1

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

TRANZICIONI POLITIK DHE ROLI I TIJ NË

MARRËDHËNIET E SHQIPËRISË ME BASHKIMIN

EVROPIAN

Kandidati: Udhëheqës Shkencor:

MA. Elda ZOTAJ Prof. Asoc. Dr. Eva TAFILI (Hyskaj)

SHKURT 2014

2

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE

Disertacion i paraqitur nga:

Elda ZOTAJ

Në kërkim të gradës shkencore:

DOKTOR

Në

“Studime Evropiane dhe Integrim Evropian”

TRANZICIONI POLITIK DHE ROLI I TIJ NË

MARRËDHËNIET E SHQIPËRISË ME BASHKIMIN

EVROPIAN

Specialiteti: Diplomaci dhe Marrëdhëniet Ndërkombëtare

Udhëheqës Shkencor:

Prof. Asoc. Dr. Eva Tafili (Hyskaj)

Mbrohet më, dt. ...../ ......2014

1. ..................................................... Kryetar

2. ..................................................... Anëtar (oponent)

3. ..................................................... Anëtar (oponent)

4. ..................................................... Anëtar

5. ..................................................... Anëtar

TIRANË, Shkurt 2014

3

Falenderime:

Ndonëse nuk mund t‟i përmend të gjithë, në radhë të parë dëshiroj të falenderoj

dhe t‟i shpreh mirënjohjen time të veçantë udhëheqëses shkencore Prof. Asoc. Dr. Eva

Tafili (Hyskaj), për ndihmën e pakursyer në realizimin e kësaj sipërmarrjeje kaq të

rëndësishme për mua. Inkurajimet e vazhdueshme, këshillat, orientimet, sugjerimet dhe

vërejtjet e saj më kanë ndihmuar që të arrija deri këtu. Pa ndihmën e saj të sinqertë dhe

të vazhdueshme, ky punim nuk do të ishte realizuar në formën që ka sot. I detyrohem

shumë për përkrahjen dhe përkushtimin e jazhtëzakonshëm që ka treguar ndaj meje.

Dëshiroj të falenderoj të gjithë ata miq, kolegë e punonjës të institucioneve të

ndryshme, të cilët nuk më kanë kursyer materialet, mendimet, sugjerimet dhe vërejtjet e

tyre.

Një falenderim i veçantë i shkon mikeshës time Dr. Bavjola Shatro, e cila ka bërë

të mundur redaktimin letrar të këtij punimi.

Së fundi, dëshiroj t‟iu shpreh mirënjohjen time të thellë prindërve, bashkëshortit

dhe vajzave të mija të dashura, për mbështetjen, kurajon, për lehtësitë e mëdha që më

ofruan, si edhe që më krijuan të gjitha mundësitë për ta realizuar këtë projekt.

4

PASQYRA E LËNDËS

faqe PARATHËNIE .................................................................................................................. 8

HYRJE..............................................................................................................................12

METODOLOGJIA ......................................................................................................... 16

KREU I PARË................................................................................................................. 17

TOTALITARIZMI, DEMOKRACIA DHE TRANZICIONI SI PROCES I

NDËRMJETËM .............................................................................................................. 17

1.1 Totalitarizmi, përcaktimi si koncept ....................................................................... 17

1.1.1 Totalitarizmi si regjim........................................................................................... 19

1.1.2. Karakteristikat dhe tiparet kryesore të regjimeve totalitare; tipi komunist ....... 22

1.1.3 Pasojat e totalitarizmit ........................................................................................... 34

1.2 Demokraci, përcaktimi si koncept .......................................................................... 36

1.2.1 Demokracia si regjim, Demokracia Liberale ........................................................ 39

1.2.2 Karakteristikat dhe tiparet kryesore të regjimeve demokratike ............................ 41

1.3 Tranzicioni dhe tranzitologjia, përcaktime teorike ................................................. 46

1.3.1 Tranzicioni i vendeve të Europës Jugore dhe Amerikës Latine në krahasim me

tranzicionin e vendeve ish-komuniste; ndryshimet ndërmjet tyre. ................................ 49

