Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe (47) nr 1, 2018
ppłk dr inż. Grzegorz MOTRYCZ - Akademia Sztuki Wojennej, Warszawa
Grzegorz MOTRYCZ
MODERNIZACJA TECHNICZNA KTO ROSOMAK
W CELU ZWIĘKSZENIA BEZPIECZEŃSTWA ZAŁOGI
Streszczenie. W artykule przedstawiono analizę przypadków użycia granatników przeciwpancernych
z udziałem pojazdów kontyngentu Polskich Sił Zbrojnych w Afganistanie. Na podstawie zebranych przypadków
opisano metody ostrzału przez przeciwnika. Omówiono wyniki przeprowadzonych w kraju prac z zakresu
modernizacji zabezpieczenia pojazdu przed wymienionym zagrożeniem. W podsumowaniu odniesiono się do
wprowadzonych działań zapobiegawczych – zmian w konstrukcji i eksploatacji KTO ROSOMAK.
Słowa kluczowe: polski kontyngent wojskowy, ręczny granatnik przeciwpancerny, kołowy
transporter opancerzony, pancerze pasywne.
1. WSTĘP
W obecnych czasach nie grozi nam otwarty konflikt zbrojny, w którym udział bierze
tysiące samolotów, czołgów i żołnierzy, a działania rozciągają się na setkach kilometrów linii
frontu. Grożą nam konflikty regionalne (Czeczenia, Afganistan, Syria) i ataki terrorystyczne
(Liban, Irlandia Północna). W strefie potencjalnego konfliktu głównym niebezpieczeństwem
dla żołnierzy, pojazdów logistycznych czy wozów bojowych jest lekka broń automatyczna,
granatniki przeciwpancerne, pociski fragmentujące, miny, ładunki IED, stanowiące
podstawowe uzbrojenia grup terrorystycznych, dywersyjnych, działających w niewielkich
pododdziałach w trudnym terenie (infrastruktura miejska, tereny górzyste).
Prostota budowy Ręcznych Granatników Przeciwpancernych (RPG) oraz
użytkowania i eksploatacji, sprawia, że są one dość często wykorzystywane przez wszystkie
strony w konfliktach. Dodatkowo ich zaletami są: niskie koszty produkcji, małe wymiary,
znaczna przebijalność sięgająca powyżej 600 mm RHA1.
W artykule przedstawiono doświadczenia z misji Polskiego Kontyngentu
Wojskowego ISAF w zakresie wykorzystania go przez grupy terrorystyczne i wpływu na
modernizację techniczną pojazdu KTO Rosomak.
2. STATYSTYKA STOSOWANIA RĘCZNYCH GRANATNIKÓW
PRZECIWPANCERNYCH NA TEATRZE DZIAŁAŃ W AFGANISTANIE
Według danych zamieszczonych na portalu Operation Enduring
Freedom(www.icasualties.org) [1], siły koalicji ISAF w wyniku użycia ręcznych granatników
przeciwpancernych w latach od 2005 do 2016 poniosły straty bojowe w liczbie 164 żołnierzy,
co stanowiło ogólny procent strat na poziomie 4,65%.
1(ang. rolled homogenous armour – jednolita stal pancerna, ekwiwalentnej wartości przebicia jednolitego
pancerza stalowego, określonej w wyniku prób strzelania).
Grzegorz MOTRYCZ
Rys. 1. Statystyka zgonów sił ISAF w wyniku ataku ręcznymgranatnikiem
przeciwpancernym (opracowanie własne)
Polski Kontyngent PKW ISAF, w wyniku ostrzału ręcznych granatników
przeciwpancernych nie poniósł ofiar śmiertelnych. Jednakże przypadki ostrzału konwojów
i pododdziałów Sił Szybkiego Reagowania miały miejsce. W niniejszym artykule omówiono
niektóre z przypadków, które wystąpiły.
