หนงสอเรยนสาระทกษะการดาเนนชวต

รายวชา สขศกษา พลศกษา

(ทช31002)

ระดบมธยมศกษาตอนปลาย

หลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษาขนพนฐาน

พทธศกราช 2551

สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย

สานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

กระทรวงศกษาธการ

หนงสอเรยนเลมนจดพมพดวยเงนงบประมาณแผนดนเพอการศกษาตลอดชวตสาหรบประชาชน ลขสทธ

เปนของ สานกงาน กศน. สานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

หามจาหนาย

เอกสารทางวชาการลาดบท /2554

หนงสอเรยนสาระทกษะการดาเนนชวต

รายวชา สขศกษา พลศกษา (ทช31002)

ระดบมธยมศกษาตอนปลาย

ลขสทธเปนของ สานกงาน กศน. สานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

เอกสารทางวชาการลาดบท /2554

คานา

สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ไดดาเนนการจดทา

หนงสอเรยน ชดใหมนขน เพอสาหรบใชในการเรยนการสอนตามหลกสตรการศกษานอกระบบ

ระดบการศกษาข นพ นฐาน พทธศกราช 2551 ท มวตถประสงคในการพฒนาผ เรยนใหมคณธรรม

จรยธรรม มสตปญญาและศกยภาพในการประกอบอาชพ การศกษาตอ และสามารถดารงชวตอย ใน

ครอบครว ชมชน สงคมไดอยางมความสข โดยผเรยนสามารถนาหนงสอเรยนไปใช ดวยวธการศกษา

คนควาดวยตนเอง ปฏบตกจกรรมรวมทงแบบฝกหดเพอทดสอบความรความเขาใจในสาระเนอหา

โดยเมอศกษาแลวยงไมเขาใจ สามารถกลบไปศกษาใหมได ผเรยนอาจจะสามารถเพมพนความรหลงจาก

ศกษาหนงสอเรยนน โดยนาความรไปแลกเปลยนกบเพอนในชนเรยน ศกษาจากภมปญญาทองถน

จากแหลงเรยนรและจากสออนๆ ในการดาเนนการจดทาหนงสอเรยนตามหลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษา ขน

พนฐาน พทธศกราช 2551 ไดรบความรวมมอทดจากผทรงคณวฒและผเกยวของหลายทานทคนควาและ

เรยบเรยงเนอหาสาระจากสอตางๆ เพอใหไดสอทสอดคลองกบหลกสตร และเปนประโยชน

ตอผเรยนทอยนอกระบบอยางแทจรง สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย

ขอขอบคณคณะทปรกษา คณะผเรยบเรยง ตลอดจนคณะผจดทาทกทานทไดใหความรวมมอดวยด

ไว ณ โอกาสน สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย หวงวาหนงสอเรยน

ชดนจะเปนประโยชนในการจดการเรยนการสอนตามสมควร หากมขอเสนอแนะประการใด สานกงาน

สงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ขอนอมรบไวดวยความขอบคณยง

สานกงาน กศน.

สารบญ

หนา

คานา

คาแนะนาการใชแบบเรยน

โครงสรางรายวชา

บทท 1 การทางานของระบบในรางกาย 1

เรองท 1 การทางานของระบบยอยอาหาร 2

เรองท 2 การทางานของระบบขบถาย 5

เรองท 3 การทางานของระบบประสาท 11

เรองท 4 การทางานของระบบสบพนธ 13

เรองท 5 การทางานของระบบตอมไรทอ 16

เรองท 6 การดแลรกษาระบบของรางกายทสาคญ 24

บทท 2 ปญหาเพศศกษา 28

เรองท 1 ทกษะการจดการปญหาทางเพศ 29

เรองท 2 ปญหาทางเพศในเดกและวยรน 30

เรองท 3 การจดการกบอารมณ และความตองการทางเพศ 35

เรองท 4 ความเชอทผดๆ ทางเพศ 36

เรองท 5 กฎหมายทเกยวของกบการละเมดทางเพศ 39

บทท 3 อาหารและโภชนาการ 44

เรองท 1 โรคขาดสารอาหาร 45

เรองท 2 การสขาภบาลอาหาร 52

เรองท 3 การจดโปรแกรมอาหารใหเหมาะสมกบบคคลในครอบครว 57

บทท 4 การเสรมสรางสขภาพ 64

เรองท 1 การรวมกลมเพอเสรมสรางสขภาพในชมชน 65

เรองท 2 การออกกาลงกายเพอสขภาพ 69

บทท 5 โรคทถายทอดทางพนธกรรม 79

เรองท 1 โรคทถายทอดทางพนธกรรม 80

เรองท 2 โรคทางพนธกรรมทสาคญ 82

บทท 6 ความปลอดภยจากการใชยา 88

เรองท 1 หลกการและวธการใชยาทถกตอง 89

เรองท 2 อนตรายจากการใชยา 91

เรองท 3 ความเชอเกยวกบการใชยา 98

บทท 7 ผลกระทบจากสารเสพตด 102

เรองท 1 ปญหาการแพรระบาดของสารเสพตดในปจจบน 103

เรองท 2 แนวทางการปองกนการแพรระบาดของสารเสพตด 106

เรองท 3 กฎหมายทเกยวกบสารเสพตด 110

บทท 8 ทกษะชวตเพอสขภาพจต 113

เรองท 1 ความหมาย ความสาคญของทกษะชวต 113

เรองท 2 ทกษะการตระหนกในการรตน 116

เรองท 3 ทกษะการจดการกบอารมณ 119

เรองท 4 ทกษะการจดการความเครยด 121

บรรณานกรม

คาแนะนาการใชหนงสอเรยน หนงสอเรยนสาระทกษะการดาเนนชวต รายวชาสขศกษา พลศกษา รหสทช 31002 ระดบ

มธยมศกษาตอนปลาย เปนหนงสอเรยนทจดทาขน สาหรบผเรยนทเปนนกศกษาการศกษานอกระบบ ใน

การศกษาหนงสอเรยนสาระทกษะการดาเนนชวต รายวชาสขศกษา พลศกษา ผเรยนควรปฏบตดงน 1. ศกษาโครงสรางรายวชาใหเขาใจในหวขอและสาระสาคญ ผลการเรยนรท คาดหวง และ

ขอบขายเนอหาของรายวชานน ๆ โดยละเอยด

2. ศกษารายละเอยดเน อหาของแตละบทอยางละเอยด และทากจกรรมตามท กาหนดแลว

ตรวจสอบกบแนวตอบกจกรรม ถาผเรยนตอบผดควรกลบไปศกษาและทาความเขาใจในเนอหานนใหม

ใหเขาใจ กอนทจะศกษาเรองตอ ๆ ไป

3. ปฏบตกจกรรมทายเรองของแตละเรอง เพอเปนการสรปความร ความเขาใจของเนอหาใน

เรองนน ๆ อกครง และการปฏบตกจกรรมของแตละเนอหา แตละเรอง ผเรยนสามารถนาไปตรวจสอบกบ

ครและเพอน ๆ ทรวมเรยนในรายวชาและระดบเดยวกนได

4. หนงสอเรยนเลมนม 8 บท

บทท 1 เรอง การทางานของระบบในรางกาย

บทท 2 เรอง ปญหาเพศศกษา

บทท 3 เรอง อาหารและโภชนาการ

บทท 4 เรอง การเสรมสรางสขภาพ

บทท 5 เรอง โรคทถายทอดทางพนธกรรม

บทท 6 เรอง ปลอดภยจากการใชยา

บทท 7 เรอง ผลกระทบจากสารเสพตด

บทท 8 เรอง ทกษะชวตเพอสขภาพชวต

โครงสรางรายวชา สขศกษา พลศกษา ระดบมธยมศกษาตอนปลาย

(ทช31002) สาระสาคญ ศกษา ฝกปฏบต และประยกตใชเกยวกบสขศกษา พลศกษา เรองเกยวกบระบบตางๆ ของรางกาย

เปาหมายชวต ปญหาเกยวกบเพศศกษา อาหารและโภชนาการ เสรมสรางสขภาพ โรคทถายทอดทาง

พนธกรรม ปลอดภยจากการใชยา ผลกระทบจากสารเสพตด อนตรายรอบตว และทกษะชวตเพ อ

สขภาพจต เพอใชประโยชนในการวางแผนพฒนาสขภาพของตนเองและครอบครว นาไปประยกตใชใน

ชวตประจาวนในการดาเนนชวตของตนเอง และครอบครวไดอยางเหมาะสม ปลอดภย ผลการเรยนทคาดหวง

1. อธบายการทางานของระบบตางๆ ในรางกายไดถกตอง 2. วางแผนเปาหมายชวต ตลอดจนเรองปญหาเกยวกบเพศศกษาได 3. เรยนรเรองการวางแผนในการสรางเสรมสขภาพเกยวกบอาหาร 4. อธบายถงโรคทถายทอดทางพนธกรรมได 5. วางแผนปองกนเกยวกบอบตเหต อบตภยไดอยางถกตอง 6. มความรในการพฒนาทกษะชวตใหดได

ขอบขายเนอหา

บทท 1 เรอง การทางานของระบบในรางกาย บทท 2 เรอง ปญหาเพศศกษา บทท 3 เรอง อาหารและโภชนาการ บทท 4 เรอง การเสรมสรางสขภาพ บทท 5 เรอง โรคทถายทอดทางพนธกรรม บทท 6 เรอง ความปลอดภยจากการใชยา บทท 7 เรอง ผลกระทบจากสารเสพตด บทท 8 เรอง ทกษะชวตเพอสขภาพจต

1

บทท 1

การทางานของระบบในรางกาย

สาระสาคญ

พฒนาการของมนษยจะเกดการเจรญเตบโตอยางเปนปกต หากการทางานของระบบตางๆ ใน

รางกายเปนไปอยางราบรนไมเจบปวย จงจาเปนตองเรยนรถงกระบวนการทางาน การปองกนและการดแล

รกษาใหระบบตางๆ เปนไปอยางมประสทธภาพ

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. เขาใจการทางานของระบบตางๆ ในรางกาย

1.1. การทางานของระบบยอยอาหาร

1.2. การทางานของระบบขบถาย

1.3. การทางานของระบบประสาท

1.4. การทางานของระบบสบพนธ

1.5. การทางานของระบบตอมไรทอ

2. สามารถดแลรกษาปองกนความผดปกตของระบบอวยวะสาคญ 5 ระบบ รวมทงสรางเสรมและ

ดารงประสทธภาพได

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 การทางานของระบบยอยอาหาร

เรองท 2 การทางานของระบบขบถาย

เรองท 3 การทางานของระบบประสาท

เรองท 4 การทางานของระบบสบพนธ

เรองท 5 การทางานของระบบตอมไรทอ

เรองท 6 การดแลรกษาระบบของรางกายทสาคญ

2

การทางานของระบบตางๆ ในรางกาย

การทางานของระบบอวยวะตางๆ ภายในรางกาย เปนไปโดยธรรมชาตอยางมระเบยบและประสาน

สมพนธกนโดยอตโนมต จงเปนเรองทเราตองศกษา เรยนรใหเขาใจเกยวกบวธการสรางเสรมและการดารง

ประสทธภาพการทางานของระบบอวยวะเหลานนใหใชงานไดนานทสด

ระบบอวยวะของรางกาย ทาหนาทแตกตางกนและประสานกนอยางเปนระบบ ซงระบบทสาคญ

ของรางกาย 5 ระบบมหนาท และอวยวะทเกยวของ ดงน

เรองท 1 การทางานของระบบยอยอาหาร

มนษยเปนผบรโภคโดยการรบประทานอาหารเพอใหรางกายเจรญเตบโต ดารงอยไดและซอมแซม

สวนทสกหรอ มนษยจงมระบบการยอยอาหารเพอนาสารอาหารแรธาตและนาใหเปนพลงงานเพอใชในการ

ดารงชวต

การยอยอาหารเปนกระบวนการเปลยนแปลงสารอาหารทมขนาดใหญใหเลกลงจนรางกายดดซมไป

ใชได การยอยอาหารม 3 ขนตอน คอ

1) การยอยอาหารในปาก เปนกระบวนการยอยอาหารในสวนแรก อวยวะทเกยวของกบการยอย

อาหาร ไดแก ฟน และตอมนาลาย ทางเดนอาหารของตนเรมตงแตปาก มฟนทาหนาทบดอาหาร ตอมนาลาย

จะหลงนาลายมาเพอยอยแปง ในนาลายมเมอกชวยในการหลอลนอาหารใหกลนไดสะดวก การหลงนาลาย

อาศยรสและกลนอาหาร เมออาหารถกบดเคยวในปากแลว จะเขาสหลอดอาหารโดยการกลน

2) การยอยอาหารในกระเพาะอาหาร เปนอวยวะทอยตอจากหลอดอาหาร ใตกระบงลมดานซาย

ดานลางตดกบลาไสเลก มลกษณะเปนกระพงรปตวเจ (J) ผนงกนเปนกลามเนอเรยบ ยดหดไดด การยอยใน

กระเพาะอาหาร ผนงกระเพาะอาหารมกลามเนอแขงแรง ยดหยนและขยายความจไดถง 1,000 – 1,200

ลกบาศกเซนตเมตร มกลามเนอหรด 2 แหง คอ กลามเนอหรดทตอกบหลอดอาหารและกลามเนอหรดทตอ

กบลาไสเลก ผนงดานในของกระเพาะอาหารมตอมสรางเอนไซมสาหรบยอยอาหาร เมออาหารเคลอนลงส

กระเพาะอาหารจะกระตนใหมการหลงเอนไซมออกมา ซงประกอบดวย กรดไฮโดรคอลก (HCL) ชวย

เปลยนเพปซโนเจนและไทรเรนนน จากผนงกระเพาะใหเปนเพปซนและเรนนน พรอมทจะทางานชวยยอย

โปรตน นอกจากนยงสรางนาเมอกมฤทธเปนดาง ((base)) เคลอบกระเพาะอาหาร กรดในกระเพาะอาหารจะ

ทาลายแบคทเรยทตดมากบอาหาร อาหารจะอยในกระเพาะอาหารประมาณ 30 นาท ถง 3 ชวโมง ขนอยกบ

ชนดของอาหาร โปรตนจะถกยอยในกระเพาะอาหารโดยเอนไซมเพปซน กระเพาะอาหารมการดดซมสาร

บางสวนได เชน สามารถดดซมอลกอฮอลไดดถงรอยละ 30-40

3

3) การยอยอาหารในลาไส ลาไสเลกอยตอจากกระเพาะอาหาร มลกษณะเปนทอทขดซอนกนไปมา

ในชองทอง ยาวประมาณ 5-7 เมตร ลาไสเลกจะผลตเอนไซมเพอยอยโปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน

การยอยอาหารในลาไสเลก อาหารจะเคลอนจากกระเพาะอาหารผานกลามเนอหรดเขาสลาไสเลก

การยอยอาหารในลาไสเลกเกดจากการทางานของอวยวะ 3 ชนด คอ ตบออน ผนงลาไสเลกและตบหลงสาร

ออกมาทางานรวมกน

ตบออน (pancreas) ทาหนาทสรางฮอรโมนควบคมระดบนาตาลในเลอดและเอนไซมในการยอย

อาหาร เอนไซมทสรางขนจะอยในรปทยงทางานไมได ตองอาศยเอนไซมจากลาไสเปลยนสภาพทพรอมจะ

ทางานได ซงเปนเอนไซมสาหรบยอยโปรตน นอกจากนนยงสรางเอนไซมสาหรบยอยคารโบไฮเดรตและ

ไขมนอกดวย นอกจากนยงสรางสารโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนตมฤทธเปน(base) เพอลดความเปนกรด

จากกระเพาะอาหาร

ผนงลาไสเลก จะผลตเอนไซมเพอยอยโปรตน คารโบไฮเดรตและไขมนลาไสเลแบงออกเปน

3 สวน คอ

- ลาไสเลกสวนตน หรอเรยกวา ดโอดนม (Duodenum)

- ลาไสเลกสวนกลาง หรอ (Jejunum)

- ลาไสเลกสวนปลาย หรอเรยกวา ไอเลยม (Ileum)

ตบ (liver) ทาหนาทสรางนาดเกบไวในถงนาด นาดมสวนประกอบสาคญ คอนาดชวยใหไขมนแตก

ตวและละลายนาได ทาใหเอนไซมลเพสจากตบออนและลาไสเลกยอยไขมนใหเปนกรดไขมนและ

กลเซอรล

การดดซม ลาไสเปนบรเวณทมการดดซมไดดทสด ผนงดานในลาไสเลกเปนคลนและมสวนยน

ออกมาเปนปมเลกๆ จานวนมากเรยกวา วลลส (villus) ทผวดานนอกของเซลลวลลสมสวนทยนออกไปอก

เรยกวา ไมโครวลไล (microvilli) เพอเพมพ นท ในการดดซม ภายในวลลสแตละอนมเสนเลอดและเสน

นาเหลอง ซงจะรบอาหารทยอยแลวทซมผานผนงบลาไสเลกเขามา

4

สารอาหารเกอบทกชนดรวมทงวตามนหลายชนดจะถกดดซมทบรเวณดโอตนม สาหรบลาไสเลก

สวนเจจนมจะดดซมอาหารพวกไขมน สวนของไปเลยมดดซมวตามนบ 12 และเกลอนาด สารอาหาร

สวนใหญและนาจะเขาสเสนเลอดฝอย โมโนแซกคาไรด กรดอะมโนและกรดไขมนจะเขาสเสนเลอดฝอยเขา

สเสนเวน (vein) ผานตบกอนเขาส หวใจ โมโนวกคาไรดท ถกดดซมถามมากเกนความตองการจะถก

สงเคราะหใหเปนไกลโคเจนเกบไวทตบและกลามเนอ ไกลโคเจนในตบอาจเปลยนกลบไปเปนกลโคสไดอก

กลโคสกจะนามาสลายใชในกจกรรมตางๆ ของเซลล

สวนไขมนจะเขาไปในกระแสเลอดถกนาไปใชในดานตางๆ ใช เปนแหลงพลงงานเปน

สวนประกอบของเยอหมเซลลและโครงสรางอนๆ ของเซลล บางสวนเปลยนไปเปนกลโคส ไกลโคเจน และ

กรดอะมโนบางชนด สวนทเหลอจะเกบสะสมไวในเซลลทเกบไขมน ซงมอยทวรางกายใตผวหนง หนาทอง

สะโพก และตนขา อาจสะสมทอวยวะอนๆ อก เชน ทไต หวใจ ทาใหประสทธภาพของการทางานของ

อวยวะเหลานลดลง

กรดอะมโนทไดรบจากอาหาร จะถกนาไปสรางเปนโปรตนใหมเพอใชเปนสวนประกอบของเซลล

เนอเยอตางๆ ทาใหรางกายเจรญเตบโตหรอมการสรางเซลลใหม รางกายจะนาไขมนและโปรตนมาใชเปน

แหลงพลงงานไดในกรณทรางกายขาดคารโบไฮเดรต โปรตนทเกนความตองการของรางกายจะถกตบ

เปลยนใหเปนไขมนสะสมไวในเนอเยอ การเปลยนโปรตนใหเปนไขมนจะมการปลอยกรดอะมโนบางชนด

ทเปนอนตรายตอตบและไต ในกรณทขาดอาหารพวกโปรตนจงเปนปญหาทสาคญอยางยง เนองจากการ

เปลยนแปลงกระบวนการทางเคม เซลลตองใชเอนไซมซงเปนโปรตน ทงสน

อาหารทเหลอจากการยอยและดดซมแลวจะผานเขาสลาไสใหญ เซลลทบผนงลาไสใหญสามารถดด

นา แรธาตและวตามนจากกากอาหารเขากระแสเลอด กากอาหารจะผานไปถงไสตรง (rectum) ทายสดของ

ไสตรงคอ ทวารหนกเปนกลามเนอหรดทแขงแรงมาก ทาหนาทบบตวชวยในการขบถาย จากการศกษาพบวา

อาหารทรบประทานเขาไปจะไปถงบรเวณไสตรงในชวโมงท 12 กากอาหารจะอยในลาไสตรงจนกวาจะเตม

จงจะเกดการปวดอจจาระ และขบถายออกไปตามปกต

ภาพลาไสใหญ

5

เรองท 2 การทางานของระบบขบถาย

ระบบขบถาย

การขบถายเปนกระบวนการกาจดของเสยทรางกายไมตองการออกมาภายนอกรางกาย เรยกวา

การขบถายของเสย อวยวะทเกยวของกบการกาจดของเสยไดแก ปอด ผวหนง กระเพาะปสสาวะ และลาไสใหญ

ปอด เปนอวยวะหนงในรางกายทมความสาคญอยางยงในสตวมกระดกสนหลง ใชในการหายใจ หนาท

หลกของปอดกคอการแลกเปลยนกาซออกซเจนจากสงแวดลอมเขาสระบบเลอดในรางกาย และแลกเปลยนเอา

กาซคารบอนไดออกไซดออกจากระบบเลอดออกสสงแวดลอม ทางานโดยการประกอบกนขนของเซลลเปน

จานวนลานเซลล ซงเซลลทวานมลกษณะเลกและบางเรยงตวประกอบกนเปนถงเหมอนลกโปง ซงในถงลกโปง

นเองทมการแลกเปลยนกาซตาง เกดขน นอกจากการทางานแลกเปลยนกาซแลว ปอดภยทาหนาทอนๆ อก

คาวาปอดในภาษาองกฤษ ใชคาวา lung มนษยมปอดอยในทรวงอก มสองขาง คอขวาและซาย ปอดม

ลกษณะนม รางกายจงมกระดกซโครงคอยปกปองปอดไวอกชนหนง ปอดแตละขางจะมถงบางๆ 2 ชนหมอย

เรยกวา เยอหมปอด เยอหมปอดทเปนถงบางๆ 2 ชนนเรยกวา เยอหมปอดชนใน และเยอหมปอดชนนอก เยอหม

ปอดชนในจะแนบตดไปกบผวของปอด สวนเยอหมปอดชนนอกจะแนบตดไปกบชองทรวงอกระหวางเยอหม

ปอด 2 ชนบางๆ นจะมชองวาง เรยกวา ชองเยอหมปอด เยอหมปอดทเปนถงบางๆ 2 ชนนเรยกวา เยอหมปอด

ชนใน และเยอหมปอดชนนอก เยอหมปอดชนในจะแนบตดไปกบผวของปอด สวนเยอหมปอดชนนอกจะแนบ

ตดไปกบชองทรวงอกระหวางเยอหมปอด 2 ชนบางๆ นจะมชองวาง เรยกวา ชองเยอหมปอด ในชองเยอหมปอด

จะมของเหลวคอยหลอลนอย เรยกวา ของเหลวเยอหมปอด ของเหลวนจะชวยใหเยอหมปอดแตละชนสไลดไปมา

ระหวางกนไดโดยไมเสยดสกน และของเหลวเยอหมปอดกยงชวยยดเยอหมปอดทงสองชนไวไมใหแยกจากกน

โดยงาย ปอดขางซายนนมขนาดเลกกวาปอดขางขวา เพราะปอดขาซายตองเวนทเอาไวใหหวใจอยในทรวงอก

ดวยกนดวย

การทางานของปอด

การแลกเปลยนกาซและการใชออกซเจน เมอเราหายใจเขาอากาศภายนอกเขาสอวยวะ ของระบบหายใจ

ไปยงถงลมในปอดทผนงของถงลมมหลอดเลอดแดงฝอยตดอย ดงนนอากาศจงมโอกาสใกลชดกบเมดเลอดแดง

มากออกซเจนกจะผานผนงนเขาสเมดเลอดแดง และคารบอนไดออกไซดกจะออกจากเมดเลอดผานผนงออกมาส

ถงลม ปกตในอากาศมออกซเจนรอยละ 20 แตอากาศทเราหายใจมออกซเจนรอยละ 13

การกาจดของเสยทางปอด

การกาจดของเสยทางปอด กาจดออกมาในรปของนาและกาซคารบอนไดออกไซด ซงเปนผลทไดจาก

กระบวนการหายใจ โดยนาและกาซคารบอนไดออกไซดแพรออกจากเซลลเขาสหลอดเลอดและเลอดจะทาหนาท

ลาเลยงไปยงปอด แลแพรเขาสถงลมทปอด หลกจากนนจงเคลอนผานหลอดลมแลวออกจากรายกายทางจมก ซง

เรยกวากระบวนการ Metabolism

6

2. ผวหนง

ผวหนงของคนเปนเนอเยอทอยชนนอกสด ทหอหมรางกายเอาไว ผวหนงของผใหญคนหนง มเนอท

ประมาณ 3,000 ตารางนว ผวหนงตามสวนตางๆ ของรางกาย จะหนาประมาณ 14 มลลเมตร

แตกตางกนไปตามอวยวะ และบรเวณทถกเสยดส เชน ผวหนงทศอก และเขา จะหนากวาผวหนงท

แขนและขา

โครงสรางของผวหนง

ผวหนงของคนเราแบงออกไดเปน 2 ชน คอ หนงกาพราและหนงแท

1. หนงกาพรา (Epidemis) เปนผวหนงทอย ชนบนสด มลกษณะบางมาก ประกอบไปดวย

เซลล เรยงซอนกนกนเปนชนๆ โดยเรมตนจากเซลลชนในสด ตดกบหนงแท ซงจะแบงตวเตบโตขน

แลวคอยๆ เลอย มาทดแทนเซลลทอยชนบนจนถงชนบนสด แลวกกลายเปนขไคลหลดออกไป

นอกจากนในชนหนงกาพรายงมเซลล เรยกวา เมลนน ปะปนอยดวย เมลานนมมากหรอ

นอยขน อยกบบคคลและเชอชาต จงทาใหสผวของคนแตกตางกนไป ในชนของหนงกาพราไมม

หลอดเลอด เสนประสาท และตอมตางๆ นอกจากเปนทางผานของรเหงอ เสนขน และไขมนเทานน

2. หนงแท (Dermis) เปนผวหนงทอยชนลาง ถดจากหนงกาพรา และหนากวาหนงกาพรา

มาก ผวหนงชนนประกอบไปดวยเนอเยอคอลลาเจน (Collagen) และอลาสตน (Elastin) หลอดเลอด

ฝอย เสนประสาท กลามเนอเกาะเสนขน ตอมไขมน ตอมเหงอ และขมขนกระจายอยทวไป

หนาทของผวหนง

1. ปองกนและปกปดอวยวะภายในไมใหไดรบ อนตราย

2. ปองกนเชอโรคไมใหเขาสรางกายโดยงาย

3. ขบของเสยออกจากรางกาย โดยตอเหงอ ขบเหงอออกมา

4. ชวยรกษาอณหภมของรางกายใหคงท โดยระบบหลอดเลอดฝอยและการระเหยของเหงอ

5. รบความรสกสมผส เชน รอนหนาว เจบ ฯลฯ

6. ชวยสรางวตามนดใหแกรางกาย โดยแสง แดดจะเปลยนไขมนชนดหนงทผวหนงใหเปน

วตามนดได

7. ขบไขมนออกมาหลอเลยงเสนผม และขน ใหเปนเงางามอยเสมอและไมแหง

การดแลรกษาผวหนง

ทกคนยอมมความตองการมผวหนงทสวยงาม สะอาด ไมเปนโรคและไมเหยวยนเกนกวาวย

ฉะนนจงควรดแลรกษาผวหนงตวเอง ดงน

1. อาบนาชาระรางกายใหสะอาดอยเสมอ โดย

7

1.1 อาบนาอยางนอยวนละ 2 ครง ในเวลาเชาและเยน เพอชวยชาระลางคราบเหงอไคล

และความสกปรกออกไป

1.2 ฟอกตวดวยสบทมฤทธเปนดางออนๆ

1.3 ทาความสะอาดใหทว โดยเฉพาะบรเวณใตรกแร ขาหนบ ขอพบ อวยวะเพศ งาม

นวมอ นวเทา ใตคาง และหลงใบห เพราะเปนทอบและเกบความชน อยไดนาน

1.4 ในขณะอาบนา ควรใชนวมอ หรอฝามอ ถตวแรงๆชวยใหรางกายสะอาดยงชวยให

การหมนเวยนของเลอดดขน

1.5 เมออาบนาเสรจ ควรใชผาเชตวทสะอาด เชดตวใหแหง แลวจงคอยสวมเสอผา

2. หลงอาบนา ควรใสเสอผาทสะอาด และเหมาะสมกบอากาศและงานทปฏบต เชน ถา

อากาศรอนกควรใสเสอผาบาง เพอไมใหเหงอออกมาก เปนตน

3. กนอาหารใหถกตองและครบถวนตามหลกโภชนาการ โดยเฉพาะอาหารทมวตามนเอ

เชน พวกนามนตบปลา ตบสตว เนย นม ไขแดง เครองในสตว มะเขอเทศ มะละกอ

รวมทงพชใบเขยนและใบเหลอง วตามนเอ จะชวยใหผวหนงชมชน ไมเปนสะเกด ทา

ใหเลบไมเปราะ และยงทาใหเสนผมไมรวงงายอกดวย

4. ดมนามากๆ เพอทาใหผวหนงเปลงปลง

5. ออกกาลงกายสมาเสมอ เพอชวยใหการหมนเวยนของเลอดดขน

6. ควรใหผวหนงไดรบแสงแดดสมาเสมอ โดยเฉพาะเวลาเชาซงแดดไมจดเกนไป และ

พยายามหลกเลยงการถกแสงแดดจา เพราะจะทาใหผวหนงเกรยม และกรานดา

7. ระมดระวงในการใชเครองสาอาง เพราะอาจเกดอาการแพ หรอทาใหผวหนงอกเสบ

เปนอนตรายตอผวหนงได หากเกดอาการแพตองเลกใชเครองสาอางชนดนนทนท

8. เมอมสงผดปกตใดๆ เกดขนกบผวหนง ควรปรกษาแพทย

ระบบขบถายปสสาวะ

อวยวะทเกยวของกบระบบขบถายปสสาวะมดงน

1. ไต (Kidneys) มอย 2 ขาง รปรางคลายเมลดถวแดง อยทางดางหลงของชองทองบรเวณเอว ไต

ขางขวามกจะอยตากวาขางซายเลกนอย ในไตจะมหลอดไต (Nephron หรอ Kidney Tubule) ประมาณ 1 ลาน

หลอด ทาหนาทกรองปสสาวะออกจากเลอด ดงนนไตจงเปนอวยวะสาคญทใชเปนโรงงานสาหรบขบถาย

ปสสาวะดวยการกรองของเสย เชน ยเรย (Urea) เกลอแรและนาออกจากเลอดทไหลผานเขามาใหเปนนา

ปสสาวะแลวไหลผานกรวยไตลงสทอไตเขาไปเกบไวทกระเพาะปสสาวะ

2. กรวยไต (Pelvis) คอ ชองกลวงภายในทมรปรางเหมอนกรวย สวนของกนกรวยจะตดตอกบ

กานกรวย ซงกานกรวยกคอทอไตนนเอง

8

3. ทอไต (Useter) มลกษณะเปนทอออกมาจากไตทง 2 ขาง เช อมตอกบกระเพาะปสสาวะ ยาว

ประมาณ 10 – 12 นว จะเปนทางผานของปสสาวะจากไตไปสกระเพาะปสสาวะ

4. กระเพาะปสสาวะ (Urinary Bladder) เปนทรองรบนาปสสาวะจากไตทผานมาทางทอไต

สามารถขยายได ขบปสสาวะไดประมาณ 1 ลตร แตถาเกน 700 ซซ (ลกบาศกเซนตเมตร) อาจเปนอนตราย

ได เมอมนาปสสาวะมาอยในกระเพาะปสสาวะมากขนจะรสกปวดปสสาวะ

5. ทอปสสาวะ (Urethra) เปนทอทตอจากกระเพาะปสสาวะไปสอวยวะเพศ ของเพศชายจะผาน

อยกลางองคชาต ซงทอนจะเปนทางผานของปสสาวะเพอทจะไหลออกสภายนอก ปลายทอจงเปนทางออก

ของปสสาวะ ทอปสสาวะของเพศชายยาว 20 เซนตเมตร ของเพศหญงยาว 4 เซนตเมตร

9

กระบวนการขบถายปสสาวะ

กระบวนการทางานในรางกายของคนเราจะทาใหเกดของเสยตางๆ ออกจากเซลลเขาสหลอดเลอด

เชน ยเรย (Uria) แอมโมเนย (Ammonia) กรดยรก (Uric Acid) เปนตน แลวเลอดพรอมของเสยดงกลาว

จะไหลเวยนมาทไต ในวนหนงๆ จะมเลอดไหลผานไตเปนจานวนมาก โดยเลอดจะไหลเวยนสหลอดเลอด

ยอยทอยในไต ไตจะทาหนาทกรองของเสยทอยในเลอด รวมทงนาบางสวนแลวขบลงสทอไต ซงเราเรยกนา

และของเสยทถกขบออกมานวา “นาปสสาวะ” เมอมนาปสสาวะผานเขามา ทอไตจะบบตวเปนระยะๆ

เพอใหนาปสสาวะลงสกระเพาะปสสาวะทละหยด จนมนาปสสาวะอยในกระเพาะปสสาวะประมาณ 200

– 250 ซซ กระเพาะปสสาวะจะหดตวทาใหรสกเรมปวดปสสาวะ ถามปรมาณนาปสสาวะมากกวานจะปวด

ปสสาวะมากขน หลกจากนนนาปสสาวะจะถกขบผานทอปสสาวะออกจากรางกายทางปลายทอปสสาวะ ใน

แตละวนรางกายจะขบนาปสสาวะออกมาประมาณ 1 – 1.5 ลตร แตทงนขนอยกบปรมาณนาทเขาสรางกาย

จากอาหารและนาดมดวยวามมากนอยเพยงใด ถามปรมาณมากของนาปสสาวะจะมมาก ทาใหปสสาวะ

บอยครง แตถาปรมาณนาเขาสรางกายนอยหรอถกขบออกทางเหงอมากแลว จะทาใหนาปสสาวะมนอยลง

ดวย

การเสรมสรางและดารงประสทธภาพการทางานของระบบขบถายปสสาวะ

1. ดนนาสะอาดมากๆ อยางนอยวนละ 6 – 8 แกว จะชวยใหระบบขบถายปสสาวะดขน

2. ควรปองกนการเปนนวในระบบทางเดนปสสาวะโดยหลกเลยงการรบประทานผกทมสารออก

ซาเลต (Oxalate) สง เชน หนอไม ชะพล ผกแพรว ผกกระโดน เปนตน เพราะผกพวกนจะทาใหเกดการ

สะสมสารแคลเซยม ออกซาเลต (Calcium Oxalate) ในไตและกระเพาะปสสาวะได แตควรรบประทาน

อาหารประเภทเนอสตว นม ไข ถวตางๆ เพราะอาหารพวกนมสารฟอสเฟต (Phosphate) สง จะชวยลดอตรา

ของการเกดนวในระบบทางเดนปสสาวะได เชน นวในไต นวในทอไต นวในกระเพาะปสสาวะ

3. ไมควรกลนปสสาวะไวนานจนเกนไป เพราะอาจทาใหเกดการตดเชอในระบบทางเดนปสสาวะ

ได

4. เมอมอาการผดปกตเกยวกบระบบทางเดนปสสาวะควรรบปรกษาแพทย

ระบบขบถายของเสยทางลาไสใหญ

รางกายมนษยมกลไกตางๆ คลายเครองยนต รางกายตองใชพลงงาน การเผาผลาญพลงงานจะเกด

ของเสย ของเสยทรางกายตองกาจดออกไปมอย 2 ประเภท

1. สารทเปนพษตอรางกาย

2. สารทมปรมาณมากเกนความตองการ

ระบบการขบถาย เปนระบบทรางกายขบถายของเสยออกไป ของเสยในรปแกสคอลมหายใจ

ของเหลวคอเหงอและปสสาวะของเสยในรปของแขงคออจจาระ

10

- อวยวะทเกยวของกบการขบถายของเสยในรปของแขง คอ ลาไสใหญ (ดระบบยอย

อาหาร)

- อวยวะทเกยวของกบการขบถายของเสยในรปของแกส คอ ปอด (ดระบบหายใจ)

- อวยวะทเกยวของกบการขบถายของเสยในรปของเหลว คอ ไต และผวหนง

- อวยวะทเกยวของกบการขบถายของเสยในรปปสสาวะ คอ ไต หลอดไต กระเพราะ

ปสสาวะ

- อวยวะทเกยวของกบการขบถายของเสยในรปเหงอ คอ ผวหนง ซงมตอมเหงออยใน

ผวหนงทาหนาทขบเหงอ

การขบถายของเสยทางลาไสใหญ

การยอยอาหารซงจะสนสดลงบรเวณรอยตอระหวางลาไสเลกกบลาไสใหญ ลาไส

ใหญยาวประมาณ 5 ฟต ภายในมเสนผาศนยกลางประมาณ 2.5 นว เนองจากอาหารทลาไสเลกยอยแลวจะ

เปนของเหลาวหนาทของลาไสใหญครงแรกคอดดซมของเหลว นา เกลอแรและนาตาลกลโคสทยงเหลออย

ในกากอาหาร สวนลาไสใหญครงหลงจะเปนทพกกากอาหารซงมลกษณะกงของแขง ลาไสใหญจะขบเมอก

ออกมาหลอลนเพอใหอจจาระเคลอไปตามลาไสใหญไดงายขน ถาลาไสใหญดดนามากเกนไป เนองจากการ

อาหารตกคางอยในลาไสใหญหลายวน จะทาใหกากอาหารแขง เกดความลาบากในการขบถาย ซงเรยกวา

ทองผก

โดยปกต กากอาหารผานเขาสลาไสใหญประมาณวนละ 300-500 ลกบาศก

เซนตเมตร ซงจะทาใหเกดอจจาระประมาณวนละ 150 กรม

สาเหตของอาการทองผก

1. กนอาหารทมกากอาหารนอย

2. กนอาหารรสจด

3. การถายอจจาระไมเปนเวลาหรอกลนอจจาระตดตอกนหลายวน

4. ดมนาชา กาแฟ มากเกนไป

5. สบบหรจดเกนไป

6. เกดความเครยด หรอความกงวลมาก

11

เรองท 3 การทางานของระบบประสาท

ระบบประสาท

ระบบประสาท (Nervous System)

