ส�รบญสวนท 1 สรปเนอหาสำาคญ 7

บทท 1 เซลลและโครงสรางเซลล 8 • กลองจลทรรศน 11 • ประเภทของเซลล 14 • โครงสรางพนฐานของเซลล 17 • แบคทเรย 23 • สงมชวตทไมมเซลล 27 แบบฝกหดทายบท 29 เฉลยแบบฝกหดทายบท 33

บทท 2 การล�าเลยงสารผานเซลล 36 • การล�าเลยงสารผานเยอหมเซลล 38 • การล�าเลยงสารไมผานเยอหมเซลล 42 แบบฝกหดทายบท 45 เฉลยแบบฝกหดทายบท 49

บทท 3 การแบงเซลล 52 • ความรพนฐานเกยวกบการแบงเซลล 54 • กระบวนการแบงเซลล 56 • การแบงเซลลแบบไมโทซส (Mitosis) 57 • การแบงเซลลแบบไมโอซส (Meiosis) 60 แบบฝกหดทายบท 65 เฉลยแบบฝกหดทายบท 70

บทท 4 การรกษาดลยภาพของสงมชวต 76 • การขบถายของเสย 78 • การรกษาสมดลอณหภม 85 • การรกษาสมดลกรด-เบส 87 • การรกษาดลยภาพของพช 89 แบบฝกหดทายบท 93 เฉลยแบบฝกหดทายบท 98

page01_����� O-net ���� �.����.indd 4 20/6/61 10:10

บทท 5 ระบบเลอดและภมคมกนของมนษย 102 • ระบบหมนเวยนเลอดของมนษย 104 • ระบบน�าเหลองและภมคมกน 112 แบบฝกหดทายบท 117 เฉลยแบบฝกหดทายบท 121

บทท 6 การถายทอดทางพนธกรรม 124 • การถายทอดพนธกรรมตามกฎเมนเดล 126 • เพดดกร (Pedigree) 130 • โครโมโซมและการถายทอดโครโมโซม 131 • ยนบนโครโมโซมตางๆ 134 แบบฝกหดทายบท 138 เฉลยแบบฝกหดทายบท 142

บทท 7 ยนกบการควบคมลกษณะทางพนธกรรม 146 • โครงสรางของสารพนธกรรม 148 • การควบคมลกษณะพนธกรรมของ DNA 151 • การกลายพนธ (Mutation) 153 แบบฝกหดทายบท 158 เฉลยแบบฝกหดทายบท 162

บทท 8 เทคโนโลยชวภาพ 166 • การสรางสงมชวต GMO 168 • การโคลนสงมชวต 170 • การตรวจพสจน DNA 173 แบบฝกหดทายบท 176 เฉลยแบบฝกหดทายบท 180

บทท 9 ววฒนาการและความหลากหลายของสงมชวต 184 • ววฒนาการ 186 • ความหลากหลายทางชวภาพ 189 แบบฝกหดทายบท 195 เฉลยแบบฝกหดทายบท 199

page01_����� O-net ���� �.����.indd 5 20/6/61 10:10

สวนท 2 แนวขอสอบ 252

แนวขอสอบชดท 1 253 แนวขอสอบชดท 2 260 แนวขอสอบชดท 3 268 แนวขอสอบชดท 4 277 แนวขอสอบชดท 5 286

สวนท 3 เฉลยแนวขอสอบ 294

เฉลยแนวขอสอบชดท 1 296 เฉลยแนวขอสอบชดท 2 303 เฉลยแนวขอสอบชดท 3 311 เฉลยแนวขอสอบชดท 4 318 เฉลยแนวขอสอบชดท 5 325

บทท 10 ระบบนเวศ 202 • ระบบนเวศและไบโอมรปแบบตางๆ 204 • บทบาทของสงมชวตและการถายทอดพลงงานในระบบนเวศ 208 • การหมนเวยนสารในระบบนเวศ 212 • ความสมพนธระหวางสปชสในระบบนเวศ 216 • การเปลยนแปลงแทนท 218 แบบฝกหดทายบท 220 เฉลยแบบฝกหดทายบท 224

