ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

21
referati saxeli/gvari: besiki guliaSvili. jgufi: 08 samarTalmcodneoba. Temis saTauri:saqarTvelo antikur xanaSi. leqtoris saxeli/gvari: 12/3/2012
  • Upload

    -
  • Category

    Documents

  • view

    1.238
  • download

    0

description

Transcript of ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

Page 1: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

referati

saxeli/gvari: besiki guliaSvili.

jgufi: 08 samarTalmcodneoba.

Temis saTauri:saqarTvelo antikur xanaSi.

leqtoris saxeli/gvari:

12/3/2012

Page 2: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

gegma

1) kolxeTis samefo Zv.w V-VI saukuneebSi

2) qarTuli saxelmwifos warmoqmna

3) saqarTvelo Zv.w II-I saukuneSi

4) ძველი ქართული ხუროთმოძღრება, 

5) saqarTvelo I-III saukuneebSi.

6) antikuri xanis kultura

Page 3: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

referati

saqarTvelo antikur xanaSi

kolxeTis samefo Zv.w V-VI saukuneebSi. Kkimerielebisa da skviTebis gamanadgurebelma Semosevebma da mcire aziaSi ganviTarebulma movlenebma Seaferxa qarTuli tomebis Semdgomi ganvitareba.Tumca es droebiTi movlena iyo. xelaxali aRmavloba dakavSirebulia erT-erTi yvelaze cnobili qarTuli tomis kolxebis saxelTan. Hherodote sasperebs da kolxebs midielebsa da sparselebis gverdiT moixsaniebs, rac am dros qarTuli tomis siZliereze miuTiTebs. (Sasperebi Zveli kartuli tomi iyo )..maTma gaerTianebam Tavisi Zlierebas miaRwia Zv.w VII-VI saukuneebSi. Kkolxeti, rogorc Cans ewodeboda teritorias pitiuntidan (bijviTa)afsarosamde (qalaqi mdinare joroxis SesarTavtan) da aRmosavleTiT sarapanamde (Sorapani).kolxebis garda am teritoriaze sxva tomebic saxlibdnen, magram gabatonebuli mdgomareoba kolxebs ekavaT.kolxeTi am SemTxvevaSi politikuri mniSvnelobitac ixmareba da aRniSnavs im qveyanas,romelic kolxebs emorCileboda,Zv.WVI-IV saukuneSi kolxeti Zalze ganvitarebuli qveyanaa. Zalian maRal dones moaxwia rkinis metalurgiam,rkinis saxnisebis gamoyenebam kidev ufro ganavitara miwadmoqmedeba aseve didi adgili ejira marcvleulis moyvanas.mravlad aris aRmoCenili kvevrebi racc mevenaxeobis dawinaurebaze migvititebs.am periodis dasavleT saqarTvelos vxoverba waromoudgenelia berZnul saamyarostan urTierTobis gareSe, am dros saberZneTi ganviTarebuli iyo,iq erT mTliani saxelmwifo ar warmoqmnila aramed waromoiSva qalaq-saxelmwifoebi rogoreboc iyo: aTeni, Sparta, korinto,Tebe da sxv. Savi zRvis Zveli berZnuli kolonizacia Zveli welTaRricxvis VII-VI saukuneebSi iwyeba.(pirveloba millets ekutvnis). dasavleT saqarTvelos teritoriaze arsebuli koloniebidan (pitiunti,dioskuria, gienosi, fazisi, qobulet-pijvnaris midamoebSi arsebuli dasaxleba) tu yvela ara diskuria da pazisi mainc miletis daarsebuli unda iyo, im dros yvelaze mniSvnelovani kolonia iyo fazisi, radgan savajro daniSnuleba hqonda, es savajro gza garkveul wilad faziss da mTels saqarTvelos indoeTTan akavSirebda,,aqedan gamomdinare am or qveyanas Soris gacxovelebuli savajro mimosval iyo. aseve faziss gaaCnda vercxlis mompovebeli sabado.kolxeTis sanapiroze daarsebuli axalSenebi aRmocenda iq,sadac ukve

