metodik tavsiyanoma

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA

MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT

PEDAGOGIKA UNIVERSITETI

«Tasdiqlayman»

Kafedra mudiri: G.Tursunboyeva

«____»_________2015-y.

BITIRUV MALAKAVIY ISHLARNI TAYYORLASH

BO’YICHA METODIK TAVSIYANOMA

TOSHKENT – 2015

2

Bitiruv malakaviy ishlarni tayyorlash bo’yicha metodik tavsiyanoma

5140400- Biologiya o’qitish metodikasi bakalavriat ta`lim yo’nalishlari talabalari

uchun mo’ljallangan. T.: TDPU. 2015. - 60 b.

Mazkur metodik tavsiyanomada bitiruv malakaviy ishlarni himoya jarayoniga

tayyorlash tartibi, uning bajarilish va taqdim etish muddati, shuningdek, unga

tegishli materiallarni to’g`ri bayon etish va rasmiylashtirishning asosiy qoidalari

ko’rib chiqiladi. Metodik tavsiyanomada bitiruv malakaviy ishlarini bajarish

jarayonida ilmiy tadqiqotlarni tashkil etish, tajribalar o’tkazish metodikasi,

olingan natijalarga tahliliy ishlov berish yoritilgan. Metodik tavsiyanomadan

Tabiiyot fanlari fakulteti talabalari, magistrlar, aspirantlar, metodistlar,

o’qituvchilar va malaka oshirish va qayta tayyorlash kurslari tinglovchilari o’z

faoliyatlarida foydalanishlari mumkin.

Metodik tavsiyanoma 140000- «O’qituvchilarini tayyorlashning samarali

zamonaviy o’quv-metodik majmuasini ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq etish»

ilmiy-amaliy loyiha doirasida tayyorlangan.

Mualliflar:

L.A.SHamsuvalieva - “Biologiya”kafedrasi b.f.d., professori

G.S.Tursunboeva

- “Biologiya” kafedrasi b.f.n., dotsenti

Taqrizchilar:

S.S.Fayzullaev - “Biologiya va uni o’qitish metodikasi”

kafedrasi b.f.n., dotsenti

O’Nabiyev “Botanika” kafedrasi dotsenti, b.f.n.

Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universiteti

Ilmiy kengashi tomonidan tasdiqlangan.

2011 yil 31 martdagi № 11/4.13.- sonli qaror bilan nashrga tavsiya etilgan.

© Nizomiy nomidagi TDPU

3

MUNDARIJA

SO’Z BOSHI……………………………………………………………….......…4

OLIY O’QUV YURTLARIDA BAKALAVR BITIRUV MALAKAVIY ISHNI

BAJARISHGA QO’YILADIGAN TALABLAR (O’zbekiston Respublikasi Oliy

va o’rta maxsus ta`lim vazirliganing 2010 yil 9 iyundagi 225-sonli buyrug`i.........7

1. BITIRUV MALAKAVIY ISHNING MAQSAD VA VAZIFALARI...........10

2. BITIRUV MALAKAVIY ISHLAR MAVZULARINI TANLASH

VA TASDIQLASH TARTIBI 2.1 Umumiy talablar...........................................…............................................ 11

2.2 Bitiruv malakaviy ishlar mavzulariga qo’yiladigan talablar.…..................... 14

2.3 Malakaviy ishlar mavzularini tanlash va tasdiqlash.…................................ .17

3. BITIRUV MALAKAVIY ISHNI BAJARISHDA TASHKILOTLAR

VAZIFALARI

3.1 Universitet tayanch kafedralari vazifalari.................................................... 18

3.2 Ilmiy rahbar, ilmiy maslahatchi vazifalari va talaba majburiyatlari…..….. 18

4. MALAKAVIY ISHNI TAYYORLASH TARTIBI 4.1. Bitiruv malakaviy ishni bajarish jarayoniga tayyorgarlik......…... ... ..……23

4.2. Bitiruv malakaviy ishning mazmuni va tarkibiy tuzilishi…………............ 30

4.3. Ta`lim muassasalarida aniqlangan muammoni bartaraf qilish bo’yicha

tavsiyalar ishlab chiqish…......……………………………………………….. 38

5. BITIRUV MALAKAVIY ISHNI RASMIYLASHTIRISH QOIDALARI 5.1. Bitiruv malakaviy ishning rasmiylashtirilishi……….…….…... …...…… 39

5.2.Matn, jadval va boshqa illyustrativ

materiallarning rasmiylashtirilishi……………………………..………………42

5.3. Bitiruv malakaviy ishning varaqlarining sahifalanishi…….………….... . 43

5.4. Ilovalarning rasmiylashtirilishi…………….…. ………….…………..… 43

6. BITIRUV MALAKAVIY ISHNING DASTLABKI VA ASOSIY

HIMOYALARINI O’TKAZISH, SO’NGRA ULARNI SAQLASH VA

FOYDALANISH TARTIBI 6.1. Malakaviy ishning dastlabki himoyasini o’tkazish tartibi.….…………… 44

6.2. Taqrizchilarga taqdim etish..............…..........................……….…..….….45

6.3. Ma`ruza va taqdimotlarni tayyorlash ..................................................…...46

6.4. Malakaviy ishning asosiy himoyasini o’tkazish tartibi....................…….. 48

6.5. Malakaviy ishni baholash mezonlari...............…................................……49

6.6. Bitiruv malakaviy ishni chet tilidagi izohli lug`at tuzish.............................52

6.7. Bitiruv malakaviy ishni saqlash va undan foydalanish tartibi.…................ 52

ILOVALAR............................…...........................…..................….....................53

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………….............................70

4

SO’Z BOSHI

Oliy ta`lim muassasalarida bakalavrlarni tayyorlash tasniflagichiga ko’ra

5140400- Biologiya o’qitish metodikasi yo’nalishi bo’yicha bitiruvchilarning

yakuniy davlat attestatsiyasi tarkibiga fanlararo davlat imtihonlari, bitiruv

malakaviy ishini tayyorlash va himoya qilish jarayonlari kiradi.

O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta mahsus ta`lim vazirligining 2010 yil 9

iyundagi 225-sonli buyrug`iga asosan oliy ta`limda tahsil oluvchi talabalar yakuniy

davlat attestatsiyasi talablariga binoan bitiruv malakaviy ishini yozadilar va

himoya qiladilar.

Yakuniy davlat attestatsiyasini o’tkazishdan maqsad - 5140400- Biologiya

o’qitish metodikasi yo’nalishi bo’yicha bitiruvchilarni Davlat ta`lim standarti

talablari darajasiga muvofiqligini ta`minlash hamda kasbiy pedagogik masalalarni

echish asosida ularning amaliy va nazariy tayyorgarlik darajalarini aniqlashdan

iborat.

Bitiruv malakaviy ish “Oliy ta`lim muassasalarida bitiruv malakaviy ishini

tayyorlash tartibi haqida Nizom” asosida tayyorlanadi. O’quv yili uchun yakuniy

attestatsiya sinovlarining dasturlari va bitiruv malakaviy ishni baholash mezonlari

kafedra yig`ilishlarida muhokama qilinadi va oliy ta`lim muassasasi Ilmiy metodik

Kengashi tomonidan tasdiqlanadi.

Bitiruv malakaviy ishlar mavzulari ta`lim muassasasining bitiruvchilarni

tayyorlovchi kafedralar tomonidan mutaxassislarga talabgorlarning talablarini,

shuningdek, zamonaviy fan, texnika, texnologiya yutuqlarini hisobga olgan holda

belgilanadi.

Bitiruv malakaviy ishlar mavzusi tahliliy, ilmiy-tadqiqiy yoki amaliy

yo’nalishida bo’lishi mumkin.

Bo’lajak pedagoglarning bitiruv malakaviy ishlari bo’yicha muammo echimi

yuzasidan tajriba-sinov ishlarini amalga oshirish va olingan natijalarga ishlov

berish, umumlashtirish va tahlil qilish kabilar ifoda etilishi lozim. Bitiruv

malakaviy ishida bakalavr umumkasbiy va mutaxassislik fanlari bo’yicha bilimlar

qo’llanilishini talab qiladigan tugallangan kasbiy pedagogik topshiriqni echadi.

5

Bu ishda bakalavr:

- echilayotgan topshiriq bo’yicha muammo holatining sharhi va bu

masalaning tahlilini beradi;

- kasbiy-pedagogik talablarni ifodalaydi, topshiriqni echish talqinlarini ko’rib

chiqadi va oqilona yo’lni aniqlaydi;

- oqilona yo’lning hisob-kitobi, pedagogik va metodik echimini beradi;

- topshiriq echimi bo’yicha xulosa va takliflarni beradi hamda ularni mos

sohalarida qo’llash imkoniyatini aniqlaydi.

Talabaga bitiruv malakaviy ish topshirigì uchinchi kursda o’qish davomida

beriladi. Ish umumkasbiy va ixtisoslik fanlarni talaba o’zlashtirib borgani sari

to’rtinchi kurs va pedagogik amaliyot davomida mazkur standartda bajarish uchun

ajratilgan vaqt mobaynida bajariladi.

Bitiruv malakaviy ish himoyasini o’tkazish bo’yicha oliy ta`lim muassasasida

rektor buyrugì bilan Davlat attestatsiya komissiyalari tashkil etiladi.

Har kalendar yilida oliy ta`lim muassasasi rektorining taklifi asosida Oliy va

o’rta maxsus ta`lim vazirligining buyrugì bilan ushbu ta`lim muassasasida

ishlamayotgan olimlar, ishlab chiqarishning etakchi mutaxassislari tarkibidan

Davlat attestatsiya komissiyasi raislari tayinlanadilar.

Davlat attestatsiya komissiyalari, mutaxassis tayyorlovchi tayanch oliy ta`lim

muassasasining ilmiy-pedagogik kadrlari tarkibidan, shuningdek, mazkur soha

kadrlarini iste`molchilari bo’lgan ta`lim muassasalarning yuqori malakali

mutaxassislari, turdosh oliy ta`lim muassasalarning etakchi professor-o’qituvchi va

ilmiy xodimlari, O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi tizimidagi muvofiq

sohalar olimlaridan shakllantiriladi.

Bitiruv malakaviy ish himoyasini o’tkazish bo’yicha Davlat attestatsiya

komissiyasining tarkibi oliy ta`lim muassasasi rektori tomonidan himoya

boshlanishidan bir oy oldin tasdiqlanadi.

5140400- Biologiya o’qitish metodikasi yo’nalishi bo’yicha bitiruv malakaviy

ish himoyasiga ta`lim dasturlarini to’liq tugatgan va o’quv rejasida nazarda tutilgan

barcha attestatsiya sinovlaridan muvaffaqiyatli o’tgan shaxslar qo’yiladi.

6

Bitiruv malakaviy ishlar himoyasi (yopiq mavzulardagi ishlardan tashqari)

Davlat attestatsiya komissiyalarining ochiq majlislarida, a`zolarning uchdan ikki

qismi ishtirok etgan holda o’tkaziladi.

Bitiruv malakaviy ishlar bo’yicha o’zlashtirish ko’rsatkichi 100 ballik tizimda

baholanadi hamda attestatsiya komissiyasining majlis bayoni belgilangan tartibda

rasmiylashtirilgandan so’ng shu kunning o’zida e`lon qilinadi.

Davlat attestatsiya komissiyasi bitiruvchilarning yakuniy davlat attestatsiyasi

natijalari asosida ularga 5140400- Biologiya o’qitish metodikasi yo’nalishi

bo’yicha bakalavr darajasidan o’rnatilgan nusxada diplom berish haqida qaror

qabul qiladi.

Davlat attestatsiya komissiyalarining qarorlari ochiq ovoz berish yo’li bilan,

majlisda ishtirok etuvchilarning ko’pchilik ovozi bilan qabul qilinadi. Ovozlar teng

bo’lgan holda, raisning ovozi hal qiluvchi hisoblanadi.

Ushbu metodik tavsiyanoma O’zbekiston Respublikasining «Ta`lim

to’g`risida»gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, oliy ta`lim

muassasasining 5140400- Biologiya o’qitish metodikasi yo’nalishi bo’yicha

bakalavrlarning tayyorgarlik darajasi va zaruriy bilimlar mazmuniga qo’yiladigan

talablar asosidagi Davlat ta`lim standarti hamda Nizomiy nomidagi Toshkent

davlat pedagogika universitetlarida yillar mobaynida to’plangan boy tajribalar

asosida tuzilgan.

Mualliflar tomonidan taqdim etilayotgan mazkur metodik tavsiyanoma

bitiruvchi talabalarga malakaviy ishlarni tayyorlash va ularni himoya kilish

jarayonida zaruriy manba bo’lib xizmat qilishi mumkin. Ushbu qo’llanma asosida

bitiruvchi talabalar malakaviy ishlar mavzularini tanlash va tasdiqlash tartibi

shuningdek, bitiruv malakaviy ishining mazmuni va tarkibiy tuzilishi va

rasmiylashtirish hamda tayyorlash ketma-ketligi bo’yicha ularga qo’yiladigan

umumiy talablarni aniqlab oladilar.

7

OLIY O’QUV YURTLARIDA BAKALAVR BITIRUV MALAKAVIY

ISHNI BAJARISHGA QO’YILADIGAN TALABLAR.

O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirliganing 2010 yil 9

iyundagi 225-sonli buyrugì bilan tasdiqlangan.

1. Bitiruv malakaviy ishni bajarishning maqsad va vazifalari

Bitiruv malakaviy ishni bajarish (keyingi satrlarda malakaviy ish) — oliy

o’quv yurti bakalavriatida talabalarni o’qitishning yakuniy bosqichidir.

Malakaviy ishni bajarish maqsadi:

Ta`lim bo’yicha nazariy va amaliy bilimlarni mus-tahkamlash va kengaytirish,

olingan bilimlarni mu-ayyan ilmiy, ishlab chiqarish, madaniy vazifalarni hal

etishda qo’llash;

Ijodiy ishlash, ishlab chiqilayotgan masalaning (muammoning) qo’yilish

jarayonidan boshlab, uni to’la nihoyasiga etkazish bo’yicha qaror qabul qilishda

bo’lgan masùliyatni his etishga o’rgatish;

2. Bitiruv malakaviy ishlarning mavzusi

Malakaviy ishlar mavzusi muammoning zamonaviy holatini fan, ta`lim va

madaniyatning istiqboliy rivojlanishini aks ettirishi kerak.

Malakaviy ishlar mavzusi mutaxassis chiqaruvchi kafedra tomonidan

belgilanadi va oliy o’quv yurti yoki fakultetning ilmiy kengashi tomonidan

tasdiqlanadi hamda uch yilda bir martadan ortiq qayta ko’rib chiqilmaydi.

Malakaviy ishlar mavzusining yillik ro’yxati bitiruv amaliyoti boshlanishiga

qadar yoki bitiruv kursining boshida e`lon qilinadi.

Talabalarga (reytinglari bo’yicha kamayish tartibida) malakaviy ishlarning

mavzularini tanlash huquqi beriladi. Talaba yoki talabaning o’qishi uchun to’lov-

kontrakt mablagìni to’lovchi buyurtmachi zaruriy asoslar bilan malakaviy ishlar

mavzusi bo’yicha o’z variantlarini taklif etishlari mumkin.

Malakaviy ish mavzusi va rahbarni talabaga biriktirish kafedraning

taqdimnomasi bo’yicha rektorning buyrugì bilan rasmiylashtiriladi .

Ish rahbari, malakaviy ishning mavzusiga muvofiq talabaga malakaviy ishga

tegishli materiallarni to’plash bo’yicha (jumladan, malakaviy amaliyot o’tkazish

8

davrida ham) topshiriq beradi. Topshiriqning shakli oliy o’quv yurtining o’quv

bo’limi tomonidan belgilanadi. Topshiriq malakaviy ish bilan birgaliqda Davlat

attestatsiya komissiyasiga taqdim etiladi.

3. Malakaviy ishni bajarishga rahbarlik qilish

Malakaviy ishlarga rahbarlar ushbu oliy o’quv yurtining professor va

dotsentlari yoki ilmiy xodimla-ri boshqa muassasa malakali mutaxasislari safidan

tayinlanadi.

Malakaviy ish rahbari:

topshiriq beradi;

malakaviy ishning bajarilish jadvalini rejalashtiradi;

asosiy adabiyotlar, ma`lumot va arxiv materiallarini hamda mavzu bo’yicha

boshqa manbalarni tavsiya etadi;

talabalar bilan muntazam ravishda konsultatsiyalar o’tkazadi;

malakaviy ishning bajarilish jarayonini nazorat etadi;

talaba bajargan malakaviy ishning sifati va muallifligiga javob beradi,

mavzularining qaytarilishiga yoki ko’chirilishiga yo’l qo’ymaydi.

Malakaviy ish rahbarining taklifiga binoan, kafedra malakaviy ishga rahbarlik

qilishga ajratilgan vaqt byudjeti hisobidan ishning ayrim bo’limlari bo’yicha

konsultantlarni taklif etishi mumkin.