การทางานของระบบประสาทเปนกระบวนการทสลบซบซอนมาก และเปนระบบทมความสมพนธ

กบการทางานของระบบกลามเนอ เพอใหรางกายสามารถปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอม ทงภายใน

ภายนอกรางกาย ระบบประสาทนสามารถแบงแยกออก 3 สวน ดงน (วฒพงษ ปรมตถากร. หนา 31 – 34)

1) ระบบประสามสวนกลาง (Central nervous system. C.N.S) ระบบสวนน ประกอบดวยสมอง

และไขสนหลง (Brain and Spinal cord) ซงมหนาทดงตอไปน

หนาทของสมอง

1) ควบคมความตา ความคด การใชไหวพรบ

2) ควบคมการเคลอนไหวของกลามเนอ โดยศนยควบคมสมองดานซายจะไป ควบคมการ

ทางานของกลามเนอดานขวาของรางกาย สวนศนยควบคมสมองดานขวาทาหนาทควบคมการทางานของ

กลามเนอดานซายของรางกาย

3) ควบคมการพด การมองเหน การไดยน

4) ควบคมการเผาผลาญอาหาร ความหว ความกระหาย

5) ควบคมการกลอกลกตา การปดเปดมานตา

6) ควบคมการทางานของกลามเนอใหทางานสมพนธกน และชวยการทรงตว

7) ควบคมกระบวนการหายใจ การเตนของหวใจ การหดตวและขยายตวของเสนเลอด

8) สาหรบหนาทระบบประสาททมตอการออกกาลงกาย ตองอาศยสมองสวนกลางโดยสมอง

จะทาหนาทนกคดทจะออกกาลงกาย แลวออกคาสงสงไปยงสมองเรยกวา Association motor areas เพอ

วางแผนจดลาดบการเคลอนไหว แลวจงสงคาสงตอไปยงประสาทกลไก (Motor area) ซงเปนศนยทจะสง

คาสงลงสไขสนหลง

หนาทของไขสนหลง

1) ทาหนาทสงกระแสประสาทไปยงสมอง เพอตความและสงการ และในขณะเดยวกนรบ

พลงประสาทจากสมองซงเปนคาสงไปสอวยวะตางๆ

2) เปนศนยกลางของปฏกรยาสะทอน (Reflex reaction) คอ สามารถทจะทางานไดทนทเพอ

ปองกนและหลกเลยงอนตรายอาจจะเกดขนกบรางกาย เชน เมอเดนไปเหยยบหนามทแหลมคมเทาจะยกหน

ทนทโดยไมตองรอคาสงจากสมอง

3) ควบคมการเจรญเตบโตของอวยวะตางๆ ทมเสนประสาทไขสนหลงไปส ซงหนาท น

เรยกวา ทรอพฟคฟงชน (Trophic function)

12

2) ระบบประสาทสวนปลาย (Peripheral nervous system. P.N.S) ระบบประสาทสวนปลายเปน

สวนทแยกออกมาจากระบบประสาทสวนกลาง คอ สวนทแยกออกมาจากสมองเรยกวา เสนประสาทสมอง

(Cranial nerve) และสวนทแยกออกมาจากไขสนหลง เรยกวา เสนประสาทไขสนหลง (Spinal nerve) ถาหาก

เสนประสาทไขสนหลงบรเวณใดไดรบอนตราย จะสงผลตอการเคลอนไหวและความรสกของอวยวะท

เสนประสาทไขสนหลงไปถง ตวอยางเชน เสนประสาทไขสนหลงบรเวณเอวและบรเวณกนไดรบอนตราย

จะมผลตออวยวะสวนลางคอ ขาเกอบทงหมด อาจจะมอาการของอมพาตหมดความรสกและเคลอนไหวไมได

3) ระบบประสาทอตโนมต (Autonomatic nervous system, A.N.S.) ระบบประสาทอตโนมตสวน

ใหญจะทาหนาทควบคมการทางานของอวยวะภายใน และทางานอย นอกอานาจจตใจ แบงการทางาน

ออกเปน 2 กลม ดงน

1) ซมพาเทตก (Sympathetic divison) ทาหนาทเรงการทางานของอวยวะภายในใหทางานเรว

หนกและแรงขน รวมทงควบคมการแสดงทางอารมณมผลทาใหหวใจเตนเรวขน ความดนเลอดเพมขน ตอม

ตางๆ ทางานเพมขน รวมทงงานทตองทาในทนททนใด เชน ภาวะของความกลว ตกใจ โกรธ และความ

เจบปวด หรอเปนการกระทาเพอความปลอดภยของรางกายในภาวะฉกเฉน ประสาทสวนนออกจาก

เสนประสาทไขสนหลงบรเวณอกและบรเวณเอว

2) พาราซมพาเทตก (Parasympathetic divison) โดยปกตแลวประสาทกลมนจะทาหนาทรง

การทางานของอวยวะภายใน หรอจะทางานในชวงทรางกายมการพกผอน ประสาทสวนนมาจาก

เสนประสาทกนกบและจากสมอง

ในการทางานทง 2 กลมจะทางานไปพรอมๆ กน ถากลมหนงทางานมาก อกกลมหนงจะทางาน

นอยลงสลบกนไป และบางทชวยกนทางาน เชน ควบคมระดบยาในรางกาย ควบคมอณหภมของรางกายให

อยในระดบปกต รวมทงควบคมการทางานจองอวยวะภายในและตอมตางๆ ใหทางานอยางมประสทธภาพ

และเหมาะสม

13

เรองท 4 การทางานของระบบสบพนธ

ระบบสบพนธ

การสบพนธเปนสงททาใหมนษยดารงเผาพนธอยได ซงตองอาศยองคประกอบสาคญ เชน เพศชาย

และเพศหญง แตละเพศจะมโครงสรางของเพศ และการสบพนธซงแตกตางกน

1) ระบบสบพนธของเพศชาย

อวยวะสบพนธของเพศชายสวนใหญจะอยภายนอกลาตว ประกอบดวยสวนทสาคญๆ ดงน

1.1 ลงคหรอองคชาต (Penis) เปนอวยวะสบพนธของเพศชาย รปทรงกระบอก อยดานหนา

ของหวหนาว บรเวณดานหนาตอบบนถงอณฑะ มลกษณะยนออกมา ประกอบดวยกลามเนอทเหนยวแตม

ลกษณะนม และอวยวะสวนนสามารถยดและหดได โดยทวไปแลวลงคจะมขนาดปกตยาวประมาณ 5 – 6

เซนตเมตร และมเสนผานศนยกลางประมาณ 2.5 เซนตเมตร ทบรเวณตอนปลายลงคจะมเสนประสาทและ

หลอดเลอดมาเลยงอยเปนจานวนมาก จงทาใหรสกไวตอการสมผส เมอมความตองการทางเพศเกดขน ลงค

จะแขงตวและเพมขนาดขนประมาณเทาตว เนองมาจากการไหลคงของเลอดทบรเวณนมมาก และในขณะท

ลงคแขงตวนน จะพบวาตอมเลกๆ ทอยในทอปสสาวะจะผลตนาเมอกเหนยวๆ ออกมา เพอชวยในการหลอ

ลนและทาใหตวอสจสามารถไหลผานออกสภายนอกได

1.2 อณฑะ (Testis) ประกอบดวยถงอณฑะ เปนถงทหอหมตอมอณฑะไว มลกษณะเปน

ผวหนงบางๆ สคลาและมรอยยน ถงอณฑะจะหอยตดอยกบกลามเนอชนดหนง และจะหดหรอหยอนตวเมอ

อณหภมของอากาศเปลยนแปลง เพอชวยรกษาอณหภมภายในถงอณฑะใหเหมาะสมกบการสรางตวอสจ

ตอมอณฑะมอย 2 ขาง ทาหนาทผลตเซลลเพศชายหรอเชออสจ (Sperm) มลกษณะรปรางคลายกบไขไกฟองเลกๆ

มความยาวประมาณ 4 เซนตเมตร หนาประมาณ 2 – 3 เซนตเมตร และหนกประมาณ 15 - 30 กรม โดยปกตแลว

ตอมอณฑะขางซายจะใหญกวาตอมอณฑะขางขวาเลกนอย ตอมอณฑะทงสองจะบรรจอยภายในถงอณฑะ

(Scrotum)

ภายในลกอณฑะจะมหลอดเลกๆ จานวนมาก ขดเรยงกนอยเปนตอนๆ เรยกวา หลอดสรางเชอ

อสจ (Seminiferous tabules) มหนาทผลตฮอรโมนเพศชายและตวอสจ สวนทดานหลงของตอมอณฑะแตละ

ขาง จะมกลมของหลอดเลกๆ อกมากมายขดไปขดมา ซงเรยกวา หลอดเกบตวอสจ หรอกลมหลอดอสจ

(Epididymis) ซงทาหนาทเกบเชออสจชวคราว เพอใหเชออสจเจรญเตบโตไดเตมท

1.3 ทอนาตวอสจ (Vas deferens) อยเหนออณฑะ เปนทอยาวประมาณ 18 นวฟต ซงตอมา

จากทอพกตวอสจ ทอนจะเปนชองทางใหตวอสจ (Sprem) ไหลผานจากทอพกตวอสจไปยงทอของถงเกบ

อสจ

1.4 ทอพกตวอสจ (Epidymis) อยเหนอทอนาตวอสจ ทอนมลกษณะคลายรปดวงจนทรครงซก

ซงหอยอยตดกบตอมอณฑะ สวนบนคอนขางจะใหญเรยกวา หว (Head) จากหวเปนตว (Body) และเปนหาง

14

(Tail) นอกจากน ทอนยงประกอบดวยทอทคดเคยวจานวนมาก เมอตวอสจถกสรางขนมาแลวจะถกสงเขาส

ทอน เพอเตรยมทจะออกมาสทอปสสาวะ

1.5 ตอมลกหมาก (Prostate gland) มลกษณะคลายลกหมาก เปนตอมทหมสวนแรกของทอ

ปสสาวะไว และอยใตกระเพาะปสสาวะ ตอมนทาหนาทหลงของเหลวทมลกษณะคลายนม มฤทธเปนดาง

อยางออน ซงขบออกไปผสมกบนาอสจทถกฉดเขามาในทอปสสาวะ ของเหลวดงกลาวนจะเขาไปทาลาย

ฤทธกรดจากนาเมอกในชองคลอดเพศหญง เพอปองกนไมใหตวอสจถกทาลายดวยสภาพความเปนกรดและ

เพอใหเกดการปฏสนธขน

เซลลสบพนธ เพศชายซ งเรยกวา “ตวอสจหรอสเปอรม” นน จะถกสรางข นในทอผลตตวอสจ

(Seminiferous tubules) ของตอมอณฑะ ตวอสจ มรปรางลกษณะคลายลกออดหรอลกกบแรกเกด

ประกอบดวยสวนหวซงมขนาดโต สวนคอคอดเลกกวาสวนหวมาก และสวนของหางเลกยาวเรยว ซงใชใน

การแหวกวายไปมา มขนาดลาตวยาวประมาณ 0.05 มลลเมตร ซงมขนาดเลกกวาไขของเพศหญงหลายหมน

เทา หลงจากตวอสจถกสรางขนในทอผลตตวอสจแลวจะฝงตวอยในทอพกตวอสจจนกวาจะเจรญเตมท

ตอจากนนจะเคลอนทไปยงถงเกบตวอสจ ในระยะนตอมลกหมากและตอมอนๆ จะชวยกนผลตและสง

ของเหลวมาเลยงตวอสจ และจะสะสมไวจนถงระดบหนง ถาหากไมมการระบายออกดวยการมเพศสมพนธ

รางกายกจะระบายออกมาเอง โดยใหนาอสจเคลอนออกมาตามทอปสสาวะในขณะทกาลงนอนอย ซงเปน

การลดปรมาณนาอสจใหนอยลงตามธรรมชาต

ตวอสจประกอบดวยสวนหวทมนวเคลยสอยเปนทเกบสารพนธกรรม ปลายสดของหวมเอนไซม

ยอยผนงเซลลไข หรอเจาะไขเพอผสมพนธ ถดจากหวเปนสวนของหางใชในการเคลอนทของตวอสจ

15

2) ระบบสบพนธของเพศหญง

อวยวะสบพนธของเพศหญงสวนใหญจะอยภายในลาตว ประกอบดวยสวนทสาคญๆ ดงน

2.1 ชองคลอด (Vagina) อยสวนลางของทอง มลกษณะเปนโพรงซงมความยาว 3 – 4 นวฟต

ผนงดานหนาของชองคลอดจะตดอยกบกระเพาะปสสาวะ สวนผนงดานหลงจะตดกบสวนปลายของลาไส

ใหญ ซงอยใกลทวารหนก ทชองคลอดนนมเสนประสาทมาเลยงเปนจานวนมาก โดยเฉพาะอยางยงทบรเวณ

รอบรเปดชองคลอด นอกจากน รเปดของทอปสสาวะในเพศหญงนนจะเปดตรงเหนอชองคลอดขนไป

เลกนอย

2.2 คลทอรส (Clitoris) เปนปมเลกๆ ซงอยบนสดของรเปดชองคลอด มลกษณะเหมอนกบ

ลงค (Penis) ของเพศชายเกอบทกอยาง แตขนาดเลกกวาและแตกตางกนตรงทวาทอปสสาวะของเพศหญงจะ

ไมผานผากลางคลทอรสเหมอนกบในลงค ประกอบดวยหลอดเลอดและเสนประสาทตางๆ มาเลยงมากมาย

เปนเนอเยอทยดไดหดได และไวตอความรสกทางเพศ ซงเปรยบไดกบปลายลงคของเพศชาย

2.3 มดลก (Uterus) เปนอวยวะทประกอบดวยกลามเนอ และมลกษณะภายในกลวง มผนง

หนาอยระหวางกระเพาะปสสาวะซงอยขางหนาและสวนปลายลาไสใหญ (อยใกลทวารหนก) ซงอยขางหลง

ไขจะเคลอนตวลงมาตามทอรงไข เขาไปในโพรงของมดลก ถาไขไดผสมกบอสจแลวจะมาฝงตวอยในผนง

ของมดลกทหนาและมเลอดมาเลยงเปนจานวนมาก ไขจะเจรญเตบโตเปนตวออนตรงบรเวณน

2.4 รงไข (Ovary) มอย 2 ตอม ซงอยในโพรงขององเชงกราน มรปรางคอนขางกลมเลก ม

นาหนกประมาณ 2 – 3 กรม ขณะทยงเปนตวออนตอมรงไขจะเจรญเตบโตในโพรงของชองทอง และเมอ

คลอดออกมาบางสวนอยในชองทอง และบางสวนจะอยใชองเชงกราน ตอมาจะคอยๆ เคลอนลดลงตาลงมา

อยในองเชงกราน นอกจากน ตอมรงไขจะหลงฮอรโมนเพศหญงออกมาทาใหไขสก และเกดการตกไข

2.5 ทอรงไข (Fallopain tubes) ภายหลงทไขหลดออกจากสวนทหอหม (follicle) แลวไขจะ

ผานเขาสทอรงไข ทอนยาวประมาณ 6 – 7 เซนตเมตร ปลายขางหนงมลกษณะคลายกรวยซงอยใกลกบรงไข

สวนปลายอกขางหนงนนจะเรยวเลกลงและไปตดกบมดลก ทอรงไขจะทาหนาทนาไขเขาสมดลก โดยอาศย

การพดโบกของขนทปากทอ (Fimbriated end of tube) ซงทาหนาทคลายกบนวมอจบไขใสไปในทอรงไข

และอาศยการหดตวของกลามเนอเรยบ

16

เซลลสบพนธเพศหญงหรอไขนน สรางโดยรงไข ไขจะเรมสกโดยการกระตนของฮอรโมนจากตอมพทอทาร

เพอเตรยมทจะสบพนธตอไป รงไขแตละขางจะผลตไขสลบกนขางละประมาณ 28 – 30 วน โดยผลตครงละ

1 ใบ เมอไขสกจะหลดออกจากรงไขมาตามทอรงไข ในระยะนผนงมดลกจะมเลอดมาหลอเลยงเยอบมดลก

มากขน เพ อเตรยมรอรบไขท จะไดรบการผสมแลว จะมาฝงตวลงท เย อบมดลกตรงผนงมดลกนและ

เจรญเตบโตเปนทารก แตถาไขไมไดรบการผสมจากตวอสจ ไขจะสลายตวไปพรอมกบเยอบมดลก และจะ

ออกมาพรอมกบเลอด เรยกวา ประจาเดอน

เรองท 5 การทางานของระบบตอมไรทอ

ระบบตอมไรทอ

ในรางกายของมนษยมตอมในรางกาย 2 ประเภท คอ

1) ตอมมทอ (exocrine gland) เปนตอมทสรางสารเคมออกมาแลวสงไปยงตาแหนงออกฤทธ โดย

อาศยทอลาเลยงของตอมโดยเฉพาะ เชน ตอมนาลาย ตอมสรางเอนไซมยอยอาหาร ตอมนาตา ตอมสราง

เอนไซมยอยอาหาร ตอมสรางเมอก ตอมเหงอ ฯลฯ

2) ตอมไรทอ (endocrine gland) เปนตอมทสรางสารเคมขนมาแลวสงไปออกฤทธยงอวยวะ

เปาหมาย โดยอาศยระบบหมนเวยนเลอด เนองจากไมมทอลาเลยงของตอมโดยเฉพาะ สารเคมนเรยกวา

ฮอรโมน ซงอาจเปนสารประเภทกรดอะมโน สเตรอยด

ตอมไรทอมอยหลายตอมกระจายอยในตาแหนงตางๆ ทวรางกาย ฮอรโมนทผลตขนจากตอมไรทอม

หลายชนด แตละชนดทางานแตกตางกน โดยจะควบคมการทางานของอวยวะตางๆ อยางเฉพาะเจาะจง

เพอใหเกดการเจรญเตบโต กระตนหรอยบยงการทางาน ฮอรโมนสามารถออกฤทธได โดยใชปรมาณเพยง

เลกนอย

ตอมไรทอทสาคญ ม 7 ตอม ไดแก

2.1 ตอมใตสมอง (pituitary gland)

ตาแหนงทอย ตอมใตสมองเปนตอมไรทอ อยตรงกลางสวนลางของสมอง (hypophysis) เมอเรม

ศกษาพบวา ตอมนขบสารทมลกษณะขนขาวคลายเสมหะ จงเรยกวา ตอม พทอตาร (pituitary gland) ตอมใต

สมองประกอบดวยเซลลทมรปรางแตกตางกนมากชนดทสด

ขนาดและลกษณะทวไป ตอมใตสมองของเพศชายหนกประมาณ 0.5 – 0.6 กรม ของเพศหญง

หนกกวาเลกนอย คอประมาณ 0.6 – 0.7 กรม หรอบางรายอาจหนกถง 1 กรม

ตอมใตสมอง แบงออกเปน 3 สวน คอ ตอมใตสมองสวนหนา (anterior lobe) ตอมใตสมอง

สวนกลาง (intermediate lobe) และตอมใตสมองสวนหลง (posterior lobe) ตอมใตสมองทงสามสวนน

ตางกนทโครงสราง และการผลตฮอรโมน

17

ฮอรโมนทผลตจากตอมใตสมองมหนาทควบคมการเจรญเตบโตของรางกาย การทางานของตอม

ไทรอยด ตอมหมวกไต การทางานของไต และระบบสบพนธ

2.2 ตอมไทรอยด (thyroid)

ตอมไทรอยดมลกษณะเปนพ 2 พ อยสองขางของคอหอย โดยมเยอบางๆ เชอมตดตอถงกนได

ตอมนถอไดวาเปนตอมไรทอทใหญทสดในรางกาย มเสนเลอดมาหลอเลยงมากทสดมนาหนกของตอม

ประมาณ 15 – 20 กรม ตอมไทรอยดมเสนเลอดมาเลยงมากมาย ตอมไทรอยดผลตฮอรโมนทสาคญ ไดแก

1) ฮอรโมนไธรอกซน (thyroxin hormone) ทาหนาทควบคมการเผาผลาญสารอาหารกระตน

การเปลยนไกลโคเจนไปเปนกลโคสและเพมการนากลโคสเขาสเซลลบทางเดนอาหาร จงเปนตวพมระดบ

นาตาลกลโคสในเลอด

ความผดปกตเกยวกบระดบฮอรโมนไธรอกซน

(1) คอหอยพอกธรรมดา (simple goiter) เปนลกษณะทเกดขนโดยตอมขยายใหญเนองจาก

ตอมใตสมองสวนหนาสราง ไทรอยดสตมเลตง ฮอรโมน (thyroid-stimulating hormone เรยกยอ ๆ วา TSH

ทาหนาทกระตนตอมไทรอยดใหหลงออรโมนเปนปกต) มากระตนตอมไทรอยดมากเกนไป โดยทตอมนไม

สามารถสรางไธรอกซนออกไปยบยงการหลง TSH จากตอมใตสมองได

(2) คอหอยพอกเปนพษ (toxic goiter) เกดขนเนองจากตอมไทรอยดสรางฮอรโมนมาก

เกนไป เพราะเกดภาวะเนองอกของตอม

(3) คอหอยพอกและตาโปน (exophthalmic goiter) เกดขนเนองจากตอมไทรอยดสราง

ฮอรโมนมากผดปกต เพราะไดรบการกระตนจาก TSH ไทรอยดสตมเลตง ฮอรโมน (thyroid-stimulating

hormone เรยกยอ ๆ วา TSH) มากเกนไปหรอภาวะเนองอกของตอมกได คนปวยจะมอตราการเผาผลาญ

สารอาหารในรางกายสง รางกายออนเพลย นาหนกลดทงๆ ทกนจ หายใจแรงและเรว ตอบสนองตอสงเราไว

อาจเกดอาการตาโปน (exophthalmos) จากการเพมปรมาณของนาและเนอเยอทอยหลงลกตา โรคนพบใน

หญงมากกวาในชาย

(4) ครตนซม (cretinnism) เปนความผดปกตของรางกายทเกดจากตอมไทรอยดฝอในวย

เดก หรอพการตงแตกาเนด ทาใหการเจรญเตบโตของกระดกลดลง รางกายเตย แคระแกรน การเจรญเตบโต

ทางจตใจชาลงมภาวะปญญาออน พงยน ผวหยาบแหง ผมบาง

18

(5) มกซดมา (myxedema) เกดขนในผใหญ เนองจากตอมไทรอยดหลงฮอรโมนออกมา

นอยกวาปกต ผปวยจะมอาการสาคญ คอการเจรญทงทางรางกายและจตใจชาลง มอาการชก ผวแหง หยาบ

เหลอง หวใจ ไตทางานชาลง เกดอาการเฉอยชา ซม ความจาเสอม ไขมนมาก รางกายออนแอ ตดเชองาย โรค

นพบในเพศหญงมากกวาเพศชาย

2) ฮอรโมนแคลซโทนน (calcitonin) เปนฮอรโมนอกชนดจากตอมไทรอยด ทาหนาทลดระดบ

แคลเซยมในเลอดทสงเกนปกตใหเขาสระดบปกตโดยดงแคลเซยมสวนเกนไปไวทกระดก ดงนนระดบ

แคลเซยมในเลอดจงเปนสงควบคมการหลงฮอรโมนนและฮอรโมนนจะทางานรวมกบฮอรโมนจากตอม

พาราไธรอยดและวตามนด

2.3 ตอมพาราไธรอยด (parathyroid gland)

ตอมพาราไธรอยดเปนตอมไรทอทมนาหนกนอยมาก ตดอย กบเน อของตอมไธรอยดทาง

ดานหลง ในคนมขางละ 2 ตอม มลกษณะรปรางเปนรปไขขนาดเลกมสนาตาลแดง หรอนาตาลปนเหลอง ม

นาหนกรวมทง 4 ตอม ประมาณ 0.03 – 0.05 กรม

ฮอรโมนทสาคญทสรางจากตอมน คอพาราธอรโมน (parathormone) ฮอรโมนนทาหนาทรกษา

สมดลของแคลเซยม และฟอสฟอรสในรางกายใหคงท โดยทางานรวมกบแคลซโตนน เนองจากระดบ

แคลเซยมในเลอดมความสาคญมาก เพราะจาเปนตอการทางานของกลามเนอประสาทและการเตนของหวใจ

ดงนน ตอมพาราธอรโมนจงจดเปนตอมไรทอทมความจาเปนตอชวต

2.4 ตอมหมวกไต (adrenal gland)

ตอมหมวกไต อยเหนอไตทง 2 ขาง ลกษณะตอมทางขวาเปนรปสามเหลยม สวนทางซายเปนรป

พระจนทรครงเสยว ตอมนประกอบดวยเนอเยอ 2 ชนด คอ อะดรนลคอรเทกซ (adrenal cortex) เปนเนอเยอ

ชนนอกเจรญมาจากเนอเยอชนมโซเดรม (Mesoderm) และอะดนลเมดลลา (adrenal medulla) เนอเยอชนใน

เจรญมาจากสวนเนอเยอชนนวรลเอกโตเดรม (neural ectoerm) ดงนนการทางานของตอมหมวกไตชนเมดล

ลาจงเกยวของกบระบบประสาทซมพาเธตก ซงผลตฮอรโมนชนดตางๆ ดงน

1) อะดรนล คอรเทกซ ฮอรโมนจากอะดรนล คอรเทกซ ปจจบนนพบวาอะดรนล คอรเทกซ

เปนตอมไรทอทสามารถสรางฮอรโมนไดมากทสดกวา 50 ชนด ฮอรโมนทผลตขนแบงออกเปน 3 กลม ตาม

หนาท คอ

(1) ฮอรโมนกลโคคอรตคอนด (glucocorticoid) ทาหนาทควบคมเบตาบอลซมของคาร

โอไฮเดรตเปนสาคญ นอกจากนยงควบคมเมตาบอลซมของโปรตน และไขมน รวมทงสมดลเกลอแรดวยแต

เปนหนาทรอง การมฮอรโมนกลโคคอรตคอนดนมากเกนไป ทาใหเกดโรคคชชง (Cushind’s syndrome)

โรคนจะทาใหหนากลมคลายพระจนทร (moon face) บรเวณตนคอมหนอกยนอกมา (buffalo hump) อาการ

เชนนอาจพบไดในผปวยทไดรบการรกษาดวยยาทมคอรตโคสเตรอยดเปนสวนผสม เพอปองกนอาการแพ

หรออกเสบตดตอกนเปนระยะเวลานาน

19

(2) ฮอรโมนมเนราโลคอรตคอนด (mineralocorticiod) ทาหนาทควบคมสมดลของนาและ

เกลอแรในรางกาย ฮอรโมนทสาคญ คอ อลโคสเตอโรน ซงควบคมการทางานของไตในการดดนาและ

โซเดยมเขาสเสนเลอด ทงยงควบคมสมดลของความเขมขนของฟอสเฟตในรางกายดวย

(3) ฮอรโมนเพศ (adrenalsex hormone) สรางฮอรโมนหลายชนด เชน แอนโดรเจน เอสโตรเจน

แตมปรมาณเลกนอย เมอเทยบกบฮอรโมนเพศจากอณฑะและไข

2) อะดรนลเมดลลา ฮอรโมนจากอะดรนลเมดลลา ประกอบดวยฮอรโมนสาคญ 2 ชนด คอ

อะดรนลนาลน หรอเอปเนฟรน และนอรอะดรนาลน หรอนอรเอปเนฟรน ปกตฮอรโมนจากอะดรนลเมดล

ลาจะเปนอะดรนาลนประมาณรอยละ 70 และนอรอะดรนาลนเพยงรอยละ 10 ในผใหญจะพบฮอรโมนทง

สองชนด แตในเดกจะมเฉพาะนอรอะดรนาลนเทานน

(1) อะดรนาลนฮอรโมน (adrenalin hormone) หรอฮอรโมนเอปเนฟรน (epinephrine)

ฮอรโมนอะดรนาลนเปนฮอรโมนทหลงออกมาแลวมผลใหนาตาลในเลอดเพมมากขน นอกจากนยงกระตน

ใหหวใจเตนเรว ความดนเลอดสง ทาใหเสนเลอดอารเตอรขนาดเลกทอวยวะตางๆ ขยายตว สวนเสนเลอด

อารเตอรขนาดเลกทบรเวณผวหนงและชองทองหดตว

(2) นอรอะดรนาลนฮอรโมน (noradrenalin hormone) หรอฮอรโมนนอรเอปเนฟรน

(noepinephrine) ฮอรโมนนอรอะดรนาลนจะแสดงผลตอรางกายคลายกบผลของอะดรนาลนฮอรโมน แต

อะดรนาลนฮอรโมนมผลดกวา โดยฮอรโมนชนดนจะหลงออกมาจากปลายเสนประสาทซมพาเทตกไดอก

ดวยฮอรโมนนจะทาใหความดนเลอดสงขน ทาใหหลอดเลอดอารเตอรทไปเลยงอวยวะภายในตางๆ บบตว

2.5 ตบออน ภายในเนอเยอตบออนจะมไอสเลตออฟแลงเกอรฮานสเปนตอมเลกๆ ประมาณ

2,500,000 ตอมหรอมจานวนประมาณรอยละ 1 ของเนอเยอตบออนทงหมด ฮอรโมนผลตจากไอสเลตออฟ

แลงเกอรฮานสทสาคญ 2 ชนดคอ

1) อนซลน (insulin) สรางมาจากเบตตาเซลลทบรเวณสวนกลางของไอสเลตออฟแลงเกอร

ฮานส หนาทสาคญของฮอรโมนนคอ รกษาระดบนาตาลในเลอดใหเปนปกต เมอรางกายมนาตาลในเลอดสง

อนซลนจะหลงออกมามากเพอกระตนเซลลตบ และเซลลกลามเนอนากลโคสเขาไปในเซลลมากขน และ

เปลยนกลโคสใหเปนไกลโคเจน เพอเกบสะสมไว นอกจากนอนซลนยงกระตนใหเซลลทวรางกายมการใช

กลโคสมากขน ทาใหระดบนาตาลในเลอดลดลงสระดบปกต ถากลมเซลลทสรางอนซลนถกทาลายระดบ

นาตาลในเลอดจะสงกวาปกตทาใหเปนโรคเบาหวาน

2) กลคากอน (glucagon) เปนฮอรโมนทสรางจากแอลฟาเซลล ซงเปนเซลลอกประเภทหนง

ของไอสเลตออฟแลเกอรฮานส กลคากอนจะไปกระตนการสลายตวของไกลโคเจนจากตบและกลามเนอให

นาตาลกลโคสปลอยออกมาในเลอดทาใหเลอดมกลโคสเพมขน

2.6 รงไข (ovaries) ตอมอวยวะสบพนธของเพศหญงซงอยทรงไขจะสรางฮอรโมนทสาคญคอ

เอสโตรเจน (estrogens) และโปรเจสเตอโรน (progesterrone)

20

ฮอรโมนเอสโตรเจน มหนาทสาคญในการควบคมลกษณะของเพศหญง คอลกษณะการมเสยง

แหลม สะโพกผาย การขยายใหญของอวยวะเพศและเตานม การมขนข นตามอวยวะเพศ และรกแร

นอกจากนยงมสวนในการควบคมการเปลยนแปลงทรงไขและเยอบมดลกอกดวย

ฮอรโมนโปรเจสเตอโรน เปนฮอรโมนทสรางจากสวนของอวยวะเพศ คอ คอรปส ลเตยม และ

บางสวนสรางมาจากรกเมอมครรภ นอกจากนยงสรางมาจากอะดรนล คอรเทกซ ไดอกดวย ฮอรโมนชนดน

เปนฮอรโมนทสาคญทสดในการเตรยมการตงครรภ และตลอดระยะเวลาของการตงครรภ มบทบาท

โดยเฉพาะตอเย อบมดลก ทาใหมการเปลยนแปลงทรงไขและมดลกการทางานของฮอรโมนเพศนยงอย

ภายใตการควบคมของฮอรโมน ฟอลลเคล สตมวเลดง ฮอรโมน (follicle stmulating hormone เรยก ยอ ๆ วา

FSH ) และ ลนไนซง ฮอรโมน ( luteinging hormone เรยกยอ ๆ วา LH ) จากตอมใตสมองสวนหนาอกดวย

2.7 อณฑะ (testis) ตอมอวยวะสบพนธของเพศชายซงอยทอณฑะจะสรางฮอรโมนทสาคญทสดคอ

เทสโตสเตอโรน (testosterone) ซงจะสรางขนเมอเรมวยหนม โดยกลมเซลลอนเตอรสตเซยล สตมวเลตง

ฮอรโมน ( interstitial cell stimulating hormone เรยกยอ ๆ วา ICSH)จะไดรบการกระตนจากฮอรโมนจาก

ตอมใตสมองสวนหนา คอ LH หรอ ICSH นอกจากสรางเทสโทสเตอโรนแลวยงพบวาเซลลสตเซยลยง

สามารถสรางฮอรโมนเพศหญง คอเอสโตรเจน (estrogen) ไดอกดวย

ฮอรโมนนทาหนาทควบคมลกษณะทสองของเพศชาย (secondary sex characteristic) ซงมลกษณะ

สาคญ คอเสยงแตก นมขนพาน ลกกระเดอกแหลม มหนวดขนบรเวณรมฝปาก มขนขนบรเวณหนาแขง รกแร

และอวยวะเพศ กระดกหวไหลกวาง และกลามเนอตามแขน ขา เตบโตแขงแรงมากกวาเพศตรงขาม

ความผดปกตเกยวกบฮอรโมน ทพบมดงน

(1) ถาตดอณฑะออก นอกจากจะเปนหมนแลว ยงมผลใหลกษณะตางๆ ทเกยวกบเพศไมเจรญ

เหมอนปกต

(2) ถาระดบฮอรโมนสงหรอสรางฮอรโมนกอนถงวยหนมมาก เนองจากมเนองอกทอณฑะจะ

ทาใหเกดการเตบโตทางเพศกอนเวลาอนสมควร (percocious puberty) ไมวาจะเปนลกษณะทางเพศและ

อวยวะสบพนธ

21

ตอมไรทอตางๆ ทสาคญพรอมชอฮอรโมนทใหออกมาและหนาท

ตอมไรทอ หนาท

ตอมใตสมอง

ไธโรโทรฟน (Thyrotrophin)

คอรดโคโทรฟน (Corticotrophin)

โกนาโดโทรฟน (Gonadotrophin)

โกรวฮอรโมน (Growth hormone)

วาโซเปรซซน (Vasopressin)

โปรแลกตน (Prolactin)

ออกซโตซน (Oxytocin)

ควบคมการทางานของตอมไทรอยด

ควบคมปรมาณสารจากตอมหมวกไต

ควบคมสารตอมอวยวะเพศ

ควบคมการเจรญเตบโตของรางกาย

ควบคมปรมาณนาทขบออกจากไต

กระตนการสรางนานม

กระตนการหดตวของกลามเนอมดลกขณะเดกเกด

ตอมไทรอยด หลงฮอรโมน

ไธรอกซน (Thyroxin)

ควบคมอตราการเปลยนอาหารเปนความรอนและพลงงานใน

การควบคมการเจรญเตบโตตามปกต และการทางานของ

ระบบ

ตอมพาราไธรอยด หลงฮอรโมน

พาราธอรโมน (Parathormone)

กระตนใหกระดกปลอยแคลเซยมออกมาและควบคมระดบ

ของแคลเซยมในเลอด

ตอมหมวกไต ประกอบดวยสวน

คอรเทกซ (cortex) และเมดลลา

(medulla) หลงฮอรโมน

อะดรนาลน และนอรอะดรนาลน

(Adrenalin and Noradrenalin)

คอรตโซน (Cortisone)

อลโดสเตอโรน (Aldosterone)

ผลตจากสวนเมดลลา ฮอรโมนนจะเพมกาลงใหกบระบบ

ประสาท

ซมพาเธตก ในการรบความรสกกลว โกรธ และตนเตน

สารสเตอรอย (steroid) ผลตจากคอรเทกซ ชวยในการปองกน

การตกใจ

จากสวนคอรเทกซ ชวยควบคมสมดลเกลอแรตางๆ และนาใน

รางกาย

ตบออน

อนซลน (Insulin)

ควบคมการใชนาตาลของรางกาย

รงไข (ตอมอวยวะสบพนธเพศหญง)

เอสโตรเจน (estrogen)

ควบคมลกษณะเพศหญงตอนวยรน หยดการเจรญของกระดก

และกระตนมดลกรบการตกไข

22

ตอมไรทอ หนาท

โปรเจสเตอโรน (progesterone) เตรยมมดลกสาหรบการตงครรภ ระหวางตงครรภ รกจะผลต

สาหรบการเจรญของทารก และปรบตวแมสาหรบการตงครรภ

อณฑะ (ตอมของอวยวะสบพนธเพศชาย)

เทสโตสเตอโรน (testosterone)

