რელიგიაარსი და მიმდინარეობები

PDF generated using the open source mwlib toolkit. See http://code.pediapress.com/ for more information.PDF generated at: Thu, 23 Feb 2012 18:00:39 UTC

შინაარსისტატიებირა არის რელიგია

რელიგია

რელიგიური მიმდინარეობებიქრისტიანობაკათოლიციზმიმართლმადიდებლობაპროტესტანტიზმიანგლიკანიზმიისლამიშიიტობაინდუიზმიბუდიზმიათეიზმი

მართმადიდებელი ეკლესიის წმინდანებისამებამამა ღმერთიიესო ქრისტესულიწმინდამარიამ ღვთისმშობელიშვიდი მთავარანგელოზიმთავარანგელოზიმიქაელ მთავარანგელოზიგაბრიელ მთავარანგელოზირაფაელ მთავარანგელოზიურიელ მთავარანგელოზისელაფიელ მთავარანგელოზიიეგუდიელ მთავარანგელოზივარახიელ მთავარანგელოზისაყდარიქერუბიმი

კონდაკი, ტროპანი და ლოცვანი

11

449

1125303235404246

4848494951525859616263646566676869

70

კონდაკიტროპარილოცვა

ვინ არის სატანა?ეშმაკილუციფერი

მინიშნებებიArticle Sources and ContributorsImage Sources, Licenses and Contributors

ლიცენზიის სტატიალიცენზია

707071

727275

7778

80

1

რა არის რელიგიარელიგიარელიგია არის იდეათა დაქმედებათა სისტემა, რომელიცდაფუძნებულია რწმენაზე, რომარსებობენ ზებუნებრივი ძალები,რომლებიც ზემოქმედებენსამყაროზე და ადამიანისცხოვრებაზე. ეტიმოლოგიურადრელიგიის ყველაზე ცნობილიგანსაზღვრებაა “ხელახლადაკავშირება”, თუმცა სხვებივარაუდობენ,“(სამყაროს)

რომ იგი ნიშნავსგანმეორებით

მსოფლიოს რელიგიები

წაკითხვას”. ეს იდეა ღირებულიაქრისტიანობისათვის, მაგრამ არარომაული წარმართობისათვის,რომლისგანაც მომდინარეობს ესსიტყვა. მათთვის “რელიგია” არისღმერთთან ვისიმე ხელახლადაკავშირების იარაღი.

რელიგიამდელი ეპოქაეს არის პერიოდი ადამიანისგაჩენიდან პირველი რელიგიურიწარმოდგენების შექმნამდე.ადამიანის გამოჩენას მეცნიერება ვარაუდობს 2,5 მლნ წლის წინ. პირველი მითოლოგიური და რელიგიურიწარმოდგენები, პრიმიტიული სახით, სავარაუდოდ 35-40 ათასი წლის წარმოიშვა. ეს დამტკიცებულიაარქეოლოგიური, ეთნოგრაფიული, ისტორიული ენათმეცნიერების მონაცემებით. სოციოლოგთა აზრით, ესიყო დრო, როდესაც არავითარი საზოგადოებრივი შეგნება, კულტურა, გაერთიანება არ არსებობდა. რელიგიათითქოს უეცრად შეიქმნა და იყო გიგანტური ნაბიჯი ადამიანთა საზოგადოების ისტორიაში. არქეოლოგიურიმასალებით მტკიცდება, რომ ადამიანმა ბუნების ძალებთან ბრძოლაში, ცეცხლის გაჩენის, მოვლის, შენახვის დასხვა მონაპოვრის შედეგად შექმნა თავისი სახე, საზოგადოებრივი ცხოვრების ნორმები, ზნეობრივიკანონ-წესები, და ამ პროცესში ხდებოდა რელიგიის ჩამოყალიბება.

2

რელიგიის წარმოშობარელიგიის წარმოშობას წინ უსწრებდა რელიგიამდელიხანგრძლივი პროცესი განვითარებისა, ქვის ხანის ეპოქიდან.უძველესი ფორმა რელიგიისა იყო მაგია - ჯადოქრული გზითბუნებაზე ზემოქმედების რწმენა, რასაც პირველყოფილიადამიანი საკულტო ცერემონიებით და შელოცვებითგამოხატავდა მისთვის სასურველი მიზნების მისაღწევად.პირველი ჩანასახი რელიგიისა გამოიხატებოდა რეალურადარსებულ საგანთა განდიდებაში, თითქოს მათ ჰქონდათზებუნებრივი ძალა: ქვას, ნიჟარას, თმას. ეს იყო ფეტიშისრწმენა. შემდეგ მთავარია მაგიის, ტოტემის რწმენა. ტომიგააღმერთებდა რომელიმე მისთვის მნიშვნელოვან ცხოველს. ანჩისხატი – VI საუკუნის ქართული ეკლესია

თბილისშიმესამე ობიექტი თაყვანისცემისა იყო სული, წინაპართასულების რწმენა. ბოლოს. უკვე კლასობრივი საზოგადოებისშექმნის შემდეგ, თანდათან შეიქმნა რწმენა ღმერთებისა, მითები, რომელშიც ადამიანებთან მოქმედებდნენღმერთები და ქალღმერთები, დემონები და ქაჯები, ჭინკები და ფერიები. ამგვარად, უმარტივესიწარმოდგენები მკვდარ საგნებზე თანდათანობით იქცა სრულყოფილ კოსმოგონიურ სისტემად. რელიგიისგანვითარების ისტორიული ფორმებია: ტომობრივი, ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი და მსოფლიო რელიგიები.ძველი რელიგიური წარმოდგენების დამახასიათებელი ნიშნებია:ანთროპომორფიზმი, ანიმიზმი და მაგია.

მსოფლიოს რელიგიებიმსოფლიოში ორასზე მეტი რელიგიაა ცნობილი. მათ შორის მრავალი რამ საერთოა, მრავალი - განსხვავებული.რელიგიები ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან სიძველით, ტრადიციებით, შინაარსით, ფილოსოფიურისიღრმით. უდიდესი, დახვეწილი რელიგიების - ქრისტიანობის, იუდაიზმის, ისლამის, ბუდიზმის, ინდუიზმისგვერდით არსებობენ ჩამორჩენილ ტომთა პრიმიტიული რელიგიური წარმოდგენები, კერპთა თაყვანისცემა,უმარტივესი რიტუალები.მსოფლიოს უმნიშვნელოვანესი რელიგიები (ფრჩხილებში მითითებულია მორწმუნეთა რიცხვი (მლნ. ადამიანი)და მსოფლიო მოსახლეობის პროცენტული წილი).· ქრისტიანობა (1943, 32,8%)

· კათოლიციზმი (1027)· პროტესტანტიზმი (316)· მართლმადიდებლობა (214)· ანგლიკანიზმი (64)· სხვა მიმდინარეობები (322)

· ისლამი (1165, 19,6%)· სუნიზმი (1050)· შიიზმი (115)

·····

ინდუიზმი (762, 12,8%)ჩინური რელიგიები (359, 6,1%)ბუდიზმი (354, 6,0%)ეთნიკური რელიგიები (249, 4,2%)ათეიზმი (150, 2,5%)

3

რელიგიური ცნებები და ტერმინები· სხვა რელიგიები და რელიგიური მიმდინარეობები

ბაჰაიზმი - ბრაჰმანიზმი - ზოროასტრიზმი - იუდაიზმი - კონფუციანელობა - მორმონიზმი - ოომოტო -სინტოიზმი - სიქხიზმი - სპირიტიზმი - ტაოიზმი - უონბულიზმი -შამანიზმი -ჯაინიზმი

· წმინდა წიგნები

ავესტა - ბიბლია - თანახი - ყურანი - ტრიპიტაკა - ვედები· შვიდი ბრძენი

მოსე - ლაო-ძი - ბუდა - სოკრატე - კონფუცი - იესო ქრისტე - მუჰამედი· წმინდა ადგილები

სიონი - ქააბა - არტემიდას ტაძარი - იერუსალიმის ტაძარი· წმინდა ენები

ლათინური ენა - ბერძნული ენა - სანსკრიტი - ებრაული ენა - არამეული ენა - არაბული ენა

იხილეთ აგრეთვე· ლოცვა· მღვდელი· თეოკრატია· ტაძარი

ლიტერატურა· Saint Augustine; The Confessions of Saint Augustine (John K. Ryan translator); Image (1960), ISBN

0-385-02955-1.· Descartes, René; Meditations on First Philosophy; Bobbs-Merril (1960), ISBN 0-672-60191-5.· Barzilai, Gad; Law and Religion; The International Library of Essays in Law and Society; Ashgate (2007),ISBN

978-0-7546-2494-3· Durant, Will (& Ariel (uncredited)); Our Oriental Heritage; MJF Books (1997), ISBN 1-56731-012-5.· Durant, Will (& Ariel (uncredited)); Caesar and Christ; MJF Books (1994), ISBN 1-56731-014-1· Durant, Will (& Ariel (uncredited)); The Age of Faith; Simon & Schuster (1980), ISBN 0-671-01200-2.

4

რელიგიური მიმდინარეობებიქრისტიანობა

ქრისტიანობა

წმინდა წერილიძველი აღთქმაახალი აღთქმა (სახარება)ბიბლიის არაკანონიკური წიგნები

ისტორიამოციქულების ეპოქაეკლესიის დევნის პერიოდიქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიადგამოცხადებასაეკლესიო განხეთქილებები

კიდევ...

მიმდინარეობებიმართლმადიდებლობაკათოლიციზმიგრიგორიანულიპროტესტანტიზმი

კიდევ...

ღვთისმეტყველებაშობაჯვარცმაამაღლებაანტიქრისტე

კიდევ...

სხვადასხვა

ქრისტიანობა

5

პორტალი

ქრისტიანობა - ქრისტეს მოძღვრება, სამთაგან ერთ-ერთი მსოფლიო რელიგია ბუდიზმთან და ისლამთანერთად. მას სამი ძირითადი მიმართულება აქვს: კათოლიციზმი, პროტესტანტიზმი და მართლმადიდებლობა.საერთო ნიშანი, რომელიც აერთიანებს ქრისტიანობის სხვადასხვა დენომინაციებს, არის რწმენა იესოქრისტესადმი, როგორც ღმერთკაცის, მსოფლიოს მხსნელის, სამების მეორე პირის განმასახიერებლისადმი.ქრისტიანული სწავლების მთავარი წყაროა ქრისტიანებისთვის წმინდა წიგნი - ბიბლია, განსაკუთრებით მისიმეორე ნაწილი - ახალი აღთქმა. ქრისტიანობა ისლამთან და იუდაიზმთან ერთად მიეკუთვნება ე.წ."აბრაამისეულ რელიგიებს".

ქრისტიანობის წარმოშობაქრისტიანობა წარმოიშვა იუდაიზმის წიაღში ახ.წ. 1-ელ საუკუნეში რომის იმპერიის აღმოსავლეთ ნაწილში -პალესტინაში. ახალი მოძღვრება ბერძნული და ლათინური ენების წყალობით იოლად ვრცელდებოდაუზარმაზარ რომის იმპერიაში. გადმოცემის თანახმად, თომა ქადაგებდა ინდოეთში და სპარსეთში, ანდრია –კავკასიასა და ბალკანეთში, მარკოზი – ეგვიპტეში. ქრისტიანული გადმოცემის თანახმად პირველქრისტიანეთა ხვედრი მძიმე იყო, მათ დევნიდნენ, დასცინოდნენ, სხვადასხვა ბრალდებებს უყენებდნენ. პეტრედა პავლე 64 წელს აწამეს რომში, მოციქულთაგან უკანასკნელი გარდაიცვალა იოანე. მოციქულები შეცვალესეკლესიის მამებმა. ქრისტიანული გადმოცემების თანახმად მათაც დევნიდნენ, აწამებდნენ, კლავდნენ.ქრისტიანობას მალე გამოუჩნდნენ დამცველები თვით რომის იმპერიაში. იმპერატორმა კონსტანტინემცნობილი "სასწაულის" შემდეგ იწამა და ნება დართო ღვთისმსახურებისა. ასე თანდათან იკვალავდა გზასახალი ჰუმანური მოძღვრება.

ქრისტიანული ეკლესიაშუა საუკუნეებში

ეკლესიის მოწყობა დაიერარქიაIV საუკუნეში სახელმწიფოსარწმუნოებად გამოცხადებულმაქრისტიანულმა ეკლესიამ თავისიმოწყობა რომის იმპერიისადმინისტრაციულ დაყოფას ქრისტიანობის გავრცელება.

შეუსაბამა. რომის იმპერია იყოფოდადაახლოებით 100 პროვინციად, ყოველი პროვინცია - რამდენიმე საქალაქო ოლქად. ქრისტიანულმა ეკლესიამამ ოლქებში სამრევლოები მოაწყო, რომლებსაც მღვდლები უძღვებოდნენ. ისინი ექვემდებარებოდნენსამოქალაქო ოლქის ეპისკოპოსს, ხოლო საქალაქო ოლქების ეპისკოპოსები - პროვინციის არქიეპისკოპოსს(მთავარ ეპისკოპოსს). არქიეპისკოპოსებზე უფრო მაღლა იდგნენ პატრიარქები. საპატრიარქო იყო ხუთი:რომის, ალექსანდრიის, ანტიოქიის, კონსტანტინოპოლისა და იერუსალიმის. მიჩნეული იყო, რომსაპატრიარქოები იესო ქრისტეს მოციქულებმა დააარსეს. ქრისტიანული ეკლესიის ერთიანობასგანასახიარებდნენ მსოფლიო საეკლესიო კრებები.

IV საუკუნის ბოლოს, რომის იმპერიის ორად გაყოფის შედეგად, დასავლეთ რომის იმპერიაში მოექცა რომისსაპატრიარქო, ხოლო დანარჩენი ოთხი კი აღმოსავლეთ რომის იმპერიაში.

6

მონასტერი და ბერ-მონაზვნებისამღვდელოების განსაკუთრებულ ჯგუფს შეადგენენ ბერ-მონაზვნები, რომლებიც განკერძოებით ცხოვრობენმონასტრებში. ქრისტიანული ბერ-მონაზვნობა III საუკუნეში ეგვიპტეში წარმოიშვა. ბერ-მონაზვნობისდამაარსებლად ითვლება წმინდა ანტონი. გადმოცემით, წმინდა ანტონს გამოეცხადა ანგელოზი, რომელიცშენაცვლებით ლოცულობდა და მუშაობდა. ანგელოზმა უთხრა ანტონს, რომ თუ ისიც მისნაირად მოიქცეოდა,ცხონებას მოიპოვებდა. ქრისტიანები, რომლებსაც გაგონილი ჰქონდათ ანტონის შესახებ, მის გვერდითსახლდებოდნენ და ქმნიდნენ ახალ ქრისტიანულ ბერ-მონაზვნურ თემს - მონასტერს.საქართველოში პირველი მონასტრები ვახტანგ გორგასალმა დააარსა V საუკუნის მეორე ნახევარში.სამონასტრო მოღვაწეობამ განსაკუთრებით ფართო ხასიათი მიიღო VI საუკუნეში, ასურელ მამათა მოსვლისშემდეგ.დასავლეთში ბერ-მონაზვნობის დამაარსებლად ითვლება წმინდა ბენედიქტე, რომელიც VI საუკუნის პირველნახევარში ცხოვრობდა. მან შექმნა პირველი სამონასტრო წესდება. დასავლეთში დიდ მონასტრებსსააბატოებს უწოდებენ, ხოლო მათ წინამძღვრებს - აბატებს. როგორც აღმოსავლეთის, ისე დასავლეთისმონასტრებს თავისი მეურნეობა აქვთ. მონასტრებში ხდებოდა ხელნაწერების გადაწერა, ბევრ მონასტერთანარსებობდა სკოლა. ზოგ მონასტერში ეწეოდნენ მეცნიერულ-თეოლოგიურ მოღვაწეობას.

რომის პაპების აღზევებათავდაპირველად ხუთივე პატრიარქის უფლება-მოვალეობები თანაბარი იყო და რომის პაპს არავითარიუპირატესობა არ გააჩნდა სხვა დანარცენ პატრიარქებთან შედარებით. რაც შეეხება სიტყვა "პაპს", ამ სახელსყველა პატრიარქს უწოდებდნენ მამის, მოძღვრის გაგებით. შემდგომი ეს ტერმინი კონკრეტულად რომის პაპსდაუმკვიდრდა. რომის პაპების მიერ განსაკუთრებული მდგომარეობის მოპოვება ორმა გარემოებამ გამოიწვია.ყოფილი დასავლეთ რომის იმპერიის ტერიტორიაზე რომის პაპებს მეტოქეები არ ჰყავდათ და ისინიერთადერთი პატრიარქები იყვნენ. ამასთანავე, 476 წელს დასავლეთ რომის იმპერიაში მოისპო საიმპერატოროხელისუფლება, რომელსაც შეეძლო მნიშვნელოვნად შეეზღუდა რომის პატრიარქების ძალაუფლება. 755 წელს,ფრანკთა მეფის პიპინ მოკლეს მიერ რომის პაპის ოლქის შექმნამ, რომის პაპები, რომლებიც დასავლეთევროპის უმაღლესი სასულიერო პირები იყვნენ, საერო ხელისუფლებითაც აღჭურვა.

ქრისტიანული სამყაროს გაყოფარომის პაპები მიისწრაფვოდნენ აღმოსავლეთ ქრისტიანული ეკლესიის დაქვემდებარებისკენ და აღვივებდნენპაექრობას კონსტანტინოპოლის პატრიარქებთან საღვთისმეყველო საკითხების ირგვლივ. 1054 წელს, რომისპაპმა კონსტანტინოპოლში გააგზავნა თავისი ელჩები - ლეგატები. ლეგატებმა წმინდა სოფიას ტაძრისსაკურთხეველზე დადეს ბერძნული ეკლესიის წყევლა-კრულვის შემცველი სიგელი. ბერძნულმასამღვდელოებამ დაწვა წერილი და თავის მხრივ წყევლა-კრულვა შეუთვალა რომის პაპს. ამის გამო, 1054წელს, დასავლური და აღმოსავლური ქრისტიანული ეკლესია საბოლოოდ გაიყო. აღმოსავლურ ეკლესიასმართლმადიდებლური ეწოდა, ხოლო დასავლურს - კათოლიკურიკათოლიკური ეკლესია ამჟმადაც ცენტრალიზებულია და ექვემდებარება რომის პაპს, ხოლომართლმადიდებლური - დეცენტრალიზებული ავტოკეფალიურ ეკლესიებად. კათოლიკურ ეკლესიაშიმღვდელმსახურება მხოლოდ ლათინურ ენაზე სრულდებოდა 1960-იანი წლების რეფორმებამდე (ვატიკანის IIკრება) , მართლმადიდებლურ ეკლესიებში კი - ეროვნულ ენებზე.

7

თანამედროვე ქრისტიანობაქრისტიანობა შედგება სამი ძირითადი მიმდინარეობისგან: კათოლიციზმი, პროტესტანტიზმი დამართლმადიდებლობა.

ქრისტიანული სწავლებაქრისტიანული სწავლება მოიცავს სწავლებას ღმერთის, იესო ქრისტეს, სულიწმინდის, სულის ცხონების,ეკლესიის არსის და სამყაროს აღსასრულის შესახებ და გარკვეულწილად ეფუძნება ძველი აღთქმის ათმცნებას:· 1. მე ვარ უფალი ღმერთი შენი, და არა იყვნენ შენდა ღმერთნი უცხონი, ჩემსა გარეშე.· 2. არა ჰქმნე თავისა შენისა კერპი, არცა ყოვლადვე მსგავსი, რაოდენი არს ცათა შინა ზე, და რაოდენი არს

ქვეყანასა ზედა ქვე, და რაოდენი არს წყალთა შინა ქვეშე ქვეყანისა: არა თაყვანი-სცე მათ, არცამსახურებდე მათ.

· 3. არა მოიღო სახელი უფლისა ღვთისა შენისა ამაოსა ზედა.· 4. მოიხსენე დღე იგი შაბათი და წმიდა-ჰყავ იგი: ექვს დღე იქმოდე, და ჰქმნე მათ შინა ყოველივე საქმე შენი,

ხოლო დღე იგი მეშვიდე შაბათი არს უფლისა ღვთისა შენისა.· 5. პატივ-ეც მამასა შენსა და დედასა შენსა, რათა კეთილი გეყოს შენ და დღეგრძელ იყო ქვეყანასა ზედა.·····

6. არა კაც-ჰკლა.7. არ იმრუშო.8. არ იპარო.9. არა ცილი-სწამო მოყვასსა შენსა წამებითა ცრუითა.10. არა გული გითქმიდეს ცოლისათვის მოყვასისა შენისა, არა გული გითქმიდეს სახლისათვის მოყვასისაშენისა, არცა ყანისა მისისა, არცა კარაულისა მისისა, არცა ყოვლისა საცხოვარისა მისისა, არცა ყოვლისამისთვის, რაიცა იყვეს მოყვასისა შენისა.

ქრისტეს მთაზე ქადაგება იესოს მოძღვრების ბირთვს წარმოადგენს. მამა ღმერთის ათ მცნებასთან ერთადქრისტეს სწავლება ქრისტიანთათვის წმინდათა-წმინდაა. სულიწმინდის შთაგონებით მას სრულყოფილად მათემოციქული გადმოგვცემს წმინდა წერილში: მათე 5,1-48 [1], მათე 6,1-34 [2], მათე 7,1-29 [3].

ქრისტიანობა საქართველოშიმთავარი სტატია : ქრისტიანობა საქართველოში.

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია შეიქმნა ქართლში ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიადგამოცხადებისთანავე - დაახლოებით 326 წელს. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია იერარქიულადსაბერძნეთის ეკლესიას ექვემდებარებოდა. V საუკუნეში ვახტანგ გორგასალმა მცხეთის საეპისკოპოსოშეცვალა ქართლის საკათალიკოსოთი და კათალიკოსი ანტიოქიის პატრიარქისგან დამოუკიდებელი გახადა.ამგვარად, ვახტანგ გორგასალმა ქართლის ეკლესიას ავტოკეფალია მოუპოვა. დაახლოებით IX - Xსაუკუნეებში დასავლეთ საქართველოს ეკლესია - აფხაზეთის საკათალიკოსო გამოვიდა კონსტანტინოპოლისპატრიარქის დაქვემდებარებიდან და ქართლის საკათალიკოსოს დაექვემდებარა.XI საუკუნიდან საქართველოს მართლმდიდებელი ეკლესიის უმაღლესი მესაჭე კათალიკოს-პატრიარქისტიტულს ატარებდა და რიგით მეექვსე იყო მსოფლიო პატრიარქთა შორის. 1054 წლის საეკლესიოგანხეთქილების შემდეგ კი მართლმადიდებლურ სამყაროში დარჩენილმა საქართველოსკათალიკოს-პატრიარქმა მეხუთე ადგილზე გადმოინაცვლა ალექსანდრიის, ანტიოქიის, კონსტანტინოპოლისადა იერუსალიმის პატრიარქებს შორის.ივანე ჯავახიშვილის აზრით, ქრისტიანობის ისტორია საქართველოში III საუკუნის დამდეგიდან იწყება, ხოლოოფიციალურ თარიღად ცნობილი 326 წელი სარწმუნოების ოფიციალურად გამოცხადებას ეხება, რაც ყველაქვეყანაში უფრო გვიან ხდებოდა. ქრისტიანობის გავრცელებას საქართველოში მოციქულპირველწოდებულს და სიმონ კანანელს მიაწერენ.

ანდრია

8

კათოლიკური ეკლესია საქართველოში მოღვაწეობს ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებიდან, ხოლო პირველიპროტესტანტული ეკლესიები დაარსდა მე-19 საუკუნეში.

ოფიციალური გვერდები

მართლმადიდებლური ეკლესიები··················

კონსტანტინეპოლის (მსოფლიო) საპატრიარქო [4]ალექსანდიისა და სრულიად აფრიკის საპატრიარქო [5]ანტიოქიის საპატრიარქო [6]იერუსალიმის საპატრიარქო [7]რუსეთის საპატრიარქო [8]საქართველოს საპატრიარქო [9]სერბეთის საპატრიარქო [10]რუმინეთის საპატრიარქო [11]ბულგარეთის საპატრიარქო [12]კვიპროსის მართლმადიდებელი ეკლესია [13]ელადის მართლმადიდებელი ეკლესია [14]ალბანეთის მართლმადიდებელი ეკლესია [15]პოლონეთის მართლმადიდებელი ეკლესია [16]ჩეხეთის მიწებისა და სლოვაკეთის მართლმადიდებელი ეკლესია [17]ამერიკის მართლმადიდებელი ეკლესია [18]ფინეთის მართლმადიდებელი ეკლესია [19]უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესია [20]იაპონიის მართლმადიდებელი ეკლესია [21]

კათოლიკური ეკლესია· ვატიკანი [22] - ვატიკანის ოფიციალური ვებგვერდი.

სომხური სამოციქულო ეკლესია· სომხეთის საპატრიარქო ეჩმიაძინში [23]· სომხეთის საპატრიარქო კილიკიაში [24]· სომხეთის საპატრიარქო იერუსალიმში [25]

მინიშნებები[1] http://www.orthodoxy.ge/tserili/akhali_agtqma/mate-5.htm[2] http://www.orthodoxy.ge/tserili/akhali_agtqma/mate-6.htm[3] http://www.orthodoxy.ge/tserili/akhali_agtqma/mate-7.htm[4] http://www.patriarchate.org/[5] http://www.patriarchateofalexandria.com/[6] http://www.antiochpat.org/[7] http://www.jerusalem-patriarchate.info/[8] http://www.patriarchia.ru/[9] http://www.patriarchate.ge/[10] http://www.spc.rs/[11] http://www.patriarhia.ro/[12] http://www.bg-patriarshia.bg/[13] http://www.churchofcyprus.org.cy/[14] http://www.ecclesia.gr/[15] http://www.orthodoxalbania.org/

9

[16][17][18][19][20][21][22][23][24][25]

http://www.orthodox.pl/http://www.orthodoxia.cz//http://www.oca.org/http://www.ort.fi/http://www.ukr-orthodox.sumy.ua/http://www.orthodoxjapan.jp/http://www.vatican.va/http://www.armenianchurch.org/http://www.armenianorthodoxchurch.org/http://www.armenian-patriarchate.org/

კათოლიციზმიქრისტიანობა

წმინდა წერილიძველი აღთქმაახალი აღთქმა (სახარება)ბიბლიის არაკანონიკური წიგნები

ისტორიამოციქულების ეპოქაეკლესიის დევნის პერიოდიქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიადგამოცხადებასაეკლესიო განხეთქილებები

კიდევ...

მიმდინარეობებიმართლმადიდებლობაკათოლიციზმიგრიგორიანულიპროტესტანტიზმი

კიდევ...

ღვთისმეტყველებაშობაჯვარცმაამაღლება

10

ანტიქრისტეკიდევ...

სხვადასხვა

ქრისტიანობაპორტალი

კათოლიციზმი (ბერძნ. καθολικός (კათოლიკოს) — „საერთო“ , „უნივერსალური“) — კათოლიკურიეკლესიის მოძღვრება, რომელსაც ქრისტიანობაში ყველაზე მრავალრიცხოვანი მრევლი ჰყავს (1 მილიარდ 100მილიონი კათოლიკე მსოფლიოს 235 ქვეყანაში, რაც მთელი ქრისტიანობის 52% შეადგენს). კათოლიციზმიდასავლეთ ევროპაში ცალკე მიმდინარეობად ჩამოყალიბდა და გაბატონებულ რელიგიად იქცა მას შემდეგ,რაც ქრისტიანობა 1054 წელს ოფიციალურად გაიყო 2 ძირითად მიმართულებად — კათოლიკობად დამართლმადიდებლობად.

ქრისტიანობის გათიშვის პროცესი ჯერ კიდევ III-IV საუკუნეში დაიწყო.

კათოლიციზმის ცალკე გამოყოფის პროცესი დაჩქარდა 395 წლიდან, როდესაც რომის იმპერია აღმოსავლეთდა დასავლეთ ნაწილებად გაიყო. იმპერიის ორ ნაწილად გაყოფამ, ეკონომიკურმა, პოლიტიკურმა დაკულტურულმა განვითარების განსხვავებულმა პირობებმა საბოლოოდ გასაზღვრა ამ 2 მიმართულებისთავისებურებანი. სხვა ქრისტიანული მოძღვრებების მიმდევრებისაგან განსხვავებით კათოლიკეები რომისპაპებს პეტრე მოციქულის მემკვიდრეებად აღიარებენ და ამით მას ყველა სხვა ეპისკოპოსისგან გამორჩეულადდა მთელი ეკლესიის უპირველეს წინამძღვრად მიიჩნევენ, ეყრდნობიან რა მათე 16, 17-19-ს, ლუკა 22, 31-32-სადა იოანე 21, 15-17-სვიკიპედია:წყაროს_მითითება. 1870 წელს ვატიკანის საეკლესიო კრებაზე პაპი რწმენისსაკითხებში „შეუცდომლად და უცოდველად“ გამოაცხადეს.

მსგავსება და განსხვავება მართლმადიდებლობასა და კათოლიციზმსშორისკათოლიციზმსა და მართლმადიდებლობას ბევრი რამ აქვს საერთო ძირითადი განსხვავება მათ შორისმჟღავნდება ე.წ. „ფილიოკვეს“ საკითხში (ლათ. filioque — ძე). კათოლიკური მოძღვრების მიხედვით,სულიწმინდის მოფენა ხდება არა მარტო მამა ღმერთისაგან, როგორც ეს მართლმადიდებლობაშია, არამედ ძეღმერთისაგანაც. ამ დოგმატით კათოლიციზმი მამა ღმერთს უტოლებს იესო ქრისტეს, რითაც ცდილობსგანმიმტკიცოს რომის პაპის ავტორიტეტი, როგორც ქრისტეს ნაცვლისა ამ ქვეყნად.კათოლიციზმი, მართლმადიდებლობისაგან განსხვავებით, სამოთხისა და ჯოჯოხეთის გარდა აღიარებსშუალედურ რგოლს — განსაწმენდელს (სალხინებელს). კათოლიკურ მოძღვრების საფუძველს წარმოადგენს„საღვთო წერილი“ — ბიბლია, რომელიც მართლამდიდებლობისაგან განსხვავბით მხოლოდ ლათინურ ენაზედაწერილს აღიარებს წმინდად.

ლიტერატურაქსე, ტ. VI, გვ. 319, თბ., 1980.

11

მართლმადიდებლობამართლმადიდებლობა

წმინდა წერილიძველი აღთქმაახალი აღთქმა (სახარება)

ისტორიამოციქულების ეპოქაეკლესიის დევნის პერიოდიქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიადგამოცხადებადიდი სქიზმა

კიდევ...

მისტერიები(საიდუმოებანი)ნათლისღებამირონცხებასინანულიქორწინებაზეთის კურთხევამღვდლობაევქარისტია

კიდევ...

ღვთისმეტყველებაშობაჯვარცმაამაღლებაანტიქრისტე

12

კიდევ...სხვადასხვა

ქრისტიანობაპორტალი

მართლმადიდებლობა - (ძვ.ბრძნ ορθός, „მართალი, სწორხაზოვანი“ δόξα „თაყვანისცემა“ δοκείν „რწმენა“,ეწოდება ქრისტიანობის იმ მიმართულებას, რომელიც ინახავს ქრისტიანულ პრაქტიკას და მოძღვრებას,როგორც ის ჩამოყალიბდა მწვალებლებთან ბრძოლაში შვიდ მსოფლიო კრებაზე (325-787), სადაც მიიღესქრისტიანობის ძირითადი დოგმატები.მართლმადიდებლობა,

ქრისტეს მოძღვრების მართალი აღმსარებლობა, თვითშეფასებით, დასაბამს

მოციქულთა ხანიდან იღებს და დღემდე შეურყვნელად და მრთელად ინახავს მას. ამიტომაც იგი თავის თავსმიიჩნევს იმავე ეკლესიად, რაზედაც მრწამსშია ნათქვამი: "ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქული ეკლესია".რაც შეეხება სხვა ეკლესიებს, რომლებთანაც მას არა აქვს ევქარისტიული კავშირი, ისინი გაიაზრებიან არაერთი, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის განშტოებებად, (ერთი არასოდეს დაშლილა), არამედ მისგანჩამოშორებულებად (განდგომილებად) ისტორიის განმავლობაში.