3. ANALIZA
3.1. Zasada działania.
Po wylocie granatu z lufy, brzechwy stabilizatora otwierają się pod działaniem siły
odśrodkowej i oporu powietrza, nadając granatnikowi stateczność – rysunek 2. Po wypaleniu
się opóźniacza zapala się zapłonnik i ładunek silnika rakietowego. Zapalnik zaczyna się
uzbrajać w czasie lotu 2,5-18 m od wylotu lufy. Uzbrojenie zapalnika polega na przesunięciu
przesuwnika do położenia bojowego, powodując tym samym włączenie pobudzacza
elektrycznego w obwód elektryczny.
a)
b)
Rys. 2. a) Wystrzelenie pocisku z granatnika RPG-7
b) Lot głowicy granatnika RPG [7]
Modernizacja techniczna KTO ROSOMAK w celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi
Na rys. 3 przedstawiono moment odpalenia silnika i odrzucenie elementów
pocisku. Należy podkreślić, iż między opracowaniem RPG-7 a Carl Gustafa minęło wiele
czasu, natomiast nie zmieniły się zasady działania urządzenia.
a)
b)
Rys. 3. Wystrzelenie pocisku z działa bezodrzutowego Carl Gustaf kalibru 84 mm
W chwili zetknięcia z przeszkodą element piezoelektryczny zostaje ściśnięty przez
nakrętkę i styk, wskutek czego na jego elektrodach pojawia się ładunek elektryczny. Gdy
między elektrodami elementu piezoelektrycznego wystąpi określona różnica potencjałów,
następuje wyładowanie iskrowe w przerwie iskrowej, powodujące detonację materiału
inicjującego, który wypełnił przerwę iskrową.
3.2. Zdolności przebicia głowic PG-7
Zdolność przebicia głowicy bojowej pocisku PG-7 wynosi od 260 do 600 mm
pancerza RHA, ekwiwalentnej wartości przebicia jednolitego pancerza stalowego, określonej
w wyniku prób strzelania. Jest ona uzależniona od zastosowanej odmiany głowicy oraz
zastosowanego pancerza - jego konstrukcji. Wartości przebijalności głowic PG-7 podano
w tablicy 1.
Tablica 1.Wartości przebijalności głowic PG-7[2], [4]
PG-7W PG-7WM PG-7WŁ PG-7WR
Głowica kumulacyjna kumulacyjna tandem
Średnica [mm] 85 70 93 105
Długość [mm] 925 940 990 1635
Masa naboju [kg] 2,2 2,0 2,6 4,5
Prędkość wylotowa [m/s] 120 140 112 150
Prędkość maksymalna [m/s] 300 300 200 200
Zasięg [m] 500 500 300 200
Przebijalność [mm] 260 300-330 500 ERA+600
3.3. Penetracja pociskiem kumulacyjnym
Nie ma uniwersalnego mechanizmu przebijania przez pocisk pancerza, są tylko
ogólne przesłanki, wynikające z obserwacji zderzenia się pocisku z różnymi pancerzami.
Rozwiązań konstrukcyjnych pancerzy jest bardzo dużo i wynikają one zarówno
z rodzajów i gęstości zastosowanych materiałów, jak i kombinacji warstw i ich grubości.
Parametrem funkcjonalnym jest masa powierzchniowa pancerza. Na rys. 4 przedstawiono
przykładowo schemat penetracji pociskiem kumulacyjnym.
Grzegorz MOTRYCZ
Rys. 4. Schemat poglądowy trafienia pocisku w płytę (opracowanie własne)
Pod wpływem detonacji powstaje fala ciśnienia, która oddziaływując na wkładkę
kumulacyjną tworzy strumień kumulacyjny przykładowo przedstawiony na rysunku 5.