ควบคมลกษณะเพศชายตอนวยรน

ตารางสรปหนาทและอวยวะทเกยวของของระบบตางๆ ในรางกาย

ระบบ หนาท อวยวะทเกยวของ

ระบบหอหมรางกาย หอหมและปกปองรางกาย ผวหนง ขน เลบ

ระบบยอยอาหาร ยอยอาหารจนสามารถดดซมเขา

รางกาย

ปาก ฟน ลน ตอมนาลาย หลอดอาหาร

กระเพาะอาหาร ลาไสใหญ ทวารหนก ตบ

ตบออน ถงนาด

ระบบตอมไรทอ ผลตฮอรโมน ตอมใตสมอง ตอมไทรอยด ตอมหมวกไต

รงไข อณฑะ

ระบบไหลเวยนเลอด

และนาเหลอง

ลาเลยงกาซ สารอาหาร ของเสย

ฮอรโมนและสารเคมเขาและออก

จากรางกาย

หวใจ เสนเลอด มาม ทอนาเหลอง ตอม

นาเหลอง

ระบบประสาท รบและสงความรสก ควบคมการ

ทางานของอวยวะตางๆ

สมอง เสนประสาท อวยวะรบความรสก

ไดแก ตา ห จมก ปาก ลน ฟน ผวหนง

ระบบหายใจ รบออกซ เจนเขาส รางกายและ

ปลอยคารบอนไดออกไซดออก

จากรางกาย

จมก หลอดลม ปอด

ระบบกลามเนอ การเคล อนไหวท งภายในและ

ภายนอกรางกาย

กล าม เ น อต า งๆ เชน กล าม เ น อ เ รย บ

กลามเนอลาย กลามเนอหวใจ

ระบบโครงกระดก เปนโครงสรางใหกบรางกาย กระดกชนตางๆ ทประกอบเปนแกนกลาง

และระบบของรางกาย ระบบโครงกระดก

รวมกบระบบกลามเนอเรยกวา “ระบบ

เคลอนไหว”

ระบบสบพนธ ผลตเซลลสบพนธ และควบคม

กลไกสบพนธ

อณฑะ ตอมลกหมาก รงไข มดลก

อวยวะเพศ

ระบบขบถาย กาจดและกรองของเสยออกจาก

รางกาย

ปอด ไต ทอไต กระเพาะปสสาวะ ผวหนง

ลาไสใหญ

23

กจกรรม

1. ดวดทศนในแผน VCD เรองการทางานของระบบอวยวะตางๆ ของรางกาย และสรป

สาระสาคญจากเนอเรอง ประมาณ 10 บรรทด

2. การทางานของระบบตางๆ ในรางกาย เหนวาสาคญตอรางกายตามลาดบมา 3 ระบบ พรอมบอก

เหตผลวาเพราะเหตใดเหนวาระบบนนสาคญ

24

เรองท 6 การดแลรกษาระบบของรางกายทสาคญ

ระบบตางๆ ของรางกายททางานปกต จะทาใหมนษยดารงชวตอยไดอยางมความสข หากระบบของ

รางกายระบบใดระบบหนงทางานผดปกตไปจะทาใหรางกายเกดเจบปวย มความทกขทรมาน และไม

สามารถประกอบภารกจตางๆ ไดอยางเตมความสามารถ ดงนนทกคนควรพยายามบารงรกษาสขภาพให

แขงแรงสมบรณอยเสมอ

วธการดแลรกษาระบบของรางกายทสาคญ มดงน

1. ระบบยอยอาหาร

1.1. รบประทานอาหารทสะอาดและมคณคาทางโภชนาการ

1.2. หลกเลยงการรบประทานอาหารรสจดและรอนเกนไป

1.3. เคยวอาหารใหละเอยด

1.4. ดมนาใหเพยงพอ อยางนอยวนละ 6 – 8 แกว

1.5. ไมออกกาลงกายหรอทางานหนกทนทหลงรบประทานอาหารเสรจใหมๆ

1.6. พกผอนใหเพยงพอ

1.7. ขบถายใหเปนเวลาทกวน

1.8. หลกเลยงปจจยททาใหเกดความเครยด

1.9 ทาจตใจใหราเรงแจมใสอยเสมอ

1.10 ออกกาลงกายสมาเสมอ

2. ระบบขบถาย

2.1. รบประทานอาหารทสะอาดและมคณคาทางโภชนาการ

2.2. ไมรบประทานอาหารทมรสจด

2.3. รบประทานผกและผลไมหรออาหารทมกากอาหารอยางสมาเสมอ

2.4. รบประทานนาใหเพยงพอ อยางนอยวนละ 6 – 8 แกว

2.5. ออกกาลงกายอยางสมาเสมอ

2.6. พกผอนใหเพยงพอ

2.7. หลกเลยงสงททาใหเกดความเครยด

2.8. รกษาความสะอาดของรางกายอยตลอดเวลา

2.9. ขบถายใหเปนปกตทกวน

2.10. ทาจตใจใหราเรงแจมใสอยเสมอ

3. ระบบประสาท

3.1. รบประทานอาหารประเภททชวยสงเสรมและบารงประสาท อาหารทมวตามนบมากๆ เชน

ขาวซอมมอ ราขาว ไข ตบ ยสต ผกสเขยว ผลไมสดและนาผลไม ควรหลกเลยงอาหารประเภทแอลกอฮอล

ชา กาแฟ เปนตน

25

3.2. พกผอนใหเพยงพอกบความตองการของรางกายแตละวย ไมเครงเครยดหรอกงวลเกนไป

ควรหลกเลยงจากสถานการณททาใหไมสบายใจ

3.3. ออกกาลงกายสมาเสมอ ซงเปนหนทางทดในการผอนคลาย

3.4. ไมควรใชอวยวะตางๆ ของรางกายมากเกนไป อาจทาใหประสาทสวนนนทางานหนก

เกนไป เชน การทางานหนาจอคอมพวเตอรนานเกนไป อาจทาใหประสาทตาเสอมได

3.5. ควรหมนฝกการใชสมองแกปญหาบอยๆ เปนการเพมพนสตปญญาและปองกนโรคความจา

เสอมหรอสมองเสอม

4. ระบบสบพนธ

4.1. เพศชาย

1) อาบนาอยางนอยวนละ 2 ครง และใชสบฟอกชาระลางรางกายและอวยวะสบพนธให

สะอาด เชดตวใหแหง

2) สวมเสอผาใหสะอาด โดยเฉพาะกางเกงในตองสะอาด สวมใสสบายไมรดแนนเกนไป

3) ไมใชสวมหรอทถายปสสาวะทผดสขลกษณะ

4) ไมเทยวสาสอน หรอรวมประเวณกบหญงขายบรการทางเพศ

5) หากสงสยวาจะเปนกามโรค หรอมความผดปกตเกยวกบอวยวะสบพนธตองรบไป

ปรกษาแพทย ไมควรซอยารบประทานเพอรกษาโรคดวยตนเอง

6) ไมควรใชยาหรอสารเคมตางๆ ชวยในการกระตนความรสกทางเพศ ซ งอาจเปน

อนตรายได

7) ไมหมกมนหรอหกโหมเกยวกบการมเพศสมพนธมากเกนไป เพราะอาจเปนอนตราย

ตอสขภาพทงทางรางกายและจตใจ ควรทากจกรรมนนทนาการ การเลนกฬาหรองานอดเรกอนๆ เพอเปน

การเบนความสนใจไปสกจกรรมอนแทน

8) ระวงอยาใหอวยวะสบพนธถกกระทบกระแทกแรงๆ เพราะจะทาใหช าและเกดการ

อกเสบเปนอนตรายได

4.2. เพศหญง

1) รกษาความสะอาดอวยวะเพศอยางสมาเสมอ โดยเฉพาะเวลาอาบนา ควรสนใจทาความ

สะอาดเปนพเศษ เชน ลาง เชดใหแหง โดยเฉพาะในชวงทมประจาเดอน ควรใชนาอนทาความสะอาดสวนท

เปรอะเปอนเลอด เปนตน

2) หลงจากการปสสาวะและอจจาระเสรจทกครง ควรใชนาลางและเชดใหสะอาด

3) ควรสวมเสอผาทสะอาดรดกม กางเกงในตองสะอาด สวมใสสบาย ไมอบหรอรดแนน

เกนไป และควรเปลยนทกวน

4) รกนวลสงวนตว ไมควรมเพศสมพนธกอนแตงงาน

5) ไมควรใชยากระตนหรอยาปลกประสาทกบอวยวะเพศ

26

6) การใชสวมหรอทถายปสสาวะอจจาระทกครงจะตองคานงถงความสะอาดและ

ถกสขลกษณะ

7) ควรออกกาลงกายหรอทางานอดเรกเพอเบนความสนใจของตนเองไปในทางอน

8) ขณะมประจาเดอนควรใชผาอนามยอยางเพยงพอและควรเปลยนใหบอยตามสมควรไม

อยสมาเสมอ ปลอยไวนานเกนไป

9) ในชวงมประจาเดอน ไมควรออกกาลงกายประเภททผาดโผนและรนแรง แตการออก

กาลงกายเพยงเบาๆ จะชวยบรรเทาอาการเจบปวดหรออาการอดอดลงได และควรพกผอนนอนหลบให

เพยงพอ ทาจตใจใหแจมใส

10) ควรจดบนทกการมประจาเดอนไวทกๆ เดอน การท ประจาเดอนมาเรวหรอชาบาง

เลกนอยไมถอเปนการผดปกตแตอยางไร แตถามประจาเดอนเรวหรอชากวาปกตมากกวา 7 – 8 วนขนไป

ควรปรกษาแพทย

11) ในชวงทมประจาเดอน ถามอาการปวดททองนอย อาจใชกระเปานารอนหรอผาหมมา

วางททองนอยเพอใหความอบอน และอาจรบประทานยาแกปวดไดตามสมควร

12) ถามอาการผดปกตในชวงทมประจาเดอน เชน มอาการปวดมาก มเลอดออกมากหรอม

เลอดไหลออกในชวงทไมมประจาเดอน ควรรบปรกษาแพทยทนท

13) ระวงอยาใหอวยวะสบพนธถกกระทบกระแทกแรงๆ เพราะจะทาใหชา เกดการอกเสบ

และเปนอนตรายได

14) ถาหากมการเปลยนแปลงทผดปกตของอวยวะเพศ หรอสงสยวาจะเปนกามโรค ควรรบ

ไปรบการตรวจและปรกษาแพทยทนท

5. ระบบตอมไรทอ

5.1. รบประทานอาหารทสะอาดและมคณคาทางโภชนาการ

5.2. ดมนาสะอาดใหเพยงพอ

5.3. ออกกาลงกายอยางสมาเสมอ

5.4. พกผอนใหเพยงพอ

5.5. หลกเลยงสงทกอใหเกดความเครยด

5.6. หลกเลยงจากสภาพแวดลอมทอยอาศยทสกปรกและอยในชมชนแออด

5.7. เมอเกดอาการเจบคอหรอตอมทอนซลอกเสบตองรบไปใหแพทยตรวจรกษา

5.8. เมอรสกตววาเหนอย ออนเพลย และเจบหนาอก โดยมอาการเชนนอยนาน ควรไปใหแพทย

ตรวจดอาการ เพราะหวใจอาจผดปกตได

27

กจกรรม

1. จงสรปความสาคญและอธบายการทางานของระบบอวยวะในรางกาย 4 ระบบ พรอมแผนภาพ

ประกอบ

2. การดแลรกษาระบบยอยอาหารควรทาอยางไร เพราะอะไร จงอธบายพรอมใหเหตผล

28

บทท 2

ปญหาเพศศกษา

สาระสาคญ

มความรความเขาใจเกยวกบปญหาทางเพศ มทกษะในการสอสารและตอรองเพอทาความชวยเหลอ

เก ยวกบปญหาทางเพศได สามารถอธบายวธการจดการกบอารมณและความตองการทางเพศไดอยาง

เหมาะสม เขาใจถงความเชอทผดเกยวกบเรองเพศทสงผลตอสขภาพทางเพศ ตลอดจนเรยนรถงกฎหมายท

เกยวของกบการลวงละเมดทางเพศและกฎหมายคมครองเดกและสตร

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. เรยนรทกษะการสอสารและตอรองเพอขอความชวยเหลอเกยวกบปญหาทางเพศได

2. เรยนรการจดการกบอารมณ และความตองการกบปญหาทางเพศไดอยางเหมาะสม

3. เรยนรและสามารถวเคราะหความเชอเรองเพศทสงผลตอปญหาทางเพศไดอยางเหมาะสม

4. เรยนรและสามารถวเคราะหอทธพลสอทสงผลใหเกดปญหาทางเพศได

5. อธบายโรคทกฎหมายทเกยวของกบการลวงละเมดทางเพศไดอยางถกตอง

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 ทกษะการจดการปญหาทางเพศ

เรองท 2 ปญหาทางเพศในเดกและวยรน

เรองท 3 การจดการกบอารมณ และความตองการทางเพศ

เรองท 4 ความเชอทผดๆ ทางเพศ

เรองท 5 กฎหมายทเกยวของกบการละเมดทางเพศ

29

เรองท 1 ทกษะการจดการปญหาทางเพศ

พฒนาการเรองเพศในเดกและวยรน เกยวของกบชวต ตงแตเดกจนโต การทบคคลไดเรยนรธรรมชาต

ความเปนจรงทางเพศ จะชวยใหมความร มทศนคต สามารถปรบตวตามพฒนาการของชวตอยางเหมาะสม

และมพฤตกรรมถกตองในเรองเพศ สามารถสอนไดตงแตเดกยงเลก สอดแทรกไปกบการสงเสรมพฒนาการ

ดานอนๆ พอแมควรเปนผสอนเบองตน เมอเขาสโรงเรยน ครชวยสอนใหสอดคลองไปกบทบาน เมอเดกเรม

เขาสวยรน ควรสงเสรมใหเดกเรยนรพฒนาการทางเพศทถกตอง และรวธจดการกบอารมณความตองการทาง

เพศเพอปองกนปญหาทางเพศทอาจเกดตามมา

พฒนาทางเพศกบการพฒนาบคลกภาพ

พฒนาการทางเพศ เปนสวนหนงของพฒนาการบคลกภาพทเกดขนตงแตเดกและมความตอเนองไป

จนพฒนาการเตมทในวยรน หลงจากนนจะเปนสวนหนงของบคลกภาพทตดตวตลอดชวต โดยเมอสนสด

วยรนจะมการเปลยนแปลงตอไปน

1. มความรเรองเพศตามวยและพฒนาการทางเพศ ตงแตการเปลยนแปลงของรางกายไปตามวย

จตใจ อารมณและสงคมทงตนเองและผอน และเรยนรความแตกตางกนระหวางเพศ

2. มเอกลกษณทางเพศของตนเอง ไดแก การรบรเพศตนเอง บทบาททางเพศและพฤตกรรมทาง

เพศ มความพงพอใจทางเพศหรอความรสกทางเพศตอเพศตรงขามหรอตอเพศเดยวกน

3. มพฤตกรรมการรกษาสขภาพทางเพศ การรจกรางกายและอวยวะเพศของตนเอง ดแลรกษาทา

ความสะอาด ปองกนการบาดเจบ การตดเชอ การถกลวงละเมดทางเพศและการปองกนพฤตกรรมเสยงทางเพศ

4. มทกษะในการสรางความสมพนธกบผทจะเปนคครอง การเลอกคครอง การรกษาความสมพนธ

ใหยาวนานการแกไขปญหาตางๆ ในชวตรวมกนมทกษะในการสอสาร และการมความสมพนธทางเพศกบ

คครองอยางมความสข มการวางแผนชวตและครอบครวทเหมาะสม

5. เขาใจบทบาทในครอบครว ไดแกบทบาทและหนาทสาหรบการเปนลก การเปนพ – นอง และ

สมาชกคนหนงในครอบครว หนาท และความรบผดชอบการเปนพอแม ท ถกตองตามกฎหมาย และ

ขนบธรรมเนยมประเพณและศลธรรมของสงคมทอย

6. มทศนคตทางเพศทถกตอง ภมใจ พอใจในเพศของตนเอง ไมรงเกยจหรอปดบง ปดกนการ

เรยนรทางเพศทเหมาะสม รจกควบคมพฤตกรรมทางเพศใหแสดงออกถกตอง ใหเกยรตผอน ไมลวงละเมด

ทางเพศตอผอน ยบยงใจตนเองไมใหมเพศสมพนธกอนวยอนควร

30

เรองท 2 ปญหาทางเพศในเดกและวยรน

ปญหาทางเพศในเดกและวยรนแบงตามประเภทตางๆ ไดดงน

1. ความผดปกตในเอกลกษณทางเพศ

เดกมพฤตกรรมผดเพศ เดกรสกวาตนเองเปนเพศตรงขามกบเพศทางรางกายมาตงแตเดก และม

พฤตกรรมทางเพศเปนแบบเดยวกบเพศตรงขาม ไดแก

• การแตงกายชอบแตงกายผดเพศ เดกชายชอบสวมกระโปรงและรงเกยจกางเกง เดกหญง

รงเกยจกระโปรงแตชอบสวมกางเกง เดกชายชอบแตงหนาทาปากชอบดแมแตงตวและเลยนแบบแม

• การเลน มกเลนเลยนแบบเพศตรงขาม หรอชอบเลนกบเพศตรงขาม เดกชายมกไมชอบเลน

รนแรงชอบเลนกบผหญง และมกเขากลมเพศตรงขามเสมอ เปนตน

• จนตนาการวาตนเองเปนเพศตรงขามเสมอแมในการเลนสมมตกมกสมมตตนเองเปนเพศ

ตรงขามเดกชายอาจจตนาการวาตวเองเปนนางฟา หรอเจาหญง เปนตน

• พฤตกรรมทางเพศ เดกไมพอใจในอวยวะเพศของตนเอง บางคนรสกรงเกยจหรอแสรงทา

เปนไมมอวยวะเพศหรอตองการกาจดอวยวะเพศออกไป เดกหญงจะยนปสสาวะ เดกชายจะนงถายปสสาวะ

เลยนแบบพฤตกรรมทางเพศของเพศตรงขามโดยตงใจและไมไดตงใจ

อาการตางๆ เหลานเกดขนแลวดาเนนอยางตอเนอง เดกอาจถกลอเลยน ถกกดกนออกจากกลมเพอน

เพศเดยวกน เดกมกพอใจในการเขาไปอยกบกลมเพอนตางเพศ และถายทอดพฤตกรรมของเพศตรงขามทละ

นอยๆ จนกลายเปนบคลกภาพของตนเอง

เมอเขาสวยรน เดกมความรสกไมสบายใจเกยวกบเพศของตนเองมากขน และตองการเปลยนแปลง

เพศตนเอง จนกลายเปนบคลกภาพของตนเอง

2. รกรวมเพศ (Homosexualism)

อาการ เรมเหนชดเจนตอนเขาวยรน เมอเรมมความรสกทางเพศ ทาใหเกดความพงพอใจทางเพศ

(sexual orientation) โดยมความรสกทางเพศ ความตองการทางเพศ อารมณเพศกบเพศเดยวกน

รกรวมเพศยงรจกเพศตนเองตรงตามทรางกายเปน รกรวมเพศชายบอกตนเองวาเปนเพศชาย รกรวม

เพศทเปนหญงบอกเพศตนเองวาเปนเพศหญง

การแสดงออกวาชอบเพศเดยวกน มทงแสดงออกชดเจนและไมชดเจน

กรยาทาทางและการแสดงออกภายนอก มทงทแสดงออกชดเจน และไมแสดงออก ขนอยกบบคลก

ของผนนและการยอมรบของสงคม

ชายชอบชาย เรยกวา เกย (gay) หรอตด แตว เกยยงมประเภทยอย เปนเกยคง และเกยควน เกยคง

แสดงบทบาทภายนอกเปนชาย การแสดงออกทางเพศ (gender role) ไมคอยเปนหญง จงดภายนอกเหมอน

ผชายปกตธรรมดา แตเกยควนแสดงออกเปนเพศหญง เชนกรยาทาทาง คาพด ความสนใจ กจกรรมตางๆ

ความชอบตางๆ เปนหญง

31

หญงชอบหญง เรยกวาเลสเบยน (lesbianism) การแสดงออกม 2 แบบเชนเดยวกบเกย เรยกวาทอม

และด ดแสดงออกเหมอนผหญงทวไป แตทอมแสดงออก (gender role) เปนชาย เชนตดผมสน สวมกางเกง

ไมสวมกระโปรง

ในกล มรกรวมเพศ ยงมประเภทยอยอกประเภทหนง ท มความพงพอใจทางเพศไดท งสองเพศ

เรยกวา ไบเซกซวล (bisexualism) มความรสกทางเพศและการตอบสนองทางเพศไดทงสองเพศ

สาเหต ปจจบนมหลกฐานสนบสนนวา สาเหตมหลายประการประกอบกน ทงสาเหตทางรางกาย

พนธกรรม การเลยงด และสงแวดลอมภายนอก

การชวยเหลอ พฤตกรรมรกรวมเพศเมอพบในวยเดก สามารถเปลยนแปลงได โดยการแนะนาการ

เลยงด ใหพอแมเพศเดยวกนใกลชดมากขน พอแมเพศตรงขามสนทสนมนอยลง เพอใหเกดการถายทอด

แบบอยางทางเพศทถกเพศ แตตองใหมความสมพนธดๆ ตอกน สงเสรมกจกรรมเหมาะสมกบเพศ เดกชาย

ใหเลนกฬาสงเสรมความแขงแรงทางกาย ใหเดกอยในกลมเพอเพศเดยวกน

ถารวาเปนรกรวมเพศตอนวยรน ไมสามารถเปล ยนแปลงแกไขได การชวยเหลอทาไดเพยงให

คาปรกษาแนะนาในการดาเนนชวตแบบรกรวมเพศอยางไร จงจะเกดปญหานอยทสด และใหคาแนะนาพอ

แมเพอใหทาใจยอมรบสภาวการณน โดยยงมความสมพนธทดกบลกตอไป

การปองกน การเลยงด เรมตงแตเลก พอแมมความสมพนธทดตอกน พอหรอแมทเพศเดยวกนกบเดก

ควรมความสมพนธทดกบเดก และควรแนะนาเกยวกบการคบเพอน รวมทงสงเสรมกจกรรมใหตรงตามเพศ

3. พฤตกรรมกระตนตนเองทางเพศในเดก และการเลนอวยวะเพศตนเอง

อาการ กระตนตนเองทางเพศ เชน นอนควาถไถอวยวะเพศกบหมอนหรอพน

สาเหต เดกเหงา ถกทอดทง มโรคทางอารมณ เดกมกคนพบดวยความบงเอญ เมอถกกระตนหรอ

กระตนตนเองทอวยวะเพศแลวเกดความรสกเสยว พอใจกบความรสกนน เดกจะทาซาในทสดตดเปนนสย

การชวยเหลอ

1. หยดพฤตกรรมนนอยางสงบ เชน จบมอเดกออก ใหเดกนอนหงาย บอกเดกสนๆ วา “หนไมเลน

อยางนน” พรอมใหเหตผลทเหมาะสมจงใจ

2. เบยงเบนความสนใจ ใหเดกเปลยนทาทาง ชวนพดคย

3. หากจกรรมทดแทน ใหเดกไดเคลอนไหว เพลดเพลน สนกสนานกบกจกรรมและสงคม

4. อยาใหเดกเหงา ถกทอดทงหรออยตามลาพง เดกอาจกลบมากระตนตนเองอก

5. งดเวนความกาวราวรนแรง การหามดวยทาทนากลวเกนไปอาจทาใหเดกกลวฝงใจมทศนคต

ดานลบตอเรองทางเพศ อาจกลายเปนเกบกดทางเพศ หรอขาดความสขทางเพศในวยผใหญ

32

4. พฤตกรรมกระตนตนเองทางเพศในวยรน หรอการสาเรจความใครดวยตวเอง (Masturbation)

สาเหต พฤตกรรมกระตนตนเองทางเพศในวยรนเปนเรองปกต ไมมอนตราย ยอมรบไดถาเหมาะสม

ไมมากเกนไปหรอหมกมนมาก พบไดบอยในเดกทมปญหาทางจตใจ ปญญาออน เหงา กามวปรตทางเพศ

และสงแวดลอมมการกระตนหรอยวยทางเพศมากเกนไป

การชวยเหลอ ใหความรเรองเพศทถกตอง ใหกาหนดการสาเรจความใครดวยตวเองใหพอดไมมาก

เกนไป ลดสงกระตนทางเพศไมเหมาะสม ใชกจกรรมเบนความสนใจ เพมการออกกาลงกาย ฝกใหเดกมการ

ควบคมพฤตกรรมใหพอควร

5. พฤตกรรมทางเพศทวปรต (Paraphilias)

อาการ ผปวยไมสามารถเกดอารมณเพศไดกบสงกระตนทางเพศปกต มความรสกทางเพศไดเมอม

การกระตนทางเพศทแปลกประหลาดพสดาร ทไมมในคนปกต ทาใหเกดพฤตกรรมใชสงผดธรรมชาต

กระตนตนเองทางเพศ มหลายประเภทแยกตามสงทกระตนใหเกดความรสกทางเพศ

ประเภทของ Paraphilia

1. เกดความรสกทางเพศจากการสมผส ลบคลา สดดมเสอผาเสอผาชดชนใน Fetishism

2. เกดความรสกทางเพศจากการโชวอวยวะเพศตนเอง Exhibitionism

3. เกดความรสกทางเพศจากการไดถไถ สมผสภายนอก Frotteurism

4. เกดความรสกทางเพศจากการแอบด Voyeurism

5. เกดความรสกทางเพศทาใหผอนเจบปวด ดวยการทารายรางกาย หรอคาพด Sadism

6. เกดความรสกทางเพศจากการทาตนเอง หรอใหผอนทาใหตนเองเจบปวด ดวยการทารายรางกาย

หรอคาพด Masochism

7. เกดความรสกทางเพศกบเดก (Pedophilia)

8. เกดความรสกทางเพศกบสตว (Zoophilia)

9. เกดความรสกทางเพศจากการแตงกายผดเพศ (Transvestism)

สาเหตทกอใหเกดความผดปกตทางเพศ คอ

1. การเลยงดและพอแมปลกฝงทศนคตไมดตอเรองทางเพศ ทพอแมปลกฝงเดก ทาใหเดกเรยนรวา

เร องเพศเปนเร องตองหาม ตองปดบง เลวรายหรอเปนบาป เดกจะเกบกดเร องเพศ ทาใหปดก นการ

ตอบสนองทางเพศกบตวกระตนทางเพศปกต

2. การเรยนร เมอเดกเรมมความรสกทางเพศ แตไมสามารถแสดงออกทางเพศไดตามปกต เดกจะ

แสวงหาหรอเรยนรดวยตวเองวา เมอใชตวกระตนบางอยาง ทาใหเกดความรสกทางเพศได จะเกดการเรยนร

แบบเปนเงอนไข และเปนแรงเสรมใหมพฤตกรรมกระตนตวเองทางเพศดวยสงกระตนนนอก

33

การชวยเหลอ

ใชหลกการชวยเหลอแบบพฤตกรรมบาบด ดงน

1. การจดการสงแวดลอม กาจดสงกระตนเดมทไมเหมาะสมใหหมด หากจกรรมทดแทนเบยงเบน

ความสนใจ อยาใหเดกเหงาอยคนเดยวตามลาพง ปรบเปลยนทศนคตทางเพศในครอบครว ใหเหนวาเรอง

เพศไมใชเรองตองหาม สามารถพดคย เรยนรได พอแมควรสอนเรองเพศกบลก

2. ฝกการรตวเองและควบคมตนเองทางเพศ ใหรวามอารมณเพศเมอใด โดยสงกระตนใด พยายาม

หามใจตนเองทจะใชสงกระตนเดมทผดธรรมชาต

3. ฝกการสรางอารมณเพศกบตวกระตนตามปกต เชน รปโป – เปลอย แนะนาการสาเรจความใคร

ทถกตอง

4. บนทกพฤตกรรมเมอยงไมสามารถหยดพฤตกรรมได สงเกตความถหาง เหตกระตน การยบยง

ใจตนเอง ใหรางวลตนเองเมอพฤตกรรมลดลง

การปองกน การใหความรเรองเพศทถกตองตงแตเดก ดวยทศนคตทด

6. เพศสมพนธในวยรน

ลกษณะปญหา มพฤตกรรมทางเพศตอกนอยางไมเหมาะสม มเพศสมพนธกนกอนวยอนควร

สาเหต

1. เดกขาดความรกความอบอนใจจากครอบครว

2. เดกขาดความรสกคณคาตนเอง ไมประสบความสาเรจดานการเรยน แสวงหาการยอมรบ หา

ความสขและความพงพอใจจากแฟน เพศสมพนธ และกจกรรมทมความเสยงตางๆ

3. เดกขาดความรและความเขาใจทางเพศ ความตระหนกตอปญหาทตามมาหลงการมเพศสมพนธ

การปองกนตวของเดก ขาดทกษะในการปองกนตนเองเรองเพศ ขาดทกษะในการจดการกบอารมณทางเพศ

4. ความรและทศนคตทางเพศของพอแมทไมเขาใจ ปดกนการอธบายโรคทเพศ ทาใหเดกแสวงหา

เองจากเพอน

5. อทธพลจากกลมเพอน รบรทศนคตทไมควบคมเรองเพศ เหนวาการมเพศสมพนธเปนเรอง

ธรรมดา ไมเกดปญหาหรอความเสยง

6. มการกระตนทางเพศ ไดแก ตวอยางจากพอแม ภายในครอบครว เพอน สอยวยทางเพศตางๆ ท

เปนแบบอยางไมดทางเพศ

การปองกน

การปองกนการมเพศสมพนธในวยรน แบงเปนระดบตางๆ ดงน

1. การปองกนระดบตน กอนเกดปญหา ไดแก ลดปจจยเสยงตางๆ การเลยงดโดยครอบครว สราง

ความรกความอบอนในบาน สรางคณคาในตวเอง ใหความรและทศนคตทางเพศทด มแบบอยางทด

34

2. การปองกนระดบท 2 หาทางปองกนหรอลดการมเพศสมพนธในวยรนทมความเสยงอยแลว

โดยการสรางความตระหนกในการไมมเพศสมพนธในวยเรยน หรอกอนการแตงงาน หาทางเบนความสนใจ

วยรนไปสกจกรรมสรางสรรค ใชพลงงานทางเพศทมมากไปในดานทเหมาะสม

3. การปองกนระดบท 3 ในวยรนทหยดการมเพศสมพนธไมได ปองกนปญหาทเกดจากการม

เพศสมพนธ ปองกนการตงครรภ และโรคตดตอทางเพศ โดยการใหความรทางเพศ เบยงเบนความสนใจ หา

กจกรรมทดแทน

35

เรองท 3 การจดการกบอารมณและความตองการทางเพศ

ถงแมวาอารมณทางเพศเปนเพยงอารมณหนง ซงเมอเกดขนแลวหายไปได แตถาหากไมรจกจดการ

กบอารมณเพศแลว อาจจะทาใหเกดการกระทาทไมถกตอง กอใหเกดความเสยหายเดอดรอนแกตนเองและผอน

ดงนนผเรยนควรจะไดเรยนรถงวธการจดการกบอารมณทางเพศอยางเหมาะสม ไมตกเปนทาสของอารมณเพศ

ซงการจดการกบอารมณเพศอาจแบงตามความรนแรงไดเปน 3 ระดบ ดงน

ระดบท 1 การควบคมอารมณทางเพศ อาจทาได 2 วธ คอ

1. การควบคมจตใจตนเอง พยายามขมใจตนเองมใหเกดอารมณทางเพศไดหรอถาเกดอารมณทางเพศ

ใหพยายามขมใจไว เพอใหอารมณทางเพศคอยๆ ลดลงจนสสภาพอารมณทปกต

2. การหลกเลยงจากสงเรา สงเราภายนอกทยวยอารมณทางเพศหรอยวกเลสยอมทาใหเกดอารมณ

ทางเพศได ดงนน การตดไฟเสยแตตนลม คอหลกเลยงจากสงเราเหลานนเสยจะชวยใหไมเกดอารมณได เชน

ไมดสอลามกตางๆ ไมเทยวกลางคน เปนตน

ระดบท 2 การเบยงเบนอารมณทางเพศ

ถาเกดอารมณทางเพศจนไมอาจควบคมไดควรใชวธการเบยงเบนใหไปสนใจสงอนแทนทจะ

หมกมนอยกบอารมณทางเพศ เชน ไปออกกาลงกาย ประกอบกจกรรมนนทนาการตางๆ ใหสนกสนาน

เพลดเพลน ไปทางานตางๆ เพอใหจตใจมงทงาน ไปพดคยสนทนากบคนอน เปนตน ระดบท 3 การปลดปลอยหรอระบายอารมณทางเพศ ถาเกดอารมณทางเพศระดบมากจนเบยงเบนไมได หรอสถานการณนนอาจทาใหไมมโอกาส

เบยงเบน อารมณทางเพศกปลดปลอย หรอระบายอารมณทางเพศดวยวธการทเหมาะสมกบสภาพของวยรน

ซงสามารถทาได 2 ประการ คอ

1. โดยการฝนนนกคอ การฝนเปยก (Wet Dream) ในเพศชาย ซงการฝนนเราไมสามารถบงคบให

ฝนหรอไมใหฝนได แตจะเกดขนเองเมอเราสนใจหรอมความรสกในทางเพศมากจนเกดไปหรออาจเกดการ

สะสมของนาอสจมมากจนลนถงเกบนาอสจ ธรรมชาตจะระบายนาอสจออกมาโดยการใหฝนเกยวกบเรอง

เพศจนถงจดสดยอด และมการหลงนาอสจออกมา

2. การสาเรจความใครดวยตนเองหรออาจเรยกอกอยางหนงวาการชวยเหลอตวเอง (Masturbation)

ทาไดทงผ หญงและผชาย ซงผ ชายแทบทกคนมกมประสบการณในเรองนแตผ หญงนนมเปนบางคนทม

ประสบการณในเรองน การสาเรจความใครดวยตนเองเปนเรองธรรมชาตของคนเรา เมอเกดอารมณทางเพศ

จนหยดยงไมได เพราะการสาเรจความใครดวยตนเองไมทาใหตนเองและผอนเดอดรอน แตไมควรกระทา

บอยนก

36

เรองท 4 ความเชอทผดๆ ทางเพศ

ความคดผดๆ นน ความจรงเปนแคความคดเทานน ถายงไมไดกระทา ยอมไมถอวาเปนความผด

เพราะการกระทายงไมเกดขน โดยเฉพาะความเชอผดๆ เกยวกบเรองเพศนน ถาคดใหม ทาใหมเสย กจะไม

เกดผลรายในการดาเนนชวตประจาวน เรองราวเกยวกบเพศ ไดรบการปกปดมานานแลว จนขาวลอและ

ความเชอผดๆ แตโบราณ ยงคงไดรบการราลอตอเนองยาวนานมาจนถงยคปจจบน ตอไปนเปนความเชอผดๆ

ความเขาใจผดๆ ทางเพศ ทองคการอนามยโลกไดตพมพไว มดงน

1. ผชายไมควรแสดงอารมณและความรสกเกยวกบความรก

เพราะคาราลอทวา ผชายไมควรแสดงอารมณและความรสกเกยวกบความรกใหออกนอกหนา

ไมอยางนนจะไมเปนชายสมชาย ผชายจงแสดงออกถงความรกผานการมเพศสมพนธ จนเหมอนวาผชายเกด

มาเพอจะมเซกซ ทงๆ ทตองการจะระบายความรกออกไปเทานนเอง แทจรงแลว ผ ชายสามารถจะแสดง

อารมณรกออกมาทางสหนาแววตา การกระทาอะไรตอมอะไรไดเชนผหญง และการมเพศสมพนธกเปนสวน

หนงของการบอกรกดวยภาษากายเทานน การแสดงความรกทซาบซงแบบอน ผชายทาไดเชนเดยวกบหญง..