Page 4: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

arsebobda adgilobrivi mosaxleobis mier Sekmnili dasaxlebebi. Koloniebis mosaxleobis eTnikuri Semadgenloba Sereuli rom iyo, naTlad metyvelebs arqeologiuri masalebi,aqedan gamomdinare dapirispireba koloniebsa da adgilobriv mosaxleobas Soris ar iyo iseTi mwvave, rogoric CrdiloeT Saqvizgvis pireTSi,sadacZlieri antagonizmis gamo koloniebi iZulebulni gaxdnen gaertianebuliyvnen da SeeqmnaT bosporis samefo. aRmosavleT SavizRvispireTshi arsebulma berZnulma koloniebma ver moipoves politikuri gavlena kolxeTis mosaxleobaze.kolxeTidan berZnebs gahqondaT: keramikuli nawarmi, samkauli, xe-tye, liToni da gahyavdaT monebi. berZnuli koloniebi did gavlenas axdendne kolxeTis kulturasa da socialur-ekonomikur cxovrebaze,maTi meSveobit kolxeti ukavShirdeboda berZnul samyaros, romelic im dros yvelaze maRal ganvitarebuli da moweinave qveyana iyo..kolxebs urtierToba hqondaT CrdiloeT SavizRvispireTTanac (yirimSi aRmoCenilia kolxuri monetebi), Savi zRvis samxret sanapirize arsebul koloniebidan, mcire aziis qalakebtan. iseT Soreul wveynebTanac ki, rogoric iyo egvifte da siria, kolxeTSi SemoqondaT sxvadasxva nakeTobebi. Zveli welTaRricxvis VI-III saukuneebSi kolxetSi iWreboda vercxlis fuli, romelsac (kolxuri Tetri) ewodeba. kolxuri TeTri aRmoCenilia kolxeTis farglebs gareTac (yirimSi, trepizonis maxloblad da Sua aziaSi ferganis velze), rac miuTiTebs mis gamoyenebaze saerTaSoriso vaWrobaSi. Taviseburi urtiertoba hqonda kolxebs sparselebTan. Kkiros didis mier Seqmnilma aqemenidebis sparsetis saxelmzifom Tavisi Zlierebis zenits Z.v w VI saukuneSi, darios I-is dros miaRwia. am droisTvis sparselebma dipyro mteli mcire azia. Sparsetis Semadgenlobasi armoCnda ramdenime qarTuli tomic.kolxeT akemenidebis semadgenlibaSi ar Sedioda, magram yovel xuT weliwadSi erTxel sparselebTan agzavnisa 100Wabuks da 100 qalwuls. samxreT-aRmosavlT Savi zgvis pireTSi mcxovrebi qarTuli tomebis Sesaxeb saintereso cnobebi daculia qsenofortestan. Qqsenoforte im berZnul meomarTa razms meTaurobda, romelmac dv.q V saukunis bolos gaiara Savi zRvis samxreT-aRmosavleT sanapiros qartuli tomebi:karduxebiT, xalibebiT, taoxebiT da sxva dasaxlebuli teritoria.qsenoportes aRweras didi mniSvneloba aqvs, radgan igi yoveltvis TviTmxilvelia. berZnebs kolxetis teritoriaze ar gaauvliaT, magram qsenoporte wers rom am dros iq mefobda aietis STamomavali. Amrigad, kolxeTis samefo warmoadgenda politikurad da ekonomikurad dawinaurebul, ganviTarebul kulturis mqone saxelmwifos, romelsac urtiertoba hwonda im droindel civilizebul samyarosTan.

qaerTuli saxelmwifos warmoqmna.