Rys. 5. Widok przejścia strumienia przez ekran z ograniczeniem kąta rozlotu odłamków
wewnątrz pojazdu przez warstwę wykładziny [6]
Masa strumienia kumulacyjnego stanowi ok. 20% masy wkładki, porusza się ona
z prędkością ok 2-3 km/s wzdłuż osi pocisku. Powstaje tylko wówczas gdy gradient prędkości
masowej wzdłuż promienia wkładki jest na tyle mały, że nie powoduje jej rozerwania na
fragmenty, a z drugiej strony na tyle duży, że ukształtuje materiał wkładki w postaci ciała
odpowiednio wydłużonego i aerodynamicznego. Reszta materiału wkładki tworzy tzw. zbitek
poruszający się ze stosunkowo niedużą prędkością.
Strumień kumulacyjny po przebiciu pancerza zachowuje się jak ciecz, co
przedstawiono na rys. 5. W przedziale desantu, w pojeździe po trafieniu następuje gwałtowny
wzrost ciśnienia na poziomie ok. 30 kPa, co skutkuje obrażeniami załogi. Wzrostowi
ciśnienia towarzyszy wzrost temperatury, który może skutkować obrażeniami termicznymi
członków załogi.
3.4. Pancerz KTO ROSOMAK
Pancerz KTO ROSOMAK składa się z dwóch warstw, zasadniczej wykonanej
z 10 mm stali pancernej oraz pancerza zewnętrznego 8 mm, montowanego do warstwy
zasadniczej. Pancerz zewnętrzny może mieć różną odporność, a tym samym i masę
w zależności od potrzeb. Obie warstwy pancerza dzieli kilkunastomilimetrowa pusta
przestrzeń, co umożliwia wypełnienie jej pianką, zwiększającą choćby wyporność wozu.
Podstawową strukturą pancerza bocznego systemu opancerzenia KTO jest układ
przedstawiony w tablicy 2 i wizualnie pokazany na rysunku 7.
Modernizacja techniczna KTO ROSOMAK w celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi
Rys. 6. Powierzchnia boczna – KTO M1 [17]
Tablica 2. Struktura pancerza KTO M-1 (opracowanie własne)
Wydzielona powierzchnia Struktura od strony zewnętrznej Kąt pochylenia
od pionu
Boczna
Armox 500T gr. 10 mm
Przerwa powietrzna gr. 75 mm
Armox 500T gr. 10 mm
Armox 500T gr. 8 mm
9°
Rys. 7. Widok budowy pancerza KTO Rosomak
W zależności od grubości pancerza stosuje się blachy niskostopowe lub stopowe
przeznaczone do niskotemperaturowego odpuszczania (150220C) do grubości ok. 25 mm oraz
blachy stopowe przeznaczone do wysokotemperaturowego odpuszczania (500650C) pancerzy
o grubości do 300 mm.
Przykłady odmian blachy pancernej Armox zastosowanej do budowy pancerza
KTO ROSOMAK z uwzględnieniem tylko najważniejszych pierwiastków chemicznych
oraz właściwości mechanicznych przedstawiono w tablicach 3 i 4.
Tablica 3. Skład chemiczny stali pancernych rodziny Armox [16]
Gatunek stali: Zawartość pierwiastków [%]
C Mn Cr Ni Mo V B Ti
Armox 500S max.
0,30
max.
1,20
max.
1,00
max.
1,00
max.
0,70 -
max.
0,005 -
Armox 560S max.
0,37
max.
1,20
max.
1,50
max.
3,50
max.
0,70 -
max.
0,005 -
Armox 46100 max.
0,32
max.
1,20
max.
1,50
max.
1,80
max.
0,70 -
max.
