მსოფლიო ისტორიაქვის ხანა და ცვენს წელთღრიცხვამდე 5-1საუკუნეები

PDF generated using the open source mwlib toolkit. See http://code.pediapress.com/ for more information.PDF generated at: Fri, 02 Nov 2012 21:07:34 UTC

შინაარსისტატიები

ქვის ხანაპალეოლითინეოლითის ხანამეზოლითიფრიგიაპორტალი:ძველი რომიფაზისი (ქალაქი)დიოსკურიაკონსტანტინოპოლიბიჭვინთაეფესოკართაგენიპუნებიჰანიბალიიერაპოლისიძველი ბერძნული ენაურარტული ენა

მინიშნებებისტატიის წყაროები და ავტორებიImage Sources, Licenses and Contributors

ლიცენზიის სტატიალიცენზია

1235679

13141621242525262828

2930

32

ქვის ხანა

ქვის ხანა1

ქვის ხანა — კაცობრიობის განვითარების უძველესიკულტურულ-ისტორიული პერიოდი, როდესაც შრომისა დასაბრძოლო იარაღი იქმნებოდა უმთავრესად ქვისგან. თუმცა,აგრეთვე გამოიყენებოდა ხე და ძვალიც. ქვის ხანის ბოლოსთვის,გავრცელება ჰპოვა თიხის ჭურჭლის გამოყენებამ.ქვის ხანა იყოფა სამ ნაწილად: პალეოლითი (ძველი ქვის ხანა),მეზოლითი (შუა ქვის ხანა) და ნეოლითი (ახალი ქვის ხანა). თავისმხრივ, პალეოლითი იყოფა: ქვედა, შუა და ზედა პალეოლითად.

ქვის ხანის იარაღებიქვედა პალეოლითი ყველაზე ხანგრძლივი ხანაა. იმდროინდელინასახლარები საქართველოში მრავალგან არის აღმოჩენილი: დმანისში, კაცხში, ლაშებალთაში, ჭიქიანისმთაზე.[1]

რესურსები ინტერნეტში· ქვის ხანა [2]· ქვის ხანის ნაჯახები [3]· ქვის ხანის გავრცელების არეები [4]

სქოლიო[1][2][3][4]

საქართველოს ისტორია, თბ., 2008 წ. გვ. 22http://history-world.org/stone_age.htmhttp://www.aerobiologicalengineering.com/wxk116/StoneAge/Handaxes/http://www.aerobiologicalengineering.com/wxk116/StoneAge/Habitats/

2

პალეოლითიპალეოლითი (ბერძნ. παλαιός — ძველი და λίθος — ქვა; ძველი ქვის ხანა) (პალეო... და ...ლითი) ქვის ხანისყველაზე ხანგრძლივი და ადრეული პერიოდი. ქვის ხანის დაყოფა პალეოლითად და ნეოლითად ეკუთვნისინგლისელ არქეოლოგსა და ეთნოგრაფს ჯონ ლებოკს (ტერმინი შემოღებულია 1865). პალეოლითისდასაწყისია უძველესი განათხარი ადამიანების (ჰომო გაბილისი, პითეკანთროპი) არსებობის ხანა დაგეოლოგიურად პლეისტოცენის ადრინდელ საფეხურს შეესაბამება. ამ დროის კლიმატური პირობები,მცენარეული საფარი და ცხოველთა სამყარო მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა დღევანდელობისაგან.პალეოლითის ადამიანის ძირითადი იარაღი იყო ქვის ცული. საჩეხი, წვეტანა, საფხეკი, საჭრისი, დანა და სხვაიარაღები. ამზადებდნენ ხისა და ძვლის იარაღსაც. მეურნეობა მიმთვისებლური იყო, მისდევდნენშემგროვებლობას, ნადირობასა და თევზჭერას. შუა პალეოლითში (მუსტიეს ეპოქა, ნეანდერტალელიადამიანი) ჩნდება რელიგიის წარმოდგენები, ისახება ხელოვნური ასდრესი ფორმები. პალეოლითი იწყებადაახლოებით 2 — 2,5 მლნ. წლის წინ (ოლდოვაის კულტურა, აღმოსავლეთი აფრიკა).პალეოლითში გამოიყოფა 3 საფეხური - ქვედა (ადრინდელი), შუა (მუსიეს ეპოქა) და ზედა (გვიანდელი).საქართველოში პალეოლითური კულტურის არსებობა პირველად დადასტურებული იყო 1914 წელს საკაჟიასმღვიმეში. პალეოლითის მეცნიერულ შესწავლას ჩვენში საფუძველი ჩაეყარა XX საუკუნის პირველიმეოთხედიდან. 1926 წელს პროფ. გ. ნიორაძემ აღმოაჩინა და მაღალ მეცნიერულ დონეზე შეისწავლადევისხვრელის მღვიმე. დღეისათვის საქართველოში პალეოლითის გავრცელების 6 ძირითადი რეგიონიგამოიყოფა:· საქართველოს შავი ზღვის ზოლი (აფხაზეთის ჩათვლით) და მისი მიმდებარე ენგურის ხეობა;· რიონ-ყვირილის აუზი· შიდა ქართლი (დღევანდელი ოსეთის ტერიტორიისა და დიდი კავკასიონის სამხრეთ კალთების შუა ზოლის

ჩათვლით)· მდინარე მტკვრის დაბალმთიანეთი ისტორიული ქვემო ქართლის ფარგლებში· ჯავახეთის ზეგანი· იორ-ალაზნის აუზი.საქართველოში 400-ზე მეტი პალეოლითური ძეგლია, მათ შორის 70-ზე მეტი აშელის ხანისაა (3 მღვიმური და1 ღია ტიპის სტრატიფიცირებული), 200-ზე მეტი — მუსტიესი (20 ძეგლი მღვიმური, დაახლოებით 130 ზედაპალეოლითისა და მეზოლითის ხანის). მე-3 და მე-5 რეგოინებისათვის განსაკუთრებით დამახასიათბელიაორმხრივი დამუშავების ტექნიკით ნაკეთები იარაღი (ხელცულები, საჩეხები და სხვა).შუა პალეოლითში იარაღის დამუშავებითა და ტიპობრივი და შედგენილობით 4 ლოკალური ჯგუფიგამოიყოფა:· ჯრუჭულ-კუდარის ჯგუფი - ტიპური მუსტიე. ახასიათებს ქვის გაპობის ლევალუაზური ტექნიკა,

ლამელების, წვეტანებისა და კონვენგენტური სახოკების დიდი რაოდენობა, იარაღის ნაწილობრივორმხრივი დამუშავება, წაგრძელებული პროპორციები და სხვა. ძირითადად ჭრუჭულის ტიპის ძეგლებითააწარმოდგენილი.

· ცუცხვათის ჯგუფი — დამახასიათებელია ქვის გაპობაში არალევალუაზური ტექნიკა, ტიპობრივი დადაკბილული მუსტიესათვის დამახასიათებელი იარაღის თანაარსებობა და თანაფარდობა. წარმოდგენილიაცუცხვათის მღვიმეთა კომპლექსის ძეგლებით.

· ჯგუფი წარმოდგენილია მხოლოდ ერთი ძეგლით - წოფი I. იგი ქვის გაპობით, იარაღთა ტიპობრივიშედგენილობითა და დამუშავების ხერხებით მუსტიეს კულტურის შარანტის ვარიანტს უახლოვდება

· ცხინვალის ჯგუფი - ტიპურიმუსტიე, დამახასიათებელია ერთგვაროვანი ნედლი მასალა (ანდეზიტი),მკვეთრად გამოხატული ლევალუაზური, ლამელარული ინდუსტრია და ლევალუაზური ტიპოლოგია.წარმოდგენილია სოფელ კეხვის, დამპალეთის, თამარაშენისა და კუსრეთის ღია ტიპისარასტრატიფიცირებული ძეგლებით.

3

საქართველოს ზედაპალეოლითური კულტურული ძეგლები ერთიანდება 3 დიდ ქრონოლოგიურ ჯგუფში:· ადრინდელი საფეხურის· განვითარებული საფეხურის· გვიანდელი საფეხურის ძეგლები.მეზოლითური ხანის ძეგლები ცალკე IV ჯგუფს ქმნიან. საქართველოს ზედაპალიოლითური და მეზოლითურიკულტურებისათვის ზოგადი დამახასიათებელი ნიშნებია: სხვადასხვა ქრონოლოგიურ ჯგუფში შემავალი ქვისძირითადი ნაწარმის ურთიერთსიახლოვე და მსგავსება; ჯგუფებს შორის მკვეთრი ქრონოლოგიური დაკულტურული გამოიჯნულობის (ორიანიაკი, სოლუტრე, მადლენი) არარსებობა; მიკროლითური ტექნიკური დამიკროლითური გეომეტრიული მოყვანილობის იარაღის ადრე გამოჩენა და გვიანობამდე შემორჩენა; რქისა დაძვლის ნაკეთობათა ერთგვაროვნება; ე. წ. სოლუტურული კულტურის არარსებობა და მცირე ხელოვნურინიმუშების ნაკლები რაოდენობა.

ლიტერატურა· თუშაბრამიშვილი დ., არქეოლოგიური დაზვერვები მდ. ყვირილას ხეობაში, «ს. ჯანაშიას სახ. საქართველოს

სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე», 1963, ტ. 23 B;· ნიორაძე გ., პალეოლითის ადამიანი დევის-ხვრელში, ტფ., 1933 (საქართველოს მეზეუმის შრომები, ტ. 6.);· საქართველოს არქეოლოგია, თბ., 1969,· საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 1, თბ., 1970· თუშაბრამიშვილი დ., ქსე, ტ. 7, გვ. 647, თბ., 1984

ნეოლითის ხანანეოლითის ხანა (ნეო – ბერძნ. neos - ახალი, რთულისიტყვის შემადგენელი ნაწილი, აღნიშნავს ახალს,განახლებულს; ლითი, ლითო – ბერძნ. lithos – ქვა,რთული სიტყვის ნაწილი, აღნიშნავს ქვასთან,ქანებთან დამოკიდებულებას) — ახალი ქვის ხანა,ქვის ხანის ბოლო საფეხური, რომელიც შეცვალაენეოლითმა. ტერმინი „ნეოლითი“ მეცნიერებაში1865 წელს შემოიტანა ჯ. ლაბოკმა იმ პერიოდისაღსანიშნავად, როდესაც ადამიანი თავის საკვებსმარცვლეულის კულტივაციითა და ცხოველთამოშინაურებით მოიპოვებდა, მაგრამ იარაღისდასამზადებლად (ხისა და ძვლის გარდა) ჯერ კიდევმხოლოდ ქვას იყენებდა. ნეოლითის განმსაზღვრელი

ნეოლითური არტეფაქტები

ნიშნებია: მიმთვისებლური მეურნეობიდან (ნადირობა, თევზჭერა, შემგროვებლობა) მწარმოებლურმეურნეობაზე (მიწათმოქმედება, მეცხოველეობა) გადასვლა, თიხის ჭურჭლის გაჩენა, ქვის იარაღისგაპრიალება, გახვრეტა. კულტურულ–სამეურნეო ნიშნების მიხედვით ნეოლითის კულტურები ორ მთავარჯგუფად იყოფა: 1. მიწათმოქმედ–მეცხოველე ტომთა და 2. მაღალგანვითარებულ მონადირეთა დამეთევზეთა.

