สื่อและขบวนการทางสังคมในมาเลเซีย:...

สอและขบวนการทางสงคมในมาเลเซย: กรณศกษา หนงสอพมพมาเลเซยกน1 อาทตย สรยะวงศกล2

รายงานฉบบนแสดงความเปนมาและพฒนาการของหนงสอพมพมาเลเซยกน (Malaysiakini) ในฐานะสวนหนงของขบวนการทางสงคมในมาเลเซย โดยเรมดวยการปพนบรบททางสงคมของมาเลเซย และพฒนาการขององคกรนอกภาครฐ (เอนจโอ) ในภาพรวม ตงแตชวงทศวรรษ 1960 จนถงปจจบน และสำรวจวานโยบายของรฐทเปลยนไปในแตละชวง กอใหเกดความเปลยนแปลงอยางไรตอแนวทางและกจกรรมขององคกรนอกภาครฐ โดยเฉพาะการเคลอนไหวของสอสารมวลชน ซงเปนสวนหนงของขบวนการทางสงคมเพอการปฏรปการเมองครงใหญในมาเลเซย หรอ Reformasi ซงเรมขนเมอป 1998.

ขอมลทวไปเกยวกบ ‘มาเลเซย’

สหพนธรฐมาเลเซยเปนประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ประกอบดวย 13 รฐ กบ 3 ดนแดนสหพนธ (federal territories) มผนแผนดนใหญสองผนแยกจากกน คอ 1) ฝงตะวนตกทปลายแหลมมาลายา (Malaya) หรอเรยกวา Peninsula Malaysia หรอ มาเลเซยตะวนตก (West Malaysia) พรมแดนทศเหนอตดประเทศไทย พรมแดนทศใตตดประเทศสงคโปร, และ 2) ฝงตะวนออกบนเกาะบอรเนยว หรอเรยกวา มาเลเซยตะวนออก (East Malaysia) ประกอบดวยรฐขนาดใหญสองรฐ คอ ซาบาร (Sabah) และ ซาราวก (Sarawak) มพรมแดนตดประเทศอนโดนเซยและประเทศบรไน. เมองหลวงคอ กวลาลมเปอร (Kuala Lumpur) และมเมองราชการคอ ปตราจายา (Putrajaya) เปนทตงของหนวยงานบรหารและการปกครอง อยทางตอนใตของกวลาลมเปอร.

การคาระหวางประเทศและการผลตเปนสวนสำคญในเศรษฐกจของมาเลเซย. มาเลเซยเปนผผลตดบก ยางพารา และนำมนปาลมรายใหญของโลก และเปนหนงในผผลตฮารดดสกรายใหญทสด. ในป 2008 GDP ตอประชากรหนงคนของมาเลเซยอยท USD 14,215 เปนอนดบ 48 ของโลก และท 2 ของเอเชยตะวนออกเฉยงใต (สงคโปร USD 49,288; ไทย 7,703; อนโดนเซย 3,975).

ดนแดนบรเวณประเทศมาเลเซยปจจบน เคยอยภายใตการปกครองอาณานคมบรเตน กอนทดนแดนสวนตาง ๆ จะไดรบเอกราช และรวมเขาเปนสหพนธรฐมาเลเซยอยางในปจจบน. โดยมาลายาเปนดนแดนทไดรบเอกราชกอน เมอวนท 13 สงหาคม 1957. ตอมา ซาบาร (ชอในตอนนนคอ บอรเนยวเหนอ), ซาราวก, และ สงคโปร กเขามารวมเปนสหพนธ ในวนท 16 กนยายน 1963. แตเพยงสองปใหหลง ใน ค.ศ. 1965 สงคโปรกแยกตวออกไปเปนอกประเทศหนง จากความไมลงรอยกนทางการเมองซงเกยวกบเชอชาต.

ประชากรมาเลเซยมประมาณ 28 ลานคน (ตวเลขประมาณการ ป 2009 โดยกรมสถตของมาเลเซย). ดวย

1 รายงานวชา “ขบวนการทางสงคม” ภาคการศกษา 1/2552 หลกสตรสงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต สาขาวชามานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร (อาจารยผสอน: นลน ตนธวนตย) – 19 ต.ค. 2552 (ปรบปรงเลกนอยเพอเผยแพร 25 ธ.ค. 2553)

2 [email protected]

สอและขบวนการทางสงคมในมาเลเซย: กรณศกษา หนงสอพมพมาเลเซยกน (2009.10.19) 2/16

ลกษณะการกอกำเนดของรฐมาเลเซย ทำใหมาเลเซยประกอบดวยกลมชาตพนธจำนวนมาก โดยกลมมาเลยมจำนวนมากทสด คอ 54% และ กลมชนพนเมองในซาบารกบซาราวกอก 11.8% นอกนนเปนกลมชาตพนธจน 25%, อนเดย 7.5%, และอน ๆ อก 1.7%. ภาษาราชการคอ มาเลย สวนภาษาทใชทวไปม มาเลย องกฤษ และจน.

เชนเดยวกบความหลากหลายดานชาตพนธ มาเลเซยเปนสงคมทมหลายศาสนา อสลามเปนศาสนาราชการและเปนศาสนาทมผนบถอมากทสด คอ 63.4%, รองลงมาคอพทธ 18.2%, ครสต 7.1%, ฮนด 6.3%, ‘ศาสนาจนมาเลย’ (Malaysian Chinese religion) 2.6%, ศาสนาอน ๆ 1.3% (ตวเลขสำมะโน ป 2000). ชาวจนสวนมากนบถอศาสนาพทธ คอ 75.9%, รองไปเปน เตา 10.6% และครสต 9.6%. สวนกลมชาตพนธอนเดยสวนใหญนบถอฮนด คอ 84.5% รองลงไปเปน ครสต 7.7% และอสลาม 3.8%. ชนพนเมอง 50.1% นบถอศาสนาครสต อก 36.3% เปนอสลาม และ 7.3% นบถอศาสนาพนบาน. ในวนท 29 กนยายน 2001 นายกรฐมนตร มหาธร โมฮมหมด ประกาศวามาเลเซยเปนรฐอสลาม ในทประชมทวไปของพรรครวมรฐบาล (แตประเดนนไมไดถกรายงานโดยสอกระแสหลก [Martinez 2004: 31]).

ตงแตมเอกราชใน ค.ศ. 1957 มาเลเซยปกครองโดยกลมพนธมตรพรรคการเมอง ทเรยกวา Barisan Nasional หรอ BN. พนธมตร BN นนำโดยพรรค UMNO (United Malays National Organisation) และมพรรครวมอน ๆ เชน Malaysian Chinese Association (MCA), Malaysian Indian Congress (MIC), Gerakan Rakyat Malaysia (Malaysian People's Movement), People's Progressive Party (PPP). BN ครองเสยงสวนใหญ เกน 2 ใน 3 มาตลอดทกการเลอกตง นบตงแตการเลอกตงเมอป 1969. สดสวน 2/3 น เปนสดสวนสำคญ เนองจากเปนเกณฑขนตำในการจะผานกฎหมายเพอแกไขรฐธรรมนญ.

การเลอกตงทวไปเมอป 2008 เปนครงแรกนบตงแตป 1969 ท BN ไดทนงนอยกวา 2 ใน 3. โดยพรรคฝายคานได 82 ทนงจาก 222 ทนงในสภา. คะแนนเสยงรวมทงหมด BN ไดเพยง 51% โดยไดคะแนนสำคญจากซาบารและซาราวก. นอกจากน กลมพนธมตร Pakatan Rakyat (PR) ซงเปนการรวมตวของพรรคฝายคานยงไดเสยงขางมากใน 5 รฐ จาก 13 รฐ. PR ประกอบดวยพรรค Parti Keadilan Rakyat (PKR), Parti Islam Se-Malaysia (PAS), และ Democratic Action Party (DAP). พรรค DAP ซงมผสนบสนนจำนวนมากเปนชาวมาเลเซยเชอสายจน ยงไดเสยงสวนใหญในกวลาลมเปอร เมองหลวงของมาเลเซย อกดวย. ความเปลยนแปลงในทางการเมองน กลาวไดวาสบเนองมาจากกระแสการเคลอนไหวเพอการปฏรปการเมอง หรอทรจกกนในชอ Reformasi (reform) ซงเรมตนเมอป 1998 โดย อนวาร อบราฮม อดตรองนายกรฐมนตรของมาเลเซย ทถกปลดออกจากตำแหนงโดยมหาธร.

เราจะพบวา รฐทง 5 รฐและ 1 ดนแดนสหพนธ คอ Kelatan, Kedah, Penang, Perak, Selangor และ กวลาลมเปอร ท PR ไดเสยงขางมากในการเลอกตงทวไปป 2008 นน เปนรฐทางตะวนตกของฝงมาเลเซยตะวนตกทงหมด และพนทดงกลาว เปนพนททมเอนจโอทำงานหนาแนนกวาสวนอน ๆ ของประเทศ. พรรค PKR นน มรากฐานมาจากพรรค Parti Keadilan Nasional (PKN) ท วน อะซซะห วน อซมาอล ภรรยาของอนวาร และผสนบสนนของเขาจากพรรค UMNO และ Angkatan Belia Islam Malaysia (ABIM) กอตงขนเมอป 1999 (กอนจะควบรวมกบพรรค Parti Rakyat Malaysia กลายเปนพรรค PKR ในป 2003), ในการกอตง PKN นนมนกกจกรรมจากเอนจโอเขารวมเปนจำนวนมาก.