0,005 -
Grzegorz MOTRYCZ
Tablica 4. Własności mechaniczne blach pancernych Armox [16], [15]
Gatunek stali
Grubość
blachy
[mm]
Rp0,2 [MPa] Rm [MPa] As [%]
Praca
łamania [J]
ISO-V-
40oC
HB
Armox 500T 6, 13 1300 1500-1750 8 20 480-540
Armox 560T do 100 1300 1600-1900 7 15 530-580
Armox 440T do 50 1300 1250-1550 10 30 420-480
Armox 500S 6, 13
> 13
1300
1300
1600
1600 8
10
20
min. 480
min. 450
Armox 560S do 100 1500 1800 8 12 480 590
Armox 46100 do 50 - - - 14 477 534
3.5. Rodzaj zagrożenia
Podstawowym zagrożeniem, z jakim spotykali się żołnierze Polskiego Kontyngentu
Wojskowego w Afganistanie, były zagrożenia spowodowane przez Improwizowane
Urządzenia Wybuchowe [19]. Ładunki takie wymagały ze strony talibów przygotowania
wcześniejszego miejsca zasadzki. Drugim typem zagrożeń były przypadki ostrzału
z wykorzystaniem ręcznych granatników przeciwpancernych. W tym przypadku stosowano
taktykę „strzel i zapomnij”. Zazwyczaj ostrzał był przeprowadzany przez dwóch-trzech ludzi
posiadających środki ucieczki (motocykle).
Jako miejsce wybierano najczęściej obszar dróg, w którym patrol czy konwój
dokonywał manewru zawracania. Zasadzki te były przygotowywane i przeprowadzane
o różnych porach dniach, z przewagą godzin wieczornych (zmierzchu), kiedy to konwoje
musiały już poruszać się z wykorzystaniem systemów noktowizji.
Jako miejsce ukrycia talibowie wykorzystywali otoczenie, skraje zagajników, stare
przepusty, otaczające je mury. Ogień prowadzili z odległości 80-150 m. Wybór tak bliskich
stanowisk spowodowany był słabym wyszkoleniem strzeleckim.
Na rys. 8 i 9, przedstawiono przykłady użycia ręcznych granatników
przeciwpancernych na pojazdy Polskiego Kontyngentu Wojskowego.
Rys. 8. Cougar 4x4 MRAP ostrzelany z granatnika przeciwpancernego
Modernizacja techniczna KTO ROSOMAK w celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi
Rys. 9. Widok penetracji KTO Rosomak pociskiem granatnika ręcznego
(wersja pojazdu przed modyfikacją)
Obrażenia załogi, która spotkała się z atakiem za pomocą ręcznych granatników
przeciwpancernych, skutkowały uszkodzeniem narządów słuchu, wzroku, obrażeniami
ortopedycznymi kończyn dolnych i górnych, poparzeniami termicznymi.
4. METODY PRZECIWDZIAŁANIA
Po wysłaniu kontyngentu do Afganistanu, zaczęły napływać pierwsze informacje
o zagrożeniu spowodowanym przez ręczne granatniki przeciwpancerne, pociski z głowicami
kumulacyjnymi.
Pierwsze zmiany konstrukcyjne wprowadzonew latach 2008 i 2009, polegały na
samoistnym dopancerzeniu przez polski kontyngent ochrony balistycznej, co przedstawiono
na rys. 10. Kolejnym etapem poprawy bezpieczeństwa był etap montażu paneli bocznych, tak
zwanych grilli. Niestety system ten pomimo iż podnosił poziom ochrony sprawiał, że
całkowita masa dopuszczalna pojazdu została przekroczona.
Grzegorz MOTRYCZ
a)
b)
Rys. 10. a) Dopancerzenie wykonane na V zmianie 2009
b) Dopancerzenie typu grill [11]
Na przełomie lat 2009 i 2010 podjęto w kraju działania mające na celu wzmocnienie
ochrony balistycznej pojazdu poprzez wyposażenie pojazdów KTO ROSOMAK w ekrany
przeciwkumulacyjne. Na rysunku 11a przedstawiono rozwiązanie szwajcarskie firmy
RUAG Land Systems AG, a na rys. 11b amerykańskiej firmy Qinetiq.