4

ევროპასა და აზიაში ნეოლითის ძეგლების დიდინაწილი ძვ. წ. VI – III ათასწლეულებითთარიღდება.ახლო აღმოსავლეთში უძველეს მიწათმოქმედ –მესაქონლე ტომთა კულტურები ძვ. წ. VIII –VIIათასწლეულებით თარიღდება. ნეოლითისკულტურებს უკავშირდება შუა აზიის სამხრეთშიგავრცელებული ჯეითუნის კულტურა (ძვ. წ. VI-V).ჩინეთის სამიწათმოქმედო ნეოლითი (იანშაო)ეკუთვნის IV – III ათასწლეულს. ეგვიპტესა და ჩრდ.აფრიკაში სამიწათმოქმედო ნეოლითი ძვ. წ. V-IVათასწლეულებით თარიღდება. კავკასიაშინეოლითის ძეგლები ძირითადად თავმოყრილია დას. ნელოითის ნასახლარი ორკნეის კუნძულებზე

ამიერკავკასიაში, განსაკუთრებით კი – დას. საქართველოში. აქ გვხვდება როგორც ადრინდელი ნეოლითურიუკერამიკო ნეოლითის კომპლექსები (ქობულეთი, ხუცუბანი, ანასეული I, ხორში, გალი I და სხვ.). გვხვდებააგრეთვე განვითარებული ნეოლითის ხანის კომპლექსები (ოდიში, ანასეული II, კისტრიკი, გურიანთა,მელოური და სხვ.). აღმ. ამიერკავკასიის ვრცელი ტერიტორია (აზერბაიჯანის დიდი ნაწილი, არარატის ველიდა სამხ.–აღმ. საქართველო) ძვ. წ. VI-V ათასწლეულებში ათვისებული ჰქონდათ მიწათმოქმედ–მესაქონლეტომებს (შულავერი-შომუთეფეს კულტურა), რომლის ადრეული ძეგლები (შულავრისგორა, გადაჭრილიგორა,იმირის გორა, შომუთეფე, ხათუნარხი და სხვ.) ყველა ნიშნის მიხედვით განვითარებულ ნეოლითს მიეკუთვნება.ცენტრ. კავკასიის მთისწინა ზოლში, კავკასიის ორივე კალთაზე, გავრცელებული ჩანს მონადირე–მეთევზეთადა შემგროვებელთა ზონალური კულტურა პალურ–ნაგუთანის ტიპისა, რომელიც კოდორიდან არაგვ–თერგისაუზამდე ჩანს გავრცელებული. ამ კულტურას ახასიათებს თავისებური ქვის ინდუსტრია, რომელიც მთიანზონაში გავრცელებული მეზოლითის საფუძველზე იყო განვითარებული.

ლიტერატურა· თ. კიღურაძე, ნეოლითის ხანა, ნუმიზმატისა და ბონისტის განმარტებითი ლექსიკონი [1].

მინიშნებები[1] http://www.nbg.gov.ge/uploads/leqsikoni.pdf

5

მეზოლითიმეზოლითი (მეზო... და ...ლითი), შუა ქვის ხანა, პალეოლითიდან ნეოლოთზე გარდამავალი ეპოქა. ამ დროსპლეისტოცენი შეიცვალა ჰოლოცენით. მეზოლითის დასაწყისი ემთხვევა გამყინვარების უკანასკნელი სტატიისდასასრულს. დამახასიათებელია თანამედროვე ჰავა, მცენარეულობა და ცხოველთა სამყარო. ევროპაშიმეზოლითი იყო 10-7 ათ. წლის წინ (დადგენილია რადიოლკარბონული მეთოდით), ჩრდილოეთ რაიონებში კიგრძელდებოდა 6-5 ათ. წლის წინათაც, ახლო აღმოსავლეთში — 12-9 ათ. წლის წინ.საქართველოში თავისებური მეზოლითური თარიღები გვხვდება: მიკროწვეტანები, გვერდებდაბლაგვულიმიკროლამელები, თავირიბრეტუშიანი ლამელები, სახერეტები. აგრეთვე თავამოღარული, გვერდამოღარულიდა დკბილული იარაღი. დიდი რაოდენობითაა ასიმეტრიული იარაღი. საქართველოს მეზოლითური ხანისძეგლებია ეძანი, ზურტაკეთი, საგვარჯილე, ახათი, წონა, კუდარი, შავი მღვიმე, ქვაჭარა, იაშთხვა, ჯამპალი,ცივი მღვიმე და სხვა.

დაკრძალვის საქართველოს Théviec - მუზეუმი ტულუზა

ლიტერატურა· გაბუნია მ., ქსე, ტ. 6, გვ. 546, თბ., 1983

6

ფრიგიაფრიგია — ფრიგიელებით დასახლებული ძველი ქვეყანა მცირეაზიის შუაგულში, კაპადოკიასა და ლიდიას შორის, თუმცა, ესაა„დიდი ფრიგია“. მითებსა და ლეგენდებში საბერძნეთისთვის უფროცნობილ „მცირე ფრიგიას“ მოიხსენიებენ.

ისტორიადასახელება ფრიგია ფრიგიელების სახელწოდებისგანწარმოსდგება, რომლებიც მაკედონიის ტერიტორიიდან აქ ძვ.წ.1200 წელს გამოსახლებულან. უფრო აღმოსავლეთით გადასულმაფრიგიელებმა, ადგილობრივ მოსახლეობასთან შერევით, სომხებისეთნოსი ჩამოაყალიბეს. დროთა ვითარებაში ფრიგიამ კარია, ფრიგია

ლიდია, მიზია, გალათია, ლიკოანია და პისიდია შეიერთა.

მთიანი ფრიგიის მთავარ ქალაქებად ტირემი და ფილომელი მიიჩნეოდა. პისიდიური ფრიგიის უმთავრესიქალაქ კი პისიდიური ანტიოქია იყო. ბიზანტიის იმპერიაში ქვეყანა ორი სახელდებით სარგებლობდა: ფრიგიაპირველი და ფრიგია მეორე. თემებად დაყოფისას ფრიგიის სახელი საერთოდ ქრებოდა და ოფსიკიანისა დაანატოლიის თემებად იწოდებოდა. ფრიგიულმა ტომებმა მცირე აზიის დასავლეთი ნაწილის დასახლებითგანსაკუთრებული სახელმწიფო ჩამოაყალიბა. დღემდე შემოჩენილია ფრიგიელთა მხოლოდ ორი მეფისმიდასისა და გორგის სახელები.ჩვენს ერამდე VI საუკუნის დამდეგს ფრიგიის ნაწილი ლიდიის მეფე გიგესმა დაიპყრო, ამავე საუკუნის შუაწლებში კი მთელი ფრიგია კრესოსის მფლობელობაში აღმოჩნდა. მისგან ფრიგია სპარსების ხელში გადავიდა,სპარსებს კი ალექსანდრე დიდმა წაართვა. ალექსანდრეს გარდაცვალების შემდეგ ფრიგია ლიზიმაქესა დასელევკიდებს ჩაუვარდათ ხელთ. ამის მერე პერგამოსის სამეფოს შემადგენლობაშია 189 წლამდე ძვ.წ.გარკვეული პერიოდი მითრიდატე პონტოელს ეკუთვნოდა, შემდეგ კი რომაელებს. რომაელებმათავდაპირველად ფრიგია განსაკუთრებულ პროვინციად აქციეს, შემდეგ, ჯერ კიდევ რესპუბლიკის დროს,მცირე აზიის ნაწილად. ამდროიდან ფრიგიის ისტორია მცირე ზიის ისტორიას შეერწყმის.

განვითარებაფრიგიაში, როგორც ჩანს, მოიპოვებდნენ ოქროს, რაზეც ადგილობრივი გადმოცემები მოწმობს მეფე მიდასზე.ფრიგიელი ხალხი მეტწილად მიწათმოქმედებას მისდევდა; ძველი ფრიგიული კანონი სიკვდილით დასჯასგულისხმობდა დაკოდილი ხარის მოკვდინების ან სამიწათმოქმედო იარაღისთვის ჯადოს გაკეთების გამო.გადმოცემით, პირველი მეფე უბრალო გლეხი იყო, რომელსაც ორი დაკოდილი ხარი ჰყოლია.მიწათმოქმედებასთან ერთად, მდიდარი საძოვრების წყალობით, მესაქონლეობაც განვითარდა. ფრიგიულიმატყლი და მაუდი მთელს რომის იმპერიაში იყო განთქმული.

ვაჭრობავაჭრობამ განვითარება სპარსელების დროს დაიწყო, საგრძნობ დონეს კი რომის იმპერიის დროს მიაღწია.ჰიერაპოლში, ფრიგიის შიდა ნაწილში, ერთმა ფაბრიკანტმა ბრძანა, რომ მის სამარეზე წაეწერათ: ჩემსცხოვრებაში იტალიაში 72-ჯერ ვიყავიო. სპარსეთის, მაკედონიის, ელინისტური და რომაული გავლენისმიუხედავად, რომის დროინდელ ფრიგიაში შემორჩენილი იყო ფრიგილიული ფულის ერთეული და ფრიგიულიენა (VI საუკუნემდე).

7

რესურსები ინტერნეტში····

Phrygia at Ancient History Encyclopedia [1]Phrygian Period in Anatolia [2]1911 Encyclopædia Britannica [3]King Midas and Phrygia Cultural Center [4]

მინიშნებები[1][2][3][4]

http://www.ancientopedia.com/phrygia/http://www.ancientanatolia.com/historical/phrygian_period.htmhttp://encyclopedia.jrank.org/PER_PIG/PHRYGIA.htmlhttp://www.kralmidasvefrigya.org

პორტალი:ძველი რომიინდექსი · ძიება · კატეგორიები · რჩეული სტატიები და პორტალები · ყველა თემა

გეოგრაფია · ისტორია · კულტურა · მეცნიერება · რელიგია · საზოგადოება · საქართველო · სპორტი · ხელოვნება

არქივი [1] ·პიროსთან ომები იყო ომების სერია ძვ. წ. 280 - ძვ. წ. 275წლებში რომაელებს, "დიდ საბერძნეთს", სამნიტებს,ეტრუსკებს და კართაგენს შორის. ომი თავდაპირველადდაიწყო რომსა და ბერძნულ ქალაქ ტარენტუმთანკონფლიქტით. ტარენტუმელებმა კი დახმარება ეპიროსისმეფეს პიროსს სთხოვეს, რომელიც ამ დროისთვის ყველაზეგამოჩენილი ბერძენი მხედართმთავარი იყო. დაწყებულსამხედრო კონფლიქტში მალევე ჩაერთვნენ სხვა ბერძნულიქალაქებიც. რომაელებისგან კი არაერთგზის დამარცხებულმასამნიტებმა და ეტრუსკებმა ისარგებლეს სიტუაციით დაჩაერთვნენ ომში ბერძნების მხარეზე. პიროსის მიზანი კი იყო

მდიდარი სიცილიის დამორჩილება, რომელიც კართაგენის კოლონია იყო. ამ მიზეზით კართაგენელებიცაღმოჩნდნენ ომში ჩაბმული რომაელთა მხარეს. ამის მიუხედავად რომი და კართაგენი ომში მჭიდრომოკავშირეებს არ წარმოადგენდნენ, ფაქტობრივად ისინი პიროსს სხვადასხვა ფრონტზე ებრძოდნენ.