1.3.2 Vala e katërt e demokratizimit, problematikat e hasura ....................................... 53

1.4 Këndvështrimi elitist ................................................................................................ 56

1.4.1 Elitat në tranzicion, formimi dhe roli i tyre .......................................................... 60

KREU I DYTË ................................................................................................................ 63

SHQIPËRIA NËN DREJTIMIN KOMUNIST 1945 – 1990. ..................................... 63

2.1 Një vështrim mbi lëvizjen komuniste shqiptare.................................................... 63

2.2 Disa aspekte politike, ekonomike dhe sociale të Shqipërisë gjatë viteve 1945 –

1985.......................................................................................................................... 66

2.2.1 Tendencat politike nën drejtimin e Enver Hoxhës ................................................ 68

2.2.2 Tendencat ekonomike, sociale dhe kulturore gjatë kësaj periudhe ....................... 79

2.3 Shqipëria nën drejtimin e Ramiz Alisë (vitet 1985 – 1991) .................................... 89

2.3.1 Shqipëria në prag të viteve „90, fundi i regjimit komunist ............................... 100

2.4 Dallime dhe përbashkësi të regjimit komunist shqiptar me Bllokun Lindor ........ 105

2.5 Trashëgimia komuniste .......................................................................................... 108

5

KREU I TRETË ............................................................................................................ 112

ZHVILLIME POLITIKE TË TRANZICIONIT SHQIPTAR ................................. 112

3.1 Situata politiko – ekonomike në vend dhe zgjedhjet e 22 marsit 1992 ................. 112

3.2 Kursi i ri politik, proceset e shndërrimit të shtetit, institucioneve dhe shoqërisë;

vitet 1992 – 1994 ................................................................................................... 115

3.3 Konfigurimi post-komunist i elitës politike shqiptare; tiparet e saj ....................... 120

3.4 Shqipëria dhe orientimi drejt Komunitetit Evropian ............................................. 124

3.5 Klasa politike dhe ngjarjet e viteve 1994 – 1997; raportet me Bashkimin Evropian

................................................................................................................................ 126

3.6 Rikthimi i “komunistëve të moderuar”, stabiliteti i vendit 1998 – 2005 ............... 135

3.7 Trashëgimia politike dhe drejtuesit e rinj ............................................................. 142

KREU I KATËRT......................................................................................................... 147

ZHVILLIMET POLITIKE DHE ROLI I KLASËS POLITIKE NË

MARRËDHËNIET ME BASHKIMIN EVROPIAN ................................................ 147

4.1 Bashkimi Evropian dhe mekanizmi i Kushtëzimit Demokratik, ndikimet në Shqipëri

................................................................................................................................ 147

4.2 Vullnet politik apo demokratizim institucional, qasja e Shqipërisë drejt Bashkimit

Evropian ................................................................................................................. 153

4.2.1 Pushtet apo institucione, zgjedhje e vështirë për klasën politikë shqiptare! ....... 156

4.3 Angazhimi i politikanëve shqiptarë drejt BE, realitet apo demagogji .................. 160

4.4 Shqipëria gjatë viteve 2005 – 2011; vazhdimi i proceseve integruese dhe angazhimi

politik i Shqipërisë në kuadrin e perceptimeve të Bashkimit Evropian ................ 163

4.5 Perspektiva e integrimit të Shqipërisë në vazhdim ............................................... 168

KONKLUZIONE .......................................................................................................... 169

BIBLIOGRAFIA........................................................................................................... 170

7. Aneksi A. .................................................................................................................... 179

6

Lista e Tabelave:

faqe Tabela 1. Anëtarësimi në Partinë Komuniste Shqiptare. .................................................. 31

Tabela 2. Tabela 2. Prona Bujqësore në vend përpara Reformës Agrare të vitit 1945. .... 80

Tabela 3. Rritja v