Page 5: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

Z v.w IV saukunis 30 wlebidan aleqsandre makedonelis mier daawyebulma dapyrobebma Zirfesvianad Secvala mravali xalxisa da saxelmwifos ga nviTarebis gzebi. Zveli msoflios istoriis am udidesma movlenam gavlena moaxdina saqarTvelozec.Zv.w 336 wels SeTqmulebma mokles makedonnis mefe filipeII da taxti misma oci wlis vaJma daikava. gardacvalebamde filipe II moaxerxa makedoniisa da saberZneTis erT saxelmwifod gaerTianeba. 334 wels aleqsandrem daiwyo laSqroba aqemenidebis winaaRmdeg, romelic man warmatebiT daasrula. Seiqmna imperia, romelic gadaWimuli iyo balkaneTis naxevarkunZulidan da egviptidan indoeTamde. Aaleqsandres surda Seeqmna sruliad axali saxelmwifo, romelSic gaerTiandeboda, harmoniulad iarsebebda dasavluri da aRmosavluri civilizacia. 323 wels aleqsandre makedoneli mis mier Seqmnil imperiis sataxto qalaq babilonSi gardaicvala. Aaleqsandre makedonelis saxels ukavSireben qarTuli wyaroebi aRmosavleT saqarTveloSi saxelmwifos Seqmnas. Lleonti mrovelis (XIs.) mixedviT, aleqsandrem daipyro qarTli da aq marTvelad datova Tavisi sardali azo. Aazom daimorCila ara marto qarTli aramed kolxeTic da 24 wlis ganmavlobaSi marTavda. Mmis marTvelobas bolo mouRo farnavazis mier mowyobilma ajanyebam. Aazo daiRupa, farnavazma ki Tavi mefed gamoacxada. Aaleqsandre makedonelamde qarTlis uzenaes marTvelad iTvleboda mcxeTis mamasaxlisi. Zv.w VI saukuneSi swored mcxeTis mamasaxliss sTxoves qarTlSi dasaxlebis ufleba ierusalimidan ltolvilma ebraelebma, mas Semdeg, rac ierusalimi aiRo babilonis mefe nabuqodonosorma. qarTlSi yvela Tems Tavisi mamasaxlisi hyavda, mcxeTis mamasaxlisi ki uzenaesi iyo. mas, ZiriTadad mosamarTlis da mrCevlis funqcia hqonda. swored ukanaskneli mcxeTeli mamasaxlisis, samaras ZmiSvili iyo farnavazi da, aqedan gamomdinare, kanonierad ekuTvnoda pirveloba. Aam yovelives sxva gvarad aRwers meore qartuli wyaro, IX saukunis Zegli (moqcevai qarTlisai).. aqac saubaria aleqsandre makedonelis mier qarTlis dapyrobaze da aRniSnulia, rom ;Tana hyavda aleqsandres azo, Ze ariani-qarTlisa mefisai da mas miuboZa mcxeTai sajdomad”. Semdeg azo wavida arian-qarTlSi, wamoiyvana iqdan Tavisi xalxi da maTTan erTad dasaxlda mcxeTaSi. azom Tan moitana ori kerpi-gac da gaim. ;da ese iyo pirveli mefei da mokvda da Semdgomad misi dadga farnavazi. A aman aRmaraTa kerpi da dasdga saxeli misi armazi.;; am wyaros mixedviT azo aris arian-qarTveli da ara makedoneli. MmarTalia aleqsandre makedoneli samxreT kavkasiiT arasodes dainteresebula da aq arasdros ulaSqria, samagierod kavkasiiT (ufro zustad, aq gamavali didi savaWro gzis xelSi CagdebiT) dainteresdnen, misi imperiis dangrevis Semdeg warmoSobili saxelmwifoebi. Aleqsandre makedonelis gardacvalebis Semdeg daiwyo sastiki brZola mis sardlebs Soris, romelic cnobilia diadoxosebis anu (memkvidreebis) brZola. Sabolovod aleqsandres mier Seqmnili imperia sam

Page 6: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

nawilad gaiyo.:selevkidebis samefo, egvifte da makedonia. Lleonti mrovelis mixedviT, farnavazi daukavSirda egrisiis marTvels qujis (dasavleTi saqarTvelo), gamoiyena CrdiloeT kavksielTa samxedro Zala, mxardaWera Txova selevkidebis sameposac. Azom saberZneTidan miiRo daxmareba, azo damarcxda da brZolis velze damarcxda. Ggamarjvebuli farnavazi iwyebs saxelmwifoSi reformebis gatarebas. qarTli daiyo administraciul erTeulebad-saerisTaoebad. EerisTavebs evalebodaT saerisTavoebSi jarfis Sekreba da misi sardloba, xarkis akrefa, sxvadasxva administraciuli sakiTxebis gadawyveta. Strategiulad yvelaze mniSvnelovani provincia-Sida qarTli daeqvemdebara sasperebs. spaspeti mefis Semdgom meore piri iyo samefoSi da erisTavebic piradad mas emorCilebodnen. Sul Seiqmna 8 saerisTavo.

saqarTvelo Zv.w II-I saukuneSi.