Malakaviy ishning bo’limlari bo’yicha konsultantlar etib, oliy o’quv

yurtlarining professorlari va dotsentlari, ilmiy xodimlari hamda ilmiy tekshirish

institutlarining xodimlari tayinlanishi mumkin. Konsultantlar talaba bajargan

ishning muvofiq qismini tekshiradilar.

Mutaxassis chiqaruvchi kafedra malakaviy ishga qo’yiladigan majburiy

talablar hajmini belgilagan holda malakaviy ishni bajarish bo’yicha uslubiy

qo’llanmalarni ishlab chiqadi va talabalarni ta`minlaydi.

Malakaviy ish berilgan topshiriq asosida shaxsan talaba tomonidan bajariladi.

Malakaviy ishning har bir bo’limi muvofiq asoslar, qarorlar va xulosalar bilan

yoritiladi. Malakaviy ishda, ilgari bajarilgan mustaqil ishlarning natijalari yoki

boshqa mualliflarning (ilmiy ma`ruzalar va maqolalari, kurs ishlari va loyihalari,

9

albatta, nomlari ko’rsatilgan hodda) ishlari aks ettirilishi yoki ulardan foydala-nish

mumkin.

Tushuntirish qismi (poyasnitel`naya zapiska) malakaviy ishning mazmunini

qisqa va muayyan shaklda ifodalashi lozim Zaruriy hollarda tushintirish qism-ga

rasmlar, diagrammalar va boshqalar, shuningdek, zaruriy qo’shimcha axborot

yozilgan disketlar ilova etilishi mumkin.

Tushuntirish qismi qo’l yozma tarzida rasmiylashtirilgan bo’lishi shart.

Tushuntirish qismi kamida 10-15 ming so’z hajmida belgilanadi.

Mavzu bo’yicha olingan natijalar diagrammalar, rasmlar shaklida DTSlar

talablariga qat`iy muvofiq kelishi zarur.

Kafedraning tavsiyasiga binoan malakaviy ish chet tillarning birida bajarilishi

mumkin. Chet tilda bajarilgan ishga davlat tilidagi annotatsiya ilova etiladi va

himoya vaqtida tarjima ta`minlanadi.

4. Malakaviy ishning bajarilishi

Malakaviy ish oliy o’quv yurtining, odatda, ushbu maqsadda maxsus ajratilgan

xonalarida bajariladi. Kafedra tomonidan tuzilgan shartonoma asosida O’zRFA

“Botanika” Ilmiy ishlab chiqarish markazi, O’zRFA “Mikrobiologiya” instituti,

O’zRFA “Biokimyo” instituti, O’zRFA Fiziologiya va biofizika institutlarida

bajarilishi mumkin.

Malakaviy ishning bajarilishi bo’yicha talabaning hisobot berish muddatlarini

dekanat nazorat etadi. Dekanat belgilagan muddatlarda, talaba malakaviy ishning

bajarilishi haqida rahbar va kafedra mudiri oldida hisobot beradi. Kafedra mudiri

malakaviy ishning tayyorlik holatini belgilaydi.

Talaba ish muallifi, tanlangan qarorning to’g`riligiga va uning topshiriqqa

muvofiqligiga, malakaviy ishda ko’chirmachilik holatining yo’qligiga javob

beradi.

5. Malakaviy ishni himoya qilish

Belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan malakaviy ish talaba tomonidan

rahbarga taqdim etiladi. Rahbar, malakaviy ish talab darajasida bajarilganligiga

ishonch bildirgandan so’ng, ishni o’z taqrizi bilan birga kafedra mudiriga taqdim

10

etadi. Taqrizda talabaning faolligi, qabul qilingan qarorlardagi yangiliklar va

malakaviy ishning boshqa ijobiy tomonlari tavsiflanadi. Kafedra mudiri, taqdim

etilgan materiallar asosida, malakaviy ishni talaba tomonidan DAK da himoya

qilishga kiritish haqida qaror qabul qiladi. Agar, kafedra mudiri talabaning

malakaviy ishini himoyaga kiritish mumkin emas deb hisoblasa, masala kafedra

majlisida, rahbar ishtirokida muhokama etiladi. Kafedra majlisining bayonnomasi

fakultet dekani tomonidan tasdiq uchun rektorga taqdim etiladi.

Himoyaga kiritilgan malakaviy ish taqrizga yuboriladi.

Taqrizchilar tarkibi bitiruvchilarni ilmiy yo’nalishi bo’yicha mutaxassislari

tanlanadi. Taqrizchilar sifatida oliy o’quv yurtlarining professor va o’qituvchilari

ham jalb etilishi mumkin.

Fakultet dekani malakaviy ishni taqriz bilan himoya uchun DAK ga yuboradi.

Bitiruv malakaviy ishni himoya qilish tartibi O’zbekiston Respublikasi oliy

o’quv yurtlari bitiruvchilarini yakuniy davlat attestatsiyasi to’g`risidagi Nizomda

belgilangan.

Malakaviy ish himoyadan so’ng (kamida 10 yil) oliy o’quv yurtida saqlanadi.

Har xil sabablar bo’yicha malakaviy ishni boshqalarga topshirish zaruriyati mavjud

bo’lgan holda (tadbiq etish, tanlovlar va hakozo), ishdan nusxa olinadi (ishning asl

nusxasi oliy o’quv yurtida qoldiriladi).

1. BITIRUV MALAKAVIY ISHINIG MAQSAD VA VAZIFALARI

Bitiruv malakaviy ish talabaning o’qish davrida egallagan nazariy va amaliy

bilimlari asosida bajargan ilmiy-tadqiqot ishlarining natijasi hisoblanadi.

Bitiruv malakaviy ishning maqsadi talabalarning barcha blok fanlari bo’yicha

olingan nazariy va amaliy bilimlarni mustahkamlash va kengaytirish, bu bilimlarni

muayyan ilmiy, ishlab chiqarishni hal etishda qo’llashdan iboratdir. Talaba

uzluksiz ta`lim turlari bo’yicha o’quv dasturlari, o’quv rejalari bilan tanish bo’lishi,

mutaxassislik fanlarini o’qitish metodikasi, pedagogika va psixologiya fanlari,

yangi pedagogik texnologiyalarni chuqur bilishi va bilimlarni amalda qo’llay olishi

kerak.

11

Bitiruv malakaviy ishning vazifasi olib borilgan tadqiqot mavzusi bo’yicha

olingan umumiy axborotni mustahkamlashni, manbalardan to’plangan ilmiy va

amaliy dalillarni tizimli tarzda izchil tartibga solishni nazarda tutadi.

Bitiruv malakaviy ishning muallifi ilmiy tadqiqotni mustaqil olib borishi,

ta`limiy muammolarni topishi va ularni hal qilishning umumiy metod va

qoidalarini amalda qo’llay bilishi, tahlil qila olishi, natijaning samardorligini

ko’rsata bilishi kerak.

Bitiruv malakaviy ishning vazifalari sifatida mutaxassislik va biror ixtisos

bo’yicha tayyorlash sohasida ilmiy-tadqiqot va amaliy ishlarda bilimlarni

mustahkamlash, mustaqil holda ma`lumotlarni izlash va muayyan muammolarni

echish, tanlangan mavzu bo’yicha kasbiy, pedagogik va psixologik kategoriyalar,

xodisalar va muammolar mohiyatini ochish, mavjud materiallarni tizimlashtirish,

taxlil qilish va qayta ishlash, uzluksiz ta`lim tizimida ta`lim sifati va

samaradorligini oshirishga yo’naltirilgan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish va

h.k.lardan iborat.

Bitiruv malakaviy ishning yozilishi, tayyorlanishi va ochiq himoya qilinishi

talabaning mutaxassisligi bo’yicha tanlagan mavzusi negizida nechog`lik mustaqil

tadqiqot olib borish tajribasiga ega bo’lganligini aniqlab beradi.

2. BITIRUV MALAKAVIY ISHLAR MAVZULARINI TANLASH VA

TASDIQLASH TARTIBI

2.1 Umumiy talablar

Bitiruv malakaviy ish talabaning oliy ta`lim muassasasidagi barcha ta`lim

olish davrlarida egallagan nazariy bilimlarini tizimlashtirish, tadqiqot, tajriba-sinov

va loyihalash metodikalarini amaliyotda qo’llay olish ko’nikmasini nazorat qilish,

shuningdek, bitiruvchi talabaning zamonaviy kasb-hunar ta`limi soxasida kasbiy

majburiyatlarni mutaxassis sifatida bajarishga tayyorgarlik darajasini aniqlash

maqsadida amalga oshiriladi. Bitiruv malakaviy ish mavzulari Respublikamizda

o’rta maxsus ta`lim muassasalari o’quv dasturlariga mos ravishda, Davlat ta`lim

12

standartlarida belgilangan talablarga asoslangan holda, zamonaviy fan yutuqlari va

texnologiyalarini xisobga olgan xolda tuziladi.

Bitiruv malakaviy ishning asosiy vazifalari:

olingan mutaxassislik va biror ixtisos bo’yicha tayyorlash sohasida ilmiy-

tadqiqot va amaliy ishlarda bilimlarni mustahkamlash;

mustaqil ma`lumotlarni izlash va muayyan muammolar yuzaga kelish

maqsadlarida vaziyatlarni o’rganishga bo’lgan bilimlarni egallash;

bitiruv malakaviy ishda qo’yilgan vazifalarni bajarishda tadqiqot, tajriba-

sinov va loyihalash metodikalarini o’zlashtirganlik darajasini namoyish etish;

real sharoitlarda talabaning ishga tayyorgarlik darajasining namoyon

bo’lishi;

tanlangan mavzu bo’yicha kasbiy, pedagogik va psixologik kategoriyalar,

xodisalar va muammolar mohiyatini ochish;

mavjud materiallarni tizimlash, taxlil qilish, xulosa chiqarish;

mutaxassislik samaradorligini oshirishga yo’naltirilgan taklif va tavsiyalar

ishlab chiqish va h.k.lardan iborat.

Bitiruv malakaviy ish:

ilmiy tadqiqotning dastlabki ma`lumotlarini tizimlashtirilgan holda

saqlashi;

tanlangan mavzu bo’yicha tadqiqotning bajarilish yo’llari va natijalarini

ifodalashi;

olingan mutaxassislik va biror ixtisos bo’yicha tayyorlash sohasida

mustaqil ilmiy-tadqiqot va amaliy ishlarni o’z ichiga olishi;

yangi dalillar va hodisalar yoki zamonaviy ilmiy nuqtai nazarlar bilan

avvaldan ma`lum bo’lgan shartlar umumlashtirilgan ma`lumotlarni o’z ichiga

olishi;

munozarali va bahsga sabab bo’lgan xarakterdagi meteriallarni qamrab

olishi lozim.

Bitiruv malakaviy ishni bajarish jarayonida talaba turli ma`lumotlar

beradigan yordamchi adabiyotlar, davlat ta`lim standartlari, texnologik ko’rsatma

13

va me`yoriy hujjatlardan foydalanishni o’rganishi, mustaqil ravishda hisob-kitob

va loyihalash ishlarini bajara olishi va turli jadval va sxemalar tuza olishi, fan va

texnikaning ilg`or yutuqlarini xisobga olgan xolda ta`lim jarayonlarini to’g`ri

tashkil eta olishi, yangi asbob-uskuna va jihozlarni tanlashi hamda texnologik

jarayonni loyihalay olishi lozim. SHu bilan birga o’rta maxsus ta`limi tizimi, soha

bo’yicha kasb-hunar kollejlari o’quv dasturlari va o’quv rejalari bilan tanish

bo’lishi, mutaxassislik fanlarini o’qitish metodikasi, pedagogika va psixologiya

fanlari, zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini chuqur bilishi hamda

bu bilimlarini amalda qo’llay oladigan bo’lishi kerak.

Bitiruv malakaviy ish talabaning:

turli xil nuqtai nazarlarni hisobga olgan holda kasbiy-pedagogik

masalalarning ko’prok maqbul variantlarini tanlashi va mantiqiy fikrlashi;

mavzuni aniq ifodalashi va uning dolzarblik darajasini baholashi;

qo’yilgan vazifalarni echishda tanlangan metodlarni asoslashi;

manbalar, adabiyotlar va boshqa lug`aviy-axborot materiallari bilan mustaqil

ishlashi;

ularni nazariy tahlil qilishi;

zarur dalillar, raqamli ma`lumotlarni tanlashi, ularni tahlil qilishi va

sharhlashi, shuningdek, ularni jadval yoki boshqa illyustrativ shakllarda namoyish

etishi;

asoslangan xulosalar chiqarishi, ishning ilmiy natijalarini ifodalashi va

amaliy tavsiyalar berishi;

o’z fikrlarini xatosiz, adabiy tilda bayon etishi, ishni to’g`ri

rasmiylashtirishi;

olingan natijalar taqdimotini zamonaviy axborot-kommunikatsion

texnologiyalarni qo’llagan holda o’tkazishi kabi mahorati to’g`risida dalolat berishi

lozim.

14

2.2 Bitiruv malakaviy ishlar mavzulariga qo’yiladigan talablar

Bitiruv malakaviy ishning namunaviy mavzulari mutaxassislar tayyorlovchi

kafedralar tomonidan ishlab chiqiladi. Mavzular alohida hujjat sifatida taqdim

etilib, davlat va jamiyat talablari asosida davriy yangilab turiladi.

Namunaviy mavzular asosida shakllangan bitiruv malakaviy ish mavzui ilmiy

va amaliy jihatdan dolzarb bo’lishi lozim.

Bitiruv malakaviy ish mavzuining shakllanishi kasb-hunar ta`limi

samaradorligini oshirishga qaratilgan muayyan amaliy masalalarni hal etish

ko’zlanganligi to’g`risida aniq tasavvur berishi lozim.

Mavzu tanlashda talabani keyingi ilmiy tadqiqot ishlari olib borishini nazarda

tutgan holda bitiruv malakaviy ish mavzusining nomzodlik va hatto doktorlik

dissertatsiyalari yozishda ham dolzarb bo’lishiga erishish lozim. Bitiruv malakaviy

ish uchun tanlangan mavzu nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari tayyorlashda

ham davom etishini maqsad qilib qo’yiladi.

Tavsiya qilinayotgan va tanlangan mavzuning o’quv jarayonida albatta

foydalanishini nazarda tutmoq lozim. Buning uchun o’qilayotgan ma`ruza yoki

olib borilayotgan amaliy mashg`ulot dasturida o’z ifodasini topishiga erishish va

dars jarayonida tanqidiy fikrlar bildirilishi alohida vazifa qilib belgilab qo’yilishi

lozim. Bitiruv malakaviy ish mavzulari har o’quv yilida 20 – 30 % yangilanadi.

Bitiruv malakaviy ishi mavzulari Respublikamizdagi o’rta maxsus ta`lim

muassasalari o’quv dasturiga mos ravishda, Davlat Ta`lim standartlarida

belgilangan talablarga asoslangan holda, zamonaviy fan yutuqlari va texnologiyasi

hamda ilmiy tekshirish institutlari tomonidan tuzilishi kerak.

Bitiruv malakaviy ish mavzusini ifodalashda Biologiya va inson hayotiy

faoliyati muhofazasi yo’nalishiga mos bo’lgan mavzuni tahlil qilamiz. Bunda

birinchi qismida ishning umumiy tasnifi, mavzuning dolzarbligi, mavzuning

o’rganilganlik darajasi, adabiyotlar taxlili, tadqiqot maqsadi va vazifalari, tadqiqot

ob`ekti va predmeti, tadqiqot usullari, ilmiy yangiliklari, tadqiqot natijalarining

ilmiy va amaliy ahamiyati, bitiruv malakaviy ishining asosiy mazmuni, olingan

15

natijalari va ularning taxlili va ikkinchi qismida ta`lim-tarbiya masalalari va

o’qitish jarayonining metodik asoslari aks ettirilishi kerak.

Bitiruv malakaviy ish mavzulari bankini yaratishda mavzularni

shakllantirishni obèktni tayyorlash texnologiyasi orqali kompleks yondashuv va

ta`lim-tarbiya masalalari va o’qitish metodikasini uygùnlashtirish tamoyilida

amalga oshirishni maqbul deb hisoblaymiz.

Bitiruv malakaviy ish mavzuini aniq ifodalash jarayonida ilmiy izlanish

yo’nalishi va metodlari, tadqiqot maqsadi va vazifalari, obèkti va predmeti

hisobga olinishi lozim.

Bitiruv malakaviy ishlarning sifatini yaxshilash, mavzularning qaytarilishi

yoki ko’chirmachilik holatlarining oldini olish maqsadida keng qamrovli mavzular

bankini yaratish muhim. Bunda bitiruv malakaviy ish mavzusini shakllantirishga

ta`lim mazmuni, metodlar, ta`lim vositalari va shakllari, tarbiyalash, shaxsiy va

individual sifatlarini rivojlantirish hamda texnik obèktlar asosida yondoshish

mumkin. Biologiya va inson hayotiy faoliyati muhofazasi yo’nalishi bo’yicha

ta`lim olayotgan talabalarning bitiruv malakaviy ishlari mazmunida soha ixtisosligi

bo’yicha hamda pedagogika, psixologiya va kasbga oid fanlarni o’qitish metodikasi

bo’yicha olgan bilim va ko’nikmalari namoyon bo’lishi kerak.