พฒนาการและลกษณะของพนททางเศรษฐกจและพนททางการเมองของมาเลเซย ทมผลตอขบวนการทางสงคม

เนองจากขบวนการทางสงคมในการศกษาน คอ หนงสอพมพมาเลเซยกน ซงเปนขบวนการทางสงคมททำงานสนบสนนและสงเสรมสงคมประชาและระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย กรอบบรบทของการพจารณากลมเคลอนไหวทางสงคม จงเนนพจารณากลมท Yoshiki Kaneko (2002: 179) เรยกวา “เอนจโอแนวพฒนา” (development-oriented NGO) ซงหมายถงองคกรพฒนาทไมใชรฐ ทตองการเขาไปมสวนรวมหรอมอทธพลในการกำหนดและดำเนนนโยบายของรฐ. ความสมพนธระหวางเอนจโอกบรฐน มพลวตเปลยนแปลงไปตามนโยบายของรฐ และเปนปจจยทกำหนดลกษณะการเคลอนไหวและกจกรรมของเอนจโอในมาเลเซย, Kaneko จงเสนอวาเราอาจแบงชวงของเอนจโอในมาเลเซยไดตามการเปลยนแปลงนโยบายของรฐ.

กจกรรมของเอนจโอ และ ความสมพนธระหวางรฐกบเอนจโอนน Kaneko เสนอวามาจากปจจยสำคญสามประการคอ 1) เอนจโออยในความควบคมดแลอยางเขมงวดโดยระบบการเมองอำนาจนยมเขมขน (strong authoritarian); 2) นโยบายการพฒนาทวางแผนมาคอนขางด ตงแตทศวรรษ 1970 ประกอบกบกลไกการปกครองทพฒนาเปนอยางด รวมถงองคกรของพรรครวมรฐบาลทแผขยายลงไปจนถงระดบรากหญา; และ 3) สงคมมาเลเซยนนมโครงสรางสงคมแบบพหชาตพนธ และรฐบาลมนโยบายเขาขางภมบตรอยางชดเจนตอเนอง.

เมอเปรยบเทยบกบเอนจโอในประเทศเพอนบานอยางประเทศไทยและอนโดนเซยแลว เอนจโอในประเทศมาเลเซยนนมลกษณะแตกตางอยางชดเจนประการหนงกคอ องคกรททำงานพฒนาในพนทชนบทนนมนอยมาก (เพงอาง: 183). สาเหตมาจากระบบการบรหารการปกครองของมาเลเซย ทโดยเปรยบเทยบกบประเทศอน ๆ ในภมภาคเอเชยแลว ไดรบการพฒนาเปนอยางด สบทอดมาจากสมยอาณานคม ประกอบกบทรพยากรธรรมชาตจำนวนมาก และจำนวนประชากรทไมมาก คอประมาณ 28 ลานคน ทำใหความจำเปนหรอพนททางเศรษฐกจสำหรบเอนจโอนน มจำกด. อยางไรกตาม ในพนทอนจำกดน กใชวาจะไมมททางสำหรบเอนจโอเอาเสยเลย กลบกน เอนจโอในมาเลเซยกลบมบทบาทสำคญอยางมาก ในสงคมมาเลเซยทพนททางเศรษฐกจและการเมองมลกษณะ ‘ผดปกต’ (เพงอาง: 178) จากการแทรกแซงอยางเปดเผยหรอการทำ ‘social engineering’ โดยรฐ (Rahim 2001) ซงทำใหเกดชองวางในการเขาถงบรการทจำเปนจากรฐ และกจกรรมสวนใหญของเอนจโอกคอการสนองความตองการหรอถมชองวาง ทกลมคนทไมใชภมบตรตองการแตไมไดรบการสนองจากรฐนนเอง.

เพอใหเหนภายรวมของเอนจโอและขบวนการทางสงคมในมาเลเซย เราอาจดไดจากพฒนาการและความสมพนธระหวางรฐกบเอนจโอในแตชวง โดยใชการแบงชวงตาม Kaneko ดงไดอธบายไวกอนหนานแลว.

ชวงของการไมแทรกแซงกน: ยคของสมาคมชวยเหลอกนเอง (จนถงทศวรรษ 1960)

หลงไดรบเอกราช Perikatan (ซงตอมาจะกลายเปน BN) พนธมตรระหวางพรรคการเมองซงเปนตวแทนของกลมชาตพนธตาง ๆ ซงขนปกครองประเทศภายหลงประกาศเอกราช ไดวางหลกการวาจะตองปกปองผลประโยชนของกลมชาตพนธตาง ๆ โดยแตละกลมมหนาทดแลผลประโยชนของตวเองอยางเปนอสระ และไมถกแทรกแซงจากกลมอน. รฐบาลมสวนในการพฒนาเศรษฐกจอยางจำกด ระบบเศรษฐกจถกดแลโดยกลมทางชาตพนธตาง .ๆ องคกรทางสงคมทดำเนนกจกรรมในชวงนนโดยมากเปนสมาคมชวยเหลอสงคม องคกรการกศล องคกรศาสนา ซงทงหมดมพนทการทำงานตามกลมชาตพนธ.

ในกลมชาตพนธตาง ๆ ทหลากหลาย กลมชาวจนเปนกลมทมกจกรรมเคลอนไหวมากทสด มสมาคมทเรยกวา


pang ซงเปนการรวมกลมระหวางลกหลานจากบรรพบรษเดยวกนหรอมาจากบานเดยวกน สมาคมดงกลาวนใหบรการสาธารณะ เชน จดหางาน สรางและดแลสาธารณปโภค ทำงานพธตาง ๆ สรางและดแลโรงเรยน. สวนกลมคนอนเดยพนเมอง (Ethnic Indians) ซงจำนวนมากพดภาษาองกฤษไดและเปนครสเตยน กไดเขารวมสมาคม YMCA และ YWCA (กอตงป 1905 และ 1921 ตามลำดบ) ชาวอนเดยพนเมองเหลานยงเขารวมขบวนการสหภาพแรงงานอกดวย โดยมบทบาทนำในทประชมสหภาพแรงงานมาเลเซย (Malaysia Trades Union Congress กอตง 1945) รวมทงองคกรแรงงานอน ๆ.

ในทางกลบกน โดยเปรยบเทยบแลว ชาวมาเลย ซงเปนประชากรสวนใหญของประเทศ ไมมกจกรรมอะไรมากนก. มการจดตงพรรคอสลามแหงมาเลเซย (Parti Islam Se Malaysia - PAS) ในป 1951 ในพนทชายฝงตะวนออกซงมชาวมาเลยอยหนาแนน โดยมจดประสงคเพอการกอตงรฐอสลาม. อยางไรกตามพรรคดงกลาวไมประสบความสำเรจในการขยายอทธพลไปทงประเทศ. Kaneko (2002: 180) ตงขอสงเกตวา ความสมพนธในลกษณะ เจา-ขา ทดำเนนมาอยางยาวนานระหวางคนธรรมดาและสลตานในเการฐ นาจะจำกดความเปนไปไดทจะทำใหองคกรทางสงคมไดพฒนาในกลมชาตพนธมาเลย.

จดเดนของชวงนกคอ อทธพลของรฐบาลนนมนอยมากเมอเทยบกบอทธพลของสมาคมตามชาตพนธ และสมาคมเหลานนกเนนการใหการชวยเหลอกบชาตพนธของตวเทานน. ลกษณะดงกลาว นำไปสความแตกตางทางเศรษฐกจและความขดแยงระหวางเชอชาต จนนำไปสเหตการณสำคญ คอ การจราจล 13 พฤษภาคม 1969 (May 13 Incident) ซงชาวมาเลยและชาวจนปะทะกน จนมผเสยชวตหลายรอยคน. เหตการณครงน สงผลใหเกดการเปลยนแปลงนโยบายของรฐครงสำคญ คอการประกาศใช “นโยบายภมบตร”.

ชวงนโยบายเศรษฐกจใหม (NEP): การเกดขนของเอนจโอแนวผลกดนนโยบาย (ค.ศ. 1970-1990)

เหตการณจราจลในป 1969 ทำใหรฐบาลตองการเปลยนแปลงการจดสรรทรพยากร ทงทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม โดยใหเหตผลวาเพอลดความเหลอมลำระหวางชาตพนธ. ความตองการดงกลาว นำมาส “นโยบายเศรษฐกจใหม” (New Economic Policy; NEP) ซงถกใชระหวางป 1971-1990. นโยบายดงกลาวออกแบบมาเพอทำใหหลกการการเออประโยชนตอชาวมาเลยนน ถกฝงลงไปเปนดงสถาบนในสงคม. รฐบาลมาเลเซยอางวา นโยบายนไดผลในการกำจดความขดแยงระหวางชาตพนธ และไดสรางชนชนกลางชาวมาเลยขนมา.