บทท 11 ทรพยากรและการอนรกษสงแวดลอม 228 • ประเภทของทรพยากร 230 • ทรพยากรปโตรเลยมและการใชประโยชนอยางยงยน 230 • ทรพยากรปาและสตวปา 234 • ทรพยากรดนและน�า 237 • ทรพยากรและมลพษทางอากาศ 242 แบบฝกหดทายบท 243 เฉลยแบบฝกหดทายบท 247

page01_����� O-net ���� �.����.indd 6 20/6/61 10:10

สวนท 1

สรปเนอห�สำ�คญ

page01_����� O-net ���� �.����.indd 7 20/6/61 10:10

บทท 1

เซลลและโครงสร�งเซลล

2

3

4

5

1 กลองจลทรรศน

ประเภทเซลล

โครงสรางพนฐานของเซลล

แบคทเรย

สงมชวตทไมมเซลล

เซลลและโครงสร�งเซลล

ในบทนจะมาท�าความรจกกบหนวยพนฐานของสงมชวตทกชนด นนกคอเซลล เมอเราน�าชนสวนของสงมชวตมาสองดดวยกลองจลทรรศน กจะเหนเซลล และเมอศกษาดโครงสรางทอยภายในเซลลของสงมชวตหลายๆ ชนดเปรยบเทยบกน กจะท�าใหเราเขาใจกลไกการท�างานของสวนตางๆ ภายในเซลลมากขน

page01_����� O-net ���� �.����.indd 8 20/6/61 10:10

เซลลและโครงสรางเซลล

Nucleus

Cytoplasm

ประเภทของกลองจลทรรศน

สวนหอหมเซลล

ไวรส ไวรอยด พรออน

สวนทอยภายในเซลล

Eukaryote

Prokaryote

ในบทนขอสอบเนนเรองการเปรยบเทยบโครงสรางของเซลลตางๆ เชน เซลลพช เซลลสตว เซลลแบคทเรย และโครงสรางของไวรส

องคประกอบของกลองจลทรรศน

ใชแสงแบบธรรมดาการใชงานกลองจลทรรศน

เกณฑในการจำาแนกกลมแบคทเรย

โครงสรางเซลลของแบคทเรย

page01_����� O-net ���� �.����.indd 9 20/6/61 10:10

บทท 1

พ�ชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 10

ในรางกายของมนษยประกอบดวยระบบอวยวะตางๆ ไดแก ระบบยอยอาหาร ระบบหายใจ ระบบขบถาย ระบบล�าเลยงเลอด ระบบกลามเนอ ระบบโครงราง (กระดก) ระบบประสาท ระบบฮอรโมนระบบสบพนธ ซงแตละระบบจะประกอบดวยเซลลหลายชนด มรปรางตางกน และท�าหนาทแตกตางกน เชน สมองมเซลลประสาท ในเลอดมเซลลเมดเลอดแดงและเมดเลอดขาว ทแขน-ขามเซลลผวหนงเซลลกลามเนอ และเซลลกระดก

เซลลประสาท

เซลลกลามเนอ

เซลลเมดเลอดแดง

เซลลกระดก

ในสงมชวตตางๆ ไมวาจะเปนสตว พช หรอจลนทรย จะประกอบดวยโครงสรางเลกๆ ทเรยกวาเซลล ส�าหรบสงมชวตทมหลายเซลล เชน สตว หรอพช เซลลหลายๆ เซลลจะรวมตวกนเปนเนอเยอ และมการจดระบบเปนโครงสรางทใหญขน ดงน

เซลลในคนคนเดยวกนจะม DNA เหมอนกน แตทเซลลหลายๆ เซลลสามารถท�าหนาทแตกตางกนไดนน เนองจากแตละเซลลมการสราง RNA ทไมเหมอนกน

Note!