และหญงกตองการดวย

2. การถกเนอตองตวจะนาไปสการมเซกซ

เพราะความเชอทวา ถาผหญงยอมใหผชายถกเนอตองตวแลว แสดงวาตวเองมใจกบเขา เขาจง

พยายามตอไปทจะมสมพนธสวาททลกซงกวานนกบเธอ เปนความเขาใจผดแทๆ เพราะบางครงผหญงแค

ตองการความอบอนและประทบใจกบแฟนของเธอเทานน โดยไมไดคดอะไรเลยเถดไปขนาดนนเลย การจบ

มอกน การโอบกอดสมผสกายของกนและกน แททจรงเปนการถายทอดความรกทบรสทธ ท สามารถจะ

สมผสจบตองได โดยไมจาเปนจะตองมการรวมรกกนตอไปเลย และไมควรทฝายใดฝายหนง จะกดดนใหอก

ฝายตองมเซกซดวย

3. การมเพศสมพนธทรนแรงจะนาไปสการสขสมทมากกวา

เปนความเขาใจผดกนมานานนกแลววา ผชายทมพละกาลงมากๆ จะสามารถมเพศสมพนธกบ

หญงสาวไดรวดเรวรนแรงและทาใหเธอไปถงจดสดยอดไดงาย รวมทงมความเขาใจผดเสมอๆ วาอาวธ

ประจากายของฝายชายทใหญเทานนทจะทาใหผหญงมความสขได แทจรงแลวการมสมพนธสวาททอบอน

เนนนานเขาใจกน ชวยกนประคบประคองนาวารกใหผานคลนลมมรสมสวาทจนบรรลถงฝงฝนตางหาก ท

นาความสขสมมาสคนทงสองไดมากกวา สมพนธสวาทจงควรทจะเกดขนในบรรยากาศทแสนจะผอนคลาย

และโรแมนตก

4. การมความสมพนธทางเพศกคอการรวมรก

เปนความเขาใจผดอยางยงและสมควรไดรบการแกไขใหถกตองเพราะเซกซกคอ การรวมรก

การแสดงความรกผานภาษากาย เปนสมผสรกทคนสองคนถายทอด ใหแกกนจากการสมผสทางผวกาย..สวน

ไหนกได ไมใชเฉพาะสวนนนเทานน

37

5. ผชายควรเปนผนาในการรวมรก

เรองนยงคงเปนความเชอผดๆ ไมวารกผหญงหรอผชายทมหวอนรกษนยม มกจะคดเสมอๆ วา

การจะมอะไรกนนนผชายตองเปนคนกระทา และผหญงเปนฝายรองรบการกระทานน แทจรงแลว การรวมรก

เปนกระบวนการทคนสองคนสามารถปรบเปลยนเปนฝายนา ในการกระทาไดโดยเสมอภาคซงกนและกน

6. ผหญงไมควรจะเปนฝายเรมตนกอน

ตามทเลาแจงแถลงไขในขอทผานมา จะเหนไดวา เซกซเปนการสอสาร 2 ทางระหวางคน 2 คน

ทจะรวมมอกนบรรเลงบทเพลงแหงความพศวาส ซงตองผลดกนนาผลดกนตาม และตองชวยกนโล ชวยกน

พายนาวารกไปยงจดหมายปลายทางแหงความสขสมรวมกน

7. ผชายนกถงแตเรองเซกซตลอดเวลา

มคากลาวผดๆ ทพดกนตอเนองมาวา ผชายนกถงแตเรองของการมเพศสมพนธทเรยกกนสนๆ

วาเซกซ อยตลอด ทงๆ ทความเปนจรงคอ ผชายไมไดคดถงเรองเซกซอยตลอดเวลา เขาคดถงเรองอนอย

เหมอนกน ไมวาจะเปนเรองงาน เรองครอบครว เพยงแตผชายพรอมจะมเซกซเสมอ และไมไดหมายความวา

เมอเขาพรอมทจะมเซกซแลว เขาจาเปนจะตองมเสมอไป

8. ผหญงตองพรอมเสมอทจะมเซกซเมอสามตองการ

ทจรงในยคน ไมมความจาเปนแบบนนเลย ในอดตนะใช แตไมใชในยคไอทแบบนทผชายและ

ผหญงเทาเทยมกน และการจะมเซกซกน กเปนกจกรรมรวมทคนสองคนจะตองใจตรงกนกอน ไมใชแคฝาย

ใดฝายหนงตองการ แลวอกฝายจะตองยอม

9. เซกซ เปนเรองธรรมชาตไมตองเรยนร

ผเฒาผแกมกจะพยายามพดเสมอๆ วา เพศศกษาไมสาคญ ทาไมรนกอนๆ ไมเหนตองเตรยมตว

เรยนรเลย กสามารถทจะมเซกซกนจนมลกเตมบานมหลานเตมเมองได การเตรยมตวทดยอมมชยไปกวาครง

เรองราวเกยวกบความสมพนธของคนสองคนกเชนกน สามารถเรยนรวธการทจะเพมความสขใหแกกนและ

กนไดกอนทจะเกดเหตการณนน

อทธพลของสอตอปญหาทางเพศ

ปจจบนสอมอทธพลตอการดาเนนชวตของทกคนเทยบทกดานรวมถงดานปญหาทางเพศดวย เพราะ

สอมผลตอพฤตกรรมการตดสนใจของคนในสงคม ทกคนจงตองบรโภคขาวสารอยตลอดเวลา เชน การชม

รายการขาวทางทวทกเชา การอานหนงสอพมพ หรอเลนอนเตอรเนต ซงบางคนอาจจะใชบรการรบขาวสาร

ทาง SMS สอจงกลายเปนสงทมอทธพลตอความคดและความรสกและการตดสนใจทสาคญของคนในสงคม

อยางหลกเลยงไมได

38

จากปจจยดงกลาวอทธพลของสอจงยอมทจะกอใหเกดการเปลยนแปลงไดในทกๆ ภาคสวนของ

สงคมไมวาจะเปนสงคมเมองหรอแมแตในสงคมชนบทกตาม ซงการเปลยนแปลงนนยอมทจะเกดขนไดทง

ทางทดขนและทางทแยลงและสงสาคญสอคอสงทมอทธพลโดยตรงตอทกๆ คนในสงคมไมวาจะเดก วยรน

หรอกระทงผใหญ อทธพลของสอทนบวนจะรนแรงมากขน ไมวาจากสภาพเศรษฐกจ การเปลยนแปลงของ

สงคม เนองมาจากความพยายามในการพฒนาประเทศใหมความเจรญกาวหนาในดานตางๆ เพอใหทดเทยม

กบนานาประเทศ กอใหเกดวฒนธรรมทหลงไหลเขามาในประเทศไทย โดยผานสอ ทงวทย โทรทศน

สงพมพ และอนเตอรเนต ส อจงกลายเปนส งท มอทธพลตอการดาเนนชวต และนาพาไปส ปญหาและ

ผลกระทบหลายๆ ดาน ของชวตแบบเดมๆ ของสงคมไทยใหเปลยนแปลงไปซงลวนมาจากการรบสอและ

อทธพลสอยงทาใหเกดพฤตกรรมเลยนแบบ เชน ขาวอาชญากรรม ขาวสงคราม ภาพยนตรหรอละครท

เนอหารนแรง ตอสกนตลอดจนสอลามกอนาจาร ซงสงผลใหเดกและคนทรบสอจตนาการตามและเกดการ

เลยนแบบ โดยจะเหนไดบอยครงจากการทเดกหรอคนทกออาชญากรรมหลายคด โดยบอกวาเลยนแบบมา

จากหนง จากสอตางๆ แมกระทงการแตงกายตามแฟชนของวยรน การกออาชญากรรม การกอมอบ การใช

ความรนแรงในการแกปญหา ความรนแรงทางเพศทเกดขนอยในสงคมไทยขณะนสวนใหญเปนผลมาจาก

อทธพลของสอ

สอมวลชนจงมความสาคญอยางยงตอการเขาไปมบทบาทและมอทธพลตอการดาเนนชวตของคน

ในสงคม มการเปลยนแปลงเกดขนตลอดเวลา บางสงเปลยนแปลงอยางรวดเรว แตบางสงคอยๆ จางหายไปท

ละเลกละนอย จนหมดไปในทสด เชน การทประเทศกาวหนาทางเทคโนโลยการส อสารทาให

ขนบธรรมเนยมวฒนธรรมคนไทย ทงสงคมเมองและสงคมชนบท มการเปลยนแปลงอยางรวดเรวแตจาก

การทเราไมสามารถปฏเสธการรบขาวสาร ความบนเทงจากสอได แตเราสามารถเลอกรบสอทดมประโยชน

ไมรนแรง และไมผดธรรมนองคลองธรรมได

39

เรองท 5 กฎหมายทเกยวของกบการละเมดทางเพศ

คดความผดเกยวกบเพศ โดยเฉพาะความผดฐานขมขนกระทาชาเรา ถอเปนความผดทรนแรงและ

เปนทหวาดกลวของผหญงจานวนมาก รวมทงผ ปกครองของเดก ไมวาจะเปนเดกหญงหรอเดกชาย ย ง

ปจจบนจากขอมลสถตตางๆ ทาใหเราเหนกนแลววา การลวงละเมดทางเพศนนสามารถเกดขนไดกบคนทก

เพศ ทกวย เราลองมาดกฎหมายทบญญตไวเพอคมครองผหญงและผเสยหายจากการลวงละเมดทางเพศกน

มบญญตอยในลกษณะ 9 ความผดเกยวกบเพศ ดงน

มาตรา 276 ผ ใดขมขนกระทาชาเราหญงซ งมใชภรยาตน โดยข เขญประการใดๆ โดยใชกาลง

ประทษราย โดยหญงอยในภาวะทไมสามารถขดขนได หรอโดยทาใหหญงเขาใจผดคดวาตนเปนบคคลอน

ตองระวางโทษจาคกตงแตสปถงยสบป และปรบตงแตแปดพนบาทถงสหมนบาท ถาการกระทาความผดตาม

วรรคแรกได กระทาโดยมหรอใชอาวธปนหรอวตถระเบด หรอโดยรวมกระทาความผดดวยกน อนมลกษณะ

เปนการโทรมหญงตองระวางโทษจาคกตงแตสบหาปถงยสบป และปรบตงแตสามหมนถงสหมนบาท หรอ

จาคกตลอดชวต

มาตรา 277 ผใดกระทาชาเราเดกหญงอายไมเกนสบหาป ซงมใชภรยาตน โดยเดกหญงนนจะยนยอม

หรอไมกตาม ตองระวางโทษจาคกตงแตสปถงย สบป และปรบตงแตแปดพนบาทถงสหมนบาท ถาการ

กระทาความผดตามวรรคแรกเปนการกระทาแกเดกหญงอายยงไมถงสบสามป ตองระวางโทษจาคกตงแต

เจดปถงยสบป และปรบตงแตหนงหมนสพนบาทถงสหมนบาท หรอจาคกตลอดชวต ถาการกระทาความผด

ตามวรรคแรกหรอวรรคสองไดกระทาโดยรวมกระทาความผดดวยกนอนมลกษณะเปนการโทรมหญงและ

เดกหญงนนไมยนยอม หรอไดกระทาโดยมอาวธปนและวตถระเบด หรอโดยใชอาวธ ตองระวางโทษจาคก

ตลอดชวต ความผดตามทบญญตไวในวรรคแรก ถาเปนการกระทาทชายกระทากบหญงอายตากวาสบสามป

แตยงไมเกนสบหาป โดยเดกหญงนนยนยอมและภายหลงศาลอนญาตใหชายและหญงนนสมรสกน ผกระทา

ผดไมตองรบโทษ ถาศาลอนญาตใหสมรสในระหวางทผ กระทาผดกาลงรบโทษในความผดนนอย ใหศาล

ปลอยผกระทาผดนนไป

มาตรา 277 ทว ถาการกระทาความผดตามมาตรา 276 วรรคแรก หรอมาตรา 277 วรรคแรก หรอ

วรรคสอง เปนเหตใหผถกกระทา

(1) รบอนตรายสาหส ผกระทาตองระวางโทษจาคกตงแตสบหาปถงยสบป และปรบตงแตสามหมน

บาทถงสหมนบาท หรอจาคกตลอดชวต

(2) ถงแกความตาย ผกระทาตองระวางโทษประหารชวต หรอจาคกตลอดชวต

มาตรา 277 ตร ถาการกระทาความผดมาตรา 276 วรรคสองหรอมาตรา 277 วรรคสาม เปนเหตให

ผถกกระทา

(1) รบอนตรายสาหส ผกระทาตองระวางโทษประหารชวต หรอจาคกตลอดชวต

(2) ถงแกความตาย ผกระทาตองระวางโทษประหารชวต

โดยสรป การจะมความผดฐานกระทาชาเราได ตองมองคประกอบความผดดงน

40

1. กระทาชาเราหญงอนทมใชภรรยาตน

2. เปนการขมขน บงคบใจ โดยมการขเขญ หรอใชกาลงประทษราย หรอปลอมตวเปนคนอนท

หญงชอบและหญงไมสามารถขดขนได

3. โดยเจตนา

ขอสงเกต

กระทาชาเรา = ทาใหของลบของชายลวงลาเขาไปในของลบของหญง ไมวาจะลวงลาเขาไปเลกนอย

เพยงใดกตาม และไมวาจะสาเรจความใครหรอไมกตาม

การขมขน = ขมขนใจโดยทหญงไมสมครใจ

การขมขนภรรยาของตนเองโดยทจดทะเบยนสมรสแลวไมเปนความผด

การรวมเพศโดยทผ หญงยนยอมไมเปนความผด แตถาหญงนนอายไมเกน 13 ป แมยนยอมกม

ความผด

การขมขนกระทาชาเราผทอยภายในปกครองของตนเอง เชน บตร หลาน ลกศษยทอยในความดแล

ตองรบโทษหนกขน

มาตรา 278 ผใดกระทาอนาจารแกบคคลอายกวาสบหาป โดยขเขญดวยประการใดๆ โดยใชกาลง

ประทษราย โดยบคคลนนอยในภาวะทไมสามารถขดขนได หรอ โดยทาใหบคคลนนเขาใจผดวาตนเปน

บคคลอน ตองระวางโทษจาคกไมเกนสบป หรอปรบไมเกนสองหมนบาท หรอทงจาทงปรบ

มาตรา 279 ผใดกระทาอนาจารแกเดกอายไมเกนสบหาป โดยเดกนนจะยนยอมหรอไมกตาม ตอง

ระวางโทษจาคกไมเกนสบป หรอปรบไมเกนสองหมนบาท หรอทงจาทงปรบถาการกระทาความผดตาม

วรรคแรก ผกระทาไดกระทาโดยขเขญดวยประการใดๆ โดยใชกาลงประทษรายโดยเดกนนอยในภาวะทไม

สามารถขดขนได หรอโดยทาใหเดกนนเขาใจผดวาตนเปนบคคลอน ตองระวางโทษจาคกไมเกนสบหาป

หรอปรบไมเกนสามหมนบาท หรอทงจาทงปรบ

มาตรา 280 ถาการกระทาความผดตามมาตรา 278 หรอ มาตรา 279 เปนเหตใหผถกกระทา

(1) รบอนตรายสาหส ผกระทาตองระวางโทษจาคก ตงแตหาปถงยสบป และปรบตงแตหนงหมน

บาทถงสหมนบาท

(2) ถงแกความตาย ผกระทาตองระวางโทษประหารชวต หรอจาคกตลอดชวต

การจะมความผดฐานทาอนาจารได ตองมองคประกอบ คอ

1 ทาอนาจารแกบคคลอายเกนกวา 13 ป

2 มการขมข ประทษราย จนไมสามารถขดขนได หรอทาใหเขาใจวาเราเปนคนอน

3 โดยเจตนา

41

ขอสงเกต

อนาจาร = การทาหยาบชาลามกใหเปนทอบอายโดยทหญงไมสมครใจ หรอโดยการปลอมตวเปน

สามหรอคนรก การทาอนาจารกบเดกอายไมเกน 13 ป แมเดกยนยอมกเปนความผด ถาทาอนาจารกบบคคล

ใดแลวบคคลนนไดรบอนตรายหรอถงตายตองไดรบโทษหนกขน

การทาอนาจารไมจาเปนตองทากบหญงเสมอไป การทาอนาจารกบชายกถอเปนความผด

เชนเดยวกนไมวาผ กระทาจะเปนหญงหรอชายกตาม ความผดทงการขมขนกระทาชาเราและการกระทา

อนาจารน ผกระทาจะไดรบโทษหนกขนกวาทกาหนดไวอก 1 ใน 3 หากเปนการกระทาผดแก

1. ผสบสนดาน ไดแก บตร หลาน เหลน ลอ (ลกของหลาน) ทชอบดวยกฎหมาย

2. ศษยซงอยในความดแล ซงไมใชเฉพาะครทมหนาทสอนอยางเดยว ตองมหนาทดแลดวย

3. ผอยในความควบคมตามหนาทราชการ

4. ผอยในความปกครอง ในความพทกษ หรอในความอนบาลตามกฎหมาย

นอกจากน ยงมมาตราอนๆ ทเกยวของอก ไดแก

มาตรา 282 ผใดเพอสนองความใครของผอน เปนธระจดหา ลอไป หรอพาไปเพอการอนาจารซง

ชายหรอหญง แมผนนจะยนยอมกตาม ตองระวางโทษจาคกตงแตหนงปถงสบปและปรบตงแตสองพนบาท

ถงสองหมนบาท ถาการกระทาความผดตามวรรคแรกเปนการกระทาแกบคคลอายเกนสบหาป แตยงไมเกน

สบแปดป ผกระทาตองระวางโทษจาคกตงแตสามปถงสบหาป และปรบตงแตหกพนบาทถงสามหมนบาท

ถาการกระทาความผดตามวรรคแรกเปนการกระทาแกเดกอายยงไมเกนสบหาป ผกระทาตองระวางโทษ

จาคกตงแตหาปถงยสบป และปรบตงแตหนงหมนบาทถงสหมนบาท ผใดเพอสนองความใครของผอน รบ

ตวบคคลซงผจดหา ลอไป หรอพาไปตามวรรคแรก วรรคสอง หรอวรรคสาม หรอสนบสนนในการกระทา

ความผดดงกลาวตองระวางโทษตามทบญญตไวในวรรคแรก วรรคสอง หรอวรรคสาม แลวแตกรณ

มาตรา 283 ผใดเพอสนองความใครของผอน เปนธระ จดหาลอไป หรอพาไปเพอการอนาจาร ซง

ชายหรอหญง โดยใชอบายหลอกลวง ขเขญ ใชกาลงประทษราย ใชอานาจครอบงาผดคลองธรรม หรอใชวธ

ขมขนใจดวยประการอนใด ตองระวางโทษจาคก ตงแตหาปถงยสบป และปรบตงแตหนงหมนบาทถงสหมน

บาท ถาการกระทาตามความผดตามวรรคแรก เปนการกระทาแกบคคลอายเกนสบหาปแตยงไมเกนสบแปดป

ผกระทาตองระวางโทษจาคกตงแตเจดปถงยสบป และปรบตงแตหนงหมนสพนบาทถงสหมนบาท หรอ

จาคกตลอดชวต ถาการกระทาผดตามวรรคแรกเปนการกระทาแกเดกอายยงไมเกนสบหาป ผ กระทาตอง

ระวางโทษจาคกตงแตสบปถงยสบป และปรบตงแตสองหมนบาทถงสหมนบาท หรอจาคกตลอดชวต หรอ

ประหารชวต ผใดเพอสนองความใครของผอน รบตวบคคลซงมผ จดหา ลอไป หรอพาไปตามวรรคแรก

วรรคสอง หรอวรรคสาม หรอสนบสนนในการกระทาความผดดงกลาว ตองระวางโทษตามทบญญตไวใน

วรรคแรก วรรคสอง หรอวรรคสามแลวแตกรณ

42

มาตรา 283 ทว ผใดพาบคคลอายเกนสบหาปแตยงไมเกนสบแปดปไปเพอการอนาจาร แมผนนจะ

ยนยอมกตาม ตองระวางโทษจาคกไมเกนหาปหรอปรบไมเกนหนงหมนบาทหรอทงจาทงปรบ ถาการ

กระทาความผดตามวรรคแรก เปนการกระทาแกเดกอายยงไมเกนสบหาป ผกระทาตองระวางโทษจาคกไม

เกนเจดปหรอปรบไมเกนหนงหมนสพนบาท หรอทงจาทงปรบ ผใดซอนเรนบคคลซงถกพาไปตามวรรคแรก

หรอวรรคสอง ตองระวางโทษตามทบญญตในวรรคแรกหรอวรรคสองแลวแตกรณ ความผดตามวรรคแรก

และวรรคสาม เฉพาะกรณทกระทาแกบคคลอายเกนสบหาป เปนความผดอนยอมความได

มาตรา 284 ผใดพาผอนไปเพอการอนาจาร โดยใชอบายหลอกลวง ขเขญ ใชกาลงประทษราย ใช

อานาจครอบงา ผดคลองธรรมหรอใชวธขอขนใจดวยประการอนใด ตองระวางโทษจาคกตงแตหนงปถงสบ

ป และปรบตงแตสองพนบาทถงหนงหมนบาท ผใดซอนเรนบคคลซงเปนผถกพาไปตามวรรคแรก ตอง

ระวางโทษเชนเดยวกบผพาไปนน ความผดตามมาตราน เปนความผดอนยอมความได

มาตรา 317 ผ ใดปราศจากเหตอนสมควรพรากเดกอายยงไมเกนสบหาปไปเสยจากบดามารดา

ผปกครอง หรอผดแล ตองระวางโทษจาคกตงแตสามปถงสบหาป และปรบตงแตหาพนบาทถงสามหมนบาท

ผใดโดยทจรต ซอ จาหนาย หรอรบตวเดกซงถกพรากตามวรรคแรก ตองระวางโทษเชนเดยวกบผพรากนน

ถาความผดตามมาตรานไดกระทาเพอหากาไร หรอเพอการอนาจาร ผกระทาตองระวางโทษจาคกตงแตหาป

ถงยสบปและปรบตงแตหนงหมนบาทถงสหมนบาท

มาตรา 318 ผใดพรากผเยาวอายกวาสบหาปแตยงไมเกนสบแปดปไปเสยจากบดามารดา ผปกครอง

หรอผดแล โดยผเยาวนนไมเตมใจไปดวย ตองระวางโทษจาคกตงแตสองปถงสบป และปรบตงแตสพนบาท

ถงสองหมนบาท ผใดโดยทจรต ซอ จาหนาย หรอรบตวผเยาวซ งถกพรากตามวรรคแรกตองระวางโทษ

เชนเดยวกบผพรากนนถาความผดตามมาตรานไดกระทาเพอหากาไร หรอเพอการอนาจาร ผกระทาตอง

ระวางโทษจาคกตงแตสามปถงสบหาป และปรบตงแตหาพนบาทถงสามหมนบาท

มาตรา 319 ผใดพรากผเยาวอายกวาสบหาปแตยงไมเกนสบแปดปไปเสยจากบดามารดา ผปกครอง

หรอผดแลเพอหากาไรหรอเพอการอนาจาร โดยผเยาวนนเตมใจไปดวย ตองระวางโทษจาคกตงแตสองปถง

สบปและปรบตงแตสพนบาทถงสองหมนบาท ผใดกระทาทจรต ซอ จาหนาย หรอรบตวผเยาวซงถกพราก

ตามวรรคแรกตองระวางโทษเชนเดยวกบผพรากนน

ผใดจะมความผดฐานพรากผเยาวความผดนนจะตองประกอบดวย

1. มการพรากบคคลไปจากการดแลของบดามารดา ผดแล หรอผปกครอง

2. บคคลทถกพรากจะเตมใจหรอไมกตาม

3. ปราศจากเหตผลอนสมควร

4. โดยเจตนา

43

ขอสงเกต

การพรากผเยาว = การเอาตวเดกทอายยงไมครบบรรลนตภาวะไปจากความดแลของบดามารดา

ผปกครอง หรอผดแลไมวาเดกนนจะเตมใจหรอไมกตาม

การพรากผเยาวอายไมเกน 13 ป แตไมเกน 18 ป โดยผเยาวไมเตมใจเปนความผด ผทรบซอหรอขาย

ตวเดกทพรากฯ ตองรบโทษเชนเดยวกบผพราก ผทพรากฯ หรอรบซอเดกทถกพรากฯ ไปเปนโสเภณ เปน

เมยนอยของคนอน หรอเพอขมขนตองรบโทษหนกขน

การพรากผเยาวอายเกน 13 ป แตไมเกน 18 ป แมผเยาวจะเตมใจไปดวย ถานาไปเพอการอนาจาร

หรอคากาไรเปนความผด เชน พาไปขมขน พาไปเปนโสเภณ

คาแนะนาในการไปตดตอสถานตารวจ

การแจงความตางๆ

เพอความสะดวก รวดเรวและถกตองตามกฎหมายและระเบยบของทางราชการ เมอทานไปตดตอท

โรงพก ทานควรเตรยมเอกสารทจาเปนตดตวไปดวยคอ แจงถกขมขนกระทาชาเรา หลกฐานตางๆ ทควร

นาไปแสดงตอเจาหนาทตารวจ คอ เสอผาของผถกขมขน ซงมคราบอสจ หรอรอยเปอนอยางอนอนเกดจาก

การขมขน และสงของตางๆ ของผตองหาทตกอยในทเกดเหต ทะเบยนบานของผเสยหาย รปถาย หรอทอย

ของผตองหาตลอดจนหลกฐานอนๆ (ถาม) แจงพรากผเยาว หลกฐานตางๆ ควรนาไปแสดงตอเจาหนาท

ตารวจคอ สจบตรของผเยาว ทะเบยนบานของผเยาว รปถายผเยาวใบสาคญอนๆ ทเกยวกบผเยาว (ถาม)

หมายเหต ในการไปแจงความหรอรองทกขตอพนกงานสอบสวนนน นอกจากนาหลกฐานไปแสดง

แลว ถาทานสามารถพาพยานบคคลทรเหนหรอเกยวของกบเหตการณไปพบเจาพนกงานสอบสวนดวยจะ

เปนประโยชนแกทาน และพนกงานสอบสวนเปนอยางมาก เพราะจะสามารถดาเนนเรองของทานใหแลว

เสรจไดเรวขน

กจกรรม

อธบายคาถามตอไปนในชนเรยน

1. พฒนาการทางเพศมกขนตอน อะไรบาง

2. อารมณทางเพศอาจแบงตามความรนแรงไดเปน 3 ระดบมอะไรบาง

3. มวธจดการอารมณทางเพศอยางไรบาง

4. การจะมความผดฐานทาอนาจารได ตองมองคประกอบอะไรบาง

5. ตามขอกฎหมายการพรากผเยาวหมายถงอะไร

44

บทท 3

อาหารและโภชนาการ

สาระสาคญ

มความรความเขาใจถงปญหา สาเหต และการปองกนโรคขาดสารอาหาร ตลอดจนสามารถบอก

หลกการปฏบตตนตามหลกสขาภบาลดานอาหารไดอยางเหมาะสม และสามารถจดโปรแกรมอาหารท

เหมาะสม

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. เขาใจปญหา สาเหตและบอกวธการปองกนโรคขาดสารอาหารได

2. อธบายหลกการสขาภบาลอาหาร และนาไปปฏบตเปนกจนสย

3. สามารถจดโปรแกรมอาหารทเหมาะสมสาหรบบคคลกลมตางๆ เชน ผสงอาย ผปวยไดอยาง

เหมาะสม

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 โรคขาดสารอาหาร

เรองท 2 การสขาภบาลอาหาร

เรองท 3 การจดโปรแกรมอาหารใหเหมาะสมกบบคคลในครอบครว

45

เรองท 1 โรคขาดสารอาหาร

ประเทศไทยแมจะไดชอวา เปนดนแดนทอดมสมบรณ มอาหารมากมายหลากหลายชนด นอกจากจะ

สามารถผลตอาหารพอเลยงประชากรในประเทศไทยแลว ยงมากพอทจะสงไปจาหนายตางประเทศไดปละ

มากๆ อกดวย แตกระนนกตาม ยงมรายงานวา ประชากรบางสวนของประเทศเปนโรคขาดสารอาหารอก

จานวนไมนอย โดยเฉพาะทารกและเดกกอนวยเรยน เดกเหลานอยในสภาพรางกายไมเจรญเตบโตเตมท ม

ความตานทานตอโรคตดเชอตา นอกจากนนสยโดยสวนตวของคนไทยเปนสาเหตหนงท ทาใหโรคขาด

สารอาหาร ทงนเพราะคนไทยเลอกกนอาหารตามรสปาก รบรอนกนเพอใหอมทอง หรอกนตามทหามาได

โดยไมคานงถงวามสารอาหารทใหคณคาโภชนาการตอรางกายครบถวนหรอไม พฤตกรรมเหลานอาจทาให

เกดโรคขาดสารอาการไดโดยไมรสกตว การเรยนรเกยวกบสาเหตและการปองกนโรคขาดสารอาหารจะชวย

ใหเดกและเยาวชนมสขภาพแขงแรงเตบโตเปนผใหญทสมบรณตอไป

ทงน เมอกนอาหารเขาสรางกายแลวและอาหารจะถกยอยสลายโดยอวยวะตางๆ ภายในรางกาย ให

เปนสารอาหารเพอนาไปทาหนาทตางๆ ดงน

1. ใหพลงงานและความรอนเพอใชในการทางานของอวยวะตางๆ ภายใน เชน การหายใจ การยดหด

ของกลามเนอ การยอยอาหารเปนตน

2. สรางความเจรญเตบโตสาหรบเดก และชวยซอมแซมสวนทสกหรอหรอชารดทรดโทรมในผใหญ

3. ชวยปองกนและสรางภมตานทานโรค ทาใหมสขภาพแขงแรงสมบรณ

4. ชวยควบคมปฏกรยาตางๆ ภายในรางกาย

ดงนน ถารางกายของคนเราไดรบสารอาหารไมครบถวนหรอปรมาณไมเพยงพอกบความตองการ

ของรางกาย จะทาใหเกดความผดปกตและเกดโรคขาดสารอาหารได

โรคขาดสารอาหารทสาคญและพบบอยในประเทศไทยมดงน

1. โรคขาดโปรตนและแคลอร

โรคขาดโปรตนและแคลอรเปนโรคท เกดจากรางกายไดรบสารอาหารประเภทโปรตน

คารโบไฮเดรต และไขมนทมคณภาพดไมเพยงพอ เปนโรคทพบบอยในเดกทมอายตากวา 6 ป โดยเฉพาะ

ทารกและเดกกอนวยเรยน อนเนองจากการเล ยงดไมเอาใจใส เรงการกนอาหารหรอไมมความรทาง

โภชนาการดพอ ลกษณะอาการของโรคม 2 รปแบบ คอ ควาซออรกอร (Kwashiorkor) และมาราสมส

(Marasmus)

1.1 ควาซออรกอร (Kwashiorkor) เปนลกษณะอาการทเกดจากการขาดสารอาหารประเภท

โปรตนอยางมาก มกเกดกบทารกทเลยงดวยนมขนหวาน นมผงผสม และใหอาหารเสรมประเภทขาวหรอ

แปงเปนสวนใหญ ทาใหรางกายขาดโปรตน สาหรบการเจรญเตบโตและระบบตางๆ บกพรอง ทารกจะม

อาการซดบวมทหนา ขา และลาตว เสนผลบางเปราะ และรวงหลดงาย ผวหนงแหงหยาบ มอาการซมเศรา ม

ความตานทานโรคตา ตดเชองาย และสตปญญาเสอม

46

1.2 มาราสมส เปนลกษณะอาการท เกดจากการขาดสารอาหารประเภท โปรตน

คารโบไฮเดรต และไขมนผทเปนโรคนจะมอาการคลายกบเปนควาซออรกอรแตไมมอาการบวมททอง หนา

และขา นาอกจากนรางกายจะผอมแหง ศรษะโต พงโร ผวหนงเหยวยนเหมอนคนแก ลอกออกเปนชนได

และทองเสยบอย

อยางไรกตาม อาจมผปวยทมลกษณะทงควาซออรกอร และมาราสมสในคนเดยวกนได

การปองกนและรกษาโรคขาดโปรตนและแคลอร

จากการสารวจพบวา ทารกและเดกกอนวยเรยนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอเปนโรคขาดโปรตน

และแคลอรมากทสด นอกจากนจากรายงานสถานภาพโภชนาการในประเทศไทยของกองโภชนาการ กรม

อนามย ยงพบอกวาในหญงมครรภและหญงใหนมบตรโดยเฉพาะในชนบทมภาวะโภชนาการไมดตงแตกอน

ตงครรภ มอาการตงครรภตงแตอายยงนอย และขณะตงครรภงดกนอาหารประเภทโปรตน เพราะเชอวาเปน

ของแสลง ทาใหไดรบพลงงานเพยงรอยละ 80 และโปรตนรอยละ 62 – 69 ของปรมาณทควรไดรบ

การขาดสารอาหารประเภทโปรตนเปนปญหาสาคญอยางหนงของประเทศไทย โดยเฉพาะอยางยง

ในกลมตงแตวยทารกจนถงวยรน ดวยเหตนเพอแกปญหาดงกลาวจงไดมการสงเสรมใหเลยงทารกดวยนม

มารดามากขนและสงเสรมใหเดกดมนมวว นานมถวเหลองเพมขน เพราะนานมเปนสารอาหารทสมบรณ

ทสด เนองจากประกอบดวยสารอาหารตางๆ ครบทง 5 ประเภท

นอกจากนในปจจบนยงมหนวยงานหลายแหงไดศกษาคนควาหาวธการผลตอาหารทใหคณคา

โปรตน แตมราคาไมแพงนก ใหคนทมรายไดนอยไดกนกนมากขน สถาบนคนควาพฒนาผลตภณฑอาหาร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตรไดคนควาทดลองผลตอาหารโปรตนจากพชเพอทดแทนโปรตนจากสตว เชน ใช

ผลตภณฑจากถวเหลองทเรยกวาโปรตนเกษตร ทผลตในรปของเนอเทยม และโปรตนจากสาหรายสเขยว

เปนตน

47

2. โรคขาดวตามน

นอกจากรางกายจะตองการสารอาหารประเภทโปรตน คารโบไฮเดรตและไขมนแลว ยงตองการ

สารอาหารประเภทวตามนและแรธาตอกดวย เพอชวยทาใหรางกายสมบรณขน คอ ชวยควบคมใหอวยวะ

ตางๆ ทาหนาทไดตามปกตถงแมรางกายจะตองการสารอาหารประเภทนในปรมาณนอยมาก แตถาขาดไปจะ

ทาใหการทางานของรางกายไมสมบรณและเกดโรคตางๆ ได โรคขาดวตามนทพบในประเทศไทยสวนมาก

เปนโรคทเกดจากการขาดวตามนเอ วตามนบหนง วตามนบสอง และวตามนซ ซงมรายละเอยดดงน

โรคขาดวตามนเอ เกดจากการรบประทานอาหารทมไขมนตาและมวตามนเอนอย คนท

ขาดวตามนเอ ถาเปนเดกการเจรญเตบโตหยดชะงก สขภาพออนแอ ผวหนงหยาบแหงมตมสากๆ เหมอน

หนงคางคกเนองจากการอกเสบบรเวณกน แขน ขา ขอศอก เขา และหนาอก นอกจากนจะมอาการอกเสบใน

ชองจมก ห ปาก ตอมนาลาย เยอบตาและกระจก ตาขาวและตาดาจะแหง ตาขาวจะเปนแผลเปน ทเรยกวา

เกลดกระด ตาดาขนหนาและออนเหลวถาเปนรนแรงจะมผลทาใหตาบอดได ถาไมถงกบตาบอดอาจจะมอง

ไมเหนในทสลวหรอปรบตาในความมดไมได เรยกวา ตาฟางหรอตาบอดกลางคน

การปองกนและรกษาโรคขาดวตามนเอ ทาไดโดยการกนอาหารทมไขมนพอควรและอาหาร

จาพวกผลไมผกใบเขยว ผกใบเหลอง เชน มะละกอ มะมวงสก ผกบง คะนา ตาลง มนเทศ ไข นม สาหรบ

ทารกควรไดกนอาหารเสรมทผสมกบตบหรอไขแดงบด

โรคขาดวตามนบหนง เกดจากการรบประทานอาหารทมวตามนบตาและกนอาหารทไป

ขดขวางการดดซมวตามนบหนง คนทขาดวตามนบหนงเปนโรคเหนบชาซงจะมอาหารชาทงมอและเทา

กลามเนอแขนและขาไมมกาลง ผปวยบางรายอาจมอาการบวมรวมดวย ถาเปนมากจะมอาการใจสน หวใจโต

และเตนเรว หอบ เหนอย และอาจตายไดถาไมไดรบการรกษาทนทวงท

48

การปองกนและรกษาโรคขาดวตามนบหนง ทาไดโดยการกนอาหารท มวตามนบหนงให

เพยงพอและเปนประจา เชน ขาวซอมมอ ตบ ถวเมลดแหง และเนอสตว และควรหลกเลยงอาหารททาลาย

วตามนบหนง เชน ปลาราดบ หอยดบ หมาก เมยง ใบชา เปนตน

โรคขาดวตามนบสอง เกดจากการกนอาหารทมวตามนบสองไมเพยงพอ คนทขาดวตามน

บสอง มกจะเปนแผลหรอรอยแตกทมมปากทงสองขางหรอซอกจมกมเกลดใสเลกๆ ลนมสแดงกวาปกตและ

เจบ หรอมแผลท ผนงภายในปาก ร สกคนและปวดแสบปวดรอนท ตา อาการเหลาน เ รยกวา โรค

ปากนกกระจอก คนทเปนโรคนจะมอาการ ออนเพลย เบออาหาร และอารมณหงดหงด

การปองกนและรกษาโรคขาดวตามนบสอง ทาไดโดยการกนอาหารทมวตามนบสองใหเพยงพอ

และเปนประจา เชน นมสด นมปรงแตง นมถวเหลอง นาเตาห ถวเมลดแหง ขาวซอมมอ ผก ผลไม เปนตน

โรคขาดวตามนซ เกดจากการกนอาหารทมวตามนซไมเพยงพอ คนทขาดวตามนซมกจะ

เจบปวยบอย เนองจากมความตานทานโรคตา เหงอกบวมแดง เลอดออกงาย ถาเปนมากฟนจะโยก รวน และ

มเลอดออกตามไรฟนงาย อาหารเหลานเรยกวาเปน โรคลกปดลกเปด

การปองกนและรกษาโรคขาดวตามนซ ทาไดโดยการกนอาหารทมวตามนซใหเพยงพอและ

เปนประจา เชน สม มะนาว มะขามปอม มะเขอเทศ ฝรง ผกช เปนตน

จากทกลาวมาจะเหนไดวา โรคขาดวตามน สวนมากมกจะเกยวกบการขาดวตามนประเภท

ละลายไดในนา เชน วตามนบ สาหรบวตามนทละลายในไขมน เชน วตามนอ และวตามนเค มกจะไมคอย

เปนปญหาโภชนาการ ทงนเพราะวตามนเหลานบางชนดรายการของเราสามารถสงเคราะหขนมาเองได เชน

วตามนด ผ ท ออกกาลงกายกลางแจงและไดรบแสงอาทตยเพยงพอ รงสอลตราไวโอเลตจากแสงอาทตย

สามารถเปลยนสารท เปนไขมนชนดหนงใตผวหนงใหเปนวตามนดได สวนวตามนเค รางกายสามารถ

49

สงเคราะหไดจากแบคทเรยในลาไสใหญ ยกเวนวตามนเอ (A) ทมมากในผก ผลไมสเหลอง แดง เขยว ทมก

สญเสยงาย เมอถกความรอน

3. โรคขาดแรธาต

แรธาตนอกจากจะเปนสารอาหารทชวยในการควบคมการทางานของอวยวะตางๆ ในรางกายให

ทาหนาทปกตแลว ยงเปนสวนประกอบทสาคญของรางกายอกดวย เชน เปนสวนประกอบของกระดกและ

ฟน เลอด กลามเนอ เปนตน ดงทกลาวแลว ดงนน ถารางกายขาดแรธาตอาจจะทาใหการทาหนาทของอวยวะ

ผดปกต และทาใหเกดโรคตางๆ ไดดงน

โรคขาดธาตแคลเซยมและฟอสฟอรส เกดจากการกนอาหารทมแคลเซยมและฟอสฟอรส

ไมเพยงพอ คนทขาดแคลเซยมและฟอสฟอรสจะเปนโรคกระดกออน มกเปนกบเดก หญงมครรภและหญง

ใหนมบตร ทาใหขอตอกระดกบวม ขาโคงโกง กลามเนอหยอน กระดกซโครงดานหนารอยตอนน ทาให

หนาอกเปนสนทเรยกวาอกไก ในวยเดกจะทาใหการเจรญเตบโตชา โรคกระดดออนนอกจากจะเกดจากการ

ขาดแรธาตทงสองแลว ยงเกดจากการไดรบแสงแดดไมเพยงพออกดวย

การปองกนและรกษาโรคขาดธาตแคลเซยมและฟอสฟอรส ทาไดโดยการกนอาหารทมแคลเซยม

และฟอสฟอรสใหมากและเปนประจา เชน นมสด ปลาทกนไดทงกระดก ผกสเขยว นามนตบปลา เปนตน

โรคขาดธาตเหลก เกดจากการกนอาหารท มธาตเหลกไมเพยงพอหรอเกดจากความ

ผดปกตในระบบการยอยและการดดซม คนทขาดธาตเหลกจะเปนโรคโลหตจาง เนองจากรางกายสราง

เฮโมโกลบนไดนอยกวาปกต ทาใหรางกายออนเพลย เบออาหาร มความตานทานโรคตา เปลอกตาขาวซด

ลนอกเสบ เลบบางเปราะ และสมรรถภาพในการทางานเสอม

การปองกนและรกษาโรคขาดธาตเหลก ทาไดโดยการกนอาหารทมธาตเหลกและโปรตนสงเปน

ประจา เชน ตบ เครองในสตว เนอสตว ผกสเขยว เปนตน

50

โรคขาดธาตไอโอดน เกดจากการกนอาหารทมไอโอดนตาหรออาหารทมสารขดขวางการ

ใชไอโอดนในรางกาย คนทขาดธาตไอโอดนจะเปนโรคคอหอยพอก และตอมไทรอยดบวมโต ถาเปนตงแต

เดกจะมผลตอการพฒนาทางรางกายและจตใจ รางกายเจรญเตบโตชา เตย แคระแกรน สตปญญาเสอม อาจ

เปนใบหรอหหนวกดวย คนไทยภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะเปนโรคนกนมาก บางทเรยกโรค