a)
b)
Rys.11. a) Zmodernizowana wersja KTO Rosomak M1 z ekranami
przeciwkulminacyjnymi LASSO, firmy RUAG
b) KTO Rosomak w wersji M-1 z systemem dodatkowego opancerzenia
i systemem lekkich osłon
Ostatecznie pojazdy KTO Rosomak dopancerzono w osłony amerykańskiej firmy Qinetiq
przedstawione na rys. 11b. Zestaw złożony jest z 10 paneli o sumarycznej masie całkowitej około 350
kilogramów. Panele wykonano w postaci ramy oddalonej od powierzchni bocznej kadłuba o 25 cm.
Mocowanie z kadłubem zapewnia system wsporników przykręcanych do kadłuba,jak przedstawiono na
rysunku 12. Po zamontowaniu dodatkowych osłon nastąpił wzrost szerokości pojazdu o około 70 cm,
lecz nie spowodowało to utrudnień w funkcjonowaniu pojazdu w postaci ograniczenia np. jego
transportowalności transportem lotniczym czy też kolejowym. Spowodowane jest to tym, iż na czas
transportu można zdemontować dodatkowe dopancerzenie w przypadku stosowania mniejszych
samolotów transportowych.
Modernizacja techniczna KTO ROSOMAK w celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi
a)
b)
Rys. 12. Sposób mocowania lekkich osłon w pojeździe KTO Rosomak
System lekkich osłon wzmacnia ochronę przed pociskami ręcznych granatników
przeciwpancernych z głowicami kumulacyjnymi i jest rozwiązaniem o prostej konstrukcji
i wykonaniu. Jego masa oraz brak np. rozwiązań wykorzystujących materiał wybuchowy
powoduje, że jest obecnie szeroko stosowane przez liczne armie świata.
Zasada działania jest taka sama zarówno w pancerzach typu siatkowego
przedstawionych na rysunku 11, jak i pancerzy przedstawionych na rysunku 10 w postaci
grilli, kratownic.
Po dotarciu głowicy do ekranu następuje oddziaływanie pomiędzy elementami
metalowymi i linkami. Dochodzi do uszkodzenia głowicy (pocisku), następuje deformacja
wkładki kumulacyjnej, uszkodzenie obudowy i pokruszenie materiału wybuchowego. W tym
przypadku linki działają jak pręty w klasycznych panelach (grillach).
Rys. 13. Schemat działania ekranu
Na rysunkach 14 i 15 przedstawiono sposób destrukcji pocisku wystrzelonego
z ręcznych granatników przeciwpancernych.
Grzegorz MOTRYCZ
Rys. 14. Moment uderzenia pocisku PG-7W w zwykły ekran przeciwkumulacyjny,
pancerz zasadniczy fot. AmSafe [8]
a)
b)
Rys. 15. a) Początek kontaktu pocisku z pancerzem,
b) Przejście głowicowej części przez pręty [6]
5. WNIOSKI
W pojeździe KTO M1 po wysłaniu na teatr operacyjny zastosowano liczne
modyfikacje, dostosowując go zgodnie z wnioskami płynącymi z Dowództwa Operacyjnego
Rodzajów Sił Zbrojnych oraz z Biura Pełnomocnika Ministra Obrony Narodowej Dyrektora
Programu Wdrażania na Wyposażenie SZ RP Kołowych Transporterów Opancerzonych
i Przeciwpancernych Pocisków Kierowanych.Wprowadzono następujące modyfikacje:
− dopancerzono pojazd pancerzem dodatkowa ochroną (rys. 16);
− zakupiono system ekranów kumulacyjnych (rys. 17);
− wzmocniono ochronę balistyczną włazu kierowcy oraz paneli bocznych wieży
(rys. 18).