წმინდა გადმოცემამართლმადიდებლური ტრადიციით, წმინდა გადმოცემა – ესაა რწმენა და ცოდნა(პრაქტიკა), რომელიცმოციქულებმა თავად იესო ქრისტესგან მიიღეს და მოციქულთა დროიდან მოყოლებული ეკლესიაში თაობიდანთაობას გადაეცემოდა.წმინდა გადმოცემის უმთავრეს ნაწილს ბიბლია წარმოადგენს . წმინდა გადმოცემაშიამგვარი ავტორიტეტული ადგილი უკავია მსოფლიო საეკლესიო კრებების დადგენილებებსაც. წმინდაგადმოცემის ნაწილია ასევე წმინდა მამათა ნაშრომები, საეკლესიო კანონები და ლიტურგიკული წიგნები.[1]

გადმოცემა, როგორც სულიწმინდის მარადიული და უცვლელი ყოფნა ეკლესიაში, არის ყველაზე უფრო ღრმასაფუძველი მისი ყოფიერებისა, ამიტომ გადმოცემა მოიცავს ეკლესიის მთელ ცხოვრებას იმდენად, რომ თვითწმინდა წერილი გვევლინება მიერ ერთ–ერთ ფორმად. თუ ეკლესია დაკარგავს თავის გადმოცემებს, იგიშეწყვეტს იმად ყოფნას, როგორიც არის, რამეთუ სამსახური ახალი აღთქმისა არის სამსახური სულისა"დაწერილი არა მელნითა, არამედ სულითა ღმრთისა ცხოველისათა, არა ფიცართა შინა ქვისათა, არამედფიცართა შინა გულისა ხორციელისათა".[2]

თუ წარმოვიდგენთ, რომ რაიმე მიზეზის გამო ეკლესია დაკარგავს ყველა თავის წიგნს, ე.ი. ძველ და ახლააღთქმას, წმინდა მამათა თხზულებებს, ღვთისმსახურების წიგნებს, გადმოცემები აღადგენს წიგნებს, არასიტყვასიტყვით, არამედ სხვა ენით, მაგარმ ეს იქნება "ერთ გზის მოცემული წმინდა სარწმუნოებისა"[3],გამოვლინებუი იგივე ერთიანი სულით, რომელიც უცვლელად მოქმედებს ეკლესიაში. წმინდა წერიი არ არისუფრო ღრმა და უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე წმინდა გადმოცემები, არამედ ის მისი ერთ–ერთი ფორმაა.[4] ესფორმა უფრო ძვირფასი და მოსახერხებელია შესანახად, ასევე გამოსაყენებლად, მაგრამ თუ წმინდა წერილსამოვიღებთ წმინდა გადმოცემების ნაკადიდან, იგი ვერ იქნება გაგებული სწორად ვერავიტარი მეცნიერულიგამოკვლევებით.წმინდა წერილი კი არ არის ეკესიის წყარო, არამედ წმინდა გადმოცემები. თავისი ისტორიისპირველი რამდენიმე წლის განმავლობაში ეკლესიას ახალი აღთქმის წერილი არ ჰქონდა და მხოლოდგადმოცემით ცხოვრობდა, რომლის დასაცავად მოწოდებუნი იყვნენ მორწმუნენი პავლე მოციქულისეპისტოლეში " ამიერიდან, ძმანო, მტკიცედ ჰსდექით და შეიკრძალეთ მოძღვრება ესე, რომეიც გისწავიეს გინასიტყვითა, გინა წიგნითა ჩვენითა".[5]

მართლმადიდებლური სწავლებით, წმინდა გადმოცემა არ არის მექანიკური, პასიური და ავტომატურიპროცესი რამე სიბრძნის გადაცემისა, დაკავშირებული შორეულ წარსულთან. იმისათვის რომ იცხოვროგადმოცემაში, საკმარისი არაა სარწმუნოებრივი სწავლების ინტელექტუალური აღიარება, რადგან გადმოცემარაღაც უფრო მეტია, ვიდრე უბრალო კრებული აბსტრაქტული დებულებებისა. ეს ცხოვრებაა, შეხვედრააქრისტესთან სულიწმინდაში. გადმოცემა არა მხოლოდ ინახება ეკლესიაში, არამედ ის ცოცხლობს ეკლესიაში,

13

გადმოცემა ესაა ცხოვრება სულიწმინდისა ეკლესიაში.[6]

წმინდა წერილიმთავარი სტატია : ბიბლია.

ბიბლია ბერძნული სიტყვაა და ნიშნავს წიგნებს (ταβιβλια). შედგება 66 წიგნისაგან – 39 ძველი აღთქმის, 27 –ახლისა. იგულისხმება არა ნებისმიერი, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ ღვთივშთაგონებული და სულიწმიდისმადლით აღვსილი წიგნების კრებული.გარდა ამისა, ბერძნული ბიბლიის სამოცდაათისეულ თარგმანში – სეპტუაგინტაში – შესულია ძველი აღთქმისზოგიერთი წიგნი (აპოკრიფები), რომელთაც ეკლესია არ აღიარებს კანონიკურ წიგნებად, მაგრამ მიიჩნევსაღმზრდელობითად და სასარგებლოდ.

ბიბლიაში აღწერილი თავდაპირველი ამბები წინაისტორიულ ხანასშეეხებიან, როცა დამწერლობა ჯერ არ არსებობდა. უზენაესიღმერთი – ყოვლადწმიდა სამება – ეცხადებოდა სათნო და მართალადამიანებს, რჩეულ პიროვნებებს და აუწყებდა სიბრძნეს დამეცნიერებას.ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში (1500-2000წელი) ბიბლიის ცალკეული ნაწილები სხვადასხვა ადამიანების მიერიწერებოდა. ეს მრავალრიცხოვანი ნაწილები მოგვიანებით ერთწიგნად გააერთიანეს.

რაც შეეხება ახალ აღთქმას, იესო ნაზარეველი ორი ათასი წლისწინ დაიბადა, როცა ძველი აღთქმის წიგნები უკვე დიდი ხნის წინათიყო დაწერილი. თავდაპირველად უწყება მის შესახებ აგრეთვეზეპირად ვრცელდებოდა. მათემ, მარკოზმა, ლუკამ და იოანემოთხი სახარება იესოს ცხოვრების მოწმობებზე დაყრდნობითდაწერეს, რომლების თვითმხილველთა მიერ იყო დატოვებული.სახარებაში აღწერილი ამბები – ბეთლემში იესოს შობის, მისიცხოვრების და სასწაულების შესახებ ქ.შ. 100 წლამდე დაიწერა.

ლაზარეს აღდგინება როგორც ჩანს, ოთხივე სახარება იესოს ცხოვრებისა დამოძღვრების აღწერისას ერთიდაიგივე ზეპირ გადმოცემებს

ეყრდნობა.

ბიბლიის წიგნთა თავებად და მუხლებად დაყოფა შედარებით გვიანდელი მოვლენაა და კონკორდანსის ანუსასურველ ადგილთა ადვილად მოძიების საშუალებათა შექმნის იდეამ, ზოგადად, - კითხვისა და აღქმისპროცესის გაიოლებისათვის ზრუნვამ განაპირობა. ცალკეული წიგნები ჯერ თავებად დაიყო, შემდეგმუხლებად (მოცემული თავის ფარგლებში). მუხლობრივი დაყოფის ის სისტემა, რითაც დღეს ვსარგებლობთ,XVI ს-ში დასავლეთ ევროპაში შეიმუშავეს.[7]

დოგმატი და ერესითავისი არსებობის პირველი სამი საუკუნის განმავლობაში ეკლესია არ ელტვოდა მასში დაცული ჭეშარიტებისთეორიულ ფორმულირებას, მას არ გააჩნდა სისტემური განსაზღვრებები რწმენის დოგმატებისა. ადრეულიეკლესია უბრალოდ რწმენით ცხოვრობდა. პირველი ქრისტიანების მიერ ჭეშმარიტება მოიაზრებოდა დაგანიცდებოდა როგორც ბუნებრივი, თავისთავად მოცემული, და შესაბამისად, ის არ საჭიროებდა რაიმენაირთეორიულ განმარტებებს.რა თქმა უნდა, უკვე ახალი ეპოქის დასაწყისშივე გაჩნდა განსაკუთრებული ენა, რომელსაც შეეძლოტერმინებით და მაგალითებით გამოეხატა ეკლესიური გამოცდილება – ენა სახარებისა, მოციქულთაეპისტოლეებისა, ტექსტებისა, რომელნიც საეკლესიო საზოგადოების შინაგან ცხოვრებსათან იყო

14

დაკავშირებული, მაგრამ ამ ენაში ჩვენ ვერ ვნახავთ თეორიულ და გონებრივ ფორმულირებებს – ის უბრალოდწარმოაჩენს და აუწყებს ცოცხალი რწმენით გამოცდილებას.ის, რასაც ჩვენ დრეს დოგმატებს ვეძახით, ჩნდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ეკლესიაში დაცული ჭეშმარიტებადგება საფრთხის ქვეშ ერესის მხრიდან. სიტყვა "ერესი" აღნიშნავს არჩევანს, ერთი მთელიდან მისი რომელიმენაწილის გამორჩევას ამ მთელის, ჭეშმარიტების საზიანოდ.ერესი ეწინააღმდეგება ეკლესიის მთლიან გამოცდილებას. ერეტიკოსი წამოსწევს მის მხოლოდ ერთ მხარეს,ახდენს მის აბსოლუტიზაციას, შედეგად კი ჭეშმარიტებას აქცევს რაღაც ცალმხრივ და შეზღუდულმოძღვრებად. მსგავსი აბსოლუტიზიაცია ყოველთვის ატარებს განმსჯელობით ხასიათს: ის გონებირვიარჩევანის შედეგია, რომელიც როგორც წესი, დაკავშირებულია ეკლესიური ჭეშამრიტების გამარტივებულ დასქემატურ გაგებასთან.ერესის კლასიკური მაგალითებია ნესტორიანობა და მონოფიზიტობა. პირველი მაცხოვრის ადამინურიბუნების აბსოლუტიზაციას ახდენდა, მეორე ღვთაებრივი ბუნებისას. ორივე შემთხვევაში სახეზეა ეკლესიურიმოძღვრების დამახინჯება.ამგვარ ერეტიკულ საშიშროებაზე ეკლესია პასუხობს იმით, რომ ადგენს "ჭეშმარიტების საზღვრებს".ნიშანდობლივია, რომ საეკლესიო დოგმატების თავდაპირველი აღმნიშვნელი სიტყვა იყო ბერძნული "horos" –ზღუდე, საზღვარი. დოგმები – ეს საზღვრებია, რომელშიც ეკლესია გამოხატავს თავის რწმენითგამოცდილებას, უთითებს რა საზღვრებისაკენ, რომელნიც გამოყოფენ ჭეშმარიტებას მისი ერეტიკულიგადახრებისგან.[8]

დოგმების შემუშავება მსოფლიო საეკლესიო კრებებზე ხორციელდებოდა.

მსოფლიო საეკლესიო კრებებიმსოფლიო საეკლესიო კრება უმაღლესი ძალაუფლებით აღჭურვილი ორგანოა მართლმადიდებელ ეკლესიაში,რომლის დოგმატურ გადაწყვეტილებებს შეუმცდარის და უცდომელის სტატუსი გააჩნიათ. მართმადიდებელიეკლესია შვიდ მსოფლიო საეკლესიო კრებას აღიარებს:ნიკეის კრება 325წ, კონსტანტინოპოლის 381წ, ეფესოს431წ, ქალკედონის 451წ, კონსტანტინოპოლის 553წ, კონსტანტინოპოლის 680–681წწ, ნიკეის 787წ. ამათ გარდამსოფლიო კრების კანონების ტოლფარდი ავტორიტეტი აქვს მინიჭებული კონსტანტინოპოლისკრების(691–692) მიერ მიღებულ 102 კანონს,რომელსაც ტრულის, მეექვსე,ან მეხუთე–მეექვსე კრების სახელითიხსენიებენ. ეს კრებები მოიწვიეს ერეტიკული ცრუსწავლებების დაგმობის, დოგმატების ავტორიტეტულადგადმოცემისა და კანონიკური საკითხების გადაწყვეტისათვის.მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგია და ეკლესიის ისტორიაამოწმებენ, რომ უმაღლესი საეკლესიო ხელისუფლებისმატარებელი არის მსოფლიო ეპისკოპატი – მოციქულთა კრებისმემკვიდრე, ხოლო მსოფლიო კრება არის ყველაზე სრულყოფილისაშუალება მსოფლიო ეპისკოპატის უფლებამოსილების ეკლესიაშიგანხორციელებისათვის. მსოფლიო კრებათა პირველსახეამოციქულთა კრება იერუსალიმში. მსოფლიო კრებისშემადგენლობის, უფლებამოსილების და მოწვევის პირობებთანდაკავშირებით საბოლოოდ დადგენილი დოგმატური ანკანონიკური განსაზღვრებები ან მისი მოწვევის უფლებამოსილიინსტანციები არ არსებობს. ეს იმითაა განპირობებული, რომმსოფლიო კრებაში მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიასაეკლესიო ძალმოსილების უმაღლეს ინსტანციას ჭვრეტს,რომელიც უშუალოდ სულიწმინდის მიერ იმართება დაშეუძლებელია რაიმე სახის რეგლამენტაციას დაექვემდებაროს.

15

თუმცა კი მსოფლიო კრების შესახებ კანონიკური განსაზღვრებების არქონა ხელს არ უშლის იმ ისტორიულიცნობებისა და გარემოებების თავმოყრა–განზოგადების საფუძვეზე, რომელთა პირობებშიც მოიწვეოდახოლმე მსოფლიო კრება, ეკლესიის სტრუქტურასა და ცხოვრებაში არსებული ამ მეტად ქარიზმატულიინსტიტუტის ზოგიერთი ძირითადი შტრიხის გამოვლენას.მსოფლიო კრებების კომპეტენცია უპირველეს ყოვლისა იყო სადაო დოგმატური საკითხების გადაწყვეტა. ესაასწორედ მსოფლიო და არა ადგილობრივი კრებების უპირატესი და თითქმის ექსკლუზიური უფლება. წმინდაწერილისა და საეკლესიო გარდამოცემაზე დაყრდნობით კრებათა მამებმა დაამხეს ერეტიკულიგაუკუღმართებანი, დაუპირისპირეს რა მათ კრებათა განსაზღვრებების საშუალებით სარწმუნოებისმართმადიდებლური აღსარება. მათ ოროსებში დაცული შვიდი მსოფლიო საეკლესიო კრების დოგმატურიგანსაზღვრებები თემატურად ერთიანდება. მასში სრულიად იშლება ტრინიტარული და ქრისტოლოგიურისწავლება. კრებათა სიმბოლოებსა და ოროსებში დოგმატების გადმოცემა უცდომელია, რაც ქრისტიანობაშიაღიარებულ ეკლესიის უცდომელობას გამოხატავს.უაღრესად რთულია კრების დადგენილებების ეკლესიის მიერ მიღების და ამასთან კავშირში მსოფლიო კრებისკრიტერიუმების საკითხი. კრების უცდომელობის, მსოფლიოობის ერთმნიშვნელოვნად განსაზღვრისგარეგნული კრიტერიუმები არ არსებობს, რადგანაც არ არსებობს აბსოლუტური ჭეშმარიტების გარეგნულიკრიტერიუმები. ამიტომაც, მაგალითად, ამა თუ იმ კრების მონაწილეთა რაოდენობა ან მასზე წარმოდგენილეკლესიათა რიცხოვნობა არ არის მთავარი მისი სტატუსის განსაზღვრისას. წმინდა მაქსიმე აღმსარებელისსწავლებით, წმინდა და აღიარებული ის კრებებია, რომლებიც სწორად გადმოსცემენ დოგმატებს. ამასთანავეწმ. მაქსიმე უარყოფდა ცეზაროპაპისტულ ტენდენციასაც იმასთან დაკავშირებით, რომ კრებათა საყოველთაოავტორიტეტი იმპერატორების მიერ მათი დადგენილებების რატიფიკაციაზე ყოფილიყო დამოკიდებული.-"ადრინდელი კრებები რომ იმპერატორების ბრძანების მიხედვით დამტკიცებულიყო და არამართლმადიდებლური სარწმუნოებით, - ამბობს ის, - მაშინ ის კრებებიც იქნებოდა მიღებული რომლებიცერთარსების სწავლების წინააღმდეგ გამოდიოდნენ, რადგან ისინიც იმპერატორების ბრძანებით იყვნენმოწვეულნი... ყველა მათგანი, მართლაც, იმპერატორის ბრძანებისამებრ შეიკრიბა, მაგრამ ამის მიუხედავადყველა განსჯილია მათზე დამტკიცებული მკრეხელური სწავლებების გამო".უსაფუძვლოა რომაულ-კათოლიკური ეკესიოლოგიისა და კანონიკის პრეტენზიები იმასთან დაკავშირებით,რომ კრების აქტების აღიარება რომის ეპისკოპოსის მიერ მათ რატიფიკაციაზეა დამოკიდებული.მთავარეპისკოპოს პეტრეს(ლ'იულიე) შენიშვნით" მსოფლიო კრებაზე დამსწრე მამები არასოდეს თვლიდნენ,რომ მიღებული გადაწყვეტილებების ნამდვილობა რაიმე სახის შემდგომ რატიფიკაციაზე იყოდამოკიდებული... მიღებული ზომები და დადგენილებები სავალდებულო ხდებოდა კრებისდამთავრებისთანავე და გადაუდებლად მიიჩნეოდა". ისტორიულად კრების მსოფლიოდ საბოლოო აღიარებასმომდევნო კრება ახდენდა ხოლმე, ხოლო მეშვიდე კრება საყოველთაოდ, კონსტანტინოპოლის 879 წლისადგილობრივ კრებაზე გამოცხადდა.[9]

ეკლესია და ტაძარიმთავარი სტატია : ეკლესია.

მართლმადიდებლური მოძღვრებით, ეკლესია არის ყველა წმიდის და ცოდვილის თავშესაფარი ამ სოფელში,როგორც ნოეს კიდობანი. ეკლესია ხომალდია, რომელიც დაცურავს წუთისოფლის აბობოქრებულ ზღვაში დაიფარებს თავის წიაღში მორწმუნეებს, რომელთაც თავისუფალი ნებით აირჩიეს თავიანთი ხვედრი, რათაასულიყვნენ ხომალდში. ამიტომაც ადრექრისტიანული წარმოდგენით, ეკლესიის შენობის არსისგანმსაზღვრელი ტიპი ბაზილიკაა, რომელსაც გემის ფორმა აქვს იმის ნიშნად, რომ ის მიაპობს ამაოებისტალღებს. არსად ის არ მკვიდრობს, მისი მკვიდრობა მხოლოდ გზაშია და გზას აქვს მიზანი - ღვთისსასუფეველი და თავად არის, საბოლოო აზრით, თვითმიზანი (რადგან ის დაუსრულებელია, გრძელდებასასუფეველშიც, როგორც ამას ასწავლიდა გრიგოლ ნოსელი), როგორც ქრისტე ამბობს: „მე ვარ გზა“ (გზაეწოდებოდა ქრისტიანობას მის საწყის ხანაში).

16

თუ ეკლესია სადმე მკვიდრობს, ეს არის ცა, მაგრამ მას, ცის მკვიდრს, სოფელშიც ჰყავს თავისი შვილები. ამაზრით, „ეკლესია არის მიწიერი ცა, სადაც ზეციერი ღმერთი მყოფობს და მოძრაობს“ (გერმანეკონსტანტინოპოლელი). ცაში მკვიდრობის ამ იდეას გამოხატავს ცენტრალურგუმბათოვანი ეკლესიები,რომელთა გუმბათი მდგრადობის, უძრაობის, თითქოს ციური გუმბათის მიწაზე გარდამოსვლისა და მასზედავანების განცდას ბადებს. VI საუკუნიდან ბაზილიკების გუმბათებით დაგვირგვინებამ თითქოს შეაჩერაბაზილიკახომალდის სვლა და მყარად დაამკვიდრა ერთ ადგილზე. ამით აღინიშნა დევნილებისგანთავდაღწეული და გამარჯვებული ეკლესიის სტატუსი, რაც არანაირად არ აუქმებს ეკლესიის, როგორცწუთისოფელში მსვლელი ხომალდისა იდეას. ის საძირკვლიანი სახლიც არის და ხომალდიც. თუმცა ხომალდისცურვას თავისი საბოლოო მიზანი აქვს - სასუფეველი, რასაც ძველქრისტიანულ სიმბოლიკაში ღუზაგამოხატავს.მას შემდეგ, რაც ქრისტიანობა რომის იმპერიის ოფიციალური (სახელმწიფო) რელიგია გახდა, მზარდიმოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად დღის წესრიგში დადგა ეკლესიების მშენებლობა. შენობაღვთისმსახურებას უნდა ყოფილიყო მისადაგებული, ამან განსაზღვრა მისი შიდა სივრცის ფორმა. მიუხედავადსაეკლესიო შენობების განსხვავებებისა დროსა და სივრცეში, ეკლესიის შიდა სივრცე, ლიტურგიულისაჭიროებიდან გამომდინარე, ორ ძირითად ნაწილად განიყოფება: ტერიტორია, რომელიც მრევლისთვის არისგანკუთვნილი და ტერიტორია, რომელიც განკუთვნილია საკურთხევლისთვის. ისინი ერთმანეთისგანგამიჯნულია ტიხრით (კანკელით) იმის ნიშნად, რომ მრევლს არა აქვს უფლება შევიდეს იქ, სადაცაღესრულება საღვთო ლიტურგიის ყველაზე დიდი და წმიდა საიდუმლო (პურისა და ღვინის გარდაარსებაქრისტეს ხორცად და სისხლად).ქრისტიანული ეკლესიის რამდენიმე ტიპი არსებობს: ბაზილიკა, ანუ სიგრძივი დაგეგმარების შენობა,რომელიც ხომალდის ასოციაციას იწვევს; ჯვარ-გუმბათიანი, გუმბათიანი ბაზილიკა;ცენტრალურ-გუმბათოვანი; წრიული (როტონდა); რვაკუთხა (ოქტოგონი) შენობები. ეკლესიის შენობა,როგორც წესი, საკურთხევლით აღმოსავლეთისკენ არის მიმართული, იმ მხარისკენ, საითაც, ჩვეულებრივ,მლოცველია მიპყრობილი. შენობას ადგას ჯვარი, ახლავს სამრეკლო, რომელიც მის შორიახლო შენდება. ზარი,რომლის ხმა უნდა წვდებოდეს მორწმუნეებს, ამცნობს მათ ღვთისმსახურების - წირვა-ლოცვის დაწყებას.

წმინდანთა თაყვანისცემაეკლესია წმიდანებად შერაცხავს სარწმუნოებისთვის წამებულთ და ეკლესიისთვის განსაკუთრებულადღვაწლმოსილ ადამიანებს - მათი ნეშტები თაყვანისცემის საგნებია, ისინი დაცულია ეკლესია–მონასტრებშისაგანგებო ლუსკუმებში ან საკურთხევლის ტრაპეზის ქვეშ.ქრისტიანული ეკლესიის უპირველესი წმიდანი ღვთისმშობელია, რომელიც ყოვლად წმიდად იწოდება.ღვთისმშობელი, მარადქალწული მარიამი, არის ყოველი ქრისტიანის, ვინც კი მას ლოცვისას მიმართავს, მეოხიმისი ძის წინაშე. მარიამის, როგორც ღვთისმშობლისა და მარადქალწულის, თაყვანისცემა ქრისტიანულეკლესიასა და საზოგადოებაში უძველესი დროიდან მოდის, მაგრამ საბოლოო დოგმატური განსაზღვრებაეფესოს კრებაზე (431 წ.) მიიღო, როგორც შედეგმა ქრისტეს ორბუნებოვნობის აღიარებისა.მართლმადიდებლური რწმენით, წმ. მარიამი არ არის მხოლოდ საშუალება ღვთის ძის შობისა, მისი პატივიდამოუკიდებელი პატივია, როგორც ადამიანისა, რომელმაც შეგნებულად, უყოყმანო და უეჭველი რწმენითიტვირთა ეს საკაცობრიო ამოცანა, ღვთაებრივი განგების აღსრულება, ადამიანურად მძიმე, რადგან მისთვისცნობილი უნდა ყოფილიყო, რომ მის სულში გაივლიდა მახვილი (ლუკა, 2:35), იგულისხმება მისი ძისაღსასრული ჯვარზე.მოწამენი ისინი არიან, ვინც თავიანთი სიცოცხლით (სისხლით) დაამოწმეს ქრისტეს ჭეშმარიტება. მოწამენიდევნილების ხანიდან ჩნდებიან ეკლესიის ცხოვრებაში და მათმა მოწამებრივმა სიკვდილმა განამტკიცარწმენაში ეკლესია. რომ არაფერი ვთქვათ რომში წამებულ მოციქულებზე (მოციქულთა თავად წოდებულებზე)პეტრესა და პავლეზე.მოწამეთა შორის გამორჩეულნი და განსაკუთრებულად ცნობილნი არიან დიდმოწამენი:ძლევამოსილი წმ. გიორგი, კაბადოკიელი მხედარი, რომელიც დიოკლეტიანეს დროს ეწამა (303 წ.) დაქალწული ბარბარე (თითქმის იმავე დროს).

17

წმიდანთა შორის არიან აღმსარებელნი, რომელნიც თუმცა იტანჯნენ სარწმუნოებისთვის, მაგრამ გადარჩნენ.ასეთია VI საუკუნის გამოჩენილი ღვთისმეტყველი წმ. მაქსიმე აღმსარებელი, რომელმაც გადასახლებაში(კერძოდ, ლეჩხუმში) დაასრულა სიცოცხლე.წმიდანები მოიხსენებიან ქრისტიანის მიერ ყოველდღიურ ლოცვებში, მლოცველი შესთხოვს მათ მეოხებასმამაღმერთისა და ქრისტეს წინაშე. არსებობენ საყოველთაო (მსოფლიო) ეკლესიის წმიდანები დაადგილობრივი ეკლესიების (საქართველოს, რუსეთის, რუმინეთის...) წმიდანები. საყოველთაო წმიდანებია:მოციქულნი, რომელთაგან უმეტესობამ მოწამებრივად დაასრულა სიცოცხლე; ძველი აღთქმის პატრიარქები;ეკლესიის მამები და ღვთისმეტყველნი, რომელთა ღვაწლმა სიწმიდე შეუნარჩუნა ეკლესიას, რომელთამონაწილეობით ჩამოყალიბდა და დაიხვეწა ქრისტიანული მოძღვრება.ეკლესიის რწმენით, წმიდანთა სულიერი ძალის აქტივიზაცია განსაკუთრებით საღვთო ლიტურგიის პროცესშიხდება: ისინი უსხეულო ძალებთან (ანგელოზებთან) ერთად მონაწილეობენ ღვთისმსახურებაში, ეკლესიისკედლებიდან გადმომყურე მათი ხატები მდუმარედ ესწრებიან ლიტურგიას.

ხატების თაყვანისცემამართლმადიდებელი ეკლესია წარმოუდგენელია ქრისტეს, ღვთისმშობლისა და სხვა წმიდანების ხატებისგარეშე. ისევე, როგორც სახარებები სიტყვიერად გადმოსცემენ იესოს, ღმერთკაცის მიმოსვლას მიწაზე, მისმიწიერ ცხოვრებას, ასევე ხატები სახიერად წარმოგვიდგენენ მას.ქრისტეს ორბუნებოვნების დოგმატი და საიდუმლო, რაც, პრინციპში, ღვთის განხორციელება-განკაცებისსაიდუმლოა, საფუძვლად უდევს და ამართლებს ხატის არსებობას (შესაძლებლობას). ამავე დროს ხატი, თავისმხრივ, ადასტურებს განხორციელების საიდუმლოს.ხატმობრძოლეობამ, რომელიც მთელი საუკუნენახევარი გრძელდებოდა მთელ ქრისტიანულ იმპერიაში(საქრისტიანოში), ღვთისმეტყველები აიძულა ხატებისთვის მეტაფიზიკური გამართლება მიეცათ. ხატებისსაზრისისა და მნიშვნელობის დასაბუთება იოანე დამასკელს (650-730) ეკუთვნის, რომელმაც პირველმაშეადგინა მართლმადიდებელი (სწორი) სარწმუნოების მოკლე კატეხიზისი. იმდენად მნიშვნელოვანიამართლმადიდებელი სამყაროსთვის ხატების თაყვანისცემა, რომ მისი აღდგენის თარიღი (843 წ.)მართლმადიდებლობის ზეიმის სახელწოდებით არის შესული საეკლესიო კალენდარში (აღინიშნებადიდმარხვის პირველ კვირას).VII მსოფლიო კრებამ ამგვარად შეაფასა და გამოხატა ხატების მიმართ ეკლესიის დამოკიდებულება: „ჩვენუცვლელად ვინახავთ ყველა საეკლესიო გადმოცემას, წერილობით იქნება თუ არაწერილობით. ერთ-ერთიმათგანი გვავალებს შევქმნათ ფერწერული ხატები, რადგან ეს ეთანხმება სახარებისეულ ქადაგებას,ადასტურებს, რომ ქრისტე ჭეშმარიტად და არა მოჩვენებითად განკაცდა...“ხატი, პორტრეტისგან განსხვავებით, არ გამოხატავს ადამიანის მიწიერ მდგომარეობას ან მის ფსიქოლოგიას,თუნდაც სიღრმისეულ შინაგან სამყაროს. ხატი წარმოგვიდგენს წმიდანის განღმრთობილ სახეს სულიერისხეულით, რომელსაც აღარ ეკარება სიკვდილის ხრწნილება. ხატი გამოხატავს წმიდანის ისეთ სახეს,როგორსაც მკვდრეთით აღმდგარი და მარადიულობას ნაზიარები ადამიანები შეიმოსავენ. ხატის სივრცეც არარის ჩვეულებრივი, აქტუალური, სამგანზომილებიანი სივრცე, რომელშიც მოკვდავნი იმყოფებიან. მას არააქვს უკანა პლანი, არ ჩანს სიღრმე, რაშიც რაიმე დაფარული იქნება, რაც აბსოლუტური ცოდნის განცდასქმნის. ხატზე ყველაფერი ჩანს ერთდროულად, როგორც მარადისობაში, ანუ დრო სივრცედ არის ქცეული დაყველა დრო ერთჟამობაშია მოცემული, როგორც ერთი მარადიული წამი. ხატს არ ახასიათებს პერსპექტივა,როგორც ჩვეულებრივ ნახატს. ყველაფერი - ახლობელი და შორეული საგნები წინა პლანზეა. ხატზე არ ჩანსგარეგანი შუქის წყარო, რომელიც ჩრდილებს დააფენდა საგნებზე. ყველაფერი დაუსაბამო ღვთიურ ნათელშიაგანზავებული, როგორც ესაიას აქვს ნათქვამი მომავლის წინასწარმეტყველებაში: „აღარ გექნება შენ მზე დღისსინათლედ და მთვარის ნათება აღარ გაგინათებს, არამედ უფალი გეყოლება საუკუნო სინათლედ და შენიღმერთი შენ დიდებად“ (ეს. 60:19).

18

ამრიგად, ხატზე გამოსახული წმიდანი და მის წინაშე მლოცველი სხვადასხვა განზომილებაში იმყოფებიან:განღმრთობილი წმიდანი სულიერად გარდაქმნილ სამყაროდან ეპასუხება მლოცველს, როგორც შუამავალი ამწუთისოფელსა და ღვთის სასუფეველს შორის. ხატის საზრისი არის ლოცვა, ხოლო ლოცვა, თავის მხრივ,საიდუმლო რიტუალია.ამიტომ არავითარი საერთო ხატებს რელიგიური შინაარსის მხატვრობასთან არა აქვს. ეკლესია არ უარყოფსრელიგიურ მხატვრობას, მაგრამ მას არც რაიმე მნიშვნელობას ანიჭებს ქრისტიანის რელიგიურ ცხოვრებაში,რადგან მას არანაირი კავშირი არა აქვს ლოცვასთან, არის მხოლოდ და მხოლოდ ილუსტრაცია, რომელსაცცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილების ფუნქცია აქვს. მის უკან არავითარი მეტაფიზიკური სინამდვილე არარის.ჩვეულებრივ, ეკლესიის კედლები მოხატულია ძველი და ახალი აღთქმის სცენებით გარკვეული წესისმიხედვით: გუმბათზე გამოსახავენ ქრისტე პანტოკრატორს (ყოვლისმპყრობელს) გადაშლილი წიგნით ხელშიგანკითხვის დღეს, საკურთხევლის აფსიდზე - ღვთისმშობელს ყრმით ხელში, როგორც ხიდს მიწასა და ცასშორის, საკურთხევლის კედლების ზემო რეგისტრზე ანგელოზებს, ქვემოთ - მოციქულებს, ეკლესიის მამებს -გრიგოლ ღვთისმეტყველს, ბასილი დიდს, იოანე ოქროპირს; კანკელზე ღვთისმშობლის, ქრისტეს დამთავარანგელოზთა ხატებია განლაგებული. დასავლეთის კედელზე გამოსახულია ღვთისმშობლის მიძინებისსცენა.ფრესკებს არა აქვთ იგივე დანიშნულება, იგივე ღირსება, სიწმიდე და ძალა, რაც ხატებს. ისინი დამხმარესაშუალებებია წმიდა წერილის გასაგებად და გასახსენებლად. ამბობენ, ფრესკები წერაკითხვის უცოდინართაბიბლია არისო. მართლაც, უბირი ადამიანები წარმართობის წრიდან ხატების მეშვეობით უკეთ ხვდებოდნენგანკაცების საიდუმლოებას, ვიდრე წიგნიდან. ამიტომაა, რომ ხატები და, საზოგადოდ, საეკლესიო ხელოვნებაასრულებდა მორწმუნეთა რწმენაში განმტკიცების ფუნქციას.ხატების გარდა, ყოველ ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიას საერთო და თავისი სიწმიდეები (მაგ.,ღვთისმშობლის ხალენი, იოანე ნათლისმცემლის მუხლისთავი), ასევე სათაყვანო წმიდა ადგილები აქვს(იერუსალიმი, სინას მთა, ათონის მთა, მცხეთა).