นวา โรคเออ

การปองกนและรกษาโรคขาดธาตไอโอดน ทาไดโดยการกนอาหารทะเลใหมาก เชน กง หอย ป

ปลา เปนตน ถาไมสามารถหาอาหารทะเลไดควรบรโภคเกลออนามย ซงเปนเกลอสมทรผสมไอโอดนทใช

ในการประกอบอาหารแทนได นอกจากนควรหลกเลยงอาหารทมสารขดขวางการใชไอโอดน เชน พช

ตระกลกะหลาปล ซงกอนกนควรตมเสยกอน ไมควรกนดบๆ

สรป การขาดสารอาหารประเภทใดประเภทหนงหรอหลายๆ ประเภท นอกจากจะมผลทาให

รางกายไมสมบรณแขงแรงและเปนโรคตางๆ ไดแลว ยงทาใหเปนอปสรรคตอการดารงชวต อกทงยงม

ผลกระทบตอสขภาพของประชากรโดยตรง ซงจะมผลตอการพฒนาประเทศในทสด ดงนนจงจาเปนอยางยงท

ทกคนควรเลอกกนอาหารอยางครบถวนตามหลกโภชนาการ ซงไมจาเปนตองเปนอาหารทมราคาแพงเสมอ

ไป แตควรกนอาหารใหไดสารอาหารครบถวนในปรมาณทพอเพยงกบรางกายตองการในแตละวน นนคอ

หากกนใหดแลวจะสงผลถงสขภาพความสมบรณแขงแรงของรางกาย ซงกคอ อยดดวย

อยางไรกตาม โรคทเกยวกบสารอาหารไมใชมเฉพาะโรคทเกดจากการขาดสารอาหารเทานน

การทรางกายไดรบสารอาหารบางประเภทมากเกนไปทาใหเกดโรคไดเชนเดยวกน โรคทเกดจากการไดรบ

สารอาหารมากเกนความตองการของรางกายมหลายโรคทพบเหนบอยในปจจบน คอโรคอวน

โรคอวน เปนโรคทเกดจากการกนอาหารมากเกนความตองการของรางกาย ทาใหมการสะสมของ

ไขมนภายในรางกายเกนความจาเปน คนทเปนโรคอวนอาจมอาการอนๆ ตามมา เชน วตกกงวล ความ

ตานทานโรคตา เปนสาเหตใหเกดโรคหวใจ เบาหวาน ความดนโลหตสง เปนตน

51

ปจจบนสภาวะสงคมไทยเปลยนแปลงไป โดยเฉพาะในเมองใหญทกคนตองทางานแขงกบเวลา

ประกอบกบการทคานยมการบรโภคอาหารแบบตะวนตก เชน พซซา แซนดวส มนฝรงทอด ไกทอด เปนตน จง

ทาใหไดรบไขมนจากสตวทเปนกรดไขมนอมตวและคลอเรสเตอรอลสง จงควรเลอกกนอาหารทมไขมนให

พอเหมาะเพอปองกนโรคอวน โรคไขมนและคลอเรสเตอรอลในเลอดสง ซงจะมผลใหเปนโรคอนๆ ตอไป

นอกจากนการออกกาลงกายสมาเสมอเปนอกวธหนงทชวยปองกนและรกษาโรคอวนได ถาอวนมากๆ ควร

ปรกษาแพทย อยาใชยา สบ ค รม หรอเครองมอลดไขมนตลอดจนการกนยาลดความอวนตาม

คาโฆษณา เพราะอาจทาใหเกดอนตรายตอรางกายได

52

เรองท 2 การสขาภบาลอาหาร

การสขาภบาลอาหาร (Food Sanitation) หมายถง การดาเนนการดวยวธการตางๆ ทจดการเกยวกบ

อาหารทงในเรองของการปรบปรง การบารงรกษา และการแกไขเพออาหารทบรโภคเขาไปแลวมผลดตอ

สขภาพอนามยโดยใหอาหารมความสะอาด ปลอดภยและมความนาบรโภค

อาหาร หมายความวา ของกนหรอเครองคาจนชวต ไดแก

1. วตถทกชนดทคนกน ดม อม หรอนาเขาสรางกายไมวาดวยวธใดๆ หรอในรปลกษณะใดๆ แต

ไมรวมถงยา วตถออกฤทธตอจตและประสาท หรอยาเสพตดใหโทษ

2. วตถทมงหมายสาหรบใชหรอใชเปนสวนผสมในการผลตอาหาร รวมถงวตถเจอปนอาหาร ส

และเครองปรงแตงกลน - รส

2.1. ความสาคญของการสขาภบาลอาหาร

อาหารเปนปจจยสาคญของมนษย ทกคนตองบรโภคอาหารเพอการเจรญเตบโตและการดารงชวตอย

ได แตการบรโภคอาหารนนถาคานงถงคณคาทางโภชนาการ ความอรอย ความนาบรโภคและการกนใหอม

ถอไดวาเปนการไมเพยงพอ และสงสาคญทตองพจารณาในการบรโภคอาหารนอกเหนอจากทกลาวแลว คอ

ความสะอาดของอาหารและความปลอดภยตอสขภาพของผบรโภค ทงนเพราะวาอาหารทเราใชบรโภคนน

แมวาจะมรสอรอย แตถาเปนอาหารสกปรกยอมจะมอนตรายตอสขภาพของผบรโภค กอใหเกดอาการปวด

ทอง อจจาระรวง อาเจยน เวยนศรษะ หนามด ตาลาย เปนโรคพยาธทาใหผอม ซบซด หรอแมแตเกดการ

เจบปวยในลกษณะเปนโรคเรอรง โรคทเกดนเรยกวา “โรคทเกดจากอาหารเปนสอนา” ลกษณะความรนแรง

ของการเปนโรคน ขนอยกบชนดและปรมาณของเชอโรค หนอนพยาธ หรอสารพษบรโภคเขาไป ควร

แกปญหาดวยการใหคนเราบรโภคอาหารทสะอาดปราศจากเชอโรค หนอนพยาธ และสารพษ นนคอจะตอง

มการจดการและควบคมอาหารใหสะอาด เรยกวา การสขาภบาล

2.2. ปจจยทเปนสาเหตสาคญทาใหอาหารสกปรกและการเสอมคณภาพของอาหาร

ปจจยทเปนสาเหตสาคญทาใหอาหารสกปรก

อาหารสกปรกไดเนองจากมส งสกปรกปะปนลงส อาหาร ส งสกปรกท สาคญและมพษภยตอ

ผบรโภค คอ เชอโรค หนอนพยาธ และสารพษ สงเหลานสามารถลงสอาหารไดโดยมสอนาทาใหปะปนลง

ไปในอาหาร ในกระบวนการผลต การขนสง การเตรยม การปรง การเกบ การจาหนาย การเสรฟอาหาร เปนตน

ซงลกษณะการทาใหอาหารสกปรกเกดขนได ดงน

1. สงสกปรก เชน เชอโรค หนอนพยาธ และสารพษ

2. สอนา เชน แมลง สตว บคคล (ผสมผสอาหาร) ภาชนะและอปกรณสมผสอาหาร สงแวดลอม

นา ดน ปย อากาศ ฝนละออง ฯลฯ

3. กระบวนการทเกยวของกบอาหาร เชน การผลต การขนสง การเตรยม การปรง การเกบ การ

จาหนาย การเสรฟ ฯลฯ

4. ผบรโภค

53

2.3. ปญหาพนฐานการสขาภบาลอาหาร

อาหารและนาดมเปนสงจาเปนสาหรบชวตมนษยและเปนททราบกนดแลววาปจจบนโรคตดเชอของ

ระบบทางเดนอาหารเปนสาเหตของการปวยและตายท สาคญของประชาชนในประเทศไทย เชน

อหวาตกโรค บด ไทฟอยดและโรคทองรวงชนดตางๆ ซงนบวาเปนโรคทสาคญบนทอนชวตและเศรษฐกจ

ของประชาชน วธทดทสดทจะแกปญหานกคอ การปองกนโรค โดยทาการควบคมการสขาภบาลอาหารและ

สงแวดลอม เพอปองกนการแพรโรคทเกดจากการตดเชอ ดงนน จงควรควบคมปรบปรงวธการลางจานชาม

ภาชนะใสอาหาร ตลอดถงนาดมนาใช การกาจดอจจาระ สงโสโครกและสงปฏกลอนๆ ใหถกตอง

สขลกษณะในปจจบน อตราการเพมของประชากรไทยคอนขางจะสงและรวดเรว โดยเฉพาะในเขตชมชน

ใหญๆ เชน เขตสขาภบาล เขตเทศบาล กาลงววฒนาการกาวหนาขน เปนลาดบ ประชาชนสวนใหญตอง

ออกไปประกอบอาชพและรบประทานอาหารนอกบาน ซงถารานจาหนายอาหารเหลานนไมปรบปรง

ควบคม หรอเอาใจใสอยางเขมงวดในเรองความสะอาดแลว อาจกอใหเกดการเจบปวยและการตายของ

ประชากร ทมสาเหตมาจากโรคตดเชอของระบบทางเดนอาหารเพมมากขนตามไปดวย

2.4. โรคทเกดจากการบรโภคอาหารทไมถกหลกโภชนาการและสขาภบาลอาหาร

เพอผลประโยชนและความปลอดภยในการเลอกใชผลตภณฑตางๆ ในปจจบน ผบรโภคทงหลาย

ไดแกประชาชนควรจะไดศกษาและทาความเขาใจลกษณะธรรมชาตของผลตภณฑทสาคญๆ โดยเฉพาะ

อยางยงในเรองของ “อาหาร” เพอเปนแนวทางในการเลอกปฏบตดงน

1. อาหารไมบรสทธ ตามพระราชบญญตอาหาร พทธศกราช 2522 ไดใหความหมายของอาหารท

ไมบรสทธ ไวดงน

1) อาหารทมสงทนารงเกยจหรอสงทนาจะเปนอนตรายแกสขภาพเจอปนอยดวย

2) อาหารทมวตถเจอปนเปนเหตใหคณภาพของอาหารนนเสอมถอย เวนแตการเจอปนนน

จาเปนตอกรรมวธการผลต และไดรบอนญาตจากเจาพนกงานเจาหนาทแลว

3) อาหารท ไดผสมหรอปรงแตงดวยวธใดๆ โดยประสงคจะปกปดซอนเรนความชารด

บกพรองหรอคณภาพทไมดของอาหารนน

4) อาหารทไดผลต บรรจ หรอเกบรกษาไวโดยไมถกสขลกษณะ

5) อาหารทผลตจากสตวทเปนโรคอนอาจตดตอถงคนได

6) อาหารทมภาชนะบรรจประกอบดวยวตถทนาจะเปนอนตรายตอสขภาพ

2. อาหารปลอมปน พระราชบญญตอาหารไดกาหนดลกษณะอาหารปลอมปน ไวดงน

1) อาหารทไมมคณภาพหรอมาตรฐานตามทกาหนดไว

2) อาหารทไดสบเปลยนวตถอนแทนบางสวน หรอคดแยกวตถทมคณคาออกเสยทงหมดหรอ

บางสวน แลวจาหนายเปนอาหารแทหรอยงใชชออาหารนนอย

3) อาหารทผลตขนเทยมอาหารอยางหนงอยางใด แลวจาหนายเปนอาหารแท

54

4) อาหารทมฉลากเพอลวงหรอพยายามลวงผซ อใหเขาใจผดในเรองปรมาณ คณภาพ หรอ

ลกษณะพเศษอยางอนๆ หรอในสถานทประเทศทผลต

ปจจบนประเทศไทยมการผลตอาหารสาเรจรปกนมากขน รวมทงมผผลตจานวนไมนอยททาการ

ผลตอาหารไมบรสทธ และอาหารปลอมปนเพอหลอกลวงประชาชนผบรโภค โดยใชสารเคมเจอปนใน

อาหารเพราะตองการกาไรและผลประโยชนจากผบรโภคใหมากขน ถงแมวากระทรวงสาธารณสขจะไดทา

การควบคมอาหาร โดยสานกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดจดใหสารวตรอาหารและยาออกตรวจ

สถานทประกอบธรกจเกยวกบอาหาร พรอมทงดาเนนการเกบอาหารทผลตออกจาหนายในทองตลาดสงไป

วเคราะหคณภาพเพอใหเปนไปตามพระราชบญญตอาหารแลวกตาม แตยงมอาหารทไมบรสทธและอาหาร

ปลอมปนซงใสสารเคมในอาหารขายอยในทองตลาดมากมาย ดงตวอยางตอไปน

1. อาหารผสมส อาหารผสมสทประชาชนบรโภคกนอยางแพรหลาย เชน หมแดง แหนม กนเชยง

ไสกรอก ลกชนปลา กงแหง ขาวเกรยบกง และซอสสแดง กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข

ไดเคยตรวจพบสทเปนอนตรายตอสขภาพถงรอยละ 90 ซงสทใชกนมากนนเปนสทมตะกวและทองแดงผสม

อย

2. พรกไทยปน ใชแปงผสมลงไปในพรกไทยทปนแลว เพอใหไดปรมาณมากขน การซอพรกไทย

จงควรซอพรกไทยเมด แลวนามาปนเองจงจะไดของแท

3. เนอสตวใสดนประสว ทาใหมสแดงนารบประทานและทาใหเนอเปอย นยมใสในปลาเจา หม

เบคอน เนอวว ถาหากรบประทานเขาไปมากๆ จะทาใหเปนอนตรายได เนองจากพบวา ดนประสวทใสลงไป

ในอาหารเปนตวการอนหนงททาใหเกดโรคมะเรง

4. ซอสมะเขอเทศ ใชมนเทศตมผสมสแดง ถาตองการซอสมะเขอเทศควรซอมะเขอเทศสดๆ มา

เคยวทาเองจงจะไดของแทและมคณคาทางอาหารทตองการ

5. นาสมสายชปลอม ใชกรดอะซตดหรอกรดนาสมแลวเตมนาลงไป หรอใชหวนาสมเตมนา

6. นาปลา ใชหนงหมหรอกระดกหม กระดกวว และกระดกควายนามาตมแทนปลาโดยใสเกลอ

แตงส กลน รสของนาปลา แลวนาออกจาหนายเปนนาปลา

7. กาแฟและชา ใชเมลดมะขามควผสมกบขาวโพดหรอขาวสารควเปนกาแฟสาเรจรป สาหรบชา

ใชใบชาปนดวยกากชา แลวใสสลงไปกลายเปนชาผสมส

8. ลกชนเนอวว ใชสารบอแรกซหรอทเรยกกนวา นาประสานทอง ผสมลงไปเพอใหลกชนกรบ

กรอบ กรมวทยาศาสตรการแพทยไดเคยเกบตวอยางลกชนเนอววจากรานจาหนายลกชนกรอบ 8 ราน พบวา

7 ตวอยาง ไดผสมสารบอแรกซ ทาใหอาหารไมบรสทธและไมปลอดภยแกผบรโภค

9. นามนปรงอาหาร สวนมากสกดมาจากเมลดยางพาราแลวนาไปผสมกบนามนถว นามนมะพราว

นามนดงกลาวจงเปนอาหารทไมเหมาะสมทจะนามาใชบรโภค เพราะมวตถทอาจเปนอนตรายแกสขภาพเจอ

ปนอย

55

10. อาหารใสวตถกนเสย มอาหารหลายอยาง เชน นาพรก นาซอส ขนมเมดขนน ทองหยอด

ฝอยทอง รวมทงอาหารสาเรจรปบรรจกลองไดใสวตถกนเสย คอ กรดซาลซลก (Salicylic Acid) ซงเปน

อนตรายแกสขภาพ วตถกนเสยทกระทรวงสาธารณสขอนญาตใหผผลตอาหารทมความจาเปนตองใช ไดแก

โซเดยมเบนโซเอต (Sodium Benzoate) โดยใชผสมคดเปนรอยละไมเกน 0.1 ของนาหนกอาหาร

11. อาหารใสสารกาจดศตรพช มอาหารบางอยางทมผนยมใสสารกาจดศตรพชบางประเภท เชน

ดดทผสมกบนาเกลอแชปลา ใชทาลายหนอนทเกดขนในปลาเคม เพอเกบรกษาปลาเคมใหอยไดนาน ซงสาร

กาจดศตรพชเหลานยอมเปนอนตรายตอสขภาพของผบรโภค

3. อนตรายจากอาหารไมบรสทธและอาหารปลอมปน

อาหารปลอมปนทกลาวมาน แมบางอยางอาจไมมอนตรายแตจดวาเปนการหลอกลวง บางอยางม

อนตรายนอย บางอยางมอนตรายมาก ทงนยอมขนอยกบสมบตและปรมาณของสงทเจอปนหรอผสมเขาไป

รวมทงปรมาณทรางกายไดรบดวย ดวยเหตนกระทรวงสาธารณสขจงไดดาเนนการควบคมเกยวกบเรอง

อาหาร และไดประกาศชแจงใหประชาชนทราบถงอนตรายเปนระยะๆ เกยวกบเรองอาหารไมบรสทธและ

อาหารปลอมปน ซงพอสรปได ดงน

1) อนตรายจากการใชสารบอแรกซผสมในอาหาร อาหารบางประเภท เชน ลกชนเนอวว หมยอ

มกมสวนผสมของสารบอแรกซอย ถาบรโภคเปนประจาจะไดรบสารบอแรกซเขาไปมากซงอาจเปนอนตราย

ตอรางกายหรอถงแกชวตได

2) อนตรายจากการใชโซเดยมไซคลาเมต (Sodium Syclamate) หรอ ขณฑสกรผสมในอาหาร

โซเดยมไซคลาเมตทใชผสมในอาหารหรอเครองดมเพอใหความหวานแทนนาตาลอาจทาใหผบรโภคเปน

โรคมะเรงได

3) อนตรายจากพษตกคางของสารกาจดศตรพช สวนมากมกพบในผก ผลไม และเนอสตว

เนองจากสารฆาแมลงทตกคางอยในผก ผลไม และเนอสตวทคนเราบรโภคเขาไปครงละนอยๆ จะไมแสดง

อาการทนท แตถามขนาดมากพอหรอรบประทานตดตอกนนานๆ จะมอนตรายเพมมากขน บางรายอาจถงกบ

เปนอมพาต หรอเปนอนตรายถงแกชวตได

4) อนตรายจากการใชโซเดยมคารบอเนตผสมในอาหาร โซเดยมคารบอเนตหรอโซดาซกผา

เม อนาไปใชเปนสวนผสมเพอทาใหเนอสดนมกอนทจะนาไปปรงเปนอาหารรบประทาน อาจกอใหเกด

อนตรายได เพราะโซเดยมคารบอเนตมฤทธกดเยอออนของระบบทางเดนอาหารทาใหคลนไส อจจาระรวง

อาเจยน และอาจรนแรงถงแกชวตไดถารบประทานตงแต 30 กรมขนไป

สรป

การสขาภบาลอาหารเปนการดาเนนการดวยวธการตางๆ ท จดการเก ยวกบอาหารในดานการ

ปรบปรง การบารงรกษา และแกไขเพอใหอาหารทบรโภคเขาสรางกายแลวมผลดตอสขภาพ ทงนเนองจาก

อาหารมความสาคญตอสงมชวต โดยใชในการสรางพลงงาน ชวยใหรางกายเกดความกระปกระเปรา และ

ชวยใหรางกายมความแขงแรงตานทานโรคภยตางๆ สามารถดาเนนชวตไดอยางปกตสข

56

อาหารแมจะมประโยชนตอรางกายเปนอยางมาก แตถาอาหารนนสกปรก ปนเปอนดวยเชอโรคหรอ

สารพษกใหโทษตอรางกายได เชน โรคท เกดจากจลนทรยปนเป อนในอาหาร โรคท เกดจากอาหารม

หนอนพยาธ และโรคทเกดจากอาหารทมสารพษหรอสารเคม จะมสวนชวยลดการเกดโรคจากอาหารเปนสอนา

ได

57

เรองท 3 การจดโปรแกรมอาหารใหเหมาะสมกบบคคลในครอบครว

1. อาหารสาหรบคนปกต สารอาหารประเภทตางๆ มความจาเปนตอรางกาย โปรตน คารโบไฮเดรต

และไขมน เปนสารอาหารทใหพลงงาน และรางกายมความตองการเปนปรมาณมาก สวนวตามนและแรธาตบาง

ชนดไมใหพลงงานแตจาเปนสาหรบการทางานของระบบตางๆ ในรางกาย ชวยปองกนโรคภยไขเจบ ทาให

ดารงชวตอยไดอยางมความสข มนษยแตละเพศแตละวย แตละสภาพตองการพลงงานและสารอาหารประเภท

ตางๆ ในปรมาณไมเทากน ดงนนในการเลอกกนอาหาร จงจะควรเลอกใหพอเหมาะกบเพศ วย และสภาพของ

แตละบคคลดวยเพอรางกายจะไดเตบโตอยางสมบรณ

อยางไรกตามอาหารทคนเรารบประทานกนเปนประจามมากมายหลายชนด แตละชนดประกอบดวย

สารอาหารตางประเภทในปรมาณมากนอยตางกน โดยปกตในแตละวนรางกายของคนเราตองการสารอาหารแต

ละประเภทในปรมาณตางกนดงทแสดงในตาราง

ตารางแสดงปรมาณพลงงานและสารอาหารบางอยางทคนไทยวยตางๆ ตองการในหนงวน

ประเภท อาย (ป) นาหนก (kg) พลงงาน (kcal) โปรตน (g) แรธาต (mg) วตามน (mg)

แคลเซยม เหลก A B1 B2 C

เดก

7 – 9

10 – 12

20

25

1,900

2,300

24

32

50

60

4

8

1.4

1.9

0.8

0.9

1.0

1.3

20

30

เดกชาย 13 – 15

16 – 19

36

50

2,800

3,300

40

45

70

60

11

11

2.4

2.5

1.1

1.3

1.5

1.8

30

30

เดกหญง 13 – 15

16 – 19

38

46

2,355

2,200

38

37

60

50

16

16

2.4

2.5

0.9

1.9

1.3

1.2

30

30

ชาย 20 – 29

30 – 39

40 – 49

50 – 59

60 – 69

70+

54 2,550

2,450

2,350

2,200

2,000

1,750

54

54

54

54

54

54

50

50

50

50

50

50

6

6

6

6

6

6

2.5

2.5

2.5

2.5

2.5

2.5

1.0

1.0

0.9

0.9

0.8

0.7

1.4

1.4

1.3

1.3

1.1

1.0

30

30

30

30

30

30

หญง 20 – 29

30 – 39

40 – 49

50 – 59

60 – 69

70+

1,800

1,700

1,650

1,550

1,450

1,250

47

47

47

47

47

47

40

40

40

40

40

40

16

16

16

6

6

6

2.5

2.5

2.5

2.5

2.5

2.5

0.7

0.7

0.7

0.9

0.6

0.5

1.0

0.9

0.9

0.8

0.8

0.7

30

30

30

30

30

30

หญงมครรภ +200 +20 100 26 2.5 0.8 1.1 505

หญงใหนมบตร +1,000 +40 120 26 4.0 1.1 1.5 0

58

อาหารทเรารบประทานแตละวนนน แตละประเภทใหปรมาณของสารอาหารและใหพลงงาน

แตกตางกน ฉะนนในการเลอกรบประทานอาหารในแตละมอแตละวน ควรเลอกรบประทานอาหารสลบกน

ไป เพอใหรางกายไดรบสารอาหารเพยงพอและถกสดสวน ถารางกายไมไดรบสารอาหารตามตองการ ทาให

ขากสารอาหารบางอยางได

ตารางแสดงสวนประกอบของอาหารและคาพลงงานในอาหารบางชนดตอมวล 100 กรม

อาหาร

คา

พลงงาน

(kcal)

โปรตน

(g)

ไขมน

(g)

คารโบไฮเดรต

(g)

เสนใย

(g)

แรธาต (mg) วตามน (mg)

แคล

เซยม

ฟอส

ฟอรส เหลก

A

(IU)

B1

(mg)

B2

(gm)

C

(mg)

ประเภทแปง

กวยเตยว (สก)

ขาวเจา (สก)

ขาวเหนยวขาว

88

155

355

1.0

2.5

7.0

0

0.4

0.3

20.3

34.2

81.1

-

0.1

0

7

5

12

7

36

46

0.6

0.6

1.3

-

0

0

**

0.02

0.06

**

0.01

0.03

0

0

0

ประเภทเมลดและ

ผลตภณฑ

ถวลสง (ตม)

ถวเหลอง (สก)

มะพราว (นากะท)

316

130

259

14.4

11.0

4.6

26.3

5.7

28.2

11.4

10.8

1.7

1.3

1.6

0

45

73

11

178

179

132

1.5

2.7

1.4

25

30

0

0.56

0.21

0.05

0.12

0.09

0.02

5

0

1

ประเภทผก

ตาลง

ผกคะนา

มะละกอดบ

ผกบงไทย (ตนแดง)

28

35

26

30

4.1

3.0

1.0

3.2

0.4

0.4

0.1

0.9

4.2

6.8

6.2

2.2

1.0

1.0

0.9

1.3

126

230

38

30

30

56

20

45

4.6

2.0

0.3

1.2

18.0

7

5

25

0.17

0.10

0.02

0.08

0.13

0.13

0.03

0.09

48

93

40

-

ประเภทผลไม

กลวยนาวา (สก)

แตงโม

ฝรง

มะมวง (สก)

สมเขยวหวาน

100

21

51

62

44

1.2

0.3

0.9

0.06

0.6

0.3

0.2

0.1

0.3

0.2

26.1

4.9

11.6

15.9

9.9

0.6

0.2

6.0

0.5

0.2

12

8

13

10

31

32

10

25

15

18

0.8

0.2

0.5

0.3

0.8

-

375

233

89

3,133

0.03

0.03

0.06

0.06

0.04

0.04

0.03

0.13

0.05

0.05

14

6

160

36

18

ประเภทเนอสตว

เนอไก

เนอหม (ไมมมน)

ปลาท

ไขไก

นมถวเหลอง (ไมหวาน)

นมวว

302

376

93

163

37

62

18.0

14.1

21.5

12.9

2.8

3.4

25.0

35.0

0.6

11.5

1.5

3.2

0

0

0.6

0.8

3.6

4.9

0

0

0

0

0.1

0

14

8

42

61

18

118

200

151

207

222

96

99

1.5

2.1

1.5

3.2

1.2

0.1

4,000

809

-

-

1,950

50

141

0.08

0.69

0.14

0.10

0.05

0.04

0.16

0.16

0.18

0.40

0.02

0.16

-

-

0

0

0

1

59

2. อาหารสาหรบเดกวยกอนเรยน

เดกวยกอนเรยนควรไดรบอาหารใหครบทกกลม คอ ขาว ผก ผลไม เนอสตวและนม ซงในแตละ

กลมควรฝกใหเดกกนไดหลายชนด ไมควรเลอกเฉพาะอยาง และการประกอบอาหารควรคานงถงความ

สะอาดและตองเปนอาหารทยอยงายดวย ถาอาหารแขงหรอเหนยวจนเคยวยาก ควรจะสบหรอตมใหเปอย

และทสาคญควรใหเดกกนนาสวนทเหลอจากการตมเนอหรอผกดวย เพราะจะไดรบวตามนและแรธาตทมอย

ซงถาเปนเดกเลกอาจใชเปนผกตมและนาผลไมกอน เมอเดกโตขนจงใหเปนผกและผลไมสดปรมาณอาหารท

เดกวยกอนเรยนควรไดรบในวนหนงกคอ ขาว หรอธญพชอนๆ 4 – 5 ทพพ ไข 1 ฟอง, ผกใบเขยวและผก

อนๆ 2 – 3 ทพพ หรออาจเปน1/2 – 1 ทพพในแตละมอ, ผลไม 2 – 3 ชน เชน กลวย 1 ผล มะละกอสก 1 เสยว

