘quv-metodik qo‘llanmalar bilan ta’minlash tartibi asosida amalga oshiriladi.

3. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi hamda Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi:

ikki oy muddatda o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlari talablari asosida o‘quv dasturlarini yangidan ishlab chiqib, belgilangan tartibda tasdiqlasinlar hamda o‘rta va o‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi muassasalariga yetkazsinlar;

O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi bilan birgalikda uch oy muddatda yaratilayotgan o‘quv-metodik majmualarning o‘quvchilarni mantiqiy fikrlashga undaydigan, rasmlarga boy, zamonaviy matbaa talablariga javob beradigan shakllarda chop etilishini ta’minlasinlar;

o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlari va o‘quv dasturlarini amaliyotga samarali joriy etish yuzasidan tegishli mutaxassislar uchun 2017-2018 o‘quv yilidan boshlab maqsadli o ‘quvlar tashkil etsinlar hamda pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish kurslari dasturlari va o‘quv modullarining qayta ko‘rib chiqilishini ta’minlasinlar.

4. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining O ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi Sog‘liqni saqlash vazirligi, Madaniyat vazirligi, Jismoniy tarbiya va sport davlat qo‘mitasi, O‘zbekiston Badiiy akademiyasi hamda manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda 2017-2018 o‘quv yiliga qadar akademik litseylarning ta’lim yo‘nalishlari va kasb-hunar kollejlarining tayyorlov yo‘nalishlari bo‘yicha malaka talablari, o ‘quv rejalari va dasturlarini ishlab chiqsin va belgilangan tartibda tasdiqlasin.

5. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi taqdim etgan xarajatlar smetalari asosida o‘rta va o‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limining davlat ta’lim standartlari, akademik litseylarning ta’lim yo‘nalishlari va kasb-hunar kollejlarining tayyorlov yo‘nalishlari bo‘yicha malaka talablarini, o‘quv rejalari va dasturlarini, akademik litsey va kasb-hunar kolleji diplomlari blankalarini chop etish uchun sarflanadigan mablag‘larni belgilangan tartibda ajratsin.

6. O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining 6-ilovaga muvofiq ayrim qarorlariga o‘zgartirishlar kiritilsin.7. O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining 7-ilovaga muvofiq ayrim qarorlari 2020-yil 1-sentabrdan boshlab

o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblansin.8. Vazirliklar va idoralar o ‘zlari qabul qilgan normativ-huquqiy hujjatlarni bir oy muddatda ushbu qarorga

muvofiqlashtirsinlar.9. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish Vazirlar Mahkamasining Ta’lim va ilm-fan masalalari

axborot-tahlil departamentiga yuklansin.

O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A. ARIPOVToshkent sh.,

2017 yil 6 aprel,187-son

Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 6-apreldagi 187-son qaroriga

1-ILOVA o‘rta ta’limning

DAVLAT TA’LIM STANDARTI

1-bob. Asosiy qoidalar1. o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti (keyingi o‘rinlarda davlat ta’lim

standarti deb ataladi) davlat ta’lim standartining maqsad va vazifalarini, asosiy prinsiplarini, tarkibiy qismlarini, davlat ta’lim standartlarini joriy etish hamda davlat ta’lim standartlari talablariga rioya etilishini nazorat qilish tartibini belgilaydi.

2. Davlat ta’lim standartini ishlab chiqish quyidagi hujjatlarga asoslanadi:O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi;«Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni;«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi

Qonuni;O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Uzluksiz ta’lim tizimi

uchun davlat ta’lim standartlarini ishlab chiqish va amalda joriy etish to‘g‘risida» 1998-yil 5-yanvardagi 5-son qarori;

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo‘yicha davlat ta’lim standartini tasdiqlash to‘g‘risida» 2013-yil 8-maydagi 124-son qarori;

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «o‘rta ta’lim to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash to‘g‘risida»gi 2017 -yil 15-martdagi 140-son qarori;

O‘zDSt 1.0-98. «O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy qoidalar»;

O‘zDSt 1.1-92. «O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. O‘zbekiston Respublikasi standartlarini ishlab chiqish, muvofiqlashtirish, tasdiqlash va ro‘yxatdan o‘tkazish tartiblari»;

O‘z DSt 1.5-93. «Standartlashtirishga doir normativ hujjatlarni ko‘rib chiqish, tekshirish, o‘zgartirish kiritish va bekor qilish tartibi»;

O‘z DSt 1157:2008. Hujjatlarni unifikatsiyalashtirish tizimi. Tashkiliy- farmoyish hujjatlar tizimi. Hujjatlarni rasmiylashtirishga bo‘lgan talablar.

O‘z DSt 1.8:2009. Asosiy qoidalar. Tavsiyalar.3. Davlat ta’lim standartini bajarish O‘zbekiston Respublikasi hududida

faoliyat ko‘rsatayotgan barcha o‘rta ta’lim muassasalari uchun majburiydir.2-bob. o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartining maqsad va vazifalari4. Davlat ta’lim standartining maqsadi — o‘rta ta’lim tizimini mamlakatda

amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish, ma’naviy barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat.

5. Davlat ta’lim standartining vazifalari quyidagilardan iborat:o‘rta ta’lim mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash;

milliy, umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlar asosida o‘quvchilarni tarbiyalashning samarali shakllari va usullarini joriy etish;

o‘quv-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, o‘rta ta’lim muassasalarining o‘quvchilari va bitiruvchilarining malakasiga qo‘yiladigan talablarni belgilash;

kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta’minlash;

ta’lim va uning pirovard natijalari, o‘quvchilarning malaka talablarini egallaganlik darajasini tizimli baholash tartibini, shuningdek ta’lim-tarbiya faoliyati sifatini nazorat qilishning huquqiy asoslarini takomillashtirish;

davlat ta’lim standartlari talablarining ta’lim sifati va kadrlar tayyorlashga qo‘yiladigan xalqaro talablarga muvofiqligini ta’minlash.

3-bob. o‘rta ta’lim davlat ta’lim standartining asosiy prinsiplari6. Davlat ta’lim standarti quyidagi asosiy prinsiplarga asoslanadi: o‘quvchi shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari ustuvorligi; o‘rta ta’lim mazmunining insonparvarligi;davlat ta’lim standartining ta’lim sohasidagi davlat va jamiyat talablariga,

shaxs ehtiyojiga mosligi;o‘rta ta’limning boshqa ta’lim turlari va bosqichlari bilan uzluksizligi va

ta’lim mazmunining uzviyligi;o‘rta ta’lim mazmunining respublikadagi barcha hududlarda birligi va

yaxlitligi;o‘rta ta’limning mazmuni, shakli, vositalari va usullarini tanlashda

innovatsiya texnologiyalariga asoslanilganligi;o‘quvchilarda fanlarni o‘rganish va ta’lim olishni davom ettirish uchun

tayanch va fanlarga oid kompetensiyalarni rivojlantirishning ta’minlanganligi;rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ta’lim sohasida me’yorlarni belgilash

tajribasidan milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda foydalanish.4-bob. o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartining tarkibiy qismlari7. Davlat ta’lim standarti quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: o‘rta ta’limning tayanch o‘quv rejasi;o‘rta ta’limning o‘quv dasturi; o‘rta ta’limning malaka talablari; baholash tizimi.8. o‘rta ta’limning tayanch o‘quv rejasi (keyingi o‘rinlarda — tayanch o‘quv

reja deb ataladi) o‘rta ta’lim muassasalarida o‘qitiladigan o‘quv fanlari nomi, o‘quv yuklamasining minimal hajmi hamda ularning sinflar bo‘yicha taqsimoti belgilangan hujjat hisoblanadi.

9. Tayanch o‘quv reja o‘rta ta’lim muassasalarining dars jadvalini ishlab chiqish uchun asos hisoblanadi.

10. Tayanch o‘quv reja umumta’lim fanlari bo‘yicha belgilangan ta’lim mazmunini o‘quvchiga yetkazish uchun ajratilgan o‘quv soatlari (davlat ixtiyoridagi va maktab ixtiyoridagi soatlar)ning minimal hajmini belgilaydi.

O‘rta ta’limning tayanch o‘quvREJASI

T/rO‘quv fanlari Sinflar Haftalik

soat1 2 3 4 5 6 7 8 9

Davlat ixtiyoridagi soatlar 22 24 26 26 30,5 32,5 33,5 34 36 264,5

1. Ona tili va adabiyot 8 8 10 10 9 7 5 5 5 672. O‘zbek tili/rus tili 2 2 2 2 2 2 2 2 163. Chet tili 2 2 2 2 3 3 3 3 3 234. Tarix 2 2 3 3 4 145. Davlat va huquq

asoslari 1 1 2

6. Iqtisodiy bilim asoslari 1 1 27. Matematika 5 5 5 5 5 5 5 5 5 458. Informatika va axborot

texnologiyalari 0,5 0,5 0,5 1 2 4,5

9. Fizika 2 2 2 2 810. Kimyo 2 2 2 611. Biologiya 1 2 2 2 2 912. Tabiiyot va geografiya 1 1 1 1 1 2 2 2 2 13

13.

Odobnoma 1 1 1 1 4Vatan tuyg‘usi 1 1 2Milliy istiqlol g‘oyasi va ma’naviyat asoslari 1 1 1 3

14. Musiqa madaniyati 1 1 1 1 1 1 1 715. Tasviriy san’at 1 1 1 1 1 1 1 716. Chizmachilik 1 1 217. Texnologiya 1 1 1 1 2 2 2 1 1 1218. Jismoniy tarbiya 2 2 2 2 2 2 2 2 2 18

Maktab ixtiyoridagi soatlar 0,5 0,5 0,5 1 2,5

soatlar 22,5 24 26 26 30,5 32,5 34 34,5 37 267Amaliy mehnat mashg‘uloti (kun hisobida)

6 6 10 16

11. Pedagog kadrlar salohiyati hamda moddiy-texnika bazasi yetarli bo‘lgan o‘rta ta’lim muassasalarida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Toshkent shahar xalq ta’limi bosh boshqarmasi va viloyatlar xalq ta’limi boshqarmalarining ruxsati bilan o‘rta ta’lim muassasalarining pedagogik kengashlariga dars jadvalini tuzishda tayanch o‘quv rejadagi soatlar hajmidan

oshmagan holda, ma’lum bir fanlarni chuqurlashtirib o‘qitish maqsadida 15 %gacha o‘zgartirish kiritish huquqi beriladi.

12. o‘rta ta’limning o‘quv dasturi (keyingi o‘rinlarda — o‘quv dasturi deb ataladi) tayanch o‘quv rejaga muvofiq o‘quv fanlarining sinflar va mavzular bo‘yicha hajmi, mazmuni, o‘rganish ketma-ketligi va shakllantiriladigan kompetensiyalari belgilangan hujjat hisoblanadi.

O‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.

13. o‘rta ta’limning malaka talablari umumta’lim fanlari bo‘yicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi va yakuniy maqsadlariga, o‘quv yuklamalari hajmiga hamda ta’lim sifatiga qo‘yiladigan talablardan iborat bo‘lib, u quyidagilardan tashkil topadi:

bilim — o‘rganilgan ma’lumotlarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish;ko‘nikma — o‘rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo‘llay olish;malaka — o‘rganilgan bilim va shakllangan ko‘nikmalarni notanish

vaziyatlarda qo‘llay olish va yangi bilimlar hosil qilish;kompetensiya — mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni kundalik faoliyatda

qo‘llay olish qobiliyati.14. Baholash tizimi — davlat ta’lim standarti bo‘yicha o‘rta ta’limning

malaka talablarini o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi darajasini hamda o‘rta ta’lim muassasasining faoliyati samaradorligini aniqlaydigan mezonlar majmuidan iborat.

5-bob. o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartini joriy etish tartibi15. O‘zbekiston Respublikasida davlat ta’lim standartini joriy etish,

muvofiqlashtirish, unga metodik rahbarlik qilish O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan amalga oshiriladi.

16. Davlat ta’lim standartini joriy etish, shu jumladan, umumta’lim fanlari bo‘yicha ta’lim mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan minimal talablarni, o‘rta ta’lim muassasalari bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablarini tasdiqlash pedagogik tajriba-sinov ishlari muvaffaqiyatli yakunlanib, ularga ekspert baho berilgach amalga oshiriladi.

17. Davlat ta’lim standartiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan amalga oshiriladi.

6-bob. o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti talablariga rioya etilishini nazorat qilish

18. Davlat ta’lim standarti talablariga rioya qilish ustidan nazoratni amalga oshirishning maqsadi — davlat ta’lim standarti talablarini bajarish darajasini aniqlash, zarur chora-tadbirlarni amalga oshirish asosida ta’lim sifatini ta’minlashdan iborat.

19. Davlat ta’lim standarti talablariga rioya qilish ustidan nazorat O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan quyidagi ko‘rinishlarda amalga oshiriladi:

davlat ta’lim standarti talablari asosida barcha o‘rta ta’lim muassasalarida o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan malaka talablariga baho berish;

tayanch o‘quv reja va o‘quv dasturlarining bajarilishini tahlil qilish;o‘rta ta’lim muassasasida davlat ta’lim standartlari talablari bajarilishi va

ta’lim sifatiga ta’sir etuvchi omillarni, foydalanilgan pedagogik va axborot- kommunikatsiya texnologiyalarining natijaviyligini tahlil qilish.

20. o‘rta ta’lim sifatini nazorat qilishning turlari quyidagilardan iborat:ichki nazorat — O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan

tasdiqlangan tartib asosida o‘rta ta’lim muassasasining monitoring guruhi tomonidan amalga oshiriladi;

tashqi nazorat — ta’lim sohasidagi vakolatli davlat organlari, hududiy xalq ta’limi boshqaruvi organlari tomonidan amalga oshiriladi;

davlat-jamoatchilik nazorati — qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hududiy xalq ta’limi boshqaruvi organlari va nodavlat notijorat tashkilotlar hamkorligida amalga oshiriladi;

milliy va xalqaro darajada baholash — Hukumatning tegishli qarori hamda xalqaro shartnomalar asosida xalq ta’limi boshqaruvi organlari, nodavlat notijorat tashkilotlar va xalqaro tashkilotlar hamkorligida amalga oshiriladi.

21. o‘rta ta’lim muassasasi o‘quvchilarining bilimi sifatini nazorat qilishning reyting tizimi tartibi O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi hamda Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat test markazi tomonidan tasdiqlanadi.

22. Davlat ta’lim standarti talablarining bajarilmaganligi uchun javobgarlik qonun hujjatlariga muvofiq o‘rta ta’lim muassasasi rahbariyatiga yuklanadi.


3-ILOVA

O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yichaMALAKA TALABLARI

I-bob. qoidalar 1-§. Qo‘llanish sohasi

1. O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha malaka talablari (keyingi o ‘rinlarda — Malaka talablari deb ataladi) o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi davlat ta’lim standartlarining negizi hisoblanadi va standartlashtirishning umumta’lim fanlarini o‘rganishning bosqichlarini, o‘quv fanlari bo‘yicha ta’lim mazmuni va malaka talablarining tuzilishini belgilaydi.

2. Malaka talablari ta’limni boshqarish bo‘yicha vakolatli davlat organlari hamda o‘rta va o‘rta maxsus, kasb - hunar ta’lim faoliyati bilan shug‘ullanuvchi yuridik shaxslar tomonidan qo‘llanilishi majburiydir.

3. Malaka talablari asosida ta’lim muassasasining turi va xususiyatlarini inobatga olgan holda o‘quv dasturlari, davlat attestatsiyasi uchun umumta’lim fanlari bo‘yicha nazorat-baholash ko‘rsatkichlari ishlab chiqiladi va vakolatli vazirliklar, idoralar tomonidan belgilangan tartibda tasdiqlanadi.

2-§. O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida umumta’lim fanlarini o‘rganish bosqichlari4. O‘zbekiston Respublikasi o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida davlat ta’lim standartlariga

asoslangan holda umumta’lim fanlarini o‘rganish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:______________________Standart darajalari Darajalarning nomlanishi

A1 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning boshlang‘ich darajasiA1+ Umumta’lim fanlarini o‘rganishning kuchaytirilgan boshlang‘ich darajasiA2 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning tayanch darajasi

A2+ Umumta’lim fanlarini o‘rganishning kuchaytirilgan tayanch darajasiB1 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning darajasi

B1+ Umumta’lim fanlarini o‘rganishning kuchaytirilgan darajasi

3-§. O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha malaka talablarining tuzilishi

5. O‘rta va o ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha malaka talablari:

o‘quv fanini o ‘rganishning bosqichlarini;tayanch va fanga oid kompetensiyalarni;o‘quv fanining maqsad va vazifalarini;umumta’lim fanlarini o‘rganishning mazmunini;o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari bitiruvchilarining umumta’lim fanlari bo‘yicha

majburiy tayyorgarlik darajalarini hamda ta’lim muassasalarini bitiruvchilariga nisbatan qo‘yiladigan talablarni belgilab beradi.

4-§. Tayanch va fanga oid kompetensiyalar6. O‘zbekiston Respublikasida ta’limning uzluksizligi, uzviyligi, o‘quvchi shaxsi va qiziqishlari

ustuvorligidan kelib chiqib, ularning yosh xususiyatlariga mos ravishda quyidagi tayanch kompetensiyalar shakllantiriladi.

Kommunikativ kompetensiya — ijtimoiy vaziyatlarda ona tilida hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro muloqotga kirisha olishni, muloqotda muomala madaniyatiga amal qilishni, ijtimoiy moslashuvchanlikni, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi — mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olishni, saralashni, qayta ishlashni, saqlashni, ulardan samarali foydalana olishni, ularning xavfsizligini ta’minlashni, media madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi — doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida mustaqil o ‘qib-o‘rganish, kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o ‘z xatti-harakatini muqobil baholash va mustaqil qaror qabul qila olish ko‘nikmalarini egallashni nazarda tutadi.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi — jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e ’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi — aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan foydalana olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. Mazkur kompetensiyalar umumta’lim fanlari orqali o‘quvchilarda shakllantiriladi.

Shuningdek, har bir umumta’lim fanining mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda fanga oid kompetensiyalar ham shakllantiriladi.


5-ILOVA

O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalari uchun umumta’lim fanlaridan o‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqishga qo‘yiladigan

TALABLAR1-bob. qoidalar

1. Mazkur talablar O ‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida»gi qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Umumta’lim maktablari o‘quvchilarini darsliklar bilan ta’minlash tizimini takomillashtirish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» 2006-yil 31- maydagi 362-son, Vazirlar Mahkamasining «2005-2009 yillarda umumta’lim maktablari uchun darsliklar va o‘quv- metodik qo‘llanmalar nashr etish dasturi to‘g‘risida» 2004-yil 22-noyabrdagi 548-son hamda «2009-2013 yillarda o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun o ‘quv qo‘llanmalarini nashr etish dasturi to‘g‘risida» 2009-yil 20-martdagi 80-son qarorlariga muvofiq, o ‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun o‘quv- metodik majmualarni ishlab chiqish tartibini belgilaydi.

2. Mazkur talablarda quyidagi asosiy tushunchalar qo‘llaniladi:O‘quv-metodik majmua — darslik, mashq daftari, o‘qituvchi uchun metodik qo‘llanma, darsliklarning

multimediali ilovasidan iborat majmua.Darslik — davlat ta’lim standartlariga muvofiq o‘quv dasturi asosida didaktik, metodik, pedagogik-

psixologik, estetik va gigiyenik talablarga javob beradigan, o‘quv fanining mavzulari to‘liq yoritilgan, uning asoslari mukammal o‘zlashtirilishiga qaratilgan, o‘quv fanining maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda ta’lim oluvchilarning yoshi va psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqiladigan, nazariy ma’lumotlardan tashqari amaliy-tajriba va sinov mashqlarini qamrab olgan kitob shaklidagi o‘quv nashri.

Mashq daftari — darslikning tarkibiy qismi hisoblanadigan, davlat ta’lim standartlariga muvofiq o‘quvchilar tomonidan egallangan bilim va ko‘nikmalarni mustahkamlash hamda o ‘quv fanining mavzulariga mos ravishda ishlab chiqilgan, mantiq va tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan (krossvordlar, boshqotirmalar, mantiqiy fikrlashga undovchi topshiriqlar va hokazo) topshiriqlardan iborat bo‘lgan didaktik vosita.

O‘qituvchi uchun metodik qo‘llanma — darslikdagi har bir mavzuni samarali o‘qitish metodikasi, qo‘shimcha sinov topshiriqlari va o‘qituvchining darsni qiziqarli tashkil etishiga oid boshqa metodik ko‘rsatmalar berilgan, har bir darsning maqsadi, darsda foydalaniladigan vositalar va ulardan foydalanish usullari, darsning mazmuni, amaliy mashg‘ulotlar, qo‘shimcha topshiriqlar va boshqalar haqida metodik ko‘rsatmalar aniq bayon qilingan kitob shaklidagi o‘quv nashri.

Darsliklarning multimediali ilovalari — axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yordamida o‘quv faniga oid materiallarni davlat ta’lim standard va o ‘quv dasturiga mos ravishda yorita oladigan, o‘quv fanini samarali o ‘zlashtirishga, o‘quvchilarning mustaqil ta’lim olishiga ko‘maklashuvchi hamda video, ovoz, animatsiya, jadval, matn va lug‘atlarni o‘z ichiga olgan, bilimlarni nazoratdan o‘tkazish va mustahkamlashga yo‘naltirilgan, o‘quv fanining asosiy mazmunini boyitadigan qo‘shimcha materialga ega bo‘lgan yoki shu kabi manbalarga murojaatlarni o ‘z ichiga olgan interaktiv elektron axborot-ta’lim resursi.

3. O‘quv-metodik majmualar davlat ta’lim standartlari, o‘quv reja va dasturlariga muvofiq, didaktik, metodik, pedagogik-psixologik, estetik va gigiyenik talablar asosida ishlab chiqilgan darslik, mashq daftari, o ‘qituvchi uchun metodik qo‘llanma va darslikning multimediali ilovalarini o‘z ichiga oladi.

4. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqish qonun hujjatlari hamda ushbu talablarga muvofiq amalga oshiriladi.

2-bob. o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun o‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqishning maqsad va vazifalari

5. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqishning maqsadi o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun zamonaviy fan va texnika rivojini hisobga olgan holda kompetensiyaviy yondashuv talablari asosida o‘quv materiallari mazmuni va sifatini takomillashtirish hamda ushbu sohadagi ilg‘or xorijiy tajribani samarali tatbiq etishdan iborat.

6. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:o ‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqish prinsiplari hamda ularning mazmuni va sifatiga

qo‘yiladigan talablarni belgilash;o‘quvchilarda milliy g‘urur va iftixor, moddiy va ma’naviy merosga qadriyatli munosabatni tarkib toptirish; davlat ta’lim standartlari talablari asosida o‘quvchilar tomonidan bilim, ko‘nikma va malaka hamda

kompetensiyalarning to‘liq o‘zlashtirilishiga erishish;o‘quvchilarda mustaqil va erkin fikrlashni hamda ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish; yangi avlod o‘quv-metodik majmualarini yaratish va amaliyotga joriy etish; o ‘quvchilarda ilmiy dunyoqarash va global tafakkur yuritish kompetentligini shakllantirish; umumta’lim fanlarini o‘qitishning prinsipial yangi metodologiyasi asosida ta’lim-tarbiya samaradorligini

oshirish.3-bob. o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun o‘quv-metodik majmualarni

ishlab chiqish prinsiplari7. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqish quyidagi prinsiplar asosida amalga oshiriladi:o‘quv-metodik majmualar ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari asosida yaratilganligi; o ‘quvchilarning aqliy va jismoniy imkoniyatlari, yoshi, psixofiziologik xususiyatlari, bilim darajasi,

qiziqishlari, layoqatlari hisobga olinganligi;o ‘quvchilarda vatanparvarlik va milliy g‘urur hissini shakllantirishga qaratilganligi;o ‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining zarur hajmi berilganligi, o‘quvchilarda mustaqil ijodiy fikrlash,

tashkilotchilik qobiliyati va amaliy tajriba ko‘nikmalarini rivojlantirishga yo‘naltirilganligi.4-bob. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqishga qo‘yiladigan talablar8. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqishga quyidagicha talablar qo‘yiladi:Didaktik talablar:o‘quvchi tomonidan o‘quv materiallarining to‘liq o‘zlashtirilishini ta’minlash;matnlar axborot berishga emas, balki o‘quv fanining mazmun-mohiyatini tushuntirish maqsadlariga xizmat

qilishi;qiziqarli, lo‘nda va hamma uchun qulay va tabaqalashtirilgan bo‘lishi;ilmiy dunyoqarashni shakllantirish, vatanparvarlik va millatlararo totuvlik talablariga javob berishi, aniq

dalillarga asoslangan materiallardan tarkib topishi;ta’limning kundalik hayot va amaliyot o ‘rtasidagi bog‘liqligini ta’minlashga, olingan bilimlarni amaliyotda

qo‘llay olish layoqatlari shakllantirilishiga, boshqa o‘quv fanlari bilan uzviy bog‘liqlikni ta’minlashga yo‘naltirilgan bo‘lishi;

rasmlar ko‘rinishidagi illustrasiyalar: xaritalar, chizmalar, sxemalar, jadvallar, diagrammalar va fotosuratlar bilan bezatilgan bo‘lishi;

yangi tushunchalar, atamalar, qoidalar, formulalar, ta’riflar va shu kabilar lug‘at ko‘rinishida ifodalangan bo‘lishi lozim.

Ilmiy-metodik talablar:

fan-texnikaning so‘nggi yutuqlarini o‘zida aks ettirishi;o‘quv fani mavzularining mazmunan yaxlitligi ta’minlangan bo‘lishi;o‘quv fani mavzulari o‘zbek adabiy tili qoidalariga to‘liq rioya qilgan holda oddiy va sodda, tushunarli va

ravon tilda bayon qilinishi;mantiqiy ketma-ketlikka va izchillikka amal qilinishi;milliy g‘oya va O‘zbekiston xalqining mentalitetiga zid bo‘lmagan tegishli illustrasiyalar bilan boyitilishi; savol va topshiriqlar aniq ifodalangan bo‘lishi;o‘quvchilarni fikrlashga, yozishga, tasvirlashga, chizma chizishga, hisoblashga, amaliy ishlarni bajarishga,

tajribalar o‘tkazishga o‘rgatishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish nazarda tutilgan bo‘lishi;bir tushunchaning ikki xil atama bilan ifodalanishiga, sanalarni keltirishda mavhumlikka yo‘l qo‘yilmasligi; kasb-hunarga yo‘naltirishga oid matnlar va rasmlar, izohli lug‘at, texnik ijodkorlik va mantiqiy tafakkurni

o ‘stirishga qaratilgan loyihalash hamda modellashtirish yuzasidan topshiriqlarni qamrab olgan bo‘lishi lozim. Pedagogik-psixologik talablar:keng jamoatchilik tomonidan tan olingan ilmiy asoslangan ma’lumotlar, o‘quvchilarning bilim darajalari,

eslab qolish qobiliyatlari, tafakkuri hisobga olingan holda voqea va hodisalarning mohiyatini anglashga va amaliy qiziqishlarini rivojlantirishga, bilim olishga va amaliy faoliyat bilan shug‘ullanishga bo‘lgan ehtiyojlarini to‘laqonli qondirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi;

o‘quv fani mavzularining o‘quvchi yoshi va psixofiziologik xususiyatlariga mos holda berilishi, ma’lum faktlar, tushunchalar, qoidalar va fanlararo bog‘liqlikni hisobga olgan holda tushunarli bayon qilinishi;

o‘quvchilarning yangiliklarni qabul qilish qobiliyatlari, oldin olgan bilimlarini o ‘zlashtirganlik darajasi hisobga olingan bo‘lishi lozim.

Estetik talablar:imkon darajasida yorqin, rangli, qiziqarli va chiroyli bo‘lishi;matnlar o‘quvchiga ma’lum ijobiy hissiy ta’sirlarni o ‘tkazishi va o‘quv faniga qiziqish uyg‘otishi; bo‘lim, bob, paragraf va mavzular matnlarining turli shakl va ranglar bilan ajratilishi, mutanosibligi

ta’minlanishi;rasm va tasvirlar badiiy estetik talablarga javob berishi, aniq va tiniq ifodalanishi lozim.Gigiyenik talablar:matn va illustrasiyalar sanitariya qoidalari, normalari va gigiyena normativlariga mos bo‘lishi; harflarning kattaligi va qog‘ozning sifati (og‘irligi, qalinligi, oqligi va shaffofligi) Vazirlar Mahkamasining

«Ta’lim muassasalari uchun matbaa mahsulotlarining xavfsizligi to‘g‘risidagi texnik reglamentni tasdiqlash to‘g‘risida» 2015-yil 3-iyundagi 146-son qarori talablariga mos bo‘lishi lozim.

O‘rta ta’limning umumta’lim fanlari bo‘yicha malaka talablariOna tili fani

O‘rta ta’lim (barcha ta’lim olish tillari bo‘yicha) ona tili fanini o‘qitish bosqichlari

Ta’lim bosqichi Bitiruvchilar Standartdarajasi

Daraja

nomlanishi

O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar

ta’lim

Ona tili fani chuqurlashtirilmagan o ‘rta ta’lim bitiruvchilari

В1

Ona tili fanini o‘rganishning darajasi

O‘rta ta’lim Ona tili fani chuqurlashtirilgan o‘rta ta’lim bitiruvchilari В1+ Ona tili fanini o‘rganishning

kuchaytirilgan darajasi

Ona tili fanini o‘qitishning maqsad va vazifalariO‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limda Ona tili fanini o‘qitishning asosiy maqsadi — o‘z fikrini

og‘zaki va yozma tarzda to‘g‘ri va ravon bayon qiladigan, kitobxonlik madaniyati shakllangan, mustaqil va ijodiy fikrlay oladigan, o‘zgalar fikrini anglaydigan — muloqot va nutq madaniyati rivojlangan shaxsni kamol toptirishdan iborat.

O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim ta’limda Ona tili fanini o‘qitishning asosiy vazifasi:o ‘quvchi shaxsini fikrlashga, o‘zgalar fikrini anglashga, o‘z fikrini og‘zaki hamda yozma shaklda savodli

bayon qila olishga qaratilgan nutqiy kompetensiyani rivojlantirish;o‘quvchilarda grammatikaga oid o‘zlashtiriladigan bilimlarni (fonetika, leksikologiya, so‘zning tarkibi, so‘z

yasalishi, morfologiya, sintaksis, yozuv va imlo, tinish belgilari, nutq uslublari, stilistikaga oid tushunchalarni) rivojlantirish;

ona tilining keng imkoniyatlaridan unumli foydalangan holda to‘g‘ri va ravon bayon eta olishni rivojlantirishga qaratilgan lingvistik kompetensiyalarni shakllantirishdan iborat.