Ffarnavazis gardacvalebis Semdeg samefo taxti misma Zem saurmagma daikava. Saurmags sulmale qarTlis erisTavebi aujaydnen da samefo xelisuflebis saerTod gauqmeba moiwadines. saurmagi iZulebuli gaxda CrdiloeT kavkasiaSi gadasuliyo, daeqiravebina jari da am gvarad daebrunebina Zalaufleba. Mmiuxedavad amisa, samefo xelisufleba ukve dasustebuli iyo. mkveTrad Seicvala viTareba saqarTvelos samxreT sazRvrebTanac. ZveliwelTaRricxvis 190 wels magneziasTan gamarTul brZolaSi romaelebTan damarcxebis Semdeg selevkidebis samefos aRar SeeZlo aqtiuri politikis gatareba. samagierod gaZlierda somxuri saxelmwifoebi, didi da mcire Aarmenia, romis imperiis winaaRmdeg brZola ki pontos samefom iTava. Zv.w 111 wels pontos mefe gaxda miTridate VI evpatori. Mman aqtiuri polotikis warmoeba daiwyon da male didad gaafarTova samefo sazRvrebi. Zv.w II bolos da I saukunis dasawyisSi pontos mefem daimorCila kolxeTi. miTridate pontoelma daipyro dasavleTsaqarTvelos didi nawili, aseve CrdiloeT SvavizgvispireTi. kolxeTs pontos samefos ZlierebisTvis didi mniSvneliba hqonda. aqedan gahqondaT xomaldebis saSenad xe-tye, aqedanve gahyavdaT mezRvaurebic. Kkolxi meomrebi gamoirCeodnnen didi simamaciT da miTridates samxedro nawilSi iyvnnen CarTulni.pontos Seurigebeli mowinaaRmdege iyo romis uZlieresi saxelmwifo, romelic ganagrZobda Semosevas, aRmosavleTis mimarTulebit. miTridatem cada wina aziis xalxebis gaerTianeba romis Zaladobis winaaRmdeg. man tavisi qaliSvili miaTxova somxeTis mefes tigran II da amiT somxeTi saqarTvelos mokavSireT aqcia. Amis Semdeg pontosa da somxets romis winaaRmdeg brZolaSi qarTlisa da albaneTis samefoebic SeuerTda. Tavda pirvelad es gaerTianeba romis winaaRmdeg did warmatebebs

Page 7: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

aRwevdnnen, magram es mdgomareoba maleve Seicvala, radgan Zv.w 66wels romis jaerbis sardlad dainiSna gneus pompeusi,rtomelic SeuzRudavi Zalaufleba miiRo aRmosavleTSi. Maleve miTridatesa da tigran II-s Soris uTanxmoeban iCina Tavi. miTYridate pompeusTAn damarcxda ris Semdegac igi Seecada tigran II-sTan somxeTshi Seeparebina tavi, magran tigran II-em igi ar Seifara da p[iriqiT mis TavZe jildic ki daawesa. miTridate iZulebuli gaxda kolxeTSi gadaxvewiliyo. tigran II iDulebulu gaxda pompous danebebida, ma CamoerTva dapyrobili qveynebis didi nawili da daekisra 6000 talantis gadaxda romaeliebisaTvis. 65 wels pompeusi saqarTvelosaken daiZra, am dros qarTlSi arTagi mefobda, arTagi xvdeboda, rom igi pompeuss winaaRmdegobas ver gauwevda, amitom man pompeuss daespani miuvlina zavis dadebis imediT. Pompeusma ieJva, rom artagi drois gayvanas da Zalis mokrebas apirebda, amotom igi qarTlis Suagulisaken daiZra. Artagi mtkvris marcxena sanapiroze gadavida da xidi gaanadgura. Pompeusi mtkvarze mainc gadavida da iq saSineli sisxlis Rvra gaaCaRa, brDolis velze 9000 qarTveli daeca,10000 meti qarTveli tyved igdes. Artagma amis Semdegi didi ZRveni miarTva pompeuss, pompeusi kargad iazrebda saqarTvelos strategiul mdebareobas sa bolos dazavebas daTaxmda. man mefoba xeluxleblad datova qarTlSi. qarTvelebs romTan megobroba daekisra. Iberiidan pompeusi kolxeTSi gadavida. AdasavleT saqarTveliSic pompeusma sisxlis RvriT gaikvlis gza da gaimaRjva kidec, man kolxeTis marTvelad arisTarqe daniSna. bosforSi gadaxvewili miTridate aujanyda mis erTadert imeds da memkvidred gamocxadebul vaJiSvils, farnaks. mokavSireeb gamoclilma miTridatem TviTmkvlelobiT daasrula sicocxle. Pfarnakma gulis mogebis mozniT pompeuss mamais cxedari gaugzavna da bosporis samefos mefobaitxova. Mpompeusma miTridate didi pativiT dakrZala.

ძველი ქართული ხუროთმოძღრება, 

ძველი წელთაღრიცხვის I ათასწლედის მეორე ნახევრისა და ჩვენი წელთაღრიცხვის დასაწყისისათვის, ე.ი. იმ ხანისათვის, როცა კოლხიდისა და იბერიის სახელმწიფოები წარმოიქმნა, დარჩენილია ბერძენი და რომაელი ავტორების ცნობები. ეს ავტორები არიან ქსენოფონტე (ძვ.წ.V-IV სს.), სტრაბონი (ძვ.წ I ს. - ჩვ.წ.I ს.). ვიტრუვი (ძვ.წ. I ს.). ქსენოფონტეს "ანაბაზისში“ ამიერკავკასიაში გაშლილი სამხედრო მოქმედების აღწერისას, ნახსენებია გამაგრებული ქალაქები, სასახლეები, კოშკებით აღჭურვილი ხის სახლები.