นโยบายเศรษฐกจใหมน อาศยอำนาจตามรฐธรรมนญ มาตรา 153 ของมาเลเซย ซงมอบหมายใหกษตรยแหงมาเลเซย (Yang di-Pertuan Agong) รบผดชอบในการปกปองสถานะพเศษของชาวมาเลยและชาวพนเมองในซาบารและซาราวก (เรยกรวมวา ภมบตร; Bumiputra – ลกของแผนดน) และปกปองผลประโยชนอนชอบดวยกฎหมายของชมชนอน ๆ. มาตราดงกลาวยงระบวารฐบาลจะปกปองผลประโยชนของกลมเหลานอยางไร โดยการตงโควตาสำหรบการเขาศกษา การรบทนการศกษา และการเขาเปนพนกงานของรฐ. กฎระเบยบตาง ๆ ยงถกตงขนเพอบงคบใชนอกภาครฐดวย ตวอยางเชน การกำหนดวาบรษททจะจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยจะตองมภมบตรเปนเจาของอยางนอย 30% การกำหนดขนตำของสดสวนบานในโครงการอสงหารมทรพยทตองขายใหภมบตร รวมถงใหสวนลดอยางนอย 7% แกภมบตรดวย. ทงน นยามของชาวมาเลยถกระบไวในมาตรา 160 วาคอพลเมองมาเลเซย ทเกดจากพลเมองมาเลเซยทเปนมสลม พดภาษามาเลย ถอประเพณมาเลย และมภมลำเนาอยในมาเลเซยหรอสงคโปร. ตามนยามน ชาวมาเลยทไมไดเปนมสลม กจะไมถกถอวาเปนชาวมาเลย และจะไมไดรบสทธใด ๆ ทภมบตรจะไดรบ.

การทชมชนทไมใชมาเลย ไมใชภมบตร ถกเลอกปฏบต และไมสามารถเขาถงบรการและทรพยากรตาง ๆ ทำใหเกดพนททางเศรษฐกจขนาดใหญขนสำหรบเอนจโอ. ประกอบกบความลมเหลวของระบบการเมองอำนาจนยมซง


ปกครองโดยกลมพรรคพนธมตร BN ทจะรบฟงความตองการและเสยงวพากษวจารณจากระดบรากหญา. รวมถงการเตบโตของชนชนกลาง และคนรนใหมทไดรบการศกษาจากตางประเทศ ทำใหความคดและกจกรรมการเคลอนไหวภาคพลเมองอยางตะวนตก รวมทงแนวคดการฟนฟอสลาม ไดกระจายในสงคม. ปจจยตาง ๆ เหลาน ทำใหในชวงนเอง ท “เอนจโอแนวพฒนา” หรอ องคกรพฒนาเอกชน ไดปรากฏตวขนอยางเตมทในมาเลเซย เพอตอตานนโยบายเศรษฐกจใหมอนเลอกทรกมกทชง.

เอนจโอทเนนการผลกดนนโยบาย (advocacy-oriented NGOs) กเกดขนในชวงน โดยเฉพาะในชมชนชาวอนเดยและชาวจนชาตพนธ. การทาทายรฐบาลอำนาจนยมและการขยายขอบเขตกจกรรมตาง ๆ ทำใหเอนจโอกลมน ถกมองเปนพวกเอนจโอหวรนแรง. ในชวงนนเอง ทเอนจโอจำนวนมากไดกอตงขน และองคกรเหลากยงคงเปนเอนจโอขนาดใหญทดำเนนกจกรรมอยอยางตอเนองจนถงปจจบน เชน Consumers’ Association of Penang (CAP; กอตง 1969; สมาคมผบรโภคแหงปนง), Federation of Malaysian Consumers Association (FOMCA; 1973; สหพนธสมาคมผบรโภคมาเลเซย), Environmental Protection Society Malaysia (EPSM; 1974; สมาคมปกปองสงแวดลอมมาเลเซย), Sahabat Alam Malaysia (SAM; 1977; ทำงานประเดนสงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต และสทธการใชประโยชนของคนพนถน), Aliran Kesedaran Negara (Aliran; 1977; ทำงานประเดนสทธมนษยชนและการพฒนาประชาธปไตย), และ All-Women’s Action Society of Malaysia (AWAM; 1988; สมาคมผหญงมาเลเซย).

ชวง “วสยทศน 2020”: การอยรวมกนของ เอนจโอแนวผลกดนนโยบาย และ เอนจโอเสรมบรการสาธารณะ (ค.ศ. 1991 ถงปจจบน)

ในป 1991 นายกรฐมนตร มหาธร โมฮมหมด ประกาศ “วสยทศน 2020” (Vision 2020) โดยมเปาหมายใหมาเลเซยเปนหนงในประเทศชนนำของโลก ภายในป 2020 ดวยการผลกดนเศรษฐกจใหเตบโต 7% ตอป พรอมกนนนกประกาศยทธศาสตรการพฒนาประเทศใหม ในชอวา National Development Policy (NDP) ซงมสาระสำคญคอ การปรบแนวทางการพฒนาเสยใหม ใหเขากบความเปนจรงมากขน โดยใหความสำคญกบการเตบโตและประสทธภาพในภาพรวมทงหมดทงประเทศ มากกวาความเทาเทยมทางเศรษฐกจโดยเออประโยชนแกชาวมาเลย และใหความสำคญกบการใชประโยชนจากโครงการภาคเอกชน มากกวาโครงการภาครฐ. ผลจากนโยบายทเปลยนไปน ทำใหเอนจโอจำนวนหนง ททำงานในลกษณะเสรมบรการของรฐ ในดานสวสดการสงคมและสขภาพ ถกกอตงระหวางชวงทศวรรษ 1990. องคกรเหลานน เชน Malaysian Medical Welfare Fund and Association of Medical Social Workers (กอตง 1997) และ Welfare Organization for Special Children and Adults, Selangor (1990).

เศรษฐกจมาเลเซยเตบโตเกน 7% ตอปอยางตอเนอง จนกระทงวกฤตเศรษฐกจในอาเซยนเรมเมอกลางป 1997 และสงผลกระทบตอธรกจในมาเลเซย กจการจำนวนมากลมละลาย ในขณะทอกจำนวนหนงทมสทธพเศษกวาไดรบการชวยเหลอจากรฐบาล. คำวา “ความโปรงใส” (transparency) และ “ความรบผดได” (accountability) ซงถกใชโดยกองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) และธนาคารโลก กลายเปนทนยมในหมชาวมาเลเซย. ชวงเวลานเอง เปนชวงทพลเมองชาวมาเลเซยเรมตงคำถามมากขนกบรฐบาล และเปนชวงทเอนจโอแนวผลกดนนโยบายตนตวขนอกครง และในเวลาไลเลยกน ในปลายป 1998 การเคลอนไหวเพอการปฏรปสงคมและการเมอง ในชอ Reformasi (รฟอรมาซ; ปฏรป) กเกดขน ภายหลงทรองนายกรฐมนตรและรฐมนตรการคลง อนวาร อบรมฮม ถกปลดจากตำแหนง จากความขดแยงกบนายกรฐมนตรมหาธร.


ลกษณะขององคกรเคลอนไหวในมาเลเซย

ดงทไดกลาวไปแลวขางตน ในทางการกระจายตวทางภมศาสตรแลว เอนจโอมาเลเซยกระจกตวอยในเขตเมอง โดย 51% อยในกวลาลมเปอร และอก 27% ในเซลงงอร (Selangor) ซงเปนรฐทลอมรอบกวลาลมเปอร. อก 6% ในปนง (Penang) ซงเปนเขตเมองเชนกน และมชาวจนอาศยอยเปนจำนวนมาก.

จากยคของสมาคมชวยเหลอตามกลมชาตพนธ ซงมนกธรกจและผมใจกศลเปนผสนบสนนและกำลงหลก, ตงแตทศวรรษ 1970 เปนตนมา หลงการประกาศนโยบายภมบตร บทบาทนำในเอนจโอมาเลเซย กกลายเปนกลมชนชนกลางในเมอง. สมาชกของเอนจโอสวนใหญมการศกษาด และจำนวนไมนอยไดรบการศกษาจากประเทศตะวนตก. จดเปลยนสำคญในชวงนกคอ เอนจโอไมทำงานกบกลมชาตพนธเพยงกลมเดยวอกตอไป. กลมชาตพนธสองกลมใหญทสด ซงเปนทงผปฏบตการในเอนจโอ และเปนทงผรบบรการจากเอนจโอ คอกลมชาตพนธจนและอนเดย ซงเปนกลมชาตพนธทไมไดรบประโยชนจากนโยบายเศรษฐกจใหมของรฐบาล. นอกจากน เอนจโอยงเปนผจางงานทสำคญของคนกลมนดวย.

การทชาวมาเลยสามารถเขาถงบรการตาง ๆ ของรฐไดโดยสะดวก ทำใหไมมความจำเปนทจะเขารวมในกจกรรมชวยเหลอใด ๆ ของเอนจโอ. ยงการเขารวมเอนจโอแนวผลกดนนโยบาย ซงตอตานนโยบายของรฐบาลทเออประโยชนใหกบตวเองแลว ยงเปนเรองยาก. อยางไรกตาม แมในพนททางเศรษฐกจจะมไมมากพอใหเอนจโอเตบโตไดในหมชาวมาเลย แตกยงมพนททาง ‘ศาสนา’ ใหองคกรอสลามเตบโตได. องคกร Angkatan Belia Islam Malaysia (ABIM) ซงมอนวาร อบราฮม เปนหนงในผกอตง ในป 1971 สามารถเตบโตในฐานะเอนจโออสลามในเขตเมอง และมอทธพลทางความคดในหมนกศกษาและชนชนกลางชาวมาเลย. รฐบาลมหาธรเรมรสกไดวาการเตบโตอยางรวดเรวขององคกรอสลามดงกลาวจะสามารถเปนอนตรายได จงไดดำเนนการควบรวมเอา ABIM เขามาเปนสวนหนงในพนธมตรของรฐบาล แตงตงอนวารเปนหนงในคณะรฐมนตร ในป 1982 และเรมดำเนนนโยบายอสลามอยางเขมขน. สงเหลานทำใหเอนจโออสลามในมาเลเซยไมสามารถเกดขนไดอยางในอนโดนเซย ทซงเอนจโออสลามเปนอสระจากรฐบาล.