Ona tili fani bo‘yicha o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim (barcha ta’lim olish tillari bo‘yicha) bitiruvchilariga qo‘yilgan malaka talablari

1. Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, so ‘zlash, o ‘qish, yozish):В1Tinglab tushunish: sohaviy ilmiy-ommabop nutqni tushunadi, tinglangan matndagi asosiy axborotni ajratib

oladi, ommaviy axborot vositalaridagi dolzarb axborotlar mazmunini, maqsadini idrok etadi, tinglab tushunadi. Nutqning to‘g‘riligi, mantiqiy izchilligi, sofligi va ta’sirchanligini anglaydi, barqaror atamalar, kasb-hunar so‘zlarining ma’no xususiyatlarini farqlaydi.

So‘zlash: nutqini ifodali va ravon, mazmunli va ta’sirchan ifoda eta oladi, leksik, grammatik va uslubiy me’yorlarga amal qiladi, nutqda mantiqiy urg‘uni o‘rinli va to‘g‘ri qo‘yadi.

O‘qish: turli janrdagi matnlarni ifodali va ta’sirchan o‘qiy oladi, gapning ifoda maqsadi, his-hayajon, sodda va qo‘shma gaplar ohangiga rioya qilib o‘qiydi.

Yozish: Ijodiy matnlar yarata oladi. Imlo, tinish belgilari va uslubiy qoidalarga amal qiladi. Fikr ifodasida mantiqan izchillikka rioya qiladi, unda kirish va kiritmalar, ko‘chirma gaplar, tilning ifoda vositalaridan foydalanadi. Rasmiy va shaxsiy xatlarni farqlaydi, izohlay oladi.

30 — 35 gapdan iborat ijodiy matn (bayon, insho) yoza oladi.В1+Tinglab tushunish: ilmiy manbalardagi o‘rtacha murakkablikdagi ma’lumotlarni tinglab tushunadi. Nutq

uslubiyotiga xos xususiyatlarni tinglab tushunadi.So‘zlash: nutqini ifodali va ravon, mazmunli va ta’sirchan ifoda eta oladi, leksik, grammatik va uslubiy

me’yorlarga amal qiladi, nutqda mantiqiy urg‘uni o‘rinli va to‘g‘ri qo‘yadi.O‘qish: turli janrdagi matnlarni ifodali hamda ta’sirchan o‘qiy oladi, ulardagi uslubiy vositalarning

ahamiyatini his qiladiYozish: Ixtisoslikka oid matn tuza oladi, bunda til birliklaridan o‘rinli foydalanadi.35 — 40 gapdan iborat ijodiy matn (bayon, insho) yoza oladi.2. Lingvistik kompetensiya (fonetika, grafika, orfoepiya, orfografiya, leksika, grammatika va uslubiyatga

oid):В1Leksika: so‘zlarning ko‘chma ma’nosi, uslubiy xususiyatlari va atamalarni farqlay oladi, ulardan nutqda

to‘g‘ri foydalana oladi. O‘zbek tili leksikasining rivojlanishi, boyishi manbalarini izohlay oladi.Uslubiyat: so‘z turkumlari, ularning otlashishi hamda uslubiy xususiyatlarini tushuna oladi va izohlay oladi.

So‘z birikmasi gap va uning grammatik belgilari, dialogik nutq belgilari, gap bo‘lagining tiplari, sodda va qo‘shma gaplar ma’nodoshligini, sintaktik qurilmalarni, ko‘chirma gap, matnning o‘ziga xos xususiyatlarini farqlay oladi va muloqotda grammatik hamda sintaktik birliklardan o‘rinli foydalana oladi.

В1+Leksika: leksik vositalarni nutqiy uslublarda o‘rinli qo‘llay oladi.Uslubiyat: so‘z turkumlari, gap bo‘laklarining uslubiy xususiyatlarini tushunib, izohlay oladi. Nutqda

grammatik hamda sintaktik birliklardan o‘rinli foydalana oladi.

O‘zbek tili faniO‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim (o‘zbek tilidan boshqa barcha

ta’lim olish tillari bo‘yicha) o‘zbek tili fanini o‘qitish bosqichlariTa’lim

bosqichiBitiruvchilar Standart

darajasiDaraja nomlanishi

O‘rta va o‘rta maxsus, kasb- hunar ta’lim

O‘zbek tili fani chuqurlashtirilmagan o‘rta

ta’lim bitiruvchilariВ1 O‘zbek tili fanini

o‘rganishning darajasi

O‘rtata’lim

O‘zbek tili fani chuqurlashtirilgan o‘rta ta’lim

bitiruvchilariВ1+

O‘zbek tili fanini o‘rganishning

kuchaytirilgan darajasi

O‘zbek tili fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari o‘rta ta’limda o‘zbek tili fanini o‘qitishning asosiy maqsadi:

o‘quvchilarning o‘qish va mehnat jarayonida, jamoat joylarida turli nutqiy vaziyatlarda mustaqil ravishda fikrini bayon eta olish, eshitilgan axborotni idrok etish, voqea-hodisalarga o‘z munosabatini bildirish;

o‘zbek adabiyotining eng sara namunalari, o‘zbek xalqining tarixiy, madaniy hayoti, jahon madaniyatiga va milliy madaniyatga hissa qo‘shgan buyuk allomalar ijodiy merosini o‘rganish orqali milliy qadriyatlarga hurmat bilan munosabatda bo‘lish malakasini rivojlantirishdan iborat.

o‘rta ta’limda o‘zbek tili fanini o‘qitishning asosiy vazifasi:o‘quvchilarning kundalik va kasbga oid sohalarda faoliyat olib borishi uchun

o‘zbek tili fani bo‘yicha o‘zlashtirgan bilimlarini muloqot jarayonida qo‘llash malakasini rivojlantiruvchi nutqiy kompetensiyalarni shakllantirish;

o‘quvchilarning o‘zbek tilida og‘zaki va yozma savodxonliginirivojlantirishga qaratilgan lingvistik kompetensiyalarni shakllantirish;

o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlari asosida o‘zini o‘zi mustaqil rivojlantirish, egallangan bilim, ko‘nikma va malakasini turli vaziyatlarda qo‘llay olishga qaratilgan tayanch kompetensiyalarni shakllantirishdan iborat.

O‘zbek tili fani bo‘yicha o‘rta ta’lim (o‘zbek tilidan boshqa ta’lim olish tillari bo‘yicha) bitiruvchilariga qo‘yilgan malaka talablari

1. Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, gapirish, o ‘qish, yozish):В1shaxsiy qiziqishlari va tanlagan kasbiga oid axborot va ma’lumotlarni tinglab

tushuna oladi;ijtimoiy va kasbga yo‘naltirilgan mavzulardagi ommabop suhbatlarni, bahs-

munozaralarni tushuna oladi, erkin suhbatlasha oladi, o‘z rejalarini tushuntira oladi;

bayoniy va tavsifiy matnlar tuza oladi, matnni kengaytirib, qisqartirib so‘zlab bera oladi;

o‘rganilgan nutqiy va kasbiy mavzularda taqdimot qila oladi, o‘qilgan asar, ko‘rilgan film haqidagi taassuroti va unga munosabatini bayon qila oladi;

o‘zbek tilida faol qo‘llanadigan 1500 ta so‘zni va 50 dan ortiq iboralarni nutqida qo‘llay oladi;

80 — 90 so‘zdan iborat matn asosida diktant. 100 — 110 so‘zli matn asosida bayon yoza oladi, 2 — 2,5 bet hajmida bog‘lanishli matn tuza oladi.

ayrim ish qog‘ozlarini (ariza, tushuntirish xati, tarjimai hol, bildirgi, taklifnoma, tavsifnoma, tilxat, ishonch qog‘ozi, hisobot) yoza oladi.

В1+o‘rganilgan va kasbiy mavzularda taqdimot qila oladi, o‘qilgan asar va

ko‘rilgan film haqidagi taassuroti va munosabatini bayon qila oladi;ma’muriy ish qog‘ozlari, mutaxassislikka oid ichki me’yoriy hujjatlar va

boshqa yozma topshiriqlarni imlo qoidalari asosida to‘g‘ri yoza oladi;

o‘zbek tilining milliy-madaniy leksikasini, ma’nodosh, shakldosh, uslubiy bo‘yoqdor so‘zlarni, kasb-hunarga oid lug‘at minimumini nutqda to‘g‘ri qo‘llay oladi.

2. Lingvistik kompetensiya (orfoepiya, orfografiya, leksika, grammatika va uslubiyat):

В1gaplarni ma’noli bo‘laklarga ajrata oladi va tinish belgilarni to‘g‘ri qo‘llay

oladi;grammatik vositalarning so‘zlarga qo‘shilishi bilan bog‘liq imlo qoidalarini

biladi va ularni nutqda qo‘llay oladi;o‘zbek tilining milliy-madaniy leksikasini, kasb-hunarga oid lug‘at

minimumini nutqda to‘g‘ri qo‘llay oladi;sodda va qo‘shma gaplarni, qo‘shma gaplarni bog‘lovchi vositalarni nutqda

to‘g‘ri qo‘llay oladi;o‘zbek tilining so‘zlashuv, badiiy, ommabop, rasmiy nutq uslublarini farqlay

oladi;ma’muriy ish qog‘ozlari, mutaxassislikka oid ichki hujjatlar, hisobotlarni

to‘g‘ri yoza oladi.В1+o‘rganilgan asarlar, ilmiy-ommabop matnlar va suhbatlar mazmunini tushuna

oladi;sodda va qo‘shma gaplar, ularni bog‘lovchi vositalarni farqlay oladi;o‘rganilgan nutqiy va ilmiy-ommabop, shuningdek, tanlagan sohasiga oid

mavzularda ma’ruzalar, taqdimotlar qila oladi.

O‘ZBEK TILI FANIDAN O‘QUV DASTURI

(10-sinf)(1-kurs)

UQTIRISH XATI

Ta’lim boshqa tillarda olib boriladigan o‘rta ta’lim maktablarining o‘zbek tili fanidan 10-11-sinf o‘quv dasturi kompetensiyaviy yondashuv asosidagi Davlat ta’lim standartining B1, B1+ darajasi talablari asosida tuzilgan bo‘lib, o‘rta ta’lim maktablari bitiruvchilari Davlat ta’lim standartining mazkur darajalari talablariga javob berishlari shart.

“O‘zbek tili” fani ta’lim boshqa tillarda olib boriladigan o‘rta ta’lim maktablarida ikkinchi til sifatida o‘qitiladi. Bunda kommunikativ tamoyil ustuvor bo‘lib, ta’lim mazmunida asosiy e’tibor o‘quvchilarning nutqiy va lingvistik kompetensiyalarini rivojlantirishga qaratilgan. O‘quvchilar o‘zbek tilidan egallaydigan lingvistik bilimlar vositasida o‘quvchilarda kundalik turmush, ijtimoiy-madaniy hayot, mutaxassislik sohalarida og‘zaki va yozma erkin muloqot yuritishga qaratilgan fanga oid hamda tayanch kompetensiyalarning elementlari ham shakllantirib boriladi.

Uzluksizlik va uzviylik tamoyilidan kelib chiqib, 5-9-sinflarda o‘zbek tilining so‘z tarkibi, so‘z yasalishi, so‘z turkumlari, so‘zlarning o‘zaro bog‘lanishi, so‘z birikmasi hamda gap tuzish qonuniyatlarini o‘rgatish yuzasidan nazariy bilimlar berish rejalashtirilgan. Ushbu maqsadda dasturda har bir nutqiy mavzu doirasida beriladigan leksik (tayanch so‘zlar va birikmalar), grammatik minimum (so‘z shakllari va grammatik bilimlar) ajratib berilgan. O‘quv dasturi 5-sinfda leksika, grammatika, muomala odobi, adabiy o‘qish, 6-9-sinflarda leksika, grammatika, adabiy o‘qish, ish qog‘ozlarini yozishni shakllantirishga qaratilgan holda tuzildi. 10-11-sinflar o‘quv dasturida esa ushbu bilimlarni mustahkamlash asosida o‘quvchilarning og‘zaki va yozma bog‘lanishli nutqini rivojlantirish ko‘zda tutildi. Buni amalga oshirish uchun 10-sinfda sintaksis bo‘limiga doir nazariy bilimlar berish, so‘z birikmasi, sodda va qo‘shma gap, gap tuzilishi bo‘yicha ko‘nikmalar hosil qildirish, 11-sinfda nutq uslublari va matn turlari bo‘yicha bilimlar berish orqali o‘quvchilarning nutqiy va lingvistik kompetensiyalarini rivojlantirishga erishish rejalashtirildi.

10-11-sinf (1-2 kurs)lar o‘quv dasturiga kiritilgan yangiliklardan biri adabiy o‘qish materiallarining sistemalashtirilgani va kengaytirilgani bo‘lib, o‘quvchilarni taniqli o‘zbek yozuvchi va shoirlarining hayoti va ijodi haqida qisqacha ma’lumotlar bilan tanishtirish, ularning eng sara asarlaridan o‘quvchining yoshi va psixofiziologik xususiyatlariga mos parchalarni berish orqali ularni o‘zbek adabiyoti namunalari bilan yaqindan tanishtirish, nutqini o‘stirish, o‘zbek adabiy

tili me’yorlarini singdirish ko‘zda tutildi. O‘quvchilarda kitobxonlik madaniyatini rivojlantirish maqsadida sinfdan tashqari o‘qish uchun ham soatlar ajratildi. O‘quv dasturida har bir nutqiy mavzu bo‘yicha o‘quvchilarda shakllantiriladigan fanga oid va tayanch kompetensiyalarning elementlari nutqiy mavzuning mazmunidan kelib chiqib namuna sifatida taqdim etildi.

Shuningdek, me’yoriy hujjatlarni yuritishda tayanch va fanga oid kompetensiyalar quyidagicha yozilishi tavsiya qilinadi.

I. TK-tayanch kompetensiya TK1-kommunikativ kompetensiya TK2-axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi TK4-ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi TK5-milliy va umummadaniy kompetensiyaTK6-matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish

hamda foydalanish kompetensiyasi

II. FK-fanga oid kompetensiyalarFK1- Adabiy-nutqiy kompetensiyalar (tinglab tushunish, fikrni og‘zaki bayon

qilish, o‘qish, fikrni yozma bayon qilish)FK2- Badiiy asarni tahlil qilish kompetensiyasi

Quyida B1, B1+ darajalar uchun shakllantiriladigan tayanchkompetensiyalarning elementlari berildi.

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Axborot bilan ishlash kompetensiyasi:B1mavjud axborot manbalaridan foydalanib (internet, telefon, kompyuter,

elektron pochta) ma’lumot almashish;kundalik faoliyatda uchraydigan hujjatlar bilan ishlay olish.B1+kundalik faoliyatda uchraydigan hujjatlar bilan ishlay olish(tavsifnoma, ariza,

shaxsiy ma’lumotnoma yoza olish).O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1mustaqil o‘rganish orqali bilimini oshirib borish;o‘zini tuta olish, to‘g‘ri so‘z bo‘lish, o‘zining xatosini tushunish.B1+hatti-harakatini nazorat qila bilish, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega

bo‘lish.B1shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, jismoniy, ma’naviy kamolotga intilish; o‘zini nazorat qila bilish,halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.B1+o‘qib-o‘rganish, bilimini mustaqil ravishda muntazam oshirib borish;

o‘z xatti-harakatini adekvat baholash;Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1davlat ramzlariga hurmat bilan munosabatda bo‘lish;farzandlik va o‘quvchilik, fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya

qilish;kasblarning mohiyatini tushunish;mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala madaniyatiga rioya qilish.B1+o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilish kasbni ongli ravishda tanlash.Milliy va umummadaniy kompetensiya:B1yurish-turishda madaniy me’yorlarga jamiyatda o‘rnatilgan odob-axloq

qoidalariga rioya qilish.badiiy va san’at asarlarini tushunish, ta’sirlana olish;milliy va umuminsoniy qadriyatlarni farqlay olish;xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrash.B1+umumbashariy ahamiyatga ega bo‘lgan qadriyatlarga hurmat bilan

munosabatda bo‘lish;o‘zgalarning dunyoqarashi, milliy va etnik hususiyatlari, an’ana va

marosimlarini hurmat qilish.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:

B1kundalik faoliyatda turli formula, chizma, grafik va diagrammalarni tushunish

va undan foydalanish;inson mehnatini yengillashtiradigan fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish.B1+aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy rejalarini tuza olish; inson mehnatini yengillashtiradigan fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalana olish.

11-SINF (2-kurs)(haftasiga 2 soatdan, jami 68 soat)

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Axborot bilan ishlash kompetensiyasi:B1mavjud axborot manbalaridan foydalanib ma’lumot almashish; kundalik faoliyatda uchraydigan hujjatlar bilan ishlay olish (tabrik xati yoza

olish, anketalarni to‘ldirish, o‘zi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qayd eta olishi va boshq.)

kundalik faoliyatda uchraydigan hujjatlar bilan ishlay olish (tavsifnoma, ishonch qog‘ozi, dalolatnoma, ariza, shaxsiy ma’lumotnoma yoza olish).

O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish, jismoniy, ma’naviy kamolotga intilish; o‘zini nazorat qilish, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish.B1+bilimini mustaqil ravishda muntazam oshirib borish; o‘z xatti-harakatini adekvat baholash;

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga amal qilish;kasblarning mohiyatini tushunish va to‘g‘ri tanlash;mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala madaniyatiga ega bo‘lish.B1+o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilish kasbni ongli ravishda tanlash; yordamga muhtojlarga saxovatli bo‘lish.Milliy va umummadaniy kompetensiya:B1badiiy va san’at asarlarini tushunish, ta’sirlana olish;milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat bilan munosabatda bo‘lish.xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrash.B1+umumbashariy ahamiyatga ega bo‘lgan qadriyatlarni (urf odatlar, marosimlar,

milliy-madaniy an’analar va.h.k.) bilish, unga hurmat bilan munosabatda bo‘lish;o‘zgalarning dunyoqarashi, milliy va etnik hususiyatlari, an’ana va

marosimlarini hurmat qilish.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:

B1kundalik faoliyatda turli formula, chizma, grafik va diagrammalarni o‘qiy

olish va foydalanish;inson mehnatini yengillashtiradigan fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish.B1+aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy rejalarini tuza olish; inson mehnatini yengillashtiradigan fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalana olish.

B1+

1-3-mavzu. O ‘zbekiston - suveren davlat (3 soat (B1+4 soat))

Leksika: sanoatni rivojlantirish, fermer xo‘jaligi, mehnatkash, dunyo hamjamiyati, Birlashgan millatlar tashkiloti, YUNESKO, diplomatik aloqalar, mamlakat mavqei, qadimiy va navqiron shaharlar, mehmondo‘st xalq, eksport va import, foydali qazilmalar, jahon bozori. kabi tayanch so‘zlar va so‘z birikmalari.

Grammatika: O‘tilganlarni takrorlash. So‘z birikmasi va gap (2 soat)Adabiy o‘qish: Alisher Navoiyning hayoti va ijodi, g‘azallari, tuyuqlari.

“Hayrat-ul abror” dostonidan parcha.

4-6-mavzu. O‘zbekiston ta’lim tizimi (3 soat (B1+4 soat))Leksika: ta’lim tizimi va turlari,akademik litsey, kasb-hunar kolleji,

universitet, institut, maktabni bitirib, institutga kirmoqchiman. Qaysi mamlakatda ta’limga katta e’tibor qaratilsa, o‘sha yerda rivojlanish bo‘ladi kabi nutqiy qurilmalar.

Grammatika: Gaplarning ifoda maqsadiga va tuzilishiga ko‘ra turlari (2 soat).

Adabiy o‘qish: Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodi, g‘azallari, “Boburnoma” asaridan parcha (1 soat).

Nazorat ishi: Diktant (1 soat).Xatolar ustida ishlash (1 soat).

7-9-mavzu. XXI asr - fan texnika asri (3 soat (B1+4 soat))Leksika: fan, texnika, bilim olmoq, ko‘p o‘qimoq, ilmli, ilmsiz, qomusiy,

olimlar, taraqqiyot, rivojlanish, alloma, kashfiyot, bebaho, poydevor va h.k. kabi so‘zlar va so‘z birikmalari.

Grammatika: Terma gaplar va bog‘lanishli nutq. Fikrni bog‘lanishli ifodalash (1 soat).

Ish qog‘ozlari: Ariza (1 soat).Adabiy o‘qish: Nodiraning hayoti va ijodiy faoliyati, g‘azallari (1 soat).

10-12-mavzu. Kasbim - faxrim (3 soat (B1+5 soat))Leksika: kasb-hunar, o‘qituvchilik, iqtisodchi, huquqshunos, duradgorlik,

ganch ustasi, zargarlik, hamshira, kasb tanlash, ustoz va shogirdlik, ustozga ta’zim. Ilmli inson xor bo‘lmas. Har bir hunarning o‘z siri bor. Rohatga mehnatsiz erishib bo‘lmaydi. kabi so‘zlar va so‘z birikmalari.

Grammatika: Matn va uning qismlari. Matn qismlarini bog‘lovchi vositalar (1 soat).

Ish qog‘ozlari: Tushuntirish xati (1 soat).Adabiy o‘qish: Muqimiyning hayoti va ijodiy faoliyati. “Sayohatnoma”

asaridan parcha (1 soat).

Nazorat ishi: Test (1 soat).Sinfdan tashqari o‘qish: Alisher Navoiyning “Farhod va Shinn” dostoni

mazmunini so‘zlab berish (2 soat (B1+4 soat))

13-15-mavzu. Xalqimizning asl farzandlari (3 soat (B1+4 soat))Leksika: mehnatsevarlik, kamtarlik, tanilgan, olqishga sazovor bo‘lgan,

baxtli, ulug‘lanadi, qadrlanadi kabi so‘zlar va birikmalar.Grammatika: Matnni kengaytirish va ixchamlashtirish (1 soat).Ish qog‘ozlari: Tarjimai hol (1 soat).Adabiy o‘qish: Cho‘lponning hayoti va ijodiy faoliyati, she’rlari (1 soat) .

16-18-mavzu. Xalq amaliy san’ati (3 soat (B1+5 soat))Leksika: san’at, san’atkor, dutor, rubob, tanbur, qo‘shiq, mayin kuy, shodlik,

kattalar,cholg‘u asboblari kabi so‘zlar va so‘z birikmalari.Grammatika: Matnning turlari. Bayoniy matn, uning xususiyatlari (1 soat).Ish qog‘ozlari: Bildirgi (1 soat).Adabiy o‘qish: Said Ahmadning hayoti va ijodiy faoliyati. “Ufq” romanidan

parcha (1 soat).

Nazorat ishi: Bayon yozish (1 soat).Xatolar ustida ishlash (1 soat).

19-21-mavzu. Teatr va kino (3 soat (B1+4 soat))Leksika: O‘zbek teatri, kino san’ati, O‘zbekiston milliy teatri, o‘zbek kinosi

ustalari, avvalgi va hozirgi kino va teatrning farqi, san’at ustalari, yosh san’at ustalari kabi so‘zlar va birikmalar.

Grammatika: Matnga reja tuzish (1 soat).Ish qog‘ozlari: Taklifnoma (1 soat).Adabiy o‘qish: Saida Zunnunovaning hayoti va ijodiy faoliyati, hikoyalari (1

soat).

Nazorat ishi: Test (1 soat).Sinfdan tashqari o‘qish: Said Ahmadning “Ufq” romani mazmunini so‘zlab

berish (2 soat (B1+4 soat))

O‘quvchilarda shakllangan fanga oid kompetensiyalar:Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, gapirish, o‘qish, yozish):B1ijtimoiy va kasbga yo‘naltirilgan mavzulardagi ommabop suhbatlarni, bahs-






B1+o‘rganilgan va kasbiy mavzularda taqdimot qila oladi, o‘qilgan asar va


boshqa yozma topshiriqlarni imlo qoidalari asosida to‘g‘ri yoza oladi;o‘zbek tilining milliy-madaniy leksikasini, ma’nodosh, shakldosh, uslubiy

bo‘yoqdor so‘zlarni, kasb-hunarga oid lug‘at minimumini nutqda to‘g‘ri qo‘llay oladi.


B1gaplarni ma’noli bo‘laklarga ajrata oladi va tinish belgilarni to‘g‘ri qo‘llay






to‘g‘ri yoza oladi.B1+o‘rganilgan asarlar, ilmiy-ommabop matnlar va suhbatlar mazmunini tushuna

oladi;sodda va qo‘shma gaplar, ularni bog‘lovchi vositalarni farqlay oladi; o‘rganilgan nutqiy va ilmiy-ommabop, shuningdek, tanlagan sohasiga oid


22-24-mavzu. Milliy madaniy markazlar (3 soat (B1+5 soat))Leksika: madaniy, milliy, markazlar, xalqaro aloqalar, hamdo‘stlik

munosabatlari, tadbirlar, hamkorlikda o‘tkaziladi, milliy bayramlar kabi so‘zlar va birikmalar.

Grammatika: Tavsifiy matn, uning xususiyatlari (1 soat).Ish qog‘ozlari: Tavsifnoma (1 soat).Adabiy o‘qish: Odil Yoqubovning hayoti va ijodiy faoliyati. “Ulug‘bek

xazinasi” asaridan parcha (1 soat).

25-27-mavzu. Jahon adabiyoti namoyandalari (3 soat (B1+5 soat))

Leksika: jahon adabiyoti namunalari, namoyandalar, asarlari, asarda ko‘tarilgan masalalar, taqqoslamoq, Chingiz Aytmatov, Rasul Hamzatov, Mark Tven kabi so‘zlar va birikmalar.

Grammatika: Tabiatni tavsiflashda ko‘chma ma’noli va bo‘yoqdorso‘zlarning qo‘llanishi (1 soat).

Ish qog‘ozlari: Majlis bayonnomasi (1 soat).Adabiy o‘qish: Chingiz Aytmatov, Rasul Hamzatov, Sergey Yesenin

asarlaridan parcha (1 soat)

28-30-mavzu. Vatanga sadoqat (3 soat (B1+5 soat))Leksika: Vatanni sevmoq, himoya qilmoq, burch, vatanparvarlik, xizmat

qilmoq, Vatanga sadoqat kabi so‘zlar va birikmalar.Grammatika: Qiyofa va xarakterni tavsiflashda ko‘chma ma’noli va

bo‘yoqdor so‘zlarning qo‘llanishi (1 soat).Ish qog‘ozlari: Bayonnomadan ko‘chirma (1 soat).Adabiy o‘qish: Shuhratning hayoti va ijodiy faoliyati. “Mardlik afsonasi”

balladasi (1 soat)

Nazorat ishi: matn yaratish (1 soat).Xatolar ustida ishlash ( 1 soat)

31-33 mavzu. O‘zbekiston sog‘liqni saqlash tizimi (3 soat (B1+5 soat))Leksika: ekologiya, salomatlik, toza havo, ifloslantirmaslik, sog‘lom

turmush, O‘zbekistonda sog‘liqni saqlash, rivojlanmoqda, yosh mutaxassislar, keng tarmoqli kabi so‘zlar va birikmalar.

Grammatika: Monologik matn, uning o‘ziga xos xususiyatlari (2 soat).Ish qog‘ozlari: Tilxat (1 soat).Adabiy o‘qish: Maqsud Shayxzodaning hayoti va ijodiy faoliyati. “Mirzo

Ulug‘bek” tragediyasi (1 soat)

34-36-mavzu. O‘zbekiston sporti (3 soat (B1+5 soat))Leksika: o‘zbek sporti, O‘zbekiston sport ustalari, yosh sportchilarning

shuhrati, sportda shuhrat qozonganlar, O‘zbekiston bayrog‘i, yuqori ko‘tarmoq kabi so‘zlar va birikmalar.

Grammatika: Dialogik matn. Dialog va poliloglarda undalmalar va to‘liqsiz gaplarning qo‘llanishi (1 soat). .

Ish qog‘ozlari: Ishonchnoma (1 soat).Adabiy o‘qish: Pirimqul Qodirovning hayoti va ijodiy faoliyati. “Yulduzli

tunlar” asaridan parcha (1 soat).

Nazorat ishi: Test (1 soat).Sinfdan tashqari o‘qish: Pirimqul Qodirovning “Avlodlar dovoni” asari

mazmunini so‘zlab berish ( 2 soat (B1+4 soat))

37-39-mavzu. O‘zbek turizmi (3 soat (B1+4 soat))

Leksika: O‘zbekistonning qadimiy shaharlari, turistlar, chet elliklar,Samarqand, Buxoro, Xiva, Termiz, sayohat, lol qoldirmoq, qiyoslab bo‘lmaydi kabi so‘zlar va birikmalar.

Grammatika: Fikrni turli uslubda ifodalash. So‘zlashuv va kitobiy uslub (2 soat).

Ish qog‘ozi: Reklama (1 soat).Adabiy o‘qish: Shukrulloning hayoti va ijodiy faoliyati. “Ota vasiyati” ertagi

(1 soat).

40-42-mavzu. Buyuk Ipak yo‘li bo‘ylab sayohat (3 soat (B1+5 soat))Leksika: Buyuk ipak yo‘li, Sharq va G‘arbni bog‘lovchi yo‘l, hashamatli

ustunlar, muzey-shahar, me’morchilik obidalari, ulug‘vor madrasalar, maqbaralarni ta’mirlash, sayyohlar taassurotlari, barpo etilgan, peshtoqlardagi yozuvlar, karvonsaroy, oq yo‘l, xarita bo‘ylab sayohat, tuyalar karvoni, kumush tanga, mol ayirboshlash kabi so‘zlar va birikmalar.

Grammatika: Badiiy uslub. Ba’diiy uslubda ma’nodosh, shakldosh, uslubiy bo‘yoqdor so‘zlarning qo‘llanishi. (2soat).

Ish qog‘ozlari: Hisobot (1 soat).Adabiy o‘qish: Mirmuxsinning hayoti va ijodi. Asaridan parcha (1 soat).

Nazorat ishi: Matn yaratish (1 soat).Xatolar ustida ishlash (1 soat).

43-45-mavzu. Tadbirkorlik faoliyati (3 soat (B1+5 soat))Leksika: tadbirkorlik, qiziqmoq, rivojlanmoq, tadbirkorlar, hissa qo‘shmoq,

kengaytirmoq, hunar o‘rganmoq, xususiy korxona, tadbirkor bo‘lmoqchiman, biznes reja kabi so‘zlar va birikmalar.

Grammatika: Publitsistik uslub, uning o‘ziga xos xususiyatlari (2 soat).Ish qog‘ozlari: Tijorat xati (1 soat).Adabiy o‘qish: Publististik matnlar (1 soat).

46-48-mavzu. Kelajakka yo‘l (3 soat (B1+5 soat))Leksika: kasblar, hunar egallash, kasbga qiziqish, tadbirkor, fermer, bank

xodimi, ixtirochi, dizayner, san’atkor, shifokor, malaka oshirmoq, chet ellarda ta’limni davom ettirmoq kabi so‘z va birikmalar.

Grammatika: Rasmiy uslub. Ma’muriy-idoraviy va ichki me’yoriy hujjatlar (2 soat).

Adabiy o‘qish: Ozod Sharafiddinovning hayoti va ijodiy faoliyati. “O‘lsam ayrilmasman quchoqlaringdan” maqolasi (1 soat).