เซลล เนอเยอ รางกายอวยวะ ระบบอวยวะ

page01_����� O-net ���� �.����.indd 10 20/6/61 10:10

เซลลและโครงสรางเซลล

พชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 11

เซลลแตละเซลลจะมขนาดเลกมาก หากเราตองการมองเหนเซลล เราจะตองน�าชนสวนของสงมชวตมาตดใหบางๆ แลวสองดดวยกลองจลทรรศน

1 กลองจลทรรศน

ประเภทของกลองจลทรรศน

กลองจลทรรศนแบงออกเปน 2 ประเภท คอ • กลองจลทรรศนแบบใชแสง (Light microscope) • กลองจลทรรศนอเลกตรอน (Electron microscope)

ประเภทของกลองจลทรรศน

แบบสองผาน (Transmission Electron Microscope ; TEM) จะตองผาวตถทจะศกษาใหบางมากๆ แลวยอมดวยโลหะท ทบแสง มองเหนเปนภาพเสมอน 2 มต ปรากฏบนจอรบภาพ

แบบสองกราด (Scanning Electron Microscope ; SEM) จะตองเคลอบอนภาคโลหะ เชน ทองค�า ไวทผววตถ สามารถมองเหนภาพเสมอนเปน 3 มต ปรากฏบนจอเรองแสง

กลองจลทรรศนแบบใชแสง กลองจลทรรศนอเลกตรอน

แบบธรรมดา หรอแบบเลนสประกอบ (Compound light microscope) ใชศกษาเซลลทวไป โดยจะตองผาชนตวอยางทจะศกษาใหบาง มองเหนภาพ 2 มต เปนภาพเสมอนหวกลบ ก�าลงขยาย 40-1,000 เทา

แบบสเตอรโอ (Stereo microscope) ไมตองผาชนตวอยาง ใชศกษาวตถโปรงหรอทบแสงกได มองเหนภาพ 3 มต (มความชดลก) เปนภาพเสมอนหวตง ก�าลงขยาย 10-30 เทา

page01_����� O-net ���� �.����.indd 11 20/6/61 10:10

บทท 1

พ�ชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 12

องคประกอบของกลองจลทรรศนใชแสงแบบธรรมดา

➊

➏

➋

➌

➍

➎

ภาพจากกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบ SEM

ภาพจากกลองจลทรรศนอเลกตรอนแบบ TEM

ภาพจากกลองจลทรรศนใชแสงแบบธรรมดา

ภาพจากกลองจลทรรศนใชแสงแบบสเตอรโอ

page01_����� O-net ���� �.����.indd 12 20/6/61 10:10

เซลลและโครงสรางเซลล

พชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 13

(1) แสงจากหลอดไฟ หรอจากกระจกเวา จะสองขนมาผานไดอะแฟรม (Diaphragm) ซงท�าหนาท ปรบความเขมแสงใหภาพสวาง/มด (2) แสงผานเลนสรวมแสง (Condenser) เพอรวมแสงใหเขาสวตถ (3) วตถจะตดอยบนแผนสไลด แลววางอยบนแทนวางวตถ โดยเราสามารถเลอนแทนวางวตถไป ทางซาย-ขวา-หนา-หลง เพอใหเหนภาพในต�าแหนงทเราตองการได โดยภาพทเหนเปน ภาพเสมอนหวกลบ (จะกลบซายเปนขวา และตลงกาดวย) ดงนน เมอเลอนวตถไปทางซาย ภาพทเหนจะเลอนไปทางขวา