, เนอสตว 5 – 6 ชอนแกง ควรจะกนไข 1 ฟอง และกนเนอสตวอนๆ 3 – 4 ชอนแกง และควรดมนมเปน

ประจาวน หลกใหญๆ กคอควรจะจดอาหารใหมการหมนเวยนกนหลายชนดดงทกลาวมาแลว และเสรมดวย

ตบสปดาหละหนงครง เตรยมอาหารใหปรมาณพอเหมาะ รสไมจดและเคยวงาย หลกเลยงของขบเคยว ขนม

หวานจด ลกอม นาอดลม และอาหารไขมนสงมากๆ ใหเดกไดกนรวมโตะกบผใหญ ระหวางกนไมควรดเดก

หรอบงคบใหเดกกนอาหาร เพราะจะทาใหมปญหาตอไป หากเดกเพงไปเลนมาไมควรใหกนทนท ควรให

พกอยางนอย 15 นาทกอนจงจะคอยกนอาหาร

3. อาหารสาหรบผสงอาย

การจดอาหารใหผสงอาย ควรคานงถงผสงอายเปนรายบคคล เพราะผสงอายแตละบคคลอาจจะชอบ

อาหารไมเหมอนกน บางครงไมจาเปนวาทกมอจะตองไดรบสารอาหารครบทกประเภทอยในมอเดยว

1) ในการจดอาหารนอาจจะตองแบงอาหารใหเปนอาหารมอยอย 4 – 5 มอ เพอลดปญหาการแนน

ทอง

2) อาหารทจดควรจะเปนอาหารออน ยอยงาย รสไมจด ถาเปนผกควรจะหนเปนชนเลกๆ นงหรอ

วาตมใหนม

3) พยายามหลกเลยงอาหารททาใหเกดแกส หรอทองอด เชน ถวบางประเภท

4) อาหารควรเปนอาหารทมคณภาพ เชน คารโบไฮเดรตในรปเชงชอน คอไมไดผานขบวนการขด

สและโปรตนจากปลา

5) เนนใหใชวธการนงมากกวาทอด เพอลดปรมาณไขมนทรางกายจะไดรบเกนเขาไป

6) อาหารเสรมทแนะนา ควรเสรมผกและผลไมใหมากขน พวกตาลง ผกบง คะนา มะเขอเทศ

สมเขยวหวาน กลวยสก มะละกอสก จะชวยเพมใหผสงอายไดรบกากใย ชวยใหระบบขบถายด

7) พยายามกระตนใหผ สงอายไดทากจกรรม การไดออกกาลงกาย จะทาใหความอยากอาหาร

เพมขน

8) การดแลทางดานจตใจ การใหความเอาใจใสกบผสงอายสมาเสมอ ไมปลอยใหทานรสกวาถก

ทอดทง หรอทานรสกวาทานหมดความสาคญกบครอบครว

60

9) การจดอาหารใหมสสนนากน โดยพยายามใชสทเปนธรรมชาต ปรงแตงใหอาหารมหนาตานา

รบประทาน อาหารทจดใหควรจะอนหรอรอนพอสมควร เพอเพมความอยากอาหารใหมาก

10) ไมควรใหผสงอายรบประทานอาหารรสเผดจด จะเกดอาการปวดมวนทอง หรอทานแลวเกด

ความรสกไมสบายตว อาจจะทาใหเกดผลเสยตอทางเดนอาหารได

สรปวยสงอาย เร องอาหารเปนเรองท สาคญ เราถอวาอาหารเปนส งสาคญท จะทาใหผ สงอายม

สขภาพด เพราะฉะนนลกหลานหรอผดแล หรอแมแตตวผสงอายเอง ควรเขาใจในการเลอกรบประทาน

อาหารทมประโยชนตอรางกาย การบรโภคอาหารทดเพอสงเสรมสขภาพ เราควรจะตองเตรยมตวตงแตวย

หนมสาว เพอเปนผสงอายทมสขภาพดตอไป

4. อาหารสาหรบผปวย

อาหารสาหรบผปวย คนเราเมอเจบปวยยอมจะตองดแลเรองสขภาพอนามย โดยเฉพาะเรองอาหาร

เปนพเศษ ผปวยมลกษณะการเจบปวยทแตกตางกน ยอมตองการบรโภคอาหารทแตกตางกน ดงน

อาหารธรรมดา สาหรบผปวยธรรมดาทไมไดเปนโรครายแรงทตองรบประทานอาหารเฉพาะ จะเปน

อาหารทมลกษณะและสวนประกอบเชนเดยวกบอาหารปกต เปนอาหารหลก 5 หม ใหไดสารอาหารเพยงพอ

กบความตองการของรางกาย

อาหารออน เปนอาหารสาหรบผปวยทไมสามารถเคยวไดตามปกต ผปวยภายหลงการพกฟน หรอ

ผปวยทเปนโรคเกยวกบทางเดนอาหารอยางเฉยบพลน เชน ทองรวง บด เปนตน อาหารประเภทนจะเปน

อาหารทมเนอนม มรสออน ยอยงาย ไมมกากแขงหยาบ ไมมนจด เชน นม ครม ไขทกชนดทไมใชวธทอด

ปลานงหรอยาง เนอบด ไกตมหรอตน ซปใส แกงจด ผกทมกากนอยและไมมกลนฉนตมสกบดละเอยด นา

ผลไมคน กลวยสก เปนตน

อาหารเหลว เปนอาหารสาหรบผปวยทพกฟนหลงผาตดและผปวยทเปนโรคเกยวกบกระเพาะอาหาร

และลาไส เปนอาหารทยอยงาย ไมมกาก ม 2 ชนด คอ

(1) อาหารเหลว เชน นาชาใสมะนาวและนาตาล กาแฟใสนาตาล ซปใสทไมมไขมน นาขาวใส

สารละลายนาตาลหรอกลโคส เปนตน ซงจะใหกนทละนอยทก 1 – 2 ชวโมง เมอผปวยกนไดมากขนจงคอย

เพมปรมาณ

(2) อาหารเหลวขน เปนของเหลวหรอละลายเปนของเหลว เชน นาขาวขน ขาวบดหรอเปยก ซป

ขน นมทกชนด เครองดมผสมนม นาผลไม นาตมผก ไอศกรม ตบบดผสมซป เปนตน

อาหารพเศษเฉพาะโรค เปนอาหารทจดขนตามคาสงแพทย สาหรบโรคบางชนดทตองระมดระวง

หรอควบคมอาหารเปนพเศษ เชน อาหารจากดโปรตนสาหรบผ ปวยโรคตบบางอยางและโรคไตเรอรง

อาหารกากนอยสาหรบผปวยอจจาระรวงรนแรง อาหารกากมากสาหรบผท ลาไสใหญไมทางาน อาหาร

แคลอรตาสาหรบผปวยโรคเบาหวาน อาหารโปรตนสงสาหรบผปวยทขาดโปรตนหรอหลงผาตด อาหาร

จาพวกโซเดยมสาหรบผปวยโรคหวใจ

61

การจดการอาหารสาหรบผปวยโรคเบาหวาน

1. ทานอาหารใหตรงเวลาและทานครบทกมอในปรมาณใกลเคยงกน ไมทานจกจก

2. อาหารทควรงด ไดแก ขนมหวาน ขนมเชอม นาหวาน นาอดลม นมหวาน เหลา เบยร ผลไมทม

รสหวานจด ผลไมกระปอง ผลไมเชอม ผลไมแชอม

3. อาหารทควรควบคมปรมาณ ไดแก อาหารพวกแปง เชน ขาว ขนมปง ขนมจบ สวนผกทม

นาตาลและแปง เชน ฟกทองหรอพวกผลไมทมรสหวาน เชน ทเรยน ลาไย เปนตน

4. อาหารทควรรบประทาน ไดแก โปรตน เชน ไก, ป, ปลา, กง, เนอ, หม และโปรตนจากพช เชน

ถว, เตาห นอกจากน ควรรบประทานอาหารทมกากใยมากๆ เชน ขาวซอมมอ, ถวฝกยาว, ถวแขก ตลอดจน

ผกทกชนดในคนไขเบาหวานทอวนมากๆ หรออาหารทอด ลดไขมนจากสตวและพชบางชนด เชน กะท,

นามนมะพราว, นามนปาลม

การจดการอาหารสาหรบผปวยไตวายเรอรง

1. อาหารโปรตนตา 40 กรมโปรตนตอวน รวมกบเสรมกรดอะมโนจาเปน 9 ชนด หรออาหาร

โปรตนสง 60 – 75 กรมโปรตนตอวน

2. พยายามใชไขขาว และปลาเปนแหลงอาหารโปรตน

3. หลกเลยงเครองในสตว

4. หลกเลยงไขมนสตว และกะท

5. งดอาหารเคม จากดนา

6. งดผลไม ยกเวนเชาวนฟอกเลอด

7. งดอาหารทมฟอสเฟตสง เชน เมลดพช นมสด เนย ไขแดง

การจดอาหารสาหรบผปวยโรคมะเรง

เนองจากมะเรงเปนเนองอกรายทเกดในเนอเยอหรอเซลลของอวยวะตางๆ อาการทเกดขนโดยทวๆ

ไปคอจะเบออาหารและนาหนกตวลด แตถาเกดขนในหลอดอาหาร กระเพาะ หรอลาไส กจะมปญหาในการ

กนไดมากกวามะเรงในอวยวะอนๆ เมอไดรบการวนจฉยแลว ผปวยควรรบการรกษาจากแพทยทชานาญดาน

มะเรงและควรปรบจตใจใหยอมรบวาตองการเวลาในการรกษา ซงอาจใชเวลานานและตอเนอง การกน

อาหารทถกตองจะชวยเสรมการรกษามะเรง และทาใหภาวะโภชนาการทด ถาระบบทางเดนอาหารเปนปกต

ควรเนนการกนขาวซอมมอเปนประจา ควบคกบการกนปลา และพชผกผลไมเปนประจา โดยเฉพาะอยางยง

มะเขอเทศ ผกสเขยว มะละกอสก ฝรง เปนตน เพมการกนอาหารทมาจากถว โดยเฉพาะถวเหลอง เชน

ถวงอกหวโต เตาหขาว และนมถวเหลอง เปนตน ควรหลกเลยงอาหารทมไขมน อาหารผด ทอด การปรง

อาหารควรเนนการตม ตน หรอนง ในกรณทผปวยมะเรงไมสามารถกนอาหารไดอยางปกต อาจจะตองใช

อาหารทางการแพทยหรออาหารทตองใหทางสายยาง ในกรณเชนนผปวยหรอญาตควรปรกษาแพทยหรอนก

กาหนดอาหาร เพอทาความเขาใจ ศกษาเอกสารเพอใหเขาใจยงขน จะไดนาไปปฏบตไดอยางเหมาะสมตอไป

62

ผปวยมะเรงควรจะตดตามและประเมนผลการรกษา ชงนาหนกตวเปนระยะ ถานาหนกตวหรอเปลยนแปลง

ไมมากนกแสดงวาไดพลงงานเพยงพอ

5. อาหารสาหรบผทออกกาลงกาย

คนทออกกาลงกายโดยปกตตองใชพลงงานจากรางกายมาก จงตองการอาหารทใหพลงงานมากกวา

ปกต ดงนน ผทออกกาลงกายจงควรรบประทานอาหารใหเหมาะสม ดงน

1. อาหารกอนออกกาลงกาย กอนออกกาลงกายคนเราไมควรรบประทานอาหารเพราะจะทาใหเกด

อาการจก เสยด แนน และไมสามารถออกกาลงกายไดตามแผนทวางไว กอนการออกกาลงกายควรใหอาหาร

ยอยหมดไปกอน ดงนน อาหารมอหลกทรบประทานควรรบประทานกอนการออกกาลงกาย 3 – 4 ชวโมง

อาหารวางควรรบประทานกอนออกกาลงกาย 1 – 2 ชวโมง อาหารทรบประทานควรเปนอาหารทมไขมนตา

และมโปรตนไมมากนก มคารโบไฮเดรตคอนขางสง นอกจากนน ควรหลกเลยงการรบประทานอาหารททา

ใหเกดแกสในกระเพาะอาหาร เชน ของหมกดอง อาหารรสจด เปนตน

2. อาหารระหวางการออกกาลงกาย ปกตในระหวางการออกกาลงกาย รางกายจะขบเหงอเพอ

ระบายความรอนและของเสยออกจากรางกาย ผท ออกกาลงกายควรดมนาหรอเครองดมทมเกลอแร เพอ

ทดแทนนาและเกลอแรทสญเสยไปในระหวางออกกาลงกาย และไมรบประทานอาหาร เพราะจะทาใหเกด

อาการจดเสยด แนน และอาหารไมยอย ซงเปนอปสรรคในการออกกาลงกาย

3. อาหารหลงการออกกาลงกาย การออกกาลงกายจะทาใหคนเราสญเสยพลงงานไปตามระยะเวลา

และวธการออกกาลงกาย หลงการออกกาลงกายจงควรรบประทานอาหารทใหพลงงานเพอชดเชยพลงงานท

สญเสยไป การออกกาลงกายบางประเภทตองการสารอาหารเพอชดเชยพลงงานทสญเสยไปและสรางเสรม

พลงงานทจะใชในการออกกาลงกายในครงตอไปดวย จงตองรบประทานอาหารทมสารอาหารเหมาะสมใน

ปรมาณทเพยงพอ

4. นา นอกจากอาหารหลก 5 หม ทควรรบประทานอาหารใหเหมาะสมทงกอน ระหวางและหลง

การออกกาลงกายทเหมาะสมแลว นาเปนสงทสาคญอยางมาก เพราะนาจะชวยใหระบบการขบถายของ

รางกายเปนไปอยางมประสทธภาพ และการออกกาลงกายนนจะตองมการสญเสยนาในปรมาณมาก จง

จาเปนตองดมนาใหเพยงพอ เพอใหสามารถชดเชยกบนาทสญเสยไป และการออกกาลงกายบางประเภทตอง

ดมนาในระหวางออกกาลงกายดวย

สรป

การทคนเราจะมสขภาพรางกายสมบรณ แขงแรง ปราศจากโรคภยไขเจบนน ขนอยกบองคประกอบ

สาคญ ไดแก การเลอกบรโภคอาหารทมคณภาพ สด สะอาดปราศจากสารปนเปอนและควรรบประทานอาหาร

ใหหลากหลาย แตครบทง 5 หม ตามหลกโภชนาการ นอกจากน บคคลยงมความแตกตางทงดานวยและสภาพ

รางกาย ดงนนจงจาเปนตองเลอกบรโภคอาหารใหเหมาะสมและมสดสวนพอเหมาะกบความตองการของ

รางกาย เพอใหไดสารอาหารครบถวน นาไปใชอยางเพยงพอไมมากหรอนอยเกนไป ซงจะทาใหดารงชวตอยาง

มสขภาพดและมความสข

63

กจกรรม

1. แบงกลมๆ ละ 5 คน ทา my map ใหผแลวเขาใจ พรอมทงรายงานใหเพอนฟง/ดใหเขาใจตามหวขอตอไปน

กลมท 1 สารอาหารทาหนาทอะไรบาง

กลมท 2โรคจากโปรตนและแคลอรมอาการอยางไร

กลมท 3 โรคขาดธาตไอโอดนมอาการอยางไร

กลมท 4 โรคขาดวตามนซ มผลอยางไรกบรางกาย

2. ใหนกศกษาเขยนเมนอาหารดงน แลวรายงานหนาชนเรยน

เมนอาหารสาหรบเดกกอนวยเรยนทง 3 มอ เปนเวลา 3 วน

เมนอาหารสาหรบผชรา ทง 3 มอ เปนเวลา 3 วน

เขยนเมนอาหารสาหรบผปวยโรคเบาหวานทง 3 มอ เปนเวลา 3 วน

64

บทท 4

การเสรมสรางสขภาพ

สาระสาคญ

มความรในเรองการวางแผนพฒนาและเสรมสรางสขภาพของตนเอง และครอบครว ตลอดจนรวม

กจกรรมเสรมสรางสขภาพของชมชนอยางสมาเสมอ และสามารถบอกถงหลกการและรปแบบของวธการออก

กาลงกายของตนเอง ผอน และชมชนไดอยางถกตองเหมาะสม

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. เรยนรวธการวางแผนพฒนาเสรมสรางสขภาพตนเองและครอบครว

2. อธบายโรคทการจดโปรแกรมการออกกาลงกายสาหรบตนเอง และผอนไดถกตองเหมาะสมกบ

บคคลและวยตางๆ

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 การรวมกลมเพอเสรมสรางสขภาพในชมชน

เรองท 2 การออกกาลงกายเพอสขภาพ

65

เรองท 1 การรวมกลมเพอเสรมสรางสขภาพในชมชน

1.1 ความหมายของสขภาพ

มนษย เกดมายอมปรารถนาท จะมช วตอย อยางมความสข ความสขของมนษยยอมข นอย กบ

องคประกอบตางๆ หลายประการ ทสาคญคอสภาพความสมบรณของรางกายและจตใจ หรอการมสขภาพกาย

และสขภาพจตทดนนเอง เมอมนษยมรางกายและจตใจสมบรณ จะทาใหมความสามารถในการปรบตว มความ

เชอมนในตนเอง ไรความกงวล ไมมความเครยด และไมมความขดแยงภายในสามารถใชชวตอยในสงคม

รวมกบผอนได สามารถกระทาตนเปนสมาชกทดของสงคม และมสมรรถภาพในการทางาน ดงนน ความหมาย

ของคาวา (Health) ขององคการอนามยโลก คอ ภาวะแหงความสมบรณของรางกาย จตใจ และสามารถอยใน

สงคมไดอยางเปนสข มใชเพยงปราศจากโรคและความพการเทานน

1.2 ความสาคญของสขภาพ

สขภาพมความสาคญตอการดารงชวตของมนษยเปนอยางยง เพราะความสขหรอความทกขของมนษย

ขนอยกบสขภาพเปนสาคญ ความสาคญของสขภาพสรปไดเปน 3 ระดบ ดงน

1) ความสาคญตอตนเอง บคคลจะมความสขหรอความทกขยอมขนอยกบสขภาพเปนสาคญ หากม

สขภาพกายด คอมรางกายสมบรณแขงแรง ไมมโรคภยเบยดเบยนและมสขภาพจตทด คอไมคดอจฉารษยาหรอ

อาฆาตมาดรายตอผอน ผนนยอมมแตความสขในทางตรงกนขาม หากสขภาพกายไมด คอรางกายไมแขงแรง

เจบไขไดปวยเปนประจาและมสขภาพจตไมด คอจตใจฟงซานไมมทสนสด มความรษยาอาฆาตมาดรายผอน ผ

นนจะมแตความทกข สขภาพกายและจตจะเสอมโทรม หาความสขในชวตไมได

2) ความสาคญตอครอบครว สขภาพมสวนสาคญในการสรางความสาเรจหรอความลมเหลวใหแก

ครอบครว เพราะครอบครวยอมประกอบดวยสมาชกทเปนพนฐานสาคญคอ พอ แม ลก การท พอแมลกม

สขภาพกายและจตทดยอมทาใหครอบครวมความสข ในทางกลบกน หากสมาชกในครอบครวมปญหาทาง

สขภาพกายหรอสขภาพจต ความลมเหลวในชวตครอบครวยอมจะเกดขนได

3) ความสาคญตอสงคม ในสงคมหนงๆ ประกอบดวยสมาชกจานวนมาก แตละคนมความแตกตางทง

ทางดานรางกายและจตใจ ซงจะทาใหเกดปญหาตางๆ ตามมาอยางมากมายทงปญหาทเกดจากสขภาพทางกาย

และสขภาพทางจต อาจเกดอาการเจบไขไดปวย เชน โรคทเกดจากความอวนจนเกนไป โรคทเกดจากความ

เตรยดเพราะสภาพปญหาทางสงคม เปนตน

1.3 ลกษณะของผทมสขภาพและจตทด

ผทมสขภาพทดจะตองมทงสขภาพกายและสขภาพจตด จงจะสามารถดารงชวตอยในสงคมไดอยางม

ความสข

คนทมสขภาพกายด หมายถง คนทมรางกาย ทงอวยวะตางๆ และระบบการทางานอยในสภาพท

สมบรณ แขงแรง และสามารถทางานไดอยางมประสทธภาพเปนปกต

66

คนทมสขภาพดจะมลกษณะ ดงน

1. มรางกายทสมบรณ แขงแรง สามารถทรงตวไดอยางมนคงและเคลอนไหวไดอยางคลองแคลว

2. สามารถทากจกรรมตางๆ ในชวตประจาวนไดอยางมประสทธภาพไมเหนอยเรว

3. อวยวะและระบบทกสวนของรางกายสมบรณ แขงแรงและทางานไดอยางมประสทธภาพเปนปกต

4. อตราการเจรญเตบโตของสวนตางๆ ในรางกายเปนไปตามวยอยางเหมาะสม

5. ปราศจากโรคภยไขเจบตางๆ และไมมโรคประจาตว

6. สามารถพกผอนไดอยางเตมทและมหนาตาสดชนแจมใส

คนทมสขภาพจตด หมายถง คนทสามารถปรบตวเขากบสงแวดลอมได สามารถควบคมอารมณทา

จตใจใหเบกบานแจมใสและสามารถอยในสงคมไดอยางมความสข

คนทมสขภาพจตดจะมลกษณะ ดงน

1. สามารถปรบตวเขากบสงคมและสงแวดลอมได ไมวาจะอยในสภาพแวดลอมใด เชน ทบาน ท

โรงเรยน ททางาน เปนตน

2. มความเชอมนในตนเอง มความคดทเปนอสระกลาตดสนใจดวยตนเองอยางมเหตผล ยอมรบฟง

ความคดเหนของคนอน ไมดอรนและพรอมทจะเผชญกบผลทจะตามมา

3. สามารถเผชญกบความเปนจรง โดยแสดงออกไดอยางเหมาะสม ไมวาจะประสบความสาเรจหรอ

ลมเหลว

4. สามารถควบคมอารมณไดด ไมแสดงความโกรธ เกลยดหรอรก เสยใจ ผดหวง จนมากเกนไป

5. รจกรกผอนทอยใกลชดหรอผทรจก ไมใชรกแตตวเอง มความปรารถนาและยนดทผอนมความสข

และประสบความสาเรจ

6. มความสขในการทางานดวยความตงใจ ไมยอทอและไมเปลยนงานบอยๆ

7. มความกระตอรอรน มความหวงในชวต สามารถทนรอคอยในสงทมงหวงได

8. มองโลกในแงด ไมหวาดระแวงและพอใจในสภาพของตนเองทเปนอย

9. มอารมณขน หาความสขไดจากทกเรอง ไมเครยดจนเกนไป สามารถพกผอนสมองและอารมณได

เหมาะสมกบเวลาและโอกาส

10. รจกผอนคลายโดยการพกผอนในเวลา สถานทและโอกาสทเหมาะสม

1.4 หลกการดแลรกษาสขภาพและสขภาพจต

การทบคคลจะมสขภาพทางกายและสขภาพทางจตด และเปนทรพยากรทมคาของสงคมนน จะตองม

ความรและสามารถปฏบตตามหลกสขภาพอนามยไดอยางถกตอง

67

หลกการดแลรกษาสขภาพกายและสขภาพจต มดงน

1. มพฤตกรรมการบรโภคทด โดยการรบประทานอาหารทสะอาด ถกหลกอนามย มประโยชนตอ

รางกายและใหสารอาหารครบถวน โดยควรรบประทานผลไมและผกสดทกวน ดมนาทสะอาดใหเพยงพอในแต

ละวน ซงควรดมนาอยางนอยวนละ 6 – 8 แกว ไมควรดมนาชา กาแฟ หรอเสพสารเสพตดประเภทตางๆ

2. รจกออกกาลงกายใหเหมาะสม การออกกาลงกายจะชวยใหอวยวะและระบบตางๆ ของรางกาย

ทางานไดอยางเตมประสทธภาพ และชวยเสรมสรางความสมบรณแขงแรงของรางกาย จงควรออกกาลงกาย

ทกวน อยางนอยวนละ 30 นาท การเลอกประเภทของการออกกาลงกายตองคานงถงสภาพรางกาย วย สถานท

และความเหมาะสมทางเศรษฐกจของแตละบคคลดวย

3. รจกรกษาความสะอาดของรางกายใหเหมาะสม แตละบคคลจะมภารกจในการทากจกรรม เพอการ

ดารงชวตแตกตางกนและระบบขบถายจะขบถายของเสยออกจากรางกายตามอวยวะตางๆ หากไมทาความ

สะอาดจะทาใหเกดของเสยตางๆ หมกหมมอยและเปนบอเกดของโรคภยไขเจบตางๆ ได ดงนนทกคนจงควรทา

ความสะอาดรางกาย โดยอาบนาอยางนอยวนละ 2 ครง แปรงฟนอยางนอยวนละ 2 ครง สระผมอยางนอย

สปดาหละ 2 ครง ตดเลบมอเลบเทาใหสนเสมอ สวมใสเสอผาทสะอาด

4. ขบถายใหเหมาะสมและเปนเวลา ทกคนควรถายอจจาระใหเปนเวลา วนละ 1 ครง อยากลน

อจจาระหรอปสสาวะ เพราะจะทาใหของเสยหมกหมมและเปนอนตรายตอระบบขบถายได เชน อาจจะเปนโรค

รดสดวงทวาร โรคทองผก หรอโรคทางเดนปสสาวะอกเสบ/เบาขดได

5. พกผอนใหเพยงพอ การพกผอนจะชวยใหรสกผอนคลาย อวยวะและระบบตางๆ ในรางกายมเวลา

พกเพอจะเรมทาหนาทในวนตอไปอยางสดชน นอกจากรางกายจะไดพกผอนแลวยงทาใหสมองไดพกผอนอก

ดวย

6. ปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอม ในชวตประจาวนแตละบคคลตองพบปะกบผคนมากหนา หลาย

ตา ทงทบาน ททางาน ทโรงเรยนและสถานทราชการตางๆ การทจะดารงชวตอยในสงคมไดอยางเปนปกตสข

บคคลยอมตองเขาใจและยอมรบความแตกตางระหวางบคคล สามารถลดความขดแยงตางๆ ได ใหความเหนอก

เหนใจและเอออาทรตอผอน

7. ใชบรการสขภาพตามระยะเวลาทเหมาะสม หากเกดเจบปวย บคคลตองรจกใชบรการทาง

การแพทยทเหมาะสม เพอไมใหความเจบปวยลกลามมากยงขน นอกจากการใชบรการทางสขภาพเพอรกษาโรค

แลว ยงสามารถใชบรการทางสขภาพเพอปองกนโรคไดโดยการตรวจรางกายเปนระยะๆ อยางสมาเสมอตาม

ความเหมาะสมกบสภาพรางกายและวย

กจกรรม

ใหนกศกษาสารวจตวเองดวาเปนคนท มสขภาพกายและสขภาพจตดหรอไม มสวนใดท จะตอง

ปรบปรงแกไข และควรทาอยางไร โดยใหเขยนตอบ แลวออกมาอภปรายใหเพอนไดรบฟง เพอรวมกนแกไข

ปรบปรงแนะนา

68

1.5 การรวมกลมเพอเสรมสรางสขภาพในชมชน

การดแลรกษาและเสรมสรางสขภาพกาย สขภาพจตของแตละบคคลเปนสงสาคญทควรปฏบตใหเปน

กจนสย โดยปฏบตใหครอบคลมทกองคประกอบทสาคญ ไดแก การเลอกบรโภคอาหารใหถกหลกโภชนาการ

การพกผอนใหเพยงพอและออกกาลงกายสมาเสมอ ทงนหากปฏบตไดอยางครบถวนถกตอง เหมาะสมกบ

สภาพความพรอมของรางกายและสอดคลองกบวถชวตยอมกอใหเกดความสมดล สามารถดาเนนชวตไดอยางม

ความสข ปฏบตภารกจไดอยางมประสทธภาพ

อยางไรกตาม การดแลรกษาสขภาพของตนเองเพยงอยางเดยวคงไมเพยงพอ หากบคคลในครอบครว

มปญหาสขภาพยอมสงผลกระทบตอการดาเนนชวตของทกคน เชน เกดภาวะในการดแลภาระคาใชจายในการ

รกษา ฟนฟสขภาพ เปนตน ทงนจงควรสงเสรมใหสมาชกในครอบครว และเพอนสมาชกในชมชนมความร

ความเขาใจเกยวกบการดแลรกษาสขภาพอยางถกวธ ตลอดจนเชญชวน รวมกลมกนปฏบตกจกรรมสงเสรม

สขภาพตางๆ ขนในชมชน อนจะเปนการเสรมสรางสขภาพกาย สขภาพจตและความสมพนธอนดตอกน ซง

กจกรรมทจะกอใหเกดการรวมกลมเพอเสรมสรางสขภาพในชมชน ไดแก

1. การรวมกลมเพอเรยนรรวมกนเกยวกบแนวปฏบตในการดแลสขภาพของกลมบคคลวยตางๆ เชน

สตรมครรภ มารดาหลงคลอดเดกทารก วยรน ผสงอาย หรอผปวย เปนตน

2. การรวมกลมเพอออกกาลงและเลนกฬา ซงปจจบนชมชนทองถนตางๆ ใหความสนใจสนบสนน

สงเสรมกนมาก เชน การรวมกลมเตนแอโรบก การแขงขนกฬาระหวางชมชน เปนตน

3. การรวมกลมเพอรวมกจกรรมการพกผอนและนนทนาการ เชน การทองเทยว การรองเพลงเลน

ดนตร การบาเพญประโยชน การปลกตนไมในสถานทสาธารณะ ฯลฯ ทงนมงเนนการปฏบตทไมหนกเกนไป

แตสรางความเพลดเพลนและความสมพนธอนดในกลมสมาชกเปนหลก

4. การรวมกลมเพอปฏบตกจกรรมทางศาสนา เชน การทาบญไหวพระ การปฏบตศาสนกจ การฝก

สมาธ ฯลฯ เปนตน

ทงน การรวมกลมเพอปฏบตกจกรรมตางๆ ดงกลาวควรครอบคลมหลกการดแลสขภาพกายดานอาหาร

และโภชนาการ การออกกาลงกาย การพกผอน นนทนาการ และการเสรมสรางสขภาพจต โดยการรวมกลม

สมาชกในครอบครว เพอนและคนในชมชนจะกอใหเกดความสนกสนาน กระตอรอรน ไมเบอหนาย และเกด

ความรเพมขน เนองจากมการแลกเปลยนประสบการณตอกน อนจะสงผลใหเกดพลงความเขมแขงทงในระดบ

บคคล ครอบครว ชมชน และประเทศ

69

เรองท 2 การออกกาลงกายเพอสขภาพ

การออกกาลงกายเปนองคประกอบสาคญทชวยใหผเรยนไดพฒนาดานรางกาย จตใจ อารมณ และ

สงคม กจกรรมการออกกาลงกายสามารถทาไดหลายลกษณะดวยกนตามวตถประสงค ไดแก การออกกาลงกาย

เพอการนนทนาการ การออกกาลงกายเพอเสรมสรางสมรรถภาพทางดานรางกาย การออกกาลงกายเพอการ

แขงขนกฬา และการออกกาลงกายเพอการบาบด

หลกการออกกาลงกาย ไมวาจะออกกาลงกายเพอจดประสงคใดกตาม ควรยดขนตอนในการปฏบต

ดงน

ขนท 1 การเตรยมความพรอมของรางกายกอนการออกกาลงกาย แบงลกษณะการเตรยมออกเปน 2

สวน ไดแก

1. การเตรยมสภาพรางกายใหพรอมกอนออกกาลงกาย มดงน

- มสขภาพสมบรณ รางกายแขงแรงและมการพกผอนอยางเพยงพอ

- ไมเปนโรคทเปนอปสรรคตอการออกกาลงกาย

- มการเตรยมพรอมเรองสถานทและอปกรณ

- ไมรบประทานอาหารจนอม

- แตงกายพรอมและเหมาะกบชนดและประเภทของกจกรรมออกกาลงกาย

- รจกการใชและเลนเครองออกกาลงกายอยางถกตอง

2. การเตรยมความพรอมกอนออกกาลงกาย หมายถงการอบอนรางกาย ซงมแนวทางในการ

ปฏบตดงน

- บรหารทกสวนของรางกายใหพรอมทจะออกกาลงกาย

- ใชเวลาในการบรหารรางกายประมาณ 5 – 10 นาท และควรบรหารอวยวะสวนทจะ

ใชในการออกกาลงกายใหมากกวาปกต

- เรมบรหารรางกายจากเบาๆ แลวจงหนกขน

- ควรใหความสาคญกบการบรหารขอตอในสวนตางๆ เปนพเศษ

- ควรมการบรหารรางกายแบบยดเหยยดกลามเนอและขอตอ (stretching)

- มความพรอมทางดานจตใจ คอมความสข มความเตมใจทจะไดออกกาลงกาย

ผลของการอบอนรางกาย การอบอนรางกายจะสงผลตอรางกายดงน

- ทาใหสภาพรางกายโดยทวไปพรอมจะออกกาลงกาย

- ทาใหระบบตางๆ ของรางกายพรอมทจะทาหนาท โดยเฉพาะการประสานงาน

ระหวางประสาทกบกลามเนอ

- ชวยปรบระดบอณหภมของรางกายใหเหมาะสมกบการออกกาลงกาย

- ชวยลดและปองกนการบาดเจบจากการออกกาลงกาย

70

- ทาใหรางกายสามารถออกกาลงกายไดเตมประสทธภาพหรอเตมความสามารถ ไมวา

จะดวยทกษะหรอสมรรถภาพและทางกลไก

ขนตอนท 2 การออกกาลงกาย โดยทวไปจะใชระยะเวลาประมาณ 20 นาทขนไป ขดจากดสงสดจะใช

เวลาเทาใดนน ขนอยกบปจจยอนคอ รางกายและจตใจของผนน กลาวคอรางกายไมมอาการเมอยลาหรอสงผล

ตอการบาดเจบ สวนสภาพจตใจมความพรอมและมความสนกเพลดเพลน ถอเปนองคประกอบสาคญของ

การออกกาลงกายเพอสขภาพ โดยทวไปแลวการออกกาลงกายเพอสขภาพควรจะใชเวลาประมาณ 20 – 60

นาทตอวน ขนอยกบกจกรรมทใชในการออกกาลงกาย เชน การเดน การวง การเลนกฬา การบรหารรางกาย การ

เตนแอโรบก เปนตน

หลกการในการพจารณาออกกาลงกายเพอสขภาพ มดงน

• ความถของการออกกาลงกาย หมายถงจานวนวนในการออกกาลงกาย โดยทวไปแลวควรออก

กาลงกายทกวนหรอยางนอยวนเวนวน

• ความหนกของการออกกาลงกาย หมายถงความพอเหมาะของการออกกาลงกายของแตละ

บคคล โดยทวไปมกจะใชอตราการเตนของชพจรเปนตวกาหนด

• ความนานในการฝกแตละครง หมายถงระยะเวลาในการออกกาลงกายแตละครงประมาณ 20

– 60 นาท

• รปแบบการออกกาลงกาย หมายถงวธการออกกาลงกายแบบตางๆ ทนามาใชออกกาลงกาย

เชน กฬา กจกรรมการออกกาลงกาย เปนตน

ขนตอนท 3 การปรบรางกายเขาสสภาพปกตหลงการออกกาลงกาย เปนขนตอนทมความจาเปนอยาง

ยง เพราะขณะทรางกายทางานอยางหนกแลวหยดการออกกาลงกายทนททนใด อาจจะทาใหเกดผลเสยตอ

รางกายได เชน เกดการเจบปวดกลามเนอ เกดอาการเปนไขเนองจากรางกายปรบสภาพไมทน เปนตน ฉะนนจง

จาเปนตองมหลกปฏบตหลงการออกกาลงกายดงน

• อยาหยดการออกกาลงกายทนททนใด ควรอบอนรางกายเบาๆ จนถงนอยสดแลวจงหยด เวลา

ทใชในการอบอนรางกายหลงการออกกาลงกาย (cool down) ประมาณ 10 – 20 นาท

• ไมควรดมนาจานวนมากหรอรบประทานอาหารทนท

• ควรพกใหรางกายมเวลาปรบสภาพสปกตพอสมควรกอนอาบนา

• หลงจากการออกกาลงกายแลวควรเปลยนชดเครองแตงกายใหม เพราะชดทใชในการออก

กาลงกายจะเปยกชม และทาใหรางกายปรบสภาพไดไมด อาจจะทาใหเปนไขได

• ควรใชทาบรหารรางกายแบบยดเหยยดกลามเนอ (stretching) จะชวยใหกลามเนอไดผอนคลาย

ชวยลดอาการตกคางของของเสยหลงการออกกาลงกาย และทสาคญคอชวยลดอาการบาดเจบจากการออกกาลง

กาย

71

ผลการออกกาลงกายสงผลตอระบบตางๆ ของรางกาย

1. ผลการออกกาลงกายตอระบบกลามเนอ ไดแก

- กลามเนอมขนาดใหญขน (เสนใยกลามเนอหนาขน) ทาใหกลามเนอแขงแรงขน

- กลามเนอมประสทธภาพการทางานดขน หรอสามารถทางานใหมากหรอหนกเพมขน มความ

ทนทานมากขนหรอทางานไดนานขน

- ระบบการทางานของกลามเนอจะปรบตามลกษณะของการใชในการออกกาลงกาย

- กลามเนอสามารถทนความเจบปวดไดดขน

2. ผลการออกกาลงกายตอระบบกระดกและขอตอ ไดแก

- กระดกจะมความหนาและเพมขนาดมากขนโดยเฉพาะวยเดก

- กระดกมความเหนยวและแขง เพ มความหนาแนนของมวลกระดก

3. ผลการฝกตอระบบหายใจ ไดแก

- ทาใหประสทธภาพการหายใจดขน

- ขนาดของทรวงอกเพมขน

- ปอดมขนาดใหญและมความจเพมขน

- อตราการหายใจลดลงเนองจากการหายใจแตละครงมประสทธภาพในการสบฉดโลหตตอครง

มากขน (อตราการหายใจของคนปกต 16 – 18 ครงตอนาท)

4. ผลการออกกาลงกายตอระบบไหลเวยน ไดแก

- การสบฉดของระบบไหลเวยนดขน ทาใหอตราการเตนของหวใจลดลง

- ขนาดของหวใจใหญขน กลามเนอหวใจแขงแรงขน

- หลอดเลอดมความเหนยว ยดหยนดขน

5. ผลการออกกาลงกายตอระบบอนๆ

ระบบประสาทอตโนมต ทางานไดสมดลกน (Sympathetic and Parasympathetic) ทาใหการ

ปรบตวของอวยวะใหเหมาะกบการออกกาลงกายไดเรวกวา การฟนตวเรวกวา

ตอมหมวกไตเจรญขน มฮอรโมนสะสมมากขน

ตบ เพมปรมาณและนาหนก ไกลโคเจนและสารทจาเปนตอการออกกาลงกายไปสะสมมากขน

6. ชวยปองกนโรคอวน การออกกาลงกายทถกตองและเหมาะสม จะชวยใหรางกายมการใชพลงงาน

ทไดรบจากสารอาหารตางๆ โดยไมมการสะสมไวเกนความจาเปน แตถาขาดการออกกาลงกายจะทาให

สารอาหารทมอยในรางกายถกสะสมและถกเปลยนเปนไขมนแทรกซมอยตามเนอเยอทวรางกาย ซงเปนสาเหต

หนงของการเกดโรคอวน

72

7. ผลตอจตใจ อารมณ สตปญญาและสงคม

ดานจตใจ การออกกาลงกายอยางสมาเสมอ นอกจากจะทาใหรางกายแขงแรงสมบรณแลว จตใจก

ราเรงแจมใส เบกบาน ซงจะเกดขนควบคกน เนองจากเมอรางกายปราศจากโรคภยไขเจบ ถาไดออกกาลงกาย

รวมกนหลายๆ คน เชน การเลนกฬาเปนทมจะทาใหเกดการเออเฟอ มเหตผล อดกลน สขม รอบคอบและม

ความยตธรรม รแพรชนะ และใหอภยกน

ดานอารมณ มอารมณเยอกเยน ไมหนหนพลนแลน ชวยคลายความเครยดจากการประกอบอาชพ

ในช วตประจาวน จงสามารถทางานหรอออกกาลงกายไดอยางมประสทธภาพ

ดานสตปญญา การออกกาลงกายอยางสมาเสมอ ทาใหมความคดอานปลอดโปรง มไหวพรบ ม

ความคดสรางสรรค คนหาวธทจะเอาชนะคตอสในวถทางของเกมการแขงขน ซงบางครงสามารถนาไปใช

ในชวตประจาวนไดเปนอยางด

ดานสงคม สามารถปรบตวเขากบผรวมงานและผอนไดด เพราะการเลนกฬาหรอการออกกาลงกาย

รวมกนเปนหมมากๆ จะทาใหเกดความเขาใจ และเรยนรพฤตกรรม มบคลกภาพทด มความเปนผนา มมนษย

สมพนธทด และสามารถอยรวมกนในสงคมไดอยางมความสข

การออกกาลงกายมใชจะใหประโยชนแตเพยงดานเดยวเทานน บางครงอาจเกดโทษได ถาการ

ออกกาลงกายหรอการฝกฝนทางรางกายไมเหมาะสมและไมถกตอง ซงเปนสาเหตแหงการเกดการบาดเจบ

ดงนนจงมกพบวา จานวนของการบาดเจบทเกดขนจากการออกกาลงกาย หรอเลนกฬานนมอตราคอนขางสง

ถงแมวาจะเปนนกกฬาทเคยเขามารวมแขงขนในระดบชาตแลวกตาม ความร ความเขาใจ ในเรองของการ

ออกกาลงกายหากมไมเพยงพอแลวยอมกอใหเกดการบาดเจบในขณะออกกาลงกายหรอเลนกฬาได

ขอแนะนาในการออกกาลงกาย

1. ควรเรมออกกาลงกายอยางเบาๆ กอน แลวจงคอยๆ เพมความหนกของการออกกาลงกายในวน

ตอๆ ไปใหมากขนตามลาดบ โดยเฉพาะอยางยงสาหรบผทไมเคยออกกาลงกายมากอน

2. ผทเพงฟนจากไขหรอมโรคประจาตว ตองปรกษาแพทยกอนการออกกาลงกาย

3. ผทประสงคจะออกกาลงกายหนกๆ โดยเฉพาะผทอายตากวา 40 ป จะตองปรกษาแพทยกอน

4. ในระหวางการออกกาลงกาย ถารสกผดปกต เชนหนามด หอบมากและชพจรเตนเรว ตองหยดการ

ออกกาลงกายทนท และถาตองการจะออกกาลงกายใหม ควรไดรบคาแนะนาจากแพทยเสยกอน

5. การออกกาลงกายแตละครง ควรเลอกกจกรรมใหเหมาะสมกบตนเอง

6. การออกกาลงกายทจะใหไดรบประโยชนอยางแทจรง ควรตองออกแรง โดยใหสวนตางๆ ของ

รางกายทกสวนทางานมากกวาปกตหรอเพอใหรสกเหนอย เชน หายใจถขน ชพจรเตนเรวขน

7. ผทมภารกจประจาวนทไมสามารถแบงเวลาเพอการออกกาลงกายได ควรเลอกกจกรรมทงายและ

กระทาไดในบรเวณบาน ใชเวลาสนๆ เชน เดนเรวๆ กายบรหาร วงเหยาะๆ กระโดดเชอก เปนตน

73

8. เครองมอทชวยในการออกกาลงกาย เชน เครองเขยา สน ดง ดน เพอใหรางกายไมตองออกแรงนน

มประโยชนนอยมาก เพราะวาการออกกาลงกายจะมประโยชนหรอไมเพยงใดนน ขนอยกบวารางกายไดออก

กาลงกายแรงมากนอยเพยงใด

9. การออกกาลงกายควรกระทาใหสมาเสมอทกวน อยางนอยวนละ 20-30 นาท เพราะรางกาย

ตองการอาหารเปนประจาทกวนฉนใด รางกายตองการออกกาลงกายเปนประจาทกวนฉนนน

10. เพอใหการออกกาลงกายมความสนกสนาน หรอมแรงจงใจมากยงขนควรทาสถตเกยวกบการออก

กาลงกายเปนประจาควบคไปดวย เชน จบชพจร นบอตราการหายใจ

11. การออกกาลงกายควรกระทาใหสมาเสมอทกวน เปนเพยงปจจยอยางหนงในการปรบปรงและ

รกษาสขภาพเทานน ถาจะใหไดผลดตองมการรบประทานอาหารทด และมการพกผอนอยางเพยงพอดวย

12. พงระวงเสมอวา ไมมวธการฝกหรอออกกาลงกายวธลดเพอจะใหไดมาซงสขภาพและสมรรถภาพ

ทางกาย แตการฝกหรอการออกกาลงกายตองอาศยเวลาคอยเปนคอยไป

เมอใดทไมควรออกกาลงกาย

การออกกาลงกายจะทาใหสขภาพแขงแรงขนทงรางกายและจตใจ ผท ออกกาลงกายเปนประจา

สมาเสมอจะซาบซงในความจรงขอนเปนอยางด บางคนบอกวาการออกกาลงกายเหมอนยาเสพตดชนดหนง

เพราะถาประพฤตปฏบตจนเปนกจวตรหรอเปนนสยแลวหากไมไดออกกาลงกายสกวน จะรสกไมคอยสดชน

เทาทควร ซงเปนความจรง (เพราะรางกายไมไดหลงสารสขเอนเดอรฟน ออกมา)