Tadqiqot maqsadi va vazifalari quyidagi so’zlar bilan yakunlanishi lozim:

«…tadqiq qilish», «…. shakllantirish (rivojlantirish)», «… loyihalash (ishlab

chiqish)», «…tahlil qilish (baholash)», «…kuchaytirish (susaytirish)», «…sifatini

yaxshilash (samaradorligini oshirish)» va h.k. Shuningdek, bunda maqsad va

vazifalar uygùnligiga erishish joiz. Masalan: «…tahlil qilish va yuzaga keltirish»,

«…loyihalash va baholash».

16

1-jadval

2. Ta`lim-tarbiya masalalari va o’qitish metodikasi bo’yicha

1 Psixologik

jihatlari bo’yicha

O’quvchilarning -

-kasbiy qiziqishlarini shakllantirish;

-faolligini oshirish;

-kasbga moyilligi kuchaytirish;

-qobiliyatini rivojlantirish;

-xotirasini mustahkamlash.

2 Shaxsni

tarbiyalash

bo’yicha

-Tarbiya metodlari tanlash;

-Tarbiya usullari tanlash;

-Tarbiya shakllari tanlash;

-Tarbiya vositalari tanlash;

-Nutq madaniyatini rivojlantirish;

-O’quvchilar faoliyatini rag`batlantirish yo’llari;

-Yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanish;

-Axborot texnologiyalaridan foydalanish;

O’quvchilarni – umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash; -milliy

qadriyatlar ruhida tarbiyalash; -estetik tarbiyalash;

-O’quvchilarda mehnat va kasbiy tarbiya sifatlarini shaklantirish;

-O’quvchilarda iqtisodiy tarbiya;

-Ekologik tarbiya;

-Axloqiy tarbiya;

-O’qitish jarayonida ulug` mutaffakirlarning pedagogik merosini

o’rganish.

3 O’qitish

metodikasi

bo’yicha

-O’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini shakllantirish;

-O’qitishning muammoli metodlaridan foydalanish;

-Hikoya, suhbat usullaridan foydalanish;

-Aqliy hujum metodidan foydalanish;

-Rolli o’yinlar metodidan foydalanish;

-Ishbilarmonlik o’yinlari metodidan foydalanish;

-O’quv adabiyotlari bilan ishlash malakalarini shakllantirish;

-Mashqlar bajarishni o’rgatish;

-Laboratoriya mashg`ulotlarini o’tkazish metodikasi;

17

-O’quvchilar o’zlashtirishini nazorat qilishning optimal variantlari;

-Dars turlaridan to’g`ri foydalanish;

-Ishlab chiqarish korxonalariga ekskursiyalar tashkil etish metodikasi;

-O’quvchilar faoliyati natijalarini nazorat qilish va baholash metodikasi;

-O’qitish metodlarining optimal variantlarini tanlash.

Bitiruv malakaviy ishni bajarish jarayonida tadqiqot ob`ekti sifatida uzluksiz

ta`lim tizimining barcha ta`lim muassasalaridagi ta`lim tarbiya jarayoni bo’lishi

mumkin:

Tadqiqot predmeti sifatida esa quyidagilar ishtirok etishi mumkin:

ta`lim tizimi;

o’quv-biluv faoliyati;

ta`lim-tarbiya jarayoni;

o’qitishning samaradorlik tavsifi va x.k.

Bitiruv malakaviy ish mavzulari bankini mavzular mazmuni bo’yicha

muayyan tartibga solish va tasniflash uchun bitiruv malakaviy ishni kodlash

tizimini shakllantirish maqsadga muvofiq bo’ladi. Bunda bitiruv malakaviy ishlari

mavzusining kodi soha yo’nalishi va tayanch hamda fundamental bilimlar asosida

shakllanganligining ketma-ketligi belgilanadi.

2.3 Malakaviy ishlar mavzularini tanlash va tasdiqlash

Bitiruv malakaviy ish uchun materiallar to’plashga talabaning pedagogik

amaliyotini o’tagan ta`lim muassasasi tadqiqot bazasi bo’lishi mumkin. Talabaning

bitiruv malakaviy ish ximoyasiga tayyorgarlik jarayoni tanlagan mavzu va

yo’nalishi bo’yicha xal etilayotgan masala xususiyatiga muvofiq bo’lgan majburiy

shartlardan biri xisoblanadi.

Bitiruv malakaviy ish mavzuini tanlash va tasdiqlash jarayoni talaba mavzu

va ilmiy rahbar tanlaganidan boshlanadi. Talaba bitiruv malakaviy ish mavzuini

tanlashi bilan darhol uni tasdiqlash uchun 1-ilovada ko’rsatilgan shaklda tayanch

kafedra mudiri nomiga ariza berishi lozim. Bitiruv malakaviy ish mavzui va ilmiy

rahbarlari oliy ta`lim muassasasi rektori buyrug`i asosida bitiruvchi kurs o’quv

yilining birinchi yarimida tasdiqlanadi.

18

3. BITIRUV MALAKAVIY ISHNI BAJARISHDA TASHKILOTLAR

VAZIFALARI

3.1 Universitet tayanch kafedralari vazifalari

Universitet tayanch kafedralari bitiruv malakaviy ishning bajarilish jarayoniga

ilmiy rahbarni, fakultet dekanlari esa ma`muriy rahbarlikni ta`minlaydi.

Talaba tayanch kafedralaridan biriga ariza yozgandan keyin u yoki bu

kafedraga berkitiladi. Ariza kafedra yig`ilishida ko’rib chiqilish jarayonida bitiruv

malakaviy ish yoki loyiha mavzui ilk bor aniq ifoda etiladi. Bitiruv malakaviy

ishga rahbarlik qilish tartibiga ko’ra boshqa tashkilot va muassasalardan yuqori

malakali amaliyotchi-mutaxassislar, shuningdek, kafedraning ko’proq tajribali

o’qituvchilari belgilanishi mumkin.

Kafedra mudiri talabalarning pedagogik amaliyotini o’tash jarayoni va ular

tomonidan bitiruv malakaviy ishning bajarilishini doimiy nazorat qilib boradi.

Talaba pedagogik amaliyotini o’tab bo’lishi bilan kafedraga amaliyot o’tagan

joyidan o’z faoliyati bo’yicha yozma tavsifnoma va olingan tadqiqot natijalari

xaqida qisqacha hisobot topshiradi.

3.2. Ilmiy rahbar, ilmiy maslahatchi vazifalari va talaba majburiyatlari

Bitiruv malakaviy ish ilmiy rahbari:

talabaga bitiruv malakaviy ishni tayyorlash jarayonida ilmiy, metodik va

amaliy yordam ko’rsatishi;

talabaga mavzuni tanlash, ishni bajarishda bitiruv malakaviy ish mavzui va

tarkibiy tuzilmasi tasdiqlangan so’ng belgilangan vazifalarni ishlab chiqish(2-

ilova)ga ko’maklashishi;

talabani mavzu bo’yicha ilmiy izlanishda zarur bo’ladigan manba va

adabiyotlarni izlashga yo’naltirishi hamda tadqiqotni amalga oshirishda

qo’llaniladigan metodikalarni tanlashga yordam berishi;

19

talabaga muntazam maslahat berib borishi, «Bitiruv malakaviy ishni

tayyorlash jadvali»ni nazorat qilishi (3-ilova), talabaga DAK yig`ilishida himoya

qilish jarayoniga kirish so’zi va taqdimotlarni tayyorlash uchun zarur bo’lgan

yordamni ko’rsatishi;

belgilangan vaqt davomida bitiruv malakaviy ishning bajarilishini

ta`minlash maqsadida ba`zi bir qismlari uchun maslahatchilarni biriktirish bo’yicha

kafedraga taklif kiritishi;

bitiruv malakaviy ish xaqida 10-ilovada keltirilgan shaklda yozma xulosa

berishi lozim.

Talaba muntazam ilmiy rahbar tomonidan belgilangan hamda «Bitiruv

malakaviy ishni tayyorlash jadvali» qayd qilingan vaqtlarda olingan natijalar

haqida hisobot berib borishi lozim.

Talabaning ilmiy rahbar ko’rsatmalarini bajarmasligi yoki besabab

maslahatlarga kelmasligi bitiruv malakaviy ishga rahbarlikdan voz kechishga asos

bo’ladi.

Talaba tadqiqotni amalga oshirish jarayonida olingan natijalarning ilmiy

ishonchlilik darajasi uchun to’liq javobgarlikni oladi. Ilmiy rahbar olingan natijalar

ishonchliligini baholashda ishtirok etadi.

Talaba bitiruv malakaviy ishni o’z muddatida bajara olmasa, o’quv kurslarini

yakunlagandan so’ng uch yil davomida himoya qilish xuquqi beriladi. Berilgan

vaqt mobaynida u ilmiy rahbari va ilmiy maslahatchisini almashtirish, shuningdek,

unga bitiruv malakaviy ishni tayyorlashda ilmiy va metodik yordam ko’rsatuvchi

boshqa bir kafedrani tanlash xuquqiga ega.

Bitiruv malakaviy ish ilmiy maslahatchisi:

Bitiruv malakaviy ish maslahatchisi kafedrada faoliyat ko’rsatayotgan ilmiy

darajasi bo’lmagan o’qituvchiga ilmiy rahbarlik qilishi uchun biriktirilgan ilmiy

darajaga yoki ilmiy unvonga ega professor-o’qituvchilardan tayinlanadi.

talabaga bitiruv malakaviy ishni tayyorlash jarayonida o’z mutaxassisligiga

mos qismini tayyorlashga ilmiy, metodik va amaliy yordam ko’rsatishi;

20

talabani mavzu bo’yicha ma`lum qismini yoritishda zarur bo’ladigan manba

va adabiyotlarni izlashga yo’naltirishi hamda tadqiqotni amalga oshirishda

qo’llaniladigan metodikalarni tanlashga yordam berishi;

talabaga muntazam umumkasbiy, ixtisoslik va metodik jihatdan maslahat

berib borishi, «Bitiruv malakaviy ishni tayyorlash jadvali»ni nazorat qilishi;

belgilangan vaqt davomida bitiruv malakaviy ishning bajarilishini

ta`minlash maqsadida ba`zi bir qismlari uchun maslahatlarini kafedradagi bitiruv

malakaviy ishlarni muhokama qilish jarayonida bayon qilish;

bitiruv malakaviy ish xaqida 10-ilovada keltirilgan shaklda yozma taqriz

berishi lozim.

Talabaning ilmiy maslahatchi ko’rsatmalarini bajarmasligi yoki besabab

maslahatlarga kelmasligi bitiruv malakaviy ishga maslahatchilikdan voz kechishga

asos bo’ladi.

Bitiruv malakaviy ishni tayyorlash jarayonida talabaning

majburiyatlari:

Bitiruv malakaviy ishni bajarish jarayonida talaba butun o’quv faoliyatida

olgan bilimlari, egallagan ko’nikmalari asosida quyidagi kasbiy malakaviy

talablarga ega bo’lishi lozim:

Vazirlar mahkamasining ta`lim to’g`risidagi me`yoriy hujjatlari bilan ishlay

olishi;

Davlat ta`lim standartlarida ko’rsatilgan me`yoriy talablarga to’liq amal

qilishi;

o’quv rejasiga muvofiq tarzda faoliyat yurita olishi;

ijodiy izlanish asosida ta`lim mazmuniga tegishli o’zgartirishlar kirita olishi;

elektron darsliklar uchun animatsiyali taqdimotlar yarata olishi;

ko’rgazmali qurollar va tarqatma materiallar tayyorlay olishi;

biologiya sohasiga oid zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalari

asosda dars o’ta olishi;

muammoli ta`limni amalga oshirish va uning o’ziga xos xususiyatlarini

takomillashtirib borishi;

21

o’quvchi-talabalar bilan do’stona munosabatlarni shakllantira olishi;

pedagogik madaniyat va kasbiy mahoratga ega bo’lishi;

o’quvchi-talabalar bilan individual va tabaqalashtirilgan holda ta`limni

amalga oshira olishi;

iqtidorli o’quvchilarni izlash va ular bilan individual ishlash rejasini tuza

olishi;

o’quvchi-talabalarning mustaqil faoliyat ko’rsatishini ta`minlay olishi;

o’quvchi-talabalar uchun pedagogik, psixologik va kasbiy yo’nalishlarda

qo’shimcha mashg`ulotlar tashkil etishi;

mustaqil ta`lim jarayonida o’quvchilarning ilmiy-ijodiy qobiliyatlarini

shakllantirishi;

darsni rejalashtirish jarayonida vaqtdan samarali foydalanish uchun

auditoriyaga beriladigan axborotni to’g`ri taqsimlay olishi;

darsda beriladigan axborot hajmi va o’quvchini o’zlashtirish darajasini

inobatga olgan holda metodika qonuniyatlarini ishlab chiqishi va ulardan eng qulay

metodlar va usullarni tanlab tadbiq eta olishi;

darsda qo’yilgan aniq maqsadga erishish uchun belgilangan vazifalar echimi

asosida kafolatli natijani qo’lga kiritish;

erishilgan yutuq va kamchiliklar yuzasidan o’z-o’zini tahlil etish va o’z

faoliyatiga tanqidiy baho berishi;

o’qitish jarayonida pedagogik-psixologik usullarni to’g`ri tanlay olishi va

ularni qo’llash uchun yangi tavsiyalar berib borishi;

texnologik jarayonlarni o’qitish tamoyillari va metodlari asosida estetik

hamda iqtisodiy samaradorlik tomonlarini o’rganish;

biologik fanlarni o’qitishning umumiy tamoyillari va metodlarini ishlab

chiqish;

elektron darsliklar asosida ta`lim bera olishi (mavzuni yoritish jarayonida

elektron darsliklar imkoniyatlari yordamida taqdimotlar namoyish etishi);

22

ta`lim jarayonida masofadan o’qitishni tashkil eta olishi (ushbu holatda

masofadan o’qitish metodlari taxlil qilishi va ularni qo’llash uchun tavsiyalar

ishlab chiqishi);

o’quvchilarda tanqidiy fikrlashni yuzaga keltira olishi (auditoriyaga

berilayotgan axborotni turli usullar, tarqatma materiallar asosida mavzu bo’yicha

muammoli vaziyatlarni yarata olishi hamda o’tilayotgan mavzuga o’quvchilarning

tanqidiy fikrini shakllantirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqishi);

interfaol metodlardan foydalanib o’qitishni tashkil etishi;

auditoriyani psixologik jihatdan boshqara olishi;

o’quvchilarda mavzu bo’yicha savollar, bahslar sharoitini yaratishi;

darsning yutuq va kamchiliklarini aniqlab, barcha o’z fikrini ifodalash

imkonini beruvchi usullarni tavsiya etishi;

o’quvchilarning ijodiy imkoniyatlarini faollashtirish maqsadida auditoriyada

psixologik muloqot o’rnatish uchun kichik guruhlarni shakllantira olish;

darsda belgilangan vazifa va muammodan kelib chiqadigan maqsadlarni

ifodalay olishi;

auditoriyada tashkil etilgan guruhlarda pedagogik gòyalar tizimini

shakllantira olishi;

guruh a`zolari tomonidan tashlangan pedagogik gòyalarni tizim holiga

keltirib tasniflashi;

keltirilgan gòyalarni destruktivlashi, ya`ni amalga oshish imkoniyatiga

qarab baholashi;

o’quvchilar tomonidan bildirilgan tanqidiy mulohazalarga obèktiv baho

bera olishi;

o’quvchilarning tanqidiy, tahliliy va aniq mantiqiy fikrlashlarini rivojlatirish

uchun ularga o’z fikrini yozma yoki og`zaki shaklda ixcham bayon etish va

himoya qilishga tegishli shart-sharoitlar yaratishi;

ta`lim berish jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qanday

qo’llash va o’qitish uchun lozim bo’ladigan me`yoriy hujjatlarni tuza olishi;

23

mavzu bo’yicha dastur, yordamchi chizmalar, tarqatma materiallar va o’z

fikrini o’zgalarga etkaza olishi hamda himoya qila olishi;

dars yakunida o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilgan bilimlarni tartibga

solishi va ularni umumlashtira olishi;

ob`ektlar miqdoriy va sifat munosabatlarini ifodalash uchun matematik

metodlarni qo’llashi;

eksperiment ma`lumotlarini ishlab chiqishning asosiy usul va yo’riqlaridan

foydalanishi;

olingan natijalarning foydalanish chegarasini baholab va ular ierarxik

tuzilishini hisobga olib modellarni tadqiq etishi;

uzluksiz ta`lim muassasalarida o’quv jarayonini tashkil etishi va

o’tkazilishiga ko’maklashishi;

tadqiqotlarda ishtirok etishi, ma`lumotlarni to’plashi, umumlashtirishi va

tahlil etishi va x.k.