საღმრთო ლიტურგიაქრისტიანობის პირველ საუკუნეებში გავრცელებული უამრავი სხვადასხვა ტიპის ლიტურგიებს შორისმართლმადიდებელ ეკლესიაში დღეს სამი სახის ლიტურგია სრულდება: იოანე ოქროპირის (მთელი წლისგანმავლობაში), ბასილი დიდის (მხოლოდ დიდმარხვის კვირადღეებში) და გრიგორი რომის პაპისაპირველშეწირულის წირვის სახელწოდებით (დიდმარხვის ოთხშაბათ-პარასკევს). ბასილი დიდისა და იოანეოქროპირის ლიტურგიები ერთმანეთისგან არსებითად არ განსხვავდება, მათ შორის სხვაობა მხოლოდზოგიერთ ლოცვაშია. პირველშეწირული ლიტურგია თავისებურია: ამ დროს არ ხდება ხორცისა და ღვინისგარდაარსება, მორწმუნენი წინა კვირას შეწირულს ეზიარებიან, რადგან დიდმარხვის ოთხშაბათ-პარასკევსძღვენი არ შეიწირება.უძველესი ლიტურგიებიდან იაკობის ლიტურგია აღსრულდება იერუსალიმის ეკლესიაში წელიწადში ერთხელ.ლიტურგიის, ანუ სხვანაირად, ჟამისწირვის საბოლოო მიზანია ქრისტეს ხორცისა და სისხლის ზიარება, ანუევქარისტია, და იგი სამ ნაწილად განიყოფება. პირველ ნაწილში, რომელსაც პროსკომიდია (ბერძნ.„მომზადება“) ეწოდება, ხდება შემოწირული პროსფორების (საფუვრიანი პურის კვერების) კვეთა. ამ დროსიკითხება დასაწყისის და მოსამზადებელი ლოცვები. მეორე ნაწილს ეწოდება კათაკმეველთა ლიტურგია, იგიმთავრდება სამოციქულოსა და სახარების კითხვით, რასაც კათაკმეველნიც ისმენენ (ძველად უშუალოდსახარების წაკითხვის შემდეგ მღვდელი წარმოთქვამდა ქადაგებას წაკითხულის თემაზე. ახლა ეს ნაწილიგადატანილია ლიტურგიის ბოლოს). მღვდლის ძახილზე „კათაკმეველნო, განვედით!“, კათაკმეველნი გადიანეკლესიიდან, რადგან მათ არა აქვთ უფლება დაესწრონ მართალთა ლიტურგიას, როცა სრულდებაჟამისწირვის გადამწყვეტი საიდუმლო - კვეთილი პროსფორებისა და შემოწირული ღვინის გარდაქმნა ქრისტესხორცად და სისხლად. საკუთრივ ევქარისტიის საიდუმლო ქმედება (რიტუალი) იწყება „რომელნი ქერუბიმთას“საგალობელით, რომელიც მოუწოდებს მღვდელმსახურთ აღივსონ ღვთის შიშით და დაუტეონ ყველა

19

ამქვეყნიური ზრახვა და საზრუნავი და ქერუბიმებს (ანგელოზთა უმაღლესი დასი) მიმსგავსებულნი შეუდგნენმსახურებას. პურისა და ღვინის საიდუმლო (უხილავი) გარდაქმნა ქრისტეს ხორცად და სისხლად ხდებასაკურთხეველში სულიწმიდის მოხმობით (ეპიკლესისი).წმიდა ნაწილს ჯერ სამღვდელონი ეზიარებიან დახურულ საკურთხეველში. შემდეგ მღვდელს წმიდა ნაწილიბარძიმ-ფეშხუმით გამოაქვს აღსავლის კარიდან ტაძარში და აზიარებს მრევლს. ბარძიმ-ფეშხუმის წმ.ტრაპეზზე გადაბრძანების შემდეგ მღვდელი წარმოთქვამს ქადაგებას, განმარტავს რა სახარების საკითხავს დაილაპარაკებს წმიდანის ღვაწლზე, რომელსაც ახსენებს იმ დღეს ეკლესია, დამოძღვრავს მრევლს, ამთხვევინებსჯვარზე და დაითხოვს.მართლმადიდებლური ღვთისმსახურება ქმედებაში წარმოგვიდგენს ქრისტეს გზას შობიდან აღდგომამდე დამის მოძღვრებას. მისი არსის გამოსახატავად შეგვიძლია გავიმეოროთ II-III საუკუნეების ღვთისმეტყველირინეოს ლიონელის სიტყვები, რომ „ჩვენი მოძღვრება თანხმობაშია ევქარისტიასთან, ევქარისტია კი თავისმხრივ ადასტურებს მოძღვრებას“.

დღესასწაულები (წლიური ციკლი)ამ ეტაპზე მართლმადიდებელი ეკლესიების უმრავლესობა (იერუსალიმის, რუსეთის, სერბეთისა დასაქართველოს ეკლესიების გამოკლებით) საღვთისმსახურო პრაქტიკაში ახალ სტილს იყენებს, მაგრამაღდგომის თარიღს ძველი, იულიანური კალენდრით ადგენს.საკუთრივ საეკლესიო წელიწადი იწყება 1 სექტემბერს (ახალი სტილით 14 სექტემბერს). საეკლესიო წელიწადიშედგება ყოველდღიური ღვთისმსახურებისგან და დღესასწაულებისგან. მთელი წლის განმავლობაში ეკლესიაიხსენებს წმიდანებს, თითოეულ მათგანს თავისი დღე აქვს განკუთვნილი. დღესასწაულები დაწესებულია: 1)ქრისტეს ამქვეყნიური ცხოვრების მნიშვნელოვანი ხდომილებების (შობა, ნათლისღება, მირქმა, აღდგომა,ამაღლება, ფერისცვალება) აღსანიშნავად, 2) ღვთისმშობლის თაყვანსაცემად (შობა, ტაძრად მიყვანება,ხარება, მიძინება...), 3) უსხეულო ძალთა (ანგელოზთა და მთავარანგელოზთა) და 4) წმიდანთათაყვანსაცემად, 5) ეკლესიის ცხოვრების მნიშვნელოვანი ფაქტების სამახსოვროდ (სულთმოფენობა,ჯვართამაღლება, მსოფლიო კრებები და სხვა მოვლენები).

ლოცვალოცვას წმიდა მამები „ჭეშმარიტ ღვთისმეტყველებას“ უწოდებენ, ანუ ლოცვა ქრისტიანული მოძღვრებისერთგვარი გამოხატულებაა. ლოცვა არ არის მხოლოდ მონოლოგი მლოცველისა, ლოცვაში უფლის პასუხიცმონაწილეობს. მართლმადიდებლისთვის ლოცვა მისი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. იგი დღეში ორჯერმაინც (დილით ადგომისას და საღამოთი, ძილის წინ) ლოცულობს ხატებისა და ანთებული სანთლის წინ.დაწესებულია ლოცვები ასევე ყოველი საქმის დაწყების წინ და დასრულების შემდეგ, საზრდელის მიღების წინდა საზრდელის მიღების შემდეგ, ტაძარში შესვლისას, ლოცვა ეფრემ ასურისა სინანულისთვის და სხვაშემთხვევებისთვის. დილის ლოცვებში მლოცველი ავედრებს იესო ქრისტეს სამოციქული ეკლესიას, ღვთივდაცულ ერს, საეკლესიო იერარქიას, თავის მოძღვარს, თავის მშობლებს, ნათესავებსა და მეგობრებს,მოხუცებულთ და ყრმათ, დავრდომილებს, ტყვეობასა და საპყრობილეში მყოფთ, ქრისტიანობის გამოდევნილთ; მლოცველი წყალობას გამოითხოვს უფლისგან თავისი მაჭირვებლებისთვის, რომლებიცუსჯულოებას სჩადიან მის მიმართ, ევედრება მას არ დასაჯოს ისინი, არამედ მოაქციოს სიკეთისკენ.მლოცველი არ ივიწყებს მართლმადიდებლობის უარმყოფელთ და შესთხოვს უფალს, მოაქციოს ისინი.მლოცველი ლოცულობს გარდაცვლილთა სულებისთვის - მშობლები და ღვიძლი ნათესავები იქნებიან თუახლობელ-მეგობრები. ყოველ მლოცველს, ჩვეულებრივ, თავის შესავედრებელთა სია აქვს და მათჯანმრთელობას თუ სულის განათლებას შეავედრებს უფალს.

20

მონასტრები და ბერმონაზვნობა

გრემი

ბერმონაზვნური და სამონასტრო ცხოვრება მართლმადიდებლობის მუდმივი თანამდევია. მისიტრადიციულობა და ერთგულება ადრექრისტიანული ხანისადმი ამაშიც გამოიხატება.ბერმონაზვნობის განსაკუთრებით განდეგილური სახე გამოწვეული იყო მრავალწილად იმ გარემოებით,რომელიც შეიქნა ეკლესიაში ქრისტიანობის ლეგალიზაციისა და მისთვის პრივილეგიების მინიჭების შემდეგდა, საზოგადოდ, მისი ტრიუმფის პირობებში. ჭეშმარიტ რწმენასთან ნაკლებად დაკავშირებული მოტივებითერობა მოაწყდა ეკლესიას და სეკულარიზაციის საფრთხე შეუქმნა მას. აზრიც გავრცელდა, რომწუთისოფელში ხსნა შეუძლებელი იყო და მორწმუნე უნდა გასცლოდა ამ სოფელს. გაჩნდა ამ წუთისოფლისცოდვილობის გამძაფრებული განცდა.ადამიანს, ადამიანთა ჯგუფს, გაუჩნდა მოთხოვნილება, მიეძღვნა მთელი თავისი ცხოვრება ასკეტური დამჭვრეტელობითი მოღვაწეობისთვის განდგომილებასა და მარტომყოფობაში. ისინი ტოვებენ მშობლიურსახლს, ქალაქს, მშობლებს, ნათესავ–მეგობრებს და უკაცრიელ ადგილებში, უდაბნოებში, გადახვეწილნი მთელცხოვრებას თავიანთი სულისა და ყველა ადამიანის სახსნელად ლოცვა-ვედრებაში ატარებენ. ბერმონაზვნობარამდენიმე ტიპისაა. არიან განდეგილნი და მარტომყოფნი, დაყუდებულნი; არიან საზოგადოებებადგაერთიანებულნი, რომლებიც ემორჩილებიან სამონასტრო ცხოვრების კანონს. ასკეტიზმი აქ ნაკლებია,სამაგიეროდ, ისინი ეწევიან როგორც ფიზიკურ, ისე ინტელექტუალურ-შემოქმედებით შრომას (ხელნაწერთაგადაწერა, ხატწერა და სხვ.), ასევე ქველმოქმედებას. დროთა ვითარებაში მონასტრები კულტურულცენტრებად გადაიქცა.ადრეულ ხანაში განდეგილობა და მონასტრები ეკლესიისგან დამოუკიდებლად არსებობდა, მაგრამ თანდათანეკლესიამ კონტროლი დაამყარა მონასტრებზე, შეუქმნა რა მათ წესდება, რომლის მიხედვითაც უნდაეცხოვრათ და ემოღვაწათ. წუთისოფლისგან განდგომილ ბერებს უშუალო კავშირი არა აქვთ საეკლესიოიერარქიასთან, ისინი არ ეკუთვნიან სამღვდელოებას, თუ, რა თქმა უნდა, არ იქნებიან ნაკურთხნი მღვდლებად,რათა შეძლონ ღვთისმსახურების აღსრულება. მაგრამ მათი სტატუსი არ იცვლება: ისინი რჩებიან ე. წ. შავსამღვდელოებად, განსხვავებით თეთრი სამღვდელოებისა, რომელიც ერში (სოფელში) მოღვაწეობს დასაეროებს ემსახურება.

ორგანიზაციამართლმადიდებელი ეკლესიის ორგანიზაცია ეფუძნებოდა პენტარქიის (ხუთმმართველობის) პრინციპს.მსოფლიო კრებებმა, რომლებიც პერიოდულად იმართებოდა სხვადასხვა დოგმატური და ორგანიზაციულისაკითხების გადასაწყვეტად, გამოავლინა ხუთი ავტორიტეტული ქალაქი, რომლებიც რომის იმპერიის მთელტერიტორიას მოიცავდნენ: რომი, კონსტანტინოპოლი, ალექსანდრია, ანტიოქია და იერუსალიმი თავიანთიდიოცეზებით აერთიანებდა მთელს საქრისტიანოს. დიდი იყო რომის ეკლესიის ავტორიტეტი, როგორციმპერიის სატახტო ქალაქისა და მოციქულთა თავთა - პეტრესა და პავლეს მოწამებრივი აღსასრულისადგილისა. მაგრამ ეს იყო ღირსების ავტორიტეტი, როგორც პირველისა თანასწორთა შორის. ერთ-ერთმსოფლიო კრებაზე დადგინდა, რომ კონსტანტინოპოლი, როგორც ახალი სატახტო, ახალ რომად, ხოლო მისიპატრიარქი, მსოფლიო პატრიარქად წოდებულიყო. ამ დროიდან ჩაეყარა საფუძველი რომსა დაკონსტანტინოპოლს შორის უთანხმოებას, რაც საბოლოოდ განხეთქილებაში (სქიზმაში) გადაიზარდა.

21

უთანხმოებანი, დაწყებული IX საუკუნიდან, ძირითადად პოლიტიკურორგანიზაციული იყო, რასაცდოგმატური დაემატა.აღმოსავლეთში ყველა ეკლესია თანასწორად ითვლებოდა. ისევე, როგორც ეკლესიის დაარსების დღეს(სულთმოფენობას) ყველა მოციქულს თანაბრად მოეფინა სულიწმიდა, ასევე გაგრძელდა, ტრადიციულად,შემდგომ: ყველა ეპისკოპოსს, რომლებიც მოციქულთა მემკვიდრეები იყვნენ, თანაბარი მადლი ჰქონდამონიჭებული, სწორედ მადლი და არა ავტორიტეტი. ამის გამო არც ერთ ეკლესიას არ შეეძლო მეორისდამოძღვრა ჭეშმარიტებაში. თუ რამ დოგმატური გადაწყვეტილება იყო მისაღები ან დასაზუსტებელი,ყველანი იკრიბებოდნენ მოციქულთა კვალად და მიაჩნდათ, რომ მათზე კვლავ გადმოდიოდა სულიწმიდისმადლი. ეს ტრადიცია გაგრძელდა მსოფლიო საეკლესიო კრებებზეც.ამასთან ერთად, პენტარქია, რომელმაც, მიუხედავად იმისა, რომ კონსტანტინოპოლის დაცემის შემდეგთანდათან დაკარგა აქტუალობა, საფუძვლად დაედო ეკლესიათა ორგანიზაციული დამოუკიდებლობის(ავტოკეფალობის) პრინციპს. ეს იმას ნიშნავდა, რომ ეკლესიის საზღვრები სახელმწიფოს საზღვრებსდაემთხვა, რასაც ჰქონდა და აქვს თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები. დამოუკიდებელი ქვეყანა -დამოუკიდებელი (ავტოკეფალური) ეკლესია, სხვანაირად რომ ვთქვათ, მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ერთსახელმწიფოში გაბატონებული პოზიცია დაიკავა: გახდა სახელმწიფო რელიგია, ანუ მოექცა სახელმწიფოს(სამეფო სახლის) მეურვეობის ქვეშ. ამგვარ ვითარებაში სასიკეთო ის იყო, რომ ეკლესიამ მყუდროთავშესაფარი პოვა ხელისუფლების ჩრდილქვეშ, რამაც შესაძლებლობა მისცა, ხელისუფლების დახმარებით,დაუბრკოლებლად დაენერგა ქრისტიანული მოძღვრება მთელი ქვეყნის მასშტაბით, ხელი შეეწყო ეროვნულიენის, მწიგნობრობის, არქიტექტურის განვითარებისთვის. საქართველოს მაგალითზე ეს მეტად თვალსაჩინოა.რაც შეეხება ნეგატიურ მხარეს, ეკლესიის მოწყობას ნაციონალურ საფუძველზე (ერთი ხალხი - ერთი ეკლესია,ერთი ხალხის ეკლესია) მოჰყვება იმ პრინციპის დარღვევა, რომელიც პავლე მოციქულმა გამოთქვა: „უკვეაღარ არსებობს არც იუდეველი და არც ბერძენი.... თქვენ ყველანი ერთნი ხართ ქრისტე იესოში“ (გალ. 3: 28).ეკლესიის კათოლიკეობას (როგორც მთლიანობის, ისე საყოველთაობის აზრით) უპირისპირდება ე.წ.ფილეტურობა ანუ ეკლესიის გააზრება და მოწყობა ეთნიკური პრინციპით, საბოლოო საზრისით - ბერძნულიეკლესია, ქართული ეკლესია, რუსული ეკლესია და ა.შ.ტრადიციულად მართლმადიდებელი ქვეყნებია: საქართველო, რუსეთი, სერბეთი, ბულგარეთი, რუმინეთი,საბერძნეთი, კვიპროსი, თუმცა მართლმადიდებელი ეკლესია თხუთმეტი ავტოკეფალური და ოთხიავტონომიური ეკლესიის იურისდიქციით დღეს მთელ მსოფლიოშია განფენილი.

მართლმადიდებლური ეკლესიები დიპტიხის მიხედვით· კონსტანტინოპოლის მართლმადიდებელი ეკლესია· ალექსანდრიის მართლმადიდებელი ეკლესია· ანტიოქიის მართლმადიდებელი ეკლესია მე-20 საუკუნემდე ლიტურგია ტარდებოდა არამეულ ენაზე, ახლა

უმეტესად არაბულ ენაზე.· იერუსალიმის მართლმადიდებელი ეკლესია ლიტურგია ძირითადად ძველ ბერძნულ ენაზე ტარდება.· რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია ან (მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის საპატრიარქო)· საქართველოს მართლმადიდებელი სამოციქულო ეკლესია· სერბეთის მართლმადიდებელი ეკლესია· რუმინეთის მართლმადიდებელი ეკლესია· ბულგარეთის მართლმადიდებელი ეკლესია· კვიპროსის მართლმადიდებელი ეკლესია· ელადის მართლმადიდებელი ეკლესია· ალბანეთის მართლმადიდებელი ეკლესია· პოლონეთის მართლმადიდებელი ეკლესია· ჩეხეთისა და სლოვაკეთის მართლმადიდებელი ეკლესია· ამერიკის მართლმადიდებელი ეკლესია– არ ცნობს კონსტანტინოპოლის მართლმადიდებელი ეკლესია

22

ავტონომიური ეკლესიები:·····

სინაის მთის ეკლესიაფინეთის მართლმადიდებელი ეკლესიაიაპონიის მართლმადიდებელი ეკლესია – არ ცნობს კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოესტონეთის სამოციქულო მართლმადიდებელი ეკლესია – ავტონომიას არ ცნობს რუსეთის საპატრიარქოჩინეთის მართლმადიდებელი ეკლესია – ავტონომიას არ ცნობს კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო

იერარქიამართლმადიდებელ საეკლესიო სამყაროს არ ჰყავს ერთიანი მეთაური მიწიერი იერარქის (ეპისკოპოსის,პატრიარქის, პაპის) სახით. ავტოკეფალური ეკლესიების მეთაურები პატრიარქებია (ან მიტროპოლიტები დამთავარეპისკოპოსები), რომლებიც ორგანიზაციულად სრულიად დამოუკიდებელნი არიან და სხვა რომელიმეეკლესიისგან ჩაურევლად მართავენ მათდამი რწმუნებულ ეკლესიას. ერთიანობა არის არა ორგანიზაციული,არამედ ევქარისტიული და დოგმატური. ეს არის ქრისტეს მოძღვრება, რომელსაც ინახავს ერთი წმიდა,კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია. მსოფლიო პატრიარქი მხოლოდ ნომინალურად, ტრადიციის ძალითატარებს ამ ტიტულს (როგორც ღირსებას) და არ წარმოადგენს განსაკუთრებულ ავტორიტეტს დოგმატურსაკითხებში.მართლმადიდებლური მოძღვრებით ეკლესიის თავია ქრისტე. საეკლესიო იერარქიის ავტორიტეტიდაფუძნებულია ეკლესიის თავის - იესო ქრისტესგან მომდინარე უწყვეტ ხელდასხმაზე მოციქულთა ხანიდანდღემდე.პირველი ეპისკოპოსები თავად მოციქულები იყვნენ. ქრისტემ ისინი მოციქულებრივიმსახურებისათვის მოიხმო, მათთან იყო სამი წლის განმავლობაში და შემდეგ მიმადლა მათ სუიწმინდა, რათამოწაფეებს ცოდვათა მიტევება შესძლებოდათ.უფალმა წარგზავნა ისინი "ყოველთა ერთათვის"საქადაგებლად. ღმერთმა მოციქულები მახარებელ მეთევზეებად და მქადაგებლებად აქცია. გამორჩეულობისადა მისიის გამო გახდნენ ადამიანები ქრისტეს მოციქულები. წმინდა წერილში არაფერია ნათქვამი იმისთაობაზე, შეასრულა თუ არა უფალმა რაიმე წესი მოციქულებისათვის სამღვდელო მსახურების მინიჭებისას.უფალი თავად არის ეკესიის საიდუმლოებების დამაარსებელი, მაგრამ მათ არ აღასრულებს, იგი თავის ნებისგამოვლენით ასრულებს იმას, რისთვისაც ეკლესიის მისტერიები არსებობს. მიუხედავად ადგილობრივი დაისტორიის განმავლობაში წარმოქმნილი განსხვავებებისა, ეკლესიის მმართველობის პრინციპი არ შეცვლილა.ეკლესიის მსახურის ხარისხი განიზომება ეკლესიის ძირითად საიდუმლო ქმედებაში - ევქარისტიაშიმონაწილეობის ხარისხით.საეკლესიო იერარქია სამ ხარისხად განიყოფება: 1. ეპისკოპოსობა, 2. მღვდლობა, 3. დიაკვნობა.წმინდა მამათანაშრომების მიხედვით ეს სამი საფეხური მჭიდროდ უკავშირდება სულიერი ცხოვრების სამ ეტაპს - განწმენდა,განათლება და სრულყოფა. დიონისე არეოპაგელის თხზულების მიხედვით ეპისკოპოსის ხარისხს ეწოდებასრულყოფილი და მისტიკურად სრულყოფილი, მღვდლობისას - განმანათლებელი და ნათლისკენწარმმართველი, ხოლო დიაკვნების ხარისხს განმწმენდელი და განმარჩეველი. სამღვდელოების მსახურებალიტურგიკული, განმანათლებლური და მსრულმყოფელია, რადგან საიდუმლოებებით მიმდინარეობს სულისგანვითარება. ეს იმას ნიშნავს, რომ სამღვდელო მსახურებანი არა მხოლოდ აღესრულება, არამედ განსწმენდს,ანათლებს და სრულყოფს(განაღმრთობს) ადამიანს.[10]

ეპისკოპოსის ხარისხი არ იცვლება იმის მიხედვით, თუ რა ღირსება (ტიტული) მიენიჭება მას -მთავარეპისკოპოსის, მიტროპოლიტის (დიდი ქალაქის ეპისკოპოსი) თუ პატრიარქის (ადგილობრივიავტოკეფალური ეკლესიის მეთაური). ეპისკოპოსობა საეკლესიო იერარქიის უმაღლესი საფეხურია (ხარისხია),რომლის პრეროგატივებია: ლიტურგიის აღსრულება, ეპისკოპოსების, მღვდლებისა და დიაკვნების ხელდასხმა,წმიდა მირონის კურთხევა, მირონცხების აღსრულება, ტაძრების კურთხევა და სატფურება. ეპისკოპოსებიმონაწილეობენ პატრიარქის კურთხევაში. ეპისკოპოსს ემორჩილება მის საეპისკოპოსოში (ეპარქიაში) შემავალიეკლესიები, სასწავლებლები, მონასტრები. ეპისკოპოსად კურთხევის აუცილებელი პირობაა უქორწინებლობა -ეპისკოპოსი შავი სამღვდელოებიდან უნდა იყოს, ანუ - ბერი.

23

მღვდელს ხელდასხმის შემდეგ ენიჭება ლიტურგიის აღსრულების, აღსარების მიღების, ცოდვათა მიტევების(ქრისტეს სახელით), ზიარების გაცემის, ნათლისცემის, წესის აგების, ქრისტიანულ ზნეობაში დამოძღვრის,ქადაგებისა და სწავლების უფლება.დიაკვანი მღვდელმსახურების დაბალი საფეხურის წოდებაა. იგი დამოუკიდებელი ხარისხია და არგულისხმობს მომდევნო საფეხურად მღვდლობას (როგორც ხშირად ფიქრობენ). დიაკონოს ბერძნული სიტყვაადა ნიშნავს „მომსახურეს“. დიაკვნის მოვალეობაა ემსახუროს მღვდელს ლიტურგიისა და სხვასაიდუმლოებების (ნათლობა, ქორწინება, წესის აგება...) აღსრულებაში. მას აქვს საკურთხეველში შესვლის,კვერექსების კითხვის, საკმევად საცეცხლურის ხელში პყრობის უფლება. დიაკვანს ევალება, ასევე,სამეთვალყურეო სამსახური, ეკლესიაში წესრიგისთვის თვალის დევნება.

ქრისტიანული მართლმადიდებლური კულტურაწარსულში მართლმადიდებლურ ხელოვნებას, როგორც გარკვეული ტიპის რელიგიური კულტურისგამოხატულებას, ღრმად ჰქონდა გადგმული ფესვი როგორც ელიტარულ, ისე ხალხურ ყოფაში. საუკუნეთაგანმავლობაში მან ბევრი მხატვრული ძეგლი დატოვა ხელოვნების ძირითად დარგებში (ხუროთმოძღვრება,მწერლობა, ფერწერა, მუსიკა), რაც, თავისთავად, კულტურის დიდი მონაპოვარია.მიუხედავად ამისა, დაწყებული ხუროთმოძღვრებით და მხატვრობით დამთავრებული, მართლმადიდებლურიხელოვნება თავისი არსით საკრალურია, კერძოდ, ლიტურგიულია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ხელოვნებისდარგები, რომლებიც კი შეიძლება გამოყენებული იქნენ ღვთისმსახურებაში, ემსახურებიან ერთ რამეს -ღვთაებრივი სინამდვილის, ქრისტიანულ ჭეშმარიტებათა თუ საიდუმლოთა თვალსაჩინოებას, ლიტურგიისპროცესში მისი სიღრმეების წვდომას. არქიტექტურა ეკლესიის შენობის გარე და შიდა სივრცის მოწყობითუზრუნველყოფს ღვთისმსახურებისთვის სათანადო ატმოსფეროს შექმნას (ცის ჩამოტანას მიწაზე). ნებისმიერიტიპის (ბაზილიკა, ჯვარგუმბათოვანი...) მართლმადიდებლური ეკლესია სხვადასხვაგვარად გამოხატავს ღვთისსახლის, განკაცების, ღვთის მიწაზე მყოფობის და, ზოგადად, მატერიის განსულიერების იდეას. ეკლესიის შიდასივრცეში არაფერია ისეთი (ფრესკების ჩათვლით), რომელიც არ ატარებდეს სიმბოლურ მნიშვნელობას, რაც,თავისთავად, კულტურის (თუ ხელოვნების) უმაღლესი გამოხატულებაა. სიმბოლურია ლიტურგიის ყოველიეპიზოდი, სიმბოლურია შესამოსელით შემოსილ მღვდელმსახურთა ყოველი მოქმედება, შესვლაგამოსვლა, ხმისთანაბარზომიერად ამაღლება და დაწევა. სიტყვიერ ტექსტს, რომელიც შეადგენს ლიტურგიის ლოგოსურსხეულს, შექმნილს წმიდა წერილისა და საკრალური ტექსტებისგან, თან ახლავს გალობა, რომელსაც თითქოს(საკმევლის კვამლთან ერთად) გუმბათზე გამოსახულ ქრისტემდე მიაქვს კრებულის ლოცვა-ვედრება. სიტყვას,რომელიც ლიტურგიის გულისგულია, ენაცვლება ხატებისა და ფრესკების უსიტყვო მეტყველება, ისინიგანასრულებენ სიტყვით გამოუთქმელ რეალობას.მიუხედავად იმისა, რომ საეკლესიო ნივთები - ეკლესიის შენობა იქნება იგი, ჭურჭელი თუ წიგნი - საკრალობითმოსილი ნივთებია, ისინი მაინც გარეგან შემკობას საჭიროებენ ისევ და ისევ მათდამი პიეტეტის ნიშნად.საეკლესიო ხელოვნება აქ იყენებს საერო გამოცდილებას: ეკლესიებს ამკობს ჩუქურთმებით, სხვადასხვარეალურ თუ მითიურ ცხოველთა გამოსახულებებით, რომელთაც ნაკლებად ან საერთოდ არა აქვთსიმბოლურ-რელიგიური დანიშნულება, არ გამოხატავენ რელიგიურ ჭეშმარიტებებს. წმიდა წერილისხელნაწერები იმკობა მინიატურებით, რომლებიც მხოლოდ და მხოლოდ ილუსტრაციებია და არამც და არამცთაყვანისცემის ობიექტები, ანუ ხატები. საეკლესიო ჭურჭელი (ბარძიმი, დროშები, სამწერობლები...) მზადდებაროგორც ხელოვნების ნიმუშები თავიანთი საგნობრივი და მხატვრული ფორმით. სამღვდელო შესამოსელიიქარგება ოქრომკედით, მშვენდება მცენარეული და აბსტრაქტული ორნამენტებით, რომლებიც დიდებულებასანიჭებს მას.საერთო მოძღვრებისა და ლიტურგიული პრაქტიკის მიუხედავად ყოველი ადგილობრივი ეკლესია თავისიკულტურული სპეციფიკით გამოირჩევა, რასაც ზოგჯერ არამარტო ეთნიკური, არამედ რელიგიური ხასიათიცაქვს.

24

გალერეა

საქართველო: სამებისტაძარი თბილისი

რუსეთი:ვასილინეტარის

ბულგარეთი:ალექსანდრე ნეველისკათედრალი სოფია

რუმინეთი:ტიმიშოარისკათედრალი

სერბეთი (კოსოვო):ვისოკი დეჩანის

მონასტერიტაძარიმოსკოვი

ტიმიშოარა

საბერძნეთი: მეტეორა უკრაინა:კიევისწმინდა

ბელარუსი:აღდგენილი ეკლესია

ბრესტში

მაკედონია: ოჰრიდისწმინდა

პანტელეიმონის

ისრაელი:ნაზარეთის ხარებისტაძარი ნაზარეთი

სოფიასმონასტერი

კიევი,

ტაძარი ოჰრიდი

ყაზახეთი:ალმათის

ამაღლებისკათედრალი

ფინეთი:ჰელსინკის

ღვთისმშობლისკათედრალი

საფრანგეთი:ნიცის

ნიკოლაევისეკლესია ნიცა

იაპონია: ტოკიოსაღდგომის ტაძარი

ტოკიო

აშშ: ალასკის მიქაელმთავარანგელოზის

ეკლესია

ალმათი ჰელსინკი

სქოლიო[1] Священное Предание: источник Православной веры, Епископ Каллист (Уэр) (http://azbyka.ru/hristianstvo/svyaschennoe_predanie/

sviashennoe_pisanie_istochnik_pravoslavnoy_very-all.shtml)[2] / კორ.3.3–6 (http://www.orthodoxy.ge/tserili/mtatsmindeli/2korintelta1-7.htm)[3] / იუდ.1.3 (http://www.orthodoxy.ge/tserili/mtatsmindeli/1iuda.htm)[4] / საძიებელი სექტანტურ სწავლებათა წინააღმდეგ 15. წმიდა გადმოცემა (http://www.orthodoxy.ge/apologetika/sadziebeli/

sadziebeli15.htm)[5] / 2 თეს. 2,15 (http://www.orthodoxy.ge/tserili/mtatsmindeli/2tesalonikelta.htm)[6] სილუან ათონელის ცხოვრება (http://azbyka.ru/tserkov/duhovnaya_zhizn/osnovy/sofroniy_starets_siluan_afonskiy_06-all.

shtml#Head4/)[7] "ბიბლიის ენციკლოპედია:გაერთიანებული ბიბლიური საზოგადოება", ISBN 99928-13-51-2[8] ხ. იანარასი, ეკლესიის რწმენა (http://krotov.info/library/28_ya/yan/aras_01.htm#2/)[9] "მსოფლიო საეკლესიო კრებები", თბილისი, 2009[10] "მართლმადიდებლური ფსიქოთერაპია", მიტროპოლიტი იეროთეოს ვლახოსი, თბილისი, 2010

25

რესურსები ინტერნეტში· მართლმადიდებელი ქრისტიანობა (http://www.martlmadidebeli-qristianoba.com/) - მართლმადიდებელი

რესურსების კატალოგი ინტერნეტში.· ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიები და მათი მეთაურები (http://patriarchate.ge/

?action=martl_ekle)

პროტესტანტიზმიპროტესტანტიზმი (ლათ. protestans, ნათესაობითი ბრუნვაprotestantis - ის, ვინც საჯაროდ ამტკიცებს) ქრისტიანობის სამიმთავარი განშტოებიდან ერთ-ერთია და წარმოადგენს რამდენიმემსხვილი მიმდინარეობის და ბევრი დამოუკიდებელი ეკლესიისერთობლიობას, რომლებიც წარმოშობით დაკავშირებულნი არიანრეფორმაციასთან - XVI საუკუნის ანტიკათოლიკურმოძრაობასთან რომლის ერთერთი ხელმძღვანელი დასულისჩამდგმელი გერმანელი ბერი მარტინ ლუთერი იყო(1483―1546).