Page 8: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

სტრაბონის თანახმად, იბერიის უმეტესი ნაწილი მშვენივრადაა დასახლებული ქალაქებითა და სოფლებით, ასე რომ იქ გვხვდება კრამიტის სახურავებიც და სახუროთმოძღვრო ხელოვნების თანახმად მოწყობილი საცხოვრებლები და ბაზრები და სხვა საზოგადოებრივი შენობები (წიგნი XI, თავი III). ამ სიტყვების მნიშვნელობას უკეთ დავაფასებთ, თუ გავიხსენებთ, რომ რომაელი ვიტრუვი, ავტორი ათი წიგნისა ხუროთმოძღვრების შესახებ (ეს დღემდე გადარჩენილი ერთადერთი რომაული ტრაქტატია მშენებლობაზე), წერს, რომ დაახლოებით იმავე ხანებში გალიასა და ესპანეთში სახლებს კრამიტით კი არ ხურავდნენ, არამედ ჩალითა და ყავრით. იგივე ვიტრუვი აღგვიწერს კოლხურ საცხოვრებელ სახლს, რომელსაც ძელებით ნაშენი პირამიდული სახურავი და ზემო ხვრელი აქვს (კვამლის და შუქისათვის). ახალ არქეოლოგიურ მონაპოვართა შუქზე (იხ.ზემოთ - შულავერი, ქვაცხელები), ვიტრუვისეული ცნობები ახალ მნიშვნელობას იძენს - ისინი სამშენებლო ტრადიციების ღრმა ფესვების არსებობასა და უწყვეტობას ადასტურებენ. მეორე მხრივ, კოლხური საცხოვრებლის ტიპი, რომელსაც წინა აზიის მრავალ ქვეყანაში მოეძებნება პარალელი, შეიძლება გლეხური საცხოვრებლის, ე.წ. დარბაზის პროტოტიპად მივიჩნიოთ. დარბაზს, რომელსაც ქვემოთ ცალკე შევეხებით, მნიშვნელობა ჰქონდა შუა საუკუნეთა ქართული საეკლესიო არქიტექტურის კომპოზიციური თავისებურებების შემუშავებისათვის. ოცდაათიოდე წლის წინათ იმდროინდელი ხუროთმოძღვრების შესახებ ამ წერილობითი ცნობების ვარდა ჩვენ არც არაფერი ვიცოდით. რა თქმა უნდა, ადრექრისტიანული ხანის დიდად განვითარებული ძეგლების გაცნობა ნათლად გვიჩვენებდა, რომ V-VI საუკუნეთა შესანიშნავი ტაძრების შექმნამდე ქართულ ხუროთმოძღვრებას გრძელი და რთული გზა უნდა გაევლო, რომ ასე მომწიფებულიყო, რომ ასეთი დასრულებული კომპოზიციური და ტექნიკური ხერხები შეემუშავებინა, როგორთაც იმ ძეგლებში ვხვდებით. ამ დასკვნის გამოტანას წერილობითი წყაროები არც ესაჭიროებოდა, ამისთვის აპრიორული მსჯელობაც საკმარისი იყო. ოცდაათიანი წლების დასასრულისა და ორმოციანი წლების დასაწყისის გათხრებმა ძველ დედაქალაქ მცხეთაში (გათხრები ომის შემდეგაც გაგრძელდა) ბრწყინვალედ დაადასტურა ეს მოსაზრებებიც და ანტიკური დროის ავტორთა ცნობებიც. აქ აღმოჩენილი იქნა ანტიკური ხანის - ძველი წელთაღრიცხვის ბოლო საუკუნეთა და ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველ საუკუნეთა უმნიშვნელოვანესი ძეგლები. უზარმაზარი აკროპოლისი, ქართლის (წინანდელი იბერიის) მმართველთა რეზიდენციის ნაშთი, სასახლის ნანგრევები, მცირე მავზოლეუმი და სხვ.. ამის შემდეგ მცხეთა, რომელიც მანამდე ყურადღებას იპყრობდა შუა საუკუნეთა დიდებული ტაძრებითა და ძველი სამარხებით, გადაიქცა საქართველოს ისტორიისა და ხელოვნების ნამდვილ ცოცხალ მუზეუმად, რომელშიაც შეგვიძლია თვალი გავადევნოთ განვითარების საფეხურებს მრავალი საუკუნის მანძილზე. მცხეთის დაწინაურებას ხელს უწყობდა მარჯვე ადგილმდებარეობა. დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ და ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ მიმავალი სავაჭრო გზების ჯვარედინზე, მტკვრისა და არაგვის შეერთების ადგილას გაშენებული დედაქალაქი გადაჭიმული იყო მტკვრის ორსავ მხარეს, ძალიან რთულსა და მრავალფეროვან რელიეფზე.