การควบคมองคกรเคลอนไหว

ตาม พ.ร.บ.สมาคม (Societies Act of 1966 แกไขเพมเตม 1983) กำหนดไววา ‘สมาคม’ ทกสมาคม จำเปนตองจดทะเบยนกบรฐบาล สมาคมตามนยามของกฎหมายฉบบนครอบคลมเอนจโอ พรรคการเมอง ชมรม แตไมรวมองคกรตาม พ.ร.บ.สหภาพแรงงาน (Trade Union Act), พ.ร.บ.สหกรณผบรโภค (Consumer Cooperatives Act), และ พ.ร.บ.บรษท (Companies Act). นายทะเบยนสมาคม (Registrar of Society; ROS) ของกระทรวงมหาดไทย สามารถปฏเสธคำขอจดทะเบยนได หากพจารณาเหนวาองคกรนนอาจรบกวนความสงบเรยบรอย ความมนคง หรอศลธรรมของมาเลเซย. นายทะเบยนยงสามารถประกาศวาองคกรใดเปนองคกรผดกฎหมาย. เจาหนาทและสมาชกขององคกรทไมไดจดทะเบยนหรอองคกรทถกประกาศวาผดกฎหมาย สามารถถกดำเนนคดได. เพอเลยงความยงยากและความจำเปนทจะตองไดรบอนญาตจากรฐบาล องคกรจำนวนหนง จงจดทะเบยนภายใต พ.ร.บ.บรษท หรอ พ.ร.บ.ผจดการทรพยสน (Trustee Act) หรอจดทะเบยนเปนสาขาขององคกรตางประเทศ. ตวอยางขององคกรพฒนาทจดทะเบยนเปนองคกรจดการทรพยสน เชน Amanah Ikhtiar Malaysia ซงเปนองคกรทใหบรการสนเชอขนาดเลกมาก หรอ ไมโครเครดต (ลกษณะเดยวกบ ธนาคารกรามน ในบงคลาเทศ). ตวอยางขององคกรทจดทะเบยนเปนบรษท เชน มาเลเซยกน.

นอกจากการควบคมดวยการจดทะเบยนแลว รฐบาลยงใชกฎหมายอน ๆ ในการควมคมสอดสองอก กฎหมาย


เหลานเชน Sedition Act of 1948 (พ.ร.บ.การปลกปนยวย) ซงจำกดการพดคยเรองทอาจทำใหเกดความขดแยงระหวางชนชนหรอชาตพนธ; Printing Press an Publications Act of 1948 (พ.ร.บ.การพมพและสงพมพ) ซงกำหนดวา กจการการตพมพ จดพมพ และหนงสอพมพทกชนด จำเปนตองมใบอนญาตจากกระทรวงมหาดไทยกอน ใบอนญาตนตออายปตอป และกระทรวงมหาดไทยสามารถระงบการพมพและการจดจำหนายสงพมพทเปนภยตอความสงบเรยบรอยและศลธรรมอนดได; Internal Security Act of 1960 (พ.ร.บ.ความมนคงภายใน) ซงมเพอปองกนความปลอดภยแกรฐบาล กระทรวงมหาดไทยมสทธกกขงบคคลทถกตงขอกลาวหาวาจะลมรฐบาลหรอกระทำความรนแรงแกรฐบาลไดสองป โดยไมตองผานกระบวนการศาล อกทงยงสามารถขยายเวลาขงไดอกหากจำเปน; Official Secret Act of 1972 (พ.ร.บ.ความลบทางราชการ) กำหนดขนเพอเกบรกษาขอมลลบของรฐบาลและปองการจารกรรม กฎหมายดงกลาวปจจบนเปนอปสรรคในการขอเปดเผยขอมล.

ขอสงเกตคอกฎหมายเหลานจำนวนหนงประกาศใชมาตงแตสมยอาณานคม ชวงทศวรรษ 1940-1950 โดยมจดประสงคเพอจดการกบกระแสการตอตาน/ลมลางรฐบาล ซงนำโดยพรรคคอมมวนสตมาลายา. แตหลงจากไดรบเอกราช กฎหมายเหลานกถกใชมากขนเพอรกษาความสงบภายในประเทศ. สทธมนษยชนตาง ๆ ถกจำกดมากขนหลงเหตการณจราจลในป 1969 เมอรฐธรรมนญถกแกไขใหหามไมใหมการพดหรอเขยนเกยวกบ “ประเดนออนไหว” ซงเกยวของกบความขดแยงทางชาตพนธ (เชน สทธพเศษของชาวมาเลย, สถานะของภาษามาเลยในฐานะภาษาแหงชาต, สถานะของสลตาน, และสทธพลเมองของคนทไมใชมาเลย). ผลกคอ ตงแตป 1970 กฎหมายตาง ๆ ทกลาวมาขางตน ถกนำมาใชเพอสอดสองและควบคมองคกรทางสงคม. การเคลอนไหวแมเพยงเลกนอย กจะไดรบการจบตาอยางใกลชดจากรฐบาล ทำใหพนทในการทำกจกรรมอยางเสรของเอนจโอนนมจำกดมาก.

Kaneko (2002: 184) ทำการสำรวจโดยการสมภาษณ ถงแหลงทมาของเงนทนของเอนจโอ พบวาแหลงหลกคอ 1) เงนบรจาค 2) คาธรรมเนยมสมาชก 3) คาธรรมเนยมการใหบรการ 4) รายไดจากการขายหนงสอหรอสงพมพอน ๆ 5) เงนทนจากการระดมสำหรบโครงการอสระตาง ๆ (รวมถงทนจากตางประเทศ) และ 6) การสนบสนนจากรฐบาล. เอนจโอในมาเลเซยพงแหลงทนนอกประเทศนอยกวาเอนจโอประเทศอาเซยนอน ๆ. เงนสนบสนนจากรฐบาลจะมอบใหเปนรายโครงการแตละคราวไป. เอนจโอแนวผลกดนนโยบายไมเพยงถกเลอกปฏบตในการขอรบเงนสนบสนนจากรฐบาลดงกลาว แตการขอการสนบสนนจากภาคเอกชนกเปนไปไดยาก เนองจากแรงกดดนของรฐบาล. มากไปกวานน รายไดทเอนจโอไดจากการดำเนนธรกจ กไมไดรบการยกเวนภาษ และการมอบเงนใหเอนจโอทไมใชองคกรการกศล กไมสามารถนำไปขอคนภาษได ทำใหภาคเอกชนขาดแรงจงใจในการสนบสนนเอนจโอ.

เอนจโอแนวผลกดนนโยบายและขบวนการปฏรป (Reformasi)

นโยบายรฐทเออประโยชนตอชาตพนธเดยว การควบคมกจกรรมตาง ๆ ของบคคลและองคกรทไมเหนดวยกบรฐดงกลาวขางตน นำมาสความตองการจะปฏรประบบการเมองและสงคมของมาเลเซยมายาวนานแลว ตงแตทศวรรษ 1970 โดยกลมทมบทบาทอยางมากคอกลม Aliran ซงเปนขบวนการปฏรปทตวขบวนการมหลากหลายชาตพนธขบวนการแรกของมาเลเซย. Aliran กอตงในเดอนสงหาคม 1977 ทปนง โดยชาวมาเลเซย 7 คน นำโดย จนดรา มซาฟฟาร (Chandra Muzaffar) ซงในขณะนนเปนอาจารยมหาวทยาลย และไดเตบโตมาจนเปนขบวนการระดบชาต มผสนบสนนจากทวประเทศ. อยางไรกตาม ขบวนการดงกลาวกไดรบความสนใจอยในเพยงวงจำกด เฉพาะในหมชนชนกลางทพดภาษาองกฤษเทานน. ประกอบกบเศรษฐกจมาเลเซยทเตบโตเปนอยางด และสงคมทยงมทศนคตลบกบนกเคลอนไหว ทำใหขบวนการปฏรปยงไมไดรบความสนใจมากพอ.

การ ‘ลมบนฟก’ ของกจการทมความสมพนธกบกลมพนธมตรรฐบาลในชวงวกฤตเศรษฐกจกลางป 1997 และ


การปลดอนวารออกจากตำแหนงปลายป 1998 ไดจดประกายกระแสการปฏรปขนอกรอบ. ชมชนชาวมาเลย ซงเปนชมชนชาตพนธเดยวทพรรค UMNO พงพาการสนบสนนมาโดยตลอด เรมตงคำถามตอระบอบการปกครองทลแกอำนาจและละเมดสทธเสรภาพ. ชมชนมาเลยเรมตอตานรฐบาล และเขารวมกบขบวนการปฏรปทเปนทรจกกนในชอ Reformasi ทนำโดยอนวาร. เมอมการจดตงพรรค Parti Keadilan Nasional โดยกลมผสนบสนนอนวาร จนดราจากกลม Aliran กเขารวมเปนรองประธานพรรค.

ภายหลงทอนวารถกปลด เขาเรมใหมการชมนมขนททพกของเขาทกวน โดยมการปราศยโจมตมหาธร อธบายวาทำไมเขาถงถกปลด และแฉพฤตกรรมทจรตตาง ๆ ของรฐบาล จำนวนผเขารวมนนมรายงานวาอยทหลกรอยถงหลกพนคน.