(4) เลนสใกลวตถ (Objective lens) จะม 4 ก�าลงขยาย คอ 4 เทา, 10 เทา, 40 เทา และ 100 เทา เราสามารถหมนแปนเปลยนหวเพอเปลยนก�าลงขยายได เมอใชก�าลงขยายสงขนจะท�าใหระยะ หางระหวางเลนสกบแผนสไลดแคบลง โดยเราจะตองเรมจากก�าลงขยายต�ากอนเสมอ เมอเรา ปรบภาพใหชด และเลอนต�าแหนงภาพใหอยกงกลางแลว จงเปลยนก�าลงขยายใหสงขน ส�าหรบ เลนสก�าลงขยาย 100 เทา เราจะเรยกวา หว 100x หรอหว oil เมอจะใชตองหยดน�ามน Emulsion oil ลงบนแผนสไลดดวย เพอชวยเพมดชนหกเหใหแสงเขาสเลนสมากขน (5) เลนสใกลตา (Eyepiece) สวนใหญจะใชก�าลงขยาย 10 เทา แตอาจเปลยนไดโดยการถอดออก แลวใสเลนสใหม (6) ปมปรบภาพ (Adjustment knob) จะม 2 ขนาด คอ ปมปรบภาพหยาบ และปมปรบภาพ ละเอยด ใชปรบโฟกสใหชด/เบลอ โดยเมอเราหมนปมปรบภาพจะท�าใหแทนวางวตถเลอน ขน/ลง ดงนน เมอเราใชเลนสใกลวตถก�าลงขยาย 100 เทา เราจะไมหมนปมปรบภาพหยาบ เพราะจะท�าใหแทนวางวตถเลอนเรวเกนไป และเลนสอาจชนแผนสไลดแตกได

ภาพเสมอน, หวกลบ

page01_����� O-net ���� �.����.indd 13 20/6/61 10:10

บทท 1

พ�ชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 14

การใชงานกลองจลทรรศน

• ก�าลงขยายรวมของกลองจลทรรศน : จะเทากบ ก�าลงขยายของเลนสใกลตา × ก�าลงขยายของเลนสใกลวตถ • เมอเราเพมก�าลงขยาย : จะท�าใหเหนภาพขนาดใหญและชดขน แตพนททเหนภาพ (สนามภาพ) จะแคบลง ท�าใหเหนจ�านวนเซลลไดนอยลง และความสวางจะลดลงดวย • การเกบกลอง : เปลยนเปนก�าลงขยายต�าสดกอน ➞ เอาแผนสไลดออก ➞ หมนปมปรบภาพ เพอเลอนฐานกลองใหต�าลง ➞ เชดท�าความสะอาดเลนส

2 mm 0.8 mm

40X 100X

2 ประเภทของเซลล

เราสามารถแบงเซลลชนดตางๆ ออกเปน 2 ประเภทใหญ คอ • เซลลโพรคารโอต (Prokaryote) เปนเซลลทไมมเยอหมนวเคลยส ภายในเซลลจะมโครโมโซม เปน DNA แบบวงแหวน (Circular DNA) เพยงวงเดยว ไดแก เซลลของแบคทเรย และสาหราย สเขยวแกมน�าเงน (Cyanobacteria) ตางๆ • เซลลยคารโอต (Eukaryote) เปนเซลลทมเยอหมนวเคลยส ภายในเซลลจงแบงออกเปนสอง บรเวณ คอ นวเคลยส (Nucleus) และไซโทพลาซม (Cytoplasm) สารพนธกรรมสวนใหญจะ เปน DNA แบบเสน (Linear DNA) หลายๆ เสน ซงจะบรรจอยภายในนวเคลยส สวนภายใน ไซโทพลาซมจะมโครงสรางทท�าหนาทตางๆ เรยกวา ออรแกเนลล (Organelle) สงมชวตทม เซลลแบบยคารโอต ไดแก พช สตว ฟงไจ (Fungi) เชน เหด รา ยสต และโพรทสตตางๆ เชน สาหราย (Algae) โพรโทซว (Protozoa)

page01_����� O-net ���� �.����.indd 14 20/6/61 10:10

เซลลและโครงสรางเซลล

พชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 15

ความแตกตางระหวางเซลลโพรคารโอต (Prokaryote) และเซลลยคารโอต (Eukaryote)

โครงสรางเซลล โพรคารโอต (Prokaryote) ยคารโอต (Eukaryote)