ამჟამად მსოფლიოში 600 მილიონამდე პროტესტანტია, აქედან 350მილიონი აფრიკაში, 120 მილიონი ევროპაში, 80 მილიონი ლათინურამერიკაში, 65 მილიონი აზიაში და 10 მილიონი ავსტრალიასა დამიმდებარე კუნძულებზე.

სახელწოდების წარმოშობა და აღიარება

პროტესტანტიზმი

მარტინ ლუთერი

26

რეფორმაციაისტორია

წინა-რეფორმაციული მოძრაობებიჰუსიტები · ლოლარდები · ვალდენსები

რეფორმაციის მოძრაობებიანაბაპტიზმი · ანგლიკანიზმი · კალვინიზმი · კონტრ-რეფორმაცია · ლუთერანიზმი · პოლონური დასი ·

რემონსტრანტები · ცვინგალიზმი · ჰუგენოტები

პოსტ-რეფორმაციული მოძრაობებიბაპტიზმი · კონგრეციონალისტები · პიეტიზმი · პურიტანიზმი · მეთოდიზმი · მენონიტები · ამიშები

პენტეკოსტალიზმი · რევივალიზმი · ევანგელიკალიზმი ·XX საუკუნის პროტესტანტული მოძრაობები

ფილიპინების დამოუკიდებელი ეკლესია

ქრისტიანობა

წმინდა წერილიძველი აღთქმაახალი აღთქმა (სახარება)ბიბლიის არაკანონიკური წიგნები

ისტორიამოციქულების ეპოქაეკლესიის დევნის პერიოდიქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიადგამოცხადებასაეკლესიო განხეთქილებები

კიდევ...

მიმდინარეობებიმართლმადიდებლობაკათოლიციზმიგრიგორიანულიპროტესტანტიზმი

კიდევ...

ღვთისმეტყველება

27

შობაჯვარცმაამაღლებაანტიქრისტე

კიდევ...

სხვადასხვა

ქრისტიანობაპორტალი

1526 წელს ლუთერის მომხრე გერმანელი თავადების შპეერის რაიხსტაგმა შეაჩერა ლუთერის საწინააღმდეგოვორმსის ედიქტის მოქმედება. თუმცა 1529 წელს მეორე რაიხსტაგმა გააუქმა ეს დადგენილება, რასაც 5საიმპერიო თავადის და რამდენიმე გერმანული ქალაქის პროტესტი მოჰყვა, რაც ხმამაღლა და უკომპრომისოდგანაცხადეს კათოლიკებთან გამართული თეოლოგიური დისპუტისას. აქედან წარმოსდგა ტერმინი”პროტესტანტი”.ახალმა მიმდინარეობამ სწრაფად მოიცვა ევროპის ჩრდილოეთ ნაწილი და საფრანგეთი. შეშფოთებულმაკათოლიკურმა ეკლესიამ საფრანგეთში იარაღი გამოიყენა ახალი მიმდინარეობის წინააღმდეგ, რასაც თანდინასტიური ინტრიგები დაერთო, 1562-1598 წლებში მიმდინარეობდა ომი რომელიც ისტორიაში”ჰუგენოტების ომის” სახელით შევიდა. შედეგად ჰუგენოტებმა მიიღეს სამხრეთ საფრანგეთში ცხოვრებისუფლება, თუმცა მათი გავლენა საფრანგეთში მკვეთრად შემცირდა.რომის ეკლესიამ რეფორმაციასთან საბრძოლველად შექმნა ”კათოლიკური ლიგა”. პროტესტანტებმა’’ევანგელისტური კავშირის’’ შექმნით უპასუხეს. შეიარაღებული დაპირისპირება საერთოევროპულ, ე.წ. ”30წლიან” (1618-1648 წლები) ომში გადაიზარდა, რომელიც დასრულდა ვესტფალიის სამშვიდობო შეთანხმებით.შედეგად კათოლიკეები, პროტესტანტები და კალვინისტები უფლებრივად გათანაბრდნენ.

წესჩვეულებები და ღვთისმსახურებასაეკლესიო საიდუმლოებებიდან დატოვებულია მხოლოდ წყლით ნათლობა და ზიარება (როგორც ახალაღთქმაშია). გარდა ამისა, პროტესტანტები არ ლოცულობენ გარდაცვლილი ადამიანებისთვის, არ სცემენთაყვანს წმინდანებს, მათ ნეშტებს, ხატებს და არ აღნიშნავენ მათდამი მიძღვნილ დღესასწაულებს.პროტესტანტების სამლოცველო სახლები, როგორც წესი, სადაა, არ გააჩნია მდიდრული ატრიბუტიკა, ხატებიდა ქანდაკებები. რადგან მიაჩნიათ რომ ასეთი დეკორაციების აუცილებლობა არ არის. ეკლესიის შენობადშეიძლება გამოიყენებოდეს ნებისმიერი შენობა, რომელსაც ქირაობენ, ან ყიდულობენ. ღვთისმსახურებაორიენტირებულია ქადაგებაზე, ლოცვაზე და საგალობლების შესრულებაზე. ღვთისმსახურებისდაუქორწინებლობა, ისევე როგორც დაქორწინება არანაირად არ რეგლამენტირდება და ხუცესების (პასტორი,პრესვიტერი) პირადი გადასაწყვეტია. პროტესტანტიზმმა უარყო რომის პაპის ავტორიტეტი და გააუქმაბერ-მონაზვნური სისტემა, როგორც სულის ხსნისთვის საჭირო განსაკუთრებული ღვაწლი. ამასთანარსებობენ მონასტრის ტიპის დაწესებულებებიც მაგ.: ნარკომანთა რეაბილიტაციის ცენტრები. საყოველთაოსიწმინდის პრინციპმა საფუძველი დაუდო ეკლესიების დემოკრატიულ მოწყობას (მრევლის და ღვთსმსახურთათანაბრობა, არჩევითობა, ანგარიშვალდებულება და ა.შ.) იერარქია, იქნება ეს ფორმალური თუარაფორმალური, არსებობს წესრიგის შესანარჩუნებლად და მას განსაკუთრებული დატვირთვა არა აქვს.

28

ისტორია· რეფორმაციამდელი მსხვილი მოძრაობები: კატარები (XI-XII ს.), ვალდენსები (XII ს.), ლოლარდები და

სტრიგოლები (XIV ს.), ჰუსიტები (XV ს.)· რეფორმაციული ეკლესიები (XVI ს.): ლუთერანები, კალვინისტები, ანგლიკანები, ანაბაპტისტები.· პოსტრეფორმაციული მოძრაობები (XVII-XIX ს.): ბაპტისტები, კონგრეგაციონალისტები, ადვენტისტები,

პიეტისტები, პურიტანები, მეთოდისტები, მენონიტები, პრესვიტერიანელები, ხსნის არმია, კვაკერები.· დიდი გამოღვიძება (XIX ს.): ორმოცდაათიანელობა, ევანგელიზმიამ მიმდინარეობების უმეტესობა ”სულიერი აღორძინების” ეგიდით ფორმირდებოდა, რათა ეკლესია პირველისაუკუნის ეკლესიის იდეალებს და რეფორმაციის არსს დაბრუნებოდა. ამ მიმდინარეობების განმასხვავებელინიშანი თავისუფალი ქადაგება და აქტიური მისიონერული მოღვაწეობაა.

პროტესტანტობის გავრცელებადღევანდელ დღეს პროტესტანტიზმი წამყვან პოზიციებზეა სკანდინავიის ქვეყნებში (შვედეთი, ნორვეგია,ფინეთი), აშშ-ში, გერმანიასა და დიდი ბრიტანეთში, მოიცავს ჰოლანდის, დანიას, ისლანდიას, კანადს,შვეიცარიას, ავსტრალიას, ახალ ზელანდიას და ზოგადად ოკეანიის რეგიონს. პროტესტანტული ქვეყნებიგამოირჩევიან სოციალურად სამართლიანი სისტემით, ძლიერი სახელმწიფო წყობილებით და ცხოვრებისმაღალი დონით.პროტესტანტიზმი ერთერთი იმ მცირერიცხოვან რელიგიათა შორისაა, რომლებიც დღევანდელ დღესაცსწრაფად იზრდება რაოდენობაში. მაგალითად: უკანასკნელი 30 წლის განმავლობაში ბრაზილიისმოსახლეობის 20%, ჩილეს მოსახლეობის 25%, გვატემალის 30% და სამხრეთ კორეის 35% გახდაპროტესტანტი. ევრაზიის ისლამური საბჭოს წევრის საბრი ხაზმეთლის ცნობით უკანასკნელი 15 წლისგანმავლობაში პროტესტანტობაში გადავიდა შუა აზიის 500.000 მაცხოვრებელი. საქართველოშიპროტესტანტების საერთო ჯამური რიცხვი დაახლ. 15-20.000 ადამიანია.

დამაარსებლები და ცნობილი პროტესტანტი ღვთისმსახურები··················

ჯონ უიკლიფი - ინგლისელი რეფორმატორი.იან ჰუსი - ჩეხი ღვთისმსახური, პირველი მსხვილი რეფორმატორული მოძრაობის ლიდერი.მარტინ ლუთერი - პროტესტანტიზმის დამაარსებელი.ფილიპ მელანხტონი - ადრეული პროტესტანტიზმის ლიდერი.ჰალდრიჰ ცვინგლი -ადრეული შვეიცარული რეფორმაციის ლიდერი.ჯონ კალვინი - კალვინიზმის ფუძემდებელი.ბალთაზარ ჰუბმაიერი - ანაბაპტისტი თეოლოგი.მენო სიმონსი - მენონიტების ეკლესიის დამაარსებელი.ჯონ სმიტი - ბაპტიზმის ფუძემდებელი.ჯონ ვესლი - მეთოდისტების ხელმძღვანელი.ბილი გრეჰემი - ბაპტისტი მახარებელი და თეოლოგი.ედუარდ ირვინგი - შოტლანდიელი მქადაგებელი.ჩარლზ პარჰამი - ორმოცდაათიანელი მახარებელი.უილიამ სეიმური - ორმოცდაათიანელების მქადაგებელი.ორალ რობერთსი - ამერიკელი თეოლოგი.რაინჰარდ ბონკე - აფრიკის მოციქული და მახარებელი.ბენი ჰინი - ამერიკელი მახარებელი და ტელეევანგელისტი.ქენეთ კოპლანდი - ამერიკელი ტელეევანგელისტი.

· ანდრეი შაპოვალოვი - რუსული წარმოშობის ამერიკელი რეფორმატორი.

29

იხილეთ აგრეთვე· კათოლიციზმი· მართლმადიდებლობა.

რესურსები ინტერნეტში· სახარებისეულად მორწმუნე ქრისტიანთა ეკლესია [1] - ოფიციალური ვებ-გვერდი.· საქართველოს ევანგელისტური ეკლესია, გორი,რუსთავი [2] - ოფიციალური ვებ-გვერდი

მინიშნებები[1] http://www.qristiani.ge/[2] http://www.protestant.ge/

30

ანგლიკანიზმი

კენტერბერის საკათედრო ტაძარი

პროტესტანტიზმი

რეფორმაციაისტორია

წინა-რეფორმაციული მოძრაობებიჰუსიტები · ლოლარდები · ვალდენსები

რეფორმაციის მოძრაობებიანაბაპტიზმი · ანგლიკანიზმი · კალვინიზმი · კონტრ-რეფორმაცია · ლუთერანიზმი · პოლონური დასი ·

რემონსტრანტები · ცვინგალიზმი · ჰუგენოტები

პოსტ-რეფორმაციული მოძრაობებიბაპტიზმი · კონგრეციონალისტები · პიეტიზმი · პურიტანიზმი · მეთოდიზმი · მენონიტები · ამიშები

პენტეკოსტალიზმი · რევივალიზმი · ევანგელიკალიზმი ·XX საუკუნის პროტესტანტული მოძრაობები

ფილიპინების დამოუკიდებელი ეკლესია

ანგლიკანიზმი — პროტესტანტობის ნაირსახეობა, დასაბამს იღებს XVI საუკუნიდან. ანგლიკანები ეკლესიისმეთაურად მეფეს (ან დედოფალს) აღიარებენ. ანგლკანურ ეკლესიაში სამი მიმდინარეობა არსებობს: მაღალიეკლესია – კონსერვატორულ–არისტოკრატული, რომელიც ახლოს დგას კათოლიკურ ეკლესიასთან, დაბალიეკლესია, რომელიც იხრება პურიტანობისა და პიეტიზმისკენ და ფართო ეკლესია – ცდილობს გააერთიანოსყველა ქრისტიანული მიმდინარეობა და შეუგუოს თანამდროვე ანგლიკანურ ეკლესიას. ანგლიკანური ეკლესიამონაწილეობს ეკუმენურ მოძრაობაში.

31

დაარსების ისტორიაინგლისის მეფემ ჰენრი VIII–მ მხარი დაუჭირა რეფორმაციას, ინგლისის ეკლესია ჩამოაშორა რომის ეკლესიასდა სამეფო ხელისუფლებას დაუქვემდებარა. "სუპერმაციის აქტით" 1534 წელს მანასტრები დახურეს. შეიტანესნაწილობრივი ცვლილებები კათოლიკურ ღვთისმსახურებაში(1536–1543). ედუარდ VI-ის მეფობაში სამეფოსაბჭომ და კანტერბერიის არქიეპისკოპოსმა ტ.კრანმერმა გაატარეს საეკლესიო რეფორმა. ანგლიკანურიეკლესიის საფუძვლად იქცა "საზოგადო ღვთისმსახურებათა წიგნი"(1549), "ერთგვარობის აქტი", რწმენის42–ე მუხლი და ანგლიკანური "კატეხიზისი"(1553).ნაწილობრივ გარდაიქმნა ღვთისმსახურება(ორი სახისზიარება ერისკაცთათვის, ხატების, წმ. ნაწილების, ცელიბატისა და მონაზვნობის მოსპობა, ღვთისმსახურებაინგლისურ ენაზე და სხვა).

მომდევნო პერიოდიმერი ტიუდორის მეფობის დროს კათოლციზმი აღადგინეს. ელისაბედI–ის დროს "რწმენის 39 მუხლით"(1571)ანგლიკანური ეკლესია დაუახლოვდა კალვინიზმს. 1567 წლიდან ანგლიკანურ ეკლესიას გამოეყვნენპურიტანები. ინგლისის ბურჟუაზიული რევოლუცისს დროს ანგლიკანური ეკლესია გააუქმეს(1643),ოფიციალურ რელიგიად იქცა პრესვიტერიანობა 1648 წლამდე, შემდეგ ინდეპენდეტობა. რესტავრაციის ხანაშიპარლამენტის "ერთგვარობის აქტით" 1662 წლს ანგლიკანური ეკლესია აღადგინეს. 1791 წლიდან დაწესდარწმენის თავისუფლება კათოლიკეთათვის. 1829 წელს მოხდა "კათოლიკეთა ემანსიპაცია". 1850 წლიდანინგლისის კათოლიკეთა სამღვდელოებას სათავეში უდგას უესტმისტერის არქიეპისკოპოსი. ინგლისისანგლიკანური ეკლესიის მეთაურია მეფე. საეკლესიო იერარქიას სათავეში უდგას პრიმასი – კანტერბერისარქიებისკოპოსი. მას მოსდევს იორკის არქიეპისკოპოსი, ორმოცამდე ეპისკოპოსი და სხვა სასულიერო პირები.ეპისკოპოსტა დიდი ნაწილი ლორდთა პალატის წევრია. საეკლესიო გადაწყვეტილებებს ამტკიცებსპარლამენტი. გარდა ინგლისისა, ანგლიკანური ეკლესია დამოუკიდებლად არსებობს ირლანდიაში, უელსში,შოტლანდიაში, კანადაში, ავსტრალიაში, სამხრეთ აფრიკაში, აშშ–ში და სხვაგან. ანგლიკანელთა საეღტორიცხვი 80 მილიონამდეა. ისინი ქმნიან ანგლიკნაური ეკლესიის კავშირს. 1867 წლიდან ანგლიკნაური ეკლესიისეპისკოპოსები პერიოდილად იკრიბებიან ლონდონში, ე.წ. ლამბერთის(კენტერბერის არქიეპისკოპოსის სასახლელონდონში) კონფერენციებზე.

გამოყენებული ლიტერატურა· საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის ენციკლოპედიური ლექსიკონი, თბილისი, 2007

ბმულები·····

Anglican Communion official website [1]What it means to be an Anglican article [2]Anglican History website [3]Anglicans Online website [4]ReligionFacts.com – Anglican articles [5]

32

მინიშნებები[1][2][3][4][5]

http://www.anglicancommunion.org/http://www.cofe.anglican.org/faith/anglican/http://anglicanhistory.org/http://www.anglicansonline.org/http://www.religionfacts.com/christianity/denominations/anglicanism.htm

ისლამი

ისლამის თემები

ისლამირწმენები

ალაჰი · ღმერთის ერთსახოვნებამაჰმადი · ისლამის წინასწარმეტყველებიპრაქტიკა

შაჰადა · სალათიმარხვა · ქველმოქმედება · ჰაჯი · ქა`აბაწერილები და კანონები

ყურანი · სუნა · ჰადისიკანონები · გზა · წერილთა განმარტებანი · სუფიზმიისტორია და ლიდერები

ისტორიის ქრონოლოგიააჰლ ალ-ბაითი · საჰაბასუნიზმი · შიიზმიმართლმორწმუნე ხალიფები · იმამებიკულტურა და საზოგადოება

მოძღვრება · არქიტექტურა · ხელოვნებაკალენდარი · ბავშვები · დემოგრაფიადღესასწაულები · მეჩეთები · ფილოსოფიაპოლიტიკა · მეცნიერება · ქალებიისლამი სხვა რელიგიებთან კონტაქტში

33

ქრისტიანობა · იუდაიზმიინდუიზმი · სიქჰიზმი · ჯაინიზმიიხილეთ მეტი

კრიტიკა · ისლამოფობიაისლამური ტერმინებიისლამის პორტალი

ისლამი (არაბ. مالسإلا ალ–ისლამ – "მორჩილება") - დაახლოებით 1,3 მილიარდი მიმდევრით ქრისტიანობის(დაახ. 2.1 მილიარდი მიმდევარი) შემდეგ მსოფლიოში მეორე უდიდესი რელიგიური აღმსარებლობა. ისლამისმიმდევარს ჰქვია მუსლიმი ან მაჰმადიანი (მოძველებული ფორმა). წარმოიშვა მე–7 საუკუნეში არაბეთისნახევარკუნძულზე. ფუძემდებელია მუჰამადი, რომელიც ისლამური სწავლების მიხედვით ღმერთის(არაბულად: ალ-ლაჰ هللا) უკანასკნელი წინასწარმეტყველი იყო. დღეს ისლამი გავრცელებულია მთელსმსოფლიოში, ტრადიციულად, ისლამურად ითვლება შემდეგი რეგიონები: ახლო აღმოსავლეთი, ჩრდილოეთაფრიკა, სამხრეთ აზია და სამხრეთ–აღმოსავლეთ აზია.მუსლიმები შეადგენენ საქართველოს მოსახლეობის დაახლოებით 10%. მათ რიცხვს მიეკუთვნებიანსაქართველოში მცხოვრები ეთნიკური აზერბაიჯანელები და აჭარის ტერიტორიაზე მცხოვრები ქართველები(აჭარლები)

არაბთა რელიგია მე-6 საუკუნეშიარაბები ძირითადად წარმართები იყვნენ. მათ საერთო რელიგია არ აკავშირებდათ: თითოეულ ტომს თავისღვთაება-კერპი ჰყავდა. მაგრამ მათ ჰქონდათ საერთო სამლოცველო მექაში - ქააბა. ისლამურ გადმოცემისმიხედვით ქააბა ააგო იბრაჰიმმა, რომლისთვისაც მას ღმერთმა ციდან გამოუგზავნა შავი ქვა. შემდეგ კიარაბებმა მიატოვეს მონოთეიზმი (ჰანიფობა), ხოლო ქააბის სამლოცველოში კერპებს დაუდეს ბინა. არაბებიმექაში ჩადიოდნენ სალოცავად ისლამამდელ პერიოდშიც. ასე რომ ნებისმიერი არაბი, რომელიც ეწვეოდამექას, მისთვის ნაცნობ საგვარეულო კერპსაც ნახულობდა. წარმართ არაბებს სწამდათ სულების ანუ ჯინების,რომლებიც ცხოვრობდნენ მთვარეზე, მზეზე, ხეებზე, ჭებში, ქვებში. ხეები არაბულ წარმართობაში დიდპატივისცემას იმსახურებდნენ – მათი მოჭრა დიდ ცოდვად ითვლებოდა.

მუჰამედიმთავარი სტატია : მაჰმადი.

მუჰამედი (არაბ. دمحم მუჰამმად) იყო პიროვნება, რომელმაც მთლიანად შეცვალა არაბი ტომებისტრადიციული ცხოვრება, მისცა მათ ახალი რელიგია, ცხოვრების წესი და მიზანი. მუჰამედი დაიბადა 570 წელსმექაში, მისი ოჯახი იყო ბანუ ყურაიშის ერთ–ერთი განშტოების, ბანუ ჰაშიმის წარმომადგენელი. მუჰამედისმამა მისი დაბადებიდან ექვსი თვის თავზე გარდაიცვალა, ადრე დაობლებულ ბავშვს ბიძა – 'იმრანი (აბუთალიბი) ზრდიდა. ერთხანს მუჰამედი აქლემების და საქონლის მწყემსობას ეწეოდა (ეს საქმიანობა არცთუ ისეპატივსაცემად ითვლებოდა არაბებში). 40 წლის რომ შეიქნა, მუჰამედმა მიიღო პირველი გამოცხადება(გადმოცემით ეს მოხდა 19 ან 21 რამადანის თვეში) ერთღმერთიანობის ქადაგება და ურიცხვ კერპთაუარყოფა დაიწყო, რომლებიც არაბთა ტომებს ერთმანეთისაგან აშორებდნენ. არაბებს ერთი ღმერთის უნდაერწმუნათ. ამ ახალ რელიგიას ისლამი ეწოდებოდა. მექელებმა არ მიიღეს მისი რელიგია, განსაკუთრებით მასეწინააღმდეგებოდნენ გავლენიანი მექელები აბუ ჯაჰლი (უმეცართა მამა), აბუ სუფიანი (შემდგომში ისლამიმიიღო), მუჰამედის ბიძა აბუ ლაჰაბი (ალმოდებულთა მამა), მუჰამედი იყო დაცინვებისა და შეურაცხყოფისობიექტი 12 წლის განმავლობაში და იგი იძულებული გახდა სხვა ქალაქში - მედინაში გაქცეულიყო. იქ მისიბევრმა ირწმუნა და ბოლოს, როცა 630 წელს გამარჯვებული მუჰამედი მექაში დაბრუნდა, მექელებმაცირწმუნეს მისი. სულ მოკლე ხანში მუჰამედის გარშემო შემოკრებილმა არაბობამ ღვთის ერთგულ მორწმუნეთასახელმწიფო შექმნა – (სახალიფო), რომელიც რამდენიმე ათეული წლის შემდეგ დიდ იმპერიად იქცა.მუჰამედის სიკვდილის შემდეგ არაბთა სახელმწიფოს მისი ნაცვლები - ხალიფები განაგებდნენ.

34

თავდაპირველად არაბთა მცირე ჯგუფი აღიარებდა ახალ რელიგიას, შემდეგ კი მთელმა არაბეთმა, როგორცბინადარმა არაბებმა, ისე უდაბნოში მცხოვრებმა ბედუინებმა აღიარეს იგი და, ბოლოს, სულ მალე, სხვახალხებმაც (ირანელებმა, თურქებმა, ეგვიპტელებმა, ინდოელებმა, სლავების ნაწილმა...) ირწმუნეს.ისლამი აღიარებს იუდეველთა და ქრისტიანთა საღვთო წიგნებს, მათ წმინდანებსა და წინასწარმეტყველებს:ნუჰს, იბრაჰიმს, ისმაილს იაყუბს, იშაყს, მუსას, დავუდს და სულაიმანს, წმიდა მარიამსა (მარიამ) და იესოქრისტეს (ისა) (თუმცა მას არ თვლიან ღვთის ძედ და შესაბამისად არც წმიდა მარიამს - ღვთისმშობლად),მთავარანგელოზებს მიქაელსა და გაბრიელს (ჯაბრიილ). ისლამის მიხედვით, იუდეველებმა და ქრისტიანებმაგაამრუდეს მათ მიერ ნაქადაგები ჭეშმარიტება, ამიტომ ღმერთმა მუჰამედი გამოაგზავნა ამ ჭეშმარიტებისაღსადგენად და ხალხების სწორ გზაზე დასაყენებლად.ისლამის ძირითადი წყაროა წმინდა წიგნი ყურანი, რომელიც შედგება მუჰამედის ქადაგებებისა დახილვებისაგან, და „ჰადისები“ ანუ გადმოცემები მუჰამედის გამონათქვამებისა და ქცევების შესახებ.

რესურსები ინტერნეტში

აკადემიური წყაროები· Patheos Library – Islam [1]· University of Southern California Compendium of Muslim Texts [2]· Encyclopedia of Islam (Overview of World Religions) [3]· Ethical Democracy Journal [4] views on Islam, other ethical systems and democracy

ონლაინ რესურსები· Islam [5] — ენციკლოპედია ბრიტანიკა· Islam [6], article at Friesian.com· Asabiyya: Re-Interpreting Value Change in Globalized Societies [7], article at Repec/Ideas, University of

Connecticut and IZA, Bonn, on Islam and global value change

სახელმძღვანელოები····

Islam at the Open Directory Project [8]Islam (Bookshelf) at Project Gutenberg [9]Islam from UCB Libraries GovPubs [10]Islam and Islamic Studies Resources from Dr. Alan Godlas, Professor, University of Georgia [11]

მინიშნებები[1] http://www.patheos.com/Library/Islam.html[2] http://www.usc.edu/dept/MSA[3] http://philtar.ucsm.ac.uk/encyclopedia/islam[4] http://www.ethicaldemocracy.org/[5] http://www.britannica.com/eb/article-9105852/Islam[6] http://www.friesian.com/islam.htm[7] http://ideas.repec.org/p/iza/izadps/dp4459.html[8] http://www.dmoz.org/Society/Religion_and_Spirituality/Islam/[9] http://www.gutenberg.org/wiki/Islam_%28Bookshelf%29[10] http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/us/islamus.htm[11] http://islam.uga.edu/

35

შიიტობა

ისლამის თემები

ისლამირწმენები

ალაჰი · ღმერთის ერთსახოვნებამაჰმადი · ისლამის წინასწარმეტყველებიპრაქტიკა

შაჰადა · სალათიმარხვა · ქველმოქმედება · ჰაჯი · ქა`აბაწერილები და კანონები

ყურანი · სუნა · ჰადისიკანონები · გზა · წერილთა განმარტებანი · სუფიზმიისტორია და ლიდერები

ისტორიის ქრონოლოგიააჰლ ალ-ბაითი · საჰაბასუნიზმი · შიიზმიმართლმორწმუნე ხალიფები · იმამებიკულტურა და საზოგადოება

მოძღვრება · არქიტექტურა · ხელოვნებაკალენდარი · ბავშვები · დემოგრაფიადღესასწაულები · მეჩეთები · ფილოსოფიაპოლიტიკა · მეცნიერება · ქალებიისლამი სხვა რელიგიებთან კონტაქტში

ქრისტიანობა · იუდაიზმიინდუიზმი · სიქჰიზმი · ჯაინიზმიიხილეთ მეტი

კრიტიკა · ისლამოფობიაისლამური ტერმინებიისლამის პორტალი

შიიტობა, შიიზმი (არაბ. يلع ةعيش ში`ათ `ალი; ში`ა, ში, ალიდები) პოლიტიკური მიმართულება ისლამში.მუსლიმები, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ მუჰამადის შემდეგ უმათის ხელმძღვანელობა უნდა გადასცემოდა`ალის და არა აბუ ბაქრს. საბოლოოდ მაინც მიაღწიეს გამარჯვებას და `ალი ხალიფად აირჩიეს, თუმცა ამასმოჰყვა მუ`ავიას აჯანყება და ხარიჯიტების გამოყოფა.განასხვავებენ რამდენიმე მიმდინარეობას – 'ითნა აშრიათი (თორმეტეულები), ზეიდიტები (ხუთეული),ისმაილიტები, ღულათი (თავის მხრივ ალავიტები, აჰლულ–ჰაყი, ღურაბიათი, ქასანიათი, დამიათი დადრუზები).

36

ეტიმოლოგიასახელწოდება ში`ათ `ალი მომდინარეობს არაბულიში`ათ (პარტია, პოლიტიკური დაჯგუფება) დაპირველი იმამი `ალის სახელიდან. კლასიკურარაბულში ში`ათ ატარებდა პოლიტიკურიდაჯგუფების მნიშვნელობას, ხოლო ჰიზბ, რაც დღესატარებს იგივე მნიშვნელობას, საერთოდყოველგვარ დაჯგუფების აღსანიშნავადგამოიყენებოდა. "ში`ათ"–სთვის თანამედროვე

დუ 'ლ-ფაყარი, ხმალი რომელიც მუჰამადმა გადასცა ალისბადრის ბრძოლის წინ, ჩვეულებრივ გამოსახავენ როგორც

შამშირს ორადგაყოფილი ბოლოთიმნიშვნელობის მინიჭებას მიაწერენ თორმეტეულთა,ისმაილიტთა და დრუზების მეექვსე იმამს, ჯა`ფარ ას–სადიყ იბნ მუჰამადს.

იდეა და რწმენამიუხედავად საერთო საფუძვლებისა, დღესდღეობით უკვე საკმაოდ დიდი განსხვავებაა სუნიტურ და შიიტურისლამს შორის. შიიტებს აქვთ ორი ფიყჰის მიმართულება - ზაიდიათი და ჯა`ფარიათი. აღსანიშნავია, რომზაიდიათსა და სუნიტური ფიყჰის მიმართულებებს შორის განსხვავება ძალიან მცირეა, ხოლო ჯა`ფარიათისშემთხვევაში იგი მეტია. მაგალითად ჯა`ფარიათის მიხედვით იჯთიჰადის კარიბჭე ღიაა.

მუჰამადის მემკვიდრეობის საკითხი`ალი იყო მუჰამადის აღმზრდელი ბიძის, აბუ ტალიბის ვაჟი და პირველი მამაკაცი, რომელმაც მუჰამადისსამოციქულო მისიის ირწმუნა. 632 წელს, მუჰამადის გარდაცვალებისას, როდესაც `ალი და მისი ნათესავებიმუჰამადს გლოვობდნენ, `ა'იშამ მოაწყო საიდუმლო კრება, რომელსაც მეთაურობდნენ აბუ ბაქრი, `უმარი და`უსმანი. მათ ხალიფად გამოაცხადეს აბუ ბაქრი, რამაც `ალის გულისწყრომა გამოიწვია, მაგრამ არშეეწინააღმდეგა აბუ ბაქრს, რადგან უმათის ერთიანობის დარღვევა არ სურდა. 656 წელს ხალიფა `უსმანისმკვლელობის შემდეგ, `ალი გახდა ხალიფა. `ალის მოწინააღმდეგეები მყისვე დაუკავშირდნენ ერთმანეთს.მოწინააღმდეგეთა ერთი ნაწილი `ალიმ დაამარცხა ბასრასთან. მუ`ავიამ შეაგროვა შამის (სირია) ლაშქარი,თავის მხრივ ალიმაც შეკრიბა ჯარი და ერთმანეთს შეხვდნენ თანამედროვე ერაყისა და სირიის საზღვარზე.მუ`ავიამ მოლაპარაკება მოინდომა, რასაც დათანხმდა `ალი – ხოლო `ალის მოლაშქრეთა ნაწილმა ესღალატად ჩაუთვალა და განუდგა, მათგან ჩამოყალიბდა ხარიჯიტების მიმდინარეობა, რომლის ყველაწევრმაც დადო ფიცი სიკვდილით დაესაჯათ ყველა, ვისაც კი ხელი ერია უმათის განხეთქილებაში. 661 წელს(ჰიჯრის შემდეგ 40 წელი), რამადანის 19–ს, სალათ ალ–ფაჯრისას იგი მოწამლული ხმლით სასიკვდილოდდაჭრა სამმა ხარიჯიტმა – აბდ 'ლ-რაჰმან იბნ მულჯამმა და ორმა მისმა თანამოაზრემ, რომლებმაც მიმალვამოასწრეს. ორ დღეში `ალი საწამლავისგან გარდაიცვალა, ხოლო იბნ მულჯამი მოგვიანებით დასაჯეს. `ალიდაკრძალეს იქვე და მისი აკლდამის გარშემო ააგეს ჯერ მეჩეთი, შემდეგ კი გაშენდა წმიდა ქალაქთაგანერთ–ერთი, ნაჯაფი.