 

Page 9: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

saqarTvelo I-III saukuneebSi.

axali saukunis damdegidan xelsayreli pirobebi Seiqmna saqarTvelis gasaZliereblad.es ganpirobebuli iyo iqidan, rom saerTaSoriso asparezze Zalata gadanawileba moxda. Zv.w 30 wels romis romis respublikam arseboba Sewyvita. Sami wlis Semdeg pirvelma imperatorma iqtavianem ;oqtavianen” xvTis gandidebulis saxeli moipova. Avgustusma uari ganacxada aziaSi aqtiuli politikis gatarebaze da ukve miRweulis SenarCunebas Seecada. Semdegi imperatori tiberiusi aqtiurad ereoda aRmosavleTsSi mimdinare procesebSi. 35 wels parTiaSi Sahis winaaRmdeg ajanyeba daiwyo. ajanyebulTa TxovniT tiberiusma parTiaSi gasamefeblad romSi mZevlad myofi parTieli ufliswuli gagzavna da Semzeoba qarTlis mefes sTxova. qarTlis mefem, Tavisi Zis, farsmanis sardlobiT jarai gagzavna somxeTSi, romelic im xanad parTias emorCilebida. qarTvelebma somxeTis taxtze qarTveli ufliswuli, parsmanis Zma miTridaTe dasves. romsa da parTias Soris mimdinare brZolebSi yovelTvis didi mniSvneliba eniWeboda somxeTis sakiTxs. asset viTarebaSi qarTlisTvis romis mokavSireoba sasargeblo iyo, radgan Cndeboda sazRvrebis gafarTovebis perspeqtiva. romisTvis qarTls kidev erTi mniSvnelioba hqonda----kavkasiis gadmosasvlelebis Caketva. Aam dros CrdiloeT kavkasiidan gadmosasvlelebze kontrolis saSualeba did upiratesobas aniWebda qarTlis mefeebs. amAupiratesibas qarTlis mefeebi xSirad iyebebdnen. Amave dros damoukidebeli politikis gatarebas iwyebs mefe farsmani. Mman somxeTis daufleba da Tavisi Zmis taxtidan Camogdeba gadawyvita. amisaTvis man esmakur xerxs mimarTa igi mivida miTridatesTan da TavSesafari Txova viTomda mamastan waCxubebula farsmanis Ze radamistma. biZam Seifara radamosti, radamistma moaxerxa somexi mtavrebis gadabireba, Semdeg qarTlSi dabrunda mamasTan ;Sesarigeblad “

romaeli istorikosisi tacitucis sityvebiT, radamistma farsmans ganucxada ;rac mzakvrobiT SeiZleba gakeTebuliyo, gakeTebulia, danarCeni iaraRiT unda aRsruldes”. Aamis Semdeg somxeTSi qarTuli jariT Sesulma radamistma biZa daamarcxa da taxti daikava. amasobaSi radamistis winaaRmdeg parTiis mefe daiZra. Ees dapirispireba parTielebis sasikeTod dasrulda da radamisTi qarTlSi gamoiqca, sadac mokles farsmanis brZanebiT. Farsmanis moqmedebam roms somxeTi daakargvina. Ffarsmanma, SesaZloa, romTAn garTulebebis miznit moakvlevina radamisti. Aarc isaa gamoricxuli, rom somxeTSi taxtis dakargvis Semdeg radamisti Seecada mamiseul taxtis dauflebas. 63 wels romsa da parTias Soris zavi daido. am zavT romma faqtobrivad dakarga somxeTi. mTel am brZolebs qarTlisaTvis uSedegod