ไมมสอกระแสหลกรายงานขาวการชมนมดงกลาวเลย.

สอและขบวนการปฏรป: ทำไมถงม ‘มาเลเซยกน’

ความสมพนธของสอกระแสหลกในมาเลเซยกบกลมพนธมตรพรรครวมรฐบาล BN นนแนนแฟนมาก. แมสอสงพมพและสอกระจายเสยงในมาเลเซยจำนวนมากจะเปนของเอกชน แตรปแบบความเปนเจาของกทำใหสอเหลานอยภายใตความควบคมของรฐ. สถานโทรทศน TV3, MegaTV, ntv7, MetroVision, สถานโทรทศนดาวเทยม Astro, และหนงสอพมพรายใหญ เชน Berita Harian, Utusan Malaysia, New Straits Times, Star, และ Shin Min Daily News มเจาของอยในหรอมสมพนธใกลชดกบพรรคพนธมตร BN. ดงนนจงไมนาแปลกใจเลย ทสอเหลานจะไมเคยวพากษวจารณรฐบาลอยางรนแรง.

การเปนเจาของสอตาง ๆ โดยรฐบาล เรมตนในระหวางนโยบาย NEP ทรฐบาลตองการเพมการมสวนรวมของชาวมาเลยในเศรษฐกจมาเลเซย. หนวยงานของรฐบาลตาง ๆ ถกตงขนในชวงนเพอดำเนนการลงทนในนามของชมชนมาเลย/ภมบตร. หนงสอพมพรายใหญของประเทศเปนกจการทหนวยงานบรหารสนทรพยของรฐบาลและบรษทของพนธมตร BN เรมเขาไปลงทน และในทสดกมอำนาจควบคม. บรษท Pernas ซงมรฐบาลเปนเจาของ เขาซอหน 80% ในหนงสอพมพภาษาองกฤษ Straits Times จากนกลงทนในสงคโปร และหลงจากนนไมนานหนกถกถายไปทบรษทลงทนของพรรค UMNO. หนงสอพมพ Straits Times ถกเปลยนชอเปน New Straits Times, ปจจบนบรษท New Straits Times Press (NSTP) เปนเจาของสงพมพกระแสหลกทงหนงสอพมพและนตยสารจำนวนมาก. สมาชกพรรค ผใกลชด และบรษทตวแทนของพรรค UMNO ยงรวมกนเขาเปนเจาของกลมหนงสอพมพ Utusan Melayu ซงมสงพมพทมตลาดใหญในหมผอานภาษามาเลย. หนงสอพมพ Utusan Malaysia ของกลมนเปนหนงสอพมพทมยอดขายสงสดในประเทศ. พรรค MCA เองกเขาซอกจการหนงสอพมพแทบลอยด Star คแขงของ New Straits Times และเปนหนงสอพมพภาษาองกฤษทมยอดขายสงสด และหนงสอพมพภาษาจนฉบบใหญสองฉบบ คอ Nanyang Siang Pau และ China Press (Nain 2002: 123-126). หนงสอพมพ Star ท MCA เขาซอน เคยเปนสอทอยฝงตรงขามกบรฐบาล และถกรฐบาลมหาธรสงปดมาแลวครงหนงในป 1987 ชวงการปราบปรามครงใหญ ทรจกกนในชอ Operasi Lallang เหตการณครงนน มนกการเมองฝายคาน นกเคลอนไหว เอนจโอ ผนำศาสนา รวมถงนกขาว ถกจบโดยไมมการสอบสวนมากกวา 100 คน (Nain 2002: 133).

สอกระจายเสยงเองกตกอยในสถานการณไมตางกน สถานตาง ๆ เปนเจาของหรอถกควบคมไดโดยรฐหรอบรษทของพรรคพนธมตร BN. กระบวนการแปรรปสอเปนของเอกชนเปนไปอยางเลอกปฏบต คำเสนอซอนนถกเลอกจากบรษททเปนเครอขายของ BN เทานน. การแกไขเพมเตมพ.ร.บ.กระจายเสยงในป 1996 ไดอนญาตใหมการแพรสญญาณผานดาวเทยม อยางไรกตาม การแกไขดงกลาวไมไดชวยใหการรบขาวสารเปนไปอยางเสรขนแตอยางใด


เนองจากในการแกไขเดยวกน ไดจำกดใหประชาชนทวไปใชจานรบสญญาณทมขนาดไมเกน 0.6 เมตร เทานน. จานรบขนาดดงกลาวรบสญญาณไดเฉพาะจากดาวเทยม Measat-1 ของมาเลเซย (Nain 2002: 126-128).

แมจะมการควบคมดวยทนและดวยกฎหมายดงกลาว แตสอมาเลเซยเองโดยทวไปกยนยอม. สงนมาจากโครงสรางสงคมและกระบวนการทางสงคมในมาเลเซย. ระบบการศกษาของมาเลเซยนนมลกษณะอนรกษนยมอยางมาก ซงยงชดเจนการเรยนการสอนเรองสอ Zaharom et al. (1994 อางตาม Nain 2002: 128) ชใหเหนวาหลงสตรดานสอในมหาวทยาลยมาเลเซยนน จะเนนแตเรองวธการนำเสนอ มากกวาการใหคดวาทำไมถงจะเสนอสงนน. กระบวนการผลตขาวในองคกรขาวเอง กควบคมใหขาวเชงวพากษไมมโอกาสไดตพมพ. “ศลธรรม” ในสงคมมาเลเซย กลบเปนเรองความกงวลกบการแตงกายและพฤตกรรมทเหมาะสมหรอไม มากกวาจะเปนความกงวลเรองการทจรตคอรปชนและการลแกอำนาจ. การศกษาทงในระบบ จากโรงเรยนและมหาวทยาลย และนอกระบบ จากสอและองคกรทางสงคมอน ๆ ทำใหความคดเหนททาทายสถาบนทางสงคมทอยไมสามารถเกดขนหรอไดรบการสอสาร. การสอสารประเดน “ออนไหว” นอกจากจะผดกฎหมายแลว พลเมองมาเลเซยเองกตกอยสภาพทถกสรางเงอนไขใหรสกวาไมควรสนใจหรอพดคยเรองทอาจจะทำใหเกดความวนวายในสงคม อนจะนำไปสการจราจลอยางในเดอนพฤษภาคม 1969 อก. สภาพเชนนนำไปสการเซนเซอรตวเองอยางเงยบ ๆ ทงในหมพลเมองและสอกระแสหลก. สอกระแสหลกเอง ภายใตอทธพลของรฐบาลมหาธร กไมเคยรรอทจะกลาวโทษ “ตางชาต” วาเปนตนเหตของวกฤตเศรษฐกจ และสรางภาพใหกลมผเดนขบวนเปนพวกกอความวนวาย รวมทงโยงวาขบวนการเคลอนไหวตาง ๆ นน ไดรบการสนบสนนจากตางชาต.

สำหรบสอทางเลอกทสนบสนนการปฏรปหรอเปนปากเปนเสยงใหกบกลมชาตพนธทไมใชมาเลย ซงเปนกลมทกลาวพากษวจารณรฐบาลนน ในชวงการเลอกตงทวไปเมอเดอนพฤศจกายน 1999 กถกปราบปรามครงใหญอกครงหนง. ในการเลอกตงครงดงกลาว พรรค PAS ชนะทนงจำนวนมากจากเขตเลอกตงทเดมพรรค UMNO เคยครอง และ PAS ไดกลายเปนพรรคฝายคานทใหญทสดในสภา. บรรณาธการของหนงสอพมพรายสองเดอน Harakah ซงเปนหนงสอพมพของพรรคอสลาม PAS ถกจบกมตว แทนพมพถกยด ดวยขอหาปลกปนใหเกดความไมสงบ ภายใตกฎหมาย Sedition Act. นกกฎหมายของอนวารกถกจบกมในพรอมกนในคราวนดวย ดวยขอหาเดยวกน โดยอางวาเขาพดคำทปลกปนระหวางทำหนาทใหกบอนวารในศาล แตสดทายรฐบาลไดถอนฟอง. สงพมพอน ๆ ทสนบสนนการปฏรป หรอสนบสนนพรรคฝายคาน ถกถอนใบอนญาตการพมพ.

ขอจำกดตาง ๆ ดงกลาว ทำใหพรรคฝายคานและกลมตาง ๆ ในขบวนการ Reformasi เรมใหความสนใจกบอนเทอรเนต แมในขณะนนจำนวนผใชอนเทอรเนตในมาเลเซยจะยงมไมมากนกกตาม. การเลอกใชอนเทอรเนตเปนชองทางการสอสารน สวนหนงอาจเปนเพราะกลมตาง ๆ เหลานนมองเหนศกยภาพของอนเทอรเนต และอกสวนเปนเพราะรฐบาลมาเลเซยเองเทาทผานมา ไดสญญาวาจะปลอยใหอนเทอรเนตเสรและมการควบคมนอยทสด เพอสงเสรมการลงทนในโครงการ Multimedia Super Corridor. ในเวลาไมนาน เวบไซตทสนบสนนอนวาร และสนบสนนการปฏรปกเพมขนอยางรวดเรว มไมนอยกวา 50 เวบไซต ในชวงสงสด. อยางไรกตาม คณภาพและความนาเชอถอของขาวจากเวบไซตเหลาน กยงเปนทคลางแคลงพอ ๆ กบจากสอกระแสหลก. เวบไซตสวนใหญดำเนนงานโดยมอสมครเลน ซงไมมความชำนาญในงานขาว และจำนวนมากกเปดไดเพยงไมนาน กอนจะปดตวลงไป.