ალის მემკვიდრეობის საკითხი`ალი, რადგან მუსლიმთა საბჭო ხალიფის ასარჩევად არ შედგა, დე იურე ჩაანაცვლა მისმა უფროსმა ვაჟმა,მეორე იმამმა და მეხუთე მართლმორწმუნე ხალიფამ ჰასან იბნ `ალიმ, მაგრამ ფაქტიური ძალაუფლებამუ`ავიას ხელში იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ჰასან იბნ `ალი სრულიად არაამბიციური პიროვნება იყო, მუავიამჰიჯრის 50 (669) წელს მაინც მოაწამლინა იგი, რადგან მისი ვაჟს, იაზიდს ძალაუფლების მოცილე არჰყოლოდა. მაგრამ ამჯერად ჰასანი ჩაანაცვლა მისმა ძმამ, ბევრად ამბიციურმა, გამჭრიახმა და მამაცმაპიროვნებამ, ჰუსაინ იბნ `ალიმ. ჰუსაინმა შეკრიბა ასიოდე თავისი მომხრე და გაემართა ქუფისაკენ (სამხრეთერაყი), სადაც `ალის მომხრეები იყვნენ გამაგრებული. მაგრამ 61 წლის ათ მუჰარამს ქარბალასთან მას

37

ჩაუსაფრდა სირიელთა ლაშქარი (ზოგი ცნობით 20 000, ზოგი ცნობით 7 000 მეომარი) და ბრძოლაში მოჰკლესჰუსაინი, მისი მხლებლები და სირიელთა ლაშქრიდან ჰუსაინის მხარეს გადასული მებრძოლები (მაგ: ჰურ იბნიაზიდ არ–რიათი). ჰუსაინს თავი მოჰკვეთეს და წაიღეს აშ–შამში (დამასკო).

უსულ ალ–'იმან და ფურუ` ად–დინისლამური რწმენით, არსებობს ხუთი უსულ ალ–'იმან (نميإلا لوصأ; ან უსულ ად–დინ – نيدلا لوصأ რწმენისსაფუძვლები) და ათი ფურუ` ად–დინ (نیدلا عورف; რწმენის გამოხატულება).

რწმენის საფუძვლები

თავჰიდიარაბ. ديحوت; ისლამის ერთ–ერთი ძირითადი პინციპი, მონოთეიზმი, ღვთის თანაზიართა და თანასწორთაგამორიცხვა (უარყოფა).

`ადალათიარაბ. ةلادع; სამართლიანობა, სიმართლე. შიიტური რწმენით, უსამართლობა, ბოროტი საქმეები და ცოდვებიიწვევს ღვთის რისხვას, ამიტომაც რწმენის ერთ–ერთ საფუძვლად მიღებულია სამართლიანობა."სამართლიანი ადამიანი არც შეეცდება მოჰკლას, არც შეცდება დაჩაგროს, არც შეეცდება წაართვას, არც სხვაცოდვისკენ მიიდრიკება" – ჯა`ფარ ას–სადიყი, შიიტთა მეექვსე იმამი.

ნაბუვათიარაბ. ةوبن; ღვთის მიერ გამოგზავნილ წინასწარმეტყველთა რწმენა და მათი პატივისცემა. ნუბუვათი შეიცავსასევე სალავათის დამატებას წინასწარმეტყველთა და იმამთა სახელებზე, ასევე რწმენას რომ მუჰამადი იყომოციქულთა ბეჭედი.

იმამათიიმამთა, როგორ მუჰამადის კანონიერ მემკვიდრეთა მიღება და ლოდინი მაჰდისა.

იაუმ ალ–ყიამათიარაბ. ةمايقلا موي; დღე აღდგენის [გარდაცვლილებისა], ან نيدلا موي; დღე სამსჯავროსი, დღე რწმენის [გამოცდისა],ასევე ةعسلا; საათი [გარდაუვალი]. რწმენა უკანასკნელ, სამსჯავროს დღეში, როცა მასიჰ ად–დაჯალიდამარცხდება და დედამიწაზე დაიდგმება ღვთის ტახტი, იგი განსჯის ადამიანებს, ვერავინ შეძლებსმოტყუებას, რადგან მათ თავისი სხეულის ის ნაწილი გასცემს, რითაც შესცოდა (მაგ: მპარავთ – ხელები,გემოთმოყვარეთ – პირი, მრუშებს – სასქესო ორგანოები და ა.შ.). ასევე, ამ საფუძველს მიეთვლება ყოველიესქატოლოგიური წარმოდგენა – მაგ: მალაქათი(არაბ. ةكئالم; ანგელოზნი.) რწმენა ანგელოზების, როგორცღვთის ნების აღმასრულებლებისა და მისი ერთგული მსახურების არსებობაში. ღაიბათი (არაბ.ةبيغ თვალსმიფარება) მეთორმეტე იმამის არსებობის რწმენა და მისი მოიმედება. ქუთუბი (არაბ. بتكلا; წიგნები,წერილები.) ღვთის მიერ გადმოვლენილ წერილების რწმენა და მათი პატივისცემა.

38

რწმენის გამოხატულებანიგარდა რწმენის საფუძვლებისა, არსებობს რწმენის გამოხატულებანი, რომელიც მუსლიმების ყოველდღიურიცხოვრების ნაწილია და განსაზღვრავს კიდეც მას.

'იმანიარაბ ناميإ; დარწმუნება უსულ ალ–'იმანსა და მათში ეჭვის შეუტანლობა.

სალათიარაბ. ةالص; ლოცვა. ხუთჯერადი სარიტუალო ლოცვა დღის განმავლობაში კონკრეტულ დროზე.

საუმიარაბ. موص; მარხვა რამადანის თვეში. მარხვა გრძელდება მზის ამოსვლიდან (როსედაც უკვე შესაძლებელიხდება გაარჩიო თეთრი ძაფი შავისაგან) მზის ჩასვლამდე (როდესაც იგივე მოქმედება შეუძლებელი ხდება),ასევე მარხულობენ მუჰარამის პირველ ცხრა დღეს, დაშვებულია ნებაყოფლობითი მარხვა ნებისმიერ დროსგარდა `აიდ 'ლ-ფიტრისა.

ჰაჯიარაბ. جح; მექისა და მედინის მოლოცვა, ასევე არსებობს დიდი ჰაჯი, როდესაც მორწმუნემ უნდა მოილოცოსშემდეგი ქალაქები: მექა, მედინა, იერუსალიმი, ნაჯაფი, ქარბალა, ყუმი და მეშჰედი.

ზაქიათიარაბ. ةاكز; გადასახადი, რომელსაც მორწმუნე იხდის უმწეოთა და უპოვართა სასარგებლოდ. ასევე ამგადასახადში შედის ხუმსი (არაბ. سمخ; ერთი მეხუთედი გადასახადი ღანიმადან (არაბ. َةمينَغ; გულისხმობს დიდსაშოვარს, ასევე საომარ ალაფს, დავლას).

ჯიჰადიმთავარი სტატია : ჯიჰადი.

(არაბ. دهج;) მოქმედება (ბრძოლაც) ღვთის საამებლად. არსებობს სხვადასხვა ჯიჰადები – მაგ: დიდი ჯიჰადი,სულის განსამტკიცებლად ბრძოლა, სიტყვის ჯიჰადი – ისლამის გავრცელება სიტყვით, მისიონერობა, ცოდნისჯიჰადი – მეცნიერი, რომელიც სწავლობს ისლამს და მონაწილეობს თეოლოგიურ კამათებში, მცირე ჯიჰადი –ფიზიკური ბრძოლა ისლამისთვის, ასევე გამოჰყოფენ ქალთა ჯიჰადს – ბავშვების გაჩენასა და აღზრდასისლამური რწმენით.

ამრ ბი ალ–მა`რუფიარაბ. فورعمالب رما; სიკეთის თესვა; სამართლიანობის მხარდაჭერა.

ნაჰი `ან ალ–მუნქარიარაბ. ركنملا نع يهن; ბოროტის და უსამართლობის უარყოფა, ხელისშეშლა და წინააღმდეგობის გაწევა.

თავალაარაბ. ّىلوت; მუჰამადის სახლეულის პატივისცემა.

თაბარა'არაბ. أربت; მუჰამადის სახლეულის მოწინააღმდეგეთაგან თავის შორს დაჭერა.

ლიტერატურა

39

· Peter J. Chelkowski (ed.), Eternal Performance: Taziyah and Other Shiite Rituals (Salt lake City (UT), Seagull

Books, 2010) (Seagull Books - Enactments).· კორბინი, ჰენრი (1993). History of Islamic Philosophy, translated by Liadain Sherrard and Philip Sherrard.

Kegan Paul International in association with Islamic Publications for The Institute of Ismaili Studies. ISBN0710304161.

· Halm, Heinz (2004). Shi'ism. Edinburgh University Press. ISBN 0748618880.· Halm, Heinz (2007). The Shi'ites: A Short History. Markus Wiener Pub. ISBN 1558764372.· Lalani, Arzina R. (2000). Early Shi'i Thought: The Teachings of Imam Muhammad Al-Baqir. I.B.Tauris. ISBN

1860644341.· Momen, Moojan (1985). An Introduction to Shi'i Islam: The History and Doctrines of Twelver Shi'ism. Yale

University Press. ISBN 0300034997.· Shirazi, Sultanu'l-Wa'izin. Peshawar Nights, A Transcript of a Dialogue between Shia and Sunni scholars [1].

Ansariyan Publications. ISBN 978-9644383205.· Rogerson, Barnaby (2007). The Heirs of Muhammad: Islam's First Century and the Origins of the Sunni Shia

split. Overlook Press. ISBN 1585678961.· Wollaston, Arthur N. (2005). The Sunnis and Shias. Kessinger Publishing. ISBN 1425479162.· Moosa, Matti (1988). Extremist Shiites: The Ghulat Sects. Syracuse University Press. ISBN 0815624115.

მინიშნებები[1] http://www.al-islam.org/peshawar/index.html

40

ინდუიზმისტატიები თემატიკაზე

ინდუიზმი

ისტორია · პანთეონიმიმართულებები · მითოლოგია

რწმენა და პრაქტიკა

რეინკარნაცია · მოკშა

კარმა · პუჯა · მაია

სამსარა · დჰარმა

ნირვანა ·

ვედანტა ·

იოგა · აიურვედა

იუგა · ვეგეტარიანელობა

ბჰაკტი

მწერლობა

უპანიშადები · ვედები

ბრაჰმანები

რამაიანა ·მაჰაბჰარატა (ბჰაგავადგიტა)

პურანები · არანიაკები

შიკშაპატრი · ვაჩანამრუტი

დაკავშირებული თემები

დჰარმული რელიგიები ·

ინდუიზმი ქვეყნების მიხედვით

მასწავლებლები · მანდირი

კასტები · მანტრა

ტერმინოლოგია

დღესასწაულები

მურტი

ინდუიზმი (სანსკრ. सनातन, वैदि�क, वर्णाा�श्रम धम� sanātana, vaidika, varṇāśrama dharma ”მარადიული, ვედური, ვარნებისდა აშრამების კანონი”, ჰინდი: हि�न्दू धम� hindū dharma, იხ. დჰარმა) — მსოფლიოს ერთ-ერთი უძველესი რელიგია,რომელსაც დღესდღეობით ინდოეთის მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი (84%) ისლამის, ქრისტიანობის,სიქიზმის, ჯაინიზმისა და ბუდიზმის გვერდით აღიარებს.

41

ინდუიზმის განვითარების ტრადიციული შეხედულებაინდუიზმი სათავეს იღებს ჰარაპის, ანუ ინდის ცივილიზაციიდან, რომელიც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე III-IIათასწლეულებში არსებობდა ინდის დაბლობში. ამ ცივილიზაციის რელიგია ეფუძნებოდა იმ ღვთაებისთაყვანისცემას, რომელსაც ბევრი საერთო აქვს ინდუისტურ ღმერთ შივასთან. დაახლოებით II ათასწლეულისშუა პერიოდიდან ინდოსტანის ჩრდილო–დასავლეთში არიულმა ტომებმა დაიწყეს შემოღწევა. მათ ენასმოგვიანებით ვედური სანსკრიტი ეწოდა. არიელების შემოჭრას წინ უძღვოდა ინდოევროპულ ენებზემოლაპარაკე ხალხების გადასახლებების ხანგრძლივი ისტორია. არიელებმა მოიტანეს მსხვერპლთშეწირვისრთული რიტუალი – იაჯნა, რომლის დროსაც ღმერთებს მსხვერპლად სწირავდნენ საქონლის შემწვარ ხორცსდა ჰალუცინოგენურ სასმელს „სომას“.არიელები შეერივნენ ადგილობრივ ტომებს, რომელთაც რიგვედაში დასას ტომები ერქვათ. ამის შედეგადსაზოგადოების შემადგენლობა გართულდა, რომელმაც ჯერ ბარნული სისტემის, შემდეგ კი კასტური სისტემისჩამოყალიბება გამოიწვია, რომლებიც ინდუიზმის სოციალურ ბაზად გადაიქცნენ. ახალ სისტემაში უმთავრესიროლი ბრაჰმანებს ეთმობოდა – ვედების მცოდნე ადამიანებს, რომლებიც რიტუალებსაც ასრულებდნენ.ბრაჰმანიზმი ინდოეთში ჩვენს წელთაღრიცხვამდე პირველ ათასწლეულში ვრცელდება. ჩვ. წ–აღმდე პირველიათასწლეულის მეორე ნახევარში ბრაჰმანიზმის პოზიციები შესუსტდა, და იგი სხვა რელიგიებმა დროებითშეასუსტეს, ძირითადად ბუდიზმმა და ჯაინიზმმა. ჩვ. წ–აღმდე პირველი ათასწლეულის მიწირულს ინდოეთშისხვადასხვაგგვარი რელიგიური წარმოდგენების მთელი კომპლექსი ჩამოყალიბდა, რომლებიც ვედებს ღიად არუპირისპირდებოდნენ, მაგრამ უმეტესწილად ცხოვრების ახალ პირობებს უფრო შეესაბამებოდნენ.ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველი ათასწლეულის დასაწყისში ინდოეთში აღორძინებას იწყებს ბრაჰმანიზმიინდუიზმის ფორმით. ამ პერიოდში ინდუიზმი და ბუდიზმი პარარელულად ვითარდებოდნენ, ამასთან მათფილოსოფიებს შორის დავა მათივე განვითარების მთავარ მამოძრავებელ ძალად იქცა. ინდუისტური სკოლა„ნიაა“ ბუდისტური ლოგიკის გავლენით ჩამოყალიბდა, ხოლო „ვედანტას“ სკოლამ სერიოზული ზემოქმედებამოახდინა ბუდისტური სკოლა „მადჰიამიკას“ ჩამოყალიბებაზე. ბუდიზმმა დიდი როლი შეასრულა სისხლიანმსხვერპლთშეწირვაზე უარის თქმაში.გუპტების დინასტიის მმართველობის პერიოდში (ჩვენი წელთაღრიცხვის IV – VI სს.) ინდუიზმი ქვეყანაშიგაბატონებულ რელიგიად იქცა. ბუდიზმი, რომელმაც ინდუიზმზე უდიდესი გავლენა მოახდინა,განსაკუთრებით, თეორიულ სფეროში, ქვეყნის ფარგლებს მიღმა იქნა განდევნილი, ხოლო XI საუკუნეშისაერთოდ გაქრა ინდოეთში. ჯანაიზმი ერთერთ ინდურ რელიგიად იქცა, მაგრამ მისი მიმდევრების რაოდენობაძალიან მცირეა.ტერმინი ინდუიზმი ევროპული წარმოშობისაა. ინდოეთში რელიგიას ჰინდუ–სამაია ან ჰინდუ–დჰარმა ჰქვია.ინდუიზმი ფაქტიურად ერთ მთლიან რელიგიას არ წარმოადგენს, არამედ ეს არის ადგილობრივი ინდურისარწმუნოებების კრებული სისტემა. ინდუიზმი პოლითეისტურია, მიუხედავად იმისა, რომ ვედანტაპანთეისტური რელიგია იყო. ინდუიზმში მთავარი ღვთაებებია – ბრაჰმა, ვიშნუ და შივა, რომლებიც ღვთიურსამებაში – ტრიმურტიშია გაერთიანებული.ინდუისტური მსოფლმხედველობის საფუძველია მოძღვრება ადამიანის ცხოვრების სამი მიზნის შესახებ:დჰარმა, ართა და კამა. ინდუიზმში ორი ძირითადი მიმართულებაა – ვიშნუიზმი და შივაიზმი. შივაისტებსშორის გამორჩეულნი არიან ქალური საწყისის თაყვანისმცემლები – შაქტისტები. უძველეს ინდოეთშიძირითად რელიგიურ–ფილოსოფიურ პრინციპებთან – „ვადამისთან“ მიმართებაში ყველა რელიგიური სკოლაორ ნაწილად იყოფოდა – ასტიკად და ნასტიკად. XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ინდუიზმში გაჩნდარეფორმისტული მოძრაობა „არია სამაჯი“, რომელსაც დღესდღეობით უამრავი მიმდევარი ჰყავს.ინდუიზმის ძირითადი პრინციპებია – წარმოდგენები კარმაზე, დჰარმაზე და სანსარაზე. ინდუისტებს თავისიწმინდა წიგნები აქვთ – ვედები, მაგრამ ინდუიზმს არ ახასიათებს რაიმე სახის მკაცრი კანონები. ინდუიზმიმხარს უჭერს ინდოეთის საზოგადოების კასტობრივ წყობას.

სტატიები თემაზეინდუიზმი

წმინდა წერილები მთავარი ღვთაებები ცნებები

ათარვავედა | აიურვედა | არანიაკა |ართაშასტრა | ბრაჰმასუტრა | ბჰაგავატაპურანა |ბჰაგავადგიტა | დევიბჰაგავატა | ვედა |ვედანგა | იაჯურვედა | კამასუტრა | მანუსმრიტი |მაჰაბჰარატა | რამაიანა | რიგვედა | სამავედა |სამჰიტა | უპანიშადა | პურანა | სმრიტი | შრუტი |

ბრაჰმა | განეშა | დურგა |ვიშნუ | ინდრა | კალი |კრიშნა | ლაკშმი |მურუგანი | პარვატი | რამა |სარასვატი | სურია | შივა |ჯაგანნათა | ჰანუმანი |

ართა | აუმ | აჰიმსა | აშრამა | ატმანი | ავატარა | ბჰაჯანა |ბჰაკტი | ბრაჰმანი | გაიატრი | გუნა | გურუ | დჰარმა | ვარნა |იანტრა | იუგა | კამა | კარმა | კირტანა | ლინგამი | მალა |მანტრა | მაია | მოკშა | მუდრა | პრასადამი | პარამაჰამსა |პრაკრიტი | პურუშა | რაჯასი | სადჰუ | სამადჰი | სამსარა |სამსკარა | სატვა | სატსანგა | სატი | სვამი | სვასტიკა |ტამასი | ტრიმურტი | ტულსი | შაკტი | წმინდა ძროხა |

42

ბუდიზმიბუდიზმი (ასევე დჰარმა ან ბუდა დჰარმა,დაახ. ნიშნავს: კანონი, ან გაღვიძებულისკანონი), რელიგია, პრაქტიკულიფილოსოფია, ასევე ზოგიერთიწარმოდგენით ფსიქოლოგია, რომელიცემყარება ბუდა შაკიამუნის (სიდჰარტაგაუტამას) სწავლებას. მომდინარეობსძველი ინდოეთიდან, დაახ. ძვ. წ. VI - Vსაუკუნეებიდან. ბუდიზმი ინდოეთისსუბკონტინეტზე გავრცელდა ხუთისაუკუნის განმავლობაში ბუდას ბუდას ქანდაკება, ტავანგ გომპა, ინდოეთი

გარდაცვალებიდან, შემდგომ ორათასწლეულში კი დომინანტური რელიგია გახდა ცენტრალურ, სამხრეთ-აღმოსავლეთ და აღმოსავლეთაზიაში. ამჟამად ბუდიზმი იყოფა სამ ძირითად ტრადიციად: თერავადა (სანსკრ. შთავირავადა), მაჰაიანა დავაჯრაიანა. მსოფლიოში დაახ. 708 მილიონი მიმდევარი ჰყავს და ერთ-ერთ მსოფლიო რელიგიად ითვლება.მიმდევართა რაოდენობით მეხუთეა მსოფლიოში ქრისტიანობის, ისლამის, ინდუიზმის და ტრადიციულიჩინური რელიგიის შემდეგ.

43

ბუდა შაკიამუნის ცხოვრებამთავარი სტატია : სიდჰართა გაუტამა.

ძვ. წ. V საუკუნეში თანამედროვე ნეპალში ინდოეთის საზღვართან,მდინარე განგის ხეობაში, სამეფო ოჯახში დაიბადა ვაჟი,რომელსაც სახელად სიდჰართა დაარქვს. ჯერ კიდევ შობამდებრძენებმა უწინასწარმეტყველეს, რომ თუ ბავშვი სასახლისკედლებსა და ეზოს გალავანს არ დატოვებდა, მსოფლიოსმბრძანებელი გახდებოდა, თუ არა და, მისგან დიდი წმინდანი,ახალი რელიგიის მოძღვარი გამოვიდოდა.

როცა დაიბადა, ახალშობილი მოხუცებულმა ბრძენმა მოინახულადა დაადასტურა ბრაჰმანების წინასწარმეტყველება: ეს ბავშვისწორედ ის არის, ვინც ქვეყანას ახალ რელიგიას მოუტანსო. ასიტამგაიხარა მისი ხილვისგან, მაგრამ დანაღვლიანებული წავიდა,რადგან ძალზე მოხუცი იყო და იცოდა, რომ ვერ მოესწრებოდა ამდღეს.

მამა უფლისწულს განმარტოებაში ზრდიდა, რათა სასახლის გარდაამ ქვეყანაზე სხვა ცხოვრების შესახებ არაფერი სცოდნოდა.ცდილობდა, წუთისოფლის ვაება და ბოროტება მას არ შეხებოდა.

მე19 ს-ის მონღოლური ფერწერა, ბუდაშაკიამუნი ბოდჰისატტვა ავალოკიტეშვარასა

და მანჯუშრის შორის მჯდომარე

თექვსმეტი წლისას მეფის ასული შერთეს ცოლად და შვილიცშეეძინა.ერთ დღეს სიდჰართამ ეტლიდან ქუჩაში მშვილდივით მოხრილი ადამიანი დაინახა, რომელიც ძლივსმოძრაობდა ხელჯოხის დახმარებით, და განცვიფრდა, ეს რა არისო? მეეტლემ უთხრა: ნუ გიკვირს, ეს სიბერეა,რომელიც ყველა დაბადებულის ხვედრიაო. შინ დაბრუნებულუი სიდჰართა ნაღვლიან ფიქრებს მიეცა.ერთ დღესაც მან სნეულებისაგან დაუძლურებული კაცი დაინახა და გაიგო სნეულების შესახებ, რომელიცყველა ადამიანს ემუქრება.მესამედ სიდჰართამ დაინახა გაუნძრევლად მწოლიარე ადამიანი, რომელიც სადღაც მიჰყავდათ. როცა იკითხა,უთხრეს ეს მკვდარია, ყველა დაბადებულის ხვედრი ეს არისო.ბოლოს სიდჰართამ თავგადაპარსული, ყვითელ სამოსელში გახვეული კაცი დაინახა და, როცა იკითხა, ესვინღა არისო, უთხრეს ეს არის ასკეტი (განდეგილი), რომელიც ხეტიალობს ამქვეყნად, რათა ჭეშმარიტებასმიაგნოს და ამ წუთისოფლის ცოდვა-ბრალის საიდუმლო ამოხსნასო, ადამიანები იხსნას ამქვეყნიურისატანჯველისაგანო.და მიატოვა 29 წლის სიდჰართამ სასახლე, მშობლები, ცოლი და შვილი და მოხეტიალე ასკეტის გზას დაადგა.შვიდი წელი იხეტიალა სიდჰართამ, ბევრი მოძღვარი და ბრძენი მოინახულა, მაგრამ მათმა სიბრძნემ არდააკმაყოფილა: ვერ დაინახა მათ ნააზრევში ჭეშმარიტება, რომელიც ადამიანებს ხსნას მოუტანდა. ვერცასკეტურმა ცხოვრებამ ვერ დაანახა გზა ხსნისაკენ. ბოლოს, ერთი ლეღვის ხის ძირას დაჯდა ფეხმორთხმულიდა ჭეშმარიტების გამოცხადებას დაელოდა.მართლაც, სიდჰართამ მიიღო ჭეშმარიტების გამოცხადება, რამაც სახე გაუსხივოსნა, სიდჰართას ბუნებასრულიად გარდაიქმნა - ეს გამოღვიძებას ჰგავდა. ამიტომ ეწოდა მას ბუდა, რაც ნიშნავს „გამოღვიძებულს“ და„გასხივოსნებულს“.ამის შემდეგ ორმოცი წლის განმავლობაში ბუდა დადიოდა ინდოეთის ქალაქებში და ქადაგებდა თავისმოძღვრობას. მას უამრავი მიმდევარი გამოუჩნდა და ინდოეთის ფარგლებს გასცდა. ღრმად მოხუცებული კიიგი გარდაიცვალა, მიაღწია რა ნირვანას.

44

ბუდიზმის ძირითადი პრინციპებიბუდას მოძღვრების - ბუდიზმის საფუძველია ოთხი ჭეშმარიტება:1. ეს ქვეყანა სავსეა სულიერი და ფიზიკური ტანჯვით: ტანჯვაა დაბადება, სნეულება, სიყვარულიც და

საყვარელ არსებასთან განშორებაც ტანჯვაა, ტანჯვაა სიბერე და, საბოლოოდ, სიკვდილი.2. არსებობს ტანჯვის მიზეზი. ეს არის სიცოცხლის, ყოფნის სურვილი, ლტოლვა ქონებისა და დიდების

მოხვეჭისკენ.3. შესაძლებელია ტანჯვის თავიდან აცილება: ამისთვის ადამიანმა უარი უნდა თქვას ყოველგვარ სურვილზე.4. არსებობს ტანჯვის აცილების სხვა გზა, რაც ადამიანებს საბოლოო ხსნას მოუტანს.ხსნის გზა რვა საფეხურისგან შედგება:1.2.3.4.5.6.

მართალი სარწმუნოება, რათა სწამდეს ეს ოთხი ჭეშმარიტება.მართალი განზრახვა, რათა ადამიანი იქცეოდეს იმ ოთხი ჭეშმარიტების თანახმად.მართალი ზრახვები, რათა უარი თქვას სიცრუეზე, ცილისწამებაზე...მართალი ქმედება, რათა არ ავნოს ცოცხალ არსებებს - არც ადამიანს, არც ცხოველს, არც მწერს.მართალი ცხოვრება, რათა პატიოსნებით მოიპოვებდეს ცხოვრების სარჩოს.მართალი ძალისხმევა, რათა მუდამ იშორებდეს ამაო ფიქრებსა და ცუდ გავლენებს.

7. მართალი მეხსიერება, რათა მუდამ ახსოვდეს, თუ კიდე რა დარჩა შეუსრულებელი ჭეშმარიტი ცხოვრებისგზაზე.

8. მართალი თვითჩაღრმავება, რათა მიაღწიოს შინაგან სიმშვიდეს, აღარ აღელვებდეს მიწივრი ზრახვები, არც

სიხარული სრულყოფილების მიღწევისა და საბოლოო გათავისუფლების გამო.მხოლოდ ხსნის გზის რვა საფეხურის გავლის შემდეგ მიაღწევს ადამიანი ხსნას, ბუდასავით გასხივოსნებას,გამოღვიძებას ცრუ ცხოვრებიდან, რომელიც ცუდი და მტანჯველი სიზმარია, ჭეშმარიტ ცხოვრებაში. ამგამოღვიძებას ბუდიზმში ნირვანა ეწოდება: ეს არის სრული სიმშვიდე - არც სიცოცხლე, არც სიკვდილი.

ბუდიზმის დაარსებაძველი წელთაღრიცხვის VI თუ V საუკუნეში თანამედროვე ნეპალისა და ინდოეთის საზღვარზე, მდინარეგანგის ხეობაში, სამეფო ოჯახში დაიბადა ვაჟი, რომელსაც სახელად სიდჰართა დაარქვეს. ჯერ კიდევ შობამდებრძენებმა უწინასწარმეტყველეს, რომ თუ ბავშვი სასახლის კედლებსა და გალავანს არ დატოვებდა,მსოფლიოს მბრძანებელი გახდებოდა, თუ არა, მისგან დიდი წმინდანი, ახალი რელიგიის მოძღვარიგამოვიდოდა.

როცა დაიბადა, ახალშობილი მოხუცმა ბრძენმა ასიტამ მოინახულა და დაადასტურაბრაჰმანების წინასწარმეტყველება: ეს ბავშვი სწორედ ის არის, ვინცქვეყანას ახალ რელიგიას მოუტანსო.ასიტამ გაიხარა მისი ხილვისას, მაგრამდანაღვლიანებული წავიდა, რადგან ძალიან მოხუცი იყო და იცოდა, რომ ვერმოესწრებოდა ამ დღეს.მამა უფლისწულს განმარტოებაში ზრდიდა, რათა სასახლის გარდა ამ ქვეყანაზესხვა ცხოვრების შესახებ არაფერი სცოდნოდა. ცდილობდა, წუთისოფლის ვაება დაბოროტება მას არ შეხებოდა. თექვსმეტი წლისას მეფის ასული შეართვეს ცოლადდა შვილიც შეეძინა.ერთ დღეს სიდჰართამ ეტლიდან ქუჩაში მშვილდივით მოხრილი ადამიანი დაინახა,რომელიც ძლივს მოძრაობდა ხელჯოხის დახმარებით, და განცვიფრდა, ეს რა

არისო? მეეტლემ უთხრა: ნუ გიკვირს, ეს სიბერეა, რომელიც ყველა დაბადებულისხვედრიაო. შინ დაბრუნებული სიდჰართა ნაღვლიან ფიქრებს მიეცა.ერთ დღეს მან სნეულებისგან დაუძლურებული კაცი დაინახა და გაიგო სნეულებისშესახებ,რომელიც ყოველ ადამიანს ემუქრება.

მესამედ სიდჰართამ დაინახა გაუნძრევლად მწოლიარე ადამიანი, რომელიც სადღაც

45

მიჰყავდათ. როცა იკითხა, უთხრეს, ეს მკვდარია, ყველა დაბადებულის ხვედრიეს არისო.ბოლოს სიდჰართამ თავგადაპარსული, ყვითელ სამოსელში გახვეული კაცი დაინახადა როცა იკითხა, ეს ვინღა არისო, უთხრეს: ეს არის ასკეტი, რომელიცხეტიალობს ამქვეყნად, რათა ჭეშმარიტებას მიაგნოს და ადამიანები იხსნასამქვეყნიური სატანჯველისგანო.და მიატოვა 29 წლის სიდჰართამ სასახლე, მშობლები, ცოლი და შვილი დამოხეტიალე ასკეტის გზას დაადგა. შვიდი წელი იხეტიალა სიდჰართამ, ბევრიმოძღვარი მოინახულა, მაგრამ მათმა სიბრძნემ არ დააკმაყოფილა: ვერ დაინახამათ ნააზრევში ჭეშმარიტება, რომელიც ადამიანებს ხსნას მოუტანდა. ვერცასკეტურმა ცხოვრაბამ ვერ დაანახა ხსნის გზა. ბოლოს, ერთი ლეღვის ძირშიდაჯდა ფეხმორთმული და ჭეშმარიტების გამოცხადებას დაელოდა.მართლაც, სიდჰართამ მიიღო ჭეშმარიტების გამოცხადება, რამაც სახეგაუსხივოსნა, სიდჰართას ბუნება სრულიად გამოიცვალა- ეს გამოღვიძებასჰგავდა, ამიტომ ეწოდა მას ბუდა, რაც ნიშნავს „გასხივოსნებულს“.ამის შემდეგ ორმოცი წლის განმავლობაში ბუდა დადიოდა ინდოეთის ქალაქებში დაქადაგებდა თავის მოძღვრებას. მას უამრავი მიმდევარი გამოუჩნდა დაინდოეთის ფარგლებს გასცდა.

რესურსები ინტერნეტში· ბუდიზმი შესავალი (რუსულად) [1]· ბუდისტური განათლების და ინფორმაციის ქსელი (ინგლისურად) [2]· ბუდისტური ბიბლიოთეკა (ინგლისურად) [3]

მინიშნებები[1] http://buddhism.org.ru/[2] http://www.buddhanet.net/[3] http://www.abuddhistlibrary.com/Buddhism/J%20-%20Navigation%20Pages%20and%20A%20List%20of%20Books/

Navigation%20Pages/Home%20page.htm

46

ათეიზმიათეიზმი (ბერძნ. άθεος, ღმერთის გარეშე) — მსოფმხედველობა,რომელიც უარყოფს ღმერთის, ღვთაებების და სხვა ზებუნებრივიძალების არსებობას. ათეისტებს ზოგადად არელიგიურებადმიიჩნევენ, თუმცა ზოგიერთი რელიგია, როგორიცაა ბუდიზმი,ათეისტურად ხასიათდება.ათეისტის ქართული შესატყვისია ურწმუნო (და არა უღვთო,ვინაიდან ეს უკანასკნელი უფრო ადამიანის ხასიათს გამოხატავსვიდრე მის შეხედულებებს).