პიროსმა იტალიაში რომაელთა წინააღმდეგ ბრძოლები მოიგო, მაგრამ ისეთი დიდი დანაკარგებით, რომ ესმოგება წაგების ტოლფასი იყო. სწორედ აქედან შემოვიდა გამოტქმა "პიროსის გამარჯვება". (…სრულად)

არქივი

არქივი

[2]

[3]·

·

:

ლუციუს იუნიუს ბრუტუსი (LVCIVS IVNIVS BRVTVS) (დ. ? ― გ. ძვ. წ. 508),რომის რესპუბლიკის დამაარსებელი და პირველი კონსული. რომის უკანასკნელიმეფის ლუციუს ტარკვინიუსის დის შვილი.რომის რესპუბლიკის შექმნამდე ქვეყანას მეფეები მართავდნენ. ბრუტუსისწინამძღოლობით აჯანყებულებმა მეფე ტარკვინიუსი მისი ძის მიერ არისტოკრატიქალის ლუკრეციას გაუპატიურების შემდეგ ტახტიდან ჩამოაგდეს და რომიდანგააძევეს. ეს მოვლენა აღწერილია ლივიუსის Ab Urbe Condita-ში რომის ისტორიისპერიოდში, რომლის შესახებაც სარწმუნო წყაროები არ მოიპოვება (ძვ. წ. 390 წელსგაულების მიერ რომის გადაწვით განადგურდა თითქმის ყველა მანამდე არსებულიდოკუმენტი). ლივიუსის თანახმად, ბრუტუსს მეფის წინააღმდეგ ამბოხების

რამდენიმე მიზეზი ჰქონდა, მათ შორის ტარკვინიუსის მიერ მისი ძმის, გავლენიანი სენატორის, მკვლელობისმოწყობა, რომელიც ტარკვინიუსს სამეფო ტახტისთვის ეპაექრებოდა. (…სრულად)

8

ვიკისაწყობი

ვიკიპედია

ვიკიწიგნები

ვიკიციტატა

არქივი

არქივი

[4]

[5]··

მინიშნებები[1] http://en.wikipedia.org/wiki/

ისტორია კლასიკურიცივილიზაცია

ბიოგრაფიები ომი ძველირომი

%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%3A%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A

[2] http://en.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%3A%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A

[3] http://en.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%3A%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A

[4] http://en.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%3A%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A

[5] http://en.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%3A%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A

()

ფაზისი (ქალაქი)ქალაქი ფაზისი (ძვ.-ბერძნ. Φάσις) იგივე

9

ფასისი, (თანამედროვე - ფოთი,საქართველოს ერთერთი უძველესიქალაქთაგანია. იგი წარმოიქმნა მდინარეფასისის ქვემო წელზე მცხოვრებ უძველესმოსახლეობათა საფუძველზე ძვ.წ.აღ.VII-VI საუკუნეებში.პირველი ეპიგრაფიული ძეგლი სადაცმოხსენიებულია ფაზისი არის — მრგვალივერცხლის ჯამი ფიალა წარწერით «მევეკუთვნი წინამძღვარ - აპოლონს,რომელიც ფასისშია» (ΑπόλλωνοςΉγεμόνος είμ τõμ Φάσι), ნაპოვნია პტოლომიოსის რუკა II ს. გამოცემულია ვენაში 1541 წ.ხუტორ ზებოვსკში ყუბანში (რუსეთი),დათარიღებულია V ს. ბოლო — IV ს. დასწყისი ჩ.წ.ა. [1], წერილობით წყაროებში პირველად იხსენიებასკილაქი კარიანდელის მიერ როგორც «ელინური ქალაქი ფასისი» (IV ს. ჩ.წ.ა.). ფაზისის კოლონიადაუარსებიათ მილეთელ ახალშენ ბერძნებს.

სახელწოდებასახელწოდება ფაზისი ქალაქმა მიიღომდინარე რიონის ძველი სახელისაგან.უნდა ვიფიქროთ, რომ ბერძენიკოლონიზატორები თუ მოახალშენენი, ამსიტყვით, გამოხატავდნენ კიდევ უფროსხვა მნიშვნელობას გამდინარე წყლისა.ჩანს არა ყველა მდინარეს უწოდებდნენისინი ფასისს, არამედ მხოლოდ მას,რომელსაც ეთანადებოდა ბერძნულისიტყვა "ფასისი". "ფასისი" ბერძნულადერთ-ერთი ღვთაების სახელი იყო,რომელსაც მდინარის სახე ჰქონდა.მდინარე-ღვთაება ფასისის გენეალოგიაასეთი ყოფილა ის "ღმერთ" ოკეანესა და საქართველოს რუკა II ს. ძვ.წ.ა. - III ს.ახ.წ.ა.

თეტისის შვილი იყო - ძვ.წელთაღრიცხვის VIII ს-ის პოეტის ჰესიოდეს სიტყვებით ("თეოგონია") - "თეტესმა ოკეანეს უშვა ბობოქარიმდინარეები: ნილოსი, ალფეიოსი, მეანდროსი, ლამაზტალღებიანი ისტოსი, ფაზისი, რეზოსი"....

ცნობილია, რომ ბერძნები ფასისს უწოდებდნენ რამდენიმე მდინარეს, მათ შორის ევფრატსაც (მის ზემოწელში)და ჭოროხსაც, თუ არას ვიტყვით სხვა მდინარეებზე. ეს სიტყვა "ფასისი" ბერძნულად თურმე ერქვასაზოგადოდ სუფთა სითხეს, მათ შორის სუფთა წყალს, სუფთა ზეთს და სხვათა, რომელნიც სისუფთავისა დასიწმინდის გამო გამოიყენებოდა ღვთისმსახურებისას."ფასისი ჯერ კიდევ ძვ. წ. II ათასწლეულში ეწოდებოდა წმინდა ზეთს, რომელიც იხმარებოდა მეფის ანსასულიერო პირის მიერ სხვა პიროვნების ზეთისცხების დროს [2].

()

IV საუკუნის (ძვ.წ.ა.) ბერძენი მწერლის ფსევდო სკილაქ კარიანდელის ცნობით, მდინარე ფაზისის ზღვაშიშესართავთან გაშენებულია ელინთა ქალაქი ფაზისი. ქალაქი ფაზისი წარმოადგენდა მაღალგანვითარებულ,მრავალდარგოვან, ხელოსნური წარმოებისა და ვაჭრობის ცენტრს. ფაზისის სარაფხანაში იჭრებოდალეგენდარული ვერცხლის მონეტა - კოლხური თეთრი. ფართო იყო მისი ურთიერთობის სფერო ბერძნულსამყაროსთანაც, რომლის მეშვეობით ფაზისი მთელ აღმოსავლეთსაც უკავშირდებოდა.

ისტორიული წყაროებიძველი ბერძენი ისტორიკოსის სტრაბონის სიტყვებით ფაზისში თავს იყრიდა 60 ტომი, რომლებიც სხვადასხვაენაზე საუბრობდნენ, მათ შორის ბარბაროსები ინდოეთიდან და ბაქტრიიდანო.მოხერხებული გეოგრაფიული მდებარეობის გამო ფაზისის ბერძნული კოლონია მალევე გამდიდრებულა დაკეთილმოწყობილა, თავად ფაზისელებს კი უებრო მასპინძელთა სახელი მოუხვეჭიათ."ფაზისელები სტუმართმოყვარენი არიან ... ისინი ამარაგებენ მათ, ვისაც გემი ეღუპებათ. სამ ნავს აძლევენ დაზღვითვე სამშობლოში აგზავნიან" - წერდა არისტოტელე.ფაზისის თანამედროვე ფოთის მიდამოებში არსებობას ანტიკური ხანის ისტორიკოსთან და გეოგრაფთაცნობებიც ადასტურებენ. სტრაბონის [3] ცნობით, ფაზისი მდებარეობდა მდ. ფაზისსა (რიონი), ტბასა(პალიასტომი) და ზღვას შუა. ამის შესახებ იგი წერს: "ფაზისის პირას მდებარეობს მისი მოსახელე ქალაქი,კოლხების ემპირიონი, რომელსაც წინ უძევს მდინარე, ტბა და ზღვა." და ჰეროდოტეს [4] რუკაზე ამ ადგილასფაზისია აღნიშნული.

წარმოშობის სადაურობასაინტერესოა გაირკვეს ფაზისისწარმოშობის სადაურობა. პ. ინგოროყვამმეცნიერული სიზუსტით ნათელჰყო, რომ

10

სიტყვა - ფაზისი ქართულიწარმოშობისაა. ამის შესახებ იგი წერს:"სიტყვა ფას-ი || ფს-ი აქედან ფას-ისი,ფს-ის ი ძირეულია და აღნიშნავდა ცნებას"წყალი". ამას ადასტურებს ის ფაქტი,რომ ამ ფუძესმრავალგვარი განშტოებამოეპოვება ქართულში." აქედანგამომდინარე პ. ინგოროყვა ასკვნის,"....სახელი კოლხეთის მთავარიმდინარისა, ფას-ი, ფას-ის-ი არააუცხოური წარმოშობისა, არამედქართული ენობრივ სამყაროს ეკუთვნის". ანტიკური ხანის საქართველომკვლევარი აღნიშნავს: "პირველადისახელწოდება ამ პუნქტისა არის ფაზისის ქალაქი ანუ ფასტი (ფას-თი), რომლის პარალელური სახეობაა -ფოსთი, საიდანაც შემდებ წარმოიშვა ფოთი, ფოთ." ფოთიდან წარმომდგარია მეგრული გეოგრაფიულისახელწოდება ფუთი ამასთან ერთად. ენის, ისტორიისა და მატერიალური კულტურის ინსტიტუტის მოამბეშიგამოქვეყნებულია, რომ ფაზისი - მერმინდელი ფოთი - ადგილობრივ, ქართულ ფორმასთან დაკავშირებულწყაროდან მომდინარეობს.

()

ისტორიაუკვე ძველი წელთაღრიცხვის საუკუნეებში ფაზისი დიდ როლს ასრელებდა საერთაშორისო სატრანზიტოვაჭრობაში. სხვადასხვა დროს ფაზისის ნავსადგურით ხშირად უსარგებლიათ საბერძნეთის, რომის,კონსტანტინოპოლის, ეგვიპტის სასულთნოს, გენუის, და ევროპის მრავალ სხვა ქვეყნის სავაჭრო ხომალდებს.თვითნიერ სიმდიდრისა, მომხდურ-დუშმანის ცეცხლი და მახვილიც ჭარბად უგემია ფაზის - ქალაქს.დაარსებიდან უცხოთა მიერ მრავალგზის ნათარეშევი, ფაზისი მოგვიანებით კი ფოთი მუდამ რჩებოდასხვადასხვა ჯურის დამპყრობელთა სასურველ ლუკმად. საკუთარ მფარველს მოკლებული, მუდამხელიდან-ხელში გადადიოდა და უფრო და უფრო უღვივებდ მომხდურს აქ გაბატონების სურვილს. აქულაშქრიათ პონტოელ მითრიდატე ევპატორს, რომაელ პომპეუსს, სპარს ნახორაგენეს, ბიზანტიელ კეისრებს -იუსტინიანეს და თურქ-ოსმალებს...66 წელს ძვ.წ.ა. ფაზისთან ერთმანეთს

11

შეხვდნენ იბერიიდან გადმოსულიპომპეუსი და რომაელებისსამხედრო-საზღვაო ძალებისხელმძღვანელი სერვილიუსი, რომლისფლოტიც ზღვიდან კეტავდა დააკონტროლებდა ქალაქს.