Nazorat ishi: Test (1 soat).Sinfdan tashqari o‘qish: Dolzarb mavzudagi publitsistik maqolalar sharhi (

2 soat (B1+4 soat))

O‘quvchilarda shakllangan fanga oid kompetensiyalar:

Nutqiy kompetensiya (tinglab tushunish, gapirish, o‘qish, yozish):B1shaxsiy qiziqishlari va tanlagan kasbiga oid axborot va ma’lumotlarni tinglab

tushuna oladi;ijtimoiy va kasbga yo‘naltirilgan mavzulardagi ommabop suhbatlarni, bahs-




o‘zbek tilida faol qo‘llanadigan 1500 ta so‘zni va 50 dan ortiq iboralarni nutqida qo‘llay oladi;



B1+o‘rganilgan va kasbiy mavzularda taqdimot qila oladi, o‘qilgan asar va


boshqa yozma topshiriqlarni imlo qoidalari asosida to‘g‘ri yoza oladi;o‘zbek tilining milliy-madaniy leksikasini, ma’nodosh, shakldosh, uslubiy

bo‘yoqdor so‘zlarni, kasb-hunarga oid lug‘at minimumini nutqda to‘g‘ri qo‘llay oladi.


B1gaplarni ma’noli bo‘laklarga ajrata oladi va tinish belgilarni to‘g‘ri qo‘llay






to‘g‘ri yoza oladi.B1+o‘rganilgan asarlar, ilmiy-ommabop matnlar va suhbatlar mazmunini tushuna

oladi;

sodda va qo‘shma gaplar, ularni bog‘lovchi vositalarni farqlay oladi; o‘rganilgan nutqiy va ilmiy-ommabop, shuningdek, tanlagan sohasiga oid


O‘quvchilarda shakllangan tayanch kompetensiyalar elementlari: Axborot bilan ishlash kompetensiyasi:B1mediamanbalardan zarur bo‘lgan axborotlarni izlab topadi, saralab, qayta

ishlay oladi;B1+mediamanbalardan olingan ma’lumotlarning xavfsizligini ta’minlay oladi,

mediamedaniyatga ega bo‘ladi.

O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1egallagan bilimlari asosida o‘zining hayotiy tajribasini, intellektini muntazam

oshirib bora oladi;B1+o‘z xatti-harakatini va atrofda ro‘y berayotgan voqea-hodisalarni tanqidiy

baholay oladi, kelajakka qarab intila oladi.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarda faol ishtirok eta oladi; o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini biladi va unga rioya qila oladi.B1+ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarda muomala madaniyatga rioya qila oladi,

kasbni ongli ravishda tanlay oladi.Milliy va umummadaniy kompetensiya:B1Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy

qadriyatlarga e’tiqodli bo‘la oladi;orasta kiyinish, madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga amal qila

oladi.B1+umumbashariy ahamiyatga ega bo‘lgan qadriyatlarni biladi, unga hurmat

bilan munosabatda bo‘la oladi;o‘zgalarning dunyoqarashi, milliy va etnik hususiyatlari, an’ana va

marosimlarini hurmat qila oladi.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish

hamda foydalanish kompetensiyasi:B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan oilaviy, kasbiy rejalarni tuza oladi, fan va

texnika yangiliklaridan xabardor bo‘ladi va inson mehnatini yengillashtirish maqsadida ulardan foydalana oladi.

B1+aniq hisob-kitoblarga asoslangan oilaviy, kasbiy, va iqtisodiy rejalarni tuza

oladi, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘ladi va mehnat unumdorligini oshirish maqsadida ulardan samarali foydalana oladi.

Mavzularni o‘rganish uchun - 48 soat (B1+: 74 soat)Nazorat ishlari uchun - 8 soatXatolar ustida ishlash uchun - 4 soatSinfdan tashqari adabiy o‘qish uchun 8 soat (B1+: 16 soat)Jami: 68 soat (B1+: 102 soat)

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

1. O‘zbekiston Respublikasining 1997 yil 29 avgustdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni.

2. O‘zbekiston Respublikasining 1997 yil 29 avgustdagi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi Qonuni.

3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 16 avgustdagi “o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 390-sonli qarori.

4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004 yil 21 maydagi “2004-2009 yillarda Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to‘g‘risida”gi PF-3431.

5. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi va Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2010 yil 1 iyuldagi “o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida o‘qitiladigan umumta’lim fanlari hamda oliy ta’limda davom ettiriladigan fanlar dasturlari uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash to‘g‘risida”gi 6/2/4/1-sonli qo‘shma hay’at majlisi qarori.

6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 10 dekabrdagi “Chet tillarni o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-1875-sonli qarori.

7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 8 maydagi “Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo‘yicha davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 124-sonli qarori.

8. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 6 apreldagi “o‘rta ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 187-son qarori.

9. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 15 martdagi “o‘rta ta’lim to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida”gi 140-sonli qarori.

10. www.fgosvo.ru ; ru.wikipedia.org (Rossiya tajribasi), online. zakon.kz www. kaznu.kz mel.fm (Kazaxstan tajribasi).

O‘zbek tili fani bo‘yicha DTS va o‘quv dasturlarini ishlab chiqish bo‘yicha ijodiy guruh tarkibi

Muxitdinova Xadicha O‘zbekiston davlat jahon tillari

http://www.fgosvo.ru

1. Sobirovna universiteti professori, pedagogika fanlari doktori.

2.Lafasov O‘roqboy Pozilovich

Toshkent davlat sharqshunoslik instituti dotsenti, filologiya fanlari nomzodi.

3.Muxamedj anova Gulnora Ziyatovna

Toshkent shahar XTXQTMOI dossenti, pedagogika fanlari nomzodi.

4.Nuriddinova Dildora Abrarovna

Respublika ta’lim markazi bo‘lim boshlig‘i.

5.Tolipova Fotima Sa’dullaevna

Respublika ta’lim markazi bosh metodisti.

6.Aydarova Fotima Rahmatovna

Toshkent shahar Sirg‘ali tumanidagi 6- sonli umumta’lim maktabi o‘qituvchisi.

7.Akromova Mapura Djalolitdinovna

Toshkent shahar Yashnobod tumanidagi 61-sonli umumta’lim maktabi o‘qituvchisi.

УЗБЕКИСТОНРЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

УРТВ МАХСУС КАСБ-ХУНАР ТАЪЛИМИ МАРКАЗИ ТОШКЕНТ ШАХАР УРТА МАХСУС КАСБ-ХУНАР

ТАЪЛИМИ Б011ЩАРМАСИ ТОШКЕНТ ШАХРИДАГИ ТУРИН ПОЛИТЕХНИКА

УНИВЕРСИТЕТИ АКАДЕМИК ЛИЦЕЙИ

ft^AAjUXL.________________ ” фан и

Ишчи укув д ас тур иИшчи дастур “_____ ” фаыининг20У£ йил и м да тасдикланган намунавий укув дастури

асосида ишлаб чикилди

Тайёрлов йуналиши: Аник файл ар

V"

t rnjuLjux^ фанининг ишчи дастури академик лицейнинг 201 Л йил Ш ” О Я даги Илмий педагогик кенгашида мухокама кили иди,тасдиклашга ва укув жараёнида тадбик этишга тавсия килинди.

Тошкент - 2018

O ’zb ek tili fa n id a n ishchi o ’q u v d astu r (2 018-2019 o ’q .y .)

2-kurs(haftasiga 2 soatdan, jami 68 soat)

N Mavzular mazmuni Ajratilgansoat

O’qitish vositalari Nazorat turi TavsiyaetilganadabiyotDidaktik

material va ko’rgazmali qurollar

AKT va o’qitishning texnikvositalari

Texnologikjihozlar

1 2 3 4 5 6 7 81

O ‘zb ek isto n - su veren d av la t G ram m atik a: O‘tilganlarni takrorlash.

So‘z birikmasi va gapA d a b iy o ‘q ish: Alisher Navoiyning

hayoti va ijodi, g ‘azallari, tuyuqlari. “Hayrat- ul abror” dostonidan parcha.

3

2

1

SlaydlarFotoalbomQo’shiqlaryozilgan dickRasmlarslayd

KompyuterProektormagnitafonKompProektor.

O’zbekistonxaritasi5-sinf adabiyot darsligi

Joriynazorat

N1,N3

N6

N2

M ustaqil ish :O’zbekistonning tarixiy obidalari

(Yurtimizdagi tarixiy obidalar haqida slaydli referat tayyorlash)

2 Ensiklopediyalar,adabiyot va tarixdarsliklari

2 O ‘zbekiston ta ’lim tizimi Grammatika: Gaplarning ifoda maqsadiga

va tuzilishiga ko‘ra turlari

Adabiy o‘qish: Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodi, g‘azallari, “Bobumoma” asaridan parcha

32

1

Slaydlar

Turli jadvallarRasmlarTarqatmalar

Kompyuterproektor

H.Olimjon She’rlar to’plami

Joriynazorat

O’zbekadabiyotidarsligi

N2,N9,N1

Mustaqil ish: O'zbekiston sporti

( O'zbekiston sporti haqida slaydlar tayyorlash)

2 Ensiklopediyalar,adabiyot va tarixdarsliklari

. XXI asr - fan texnika asri.Grammatika: Terma gaplar va bog‘lanishli

nutq. Fikmi bog‘lanishli ifodalash Ish qog‘ozlari: ArizaAdabiy o‘qish: Nodiraning hayoti va ijodiy

faoliyati, g‘azallari

31

11

M ustaqil ish: O‘zbekistonda ta‘lim tizimi (Xalq maqollaridan namunalar yozish)

2 Maqol kitoblari va internet saytlari

3Nazorat ishi: Diktant Xatolar ustida ishlash

211

Kompyuterproektor

Joriynazorat

N2,N9,N1

4 Kasbim - faxrimGrammatika: Matn va uning qismlari.

Matn qismlarini bog‘lovchi vositalarIsh qog‘ozlari: Tushuntirish xati .Adabiy o‘qish: Muqimiyning hayoti va

ijodiy faoliyati. “Sayohatnoma” asaridan parcha

3

'11

1

“O’zbektiliningfrazeologiklug’ati”Turli jadvallar Rasmlar

E.Vohidovportreti

Joriynazorat

N1,N15N13

M ustaqil ish: Imom al-Buxoriy merosi ("Al-adab al-mufrat" asarida kelgan 5 ta

hadisni rus tiliga tarjima qilish)

2 ImomBuhoriy. "Al- adab al- mufrat" T.2008.

Sinfdan tashqari o‘qish: Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin” dostoni mazmunini so‘zlab berish

2

Xalqim izning asl farzandlari Grammatika: Matnni kengaytirish va

ixchamlashtirishIsh qog‘ozlari: Tarjimai hol Adabiy o‘qish: Cho‘lponning hayoti va

ijodiy faoliyati, she’rlari

1

M ustaqil ish: Ahmad Yassaviy hikmatlari (Yassaviy hikmatlaridan yod olish)

2 AhmadYassaviydevonlari

5 . Xalq amaliy san’atiGrammatika: Matnning turlari. Bayoniy

matn, uning xususiyatlariIsh qog‘ozlari: Bildirgi Adabiy o‘qish: Said Ahmadning hayoti va

ijodiy faoliyati. “Ufq” romanidan parcha

3

111

Slaydlar


Kompyuterproektor

Kutubxonalarroyxati

Joriynazorat

N2,N9,N1

M ustaqil ish: Qo'shma gaplar va ularning turlari (Qo'shma gaplarning turlari haqida 15 ta test savollarini tuzish)

2

Nazorat ishi: Bayon yozish Xatolar ustida ishlash

211

6. Teatr va kinoGrammatika: Matnga reja tuzish Ish qog‘ozlari: Taklifnoma Adabiy o‘qish: Saida Zunnunovaning

hayoti va ijodiy faoliyati, hikoyalari

3111


“O’zbekiston”qomusi

Joriynazorat

N2,N9,N1

M ustaqil ish: Dunyo taomnomasi (Dunyo taomlari haqida rasmli to'plam

tayyorlash)

2 Taomlargaoidqo'llanmalar,internetsaytlari

7. M illiy madaniy markazlar Grammatika: Tavsifiy matn, uning

xususiyatlariIsh qog‘ozlari: Tavsifnoma Adabiy o‘qish: Odil Yoqubovning hayoti

va ijodiy faoliyati. “Ulug‘bek xazinasi” asaridan parcha

31

11

Slaydlar


Kompyuterproektor

Joriynazorat

N2,N9,N1

M ustaqil ish: Bizning mahalla ("Mahallamiz bolalari" mavzusida kichik

hikoya tuzish)

2 Ijtimoiy adabiyotlar va internet saytlari

8. Jahon adabiyoti namoyandalari . Grammatika: Tabiatni tavsiflashda

ko‘chma ma’noli va bo‘yoqdor so‘zlarning qo‘llanishi

Ish qog‘ozlari: Majlis bayonnomasi . Adabiy o‘qish: Chingiz Aytmatov, Rasul Hamzatov, Sergey Yesenin asarlaridan parcha

3

1

11

Slaydlar


Kompyuterproektor

Gazetalar ro’yxati Joriynazorat

N2,N9,N1

M ustaqil ish: Ergash gapli qo'shma gaplar (Ergash gapli qo’shma gaplarning turlari haqida slaydli taqdimot tayyorlash)

2 Q.Ismoilov, U.P.Lafasov. “O‘zbek tili” T.2002 I.Mirzayev,

Nazorat ishi: matn yaratish Xatolar ustida ishlash

211

9 O ‘zbekiston sog‘liqni saqlash tizimi Grammatika: Monologik matn, uning

o‘ziga xos xususiyatlariIsh qog‘ozlari: TilxatAdabiy o‘qish: Maqsud Shayxzodaning

hayoti va ijodiy faoliyati. “Mirzo Ulug‘bek” tragediyasi

3

111

Turli jadvallar Rasmlar

“Toshkent

fotoalbomi

Joriynazorat

N2,N6

10 O ‘zbekiston sportiGrammatika: Dialogik matn. Dialog va

poliloglarda undalmalar va to‘liqsiz gaplarning qo‘llanishi

Ish qog‘ozlari: Ishonchnoma Adabiy o‘qish: Pirimqul Qodirovning

hayoti va ijodiy faoliyati. “Yulduzli tunlar” asaridan parcha

3

1

1

1


KompyuterProektorSlaydlar

“Salomatlik”ensiklopediyasi

Joriynazorat

N6,N9,N3

M ustaqil ish: Tinchligimiz posbonlari ("O'zbekiston qurolli kuchlari" mavzusida

rasmli to'plam tayyorlash)

2 Ensiklopediyalar,O'zbekiston konstitutsuya si, internet slaydlari

Sinfdan tashqari o‘qish: Pirimqul Qodirovning “Avlodlar dovoni” asari mazmunini so‘zlab berish

2

11 . O ‘zbek turizm i (3 soat (B1+4 soat)) Grammatika: Fikrni turli uslubda

ifodalash. So‘zlashuv va kitobiy uslub Ish qog‘ozi: Reklama Adabiy o‘qish: Shukrulloning hayoti va

ijodiy faoliyati. “Ota vasiyati” ertagi

31

1

1

SlaydlarBukletlar

Kompyuterproektor

disklsr Joriynazorat

N6,N12,N2

M ustaqil ish: Salomlashish odobi (Salomlashish odobi turli millatlar misolida)

2 internetslaydlari

12Nazorat ishi: Matn yaratish Xatolar ustida ishlash

211

Bukletlar “M a’naviyat bo‘stonlari” kitobi

Joriynazorat

N3,N9,N14

13 Buyuk Ipak yo‘li bo‘ylab sayohat Grammatika: Badiiy uslub. Ba’diiy

uslubda ma’nodosh, shakldosh, uslubiy bo‘yoqdor so‘zlarning qo‘llanishi.

Ish qog‘ozlari: Hisobot Adabiy o‘qish: Mirmuhsinning hayoti va ijodi. Asaridan parcha

3

111


“Onayurtimizning baxtu-iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish - eng oliy saodatdir”

Joriynazorat

N5,N9,N2

M ustaqil ish: Navoiy g'azallaridan namunalar (Alisher Navoiy she'riyatidan namunalar yozish va yodlash)

2 Izzat Sulton "Navo-iyning qalb daftari", adabiyot va tarixdarsliklari

Tadbirkorlik faoliyati .Grammatika: Publitsistik uslub, uning

o‘ziga xos xususiyatlariIsh qog‘ozlari: Tijorat xati Adabiy o‘qish: Publististik matnlar

3111

O. nazorat

M ustaqil ish: Ko'chirma va o'zlashtirma gap( Mavzu yuzasidan test savollari tuzish.)

2 R. Rasulov, A. Mirazizov "O'zbek tili", A. Rafiyev, R. Niyozmetova "O'zbek tili".

14Kelajakka yo ‘lGrammatika: Rasmiy uslub. Ma’muriy-

idoraviy va ichki me’yoriy hujjatlarAdabiy o‘qish: Ozod Sharafiddinovning

hayoti va ijodiy faoliyati. “O‘lsam ayrilmasman quchoqlaringdan” maqolasi

3

111

Slaydlar


Kompyuterproektor

Joriynazorat

N2,N9,N1

15 Sinfdan tashqari o‘qish: Dolzarb mavzudagi publitsistik maqolalar sharhi 2 Turli jadvallar

RasmlarTarqatmalar

rproektor

16 N a zo ra t ishi: m atn y a ra tish O ’tilg a n m a v zu la rn i ta k ro r la sh

211

M a v zu la rn i o ‘rgan ish u ch un N a zo ra t ish lar i u chun X a to la r u stid a ish lash uch un S in fd an ta sh q a ri ad ab iy o ‘q ish Jam i:

M u sta q il ish 26

84

84

4

8 8

H am m asi: 92

с

V .

“ТАСДИЦЛА Уцув и шла о, директор у Ж.ЭлмуроШ ” О Л

Тошкент гпахридаги Турин политехника университети академик лииейи укитувчисиТаълим муассасаси номи

Мм^ииихЖ_ нинг 2018-2019________ ЬлМиЛМ- ” фа ниданукув иили учуй

ТАКВИМИИ-МАВЗУЛАР РЕЖАСИ

Умумий ажратилган вак;т (соат) * •

Т/р Касб ва аудиториядагимустаки

ишгурухлар Хам мае и

жами назарий амалий лабораторияиши курс иши семинар

1 9jL 3 4 5 6 7 8 9 10oj^if IcMisu

S<L и £к **±oS f SjL 6 &

а кв и .м и ] 1 - м «д взулар режаси а*м & и Ж кафедрасинйнг 20 йил “с*??- ” ОЛ

jL сон л и йигилпшида мухокама этил'иб, маъкулланди.

Кафедра мудирн:_

даги

A k a d em ik litsey 2- K U R S o ‘q u v ch ila r i u ch un “ O ‘zb ek t i l i l” fan id an taq vim - m avzu reja

2 0 1 8 -2 0 1 9 o ’q u v y ili.

№ M avzu nom i

qavna

M)

ar

u

ol

"eg

raldloteem

aH

• aaitov

aH

ora kila o tl d et adm qd oe ler a

РЧ

)niinra

cvuq

)adaiyiroitidua

ir= £a 5 -.? •— ^ г

■о Я . ! !a st ih - ^« 2 а aj m ot

л 2Гs

na))ladi laril al

я -Sa n ala ad myo

zava)yU

G u ru h lar v a san a

Izoh

I S E M E S T R 5 6 9 10 11 12

. O ‘zb ek isto n - su veren d av la t G ram m atik a: O‘tilganlarni

takrorlash. So‘z birikmasi va gapamaliy

“Aqliyhujum”,tezkorso’rov,BBB

O‘quvqo‘llan.Komp.

proektortarqatma

MIG’, Rus tili Matn tuzish

N1.N 2,N3 N9 3-

6b

Matntuzish

A d a b iy o ‘q ish: AlisherNavoiyning hayoti va ijodi, g‘azallari, tuyuqlari. “Hayrat-ul abror”dostonidan parcha.

Gaplarning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari

amaliy Rolli o’yin, TT

Kompyu.proektor

tarqatmamaterial

Rus tili, tarix

suhbat o ‘tkazish

mashq baj. Afsona matni

N1N9

7-8-b

Matntuzish

. O ‘zb ek isto n ta ’lim tizim i G ram m atik a: Gaplarning

tuzilishiga ko‘ra turlariA d a b iy o ‘q ish :Z.M, Bobur

hayoti va ijodi, g‘azallari, “Boburnoma” asaridan parcha

amaliytezkorso‘rov,Klaster

tarqatmamaterial

Rus tili, tarix

mashq baj. She’r matni

N 1.N4

N 9

misoltopish

X X I asr - fan tex n ik a asri G ram m atik a: Terma gaplar va

bog‘lanishli nutq. Fikrni bog‘lanishliamaliy

tezkorso‘rov,Insert

tarqatmamaterial

Rus tili, tarix

O ‘zbekiston Yoshlar

Ittifoqi matni

N 1.N4

N 9

misoltopish

1 2 3 4 7 8

12

2 2

3 2

4 2

ifodalash Ish q o g ‘ozlari: Ariza

5

A d a b iy o ‘q ish: Nodiraning hayoti va ijodiy faoliyati, g ‘azallari

G ram m atik a: Matn va uning qismlari. Matn qismlarini bog‘lovchi vositalar 2

amaliy

tezkorso‘rov,Insert

O‘quvqo‘llan

ma,kompy

Rus tili, tarix

“Ustozlarta’rifi

N 1.N4

N 9

Diologtuzish

6Ish q o g ‘ozlari: Tushuntirish

xati1- n a zo ra t ish i .T est.

2 amaliyBBB

Ifodalio’qish

tarqatmamaterial

Rus tili, tarix

mashq baj. She’r matni

N 1.N4

N 9

misoltopish

7

X a to la r u stid a ish lash .A d a b iy o ‘q ish: Muqimiyning

hayoti va ijodiy faoliyati. “Sayohatnoma” asaridan parcha

2 AmaliyVenn

diagramma si, Rolli

o ’yin

tarqatmamaterial, Rus tili,

tarix

“O ‘zbek tili- Davlat

tili”Insho yozish

N 1.N4

N 9N10

55-mashq

8Sinfdan tashqari o’qish :Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin

“dostoni mazmunini so’zlab berish2 Amaliy

BBBIfodalio’qish

tarqatmamaterial,

Rus tili, tarix

Mustaqil ish. Insho “Se- vimli qah.”

N 1.N4

N 10

“O ‘gri”hikoya

si.Og’zaki

9G ram m atik a: Matnni

kengaytirish va ixchamlashtirish.Ish q o g ‘ozlari: Tarjimai hol

2 AmaliyBahs-

munozara,Tarmoq

lash

adabiyot

TarixAdab.Naza-riya

si

Hikoya matniN 1.N

2N 9

Savollargajavob

10

A d a b iy o ‘q ish: Cho‘lponning hayoti va ijodiy faoliyati, she’rlari

G ram m atik a: Matnning turlari. Bayoniy matn, uning xususiyatlari

2 AmaliyTarmoq

lash, Baliq skleti

rasmlar tarix “IbnSino”matni

N 3.N4

N 8

Mashqbajarish

11

Ish q o g ‘ozlari: Bildirgi A d a b iy o ‘q ish: Said Ahmadning hayoti va ijodiy faoliyati. “Ufq” romanidan parcha

2 AmaliyTT,

Mustaqilish

Kompyutproektortarqatmamaterial

tarix

“Pultarixidan”mat

ni

N 1.N4

N 9

davomettirish

122-O ra liq n azorat ish i .D ik tan t.Ish qog'ozlari: "Taklifnoma”

2 AmaliyAqliy

hujum,Insert

Bayonmatni

Ada-biyot Nazorar ishi

N 1.N4

Takrorlash

13

X a to la r u stid a ish lash . G ram m atik a: Matnga reja

tuzish. 2 AmaliyTushuncha lar tahlili,

FSMU

O‘quvqo‘llan-

ma,topshiriq

Ada-biyot

“Kutubxona da”mavzusida matn

Qo‘l-lanma

Kitobo‘qish

14

A d a b iy o ‘q ish: Saida Zunnunovaning hayoti va ijodiy faoliyati, hikoyalari

Tavsifiy matn va uning xususiyatlari

2 Amaliy

Tarmoq lash, Rolli o ’yin,Venn diagramma

si

tarqatmamaterial,

Jismo-niy

tarbiyaestetika

“Meninggazetam”mat

ni

N 1.N4

N 9

72-mashq

N9

15

. S in fd an tash q ari o ‘q ish: Said Ahmadning “Ufq” romani mazmunini so‘zlab berish 2 Amaliy

Tarmoq lash, Rolli

o ’yingazetalar Ada-

biyot

Publitsistikmatn

Maqolayozish

N 1.N3

N 6

Maqolayozish

16

Ish q o g ‘ozlari: Tavsifnoma. A d a b iy o ‘q ish: Odil

Yoqubovning hayoti va ijodiy faoliyati. “Ulug‘bek xazinasi” asaridan parcha

2 AmaliyBahs-

munozara,Tarmoq

lash

Badiiyasar

Ada-biyot

Romandanparcha

N 1.N2

N 7

Taassur ot yoz.

17 4-y a k u n iy n a zo ra t ishi: B ayon

2 AmaliyYig’ish va

yoyish usuli

O‘quvqo‘llanma,tarqatmamaterial,

Rus tili, tarix Test savollari

N 1.N4

N 9

matnnitahlilqilish

II semester

18

G ram m atik a: Tabiatni tavsiflashda ko‘chma ma’noli va bo‘yoqdor so‘zlarning qo‘llanishi

Ish q o g ‘ozlari: Majlis bayonnomasi .

2 Amaliy

suhbat,Klаstеr,

BBBjаdvаli

tarqatmamaterial,topshiriq

lar

Rus tili, estetika

K o‘rsatuvlarhaqida

fikrlarim-

-„N

M

g ?

о Л

§ I

“t

Takror-lash

19

A d a b iy o ‘qish: Chingiz Aytmatov, Rasul Hamzatov, Sergey Yesenin asarlaridan parcha

Ish q o g ‘ozlari: Bayonnomadan ko‘chirma

1 Amaliy

Muam-mоli

savol-jаvоb,

tarqatmamaterial

Rus tili, tarix tabiat

Tarqatma materiallar

Qissa matni

N 1.N4

N 9

Mikro

matnlartuzish

20

G ram m atik a: Qiyofa vaxarakterni tavsiflashda ko‘chma m a’noli va bo‘yoqdor so‘zlarning qo‘llanishi

A d a b iy o ‘q ish: Shuhratning hayoti va ijodiy faoliyati. “Mardlik afsonasi” balladasi

2 Amaliy

“Аqliyhujum”Baliqskleti

tarqatmamaterial

Rus tili, estetika anatom

“Milliy teatr” matni ustida

ishlash

N 1.N4

N 9

2-topshi

riq

21G ra m m a tik a :Monologik

matn,uning o‘ziga xos xususiyatlari Ish q o g ‘ozlari: Tilxat

2 Amaliy“Aqliy

hujum”,FSMU

tarqatmamaterial

Medkurs

Tarqatmamateriallar

N 1.N4

N 9

1-topshi

riq

22

A d a b iy o ‘q ish: Maqsud Shayxzodaning hayoti va ijodiy faoliyati. “Mirzo Ulug‘bek” tragediyasi

G ram m atik a: Dialogik matn.

2 Amaliy

“Aqliyhujum”,

Rollio‘yin

O‘quvqo‘llan-

ma,tarqatmamaterial

Rus tiliYozma ish

matni ustida ishlash

N 1.N4

N 9,N10

Matntuzish

Dialog va poliloglarda undalmalar va to‘liqsiz gaplarning qo‘llanishi

233-O ra liq n azorat ish i.D ik tan t. Ish q o g ‘ozlari: Ishonchnoma 2 Amaliy

Muamm oli savol-

javob, rolli o‘yin

darslik Ada-biyot

Hikoya matni ustida

ishlash

N 1.N2

N 9,N7

Topshiriqlarni

bajarish

24

X a to la r u stid a ish lash .A d a b iy o ‘q ish: Pirimqul

Qodirovning hayoti va ijodiy faoliyati. “Yulduzli tunlar” asaridan parcha

2 Amaliy

“Aqliyhujum”,

Rollio‘yin

“KasblarFoto

Jamlan-masi

Etika-estetika

matn ustida ishlash

N 1.N3

N 8,N7

Matntuzish

25

S in fd an ta sh q a r i o ‘q ish:Pirimqul Qodirovning “Avlodlar dovoni” asari mazmunini so‘zlab berish

2 Amaliy“Aqliy

hujum”,FSMU

Ilmiy va badiiy asarlar slayd

Ada-biyot

Testsavollari

N 1.N2

N 3,N6

Topshiriqlarni

bajarish

26

G ram m atik a: Fikrni turli uslubda ifodalash. So‘zlashuv va kitobiy uslub

A d a b iy o ‘qish: Shukrulloning hayoti va ijodiy faoliyati. “Ota vasiyati” ertagi

2 Amaliy

“Aqliyhujum”,

Rollio‘yin

Romantarixiga

doirrasmlar

Ada-biyot

Roman matni ustida

ishlash

N 1.N2

N 3,N4

Romandan

beril-gan

parcha-ni

o‘qish

27

Ish q o g ‘o z i: Reklama A d a b iy o ‘q ish: Mirmuhsinning

hayoti va ijodi. Asaridan parcha 2 Amaliy

savol-javob,rollio‘yin

Rasmlarjadval-

lar

San’at-shunos-

lik

Rasm chizish mashq baj.

N 1.N3

N 9,N10

Mashqbajarish

28

G ra m m a tik a :Badiiy uslub Ba’diiy uslubda ma’nodosh,

shakldosh, uslubiy bo‘yoqdor so‘zlarning qo‘llanishi

Ish q o g ‘ozlari: Hisobot

2 Amaliy“Venn”

Rollio‘yin

gazetalar

Jurnalistika

sohasidagi

fanlar

Maqola matni ustida

ishlashN 1.N

4N 9

Topshi-riqlarnibajarish

29 4-n a zo ra t ish i .M atn yaratish . Ish q o g ‘ozlari: Tijorat xati 2 Amaliy “Aqliy

hujum”,“Qiziqar-lipazanda-

Anato-miya

Taomlartexnologiyasi

N 1.N4

Mashqbajarish

FSMU lik” kitobi N 9,N10

30

X a to la r u stid a ish la sh . G ram m atik a: Publitsistik uslub

Publitsistik uslubning o‘ziga xos xususiyatlari .

2 Amaliy Venn jadvallar tarix Mashqsuhbat

N 1.N4

N 9

Takrorlash

31.

A d a b iy o ‘q ish: Publististik matnlar

A d a b iy o ‘qish: Ozod Sharafiddinovning hayoti va ijodiy faoliyati. “O‘lsam ayrilmasman quchoqlaringdan” maqolasi

2 Amaliy“Venn”Tarmoq-

lashrasmlar tarix matn ustida

ishlash

N 1.N7

N 8

Mashqbajarish

32.G ram m atik a: Rasmiy uslub.