განსაზღვრებანიმატერიალისტური ათეიზმი არ ცნობს ზებუნებრივ მოვლენებს დამათ ამსახველ ნაწერებსა თუ მონათხრობს, ამბებს მათ შესახებ

ათეიზმის სიმბოლო, რომელიც ათეიზმსმეცნიერებათა შუაგულში ათავსებს უნდობლობას უცხადებს და უგულებელჰყოფს, შესაბამისად, იგი

უარყოფს ნებისმიერი ღვთაებისა თუ ღმერთის არსებობას.ათეისტური შეხედულება რაციონალიზმს ეყრდნობა, მაგრამ,მიუხედავად ამისა, თითოეული ათეისტის განათლებასა დაკულტურიდან გამომდინარე ათეიზმის განსხვავებული ფორმებიარსებობს. აუცილებელია ათეიზმის გამიჯვნა აგნოსტიციზმისაგან,რამეთუ ეს უკანასკნელი არ უარყოფს ზებუნებრივის არსებობას,აგნოსტიციზმის თანახმად, მისი შეცნობა უბრალოდ აღემატებაადამიანის შესაძლებლობებს.

ათეიზმის მკაფიო განსაზღვრება დაბრკოლებულია იმის გამო, რომზოგჯერ იგი ერთდროულად აღნიშნავს რწმენის არქონასა დასარწმუნოების გააზრებულ და რეალურ უარყოფას. ამ ხარვეზისშესავსებად მრავალნაირი განსაზღვრება იქნება მოწოდებული,რომელთა უმრავლესობაც ათეიზმს განსაზღვრავს როგორც ამათუ იმ ღვთაების რწმენის არქონას.

გარდა ამისა, ღვთაებრიობის მრავალგვარ განსაზღვრებასერთგვარი განუსაზღვრელობა შემოაქვს ათეიზმის ცნებაში.

პლატონის აპოლოგიაში, სოკრატეს (სურათზე)მელეთოსმა ღმერთების ურწმუნობა დასწამა.

ათეიზმის მიერ უკუგდებული მოვლენები შეიძლება იწყებოდესღმერთის გაპიროვნებული გამოსახულების (როგორც მაგალითადქრისტიანობაში) უარყოფიდან ყოველგვარი სულიერი,

ზებუნებრივი და ტრანსცენდენტალური რეალობის (მაგ. ბუდიზმსა და ინდუიზმში) უარყოფამდე.

47

მეცნიერული ათეიზმიგანმანათლებლობის ხანიდან მოყოლებული მეცნიერების წინსვლასაშუალებას იძლევა სულ უფრო და უფრო დამაკმაყოფილებლადაიხსნას სამყარო ღმერთის (ცნების) მოუშველებლად. ამისსაილუსტრაციოდ გამოდგება ცნობილი გასაუბრება ნაპოლეონსადა პიერ სიმონ ლაპლასს შორის:

ნაპოლეონი : ბატონო ლაპლას, თქვენს სისტემაში ვერსადწავაწყდი ღმერთის ხსენებას.ლაპლასი : ეგ ჰიპოთეზა არ დამჭირვებია.

მეცნიერთა გარკვეული ნაწილი არ ეთანხმებოდა ლაპლასს დააღნიშნავდა, რომ გულდასაწყვეტია ლაპლასის მომჭირნეობა იმჰიპოთეზის მიმართ, რომლის „ღირსებაც არის ის, რომ იგიყველაფერს ხსნის“, ამაზე ლაპლასს ფრანგი იმპერატორისათვისმიუგია:

ეგ ჰიპოთეზა, ბატონო ჩემო, ხსნის, უეჭველად, ყველაფერს, პიერ სიმონ ლაპლასი — მეცნიერულიმაგრამ არაფრის წინასწარმეტყველების საშუალებას ათეიზმის სიმბოლო

იძლევა. ჩემი კი, როგორც მეცნიერის მოვალეობაა, ისეთინაშრომების მოწოდება, რომელთაც შეუძლიათ წინასწარმეტყველება.

მაშინ როდესაც ცოდნა სამყაროს შესახებ (უფრო ზოგადად კი მეცნიერება) თავისი განვითარების საწყისეტაპზე იყო, ოკამის სამართებელი (ანუ მომჭირნეობის პრინციპი) მორწმუნეთა მხარეს იხრებოდა, რამეთუღვთისმეტყველები კაცობრიობის რთულ კითხვებს მარტივ, ადვილად გასაგებ პასუხებს სცემდნენ, ესამართლებს ღმერთის ჰიპოთეზის მოხმობას რაციონალურ მსჯელობებში.არისტოტელეს მოსაზრება წესად იყო ქცეული: მცირედ განჭვრეტადი მთვარისქვეშა სამყარო, რომელსაცგანაგებს ცალმიმართული მოძრაობანი (წონის მქონე სხეულთა ვარდნა, წყლის ორთქლის აღმასვლა)უპირისპირდებოდა, მთავრის სფეროს მიღმა მდებარე, ციურ სამყაროს რომელიც სრულიად გასაგები იყო დარომელიც საუკუნო ციკლებისაგან შედგებოდა; მთელი სირთულე „სხვა, ღვთიურ სამყაროში“ იყოგადატანილი.მაგრამ მეცნიერების განვითარების კვალად წარმოჩნდა ისეთი მოვლენები და ცნებები, რომელთასაშუალებითაც შესაძლებელი გახდა სამყაროს ახსნა ღვთიური ჩარევის გარეშე.მეცნიერული ათეიზმი განისაზღვრება როგორც მიდგომა, რომლის მიხედვითაც რწმენის როლი სამყაროსახსნაში ძალადაკარგულია.

48

მართმადიდებელი ეკლესიის წმინდანებისამებასამება - არის ჭეშმარიტად ერთი ღმერთი, სამპიროვანი ღმერთი:მამა ღმერთი, ძე ღმერთი და სულიწმინდა ღმერთი. წმინდა სამებისამ ერთის მხრივ არაჩვეულებრივი ბუნების აღსაქმელად წმინდამამები სამებას მზეს ადარებდნენ, რადგანაც არის პლანეტა მზერომლისაგან გამოდის სითბო და სინათლე. საოცარია მაგრამ ამშეხედულებას თავისებური ანარეკლი აქვს რეალობაშიც.მოგეხსენებათ რომ, მზე რომლიდანაც სითბო და სინათლემოედინება შეესაბამება მამა ღმერთს, სითბო - სულიწმინდაღმერთს, ხოლო სინათლე - ძე ღმერთს. ეს უკანასკნელი ჩვენროგორც ვიცით არის იესო ქრისტე. ამასთან უნდა აღინიშნოს ისიცრომ როგორც სინათლეს აქვს ორი ბუნება, დიახ ორი ბუნება:ტალღური და კორპუკსულური (ფოტონები) ასევე ძე ღმერთსაცაქვს ორი ბუნება: ღვთაებრივი და განკაცების შემდეგ კაცობრივიც.

· მამა - ღმერთია ძესთან და სულიწმინდასთან ერთად. წმინდა სამება, ანდრია რუბლიოვი· ძე - ღმერთია მამასთან და სულიწმინდასთან ერთად.· სულიწმინდა - ღმერთია მამასთან და ძესთან ერთად.მათი (მამის, ძის და სულიწმინდის) განცალკევებით, ღმერთად მოაზრება არ შეიძლება. სამება განუყოფელიადა ერთარსია. ერთ-ერთი წმინდა ღვთისმეტყველი მამა ბრძანებს „ისინი (წმ. სამების ღვთაებრივი პირები)იმდენად ერთნი არიან ბუნებით, რამდენადაც განსხვავდებიან პიროვნულად.“· მამა - უშობელია, დაუსაბამოა.· ძე - მამისაგან შობილია (არა ქმნილი), საუკუნეთა (დროთა) უწინარეს ე.ი. დროის მიღმა - დაუსაბამოა.· სულიწმინდა - მამისაგან გამოვალს - დაუსაბამოა.

ტექსტი ქსე-დანსამება – ქრისტიანული ღვთისმეტყველების უმთავრესი დოგმატი, რომლის მიხედვით, ღმერთი ერთი თავისიარსებით, მაგრამ „სამგვამოვანია“ (სამპიროვანი); მამა ღმერთი, ძე ღმერთი (ლოგოსი — „სიტყვა“ )დასულიწმინდა; სამების წევრნი თანასწორნი და თანაარსებულნი არიან. ტერმინი „სამება“ ახალ აღთქმაში არგვხვდება. იგი ჩნდება II საუკუნის მიწურულში (თეოფილე, ტერტულიანე), მოძღვრება სამების შესახებგანვითარდა III საუკუნეში (ორიგენე). კონცეფციამ ღვთაების „სამგვამოვნების“ შესახებ ქრისტიანულეკლესიაში მწვავე დისკუსია გამოიწვია (ე. წ. ტრინტარული პაექრობანი). სამების დოგმატი შემუშავდა ნიკეისპირველ საეკლესიო (325) და კონსტანტინოპოლის პირველ საეკლესიო (381) კრებებზე. (ლიტ. ლომინაძე ბ.,ქსე, ტ. 8, გვ. 711, თბ., 1984)

49

იხილეთ აგრეთვე· წმინდა სამების საკათედრო ტაძარი

მამა ღმერთიმამა ღმერთი - წმინდა სამების პირველი ჰიპოსტასი. მამა ღმერთი, ძე ღმერთისა და სულიწმინდა ღმერთისთანასწორი ღმერთია, რომლებიც სამივე ერთად ერთ ღმერთს სამებას შეადგენენ.

იესო ქრისტეიესო ქრისტე (ბერძნ. Ίησους, ებრ. עשוהי[იეჰოშუა] ნიშნავს "იჰვჰ არის გადარჩენა",ხოლო ქრისტე წარმოდგება ბერძნულიდანchristós [მირონცხებული] და ებრაულიმესიის შესატყვისია; *ძვ. წ. 8–2–დან ა. წ.29–36–მდე), ასევე ცნობილი როგორციესო ნაზარეველი — ქრისტიანულიეკლესიის თავი და დამფუძნებელი,

ქრისტიანთა შეხედულებით ქრისტე არისღვთის ძე, ღვთის სიტყვა, სამების მეორეჰიპოსტასი (ღვთაებრივი პირი / წევრი),მაცხოვარი, მხსნელი. ბიბლიის ახალიაღთქმის მიხედვით იგი შვამარადქალწულმა, ყოვლადწმინდამარიამმა, უბიწო ქალწულმა, რომელსაცმთავარანგელოზმა გაბრიელმა ახარა,რომ უფალია მასთან და რომ სული წმიდამოვიდოდა მასზე, და ძალი მაღლისადაფარავდა,იგი მიუდგებოდა(დაორსულდებოდა),

შობდა ძეს და

უწოდებდა მას სახელს იესო, ეწოდება მასძე მაღლისა, იმეფებს იგი საუკუნოდ დამის სუფევას არ ექნება დასასრული.ქ.ბეთლემში (ებრ. ბეთლეჰემ - სახლი პურისა), ქვაბში (გამოქვაბულში) იშვა მესია. მამობილმა იოსებმაახალშობილი იესო ღვთისმშობელთან ერთად ანგელოზისაგან წინასწარუწყებით ეგვიპტეში გაარიდაებრაელთა ტირანს ჰეროდეს, რომელმაც შეიტყო რა მოგვებისაგან, რომ ახდა წინასწარმეტყველება და იშვაიუდეველთა მეფე, ჩათვალა ეს ამქვეყნიური სამეფო ტახტის დაკარგვად და ამის შიშით გასცა ბრძანებაგაეჟლიტათ ორი წლის ასაკამდე შობილი ყველა ყრმა . ის კი გადარჩა, გაიზარდა, დაბრუნდა, იქადაგაპალესტინაში ახალი მოძღვრება, გაიჩინა მოწაფეები (12 მოციქული და არამარტო, 70 მოწაფე დამოსახლეობა), განიცადა სინედრიონის სასტიკი დევნა, ბოლოს იუდას ღალატით შეიპყრეს, აწამეს, ეკლისგვირგვინი დაადგეს, ჯვარი აზიდვინეს გოლგოთის მთაზე და ჯვარს აცვეს ორ ავაზაკთან ერთად, სამი დღისშემდეგ კი მკვდრეთით აღსდგა.

ყოველივე ეს მოთხრობილია ოთხ კანონიკურ სახარებაში: მათეს, მარკოზის, ლუკას და იოანესი. ძე ღვთისა,იესო მდინარე იორდანეში მონათლა იოანე ნათლისმცემელმა, ქადაგებდა სიკეთეს, სამართლიანობას, მოყვასის

ღმერთი ძლიერი, მარადისობის მამა, მშვიდობის მთავარი...( ესაია 9,6 )

5,1 )

დუმს მპარსველთა წინაშე, მასაც არ დაუძრავს ბაგე... ( ესაია 2-7 )

ოცდაათნი ვეცხლნი და შევიხუენ სახიდ უფლისა სადნობელად მიმართ... ( ზაქ. 11,12-13 )

50

სიყვარულს, ჭეშმარიტ, მაცხოვნებელ, ცოცხალ სარწმუნოებას. ქრისტიანებს სწამთ იესოს მეორედ მოსვლის,როცა გაიმართება საშინელი სამსჯავრო და მაცხოვარი განიკითხავს, ყველას თავის საქმეთაებრ მიაგებს,ადგილს მიუჩენს ცოდვილებს და უცოდველთ, დაამყარებს წმინდანთა ათასწლოვან მეუფებას.

წინასწარმეტყველება მესიას პირველ მოსვლაზეუფალი ხშირად ელაპარაკებოდა ისრაელიანებს წინასწარმეტყველთა პირით კაცობრიობის გამომხსნელის -მესიას (ცხებულის, ე.ი. ქრისტეს) მოსვლაზე. ასე მაგალითად, ესაიამ იესო ქრისტეს შობამდე 700 წლით ადრეიწინასწარმეტყველა მისი მოსვლა. აი მისი სიტყვები:

„რადგან შეგვეძინა შვილი, მოგვეცა ძე და უფლობა იყო მის ბეჭებზე, ეწოდა სახელად საკვირველი მრჩეველი,[1]

მიქა წინასწარმეტყველმა (მიახლ. 737–690 ქრისტეს შობამდე) კი მისი შობის ადგილიც კი მიანიშნა:

„და შენ, ბეთლემ, სახლი ეფრათასი, მცირე ხარ ყოფად ათასეულთა შორის იუდასთა, რამეთუ შენგან გამოვიდესჩემდად ყოფადი, მთავრად ისრაჱლსა ზედა და გამოსავალნი მისნი დასაბამით დღეთაგან საუკუნოჲსათა... ( მიქა

[2]

რაც თანამედროვე ქართულ ენაზე შემდეგნაირად ჟღერს:

„...შენ კი, ეფრათას ბეთლემო, უმცირესი ხარ იუდეას ათასეულთა შორის, მაგრამ შენგან გამოვა ხელმწიფეისრაელში და ძველითგან იქნება მისი წარმოშობა, საუკუნო დღეებიდან...“

ესაიას (7-8 ასეული წლის წინ ქრისტეს შობამდე) წიგნის 53-ე თავი კი მესიას მოსვლის მთავარ მიზანზემოგვითხრობს - ცოდვის უარყოფით კაცობრიობის მოქცევა ღმერთისაკენ და ყოველი ადამიანისხსნა,საკუთარ თავზე სიკვდილის მიღება მათი ცოდვების გამო.ესაიამ იწინასწარმეტყველა მესიას, კაცობრიობის მხსნელის, იესო ქრისტეს დაბადება. მან ისე ცხადადგადმოსცა ქრისტეს შობის ისტორია, მისი ცხოვრება, ვნება, სიკვდილი და აღდგომა, რომ კაცი იფიქრებს, მანმაშინ უკვე ნახაო ის, რაც მრავალი ასეული წლის შემდეგ მოხდა და რაც ჩაწერილია ახალ აღთქმაში.

„ ამოიზარდა როგორც მორჩი მის წინაშე და როგორც ფესვი ურწყული მიწიდან; არც ღირსება ჰქონია და არცმშვენება, რომ ზედ შეგვეხედა, არც იერი, რომ მივეზიდეთ. საძულველი იყო, კაცთაგან ათვალწუნებული,გატანჯული და სნებამორეული, ერთი იმათგანი, ვისაც პირს არიდებენ. საძულველი იყო და არად ვაგდებდით.ნამდვილად კი, მან იკისრა ჩვენი სნებები და იტვირთა ჩვენი სატანჯველი; ჩვენ კი გვეგონა, ღვთისგან იყონაცემ-ნაგვემი და დამცირებული. მაგრამ ის ჩვენი ცოდვებისთვის იყო დაჭრილი, ჩვენი უკეთურობებისთვისდალეწილი; მასზე იყო სასჯელი ჩვენი სიმრთელისთვის და მისი წყლულებით ჩვენ განვიკურნეთ. ყველანიცხვრებივით დავეხეტებოდით, თითოეული ჩვენ-ჩვენ გზას ვადექით, უფალმა კი მას შეჰყარა ყოველი ჩვენგანისუკეთურება. ევნო და ეწამა, მაგრამ არ დაუძრავს ბაგე; კრავივით დასაკლავად მიიყვანეს და, როგორც ცხვარი

[3]

ზაქარიამ (მე-6 საუკუნე ქრისტეს შობამდე) იწინასაწარმეტყველა ადამის ძის მიერ ქრისტეს 30 ვერცხლადგაცემა:

„...და ვთქუ მათდა მიმართ: უკეთუ კეთილ არს წინაშე თქუენსა, მოეცით, აღწონეთ სასყიდელი ჩემი, ანუ უკუნთქჳთ. და აღწონეს სასყიდელი ჩემი ოცდაათნი ვეცხლნი და თქუა უფალმან ჩემდამო: დასხენ ეგენიგამოსადნობელსა და განიხილე, უკეთუ გამოცდილ არს, ვითარსახედ გამოვიცადე მათთჳს და მოვიხუენ

[4]

51

იხილეთ აგრეთვე· ქრისტეს სუდარა

სქოლიო[1][2][3][4]

http://www.orthodoxy.ge/tserili/biblia/esaia/esaia-9.htmhttp://www.orthodoxy.ge/tserili/mtskheturi/miq1-5.htmhttp://www.orthodoxy.ge/tserili/biblia/esaia/esaia-53.htmhttp://www.orthodoxy.ge/tserili/mtskheturi/zaq11-14.htm

სულიწმინდასულიწმიდა – მესამე პირი წმიდა სამებისა, არის ისეთივე ჭეშმარიტი და ძლიერი ღმერთი, როგორიც მამაღმერთი და ძე ღმერთი. საღმრთო წერილი ამოწმებს სულიწმიდის ღმრთაებრიობას,როცა მიაწერს მასღვთიურ თვისებებს – ყოვლისმეცნიერებას, ყოვლისშემძლეობას, ყველგანმყოფობას, ღვთიურ სახელს,ღვთიურ მოქმედებას.პიროვნული თვისება სულიწმიდისა არის წინა საუკუნეთა მამისაგან გამომავლობა. ეს პიროვნული თვისებასულიწმიდისა ცხადად გამოხატა იესო ქრისტემ შემდეგი სიტყვებით:„რაჟამს მოვიდეს ნუგეშინის-მცემელი იგი,რომელი მე მოვავლინო თქუენდა მამისა ჩემისა მიერ, სული ჭეშმარიტებისაჲ, რომელი მამისაგან გამოვალს,მან წამოს ჩემთვის“ (ინ· 15, 26)

რესურსები ინტერნეტში· სიტყვა სულიწმინდის შესახებ ანუ სულთმოფენობისათვის (წმ. გრიგოლ ნოსელი) [1]· სულიწმინდის სამგვარი გამოვლინების შესახებ კაცობრიობაში (წმ. მაქსიმე აღმსარებელი) [2]· სულთმოფენობა [3]

მინიშნებები[1] http://www.orthodoxy.ge/gvtismetkveleba/noseli_sultmofenoba.htm[2] http://www.orthodoxy.ge/gvtismetkveleba/maqsime_sulitsminda.htm[3] http://miracle.ge/lofiversion/index.php/t2425.html

52

მარიამ ღვთისმშობელიმარიამ ღვთისმშობელი, ქალწული მარიამი, დედაღვთისა მარიამი (იუდეურ-არამ. םירמ მარიამ"მწარე"; არაბ. ميرم (მარიამ); ბერძნ. Μαριάμ, მარიამ,Μαρία, მარია) — ახალი აღთქმის თანახმად იყოიესო ნაზარეველის დედა, რომელიც მისი დაბადებისჟამს იოსების ცოლი იყო (მათე 1:18-20, ლუკა 1:35).არაკანონიკური ნაშრომების თანახმად მისიმშობლები იყვნენ იოაკიმი და ანა, შემდეგშიწმინდანებად შერაცხული. ლუკას სახარებისთანახმად მარიამმა ანგელოზი გაბრიელისგანშეიტყო მასში იესოს ჩასახვის შესახებ სული წმინდისმეშვეობით.

მარიამი ერთ-ერთი ყველაზე პატივცემულიწმინდანია ქრისტიანულ სარწმუნოებაში,განსაკუთრებით რომალ კათოლიკებსა დამართლმადიდებლებს შორის. ქრისტიანულითეოლოგიის ნაწილი, რომელიც მარიამს ეხებაცნობილია როგორც მარიოლოგია. მარიამის ამქვეყნად მოვლენას მართლმადიდებლები,კათოლიკები და ანგლიკენური ეკლესია ყოველიწლის 8 სექტემბერს აღნიშნავს.

ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ვლადიმირის ღვთისმშობლის ხატი

მშობლებიყოვლადწმინდა დედა ღვთისა იშვა უნაყოფო და მოხუცებული მშობლებისგან ქალაქ ნაზარეთში, რომელიცმთის ფერდობზე იყო შეფენილი და იერუსალიმს სამი დღის სავალი აშორებდა.წინასწარმეტყველთა უწყების მიხედვით, ქვეყნიერების აღთქმული მხსნელი დავითის ტომიდან უნდაწარმომდგარიყო, მაგრამ ბაბილონის ტყვეობის შემდეგ დავით მეფის შთამომავლები ნელ–ნელა უფლებებსკარგავდნენ. მას შემდეგ, რაც მაკაბელთა გვარი გაძლიერდა, სამეფო შტოს ყოველგვარი გამორჩეულობაგაქრა და ის სხვა ხალხს გაუთანაბრდა.როდესაც წინასწარმეტყველთა მოსწავებული დრო დადგა და სკიპტრა უცხოტომელ ჰეროდეს გადაეცა, როცარომაელთა ყოვლისდამრღვეველი ხელმწიფება დაიწყო, ზნეობრიობა და რელიგია სრულიად დათრგუნულიაღმოჩნდა.მაშინ იუდეველებმა გააცნობიერეს, რომ დანიელის მიერ დათქმული ჟამი იწურებოდა დამოუთმენლად დაუწყეს ლოდინი მესიას.ნაზარეთში ღვთისმოსავი ცოლ–ქმარი ცხოვრობდა

53

იოაკიმე და ანა. იოაკიმე იუდას სამეფოს ტომისშთამომავალი იყო, ხოლო ანა – აარონის ტომისღვთისმსახურის, მატთანის უმცროსი ასული. მატთანსსამი ქალიშვილი ჰყავდა – მარიამი, სოფიო და ანა.სოფიოს ასული ელისაბედი არის იოანე ნათლიმცემლისდედა. იოაკიმე და ანა ღვთის წინაშე მართლები იყვნენ დამის მცნებებსაც სუფთა გულით იცავდნენ. ისინიჩამომავლობით კი არა, უფრო მორჩილებითა დაგულმოწყალებით იყვნენ ცნობილნი.ამგვარად მიაღწიეს ღრმა სიბერემდე. მთელი მათიცხოვრება ღვთის სიყვარულით და მოყვასისადმითანაგრძნობით იყო განმსჭვალული. შემოსავლის ორმესამედს ყოველდღიურად გასცემდნენ.ბედნიერებიიყვნენ,მაგრამ უნაყოფობა მათ გულს მწუხარებითავსებდა. იმდროინდელი წარმოდგენით, უშვილობაშეურაცმყოფლად და უდიდეს სასჯელად ითვლებოდა. ესმით უფრო სამწუხარო იყო, რომ დავითის შთამომავლებსჰქონდათ იმედი, რომ მათგან აღთქმული მესიის შობითკაცობრიობის ხსნის იარაღად უნდა ქცეულიყვნენ.

მოზდოკის ივერიის ღვთისმშობლის სასწაულმოქმედიხატი

მათი ცოლ–ქმრული ცხოვრებიდან 50 წელი გავიდა დაისინი უშვილობის გამო იყვედრებოდნენ. კაკონისმიხედვით, რომელსაც ფარისევლები უჭერდნენ მხარს,

იოაკიმეს შეეძლო უნაყოფო ცოლთან გაყრა მოეთხოვა, მაგრამ მართალ ადამიანს უყვარდა ანა და პატივსსცემდა არაჩვეულებრივი მოკრძალებულობისა და ღვთისმოსაობის გამო. ამიტომ მასთან განშორება არსურდა.გულში ჩაკლული მწუხარებით, მაგრამ უდტრტვინველად ისინი ერთად ტვირთულობდნენ განსაცდელსდა მარხვით, ლოცვითა და ქველმოქმედებით აგრძელებდნენ ცხოვრებას. ერთმანეთს სიყვარულითგანამტკიცებდნენ და არ კარგავდნენ იმედს, რომ უფალს ყოველთვის შეუძლია მონის შეწყალება.დიდ დღესასწაულებზე მათ ჩვეულებად ჰქონდათ, რომ იერუსალიმში ასულიყვნენ. იოაკიმეც მივიდა ტაძრისგანახლების დღესასწაულზე, რათა თანამემამულეებთან ერთად მსხვერპლი შეეწირა, მაგრამღმვდელმთავარმა ისახარმა იოაკიმეს ძღვენი არ მიიღო, მას უშვილობა აყვედრა და უთხრა: ,,უფალმა რაღაცსაიდუმლო ცოდვის გამო მოგაკლო კურთხევა."სხვა თანატომელებმაც, რომლებიც იქ იყვნენ, დაუმატეს:,,შენარ გაქვს ნება, მსხვერპლი ჩვენთან ერთად შესწირო, იმიტომ რომ არ შეგიქმნია ისრაელის თესლი.

54

"იოაკიმესათვის ძნელი იყო ამგვარი ყვედრებისსახალხოდ მოსმენა და სახლში დაბრუნების ნაცვლადუდაბნოში წავიდა. 40 დღე და 40 ღამე მართალიმოხუცი ტიროდა, მარხულობდა და ლოცულობდა.მწუხარებას ცრემლით იქარვებდა. შესთხოვდაღმერთს, რომ სირცხვილი და ყვედრება აეცილებინადა სიბერეში მისთვის შვილი ებოძებინა.ამავე დროს, როდესაც ქმრის შეურაცხოფის ამბავიგაიგო, ანა უნუგეშიდ ატირდა და შინაურთაგანთავისი მწუხარება რომ დაეფარა, ბაღში გავიდა.დაფნის ხის ძირას მჯდარი არ წყვეტდა ტირილს დალოცულობდა შეურყეველი რწმენით, რომ ღმერთიძლიერია და კაცთაგან შეუძლებელს შეძლებს. ამდროს ცისკენ აღაპყრო თვალები და დაფნის ტოტებშიდაინახა ბუდე, რომელშიც უსუსური ბარტყებიისხდნენ. ამის გამო კიდევ უფრო მეტი ვედრებითგადმოიღვარა ლოცვა მისი გულიდან:,,უბედურიმხოლოდ მე ვარ–მოთქვამდა იგი – ამქვეყნად ყველაშვილებით ნუგეშობს. ცაში ჩიტებსა და მიწაზე მხეცებს დაშრიტე მწუხარება ჩემი

ნაყოფიერება მიეც, უფალო მიწაც დროულადაღმოაცენებს თესლსა და ყველაფერი ეს შენი კურთხევით ხდება! მხოლოდ მე ვარ ველი უნაყოფო,უსიცოცხლო და აღმოუცენებელი. მომხედე, უფალო, და ისმინე ჩემი ლოცვა!"უცებ მის წინაშე ღვთის ანგელოზი წარსდგა და უთხრა:,,ანა, უფალმა ისმინა შენი ლოცვები. შენ გეყოლებაშვილი და შენი თესლისაგან იკურთხება ყოველი ტომი დედამიწაზე. შენი ასულის სახელი იქნება მარიამი დაკაცობრიობა ხსნას მის მიერ მიიღებს."ანგელოზმა დაავალა ანას, რომ წასულიყოიერუსალიმში და უწინასწარმეტყველა, რომ ქმარს ოქროსჭიშკართან შეხვდებოდა. ღვთისსულიერი სიხარულით აღვსილმა ანამ წამოიძახა: ,,ცხოველ არს ღმერთი ჩემი.თუ შემეძინება ასული, მას ღმერთს შევწირავ. დაე,დღედაღამ მას ემსახუროს და მისი წმინდა სახელიგანადიდოს." ამ აღთქმის შემდეგ მან იერუსალიმისაკენ ისწრაფა, რათა უფლისათვის დიდება და მადლობაშეეწირა.ანგელოზი მართალ იოაკიმესაც გამოეცხადა, რომლელიც სალოცავად იტო უდაბნოში და უთხრა: ,,უფალმაშეიწყნარა შენი ლოცვა. შენი ცოლი შობს ასულს, რომელიც ყველას სიხარულს მოუტანს, წადი იერუსალიმშიდა იქ ოქროს ჭიშკართან იპოვი ცოლს შენსას, რომელსაც მე ეს უკვე ვაცნობე".იოაკიმე და ანა შეხვდნენ ერთმანეთს, ღვთის ტაძარს ერთად შესწირეს სამადლობელი მსხვერპლი და სახლშიცერთად დაბრუნდნენ იმის ღრმა რწმენით, რომ მიიღებდნენ ღვთისგან აღთქმულს.

55

მარიამის შობაყოვლადწმინდა ღვთისმშობელი მარიამიიშვა ნაკლებად ცნობილ ადგილას,ნაზარეთში. ის გამოვიდა დავითისტომიდან, რომელიც იმჟამადდამცირებული და

ვლადიმირის ღვთისმშობლის ხატი

ყოველგვარ ბრწყინველებას მოკლებული იყო. ამქვეყნიური დიდებადა პატივი არ შემორტყმია მის აკვანს. ყოველგვარი მიწიერიუპირატესობა გაფერმკრთალდა უხილავი დიდების შუქზე,რომელიც მრავალი საუკუნით ადრე ამზადებდა უფლის დედისშობას. მას კურთხეული და მომადლებული ეწოდა იმ დღიდანვე,როდესაც ქვეყნიერების მხსნელი ჩაისახა.ანგელოზის მითითებით ახალშობილს მარიამი დაარქვეს, რომელიცებრაულად „ქალბატონს“ ან „იმედს“ ნიშნავს. მარიამი გახდა დედაღვთისა და ამით ყოველივე ქმნილის ქალბატონად და იმედად იქცა.

ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის შობისხსენებაყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის შობის ხსენება, როგორცმართმადიდებელი ეკლესიის დღესასწაული, ჯერ კიდევ მე–4საუკუნეში დადგინდა. მოციქულთა სწორმა ელენემ ღვთისმშობლის ღვთისმშობლის ხარების ტაძარი კრემლში

შობის სახელზე აღმართა ტაძარი. ეს დიდი, საყოველთაო,ათორმეტთაგანი დღესასწაული უძრავია და 8(21) სექტემბერს აღესრულება. ეს არის განუყოფელისიხარულის დღესასწაული, რადგან ღვთისმშობლისგან ადამიანთა მთელი მოდგმა განახლდა.

56

ღვთისმშობლის შობის ტროპარიშობამან შენმან, ღვთიმშობელო ქალწულო, სიხარული აუწყა ყოველსა სოფელსა; რამეთუ შენგანაღმოგვიბრწყინდა მზე სიმართლისა, ქრისტე ღმერთი ჩვენი, დახსნა წყევა, და მოგვმადლა კურთხევა დაგანაქარვა სიკვდილი და მოგვანიჭა ჩვენ ცხოვრება საუკუნო.

ღვთისმშობლის შობის კონდაკიიოაკიმ და ანნა ყვედრებისაგან უშვილობისა, ხოლო ადამ და ევა ხრწნილებისაგან და სიკვდილისაგანთავისუფლდეს, უხსწნელო, დიდებულითა და პატიოსნი თა შობითა შენითა, ამას დღესასწაულობს ერიცაშენი, თანამდებობისა ბრალთასა ხსნილი, ღაღადებენ შენდამი: ბერწი შობს ღვთისმშობელსა და მზრდელსაცხოვრებისა ჩვენისასა.

შობის შემდეგექვსი თვის მარიამი დედამ გამოსაცდელად მიწაზე დააყენა. ბავშმა შვიდი ნაბიჯი გადადგა და დედისკალთამდე მიაღწია. გახარებულმა დედამ შვილი ხელში აიტაცა და აღთქმა დადო, რომ ვიდრე უფლის ტაძარშიარ მიიყვანდა მიწაზე ფეხს არ დაადგმევინებდა.როცა მარიამი ერთი წლის გახდა, იოაკიმემ დიდი ლხინი გადაიხადა. მან მოიწვია მღვდელმთავრები,მღვდლები, მწიგნობრები, პატივსაცემი მოხუცებულები.როცა მარიამი სამი წლისა გახდა, მშობლებმა აღთქმისამებრ ტაძარში მიიყვანეს, უბიწო ასულებმა ანთებულისანთლებით მიაცილეს ბავშვი ტაძრამდე, მღვდელმთავარმა მარიამი მკერდში ჩაიკრა.საკურთხეველშიშეიყვანა და ისე აკურთხა.უზენაესმა თავისი მადლი დაჰფინა ბავშვს და აღარ გატირებია შინისაკენგაბრუნებულ მშობლებს.ცხოვრობდა ტაძარში ქალწული, ვითარცა მტრედი და ანგელოზთა ხელით იღებდა საზრდოს, სანამ თორმეტიწლის არ გახდებოდა და უფლის ბრძანებით საპატრონოდ მოხუც ქვრივს, არ ჩააბარებდნენ.