ขนาดเสนผานศนยกลางของเซลล

0.2-2 ไมครอน 10-100 ไมครอน

เยอหมนวเคลยส ไมม ม

นวเคลยส (Nucleus) ไมม ม

ขนาดไรโบโซม (Ribosome) 70S มทง 70S และ 80S

ผนงเซลล (Cell wall) ม มในเซลลพช รา สาหราย

สารพนธกรรมในโครโมโซม DNA แบบวงแหวน 1 วง DNA แบบเสนหลายเสน

ออรแกเนลล (Organelle) แบบไมมเยอหม มทงแบบมเยอหม และไมมเยอหม

การเคลอนไหวของเซลลใชโปรตนพเศษทไมเหมอนกบ Cytoskeleton ของยคารโอต

โดยการท�างานของโปรตน Actin, Tubulin และ Intermediate

filament เรยกวา Cytoskeleton

การแบงเซลล Binary fission Mitosis และ Meiosis

กลไกการสลายสารอาหาร เพอสรางพลงงาน

ใน Protoplasm เทานนไมม Mitochondria

ใน Cytoplasm และ Mitochondria

ตวอยางสงมชวต

แบคทเรย สาหรายสเขยวแกมน�าเงน หรอไซยาโนแบคทเรย

(Cyanobacteria) เชน นอสตอก (Nostoc),

แอนาบนา (Anabaena),สไปรลนา (Spirulina),

ออสซลลาทอเรย (Oscillatoria)

พช สตว เหด รา ยสต สาหรายโพรโทซว (Protozoa)

page01_����� O-net ���� �.����.indd 15 20/6/61 10:10

บทท 1

พ�ชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 16

โครงสรางเซลล เซลลพช เซลลสตว

ลกษณะและรปรางของเซลล

เปนเหลยม กลมๆ หรอมแขนงยนออกไป

ผนงเซลล ม (เปนสาร Cellulose) ไมม

เยอหมเซลล ม ม

ออรแกเนลล (Organelle) ไมม Centriole ไมม Chloroplast

แหลงพลงงาน แสง สารอาหาร

การสราง ATP ใช Chloroplast ใช Mitochondria

ความแตกตางระหวางเซลลสตวและเซลลพช

Tonoplast

Central vacuole

Nucleus

NuclearenvelopeChromatin

Nucleolus

Rough endoplasmicreticulum

Peroxisome

Cell wall

Smooth endoplasmic reticulum

Plasmamembrane Golgi

apparatus

RibosomesPlasmodesmata

Chloroplast

Microfilaments

Microtubules

Mitochondrion

ภาพแสดงโครงสรางของเซลลพช

page01_����� O-net ���� �.����.indd 16 20/6/61 10:10

เซลล�และโครงสร�างเซลล�

พ�ชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 17

Nucleus : นวเคลยส

Nucleolus : นวคลโอลส

Chromatin : โครมาทน

Endoplasmicreticulum

Nucleus

Endoplasmicreticulum

NucleusCytoplasm

CytoskeletonRibosome

Mitochondrion

Lysosome

Golgi body

3 โครงสร�งพ�นฐ�นของเซลล

สวนทหอหมเซลล สวนทอยภายในเซลล

Cell wall : ผนงเซลล Cytoplasm : ไซโทพลาซม

Cytosol : ไซโทซอล

Organelle : ออรแกเนลล

Cell membrane : เยอหมเซลล

โครงสรางเซลล

โครงสรางพนฐานของเซลลไมวาจะในแบบเรยนหรอในหนงสอทวไป สวนมากจะเปนการศกษาจากองคประกอบของเซลลยคารโอต โดยสามารถแบงเปน 2 สวนหลกๆ ไดดงน

ภาพแสดงโครงสรางของเซลลสตว

page01_����� O-net ���� �.����.indd 17 20/6/61 10:10

บทท 1

พ�ชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 18

3.1 สวนทหอหมเซลล

1) ผนงเซลล (Cell wall) เปนโครงสรางแขงทชวยสรางความแขงแรงใหกบเซลล ประกอบดวยสารพวกคารโบไฮเดรต มความแตกตางกนตามชนดของเซลล เชน ในพชจะเปน Cellulose ในเซลล Fungi (เหด รา ยสต) จะเปน Chitin สวนเซลลสตวจะไมมผนงเซลล