M a’muriy-idoraviy va ichki me’yoriy hujjatlar

2 Amaliy“Aqliy

hujum”,FSMU

Rasmlarslayd

Ada-biyot

She’r matni ustida

ishlash

N 1.N4

N 9,N10

She’rniYodolish

33.S in fd an ta sh q a r i o ‘qish: Dolzarb mavzudagi publitsistik maqolalar sharhi

2 Amaliy

savol-javob,

rollio‘yin

Gram-kJadvallarsaydlar

Ada-biyot

She’r matni ustida

ishlash

N 1.N3

N 9

She’rniYodolish

34. N a zo ra t ishi: T est O ’tilgan m a v zu la rn i tak ror lash .

2 Amaliy“Venn”

Rollio‘yin

Rasmlarslayd

Ada-biyot

She’rlar matni ustida

ishlash

N 1.N 4

Takrorlash

Mavzularni o‘rganish uchun 48Nazorat ishlari uchun 8Xatolar ustida ishlash uchun 4

Sinfdan tashqari adabiy o‘qish uchun 8Jami 68

Mustaqil ish : 24

Hammasi 92

Foydalaniladigan darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar ro‘yxati Asosiy darsliklar va o‘quv qo‘llanmalari:

1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. -T.: “Ma’naviyat”, 2008. .2. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida - T.: O‘zbekiston . 2011 y.3. Karimov I.A. Ona yurtimizning baxtu-iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat qilish - eng oliy saodatdir. T.: O‘zbekiston 2015..4. O‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi. - Toshkent.:, “O‘zbekiston” , 2014 .5. O‘zbekiston Respublikasining "Davlat tili haqida"gi qonuni, O‘zbekistonning yangi qonunlari: To‘plam. -Toshkent.:, 1996, 20-30 b.6. R asu lov R ., M irazizov A . O ‘zb ek tili. O‘rta maxsus kasb-hunar ta'limi muassasalarining ta'lim boshqa tillarda olib boriladigan guruhlari uchun o‘quv qo‘llanma. - Toshkent:., “Fan va texnologiya”, 2006.7. Rafiyev A., Mahmudov N.,Yo‘ldoshev I. Deloproizvodstvo na gosudarstvennom yazike. -Toshkent.: “Cho‘lpon”, 2009.8. Shodmonov E., Rafiyev A.,G‘oyipov S. O‘zbek tili. Darslik. -Toshkent.:, “O‘zbekiston”, 1995.9. Usmonova M. va b. O‘zbek tili. Darslik. -Toshkent.:, “O‘qituvchi”, 1992.Q o‘shim cha adabiyotlar:1. Abdurahmonov X., Shodmonov E., Rafiev A. O‘zbek tili. - Toshkent.:, “O‘qituvchi”, 1988.2. Yuldashev R.A. №y4aeM узбeкский язык O‘zbek tilini o‘rganamiz. Izd. 2-e, dop. - Toshkent.:, “O‘qituvchi”, 1996. - 264 s.3. Madvaliev A., Mahmudov N., va b. O‘zbek tilida ish yuritish (munshoot). - Toshkent:., “O‘zbek Milliy ensiklopediyasi”.; 1990. - 223 b.4. Rafiyev A. va boshqalar. Chet elliklar uchun o‘zbek tili. I-qism.(CD kassetali) - Toshkent.:, “O‘zbekiston” , 2001.5. Qo‘chqortoyev I., Rafiyev A. Kundalik muloqot so‘zlashgichi/ Razgovornik povsidnevnogo obsheniya, - Toshkent :., “O‘zbekiston”, 1995.6. Ruscha - o‘zbekcha lug‘at. 1-2 jild. -Toshkent:., “O‘zbek Milliy ensiklopediyasi”.; 1988.7. O‘zbek tilining izohli lug‘ati. 1-5 jild. -Toshkent.:, “O‘zbek Milliy ensiklopediyasi”, 2005 - 2008.

O ‘q u v r e ja :o ‘q .y u k -6 8 , am aliy 68, M u sta q il ish -24

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TTPU akademik litseyi

AYMAN” ^emik litseyi

.Elmurodov 20 yil

Q z iz J i fanining ta’lim texnologiyasi moduliva texnologik xaritasi

( U BOSOICH O’QUVCHILARI UCHUN )

•yil Ж

2018-yil.

II kurs 1-Mavzu O‘ZBEKISTON -suveren davlat G ram m atik a: O‘tilganlarni_____________________ takrorlash. So‘z birikmasi va gap___________________________________

1.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Sana guruh

O’quv.soni

Sana guruh

O’quv.soni

Sana guruh

O’quv.soni

Mashg‘ulot vaqti - 80’

Mashg‘ulot shakli Mavzu bo‘yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash

yuzasidan amaliy mashg‘ulot

Amaliy mashg ‘ulot rejasi:1. 1 -kursda o’tilgan mavzular takrorlanadi.2. So’z birikmasi va gap haqida ma’lumot beriladi3. Topshiriqlar yordamida mavzu mustahkamlanadi.

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O‘quvchilarning mаvzu yuzаsidаn bilimlаrini shаkllаntirish va mustahkamlash.

Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: jamoa bilan ishlash mahorati, xushmuomalalik kabi xislatlarini shakllantirish, vatanparvarlik hissini uyg’otish.

Amaliy mashg ‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi: o ‘quvchilarning og ‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o ‘stirish.

Pedagogik vazifalar:

- 1.O ‘quvchilarning olgan bilimlarini mustahkamlash

2 So’z birikmasi va gap haqida ma’lumot berish 3. Mavzuni mustahkamlash.

O‘quv faoliyati natijalari:

1.O’quvchilar o’zlarining bilimlarini mustahkamlab oladilar;

2.Yangi mavzu bo’yicha bilim oladilar.3. Bilimlarini mustahkamlaydilar.

Ta’lim berish usullari tezkor so’rov, so’z o’yini ,BBB jadvali

Ta’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,

Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, kompyuter, proektor , tarqatma material, ekspert topshiriqlari

Ta’lim berish sharoiti AT ga moslashtirilgan auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob,mashq

amaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasiIsh bosqichlari va vaqti Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar1-bosqich. O ‘quv mashg ‘ulotiga kirish bosqichi

(5 daqiqa)

1. 1 .Davomatni aniqlaydi.1.2. O ‘quvchilarga mavzuni , baholash mezonlarini e ’lon qiladi.

Tinglaydilar.

2-bosqich. Asosiy bosqich (65 daqiqa)

2.1. Tezkor savollarni qo‘llaydi (2-ilova)1.2. Yangi mavzu haqida ma’lumot beriladi (2-ilova).2.2 Berilgan so’zlar yordamida so’z birikmasini yasash o’yini o’tkaziladi 3- ilova. 2.3.Grammatik topshiriqlarni bajaradilar 4-ilova2.5. “BBB” texnologiyasi asosida darsni

mustahkamlaydi (6-ilova)

O‘quvchilar berilgan savollarga javob beradilar,So’z birikmalari tuzadilar

matnni o‘qib, o ‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradilar.

Javob beradilar

O‘quvchilar jadvalni to‘ldiradilar3-bosqich. Yakuniy bosqich

(10 daqiqa)3.1. O ‘quv faoliyati yuzasidan xulosa bildiradi.3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi o ‘quvchilar faoliyatini tahlil qiladi3.3. Uyga vazifa beradi.

Tinglaydilar.

Vazifani yozib oladilar.

1-ilova.So'z birikmasi va gap.

В узбекском язы ке разл ичаю т д в а типа синтаксической связи: teng bog‘lanish (сочинительная связь) и tobe bog‘lanish (п одчинительная связь).

TENG BOG‘LANISH(Сочинительная связь)

С очинительная св я зь - это св я зь равноправны х, н езав и си м ы х синтаксическислов.

С очинительная связь осу щ ест в л я ется с помощ ью: сочинительны х сою зов: Akmal va Ozod; yozdi, lekin o‘qimadi; Anvar yoki O‘ktam; слов, уп о т р еб л я ем ы х в м есто сочинительны х сою зов: bo‘ri bilan qo‘zichoq (волк и ягненок); ota-yu ona, keldi-y u , ishlamadi; интонации перечислени я: olma, o‘rik, shaftoli.

С лова, со ед и н ен н ы е сочи ни тельной связью , являю тся одн ор одн ы м и чл ен ам и п р едлож ен и я . Bog‘imizda atirgul, chinnigul, binafshalar o‘sadi -- В наш ем с а д у растут розы, гвоздики, фиалки. Bugun Anvar yoki O‘tkir navbatchilik qiladi. - С егодня д еж у р я т А нвар или Уткур.

T O B E B O G ‘L A N IS H (П одчинительная связь).

При п о д ч и н и т ел ь н о й св я зи о д н о с л о в о н а зы в а ет с я bosh so ‘z (г л а в н о е сл о в о ), д р у г о е ergash so ‘z (п р и д а т о ч н о е сл о в о ). П р и д а т о ч н о е (з а в и с и м о е ) с л о в о п о я с н я ет зн а ч е н и е гл авн ого сл о в а . П о д ч и н и т ел ь н а я св я зь б ы в а е т т р е х видов: moslashuv (с о г л а с о в а н и е ), boshqaruv (у п р а в л ен и е), bitishuv (прим ы кание).

M O S L A S H U V(С о г л а с о в а н и е )

При со г л а с о в а н и и з а в и с и м о е с л о в о ст а в и тся в то м ж е ч и с л е и л и ц е , что и гл а в н о е.

В у зб ек ск о м язы к е с о ^ с о в а н и е в о зм о ж н о тол ьк о м е ж д у п о д л е ж а щ и м и ск а зу ем ы м (так как э т о п р ед и к а т и в н о е о т н о ш е н и е как с л о в oс о ч е т а н и е о н о н е р а с с м а т р и в aет ся ), а так ж е м е ж д у сл о в о м в п р и тя ж а тел ь н о м п а д е ж е и сл о в о м за в и ся щ и м о т него: kitobning varag‘i . В у зб ек ск о м язы к е с л о в а со г л а су ю т ся в л и ц е и ч и с л е (н е в с е г д а ) dadamning xonalari. Э той cвязи сл у ж а т а ф ф и к сы п а д е ж а и п р и н а д л еж н о ст и . Н о они м огут бы ть проп ущ ен ы : maktab bog‘i, bizning ko‘cha, sizning mahalla.

B OS H Q A R U V(У п р а в л ен и е)

При у п р а в л е н и е гл а в н о е с л о в о т р е б у е т п остан овк и за в и с и м о г о в о п р е д е л е н н о й ф о р м е . У п р а в л ен и е б ы в а е т д в у х типов:

1. F e ’l b o sh q a ru v i (гл а го л ь н о е у п р а в л е н и е), гл а в н о е с л о в о в ы р а ж ен о глаголом : g‘ishtdan qurilgan, akasi bilan ketmoq.

2. O t b o sh q a ru v i (и м е н н о е у п р а в л е н и е ), гл а в н о е с л о в о в ы р а ж ен о л ю б о й ч а ст ь ю речи , з а и ск л ю ч ен и ем глагола: otdan baland, dengizdan chuqur, mehnatga yarasha daromad.

В за в и с и м о с т и о т с р е д с т в а св я зи р азл ич аю т:1. K elish ik li b o sh q aru v (п а д е ж н о е у п р а в л е н и e): o‘qishga ketmoq, uydan baland.2. K o ‘m a k ch ili b o sh q a ru v (п о с л е л о г о в о е у п р а в л ен и е): akasi uchun olmoq,

daromadga qarab buromad.

B IT IS H U V(П ры м ы кание)

П ры м ы кание - э т о с п о с о б п о д ч и н и тел ь н о й св я зи , гд е гл а в н о е и п р и д а т о ч н о е с л о в а н е п р и н и м аю т м о р ф о л о г и ч ес к о г о п о к а за т ел я . В у зб ек ск о м язы к е и м е е т з н а ч е н и е п о р я д о к сл о в . П р и д а т о ч н о е в с е г д а и д е т п е р е д главны м сл о в о м : issiq non (горячий х л е б ) , shirin so‘z (л а с к о в о е сл о в о ). Е сл и н ар уш и тся п о р я д о к сл о в , т о п ол уч и тся п р о с т о е н е р а с п р о с т р а н е н н о е п р е д л о ж е н и е . С р авн и те: sovuq havo - х о л о д н ы й в о зд у х . Havo sovuq - В о зд у х х о л о д н ы й(Х о л о д н о .).

В у зб ек ск о м язы к е п ри м ы к ани е в о зм о ж н о м еж ду:- п р и л агател ь н ы м и су щ ест в и тел ь н ы м : chiroyli gul;- су щ ест в и т ел ь н ы м и су щ ест в и тел ь н ы м : temir eshik;- ч и сл и тел ь н ы м и су щ ест в и тел ь н ы м : birinchi muhabbat;- м е с т о и м е н и е м и су щ ест в и тел ь н ы м : hamma o‘quvchilar;- п р и ч а сти ем и су щ ест в и тел ь н ы м : o‘qigan bola;- н а р е ч и е м и су щ ест в и тел ь н ы м : ko‘p kitoblar;- н а р е ч и е м и глаголом : sekin gapirmoq;- п р и л агател ь н ы м и глаголом : yaxshi tanimoq;- д е е п р и ч а с т и е м и глаголом : kulib gapirmoq.

2-ilova .Berilgan so’zlar yordamida so’z birikmalari yasash va ularning o’rnini almashtirib

qo’llash mashqiBog’, katta ,olmoq ,tez ,havo ,oqmoq,toza ,kelmoq ,odam,olma ,mening ,ukam ,oila ,Vatan

3-ilova Topshiriqlar.1- top sh ir iq . Rus tiliga tarjima qiling. So‘zlarning bog‘lanishiga e’tibor bering. So‘z

birikmalarini ko‘chirib yozing.

1. Salima ukasini bolalar bog‘chasiga olib ketdi. 2. Men kitobni bir kechada o‘qib bitirdim. 3. O‘zbekistonda chiroyli joylar ko‘p. 4. Shahrimizga har kuni minglab sayyohlar kelishadi. 5. Tongda boshlangan qor kechga borib ham tinmadi.

2- top sh ir iq . O‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. М оя ст а р ш а я с е с т р а р а б о т а е т д и р ек т о р о м ш колы. 2 . В за в о д с к о й б и б л и о т е к е м н ого книг у зб ек ск и х а в а р о в . 3. Н аш го р о д в с е г д а сл а в и л с я св о и м го степ р и и м ств о м . 4. Н атал ья и А н д р е й у е х а л и о тд ы х а ть в горы. 5. Наш край б о га т хл оп к ом , ш елк ом .4-ilova “ B B B ja d v a li” b ilan o ‘tilg a n m avzu n i tak ror lash

B ilam an B ilish n i x oh laym an B ilib o ld im

U y g a v a z ifa .:So’z birikmasining har bir turiga misollar yozib kelish.

A d a b iy o ‘q ish: Alisher Navoiyning hayoti va ijodi,g ‘azallari, tuyuqlari. “Hayrat-ul abror” dostonidan parcha.______ G ra m m a tik a :Gaplarning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari_____

1.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Sana guruh

O’quv.soni

Sana guruh

O’quv.soni

Sana guruh

O’quv.soni


Mashg‘ulot shakli Mavzu bo‘yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash

yuzasidan amaliy mashg‘ulot

Amaliy mashg ‘ulot rejasi

1. Alisher Navoiyning hayoti va ijodi haqida ma’ruza,2. “Hayrat-ul abror” dostonidan parcha o’qib berish ,tahlil3.Grammatik mavzuni tushuntirish

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi :O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.

Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi:, o‘zgalar fikriga hurmat sifatlarini shakllantirish.Amaliy mashg ‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi: og ‘zaki nutqini va ijodiy tafakkurini o ‘stirish.


- o ‘quvchilarda muayyan mavzu yordamida bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish; A.Navoiy ijodi bilan yana bir bora tanishtirish-Grammatika bo’yicha bilimlarini tekshiradi.


- o ‘quvchilarning muayyan mavzu yordamida bilimlarini kengaytiradi va chuqurlashtiradi;- A.Navoiy haqidagi bilimlarini kengaytirish -Grammatika bo’yicha bilimlarini mustahkamlaydi.

Ta’lim berish usullari Ma/ruza ,klasfer ,FSMU

Ta’lim berish shakllari Hamkorlikda ishlash texnologiyasi,

Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llanma, kompyuter, proektor , tarqatma

Ta’lim berish sharoiti AT ga moslashtirilgan auditoriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Og‘zaki savol-javob

amaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasiIsh bosqichlari va vaqti Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar

1-bosqich. O ‘quv mashg ‘ulotiga kirish bosqichi

(5 daqiqa)

1.1. Mashg‘ulot mavzusi, uning maqsadi va kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi;

Tinglaydilar


2.1O’qituvchi ma’ruzasi va savol- javob(1-ilova)2.2.Navoiy ijodi haqidagi bilimlar klaster usulida tahlil qilinadi (2-ilova)2.3. Hayrat ul-abror dostonidan parcha hikoya qilinadi (3-ilova).2.4 Grammatikaga doir bilim beriladi va topshiriqlarni bajaradilar. 4-ilova

2.5. Grammatik mavzu bo’yicha topshiriqlar bajariladi5-ilova

2.6.FSMU texnologiyasi yordamida dars mustahkamlanadi (6-ilova)

Eshitadilar javob beradilar

O‘quvchilar berilgan savollarga javob beradilar, matnni o‘qib, o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradilar.

Vazifalarni bajaradilar

Tinglaydilar

Vazifalarni bajaradilar3-bosqich. Yakuniy bosqich (10

daqiqa)3.1. O ‘quv faoliyati yuzasidan xulosa bildiradi.3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi o ‘quvchilar faoliyatini tahlil qiladi3.3. Uyga vazifa beradi. (7-ilova)

Tinglaydilar.

Vazifani yozib oladilar.

1-ilova M a ’ru za m atn i : A lish er N a v o iy h ayotiR eja:

1. Bolalik davri.2. El-u yurt xizmatida.3. Ijod og’ushida.4. Hayotining so’nggi yillari

T ayan ch so ’z v a ib ora lar: G ’iyosiddin Kichkina, Hirot, Yazd cho’li, Lutfiy, Orozin yo p g ’och, Abulqosim Bobur, Husayin Bayqaro, Astrobod hokimi, “Badoye ul bidoya ”, “Navodur un nihoya”.

Hazrati Alisher Navoiy ijodi turkiy adabiyotning eng yuksak cho’qqisidir. Chunki hech kim unga qadar bu tilda bunchalik ,,ko’p va xo’b” (Bobur) yozmagan edi. Aytish mumkinki, undan keyingi salkam 600 yil ichida ham hech kim u kabi ko’p va yaxshi yozolgani yo’q. Navoiy barcha turkiy xalqlarning eng buyuk shoiridir. U o’zini ,,Hirotdin to Xuroson”gacha yoyilgan turkiy ,,qavm”larning shoiri, deb bildi. Ularni bir adabiy til bayrog’i ostida birlashtirdi — ,,yakqalam” qildi. Buyuk shoir Xurosonda, uning poytaxti Hirotda yashab ijod etdi. Navoiy yashagan davrda Xuroson va Movarounnahr bir mamlakat bo’lib, bir taxt egasi ixtiyorida kelganligi va aholisining asosiy nufuzini turk xalqlari tashkil etganligi ma’lum. Zahiriddin Bobur Navoiy asarlarining tili ,,Andijon shevasi bila rost” (to’g’ri)ligini aytadi.

B o la lik davri. Alisher Navoiy 1441- yil 9- fevralda Amir Temurning o’g’li Shohruh Mirzo hukmronligi davrida Hirotda tug’ildi. Zamondoshlari uning haqida ko’pincha ,,Nizomiddin Mir Alisher” deb yozadilar. ,,Nizomiddin” — din-diyonat nizomi degani bo’lib, donishmand mansab egalariga beriladigan sifat, ,,Mir” — amir demakdir. Uning otasi G’iyosiddin Muhammad (uni G’iyosiddin Kichkina ham der edilar) temuriylar saroyining amaldorlaridan edi. Onasi amirzoda Shayx Abusaid Changning qizi bo’lgan, ismi ma’lum emas. Alisherning bobosi Temurning o’g’li Umarshayx bilan emikdosh (ko’kaldosh) bo’lgan ekan. Alisher saroy muhitida yashaganligi uchun alohida tarbiya va nazoratda o’sdi. Kichiklik chog’idan she’r va musiqaga ishqi tushdi. Olim-u fozillar davrasida bo’ldi. Uch- to’rt yoshlarida davrining mashhur shoiri Qosim Anvorning kattalar ham anglashi mushkul bir baytini yod aytib mehmonlarni hayratga soldi. Bir yildan so’ng esa, uni maktabga berdilar. U bo’lajak sulton Husayn Boyqaro bilan birga o’qidi.

1447- yilda Shohruh Mirzo vafot etib, temuriy shahzodalar orasida taxt uchun kurash boshlanadi. Hirot notinch bo’lib qoladi. Alisherlar oilasi Iroqqa yo’1 oladi. Yo’lda, Taft shahrida yosh Alisher zamonasining mashhur tarixchisi, ,, Zafarnoma” ning muallifi Sharafiddin Ali Yazdiy bilan uchrashadi. Alisherlar xonadoni 1451- yilda Hirotga qaytadi. Tarixchi Xondamir karvon Yazd cho’li orqali Hirotga qaytar ekan, kunduz jazirama bo’lganidan kechasi yurilganini, tungi yurishlardan birida Alisher mingan otining egaridan tushib qolganini, uyqu zo’rlik qilib, uyg’onmaganini, bir mo’ljalga yetib kelibgina bo’lajak shoirning yo’qolib qolganini bilishganini, qidirishib, bolani topib olishganini yozadi. 1452- yilda Abulqosim Bobur Mirzo Xuroson taxtiga o’tiradi, notinchliklar bosiladi. G’iyosiddin Muhammad Sabzavorga hokim qilib tayinlanadi. Alisher esa o’qishni davom ettiradi. Maktab yosh Alisherni she’riyat, adabiyot olamiga olib kirdi. Bo’lajak shoir Sa’diy Sheroziyning ,,Guliston”, ,,Bo’ston” asarlarini, Farididdin Attorning ,,Mantiq ut-tayr” (Qush nutqi) dostonini so’ngsiz ishtiyoq bilan o’qidi. Qushlar hayoli Alisherni odamlardan yotsiraydigan, xilvatni yoqtiradigan qilib qo’ydi. Bu holdan uning ota-onasi tashvishga tushdilar. Bo’lajak daho yoshlik chog’idan Nizomiy Ganjaviy va Xusrav Dehlaviyning asarlarini sevib oqiydi. 1453- yilda Alisherning otasi G ’iyosiddin Muhammad vafot etdi. Alisher Abulqosim Bobur xizmatiga kirdi. Avval Sabzavorda, so’ng Mashhadda yashadi. Ikki maktabdosh do’st — Husayn va Alisher yana birga bo’ldilar. Bu yillar ham yosh Alisher uchun o’qish va ilm egallash yillari bo’ldi. U yetti-sakkiz yoshida she’r yozgani ma’lum. Bu she’rlar shoirning aytishicha, ,,turk alfozi bila” bitilgan. U forscha she’rlar ham yozdi. Turkiy she’rlariga ,,Navoiy”, forschasiga ,,Foniy” taxallusini qo’ydi. ,,Navo”ning bir ma’nosi — kuy,

ohang, yana biri — bahr. Dard, g’amni ham ,,Navo” deganlar. ,,Foniy” esa o’tib ketuvchi, yo’q bo’luvchi, vaqtincha degani. Navoiy o’n besh yoshlarida o’z she’rlari bilan zamonasining mashhur shoirlari diqqatini tortdi. Xondamirning yozishicha, she’rlari bilan endigina tanilib kela boshlagan Alisher o’z davrining dongdor shoiri mavlono Lutfiy huzurida o’zining: Orazin yopqoch, ko ’zimdin sochilur har lahza yosh, B o’ylakim paydo bo’lur yulduz nihon bo’lg ’och quyosh matla’si bilan boshlanadigan g’azalini o ’ qiydi. She’rdan hayratga tushgan keksa shoir shunday deydi: ,,Valloh, agar muyassar bo’lsa edi, o’zimning forsiy va turkiy tillarda aytgan o’n- o’n ikki ming baytimni shu g’azalga almashtirardim va buni o’zimning yutug’im deb hisoblar edim”. Bu turkiy she’riyatga buyuk iste’dod kirib kelayotganidan nishona edi.

E l-u y u rt x izm atid a . Alisher Navoiy 1469— 1472- yillarda muhrdor, 1472— 1476- yillarda vazir bo’lib xizmat qildi. 1487— 1488- yillarda Astrobodda hokimlik qildi. Husayn Boyqaro uni o’ziga g’oyat yaqin tutar, har bir narsada u bilan maslahatlashar va shoirning fikrini nihoyatda qadrlar edi. To’g’ri, Boyqaro va Navoiy o’rtasiga sovuqchilik tushgan paytlar ham bo’ladi. Lekin o’z davrining bu ikki buyuk arbobining do’stligi va hamkorligi juda ko’p sinovlardan muvaffaqiyat bilan o’tib, avlodlarga ko’mak bo’lib qoldi. Husayn Boyqaroning barcha xotinlaridan o’n to’rt o’g’li bor edi. Hammasidan kattasi Badiuzzamon bo’lib, uning onasi Marv hokimi Sulton Sanjarning qizi edi. Eng suyukli o’g’li Muzaffar Mirzo edi. Boburning yozishicha, Muzaffar Mirzoning fe’li va xulqi sevishga u qadar munosib emas ham edi. Lekin Boyqaro boshqa o’g’illaridan uni ortiq ko’rgani, ayniqsa, uning onasi Xadichabegimning makr- hiylasi bilan M o’min Mirzo qatl qilingani uchun sultonning qolgan o’g’illari otalari bilan yovlashib qoladilar. Badiuzzamon bilan Muzaffar Mirzo orasidagi munosabat esa o’ta yomon edi.

Buyuk shoir ota-o’g’illar o’rtasiga juda ko’p marta tushadi, shahzodalarga nasihatlar qilib, yurtni g ’alayonlardari saqlab qoladi. Sulton Husaynning Navoiyga yozgan xatlaridan ma’lum bo’lishicha, shoh Alisherning har qanday fikrini eshitishga doim tayyor bo’lgan, unga har bir masala bo’yicha to’qqiz martagacha o’z fikrini aytish huquqini bergan. Alisher ijod kishisi edi, albatta. U tabiatan buyruqbozlikdan va hukmfarmolikdan yiroq, tafakkur qilish hamda xayol surishga moyil, g ’oyat nozik ta’b bir kishi edi. Mansab- u lavozimlar har qancha yuksak bo’lmasin, uning uchun ortiqcha yuk bo’lib,Husayn Boyqaroga bo’lgan ixlos va muhabbatgina uni iste’fo berishdan saqlab turar edi. Donishmandligi, tadbirkorligi bilan ko’plab g’alayon-u qon to’kilishlarining oldini oldi, urushlarni yarashga aylantirdi. Uning bu fazilati, ayniqsa, 1472— 1476- yillardagi vazirlik faoliyatida yaqqol namoyon bo’ldi. Husayn Boyqaro hokimiyat ishlarida Navoiyning aql va sadoqatiga tayanib ish ko’rdi. Qarshiligiga qaramasdan, shoirni yuqori martabalarga tayinladi, 1472- yilda esa, ,,amir” (vazir)likka qo’ydi. Buyuk shoir ,,Amiri kabir” (ulug’ amir), ,,amirul muqarrab” (podshohga eng yaqin amir) unvonlariga musharraf bo’ldi. Uning vazirlik yilari Hirotda obodonlik ishlari avj olgan, madaniyat gullab- yashnagan davr bo’ldi. Ulug’ amir o’zi bosh bo’lib, suvsiz yerlarga suv chiqardi, eski ariqlarni tozalattirdi, yangi ariqlar qazdirdi. Eski binolarni ta ’mir qildirib, yangilarini qurdirdi. Qanchadan-qancha madrasalar, xonaqohlar soldirdi. Xondamir o’zining ,,Makorim ul-axloq” nomli tarixiy asarida bunyodkorlik ishlarining batafsil ro’yxatini keltirgan. Shuningdek, Navoiyning ,,Vaqfiya” asarida ham bu haqda qiziqarli ma’lumotlar bor. Boburning qayd etishicha, Abusaid musodara qilgandan, so’ng Boyqaro tiklab bergan otameros katta mol-mulk, ko’plab yer va sarmoya egasi bo’lgan Navoiy Husayn Boyqaroga har yili mamlakatning obodonlik ishlari uchun mablag’ berib turgan.Navoiy 1476- yilda vazirlikdan bo’shagandan so’ng ham obodonlik ishlariga rahnamolik qilaveradi. Podshohning eng yaqin kishisi sifatida unga barcha ishlanda yordam berib turdi. Navoiy jim va san’at ahlining homiysi, madadkori edi. Zahiriddin Bobur yozadi: ,,Ahli fazi va ahli hunarg’a Alisherbekcha murabbiy va muqavviy (madadkor) ma’lum emaskim, hargiz paydo bo’imish bo’lg’ay. Ustoz Qulmuhammad va Shayx Noyi va Husayn Udiykim, sozda saromad (mashhur) edilar, bekning tarbiyat va taqviyat (madad)i bilan muncha taraqqiy va shuhrat qildilar. Ustoz Behzod va Shoh Muzaffar tasvirda bekning sa’y (g’ayrat) va ehtimom (himmat)i bilan mundoq mashhur va ma’ruf (ma’lum) bo’ldilar...” .

Ijod o g ’u sh id a . Alisher Navoiy she’rni, shoirlikni hamma narsadan baland tutdi. Vazirlik martabasida turib ham she’r yozishni to’xtatmadi. Ulug’ shoirning ilk she’riy devonini muxlislari tuzgan bo’lsalar, ,,Badoye ul-bidoya” (“Badiiylik ibtidosi”) nomli devonini 1472— 1476- yillarda sultonning amriga ko’ra, shoirning o’zi kitob qildi. 1485— 1486- yillarda ikkinchi devon ,,Navodir un-nihoya” (“Nihoyasiz nodirliklar”) maydonga keldi. Navoiyning eng katta orzusi yirik dostonlar yozish, birinchi navbatda, XII asrning buyuk shoiri Nizomiy Ganjaviy (1141— 1209)dan keyin shoirlik qudratining mezoniga aylanib qolgan ,,Xamsa” yaratish edi.

Chiqishdagi an’analarga ko’ra, she’rning qadri buyuk edi. She’rning masnaviysi ham alohida e’tiborda kelardi. Masnaviy esa, asosan, doston deganidir. Keng qamrovli, voqeaband asarlar mana shu janrda yozilgan. Jumladan, Nizomiyning ,,Panj ganj” nomi bilan tarixga kirgan ,,Xamsa”siga yuz yil o’tgach, Xusrav Dehlaviy (1253— 1325) javob qildi. Lekin bu ikkala adib ham turk bo’lishlariga qaramay, odatga rioya qilib, asarlarini fors tilida yozgandilar. O’z xalqining shunday xazinadan bebahra qolishi Navoiyni qiynaydi.