ღვთისმშობლის მიძინება და სასწაულებიქრისტეს ამაღლებიდან მარიამ ღვთისმშობელმა იცოცხლა კიდევ 15 წელი წუთისოფელში. ადიდებდა თავისძეს და ემსახურებოდა თავისი ძის ტაძარს.როდესაც აღსასრულის დრო მოახლოვდა, იოანე ღვთიმეტყველისსახლიდან გამოსული, სადაც ცხოვრობდა, ავიდა ელეონის მთაზე და იქ თავის ძეს სული თვისი შეავედრა.ლოცვის დროს ყველა მცენარე იხრებოდა და თაყვანს სცემდა უფლის დედას.მიძინებამდე სამი დღით ადრემას მთავარანგელოზი გაბრიელი გამოეცხადა და აუწყა გარდაცვალების დღე, რომ უფალი, მისი ძე ელოდა მასქერუბიმებთან და სერაფიმებთან ერთად. თან მისცა სამოთხის ბაღიდან ზეთისხილის რტო, რომელიც ნათელსგამოსცემდა. ღვთისმშობელმა სთხოვა მთავარანგელოზს, ეთხოვა მისი ძისთვის და უფლისთვის, რომშეეკრიბა მოციქულები.ხილვის შემდეგ ის ტოტით ხელში დაბრუნდა სახლში იოანე ღვთისმეტყველთან ერთადდა აუწყა ნანახი. იოანემ შეატყობინა იაკობს, უფლის ძმას, რომელიც პირველი იერარქი იყო. დედეამ ღვთისამთქვა დღე, როცა დატოვებდა წუთისოფელს და დაიბარა, დაეკრძალათ გეთსამანიაში, სადაც დაკრძალულიიყვნენ მისი მშობლები – იოაკიმე და ანა, იოასებ დამწინდველი. მიძინების დღისთვის შეიკრიბა ყველამოციქული, რომლებიც ანგელოზების მიერ ზეციური ღრუბლით იყვნენ მოყვანილნი.როდესაცღვთსიმშობელმა გაიგო მოციქულების ამგვარი შეკრება, ადიდა ღმერთი.დადგა 15 აგვისტო. უცებ ტაძარი განათდა და მაცხოვარი ანგელოზებტან ერთად თავისი ღვთაებრივიბრწწყინვალებით იხილა ყველა იქ მყოფმა. ღვთიმშობელმა თავის ძეს უთხრა:"ღმერთო, მზად არის ჩემი გული.დაე, აღსრულდეს შენი სიტყვა!" და "უბიწო სული თვისი შეავედრა უფალს". უფალმა კი მისი წმინდა სულიანგელოზებთან ერთად ზეცაში აიტაცა. ანგელოზები გალობდნენ. მოციქულებმა იხილეს ეს სასწაულებრივიმსვლელობა, როდესაც ღვთსიმშობლის სულის ამაღლება დასრულდა, მისი სხეული და სახე ანათებდა,როგორც მზე.ვინც კი ეხებოდა მის წმინდა გვამს, იკურნებოდა.ამის შემდეგ მოციქულებმა პეტრე, პავლე დაიაკობმა აღიღეს მისი სხეული და წააბძანეს გეთსანანიისკენ. ხოლო იოანე წინ მიუძღოდასამოთხის ყლორტით

57

ხელში. გზაში მრავალნი მოიქცნენ შეშმარიტი სარწმუნოებისაკენ და მრავალი სასაწაული აღესრულებოდა.როდესაც მისი სხეული სამარხში ჩააბრძანეს, იერუსალიმში მოვიდა თომა მოციქული. მწარედ ატირდა, რომდაიგვიანა და ვერ შეძლო ღვთისმშობლის წმინდა გვამთან გამოთხოვება. დანარჩენ მოციქულებს შეეცოდათომა და გახსნეს ღვთიმშობლის საფლავი, მაგრამ შიგ მხოლოდ შესამოსელი იხილეს, გვამი არსად იყო.მოციწულები განცვიფრდნენ. მათ ღვთისმშობელის შესამოსელი დაინაწილეს, როგორც სიწმინდე. საღამოსშეევედრნენ უფალს: გაეხსნა საიდუმლო, თუ სად წავიდა ღვთისმშობლის გვამი. დასხდნენ სატრაპეზოდ.ჩვეულებრისვ ისინი პურის ნატეხს ტოვებდნენ ღვთის სახელზე და ტრაპეზის დამტავრების შემდეგადიდებდნენ წმინდა სამებას. მიმართავდნენ უფალს შემდეგნაირად:"უფალო იესო ქრისტე, შეგვეწიენ ჩვენ!"მაგრა მაშინ ტრაპეზის შემდეგ აიღეს უფლის სახელზე დატოვებული პური, მაღლა აღმართეს, თან აზრი იმისშესახებ თუ სად არის ღვისმშობლის სხეული,არ ტოვებდა მათ. უცებ მოესმათ ანგელოზების გალობა. იხილესღვთისმშობელი ანგელოზებს შორის. ღვთისმშობელმა უთხრა:"გიხაროდენ,რამეთუ მე თქვენთან ვარამიერიდან და უკუნისამდე".გახარებულმა მოციქულებმა შეჰღაღადეს: "ყოვლად წმინდაო ღვთისმშობელო,შეგვეწიენ და გვაცხოვნენ ჩვენ."ღვთისმშობელმა იცოცხლა 63 წელი. მისი მიძინების დღე აღინიშნება ახალი სტილით 28 აგვისტოს.

ღვთისმშობლის ხატები

····

ორანტაელეუსაოდიგიტრიააგიოსორიტისა

58

შვიდი მთავარანგელოზიშვიდ მთავარანგელოზთა სისტემა ანგელოლოგიის ძველიტრადიციიდან მომდინარეობს. სხვადასხვა წყაროებში შვიდმთავარანგელოზთა განსაზღვრება ერთმანეთს ეწინააღმდეგება და ასევეგანსხვავადება მათი პლანეტებზე - მზე, მთვარე, მერკური, ვენერა, მარსი,იუპიტერი და სატურნი - მფარველობა. ყველაზე ადრეული მინიშნებაშვიდ მთავარანგელოზზე მოიპოვება ენოქის I წიგნში (ეთიოპიური ენოქი),რომლის მიხედვით ისინი იყვნენ: მიქაელი, გაბრიელი, რაფაელი, ურიელი,რაგელი, ზარახიელი და რემიელი. რამდენიმე საუკუნით გვიანფსევდო-დიონისიუსი მათ ამგვარად აყალიბებს: მიქაელი, გაბრიელი,რაფაელი, ურიელი, ქამუელი, იოფიელი და ზადკიელი. რომის პაპიგრიგოლ I-ის კლასიფიკაციით კი ისინი იყვნენ: მიქაელი, გაბრიელი,რაფაელი, ურიელი, სიმიელი, ორიფიელი და ზახარიელი.

შვიდი მთავარანგელოზი განსაკუთრებით ფიგურერებს რიტუალურმაგიურ ცერემონიებში, სადაც ყოველ მთავარანგელოზს გარკვეულიბეჭედი მიეკუთვნება.

შვიდი მთავარანგელოზის შვიდიბეჭედი მე-16 საუკუნის ტრაქტატიდან"მაგიური მეცნიერების სრული წიგნი".

59

მთავარანგელოზიმთავარანგელოზი ან არქანგელოზი დაწინაურებული ანმაღალი რანგის ანგელოზია. ისინი რამდენიმე რელიგიურტრადიციაში მოიხსენიებიან, მათ შორის ქრისტიანობაში,ისლამში, იუდაიზმსა და ზოროასტრიზმში. სიტყვაარქანგელოზი მომდინარეობს ბერძნულიდან arche(მმართველი ან წყარო) და angelos (მაცნე).

იუდაიზმშიებრაული ბიბლიის (ძველი აღთქმა) კანონიკურ წერილებშირაიმე პირდაპირი მინიშნება არქანგელოზებზე არარსებობს. უფრო მეტიც თავად ანგელოზებიც კი უცხოაგარდა შედარებით გვიანდელი წყაროებისა, როგორიცაადანიელის წიგნი. ყველაზე ადრეული მინიშნებებიარქანგელოზებზე არის აღთქმათა შორის პერიოდისლიტერატურაში (მაგ. 4 ესდრას 4.36).

შესაბამისად ვარაუდობენ, რომ ებრაელთა ინტერესიანგელოზთა მიმართ განვითარდა მათი ბაბილონელთა შვიდი მთავარანგელოზი აღმოსავლეთ ორთოდოქსული

ქრისტიანული ტრადიციის მიხედვით.ტყვეობაში ყოფნის დროს. რაბინი შიმონ ბენ ლაკშტიბერიელის (230–270) თანახმად ანგელოზთა ყველასპეციფიური სახელები ებრაელთა მიერ ბაბილონიდანი იყო მოტანილი და ზოგიერთი თანამედროვეკომენტატორის მტკიცებით ანგელოზთა იერარქიის დეტალები ძირითადად ზოროასტრული წარმოშობისუნდა იყოს.

რაბინული ტრადიციისა და კაბალას მიხედვით მთავარგანგელოზთა რიცხვად მიღებულია შვიდი: მიქაელი,რაფაელი, გაბრიელი, ურიელი, სარიელი, რაგელი და რემიელი (ან რამიელი). ზოგიერთ წყაროშიარქანგელოზთა რიცხვში ასევე არიან: ზადკიელი, ჯოფიელი, ჰანიელი და ხამუელი.

60

ქრისტიანობაშიახალი აღთქმა იშვიათად ახსენებს ანგელოზებს, დამხოლოდ ორჯერ ახსენებს მთავარანგელოზებს, მიქაელსიუდას 1:9 (სადაც გაკვრით არის ნახსენები ებრაულილეგენდიდან) და თესალონიელთა 4:16, რომლისმიხედვით "არქანგელოზის ხმა" ამცნობს ქვეყნიერებასქრისტეს დაბრუნებას. პოპულარული რწმენისმიუხედავად გაბრიელი სახარებებში მთავარანგელოზადნახსენები არსადაა.

გვიანდელ ქრისტიანულ ტრადიციაში ჩნდება სამიარქანგელოზი: მიქაელი, გაბრიელი და რაფაელი(ხანდახან ურიელია ნახსენები როგორც მეოთხე).აღმოსავლეთ ორთოდოქსული ტრადიციით შვიდიმთავარანგელოზია. ურიელი მათ რიცხვშია, ხოლოდანარჩენი სამია: სელაფიელი, იეგუდიელი დავარახიელი. ზოგჯერ სატანა მოიაზრება როგორცდაცემული მთავარანგელოზი, რომლის თავდაპირველისახელი იყო ლუციფერი.

ზოგიერთი პროტესტანტი მთავარანგელოზად მხოლოდგამოცხადება: გაბრიელი ეცხადება მარიამს. ელ-გრეკო. მიქაელს აღიარებს, ვინაიდ მხოლოდ ის არის გარკვევით

ნახსენები ბიბლიაში. პროტესტანტულ ბიბლიაშირაფაელი საერთოდ არ მოიხსენიება და ამგვარად ცნობილი არ არის. თუმცა რაფაელი ნახსენებია ტობიტისწიგნში - ერთ-ერთი დეუტეროკანონიკური წიგნი. ამ ტექსტში რაფელი დახმარებისთვის მოევლინება ტობიტს,კურნავს რა მას და მის შვილს სიბრმავისგან და განდევნის დემონს, რომელიც მათ მოკვლას უპირებდა.

იეჰოვას მოწმეებს სწამთ რომ იესო ქრისტე ფაქტიურად ხორცშესხმული მთავარანგელოზი მიქაელი იყო. ამმოსაზრებით მიქაელი არის პირველი და უდიდესი ღმერთის ქმნილებათაგან.ეს ეწინაარმდეგება პროტესტანტულ მოსაზრებას, რომლის მიხედვით მთავარანგელოზი მიქაელი ანგელოზიარ არის, არამედ უშობელი ღვთაებრივი ძეა ღმერთის. ამავე მოსაზრებით "არქანგელოზი" ნიშნავს"ანგელოზთა მთავარს" და არა "მთავარ ანგელოზს" და ამგვარად ის მხოლოდ ერთი შეიძლება იყოს.

ისლამშიისლამში მთავარანგელოზები არიან მიქაელი (ამინდის მთავარანგელოზი), გაბრიელი ან ჯიბრილი (რომელმაცყურანი მოუტანა მუჰამედს), აზრაელი (სიკვდილის ანგელოზი), ისრაფილი ან ისრააფილი (ანგელოზი,რომელმაც საყვირს უნდა ჩაჰყვიროს განკითხვის დღეს), მალიკი (ჯოჯოხეთის განმგებელი), დამუნკაარი დანაკირი (განკითხვის ენგელოზები, რომლებიც დაჰკითხავენ გარდაცვლილ სულებს მათ წარსულ ცხოვრებაზე).თუმცა არც ისრაფელი და არც აზრაელი ყურანში მოხსენიებული არ არიან.ისლამურ ტექსტებში ხაზგასმულია, რომ ანგელოზებს გარკვეული სქესი არა აქვთ.

„ “

61

სხვა ტრადიციებშიოკულტისტები ზოგჯერ არქანგელოზებს კაბალისტურ წესზე სხვადასხვა ბუნებრივ მოვლენას ან ფერსაკუთვნებენ. ზოგიერთ კაბალური სისტემის მაგიურ ცერემონიებში ოთხივე მთავარანგელოზი (მიქაელი,გაბრიელი, რაფაელი და ურიელი) მოიხსენიება როგორც ოთხი კუთხის (ნაწილის, ან მიმართულების) მცველიდა შესაბამისი ფერები მიეკუთვნებათ.ტარიშთა მიხედვით ოთხი მთავარანგელოზია: მიქაელი, გაბრიელი, ტარიელი (ანუ რაფაელი) და ლუციფერი.ხელოვნებაში მთავარანგელოზებს როგორც წესი უფრო დიდი ფრთებითა და მრავალი თვალითგამოსახავდნენ. ყველაზე ხშირად გამოსახული მთავარანგელოზებია მიქაელი, გაბრიელი და რაფაელი.

იხილეთ აგრეთვე· ანგელოზთა იერარქია· შვიდი მთავარანგელოზი

მიქაელ მთავარანგელოზიმიქაელ მთავარანგელოზი ანგელოზთა დასის წინამძღოლი (მისისახელი ებრაულად ნიშნავს: „რომელი ვითარცა ღმერთი“). სწორედმან დაამხო ანგელოზი ლუციფერი(მოელვარე). ღმერთის მიერმინიჭებული მადლით ეშმაკზე ძლევის გამო, მას განსაკუთრებულპატივს მიაგებენ სხვადასხვა კონფესიის წარმომადგენლებიც.ხატებსა და ფრესკებზე მთავარანგელოზ მიქაელს, როგორცმძლეველს ყველა მტრული ძალისა - ხატებზე ჯავშნით - ღვთიურიმადლით შემოსილს გამოხატავენ. იგი ფეხებით დემონს თრგუნავს,მარცხენა ხელში ზეთისხილის მწვანე რტო, ან სამკუთხედი ფარიუჭირავს. მარჯვენაში უპყრია შუბი თეთრი ალმით (ზოგჯერ -ცეცხლოვანი მახვილი), რომელზედაც მეწამული ჯვარიაგამოსახული. ზოგიერთ ხატზე ზეციურ ძალთა მხედართმთავარიმახვილით გმირავს დედამიწაზე შემოხვეულ გველს.

ბიბლიაში მოიხსენიებამთავარანგელოზი მიქაელი რამდენჯერმე არის მოხსენებულიბიბლიაში: მიქაელ მთავარანგელოზი. რუსეთი, ანდრეი

რუბლიოვი, 1410

ძველი აღთქმაძველ აღთქმაში როგორც წესი პირდაპირ არაა ნახსენები ანგელოზთა სახელები რიგი გამონაკლისების გარდა.ესენია:· (დან.10:13).([[|დან..]]10:13)

და მთავარი მეფობისა სპარსთაჲსაჲ დგა წინააღმდგომად ჩემდა ოცდაერთსა დღესა. და, აჰა, მიხაილ, ერთი მთავართაგანი პირველთაჲმოვიდა შეწევნად ჩემდა. და იგი დაუტევე მუნ მთავარსა თანა მეფობისა სპარსთაჲსასა.

· (დან.10:21).

„ “

„ “

62

არამედ ანუ მიგითხრა შენ შორის დაწესებული წერილსა შორის ჭეშმარიტებისასა. და არა არს ერთიცა თანმოქმედი ჩემ თანა ამათთჳს,გარნა ხოლო მიქაილ, მთავარი თქუენი.

· (დან.10:1).

და მას ჟამსა შინა აღდგეს მიქაილ, მთავარი დიდი, რომელი დგას ზედა ძეთა ერისა შენისათა, და იყოს ჟამი ჭირისა, ჭირი, რომელი არაიყო, ვინათგან იქმნა ნათესავი ქუეყანასა ზედა და ვიდრე ჟამამდე, და მას ჟამსა განერეს ერი შენი, ყოველი პოვნილი დაწერილ წიგნსაშინა.

მიქაელ მთავარანგელოზის სახელთან დაკავშირებულია რამდენიმე ფაქტი:· ლუციფერის დამარცხება.· ადამის და ევას სამოთხიდან განდევნის შემდეგ მის მცველად დადგომა.

გაბრიელ მთავარანგელოზიგაბრიელი (ებრ. לֵאִירְבַּג, გავრიელ; ლათ. Gabrielus, არაბ.ღაბრილ, ჯიბრილ) სხვადასხვა რელიგიაში მაღალი ليربجრანგის ანგელოზია, რომელიც ღმერთის მაცნედ ევლინებაადამიანებს. ის პირველად დანიელის წიგნში ფიგურირებსებრაულ ბიბლიაში. სახელი გაბრიელი შესაძლებელიანიშნავდეს ”ღვთის კაცს” ან ”ღვთის გმირს”. მას ასევე ზოგანმოიხსენიებენ როგორც ”ღვთის მარცხენა ხელს”.

აბრაამული რელიგიების მიხედვით გაბრიელიმთავარანგელოზია, რომელიც ღმერთის მაცნედ მსახურობს.ზოგან მას სიკვდილის ანგელოზადაც მიიჩნევენ, ცეცხლისა დამეხის უფლად, მაგრამ უფრო ხშირად ის ღმერთის მთავარიმაცნეა, და ტრადიციულად ერთადერთი ანგელოზია,რომელსაც სირიულად და ქალდეურად შეუძლია ლაპარაკი.გაბრიელს ხშირად მიქაელთან აიგივებენ შეცდომით. ესუკანასკნელი ხმალს ფლობს და ედემის ბაღს (მოგვიანებით კისამოთხეს) დარაჯობს ადამის, ევასა და მისი გაბრიელ მთავარანგელოზის მე-12 საუკუნის ხატიშთამომავლებისგან.

ისლამში გაბრიელს ოთხ მთავარ ანგელოზთა შორის უფროსადნოვგოროდიდან.

მიიჩნევენ და მას სიმართლის გამცხადებელს უწოდებენ. გაბრიელი ასევე ნახსენებიაგანსაკუთრებით ბაჰაულას მეტაფიზიკურ ნაშრომებში ”შვიდი ხეობა” და ”ოთხი ხეობა”.

ბაჰაიზმში,

„

„ “

63

რაფაელ მთავარანგელოზირაფაელ მთავარანგელოზი (ებრ. לאפר, — «ღვთიური მკურნალი»;«რაფა» — განკურნება, «ელი» — ღმერთი), სნეულებათაგანადამიანთა დამხსნელია; ხატებზე რაფაელს მარჯვენა ხელშიუჭირავს ჭურჭელი მაკურნებელი წამლით, მარცხენათი კი მოჰყავსმართალი ტობიას ვაჟი, ჭაბუკი ტობია, რომელსაც თევზი მოაქვს.მთავარანგელოზ რაფაელს მიმართავენ სნეულებათა დროს,მგზავრობის წინ, შორეულ უცხო ქვეყანაში ყოფნისას, მწუხარების,უიმედობისა და სასოწარკვეთილების დროს.

რაფაელ მთავარანგელოზი

შეწყნარებულ იქნა ორივეს ლოცვა ღვთის დიდების წინაშე და გაიგზავნა რაფაელი ორივეს განსაკურნავად, რათა აეხადა ლიბრიტობითისათვის და მიეცა სარა, რაღუელის ასული, ტობიასათვის, ტობითის ძისთვის, და შეეკრა ასმოდავსი, ბოროტი სული, რადგანტობიას უნდა ხვდომოდა წილად სარას დამკვიდრება. ერთსა და იმავე დროს იყო, რომ შემოვიდა თავის სახლში უკან მობრუნებული

[1]ტობითი და ჩამოვიდა თავისი ზემოთვალიდან რაღუელის ასული სარა. “—(ტობ.3:16)

მე ვარ რაფაელი, ერთი იმ შვიდ წმიდა ანგელოზთაგანი, რომელნიც აღავლენენ წმიდათა ლოცვებს და ამაღლდებიან წმიდის დიდებისწინაშე. შეძრწუნდნენ ორივენი და ქვედაემხნენ, რადგან შეიპყრო ისინი შიშმა. უთხრა მათ რაფაელმა: ნუ გეშინიათ, მშვიდობა იყოს

[2]თქვენდა. აკურთხევდეთ ღმერთს უკუნისამდე.—(ტობ.12:15-17)

ლიტერატურა„წმიდანთა ცხოვრება“, ტომი IV, თბილისი, 2003 წ.

სქოლიო[1] წიგნი ტობითასი (ტობ.3:16) (http://www.orthodoxy.ge/tserili/biblia/tobiti/tobiti-3.htm)[2] წიგნი ტობითასი (ტობ.12:15-17) (http://www.orthodoxy.ge/tserili/biblia/tobiti/tobiti-3.htm)

„ “

„ “

„

64

ურიელ მთავარანგელოზიურიელ მთავარანგელოზი (ებრ. לֵאִירּוא — «ღვთაებრივი ცეცხლი დანათელი, განმანათლებელი»,) ბერმონაზონთა და ღვთისმეტყველთამფარველად ითვლება. იგი გვინათლებს გონებას, რათა შევძლოთღვთიურ საიდუმლოთა და წმიდა წერილის შეცნობა; მთავარანგელოზიურიელი მონანულთა მფარველიცაა; ხატებზე მას გამოსახავენცეცხლოვანი ან გაშიშვლებული მახვილით.

ურიელ მთავარანგელოზი

მიპასუხა ანგელოზმა, რომელიც ჩემთან იყო გამოგზავნილი, რომლის სახელია ურიელი. [1]

—(3 ეზდრ.4:1)

შვიდ დღეს ვმარხულობდი, მგლოვარე და მოტირალი, როგორც მიბრძანა ურიელ ანგელოზმა.

[2]

—(3 ეზდრ.5:20)

სად არის ურიელ ანგელოზი, პირველად რომ გამომეცხადა? რადგან მან თავად გადამაცდინა გონების ზღვარს; და ჩაიშალა ჩემი[3]მიზანი და ჩემი ლოცვა-ვედრება საყვედურად მექცა. “

—(3 ეზდრ.10:28)

„ “

65

ლიტერატურა„წმიდანთა ცხოვრება“, ტომი IV, თბილისი, 2003 წ.

სქოლიო[1] წიგნი ეზრასი (3 ეზდრ.4:1) (http://www.orthodoxy.ge/tserili/biblia/3ezra/3ezra-4.htm)[2] წიგნი ეზრასი (3 ეზდრ.5:20) (http://www.orthodoxy.ge/tserili/biblia/3ezra/3ezra-5.htm)[3] წიგნი ეზრასი (3 ეზდრ.10:28) (http://www.orthodoxy.ge/tserili/biblia/3ezra/3ezra-10.htm)

სელაფიელ მთავარანგელოზისელაფიელ მთავარანგელოზი

(ებრ. ,לאיתלאש სალაფიილ)-

მლოცველს ნიშნავს. იგი ადამიანებს უხილავად შეეწევა ლოცვისას.ხატებზე სელაფიელი ლოცვით მდგომარეობაში გამოიხატება:თვალებდახრილი და მკერდზე ხელებდაწყობილი; ზოგჯერ მასხელში ანთებული სანთელი და საკმეველი უჭირავს.

სელაფიელ მთავარანგელოზი

[1]მეორე ღამეს იყო, რომ მომევლინა სალაფიელი, ხალხის წინამძღოლი და მითხრა: სად იყავი და რად გაქვსო მწუხარე სახე

—(3 ეზდრ.5:16)

66

ლიტერატურა„წმიდანთა ცხოვრება“, ტომი IV, თბილისი, 2003 წ.

სქოლიო[1] წიგნი ეზრასი (3 ეზდრ.5:16) (http://www.orthodoxy.ge/tserili/biblia/3ezra/3ezra-5.htm)

იეგუდიელ მთავარანგელოზიიეგუდიელ მთავარანგელოზი (ებრ. לאידוהי — იეჰუდიელ «ღვთისდიდება») ის ადიდებს უფალს, განამტკიცებს და შუამდგომლობსმოღვაწეებს. გარდა ამისა, ის ითვლება მოგზაურთა მფარველადდა გაჭირვებულთა შემწედ. ხატებზე ეგუდიელს მარჯვენა ხელშიოქროს გვირგვინი უჭირავს, მარცხენაში კი - შოლტი სამი წითელი(ან შავი) ტოტით.

ლიტერატურა„წმიდანთა ცხოვრება“, ტომი IV, თბილისი, 2003 წ.

სქოლიო

იეგუდიელ მთავარანგელოზი

67

ვარახიელ მთავარანგელოზიმთავარანგელოზი ვარახიელი (ებრ. לאיכרב, „ღვთის კურთხევა“) —ქრისტიანულ რელიგიაში ადამიანებისთვის ღვთიური მოწყალებისგამომთხოველი მთავარანგელოზი. ძირითადად ვარახიელი მოწამეთა,აღმსარებელთა და მოსაგრეთა მფარველად ითვლება. ხატწერაშიმთავარანგელოზ ვარახიელის სამოსელზე ვარდისფერ ყვავილთასიმრავლე გამოისახება, რაც სულიწმიდის ნიჭთა სიმბოლოა.

ლიტერატურა· „წმიდანთა ცხოვრება“, ტომი IV, თბილისი, 2003 წ.

შვიდი მთავარანგელოზის ხატი.მარჯვნიდან პირველი: ვარახიელი

68

საყდარისოფელი

საყდარი

ქვეყანა საქართველომხარე რაჭა-ლეჩხუმი და ქვემო სვანეთი

მუნიციპალიტეტი ლენტეხის მუნიციპალიტეტითემი ჩოლური

კოორდ. 42°50′35″ ჩ. გ. 42°49′40″ ა. გ. [1]

მოსახლეობა 104 (2002)ეროვნული ქართველები

შემადგენლობადროის სარტყელი UTC+4

ტელ. კოდი +995

საყდარი, სოფელი ლენტეხის მუნიციპალიტეტში (ჩოლურის თემი), მდინარე ცხენისწყლის მარჯვენა მხარეს.ზღვის დონიდან 1110 მ, ლენტეხიდან 12 კმ. 2002 წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 104 კაცი.

69

ლიტერატურა· ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, გვ. 202, თბ., 1985 წელი.

მინიშნებები[1] http://toolserver.org/~geohack/geohack.php?language=ka&

pagename=%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A7%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98&params=42.8430555656_N_42.8277777878_E_type:city(40361)_region:GE_scale:100000

ქერუბიმიქერუბიმი (ივრ. םִיבֻרְּכ, ხშირად გამოიყენება მრ. რქერუბიმები) — ბიბლიაში არაერთგზისმოხსენიებული ფრთოსანი არსება. ციურ სხეულთაშესახებ ბიბლიური წარმოდგენებით,ყველაზე ახლომდგომნია.

უფალთანქერუბიმებს

ქრისტიანობაში მეორე ადგილი უკავიათანგელოზთა იერარქიაში სერაფიმების შემდეგ.ბიბლიაში ქერუბიმი „ცეცხლოვანი ხმლით“ არისშეიარაღებული და სამოთხის კარს იცავს.ქერუბიმებს ვხვდებით თორაშიც (მოსესხუთწიგნეულში) ეზეკიელთან და ისაიასთან.

ინტერნეტრესურსები· ებრაული ენციკლოპედია: [1]· კათოლიკური ენციკლოპედია: [2] ქერუბიმი

ედემის მცველი ქერუბიმის არაბიბლიური ნახატი, შესრულებულიგიუსტო დე' მენებუას მიერ 1377.

· The Cherubim - some pointers and problems by Rabbi Dr Raymond Apple [3]

მინიშნებები[1] http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=434&letter=ქერუბიმი[2] http://www.newadvent.org/cathen/03646c.htm[3] http://www.oztorah.com/2009/09/the-cherubim-some-problems-and-pointers/

70

კონდაკი, ტროპანი და ლოცვანიკონდაკიკონდაკი (ჟამისწირვა) — ლიტურგიკული წიგნი, რომელშიც წარმოდგენილია წირვის წესი. წირვის რამდენიმერედაქცია არსებობდა ქრისტიანულ ლიტურგიაში. ერთ–ერთი იყო მოციქულთა ლიტურგია — აღმოსავლეთისეკლესიაში მიღებული და გავრცელებული, მეორე — კონსტანტინოპოლური (ბასილი დიდისა და იოანეოქროპირისა) არსებული ინფორმაციის ჩვენში ორივე რედაქცია იყო თარგმნილი. მე–10 საუკუნემდე უფროიაკობის ლიტურგია იყო ხმარებაში, თუმცა ქართველები მე–11 საუკუნიდან ბიზანტიურ ლიტურგიკასაცცნობდნენ.

ტროპარიტროპარი (ძვ. ბერძ. τροπάριον) — მართლმადიდებელ ეკლესიაში მოკლე ლოცვითი საგალობელი, რომელშიცგახსნილია დღესასწაულის არსი, ან იდიდება ესა თუ ის წმინდანი.ტერმინის ეტიმოლოგია მთლად ნათელი არ არის. უმრავლეს მკვლევართა აზრი იხრება იქით, რომ იგიმომდინარეობს ბერძნული ზმნიდან τρέπω — მომართვა.

რესურსები ინტერნეტში· Troparion [1] OrthodoxWiki· troparion [2] Encyclopædia Britannica

ეს არის სტატიის ან სექციისესკიზი.

თქვენ შეგიძლიათ შეავსოთ იგი [3] .

მინიშნებები[1] http://www.orthodoxwiki.org/Troparion[2] http://www.britannica.com/eb/article-9073497/troparion[3] http://en.wikipedia.org/wiki/:ტროპარი

71

ლოცვალოცვა არის რელიგიური პრაქტიკის სახე, რომლის დროსაცინდივიდი ცდილობს ღმერთთან ან სულთან დაკავშირებას. ლოცვაშეიძლება იყოს ინდივიდუალური ან ჯგუფური, რომელიც შეიძლებამოხდეს საზოგადოებაში ან კერძოდ. ლოცვისათვის იყენებენსიტყვებს ან სიმღერას. არსებობს სხვადასხვა სახის ლოცვები -შუამდგომლობის, ვედრება, მადლიერების და დიდების. ლოცვამიმართულია ღმერთისდმი, სულისადმი ან თუნდაც რომელიმეპიროვნებისადმი. ადამიანები ბევრი, განსხვავებული მიზეზებისგამო ლოცულობენ.

ბორობუდურის ბერებილოცვა ზოგჯერ სიტყვებთან, მუსიკასთან ან ჰიმნთან ერთადფიზიკურ პრაქტიკასაც შეიცავს.მეცნიერთა ნაწილი ფიქრობს, რომ ყველაზე მეტად ლოცვა ეფექტურია ავადმყოფ ან დაშავებულიადამიანებისთვის.[1]

იხილეთ აგრეთვე·········

კრიალოსანიმანის ქვამანტრამედიტაციარელიგიასალოცავი ბორბალიტიბეტური ლოცვის დროშებიტრანსიღმერთი

სქოლიო[1] A critique of the San Francisco hospital study on intercessory prayer and healing - Gary P. Posner, M.D. (http://www.infidels.org/library/

modern/gary_posner/godccu.html)

რესურსები ინტერნეტში· მართლმადიდებლური ქრისტიანული ლოცვები (http://orthodox.ge/index.php?id=locvani.php)

72

ვინ არის სატანა?ეშმაკისატანა, ეშმაკი, ლუციფერი,ბელზებელი, შაითანი — ღმერთისა დაყველა მისი ერთგული, ციური და მიწიერიძალის მთავარი ანტაგონისტი,ქრისტიანული, იუდაიზმისა და ისლამისრელიგიურ-მითოლოგიურიწარმოდგენებით.