I ს-ის (ძვ. წ. ა.) პირველი ათეულისდამლევს პონტოს მეფე მითრიდატეევპატორმა კოლხების ძლიერი სამეფოდაიმორჩილა და მისი ერთ-ერთიეკონომიკური ცენტრი და ნავსადგურიქალაქი ფაზისი ხელში ჩაიგდო. მაგრამმითრიდატ ევპატორის ბატონობას საქართველო პომპეუსის მოსვლის დროს

კოლხეთსა და მის ეკონომიკურ ცენტრშიქ, ფაზისში ბოლო მოუღო რომაელთა შემოსევამ ამიერკავკასია-საქართველოში.

მაშინ ქალაქს ირგვლივ შემოვლებული ჰქონდა ხის გალავანი, მაგრამ რომაელებს ეს გალავანი დაუნგრევიათდა მის ნაცვლად ქალაქისათვის ქვის გალავანი შემოუვლიათ.აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში რომაელების გავლენის გაძლიერების შემდეგ ფაზისში ჩადგა რომაულისამხედრო გარნიზონი. II ს. (ძვ. წ. ა.) რომაელებს ფაზისში თავიანთი ჯარი ჩაუყენებიათ და იმპერიისმფლობელობის ჩრდილო საზღვარს წარმოადგენდა (ბოსფორის სამეფო მდებარეობდა უფრო ჩრდილოეთითმაგრამ განიცდიდა იმპერიის ზეგავლენა. თუმცა დამოუკიდებელი იყო იმპერიისაგან), ქალაქის სტატუსი III ს.დაუდგენელია, თუმცა ზოსიმე "ახალ ისტორიაში" გვამცნობს რომ სკვითეთის ომის დროს III საუკუნეშიგოთებმა რომლებმაც მიიღეს ბოსფორის გემები, წარუმატებლად ეცადნენ ფასიანის არტემიდის ტაძრისსამლოცველოს აღება.IV-V საუკუნეებში ახ.წ.ა. ლაზიკის სამეფოს გაძლიერებისას, ალბათ ფაზისი ხდება ლაზიკისდაქვემდებარებაში; პროკოპი კესარიელი გვამცნობს ლაზიკის ინტენსიურ გარე საზღვაო ვაჭრობის შესახებ,რაც ალბათ ქალაქ ფაზისის მეშვეობით მიმდინარეობდა [5].542-562 წწ. ბიზანტია - ირანის ომის დროს ბიზანტია-ლაზიკის გაერთიანებულმა ჯარმა დაამარცხაირანელები. 555 წელს ირანისა და რომაელი ჯარების სისხლისმღვრელი ბრძოლების შედეგად ქალაქმაფაზისმა დიდი აოხრება განიცადა, მაგრამ არ დაუკარგავს თავისი საერთაშორისო მნიშვნელობა. [[6]]ადრე ფეოდალურ ხანაში ფაზისი კვლავ ინარჩუნებდა დიდი სავაჭრო ქალაქის მნიშვნელობას. საქართველოშავი ზღვით უკავშირდებოდა დასავლეთის ქვეყნებს, რიონი - მტკვრის სანაოსნო გზით კისამხრეთ-აღმოსავლეთის სახელმწიფოებს. უცხოელ ვაჭრებს კოლხეთიდან გაჰქონდათ რკინა, ხე-ტყე, ოქრო,სელი, ტყავეული, კოლხური ხოხობი. ბერძენ ვაჭრებს შემოჰქონდათ ნელსაცხებლები, ზეითუნის ზეთი,

()

მარცვლეული, სამკაული და კერამიკის ჭურჭელი. ამავე ხანაში ფაზისი იყო ბიზანტიურ სამყაროში კარგადცნობილი კულტურული ცენტრი. ბიზანტიელი ორატორი და ფილოსოფოსი თემისტე (317-338 წ ახ.წ.ა.)იძლევა უდაო ცნობას ქალაქ ფაზისში უმაღლესი სკოლის არსებობის შესახებ. ქართველი მეცნიერებიკოლხეთის ფაზისის აკადემიის დაარსების თარიღად III საუკუნის შუა ხანებს თვლიან. რუდოლფ შტაინერისცნობით კოლხეთის აკადემია VII - VIII საუკუნეებშიც არსებობდა. ეს საკითხი კვლევის საქმეა. ამ აკადემიაშიუსწავლიათ: ბერძენ ფილოსოფოსებს ევგენიოსს და მის შვილს თემისტეს, ნუცუბიძე შალვას მტკიცებითიბერიის უფლისწულს ბაკურს. კოლხეთის აკადემიაში ასევე მოღვაწეობდა გამოჩენილი ქართველი მოაზროვნეპეტრე იბერი.ქალაქი ფაზისი ფოთად ოფიციალურ ისტორიულ ლიტერატურაში პირველად მოხსენებული აქვს VIIIსაუკუნის სომეხ ისტორიკოსს ღევონდის. ქართულ წყაროთა შორის ფოთი პირველად გვხვდება XI საუკუნისძეგლში "გიორგი მთაწმინდელის ცხოვრება" . ამ ცნობის თანახმად საზღვარგარეთიდან სამშობლოშიდაბრუნებული გიორგი ათონელი ქ. სამსუნიდან ნავით ფოთის ნავსადგურში შემოსულა.ქრისტეს მოციქულმა ანდრია პირვეწოდებულმა ფაზისში იქადაგაქრისტიანობა. ადრე შუა საუკუნეებშიფაზისი დასავლეთ ქართველთა საეკლესიო ცენტრს - ფაზისის სამიტროპოლიტოს წარმოადგენდა. მე-5 დანმე-8 საუკუნემდე ფაზისის საეპისკოპოსო იყო კონსტანტინოპოლის დაქვემდებარებაში. შემდგომში ფაზისშირეზიდენცია ჰქონდა ლაზიკის მიტროპოლიტს, რომელსაც სამი საეპისკოპოსო ექვემდებარებოდა. რომლისმნიშვნელობაზე მეტყველებს ის, რომ 533 წელს კონსტანტინოპოლის მსოფლიო კრებას სხვებთან ერთადფაზისელი ეპისკოპოსიც აწერდა ხელს: "თეოდორე უღირსმან ეპისკოპოსმან ფასოსამან სოფელსა შინამეგრელთასა განვსაზღვრენ და წავწერენ". 787 წლის ნიკეის მსოფლიო კრებას ხელს აწერს ქრისტოფერეეპისკოპოსი ფაზისისა. ერთ-ერთი ფაზისელი ეპისკოპოსი კვიროსი დაწინაურებულ იქნა ალექსანდრიისპატრიარქად.მე-10 საუკუნიდან ფაზისის სამიტროპოლიტო საქართველოს ავტოკეფალური ეკლესიის მცხეთის კათალიკოსსდაექვემდებარა.

ლიტერატურა· გამომცემლობა С.: Radt S.L. (ed. and tr.) Strabons Geographika. Vols. 1-10. Göttingen: Vandenhoeck &

Ruprecht, 2002 — ongoing.· სტრაბონი გეოგრაფია [7] / თარგმნ. ძვ.-ბერძნულიდან სტრატანოვსკი, გიორგი ანდრეის ძეკრუგერი ო.ო.-ს

რედ., საერთ. რედ. ს. ლ. უტჩენკო მ.: ლადომირი 1994· გრაციანსკაია ლ.ი. სტრაბონის «გეოგრაფია» . წყაროთმცოდნეობის პრობლემები. // უძველესი ქვეყნები

საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე 1986. მ., 1988. ფ. 6-175.· ჰეროდოტე. ისტორია 9 წიგნად. / თარგმნ., მიშენკო ფ.გ. 2 ტ. მ., 1885—1886.

· 2-ე გამოც., გასწ. 1888.· 2-ე გამოც.: მ.: ეკსმო. 2008.

· ჰეროდოტე. ისტორია. / თარგმნა და შენ. სტრატანოვსკი, გიორგი ანდრეის ძე. ლ.: მეცნიერება, 1972. 600 ფ.50000 ეგზ.

12

()

რესურსები ინტერნეტში

13

······

სტრაბონი. გეოგრაფია 17 წიგნად [8]ჰეროდოტე. მსოფლიო ისტორია [9] — "ისტორიის" 9 წიგნის რუსული თარგმანი.პორტალი ახალი ჰეროდოტე [10]ჰეროდოტე, «ისტორია» (9 ტომად) [11]ფოთის წარმოშობა [6]ფოთის წარმოშობა და ლეგენდები [12]

სქოლიო[1][2][3][4][5][6][7][8][9]

როსტოვცევი მ. ი. სკვთეთი და ბოსფორი. ლ., 1925იხილეთ სიტყვა "ფასის" გ. ფრიდრიხის ხეთურ-გერმანულ ლექსიკონში, გვ. 17სტრაბონი. გეოგრაფია, წიგნი XI, II, 17ჰეროდოტე. ისტორია 9 წიგნად. / თარგმნ., მიშენკო ფ.გ. 2 ტ. მ., 1885—1886.პროკოფი კესარიელი. ომი სპარსელებთან, II, 15-28http://garemo.dlf.ge/poti2/node/9http://naturalhistory1.narod.ru/Person/Lib/Strabon/Index.htmhttp://ancientrome.ru/antlitr/strabo/index.htmhttp://a-nomalia.narod.ru/rrG.htm

[10] http://www.gerodot.ru[11] http://www.vehi.net/istoriya/grecia/gerodot/index.shtml[12] http://lemill.net/content/webpages/10e5-10e410dd10d710d810e1-10ec10d010e010db10dd10e810dd10d110d0/view

დიოსკურიადიოსკურია (ბერძნ. Διοσκουριάς), ანტიკური ქალაქი კოლხეთის შავი ზღვის სანაპიროზე (ახლანდელი ქ.სოხუმის ადგილზე). დააარსეს ბერძნებმა მოახალშენეებმა, მილეტელებმა, ძვ. წ. VI საუკუნეში.

ადგილმდებარეობამდებარეობს ეხლანდელი სოხუმის ცენტრში, უმეტეს წილად სოხუმის აკვატორიის ფსკერზე, მდინრეებისაძაფშს და ბესლეთს შორის. 1953 წელს ერთ-ერთი სანატორიუმის ფიზკულტურის ხელმღვანელმა იურიმოვჩანმა ზღვის ფსკერზე ნაპირთან ახლოს ქვის ლოდი შეამჩნია, გაწმენდისა და ნაპირზე გამოტანის შემდეგნახეს რომ ქვა მარმარილოს ბარელიეფი იყო. ეს ძველი ქალაქის დიოსკურიის ნანგრევები აღმოჩნდა.

ეტიმოლოგიასახელი უწოდეს დიოსკურების ლედას ტყუპების საპატივცემლოდ, ისინი იაზონთან ერთად არგოთიკოლხეთშიც იყვნენ.