Navoiy ,,Xamsa” yozish niyati to’g’risida ustozi Abdurahmon Jomiy bilan maslahatlashganda, u Navoiyni bu ishga tezlikda kirishishga undaydi. Shoir ustozidan oq fotiha olib, og’ir, mashaqqatli ishga kirishadi. Nizomiy bilan bellashish — uning panjasiga panja urish (,,Xamsa”siga ,,Xamsa” bilan javob qilish) maqsadida maydonga kirish ulkan jasorat talab qilardi. Sherga yuzma-yuz bo’lish uchun sher bo’lmaganda ham yo’lbars bo’lmoq lozim edi:

Emas oson bu maydon ichra turmoq,Nizomiy panjasiga panja urmoq.Kerak sher oldida ham sheri jangi,Agar sher o ’lmasa, bori palangi.

Navoiy besh dostonni ikki yilda yozib tamomlaydi. ,,Xamsa” yaratishga 1483- yilda kirishgan shoir 1485- yilning boshida uni tugatadi. Agar shoir ishlagan kunlarigina hisobga olinsa, 54 ming misralik ulkan asar olti oyda bitkazilganligi ma’lum bo’ladi. Shu tariqa, turkiy tildagi birinchi ,,Xamsa” yaratiladi.

Husayn Boyqaro Navoiy tomonidan bir vaqtlar Sayyid Hasan Ardasherga yozilgan she’riy maktubdagi gaplarini shunchaki bir ,,xomayi gazof (shoirona gap) deb o’ylagan edi. Shoir sultonga ,,Xamsa”ni taqdim etganida, u g ’oyat qattiq hayajonga tushadi. Zayniddin Vosiflyning ,, Badoye’ ul-vaqoye” asarida yozilishicha: ,,Shoh Navoiyga: Bir mojaro siz bilan bizning oramizda ko’pdan hal bo’lmay keladi, shuni bugun bir yoqlik qilaylik, deydi. Bu mojaro shundan iborat ediki, Sulton Husayn Alisherning muridi bo’lishni orzu qilar va uni ,,pirim” deb atar edi. Alisher esa har gal: ,,Yo Alloh, yo Alloh, bu qanday gap bo’ldi! Aslida, biz muridmiz, siz hammamizga pirsiz”,— der edi. Endi Sulton Husayn Alisherdan so’radi: ,,Pir nima-yu, murid nima?”. Alisher javob berdi: ,,Pirning tilagi — muridning tilagi bo’lishi kerak”. Shunda Sulton Husayn o’zining oq otini olib kelishni buyurdi. Ot juda asov, chopag’on edi. Sulton Husayn aytdi: ,,Siz murid, men pir bo’ladigan bo’lsam, Siz shu otga minasiz, men uni yetaklayman”. Alisher noiloj otga minishga majbur bo’ladi. Ot g’oyat asov bo’lib, shohdan boshqani o’ziga yaqinlashtirmas edi. Alisher oyog’ini uzangiga qo’yishi bilan ot tipirchilay boshladi. Sulton Husayn otiga o’shqirdi, ot itoat qilib, Alisherning minishini kutdi. Alisher egarga o’tirishi bilan Sulton Husayn otning jilovidan ushlab, yetaklay boshladi. Alisher hushidan ketdi. Uni egardan ko’tarib oldilar” . Tarixda bunday hol ko’rilmagan edi. Hech bir zamonda shoh shoirga jilovdorlik qilgan emas edi. Majididdin boshliq kuchlar 1487- yilda sulton oldida obro’si cheksiz bo’lgan Navoiyni poytaxtdan uzoqqa jo ’nattirishga muvaffaq bo’ldilar. U Astrobodga hokim qilib jo ’natildi. Shahar ahli shoirni izzat-ikrom bilan kutib oldilar. Uning nomi bu paytda mamlakatdan tashqarida ham g’oyat mashhur edi. Devonlari, ayniqsa, ,,Xamsa”si uning shuhratini olamga yoygan edi. Masalan, Navoiy g’azallari Usmonli davlatining hukmdori Boyazid II qo’liga 1481- yilda borib yetadi. Uning buyrug’iga ko’ra Bursa shahrida yashovchi shoir Ahmad Poshsho Navoiyning o’ttiz uch g’azaliga nazira bog’laydi. Astrobod Husayn Boyqaro saltanatidagi e’tiborli shaharlardan edi. Shoh birinchi marta hokimlikni shu yerda boshlagandi. Astrobod mamlakatning g’arbiy chegarasida joylashgan, iqtisodiy, siyosiy muhim

ahamiyatga ega bo’lgan, ayni paytda g’oyat go’zal, xushhavo shahar edi. Alisher u yerga hokim etib tayinlanishi bilan yaqin-atrofdagi Mozandaron, Jurjon viloyatlari hokimlari uning huzuriga o’z ixtiyorlari bilan kelib, tobe’ bo’ladilar. Ozarbayjon va Iroq Astrobod bilan do’stona munosabatlarni yo’lga qo’yadi. Turkmanlar hukmdori Yoqubbek sovg’a-salomlar bilan Navoiyni tabrik etgani keladi. Shularga qaramasdan, shoir o’zini quvg’inda his qiladi. Bir yil o’tar-o’tmas, shoh huzuriga borib, Hirotga qaytishga ruxsat so’raydi. Ruxsat bo’lmaydi. Salkam ikki yildan so’nggina shoir tug’ilgan shahriga qaytishga muvaffaq bo’ladi. Oradan ko’p o’tmay, Balxdan Navoiyning ukasi Darveshali akasining davlat ishlaridan uzoqlashtirilgani, qadr- qimmati oyoqosti qilingani sababli shohga qarshi isyon ko’targanini xabar qiladilar. Shoh Majididdinni saroydan uzoqlashtirishga majbur bo’ladi. Uning o’rniga Nizomulmulk tayin etiladi. Biroq saroydagi

Navoiy arab, fors tillarini mukammal bilgan va bu tillarda ham ajoyib asarlar yozish qudratiga ega edi. Shoirning 12 ming misradan iborat forsiy she’rlarini o’z ichiga olgan ,,Devoni Foniy”si, deyarli har bir asarida uchraydigan ixcham arabiy matnlar buni yaqqol ko’rsatib turibdi. ,,Xamsa” esa buyuk shoirning tarix va ilmi nujumni puxta egallaganligini namoyish etgan edi. Darhaqiqat, Navoiy barcha fanlar bilan shug’ullangan edi. Hatto, o’q otish haqida ,,Risolayi tir andoxtan”, lug’atshunoslik borasida esa ,,Sab’atu abhur” “Yetti dengiz” nomli kitob yozgan. Ayniqsa, keyingi asari mumtoz arab tilining izohli lug’atini tuzishda muvaffaqiyatli tajribalardan hisoblanadi. Shular qatorida Navoiy adabiyotshunoslik va adabiyot nazariyasi borasida ham maxsus asarlar yaratdi. Yuqorida tilga olingan ,,Risolayi muammo” asaridan tashqari u 1490- yillarda turkiy tazkirachilikning ilk namunasi bo’lmish “Majolis un - nafois” ( “Nafis majlislar”) asarini yaratti, “Mezon ul - avzon” (“Vaznlar o’lchovi”) ilmiy risolasini yozib, turkiiy aruzning bir necha asrlik tajribasini umumlashtirdi.

H a y o tin in g so ’n ggi y illar i. 1489- yilda Navoiy Hirotga qaytgach, o’rniga Astrobod hokimi qilib Badiuzzamon tayinlangan edi. Bu orada Balxda Darveshali qo’zg’oloni boshlanadi. Husayn Boyqaro Navoiyni olib, Balxga jo ’naydi. Darveshali bilan sulh tuziladi, lekin Hisorda Abusaidning o’g’li Sulton Mahmud Husayn Boyqaroga qarshi kurash boshlaydi. Shoh Navoiyni Balxda qoldirib, o’g’li Badiuzzamonni olib, Hisorga otlanadi. U bilan ham murosaga kelishib, orqaga qaytadi va Balxni Badiuzzamon tasarrufiga beradi. Badiuzzamon o’n uch yoshli o’g’li M o’min Mirzoni Astrobodda qoldirib, Balxga keladi. Xadichabegim Nizomulmulk bilan birgalikda Astrobodga Muzaffar Mirzoni hokim qilib tayinlashga erishadilar. Xadichabegim shohning mastlik chog’ida unga imzo qo’ydirib, tezlikda farmonni ijro qildirib yuboradi. Shoh hushiga kelib, yangi farmon jo ’natganida jallod M o’min Mirzoning boshini kesib ulgurgan edi. Bu voqea 1497- yilning sentabrida yuz bergan edi. Navoiy ko’pdan buyon haj orzusida yurar edi. Bu voqealardan keyin uning qarori qat’iylashib, shohdan ijozat berishini so’rab, qattiq turib oladi. 1499-yilda Marvda Husayn Boyqaroning yana bir o’g’li Abulmuhsin otasiga qarshi bosh ko’taradi. Shoh Navoiyga hajga borishiga noiloj ruxsat berib, o’zi qo’shin bilan Marvga otlanadi. Mirxondning xabar berishicha, Abulmuhsin otasiga Alisher Navoiy vakil bo’lib kelsagina sulh tuzishi mumkinligini aytadi. Navoiyga tez chopar yuboriladi. Chopar hajga otlangan shoirga Mashhad shahrida yetib, shohning maktubini topshiradi. Unda shoirning hajni keyinga qoldirib, tezda Marvga yetib kelishi iltimos qilingan edi. Alisher Mashhad ulug’lari va hamrohlari bilan maslahatlashadi. Ular mamlakatning tinchligi uchun hajga borishdan kechishini so’raydilar. Alisher belgilangan joyga yetib boradi, ota-o’g’ilni yarashtirib, Hirotga qaytadi.

Navoiyning ijodiy rejalari ko’p edi. U Sulton Husaynning tarixini bitmoqchi edi (bu niyatini ,,Tarixi muluki Ajam” asarining xotimasida aytgan). ,,Tarixi anbiyo va hukamo”da buyuk shoirYusuf va Zulayho haqida turkiy tilda bir asar yozajagini ma’lum qiladi. U ,,Lison ut- tayr”da Shayx San’on muhabbatini hikoya qilar ekan, o’z muhabbatini ham bir doston etajagini aytgan edi. Biroq, shoirning 1500-yilning oxirlarida yozib tugatgan ,,Mahbub ul-qulub” (,,Ko’ngillarning sevgani”) kitobi uning so’nggi asari bo’lib qoldi. Bu kitob dunyoning achchiq- chuchugini totgan, undan goho ,,komronlig” (baxtiyorlik) ko’rgan, goho ,,notavonlig’” (baxtsizlik) topgan buyuk shoir va mutafakkirning oltmish yillik hayotiga yakun bo’ldi.

1500- yil dekabrining oxirlarida Husayn Boyqaro Astrobod yurishidan qaytar edi. An’anaga ko’ra, saroyning barcha e’tiborli kishilari shohni kutib olishga yo’lga chiqadilar. Ular orasida Navoiy ham bor edi. Sog’lig’i juda yomonlashganiga qaramay, shoir safardan qaytgan sulton huzuriga yetib keldi va hamrohlari yordamida uning ko’ksiga bosh qo’yib, hushidan ketadi. Shu ahvolda yarim tunda uni uyga olib keladilar. Ertasiga mashhur tabiblar maslahatga to’planib, qon olmoqqa qaror beradilar. Ammo buning foydasi bo’lmaydi. Uch kun hushsiz yotgan Alisher Navoiy 1501-yilning 3-yanvarida vafot etadi. Butun xalq: shohdan gadogacha, olimdancho’pongacha, shoirdan dehqongacha ulug’ farzandining o’limiga qayg’u va iztirob bilan motam tutadi.

2-ilova :Klaster usulida Navoiy ijodi haqida ma’lumot berish.“K la ster” tex n o lo g iy a si.

Ushbu texnologiyani darsning uyga vazifa so‘rash, mavzuni mustahkamlash yoki yangi mavzuni o‘tish jarayonida ham qo‘llash mumkin. Fikrlarning tarmoqlanishi - bu pedagogik strategiya bo‘lib, u o‘quvchilarni biror bir mavzuni chuqur o‘rganishlariga yordam berib, o‘quvchilarni mavzuga taalluqli tushuncha yoki aniq fikrni erkin va ochiq ravishda ketma-ketlik bilan uzviy bog‘langan holda tarmoqlashlariga o‘rgatadi. Bu metod o‘quvchilarni shu mavzu bo‘yicha tasavvurlarini chizma shaklida ifodalashga undaydi.

Bu jarayonni amalga oshirish uchun o‘quvchilar bilan yakka tartibda ham guruh tartibida ham amalga oshirishimiz mumkin. Ushbu mavzu bo‘yicha quyidagi holatda usulni dars jarayonida qo‘llashimiz mumkin.

S avo l:N a v o iy ijod i v a h ayoti h a q id a b ilgan larim .

2 -ilovaS avol v a to p sh ir iq la r

1. Navoiyning umumturk adabiyoti rivojidagi o’rnini ko’rsating.2. A. Navoiyning bolalik davriga tegishli ma’lumotlarni keltiring3. “Mantuqut tayr” asarining bo’lajak shoirfa ko’rsatgan ta’siri va uning natijasi haqida

mulohaza bildiring.4. Navoiy va Lutfiy munosabatlari haqida gapiring. O’smir Alisher o’qigan she’rdan

Lutfiyning hayratlanish sababini izohlang.5. Navoiy hayotining Samarqand davriga to’xtaling.6. Husayn Boyqaro va Navoiy munosabatlariga to’xtaling. Ular shunchaki

saboqdoshlarmidi yoki yaqinliklariga boshqa sabab bormi?7. Navoiyning davlat arbobi sifatidagi ishlari to’g’risida to’xtaling.8. Sulton Husaynning o’z o’g’illariga qarshi olib brogan janglarida shoir tutgan

9. “Xamsa”ning tugallanishi va uning Husayn Boyqaro tomonidan kutib olinishi to’g’risida gapirib bering.

10. Navoiy turkiy tilning mavqeyi uchun qanday kurashdi?

3-lova .”Hayrat ul-abror”dostoni haqida1-maq-t: “Iymon sharhida”2-maq-t: “Islom bobida”3-maq-t: “Salotin zikrida”.4-maq-t: “Riyokorlik - firibgarlik haqida”.5-maq-t: “Xayr-u ehson vasfida”.6-maq-t: “Adablilik odati haqida”.7-maq-t: “Qanoat haqida”.8-maq-t: “Vafo haqida”.9-maq-t: “Ishq o’ti ta’rifida”.10-maq-t: “Rostlik haqida”11-maq-t: “Ilm osmonining yulduzlaridek baland martabaliligi haqida”.

12-maq-t: “Qalam va qalam ahllari haqida”.13-maq-t: “Bulutdek foyda keltiruchi odamlar haqida”.14-maq-t: “Osmonning tuzilishidan shikoyat” .15-maq-t: “Jaholat mayi” .16-maq-t: “Xunosasifat oliftalar haqida”.17-maqt: “Bahor yigitligining sofligi haqida”.18-maq-t: “Falak g'amxonasi haqida”.19-maq-t: “Xurosonning misli yo’q viloyati haqida” .20-maq-t: “Maqsadning o’ talganligi haqida

4-ilo v a .G A P N IN G IF O D A M A Q S A D IG A K O 'R A T U R L A R I (Т и п ы п р ед л о ж ен и й по ц ел и в ы ск а зы в а н и я )

По цели высказывания предложения делятся на три группы: darak gap(повествовательное предложение); so'roq gap (вопросительное предложение); buyruq gap (побудительное предложение).

D a ra k g a p . Повествовательное предложение сообщает о каком-либо факте, явлении и т.п. Ulug'bekning ilmiy faoliyati uning shuhratini olamga yoydi.- Научная деятельность Улугбека прославила его на весь мир.

S o'roq gap . Вопросительными называются те предложения, при помощи которых говорящий стремится что-либо узнать от собеседника. В узбекском языке они образуются тремя способами:

1. При помощи вопросительных частиц: Sen institutda o'qiysanmi? - Ты учишься в институте? Akang-chi? - А твой старший брат? Shu kichkina bola-ya? - Этот маленький мальчишка?

2. При помощи вопросительных местоимений: Kim she'rni yoddan aytib beradi? — Кто прочитает стихи наизусть? Bozordan nimalar olmoqchisiz? — Что вы собираетесь купить на базаре?

3. При помощи вопросительной интонации: Soat besh bo'ldi — Soat besh bo'ldi? Время - пять часов - Время - пять часов?

B u y ru q gap. Побудительные предложения выражают различные оттенки

волеизъявления: приказ, просьбу, угрозу и т.д. Сказуемое в этих предложениях чаще выражено глаголом повелительного поклонения: Sen gaplarimga hafa bo'lma. - Ты не обижайся моим словам.

Все типы предложений по цели высказывания могут произноситься с восклицанием или в нормальном тоне. В конце восклицательных ставится восклицательный знак. После вопросительного предложения произносимого свосклицанием ставятся два знака: вопросительный и восклицательный: Shu kichkina bola- y a? ! - Этот маленький мальчишка?!

5 -ilo v a .1- top sh ir iq . Quyidagi so’z va so’z birikmalari ishtirokida beshta darak gap tuzing,

yozing.Kitobdan o’qildi, singlim bilan maqola haqida, do’stlar uchrashdi, chiqdi, shoir.2- top sh ir iq . Gaplarni o’qib, tinish belgilarini qo’ying va rus tiliga tarjima qiling.1. Ulug’bek ilmiy me’rosi uning shuhratini dunyoga yoydi. 2. Alisher rastalardan ildam

o’tib bordi. 3. Volodya dadil qadam tashlab oldinga yurdi. 4. Hamza Hakimzoda xalqimizning mashhur shoiri, dramaturgi va kompozitoridir. 5. Insoniyatning eng yaxshi farzandlari asrlar bo’yi orzu qilgan zamonlar endi keldi. 6. Yigit uchun mardlik, qahramonlik eng ulug’ fazilatlardan biridir.

3- top sh ir iq . So’roq gaplarni o’qing. Mazmun talabi bilan egani ikkinchi shaxs birlikda qo’yib, savollarga javob yozing.

1. Siz qachon va qaysi maktabni bitirgansiz? Qaysi yili institutga kirgansiz? Siz qaysi fanlardan kirish imtihonlari topshirgansiz? Siz o’rta maktabda ham o’zbek tili o’qiganmisiz? Siz hammangiz o’zbek tilini yaxshi bilasizmi? Sizda hozir qanday fanlardan leksiya va amaliy mashg’ulotlar bo’lyapti? Siz bu institutda necha yil o’qiysiz? Institutni bitirib, siz qayerda vа kim bilan ishlamoqchisiz?4- to p sh ir iq . So’roq gaplarni buyruq gapga aylantirib yozing.

1. Kitobingni menga berasanmi? 2. Ertaga biznikiga kelasanmi? 3. Ota-onangga xat yozasanmi? 4. Darslarni puxta tayyorladingmi? 5. Hamma studentlar a’lochi bo’lishi mumkinmi? 6. Do’stingga o’zbek tilidan yordam berdingmi?

6 -ilova

« F S M U » tex n o lo g iy a si.Ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda, bahs-munozaralar o ’tkazishda

yoki o’quv seminari yakunida, yoki o’quv rejasi asosida biron bo’lim o’rganib bo’lingach, qo’llanilishi mumkin, chunki bu texnologiya o’quvchilarni o’z fikrini qimoya qilishga, erkin fikrlash va o’z fikrini boshqalarga o’tkazishga, ochiq holda bahslashishga, shu bilan bir qatorda o’quvchilarning o’quv jarayonida egallagan bilimlarini tahlil etishga, qay darajada egallaganliklarini baholashga hamda o’quvchilarni bahslashish madaniyatiga o ’rgatadi.

Bu texnologiya tinglovchilarga tarqatilgan oddiy qog’ozga o’z fikrini aniq va qisqa qolatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki inkor etuvchi fikrlarni bayon etishga yordam beradi.

Bu texnologiya bir necha bosqichda o’tkaziladi:1-bosqich:-o’quvchi o’quvchilar bilan birga bahs mavzusini yoki muhokama etilishi kerak bo’lgan

muammoni, yoki o’rganilgan bilimni belgilab oladi;- o’qituvchi o’quv mashg’ulotida avval har bir o’quvchi yakka tartibda ishlashi, keyin esa

kichik guruhlarda ish olib borilishi va nihoyat dars oxirida jamoa bo’lib ishlanishi haqida o’quvchilarga ma’lumot beradi;

- mashg’ulot davomida har bir o’quvchi o’z fikrini erkin holda to’liq bayon etishi mumkinligini eslatib o’tadi.

2-bosqich:- har bir o’quvchiga FSMU texnologiyasining to’rt bosqichi yozilgan qog’ozlar tarqatiladi:F - fikringizni bayon eting;

S - fikringizning bayoniga sabab ko’rsating;M - ko’rsatilgan sababingizni isbotlab misol keltiring;U - fikringizni umumlashtiring.Har bir o’quvchi yakka tartibda tarqatilgan qog’ozdagi FSMUning to’rt bosqichida o’z

fikrlarini yozma bayon etgan holda to’latadi.3-bosqich:- har bir o’quvchi o’z qog’ozlarini to’latib bo’lgach, o’qituvchi ularni kichik guruhlarga bo’linishlarini iltimos qiladi yoki o’zi turli guruhlarga bo’lish usullaridan foydalangan holda guruhni kichik guruhlarga ajratadi;

- o’qituvchi qar bir guruhga FSMU texnologiyasining to’rt bosqichi yozilgan katta formatdagi qog’ozlarini tarqatadi;

- o’qituvchi kichik guruhlarga har birlari yozgan qog’ozlardagi fikr va dalillarni katta formatda umumlashtirgan holda to’rt bosqich bo’yicha yozishlarini taklif etadi.

4-bosqich:- kichik guruhlarda avval har bir o’quvchi o’zi yozgan har bir bosqichdagi fikrlari bilan

guruh a’zolarini tanishtirib chiqadi. Guruh a’zolarining barcha fikrlari o’rganilgach, kichik guruh a’zolari ularni umumlashtirishga kirishadi.

F ik r:A .N a v o iy o ’zb ek tilin in g asosch isi. (Ushbu jarayon yakka holda amalga oshiriladi.)

7-ilova

U y g a v a z ifa :Navoiy g’azallaridan yod olish.

3-Mavzu .G ram m atik a: Gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlariA d a b iy o ‘q ish :Z.M, Bobur hayoti va ijodi, g‘azallari,

“Boburnoma” asaridan parcha1.1. Ta'lim berish texn olog iyasin ing m odeli

Sana guruh Sana guruh Sana guruh

O’quv.soni O’quv.soni O’quv.soni


Mashg‘ulot shakli Mаvzu bo‘yichE bilimlаrni kеngаytirish vа mustаhkаmlаsh

yuzаsidаn аmаliy mаshg‘ulоt

Amaliy mashg ‘ulot rejasi

1 Gaplarning tuzilishiga k o ‘ra turlari.haqida ma’lumot beriladi2. Z.M , Bobur hayoti va ijodi haqida so ’zlanadi., g ‘azallaridan namuna o ’qib beriladi,3. “Boburnom a” asaridan parcha o ’qib tahlil qilinadi

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: O ^ychi^m ing mаvzu yuzаsidаn bilimlаrini shаkllаntirish vа mustаhkаmlаsh.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: fаоllik, lidеrlik sifаtlаrini shаkllаntirish, ishgа ijоdiy yondаshish, Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi :o‘quvchilаrning оg‘zаki nutqini vа ijоdiy tаfаkkurini o‘stirish.


-Gaplarning tuzulishga ko’ra turlari haqida ma’lumot beishZ.M.Boburning hayoti va ijodiy faoliyati. Va “Boburnoma “asari ihaqida m a’lum ot beradi.


- o ^^chi^m ing muаyyan mаvzu yordаmidа b ilim ^ m kеngаytirаdi vа chuqurlаshtirаdi;

- grammat mavzu yuzasidan ma’lumotga ega bo‘ladi;- Z.M.Boburning hayoti va ijodiy faoliyati. Va “Boburnoma “asari ihaqida m a’lum ot oladilar

Ta’lim berish usullari Tushunchalar tahlili ,BBB

Ta’lim berish shakllari Hаmkоrlikdа isЫаsh tехnоlоgiyasi,

Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llаnmа, tаrqаtmа mаtеriаl,

Ta’lim berish sharoiti AT gа mоslаshtirilgаn аuditоriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Оg‘zаki sаvоl-jаvоb

amaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasiIsh bosqichlari va vaqti Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar1-bosqich. O ‘quv mashg ‘ulotiga kirish bosqichi

(5 daqiqa)

1.1. .O‘quvchilаrgа bugungi dаrs guruЫаrgа bo ‘ lingаn tаrzdа kеchishini bildirаdi. GuruЫаrdа ishlаsh qоidаlаri bilаn tаnishtirаdi

T in g ^ d ^


2.1. Gapning tuzulishga ko ’ ra turlari haqida so’zlab beriladi (1-ilova)2.2. Guruhlаrgа tоpshiriqni bаjаrishdа y o ^ m bеrаdi. (2-ilova)2.3. Z.M.Boburning hayoti va ijodiy faoliyati ma’ruza qiladi ( 3-ilova)2.4. Tushunchalar tahlili usulida bilimlar mustahkamlanadi(4-ilova)

2.5.BBB usulida mustaqil o ’z bilimlarini sinaydilar

Kichik guruhlаrgа bo‘linаdilаr.Topshiriqlarni bajaradilar

O‘quvchilаr bеrilgаn sаvоllаrgа jаvоb bеrаdilаr, mаtnni o ‘qib, o‘qituvchi tоmоnidаn bеrilgаn tоpshiriqlаrni bаjаrаdilаr.

3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daqiqa)

3.1. O ‘quv fаоliyati yuzаsidаn хulоsа bildirаdi.3.2. Mаvzu mаqsаdigа erishishdаgi o ‘quvchil8r fаоliyatini tehlil qilаdi vа o^^ htim оlmаgаn jоylаmi qаytа o ‘qib chiqishni tаvsiya qilаdi.3.3. Uygа vаzifа bеrаdi.

Tinglаydilаr.

Vаzifаni yozib оlаdilаr.

1-ilova: G A P N IN G T U Z IL IS H IG A K O ’R A T U R L A R I (Т и п ы п р eд л o ж eн и й no CTpyKType)

По структуре предложения в узбекском языке делятся на sodda gap (простое предложение) и qo’shma gap (сложное предложение).

Простым называется предложение, в котором одно подлежащее и сказуемое, т.е. в котором повествуется об одном действии: Yurtimizda so’lim joylar ko’p.

По главным членам простое предложение делится на bir bosh bo’lakli gap (односоставное предложение) и ikki bosh bo’lakli gap (двусоставное предложение). Двусоставным называется предложение, в котором участвуют оба главных члена: подлежащее и сказуемое. Nodira bu yil universitetni tamomlaydi. Односоставными называют предложения, в составе которых один главный член - подлежащее или сказуемое. Они делятся на:

sh axsi m a ’lum gap (определенно - личные) - лицо подлежащего можно определить по сказуемому: Bolaligimdan musiqa va sportga qiziqaman.

sh axsi n o m a ’lum gap (неопределенно - личные предложения) - лицо подлежащего невозможно определить по сказуемому, которое выражено глаголом в третьем лице множественного числа: Margi’londa kichiklarni ham sizlashadi.

sh axsi u m u m lash gan gap (обобщенно - личные предложения) - сказуемое таких предложений выражено глаголом в форме второго лица единственного числа, но высказывание относится ко всем лицам. Многие пословицы и поговорки являются односоставными предложениями: Nima eksang, shuni o’rasan.

sh axsi top ilm as gap (безличные предложения) - в них невозможно определить подлежащее: Xom suvni ichib bo’lmaydi.

atov gap (номинативные предложения) - указывают на наличие, существование предмета или явления: Bahor. Barqut kiyib bezandi bog’lar.

so ’z - gap (слова - предложения) - предложения, состоящие из одного слова, чаще модального:

- Ertaga Yangiyerga borasizmi?- Ha.

Слова - предложения делятся на modal so’z - gaplar (модальные), undov so’z - gaplar (слова - предложения - междометия), tasdiq - inkor so’z - gaplar (утвердительные- отрицательные), taklif so’z-gaplar (означающие приглашение, предложение).

2 -ilo v a .M avzu b o ’y ich a to p sh ir iq la r1 -top sh iriq . Quyidagi shaxsi noaniq gaplarni rus tiliga og’zaki tarjima qiling.

1. Ularni a’lochilar deyishadi. 2. Ilg’orlarga mukofotlar berish kerak deydilar. 3. Menga telefon qilishdi. 4. Ilg’or talabalarni maqtaydilar. 5. Bizni xizmat safariga yubormoqchi bo’lishdi.

2 -to p sh ir iq . Quyidagi gaplarni o’zbek tiliga yozma tarjima qiling.

1. На стадионе ждут выхода спортсменов. 2. В большом доме играли на рояле. 3. Сейчас его приведут сюда. 4. Там улеглись спать. 5. К ужину подали вкусные пирожки. 6. В Узбекистане сеют хлопок. 7. Сделайте то, что вам поручали.

3 -ilo v a .M a ’ru za m atni: Z a h ir id d in M u h a m m a d B o b u rn in g h ayotiR eja:

1. Faoliyatining boshlanishi.2. Hayotining so’nggi yillari.3. Ijodiy merosi

T ayan ch so ’z v a ib ora lar: U m a r s h a y x M ir z o , A x s i, S a m a r q a n d , K o b u l, H in d is to n , H u m o y u n m ir z o , A h m a d T a n b a l, S h a y b o n iy , “H a t t i B o b u r i y ”, “B o b u r n o m a ”, “C h o r g o h ” , “ V o l id iy a ” ...

Bobur adabiyotimizning Navoiydan keyingi eng buyuk vakilidir. U 1483- yilning 14- fevralida Farg’ona viloyatining poytaxti Andijonda tug’ildi. Otasi ushbu viloyat hokimi Umarshayx Mirzo (1455— 1494) Temurbekka evara (Abusajd Mirzo — Sulton Muhammad Mirzo — Mironshoh — Amir Temur) edi. Onasi Qutlug’ Nigorxonimning otasi Toshkent hokimi Yunusxon esa o’zbeklashgan mo’g’ul urug’idan bo’lib, o’n ikki avlod orqali Chingizxonga tutashgan. Bobur uni ,,Chingizxonning ikkinchi o ‘g ’li Chig’atoyxon naslidandir” deb tanishtiradi. Umarshayx Mirzoning Zahiriddin Muhammad Bobur, Jahongir Mirzo, Nosir Mirzo ismli uch o’g’li, Xonzodabegim, Mehrbonubegim, Shahrbonubegim, Yodgor Sultonbegim, Ruqiya Sultonbegim ismli besh qizi bo’lib, Bobur o’g’illarining eng kattasi edi. O’zidan besh yosh katta Xonzodabegim bilan bir onadan edilar. Umarshayx Andijonning g’arbida joylashgan Axsi (Axsikat deb ham aytilgan, Sirdaryoning o’ng sohilida, hozirda Namangan viloyati, Shaxand qishlog ‘i hududida xarobalari saqlanadi) shahrini poytaxt qilgan edi.