ในชวงนนเอง ทเวบไซตขาว มาเลเซยกน ไดเกดขน โดยสองนกหนงสอพมพ Steven Gan ชาวมาเลเซยเชอสายจน และ Premesh Chandran ชาวมาเลเซยเชอสายอนเดย เพอเสนอขาวสบสวนและการวเคราะหขาวอยางเจาะลก. จำนวนผอานมาเลเซยกนเตบโตอยางรวดเรว และในเวลาไมนาน เวบไซตขาว Reformasi ทกำลงจะปดตวลงอน ๆ กไดเขามารวมเปนสวนหนงของมาเลเซยกน.


‘มาเลเซยกน’ และขบวนการปฏรป

มาเลเซยกน (Malaysiakini) เปดตวเมอ 20 พฤศจกายน 1999 โดย Steven Gan และ Premesh Chandran ทงคเปนเพอนกนมาตงสมยเปนนกเคลอนไหวในมหาวทยาลยนวเซาทเวลส ออสเตรเลย ชวงกลางทศวรรษ 1980. ระหวางการปราบปรามครงใหญเมอป 1987 ทงครวมกบนกเรยนมาเลเซยอน ๆ ไดวพากษวจารณรฐบาลมาเลเซยอยางหนก ในเรองการใชกฎหมายความมนคงภายในเพอจบกมฝายตรงขามโดยไมตองผานกระบวนการยตธรรม. หลงเรยนจบ ทงสองกลบมามาเลเซย และทำงานกบหนงสอพมพ The Sun. Premesh อย The Sun ไดปเดยว กไปเรยนตอทเนเธอรแลนด และหลงจากนนกกลบมาทำงานกบสภาสหภาพแรงงาน Malaysia Trades Union Congress (MTUC). ทงคยงคงทำงานใกลชดกบเอนจโอและกลมสทธมนษยชนในมาเลเซย. จนกระทงป 1996 Gan ถกจบระหวางเขาเขารวมงาน Asia Pacific Conference on East Timor (Apcet II) ทจดในกวลาลมเปอร และบรรณาธการ The Sun ปฏเสธทจะตพมพรายงาน Apcet II ของเขา. Gan จงลาออกและไปทำงานกบหนงสอพมพภาษาองกฤษ The Nation ทกรงเทพ. หลงการจบกมอนวารในป 1998 ทงคกรวมกนสรางมาเลเซยกน เพอนำเสนอขาวอกดาน โตกบสอกระแสหลกของรฐบาล โดยใชเงนทนตงตนสวนใหญจาก Southeast Asian Press Alliance (SEAPA) องคกรสนบสนนเสรภาพสอซงกอตงโดยนกหนงสอพมพจากประเทศไทย อนโดนเซย และฟลปปนส มสำนกงานอยทกรงเทพ.

การเลอกดำเนนงานในรปแบบบรษท ทำใหมาเลเซยกนเปนอสระจากกฎระเบยบทจำกดอสรภาพจำนวนหนง ในบรบทของมาเลเซยแลว นอาจเปนการเลอกทสมเหตผลทสด เนองจากถงมาเลเซยกนจะเลอกดำเนนงานในรปแบบมลนธหรอองคกรแบบอน ๆ แตดวยการวพากษวจารณรฐบาล ความหวงทจะไดรบเงนอดหนนอยางทบางเอนจโอไดนน กไมมทางอยด. ดวยความเปนอสระจาก Societies Act เนองจากจดทะเบยนในรปแบบบรษท และเปนสอออนไลนจงไมตกอยในสอประเภททตองขอใบอนญาตจากรฐบาล แบบเดยวกบสอสงพมพหรอสอกระจายเสยง อกทงการทรฐบาลมาเลเซยมนโยบายไมเซนเซอรอนเทอรเนต เพอสงเสรมการสรางเขตเศรษฐกจสารสนเทศ Multimedia Super Corridor (ดรายละเอยดในภาคผนวก) มาเลเซยกนจงคอนขางเปนอสระจากกฎระเบยบของรฐบาล เมอเทยบกบสออน ๆ และสามารถนำเสนอประเดนทถกมองวาเปนประเดนตองหามในสอกระแสหลก. ดวยเหตนจงทำใหมนไดรบความนยมอยางรวดเรวจากหมนกอานชาวมาเลเซย เพราะขาวบนมาเลเซยกน ไมสามารถหาอานไดทอน.

ผลกระทบทเหนไดชดเจนทสดของมาเลเซยกน ในชวงแรกของการกอตงน คอผลกระทบทมนมตอการเลอกตงทวไป 1999. เปนเรองปกตในมาเลเซย ทในชวงเลอกตงทวไป สอกระแสหลกจะนำเสนอแตขาวดานลบของพรรคฝายคาน. การเลอกตงป 1999 มสงทตางออกไป คอมมาเลเซยกนทเสนอขาวอกดานของพรรคฝายคาน. ในชวงนน ไมใชเรองแปลกถาเราจะเหนพรรคการเมองฝายคานพมพขาวจากมาเลเซยกนและแจกจายมนไปตามชมชน ระหวางหาเสยง.

ในแงน มาเลเซยกนประสบความสำเรจในการขยายพนททางการเมองใหกบฝายคาน โดยการสอสารความคดเหนของฝายคานออกไปใหสาธารณะไดรบรมากขนในวงกวาง. มาเลเซยกนยงเปนพนทใหกบกลมคนทถกผลกไปอยชายขอบ โดยเปดโอกาสใหกบนกขาวและคอลมนสตจำนวนมาก ทถกแบนจากสอกระแสหลก เนองจากวพากษวจารณรฐบาล. นอกจากนยงมสวนทเปดใหผอานเขยนจดหมายมาลง ซงสวนใหญกจะเปนการโจมตไมรฐบาลกฝายคาน. เวบไซตขาวลกษณะมาเลเซยกนอกจำนวนหนงเกดขนตามหลงความสำเรจของมาเลเซยกน ทสำคญ เชน AgendaMalaysia.Com เวบขาวภาษามาเลยและองกฤษ, เวบขาวภาษาจน beritagenerasi.com, mytianwang.com, และ freemedia.com, และ Radigradio.com สถานวทยขาวออนไลนภาษามาเลย. กลาวโดยทวไปกคอ มาเลเซยกนและสอเหลานไดขยายพนทการสอสารในประเดน “ออนไหว” ใหกวางขน จากทไมเคยมโอกาส


กมโอกาสไดปรากฏในพนทสาธารณะ. อกทงเปนการระดมบคลากร นกขาวมาเลเซยกนปจจบนจำนวนหนงเปนอดตนกขาวจากทอน.

ไมเพยงเปนสวนหนงของการสนนสนนการเคลอนไหวเพอการปฏรปการเมอง ผลจากความสำเรจของเวบไซตขาวอยางมาเลเซยกน ประกอบกบยอดจำหนายหนงสอพมพในมาเลเซยทลดลงอยางตอเนองทกฉบบ และการคอย ๆ หมดความนาเชอถอของสอกระแสหลกในสายตาของชาวมาเลเซย กอใหเกดกระแสปฏรปสอทงจากประชาชนชาวมาเลเซย และจากนกวชาชพสอกระแสหลกเอง. ในป 1999 และ 2000 นกหนงสอพมพมากกวา 900 คน ลงชอยนหนงสอแกรฐมนตรมหาดไทย เพอเสนอแกไขกฎหมาย Printing Presses and Publications Act. การทสอกระแสหลกเสนอขาวหลงจากทมาเลเซยกนเสนอ จะดวยสาเหตใดกตาม ไมเพยงบงบอกถงอทธพลของสอออนไลนในวงการขาว แตยงหมายถงการผอนการเซนเซอรตวเองของสอลงดวย.

แนนอนวารฐบาลไมพอใจกบสงทมาเลเซยกนทำ และการตอบโตกเปนไปในหลายรปแบบ ตงแตดสเดรดตมาเลเซยกน วาไมนาเชอถอ หรอไมใชหนงสอพมพ. รฐมนตรและหนวยงานรฐบางแหง หามไมใหนกขาวมาเลเซยกนเขาไปทำขาว เนองจากไมมบตรนกขาว. อยางไรกตาม ดวยความเปนทนยมของมาเลเซยกน กทำใหมาเลเซยกนสามารถเขาถงบคคลในขาวจำนวนหนงไดอยด เพราะคนเหลานกอยากจะสอสารความคดเหนของตวลงในมาเลเซยกนเชนกน. อกประดนในการดสเครดตมาเลเซยกนกคอ ขออางทรฐบาลมกใชเสมอกบเอนจโอตาง ๆ โดยอางวา SEAPA ทใหการสนบสนนมาเลเซยกนในชวงแรกนน กอตงโดย Open Society Institute ซงเปนมลนธของ จอรจ โซรอส. ในป 2003 สำนกงานมาเลเซยกนถกบกคน คอมพวเตอร 19 เครองถกยด ในขอหาละเมดกฎหมาย Sedition Act (Dean 2007: 150).