ისტორია2500 წლის წინ შავი ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროზე ბერძენმა ვაჭრებმა მილეტიდან დაარსეს კოლონიადიოსკურია. I საუკუნის გეოგრაფი სტრაბონი წერდა: "დიოსკურია წარმოადგენს კასპიისა და პონტოს ზღვებსშორის ყელის დასაწყისს და ხალხთა საერთო სავაჭრო ცენტრს, რომლების მას ზევით და ახლოს ცხოვრობენ;აქ იკრიბებიან, 70 ეროვნების ადამიანი. ახალი ერის დასაწყისში მოხდა რაღაც კატასტროფა, რამაც გამოიწვიაძველბერძნული დასახლების განადგურება.რომაელი მეცნიერი პლინიუსი, დაღუპული 79 წელს ვეზუვის ამოფრქვევის დროს, წერდა დიოსკურიაზე: ეხლაეს ქალაქი მიტოვებულია, მაგრამ ის ისე მეტად ცნობილი იყო, რომ თიმოსფენის თქმით, იქ იკრიბებოდა 300ეროვნების სხვა დასხა ენაზე მოლაპარაკე ადამიანი. და ამის შემდეგ ჩვენი რომაელები თავის საქმეებს

14

აწარმოებდნენ 130 თარჯიმნის დახმარებით". პლევიუსი წერს რომ ამ ადგილზე არსებობდა რომაული ქალაქისებასტოპოლისი. მაგრამ რომაულ ქალაქს როგორც ბერძნულს რაღაც სტიქიური უბედურება დაატყდა თავს.მხოლოდ VI საუკუნის შუა წლებში ბიზანტიელი ისტორიკოსი პროკოფი კესარიელი ახსენებს პატარაციხე-სიმაგრეს, მდგარს ლაზიკიდან აზოვის ზღვისაკენ მიმავალ გზაზე. იმ წლებში იმპერატორი იუსტინიანეაწარმოებდა ომს სპარსელებთან. რადგანაც ფიქრობდა რომ ვერ შეინარჩუნებდა სებასტოპოლისს დაპიტიუნტს (ბიჭვინთა) მან 550 წელს ისინი დაანგრია იქიდან გარნიზონი წაიყვანა. მაგრამ მალებიზანტიელებმა აღადგინეს ქალაქი სებასტოპოლისი. ხოლო შემდეგ მისი კვალი ქრება.

ლიტერატურა· ქსე, ტ. 3, გვ. 561, თბ., 1978

რესურსები ინტერნეტში· დიოსკურიის ისტორია [1]

მინიშნებები[1] http://dioskuria.narod.ru/istoria.htm

კონსტანტინოპოლიკონსტანტინოპოლი (ბერძნ.Κωνσταντινούπολις) იყო თანამედროვესტამბოლის (თურქეთი) სახელისაუკუნეების განმავლობაში, როცა ისბიზანტიის იმპერიის დედაქალაქი იყო(ქალაქის ძველი ბერძნული სახელი იყობიზანტიუმი). კონსტანტინოპოლისტრატეგიულად მდებარეობდა ოქროსრქისა და მარმარილოს ზღვის უბეში, იმადგილას სადაც ევროპა აზიას ხვდება.მან წარმატებულად გაართვა თავი ძველირომის გადმოცემულ მემკვიდრეობას დაუდიდესი და უმდიდრესი ქალაქი იყოევროპაში მთელი შუა საუკუნეებისგანმავლობაში, რის გამოც მას „ქალაქთადედოფალი“ შეარქვეს. კონსტანტინოპოლის რუკა

15

ისტორია

ბიზანტიუმიმთავარი სტატია : ბიზანტიუმი.

ბიზანტიონის ხელაყრელმა მდებარეობამ ორი კონტინენტის შესაყარზე და მთავარ საზღვაო მაგისტრალზეშავი ზღვისა და ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებს შორის, ხელი შეუწყო მის აყვავებულ ქალაქად გადაქცევას. მისიასეთი მდებარეობის გამო ის ხშირად ყოფილა მაშინდელი დიდი იმპერიების ქიშპობის საგანი და ბევრჯერაცდაურბევიათ. რომის იმპერიის შემადგენლობაში შესვლამ მისი როლი რამდენადმე დააკნინა.

დაარსებაკონსტანტინე დიდმა, ძველი ბერძნული პოლისის ბიზანტიონის ადგილზე, ახალი ქალაქი დააარსა და რომისიმპერატორის ტახტი 330 წელს იქ გადაიტანა. იმპერიის ახალი დედაქალაქი, თავისი გეოგრაფიულიმდებარეობის წყალობით, მნიშვნელოვანი ეკონომიკური და პოლიტიკური ცენტრი გახდა. ბოსფორის პირას,ევროპისა და აზიის გასაყარზე დაარსებული „ახალი რომი“ იყო ბუნებრივი დამაკავშირებელი აღმოსავლურიდა დასავლური კულტურისა. ახალ დედაქალაქს მოგვიანებით მისი დამაარსებლის პატივსაცემადკონსტანტინოპოლი ეწოდა. კონსტანტინოპოლს განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიენიჭა, როგორცწარმართული რომის საპირისპიროდ დაარსებულ ქრისტიანულ დედაქალაქს.

ლიტერატურა· Bury, J. B. (1958). History of the Later Roman Empire: From the Death of Theodosius I to the Death of

Justinian.Dover Publications.

· Crowley, Roger (2005). Constantinople: Their Last Great Siege, 1453. Faber and Faber. ISBN 978-0-571221851.· Freely, John (1998). Istanbul: The Imperial City. Penguin. ISBN 9780140244618.· Freely, John; Ahmet S. Cakmak (2004). The Byzantine Monuments of Istanbul. Cambridge University Press.

ISBN 9780521772570.· გიბონი, ედვარდი (2005). The Decline and Fall of the Roman Empire. Phoenix Press. ISBN 9780753818817.· Hanna-Riitta, Toivanen (2007). The Influence of Constantinople on Middle Byzantine Architecture (843-1204). A

typological and morphological approach at the provincial level. Suomen kirkkohistoriallisen seuran toimituksia202 (Publications of the Finnish Society of Church History No. 202). ISBN 9789525031416.

16

ბიჭვინთადაბა

ბიჭვინთაПиҵунда

ბიჭვინთის სანაპირო

17

ქვეყანა საქართველოავტონომიური რესპუბლიკა აფხაზეთის არ

მუნიციპალიტეტი გაგრის მუნიციპალიტეტი

კოორდ. 43°10′00″ ჩ. გ. 40°20′00″ ა. გ. [1]

პირველი ხსენება ძვ. წ. II საუკუნეადრეული სახელები Pityus, Pitiunt

დაბა 1963 წლიდანკლიმატის ტიპი სუბრტოპიკული

მოსახლეობა 11000 (1989)

ტელ. კოდი +995 443[2]

საფოსტო ინდექსი 6700[3]

ბიჭვინთა (ძვ. ბერძნ. პიტიუნტი) — დაბა გაგრის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე, აფხაზეთში. მდებარეობსშავი ზღვის სანაპიროზე ამავე სახელწოდების კონცხზე, ქალაქ გაგრის სამხრეთით 22 კმ-ზე, სოხუმიდან 80 კმ.დაბის სტატუსი მიენიჭა 1963 წელს. მოსახლეობა 11,0 ათ. მცხ. (1991).

18

სახელწოდებაბიჭვინთის როგორც ქართული ისე ძველი ბერძნული სახელი პიტიუნტი "ფიჭვიდან" (ბერძნ. Pitios)მომდინარეობა. ბიჭვინთის კონცხზე ახლაც არის რელიქტური ფიჭვის კორომები.

კლიმატიჰავა - ზღვის, ნოტიო, რბილი. იცის თბილი ზამთარი და ზომიერად ცხელი ზაფხული. საშუალო წლიურიტემპერატურა 14,6 °C, იანვარი 6,2 °C, აგვისტო 24 °C. ნალექები 1501 მმ. წელიწადში, მაქსიმუმი - იანვარში(160 მმ). ზღვის წყლის ტემპერატურა ზედაპირზე მაისიდან ნოემბრამდე 20 °C-ზე მაღალია. ფარდობითიტენიანობა ივლის-აგვისტოთვის 80%, მზის ნათების ხანგრძლივობა 1800სთ წელიწადში. ყველაზე მშრალიპერიოდია გაზაფხული. იშვიათია ძლიერი ქარი და ზღვის ღელვა. სანაპიროს 7 კმ-ზე გასდევს რელიქტურიფიჭვის ტყის მასივი.ბიჭვინთა ზღვისპირა კლიმატური კურორტია. აქვს საუკეთესო ქვიშიანი პლაჟი. სამედიცინო ჩვენებები:სუნთქვის ორგანოთა, გულ-სისხლძარღვთა და ნერვული სისტემების ფუნქციური დავადებები. მსხვილისაკურორტო კომპლექსი აქ შეიქმნა 1959-67 წლებში (არქიტექტორი მ. პოსოხინი და სხვები). სეზონი - მთელიწელი.

ისტორიული ცნობებიბიჭვინთის კონცხზე აღმოჩენილიბრინჯაოს ცულების განძი დასაქართველოს შავიზღვისპირეთისდიუნების ძველ კოლხურნამოსახლართათვის დამახასიათებელი ე.წ. ქსოვილიანი კერამიკა ადასტურებს,რომ ძვ. წ. II ათასწლეულის II ნახევრისადა I ათასწლეულის პირველ საუკუნეებშიბიჭვინთის კონცხზე არსებული კოლხურიდასახლებანი.მოხსენიებულია

ბიჭვინთა პირველადსტრაბონის

"გეოგრაფიაში", როგორც "დიდიპიტიუნი". სტრაბონი ემყარებოდა ძვ. წ. IIსაუკუნის ბერძენი გეოგრაფის

ხედი კავკასიონზე ბიჭვინთის კონცხიდან არტემიდორე ეფესელის ცნობას. ირკვევა,რომ ქალაქი აქ უკვე ელინისტურ ხანაში

არსებობდა, თუმცა იმდროინდელი კულტურის ფენები ჯერჯერობით მიკვლეული არ არის.

II-III საუკუნეებიდან ბიჭვინთის ციხეში იდგა რომაელთა გარნიზონი, რომელიც რომის იმპერიისჩრდილოეთ-აღმოსავლეთ მისადგომებს იცავდა მთიელთა შემოსევებისაგან. ბიჭვინთა ქრისტიანობისერთ-ერთი უძველესი და ძლიერი ცენტრი იყო. IV საუკუნის I მეოთხედში აქ საეპისკოპოსო კათედრა ყოფილა.ბიჭვინთის ეპისკოპოსი სტრატოფილე ნიკეის I მსოფლიო საეკლესიო კრების (325) მონაწილე იყო. ბიჭვინთადიდ საეკლესიო ცენტრად დარჩა შუა საუკუნეებშიც.აფხაზეთის სამეფოს შექმნის შემდეგ ბიჭვინთაში იჯდა აფხაზეთის კათოლიკოსი, ხოლო საქართველოსერთიანი სამეფოს დაშლის შემდეგ (XV-XVI სს.) - აფხაზეთის კათოლიკოს-პატრიარქი.ბიჭვინთის არქეოლოგიური გათხრები მიმდინარეობს 1952 წლიდან (ა. აფაქიძე - 1952-1974 ხელმძღვანელი,1975 წლიდან - კონსულტანტი; გ. ლორთქიფანიძე - 1975 წლიდან ხელმძღვანელი). მრავალრიცხოვანიარქეოლოგიური მონაპივარი (წითელლაკიანი კერამიკა, ნუმიზმატიკური მასალა. ბერძნულ-ლათინური

19

წარწერათა ფრაგმენტები და სხვა) გვიჩვენებს, რომ ბიჭვინთა მძლავრი კულტურისა და სავაჭრო სახელოსნოცენტრი გვიანდელ ანტიკურ ხანაში. გამოვლინდა II-IV საუკუნეების ციხე, რომლის კედლები,კონტრფორსებითა და კოშკებით არის გამაგრებული. გალავნის შიგნით განლაგებული ყოფილა ნაგებობათამთელი სისტემა - საცხოვრებელი სახლები, სასიმაგრო, საკულტო და სამეურნეო დანიშნულების ნაგებობანი(აბანო, მარანი, კერამიკული ქურა, საოქრომჭედლო სახელოსნო და სხვა).