F a o liy a tin in g b o sh la n ish i. 1494- yilda Boburning tog’asi Sulton Mahmudxon, bo’lajak shoh va shoirning amakisi Samarqand podshohi Sulton Ahmad Mirzo bilan ittifoq tuzib, biri Sirdaryoning janubidan, ikkinchisi shimolidan Axsi ustiga qo’shin tortadilar. Shu orada falokat yuz beradi. 899- yil ramazon oyining to’rtida, dushanba kuni (1494- yil 9- iyun) Axsi qo’rg’onidagi jar yoqasida turgan Umarshayx Mirzo xobxona-yu xosxonasi bilan birgalikda jarga qulab, halok bo’ladi. Ertasi kuni bu xabar Andijonga yetib boradi. Taomil bo’yicha, to’ng’ich o’g’il Zahiriddin Bobur otasi o’rniga hokim bo’lib, shoshilinch Axsiga yo’1 oladi. Yaqinlari, beklar yordamida yurt himoyasini tashkil qiladi. Omad yosh hukmdorga kulib boqadi. O’ratepa, Xo’jand, Marg’ilonni qo’lga olib, Qubo (Quva)ga kirgan Sulton Ahmad qo’shini shaharni kesib o’tuvchi Qorasuv ko’prigida toshqinga uchrab, ko’p ot va tuya botqoq suvga cho’kib nobud bo’ladi. Ustiga-ustak o’lat tarqaydi. Qo’shin vahimaga tushadi. Sulton Ahmad o’rtaga odam qo’yadi. Sulh tuzib, orqaga qaytadi va yo’lda vafot etadi. Shimoldan kelgan Sulton Mahmudxon Axsini bir muddat qamal qilsa-da, egallay olmaydi. Qaytib ketishga majbur bo’ladi. Sharoitdan foydalanib qolmoqchi bo’lgan Koshg’ar va Xo’tan hokimi Abobakr Dug’latning ham O’zgand yaqinidagi harakatlarga chek qo’yiladi. Qo’ldan chiqqan yerlarning ko’pi qaytib olinadi. Dushman bartaraf qilingach, Umarshayx Mirzoning azasi barcha rasm-rusumlari bilan o’tkaziladi. Shu orada, Boburning ukasi Jahongir Mirzoni shoh qilish niyatida yurgan Hasan Ya’qub boshliq fitnachilar fosh etiladi. Akasi Sulton Ahmad o’lgach, unga tobe Samarqand va Buxoroni o’z qo’liga olgan Sulton Mahmud ham vafot etadi. 12 yoshli Bobur dastlab Shayx Mazidbek, so’ng Boboquli Boboalibek, Qosim qavchin kabi beklar yordamida hokimiyatni idora qilishga kirishadi.

1495- yilda Boburning amakivachchalari, Sulton Mahmudning o’g’illari: Sulton Mas’ud va Boysung’ur Mirzolar Samarqand uchun kurash boshlaydilar. Samarqand ukalari Sulton Ali qo’lida edi. Bobur ham baxtini sinab ko’rgani Samarqandga yo’1 oladi. Samarqand buyuk Temurbekning poytaxti edi. Uni egallash har bir temuriyzodaning eng ulug’ orzusi edi. Xullas, yosh Bobur qo’shin tortib, Samarqandni qamal qiladi. Biroq Sulton Ali o’rtaga do’stlik, ittifoqlikni qo’yib, odam yuboradi. Bobur mardlik, tantilik qilib orqaga qaytadi. Shunga qaramay, shahar Boysung’ur qo’liga o’tadi.

1497- yilda Bobur mingga yaqin kishi bilan yana Samarqandga otlanadi. Boysung’ur Mirzo Turkistondan Shayboniyxondan yordam so’raydi. Yordam natija bermaydi. Qamal yetti oy davom etadi. Boysung’ur Mirzo ikki-uch yuz odam bilan shaharni tashlab, Qunduzga, Xisravshoh panohiga qochadi. Bobur shaharga kiradi. Shahar ulug’lari, beklar uning istiqboliga chiqadilar. Bu voqea 1497- yil noyabnda yuz beradi. O’n besh yoshida buyuk poytaxtni egallagan Boburning xursandchiligi uzoq davom etmadi. Azim shahar bosqin va talonlardan nochor holga tushgan, elning sabr-u bardoshi tugagan edi.

H a y o tin in g so ’n ggi y illa r i. Bobur Hindistondagi din-mazhab janjallarining oldini olishga, mamlakatda osoyishtalik qaror toptirishga urindi. Adolatli qonunlar chiqardi, g ’ayri dinlik solig’i (juz’ya)ni bekor qildi, o’lgan erning tirik xotinini murda bilan birga kuydirishni taqiqiadi. Mamlakatda obodonlik ishlarini yo’lga qo’ydi. Kanallar qazdirdi, binolar qurdirdi. Atrofiga olim-u fozillarni to’pladi. Bobur bog’lar bino qildi, Movarounnahrning shirin-sharbat mevalarini hind yerida ekib, undirdi. Lekin jang-u jadallar, saltanat tashvishlari, ayniqsa, Vatan sog’inchi nozik qalb egasi bo’lgan shoirning sog’lig’iga salbiy ta’sir qildi.

Begona bir yurtni zabt etish hech qachon oson kechmagan. 1526- yilning 21- dekabrida Bobur dushmanlari tomonidan zaharlanib, tasodif tufayligina omon qoladi. Biroq uning sog’lig’i yomonlashib boradi. 1527- yilning 13- oktabrida og’ir yotib qoladi. Bu ahvol yigirma besh- yigirma olti kun davom etadi. Bir qadar sog’ayib ketgan Bobur 1530- yilning 26- dekabrida Agrada vafot etadi. Keyin uning xoki, vasiyatiga muvofiq, Kobulga ko’chiriladi.

Ijo d iy m erosi. Bobur xalqimizning har jihatdan yetuk, g’oyat iste’dodli farzandi edi. U o’ta notinch, sargardonlikda kechgan umrini zo’r salohiyati tufayli jozibali qila oldi. Uning hayoti faqat janglar bilangina emas, ilhomiy onlar bilan ham to’la edi. U yigirma yoshida yangi bir yozuv — ,,X atti B o b u r iy ”ni kashf qildi. Umr bo’yi ajoyib she’rlar yozdi, devon tartib qildi. ,,B o b u rn o m a ”day ulkan tarixiy-badiiy asarni yaratdi. Musiqa bilan shug ‘ullanib, ,,C h o rg o h ” maqomiga ,, savt “ lar bitdi. 1521- yilda she’riy yo’lda soliq ishlarini tartibga soluvchi ,,M u b ayy in a l-za k o t” (,,Zakot bayoni”) asarini yozdi. 1523-1525- yillarda aruz vazni haqida ,,M u x ta sa r” nomli risola bitdi. Boburning ,,H arb ish i” , ,,M u siq a ilm i” nomhi asarlari hozirgacha topilgan emas. U tarjima bilan ham shug’ullandi. Xo’ja Ahrorning , ,V o lid iy a ” asarini she’riy yo’l bilan o’zbekchaga ag’dardi.

2-ilova“ T u sh u n ch a la r ta h lili” tex n o lo g iy a si

Texnologiyaning maqsadi: mazkur metod talabalarni mavzu bo’yicha tayanchtushunchalarni o’zlashtirish darajasini aniqlash, o’z bilimlarini mustaqil ravishda tekshirish, baholash, shuningdek, yangi mavzu bo’yicha dastlabki bilimlar darajasini tashxis qilish maqsadida qo’llaniladi.Jarayonni amalga oshirish bosqichlari:-talabalar mashg’ulot qoidalari bilan tanishtiriladi;-talabalarga mavzuga yoki bobga tegishli bo’lgan so’zlar tushunchalar nomi tushirilgan tarqatmalar beriladi (yakka yoki guruhli tartibda);-talabalar mazkur tushunchalar qanday ma’no anglatishi, qachon, qanday holatlarda qo’llanilishi haqida yozma ma’lumot beradilar;-belgilangan vaqt yakuniga yetgach, o’qituvchi berilgan tushunchalarning to ’g’ri va to ’liq izohini o’qib eshittiradi yoki slayd orqali namoyish etadi;-har bir ishtirokchi berilgan to’g’ri javoblar bilan o’zining shaxsiy munosabatini taqqoslaydi, farqlarini aniqlaydi va o’z bilim darajasini tekshirib, baholaydi.

T opsh iriq : B o b u r h ayoti b ilan b o g ’liq u sh b u sa n a la rd a q an d ay v o q ea la r ro ’y b ergan in itah lil q iling .

T u sh u n ch a la r T ah lili

1526-yil 12-aprel1530-yil 26-dekabr1527-yil 13-oktabr1526-yil 21-dekabr

1502- 1503-yillar1501 -yil 1494-yil1494-yil 9-iyun

1483-yil 14-fevral

3 -ilo v a :S avol v a to p sh ir iq la r

1. Boburning ota-bobolari, oilasi, o’sib ulg’aygan muhiti haqida ma’lumot bering.2. Boburning Samarqand, Andijon, Kobulga qilgan yurushlari sabablarini aniqlang. Uning

shaxsiyati haqida o’ylab ko’ring.3. Boburning Samarqandga yurushlarini o’zaro qiyoslang. Samarqandni qo’lda tutib tura

olmaganligi sababini tushuntiring.4. Boburning Navoiy bilan yozishmasi haqida so’zlab bering.5. Boburning Hindistonga ishtiyoqi sabablari, yurishlari tarixi va hal qiluvchi jangning

tavsilotlarini aytib bering.6. Bobur shaxsi haqida nimalar deya olasiz? Uning mard va dovyurakligini, tadbirkorligini

ko’rsatuvchi qaysi voqealarni eslaysiz?7. Uning ilmiy-badiiy merosi haqida to’xtaling.

5-ilova“B B B ” tex n o lo g iy a si

Bu texnologiya ham yuqoridagi texnologiyaga o’xshab, ortiqcha takrordan himoya qiladi. Yangi mavzuni mustahkamlash jarayonida talabalarning mavzu bo’yicha olgan bilimini mustahkamlash maqsadida shu mavzuga oid tushunchalar yozilgan tarqatmani beramiz.Masalan, ushbu mavzuni o’tishda quyidagi ma’lumotlarni berishimiz mumkin.

M a ’lu m o tla r b ilam an B ilish n ix o h laym an

B ilib old im

1 Bobur turk va fors tilarida erkin ijod etgan.2.U turkcha she’rlarini to’plab, 1519- yilda Kobulda, 1528— 1529- yillarda Hindistonda devonlar tuzdi.3.Bu ikki devon o’sha joylar nomi bilan ,,K ob u l d ev o n i” , ,,H in d d ev o n i” deb ataladi. 4.,, Kobul devoni” topilgan emas.5.Bizgacha yetib kelgan she’rlarining umumiy soni to’rt yuzdan ortadi.6.Shundan bir yuz o’n to’qqiztasi g ’azal, ikki yuz o’ttiz bittasi ruboiy.7.Bobur she’rlarining ma’lum qismi hasbi hol xususiyatiga ega bo’lib, shoir hayotining muayyan bir lavhasi bilan bog’lanadi.8.Uning she’rlari janriga ko’ra ham xilma-

xildir. 9.Shoir tuyuq, qit’a, muammo, masnaviy, fard kabi janrlarda ijod etgan. 10.Bobur devonining katta qismi g ’azallardan iborat.

6-ilova U y g a vazifa:

Bobur g ’azallaridan 2tasini yod olish

G ”A Z A L L A R(T op m ad im )

Jonimdin o’zga yori vafodor topmadim,Ko’nglumdin o’zga mahrami asror topmadim.

Jonimdek o’zga jonni dilafgor ko’rmadim,Ko’nglim kibi ko’ngulni giriftor topmadim.Usruk ko’ziga toki ko’ngul bo’ldi mubtalo,Hargiz bu telbani yana hushyor topmadim.Nochor furqati bila xo’y etmisham, netay,Chun vaslig’a o’zumni sazovor topmadim.Bore boray eshigiga bu navbat, ey ko’ngul,Nechaki borib eshigiga, bor topmadim.Bobur, o’zungni o’rgatako’r, yorsizki, men Istab jahonni, muncha qilib, yor topmadim.

(Q o ld im u ?!)

Charxning men ko’rmagan jabr—u jafosi qoldi mu?! Xasta ko’nglum chekmagan dard-u balosi qoldimu?! Meni xor etti-yu qildi muddaiyni parvarish,Dahri dunparvarning o’zga muddaosi qoldimu?!Meni o’lturdi jafo-u davr birla ul quyosh,Emdi tirguzmak uchun mehr—u vafosi qoldimu?!Oshiq o’lg’och ko’rdum o’lumni o’zumga, ey rafiq, O’zga ko’nglumning bu olamda harosi qoldimu?!Ey ko’ngul, gar Bobur ul olamni istar, qilma ayb,Tengri uchun de bu olamning safosi qoldimu?!

(X azon y a p ro g ’i y a n g lig ’...)

Xazon yaprog’i yanglig’ gul yuzung hajrida sarg’ardim, Ko’rub rahm aylagil, ey lolaruh, bu chehrayi zardim.Sen, ey gul, qo’ymading sarkashligingni sarvdek hargiz, Ayog’ingg’a tushib bargi xazondek muncha yolbordim. Latofat gulshaniga gul kabi sen sabz-u xurram qol,Men archi dahr bog’idin xazon yaprog’idek bordim. Xazondek qon yoshim sorig’ yuzumdin el tanaffurda, Bahar range, bihamdilloh, ulusdin o’zni qutqordim.Ne tole’dur mangakim, axtaru baxtim topilmaydur,Falak avroqini har nechakim daftardin axtardim. Ulusning ta’n-u ta’rifi manga, Bobur, barobardur,Bu olamda o’zumni chun yamon-yaxshidin o’tkardim.

(G u rb atta ul oy...)

G’urbatta ul oy hajri meni pir qilibtur,Hijron bila g’urbat manga ta’sir qilubtur.

Maqdur boricha qiluram sa’yi visoling,To tengrini bilmonki, ne taqdir qilibtur.Taqdirdur ul yon—u bu yon solg’uchi, yo’qsa,Kimsa havasi Sanbal-u Tatyir qilibtur.

Bu Hind yeri hosilidin ko’p ko’ngul oldim,Ne sudki, bu yer meni dilgir qilibtur.Sendin bu qadar qoldi yiroq, o’lmadi Bobur,M a’zur tut, ey yorki, taqsir qilibtur.

(M u sh k u ld u r)

Agarchi sensizin sabr aylamak, ey yor, mushkuldur,Sening birla chiqishmoqlik dag’i bisyor mushkuldur. Mizojing nozik-u sen tund, men bir beadab telba,Sanga holimni qilmoq, ey pari, izhor mushkuldur Ne osig’ nola-u faryod xobolud baxtimdin,Bu unlar birla chun qilmoq ani bedor mushkuldur.Manga osondurur bo’lsa, agar yuz ming tuman dushman, Vale bo’lmoq jahonda, ey ko’ngul, beyor mushkuldur. Visolinkim tilarsen nozini xush tortkil, Bobur,Ki olam bog’ida topmoq guli bexor mushkuldur.

(M en in g k o ’n g lim k i...)

Mening ko’nglumki, gulning g’unchasidek tah-batah qondur, Agar yuz ming bahor o’lsa, ochilmog’i ne imkondur.Agar ul qoshi yosiz bog’ gashtin orzu qilsam,Ko’zumga o’qdurur sarv-u ko’ngulga g’uncha paykondur. Bahor-u bog’ sayrin ne qilaykim, dilsitonimning,Yuzi gul, zulfi sunbul, qomati sarvi xiromondur Visoli lazzatidin zavq topmog’liq erur dushvor,Firoqi shiddatinda yo’qsa jon bermaklik osondur.Boshidin evrulur armoni birla o’ldum, ey Bobur,Mening na’shimni bori ul pari ko’yidin aylondur.

4 -M avzu X X I asr - fan tex n ik a asriG ram m atik a: Terma gaplar va bog‘lanishli nutq. Fikrni

bog‘lanishli ifodalash Ish q o g ‘ozlari: Ariza1.2 . Ta'lim berish texn olog iyasin in g m odeli

S ana guruh Sana gu ru h S an a gu ru h

O ’q u v .son i O ’q u v .so n i O ’q u v .so n i

M a sh g ‘u lo t v a q ti - 8 0 ’

M a sh g ‘u lot sh ak li Mаvzu bo‘yichа bilimlаrni kеngаytirish vа

mustаhkаmlаsh yuzаsidаn аmаliy mаshg‘ulоt

A m a liy m ash g ‘u lo t rejasi

1. Terma gaplar va bog'lanishli nutq haqida ma'lumot berish2. Fikrni bog'lanishli ifodalashga o'rgatish.3. Ariza ish qog'ozini yozilishi haqida ma'lumot berish

A m a liy m a sh g ‘u lo tn in g ta ’lim iy m a q sa d i: O‘quvchilаrning mаvzu yuzаsidаn bilimlаrini shаkllаntirish vа mustаhkаmlаsh.A m a liy m a sh g ‘u lo tn in g ta rb iy a v iy m a q sa d i: fаоllik, lidеrlik sifаtlаrini shаkllаntirish, ishgа

ijоdiy yondаshish,A m a liy m a sh g ‘u lo tn in g r iv o jla n tiru v ch i m a q sa d i^ ^ u v ^ i^ m in g оg‘zаki nutqini vа ijоdiy

tаfаkkurini o‘stirish.P ed a g o g ik vazifa lar:

- 1. Terma gaplar va bog‘lanishli nutq haqida ma’lumot beradi 2.O’quvchilarni fikrni bog‘lanishli ifodalashga o’rgatadi 3.Ish qog’ozlari bilan ishlashga o’rgatadi

O ‘q u v fa o liy a ti natija lari:

- - 1. Terma gaplar va bog‘lanishli nutq haqida ma’lumot oladi2.Ffikrni bog‘lanishli ifodalashga o’rganadi 3.Ish qog’ozlari bilan ishlashga o’rganadi

T a ’lim b erish u su llari tеzkоr so‘rоv, Insert

T a ’lim b erish sh a k lla r i Hаmkоrlikdа ishlаsh tехnоlоgiyasi,

T a ’lim b erish v o sita la r i O‘quv qo‘llаnmа, tаrqаtmа mаtеriаl, diktant matni,rasmlar

T a ’lim b erish sh aro iti аuditоriya

Q aytar a lo q a n in g usu l v a v o sita la r i Оg‘zаki sаvоl-jаvоb

am aliy m a sh g ‘u lo tn in g tex n o lo g ik x aritasiIsh b osq ich lar i v a va q ti T a ’lim b eru vch i T a ’lim o lu v ch ila r1-b osq ich . O ‘q u v m ash g ‘u lo tiga k ir ish b osq ich i

(5 d aq iq a)

1.1. .O‘quvchilаrgа bugungi dаrs qanday tashkil etilishini tushuntiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

Tingkydikr

2-b o sq ich . A so siy b osq ich (65 dnqiqn)

2.4.Rasmlar asosida suhbat tashkil etadi. 3-ilova2.5. Grammatikaga oid ma’lumotlarni tushuntiradi 4-ilova2.5. Grammatikaga oid topshiriqlarni bajartiradi (5-ilova) 2.Asqad Muxtorning hayoti va ijodi.“Bir tup o‘rik” she’ri bilan

tanishtiriladi.

Tinglаydilаr

YozadilarTopshiriqni bajaradilar Tinglaydilar o‘qituvchi tоmоnidаn bеrilgаn tоpshiriqlаrni bаjаrаdilаr.

3 -b o sq ich . Y a k u n iy b osq ich (10 dnqiqn)

3.1. O ‘quv fаоliyati yuzаsidаn хulоsа bildiradi.3.2. Mаvzu mаqsаdigа erishishdаgi o ‘quvchikr fаоliyatini tRhlil qilаdi vа o‘zlаshtirа оlmаgаn jоylаrni qаytа o ‘qib chiqishni tаvsiya qilаdi.3.3. Uygа vаzifа bеrаdi.

Tinglаydilаr.

Vаzifаni yozib о^П аг.

-i o v a H er a g a pl a va bog‘lanishli nutq. Fikrni bog‘lanis ili ifodalash

ARIZA(Заявление)

Заявление - документ, составленный на имя конкретной организации, должностного лица, содержащий какую-либо просьбу, предложение или жалобу.

Необходимыми элементами заявления являются следующие:1. Наименование организации или Ф.И.О. должностного лица, кому направлено

заявление.2. Ф.И.О., местожительство, должность заявителя.3. Наименование документа (Заявление)4. Основной текст (предложение, просьба, жалоба)5. Прилагаемые документы (при необходимости)6. Подпись, фамилия и инициалы заявителя.7. Дата подачи заявления.Необходимые части заявления не всегда повторяются одинаково, к примеру, сотрудник,

пишущий заявление на имя руководителя предприятия, где он работает, не указывает своего адреса, а лишь указывает отдел (часть), где работает и свою должность.

Части заявления располагаются следующим образом.

Kimga, yoki qayerga ariza yozuvchining ismi-familiyasi, manzili

Ariza shakli namunasi

ARIZA Ariza matni

Sana imzo I.O.Familiyasi

TATU rektori, professor S.S.Qosimovga120-07 guruh talabasiOzoda Sobirjonovna Yusufjonovnadan

Namuna :ARIZA

Meni tahsil olayotgan fakultetdan axborot texnologiyalari fakultetiga o’tqazishingizni so’rayman.

2002.31.08 imzo O.S. Yusufjonovna

A d a b iy o ‘q ish: Nodiraning hayoti va ijodiy faoliyati, g ‘azallari G ram m atik a: Matn va uning qismlari. Matn qismlarini

bog‘lovchi vositalar____________________________________________1.3. Ta'lim berish texnologiyasin in g m odeli



Mаshg‘ulot vаqti - 80’

Mаshg‘ulot shukli Mаvzu bo‘yichH bШmlаrni kcngаytirish уа mustаhkаmlаsh

yuzаsidаn аmаliy mаshg‘ulоt

Amаliy mаshg ‘ulot rеjаsi1.Matn va uning qismlari. Matn qismlarini bog‘lovchi vositalar haqida ma’lumot berish2.Nodiraning hayoti va ijodiy faoliyati, g ‘azallari naqida so’zlash va ma’lumotlar bilan boyitish

АтаНу mаshg‘ulotning tа’limiy mnqsndi: O‘quvchilаrning mаvzu yuzаsidаn bilimlаrini shаkllаntirish уа mustаhkаmlаsh.А т а ^ mаshg‘ulotning tаrbiyaviy mnqsndi: fаоШk, lidcrlik sifаtlаrini shаkИаntirish, ishgа ijоdiy yondаshish,Amаliy mаshg‘ulotning rivojlаntiruvchi mаqsаdi:o‘quуchilаrning оg‘zаki nutqini уа ijоdiy tаfаkkurini o‘stirish.

Pеdаgogik vаzifаlаr:

. 1 Matn va uning qismlari. Matn qismlarini >og‘lovchi vositalar haqida ma’lumot berish 2.Nodiraning hayoti va ijodiy faoliyati, g ‘azallari naqida so’zlash va ma’lumotlar bilan boyitish

O‘quv fаoliyati nаtijаlаri:

Matn va uning qismlari. Matn qismlarini bog‘lovchi ositalar haqida ma’lumot oladilar 2.Nodiraning hayoti va ijodiy faoliyati, g ‘azallari bilan tanishadilar

Та’Ит berish usul^n “T “jadvali ,Pinbord

Та’Ит berish shаkUаri Hаmkоrlikdа isЫаsh tcхnоlоgiyasi,

Tа’lim berish vositаlаri O‘quv qo‘llаnmа, tаrqаtmа mаtcriаl, diktant matni,rasmlar

Tа’lim berish shаroiti аuditоriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari Оg‘zаki sауоl-jауоb

аmаliy mаshg‘ulotning texnologik хаritаsiIsh bosqichlnri уа vаqti Tа’lim beruvchi Tа’lim oluvchilаr1-bosqich. O ‘quv mаshg ‘ulotigа kirish bosqichi

(5 <l;i(|i(|;i)

1.1. O ^ ^ c h ite m bugungi dаrsning maqsad va vazifalari bilab tanishtiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

Tinglаydilаr

2-bosqich. Asosiy bosqich (65 dаqiqа)

2.3. “T “jadvali yordamida awalgi mavzular takrorlanadi.2.4 Garmmatik mavzu tushuntiriladi 2-ilova . 2.5. Grammatikaga oid mashqlar bajariladi 3-ilova2.5. Nodira ijodi haqida ma’lumot beriladi 5- ilova)

2.5. Pinbord usulida o’quvchilarning fikrlashi kuchaytiriladi 6-ilova

Ting^ d^

YozadilarTopshiriqni bajaradilar Tinglaydilaro‘qituvchi tоmоnidаn bcrilgаn tоpshiriqlаrni bаjаrаdilаr.

3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 dаqiqа)

3.1. O ‘quv fаоliyati yuzаsidаn хulоsа bildirаdi.3.2. Mаvzu mаqsаdigа erishishdаgi o ‘quуchilаr fаоliyatini tаhШ qilаdi уа o‘zlаshtirа оlmаgаn jоylаrni qаytа o ‘qib chiqishni tауsiya qilаdi.3.3. Uygа vаzifа bcrаdi.

Tinglаydilаr.


1-ilova G ra m m a tik m avzu : Matn va uning qismlari. Matn qismlarini bog‘lovchi vositalar Bir necha gaplarning o ‘zaro grammatik va mazmuniy bog‘lanishidan tashkil topgan,

mazmuniy yaxlitlikka ega b o ‘lgan q o ‘shma gaplarga nisbatan yirikroq yozma va o g ‘zaki nutq parchasi mikromatn hisoblanadi.

Bir umumiy mavzu ostida birlashgan bir necha mikromatnlardan tashkil topuvchi yaxlit asarga makromatn deyiladi. Masalan, Abdulla Qahhorning «O ‘g ‘ri» hikoyasida ishtirok etgan barcha mikromatnlar « o ‘g ‘irlik» umumiy mavzusi ostida birlashgan.

Matnning eng kichik birligi gap hisoblanib, ular matn tarkibida ma’lum bog‘lovchi vositalar yordamida bog‘lanadi. Ular quyidagilardan iborat:

bog‘lovchilar, bog‘lovchi vazifasidagi ayrim so‘zlar, takroriy bo‘laklar, olmoshlar, sinonimlar.

Karimjon a ’lo o ‘qish va odobi bilan litseyda katta hurmatga ega. U jam oat ishlarida ham faol qatnashadi.

Matn tarkibidagi ikkinchi gap boshida kelgan u olmoshi birinchi gap tarkibida kelgan Karimjon o‘rnida kelib, ikkinchi gapni birinchi gapga mazmunan bog‘lab keladi. Shuning uchun ham u olmoshi matn qismlarini bog‘lovchi, ya’ni matn hosil qiluvchi vosita sanaladi.

Mikromatnni hosil qilishda takrorlar eng muhim vositadir, chunki n ham gaplarni bog‘lovchi vosita hisoblanadi, ham uslubiy bo‘yoqdorlik hosil qiladi.

E ’tibor bering:Olti oykim, she ’r yozmayman, yuragim zada,Olti oykim, o ‘zgalarga tilayman omad.Olti oykim, d o ‘stlarim ham pana-panadaIste ’dodim s o ‘nganidan qilar karomat. (A. Oripov)

Takrorlar gap oxirida qo‘llanilishi ham mumkin.Angladimki, olamda

Yurt tanho, Vatan tanho Band etgan xayolimni

Tengsiz shul chaman tanho,Nokaslar emas, y o ‘q, yo ‘q,Onajonim, she ’riyat,Topgan toj-taxtim mening,

Jonajonim she ’riyat. (A. Oripov)

2-ilova :1-Topshiriq. Quyida berilgan parchadan matnni bog‘lovchi vositalarni toping. Mastura! Uning qo‘llariday mayin, iliq, mehribon qo‘llar bormi olamda? Uning

barmoqlariday nozik, kishining boshini silaganda qalbini nurga to‘ldirib, dilini ravshan qiladigan barmoqlar bormikin dunyoda?

Odatda opa-singil, aka-ukalar uncha inoq bo‘lavermaydilar, biroq Mashrab esini taniydiki, qulog‘ida Masturaning mehribon, muloyim ovozi yangraydi.

Ilgari, Mastura turmushga chiqmasdan burun, Gulsum opa yoki A ’zam akaning tazyiqi o‘tgan mahallarda yoki biror gunoh qilib qo‘yib kaltak yeyish xavfi tug‘ilgan paytlarda, Mastura bilan Mashrab birga bekinishar, g ‘azab va kaltakni birga baham ko‘rishardi.

Masturaning sevgisi, chidami, hijron dog‘lari uning o‘ziday pok, chiroyli, samimiy, ehtimol, shuning uchundir, Mashrab vafosizlik to‘g‘risidagi kitobiarni o‘qisa, yo erkaklar og‘zidan xotin- qizlar haqida shaloq gaplar eshitsa, esiga hamisha Mastura tushadi-yu, butun vujudi isyon ko‘taradi, bunday gaplarning birontasiga ishonmaydi.

(O. Yoqubov)

2-topshiriq. Quyidagi matnni o‘qing. Matn qismlarini bog‘lovchi vositalarni ayting.K O ‘R

Afandining yoshligidan birga o‘sgan bir do‘sti bor edi. Yillar o‘tib, u katta mansabga mindi. Afandi uni lavozimi bilan tabriklash uchun idorasiga kirib bordi. D o‘sti Afandi bilan ko‘rishish o‘rniga:

- Sen kimsan, nima ish bilan kelding? - deb do‘q urdi.- Meni tanimaysanmi, yoshlikdan birga yong‘oq o‘ynab o‘sgan do‘sting bo‘laman. Seni ko‘r

bo‘libdi, deb eshitib, ko‘ngil so‘ragani keluvdim, - dedi Afandi. (Gazetadan)

3-mashq. Matndagi so‘zlarni bir-biriga bog‘lovchi vositalarni toping va ularga izoh bering. Adolat va haqqoniyatni o‘zingga rahbar qilib ol, hech kimga zarar yetkazma.Har vaqt mo‘tadil holda ish yurit, haddan ortiqchalikdan saqlan. Haqsiz, lekin o‘zingga loyiq

ko‘rib birovdan intiqom olishga ju r’at qilma.Kir, ifloslikdan hazar qil, vujuding, libosing va uy-joyingning toza, pokizaligiga diqqat qil. Mayda-chuyda va istaganingcha bo‘lmay qolgan ishlardan xafalanib, salomatligingni

buzma, qalbingning huzur-rohatini ko‘zla.Adabli, sharm-xayoli, nomusli bo‘l. Bu go‘zal xislatlardan ajralma.O‘zingni kamtartut, tavoze’ sharafva izzat bosqichi ekanini unutma.Sabrli, muloyim, ochiq yuz, shirin so‘zli bo‘l. Hech kimga qo‘pol muomala qilma.

Xulosa: yuqorida zikr etilgan fazilatlar bilan o‘zingni orasta qilsang, xalqning muhabbatini o‘zingga jalb etasan, hamma senga hurmat nazari bilan qaraydi.

3-ilova“T” jadvalKonsepsiyaga, voqelikka va obyektga nisbatan munosabat bildirish uchun qo’llash mumkin.