ขอควรระมดระวง หรองดออกกาลงกายชวคราว ในกรณตอไปน คอ

1. เจบปวยไมสบาย โดยเฉพาะอยางยงถาเปนไขหรอมอาการอกเสบทสวนใดสวนหนงของรางกาย

2. หลงจากฟนไขใหมๆ รางกายยงออนเพลยอย หากออกกาลงกายในชวงน จะทาใหรางกายย ง

ออนเพลยและหายชา

3. หลงจากการกนอาหารอมใหมๆ เพราะจะทาใหเลอดในระบบไหลเวยนถกแบงไปใชในการยอย

อาหาร เพราะฉะนนเลอดทจะไปเลยงกลามเนอสวนทออกกาลงกายจะลดลงทาใหกลามเนอหยอนสมรรถภาพ

และเปนตะครวไดงาย

4. ชวงเวลาทอากาศรอนจดและอบอาวมาก เพราะรางกายจะสญเสยเหงอและนามากกวาปกตทาให

รางกายออนเพลย เหนอยงาย หรอเปนลมหมดสตได (ยกเวนนกกฬามออาชพทมความจาเปนตองออกกาลงกาย)

อาการทบงบอกวาควรหยดออกกาลงกาย

ในบางกรณทรางกายอาจออนแอลงไปชวคราว เชน ภายหลงอาการทองเสย อดนอน การออกกาลงกาย

ทเคยทาอยปกตอาจกลายเปนกจกรรมทหนกเกนไปได เพราะฉะนนถาหากมอาการดงตอไปน แมเพยงอาการ

นดเดยวหรอหลายอาการ ควรจะหยดออกกาลงกายทนท นนคอ

1. รสกเหนอยผดปกต

2. มอาการใจเตนแรงและเรวผดปกต

74

3. อาการหายใจขดหรอหายใจไมทวทอง

4. อาการเวยนศรษะ/ปวดศรษะ

5. อาการคลนไส

6. อาการหนามด

7. ชพจรเตนเรวกวา 140 ครงตอนาท (ในผสงอาย) หรอ 160 ครงตอนาท (สาหรบหนมสาว)

จาไววาหากมอาการอยางใดอยางหนงเกดขน ตองหยดออกกาลงกายทนท แลวนงพกหรอนอนพกจน

หายเหนอย และไมควรออกกาลงกายตอไปอกจนกวาจะไดไปพบแพทย หรอจนกวารางกายจะมสภาพแขงแรง

ตามปกต

รปแบบการออกกาลงกายเพอสขภาพ

1. การเดน เปนการออกกาลงกายทงายและสะดวกทสด แตใหประโยชนและสรางเสรมสมรรถภาพ

ทางกายไมแพการออกกาลงกายและการเลนกฬาชนดอนๆ การเดนสามารถทาไดทกเวลาและสถานท วธการ

เดนทควรรและปฏบตตามมดงน

1.1. ควรเรมจากทายนกอน ปลอยตวตามสบาย และหายใจปกต

1.2. ขณะเดนใหเงยหนาและมองตรงไปใหไกลทสด เพราะหากเดนกมหนาจะทาใหปวดคอและ

ปวดหลงได

1.3. เดนใหเตมเทาโดยเหยยบใหเตมฝาเทาแลวยกเทาขน ใหหวแมเทายกขนจากพนเปนสวน

สดทาย

1.4. ในการเดนควรเรมตนจากเดนชาๆ กอนประมาณ 5 นาท แลวจงคอยๆ เพมความเรวจนหวใจ เตน

ถงอตราสงสดของมาตรฐาน คอ 200 ครง/นาท สาหรบผทเรมออกกาลงกายอาจเรมเดนครงละ 10 นาท หรอ

จนกวาจะรสกหอบเหนอยเลกนอย เวนไป 1 – 2 วน แลวคอยๆ เพมเวลาเดนแตละครงจนสามารถเดน

ตดตอกนไดอยางนอย 30 นาท โดยเดนสปดาหละ 3 – 5 ครง

1.5. ขณะเดนมอทง 2 ขาง ควรปลอยตามสบายและเหวยงแขนไปทงแขนเพอเพมแรงสง ถาหาก

เดนแลวหวใจยงเตนไมเรวพอ ใหเพมความเรวในการเดนหรอแกวงแขนขาใหแรงขน ซงจะชวยเพมอตรา

การเตนของหวใจใหเรวขนได

1.6. รองเทาใชใสเดนควรเปนรองเทาทมพนกนกระแทกทสนเทาและหวแมเทา สามารถรองรบ

นาหนกไดเปนอยางดเพอปองกนการบาดเจบทเทา

2. การวง การวงเปนการออกกาลงกายทคนนยมกนมากซงงายและสะดวกพอๆ กบการเดน แตการ

วงมใหเลอกหลายแบบ การทจะเลอกวงแบบใดนนขนอยกบความสะดวกและความชอบสวนตวของแตละ

บคคล เชน การวงเหยาะๆ การวงเรว การวงมาราธอน การวงอยกบท หรอการวงบนสายพานตามสถานทออก

กาลงกายทวไป การวงตอครงควรมระยะทาง 2 – 5 กโลเมตร และสปดาหหนงไมเกน 5 ครง ซงมเทคนค

งายๆ ดงน

75

2.1. การวงอยกบท ตองยกเทาแตละขางใหสงประมาณ 8 นว ซงมขอจากดทมการเคลอนไหวของ

ขอตางๆ นอย ไมมการยดหรอหดของกลามเนออยางเตมท ซงถอเปนขอดอยกวาการวงแบบอนๆ

2.2. การวงบนสายพาน เปนการวงทปลอดภยกวาการวงกลางแจง ไมตองเผชญกบสภาพทมฝน

ตก แดดรอน หรอมฝนละอองตางๆ และถาใชสายพานชนดใชไฟฟาจะมระบบตางๆ บนจอภาพ ทาใหทราบ

วาการวงของเรานนมความเรวอยในระดบใด วงไดระยะทางเทาไร และมอตราการเตนของชพจรเทาใด เพอ

ใชเปนขอมลเบองตนในการปรบโปรแกรมออกกาลงกายในครงตอไป การวงบนสานพานมขอเสยคอ ตอง

เสยคาใชจายเพราะเครองมราคาแพง และการใชบรการในสถานออกกาลงกายของเอกชนจะตองเสย

คาบรการ ซงมราคาแพงเชนกน ดงนนควรใชบรการของภาครฐทใหบรการดานนโดยตรงคอ สถานทออก

กาลงกายทจดบรการโดยเทศบาล องคการบรหารสวนจงหวด สานกงานพฒนาการกฬาและนนทนาการ

จงหวด การทองเทยวและกฬาจงหวด และการกฬาแหงประเทศไทย ซงประชาชนทกคนสามารถเขาไปใช

บรการได

2.3. การวงกลางแจง เปนการวงททาใหเราไดอากาศบรสทธ ถาวงในสวนสาธารณะหรอวง

ออกไปนอกเมองจะไดชมทวทศน ทาใหไมเบอและไมตองเสยคาใชจาย ทสาคญตองระมดระวงเรองความ

ปลอดภยในกรณทออกวงเพยงคนเดยว

3. การขจกรยาน การขจกรยานไปตามสถานทตางๆ เปนการออกกาลงกายทใหประโยชนดานการ

ทรงตว ความคลองแคลววองไว และเปนการฝกความอดทนดวย การขจกรยานในสวนสาธารณะหรอในทไม

มมลพษนน นอกจากจะเกดประโยชนตอรางกายแลวยงเปนการสงเสรมสขภาพจากความเพลดเพลนในการ

ชมทวทศนรอบดานและอากาศทบรสทธ ซงแตกตางจากการขจกรยานแบบตงอยกบทในบานหรอสถานท

ออกกาลงกาย ในการขจกรยานมเทคนคงายๆ ทควรปฏบตดงน

3.1. ปรบทนงของจกรยานใหเหมาะสม เพราะในการปนตองมการโยกตวรวมดวย

3.2. ในการปนจกรยานใหปนดวยปลายเทาตรงบรเวณโคนนว

3.3. ถาเปนจกรยานแบบตงอยกบท ในชวงแรกของการฝกควรตงความฝดใหนอยเพออบอน

รางกายประมาณ 3 – 4 นาท แลวจงคอยๆ ปรบเพมความฝดของลอมากขนจนหวใจเตนเรวถงอตราทกาหนด

ไวในเปาหมาย แลวจงคอยๆ ลดความฝดลงจนเขาสระยะผอนคลาย เมอชพจรเตนชาลงจนเปนปกตจงหยด

ปนจกรยานได

4. การเตนแอโรบก เปนการออกกาลงกายทไดรบความนยมเปนอยางมาก และเปนการออกกาลงกายท

ไดเคลอนไหวทกสวนของรางกาย ประโยชนจากการเตนแอโรบกคอ การสรางความแขงแกรงและความ

อดทนของกลามเนอ โดยเฉพาะกลามเนอหวใจเทคนคในการเตนแอโรบกมดงน

4.1. ตองเคลอนไหวรางกายตลอดเวลา เพอใหการเตนของหวใจอยในระดบทตองการ

4.2. ใชเวลาในการเตนแอโรบก ครงละ 20 – 30 นาท สปดาหละ 3 ครง

4.3. สถานททใชในการเตนแอโรบก ควรมอากาศถายเทไดสะดวก และถาพนทใชเตนเปนพน

แขงผเตนจะตองใสรองเทาสาหรบเตนแอโรบกโดยเฉพาะ ซงพนรองเทาจะชวยรองรบแรงกระแทกได

76

4.4. ควรหลกเลยงทากระโดด เพราะการกระโดดทาใหเทากระแทกกบพน

กจกรรมการออกกาลงกายดงกลาว เราสามารถเลอกกจกรรมไดตามความเหมาะสมของเวลาและ

สถานท ดงน นจงควรหาเวลาวางในแตละวนทากจกรรมออกกาลงกายหรอเลนกฬาเพ อสรางเสรม

สมรรถภาพทางกายใหเปนผมสขภาพดทงรางกายและจตใจ

นอกจากนยงมกจกรรมการออกกาลงกายรปแบบอนๆ ทผ เรยนสามารถเลอกปฏบตไดตามความ

สนใจและความพรอมดานรางกาย เวลา สถานท อปกรณ ไดแก การวายนา กจกรรมเขาจงหวะ ลลาศ ราวง

การราไมพลอง โยคะ ไทเกก ฯลฯ รวมถงกฬาเพอสขภาพอนๆ เชน ฟตบอล วอลเลยบอล บาสเกตบอล ทงน

กจกรรมการออกกาลงกายและกฬาทกลาวแลว สามารถเลนเปนกลมเพอเสรมสรางสขภาพและความสมพนธ

ในชมชน

การออกกาลงกายสาหรบผปวย

ผทมโรคภยไขเจบ เชน โรคเบาหวาน โรคหวใจ โรคความดนโลหตสง และผปวยทมโรคประจาตว

ทกโรคทยงสามารถเคลอนไหวรางกายไดตามปกต หากไดมการเคลอนไหวรางกายหรอออกกาลงกายท

ถกตองตามสภาพและอาการของโรคจะชวยใหโรคทเปนอยหายเรวขน อยางไรกตามการออกกาลงกายมทง

คณและโทษ หากไมรจกวธทถกตองอาจเกดอนตรายไดโดยเฉพาะผทมโรคประจาตวจะตองคานงถงสขภาพ

ความพรอมของรางกาย โดยควรปรกษาแพทยเพอตรวจรางกายอยางละเอยดและใหคาแนะนาการออกกาลง

กายทเหมาะสม ทงน ดร.จรวยพร ธรณนทร ผเชยวชาญดานพลศกษาไดใหคาแนะนาไวดงน

หลกในการออกกาลงกายสาหรบผปวย

ผปวยทกโรคทยงสามารถเคลอนไหวไดตามปกต ควรปฏบตตนดงตอไปน

1. ควรคอยทาคอยไปเร มตงแตนอยไปหามากแลวคอยเพ มปรมาณขนและเพ มความยากข น

ตามลาดบ

2. ควรออกกาลงกายโดยสมาเสมอ อยางนอยสปดาหละ 3 วน วนละ 10 – 15 นาท เปนอยางนอย

3. ตองใหทกสวนของรางกายไดเคลอนไหว โดยเฉพาะกลามเนอบรเวณสาคญ เชน ทอง แขน ขา

หลง ลาตว กลามเนอหวใจ และหลอดเลอด ตองทางานหนก

4. ผทมความดนเลอดสง ปรอทวดดานบนเกน 150 มลลเมตรปรอท ดานลางเกน 100 มลลเมตร

ปรอท ตองใหแพทยตรวจ และใหความดนดานบนลดลงตากวา 130 มลลเมตรปรอท และความดนลางตากวา

90 มลลเมตรปรอท เสยกอนจงออกกาลงกาย จะโดยวธรบประทานยาลดความดนกได

5. สาหรบผทเปนโรคเบาหวาน ทมระดบนาตาลในเลอดสงเกน 200 มลลกรมปรอท ตองใหระดบ

นาตาลในเลอดลดลงตากวา 160 มลลกรมปรอทเสยกอน จงคอยออกกาลงกาย โดยวธรบประทานยาทหมอ

สงกนเปนประจา หรอลดอาหารพวกแปง และนาตาลลงมากๆ แลวกนผกและผลไมทไมหวานจดแทน

6. ผทปวยเปนโรคหวใจทกชนด ควรปรกษาแพทยกอนออกกาลงกาย หรอวงแขงขนประเภทตางๆ

7. ผสงอายตงแต 60 ปขนไป และผมนาหนกเกนมากๆ ควรปรกษาแพทยกอนจะเรมตนออกกาลงกาย

77

8. ผปวยทกคนหรอคนปกตทมอายตงแต 30 ปขนไป ควรไดรบการตรวจสขภาพและจตใจกอนลง

มออกกาลงกาย เมอแพทยอนญาตใหออกกาลงกาย จงคอยๆ เรมไปออกกาลงกายทนอยๆ

สาหรบผปวยทกโรค การออกกาลงกายควรเรมตนจากการเดนเปนวธท ปลอดภยเปนโอกาสให

รางกายไดทดลองโดยเรมเดนประมาณ 2 สปดาหกอน เพอใหรางกายปรบตวในการทตองทางานหนกขน

ควรสงเกตตวเองวาถาออกกาลงกายถกตองแลวรางกายจะกระปรกระเปรา นอนหลบสนท จตใจราเรง ม

เรยวแรงมากขน

หลงจากเดนชาใน 2 สปดาหแรกจงคอยเดนเรวใหกาวเทายาวๆ ขนในสปดาหท 3 – 4 ถาทานไม

เจบปวยไมมากนก พอขนสปดาหท 5 อาจจะเรมวงเบาๆ สลบกบการเดนกได ถามอาการผดปกตเตอน เชน

วงเวยน หวใจเตนแรงมาก หรอเตนถสลบเบาๆ หายใจขดรสกเหนอยผดปกตหรออาการหนามดคลายจะเปน

ลม ผทมอาการดงกลาวกควรหยดออกกาลงกาย การวงระยะตนๆ ควรวงเหยาะๆ ชาๆ วนละ 5 – 10 นาท

แลวคอยเพมขนทละนอย

การออกกาลงกายท ปลอดภยท สดอกวธหนง สาหรบผ ปวยคอกายบรหาร ยดเสน ยดสายให

กลามเนอ ขอตอไดออกแรงโดยยดหลกดงน

1. กายบรหารวนละ 10 นาททกวน

2. ทาทใชฝกควรเปน 6 – 7 ทา ตอวนใน 2 สปดาหแรกใหฝกทาละ 5 – 10 รอบ สปดาห 3 – 4 เพม

เปน 12 รอบ

3. เปลยนทาฝกไมใหเบอหนาย เลอกทาบรหารกลามเนอมดใหญๆ เชน ทอนขา ทอนแขน ตนคอ

หวไหล

4. ทาซอยเทาอยกบทและทากระโดดเชอกถาเลอกทาใหพงระวงเปนพเศษ ในผปวยหนกและ

ผสงอาย

5. ถงแมวาจะรสกวาแขงแรง สดชนกไมควรฝกหกโหมออกกาลงกายมากเกนไป ทาบรหารแตละ

ทาไมควรฝกเกนทาละ 30 รอบและไมฝกเกน 30 ทา ในแตละวน

6. ตรวจสอบความกาวหนาในการออกกาลงกายโดยการชงนาหนก สวนคนทมรปรางไดสดสวน

นาหนกไมควรเปลยนแปลงมากนก

7. วดชพจรทซอกคอหรอขอมอคนทวๆ ไป ถาไมเจบปวยเปนไขผชายเฉลยอตราการเตนของหวใจ

หรอชพจร 70 – 75 ตบตอนาท ผหญง 74 – 76 ตบตอนาท สวนผปวยทมพษไขจะมชพจรสงกวาปกต แตถา

รางกายสมบรณแขงแรงขน ชพจรควรลดลงอยางนอยจากเดม 5 – 10 ตบตอนาท แสดงวาหวใจทางานดขน

78

สรป

การออกกาลงกายแตละประเภทมลกษณะเฉพาะทผออกกาลงกายตองคานงถง เชน การขจกรยานม

จดทควรระมดระวงอยทหวเขา ผทขอเขาไมแขงแรงหรอมการอกเสบถาออกกาลงกายดวยการขจกรยานจะ

ทาใหเกดการอกเสบมากยงข น ฉะนนการเลอกวธการออกกาลงกายจะตองคานงถงขอจากดของสภาพ

รางกาย โดยพยายามหลกเลยงการใชอวยวะสวนทเสยงอนตรายของตนเองใหนอยทสดหรอรกษาใหหาย

เสยกอน จงคอยออกกาลง โดยเรมจากเบาๆ แลวเพมความหนกทละนอย

สวนบคคลทมโรคประจาตวควรปรกษาแพทยกอนออกกาลงกายและตองสงเกตอาการผดปกตท

เกดข นระหวางการออกกาลงกายหรอหลงการออกกาลงกายทกครง ท งน การออกกาลงกายท ถกตอง

เหมาะสมควรอยในการดแลของแพทย ยอมกอใหเกดประโยชนมากกวาเปนโทษอยางแนนอน นอกจากนพง

ระลกวาการออกกาลงกายทเหมาะสมสาหรบคนหนง อาจไมใชการออกกาลงกายทเหมาะสมสาหรบอกคน

หนง

กจกรรม

1. ฝกการจบชพจรทคอและขอมอ

2. ใหชวยกนวเคราะหเพอนในกลมวา บคคลใดมสขภาพแขงแรงหรอออนแอ แลวแบงกลมตาม

ความแขงแรง

3. จดโปรแกรมออกกาลงกายสาหรบเพอนในแตละกลมใหมความเหมาะสมกบสภาพรางกาย และ

ความพรอมของแตละกลมทแบงไวในขอ 2

4. สาธตการออกกาลงกายของทกกลม พรอมอธบายถงประโยชนและความเหมาะสมกบวธการท

สาธตวา เหมาะสมอยางไร มประโยชนอยางไร

79

บทท 5

โรคทถายทอดทางพนธกรรม

สาระสาคญ

มความรและสามารถปฏบตตนในการปองกนโรคทถายทอดทางพนธกรรมได สามารถแนะนา

ขอมลขาวสาร และแหลงบรการเพอปองกนโรคแกครอบครว และชมชนได

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. อธบายโรคททถายทอดทางพนธกรรม สาเหต อาการ การปองกนและการรกษาโรคตางๆ

2. อธบายหลกการและเหตผลในการวางแผนรวมกบชมชน เพอปองกนและหลกเลยงโรคท

ถายทอดทางพนธกรรม

3. อธบายผลกระทบของพฤตกรรม สขภาพทมตอการปองกนโรค

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 โรคทถายทอดทางพนธกรรม

เรองท 2 โรคทางพนธกรรมทสาคญ

2.1 โรคทาลสซเมย

2.2 โรคฮโมฟเลย

2.3 โรคเบาหวาน

2.4 โรคภมแพ

80

เรองท 1 โรคทถายทอดทางพนธกรรม

โรคตดตอทางพนธกรรมคออะไร

การทมนษยเกดมามลกษณะแตกตางกน เชน ลกษณะ สผว ดา ขาว รปราง สง ตา อวน ผอม ผมหยก

หรอเหยยดตรง ระดบสตปญญาสง ตา ลกษณะดงกลาวจะถกควบคมหรอกาหนดโดย “หนวยพนธกรรมหรอ

ยนส” ท ไดรบการถายทอดมาจากพอและแม นอกจากนหากมความผดปกตใด ๆ ท แฝงอย ในหนวย

พนธกรรม เชน ความพการหรอโรคบางชนด ความผดปกตนนกจะถกถายทอดไปยงรนลกตอ ๆ ไปเรยกวา

โรคตดตอหรอโรคทถายทอดทางพนธกรรม

ความผดปกตทแฝงอยในหนวยพนธกรรม (ยน) ของบดา มารดา เกดขนโดยไดรบการถายทอดมา

จาก ป ยา ตา ยาย หรอบรรพบรษรนกอน หรอเกดขนจากการผาเหลาของหนวยพนธกรรม ซงพบในเซลลทม

การเปลยนแปลงผดไปจากเดม โดยมปจจยตาง ๆ เชน การไดรบรงสหรอสารเคมบางชนด

ทงน ความผดปกตทถายทอดทางพนธกรรมสามารถเกดขนไดทงสองเพศ บางชนดถายทอดเฉพาะ

เพศชาย บางชนดถายทอดเฉพาะในเพศหญง ซ งควบคมโดยหนวยพนธกรรมหรอยนเดน และหนวย

พนธกรรมหรอยนดอย บนโครโมโซมของมนษย

โครโมโซมคออะไร

โครโมโซม คอแหลงบรรจหนวยพนธกรรมหรอยน ซงอยภายในเซลลของมนษย ความผดปกตของ

โครโมโซมจะกอใหเกดความไมสมดลของยน ถาหากมความผดปกตมากหรอเกดความไมสมดลมากในขณะ

ตงครรภจะทาใหทารกแทงหรอตายหลงคลอดได ถาหากความผดปกตนอยลง ทารกอาจคลอดและรอดชวต

แตจะมอาการผดปกต พการแตกาเนด หรอสตปญญาตา เปนตน

โครโมโซมของคนเราม 23 ค หรอ46 แทง แบงออกเปนสองชนด คอ

- ออโตโซม (Autosome) คอโครโมโซมรางกาย ม 22 ค หรอ 44 แทง

- เซกโครโมโซม(Sex Chromosome) คอโครโมโซมเพศ ม 1 ค หรอ 2 แทง

- โครโมโซมเพศในหญงจะเปนแบบ XX

- โครโมโซมเพศในชายจะเปนแบบ XY

ความผดปกตทถายทอดทางพนธกรรมในโครโมโซมรางกาย (Autosome)

- เกดขนไดทกเพศและแตละเพศมโอกาสเกดขนเทากน

- ลกษณะทถกควบคมดวยยนดอยบนโครโมโซม ไดแก โรคทารสซเมย ผวเผอก เซลลเมดเลอดแดง

เปนรปเคยว

- ลกษณะทควบคมโดยยนเดนบนโครโมโซม ไดแก โรคทาวแสนปม นวมอสน คนแคระ

81

ความผดปกตทถายทอดทางพนธกรรมในโครโมโซมเพศ (Sex Chromosome)

- เกดขนไดทกเพศ แตโอกาสเกดขนจะมมากในเพศใดเพศหนง

- ลกษณะทควบคมโดยยนดอยบนโครโมโซม X ไดแก หวลาน ตาบอดส พนธกรรมโรคภาวะพรอง

เอนไซม จ- 6- พด (G-6-PD) โรคกลามเนอแขนขาลบ การเปนเกย เนองจากควบคมดวยยนดอยบน

โครโมโซม X จงพบในเพศชายมากกวาในเพศหญง (เพราะผชายม X ตวเดยว)

ความผดปกตของพนธกรรมหรอโรคทางพนธกรรมมความรนแรงเพยงใด

1. รนแรงถงขนาดเสยชวต ตงแตอยในครรภ เชน ทารกขาดนาเนองจากโรคเลอดบางชนด

2. ไมถงกบเสยชวตทนท แตจะเสยชวตภายหลง เชน โรคกลามเนอลบ

3. มระดบสตปญญาตา พการ บางรายไมสามารถชวยเหลอตนเองได หรอชวยเหลอตวเองไดนอย

เชน กลมอาการดาวนซนโดรม

4. ไมรนแรงแตจะทาใหมอปสรรคในการดารงชวตประจาวนเพยงเลกนอย เชน ตาบอดส

ตวอยาง ความผดปกตทางพนธกรรมทพบบอย เชน กลมดาวนซนโดรม โรคกลามเนอลบ มะเรงเมดเลอดขาวบางชนด

จะปองกนการกาเนดบตรทมความผดปกตทางพนธกรรมไดหรอไม

ความผดปกตทางพนธกรรมบางชนด สามารถตรวจพบไดตงแต กอนตงครรภออน ๆ โดยการ

ตรวจหาความผดปกตของโครโมโซม และถาหากเปนโรคเลอดทาลสซเมย สามารถตรวจเลอดบดาและ

มารดาดวาเปนพาหนะของโรคหรอไม

เมอพบความผดปกตประการใด จะตองไปพบแพทยทมความเชยวชาญเฉพาะดานเพอทาการวางแผน

การมบตรอยางเหมาะสมและปลอดภย

กรณใดบางทควรจะไดรบการวเคราะหโครโมโซม

1. กอนตดสนใจมบตร ควรตรวจกรองสภาพทางพนธกรรมของคสมรส เพอทราบระดบความเสยง

2. กรณมบตรยาก แทงลกบอย เคยมบตรตายหลงคลอด หรอเสยชวตหลงคลอดไมนาน เคยมบตร

พการแตกาเนด หรอปญญาออน

3. กรณทมารดาตงครรภทมอายตงแต 35 ปขนไป

4. กรณทไดรบสารกมมนตรงสหรอสารพษ ทสงสยวาจะเกดความผดปกตของโครโมโซม

5. กรณเดกแสดงอาการผดปกตตงแตกาเนด หรอมภาวะปญญาออน

การตรวจหาความผดปกตของโครโมโซมสามารถตรวจไดจากอะไรบาง

การตรวจความผดปกตของโคโมโซม สามารถตรวจไดจาก

1. เลอด

2. เซลลในนาครา

3. เซลลของทารก

4. เซลลจากไขกระดก

5. เซลลอน ๆ

82

เรองท 2 โรคทางพนธกรรมทสาคญ

โรคทถายทอดทางพนธกรรมทพบโดยทวไป ไดแก โรคทาลสซเมย โรคฮโมฟเลย โรคตาบอดส

โรคคนเผอก โรคเบาหวาน รวมถงกลมอาการดาวนซนโดรม (Down’s syndrome) หรอ โรคปญญาออน เปนตน

ซงโรคตดตอทถายทอดทางพนธกรรมน หากไมมการตรวจพบหรอคดกรองกอนการสมรส จะเกดปญหา

ตามมามากมาย เชน อาจทาใหเกดพการ หรอ เสยชวตในทสด รวมทงเกดปญหาดานภาวการณเลยงดและการ

รกษา ขนกระทบตอการดาเนนชวตของผปวยและครอบครวเปนอยางมาก ดงนนจงควรมการตรวจรางกาย

เพอหาความผดปกตของคสมรส กอนแตงงานหรอกอนตงครรภโดยปจจบนมแพทยทสามารถใหคาปรกษา

และตรวจรกษาไดถกโรงพยาบาล

โรคทถายทอดพนธกรรมทสาคญ ไดแก

2.1 โรคทาลสซเมย

โรคเลอดจางธาลสซเมย (องกฤษ:thalassaemia) เปนโรคเลอดจางทมสาเหตมาจากมความผดปกต

ทางพนธกรรม ทาใหมการสรางโปรตนทเปนสวนประกอบสาคญของเมดเลอดผดปกต จงทาใหเมดเลอด

แดงมอายสนกวาปกต แตกงาย ถกทาลายงาย ผปวยทเปนโรคนจงมเลอดจาง โรคนพบไดทหญงและชาย

ปรมาณเทาๆ กน ถายทอดมาจากพอและแมทางพนธกรรมพบไดทวโลก และพบมากในประเทศไทยดวย

เชนกน

ประเทศไทยพบผปวยโรคนรอยละ 1และพบผทมพาหะนาโรคถงรอยละ 30-40 คอประมาณ 20-25

ลานคน [1] เมอพาหะแตงงานกนและพบยนผดปกตรวมกน กอาจมลกทเกดโรคนได ซงประมาณการณวาจะ

มคนไทยเปนมากถง 500,000 คน โรคนทาใหเกดโลหตจางโดยเปนกรรมพนธของการสรางเฮโมโกลบน ซง

มสแดงและนาออกซเจนไปเลยงรางกายสวนตางๆ

ธาลสซเมยเกดจากความผดปกตทางพนธกรรมของการสงเคราะหเฮโมโกลบนทเกดจากความ

เปลยนแปลงในอตราการสรางสายโปรตนโกลบน การทมอตราการสรางสายโกลบนชนดหนงๆ หรอหลาย

ชนดลดลงจะรบกวนการสรางเฮโมโกลบนและทาใหเกดความไมสมดลในการสรางสายโกลบนชนดหนง

หรอหลายชนดลดลงจะรบกวนการสรางเฮโมโกลบนและทาใหเกดความไมสมดลในการสรางสายโกลบน

ปกตอน

เฮโมโกลบนปกตประกอบดวยสายโกลบนสองชนด (แอลฟาและไมใชแอลฟา) ในอตราสวน 1:1

วสบโกลบนปกตสวนเกนจะตกคางและสะสมอยในเซลลในรปของผลผลตทไมเสถยร ทาใหเซลลเสยหาย

ไดงาย

ชนดและอาการ

ธาลสซเมย แบงออกเปน 2 กลมใหญ ไดแก แอลฟาธาลสซเมย และเบตาธาลสซเมย ซงกคอ ถาม

ความผดปกตของสายแอลฟา กเรยกแอลฟาธาลสซเมย และถามความผดปกตของสายเบตากเรยกเบตาธาลส

ซเมย

83

เบตาธาลสซเมย เบตาธาลสซเมยจะเกดขนเมอสายเบตาในเฮโมโกลบนนนสรางไมสมบรณ ดงนน

เฮโมโกลบนจงขนสงออกซเจนไดลดลง ในเบตาธาลสซเมยสามารถแบงออกไดเปนหลายชนดยอย ขนอยกบ

ความสมบรณของยนสในการสรางสายเบตา

ถามยนสทสรางสายเบตาไดไมสมบรณ 1 สาย (จากสายเบตา 2 สาย) ภาวะซดอาจมความรนแรงได

ปานกลางถงมาก ในกรณนเกดจากไดรบยนสทผดปกตมาจากทงพอและแม

ถามภาวะซดปานกลาง จาเปนตองไดรบเลอดบอยๆ โดยปกตแลวสามารถมชวตไดจนถงวยผใหญ

แตถามภาวะซดทรนแรงมกจะเสยชวตกอนเนองจากซดมาก ถาเปนรนแรงอาการมกจะเรมตนตงแตอาย 6

เดอนแรกหลงเกด แตถาเดกไดรบเลอดอยางสมาเสมอตงแตแรกเรมกมกจะมชวตอยไดนานมากขน แต

อยางไรกตามกมกจะเสยชวต เนองจากอวยวะตางๆ ถกทาลาย เชน หวใจ และตบ

แหลงระบาดของเบตาธาลสซเมย ไดแก เอเชยตะวนออกเฉยงใตและแถบเมดเตอเรเนยน

แอลฟาธาลสซเมย แอลฟาธาลสซเมย เกดขนเนองจากเฮโมโกลบนในสายแอลฟามการสรางผดปกต

โดยปกตแลว จะมแหลงระบาดอยในแถบตะวนออกเฉยงใตเปนหลก ไดแก ไทย จน ฟลปปนส และบางสวน

ของแอฟรกาตอนใต

ความผดปกตเกยวกบการสรางสายแอลฟา โดยปกตแลวสายแอลฟา 1 สายจะกาหนดโดยยนส 1 ค(2

ยน) ดงน

ถามความผดปกตเกยวกบยยนสในการสรางสายแอลฟา 1 ยนส จะไมมอาการใดๆ แตจะเปนพาหะท

สงยนนไปยงลกหลาน ถามความผดปกตเกยวกบยนสในการสรางสายแอลฟา 2 ยนส จะมภาวะซดเพยง

เลกนอย แตไมจาเปนตองไดรบการรกษา ถามความผดปกตเกยวกบยนสในการสรางสายแอลฟา 3 ยน จะเกด

ภาวะซดไดตงแตรนแรงนอย จนถงรนแรงมาก บางครงเรยกวาเฮโมโกลบน H ซงอาจจาเปนตองไดรบเลอด

ถามความผดปกตเกยวกบยนสในการสรางสายแอลฟา 4 ยน จะเสยชวตภายในระยะเวลาสนๆ ภายหลงจาก

เกดออกมา เรยกวา เฮโมโกลบนบารด

อาการ

จะมอาการซด ตาขาวสเหลอง ตวเหลอง ตบโต มามโต ผวหนงดาคลา กระดกใบหนาจะเปลยนรป ม

จมกแบ กะโหลกศรษะหนา โหนกแกมนนสง คางและขากรรไกรกวางใกญ ฟนบนยน กระดกบาง เปราะ

หกงาย รางกายเจรญเตบโตชากวาคนปกต แคระแกรน ทองปอง ในประเทศไทยมผเปนโรคประมาณรอยละ

1 ของประชากรหรอประมาณ 6 แสนคน

โรคเลอดจางธาลสซเมยมอาการตงแตไมมอาการใดๆ จนถงมอาการรนแรงมากททาใหเสยชวต

ตงแตอยในครรภหรอหลงคลอดไมเกน 1 วน ผทมอาการจะซดมากหรอมเลอดจางมาก ตองใหเลอดเปน

ประจา หรอมภาวะตดเชอบอยๆ หรอมไขเปนหวดบอยๆ ได มากนอยแลวแตชนดของธาลสซเมยซงมหลาย

รปแบบ ทงแอลฟา-ธาลสซเมย และเบตา-ธาลสซเมย

84

ผทมโอกาสเปนพาหะ

- ผทมญาตพนองเปนโรคนกมโอกาสทจะเปนพาหะหรอมยนสแฝงสง

- ผทมลกเปนโรคน แสดงวาทงคสามภรรยาเปนพาหะหรอมยนสแฝง

- ผทมประวตบคคลในครอบครวเปนโรคธาลสซเมย

- ถาผปวยทเปนโรคธาลสซเมยและแตงงานกบคนปกตทไมมยนสแฝง ลกทกคนจะมยนสแฝง

- จากการตรวจเลอดดวยวธพเศษดความผดปกตของเฮโมโกลบน

โอกาสเสยงของการมลกเปนโรคธาลสซเมย

ถาทงพอและแมเปนโรคธาลสซเมย (ปวยทงค)

- ในการตงครรภแตละครงลกทกคนจะปวยเปนโรคธาลสซเมย

- ในกรณนจงไมมลกทเปนปกตเลย

ถาทงพอและแมมยนสแฝง (เปนพาหะทงค)

- ในการตงครรภแตละครงโอกาสทลกจะเปนปกต เทากบ รอยละ 25 หรอ 1 ใน 4

- ในการตงครรภแตละครงโอกาสทลกจะมยนสแฝง (เปนพาหะ) เทากบ รอยละ 50 หรอ 2 ใน 4

- ในการตงครรภแตละครงโอกาสทจะมลกจะเปนธาลสซเมย เทากบ รอยละ 25 หรอ 1 ใน 4

ถาพอหรอแมเปนยนแฝงเพยงคนเดยว (เปนพาหะ 1 คน ปกต 1 คน)

- ในการตงครรภแตละครงโอกาสทจะมลกปกตเทากบรอยละ 50 หรอ 1 ใน 2

- ในการตงครรภแตละครงโอกาสทลกจะมยนสแฝงเทากบรอยละ 50 หรอ 1 ใน 2

ถาพอหรอแมเปนโรคธาลสซเมยเพยงคนเดยวและอกฝายมยนสปกต (เปนโรค 1 คน ปกต 1 คน)

- ในการตงครรภแตละครงลกทกคนจะมยนสแฝง หรอเทากบเปนพาหะรอยละ 100

- ในกรณนจงไมมลกทปวยเปนโรคธาลสซเมย และไมมลกทเปนปกตดวย

ถาพอหรอแมเปนโรคธาลสซเมยเพยงคนเดยวและอกฝายมยนสแฝง (เปนโรค 1 คน เปนพาหะ 1 คน)