อยางไรกตาม สงทจะเปนภยกบการดำรงอยของมาเลเซยกน อาจไมใชการใชกฎหมายเขาจดการ แตเปนเรองทางเศรษฐกจ หรอสถานะทางการเงนนนเอง. ปจจบน มาเลเซยกนเผยแพรใน 4 ภาษา คอองกฤษ มาเลย จน และทมฬ เปนเวบไซตทไดรบความทนยมอนดบท 16 ในมาเลเซย ซงสงกวาเวบไซตหนงสอพมพ Star (จดอนดบโดย Alexa) แตกยงประสบความยากลำบากในการหาผลงโฆษณา เนองจากธรกจในมาเลเซยหลกเลยงทจะมปญหากบรฐบาล. ในป 2002 รายไดจากโฆษณา คดเปนเพยง 15% ของคาใชจายรายเดอน. ในทสดมาเลเซยกนจงตดสนใจ ใชระบบจายคาสมาชก เนอหาสวนใหญตองเปนสมาชกเทานนจงจะอานได. ผใชทวไปทไมไดจายคาสมาชก จะอานไดเฉพาะขาวรายวนบางขาว และจดหมายจากผอาน. แตในชวงแรกมผสมครสมาชกเพยงประมาณพนคนเทานน. ในเดอนมนาคมปเดยวกน มาเลเซยกนไดประกาศวาไดขายหน 29% ใหกบกองทน Media Development Loan Fund (MDLF). โดยหนใหญ 61% ยงเปนของ Premesh และ Gan อย. สวนทเหลอ 10% ถอโดยพนกงานมาเลเซยกน. การเขาถอหนโดย MDLF ชวยใหมาเลเซยกนมเงนทนดำเนนงานตอไป (Chin 2003: 138).

ปจจบนสมาชกมสองแบบคอ สมาชกขาวรายวน (ปละ RM 150 / USD 40) และสมาชกเตมรปแบบ ทสามารถอานขาวยอนหลงทผานมาไดทงหมด (ปละ RM 450 / USD 120). นอกจากนมาเลเซยยงพยายามหารายไดจากทางอนและจากตลาดอน เชน การเปดสวนโฆษณายอย (classified), รานขายหนงสอออนไลน Kinibooks.com, และเวบไซต Manage4me.com ซงใหบรการจดการสมาชกและชำระเงนออนไลนสำหรบเอนจโอและแคมเปญตาง ๆ, Malaysiakini.tv เวบไซตวดโอขาว, Earth247.tv บรการสรางชองขาวสำหรบนกขาวพลเมอง, Voize.my เพลง หนง ขาวบนเทง วฒนธรรมวยรน, Fansrock.us เวบบอรดแฟนเพลง แฟนกฬา, และ Digitalibrary Malaysia3 หองสมดเอกสารสำคญทางสงคมและการเมอง. ในเดอนพฤศจกายนทจะถงน ซงเปนวาระครบรอบ 10 ปของมาเลเซยกน กมการระดมทนดวยการจดงานเลยงและขายบตร.

3 http://www.digitalibrary.my


สรป: ‘มาเลเซยกน’ กบสงคมประชาและการโตการครอบนำ

เปนทชดเจนวา ชนชนปกครองในมาเลเซย ทงในรฐบาล ในพนธมตร BN และผใกลชด ใชทงกำลงในทางกายภาพ กำลงทางกฎหมาย และกำลงทางเศรษฐกจ ในการระดมการสนบสนนจากสอมวลชน หรอในภาษาของกรมชกคอ เครองมอทางอดมการณ (ideological instruments) โดยการเขาเปนเจาของสอหลกตาง ๆ ทงสงพมพและกระจายเสยง และใชกฎหมายและกำลงเจาหนาทรฐเขาควบคมสอทเหนตางจากตน รวมทงแรงกดดนทางการเมองและปจจยความเสยงทางเศรษฐกจ กทำใหผตองการสนบสนนสอทเหนตางจากรฐบาลเหลาน ไมกลาทจะสนบสนน.

หากเรามองวา Reformasi คอขบวนการทางสงคมทเคลอนไหวเพอโตการครอบนำโดย BN แลว การขยายพนทในการปะทะนนกคอ การขยายพนทของสงคมประชาใหกวางขน ตามแนว Gramscian ทวาสงคมประชากคอพนทปะทะกนระหวางพลงครอบนำและพลงโตการครอบนำ (hegemonic vs counter-hegemonic forces) (Gramsci 1975 อางตาม Ramasamy 2004: 198). ในขบวน Reformasi นเอง ทมาเลเซยกนไดทำหนาทเปนเครองมอทางอดมการณทสำคญอนหนง. ในขณะทกลมพนธมตรพรรคฝายคาน Pakatan Rakyat รกคบในสนามการเลอกตงเพอเขายดอำนาจรฐ, อยางเปนอสระจากกน, มาเลเซยกนและสอทางเลอกอน ๆ กทำงานอยางแขงขนเพอสรางความชอบธรรมใหกบการรกคบนน.

ในชวงวกฤตทางการเมอง และวกฤตศรทธาตอการทำหนาทสอ ความอสระในการนำเสนอขาวของมาเลเซยกน ทำใหมาเลเซยกนถกยอมรบในบทบาทนำทางศลธรรมและปญญา. ความพยายามในการสรางสงคมประชาและอยในบทบาทนำทางศลธรรมและปญญาของมาเลเซยกนนน ไมเพยงเหนไดจากเวบไซตขาว Malaysiakini.com เทานน แตยงมรานหนงสอออนไลน และความพยายามสรางหองสมดออนไลน Digitalibrary Malaysia เพอรวบรวมเอกสารตาง ๆ ท (มาเลเซยกนเหนวา) มความสำคญตอสงคมและการเมองมาเลเซย เชน รฐธรรมนญ กฎหมาย คำสงศาล แถลงการณของพรรคการเมอง บทสมภาษณ หนงสอ ฯลฯ โดยตองการใหเอกสารเหลานเปนฐานสำหรบการสนทนาเรองการเมองในปรมณฑลสาธารณะ. ในอก ‘แนวรบ’ หนง มาเลเซยกนไดเปดเวบไซต Voize.my และ Fansrock.us มเนอหาดานบนเทง เพลง หนง ขาวบนเทง กฬา และวฒนธรรมวยรน. Voize.my มกจกรรมเปดใหผเขาชม สงงานของตวเองเขามาแสดงได ทงในลกษณะของการประกวด หรอการไปทำเปนสกป มการทำกจกรรมกบกลมนกศกษา ในชอ Voize.my Campus. เหลานสามารถมองไดวาเพอสงเสรมวฒนธรรมการแสดงออกและเปดพนทแสดงออกใหกบคนรนใหม คำโปรยของ Voize.my คอ “Be Independent!”. กรณของ Voize.my อาจเทยบไดกบนตยสาร Life on Campus ของกลมผจดการ4 ทมกลมเปาหมายเปนวยรน นกศกษา มเนอหาเชนเดยวกบนตยสารวยรนในทองตลาดทวไป แตกมสอดแทรกความคดทสอดคลองกบอดมการณทางการเมองของกลมผจดการ.

กลาวโดยสรปแลว สงทมาเลเซยกนและบรษทในเครอไดทำและพยายามทำใหมากขน กคอ การใหขาวสารและการศกษาอกแบบหนง ทตางไปจากทรฐบาลใหมาโดยตลอด. ขาวสารและการศกษาทรฐบาล BN มอบใหชาวมาเลเซย สรางปจจยแวดลอมใหพวกเขายอมรบสถานะทเปนอย (status quo) อยางเตมอกเตมใจ ความกลวการจราจลแบบในป 1969 การทสอเสนอขาวความวนวายทางชาตพนธในประเทศอน ๆ รวมทงการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจในชวงกอนวกฤตเศรษฐกจ ทำใหชาวมาเลเซยเตมใจไมพดถงเรอง “ออนไหว” และมอบความเหนชอบใหกบรฐบาล BN ในการจดการทกอยาง. เชนเดยวกบทรฐบาลทำ มาเลเซยกนกไดพยายามแทรกแซงเขาไปในสงคมประชา โดยเฉพาะในปรมณฑลทางวฒนธรรม และสรางปจจยแวดลอมอกแบบ ทสงเสรมการพดคยประเดน “ออนไหว” ในทสาธารณะ และในฐานะสวนหนงของขบวนการ Reformasi บทบาทของมาเลเซยกน กคอการมอบขอมลขาวสารททำใหชาวมาเลเซยไมยอมรบสถานะทพวกเขาเปนอย และเขารวมกบขบวนการปฏรปเพอการเปลยนแปลง.

4 http://www.manager.co.th/campus/


เอกสารอางอง

Chin, James (2003). MalaysiaKini.com and its Impact on Journalism and Politics in Malaysia. In K.C. Ho, Randy Kluver, & C.C. Yang (Eds.), Asia.com: Asia Encounters the Internet, pp. 129–142. London: RoutledgeCurzon.

Deane, James (2007). Democratic Advance or Retreat?: Communicative Power and Current Media Developments. In Martin Albrow, et al. (Eds.), Global Civil Society 2007/8: Communicative Power and Democracy, pp. 144-165. London: Sage/London School of Economics.

Kaneko, Yoshiki (2002). Malaysia: Dual Structure in the State-NGO Relationship. In Shin’ichi Shigetomi (Eds.), The State and NGOs: Perspective from Asia, pp. 178-199. Singapore: ISEAS Publications.

Nain, Zaharom (2002). The Media and Malaysia’s Reformasi Movement. In Russell Hiang-Khng Heng (Eds.), Media fortunes, changing times: ASEAN states in transition, pp. 119-137. Singapore: ISEAS Publications.