1-bosqich.Talabalar ushbu sxemani tuzish qoidalari bilan tanishtiriladi.2-bosqich.Yakka, juftlikda yoki guruh ichida sxema asosida taqqoslash faoliyati tashkil etiladi.3-bosqich.Yagona jadvalga tushiriladiShu ko’rinishdagi topshiriq slayd orqali namoyish qilinadi va guruh bilan birgalikda alohida - alohida tahlil qilinadi.Vazifa :Navoiy va Bobur hayoti va ijodinini taqqoslash.

3-ilo v a :M a ’ru za m atni: N o d ira h ayoti v a ijod i

R eja:1. Nodiraning hayoti va faoliyati.2. Nodiraning adabiy merosi.

O’zbek adabiyoti rivojida salmoqli o’rin tutgan bu shoiraning asl ismi Mohlaroyim bo’lib, ,,Nodira” uning taxallusidir. Mohlaroyirn Andijon hokimi Rahmonqulbiyning qizidir. Rahmonqulbiy ming urug’ining e’tiborli kishilaridan edi. Mohlaroyim o’z davrining kibor oilalariga xos yuksak tarbiya ko’rdi. Husni va aqli haqidagi gap-so’zlar atrofga yoyila bordi.

Uning ta’rifini eshitgan Marg’ilonning yigirma uch yoshli hokimi, Qo’qon xoni Norbotabiyning o’g’li Umarbek 1808- yilda unga uylanadi. 1810- yilda esa, Umarbekning akasi, Qo’qonda xon bo’lib turgan Olimxon o’ldiriladi va Umarbek akasining o’rniga xon qilib ko’tariladi. Ular Qoqonda on ikki yil birgalikda baxtiyor hayot kechiradilar. Muhammad Alixon va Sulton Mahmud ismli farzandlar ko’radilar.

1822- yilda Amir Umarxon vafot etadi. Bu yo’qotish Nodiraga qattiq ta’sir qiladi. Shunga qaramay, u o’zini qo’lga olib, otasi o’rniga xon bo’lib ko’tarilgan o’n to’rt yashar Muhammad Alixonning yonida maslahatchi va ko’makchi bo’lib turadi. Shoiraning zamondoshlaridan biri u haqda shunday yozgan edi:

Hure bu sifat kelur oz,Xurshid kabi jahonda mumtoz.Olam aro baski, hukmrondur,Bilqisi mamoliki jahondur...Fazi ahliga berdi ancha poya,Mehridin alar boshida soya.Ayladi Amir ruhini shod,Adl ila qilib jahonni obod.Bu satrlar ,,Uzlat”, .,Mahjur” taxalluslari bilan ko’plab asarlar yozgan shoir Nodirning

,,Haft gulshan” (,,Yetti gulshan”) dostonidan olindi. Ushbu doston Nodiraga bag’ishlangan edi. Shoir uning ilm-fan ahliga e’tiborini, va ayniqsa, adolatini alohida ta’kidlab, ,,jahon mamlakatlarining Bilqisi” deb ta’riflaydi. Bilqis asli parilar zotidan bo’lib, Sulaymon payg’ambarning umr yoldoshi bo’lgan deb naql qilinadi. U kishining nomlari Qur’onga ham kirgan.Nodira davlatni idora qilishda ko’proq atrofidagi fozila va shoira ayollarga suyandi. O’zi ham qalam egasi bo’lgani uchun she’r ahlini o’ziga juda yaqin tutdi. ,,Barno” taxallusi bilan o’zbek va tojik tillarida she’rlar yozgan Dilshod otin Nodiraga bag’ishlovlarida uning bu boradagi murabbiy va homiyligini alohida ta’kidlagandi. Shoir Nodirning ,,Haft gulshan” asarida shunday satrlar bor:

Yig’ibon har tarafdin necha xotun,Barisi fazl-u donish ichra otun Bari Zebunisodek erdi shoir,Bari Maryam kabi zuhd ichra mohir.Barining fahmi bir-birdin fuzunroq,Barining ilmi bir-birdin uzunroq.Nodira 1842- yilda ikki xonlik ortasidagi janjallar qurboni bo’ldi. Buxoro amiri

Nasruhloxon Nodira xatti-harakatlarida ,,kufr” ko’rdi va Qo’qonda shariatni tiklamoq iddaosi bilan mamlakatga bostirib kirib, shoiraning o’g’illari: Muhammad Alixon, Sulton Mahmudxon va o’n ikki yoshli nabirasi Muhammad Aminni Nodirabegim ko’zi oldida qatl etdi. So’ng Nodiraning o’zini ham azoblab o’ldirtirdi.

Nodira, avvallo, yuksak salohiyatli shoira edi. Uning she’rlarini e’tirof etish, unga naziralar yozish, muxammaslar bog’lash o’z zamonasidayoq boshlangan. Uning faoliyatiga, ijodiga oid ma’lumotlar bir qator tarixiy va adabiy asarlarda uchraydi. XX asrdan boshlab, u haqda maxsus ilmiy-tadqiqot ishlari paydo bo’la boshladi. Shoiraning ,,Nodira”, ,, Komila”, ,, Maknuna” (yashirin) taxalluslari bilan o’zbek va tojik tillarida ijod etgani va asarlarining umumiy miqdori o’n ming misra atrofida ekani aniqiandi. Nihoyat, u haqda adabiyotshunos M. Qodirovaning maxsus monografiyasi maydonga keldi.

Nodira she’riyati qizg’in va hayajonli, boy va mazmundor, ayni paytda fojialar bilan to’la hayotining o’ziga xos sharhlaridan iborat. Bu she’riyatning bosh mavzui ishqdir. Uning har bir satridan ishq hidi anqiydi. Nodira she’riyatining bosh qahramoni ko’pincha Amir Umarxondir. Barcha ta’rif va tavsiflar, ishtiyoq va intihishlar ungadir. ,,Ey!” deb boshlanadigan barcha xitoblar unga qaratilgandir. Bu she’riyatning ijodkori goh baxtidan masrur, goh baxtsizligidan mahzun Nodirabegimdir.

Shoira sig’inadigan yagona Alloh — ishq. Uning toat-u ibodati, namoz-u niyozi ham — muhabbat. U o’z she’rlarida ,,ishq namozini ado” etishini aytadi. Hatto bir she’rida muhabbatni odamiylikning asosiy o’lchovi hisoblashini bildiradi:

Muhabbatsiz kihi odam emasdur,Gar odamsan, muhabbat ixtiyor et.Zamondoshlari Amir Umarxon bilan Nodirabegim turmushining baxtli kechganini

xabar qiladilar. Umarxon ko’p jihatdan mukammal bir kishi bo’lgani ma’lum. U shoir sifatida ,,Amir”, ,,Amiriy” taxallusi bilan go’zal she’rlar bitgan, devon tartib qilgan edi. Shijoati va botirligini shundan ham bilsa bo’ladiki, tarixiy manbalar uning arslon bilan yakkama-yakka olishib, yengib chiqqanini ma’lum qiladi. Shoiraning umr yo’ldoshini bu qadar suyishi va undan iftixor etishi bejiz emasdi. Yorning o’zi u yoqda tursin, xabarchisi ham unga bir dunyo quvonch bag’ishlardi:

Marhabo, ey payki sulton, marhabo,Hudhudi mulki Sulaymon, marhabo.Tal’ating farrux, muborak maqdaming Qildi kulbamni guliston, marhabo.Xo’b kelding, yaxshi keltirding xabar,Aylading dardimga darmon, marhabo...Yorning o’ziga esa, shoirajoni-jahonini fido qilishga tayyor:Ne g’amdur menga ishq aro, Nodira,Agar bo’lsa, jononga jonim fido.Amir Umarxonning vafoti unga juda qattiq ta’sir etadi. Shoira she’riyatiga tuganmas

g’am,hijron ohanglari kirib keladi:Nodira ahvolidin ogoh o’lung,Ey musohiblarki, qolmish. yorsiz

deb yozadi bir she’rida. Hijron azobini tortgan ma’shuqa kayfiyati ifoda etilgan mashhur she’rlaridan biri quyidagi satrlar bilan boshlanadi:

Vasl uyin obod qildim, buzdi hijron oqibat,Seli g ’amdin bu imorat bo’ldi vayron oqibat.Shoiraning hijron she’rlari orasida ,,Firoqnoma” asari iztirobli tug’yonlari bilan alohida

ajralib turadi. She’r muashshar, ya’ni o’nlik bandlar shaklida yozilgan. She’r falakdan shikoyat bilan boshlanadi. Har bir band:

Hech kim, yo rab, jahonda yoridin ayrilmasun,Jondin ortiq mehribon dildoridin ayrilmasun,

satrlari bilan yakunlanadi.Darhaqiqat, shoira og’ir judolikka uchragandi. U o’z yorini avji muhabbat pallasi —

o’ttiz yoshida yo’qotgan edi. She’rda firoq iskanjasida to’lg’anayotgan qalb, falak sinovlari oldida ojiz-u notavon oshiq holati g’oyat ta ’sirli chizilgan:

Ohkim, behad menga javr-u jafo aylar falak,Furqat ichra qismatim dard-u balo aylar falak,Yordin ayru mango ko’p mojaro aylar falak,G’am ila guldek yuzimni kahrabo aylar falak,Bevafodur oqibat, kimga vafo aylar falak,Hasrat-u, dard-u, alamga mubtalo aylar falak,Yorni, albatta, yoridin judo aylar falak,Gul bila bulbulni bebarg-u navo aylar falak,Hech kim, yorab, jahonda yoridin ayrilmasun,Jondin ortuq mehribon dildoridin ayrilmasun.Aytish kerakki, Nodira ijodiyoti motamsaro she’rlardangina iborat emas. Unda

hayotbaxsh ranglar, shodon ohanglar ham ancha. Qolaversa, u davlat arbobi ham edi. Ayniqsa, Amir Umarxon vafotidan keyin Muhammad Alixon esini taniguniga qadar davlat ishlarini yuritish uning izmida qoldi. Shu jihatdan, shoiraning davlat yumushlari borasidagi qarashlari

muhim ahamiyatga ega. Nodiraning ijodida ham shohlik, davlat tutumi haqida aytilgan fikr- mulohazalari bor. Devondagi she’rlari orasidan ,,Abas” radifli bir asar ham o’rin olgan. ,,Abas”— bekor, befoyda degan ma’nolarni bildiradi. Shoira she’rni keng, falsafiy miqyoslarda boshlab, gapni shohlikka buradi va shunday deydi:

Fuqaro holig’a gar boqmasa har shoh, anga Hashmat-u, saltanat-u, rifat-u, shon, barcha abas.Shoh uldurki, raiyyatga tarahhum qilsa,Yo’q esa, qoidai amnu amon, barcha abas.Demak, xalq ahvoli hamisha shohning diqqat markazida turishi kerak. Agar shoh fuqaro

holiga boqmasa, uning hashamati-yu saltanati. shon-u shuhratining hech kimga keragi yo’q. Shoh xalqqa mehribonlik ko’rsatmasa, amnu omonlik haqida gap bo’lishi mumkin emas. Bu xil fikrlar uning ijtimoiy-siyosiy qarashlar tizimiga alohida salmoq bag’ishlaydi. Dilbar shaxsiyati, samimiy va ta’sirchan she’riyati sababli Nodira xalq qalbidan chuqur joy olgan.4-ilova :Shoira g’azallaridan namunalar

G ’AZALLAR

Fig’onikim, gardishi davron ayirdi shahsuvorimdin,G’amim ko’p, ey ko;ngul, sen bexabarsen xoli zorimdin.G’uborim ishq vodiysida barbod o’ldi andog’kim,Biyobonlarda Majnun to’tiyo izlar g’uborimdin.Qizil qondur sirishkim za’farondur chehrayi ohm,Meni kim ko’rsa farq etmas, xazon birla bahorimdin.Buzuldi ro’zgorim, xonayi ayshim xarob o’ldi,Na rohat ko’rgamen emdi buzulg’on ro’zgorimdin.Biyobonlarni izlab topmadim yorim so’rog’ini,Berurman jon, sabo nogah xabar keltursa yorimdin.Diyorim ahli mendin yorsiz begona bo’lmishlar,Ki men ham yorsiz ozurdamen yor-u diyorimdin.Gahi yirtib yaqo, gah qon yutub, gahi fig’on ettim,Nalar o’tdi bu axshom, Nodira, joni figorimdin.

* * *

Na gul sayr ayla, na fikri bahor et,Jahondin kech, xayoli vasli yor et.Muhabbatsiz kishi odam emasdur,Gar odamsan muhabbat ixtiyor et.Uzor-u qaddu raftoringni ko’rsat,Chaman sarv-u gulini sharmsor et.Labi maxmurdurmen jomi may tut.Karam qil, soqiyo, dafi xumor et.Analhaq mojarosin aylading fosh,Kel, ey Mansur, istiqboli dor et.Dun ashku aqiqu xuni dilni Kelur yoring ayoqiga nisor et.Kuyub, ey Nodira, olam eliga Muhabbat shevasini oshkor et.

“P in b o rd ” tex n o lo g iy a si (5 -ilova)Pinbord (inglizchadan: pin- mahkamlash, board - yozuv taxtasi) munozara usullari yoki o‘quv

suhbatini amaliy usul bilan moslashdan iborat.Muammoni hal qilishga oid fikrlarni tizimlashtirish va guruhlashni 29malgam oshirishga, jamoa tarzda yagona yoki aksincha qarama-qarshi pozitsiyani shakllantirishga imkon beradi O‘qituvchi taklif etilgan muammo bo‘yicha o‘z nuqtai nazarlarini bayon qilishni so‘raydi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki ommaviy aqliy xujumning boshlanishini tashkil qiladi (rag‘batlantiradi) Fikrlarni taklif qiladilar, muhokama qiladilar, baholaydilar va eng optimal (samarali) fikrni tanlaydilar. Ularni tayanch xulosaviy fikr (2 ta so‘zdan ko‘p bo‘lmagan) sifatida alohida qog‘ozlarga yozadilar va doskaga mahkamlaydilar Guruh namoyondalari doskaga chiqadilar va maslahatlashgan holda:1) yaqqol xato bo‘lgan yoki takrorlanayotgan fikrlarni olib tashlaydilar;2) bahsli bo‘lgan fikrlarni oydinlashtiradilar;3) fikrlarni tizimlashtirish mumkin bo‘lgan belgilarini aniqlaydilar;4) shu belgilar asosida doskadagi barcha fikrlarni (qog‘oz va raqlaridagi) guruhlarga ajratadilar;5) ularning o‘zaro munosabatlarini chiziqlar yoki boshqa belgilar

yordamida ko‘rsatadilar: kollektivning yagona yoki qarama-qarshi pozitsiyalari ishlab chiqiladi.

Topshiriq:O ’zb ek m u m toz ad a b iy o ti h a q id a q a n d a y m a ’lu m o tla r b ilam an .6 -ilo v a :Uyga vazifa : Nodira haqida matn tuzish va bog’lovchi vositalarni belgilash

6 - M u v z u . N a zo ra t ishi: Ish q o g ‘ozlari: Tushuntirish xatiN a zo ra t ish i .T est.

1 .4 . Ta'lim berish texn olog iyasin in g m odeli

S a n a gu ru h Sana gu ru h S ana g u ru h

O ’q u v .son i O ’q u v .so n i O ’q u v .so n i

M а sh g ‘u lo t v а q ti - 8 0 ’

M а sh g ‘u lot sh аk li Mavzu bo‘yicha bilimlarni kеngaytirish va mustahkamlash yuzasidan amaliy mashg‘utot

А т а ^ m аsh g ‘u lo t rejаsi

1.Uyushiq bo‘lakli gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi.2. N a zo ra t ishi: Grammatik topshiriqli diktant.

А т а ^ tа ’lim iy m а q sа d i: O‘quvchilarning mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.A m а liy m а sh g ‘u lo tn in g tа rb iy a v iy ит^ асН: o’zbek tiliga muhabbat sifatlarini shakllantirish, sadoqat hislarini tarbiyalash.A m а liy m а sh g ‘u lo tn in g r iv o jlа n tiru v ch i m а q sа d i:o‘quvchilarning оg‘zaki nutqini va ipdiy

tafakkurini o‘stirish.P ed а g o g ik vаzifа lаr:

1. Uyushiq bo‘lakli gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi haqida ma’lumot beradi.2. E. Vohidovning hayoti va ijodi bilan tanishtiradi.3. “Ona tilim o‘lmaydi” she’ri haqida ma’lumot beradi.

O ‘q u v f ^ l iy a t i т П у а 1 а п :

-Uyushiq bo‘lakli gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi haqida bilimga ega bo’ladilar.

- Grammatik topshiriqli diktant yozadilar va topshirig’ini bajaradilar

Т а ’Н т b erish u s u l^ n BBB ,Ifodali o’qish

Т а ’П т b erish sh а k llа r i ^ m ^ r ^ d a ishlash tехnоlоgiyasi,

T а ’lim b erish v o sitа lа r i O‘quv qo‘llanma, tarqatma matеrial, diktant matni,rasmlar

T а ’lim b erish sh аro iti auditоriya

Q aytar a lo q a n in g usu l v a v o sita la r i Оg‘zaki savоl-javоb,mashq

а m аliy m а sh g ‘u1otning tex n o lo g ik х аritаsiIsh b o s q ^ ^ i vu vа q ti T а ’1im b eru vch i Т а ’Н т o ^ v ^ i ^ r1-b osq ich . O ‘q uv m аshg ‘u1otigа k ir ish b osq ich i

(5 d аq iq а)

1.1. O‘quvchilarni bugungi darsning maqsad va vazifalari bilan tanishtiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

Tinglaydilar

2-b o sq ich . A so siy b osq ich (65 d aqiq a)

2.1. Diktant topshirig’ini tushuntiradi

2.2Diktantni yozdiradi. (1-ilova)2.3.Topshiriqlarini bajartiradi 2-ilova2.4. Grammatikaga oid ma’lumotlarni tushuntiradi 4-ilova

Tingkydikr

YozadilarTopshiriqni bajaradilar Tinglaydilar o‘qituvchi tоmоnidаn bеrilgаn tоpshiriqlаrni bаjаrаdilаr.

3-b o sq ich . Y a k u n iy b osq ich (10 d aqiq a)

3.1. O ‘quv fаоliyati yuzаsidаn хulоsа bildiradi.3.2. Mаvzu mаqsаdigа erishishdаgi o ‘quvchikr fаоliyatini tаhlil qikdi vа o‘zlаshtirа оlmаgаn jоylаrni qаytа o ‘qib chiqishni tаvsiya qikdi.3.3. Uygа vаzifа bеrаdi.

T i n g ^ d ^ .

Vаzifаni yozib оlаdilаr.1-oraliq nazorat ishi .Test.

1-variant1. Tilshunoslikning qaysi bo'limlarida so'z o'rganiladi? A ) m o rfo lo g iy a v a lek sik o lo g iy a d a_B) faqat leksikologiyada C) sintaksis va leksikologiyada D) sintaksis va morfologiyada2.Alisher Navoiyning "Hayrat ul- abror" dostoni mavzusiga ko'ra qanday doston ?A) Badiiy-fantastik doston. B)Falsafiy-didaktik d o s to n .C) Badiiy-ilmiy doston. D) Nasriy-nazmiy doston3.Quyidagi gapda m a'no ko'chishining qaysi turi bor? Mana shu daryodan Mirzacho’l suv ichadi, ekin bitadiA.Metafora B.Metonimiya C.Senekdoxa D.Vazifadoshlik4. Darak gap berilgan qatorni toping?A) Sen nechta kitob sotib olding? B) Anvar darslaringni puxta bajar.C) Mening darslarimga yordam berib yubor. D) Sarvinoz darsdan ertaroq keld i.5. Egasi ot bilan ifodalangan gapni toping?A) Ularning hammasi a'lo bahoga o'qiydi. B) Salim a m aktabda ukasini ko'rib q o ld i.C) Oqlar kurashni birinchi boshlashdi. D) Otlarning dupuri eshitila boshladi.6. O'zbek tilida nechta so'z turkumi bor? A) 3 ta B)10 ta C) 6 ta D) 13 ta7. O'zbek tilida qanday gap bo'laklari bor?A) Ot, sifat, son, olmosh, ravish, fe'l B) Sifat, son, aniqlovchi, to'ldiruvchiC) ega , kesim , aniqlovchi, to'ld iruvchi, hol D) ega, kesim , olmosh, ravish, fe'l8. Sifatlar berilgan qatorda berilgan ? A)Yaxshi , aqlli ,tez . B)Baquvvat, shirin,kam. C)Sifatli ,keng ozoda. D)Chiroyli,asta,tekis.9. Qaysi ibora xo'rlandi so'ziga sinonim bo'ladi? A) tepa sochi tikka bo'ldi B) yuragiga sig'may qoldi

C ) oyoq o sti b o 'ld i D) mum tishlab qoldi10.So'zlarning bir va ko'p ma'noliligi tilshunoslikning qaysi bo'limida o'rganiladi?

A) fonetikada B) Frazeologiyada C)L ek sik a lo g iy a d a D) Morfologiyada11. Tub otlar berilgan qatorni toping.A) saroydagi, ijodkorlar, sartarosh B) qassob, zargarhk, quroldosh C ) q a lp o q ch a , d o 'stlar im izga , za v q in iD) g'azalxonlar, ijodkorlik, qo'lqop12. Yasama otlar berilgan qatorni toping.A) saroydagi, ijodkorlar, sartarosh B) qassob, zargarlik, quroldosh C) qalpoqcha, do'stlarimizga, zavqini D) g 'a za lx o n la r , ijo d k o r lik , q o 'lq op13. Qaysi qatorda narsa otlarini yasovchi qo'shimchaiar berilgan?_________________________________

A ) -g i, -k -d on , -g ich _B) -ma, -boz, -kor, -g'ichC) -indi, -goh, -im, -ng D) -oq, -g'i, -gar, -ak 14Nutqimizda faol ishlatiladigan nechta tub son bor?A. 25 ta. B. 23 ta. C. 26 ta . D . 24 ta .15.Qanday sonlar juftlashib kela olmaydi?A. Miqdor sonlar. B. Chama sonlar. C. Jamlovchi sonlar. D . T artib son lar.2-variant.

I."Hayrat ul-abror"dostoning birinchi maqolati nima haqida .A) Islom haqida B) Qanoat haqida C) Imon haqida D) Saxiylik haqida 2.O'zbek tilida so'z urg'usi odatda qaysi bo'g'inga tushadi?A.Ikkinchi bo'g'inga B.oxirgi bo'g'inga C.birinchi bo'g'inga D.so'z negiziga3.Ko'chma ma'nodagi so'z qo'llangan qatorni toping.A.Ko'kka rang barang kamalak chiqdiB.Yurtimizga oltin kuz keld i.C.Ukasi shirin olmani yedi. D.U qalin kitobni olib o'qid4.Quyidagi gapda m a'no ko'chishining qaysi turi bor? Zuhra shoshilganidan pichoq bilan qo'lini kesib oldi.A.Metafora B.Metonimiya C.Senekdoxa D.Vazifadoshlik 5.Shakldosh so'zlar berilgan qatorni belgilang.A.O lm a,yoz,tortm a B.Qaynatma,nok,tut C.Yashin,olma,tut D.Ot,uzuk,stol

6. Egasi ot bilan ifodalangan gapni toping. A.Bugun men kitob sotib olaman B.Jangda qizillar yutib chiqdiC.S en in g k ito b in g n i A n v a r o lgan ed i D.Ikki-to’rtning yarmi7. Ot-kesimli gapni toping? A)Sen maktabga borasanmi? C). Kecha hamma majlisga qatmashdiC)Kecha qiziq kitob o’qidim D . B izn in g v a ta n im iz -O ’zb ek isto n8. O’zbek tilida qanday gap bo’laklari bor?

A) E g a , k esim , to ’ld iru v ch i, a n iq lo v ch i, hol C.Aniqlovchi, sifat, hol, egaB) Ega, kesim, ravish, to’ldiruvchi D.Ega kesim, to’ldiruvchi, olmosh

9.Darak gap berilgan qatorni toping? A)Sen bugun darsga bordingmi? C.M en ertaga k in oga b o rm aym an C)Darslaringni puxta bajar D)Qachon oxirgi dars boshlanadi?10. Alisher Navoiy vafot etgan yil berilgan qatorni toping?A) 1541 -yil B) 1501-y il C) 1441-yil D) 1498-yilII . Qaysi qatordagi frazeologizmalar hayratlanish ma'nosini bildiradi? A ) y o q a sm i u sh a lm oq , og 'zi och ilib q o lm oq B) o'zini qo'ygani joy topa olmaslik, yuragiga g'ulg'ula tushmoq C) oyoq osti qilmoq, mayna qilmoq D) ko’ziga qon to'lmoq, ko'zining paxtasi chiqmoq12.Cho‘ponlar har kuni tunda bittadan qo‘y g‘oyib bo‘layotganini sezib qolishdi.Ushbu gapdagi sonning vazifasini aniqlang.A. Ega. B. Kesim. C. To‘ldiruvchi. D . A n iq lo v ch i.13. Turlanish nima? A) otlarning egalik qo'shiinchalari bilan o'zgarishi B)otlarning kelishik qo'shimchalari bilan o'zgarishi C ) o tla rn in g eg a lik v a k e lish ik q o 'sh im ch a la r i b ilan o 'zg a rish i D)otlarning ko'plik qo'shimchasi bilan qo'llanishi14. Otlar qanday so'roqlarga javob bo'ladi?A) kim? nima? B ) k im ? n im a? q ayer? C) kim? nima? qaysi? D) kim? nima? qayer? qaysi?

15. Iborani aniqlang. A) It bolaning barmog'ini tishlab olibdi. B) Otaxonning avaylab olib ketayotgan tarvuzi qo'ltig'idan tushib ketdi. C) X a b a rn i esh itib , ta rv u z i q o 'ltig 'id a n tu sh ib k e td i. D) Qizcha oyisining etagidan ushlab borar edi.

3 -v a r ia n t1. . Iste'dodli shoirlar: Suvon Soqiy, Isroil To'xtamishev, Rustam Musurmon, Sharofat Ashurova, Rustam Ochil va boshqa ijodkorlar yangi-yangi she'rlari bilan kitobxonlar qalbiga kirib bormoqdalar. Ushbu gapda nechta shaxs oti ishtirok etgan hamda ularning nechtasi yasama hisoblanadi? A) 3 ta shaxs oti ishtirok etgan, ulardan 2 tasi yasam a_B) 5 ta shaxs oti ishtirok etgan, ulardan 2 tasi yasama C) 5 ta shaxs oti ishtirok etgan, ulardan 5 tasi yasama D) 8 ta shaxs oti ishtirok etgan, ulardan 7 tasi yasama2. Qaysi qatorda ng tovushi ishtirok etgan so'zlar berilgan?________________________________________

A) shudring, yanga, dengiz B) sin g il, in gram oq , k o 'n g il C) kongress, yengil, shtangaD) kenglik, , tungi, menga3.Quyidagi gapda m a'no ko'chishining qaysi turi bor? Ertasiga haligi she’r gazetaning ikkinchi beti boshida bosilib chiqdi A.M etafora B.Metonimiya C.Cenekdoxa D.Vazifadoshlik4. Qaysi qatordagi so'zda n harfi m tarzida talaffuz qilinadi?A) o'ninchi B) tandir C ) m an m an D) tomonda5. ."Hayrat ul-abror"dostoning ikkinchi maqolati nima haqida .A) Islom haqida B) Qanoat haqida C) Imon haqida D) Saxiylik haqida6. Quyidagi gapda nozik so’zining qaysi ma’nosi ifodalangan?Qizning yuzlarida nozik tabassum o ’ynadi.A) mo’rt B) ixcham S) qatlis D) n azok atli.7. Og'zaki nutqning tovush tizimini o'rganuvchi bo'lim ...A) fo n etik a B) grafika C) orfografiya D) orfoepiya8.Bir bola ulg'aygach, otasi unga ishlab pul topib kelishni buyurdi.Ushbu gapdagi yasama so'zlar sonini toping. A) 1 ta B) 2ta C ) 3 ta D) 4 ta9.To’g’ri yozilgan so'zni toping.A) manfatdor B) mutaasib C) mutakaabbir D) m u to laa10.Fe’lning harakat nomi shakli berilgan qatorni belgiliang. A) Borib ,Ayta boshlamoq B) Qurmoq ,O’qigan S) B o rm o q , O ’q ish D) Kelmoq , oqar11. Qaysi qatorda faoliyat-jarayon nomini bildiruvchi otlar berilgan?A) ch o rv a ch ilik , tan lov , ch op iq , lo y g a rch ilik , ter im _B) ezmalik, terim, baxt, hunar, qalam C) chaquv, umum, xayol, yalqovlik, guzar D) xayrlashuv, serobgarchihk, hayot, go'zallik, hasad12. Bir-biriga yaqin yoki qarama-qarshi ma'noli asoslardan tarkib topgan otlar ... A) qo'shma otlardirB ) ju ft o tlard ir_C) takroriy otlardir , qo'shma yoki juft otlar bo'la oladi13. Quyidagi frazeologik birliklardan qaysisi omonimlik xususiyatiga ega? A) yuragiga g'ulg'ula tushmoq B) og'iz qulog'ida bo'lmoq C) b o sh g a k o 'tarm oq D) boshida yong'oq chaqmoq14. Qismlari mavhum otlardan iborat bo'lgan juft otlar qaysi qatorda berilgan? A) yig'im-terim, kam- ko'st, huzur-halovat B) orzu-armon, ko'cha-ko'y, savdo-sotiq C) k u ch -g 'a y ra t, h is-tu y g 'u , a q l-id ro kD) fan-texnika, arzon-garov, odob-axloq15. Quyidagi xususiyatlarni qaysi biri iboralarga xos? 1) sinonimlik 2) antonimlik 3) omonimlikA ) 1,2,3 B) 2,3 C) l D) 1,3

4-variant

1. ."Hayrat ul-abror"dostoning uchinchi maqolati nima haqida .A) Islom haqida B) Qanoat haqida C) Imon haqida D) Sultonlar haqida

2.Ko'chma ma'nodagi so'z qo'llangan gapni belgilang.A.Uning shirin so'zlari ham m aga yoq ard i. B.Olim o'tkir pichoq bilan sabzi to'g'radi C.Bahorning yoqimli havosida sayrga chiqing. D.Baland uyning oldida kutib turdi.3.Quyidagi gapda m a'no ko'chishining qaysi turi bor? Jo’ralar orasida “shirinsuxanlik” bilan tanilgan Olimxon sayrayverdi A.M etafora B.Metonimiya C.Cenekdoxa D.Vazifadoshlik4.O'zbek tilida nechta so'z turkumi bor? A. 6 ta B 13 ta C.3ta D.10ta5.Tushum kilishigidagi so'z qo'llangan gapni belgilang.A.Akrom uyining oldida kutib turdi ,B.N urm uham m ad kitob o'qidi

C.Aziza maktabga borib keldi. D.Yurtimiz gullab yashnadi.6. . Qaysi qatorda narsa otlarini yasovchi qo'shimchaiar berilgan? A ) -g i, -k -d on , -g ich_B) -ma, - boz, -kor, -g'ichC) -indi, -goh, -im, -lik7. Quyidagi gapda ketmoq so’zining qaysi ma’nosi ifodalangan?___________________________________

Bu soatga bunday bog’ich ketmaydi.A ) s ig ’m oq B ) tugam oq S) sotilm oq D ) y a ra sh m o q8.N avoiyning “X am sa” sida qanday doston uchramaydi?A ) “ Sabba’i sayyor” B ) “ Hayrat ul-abror” C) “ Y u su f v a Z u la y h o ” D ) “ Farhod va Shirin”9. Darak gap berilgan qatorni topingA .M en ertaga k in o g a b orm aym an B.Darslaringni puxta bajar C.Q achon oxirgi dars boshlanadi? D ) Sen nechta kitob sotib olding?10.A lisher N avo iy saroyda qanday lavozim larda b o ’lgan?A ) M u h rd o r, h ok im , v a z ir B .X attot, b o g ’bon, vazir

B ) H okim , muhrdor, otaliq C.Vazir, g ’aznachi, xattot

11. A sosga qo'shilib, qo'shim cha ma'no hosil qiluvchi qo'shim cha qanday qo'shim cha sanaladi? A ) so'z yasovchi qo'shim cha B ) lu g 'a v iy sh ak l y a so v ch i q o 'sh im ch a_C ) sintaktik shakl yasovchi qo'shim cha D ) m unosabat shakllari12. Faoliyat-jarayon nom ini bildiruvchi otlarni aniqlang.A) tanlov, qaysarlilk, uyqu B ) ip a k ch ilik , sin ov , terim C) falokat, muhtojlik, qurilma D ) xayrlashuv, namgarchilik, m ahalla13. Shu sevinch, ikkovlariga ham kuch-g'ayrat, dadillik baxsh etgandek bo'ldi. U shbu gapda mavhum otlar sonini aniqlang. A ) 3 B ) 4 C) 5 D ) 614. Quyidagi iboralarning qaysi biri uzun so'zining antonimi bilan sinonim bo'ladi? A ) ik k i en likB ) ikki odim C) ikki qadam D ) bir chim dim15. Qimmat so'zining antonimi bilan sinonim bo'la oladigan iborani toping. A ) oshig'i olchiB ) mehri baland C) su v tek in D ) bozori chaqqon5- variant.