4. MALAKAVIY ISHNI TAYYORLASH TARTIBI

4.1 Bitiruv malakaviy ishni bajarish jarayoniga tayyorgarlik

Bitiruv malakaviy ishni bajarishga tayyorgarlik jarayoni talabaga tanlangan

mavzuning o’rganilganlik darajasini baholashga yordam beruvchi adabiyotlar,

monografiya va o’quv qo’llanmalar, ilmiy maqolalar bilan tanishishdan

boshlanadi.

Manba va adabiyotlar bilan ishlash jarayonida tadqiq etilayotgan u yoki bu

muammoga taalluqli bo’lgan dalil va voqealarni yozib olish tavsiya etiladi.

Yozib olingan ma`lumotlar ko’pchilik hollarda materialni qayta ishlash va

guruhlashda qiyinchilik tug`dirmasligi uchun bitta varaqqa joylashtirilishi

maqsadga muvofiqdir. Buning uchun ma`lumotlar chiqqan manba va

adabiyotlarning qaeridan yozib olinganligini aniq ko’rsatish talab etiladi.

Manba va adabiyotlar o’rganilib bo’lgach esa, bitiruv malakaviy ishning to’liq

rejasini tuzishi va uni ilmiy rahbar bilan, zarur hollarda esa ilmiy maslahatchi bilan

24

kelishishi lozim. Ushbu rejaga ish jarayonida aniqlik kiritish mumkin. Uning oxirgi

varianti asosiy manba va adabiyotlar bilan ishlab bo’lgach tuziladi va u ilmiy

rahbar tomonidan tasdiqlanib, muhim hujjatga aylanadi, unga kiritiladigan

o’zgarishlarni faqat rahbar roziligi bilan amalga oshirish mumkin.

Bitiruv malakaviy ishni o’z vaqtida va sifatli bajarish talabaning o’z mustaqil

ishini tashkil etish qobilyatiga bevosita bog`liq. Malakaviy ishni bajarishni talaba

bitiruv malakaviy ish rejasini tuzishdan boshlaydi. Reja asosida boblar va

paragraflar bajarilish ketma-ketligi va muddatlari ko’rsatiladi.

25

1-sxema

Bitiruv malakaviy ishni bajarishning asosiy vazifalari

Talaba bitiruv malakaviy ishning kirish va boshqa bo’limlari hamda

xulosalarini tayyorlashi bilan uni ilmiy rahbar va ilmiy maslahatchiga taqdim etadi.

Ular ko’rsatgan kamchilik va takliflarni bitiruv malakaviy ishni tayyorlash

jadvalida ko’rsatilgan muddatgacha qayta ishlab chiqadi (3-ilova).

Bitiruv malakaviy ishni bajarishda rejalashtirilayotgan asosiy

natijalar

Ilmiy tadqiqot olib borishda faolligini namoyon etish

Sabab-oqibat aloqalarini aniqlash

Har xil sohalar bilimlarini jalb qilgan holda muammolarni echimini topish

Mustaqil va ijodiy fikrlash ko’nikmalarini ifodalash

Mustaqil qaror qabul qilish va faoliyati natijalari bo’yicha mas`uliyatni uz zimmasiga olish

O’z bilimiga baho berish va ko’p xajmdagi axborot muhitida o’zini yo’qotmaslik

Gurux bilan ishlash ko’nikmalarini olish

Tadqiqotlar, tajribalar va tahlillarni mustaqil o’tkazish

Yo’l qo’ygan kamchiliklari uchun javob berish

Ilmiy izlanish faoliyati natijalarini tahlil qilib, o’z yutuqlari va kamchiliklarini aniqlash, vujudga kelgan qiyinchiliklar sabablarini topish, xatolarni tuzatish yo’llarini aniqlash

Mustaqil faoliyat olib borish huquqidan foydalangan holda o’z fikrlari va muloxazalarini himoya qilish

Izlanish natijalarining variantlari va ularning sodir bo’lish ehtimollarini bashorat qilish

Jamoa bo’lib muhokama qilishda o’z nuqtai nazarini baholash hamda himoya qilish

Bularning barchasi malakaviy ishni bajarishda qo’llaniladi!

26

2-sxema

Talabalar mustaqil faoliyatini tashkil etish natijalari sifatida bitiruv

malakaviy ishni bajarish va tayyorlashning pedagogik modeli

O’qituvchi talaba tadqiqotchilik

faoliyatining eksperti va

maslahatchisi sifatida

Talaba mustaqil tadqiqotchilik

faoliyati sub`ekti sifatida

deyatelnosti

Maqsad: Bitiruv malakaviy ishni tayyorlash va himoya qilish

Tamoyillar: ilmiylik, tizimlilik, faoliyatli, muammoli, dialogli o’zaro ta`sir, individullashtirish,

psixologik komfortlilik, onglilik, faollik; o’z-o’zini boshqarish

Bitiruv malakaviy ishning zamonaviy shakllari

Muammoni tadqiq etish bo’yicha talabaning bosqichma-bosqich

harakatlari:

2. tadqiqot muammosi bilan tanishish, tashki doiralarini aniklash

3. tadqiqot ob`ekta i predmetini belgilash

4. tadqiqot maqsadi va vazifalarini qo’yish

5. «tadqiqot qo’lyozmalari»ni yaratish

6. mustaqil goyalarni yaratish va tadqiqot farazini ishlab chiqish

7. tadqiqotning nazariy asoslarini o’rganish

8. empirik tajribalarni umumlashtirish

9. tajriba-sinov ishlarini tashkil etish va olib borish

10. tajriba-sinov ma`lumotlarini tuplash va umulashtirish

11. tadqiqot ilmiy apparatini tuzatish, uning mantiqini tekshirish

Bitiruv malakaviy ishni yaratish jarayonida ilmiy rahbar tomonidan

boshqarish bosqichlari:: axborot almashuv, operativ, qayta aloqa, nazorat,

tashxislovchi

Ishning tarkibiy tuzilishi va mantiqiy rasmiylashtirilishi

Dastlabki himoya.

Bitiruv malakaviy ish taqdimoti va himoya

Bitiruv malakaviy ishni tayyorlash va himoya qilish texnologiyasi

Mustaqil faoliyatni tashkil etish natijalari 1. Bitiruv malakaviy ish(loyiha) ximoyasi

2. CHukur tadqiqotchilik ilmiga egalik

3. Mustaqil faoliyat tajribasi 4.

Yondashuvlar: tizimli-sinergetik, faoliyatli

Psi

xolo

gik

-ped

agogik

sh

aro

italr

Ta

shk

iliy

-ped

ag

og

ik

Su

bek

t-sh

axsi

ga o

id

Zaxir

aviy

27

Bitiruv malakaviy ishni o’z vaqtida va sifatli bajarish talabaning o’z mustaqil

ishini tashkil etish qobiliyatiga bevosita bog`liq. Malakaviy ishni bajarishni talaba

taqvim reja tuzishdan boshlaydi. Taqvim reja asosida boblar va paragraflar

bajarilish ketma-ketligi va muddatlari ko’rsatiladi.

1-jadval

Bitiruv malakaviy ishni bajarish uchun zarur bo’ladigan

psixologik-pedagogik sharoitlar

SHaroitlar

guruhi Umumiy

Bitiruv malakaviy ishni tayyorlash uchun eng

asosiy zaruratlar

1 2 3

Tash

kil

iy-p

edagogik

sharo

itla

r

Tashkiliy,

ilmiy-uslubiy,

tashkiliy-boshqaruv

ta`limning kasbiy yo’nalganligi;

ilmiy va ijtimoiy hamkorlik;

faol o’zarota`sir, ishni ishlab chiqish uchun

tashkilot, muasssasa, laboratoriya, kafedraga ariza

berilishi, kasbga oid muhim muammolarni echish;

Bitiruv malakaviy ishmavzui, ilmiy rahbar va ilmiy

maslahatchini erkin tanlash imkonini yaratilishi

Su

bek

t-sh

axsi

ga o

id s

haro

itla

r

kasbiy o’zlashtirish

motivatsiyasi;

o’z vaqtini erkin

rejalashtirish;

o’ziga xoslikning yuzaga

kelishiga bo’lgan hurmat;

dolzarb hayotiy muammolarni

ochiq muhokama qilish;

ta`limning individual

cho’qqisi

ijobiy psixologik muhit;

o’zaro hurmat;

empatiya;

talaba va o’qituvchining ishchan ruhdagi,

hamkorlikdagi munosabati;

talaba tomonidan o’z qadr-qimmati va

kamchiliklarining anglanishi;

bilimlar ko’lami, muloqot qila olish ko’nikmasi;

o’z hayotiy va kasbiy faoliyatini olib borish

san`atini loyihalash qobiliyati

28

Zaxir

aviy

sh

aro

itla

r

moliyaviy-iqtisodiy,

moddiy-texnik,

me`yoriy-xuquqiy,

axborotli

ilmiy-nazariy va

dasturiy-metodik,

kadrlar masalasi

ta`lim jarayonida zamonaivy, ilmiy asoslangan

o’quv-uslubiy qo’llanmalarni ishlab chiqish va ularni

amaliyotga tatbiq etish;

zarur bo’ladigan o’quv-uslubiy va ma`lumotlar

bo’yicha tayyorlangan materiallarning tushunarliligi

(ommabopligi);

fanning ishchi dasturi xaqida ma`lumot beradigan

uslubiy qo’llanima ishlab chiqish;

«o’qituvchi-talaba» o’rtasida safarbar qayta aloqa

tizimni yaratish

Taqvim rejada talaba bajaradigan quyidagi ishlar aks ettirilishi lozim:

mavzu bo’yicha adabiyotlarni tanlash va tanishib chiqish;

malakaviy ishning dastlabki rejasini tuzish;

tanlab olingan adabiyotlarni chuqur o’rganish va yig`ilgan materiallarni

qayta ishlash;

malakaviy ishning oxirgi variantdagi rejasini tuzish;

malakaviy ishni matnini yozish;

malakaviy ishni rasmiylashtirib, dastlabki himoyaga olib chiqish.

Mavzuni bayon qilishda, avvalambor, bu mavzuni mohiyatini ochib berish,

ikkinchidan qo’yiladigan masalalar va ularni yoritilishi bir biriga bog`liq holda

bo’lishi lozim. SHu bois, malakaviy ishga qo’yilgan asosiy talablardan biri

tanlangan mavzuni chuqur va keng qamrovli bayon qilish xamda ko’rilayotgan

savollarni uzviy bog`liqlikda yoritib berishdan iborat.

Bitiruv malakaviy ishni bajarish uch bosqichda quyidagi amalga oshirish

texnologiyasi bo’yicha bajarilishi mumkin:

29

3-sxema

Bitiruv malakaviy ishning tavsifiy xususiyatlari va

uni amalga oshirish texnologiyasi

Malakaviy ish loyihasi

Malakaviy ishning tayyorlash ilmiy tadqiqot mantiqi asosida ilmiy tadqiqot

tizimga o’xshash yoki aynan shunday tuzilmaga ega

1.1. Malakaviy ish mavzusining dolzarbligini asoslash

1.2. Malakaviy ish muammosini, uning predmeti va ob`ektini

shakllantirish

1.3. Qaror taxminini oldinga surish

1.4. Malakaviy ish vazifalarini belgilash

1.5. Ma`lumotlar manbalarini aniqlash

1.6. Tadqiqot usullarini tanlash

I. Tayyorlov bosqichi

II. Bajarish bosqichi

III. Natija bosqichi

2.1. Tadqiqotni amalga oshirish

2.2. Xulosalar

2.3. Tadqiqot natijalarini aniqlash, ularni yanada

rivojlantirish uchun yangi muammolarni belgilash

3.1. Olingan natijalarni taqdim etish va muhokama qilish

3.2. Bitiruv malakaviy ishiga tashqi (ekspert) bahosi

30

Bitiruv malakaviy ishda ko’riladigan savollar uning maqsadini ochib berishga

qaratilgan bo’lishi lozim. Malakaviy ish matnida uning mavzusiga taaluqli

bo’lmagan matn va amaliy materiallar keltirilmaydi. Barcha bo’limlarda g`oya

birligi va izchilligi ta`minlanishi zarur. Aksariyat hollarda malakaviy ishning

birinchi bobida tanlangan mavzuning nazariy jihatlari yoritiladi. Unda talaba shu

mavzuni nazariy jihatdan qanchalik darajada bilishini, turli mualliflarning asarlari

va shu sohadagi fikrlarini o’rganganligi, mazmuniy va mantiqiy jihatdan tadqiqot

qilinayotgan mavzuga o’z fikrini bildira olishini ko’rsata olishi juda muhim

hisoblanadi.

4.2 Bitiruv malakaviy ishning mazmuni va tarkibiy tuzilishi

Bitiruv malakaviy ishning asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat:

sarvaraq (4-ilova);

mundarija (5-ilova);

kirish;

asosiy qismning bob va bo’limlari;

xulosa;

foydalanilgan manba va adabiyotlar ro’yxati (6-ilova);

ilovalar.

Bitiruv malakaviy ishning tarkibi, shuningdek, ma`lumotlar beradigan sahifa

ostidagi izoh, qisqartmalar ro’yxati, notanish va tushunilishi qiyin bo’lgan tayanch

so’zlar lug`ati ham kirishi mumkin.

Bitiruv malakaviy ishning mundarijasida varaqlar tartib raqamlari bilan

ko’rsatilgan kirish, barcha bob va bo’limlar, xulosa, foydalanilgan manba va

adabiyotlar ro’yxati hamda ilovalarning sarlavhalari keltiriladi. Mundarija

sarvaraqdan keyin joylashtiriladi.

Bitiruv malakaviy ishning kirish kismi quyidagilarni o’z ichiga olishi lozim:

mavzuning dolzarbligi (mavzu asosnomasi);

muammoning o’rganilganlik darajasi;

tadqiqot maqsadi;

31

tadqiqot vazifalari;

tadqiqot ob`ekti va predmeti (voqealarning ijtimoiy psixologik, pedagogik,

etnik, milliy, hududiy va jinsiy ketma-ketlikda sodir bo’lishiga asoslangan

doiralari)

kutiladigan natija;

tadqiqot metodlari;

tadqiqotning ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati;

foydalanilgan manba va adabiyotlarning tanqidiy tahlili;

ishning tarkibiy tuzilishi.

Bitiruv malakaviy ishning kirish qismida malakaviy ishning dolzarbligi

asoslanadi, amaliy ahamiyati, ilmiy yangilik yoki muammolik tomonlari aks

ettiriladi, tadqiqot predmeti malakaviy ishda ko’rib chiqiladigan muammolar,

ishning maqsad va vazifalari belgilab beriladi.

Foydalanilgan manba va adabiyotlarning tanqidiy tahlilini tuzishda qo’yilgan

muammoni o’rganish uchun ular nimaga e`tibor berishlari kerakligini aniqlash,

shuningdek, ularning muallifi qanday manbalarga tayanganliklariga e`tibor

qaratish lozim. Buning uchun foydalanilgan manba va adabiyotlarning tanqidiy

tahlili sifatida oddiy keltirilgan me`yoriy-huquqiy dalolatnomalar, ularning

mualliflari va ishlarini almashtirish mumkin emasligini unutmaslik lozim.

Foydalanilgan manba va adabiyotlar tahlili mavzusi yoki ko’rgazmali tamoyil

bo’yicha tuzilishi, talabaning (ya`ni, uning o’qigan materiallariga shaxsiy

munosabati) bahosini o’z ichiga olishi, muammoning qayta ishlanganlik darajasini

ko’rsatishi, to’liq o’rganilmagan masalalarni aniqlashi lozim. Kirish bitiruv

malakaviy ish umumiy hajmining 10 -15 foizini tashkil etishi lozim.

Bitiruv malakaviy ishning asosiy qismida tadqiqot uchun tanlangan

mavzuning nazariy jihatlarini yorituvchi bob va bo’limlardan tashkil topishi,

mavzu xususiyati mos ixtisoslik fanlari mazmuni, tadqiqot mazmuni, kutiladigan

natijalarning bayon etilishi, xulosalarning shakllantirilishi va amaliy tavsiyalar

berilishi lozim.

32

Zarurat tug`ilganda bitiruv malakaviy ishda talaba tomonidan taklif

etilayotgan tavsiyalarning tatbiq etilishidagi ijtimoiy-iqtisodiy samaradorlik

ko’rsatkichlari beriladi.

Asosiy qismni nazariy va metodik qismlar tashkil etib, bunda tashkil etuvchi

bob va bo’limlarning mazmuni bitiruv malakaviy ish mavzuiga to’liq mos kelishi

va uni to’la ochib berishi darkor. Bob va bo’limlar talabaning qisqa, mantiqan

to’g`ri va dalillar keltirib to’plagan, tizimlashtirgan hamda tahlil qilgan

materiallarini bayon etish qobiliyatini namoyish etishi lozim.