Martinez, Patricia (2004). Islam, Constitutional Democracy, and the Islamic State in Malaysia. In Hock Guan Lee (Eds.), Civil society in Southeast Asia, pp. 27-53. Singapore: ISEAS Publications.

Rahim, Samsudin A. (2001). Development, Media and Youth Issues in Malaysia. In Husken & van der Meij (Eds.), Reading Asia: New Research in Asian Studies. Surrey: Curzon. Reprinted in Samsudin A. Rahim (Eds.) (2003), Isu-Isu Komunikasi, pp. 245-265. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Hasim, Mohd Safar (1997). South East Asian Countries Response to the Advent of Information Era: With Emphasis on Malaysia. In Samsudin A. Rahim (Eds.) (2003), Isu-Isu Komunikasi, pp. 147-175. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Ramasamy, P. (2004). Civil Society in Malaysia: An Area of Contestations? In Lee Hock Guan (Eds.), Civil Society in Southeast Asia, pp. 198-216. Singapore: ISEAS Publications.


ภาคผนวก 1: ชอองคกร

ผมพบวาการอานเอกสารภาษาองกฤษเกยวกบขบวนการทางสงคมในมาเลเซย สามารถสรางความสบสนใหกบผมไดเปนระยะ ๆ เนองจากเอกสารจากคนละแหลง อาจจะอางถงชอองคกรหรอขบวนการทางสงคมเดยวกน ดวยชอคนละภาษา เชน Parti Islam Se-Malaysia (มาเลย) และ Pan-Malaysian Islamic Party (องกฤษ). ความสบสนน อาจจะมาจากการทระบบการเขยนภาษามาเลยนนใชอกษรโรมน ซงเปนชดอกษรเดยวกนกบทใชเขยนภาษาองกฤษ การใชชอมาเลยในเอกสารภาษาองกฤษจงนาจะเปนเรองททำไดโดยกลมกลน ไมขดตา. ปญหากคอเอกสารหลายชนเรยกชอองคกรเหลานโดยใชชอในภาษาองกฤษ โดยไมไดระบชอในภาษามาเลยไวดวย ทำใหการอางองขามกนไมสะดวกนก (ภาษาอนโดและภาษาอน ๆ ทใชอกษรโรมนกนาจะประสบปญหาน). อกทงชอองคกรและขบวนการทางสงคมหลายแหงยงคลายคลงกน. เพอความสะดวกในการอางอง ภาคผนวกนจงแสดงชอตาง ๆ เอาไว ในสองภาษา (ถาม) พรอมตวยอ.

ABIM Angkatan Belia Islam Malaysia (เอนจโอมาเลยอสลาม กอตง 1971 มอทธพลในหมชนชนกลางในเมองทมการศกษา รวมถงขาราชการ นกธรกจ นกศกษา; อนวาร อบราฮม เปนหนงในผกอตง กอนไปอยกบ UMNO)

AIM Amanah Ikhtiar Malaysia (เอนจโอทใหญทสดททำงานรวมกบรฐบาล)BA Barisan Alternatif (Alternative Front; กลมพนธมตรหลวม ๆ ระหวางพรรคฝายคาน เพอการ

เลอกตงทวไปป 1999 และ 2004; ตอมาสลายตวหลงไมประสบความสำเรจในการเลอกตงป 2004 และจดกลมใหม ในชอ Pakatan Rakyat)

BN Barisan Nasional (National Front; กลมพนธมตรพรรครวมรฐบาล; เดมชอ Perikatan หรอ Alliance)

CAP Consumers’ Association of Penang (องคกรสทธผบรโภค หนงในเอนจโอทใหญทสด)DAP Democratic Action Party (พรรคฝายคาน ผสนบสนนสวนใหญเปนเชอสายจน อยใน PR)FOMCA Federation of Malaysian Consumers Association (เครอขายองคกรสทธผบรโภค)Gerakan Parti Gerakan Rakyat Malaysia (Malaysian People's Movement Party; พรรครวมรฐบาล

80% ของผสนบสนนเปนชาวมาเลเซยเชอสายจน, 15% เปนเชอสายอนเดย)ISA Internal Security Act (พ.ร.บ.ความมนคงภายใน)JIM Pertubuhan Jamaah Islah Malaysia (เอนจโอมาเลยอสลาม ชาวมาเลยรนใหม)MCA Malaysian Chinese Association (พรรครวมรฐบาล สนบสนนโดยกลมเชอสายจน อยใน BN)MCCBCHS Malaysian Consultative Council on Buddhism, Christianity, Hinduism, and SikhismMIC Malaysian Indian Congress (หนงในพรรคกอตงของ BN สนบสนนโดยกลมเชอสายอนเดย)NDP National Development Policy (แผนพฒนาประเทศ ประกาศเมอ 1991 เนนการเตบโตและ

ประสทธภาพมากกวาการใหประโยชนกบชาวมาเลย)


NECC National Economic Consultive CouncilNDP National Development PolicyNEP New Economic Policy (นโยบายเศรษฐกจทมหลกการเออประโยชนตอชาวมาเลยและชนพน

เมอง โดยใหเหตผลวาเพอความเปนธรรมทางเศรษฐกจ ใชระหวางป 1971-1990)PAS / PMIP Parti Islam Se-Malaysia (Pan-Malaysian Islamic Party; พรรคอสลามแหงมาเลเซย พรรค

อสลามฝายคาน อยใน PR)PKN / Keadilan Parti Keadilan Nasional (National Justice Party; กอตงเมอป 1999 โดย วน อะซซะห วน อ

ซมาอล ภรรยาของ อนวาร อบราฮม และผสนบสนนอนวารจาก UMNO และ ABIM; ตอมาควบรวมกบ PRM เปน PKR)

PKR / Keadilan Parti Keadilan Rakyat (People's Justice Party; พรรคฝายคาน อยใน PR; เกดจากการควบรวมพรรค Parti Keadilan Nasional กบ Parti Rakyat Malaysia เขาดวยกน เมอป 2003)

PPP People’s Progressive Party (พรรครวม BN)PR Pakatan Rakyat (People’s Alliance; พนธมตรพรรคฝายคาน ประกอบดวย PAS, DAP,

Keadilan; ใชชอ Barisan Rakyat หรอ People’s Front ในการเลอกตงทวไปป 2008)PRM Parti Rakyat Malaysia (Malaysian People's Party; พรรคฝายคาน ไมไดอยใน PR; สมาชก

พรรคจำนวนหนงเขารวมกบพรรค PKN ในป 2003 กลายเปนพรรค PKR)SEAPA Southeast Asian Press Alliance (องคกรสอสารมวลชนระดบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต สง

เสรมเสรภาพในการแสดงความคดเหน เสรภาพสอ; สำนกงานอยทกรงเทพ)SIS Sisters in IslamUMNO United Malays National Organization (พรรคแกนนำรฐบาล พรรคแกนนำของ BN)YMCA Young Men’s Christian AssociationYWCA Young Women’s Christian Association


ภาคผนวก 2: สทธพเศษของบรษทใน Multimedia Super Corridor

บรษททกแหงทสราง จดจำหนาย ประกอบ หรอใช ผลตภณฑและบรการมลตมเดย สามารถสมครเพอรบสถานะ ‘MSC Status’. บรษททไดรบสถานะดงกลาวจะไดรบการคมครองสนบสนนตาม Bill of Guarantees พรอมทงสทธจงใจอน ๆ เชน งดเวนภาษรายไดไดถง 10 ป ไมเสยภาษศลกากรสำหรบอปกรณมลตมเดย ไดรบสทธประมลสญญาจางโครงการเรอธงตาง ๆ (Flagship Applications) ไดรบการสนบสนนเรองใบอนญาตเขาเมอง ใบอนญาตทำงาน ฯลฯ (Hasim 1997: 164-165).

Bill of Guarantees

รฐบาลมาเลเซยใหคำมนเหลานกบบรษททไดรบสถานะ MSC Status:1. จดหาโครงสรางพนฐานระดบโลกให ทงทางกายภาพและทางสารสนเทศ2. อนญาตการจางงานโดยไมมขอจำกด สำหรบแรงงานความร (knowledge workers) จากทองถนและตาง

ประเทศ3. รบประกนเสรภาพในการเปนเจาของ โดยไดรบยกเวนขอกำหนดเรองการเปนเจาของโดยคนทองถน4. ใหเสรภาพในการหาทนไดจากทวโลกสำหรบโครงสรางของ MSC และสทธในการกยมเงนทนไดจากทวโลก5. จดหาสงจงใจทางการเงนทสามารถแขงขนได6. เปนผนำระดบภมภาคในดานทรพยสนทางปญญาและกฎหมายอเลกทรอนกส7. รบประกนวาจะไมมการปดกนอนเทอรเนต8. จดหาคาธรรมเนยมโทรคมนาคมทสามารถแขงขนไดในระดบโลก9. ใหสทธในการประมลโครงการสรางโครงสรางพนฐานหลกของ MSC กบบรษทชนนำทประสงคจะใช

MSC เปนศนยกลางระดบภมภาคของตว10. ตงองคกรดำเนนการทมอำนาจสงการสง สามารถทำหนาทไดเบดเสรจในคราวเดยวอยางมประสทธภาพ

สื่อและขบวนการทางสังคมในมาเลเซีย:...

Documents

Transcript of สื่อและขบวนการทางสังคมในมาเลเซีย:...