ბიჭვინთაში არსებულისაკანალიზაციო სისტემამიგვითითებს გვიანდელი ანტიკურიხანის საქალაქო-სანიტარულიკულტურის მაღალ დონეზე,ნაქალაქარის გარეთ, ასევე გალავნითშემოზღუდულ ტერიტორიაზე,აღმოჩენილია ქრისტიანული ტაძრის -სამნავიანი ბაზილიკის ნანგრევები,რომელსაც შვერილი ხუთწახნაგოვანიაფსიდი ჰქონია. შუა ფართო ნავიგვერდის ნავებისაგან ხუთი წყვილიბურჯით იყო გამოყოფილი.დასავლეთის მხრიდან ტაძარსნართექსი ეკვროდა, რომელიც ნავებს

წმ. ანდრია პირველწოდებულის ტაძარი 3 შესასვლელით უკავშირდებოდა.ტაძარი V საუკუნეს მიეკუთვნებოდა.

იგი აუგუათ, როგორც ჩანს, უფრო ძველი, IV საუკუნის ბაზილიკის ნანგრევებზე, რომელიც რამდენადმეუფრო დიდი ზომისაც ყოფილა და უფრო მდიდრულად მორთულიც. ამას მოწმობს მარმარილოსარქიტექტურული ფრაგმენტები და მოზაიკით შემკული იატაკი.

ძველი ტაძრის დასავლეთით აღმოჩნდა კიდევ ერთი, უფრო მცირე ზომის ტაძრის ნანგრევები; ტაძარი,როგორც ჩანს, VI-VII საუკუნეებში აუგიათ. ბიჭვინთის ცენტრში, ნაქალაქარიდან 300 მ-ზე,ჯვარულ-გუმბათოვანი დიდი ტაძარი დგას (X საუკუნის ბოლო - XI საუკუნის დასაწყისი), რომელსაცაღმოსავლეთით სამი შვერილი აფსიდი აქვს, დასავლეთით ნართექსი. ფართო მრგვალი გუმბათითავისუფლად მდგარ ორ ბურჯსა და საკურთხეველის აფსიდის კედლის შვერილებს ეყრდნობა. XIX საუკუნის60-იან წლებში ტაძრის კედლები შეულესავთ და შეუთეთრებიათ, შემორჩენილია XVI საუკუნის კედლისმხატვრობის ფრაგმენტები. ტაძრის ტერიტორიაზე შემონახულია პატარა სამლოცველოები და ეკლესიები.ტყეში, ზღვის პირას, გათხრილია ორაფსიდიანი ტაძრის ნანგრევები (VI საუკუნე).

ფოტოგალერეა

ბიჭვინთის ტაძრისმოხატულობა

კათედრალისორგანი

ფიჭვნარი თვალსაჩინოსაბჭოთა

მოდერნისტულიშენობა

(პანსიონატი)

20

რესურსები ინტერნეტში· ბიჭვინთის კათედრალის ფოტოები [4]· ბიჭვინთა.com [5]

სქოლიო[1] http://toolserver.org/~geohack/geohack.php?language=ka&

pagename=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%AD%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90&params=43.1666666767_N_40.3333333433_E_type:city_scale:100000

[2] საქართველოს სატელეფონო კოდები — „სილქნეტი“ (http://silknet.com/storage/uploads/wysiwyg/file/kodebi.pdf)[3] საქართველოს საფოსტო ინდექსები — „საქართველოს ფოსტა“ (http://georgianpost.ge/index.php?page=101&lang=geo)[4] http://abkhazia.e-caucasia.com/index.php?option=com_easygallery&act=categories&cid=45&Itemid=75[5] http://bichvinta.com

21

ეფესოქალაქიეფესოἜφεσος

ცელსუსის ბიბლიოთეკა

ქვეყანა თურქეთი

კოორდ. 37°58′22.99″ ჩ. გ. 27°46′26.99″ ა. გ.[1]

22

ეფესო (ძვ.-ბერძნ. Ἔφεσος, თურქ. Efes)იყო ძველი ბერძნული პოლისი, შემდეგ კიმნიშვნელევონი რომაული ქალაქი მცირეაზიის დასავლეთ მხარეს. თანამედროვესელჩუკის ადგილას, იზმირის პროვინცია,თურქეთი. ის იყო იონიელების კავშირშიშემავალი ერთ-ერთი ქალაქითორმეტიდან.[2]. რომაულიმმართველობის პერიოდში, ის იყო დიდიხნის განმავლობაში რომის იმპერიისსიდიდით მეორე ქალაქი, იმპერიისდედაქალაქის, რომის შემდეგ.[3][4] ძვ. წ. Iსაუკუნეში ეფესოს მოსახლეობა იყო250,000, რაც მას მსოფლიოში სიდიდითმეორე ქალაქადაც აქცევს.[4] არტემიდას ტაძრის ადგილი ეფესოში

ქალაქი სახელგანთქმულია იქ მდებარეარტემიდას ტაძრის გამო, (აშენდა დაახ. ძვ. წ. 550 წელს) რომელიც შეტანილია ძველი მსოფლიოს შვიდისაოცრების სიაში.

ეფესო და ქრისტიანობაეფესო ჩვენი წელთაღრიცხვის 50-ანი წლებიდან, ადრეულიქრისტიანობის მნიშვნელოვანი ცენტრი იყო. 52-54 წლებში ეფესოშიპავლე მოციქული ცხოვრობდა, სადაც ის თანამოაზრებთან ერთადღია მისიონერულ საქმიანობას ეწეოდა.[5] სადაც მას პრობლემებიშეექმნა ხელოსნებთან, რომელთა შემოსავლის წყაროს არტემიდასტაძარში არტემიდას ქანდაკებების გაყიდვა წარმოადგენდა [6].53-57 წლებში მან დაწერა პირველი კორინთელთა მიმართ,მოგვიანებით როდესაც ის იმყოფებოდა რომის ციხეში (62 წელი)

მარიამ ღვთისმშობელის სახლი მან დაწერა ეფესელთა მიმართ.იოანე ღვთისმეტყველი რომის აზიურ ნაწილში მოღვაწეობდა,[7] და მისი სახარება შესაძლებელია ეფესოშიიყოს დაწერილი.[8] ეფესო გამოცხადებაში მოხსენებული შვიდი ეკლესიიდან ერთ-ერთია[9], რაც მისსიძლიერეზე მიუთითებს.მარიამ ღვთისმშობელის სახლი ითვლება მარიამ ღვთისმშობელის ბოლო საცხოვრისად (სელჩუკიდანდაახლოებით 7 კილომეტრი). ის პოპულარულია მომლოცველებში, მათ შორის მოინახულეს ბოლო სამმაპაპმაც.ეფესოს ღვთისმშობლის ეკლესია რომელიც მდებარეობს ეფესუსის პორტთან ახლოს 431 წელს იყო ეფესოსსაეკლესიო კრების ადგილი, სადაც მოხდა ნესტორის (428-431) ცრუსწავლების განსჯა. ეფესოს მეორესაეკლესიო კრება შედგა 449 წელს, თუმცა მისი მიერ მიღებული აქტები არ არის საყოველთაოდ აღიარებული.

23

სქოლიო[1] http://toolserver.org/~geohack/geohack.php?language=ka&

pagename=%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9D&params=37.9730553433_N_27.7741663433_E_type:city_scale:100000

[2] ჰეროდოტე, 1.142[3] Quezi: Ephesus (http://quezi.com/7401)[4] Oklahoma Christian University: Ephesus (http://www.oc.edu/president/greece_turkey_tour/Ephesus.aspx)[5] "Paul, St." Cross, F. L., ed. The Oxford dictionary of the Christian church. New York: Oxford University Press. 2005[6] http://www.orthodoxy.ge/tserili/akhali_agtqma/saqme-19.htm - მოციქულთა საქმენი[7] უილიამ დურანტი. Caesar and Christ. New York: Simon and Schuster. 1972[8] სტეფან ჰარისი, Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985. "The Gospels" p. 266-268[9] http://www.orthodoxy.ge/tserili/akhali_agtqma/apokalips-2.htm - გამოცხადება

რესურსები ინტერნეტში· lib.utexas.edu/რუკები (http://www.lib.utexas.edu/maps/historical/shepherd/asia_minor_p20.jpg), მცირე

აზიის რუკა (დღევანდელი თურქეთი).· unc.edu (http://www.unc.edu/awmc/downloads/rve_12_1Med.jpg), რომის იმპერიის რუკა, მეორე

საუკუნის ბოლოს.· lib.utexas.edu/რუკები (http://www.lib.utexas.edu/maps/historical/eastern_roman_empire.jpg), რომის

იმპერიის აღმოსავლეთ ნახევარის რუკა.· online.mq.edu.au (http://online.mq.edu.au/pub/ACANSCAE/), ეფესოს ფულის ერთულები, მაქვარინის

უნივერსიტეტი, ავსტრალია.· whitman.edu/თეატრი (http://www.whitman.edu/theatre/theatretour/ephesus/ephesus.home.htm), ეფესოს

თეატრი.· ეფესოს ანტიკური ქალაქის სურათბი (http://www.softwareartist.com/andrews-Ephesus.htm)· asiaminorcoins.com (http://www.asiaminorcoins.com/gallery/thumbnails.php?album=121), მცირე აზიაში

მოშრილი ფულის ერთულები – ანტიკური ეფესოს ბერძნულ-რომაული ფული.· fotopedia.com (http://www.fotopedia.com/en/Ephesus), ეფესოს რჩეული სურათბი.· ეფესოს 340 სურათი (http://www.pbase.com/dosseman/ephesus)· ვიენა ეფესოს მუზეუმი (http://www.flickr.com/photos/lineae/sets/72157623272611601/), ეფესოს

მუზეუმი – გალერეა

24

კართაგენი

კართაგენის მდებარეობა კართაგენის ნანგრევები

მსოფლიო მემკვიდრეობა UNESCO, ობიექტი №

რუს. [1]37

· ინგლ. [2] · ფრ. [3]

კართაგენი, (ლათ. Carthago; ბერძნ. Καρχηδων = Karchē'dōn) ანტიკური ქალაქი-სახელმწიფოხმელთაშუაზღვისპირეთში, ჩრდილოეთ აფრიკის ტერიტორიაზე. წარმოიშვა ტვიროსელ ფინიკიელთა სავაჭროკოლონიის ადგილას (ამჟამინდელი ტუნისის ყურე) დაახლოებით ძვ. წ.IX საუკუნეშიძვ. წ. , ხელსაყრელმაგეოგრაფიულმა მდებარეობამ, სავაჭრო კოლონიათა ფართო ქსელმა განამტკიცა კართაგენის ბატონობადასავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის სავაჭრო გზებზე.

ლიტერატურა· გიორგიაძე გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 5, გვ. 403-404, თბ., 1980 წელი.

მინიშნებები[1] http://whc.unesco.org/ru/list/37[2] http://whc.unesco.org/en/list/37[3] http://whc.unesco.org/fr/list/37

25

პუნებიპუნები — ძველი რომაელების მიერ ფინიკიელებისათვის შერქმეული სახელწოდება. ფინიკიელები წინააზიიდან გადმოსახლდნენ ჩრდილოეთ აფრიკაში და ძველი წელთაღრიცხვის XII-VII საუკუნეებში იქ დააარსესკოლონიები კართაგენი, უტიკა და სხვა. პუნური არის ფინიკიური ენის დიალექტი. რომის იმპერიასა დაკართაგენს შორის ომების სახელწოდებაც სწორედ „პუნებიდან“ მომდინარეობს და პუნიკური ომების სახითარის ცნობილი. სახელწოდება პუნები კართაგენის განადგურების შემდეგ მხოლოდ მცირე ხნით შემორჩალათინურ ტექსტებში; ადრეული შუა საუკუნეებიდან პუნები აღარ მოიხსენიებიან.