Nazariy qismni tashkil etuvchi bo’limlar:

o’rganilayotgan muammoning nazariy-metodik asoslari;

o’rganilayotgan muammoning qaysidir muayyan o’quv muassasasida

aniqlanishi va tahlil qilinishi;

muammoni bartaraf etish bo’yicha chora-tadbirlar va tavsiyalar ishlab

chiqish;

malakaviy ishning bajarilishini ta`minlovchi texnik ta`minot;

malakaviy ishning iqtisodiy qiymati;

ixtisoslik fanlaridan mavzuga mos nazariy materiallar;

bitiruv malakaviy ishning xuquqiy ta`minoti kabi masalalarni o’z ichiga

olishi lozim;

tadqiqot ob`ektining funktsiyalari, vazifalari, sohasi va h.

Biologiya ta`lim yo’nalishlari talbalarining bitiruv malakaviy ishlarida nazariy

qismida talaba o’rganayotgan muammoning dolzarbligini va uning ahamiyatini

asoslashi kerak. Buning uchun qo’yidagi ketma — ketlikda masalalarini yoritishi

lozim bo’ladi:

a) Mavzuning dolzarbligi

b) Ishning maqsadi va vazifalari

v) Tadqiqot obekti va predmeti

g) Tadqiqot usullari

d) Tadqiqotning ilmiy farazi

33

e) Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati

Bu bobda o’rganilgan adabiyotlar, me`yoriy xujjatlar, ilmiy maqolalar,

patentlar va boshqa manbalardan to’plangan ma`lumotlar to’la taxlil qnlinadi.

Ulardan olingan ma`lumotlarni qisqa va lo’nda qilib ifodalash zarur. Talaba bu

bobni yozayotganda o’zi tuzgan adabiyotlar kartotekasidan foydalanish talab

etiladi.

Odatda asosiy qism 2-3 ta bobdan iborat bo’lib, olingan natijalar va ularnnng

muxokamasi yoritilishi lozim. Talaba tomonidan to’plangan materiallar, statistik

ma`lumotlar, iqtisodiy ko’rsatkichlar taxlil qilinadi, olingan natijalar, yangiliklar,

g`oya va fikrlar ilmiy jixatdan asoslanadi va adabiyotlarda oldin e`lon qilingan

manbalar bilan taqqoslanadi. Ayniqsa olingan natijalarning yangiligi va

ishonchlilik darajasini yaqqol ko’rsatilishi zarurdir. Agar talaba mavzu bo’yicha

olgan natijalarni tanqidiy baholay olsa BMI ning qiymati yanada oshadi. Asosiy

qism boblarida rasmlar, chizmalar va jadvallar matn ichida ham keltirilishi lozim.

Pedagogik - metodik qismni tashkil etuvchi bo’limlar:

Pedagogik-metodik qismning paragraflarini soni va mazmuni ishni turiga

qarab belgilanadi. Odatda birinchi bobda tadqiqot olib borilgan ob`ekt bo’yicha

qisqacha ma`lumot berish bilan birga mavzuning umumiy nazariy masalalari

bo’yicha mazkur tadqiqot natijalarining amaliyotda tadbiq etilishi mumkin bo’lgan

muassasaning qisqacha tavsifnomasi berilishi lozim. Mazkur bobda quyidagi

paragraflar o’zaro mantiqiy izchillikda beriladi:

- biologiya ta`limi jarayonlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik va axborot

texnologiyalarning ahamiyati;

- biologiya ta`lim jarayoni bo’yicha fan rivoji va istiqbollarini o’qitishda

elektron darsliklarning axamiyati;

- biologiya ta`limi muassasalarida ta`lim tarbiya jarayoniga qo’yiladigan

talablar;

- texnologik jarayonlar va zamonaviy texnikalarning ishlash mexanizmi

bo’yicha o’quvchi-talabalarni mustaqil ijodiy faoliyatining tashkil etishi;

34

- kasb-hunar kollejlarida ta`lim-tarbiya jarayonining tug`ri tashkil etiluvchisi

va ularda integratsiyalashuv jarayonining amalga oshishi;

- kasb-hunar kollejlarida o’qitish jarayonida baholashning reyting tizimi;

- kasb-hunar kollejlarida ta`lim jarayonlarni boshqarish bo’yicha tashkil

etiladigan mustaqil ta`lim mazmuni;

- kasb-hunar kollejlarida o’qitishning umumiy printsiplari va metodlari;

- atrof-muhit va insonni fizik, kimyoviy va biologik hodisalar zararli ta`siridan

himoyalash vositalari va usullarini aniqlashi;

- zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalari asosida dars o’tish

metodikasi;

- darsni to’g`ri tashkil etish rejasi va unda taqdim etiladigan axborotlarni

integratsiyalash;

- darsning texnologik xaritasi, professiogrammalarga qo’yiladigan talablar;

- muammoli ta`lim va uni amalga oshirishning o’ziga xos xususiyatlari;

- pedagogik madaniyat va kasbiy mahorati;

- pedagogik, psixologik va kasbiy yo’nalishlarda tashkil etiladigan fakultativ

va qo’shimcha mashg`ulotlar mazmuni;

- o’quvchi-talabalarning mustaqil ijodiy faoliyatini tashkil etish maqsadida

seminar, amaliy va laboratoriya mashg`ulotlarida foydalaniladigan muammoli

topshiriqlar mazmuni;

- pedagogik, psixologik va kasbiy yo’nalishlarda tashkil etiladigan mustaqil

ta`lim mazmuni;

- o’qitish jarayonida qo’llaniladigan pedagogik-psixologik usullar;

- elektron darsliklar asosida texnologik jarayonlarni o’qitish tamoyillari va

metodlari (mavzuni yoritish jarayonida elektron darsliklar imkoniyatlari yordamida

taqdimotlar namoyish etish hamda ulardan samarali foydalanishning yo’l-

yo’riqlari);

- kasbiy fanlarni o’qitishning umumiy tamoyillari va metodlari;

- kasbiy ta`lim jarayonida masofadan o’qitish metodlari;

35

- o’quv jarayonida qo’llaniladigan interfaol metodlarni aniqlashi va ularni

qo’llashi;

- dars uchun zarur bo’ladigan o’quv va uslubiy materiallar ishlab chiqishi;

- amaliy mashgùlotlar hamda laboratoriya mashgùlotlar jarayonida

o’quvchi-talabalarning mustaqil ijodiy faoliyatini tashkil etuvchi muammoli

topshiriqlar yaratishi;

- o’quvchi-talabalarning loyihachilik qobiliyatini shakllantirishga xizmat

qiluvchi topshiriqlar to’plamini ishlab chiqishi;

- darsga oid asosiy va yordamchi vositalar(tarqatma materiallar, ko’rgazmali

qurollar, audio, video, texnologiyalar)ni tayyorlay olishi va darsning texnologik

xaritasini tuzishi;

- o’quvchilar faoliyatini baholashning reyting tizimini ishlab chiqishi;

- mavzuni yoritish jarayonida elektron darsliklardan samarali foydalanishning

yo’l-yo’riqlarini ishlab chiqishi;

- kasbiy ta`lim jarayonida masofadan o’qitishni tashkil etishda o’qitish

metodlarini tahlil qilib, ularni qo’llash uchun metodik tavsiyalarni ishlab chiqishi

ko’zlanadi.

SHuningdek, bu qismda muallif tomonidan o’rganib chiqilgan materiallar

tahlili asosida erishilgan natijalar, yangiliklari, ixtirolar, me`yoriy ko’rsatkichlar,

tavsiya etilayotgan texnologik jarayonlar asoslab beriladi, shunga mos jadvallar

tavsiya etiladi, taklif etilayotgan obèktni takomillashtirish yo’llari, iqtisodiy

samaradorligi aniqlanadi, ilgari surilayotgan gòya va takliflar ilmiy jihatdan

asoslanadi.

Taxlilning dastlabki materiallari talaba tomonidan pedagogik amaliyot

jarayonida o’rganilgan o’quv muassasasining ish rejasi yoki ularning bir qismi,

yillik xisoboti, moliyaviy va statistik hisobot materiallari va boshqa hujjatlar

bo’lishi mumkin.

Xulosa va takliflar qismi malakaviy ishning umumiy hajmining 5-7 foizini

tashkil etadi. Unda ish mazmuni bo’yicha ishlab chiqilgan xulosalar va aniq

takliflar, erishilgan natijalar mujassamlashtiriladi. Malakaviy ish ayrim boblardagi

36

xulosalar va takliflar bilan ham tugallanishi mumkin, ammo undan eng muhimlari

ishning oxirida, ya`ni xulosa bo’limida aks ettirilishi kerak.

Bitiruv malakaviy ishning xulosa qismida olib borilgan tadqiqot natijalari

keltiriladi, umumlashtirilgan holda malakaviy ish maqsadi va vazifalarida

ifodalangan masalani o’rganilganlik xulosalari bayon etiladi, mavzuning

istiqboldagi ishlab chiqilishi mo’ljallanadi.

Bitiruv malakaviy ishining xulosa qismida talaba tugallangan kasbiy

topshiriqni echadi. YA`ni u bitiruv malakaviy ishning xulosa qismidagi asosiy

masalalarda o’z nuqtai nazarlarini asosli tarzda bayon etishi lozim.

BMI ning xulosa qismida ish bo’yicha chiqarilgan xulosa va takliflar

yoritiladi. Xulosa va takliflar aniq, lo’nda va tushinarlik kilib bayon kilinishi kerak.

Davlat attestatsiya komissiyasi BMI ni baholayotganda uning xulosa kismida

ishlab chiqarishga aniq amaliy taklif va tavsiyalar bergilganligiga aloxida ball

berishlarini talaba xisobga olishi zarur. Amaliy taklif va tavsiyalar bevosita ishlab

chikarishda, ijtimoiy (ta`lim, atrof - muxitki ximoya qilish, ma`naviy — ma`rifiy,

sog`liqni saqlash, xizmat ko’rsatash), iqtisodiyot, fan, muxandislik, sanoat va

qishloq xo’jaligi soxalarida qo’llashga taklif qilinadi.

Bu qismda ko’rilayotgan masalaning hozirgi ahvoli tahlil qilinadi, amaliyot

davrida to’plangan statistik materiallar asosida tadqiqot obèktida mavjud

kamchiliklarni yo’qotishga qaratilgan takliflar va tavsiyalari asoslanishi kerak.

Tajriba orttirish vaqtida yigìlgan hamda tadqiqot jarayonida tahlil qilingan

meteriallar hal qilinmagan masalalar, muammolarni aniqlash va shunga muvofiq

xulosalar keltiriladi. Muammoni o’rganish uslub va uslubiyati yoritiladi. Bu

malakaviy ish mazmunining asosiy gòyasini ifodalaydi.

Xulosa yangi ma`lumotlar, dalillar, belgilarni o’z ichiga olmasligi, balki

xulosalar ishning asosiy matnidan mantiqiy kelib chiqishi zarur. Xulosaning

taxminiy hajmi 3-5 varaqdan oshmasligi kerak.

Qisqartmalar ro’yxatida ishda qo’llaniladigan bibliografik ma`lumotlar,

tushuncha va atamalar, muassasalarning nomlanishi qisqartirilgan holda shartli

belgi va raqamlar bilan yozilishi darkor.

37

Foydalanilgan manba va adabiyotlar talaba tomonidan bitiruv malakaviy

ishni tayyorlash va yozish jarayonida qo’llanilgan manba va adabiyotlarni o’z

ichiga oladi va u tadqiqot mavzuiga bog`liq tarzda 25-30 (va undan ko’p) nomdan

tashkil topadi. Manbalar xaqidagi ma`lumotlar O’zbekiston Respublikasi oliy

ta`lim Davlat ta`lim standartlari talablariga mos tarzda keltiriladi.

Bunda bitiruv malakaviy ishni yozish jarayonida qo’llanilgan barcha qonun

chiqaruvchi va me`yoriy-xuquqiy materiallar, ilmiy, o’quv va davriy nashrlar to’liq

bibliografik tavsifi (nashr joyi, nashriyot nomi, chop etilish yili yoki nashri)ni o’z

ichiga olishi lozim. Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro’yxatini tuzish

jarayonida nashr qilingan va chop etilmagan ishlar ajratilgan bo’lishi kerak.

Ishning ilova qismida bitiruv malakaviy ish asosiy mazmunini qo’shimcha

to’ldiruvchi va ko’rgazmali tasvirlovchi barcha materiallar keltiriladi. Bunda,

asosan jadval, diagramma, rasm, shuningdek, har xil turdagi matnlar, tashkiliy-

huquqiy hujjatlar, ma`lumotnomalar, e`lonlar joylashtiriladi.

Bitiruv malakaviy ish ilmiy rahbar va kafedra bilan kelishilgan holda chet

tillarda yozilishi va himoya qilinishi mumkin. Himoyaga chet tilida taqdim

etiladigan bitiruv malakaviy ishni tayyorlash bo’yicha tavsiya 9-ilovada keltirilgan.

Ayrim hollarda agar talaba izlanish mobaynida o’rganilayotgan masalani

yangi qirralarini ochsa, malakaviy ish mavzusiga va rejaga o’zgartirishlar kiritishi

mumkin. SHu bilan birga agar o’rganilayotgan mavzu bo’yicha o’quv

muassasasining ma`lumotlari tijorat siri bo’lib talabaga berilmagan va shunga

o’xshash boshqa hollarda ham talaba malakaviy ish mavzusini hamda amaliyot

bazasini o’zgartirish huquqiga ega.

Bitiruv malakaviy ish oliy ta`lim muassasasining, odatda, ushbu maqsadga

maxsus ajratilgan xonalarida bajariladi. Ayrim hollarda, malakaviy ish o’quv

muassasalari, ilmiy-tadqiqot oliy ta`lim muassasalari va boshqa ta`lim

muassasalarda bajarilishi mumkin. Bitiruv malakaviy ishning bajarilishi bo’yicha

taqvim rejani nazorat qilish kafedra hamda dekanat tomonidan amalga oshiriladi.

38

4.3 Ta`lim muassasalarida aniqlangan muammoni bartaraf qilish bo’yicha

tavsiyalar ishlab chiqish

Talaba tahlil natijalari bo’yicha chiqarilgan xulosalarga tayanib, ta`lim

muassasalarida aniqlangan muammoni bartaraf qilish uchun zarur bo’ladigan

chora-tadbirlar va tavsiyalarni asoslashi lozim. Jumladan, u yashirin zahiralarni

qo’llash, ishdagi kamchiliklarni bartaraf qilish, shuningdek, loyiha vazifalarini

bajarish va maqsadga erishishni ta`minlovchi qarorlar qabul qilish, rejalashtirish va

asoslash yo’llarini belgilab olishi mumkin.

Talaba ishning ushbu qismini tayyorlash jarayonida quyidagi tamoyillarni

hisobga olishi lozim:

tizimli yondashuv, ya`ni bitiruv malakaviy ishni bajarishda o’zaro

bog`langan (bir-birini taqozo qiluvchi) masalalarni hisobga olish;

kompleks yondashish vaziyati, chunonchi, ta`limni operativ va strategik

tashkil etish;

dinamik, ya`ni bu yondashuv ta`lim muassasalari faoliyatidagi sharoit,

shuningdek, bitiruv malakaviy ishni bajarishdagi metodlarning o’zgarishi bilan

bog`liq tarzda tayyorlangan hujjatlarni muntazam tuzatib borishga mo’ljallangan.

Tavsiyalarni ishlab chiqish talabadan vaziyatlarni tahlil qilish, kamchilik va

imkoniyatlar aniqlangan muammoni bartaraf qilish asosida etarli darajada to’liq va

asoslangan takliflarni aniq ifodalashini taqozo qiladi.

Tavsiyalarni ishlab chiqish talabadan vaziyatlarni tahlil qilish, kamchilik va

imkoniyatlar aniqlangan muammoni bartaraf qilish asosida etarli darajada to’liq va

asoslangan takliflarni aniq ifodalashini taqozo qiladi. Masalan, ta`limni tashkil

qilish bo’yicha berilgan takliflarga monand hozirda faoliyat yuritayotgan ta`lim

muassasalari tarkibiy tuzilmasi, vazifalari va o’quv-tarbiyaviy ishlarni bajarish

tadbirlari, ta`limni tashkil etish to’g`risidagi nizom va ish rejalarida maqsadga

muvofiq tarzda o’zgartishlar kiritiladi.

Bitiruv malakaviy ishning bajarilishida texnik vositalarning ta`minlanishi u

yoki bu ko’rsatkichlarni hisoblash, vaziyatlarni modellashtirish, loyihani

39

rasmiylashtirish, taqdimot materiallarini DAK oldida himoya qilishga tayyorlash

uchun maxsus kompyuter va mos keluvchi dasturiy ta`minotdan foydalanishni

talab etadi.

Bitiruv malakaviy ishning qaysi tilda yozilishidan qat`iy nazar unga

qo’yiladigan muhim talablardan biri grammatik va stilistik jihatdan to’g`ri

yozilishi hisoblanadi. Orfografik, grammatik va punktuatsion xatolar, shuningdek,

stilistik kamchiliklarning mavjudligi har qanday ilmiy tadqiqotning, hattoki

novatorlik mazmundagi ishlarni ham bahosini tushiradi.