Page 10: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

main car Cauvlia, kidev ufro gaizarda qarTlis samefo sazRvrebi. 63 welsve romma gaauqma pontos samefo da igi Tavis provinciad aqcia. Rodorc Cans kolxeTic amave dros iqca uSualod romois imperiis nawilad. Swored amis Semdeg 69 wels moxda kolxeTiSi ajanyeba romelsac romis winaaRmdeg meTaurobda anikeTi. Miuxedavad imisa rom anikeTis ajanyeba damarcxda mas ukvalod ar cauvlia radgan romi iZulebuli gaxda garkveul daTmobebze wasuliyo, ramac xeli Seuwyo dasavleT saqarTvelos teritoriaze II-III saukuneebSi naxevrad damoukidebeli lazebis, afSilebis, abazgebis da sanigebis samtavroboebis Seqmnas. Romsa da parTias Soris dadebuli zavis Semdeg saqarTvelos samefo kvlav iwyebs damoukidebeli politikis gatarebas. I saukunis 70-ain wlebSi qarTlis mefem gaxsna kavkasionis gadmosasvlelebi, gadmoiyvana alanebi da Seusia isini somxeTsa da parTias. II saukunis ndasawyisSi romin kvlav aqTiur politikas atarebs aRmosavleTSi. imperatori traiane didi oms iwyebs parTiis winaaRmdeg. imperator trtaianes aqtiurad exmareba qarTlis mefe miTridate. Igi Tavisi Zmis meTaurobiT samxedro razmsac ki ugzavnis SuamdinareTshi myof traianes. Traianes memkvidre Adriane kvlav cvlis politikas da parTiasTan mSvidobian urTierTobis damyarebas arCevs. igi Cadis mcire aziaSi da TavisTan ibarebs mokavSire saxelmwifoTa mefeebs, maT Soris farsman qvelsac. qarTlis mefe imperatorTan ar gamocxaddeba, am dros qarTli sakmaod gaZlierebulia, misi sazRvrebi gafarTovEbulia dasavleTisaken. qarTlis SemadgenlobaSi Sedis argveTi da aseve mdinare Woroxis samxreTiT mdebare teritoria. farsman qvelis dros qarTlis samepom gasasvleli moipova Sua zRvaze rac farsmanqvelis uSualo damsaxureebaa. 134 wels farsman qvelma CrdiloeTkavkasiaSi mcxovrebi alanebs daxmarebiT didi Tavdasxma moawyo romisada parTiis samflobeloebze. qarTlsa da roms Soris urTierToba gaumjobesda imperator antonine piusis dros, man romSi miiwvia farsmani ;roca farsmane iberieli meuRlesTan aeTad romSi Cavida, antonine pisma mas gaudidaa samflobelo, neba daRTo kapitoliumSi msxverpli Seewira. misi cxenosani qandakeba enialionze (marsis taZari) daadgmevina da uyurebda farsmans, nisi vaJis da sxva warCinebul iberielTa samxedro varjiSobas’’. romaeli isTorikosis naTqvami ;gaudida mas samflobelo” imaze miuTiTebs, rom impereTorma cno qarTlis samefo gafarToebuli sazRvrebi. leonti mrovelis cnobiT, qart\TlSi dabrunebuli farsmani iranelebma mowamles. III saukunis 20-ian wlebSi didi cvlilebebi moxda aziaSi. sasanianTA sagvareulos waromomadgenelma ardaSirma daamarcxa parTiis ukanaskneli mefe da safuZveli Cauyara sasanianTa iranis saxelmwifos. Tavisi wina morbedebisagan gansxvavebiT, sasanianTa saxelmwifo gacilebiT ufro centralizirebuli da mtkice iyo. amave dros, sul ufro Zlierdeba krizisi romis imperiaSi. Sina brZolebs, saxelmwifo gadatrialebebs, ajanyebebs Tan

Page 11: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

erTvoda germaneli tomebis gamudmebuli Tavdasxmebi imperiis sazRvrebze. III saukunis pirvel naxevarSi qarTlis samefos seriozuli safrTxe ar damuqrebia. iranis pirveli sasanianTa Sahi Zalauflebis gamtkicebiT iyo dakavebuli. tumca maleve irani iwyebs brZolas romis winaaRmdeg da did warmaTebasac aRwevs . iranelebma daikaces somxeTi. qarTlis mefe amazaspma, rogorc Cans iranelTa Semosevis Tavidan acilebis mizniT, TAvi Sahis vasalad aRiara. III saukunis 80-90 wlebSi iranma zedized ramdeninme marcxi romTAn omSi. 298 wels nisibinSi daido zavi. romlis mixedviTac qarTlic da somxeTic romis gavlenis qveS moeqca.