2) เยอหมเซลล (Cell membrane หรอ Plasma membrane) เยอหมเซลลมลกษณะเปนเยอเลอกผาน จะยอมใหสารบางอยางผานเขา-ออกเซลลได เปน โครงสรางทเปนขอบเขตของเซลล จงเปนเขตแบงสวนทอยภายนอกกบภายในเซลล โดยภายใน เยอหมเซลลจะมสวนประกอบตางๆ ดงน

Phospholipid

Glycolipid

Transmembrane protein(or integral Protein)

Cholesterol

GlycoproteinExtracellular space

Carbohydrate

CytoskeletonCytoplasm

• Phospholipid bilayer : ฟอสโฟลพด (Phospholipid) เปนโมเลกลของไขมนทมหมฟอสเฟต มาเกาะอย โดยเยอหมเซลลและเยอหมออรแกเนลลตางๆ ภายในเซลลนน จะมลกษณะ เปน Phospholipid ทเรยงตวกน 2 ชน จงเรยกวา Phospholipid bilayer โครงสรางโมเลกล Phospholipid ทเรยงตวกน 2 ชนน จะรวมกนเปนเยอบางๆ 1 ชน ดงนน เยอหมเซลลจง จดเปนโครงสรางทมเยอหม 1 ชน

page01_����� O-net ���� �.����.indd 18 20/6/61 10:10

เซลล�และโครงสร�างเซลล�

พ�ชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 19

• โปรตนทแทรกตวอย : โปรตนบรเวณเยอหมเซลลทท�าหนาทเปนทางผานของโมเลกลสารนน เรยกวา โปรตนขนสง (Transport protein) อาจมรปรางเปนรใหสารไหลผาน (Channel) หรอ อาจจะปรบเปลยนรปรางเพอชวยใหล�าเลยงสารไดเรวขน (Carrier) สวนทเปนโปรตนนจะเปน สวนทมขว (Polar) เปนทางผานของสารทมขวตางๆ เชน กรดอะมโน น�าตาล • สารคอเลสเตอรอล (Cholesterol) : จะแทรกอยดานในชน Phospholipid เพอเพมความ ยดหยน เสรมความแขงแรงใหกบเยอหมเซลล ปองกนไมใหเยอหมเซลลฉกขาดไดงาย • สารคารโบไฮเดรต (Carbohydrate) : Carbohydrate ทเกาะอยบรเวณเยอหมเซลลนน จะเปน โมเลกลน�าตาลทเกาะกบโมเลกลไขมนหรอโปรตน ไดแก ไกลโคลพด (Glycolipid) เปนน�าตาลทเกาะกบไขมน ไกลโคโปรตน (Glycoprotein) เปนน�าตาลทเกาะกบโปรตนทดานนอกของเยอหมเซลล จะท�าหนาทในการจดจ�าระหวางเซลล (Cell-cell recognition)

3.2 สวนทอยภายในเซลล

1) นวเคลยส (Nucleus)นวเคลยสจะมเยอหม 2 ชน โดยเยอหมนวเคลยส (Nuclear envelope) จะมรเลกๆ จ�านวนมาก

เรยกวา Nuclear pore ภายในจะประกอบไปดวย • Nucleolus : นวคลโอลส ประกอบดวย RNA + โปรตน • Chromatin : โครมาทน ประกอบดวย DNA + โปรตน (Histone) เมอโครมาทนหดตว จะ กลายเปนแทงโครโมโซม (Chromosome)