Tadqiqot materiallarini bayon qilish tili malakaviy ish muallifining yozma

nutq madaniyati haqida xulosa chiqarishga imkon beradi. SHunday ekan,

malakaviy ish matnini ilmiy va badiiy tahrir qilish lozim.

Malakaviy ish matnini ilmiy tahrir qilish atamalar tanlanishini tekshirib

ko’rish, xulosa va asos bo’la oladigan mantiqiy hukmlarning to’g`riligi,

foydalanilgan manbalarning ishonchliligini taqozo qilinadi. Badiiy tahrir esa, o’z

navbatida, zamonaviy adabiy til me`yorlari saqlanishining nazorat qilinishini talab

etadi. Ikkala turdagi tahrir ham bitiruv malakaviy ish matnining sermazmunligini

oshirish va turli xil (semantik, stilistik va grammatik) xatolarni bartaraf qilishga

yo’naltiriladi.

5. BITIRUV MALAKAVIY ISHNI RASMIYLASHTIRISH QOIDALARI

5.1 Bitiruv malakaviy ishning rasmiylashtirilishi

Bitiruv malakaviy ish bitta nusxada tayyorlangan va kolenkor (qalin surpli)

muqovada tikilgan bo’lishi lozim. Bitiruv malakaviy ish matni o’qib chiqilgan va

tahrir etilgan bo’lishi darkor.

Bitiruv malakaviy ish qo’lyozma shaklida bajarilishi tavsiya etiladi.

Tayyorlangan ishning umumiy hajmi kamida 60-70 betdan iborat bo’lishi mumkin.

Ilovalar uning umumiy hajmiga kirmaydi. Bitiruv malakaviy ish sarvarag`ini

rasmiylashtirish namunasi, mazmuni, qisqartma ro’yxati, foydalanilgan manba va

adabiyotlar ro’yxati 4-6-ilovalarda keltirilgan.

40

Bitiruv malakaviy ish A4 formatdagi qogòzning bir tomoniga

rasmiylashtirilishi shart. Jadval va ko’rgazmali materiallar A3 formatdagi qogòzda

taqdim etishga ijozat etiladi. Bitiruv malakaviy ish A4 shaklidagi qogòzning chap

tomonidan 3 sm, o’ngdan 1,5 sm, yuqori va pastdan 2 sm dan kam bo’lmagan

hoshiya qoldirilgan holda yozilishi talab etiladi.

Matnning tugallanmagan qismlarini boshqa betlarga o’tkazish man etiladi.

Yangi fikr ifodalaydigan jumlalar xat boshidan yoziladi. Agar matnda chet tilida

keltirilgan so’zlar, qo’shimchalar bo’lsa, ular asliga to’g`ri holda to’laligicha

yozilishi kerak.

Bitiruv malakaviy ishda raqamli materiallar jadval shaklida berilishi

maqsadga muvofiqdir. Mazmun jihatdan ular analitik va ish jadvallariga bo’linadi.

Analitik jadvallar o’rganilayotgan muammoni yoritib beruvchi umumiy xulosalar

va sharxlarni talab etadi.

Bitiruv malakaviy ishda analitik materiallarning ko’p bo’lishi ma`lum

darajada talabaning o’zi tadqiq qilayotgan muammoni tushunish darajasini

ko’rsatadi. Statistik materiallardan esa matnda bor muammoni sharhlab berish,

statistik ko’rsatkichlar tizimini hisoblash uchun foydalanish maqsadga muvofiq.

Qaysi manbadan olinganligini ko’rsatmay turib, matbuotda chop etilgan

jadvallardan foydalanish mumkin emas. Jadval boshqa betga ko’chirib o’tkazilgan

hollarda jadvalning nomi albatta qaytarilishi va yuqori o’ng tomoniga «jadvalning

davomi» deb yozib qo’yilishi kerak.

Bitiruv malakaviy ishning har bir bobi yangi betdan yoziladi. Bobning nomi

yoki sarlavhalari asosiy matndan qo’shimcha interval bilan ajralib turishi kerak.

Bobning nomidan keyin paragraf nomi yoziladi. Bitiruv malakaviy ishda

betlarning tartib raqami varaqning quyi markaziy qismiga qo’yiladi.

Bitiruv malakaviy ishning sarvaragì qabul qilingan namunaga mos bo’lishi

(4-ilova) va quyidagi talablarga javob berishi kerak:

malakaviy ish nomi 16 shriftda;

muallifning ismi, familiyasi va sharifi 14 shriftda;

malakasi 14 shriftda;

41

kafedraning nomlanishi 12 shriftda;

ilmiy darajasi 12 shriftda yoziladi.

Izoh: tadqiqot mavzusining nomi, talabaning familiyasi, ismi, sharifi,

malakaviy ish hamda so’z boshi katta harflarda teriladi.

Tugallangan bitiruv malakaviy ish ilmiy rahbar ko’rib bo’lgandan keyin, uni

avval, kafedradagi dastlabki himoyaga, so’ngra ochiq himoyaga tavsiya etadigan

taqriz beriladi (9-ilova ).

Biror fikr yoki ta`riflarni keltirganda yoki ularni qiyosiy taqqoslaganda ular

o’z asliga to’g`ri xolda, hech qanday qo’shimchalarsiz qo’shtirnoq ichida «........»

keltiriladi va shu betdagi matn oxirida manbasi (muallif, asar nomi, nashr joyi,

nashriyot, yili, beti) ko’rsatiladi.

Bitiruv malakaviy ishning sarvarag`ida ishning himoya kilishga ijozat

berilishini tasdiqlovchi kafedra mudirining imzosi, shuningdek, ishning attestatsiya

komissiya oldida himoya qilishga tayyorgarligini tasdiqlovchi ilmiy rahbar va

ilmiy maslahatchining imzosi qo’yiladi.

Bob va bo’limlarning sarlavhasi bo’lishi lozim. Boblar sarlavhasi hoshiyadan,

bo’limlar esa satr boshidan rasmiylashtiriladi. Sarlavha va matnlar o’rtasidagi

masofa sarlavha ajralib turilishi uchun kengaytirilgan bo’lishi lozim. Har bir bob

yangi varakdan boshlanishi kerak. Boblar sarlavhasi bosh harflarda, bo’limlar

sarlavxasi esa kichik xarflarda yoziladi. Sarlavhalar oxiriga nuqta qo’yilmaydi va

ular tagiga chizilmaydi. Bob va bo’limlarning sarlavhasi arab raqamlari bilan

raqamlanadi. Bo’limlar raqamlari bob va bo’limlar raqamlaridan iborat bo’lib,

nuqtalar bilan ajratiladi.

Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro’yxati 2 intervaldan so’ng yoziladi, har

bir nomdagi adabiyot satr boshidan boshlanadi.

Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro’yxatining oxirgi varag`ida sana va ish

muallifi bo’lgan talabaning ish matni solishtirib chiqilganligi xamda matn

parchalari tekshirilganligini tasdiqlovchi shaxsiy imzosi qo’yiladi.

42

Bitiruv malakaviy ishning hajmi

№ Bitiruv malakaviy

ishning bo’limlari

nomi

Konsultatsiya

uchun ajratilgan

vaqt (soat)

Bo’limlar hajmi

kamida (bet)

1 Kirish 3 7-8

2 Asosiy qism:

Nazariy asoslari

15 30-34

3 Pedagogika va

metodika asoslari

11 26-30

4 Xulosa 1 2-3

Jami 30 65-75

5.2 Matn, jadval va boshqa illyustrativ materiallarning

rasmiylashtirilishi

Bitiruv malakaviy ishning asosiy qismi tadqiqot mavzusi va mazmuniga

bog`liq tarzda matn shaklida, ko’rgazmali materiallar (jadvallar, diagramma, va

h.k.) turli xil birikmalarda bayon etiladi. Bitiruv malakaviy ishda ko’rgazmali

materiallar (jadvallar, diagramma va x.k.) tadqiqot ob`ekti tavsifi va xususiyatlarini

ochish yoki matnni a`lo darajada tushunish maqsadida joylashtiriladi.

Matn alohida sarlavha va arab raqamlari bilan raqamlangan bob va

bo’limlarga bo’linadi.

Bir qancha ob`ektlar xaqidagi raqam va so’z orqali ifodalangan ma`lumotlar

jadvallar shaklida beriladi. Ish yakunida ko’proq ko’rgazmali materiallar va

olingan natijalarning taqqoslovchi ko’rsatkichlar keltirilgan diagrammalar berilishi

lozim. Ishda keltiriladigan jadvallar vertikal chizma va gorizontal qatorlarda

bo’lishi mumkin. Diagramma va jadvallar raqamlanishi, agar bitta jadval bir

varaqqa joylashmagan taqdirda keyingi satrga diagramma raqami takror berilishi

darkor.

43

Diagramma va jadvallar nomlanishida faqatgina umumiy qabul qilingan

qisqartma so’zlar va shartli belgilar qo’llaniladi.

Har bir jadval tartib raqam bilan raqamlanishi va nomlanishi kerak. Sarlavha

bosh harflar bilan boshlanadi va uning tagiga chizilmaydi.

Muhim ma`lumotlarni beruvchi ko’rgazmali materiallar matndan so’ng yoki

dalillarni qayd qilish holatida bitiruv malakaviy ishning ilova qismida

joylashtirilishi kerak.

Katta hajmdagi rasm, diagramma va jadvallar imkon qadar A4 formatdagi

qog`ozning bir varaqqa joylashtirilishi mo’ljallab berilishi lozim.

Rasm, jadval, diagrammalar rasmiylashtirilishiga ko’ra me`yoriy talablariga

muvofiq kelishi lozim. Ko’rgazmali materialning yuqori qismida albatta mavzu

nomi keltirilishi darkor.

5.3 Bitiruv malakaviy ishning varaqlarining sahifalanishi

Bitiruv malakaviy ish sahifalari arab raqamlari bilan raqamlanadi. Sarvaraq

joylashgan sahifa ishning umumiy raqamlanishiga kiradi. Sarvaraq, mundarija va

birinchi betdagi kirishga varaq raqami qo’yilmaydi. Keyingi varaqlar esa raqamlab

sahifalanadi.

5.4 Ilovalarning rasmiylashtirilishi

Ilovalar ishning davomi sifatida foydalanilgan manba va adabiyotlar

ro’yxatidan so’ng rasmiylashtiriladi. Ular matnda xavola tarzida joylashtiriladi.

Har bir ilova yangi varaqdan o’ng tomon burchakdan «ilova» so’zi bilan

boshlanadi va arab raqami ketma-ketligida raqamlanadi. Masalan, 1-ilova, 2-ilova

va x.k. Ilovaning chap pastki burchagida u qanday manbalarga asoslanib

tuzilganligini ko’rsatish mumkin.

44

6. BITIRUV MALAKAVIY ISHNING DASTLABKI VA ASOSIY

HIMOYALARINI O’TKAZISH, SO’NGRA ULARNI SAQLASH VA

FOYDALANISH TARTIBI

6.1 Malakaviy ishning dastlabki himoyasini o’tkazish tartibi

Mutaxassislar tayyorlaydigan tayanch kafedralar tashkil etiladigan malakaviy

ishning dastlabki himoyasini o’tkazishdan maqsad – ishning DAK oldidagi

himoyaga qay darajada tayyor ekanligini nazorat qilishdan iborat. Malakaviy

ishning dastlabki himoya tartibi tayanch kafedra tomonidan aniqlanadi. Xuddi

shunday, u kechiktirilmasdan, DAK oldidagi himoyadan 3 xafta oldin o’tkaziladi.

Dastlabki himoyada talaba bitiruv malakaviy ishni to’liq (biroq

muqovalanishi shart emas) varianti hamda o’zining ilmiy-izlanish va amaliy

faoliyatining ko’rgazmali natijalari va ma`ruzalari ilova qilingan qo’shimcha

materiallarni taqdim etadi.

Agar talabaning ma`ruzasi va bitiruv malakaviy ishning tayyorgarlik sifati

kafedra mudiri va professor-o’qituvchilari tomonidan past baholansa, bunda

kafedra yig`ilishida ishtirok etayotgan ilmiy rahbar bilan kelishilgan holda uning

himoya muddatini keyingi yilga o’tkazish to’g`risida qaror qabul qilish mumkin.

Kafedradagi dastlabki ximoyadan so’ng fakultet dekani talabani himoya

qilishga ruxsat etilishi to’g`risida buyruq tayyorlaydi.

Bitiruv malakaviy ish kafedradagi dastlabki himoya jarayonida talaba

tomonidan qabul qilingan kamchilik va tavsiyalar hisobga olingan holda oxirgi

marta qayta ishlangandan so’ng ilmiy rahbar 9-ilovada ko’rsatilgan shaklda unga

alohida yakuniy xulosa tayyorlaydi. Ilmiy rahbar xulosasida tanlangan mavzuning

dolzarbligi; bitiruv malakaviy ish mazmuni qo’yilgan maqsad va vazifalarga mos

kelishligi; uning ilmiy-amaliy axamiyati; talaba mustaqil faoliyat yuritishining

namoyon bo’lish darajasi; foydalanilgan manbalarning ko’pligi; talabaning

adabiyotlar bilan ishlash ko’nikmasining mavjudligi; statistik materiallarni

hisoblash, tahlil qilish, umumlashtirish hamda ularni diagramma va jadval

shaklida tayyorlash; ilmiy izlanish jarayonida qo’llanish uchun tanlangan

metodlarni asoslash; mustaqil ravishda ilmiy va amaliy xulosalar tayyorlash

45

ko’nikmasi; tadqiqot natijalari, shuningdek, chiqarilgan xulosa va tavsiyalarning

qiymati; ilmiy-ma`lumotlar qismining to’g`ri rasmiylashtirilganligi; ish

rasmiylashtirilishining sifati va madaniy darajasi, matnning xatosiz yozilishi va

undagi mantiq masalasi ko’rsatilgan bo’lishi kerak.

Bitiruv malakaviy ish kasbiy tayyorgarlik darajasining yakuniy baholanishi –

bu uning Davlat ta`lim standarti talabalariga mos kelishi hamda ilmiy rahbarning

DAK oldidagi himoyaga ruxsat etilishi to’g`risidagi xulosasi hisoblanadi. Ilmiy

rahbar bitiruv malakaviy ishning yozilishi va rasmiylashtirilishi bo’yicha talaba

mehnati natijalarini faqat sifat ko’rsatkichida (miqdor - ball ko’rsatkichida emas)

baholash huquqiga ega.

Bitiruv malakaviy ishning dastlabki himoyasi o’tkazilgandan so’ng hamda

DAK kotibasining taqrizidan keyin himoyaga 3 kun qolganda quyidagilar taqdim

etilishi lozim:

1) malakaviy ish kafedra mudiri, ilmiy rahbar, ilmiy maslahatchilar

tomonidan tasdiqlangan, muqovalangan nusxasi;

2) malakaviy ish hamda uning takdimot materiallari agar kompyuterda

yozilgan bo’lsa, ularning elektron versiyasi tushirilgan disketa;

3) bitiruv malakaviy ishga yozilgan ilmiy rahbar yakuniy xulosasi;

4) ikkita opponentning taqrizi;

5) malakaviy ishga taalluqli bo’lgan boshqa hujjatlar.

6.2 Taqrizchilarga taqdim etish

Bitiruv malakaviy ishga ob`ektiv baho olish maksadida unga muvofik

keluvchi tashkilot boshqarmasining yuqori ilmiy-amaliy salohiyatga ega bo’lgan

mutaxassislarining taqrizlari muhimdir.

Har bir bitiruv malakaviy ish bo’yicha kafedra yig`ilishi qaroriga muvofiq

taqrizchi belgilanadi.

Ichki opponent ilmiy maslahatchi yoki bitiruv malakaviy ish bajariladigan

kafedra a`zolari tarkibidan belgilanadi, tashqi taqrizchi – OTM yoki o’rta mahsus,

46

kasb xunar ta`limi muassasalarining boshqa professor-o’qituvchilari, yoki

muayyan malakaviy ishda ko’tarilgan muammo bo’yicha etakchi ilmiy va amaliy

faoliyat olib boruvchi boshqa muassasa, tashkilot va korxona mutaxassislari

tarkibidan bo’lishi mumkin.

Ilmiy rahbardan ijobiy taqriz olingandan so’ng talaba tayyor bo’lgan bitiruv

malakaviy ishni bir xafta ichida fakultet dekani tomonidan davlat attestatsiyasi

uchun belgilangan ikkita opponentning har biriga taqriz olish uchun taqdim etishi

lozim.