Modernizacja techniczna KTO ROSOMAK w celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi
a) b)
Rys. 16. a) Rosomak po testach ostrzału kalibru 14,5 mm
b) Płyta pancerza dodatkowego po detonacji granatu przeciwpancernego PG-7W [11]
Rys. 17. KTO Rosomak M1M [20]
Rys. 18. Przykład zmian dopancerzenia wykonanych przez firmę Cenrex sp. z o.o.
oraz firmę MIKANIT [12]
Należy podkreślić, że wnioski, które wynikały z zaistniałych zdarzeń zostały
poprawnie przeanalizowane i wdrożone w programie Modernizacyjnym Sił Zbrojnych dzięki
staraniu Biura Pełnomocnika Ministra ds. KTOiPPK.
Grzegorz MOTRYCZ
6. LITERATURA
[1] http://icasualties.org/oef/[dostęp: 10.10.2017].
[2] Walentynowicz J.: Problemy pasywnej i aktywnej ochrony wozów bojowych.Zeszyty
Naukowe.Rok 2011, Tom 160, Nr 2. Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im.
gen Tadeusza Kościuszki. Wrocław, 2011.
[3] http://www.js2010.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=230:granatni
k-rpg-7&catid=41:bro-i-amunicja&Itemid=75[dostęp: 10.01.2018]
[4] http://www.wp.mil.pl/wojska/pancerne/panc9.html[dostęp: 10.01.2018].
[5] Łuczak W. „Tajemnice polowania na Abramsy” Raport-WTO - 12/2003.
[6] www.militaryrock.pl[dostęp: 10.01.2018].
[7] Panowicz R., Sybilski K., Gieleta R., Kupidura P., Bazela R., Magier M., Badania
eksperymentalne wybranego typu pancerza prętowego, Biuletyn Naukowy
Wojskowego Instytutu Technicznego Uzbrojenia, Zeszyt 118, nr 2, 2011.
[8] http://www.armia24.pl/na-ladzie/2085-siatkowe-oslony-przeciwkumulacyjne-tarian-i-
quicksafe [dostęp: 10.01.2018].
[9] http://www.altair.com.pl/news/view?news_id=3566[dostęp: 10.01.2018].
[10] Saving soldiers’ lives: Protection systems by RUAG. RUAG Schweiz AG /RUAG
Defence. Karta informacyjna - www.ruag.com [dostęp: 10.01.2018].
[11] http://www.altair.com.pl/e-report/view?article_id=186 [dostęp: 10.01.2018].
[12] http://cenrex.home.pl/polska/index.php/oslony-balistyczne/52-dopancerzenie
[dostęp: 10.01.2018].
[13] Buszka G., Leśnikowski W., Borowski K., Cieślewicz S., Stańczyk K., Kostrzewski
G., Budzisz W., Reczkowski R., Łysik G., Mrozowski P., Puciato A. „Doświadczenia
z zaangażowania Polski w operacje wojskowe w Islamskiej Republice Afganistanu
w latach 2002–2014”, Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych im. gen. broni
Władysława Sikorskiego, Bydgoszcz 2016.
[14] Motrycz G.: Materiały własne, niepublikowane. Wojskowy Instytut Higieny
i Epidemiologii, Warszawa.
[15] http://www.ssab.pl/produkty/marki/armox/armox-500t [dostęp: 10.01.2018].
[16] Starczewski L., Szczęch S., Tudyka D. „Badania stali pancernych w aspekcie ich
skuteczności ochronnej” Prace IMŻ 1 (2010), str. 110-117.
[17] http://isaf.wp.mil.pl/pl/4_110.html [dostęp: 10.01.2018].
[18] Wiśniewski A.: Pancerze, budowa, projektowanie i badanie. WNT, Warszawa.
[19] Motrycz G. „Przypadki użycia improwizowanych urządzeń wybuchowych”
Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe (44) nr 2, 2017, str. 29-42.
[20] http://www.altair.com.pl/news/view?news_id=4217 [dostęp: 10.01.2018].
Top Related