ლიტერატურა· ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. VIII, გვ. 231, თბ., 1984 წელი.

ჰანიბალიჰანიბალი, ბარკა (დ. ძვ. წ. 247 ან ძვ. წ. 246 — გ. ძვ. წ. 183),კართაგენის მხედართმთავარი და სახელმწიფო მოღვაწე,კართაგენის საზოგადოების წარჩინებულთა გვარისა. კარგიგანათლება მიიღო, ფლობდა 4 ენას. ძვ. წ. 218 წამოიწყო IIპუნიკური ომი, ყველასათვის მოულოდნელად გადალახა ალპები დაშეიჭრა იტალიაში. რამდენიმე ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა(ძვ. წ. 218 მდ. ტიცინოსთან, ძვ. წ. 217 ტრაზიმენუსის ტბასთან, ძვ.წ. 216 კანთან), მაგრამ რომაელთა წინააღმდეგობა მაინც ვერგატეხა. ძვ. წ. 203 ჰანიბალი დაბრუნდა აფრიკაში, ძვ. წ. 202ზამასთან (აფრიკა) ბრძოლაში რომაელებმა დაამარცხეს. ძვ. წ. 201რომთან დადებული ხელშეკრულებით ჰანიბალი კართაგენსმართავდა. ძვ. წ. 195 გაიქცა სირიის მეფესთან, ანტიოქე III-თან დამისი სამხედრო მრჩეველი გახდა. ანტიოქე III-ის დამარცხებისშემდეგ რომაელებმა მოითხოვეს ჰანიბალი, მაგრამ იგი გაიქცა დათავი შეაფარა არმენიას, შემდეგ კრეტაზე გადავიდა, იქიდან -ბითინიაში. რომაელებმა ბითინიელებს მოსთხოვეს რომის საშიში ჰანიბალი

მტრის ჰანიბალის გაცემა. ჰანიბალმა თავი მოიწამლა.დაკრძალულია ლიბისაში (ბოსფორის ევროპის სანაპიროზე), ქვის სარკოფაგში, რომელსაც აწერია: "აქ მარხიაჰანიბალი".

ჰანიბალი ძველი დროის გამოჩენილი მხედართმთავარი იყო, მიუხედავად რომთან დამარცხებისა, სამხედროხელოვნების ისტორიაში მნიშვნელოვანი კვალი დატოვა. ჰანიბალის სტრატეგიისათვის დამახასიათებელიამოკავშირე იტალიკური ტომების რომით უკმაყოფილების თავის სასარგებლოდ გამოყენება, ჯარისხანგრძლივი გადასვლების კარგი ორგანიზება, ჯარის მოძრაობის გზაზე და დაპყრობილ ტერიტორიაზეძირითადი და დროებითი ბაზების შექმნა, რითაც იმაგრებდა ზურგს და წლების განმავლობაში ჯარისდამოკიდებულება კართაგენზე მინიმუმამდე დაჰყავდა; კარგად მომზადებული დაზვერვა და მომავალისაომარი მოქმედების თეატრის გულდასმით შესწავლა. ჰანიბალს ჯარის ბირთვად მიაჩნდა სახმელეთო ჯარი,რომლის მთავარ დამრტყმელ ძალად გამოჰყავდა მოძრავი აფრიკის ცხენოსანთა ჯარი; საფუძვლიანადსწავლობდა მოწინააღმდეგის ტაქტიკას და ბრძოლისათვის კარგად ემზადებოდა. ჰანიბალისმხედართმთავრული ნიჭი სავსებით გამოვლინდა კანთან ბრძოლაში, რომელიც საომარი ტაქტიკისგანვითარების ახალ ეტაპს წარმოადგენდა. ამ ბრძოლაში ჰანიბალმა პირველად გამოიყენა ერთდროული

იერაპოლისი*იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლიქვეყანა თურქეთი

ტიპი შერეული

კრიტერიუმები ii, iv, vii

სია [1]იუნესკოს სიარეგიონი** ევროპა

კოორდინატები [2]37°55′51″ ჩ. გ. 29°07′24″ ა. გ.

გაწევრიანების ისტორიაგაწევრიანება 1988 (მე-12 სესია)

ნომერი [3]485[4]* იხ. ინგლ. სახელი UNESCO-ს სიაში. [5]** იუნესკოს მიერ კლასიფიცირებული რეგიონი.

26

დარტყმა ორივე ფლანგზე.

ლიტერატურა· გიორგაძე გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, გვ. 600, თბ., 1987 წელი.

იერაპოლისი

მსოფლიო მემკვიდრეობა UNESCO, ობიექტი №

რუს. [6]485

· ინგლ. [3] · ფრ. [7]

იერაპოლისი (ბერძნ. Ἱεράπολις „წმინდა ქალაქი“) – ანტიკური ქალაქი, რომლის ნანგრევებიც მდებარეობსდღევანდელ სამხრეთ–დასავლეთ თურქეთში, ქალაქ დენიზლიდან 17 კილომეტრში. თანამედროვე ფამუქ-ქალე(თურქ. Pamukkale „ბამბის ციხე“). მნიშვნელოვანი ტურისტული ცენტრი. 1988 წლიდან ფამუქ-ქალე და ქალაქიერაპოლისის ნანგრევები იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობად ითვლება.

ისტორიაიერაპოლისის ადგილას პირველი დასახლება გაჩნდა ძვ. წ. II ათასწლეულში.პერგამონის მეფემ, ევმენოს II-მ ძვ. წ. 190 წელს ძველი დასახლების ადგილას ააშენა ახალი ქალაქი და მასიერაპოლისი, ანუ წმინდა ქალაქი უწოდა.ძვ. წ. 133 წელს ქალაქი რომის მფარველობაში შევიდა.ახ. წ. 17 წელს მომხდარი მიწისძვრით დანგრეული იერაპოლისი აღდგენილ იქნა 60-იან წლებში და რომისარისტოკრატიის ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი საკურორტო ქალაქი გახდა თავისი თერმული წყლებისწყალობით. ამ პერიოდს ემთხვევა ქალაქის გაფურჩქვნის ხანა.გადმოცემის თანახმად, ქ. იერაპლოსში 87 წელს წამებით აღესრულა ერთი ათორმეტთაგანი მოციქულიფილიპე, რომლის სახელობის ეკლესიის (მარტირიუმის) ნანგრევებიც შემორჩენილია.395 წლიდან აღმოსავლეთ რომის, ანუ ბიზანტიის იმპერიის ნაწილია.

27

1210 წლიდან იერაპოლისი გადადის თურქების მფლობელობაში.ქალაქი საბოლოოდ დაინგრა 1534 წლის მიწისძვრის შედეგად.

ღირსშესანიშნაობებიიერაპოლისი, ანუ ფამუქ-ქალე დღეს ცნობილია თავისი არქეოლოგიური და არქიტექტორული ძეგლებით:· ნეკროპოლი — თურქეთის ტერიტორიაზე უდიდესი ანტიკური ნეკროპოლი.· კლეოპატრას აუზი — მოქმედი აბაზანები მინერალური წყლით. აშენებულია მიწისძვრის შედეგად

დანგრეული რომაული აბანოების ადგილას.· თეატრი — თურქეთის ტერიტორიაზე შემორჩენილი სამი ანტიკური თეატრიდან ერთ-ერთი. იტევს 15 ათას

მაყურებელს.· წმ. ფილიპეს მარტირიუმი — იერაპოლისში 87 წელს წამებული ფილიპე მოციქულის სახელზე აგებული

მარტირიუმის ნანგრევები.· აპოლონის ტაძარი — აპოლონის ტაძრის ნანგრევები. ქალაქის ყველაზე დიდი ანტიკური ტაძარი.· ტრავერტინი — კალცით გაჯერებული წყაროების მარილის დალექვის შედეგად წარმოშობილი თეთრი

ტერასები.

რესურსები ინტერნეტში·····

Dr. Cemil Toksöz - Pamukkale & Hierapolis; 1995, Eriṣ Turizm Tic Pazarlama, Denizli.იერაპოლისი [8]Lycos Valley (Colossae, Laodicea, and Hierapolis) [9]იერაპოლისის თეატრი [10]Paul Arthur - Byzantine and Turkish Hierapolis, an archaeological guide; Ege Yayinlari, Istanbul, 2006, ISBN975-807-134-3 (online book review [11])

მინიშნებები[1] http://whc.unesco.org/en/list/[2] http://toolserver.org/~geohack/geohack.php?language=ka&

pagename=%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98&params=37.9308333433_N_29.1233333433_E

[3] http://whc.unesco.org/en/list/485[4] http://whc.unesco.org/en/list[5] http://whc.unesco.org/en/list/?search=&search_by_country=&type=&media=&region=&order=region[6] http://whc.unesco.org/ru/list/485[7] http://whc.unesco.org/fr/list/485[8] http://www.turizm.net/cities/hierapolis/[9] http://www.philipharland.com/associations/lycos.html[10] http://www.whitman.edu/theatre/theatretour/hierapolis/introduction/hierapolis.intro2.htm[11] http://www.ajaonline.org/pdfs/book_reviews/111.3/AJA1113Online_14Curta.pdf

ურარტული ენა

გავრცელებულია ურარტუ

ლინგვისტური კლასიფიკაცია ჰურო–ურარტული ენები

ენის კოდები ISO 639-2 : misISO 639-3=xur

28

ძველი ბერძნული ენაძველი ბერძნული ენა (ძვ.-ბერძნ. Ἀρχαία Ἑλληνική) — ბერძნული ენის განვითარების კონკრეტულიისტორიული საფეხურია, ვინაიდან მასზე ძველ საბერძნეთში არქაულ (ძვ. წ. მე-9-მე-6 საუკუნეებში) დაკლასიკურ (ძვ. წ. მე-5-მე-4 საუკუნეებში) ხანებში მეტყველებენ. ძველი საბერძნეთის ელინისტურ(კლასიკურისშემდგომ) ხანაში საერთო ბერძნულ ენად — კოინედ ჩამოყალიბდა.

ლიტერატურა· ა. ურუშაძე, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, გვ. 338-339, თბ., 1977 წელი.

ურარტული ენა

ურარტული ენა – ენა, რომელზეც ლაპარაკობდა ურარტუს ძირითადი მოსახლეობა. დამოწმებულიაურარტული სოლისებრი წარწერებით (ძვ. წ. IX-VI სს.). ენათესავება ძვ. წ. II ათასწლეულში ახლოაღმოსავლეთის ერთ–ერთი უძლიერესი სახელმწიფოს – მითანის სამეფოს მოსახლეობის ენას – ხურიტულს.მასვე უკავშირებენ ნახურ–დაღ. ენებს. ტიპოლოგიურად ზოგიერთ საერთო ნიშანს ხედავენ ქართველურენებთანაც.

გრამატიკაურარტულ ენას ახასიათებს ერგატიული კონსტრუქცია. ზმნის ფორმებში ბატონობს ობიექტის აღნიშვნა,თუმცა წარწერებით ფიქსირებულ ხანაში იგრძნობა სუბიექტურ წყობაზე გადასვლის ტენდენცია.გაბატონებულია სუფიქსაცია. პრეფიქსაციას ურარტული ენა თითქმის სრულიად არ მიმართავს; არ გააჩნიაგრამატიკული სქესის კატეგორია. აქვს მხოლობითი და მრავლობითი რიცხვი. განვითარებული იყო ბრუნვისსისტემა(წრფელობითი, სახელობითი, მოთხრობითი, ნათესაობითი, მიცემითი, მოქმედებითი, ვითარებითი,ადგილობითი ბრუნვები).