10-ilovada namuna keltirilganidek, taqrizda talaba tomonidan tanlangan

mavzuning dolzarbligiga baho berilishi, unda qo’yilgan maqsad va ifodalangan

vazifalarga bitiruv malakaviy ish mazmunining mosligi, uning asosiy kiymatini

belgilovchi amaliy ahamiyati va olingan natijalarning ilmiy asoslanganligi, ishning

Nizom talablari mos rasmiylashtirilganligi, shuningdek, ishda yul qo’yilgan asosiy

kamchilik berilgan bo’lishi lozim. Bitiruv malakaviy ishning kasbiy tayyorgarlik

darajasini yakuniy baholash uning me`yoriy hujjat talablariga mosligi va

opponentning himoya qilishga ruxsati haqidagi xulosasi hisoblanadi. Taqrizchi

bitiruv malakaviy ishning mazmuni va rasmiylashtirilishi bo’yicha talaba mehnati

natijalariga nafaqat sifat, balki miqdor (ballarda) baho berishi zarur. Masalan: «ish

yuqori ijobiy bahoga loyiq», «ish yaxshi bahoga loyiq», «ish qoniqarli bahoga

loyiq».

Agar bitiruv malakaviy ish taqrizchiga himoya qilishga bir xaftadan kam vaqt

qolganda taqdim etilsa, u himoyani boshqa sanaga o’tkazish to’g`risidagi masalani

ko’tarishga xaqlidir.

6.3 Ma`ruza va taqdimotlarni tayyorlash

Bitiruv malakaviy ishning himoya qilish tartibi talaba tomonidan olingan

asosiy natijalar namoyishi – taqdimoti hisoblangan ma`ruzani o’z ichiga oladi.

47

Taqdimot namoyish etiladigan materialning ko’rgazmaliligini ta`minlaydi,

DAK a`zolariga bitiruv malakaviy ish natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyatini

baholash kabi talabaning o’ziga ularni qisqa bayon etish imkoniyatini beradi.

Taqdimot o’z ichiga quyidagilarni olishi lozim:

mavzu nomlanishi va ishni namoyish etishni talab etuvchi salomlashish;

kirish va asosiy qismdan tashkil topgan taqdimotning o’zini

xulosa.

Taqdimotlar bilan birga olib boriladigan ma`ruzaning davomiyligi 10

minutdan oshmasligi kerak. Agar ma`ruza 100 foiz davomiylikda olinadigan

bo’lsa, bunda taqdimot o’z ichiga olgan kismlari 10/80/10 foizga muvofiq kelishi

lozim.

Chiqish so’zi birinchi navbatda bitiruv malakaviy ish mavzuning dolzarbligi,

tadqiqot ob`ekti va predmeti, tadqiqot metodlari haqida tasavvur berishi lozim.

Ma`ruzaning asosiy qismi: tadqiqot ob`ekti va predmeti, talaba tomonidan

olib borilgan natijalar tahlili, aniqlangan muammolar, tadqiq etilgan tizim va

yo’nalishning mavjudligi bo’yicha asoslangan takliflar, metodlar, ushbu takliflarni

tatbiq etish vositalari, shuningdek, takliflarni tatbiq etishning ijtimoiy-iqtisodiy

samaradorligi yoki iqtisodiy qiymati kabi masalarni qamrab olishi lozim.

Ma`ruzaning xulosa qismida bitiruv malakaviy ish natijalari bo’yicha xulosa

qilinadi.

Taqdimot elektron slayd – film shaklida taqdim etiladigan va MS

POWERPOINT dasturida bajariladigan vizual materiallar bilan tasvirlanadi.

Vizual materiallarning qo’llanilishi, birinchidan, DAK a`zolari diqqatini bitiruv

malakaviy ishning ko’proq muhim elementlariga qaratish, ikkinchidan, verbal

(so’z bilan ifodalanadigan) ma`lumotni so’zma-so’z takrorlamasdan asoslash,

uchinchidan, og`zaki taqdim etish murakkab bo’lgan dalillarni tasvirlashga yordam

beradi.

Bitta slayd matnida sarlavxadan tashqari maksimum 36 so’z qo’llanishi

lozim. Material maksimum 6 qator va uning har birida 6 so’zdan oshmagan holda

bayon etilishi kerak.

48

Matn maqsadi - bitiruv malakaviy ishning asosiy gòyasini asoslaydi.

6.4 Malakaviy ishning asosiy himoyasini o’tkazish tartibi

Bitiruv malakaviy ish ximoyasi DAK a`zolari tarkibining uchdan ikki qismi,

ilmiy rahbar va talaba, shuningdek, imkon qadar taqrizchilar ishtirokida ochiq

yigìlish tarzida o’tkaziladi.

DAK kotibi har bir bitiruv malakaviy ish bo’yicha yigìlish komissiyasiga

quyidagilarni taqdim qiladi:

ish nusxasi;

ilmiy rahbar xulosasi;

taqrizchilar taqrizi;

bitiruv malakaviy ishga olingan boshka taqrizlar

talabaning reyting daftarchasi.

Bitiruv malakaviy ishni himoya qilish tartibida quyidagilar talab etiladi:

talabaning chiqish so’zida (10 minutgacha) mavzu asosnomasi keltirilishi,

olib borilgan tadqiqot maqsadi va vazifalari ko’rsatilishi, foydalanilgan adabiyot va

manbalar tavsifi berilishi, tadqiqot obèkti va predmeti aniqlanishi, tadqiqot

xulosalari bayon etilishi lozim.

talabaning DAK a`zolari savollariga javoblari;

taqrizchi va boshka shaxslarning chiqishlari;

bitiruv malakaviy ishga olingan boshqa taqrizlar o’qib eshittirilishi;

talabaning yakunlovchi so’zi – ishni muhokama qilish jarayonida

ko’rsatilgan kamchiliklarga javobi.

DAK yigìlishida barcha ishtirok etuvchilar savollar berishi va ijodiy

muzokarada ishtirok etishi mumkin.

YAkunlovchi ball tizimidagi baho DAK a`zolarining oddiy, ko’pchilik ovozi

olingan DAK yopiq yigìlishida, albatta, komissiya raisi yoki uning o’rinbosari

ishtirokida tavsiya etiladi. Ovozlar soni teng bo’lgan taqdirda komissiya raisi yoki

uning o’rinbosari ovozi hal qiluvchi xuquqqa ega. Ilmiy rahbar yoki taqrizchi

49

o’zining fikrini bildirish huquqiga ega, biroq ular ovoz berishda ishtirok

etishmaydi.

DAK bitiruv malakaviy ishni nashr qilish, tanlovlarda ishtirok etish,

amaliyotda tadbiq etish bo’yicha tavsiya berish xuquqiga ega. DAK raisi (fakultet

dekani va kafedra mudiri bilan kelishilgan holda) ko’proq qobiliyatli talabani

magistraturaga kirish uchun tavsiya berishi ham mumkin.

DAK kotibi barcha berilgan savollar, javoblar, asosiy fikrlar va

komissiyaning (imtiyozli yoki imtiyozsiz) diplom berish yoki bermaslik

to’g`risidagi hukmi chiqarilgan yigìlish bayonnomasini yuritadi. Bayonnoma

yigìlishda ishtirok etgan komissiya raisi va a`zolari tomonidan imzolanadi. Xuddi

shu kuni DAK yigìlishi bayonnomasi rasmiylashtirilgandan so’ng talabaga bitiruv

malakaviy ish himoyasining natijasi e`lon qilinadi.

Bitiruv malakaviy ishni uzrli sabablarga ko’ra belgilangan muddatda himoya

qila olmagan talaba hujjat asosida tasdiqlangach, DAKning keyingi ishlari davriga

qadar o’qish muddati uzaytirilishi mumkin. Birok bu muddat ilk o’tkazilgan

yakuniy attestatsiya o’tkazilgandan so’ng uch oydan kam bo’lmasligi va besh

yildan ham oshmasligi lozim. Buning uchun talaba fakultet dekaniga uzrli sababni

tasdiqlovchi hujjat ilova qilingan ariza berishi kerak. Bitiruv malakaviy ishning

qayta himoyasi ikkinchi marotaba belgilanmaydi.

DAK ishi to’g`risidagi hisobot OTM Ilmiy kengashida ko’riladi va yakuniy

davlat attestatsiyasi tugallangandan so’nggi ikki oy mobaynida mutaxassislarning

kasbiy tayyorgarlik sifatini oshirish bo’yicha tavsiyalar bilan birgalikda

O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligiga taqdim etiladi.

6.5 Malakaviy ishni baholash mezonlari

Bitiruv malakaviy ishni asosiy baholash mezonlari quyidagilardan iborat:

mavzuning dolzarbligi va yangiligi, uni murakkabligi;

ko’rilayotgan masala bo’yicha mahalliy va xorijiy manba va maxsus

adabiyotlardan to’la foylanilganligi;

50

tadqiqot ob`ekti bo’yicha daliliy ma`lumotlarni to’liq va sifatli

to’planganligi;

qo’yilgan masalani hal qilishda metod va vositalardan foydalanishning

tasdiqlanganligi;

olingan natijalarni tahlil qilib, sharhlay olinganligi;

xulosa, taklif, tavsiyalarning ilmiy, uslubiy va amaliy ahamiyati hamda

ularni isbotlanganlik darajasi va real tadbiq etish imkoniyatlari;

materialni aniq va to’g`ri, xatosiz bayon etilganligi, ishni sifatli

rasmiylashtirilganligi, mazkur «Metodik tavsiyanoma» talablari hisobga

olinganligi;

bitiruv malakaviy ishning nazariy va amaliy masalalar bo’yicha munozara

yurita olinganligi, DAK a`zolarining savollari va taqrizchilar kamchiliklariga

berilgan javoblarning to’g`ri va chuqur ifodalanganligi.

Agar ish mavzui ilmiy asoslanib, o’zida nazariy, uslubiy yoki amaliy

qiziqishni uyg`ota olsa, qo’yilgan masalani hal qilishda muallif tomonidan maqbul

tahlil qilish usullari, zamonaviy metod va vositalarni qo’llash mumkinligi

tasdiqlansa, shuningdek, amaliy masalalariga yordam bersagina, bitiruv malakaviy

ish «a`lo» bahoga loyiq deb topiladi. «A`lo» baxolangan ishning tarkibiy tuzilishi

aniq, mantikan to’g`ri va qo’yilgan maqsadga muvofiq bo’lishi lozim. Xulosa

qismda anik, qo’yilgan masalani xal qilishda xissa qo’shadigan har tomonlama

asoslangan xulosalar keltirilishi lozim. CHunki bu uning kelajakdagi istiqbolini

belgilaydi.

Bitiruv malakaviy ish adabiy tilda yozilishi, to’g`riligi puxta tekshirilgan,

unda berilgan ma`lumotlar amaldagi Davlat ta`lim standartiga va mazkur metodik

tavsiyanomaga mos bo’lishi, rasm, jadval va turli xil ko’rgazmali materiallar

shaklidagi ilovalarni o’z ichiga olishi lozim.

Talabaning chiqish so’zi qisqa va izchil tarzda asosiy xolatlar yoritilgan,

shuningdek, DAK a`zolari savollariga aniq va isbatlangan javoblar berilgan

shartlardagina, unga «a`lo» baho qo’yiladi.

51

Agar bitiruv malakaviy ish yuqorida keltirilgan talablarga to’liq javob

bermagan hollarda, u ko’proq past ball bilan baholanadi.

Nizomiy nomidagi TDPU “Tabiyot fanlari” fakulteti bitiruvchi barcha

mutaxassisliklar uchun bitiruv malakaviy ishlarini baholashning mezonlari

BAHOLASH MEZONI BALL

Mavzu dolzarbligining asoslanganligi:

Respublikamiz ta`lim tizimida mavzuga oid masalalarning aks etishi, bu

boradagi amalga oshirilgan nazariy, amaliy va metodik ishlarning yoritilishi.

10

BMI tuzilishi:

Bob va paragraflarning o’zaro mantiqan, to’g`ri izchil ishlab chiqilganligi,

mavzuni yoritishi, qo’yilgan muammoning echimiga qaratilganligi.

20

BMI mazmuni:

Bob va paragraflar mazmunining qo’yilgan mavzuga mosligi, uni yoritish

darajasi, talaba o’z shaxsiy fikri qay darajada ifodalanganligi

30

Amaliy taklif, tavsiyalarning ahamiyatliligi:

Taklif hamda tavsiyalarning amaliyotga tadbiq qilish imkoniyatlari, miqyosi,

ta`lim sifatini oshirishga ta`siri, pedagogik, psixologik hamda metodik

samarasi.

10

Bitiruv malakaviy ishining bajarilish savodxonligi:

Imloviy va stilistik jihatdan savodxonligi, fikrni aniq va mantiqan to’g`ri

ifodalanganligi, jadvallar va grafiklarni talab darajasida rasmiylashtirilishi.

10

Talabaning BMIni himoya qilishi:

Mavzu matnini butun tafsilotlari bilan bilish va tushunish, mazmunini izchil,

mantiqan bog`langan holda xatosiz bayon etish, savollarga javob berishda

o’zlashtirilgan bilimlarni mustaqil, dadil va to’g`ri tatbiq eta bilish hamda

ulardan o’rinli foydalanish, talab darajasida sifat ko’rsatkichlariga rioya qilish.

20

JAMI 100

52

6.6 Bitiruv malakaviy ishni chet tilidagi izohli lugàt tuzish.

- Malakaviy ishda qo’llanilgan ilmiy atamalar ishning izohli lugàt qismida

ko’rsatilishi lozim;

- Bitiruv malakaviy ishdagi ilmiy atamalarning 100 dan ortigì ingliz tiliga

o’girilgan bo’lishi lozim.

6.7 Bitiruv malakaviy ishni saqlash va undan foydalanish tartibi

Bitiruv malakaviy ish himoya qilingach, oliy ta`lim muassasasi axborot resurs

markaziga saqlash uchun beriladi.

Himoya qilingan bitiruv malakaviy ishlari haqidagi ma`lumotlar oliy ta`lim

muassasasi axborot resurs markazining o’quv zalidagi muntazam to’ldirib

boriladigan kartotekalarda saqlanadi.

Professor-o’qituvchilar, talabalar va boshqa shaxslar fakultet dekanining

ruxsatnomasini olgan taqdirdagina bitiruv malakaviy ish bilan oliy ta`lim

muassasasi axborot resurs markazida tanishib chiqishlari mumkin.

Tayanch kafedralar bitiruv malakaviy ishni oliy ta`lim muassasasi axborot

resurs markazidan vaqtinchalik olib foydalanish huquqiga egadirlar.

53

Ilovalar

1 - ilova

BITIRUV MALAKAVIY ISHNI BAJARISH

UCHUN KAFEDRAGA BIRIKTIRILISHI XAQIDAGI

ARIZA NAMUNASI

«Botanika» kafedrasi mudiri, b.f.n.,

G.Tursunboevaga 4-kurs talabasi

Qo’chqorov Rayimjon tomonidan

ARIZA

Menga Bitiruv malakaviy ishni «Botanika» kafedrasida tayyorlashga

ruxsat berishingizni so’rayman.

Bitiruv malakaviy ishning mavzusi:

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_______________________________________________________________

_________deb nomlanishi ko’zlangan.

Ilmiy rahbar etib ________________________________________________ni

tayinlashingizni so’rayman

________________________

(talabaning shaxsiy imzosi)

_______

(sana)

________________

(kafedra xulosasi)

№ - sonli bayonnoma

«_____» _______________ 20 _ y.

2 – ilova

54

BITIRUV MALAKAVIY ISHNI BAJARISHDA

BAJARILADIGAN TOPSHIRIQLAR NAMUNASI

TASDIKLAYMAN

Nizomiy nomidagi TDPU

«Tabiiy fanlari » fakulteti dekani

prof ____________E.R.Yuzlikayeva

«___»_____________20 _ y.

«Botanika» kafedrasi

BITIRUV MALAKAVIY ISHNI BAJARISHDA BAJARILADIGAN

TOPSHIRIQLAR

Talaba______________________________________________

Ismi-sharifi (kurs______, guruh__________)

Bitiruv malakaviy ish mavzui

_______________________________________________________________

______________________________________________________

Talaba tomonidan tugallangan ishni topshirish muddati _____________

Ishga dastlabki ma`lumotlar

______________________________________________________________

Bitiruv malakaviy ishda ko’riladigan masalalar ro’yxati:

1.______________________________________________________________

_______________________________________________________________

2.______________________________________________________________

_______________________________________________________________

3.______________________________________________________________

_______________________________________________________________

55

4.______________________________________________________________

_______________________________________________________________

5.______________________________________________________________

_______________________________________________________________

Kafedra mudiri__________________________

Ilmiy rahbar___________________________

Ilmiy maslahatchi_____________________________

Topshiriqni bajarishga qabul qilib olindi

_________________________

(talaba imzosi)

«_____»____________20__ y.

56

3 - ilova

BITIRUV MALAKAVIY ISHNI TAYYORLASH JADVALI SHAKLI

Kafedra majlisida

tasdiqlangan______________

bayonnoma №______

«_____»____________20 _y.

Jadval

Bitiruv malakaviy ishni tayyorlagan talaba_________________________

Mavzu__________________________________________________________

(1)

№ Bitiruv malakaviy ishni tayyorlash bosqichlari Bajarish

muddati

Kafedra

mudiri va

ilmiy

rahbarning

bajarilishi

to’g`risidagi

bahosi

1 Bitiruv malakaviy ish tadqiqot yo’nalishini tanlash.

Talabaning bitiruv malakaviy ishini yozish uchun

kafedraga berkitilishi. Ilmiy rahbarni tayinlash (2)

2 Bitiruv malakaviy ishning mavzuini kafedrada

tasdiqlash (3)

3 Bitiruv malakaviy ish tuzilishini ilmiy rahbar

tomonidan muxokama etilishi. Nazariy materiallarni

to’plash. Bibliografiyaning tuzilishi.