I. ."Hayrat ul-abror"dostoning ikkinchi maqolatidan so'ng qanday hikoyat berilgan ?A) "Ibrohim A dham "qissasi B)"Hotami toyi " haqida hikoyat C)Abdulloh Ansoriy haqidahikoyat D)"Shoh g'oziy "hikoyati2.Ibora berilgan qatorni belgilang. A.Balijon xabarni tezda yetkazdi. B.Onasi ukasini ko'zi to 'rt bo'lib kutardi. C.Saida she'rni yoddan o'qidi.D.Asqar uyiga ertalab ketdi. 3.Quyidagi gapda m a'no ko'chishining qaysi turi bor? Bulutlar orasidan quyosh kulib qaraydiA.M etafora B.Metonimiya C.Cenekdoxa D.Vazifadoshlik4-O'zbek tilida nechta yordamchi so'z turkumi bor? A.5 ta B.6 ta C, 3 ta D,13 t5.Qaratqich kelishigidagi so'z berilgan qatorni belgilang.A.U bugun maktabdan kech qaytdi. B.Salima ukasiga ertak aytdi C.A'lochi o'quvchilar rag'batlantirildi. D.Sinfning ozodaligi teksh irild i.6. Quyidagi gapda ko ’tarmoq so ’zin ing qaysi m a’nosi ifodalangan?Bemorga yengil ovqat bering, palovni k o ’tarolmaydi.A ) oshirm oq B ) h azm q ilm oq S) y o ’qotm oq D ) ichm oq7. Egasi ot bilan ifodalangan gapni toping?A ) U larning hammasi a’lo bahoga o ’qiydi. B ) S a lim a m ak tab d a u k a sin i k o ’rib qold i.C) Oqlar kurashni birinchi boshlashdi. D ) Otlarning dupuri eshitila boshla8. B ir m a’noli so ’zlar qaysi qatorda mavjud?A ) k o ’z, qosh B ) o g ’iz, bosh S) etak, oyoq D ) ch u m ch u q , ravish9. B ir so ’zning matn m azm unidan kelib chiqib, bir necha m a’no ifodalashiga... deb nomlanadi?A ) k o ’p m a n o lilik B ) om onim iya S) sinonim iya D ) frazelogiya10. Po'stagini qoqm oq iborasining sinonim ini belgilang. A ) qattiq jazolam oq B ) ayovsiz tan q id q ilm oqC) ozor yetkazm oq D ) talabchan bo'lm oqII.A lish er N avoiyn in g “ Sabbai sayyor” dostoni qahramonlari berilgan qatorni belgilang.A ) Shoh Iskandar,Layli B ) S hoh B a h ro m ,D ilorom C) Farhod va Shirin D )Shoh Bahrom,

Meninbonu12. Mavhum otlarni toping. A ) q o 'rq in ch , o d a m iy lik , ta ro v a t_B) ishonch, dehqonchilik, haqiqa C) suyanch, duradgorlik, samimiyat D) yupanch, ustachilik, qabohat13. O'rin-joy ma'nosini bildiruvchi otlarni aniqlang. A) mahalla, bostirma, bezak B ) k o 'ch a , gu zar, sh ah ar_C) qishloq, to'plam, toshloq D) tugma, achitqi, qamishzor14. Otlarning qaysi qo'shimchaiar bilan o'zgarishi turlanish deyiladi? A) kelishik qo'shimchalari B)

egaiik qo'shimchalari C) shaxs-son qo'shimchalari D ) eg a lik v a k e lish ik q o 'sh im ch a la ri15. Iboralar til fanining qaysi bo'limida o'rganiladi? A) leksikologiyada B) fonetikadaC) morfologiyada D ) fra zeo lo g iy a d a6-var ian t1."Hayrat ul-abror"dostoning uchinchi maqolatidan so'ng qanday hikoyat berilgan ?A) "Ibrohim Adham "qissasi B)"Hotami toyi " haqida hikoyat C)Abdulloh Ansoriy haqidahikoyat

D) "Shoh g'oziy "hikoyati

2.Urg'u tushganda ma'nosi o'zgaradigan so'zlar berilgan qatorni belgilang.A.Tortma,yangi,olma B.Qaynatma,yoz,tut C,O shiq ,olm a,qorishm a D,O'quvchi.Olma,bob3.Quyidagi gapda m a'no ko'chishining qaysi turi bor? Quyoshning seliga miriqib cho’milgan yam- yashil dala barq uradi A.M etafora B.Metonimiya C.Cenekdoxa D.Vazifadoshlik4.1) yonbosh; 2) ko'nmaslik; 3) tutunsimon; 4) bo'yinturuq; 5) o'n besh Berilgan qaysi so'zlarda n harfi m tarzda talaffuz qilinadi? A) 1,2,4,5 B) 2,3,4 C ) 1,2,5 D) 1,25.1) barcha; 2) texnika; 3) direksiya; 4) kimdir; 5) kitob Berilgan so'zlarning qaysi birida urg'u birinchi bo'g'inga tushadi? A ) 1, 2 , 4 B) 2,3,4 C) 1,2,3 D) 1,3,56 O'zbek tilida qanday gap bo'laklari bor? A) Ot, sifat, son, olmosh, ravish, fe'l B) Sifat,son, aniqlovchi, to'ldiruvchi C) ega , kesim , an iq lovchi, to'ld iruvchi, hol D) ega, kesim , olmosh, ravish, fe'7..Qaysi so'zlar leksik (lug'aviy) ma'noga ega?A)M u sta q il so 'z la r B)Yordamchi so'zlar c)Undov va taqlid so'zlar D)Mustaqil,undov va taqlid so'zlar 8. Qandayso'zlar gramatik m a'no ifodalamaydi? A) Olmosh , son B)Modal va taqlid so'zlar C)Yordamchi so'zlar D)B a rch a so 'z la r g ra m a tik m a 'n o ifo d a la y d i9. Iste'dodli shoirlar: Suvon Soqiy, Isroil To'xtamishev, Rustam Musurmon, Sharofat Ashurova, Rustam Ochil va boshqa ijodkorlar yangi-yangi she'rlari bilan kitobxonlar qalbiga kirib bormoqdalar. Ushbu gapda nechta shaxs oti ishtirok etgan hamda ularning nechtasi yasama hisoblanadi?A ) 3 ta sh axs oti ish tiro k etgan , u lard an 2 tasi y a sa m a_B) 5 ta shaxs oti ishtirok etgan, ulardan 2 tasi yasama C) 5 ta shaxs oti ishtirok etgan, ulardan 5 tasi yasama D) 8 ta shaxs oti ishtirok etgan, ulardan 7 tasi yasama10.Leksik ma'no bildirmaydigan so'z turkumlarini toping. A)Son, olmosh, ravish B)Ko'makchi, undov so'z, taqlid so'z, son C )K o 'm a k ch i, b o g 'lo v ch i, y u k la m a D)Undov so'z, modal so'z, ravish11. "Oralaridan mushuk o'tdi" iborasi qanday ma'noni bildiradi?A) quvlamoq B) uzoqqa bormoq C) hayvon boqmoq D ) u rish ib q o lm o q .12. Quyida berilgan she'rda nechta ot turkumiga mansub so'z qo'llangan?O'zbekiston - go'zal diyor, Saodatga mehnati yor, O'zgacha bir hikmati bor, Halollikka aytar alyor. A ) 8 ta B) 7 ta C) 6 ta D) 5 ta13. Quyida sanalgan ma'nolardan qaysilari olmalarni so'zining grammatik ma'nosi hisoblanadi? 1) "mevali daraxt" ma'nosi; 2) "olma daraxti mevasi" ma'nosi; 3) "ko'plik" ma'nosi;4) "kelishik"ma'nosi A) 1,2 B) 2,4 C) 1,4 D ) 3,414. Ikki va undan ortiq mustaqil so'zlar birikib, bir ko'chma ma'noni ifodalsh uchun xizmat qilsa, u qanday birlik hisoblanadi?A) qo'shma so'z B) ko'makchi fe'lli so'z qo'shilmasi C) fra zeo lo g ik b ir ik m a D) so'z birikmasi15. So'zlarning grammatik ma'nolari tilshunoslikning qaysi bo'limida o'rganiladi?A ) m o rfo lo g iy a d a B) sintaksisda C) leksikologiyada D) uslubshunosikda

. 7-var ian tI. . Qaysi xususiyat barcha so'z turkumlariga xos emas? A) L u g 'a v iy m a 'n o g a eg a lik B)Gramatik ma'noga egalik C)Gramatik shaklga egalik D)Gramatik lavozimga egalik

2.Ibora berilgan qatorni belgilang .A.Anvar qiziqib kitob oqidi. B.U bu voqiani hozir eshitdiC.Mening Vatanim juda go'zal D.O nasining boshi ko'kka yetd i

3.Quyidagi gapda m a'no ko'chishining qaysi turi bor? .Men Navoiyni sevib oqiyman.A.Metafora B .M etonim iya C.Senekdoxa D.Vazifadoshlik

.4.O'zbek tilida so'z yasay oladigan qo'shimchalar berilgan qatorni belgilang.A.-im,ing,don B.-g ich ,-bon ,-m a C.-lar,-ni ,-im D. -ma,lar, -imiz5.Chiqish kelishigidagi so'z bor gapni belgilang. A.Olim to'satdan uyga ketib qoldi.B.Nazira darsga yaxshi tayyorlandi C.Adiba onasidan m aktub oldi D.Ukam maktabga kechikib

boribdi.6.. Darak gapni ohang yordamida so’roq gapga aylantirilgan qatoprni belgilang.A) Abdulaziz kim bilan ketdi? B.Bu qalam senikimi?C.S in fd a u stozd an b osh q a hech k im y o ’q ? D.Kecha qanday asar o’qiding?7.Quyidagi gapda m a'no ko'chishining qaysi turi bor?Minglab ko'zlar yo'llariga intizor.A.Metafora B.Metonimiya C.Sen ek d oxa D.Vazifadoshlik8.Buyruq gap berilgan qatorni toping.A) Uyga vazifani hech kim bajarmadi B.B u gu n b u v in g g a so v g ’a o lg in C. Nega Ismoil darsga kelmadi? D.Soat besh bo’ldi9. ."Hayrat ul-abror"dostoning birinchi maqolatidan so'ng qanday hikoyat berilgan ?A) "Ibrohim Adham "qissasi B)"Shayx Boyazid" haqida h ikoyat C)Abdulloh Ansoriy haqidahikoyatD) "Shoh g'oziy "hikoyati10.Quyidagi hodisalarning qaysi biri faqat bir so'z turkumi doirasida vujudga keladi?Ko'p ma'nolilik B)Antonimlik C)Paronimlik D ) A v a BII . Quyidagi iboralarning qaysi biri ruhiy holat natijasini ifodalaydi? A) dumini tugmoqB ) k o 'z lar y a sh n a m o q C) ko'z tikmoq D) qo'li egri12. Endilikda ma'lumki, o'simliklar asosiy ozuqani quyosh nuri va havodan oladi. Ushbu gapdagi ot so'z turkumiga mansub so'zlar sonini toping. A) 3 B) 4 C ) 5 D) 613. Ma'naviyat insonning, xalqning, jamiyatning kuch-qudratidir. Ushbu gapda nechta o'rinda ot turkumiga mansub so'z qo'llangan? A) 3 B) 4 C ) 5 D) 614. Ot har doim qanday shaklda bo4adi?A. Egalik qo’shimchasi. B. Ko’plik. C. Kelishik. D. K elish ik v a so n .15. Ibora qo'llanmagan qatorni toping. A) Ma'rakaga borganda, oyog'in olti, qo'li yetti bo'lib yuradi-yu, uyga kelganda, yana g'alati bo'lib qoladi. B) Ularning qo'li qisqalik qilib qoldi.C) Oyog'ida oyoq qolmadi D ) K a tta tu g u n n i b o sh ig a k o 'tarib oldi.

2-ilova

T U S H U N T IR IS H X A T I (Объяснительная записка)

О б ъ я с н и т ел ь н а я за п и ск а - д о к у м ен т п и сь м ен н о п оя сн я ю щ и й о т д е л ь н ы е в оп р осы , к а са ю щ и еся р а б о ты (у ч еб ы ) и н а п р а в л я ем ы й р у к о в о д и т ел ю у ч р еж д ен и я (его п о д р а з д е л е н и я ) или в в ы ш е ст о я щ у ю ин стан ц и ю , т .е . р а зл и ч а ю т в н у тр ен н и е и в н еш н и е о б ъ я с н и т е л ь н ы е записки .

В н у т р ен н и е (л и ч н ы е) о б ъ я с н и т е л ь н ы е зап и ск и пиш утся со тр у дн и к а м и(у ч а щ и м и ся ) или р у к о в о д и т ел я м и п о д р а з д е л е н и й на им я р у к о в о д и т ел я о р га н и за ц и и или у ч р еж д ен и я . В н ей п оя сн я ю тся о т д е л ь н ы е д е й с т в и я со т р у д н и к а (у ч а щ его ся ) в п р о ц е с с е

р а б о ты (уч ебы ), о б о с н о в ы в а ю т с я их причины . Д о к у м ен т о ф о р м л я е т с я на п р о ст о й б у м а г е и п о д п и сы в а ет с я н е п о с р е д с т в е н н о а в то р о м .

О б я за т е л ь н ы е э л е м е н т ы о б ъ я с н и т е л ь н о й записки:1. П о л н о е н а и м е н о в а н и е о р га н и за ц и и или Ф .И .О . д о л ж н о ст н о г о л и ц а , кому

а д р е с о в а н а о б ъ я с н и т е л ь н а я зап и ск а .2 . П о л н о е н а и м е н о в а н и е о р га н и за ц и и или Ф .И .О . л и ц а о ф о р м и в ш е г о

о б ъ я с н и т е л ь н а ю зап иску.3. Н а и м е н о в а н и е д о к у м ен т а .4 . Текст.5. П р и л о ж ен и е (при н е о б х о д и м о с т и ).6 . П одп и сь .7. Д а та .

N a m u n a la r

Nizomiy nomidagi TDPU O’zbek filologiyasi fakulteti

Dekani dotsent I.Yu. Halilovga3-06 guruh talabasi Obid Sobitovning

TUSHUNTIRISH XATI

Men 2005 yilning 21 sentabridan 10 oktabrigacha bo’lgan davrda onamning qattiq betobligi tufayli 46 soat mashg’ulotga qatnasha olmadim.

Ilova: Onamning kasalliga haqidagi vrach ma]lumotnomasi.

2005. 10. 07.__________ (imzo)___________ O.Sobitov

И ногда о б ъ я с н и т е л ь н а я м о ж е т бы ть б о л е е сл о ж н о й ф о р м ы . В л е в о м в ер х н ем углу л и ст а п и ш ется н а и м е н о в а н и е п о д р а з д е л е н и я и д о к у м ен т а , д а т а и за г л а в и е тек ста , в п р ав ом в ер х н ем углу п и ш ется Ф .И .О ., ком у н а п р а в л е н о о б ъ я с н и т е л ь н а я зап и ск а .

Toshkent shahri Toshkent shahriMirzo Ulug’bek sanoat kolleji Mirzo Ulug’bek sanoat kolleji

direktori A. Mahamatovga

Tushuntirish xati

2005-yil 19 noyabr.12- guruhda mashg’ulot o’tkazilmay qolishi to’g’risida

2005-yil 19 noyabr soat 8.30 da fuqaro himoyasi mashg’ulotiga 26 o’quvchidan 4 tasigina keldi. Natijada mashg’ulotni qoldirishga to’g’ri keldi._______________________________________

O’qituvchi (Imzo) T.Murodov

12-Mavzu 2-nazorat ishi: DiktantIsh qog'ozlari: "Taklifnoma"

1.1. Ta'lim berish texnologiyasining modeli



Mashg‘ulot shakli Mаvzu bo‘yichа b ilim ^m kеngаytirish vа mustаhkаmlаsh yuzаsidаn аmаliy mаshg‘ulоt

Amaliy mashg ‘ulot rejasi1.Diktant matnini o’qish.2.Diktant yozish.3. “Taklifnoma”ish qog’ozini yozdirish

Amaliy mashg‘ulotning ta’limiy maqsadi: C ^ n v ^ k m in g mаvzu yuzаsidаn bilimlаrini shаkllаntirish vа mustаhkаmlаsh.Amaliy mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadi: tadbirkorlik sifаtlаrini shаkllаntirish, vatanparvarlik hislarini tarbiyalash.Amaliy mashg‘ulotning rivojlantiruvchi maqsadi:o‘quvchilаrning оg‘zаki

nutqini vа ijоdiy tаfаkkurini o‘stirish.Pedagogik vazifalar:

1.Diktant matni bilan tanishtiradi.2.Diktantni yozdiradi.4. “Taklifnoma”ish qog’ozi yozilishini o’rgatadi.

O‘quv faoliyati natijalari:1. Diktant matni bilan tanishadilar2.Diktant yozadilar.3. “Taklifnoma”ish qog’ozilishini o’rganadi.

Ta’lim berish usullari Diktant ,Savol-javobTa’lim berish shakllari Hаmkоrlikdа ishlаsh tехnоlоgiyasi,Ta’lim berish vositalari O‘quv qo‘llаnmа, tаrqаtmа mаtеriаl, bayon

matni,rasmlarTa’lim berish sharoiti аuditоriya

Qaytar aloqaning usul va vositalari

Yozma ishni baholash mezoni , suhbat

amaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasi[sh bosqichlari va vaqti Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar

1-bosqich. O ‘quv mashg ‘ulotiga kirish

bosqichi (5 daqiqa)

1.1. bugungi dаrsning maqsad va vazifalari bilan tanishtiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

T i n g ^ d ^

2-bosqich. Asosiy bosqich (65 dаqiqа)

2.1. Diktant matni bilan tanishtiradi.1-ilova2.2.Diktant yoziladi2.4. “Taklifnoma”ish qog’ozi yozilishini o’rgatadi 2..5.” 2.6.Topshiriqlarni bajartiradi.

Tinglaydilar. Diktant yozadilar Topshiriqni bajaradilar Tinglaydilar

3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 dаqiqа)

3.1. O ‘quv faоliyati yuzasidan xutosa bildiradi.3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagio ‘quvchilar faоliyatini tahlil qiladi va o‘zlashtira оlmagan ^ l a m i qayta o ‘qib chiqishni tavsiya qiladi.3.3. Uyga vazifa bdadi.

Tinglaydilar.

Vazifani yozib окёНат.

1-ilova .Oraliq nazorat darsining maqsadi:Ta’limiy:Rus zabon o’quvchilarning davlat tili (o’zbek tili)da imlo qoidalariga rioya qilgan holda, xatosiz yozishga o’rgatish.Tarbiyaviy: Matn mazmuni yordamida o’quvchilarning qalbida Vatanimiz tarixi bilan faxrlanish ,o’z kelajagiga ishonch, Vatan ravnaqi uchun ma’suliyat hissini uyg’otish.Rivojlantiruvchi: O’quvchilarning yozma nutqini o’stirish,fikr doirasini kengaytirish. Diktant matni:

TARIXI BUYUK YURTNING ,KELAJAGI HAM BUYUKDIR.Har bir insonning buyukligi uning qaddi-qomatiga qarab belgilanmaganidek,

xalqning qudrati ko'p sonliligiga qarab baholanmaydi. Yolg'iz o'lchov birligimillatning ma'naviyatidir.

Shaxsnig ichki olami, dunyoqarashini kehgaytiruvchi beqiyos kuch bu-ma'naviyat.Tarixda ulug' ota-bobolarimiz o'z ruhiyatini yuksaltirishni,har vaqte'tiborli va hushyor yashashni, yurt uchun qurbon bo'lish ,Vatanga xizmatqilishni o'z majburiyatlari deb bilishgan.

Bu tuyg'u har bir yurt fuqarosining yuragida ,qalbida asrlar mobaynida sekin -astalik bilan shakllanib ,sayqallanib boradi. Zero, faqat yuksak ma'naviyatga egainsonning kelajagi porloq bo'ladi. Vatanimiz buyuk tarixga ega,bizning ota-bobolarimiz qoldirgan boy meros butun insoniyatga xizmat qilmoqda.

Bugungi kunda mustaqillik tufayli yana bebaho ma'naviy boyligimizdanbahramand bo'lmoqdamiz.Ildizi baquvvat daraxt doimo yashnab turadi.Buyuktarixga ega Vatanimiz kelajagi ,albatta,yuksak ma'naviyatli yoshlar qo'lidadir.(110 ta so'z)

2-ilova .TAKLIFNOMA (Приглашение)Приглашение -- письменное сообщение, употребляемоe для

приглашения на какое-либо мероприятие.Основные необходимые элементы:1. Наименование (Taklifnoma).2. Текст: а) по видам приглашений: фамилия или имя (отчество)

приглашаемого:б) наименование приглашающей организации;в) на какое мероприятие приглашается.

3. Дата и время проведения мероприятия.1. Место проведения.2. Подпись (наименование организации, проводящей

мероприятие).Если мероприятие организавано несколькими организациями, то

их наименование указывается в тексте по отдельности, но в конце приглашения указывать приглашающих не обязательно. 3-ilova:Namunalar

T A K L IF N O M A Hurmatli_______________________________

O‘bekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Til va adabiyot instituti va O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi sizni o‘zbek adabiyotining yirik namoyondalaridan biri, ulug‘ shoir

G A F U R G U L O M

tavalludining 100 yilligiga bag‘ishlangan ilmiy anjumanga taklif etadi.Ilmiy anjuman shu yil 12- yanvar soat 10 da Til va adabiyot instituti majlislar zalida

boshlanadi. (I. M o‘minov ko‘chasi, 9- uy, 2- qavat).

T A K L IF N O M AHurmatli____________________

Sizni 2003- yil 21- avgust kuni soat 10.00da Toshkent shahrining “Yunusobod” sport majmuida bo‘lib o‘tadigan tennis bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Kubogi musobaqalarining ochilish marosimiga taklif etamiz.

_________________________________________________________________ Tashkiliy qo‘mitaТексты п р и глаш ен ий пиш утся п р ои зв ол ь н о . По э т о м у п ор я док н е о б х о д и м ы х

э л е м е н т о в ст р ого н е с о б л ю д а е т с я .В п р и гл аси т ел ь н ы е м о ж ет бы ть вклю чен а п р о гр ам м а или р а сп о р я д о к

м ер оп р и я ти я . Но ч а щ е они п р и л агаю тся как о т д е л ь н ы е програм м ы .В о ф и ц и а л ь н ы х п р и гл аш ен и я х ч а щ е п и ш ется ф а м и л и я п р и глаш ен н ого . А в

личны х тол ьк о имя, и н огда из ув аж ен и я к п р и гл а ш а ем о м у у п о т р е б л я ю т р а зл и ч н ы е зв ан и я , с л о в а о б о зн а ч а ю щ и е р о д ст в ен н о ст ь .

T A K L IF N O M A

Muhtaram(a)__________________

Sizni farzandimiz Iqboljonning sunnat to‘yi munosabati bilan 2003- yil 10- yanvarda nahorda yoziladigan dasturxonimizga taklif etamiz.

Hurmat bilan Qobilovlar oilasi Manzil: “Tabassum” kafesi

A S S A L O M U A L A Y K U M

Hurmatli___________________

Sizni va oila a’zolaringizni aziz farzandimiz Dilnozaxon va Dilshodbeklarning nikoh to‘ylari munosabati bilan 2002 yil 19-oktabr soat 19.00da yoziladigan dasturxonimizga kelib, quvonchimizga zherik bo‘lasiz degan umiddamiz.

Hurmat va ehtirom ila Turdi Eralievlar oilasi Manzil: Zangiota tumani ittifoq ko‘chasi 81 - uy. M o‘ljal; “Shavkatxoji” masjidi

45-, 99 - avtobuslarning “Ittifoq” bekati

4-ilova .Mavzuga doir topshiriqlar2- topshiriq. O ‘zbek tiliga tarjima qiling.

1. Мы б у д е м р а д ы в и д е т ь в а с з а наш им ст о л о м . 2. Н а с о ч ен ь о б р а д у е т ваш визит.3. П р и гл аш аем в а с и ч л ен о в в а ш ей с е м ь и ... . 4 . П ри гл ащ aем в а с на к о н ф е р е н ц и ю

п о св я щ ен н у ю ... . 5. Т о р ж ес т в а п р о й д у т по а д р е с у ... .

3- topshiriq. Rus tiliga tarjima qiling.1. Quvonchimizga sherik bo‘lasiz degan umiddamiz. 2. Sizni ... yoziladigan

dasturxonimiz atrofida ko‘rishdan mamnun bo‘lar edik. 3. To‘y oshi ... da tortiladi.4. Ilmiy kengash yig‘ilishining muddati haqida sizga alohida xabar qilinadi.

1 7 -M uvzu Yakuniy nazorat ishi .Bayon.Ish qog‘oz1ari: “Taklifnoma”

1.1. Ta'lim berish texnologiyasining modeli



Mаshg‘u1ot уаqti - 80’

Mаshg‘u1ot shаk1i Mavzu bo‘yicha bilimlarni kеngaytirish va mustahkamlash yuzasidan amaliy mashg‘utot

Amа1iy mаshg ‘ulot rejаsi

1.Bayon matnini o’qish.2.Bayon rejasini tuzish.3.Bayonni yozdirish.4. “Taklifnoma”ish qog’ozini yozdirish

А т а ^ mаshg‘u1otning tа’1imiy mаqsаdi: O^^ch^aming mavzu yuzasidan bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash.Amа1iy mаshg‘u1otning tаrbiyaуiy mаqsаdi: tadbirkorlik sifatlarini shakllantirish, vatanparvarlik hislarini tarbiyalash.А т а ^ mаshg‘u1otning riуoj1аntiruуchi mаqsаdi:o‘quуchilaming оg‘zaki

nutqini va ijоdiy tafakkurini o‘stirish.Pedаgogik уаzifа1аr:

1.Bayon matni bilan tanishtiradi.2.Reja tuzishga yordam beradi.3.Bayonni yozdiradi.4. “Taklifnoma”ish qog’ozilishini o’rgatadi.

O‘quv f^liyati nаtijа1аri:1. Bayon matni bilan tanishadilar2.Reja tuzadilar.3.Bayonni yozadilar.4... “Taklifnoma”ish qog’ozilishini o’rganadi.

Та’Ит berish usul^n Aqliy hujum,Insert

Та’Ит berish shаkHаri Hamkоrlikda ishlash tехnоlоgiyasi,

Tа’1im berish vositа1аri O‘quv qo‘llanma, tarqatma matdial, bayon matni,rasmlar

Tа’1im berish shаroiti auditоriya

Qaytar aloqaning usul va

vositalari

Yozma ishni baholash mezoni , suhbat

amaliy mashg‘ulotning texnologik xaritasi[sh bosqichlari va vaqti Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar

1-bosqich. O ‘quv mashg ‘ulotiga kirish

bosqichi (5 daqiqa)

1.1. O ^ ^ c h i^ m bugungi dаrsning maqsad va vazifalari bilan tanishtiradi.1.2.Baholash mezoni bilan tanishtiradi

Tinglаydilаr


2.1. Bayon matni bilan tanishtiradi.1-ilova 2.2.O’tkir Hoshimov va asar haqida suhbat tashkil etadi (2- ilova)2.3 Asardagi hikoyalar eslab o’tiladi. 2.4. Reja tuzishga yordam beradi.3-ilova 2.5.Bayon yozdiradi.

T i n g ^ d ^ .

Suhbatda ishtirok etadilar

Tinglaydilar

Bayon yozadi.

3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daqiqa)

3.1. O ‘quv fаоliyati yuzаsidаn хulоsа bildirаdi.3.2. Mаvzu mаqsаdigа erishishdаgio ‘quvchilаr fаоliyatini tRhlil qilRdi vа o‘zlаshtirа оlmаgаn jоylаrni qаytа o ‘qib chiqishni tаvsiya qilRdi.3.3. Uygа vаzifа bеrаdi.

T i n g ^ d ^ .


Yakuniy nazorat ishi O’tkir Hoshimov “Dunyoning ishlari” asaridagi

hikoyalar asosida ijodiy bayon Darsining maqsadi:

Ta’limiy:O’quvchilarning o’z fikr-mulohazalarini yozma nutqda ravon ifoda eta olishini baholash

Tarbiyaviy: O’tkir Hoshimov “Dunyoning ishlari” asari yordamida o’quvchilarga tarbiyaviy ta’sir qilish,o’quvchilar qalbida ota- onaga,millatga muhabbatni oshirish , ezgu tuyg’ularni uyg’otish va urushga nafrat tuyg’usini uyg’otish.

Rivojlantiruvchi:O’quvchilarning fikrlash qobiliyati va yozma nutqini o’stirish.

0 ‘QUV - METODIK MAJMUAturin.uz/wp-content/uploads/2018/10/UMK-2.2-Kurs.pdf · O’ZBEK TILI...

Documents

Transcript of 0 ‘QUV - METODIK MAJMUAturin.uz/wp-content/uploads/2018/10/UMK-2.2-Kurs.pdf · O’ZBEK TILI...