ขยาย

นวเคลยสนวคลโอลส

โครมาทน

เยอชนนอกเยอชนในร

page01_����� O-net ���� �.����.indd 19 20/6/61 10:10

บทท 1

พชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 20

2) ไซโทพลาซม (Cytoplasm) ประกอบไปดวยองคประกอบ 2 สวน ไดแก • Cytosol : ไซโทซอล เปนสวนของของเหลวภายในเซลล แตอยนอกนวเคลยส จะมน�าและ สารตางๆ ละลายอย • Organelle : ออรแกเนลล เปนสวนทเปนโครงสรางภายในไซโทพลาซม ซงท�าหนาทเฉพาะ ตางๆ โดยออรแกเนลล จะแบงออกเปน 3 กลม คอ กลมทมเยอหม 2 ชน เยอหม 1 ชน และไมมเยอหม

ออรแกเนลล (Organelle) ตางๆ ภายในเซลล 1. กลมทมเยอหม 2 ชน ไดแก Plastid, Mitochondria • Plastid : พลาสตด เปนออรแกเนลลทมเยอหม 2 ชน ม 3 ประเภท คอ คลอโรพลาสต (Chloroplast) เปนพลาสตดสเขยว ภายในจะบรรจคลอโรฟลล โครโมพลาสต (Chromoplast) เปนพลาสตดสอนๆ เชน สมวง สแดง สสม สเหลอง ภายในจะบรรจรงควตถสตางๆ ท�าหนาทดดพลงงานแสงไดเหมอนกบคลอโรฟลล ลวโคพลาสต (Leucoplast) เปนพลาสตดสขาว ไมมรงควตถบรรจอยภายใน ท�าหนาท เกบสารตางๆ เชน แปง และไขมน

• Mitochondria : ไมโทคอนเดรย ท�าหนาทในการสลายสารอาหารเพอสราง ATP ซงเปน โมเลกลทใชเกบพลงงานในเซลล เราจงพบ Mitochondria มากในเซลลทตองการพลงงานเยอะ เชน เซลลตบ เซลลกลามเนอหวใจ เซลลประสาท

เพมเตม

คลอโรพลาสต เปนโครงสรางทพบไดทวไปในเซลลพชบรเวณทมสเขยว เชน ตามใบทวไป ล�าตนของกระบองเพชร รากของกลวยไม และสามารถพบคลอโรพลาสตในเซลลสาหราย สวนพวกไซยาโนแบคทเรย (Cyanobacteria) นนไมมคลอโรพลาสต แตมคลอโรฟลล

คลอโรฟลลทบรรจอย ภายในคลอโรพลาสตนนจะท�าหนาทดดพลงงานแสงเพอใชในปฏกรยาสงเคราะหดวยแสง (Photosynthesis) ท�าใหพชและสาหรายสามารถสรางน�าตาลได

page01_����� O-net ���� �.����.indd 20 20/6/61 10:10

เซลลและโครงสรางเซลล

พชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 21

ภายใน Mitochondria และ Chloroplast จะม DNA แบบวงแหวนและไรโบโซมขนาด 70S เหมอนกบในเซลลแบคทเรย จงสนนษฐานวามนเกดจากแบคทเรยโดนกนเขาไปในเซลลทมนวเคลยสเซลลหนง จากนนมนกอาศยอยรวมกบเซลลนนตอไปจนกลายเปนออรแกเนลลทงสอง ทฤษฎทใชอธบายก�าเนดของ Chloroplast และ Mitochondria นเรยกวา ทฤษฎเอนโด ซมไบโอซส (Endosymbiosis)