4 Bitiruv oldi amaliyotining o’tkazilishi. Daliliy

materiallarni yig`ish.

5 Bitiruv malakaviy ishni tayyorlash qismlari:

Kirish

1-qism

2-qism

57

3-qism

4-qism…-

Xulosa

6 Ilmiy rahbar takliflari bo’yicha bitiruv malakaviy

ish matnini qayta ishlash.

7 Bitiruv malakaviy ishni kafedrada dastlabki

himoyasi (4)

Himoya tavsiya etish yoki himoya qilishga yul

qo’ymaslik (5)

8 Bitiruv malakaviy ishga taqriz berilishi.

Ilmiy rahbar va taqrizchi opponentlarning taqrizi

bilan tanishish (6)

9 DAK yigilishida bitiruv malakaviy ishni ximoya

qilish

Talaba________________________

Ilmiy rahbar____________

Izox:

(1) – kafedera yig`ilishida tasdiqlangandan so’ng yoziladi;

(2) – o’quv jarayoni 7-semestrining sentyabr-oktyabr oylarida;

(3) - o’quv jarayonining 8-semestri mobaynida;

(4) – himoyaga bir oy qolishidan kechikmasdan;

(5) – bitiruv malakaviy ishni himoya qilishga tavsiya etilishi ish mukovasida

kafedra mudirining imzosida aks etadi;

(6) – dastlabki himoyaga qadar bir xaftadan kechikmasdan.

58

4 -ilova

SARVARAG`NI RASMIYTIRISH NAMUNASI

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA

UNIVERSITETI

Udk

“Himoyaga tavsiya etilsin”

«Tabiiy fanlari» fakulteti dekani

..................E.R.Yuzlikayeva

“....”............................ 20...y

5140400 –Biologiya

Kunduzgi bo’lim 4-kurs talabasi

Qo’chqorov Rayimjon Bohodirovichning

«...................................................................................» mavzusida

yozilgan

BITIRUV MALAKAVIY ISHI

“Himoyaga tavsiya etilsin”

Kafedra mudiri__________________

(ilmiy daraja, ilmiy unvon)

_______________ ______________

(shaxsiy imzo) (ismi sharifi)

_______________

(sana)

.................... talaba R.Qo’chqorov

Ilmiy rahbar______________________

(ilmiy daraja, ilmiy unvon, ismi sharifi)

Ilmiy maslahatchi____________________


Taqrizchilar:_______________

______________


_______________

(sana)

______________ ______________


_______________

(sana)

TOSHKENT -2015

59

5 - ilova

BITIRUV MALAKAVIY ISH MAVZUSI MAZMUNINI

RASMIYLASHTIRISH NAMUNASI

«………………………………………..»

Mundarija

Kirish…………………………………...…………………………….…………..3

1-BOB. …………………………………………………………....…….…….....10

1.1. ………………………………………………………………..……………..10

1.2. ……………………………………………………………………..………..17

1.3.…………………………………………………………………..…………...27

2- BOB…………………………..…….……………………….………………...36

2.1. ……………..………………………..………………………………..……..36

2.2. ...………………………..……………………..……..………………...…....44

2.3. …………………………..……………………………………………...…...55

Xulosa.................................................................................................................. 64

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………...……………….…….……..…....65

Ilovalar…..…………………………………………………………….………....68

60

6 - ilova

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATINI


Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. O’zbekiston Respublikasining “Ta`lim to’g`risida”gi Qonuni / Barkamol

avlod –O’zbekiston taraqqiyotining poydevori –T.: SHark nashriyot-

matbaa kontserni, 1997. 20-29 b.

2. O’zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”

Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.- T.: SHarq

nashriyot-matbaa kontserni, 1997, 31-61-b.

3. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar Kontseptsiyasi. –Ma`rifat

gaz., 1993. 3 mart.

4. Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. –T.: O’zbekiston,

2000.- 77 b.

5. Azizxujaeva N.N. O’qituvchi tayyorlashning pedagogik texnologiyasi. –T.:

Nizomiy nomli TDPU, 2000, - 52 b.

6. Ziyomuxammedov B. YAngi pedagogik texnologiya: nazariya va

amaliyot. –T.: Chinoz ENK, 2002, - 124 b.

7. Ochilov M. YAngi pedagogik texnologiyalar / O’quv qo’llanma. - Qarshi,

Nasaf, 2000, - 79 b.

8. Ochilov M., Ochilova N. O’qituvchi odobi. - T.: O’qituvchi, 1998, - 94 b.

9. Ochilov S. Mustaqillik ma`naviyati va tarbiya asoslari. - T.: O’qituvchi,

1995, - 207 b.

10. Pedagogika / A.K. Munavvarovning umumiy taxr. ostida. - T.: O’qituvchi,

1996, - 215 b.

7 - ilova

61

HAR BIR SATR OSTIDA BERILADIGAN KO’CHIRISHLARNI


ME`YORIY DALILLARNI KO’CHIRISH

1. Xalqimizning huquqiy madaniyatini yuksaltirish davlat siyosati darajasiga

ko’tarilishi lozim. Zero, mustaqillik so’zining zaminida ham katta, ulug`

huquqqa ega bo’lish degan tushuncha yotadi».

1-misol.

Jamiyatda xuquqiy madaniyatni yuksaltirish Milliy dasturi (O’zbekiston

Respublikasi Oliy Majlisining 1997 yil 29 avgustdagi qarori bilan tasdiqlangan)1

____________________

1

Xalq so’zi g. 1997. 29 avgust.

62

BITTA VARAQQA JOYLASHUVCHI BIRINCHI VA HAR BIR SATR

OSTIDA TAKROR KELADIGAN KO’CHIRISHLAR

2-misol.

Bugungi kunda oldimizga qo’ygan buyuk maqsadlarimiz, ezgu

niyatlarimizga erishishimiz, jamiyatimizning yangilanishi, hayotimizning

taraqqiyoti va istiqboli amalga oshirayotgan islohotlarimiz, rejalarimizning

samarasi taqdiri – bularning barchasi, avvalambor, zamon talablariga javob

beradigan yuqori malakali, ongli mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan

chambarchas bog`liqligini barchamiz anglab etmoqdamiz1

Pedagogik texnologiya - bu, ta`lim shakllarini optimallashtirish maqsadida

texnik vositalar, inson salohiyati hamda ularning o’zaro ta`sirini inobatga olib,

o’qitish va bilim o’zlashtirishning barcha jarayonlarini aniqlash, yaratish va

qo’llashning tizimli metodidir2

1 Каримов И.А. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараккиётининг пойдевори. – Т.: Шарк. 1998. – Б. 4-19. 2 Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. – Москва: Педагогика. 1989. – 190 б.

63

8 – ilova

CHET TILLARDA HIMOYA QILISH UCHUN TAQDIM ETILADIGAN

BITIRUV MALAKAVIY ISHNI TAYYORLASH BO’YICHA

TAVSIYANOMA

Chet tillarda himoya qilish uchun taqdim etiladigan bitiruv malakaviy ish bir

qancha talablarga javob berishi lozim.

1. Ximoyada quyidagilar namoyish etiladi:

a) bitiruv malakaviy ishning to’liq matni chet tilida (talabaning tanlovi

bo’yicha) mazkur «Metodik tavsiyanoma» talablariga muvofiq rasmiylashtiriladi;

b) bitiruv malakaviy ishning rus tilidagi referati keltirilgan me`yorning 50 %

hajmidan oshmagan holda talablarga muvofiq rasmiylashtiriladi (rus tilidagi bitiruv

malakaviy ishning talablariga monand);

v) bitiruv malakaviy ishning rus tilidagi to’liq matni himoya jarayonida

ma`ruza qilishdan oldin Davlat attestatsiya komissiyasining har bir a`zosiga taqdim

etiladi;

g) bitiruv malakaviy ishning himoyasida ko’rgazmali vosita sifatida

keltirilgan illyustrativ materiallar (rus va chet tillardagi rasm, jadvallar) kuzatiladi;

d) DAK oldida bitiruv malakaviy ishning himoyasi chet tillar kafedrasi

a`zolari ishtirokida chet tilida o’tkaziladi.

2. Chet tilidagi bitiruv malakaviy ishning mazmuni va rasmiylashtirilishiga

qo’yiladigan talablar to’liq hajmda mazkur metodik tavsiyanomada bayon etilgan.

Referatda olib borilgan tadqiqot natijalari, muallif tomonidan ishlab

chiqilgan tavsiya va takliflar, tadqiqotning ayrim natijalari singari yakunlovchi

xulosalar, shuningdek, bitiruv malakaviy ish zahirasini tuldiruvchi tashkilotda

aprobatsiyadan o’tkazilib tavsiya etilgan natijalarni tasdiqlovchi ma`lumotlar

ifodalanishi lozim. Referatda asosiy illyustrativ va raqamli materiallar keltiriladi.

3. Chet tilida himoyaga taqdim etiladigan bitiruv malakaviy ishga

institutning tayanch kafedralaridan biri tomonidan belgilangan asosiy ilmiy rahbar

64

hamda chet tili kafedrasidan havola qilingan maslahatchi-o’qituvchilarga rahbarlik

topshiriladi.

4. Chet tilidagi bitiruv malakaviy ishni tayyorlash jarayonida talaba

bitiruv malakaviy ish mavuzi, qaysi tilda yozilishi va ishning tayyorlanishini

nazoratga oluvchi ilmiy-maslahatchini, shuningdek, DAK yigilishida ishtirok

etishini ko’rsatgan holda mutaxassis chiqaruvchi kafedra mudiri nomiga ariza

beradi.

5. Bitiruv malakaviy ishning dastlabki ximoyasida (DAK yigilishi

boshlanishidan 2-3 xafta oldin) talaba rus tilida loyihalashtiriladigan bitiruv

malakaviy ishning barcha asosiy materiallari (referat) va ishning chet tilidagi to’liq

matnini namoyish etadi. Dastlabki himoya ish tayyorgarligi uchun muhim jarayon

hisoblanadi va u mutaxassis chiqaruvchi kafedrada rus tilida o’tkaziladi.

6. Chet tilida himoyaga taqdim etiladigan bitiruv malakaviy ishni sifatli

tayyorlash maqsadida bitiruv malakaviy ishda loyihalashtirilgan topshiriqlar

mutaxassis chiqaruvchi kafedraning ilmiy rahbari, chet tili kafedrasi maslaxatchi-

ukituvchisi bilan kelishilgan bo’lishi, zaruriy hollarda esa tayanch kafedrasi mudiri

tomonidan tasdiqlanishi lozim

7. Talab darajasida bajarilmagan bitiruv malakaviy ishlarni mutaxassis

chiqaruvchi kafedra himoya qilishga ruxsat bermasligi mumkin.

65

9 - ilova

ILMIY RAHBAR YAKUNIY XULOSASI SHAKLI


UNIVERSITETI

BITIRUV MALAKAVIY ISHGA ILMIY RAHBAR XULOSASI

Bitiruv malakaviy ish talaba

____________________________________________________

______________________________________________________tomonidan

ishlab chiqilgan

Fakultet_______________________________________________________

Kafedra___________________________________________Gurux________

Ixtisoslik______________________________________________________

Bitiruv malakaviy ish mavzusi

______________________________________________________

_______________________________________________________________

1. Tanlangan mavzuning dolzarbligi va maqsadga muvofikligi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2. Bitiruv malakaviy ish mazmunining qo’yilgan maqsad va shakllantirilgan

vazifalarga mosligi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

66

3. Bitiruv malakaviy ishning ilmiy-amaliy darajasi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

4. Bitiruv malakaviy ishning mustaqil bajarilganlik darajasi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

5.Manbalardan to’liq foydalanilgaligi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

6. Adabiyotlar bilan ishlash, hisob-kitob ishlarini amalga oshirish, statistik

materiallarni tahlil qilib, jadval va diagramma shaklida umumlashtirish ko’nikmasi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

7. Ilmiy izlanish uchun tanlangan metodlarning

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

8. Mustaqil ilmiy va amaliy xulosalar chiqara olish ko’nikmasi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

9. Tadqiqot natijalari bo’yicha chiqarilgan xulosa va tavsiyalarning ahamiyati

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

10. Ilmiy-lug`aviy kismning to’g`ri rasmiylashtirilganligi

__________________________________________________________________

67

__________________________________________________________________

11. Bitiruv malakaviy ishdagi mantiq, matnning savodli yozilganligi hamda

madaniy-estetik jihatdan bajarilganligi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

12. Bitiruv malakaviy ishning rasmiylashtirilish sifati

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Ilmiy rahbar______________________


68

10- ilova

TAQRIZCHINING BITIRUV MALAKAVIY ISH XAQIDAGI

TAQRIZ SHAKLI


UNIVERSITETI

TAKRIZCHINING BITIRUV MALAKAVIY ISH XAQIDA TAQRIZI

Bitiruv malakaviy ish talaba

_______________________________________tomonidan ishlab chiqilgan

Fakultet_______________________________________________________

Kafedra______________________Guruh_____________________________

Ixtisoslik______________________________________________________

Bitiruv malakaviy ish mavzusi

________________________________________________________________

1. Mavzuning dolzarbligi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

2. Bitiruv malakaviy ish mazmunining qo’yilgan maqsad va shakllantirilgan

vazifalarga mosligi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

3. Ishning asosiy afzallik jihatlari

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

4. Natijalarning ilmiy asoslanganligi va ishning amaliy ahamiyati

69

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

5. Ishning O’zR OUMTV talablariga muvofiqligi

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

6. Ishdagi kamchiliklar

__________________________________________________________________

__________________________________________________________________

Xulosa_____________________________________________________________

________________________________________________________________

Taqrizchi______________________


70

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. O’zbekiston Respublikasining «Ta`lim to’g`risida»gi Qonuni (Barkamol avlod -

O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: SHarq nashriyot matbaa-kontserni.

1997. –B.20-29.

2. O’zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» //Barkamol

avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.:SHarq nashriyot matbaa-

kontserni.1997. B.-31-61.

3. O’zbekiston Respublikasi Oliy ta`lim muassasasalarida bitiruv malakaviy ishini

tayyorlash tartibi haqida NIZOM. - T.: 2008. – 20 b.

4. O’zbekiston Davlat standarti. O’zbekiston uzluksiz ta`limi Davlat standartlari

tizimi. Oliy ta`lim. 5140900 – Kasb ta`limi yo’nalishi bo’yicha bakalavrlarning

tayyorgarlik darajasi va zaruriy bilimlar mazmuniga qo’yiladigan talablar. - T.:

2008. – 25 b.

5. Arxipova N.I., Ovchinnikova N.V., Artemov O.YU. i dr. Metodicheskie

rekomendatsii po vыpolneniyu vыpusknыx kvalifikatsionnыx rabot dlya

studentov vsex form obucheniya (pervoe i vtoroe vыsshee professionalnoe

obrazovanie) spetsialnostey 061000 Gosudarstvennoe i munitsipalnoe

upravlenie, 061100 Menedjment organizatsii. M.: RGGU, 2005. – 37s.

6. Salaeva M., Muslimov N.A. Bitiruv malakaviy ishlarini tayyorlash bo’yicha

metodik tavsiyanoma 5140900 – Kasb ta`limi yo’nalishlari bakalavrlari uchun

mo’ljallangan. T.: TTESI, 2009, - 37 b.

7. Slesareva G.D. Ispolzovanie informatsionnыx texnologiy v podgotovke

vыpusknыx kvalifikatsionnыx rabot [Tekst] / G.D.Slesareva // Vestnik

CHelyabinskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta. – 2007. –

№ 8. – S. 172–181. – 0,5 p. l.

8. Slesareva G.D. Kak podgotovit i zashitit vыpusknuyu kvalifikatsionnuyu rabotu

[Tekst]: uchebno-metodicheskoe posobie / G.D.Slesareva. – Kirov: Izd-vo

VyatGGU, 2006. – 141 s. – ISBN 5-93825-377-2. – 8,8 p. l.

71

9. Potapov I.V. Metodicheskie rekomendatsii po vыpolneniyu pismennыx rabot,

otchetov po praktike, podgotovke i zashite vыpusknыx kvalifikatsionnыx rabot.

Filial SZAGS v g. Velikiy Novgorod. – 2007. – 51 s.

10. SHaripov SH.S. va b. Oliy ta`lim muassasalarida talabalar ilmiy faoliyatini

tashkil qilish tizimi. Metodik qo’llanma. – T.: TDPU,2010. – 50 b.

www. inter – pedagogika. ru.

www.search.re.uz - O’zbekiston axborotlarini izlab topish tizimi.

http://www.search.re.uz/

metodik tavsiyanoma

Documents

Transcript of metodik tavsiyanoma