ლიტერატურა· გ. მელიქიშვილი, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, გვ. 170, თბ., 1986 წელი.

სტატიის წყაროები და ავტორები

სტატიის წყაროები და ავტორებიქვის ხანა წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2153744 რედაქტორები: Giorgi dgvareli, Jaba1977, Zolokin, გიგა, პაატა შ, 2 ანონიმური რედაქტირებებიპალეოლითი წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2005325 რედაქტორები: Alsandro, Ouzo, Zangala, Zolokin, 3 ანონიმური რედაქტირებები

ნეოლითის ხანა წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2152333 რედაქტორები: Jaba1977, MIKHEIL, Otogi, Zolokin

მეზოლითი წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2136637 რედაქტორები: Archaeodontosaurus, CommonsDelinker, Island, Zangala

ფრიგია წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2155729 რედაქტორები: Leovizza, Otogi, Tlustulimu, Ventusa, Zolokin, პაატა შ

პორტალი:ძველი რომი წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2130023 რედაქტორები: Antonio, Melberg, Tokoko

ფაზისი (ქალაქი) წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2077575 რედაქტორები: BRUTE, Deu, ForwarderL, MIKHEIL, Nika 243, Nêçîrvan, Zolokin,

1 ანონიმურირედაქტირებები

დიოსკურია წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1496134 რედაქტორები: BRUTE, ForwarderL, Giorgi13, ITshnik, Nêçîrvan, Surprizi, Trulala,

Zangala, Zolokin

კონსტანტინოპოლი წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2161104 რედაქტორები: Alsandro, BRUTE, David1010, Inadarei, Island, Jaba1977, Kukuri1964, MIKHEIL,

Otogi,Ventusa, Zangala, პაატა შ, 8 ანონიმური რედაქტირებები

ბიჭვინთა წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2130814 რედაქტორები: Alsandro, BRUTE, David1010, ForwarderL, Gaga.vaa, Giorgi13, Kotola001,

Morieli68, Zangala,Zolokin, ავთანდილ, 2 ანონიმური რედაქტირებები

ეფესო წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1980635 რედაქტორები: Jaba1977, Tokoko, პაატა შ

კართაგენი წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2159532 რედაქტორები: Alsandro, BRUTE, Jaba1977, M., MIKHEIL, Melberg, Trulala, Zangala, პაატა შ, 7 ანონიმურირედაქტირებები

პუნები წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1648914 რედაქტორები: Leovizza

ჰანიბალი წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2147613 რედაქტორები: Alsandro, BRUTE, Island, Melberg, Zangala, 3 ანონიმური რედაქტირებები

იერაპოლისი წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1417640 რედაქტორები: Island, Jaba1977, Ouzo, Zolokin

ძველი ბერძნული ენა წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2020765 რედაქტორები: Island, M., Ouzo, გიგა

ურარტული ენა წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1999649 რედაქტორები: Dixtosa

29

Image Sources, Licenses and Contributors

Image Sources, Licenses and Contributorsფაილი:National park stone tools.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:National_park_stone_tools.jpg ლიცენზია: Public Domain

რედაქტორები: Itsmine,Juliancolton, Martin H., 2 ანონიმური რედაქტირებებიფაილი:Néolithique 0001.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Néolithique_0001.jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 რედაქტორები:Hohum, Koba-chan, Manchot, Winterkind, 1 ანონიმური რედაქტირებებიფაილი:Orkney Skara Brae.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Orkney_Skara_Brae.jpg ლიცენზია: GNU Free Documentation License რედაქტორები: Dr. John F.BurkaFile:Sépulture de Teviec Global.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Sépulture_de_Teviec_Global.jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 რედაქტორები: User:ArchaeodontosaurusFile:Sépulture de Teviec (5).jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Sépulture_de_Teviec_(5).jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 რედაქტორები: User:ArchaeodontosaurusFile:Sépulture de Teviec (2).jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Sépulture_de_Teviec_(2).jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 რედაქტორები: User:ArchaeodontosaurusFile:Téviec_Crane_Profil_Droit_II.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Téviec_Crane_Profil_Droit_II.jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution 3.0 რედაქტორები: Didier Descouensფაილი:Turkey ancient region map phrygia.gif წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Turkey_ancient_region_map_phrygia.gif ლიცენზია: Creative CommonsAttribution-ShareAlike 3.0 Unported რედაქტორები: User:Amizzoni, User:Astrokey44ფაილი:Baner.png წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Baner.png ლიცენზია: Public Domain რედაქტორები: მომხმარებელი:თეკაფაილი:Pyrrhus_route.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Pyrrhus_route.jpg ლიცენზია: Copyrighted free use რედაქტორები: AnRo0002, BearCock is real,CommonsDelinker, Dorieo21, Jdcollins13, NickK, Nova, Piom, Vercingetorixსურათი:Capitoline Brutus Musei Capitolini MC1183.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Capitoline_Brutus_Musei_Capitolini_MC1183.jpg ლიცენზია: PublicDomain რედაქტორები: User:Jastrowფაილი:Commons-logo.svg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Commons-logo.svg ლიცენზია: logo რედაქტორები: SVG version was created by User:Grunt andcleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, created by Reidab.ფაილი:Wikibooks-logo.svg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Wikibooks-logo.svg ლიცენზია: logo რედაქტორები: User:Bastique, User:Ramac et al.ფაილი:Wikipedia-logo-ka.png წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Wikipedia-logo-ka.png ლიცენზია: logo რედაქტორები: Original uploader was Geagea athe.wikipediaფაილი:Wikiquote-logo.svg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Wikiquote-logo.svg ლიცენზია: Public Domain რედაქტორები: -xfi-, Dbc334, Doodledoo, Elian,Guillom, Jeffq, Krinkle, Maderibeyza, Majorly, Nishkid64, RedCoat, Rei-artur, Rocket000, 11 ანონიმური რედაქტირებებიფაილი:Roman Republic Empire map.gif წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Roman_Republic_Empire_map.gif ლიცენზია: GNU Free Documentation License რედაქტორები: Roke (d)სურათი:Ptolomaiosis II s antikuri ruka vena 1541.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Ptolomaiosis_II_s_antikuri_ruka_vena_1541.jpg ლიცენზია: უცნობი რედაქტორები: ForwarderLსურათი:Www-nukri-org hist2 georgia iibc-iiiad-.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Www-nukri-org_hist2_georgia_iibc-iiiad-.jpg ლიცენზია: Public Domain რედაქტორები: ForwarderLსურათი:Www-nukri-org hist georgia 6-1.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Www-nukri-org_hist_georgia_6-1.jpg ლიცენზია: Creative CommonsAttribution-Sharealike 3.0 რედაქტორები: ForwarderLსურათი:Pompeusu drois saqartvelo romis imperia.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Pompeusu_drois_saqartvelo_romis_imperia.jpg ლიცენზია: Public Domain რედაქტორები: ForwarderLფაილი:Constantinople.png წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Constantinople.png ლიცენზია: GNU Free Documentation License რედაქტორები: Flamarande,G.dallorto, Jniemenmaa, Kliek, Takabeg, 1 ანონიმური რედაქტირებებიImage:Searchtool-80%.png წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Searchtool-80%.png ლიცენზია: GNU Lesser General Public License რედაქტორები: David Vignoni,Ysangkokფაილი:Pitsunda shore (2).jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Pitsunda_shore_(2).jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution 2.0 რედაქტორები: VyacheslavStepanyuchenko from Rostov-on-Don, Russian Federationსურათი:Flag of Georgia.svg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Flag_of_Georgia.svg ლიცენზია: Public Domain რედაქტორები: User:SKoppფაილი:Georgia location map2.svg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Georgia_location_map2.svg ლიცენზია: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 რედაქტორები: User:Dawid Deutschlandფაილი:red pog.svg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Red_pog.svg ლიცენზია: Public Domain რედაქტორები: Andux, Bdk, ChrisiPK, Davepape, Doodledoo, ErKomandante, Herbythyme, Körnerbrötchen, Nagy, Penubag, Pieter Kuiper, Pimke, Rlevse, STyx, Saibo, Sarang, Siebrand, Trixt, TwoWings, 46 ანონიმური რედაქტირებებიფაილი:Autonomous Republic of Abkhazia Locator map.svg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Autonomous_Republic_of_Abkhazia_Locator_map.svg ლიცენზია:

Public Domain რედაქტორებიoriginally by Iguacu, modified by David1010ფაილიRed pog.pngწყაროhttp://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=აილიRed_pog.png ლიცენზიაPublic Domain რედაქტორებიAndux, Bruce1ee, Kaveh, 3 ანონიმურირედაქტირებებიფაილი:Ridge view fro

m pitsunda cape.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Ridge_view_from_pitsunda_cape.jpg ლიცენზია: Creative CommonsAttribution-Sharealike 2.5 რედაქტორები: Olga Kozinaფაილი:Pitsunda Cathedral.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Pitsunda_Cathedral.jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 რედაქტორები:Olga KozinaImage: Pitsunda Cathedral dome.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Pitsunda_Cathedral_dome.jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 რედაქტორები: Olga KozinaImage: Organ in Pitsunda.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Organ_in_Pitsunda.jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 რედაქტორები:Olga KozinaImage:PitsundaPineGrove.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:PitsundaPineGrove.jpg ლიცენზია: Public Domain რედაქტორები: Dimsსურათი:Pitsunda (1).jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Pitsunda_(1).jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution 2.0 რედაქტორები: VyacheslavStepanyuchenko from Rostov-on-Don, Russian Federationფაილი:Celsiuslibrary-DK.JPG წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Celsiuslibrary-DK.JPG ლიცენზია: Creative Commons Attribution 2.5 რედაქტორები: Photo byDjenan Kozic (http://www.djenankozic.com).სურათი:Flag of Turkey.svg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Flag_of_Turkey.svg ლიცენზია: Public Domain რედაქტორები: David Benbennick (original author)ფაილი:Turkey location map.svg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Turkey_location_map.svg ლიცენზია: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 რედაქტორები: NordNordWestფაილი:Ac artemisephesus.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Ac_artemisephesus.jpg ლიცენზია: GNU Free Documentation License რედაქტორები: Adam Carrფაილი:House of the Virgin Mary.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:House_of_the_Virgin_Mary.jpg ლიცენზია: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 რედაქტორები: Frguerre, G.dallorto, Jbribeiro1, Makalp, Mfryc, Oxam Hartog, Radomil, 3 ანონიმური რედაქტირებებიფაილი:Carthage location.png წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Carthage_location.png ლიცენზია: GNU Free Documentation License რედაქტორები: Robert Dodier,aka Wile E. Heresiarch at en.wikipedia

30

Image Sources, Licenses and Contributors

ფაილი:Od ruinen-von-karthago.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Od_ruinen-von-karthago.jpg ლიცენზია: Public domain რედაქტორები: Original uploader wasWolpertinger at de.wikipediaსურათი:Flag of UNESCO.svg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Flag_of_UNESCO.svg ლიცენზია: Trademarked რედაქტორები: Mouagipფაილი:HannibalTheCarthaginian.jpg წყარო: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:HannibalTheCarthaginian.jpg ლიცენზია: Public Domain რედაქტორები: DrFO.Jr.Tn,JaquelineBo, Mu, Omar2788, Tujhrf96, Vonvon, 3 ანონიმური რედაქტირებები

31

32

ლიცენზიაCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/