სატანა - არსი სიბნელისა და ქაოსისგამოვლინებისა,რელიგიურ-მითოლოგიური, აგრეთვესატანისტების ფილოსოფიურიწარმოდგენებით. ის უმაღლესია ქაოსსადა სიბნელეში, სატანა თავადვეა სიბნელე,ქაოსი და ნგრევა.პირველმიზეზია,

ყოველ მიზეზთაერთიანი აზრია,

სიბნელის გული და უფრსკულისდრაკონია. ისვეა პირველშესაქმისსიბრძნის მამა და ცოდვის თესლი.გამომცდელია, ღვთის განჩინებით დასაკუთარი ინიციატივით აცდუნებსადამიანს. ჯოჯოხეთის თავადია. მისიტახტი შესაქმის უფსკრულს ემყარება. სატანა (ეშმაკი) ჯ. მილტონის პოემიდან «დაკარგული სამოთხე», მხატვ. დორე,

გუსტავ

ტერმინისქრისტიანულ-იუდეური წარმოშობა· ივრითიდან სატანა ןטש ითარგმნება შემდეგი შინაარსით — „წინააღმდეგობა“, „მოწინააღმდეგე“. ძველი

აღქმის ზოგიერთ წიგნში სატანად იწოდება ანგელოზი, რომელიც გამოცდის წინაშე აყენებს მორწმუნისრწმენას (იხ. წ.იოანე, I, 6-12). ახალი აღქმით სატანა, როგორც აპოკალიფსური დრაკონი, წარმოგვიდგებაღმერთის მტრად, ბნელი ძალების მმართველად (იხ. იოანე ღვთისმეტყველის ახსნა XX, 2-3, 7-9).

· ლუციფერი ((სლავ. Денница) — ლათ. «სინათლის მატარებელი», დილის ვარსკვლავის, პლანეტა „ვენერა“

დასახელება, ”განთიადის შვილი” (იხ. ისაია წინასწარმეტყველი, XIV, 12).· διαβολος (ბერძ.) — აქედან რუს. Дьявол, лукавый, клеветник. ახალ აღქმაში გვესახება, როგორც ამ

სამყაროს მბრძანებელი. ევანგელიე მათე (4:1-11).· იბლისი - ცეცხლოვანი არსება (ჯინი), ყურანის მიხედვით, რომელიც ეწინააღმდეგება უფალის ნებას.· ვეელზევული (ბაალზვუვი - לעב בובז ) ივრითიდან ითარგმნება, როგორც „ბუზების მბრძანებელი“ —

სატანის სახელი ივრითის ტრადიციებით.

73

სატანის ბიბლიური კონცეფცია· წინასწარმეტყველ იეზეკილის წიგნის

მიხედვით, საეკლესიო ტრადიციით,სატანა შექმნილი იყო ანგელოზის მიერჰერუვიმის წოდებით. იგი იყო„სრულყოფილების ბეჭდით, სრულისიბრძნით და სილამაზისგვირგვინით დაჯილდოებული“ დაცხოვრობდა ედემის „ცეცხლოვანქვებში“, მაგრამ მას შემდეგ, რაც იგიამპარტავანი გახდა, იგი ჩამოგდებულიიყო მიწაზე (იეზ. 28:12-19), მასწამოყვა ანგელოზთა ის ნაწილიც,რომელნიც გარდაისახნენ დემონებად.სატანის დაცემის აღწერა მოყვანილიამოციქულ იოანესთან: სატანა, დიდიციური ომის შემდეგ, მიწაზე ჩამოაგდოანგელოზმა მიქაელმა (ახსნა. 12:7-9).

· ისაია წინასწარმეტყველი გვაძლევსსატანის პირველ სახელს —ლუციფერი (Денница). ლუციფერისდაცემის შემდეგ, იგი ხდება უკუნისგანმგებელი, ღმერთის წინააღმდეგ „წმინდა ავგუსტინე და ეშმაკი“, მიხაელ პახერი.

ჯანყის მეთაური.

· ტრადიციულად, სატანის ადგილსამყოფელად ითვლება ჯოჯოხეთი, ამიტომ იგი არის ჯოჯოხეთისმთავარი. მაგრამ მოციქული პავლეს მიხედვით, დღეს სატანა მმართველობს ცაში (ეფ. 2:2). მისი მსახურნიარიან — „ამ სოფლის ბნელეთის სამყაროთ მპყრობელნი“, „ცისქვეშეთის ბოროტების სულები“ (ეფ. 6:12).

· იოანეს წიგნში იგი სახელდება ღმერთის შვილად (ძველბერძნული ვერსიით — ანგელოზების) (1:6). იგიწინამძღვრობს ხალხებს და ცეცხლს აფქვრევს მიწაზე. (1:15-17), აგრეთვე მართავს ატმოსფერულმოვლენებს (1:18), იძლევა სიმდიდრეს და ავრცელებს სნეულებებს (2:7).

· სახარებაში სატანა გვესახება სამყაროს ჩამოყალიბებულ გამგებლად (მათე 4:1-11), და იუდეველებისღმერთად (იოანე 8:44). ამ საფუძველზე ბევრი პირველყოფილი ღვთისმეტყველი გნოისტიკი თვლიდა, რომძველი აღქმით, ღმერთი, ეს არის ეშმაკი, რომელიც სრულიადაც არ ქმნის სამყაროს არაფრიდან, არამედქმნის პირად ჯოჯოხეთს — „ბნელეთს უფრსკულზე“ (1:2), ბაძავს რა ჭეშმარიტ ღმერთთს, სამყაროს უსახოდა მიუწვდომელ პირველადს.

· განსჯის დღეს შეებრძოლება ანგელოზს, რომელსაც აქვს უფრსკულის გასაღები, და ჩაგდებული იქნებაუფრსკულში ათასი წლით (ახსნა. 20:2-3). მეორე ბრძოლის შემდეგ, სატანა ჩაგდებული იქნება„გოგირდოვან და ცეცხლოვან ტბაში“ (ახსნა. 20:7-10)

74

სატანის სახე სატანიზმში· ზოგიერთი სატანისტი მემკვიდრეობას იღებს ანტიკური გნოსტიკებისგან, რომელნიც სამყაროს ყოფდნენ

ორ ნაწილად — ხილვადი, მატერიალური და უხილავი — სულიერი. უხილავი, მუდმივი, სულიერისამყაროს შემოქმედად, აღიარებდნენ ღმერთს, ხილვად, მატერიალურ, დროებით (დროით) ნაწილში კისატანას.

· სატანისტური სიმბოლიკა და ესთეთიკა, შუა საუკუნეებში ჩამოყალიბდა, როგორც მტრის ხელოვნური ხატი,რომელიც გამოიყენებოდა კათოლიკების მიერ, მათი მტრების — იუდეისტი-კაბალისტების, ერეტიკოსებისმიმართ. რიცხვი 666 მოყვანილი იოანე ღვთისმეტყველის ტექსტში, პენტაგრამა იმთავითვე გამოიყენებოდაიმქვეყნიური ძალებისგან დაცვის ნისნად (იხ. «ფაუსტი» გოეთე). '''შაბაშ'''ი — ეს არის „შაბათი“-ს, ებრაულისადღესასწაულო დღის სახეშეცვლილი დასახელება. შავი წიგნები (გრიმუარები) — ოდითგანვეწარმოადგენდნენ წყევლების და ჯადოების კრებულებს, რომლებიც მიეწერებოდა მეფე სოლომონს. რქა,რომელიც იხატება ეშმაკის თავზე, იმთავითვე არის ღვთიური ნიშანი (იხ. ცხვრის რქა, ალექსანდრემაკედონელის ეპითეტი — „რქიანი“)

· კათოლიკური ეკლესისს კრიზისის პერიოდში, არაერთი საკითხი, რაც მანამდე უთუო წყევლასიმსახურებდა, განსხვავებული კუთხით წარმოჩნდა, გაიზარდა ინტერესი აკრძალულისადმი.ანტიკლერიკალიზმის გავლენით წინ წამოიწია მეამბოხე ანგელოზის ფიგურამ. რომანტიზმმა მოიტანაბოროტებით ხიბლის ელემენტები, მაგრამ სატანისტები ყოველთვის აღიქვამდნენ სატანას, როგორცტიტანს, ჯანყის მოთავეს და ქრისტიანული პირმოთნეობის წინააღმდეგ პროტესტის სიმბოლოს.

სატანა ხელოვნებაშიბიბლიური ტექსტები არ გვაძლევს სატანის რაიმე თვალსაჩინო სახეს. ამის საპირისპიროდ კი, შუასაუკუნეების ფანტაზია ჭარბია ასეთი სახეების დეტალიზების მაგალითებით. ამ პერიოდში პროტოტიპიმდიდრდება სხვადასხვა სახიე ანტროპომორფული და ცხოველური ნიშნებით.ეშმაკის ხახა ხშირად ასოცირდება ჯოჯოხეთის კარიბჭესთან, მასში შესვლა კი ნიშნავს შეჭმას. დანტესღვთაებრივ კომედიაში (ჯოჯოხეთი, XXXIV) ეშმაკი, ნახევრად ჩაეყინება ყინულში (სიცივე, ყინული —უსიყვარულობის სიმბოლო) და ღვთაებრივი (ციური) სიმბოლოების საპირისპიროდ მას სამი სახე აქვს(შევადაროთ სამებას). ერთი წითელია (მრისხანება სიყვარულის წინააღმდეგ), მეორე — ღია ყვითელი(სისუსტე და სიზარმაცე - ძლიერების წინააღმდეგ), მესამე შავია (უმეცრება და უწესობა განათლების დასამართლიანობის წინააღმდეგ). ეშმაკის 6 ფრთა უპირისპირდება ჰერუვიმის 6 ფრთას. სატანას კბილებიღრღნიან იუდას - უმაღლესი სულიერი ავტორიტეტის გამცემს, ასევე ბრუტას და კასიას — ვინც ხელყოუმაღლესი სახელმწიფო ავტორიტეტი.ჯ. მილტონი დაკარგულ სამოთხეში სატანას ანიჭებს ეპიკური გმირის ბნელ დიდებულებას. ამავემიმართულებით ვითარდება ი ვან დელ ვონდელას ლუციფერი, რომლის გმირსაც უნარი შესწევს იყოსიმპოზანტური და განსჯის ღმერთს რომ გამოასწოროს მისი შეცდომა — მისავე სასარგებლოდ. მხოლოდ ჯ.ბაირონის და მისი ეპოქის რომანტიზმში, ლიბერალიზმისა და ანტიკლერალიზმის ფონზე, კეთდება მცდელობაწარმოვიდგინოთ სატანის სახე, როგორც თავისუფელბის და ჯანყის მოყვარულ „დადებით“ გმირისა, რომელიციღებს ძველბერძნული ღვთაების ნაკვთებს ( „სატანას“ კარდუჩი, „ლუციფერი“ რასპისარდი, „ლიტანიასატანას“ ბოდლერი). ა. ფრანცისთვის კი, როგორც ამ ტრადიციის მემკვიდრისთვის, უკვე აქსიომატურიასატანა, როგორც იდეალი. იგი თამასობს ამ აქსიომით („ანგელზთა აჯანყება“) და ამტკიცებს, რომ ჩვენს თავშიღმერთი უნდა განადგურდეს „რამდენადაც ჩვენ არ გვესმოდა, რომ გამარჯვება - სულია და ჩვენში, დამხოლოდ ჩვენში უნდა დავძლიოთ და გავანადგუროთ იალდავაოფი.“ბევრმა არ იცის, რომ აკაკი წერეთლის ლექსზე შექმნილი, მსოფლიოში, თავისი მელოდიურობით ცნობილიქართული სიმღერა „სულიკო“-ს სიუჟეტი ითვალისწინებს სამ მეტაფორას (სამი — ღვთიური ციფრია) —ღმერთის სამ ჰიპოსტასს: მამა ღმერთი, ძე ღმერთი და სული წმინდა (სულიკო). ეშმაკის პროტოტიპი აქ არისეკალი. ალბათ ასევე სიმბოლურია შავი ყორანი, რომელიც ნიკოლოზ ბარათაშვილის „მერანი“-ს პერსონაჟია;

75

მაგრამ, ჰანს ქრისტიან ანდერსენის ზღაპარში — „ყინულის დედოფალი“, იგივე შავი ყორანი არის კეთილიმეგობარი, რომელიც გოგონა „ჰერდა“-ს ასწავლის გზას — ბიჭუნა „კაი“-ს მოსაძებნად.

ლიტერატურა·····

Sholem G., Gut und Bose in der Kabbala, «Eranos-Jahrbuch 1961», Z., 1962, S. 29-62;Krivoshein B., The angels of light and the powers of darkness, L., 1954;Werblowsky R.J.Z. Lusefer and Prometheus. A study of Milton’s Satan, L., 1952;Olegern, Warrax «Princeps Omnium» XXXVIII A.S.Valentin Scavr «Maledictum» [1], [2], [3]

ბმულები· რ. ხაზარზარი. «სატანა» ბიბლიაში [4]. რამდენჯერ ვხვდებით სიტყვა ”სატანა”-ს ბიბლიაში? გადმოსაწერი

ფაილი· სატანის მახლობელი თემის მასალების კოლექცია [5]

vep:Soton

მინიშნებები[1][2][3][4][5]

http://www.tenebrositas.org/docs/liber_primus-eng.pdfhttp://www.tenebrositas.org/docs/liber_secundus-eng.pdfhttp://www.tenebrositas.org/docs/liber_tertius-eng.pdfhttp://khazarzar.skeptik.net/books/satana.ziphttp://www.tenebrositas.org/0_s_eng.htm

ლუციფერი

76

ლუციფერი — სახელი, რომლითაც მოიხსენიება რამდენიმემითოლოგიური არსება და რომელსაც ქრისტიანულსარწმუნოებაში განდგომილ ანგელოზს, სატანას, უწოდებენ.განდგომილ ანგელოზზე მითითება მომდინარეობს ბიბლიისტექსტში (ისაია 14:3-20) ნახსენები წინადადებისინტერპრეტაციაზე, რომელშიც ვინმე, სახელით "დილისვარსკვლავი" (ლათ. Lucifer) ზეციდან ჩამოგდებულად მოიხსენიება.იგივე ლათინური სიტყვა არის გამოყენებული დილის ვარსკვლავისაღსანიშნავად პეტრეს სახარებაში და სხვაგანაც, თუმცა მასსატანასთან კავშირი არ აქვს. მიუხედავად ამისა, მრავალ გვიანდელწერილებში ეს ლათინური სიტყვა თარგმანის გარეშეაგამოყენებული, როგორც სატანის ზუსტი სახელი.ლათინურად სიტყვა "Lucifer"[1], რაც ნიშნავს "სინათლის მომტანს"(სიტყვებიდან lux, lucis, "სინათლე", და ferre, "მოტანა, გაჩენა"),"დილის ვარსკვლავის" სახელია (ანუ პლანეტა ვენერა მისიგარიჟრაჟზე გამოჩენისას).[1] Lucifer (http://en.wikipedia.org/wiki/lucifer)

ლუციფერის ქანდაკება ლიეჟის საკათედროტაძარში.

Article Sources and Contributors

Article Sources and Contributorsრელიგია Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1839981 Contributors: BRUTE, Lika2672, Melberg, Nugo92, Nêçîrvan, Tamok, Zangala, ავთანდილ, გიგა, პაატა შ, 14anonymous edits

ქრისტიანობა Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1861578 Contributors: Beaukarpo, CommonsDelinker, Dawid Deutschland, Deu, Didgori1001,

Gio113, Gota, HenryMcClean, Island, M., Melberg, Misha.kartveli, Misho, Nika 243, Nêçîrvan, PaWu, Pmlineditor, Rastrelli F, Surprizi, Temuri rajavi, Toko, Zangala, ავთანდილ, 22 anonymous edits

კათოლიციზმი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1715863 Contributors: Cosmeticer, Dixtosa, Island, M., MIKHEIL, Nodar Kherkheulidze, Rastrelli

F, Surprizi, Zolokin,პაატა შ, 18 anonymous edits

მართლმადიდებლობა Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1810519 Contributors: Cosmeticer, Goga-gori, Jaba1977, Lika2672, Nodar Kherkheulidze, Nêçîrvan,

Otogi, Ouzo,Rastrelli F, Surprizi, Zetalion, ოდიშარი, პაატა შ, შოთუს პარიბუს, 1 anonymous edits

პროტესტანტიზმი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1860066 Contributors: BRUTE, Cosmeticer, Didgori1001, Dobo, Henry McClean, ITshnik, Island, MIKHEIL,

Melberg,Nodar Kherkheulidze, Omarik.21, Ouzo, Patriot, Rastrelli F, Surprizi, Ventusa, Zangala, ოდიშარი, 27 anonymous edits

ანგლიკანიზმი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1571698 Contributors: Deu, ავთო, ოდიშარი

ისლამი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1820478 Contributors: Aisha leena, Alsandro, BRUTE, Dacxiri, Dawid Deutschland, George Tarielashvili,

Gigineishvili, IkaMac,Leo2297, Levani 77, Linguistus, Loveless, MIKHEIL, Malafaya, Melberg, Nêçîrvan, Rastrelli F, Sayfulhaqq, Semend, Tamok, Temuri rajavi, გიგა, 15 anonymous edits

შიიტობა Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1860539 Contributors: Aisha leena, MIKHEIL, Melberg, Nêçîrvan, Sayfulhaqq, Zangala, პაატა შ

ინდუიზმი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1847694 Contributors: Alsandro, BRUTE, Cosmeticer, Gemini1980, Gigineishvili, Krishnamurti, Rati1495, გიგა, 2

anonymousedits

ბუდიზმი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1843731 Contributors: Absolute, Alsandro, BRUTE, Cosmeticer, Gaeser, Island, Keress, Linguistus, MIKHEIL,

Mari.tsago, Msx,Sydbeqabarrett, Temuri rajavi, Trulala, Ventusa, გიგა, მინდია არაბული, 11 anonymous edits

ათეიზმი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1811340 Contributors: Alsandro, BRUTE, Island, Melberg, Tamok, Temuri rajavi, Ventusa, წკაპო, 3

anonymous edits

სამება Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1859977 Contributors: Cosmeticer, Giorgi13, ITshnik, Jaba1977, Melberg, Nêçîrvan, Surprizi, Zangala,

3 anonymous edits

მამა ღმერთი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1612045 Contributors: Cosmeticer, Giorgi13, ITshnik, Surprizi

იესო ქრისტე Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1859683 Contributors: Alsandro, Cosmeticer, Deu, Giorgi13, Gota, ITshnik, Island, Melberg, Misho,

Nêçîrvan, Otogi,Semend, Surprizi, Zangala, Zetalion, ავთანდილ, ალექსანდრე, გიგა, მოცარტი, 6 anonymous edits

სულიწმინდა Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1810942 Contributors: Giorgi13, Guro, Island, Lika2672, Surprizi, 1 anonymous edits

მარიამ ღვთისმშობელი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1836111 Contributors: Alsandro, BRUTE, Cosmeticer, Giorgi13, Island, Leovizza,

Lika0422, Lika2672, M.,Misho, Surprizi, Zolokin, პაატა შ, 2 anonymous edits

შვიდი მთავარანგელოზი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1160763 Contributors: Alsandro, BRUTE, Cosmeticer, Ventusa, 3 anonymous

edits

მთავარანგელოზი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1834433 Contributors: Alsandro, BRUTE, Daved, Giorgi13, Linguistus, MIKHEIL, Otogi,

Purbo T, Surprizi, 1anonymous edits

მიქაელ მთავარანგელოზი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1849585 Contributors: BRUTE, Cosmeticer, Surprizi, Zetalion, 1 anonymous

edits

გაბრიელ მთავარანგელოზი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1390145 Contributors: Alsandro, BRUTE, Cosmeticer, Exact Team, Surprizi, 3

anonymous edits

რაფაელ მთავარანგელოზი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1716649 Contributors: Giorgi13, 3 anonymous edits

ურიელ მთავარანგელოზი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1716638 Contributors: Giorgi13, 3 anonymous edits

სელაფიელ მთავარანგელოზი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1270379 Contributors: Giorgi13, Zangala, 1 anonymous edits

იეგუდიელ მთავარანგელოზი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1428544 Contributors: Giorgi13, 1 anonymous edits

ვარახიელ მთავარანგელოზი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1515028 Contributors: Deu, Giorgi13, Malyadik, 1 anonymous edits

საყდარი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1666118 Contributors: CommonsDelinker, David1010

ქერუბიმი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1716539 Contributors: Leovizza

კონდაკი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1547261 Contributors: Island, Lika2672, Ouzo, 1 anonymous edits

ტროპარი Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1547298 Contributors: Ouzo

ლოცვა Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1846217 Contributors: Giorgi13, Otogi, Sydbeqabarrett, Zolokin

ეშმა

კი

Sou

rce

http

://ka

.wik

iped

ia.or

g/w/

inde

x.ph

p?

oldi

d=1

856

623

Con

trib

utor

s

Alsa

ndr

o,

Dob

o,

Gre

ssili,

Mel

ber

g,

Nod

ar

Khe

rkhe

ulid

ze,

Tem

uri

raja

vi,

Zan

gala

,

მოც

არტ

ი

ano

nym

ousedits

ლუ

ცი

ფე

რი

Sou

rce

htt

p://

ka.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1641690 Contributors: Alsandro, In ictu oculi

77

Image Sources, Licenses and Contributors

Image Sources, Licenses and Contributorsფაილი:World religions map.png Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:World_religions_map.png License: Public Domain Contributors:

მომხმარებელი:Nugo92,მომხმარებელი:თეკაფაილი:ReligijneSymbole.svg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:ReligijneSymbole.svg License: GNU Free Documentation License Contributors: First version:Ratomir Wilkowski, convert to SVG: Cpicon92, Actual: Szczepan1990ფაილი:Anchisxati Basilica, Tbilisi.JPG Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Anchisxati_Basilica,_Tbilisi.JPG License: Public Domain Contributors: KoberImage:P christ2.png Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:P_christ2.png License: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Contributors: גילורფაილი:Christianity_percentage_by_country.png Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Christianity_percentage_by_country.png License: Public Domain Contributors:Alfons Åberg, Angelo De La Paz, Ekeb, Finsalscollons, Jmabel, Khny, Nyo, Richardprins, Rocket000, Samulili, Shadowlink1014, Siebrand, Smeggypants, The Evil IP address, TheGreenEditor,Timeshifter, Uyu, Vassyana, Waldir, 1 anonymous editsImage:Searchtool-80%.png Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Searchtool-80%.png License: GNU Lesser General Public License Contributors: David Vignoni,YsangkokImage:Andrej Rublëv 001.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Andrej_Rublëv_001.jpg License: Public Domain Contributors: AndreasPraefcke, AnonMoos, Aroche,Goldfritha, Laurom, Mattes, Shakko, Tsca, Wstფაილი:Raising_of_Lazarus.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Raising_of_Lazarus.jpg License: Public Domain Contributors: Epiq, Finavon, Geagea, Kober,Melberg, Shakkoფაილი:Ecumenical Councils.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Ecumenical_Councils.jpg License: Public Domain Contributors: anonimusფაილი:Gremi, Kakheti (1).jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Gremi,_Kakheti_(1).jpg License: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Contributors: AndreiKalamkarov ( www.andreikalamkarov.com)File:თბილისი 15 Tbilisi.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:თბილისი_15_Tbilisi.jpg License: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Contributors: Monikafrom Sochaczew near Warsaw, PolandFile:Saint Basil Moscow crop.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Saint_Basil_Moscow_crop.jpg License: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Contributors: Saint_Basil_Moscow.JPG: Dror Feitelson derivative work: SilkTork (talk)File:AlexanderNevskiCathedral.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:AlexanderNevskiCathedral.jpg License: Attribution Contributors: .:Ajvol:., Kelly, Martyr,Neva, SpiritiaFile:Timisoara Cathedral at night.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Timisoara_Cathedral_at_night.jpg License: Public Domain Contributors: AlexDuarteFile:Dečani3.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Dečani3.jpg License: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Contributors: a.dombrowskiFile:Meteora Varlaam IMG 7800.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Meteora_Varlaam_IMG_7800.jpg License: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0Unported Contributors: Dido3File:Saint Sophia Cathedral in Kyiv 2006.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Saint_Sophia_Cathedral_in_Kyiv_2006.jpg License: Public Domain Contributors:Albedo-ukr, DDima, GeorgHH, M.K., Maxim75, SajmonFile:Brest Kirche.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Brest_Kirche.jpg License: GNU Free Documentation License Contributors: Bdk, Christian Ganzer,EugeneZelenko, Janusz J., Mac9, Man vyi, Olivier2, Vlma1111, 1 anonymous editsFile:Св Климент.JPG Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Св_Климент.JPG License: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Contributors: Petar MiloševićFile:Nazaret Gabrielskirche BW 11.JPG Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Nazaret_Gabrielskirche_BW_11.JPG License: Public Domain Contributors: BertholdWernerFile:Almaty-kazakhstan 3.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Almaty-kazakhstan_3.jpg License: GNU General Public License Contributors: Imz, Mrf, VmenkovFile:UspenskiAtNight.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:UspenskiAtNight.jpg License: Public Domain Contributors: JrielaecherFile:La Cathedrale Orthodoxe Russe Saint-Nicolas.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:La_Cathedrale_Orthodoxe_Russe_Saint-Nicolas.jpg License: Public Domain Contributors: .:Ajvol:., Bohème, EDUCA33E, Mattis, Olivier2FIle:Nikolai-do.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Nikolai-do.jpg License: Creative Commons Attribution 2.0 Contributors: 663highland, Fg2, FlickreviewR,Geofrog, Haragayato, Man vyi, Morio, Para, SekichoFile:St Michaels Cathedral - Sitka - back.JPG Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:St_Michaels_Cathedral_-_Sitka_-_back.JPG License: Public Domain Contributors:Barekფაილი:Luther46c.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Luther46c.jpg License: Public Domain Contributors: Aavindraa, CTSWyneken, David Levy, Hahnchen,Ixfd64, Joakao, Rosenzweig, Schmelzle, Shakko, Shizhao, Wst, 1 anonymous editsImage:95Thesen.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:95Thesen.jpg License: Public Domain Contributors: Wittenberg: Melchior Lotter d.J., 1522ფაილი:Canterbury Cathedral - Portal Nave Cross-spire.jpeg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Canterbury_Cathedral_-_Portal_Nave_Cross-spire.jpeg License:GNU Free Documentation License Contributors: Hans Musil

ფაილი:IslamSymbol.svg Sourcehttp://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=აილიIslamSymbol.svg LicensePublic Domain ContributorsDermeisterFile:Allah-eser2.pngSourcehttp://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=აილიAllah-eser2.png LicenseGNU Free Docum

entation License Contributors: Enzuru, Esteban.barahonaფაილი:Dhulfiqar.png Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Dhulfiqar.png License: Public Domain Contributors: AnonMoos, Ebraminio, FunkMonk, Nyo, Orionist,Sixsous, Sorrax, 2 anonymous editsImage:Aum.svg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Aum.svg License: Public Domain Contributors: Davin7, Durga, Exact, Körnerbrötchen, Luckas Blade, Markuba54,Melian, VIGNERON, W!B:, Wilfredor, ゆいしあす, 5 anonymous editsსურათი:HinduSwastika.svg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:HinduSwastika.svg License: Public Domain Contributors: User:Masturbiusფაილი:BuddhaTwang.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:BuddhaTwang.jpg License: Creative Commons Attribution 2.0 Contributors: Chaoborus, Deepak,FlickreviewR, Martin H., Millevache, Mizutofu, Mr Tan, Ranveig, Roland zhფაილი:Shakyamuni-Thangka.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Shakyamuni-Thangka.jpg License: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Contributors:Tibetanmuseum at English Wikipediaფაილი:Atheism.svg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Atheism.svg License: Public Domain Contributors: Dmitry Dzhusფაილი:Socrates Louvre.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Socrates_Louvre.jpg License: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Contributors: User:Sting,User:Stingფაილი:P_S_Laplace.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:P_S_Laplace.jpg License: Public Domain Contributors: Kuebiფაილი:Andrej Rublëv 001.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Andrej_Rublëv_001.jpg License: Public Domain Contributors: AndreasPraefcke, AnonMoos,Aroche, Goldfritha, Laurom, Mattes, Shakko, Tsca, Wstფაილი:Christ Hagia Sofia.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Christ_Hagia_Sofia.jpg License: Public Domain Contributors: Cirt, FocalPoint, G.dallorto,Gryffindor, Gugganij, Man vyi, Mats Halldin, Wst, 2 anonymous editsსურათი:Wikiquote-logo.svg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Wikiquote-logo.svg License: Public Domain Contributors: -xfi-, Dbc334, Doodledoo, Elian, Guillom,Jeffq, Krinkle, Maderibeyza, Majorly, Nishkid64, RedCoat, Rei-artur, Rocket000, 11 anonymous editsფაილი:Vladimirskaya.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Vladimirskaya.jpg License: Public Domain Contributors: .:Ajvol:., AndreasPraefcke, Annenkov, Aphaia,Berillium, Butko, Paddy, Razr, Shakko, Ustas, Warburg, Wp, Wstფაილი:mozdokis gvtismshobeli.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Mozdokis_gvtismshobeli.jpg License: unknown Contributors: Lika2672, Melberg, Mishoფაილი:დაშრიტე მწუხარება ჩემი.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:დაშრიტე_მწუხარება_ჩემი.jpg License: unknown Contributors: Lika2672, Melberg, Mishoფაილი:Vladimiris 1.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Vladimiris_1.jpg License: Creative Commons Attribution 2.5 Contributors: Lika2672, Melberg

78

Image Sources, Licenses and Contributors

ფაილი:Cathédrale de l'Annonciation.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Cathédrale_de_l'Annonciation.jpg License: GNU Free Documentation License Contributors: A.Savin, EugeneZelenko, Gérard Janot, Mattes, Myrabella, Shakko, Warburg, 1 anonymous editsსურათი:Seven seals.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Seven_seals.jpg License: unknown Contributors: Alsandroსურათი:Archangels.JPG Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Archangels.JPG License: Public Domain Contributors: Csernica, G.dallorto, Joker Island, Pvillani,Shakko, Wst, 3 anonymous editsსურათი:Annunciation.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Annunciation.jpg License: Public Domain Contributors: AndreasPraefcke, Ascánder, Balbo, Bokpasa,Bukk, Dodo, Eusebius, Goldfritha, Joker Island, Mattes, Menze, Niki K, Quadell, Ranveig, Semnoz, Shakkoფაილი:Rublev Arhangel Mikhail.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Rublev_Arhangel_Mikhail.jpg License: Public Domain Contributors: Dcoetzee, SashaKrotov, Shakkoფაილი:Goldenlocks.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Goldenlocks.jpg License: Public Domain Contributors: User:Ghirlandajoფაილი:Raffaelearcangelo.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Raffaelearcangelo.jpg License: Public Domain Contributors: Butko, Gipsy, Kairios, Wstფაილი:Dionisius - uriil.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Dionisius_-_uriil.jpg License: Public Domain Contributors: Butko, LeastCommonAncestor, Shakkoფაილი:Selaphiel.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Selaphiel.jpg License: Public Domain Contributors: Original uploader was Bjankuloski06 at mk.wikipediaფაილი:Jegudil.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Jegudil.jpg License: Public Domain Contributors: Origianl painter passed away. Uploader was:Участник:EugeneZ (uploader)ფაილი:Archangels.JPG Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Archangels.JPG License: Public Domain Contributors: Csernica, G.dallorto, Joker Island, Pvillani, Shakko,Wst, 3 anonymous editsფაილი:Georgia location map2.svg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Georgia_location_map2.svg License: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Contributors: User:Dawid Deutschlandფაილი:red pog.svg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Red_pog.svg License: Public Domain Contributors: Anduxფაილი:Racha.svg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Racha.svg License: unknown Contributors: George Melფაილი:Red pog.png Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Red_pog.png License: Public Domain Contributors: Andux, Kaveh, 1 anonymous editsფაილი:Giusto de' menabuoi, adamo ed eva, 1376-78, battistero di Padova.jpg Source:http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Giusto_de'_menabuoi,_adamo_ed_eva,_1376-78,_battistero_di_Padova.jpg License: Public Domain Contributors: Newman Luke, Pvasiliadis,Sailko, Shakkoფაილი:P wiki letter w.svg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:P_wiki_letter_w.svg License: GNU Free Documentation License Contributors: cproფაილი:Borobudur monks 1.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Borobudur_monks_1.jpg License: Creative Commons Attribution 2.0 Contributors: FlickrLickr,FlickreviewR, SatuSuro, Wstფაილი:GustaveDoreParadiseLostSatanProfile.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:GustaveDoreParadiseLostSatanProfile.jpg License: Public Domain Contributors: A.I., Butko, Duesentrieb, Kilom691, Nagy, Shakko, Trijnstel, Túrelio, 3 anonymous editsფაილი:Michael Pacher 004.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Michael_Pacher_004.jpg License: Public Domain Contributors: AnRo0002, AndreasPraefcke,Aristeas, Atlantia, Beetjedwars, EDUCA33E, Joseolgon, Mattes, Moros, Sailko, Shakko, 1 anonymous editsფაილი:Lucifer Liege Luc Viatour.jpg Source: http://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფაილი:Lucifer_Liege_Luc_Viatour.jpg License: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0Unported Contributors: Luc Viatour

79

80

ლიცენზიაCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/