kultura antikuri xanis saqarTveloSi. pirveli lerigiuri rwmena-warmodgenebi ukve paleoniTis xanaSi Cndeba da sazogadoebis ganviTarebasTanerTad, sul ufro Camoyalibebul saxes iZens. Tavisi RvTaeba hyavda calkeul fuZes, Tems, gvars da toms. nel nela RvTaebebs Soris yalibdeba ufros-umCrosoba. qarTvelebi yvelaze did pativs cemdnen: mTvares. mzes, varskvlavebs. mTavari uzenaesi RvTaeba iyo da mamakaCis saxiT aRiqmeboda. amaze naTlad metyvelebs Tundac Zveli leqsi, romelic megrul enaSia Semonaxuli: ;mze, dedaaCemi, mTvare-mamaCemi, wvril-wvril varskvlavebi da da Zmaa Cemi. mTavar wminda xvaTaebad xari iTvleboda. xaris kults saqarTveloSi xangrZlivi Tradicia aqvs, rac iqidanaa ganpirobebuli, rom saqarTveli miwadmoqmedebis uZveesi keraa. xaris gamosaxuleba jer Tixisagan mzaddeboda emdeg ki brinjaosagan, aseve xaris Tavi gamosaxuli iyo kolxur TeTrze. saqarTveloSi aseve farTod iyo gavrcelebuli mzis kultic, rogorc Cans mze deda gmerTi iyo. Zv.w IV saukunis bolos da III saukunis dasawyisSi mcxeTaSi damkvidrebulma azom ori kerpi aRmarTa: gac da gaim. imave adgilzeam oro kerpis Sua, marnavazma aRmarTa armazis kerpi, romelic qarTlis samepos uzenaesi kerpi gaxda, swore des iyo parnavazis religiuri reformis mTavari mizani. qveynis mtkiced gaerTianebas aucileblad sjirdeboda. erTi uzenaesi RvTaebis arseboba. armazzs msxverplad swiravdnnen bavSvebs, es rituali III saukuneSi mefe revma akrZala. armazobis dResaswauli agvistos dasawyisSi imarTeboda. mesxebis Semotanili unda iyos qarTlSi meore RvTaebac- zadeni. misi kerpi dRevandel sofel wiwamurTan unda mdgariyo. kolxeTsa da qarTlis samefos aqtiuri kavSir-urTierToba qondaT berZnul samyarosTan, romTan da masTan maxlobel aRosvleTis qveynebTan. yovelive es, cxadia, els uwyobda kulturul

Page 12: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

ganviTarebas. im droindeli kulturis Sesaxeb, ZiriTadad, arqeologiuri gaTxrebis Sedegad mopovebuli masaliT SegviZlia visjelT. maRal doneze iyo ganviTarebuli arqiteqtura, amaze metyvelebs qalaqebis simravle: mcxeTa, ufliscixe, urbnisi. kutaia, rodepolisi, fazisi, dioskuria da pitiunti- es iyo lamazi qalaqebi centraluri moednebiT, qvafeniliT mokirwylul quCebiT, saxlebiTa da sasaxleebiT da abanoebiT, am dros abana ar iyo mxolod sanitarul-higienuri dawesebuleba, es iyo sazogadoebis Tav Seyris adgili. gansakuTrebiT aRsaniSnavia vanis naqalaqari, sadac aRmozCenilia quCebi, sxvadasxva daniSnulebis nagebobebi, kargad dagegmarebuli taZrebi da sxva. unikaluri Zeglia aflis cixec –kldeSi nakveTi iZvelesi qalaqi. misi Seqmna mxolod ekonomikured Zlier qveyanasa da xuroT-moZRvruli codniT aRWurvil mSeneblebs SeeZloT. strabonis cnobis mixedviT, mesxebis qveyqnqSi iyo levkoTeas didi taZari, am taZris zusti adgilmdebareoba sabolovod dadgenili ar aris. savaraudoa rom, igi mdebareobda awyursa an vanSi. aseve maRal doneze iyo oqromWedlobac. oqrosa da vercxlis seSaniSnavi nakeTobebia aRmoCenili samTavros, boris, armazis xevis samarovnebSi. vanSi napovnia gamarjvebis qalRmerTis nikes qandakeba. mcxeTaSi armazis xevSi, napovnia II saukunis bilingva or enovani (berZnuli da arameuli). Zalze sainTeresoa apolonios rodoselis (argonavtikaSi)dacvuli cnoba, rom kolxebs(Senaxuli aqvT mamaTgan naweri kirbebi, romelzedac mogzaurTaTvis naCvenebia zRvisa da xmeleTis yoveli gza da sazRvari). dRemde sabolovod dadgenili ar aris, Tu ra iyo es kirbebi.

Page 13: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.
Page 14: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.

gamoyenebuli liTeretura

nodar asaTiani: saqarTvelos istoria

nugzar molaSvili: saqaeTvelosa da msoflios istoria.

interneti: - ვ. ბერიძე // ძველი ქართული ხუროთმოძღრება,

interneti: v.beriZe saqarTveloSi antikuri xana.

giorgi sanikiZe: 11 klasis saqarTvelos istoria.

Page 15: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.
Page 16: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.
Page 17: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.
Page 18: ისტორია,ანტიკური ხანა საქართველოში.