2. กลมทมเยอหม 1 ชน ไดแก Endoplasmic reticulum (ER), Golgi complex, Lysosome, Peroxisome, Vacuole • Endoplasmic Reticulum (ER) : รางแหเอนโดพลาซม ม 2 ประเภท คอ SER (Smooth Endoplasmic Reticulum) เปนชนดผวเรยบ ท�าหนาทท�าลายสารพษ ในเซลล พบมากในเซลลตบ และท�าหนาทสรางสาร Steroid เชน ฮอรโมนเพศ พบมาก ในเซลลอณฑะ รงไข และตอมหมวกไตสวนนอก RER (Rough Endoplasmic Reticulum) เปนชนดผวขรขระ เนองจากมไรโบโซมมาเกาะ ท�าหนาทสรางโปรตนเพอขนสงออกจากเซลล พบมากในเซลลทตองหลงเอนไซม เชน ตบออน กระเพาะอาหาร • Golgi complex หรอ Golgi body หรอ Golgi apparatus : กอลจคอมเพลกซ ท�าหนาท ชวยหลงสารออกจากเซลล โดยจะรบสารทสรางจาก ER มาเตมหมคารโบไฮเดรต แลว สรางเปนถง Transport vesicle หอหมสารเอาไว จากนนจะล�าเลยงไปทเยอหมเซลลเพอหลง สารออกไปนอกเซลล เรยกวา กระบวนการ Exocytosis นอกจากนยงชวยในการสรางถง Lysosome ดวย • Lysosome : ไลโซโซม เปนถงเกบเอนไซม ท�าหนาทเกยวกบการยอยภายในเซลล เชน การยอย อาหารของเซลลอะมบา การยอยเชอโรคของเซลลเมดเลอดขาว การยอยออรแกเนลลทหมด อายขยภายในเซลลทวไป เพอน�าสารชวโมเลกลกลบมาใชใหม • Peroxisome : เพอรอกซโซม เปนถงคลายไลโซโซม จะเกบเอนไซม Catalase เพอยอย สาร H2O2 ทมความเปนพษตอเซลล และเกบเอนไซมทจ�าเปนในปฏกรยา Photorespiration • Vacuole : แวควโอล เปนถงวางๆ ส�าหรบเกบสารทวไปในเซลล แบงเปน 3 ชนด คอ Food vacuole : ถงเกบอาหารและกากอาหาร

Note!

page01_����� O-net ���� �.����.indd 21 20/6/61 10:10

บทท 1

พชต O-NET ชวะ ม.ปลาย 22

Contractile vacuole : ถงเกบน�าและของเสย (เมอบบตวจะชวยขบน�าสวนเกนออกนอก เซลลได) Sap vacuole : ถงเกบสารทเซลลสะสมไว (เชน แปง รงควตถ ยา สารพษ)

ส�าหรบในเซลลพชทม Sap vacuole ขนาดใหญจะเรยกวา เซนทรลแวควโอล (Central vacuole) และเยอทหมถง Vacuole จะเรยกวา โทโนพลาสต (Tonoplast)

Note!

3. ออรแกเนลลทไมมเยอหม ไดแก Ribosome, Centriole, Cytoskeleton • Ribosome : ไรโบโซม เปนเมดๆ ลอยอยใน Cytosol และเกาะอยกบเยอ ER กบเยอหม ชนนอกของนวเคลยส มสารองคประกอบเปน RNA + โปรตน ไรโบโซมท�าหนาทชวยใน กระบวนการสรางโปรตน ในเซลลยคารโอตจะพบไรโบโซมขนาด 80S ยกเวนไรโบโซมท อยในคลอโรพลาสต และไมโทคอนเดรย จะมขนาด 70S • Centriole : เซนทรโอล เปนเหมอนหลอดเลกๆ มดรวมกน (หลอดเลกๆ แตละหลอด เรยกวา Microtubule) เปนโครงสรางทไมมเยอหม ท�าหนาทสราง Spindle fiber มาดงโครโมโซม ใหแยกออกจากกนตอนทเซลลก�าลงแบงเซลล • Cytoskeleton : ไซโทสเกเลตอน เปนเสนใยโปรตนเลกๆ สานตวมวๆ ไปมาในเซลล ท�าหนาท เปนโครงรางทค�าจนเซลลใหคงรปราง และชวยใหเกดการไหลเวยนของของเหลวภายในเซลล ประกอบดวยเสนใยโปรตน 3 ชนด เรยงตามขนาดจากใหญไปเลก คอ

Microtubule > Intermediate filament > Microfilament

page01_����� O-net ���� �.����.indd 22 20/6/61 10:10