- ในการมครรภแตละครงโอกาสทลกจะปวยเปนโรคเทากบรอยละ 50 หรอ 1 ใน 2

- ในการมครรภแตละครงโอกาสทลกจะมยนสแฝงเทากบรอยละ 50 หรอ 1 ใน 2

- ในกรณนจงไมมลกทเปนปกตเลย

85

การรกษา

1. ใหรบประทานวตามนโฟลควนละเมด

2. ใหเลอดเมอผปวยซดมากและมอาการของการขาดเลอด

3. ตดมามเมอตองรบเลอดบอยๆ และมามโตมากจนมอาการอดอดแนนทอง กนอาหารไดนอย

4. ไมควรรบประทานยาบารงเลอดทมธาตเหลก

5. ผปวยทอาการรนแรงซดมาก ตองใหเลอดบอยมากจะมภาวะเหลกเกน อาจตองฉดยาขบเหลก

ปลกถายไขกระดก

โดยการปลกถายเซลลตนกาเนนดของเมดเลอด ซงนามาใชในประเทศไทยแลวประสบความสาเรจ

เชนเดยวกบการปลกถายไขกระดก ซงทาสาเรจในประเทศไทยแลวหลายราย เดกๆ กเจรญเตบโตปกต

เหมอนเดกธรรมดาโดยหลกการ คอ นาไขกระดกมาจากพนองในพอแมเดยวกน (ตางเพศกใชได) นามา

ตรวจความเหมาะสมทางการแพทยหลายประการ และดาเนนการชวยเหลอ

การเปลยนยนส

นอกจากนยงมเทคโนโลยทนสมยลาสดคอการเปลยนเปน ซงกาลงดาเนนการวจยอย

แนวทางการปองกนโรคทาลสซเมย

- จดใหมการฝกอบรมบคลากรทางการแพทย เพอจะไดมความร ความสามารถในการวนจแย

หรอใหคาปรกษาโรคทาลสซเมยไดถกวธ

- จดใหมการใหความรประชาชน เกยวกบโรคทาลสซเมย เพอจะไดทาการคนหากลมทมความ

เสยง และใหคาแนะนาแกผทเปนโรคทาลทซเมย ในการปฏบตตวไดอยางถกวธ

- จดใหมการใหคาปรกษาแกคสมรส มการตรวจเลอดคสมรส เพอตรวจหาเชอโรคทาลทซเมย

และจะไดใหคาปรกษาถงความเสยง ทจะทาใหเกดโรคทาลทซเมยได รวมถงการแนะนา และการควบคมกา

เนนทเหมาะสมสาหรบรายทมการตรวจพบวาเปนโรคทาลสซเมยแลวเปนตน

2.3 โรคเบาหวาน

โรคเบาหวานเปนภาวะทรางกายมระดบนาตาลในเลอดสงกวาปกต เกดเนองจากการขาดฮอรโมน

อนซลน หรอประสทธภาพของอนซลนลดลงเนองจากภาวะดอตออนซลน ทาใหนาตาลในเลอดสงขนอย

เปนเวลานานจะเกดโรคแทรกซอนตออวยวะตางๆ เชน ตา ไต และระบบประสาท

ฮอรโมนอนซลนมความสาคญตอรางกายอยางไร

อนซลนเปนฮอรโมนสาคญตวหนงของรางกาย สรางและหลงจากเบตาเซลลของตบออน ทาหนาท

เปนตวพานาตาลกลโคสเขาสเนอเยอตางๆ ของรางกาย เพอเผาผลาญเปนพลงงานในการดาเนนชวต ถาขาด

86

อนซลนหรอการออกฤทธไมด รางกายจะใชนาตาลไมได จงทาใหนาตาลในเลอดสงมอาการตางๆของ

โรคเบาหวาน นอกจากมความผดปกตของการเผาผลาญอาหารคารโบไฮเดรตแลว ยงมความผดปกตอน เชน มการสลายของสารไขมนและโปรตนรวมดวย

อาการของโรคเบาหวาน

คนปกตกอนรบประทานอาหารเชา จะมระดบนาตาลในเลอดรอยละ 10-110 มก. หลงรบประทาน

อาหารแลว 2 ชวโมง ระดบนาตาลไมเกนรอยละ 1-40 มก. ผทระดบนาตาลสงไมมาก อาจจะไมมอาการอะไร

การวนจฉยโรคเบาหวานจะทาไดโดยการเจาะเลอด

อาการทพบบอย ไดแก

1. การมปสสาวะบอย ในคนปกตมกไมตองลกขนปสสาวะในเวลากลางคน หรอปสสาวะไมเกน

1 ครง เมอนาตาลในกระแสเลอดมากกวา 180 มก. โดยเฉพาะในเวลากลางคนนาตาลจะถกขบออกทาง

ปสสาวะ ทาใหนาถกขบออกมากขนจงมอาการปสสาวะบอยและเกดสญเสยนา และอาจพบวาปสสาวะมมด

ตอม

2. ผปวยจะหวนาบอย เนองจากตองทดแทนนาทถกขบออกทางปสสาวะ

3. ผปวยจะกนเกง หวเกง แตนาหนกจะลดลงเนองจากรางกายนานาตาลไปใชเปนพลงงานไมได จง

มการสลายพลงงานจากไขมนและโปรตนจากกลามเนอแทน

4. ออนเพลย นาหนกลด เกดจากรางกายไมสามารถใชนาตาลจงยอยสลายสวนทเปนไขมน และ

โปรตนออกมา

5. อาหารอน ๆ ทอาจเกดขนไดแก อาการคน อาการตดเชอ แผลหายชา

- คนตามผวหนง มการตดเชอรา โดยเฉพาะบรเวณชองคลอดของผหญง สาเหตของอาการคน

เนองจาก ผวแหงไป หรอมอาการอกเสบของผวหนง

- เหนภาพไมชด ตาพรามว ตองเปลยนแวนบอย เชน สายตาสน ตอกระจก นาตาลในเลอดสง

- ชาไมมความรสก เจบตามแขน ขา บอย หยอนสรรมภาพทางเพศ เนองจากนาตาลสงนาน ๆ ทา

ใหเสนประสาทเสอม

- เกดแผลทเทาไดงาย เพราะอาการชาไมรสก เมอไดรบบาดเจบ

2.4 โรคภมแพ

โรคภมแพ คอ โรคทเกดจากปฏกรยาภมไวเกนตอสารกอภมแพ ซงในคนปกตไมมปฏกรยานเกดขน

ผทเปนโรคภมแพมปฏกรยาภมไวเกนตอ ฝน ตวไรฝน เชอราในอากาศ อาหาร ขนสตว เกสรดอกไม เปนตน

สารทกอใหเกดปฏกรยาภมไวเกนนเรยกวา “สารกอภมแพ” โรคภมแพ สามารถแบงไดตามอวยวะทเกดโรค

ไดเปน 4 โรค คอ

- โรคโพรงจมกอกเสบจากภมแพ หรอโรคแพอากาศ

- โรคตาอกเสบจากภมแพ

87

- โรคหอบหด

- โรคผนภมแพผวหนง

โรคภมแพ จดเปนโรคทพบบอยโรคหนงในประเทศไทย จากการศกษาอตราการความชกของโรค

ในประเทศไทย มอตราความชกอยระหวาง 15-45% โดยประมาณ โดยพบโรคโพรงจมกอกเสบจากภมแพ ม

อตราชกสงสดในกลมโรคภมแพ นนหมายความวา ประชากรเกอบครงหนงของประเทศ มปญหาเกยวกบ

โรคภมแพอย

โรคภมแพสามารถถายทอดทางกรรมพนธ คอถายทอดจากพอและแมมาสลก เหมอนภาวะอน ๆ

เชน หวลาน ความสง สของตา เปนตน ในทางตรงกนขาม แมวาพอแมของคณเปนโรคภมแพ คณอาจจะไมม

อาการใด ๆ เลยกได

โดยปกต ถาพอหรอแม คนใดคนหนงเปนโรคภมแพ ลกจะมโอกาสเปนโรคภมแพประมาณ 25%

แตถาทงพอและแมเปนโรคภมแพทงค ลกทเกดออกมามโอกาสเปนโรคภมแพสงถง 66% โดยเฉพาะโรค

โพรงจมกอกเสบจากภมแพ จะมอตราการถายทอดทางกรรมพนธสงทสด

โรคภมแพ อาจหายไปไดเองเฉพาะเมอผปวยโตเปนผใหญ แตสวนใหญมกไมหายขาด โดยอาการ

ของโรคภมแพอาจสงบลงไปชวงหนง และมกจะกลบมาเปนใหม

สรป

โรคถายทอดทางพนธกรรมนบวาเปนปญหาทสาคญ ซงอาจทาใหผปวยเสยชวตตงแตคลอดออกมา

หรอไดรบความทรมานจากโรค เมอเกดอาหารแลวไมมทางรกษาใหหายขาดได มเพยงรกษาเพอบรรเทา

อาการเทานน หรอควบคมใหโรคแสดงอาการออกมา ดงนนการตรวจสอบโรคทางพนธกรรม และการให

คาปรกษาทางดานพนธศาสตรแกคสมรส รวมทงการตรวจสขภาพกอนการแตงงานจงมความสาคญอยางยง

เพราะจะเปนการปองกนกอนการตงครรภ ซงแพทยตามสถานพยาบาลสามารถใหคาแนะนาปรกษาได

กจกรรม

ตอบคาถามตอไปน แลวบนทกในแฟมสะสมงานพรอมอธบายในชนเรยน

1. โรคทาลสซเมยเกดจากสาเหตอะไรและมกประเภทอะไรบาง

2. โรคภมแพเกดจากสาเหตอะไรและมอวยวะใดบางทเกดโรคภมแพได

3. สารวจเลอในกลมวาใครเปนโรคภมแพบาง เพอจะไดออกมาอภปรายใหทราบถงอาการทเปนและ

สนนษฐานหาสาเหต และคนหาวธการปองกนรวมกน

88

บทท 6 ความปลอดภยจากการใชยา

สาระสาคญ

มความร ความเขาใจ เกยวกบหลกการและวธการใชยาทถกตอง สามารถจาแนกอนตรายทเกดจาก

การใชยาได รวมทงวเคราะหความเชอและอนตรายจากยาประเภทตาง ๆ เชน ยาบารงกาลง ยาดองเหลา

ตลอดจนการปองกน และชวยเหลอเมอเกดอนตรายจากการใชยาไดอยางถกตอง

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. รและเขาใจ หลกการและวธการใชยาทถกตอง

2. จาแนกอนตรายจากการใชยาประเภทตาง ๆ ไดอยางถกตอง

3. วเคราะหผลกระทบจากความเชอทผดเกยวกบการใชยาได

4. ปฐมพยาบาลและใหความชวยเหลอแกผทไดรบอนตรายจากการใชยาไดอยางถกตอง

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 หลกการและวธการใชยาทถกตอง

เรองท 2 อนตรายจากการใชยา

เรองท 3 ความเชอเกยวกบการใชยา

89

เรองท 1 หลกการและวธการใชยาทถกตอง

การใชยาทถกตองมหลกการดงน

1. อานฉลากยาใหละเอยดกอนการใชทกครง ซงโดยปกตยาทกขนาดจะมฉลากบอกชอยา วธการใช

ยา ขอหามในการใชยา และรายละเอยดอนๆ ไวดวยเสมอ จงควรอานใหละเอยดและปฏบตตามคาแนะนา

อยางเครงครด

2. ใชยาใหถกชนดและประเภทของยา ซงถาผ ใชยาหยบยาไมถกตองจะเปนอนตรายตอผใชและ

รกษาโรคไมหาย เนองจากยาบางชนดจะมชอ ส รปราง หรอภาชนะบรรจคลายกน แตตวยาสรรพคณยาท

บรรจภายในจะตางกน

3. ใชยาใหถกขนาด เพราะการใชยาแตละชนดในขนาดตางๆ กน จะมผลในการรกษาโรคได ถา

ไดรบขนาดของยานอยกวาทกาหนดหรอไดรบขนาดของยาเพยงครงหนง อาจทาใหการรกษาโรคนนไม

ไดผลและเชอโรคอาจดอยาได แตหากไดรบยาเกนขนาดอาจเปนอนตรายตอรางกายได ดงนน จงตองใชยา

ใหถกตองตามขนาดของยาแตละชนด เชน ยาแกปวดลดไข ตองใชครงละ 1 – 2 เมด ทก ๆ 4 – 6 ชวโมง เปน

ตน

4. ใชยาใหถกเวลา เนองจากยาบางชนดตองรบประทานกอนอาหาร เชน ยาปฏชวนะพวก

เพนนซลลน เพราะยาเหลานจะดดซมไดดในขณะทองวาง ถาเรารบประทานหลงอาหาร ยาจะถกดดซมไดไมด

ซงจะมผลตอการรกษาโรค ยาบางชนดตองรบประทานหลงอาหาร บางชนดรบประทานกอนอาหาร เพราะ

ยาบางประเภทเมอรบประทานแลวจะมอาการงวงซม รางกายตองการพกผอน แพทยจงแนะนาให

รบประทานกอนนอนไมควรรบประทานในขณะปฏบตงานเกยวกบเครองจกรกล หรอขณะขบขรถยนต

เพราะอาจจะทาใหเกดอนตรายได

- ยากอนอาหาร ควรรบประทานกอนอาหารประมาณครงถงหนงชวโมง

- ยาหลงอาหาร ควรรบประทานหลงอาหารทนท หรอไมควรจะนานเกน 15 นาท หลงอาหาร

- ยากอนนอน ควรรบประทานกอนเขานอน เพอใหรางกายไดรบการพกผอน

5. ใชยาใหถกวธ เชน ยาอมเปนยาทตองการผลในการออกฤทธทปาก จงตองอมใหละลายชา ๆ ไป

เรอยๆ ถาเรากลนลงไปพรอมอาหารในกระเพาะ ยาจะออกฤทธผดท ซงไมเปนททเราตองการใหรกษา การ

รกษานนจะไมไดผล ยาทาภายนอกชนดอนๆ กเชนกน เปนยาทาภายนอกรางกาย ถาเรานาไปทาในปากหรอ

นาไปกนจะไมไดผลและอาจใหโทษตอรางกายได

6. ใชยาใหถกกบบคคล แพทยจะจายยาตรงตามโรคของแตละบคคลและจะเขยนหรอพมพชอคนไข

ไวหนาซองยาทกครง ดงนน จงไมควรนาไปแบงใหผ อ นใชเพราะอาจไมตรงกบโรคและมผลเสยได

เนองจากยาบางชนดหามใชในเดก คนชรา และหญงมครรภ ยาบางชนดมขอหามใชในบคคลทปวยเปนโรค

บางอยาง ซงถานาไปใชจะมผลขางเคยงและอาจเปนอนตราตอผใชยาได

90

7. ไมควรใชยาทหมดอายหรอเส อมคณภาพ ซงเราอาจสงเกตไดจากลกษณะการเปลยนแปลง

ภายนอกของยา เชน ส กลน รส และลกษณะทผดปกตไปจากเดม ไมควรใชยานน เพราะเสอมคณภาพ

แลวแตถงแมวาลกษณะภายนอกของยายงไมเปลยน เรากควรพจารณาดวนทหมดอายกอนใช ถาเปนยาท

หมดอายแลวควรนาไปทงทนท

ขอควรปฏบตในการใชยา

1. ยานาทกขนาดควรเขยาขวดกอนรนยา เพอใหตวยาทตกตะกอนกระจายเขาเปนเนอเดยวกนไดด

2. บางบางชนดยงมขอกาหนดไวไมใหใชรวมกบอาหารบางชนด เชน หามดมพรอมนมหรอนาชา

กาแฟ เนองจากมฤทธตานกน ซงจะทาใหเกดอนตรายหรอไมมผลตอการรกษาโรคได

3. ไมควรนาตวอยางเมดยา ขวดยา ซองยา หรอหลอดยาไปหาซอมาใชหรอรบประทานเอง หรอใช

ยาตามคาโฆษณาสรรพคณยาจากผขายหรอผผลต

4. เมอใชยาแลวควรปดซองยาใหสนท ปองกนยาชน และไมควรเกบยาในทแสงแดดสองถง หรอ

เกบในทอบชนหรอรอนเกนไป เพราะจะทาใหยาเสอมคณภาพ

5. เมอลมรบประทานยามอใดมอหนง หามนายาไปรบประทานรวมกบมอตอไป เพราะจะทาให

ไดรบยาเกนขนาดได ใหรบประทานยาตามขนาดปกตในแตละมอตามเดม

6.หากเกดอาการแพยาหรอใชยาผดขนาด เชน มอาการคลนไส อาเจยน บวมตามหนาตาและรางกาย

มผ นข นหรอแนนหนาอก หายใจไมออก ใหหยดยาทนทและรบไปพบแพทยโดยดวน พรอมทงนายาท

รบประทานไปใหแพทยวนจฉยดวย

7. ไมควรเกบยารกษาโรคของบคคลในครอบครวปนกบยาอนๆ ทใชกบสตวหรอพช เชน ยาฆา

แมลงหรอสารเคมอนๆ เพราะอาจเกดการหยบยาผดไดงาย

8. ไมควรเกบยารกษาโรคไวใกลมอเดกหรอในททเดกเออมถง เพราะเดกอาจหยบยาไปใสปากดวย

ความไมรและอาจเกดอนตราตอรางกายได

9. ควรซ อยาสามญประจาบานไวใชเองในครอบครว เพ อใชรกษาโรคทวๆ ไปทไมรายแรงใน

เบองตนเนองจากมราคาถก ปลอดภย และทขวดยาหรอซองยาจะมคาอธบายสรรพคณและวธการใชงายๆ ไว

ทกชนด แตถาหากเมอใชยาสามญประจาบานแลวอาการไมดขน ควรไปพบแพทยเพอตรวจรกษาตอไป

91

เรองท 2 อนตรายจากการใชยา

ยาทกชนดมทงคณและโทษ ดงนน เพอหลกเลยงอนตรายจากการใชยาจงควรใชยาอยางระมดระวง

และใชเทาทจาเปนจรงๆ เทานน อนตรายจากการใชยามสาเหตทสาคญ ดงน

1. ผใชยาขาดความรในการใชยา แบงไดเปน

1.1 ใชยาไมถกตอง เชน ไมถกโรค บคคล เวลา วธ ขนาด นอกจากทาใหการใชยาไมไดผลใน

การรกษาแลว ยงกอใหเกดอนตรายจากการใชยาอกดวย

1.2 ถอนหรอหยดยาทนท ยาบางชนดเมอใชไดผลในการรกษาแลวตองคอย ๆ ลดขนาดลงทละ

นอยจนสามารถถอนยาได ถาหยดทนทจะทาใหเกดโรคขางเคยงหรอโรคใหมตามมา ตวอยางเชน ยาเพรดน

โซโลน ยาเดกซาเมธาโซน ถาใชตดตอกนนานๆ แลวหยดยาทนท จะทาใหเกดอาการเบออาหาร คลนไส

อาเจยน ปวดทอง รางกายขาดนาและเกลอ เปนตน

1.3 ใชยารวมกนหลายขนาน การใชยาหลายๆ ชนดรกษาโรคในเวลาเดยวกน บางครงยาอาจเสรม

ฤทธกนเอง ทาใหยาออกฤทธเกนขนาด จนเกดอาการพษถงตายได ในทางตรงกนขาม ยาอาจตานฤทธกนเอง

ทาใหไมไดผลตอการรกษาและเกดดอยา ตวอยางเชน การใชยาปฏชวนะรวมกนระหวางเพนซลลนกบเตตรา

ซยคลน นอกจากน ยาบางอยางอาจเกดผลเสยถาใชรวมกบเครองดม สรา บหร และอาหารบางประเภท ผทใช

ยากดประสาทเปนประจา ถาดมสราดวยจะยงทาใหฤทธการกดประสาทมากขน อาจถงขนสลบและตายได

2. คณภาพยา

แมผใชยาจะมความรในการใชยาไดอยางถกขนาด ถกวธ และถกเวลาแลวกตาม แตถายาทใชไมม

คณภาพในการรกษาจะกอใหเกดอนตรายได สาเหตททาใหยาไมมคณภาพ มดงน

2.1 การเกบ ยาทผลตไดมาตรฐาน แตเกบรกษาไมถกวธจะทาใหยาเสอมคณภาพ เกดผลเสยตอ

ผใช ตวอยางเชน วคซน ตองเกบในตเยน ถาเกบในตธรรมดายาจะเสอมคณภาพ แอสไพรนถาถกความชน แสง

ความรอน จะทาใหเปลยนสภาพเปนกรดซาลซยลก ซงไมไดผลในการรกษาแลวยงกดกระเพาะทะลอกดวย

2.2 การผลต ยาทผลตแลวมคณภาพตากวามาตรฐาน อาจเกดขนเนองจากหลายสาเหต คอใช

วตถดบในการผลตทมคณภาพตา และมวตถอนปนปลอม กระบวนการการผลตไมถกตอง เชน อบยาไมแหง

ทาใหไดยาทเสยเรว ขนรางาย นอกจากน พบวายาหลายชนดมการปะปนของเชอจลนทรย ตารบยาบางชนด

ทใชไมเหมาะสม เปนสตรผสมยาหลาย ๆ ตวในตารบเดยว ทาใหยาตกน เชน คาโอลนจะดดซมนโอมยซน

ไมใหออกฤทธ เปนตน

3. พยาธสภาพของผใชยา และองคประกอบทางพนธกรรม

ผปวยทเปนโรคเกยวกบตบหรอไต จะมความสามารถในการขบถายยาลดลง จงตองระวงการใชยา

มากยงข น นอกจากน องคประกอบทางกรรมพนธ จะทาใหความไวในการตอบสนองตอยาของบคคล

แตกตางกน ตวอยาง คนนโกรขาดเอนไซมทจะทาลายยาไอโซนอาซค ถารบประทานยานในขนาดเทากบคน

เชอชาตอน จะแสดงอาการประสาทอกเสบ นอนไมหลบ เปนตน

92

ดงนน ผใชยาควรศกษาเรองการใชยาใหเขาใจอยางแทจรง และใชยาอยาระมดระวงเทาทจาเปนจรง ๆ

เทานน โดยอยในความดแลของแพทยหรอเภสชกรอยางใกลชด จะชวยขจดสาเหตททาใหเกดอนตรายจากการ

ใชยาไดอยางไรกตาม ผใชยาควรตระหนกถงโทษหรออนตรายจากการใชยาทอาจเกดขนได ดงตอไปน

1. การแพยา (Drug Allergy หรอ Drug Hypersensitivity)

เปนภาวะทรางกายเคยไดรบยาหรอสารทมสตรคลายคลงกบยานนมากอนแลวยาหรอสารนนจะ

กระตนใหรางกายสรางภมค มกนขนเรยกวา “สงตอตาน” (Antibody) โดยใชเวลาประมาณ 7-14 วน เมอ

ไดรบยาหรอสารนนอก จะเกดปฏกรยาไดสารประกอบเชงซอนเปน “สงเรงเรา” (Antigen) ใหรางกายหลง

สารบางอยางทสาคญ เชน ฮสตามน (Histamine) ทาใหเกดอาการแพขน ตวอยาง ผทเคยแพยาเพนซลลน เมอ

รบประทานเพนซลลนซาอกครงหนง จะถกเปลยนแปลงในรางกายเปนกรดเพนซลเลนก ซงทาหนาทเปน

“สงเรงเรา” ใหรางกายหลงฮสตามน ทาใหเกดอาการแพ เปนตน

การแพยาจะมตงแตอาการเลกนอย ปานกลาง จนรนแรงมาก ถงข นเสยชวต ท งน ข นอย กบ

องคประกอบตอไปน

1. ชนดของยา ยาทกระตนใหเกดอาการแพทพบอยเสมอ ไดแก เพนซลลน แอสไพรน ซลโฟนาด

เซรมแกบาดทะยก ยาชาโปรเคน นาเกลอและเลอด เปนตน

2. วธการใชยา การแพยาเกดขนไดจากการใชยาทกแบบ แตการรบประทานเปนวธททาใหแพนอย

ทสด ขณะทการสมผสหรอการใชยาทาจะทาใหเกดอาการแพไดงายทสด สวนการฉด เปนวธการใหยาททา

ใหเกดการแพอยางรวดเรว รนแรง และแกไขไดยาก

3. พนธกรรม การแพยาเปนลกษณะเฉพาะของบคคล คนทมความไวในการถกกระตนใหแพยา

หรอคนทมประวตเคยเปนโรคภมแพ เชน หด หวดเรอรง ลมพษผนคน จะมโอกาสแพยามากกวาคนทวไป

4. การไดรบการกระตนมากอน ผปวยเคยไดรบยาหรอสารกระตนมากอนแลวในอดต โดยจาไมได

หรอไมรตว เมอไดรบยาหรอสารนนอกครง จงเกดอาการแพ ดงเชนในรายทแพเพนซลลนเปนครงแรก โดย

มประวตวาไมเคยไดรบยาทแพมากอนเลย แททจรงแลวผปวยเคยไดรบสารเพนซลลนมากอนแลวในอดต แต

อาจจาไมไดหรอไมรตว เพราะผปวยใชยาทไมทราบวามเพนซลลนอยดวย หรออาจรบประทานอาหารบาง

ชนดทมเชอเพนซลเลยมอยดวย

การปองกนและการแกไข การปองกนมใหเกดอาการแพยาเปนวธทดทสดเพราะถาอาการแพรนแรง

มาก อาจแกไขไมทนการ โดยทวไปการปองกนอาจทาไดดงน

1. งดใชยา ผปวยควรสงเกต จดจา และงดใชยาทเคยแพมากอน นอกจากน ยงควรหลกเลยงการใชยา

ทอยในกลมเดยวกน หรอมสตรโครงสรางใกลเคยงกนดวย

2. ควรระมดระวงการใชยาทมกทาใหเกดอาการแพงายบอยๆ เชน เพนซลลน ซลโฟนาไมด หรอ

ซาลซยเลท เปนตน โดยเฉพาะรายทมประวตหอบหด หวดเรอรง ลมพษ ผนคน แพสารตางๆ หรอแพยา

มาแลว ควรบอกรายละเอยดใหแพทยหรอเภสชกรทราบกอนใชยา

93

3. กรณทจาเปนจะตองใชยาทเคยแพ จะตองอยในความดแลของแพทยอยางใกลชด โดยแพทยจะใช

ยาชนดทแพครงละนอยๆ และใหยาแกแพพรอมกนไปดวยเปนระยะเวลาหนง จนกวารางกายปรบสภาพได

จนไมแพแลว จงจะใหยานนในขนาดปกตได

การแกไขอาการแพยา ควรพจารณาตามสภาพของการแพ ในกรณทมอาการแพเพยงเลกนอย เชน

ผนคน คดจมก ควรหยดใชยา ซงจะชวยใหอาการตางๆ ลดลงและหมดไปภายใน 2-3 ชวโมง สาหรบรายทม

อาการผนคนมากอาจจะใหยาแกแพ (Antihistamine) รวมดวย ถามอาการแพรนแรงมากและเกดขนควรไป

พบแพทยทนททนใด ควรลดการดดซมของยา โดยทาใหอาเจยนหรอใหกนผงถาน (Activated Charcoal) เพอ

ชวยดดซมยา นอกจากน ควรชวยการหายใจโดยใหอะดรนาลนเพอชวยขยายหลอดลมและเพมความดน

โลหต ถามอาการอกเสบ อาจใชยาแกอกเสบประเภทสเตอรอยดชวยบาง

2. ผลขางเคยงของยา (Side Effect)

หมายถง ผลหรออาการอน ๆ ของยาอนเกดขนนอกเหนอจากผลทตองการใชในการรกษา ดงเชน

ยาแกแพมกจะทาใหเกดอาการงวงซมเปนผลขางเคยงของยา หรอเตตราซยคลนใชกบเดก ทาใหเกดผล

ขางเคยง คอฟนเหลองอยางถาวร เปนตน ในกรณทเกดผลขางเคยงของยาขน ควรหยดยาและหลกเลยงการใช

ยานนทนท

3. การดอยา (Drug Resistance)

พบมากทสดมกเนองมาจากการใชยาปฏชวนะไมตรงกบชนดของเชอโรคหรอใชไมถกขนาด

หรอใชในระยะเวลาทไมเพยงพอตอการทาลายเชอโรค ซงเรยกวา การดอยา ดงเชน การดอตอยาเตตราซย

คลน ยาคลอแรมเฟนคอล เปนตน

4. การตดยา (Drug Dependence)

ยาบางชนดถาใชไมถกตองหรอใชตอเนองกนไปชวระยะเวลาหนงจะทาใหตดยาขนานนนได

ดงเชน ฝน มอรฟน บารบทเรต แอมเฟตามน ยากลอมประสาท เปนตน

5. พษของยา (Drug Toxicity)

มกเกดขนเนองจากการใชยาเกดขนาด สาหรบพษหรอผลเสยของยาอาจกลาวโดยสงเขป ไดดงน

1. ยาบางชนดรบประทานแลวเกดอาการไข ทาใหเขาใจผดวาไขเกดจากโรค ในรายเชนนเมอ

หยดยาอาการไขจะหายไปเอง

2. ความผดปกตของเมดเลอดและสวนประกอบของเลอด ยาบางอยาง เชน ยาเฟนลบวตาโซน

คลอแรมเฟนคอล และยารกษาโรคมะเรง จะยบยงการทางานของไขกระดก ทาใหเมดเลอดขาวและเมดเลอด

แดงลดจานวนลงกวาระดบปกต เปนผลใหเกดภาวะโลหตจาง รางกายออนแอ ตดเชอไดงายและรนแรง ยา

บางขนานทใชรกษามาเลเรย เชน ควนน พามาควน และไพรมาควน จะทาใหเมดเลอดแดงสลายตวไดงาย

กวาปกต นอกจากน ยงพบวายาอะมโนพยรนและไดพยโรน มผลตอสวนประกอบของเลอดอยางมาก

3. ความเปนพษตอตบ ถงแมตบจะเปนอวยวะทมสมรรถภาพสงสดในการกาจดยา แตมนกถกกบ

ตวยาในความเขมขนทสง จงอาจเปนอนตรายจากยาดวยเหตนกได ยาบางขนานทอาจเปนอนตรายตอเซลลของ

94

ตบโดยตรง เชน ยาจาพวก Chlorinated hydrocarbons ยาเมดคมกาเนด ยาปฏชวนะจาพวก โพลมกซน และ

วตามนเอ ในขนานสงมากๆ อาจทาใหตบหยอนสมรรถภาพได

4. ความเปนพษตอไต ไตเปนอวยวะทสาคญทสดในการขบถายยาออกจากรางกาย ยาจาพวก

ซลฟาบางขนานอาจตกตะกอนในไต ทาใหไตอกเสบเวลารบประทานยาพวกนจงควรดมนามากๆ นอกจากน

ยงมยาท อาจทาให เกดพษโดยตรงตอไตได เชน ยานโอมยซน เฟนาเซดน กรดบอรก ยาจาพวก

เพนซลลน หรอการใหวตามนดในขนาดสงมากและเปนเวลานาน อาจกอใหเกดพษตอไต ไตหยอน

สมรรถภาพ จนถงขนเสยชวตได

5. ความเปนพษตอเสนประสาทของห ยาบางชนดเปนพษตอเสนประสาทของห ทาใหอาการห

ออ หตง และหหนวกได เชน ยาสเตรปโตมยซน นโอมยซน กานามยซน ควนน และยาจาพวกซาลซยเลท

เปนตน

6. ความเปนพษตอประสาทสวนกลาง ยาบางขนานทาใหมอาการทางสมอง เชน การใชแอมเพตามน

ทาใหสมองถกกระตนจนเกดควรจนนอนไมหลบ ปวดหว กระวนกระวาย อยไมสข และชกได สวนยากด

ประสาทจาพวกบารบทเรต ถาใชไปนาน จะทาใหเกดอาการงวง ซมเศรา จนถงขนอยากฆาตวตาย

7. ความเปนพษตอระบบหวใจและการไหลเวยนเลอด มกเกดจากยากระตนหวใจ ยาแกหอบหด

ไปทาใหหวใจเตนเรวผดปกต

8. ความเปนพษตอกระเพาะอาหาร ยาบางชนด เชน แอสไพรน เฟนลบวตาโซน เพรดโซโลน

อนโดเมธาซน ถารบประทานตอนทองวางและรบประทานบอยๆ จะทาใหกระเพาะอาหารอกเสบและเปน

แผลได

9. ความเปนพษตอทารกในครรภ มยาบางชนดทแมไมควรรบประทานระหวางตงครรภ เชน

ยาธาลโดไมลชวยใหนอนหลบและสงบประสาท ยาฟโนบารบตาลใชรกษาโรคลมชก ยาไดอะซแพมใช

กลอมประสาท และยาแกคลนไสอาเจยน เนองจากอาจเปนอนตรายตอตวมดลกและตอทารกในครรภ เปน

ผลใหเดกทคลอดออกมามความพการ เชน บางรายอาจมอกด ขากด จมกโหว เพดานและรมฝปากแหวง หรอ

บางคนศรษะอาจยบหายไปเปนบางสวน ดงนน แมในระหวางตงครรภควรระมดระวงการใชยาเปนอยางยง

การใชยาผดและการตดยา (Drug Abuse and Drug Dependence)

การใชยาผด หมายถง การใชยาทไมตรงกบโรค บคคล เวลา วธ และขนาด ตลอดจนจดประสงค

ของการใชยานนในการรกษาโรค ดงเชน การใชยาบารบทเรตเพอใหนอนหลบสบาย โดยอยภายใตการดแล

ของแพทย ถอวาเปนการใชยาถกตอง แตถาใชยาบารบทเรตจานวนเดมเพอใหเคลบเคลมเปนสข (Euphoria)

ถอวาเปนการใชยาผด

การตดยา หมายถง การใชยาตดตอกนไปชวระยะเวลาหนง แลวอวยวะของรางกายโดยเฉพาะอยาง

ยงระบบประสาท ไดยอมรบยาขนานนนเขาไวเปนสงหนงทจาเปน สาหรบเมตาบอลซมของอวยวะนน ๆ ซง

95

ถาหากหยดยาหรอไดรบยาไมเพยงพอจะเกดอาการขาดยา หรออาการถอนยา (Abstinence or Withdrawal

Syndrome) ซงแบงไดเปนอาการทางกาย และอาการทางจตใจ

สาเหตททาใหเกดการใชยาผดหรอการตดยา อาจเนองมาจาก

1. ความเชอทวายานนสามารถแกโรคหรอปญหาตางๆ ได

2. สามารถซอยาไดงายจากแหลงตางๆ

3. มความพงพอใจในฤทธของยาททาใหรสกเคลบเคลมเปนสข

4. การทาตามอยางเพอน เพอใหเขากบกลมได หรอเพอใหรสกวาตนเองทนสมย

5. ความเชอทวายานนชวยใหมความสามารถและสตปญญาดขน

6. ความไมพอใจในสภาพหรอสงคมทเปนอย หรอความรสกตอตานวฒนธรรม

7. การหลงเชอคาโฆษณาสรรพคณของยานน

การใชยาผดแบงตามลกษณะการใชโดยสงเขปไดเปน 2 ประการ คอ

1. ใชผดทาง ไมเปนไปเพอการรกษาโรค ดงเชน ใชยาปฏชวนะเสมอนหนงเปนการลดไข ชาวนา

ใชขผงเพนซลลนทาแทนวาสลน เพอกนผวแตก ซงอาจทาใหเกดอาการแพจนถงแกชวตได โดยทวไปแพทย

จะใหนาเกลอและยาบารงเขาเสนตาง ๆ เฉพาะผทปวยเทานน แตผทมสขภาพดกลบนาไปใชอยางกวางขวาง

ซงนอกจากจะไมใหประโยชนแลวยงเปนอนตรายถงชวตได

2. ใชพราเพรอ เปนระยะเวลานานๆ จนตดยา ดงเชน การใชยาลดไขแกปวด ซงมสวนผสมของ

แอสไพรน เฟนาเซตน และหวกาแห เพอรกษาอาการปวดเมอยหรอทาใหจตใจเปนสข ถาใชตดตอกนนาน ๆ ทา

ใหตดยาและสขภาพทรดโทรม นอกจากน การใชยานอนหลบ ยาระงบประสาท ยากลอมประสาท กญชา โคเคน

แอมแฟตามน โบรไมด การสดกวาวสารทาใหเกดประสาทหลอนตดตอกนเปนเวลานานจะทาใหตดยาได

ขอควรระวงในการใชสมนไพร

เม อมความจาเปน หรอความประสงคทจะใชสมนไพรไมวาจะเพอประสงคอยางไรกตาม ให

ระลกอยเสมอวา ถาอยากมสขภาพทด หายจากการเจบปวย สงทจะนาเขาไปสในรางกายเรากควรเปนสงทด

มประโยชนตอรางกายดวย อยาใหความเชอแบบผดๆ มาสงผลเสยกบรางกายเพมขน หลายคนอาจเคยไดยน

ขาวเกยวกบหมอนอย ซงเปนเดกอายเพยง 3 ป 7 เดอน ทเปนขาวในหนาหนงสอพมพเมอป 2529 ทสามารถ

รกษาโรคไดทกชนดใชเพยงกงไมใบไมอะไรกไดแลวแตจะชไป คนเอาไปตมรบประทานดวยความเชอ ซง

ความจรงการเลอกใชสมนไพรจะตองมวธการ และความรทถกตอง การใชจงจะเกดประโยชน

ขอควรระวงในการใชอยางงายๆ และเปนแนวทางในการปฏบตเพอใหเกดความปลอดภยในการ

ใชสมนไพร คอ

- ใชใหถกตน สมนไพรบางชนดอาจมลกษณะคลายกน หรอมชอพองกน การใชผดตนนอกจาก

ไมเกดผลในการรกษาแลวยงอาจเกดพษขนได

96

- ใชใหถกสวน ในแตละสวนของพชสมนไพร เชน ใบ ราก ดอก อาจมสรรพคณไมเหมอนกน

และบางสวนอาจมพษ เชน เมลดของมะกลาตาหนเพยงเมดเดยว ถาเคยวรบประทานอาจตายได ในขณะท

สวนของใบไมเปนพษ

- ใชใหถกขนาด ปรมาณการใชเปนสวนสาคญททาใหเกดพษโดยเฉพาะ ถามการใชในปรมาณท

มากเกนไป หรอถานอยเกนไปกไมเกดผลในการรกษา

- ใชใหถกโรค สมนไพรแตละชนดมสรรพคณไมเหมอนกน เปนโรคอะไรควรใชสมนไพรทม

สรรพคณรกษาโรคนนๆ และสงทควรคานงคอ อาการเจบปวย บางอยางมความรนแรงถงชวตได ถาไมไดรบ

การรกษาทนทวงทในกรณเชนนไมควรใชยาสมนไพร ควรรบการรกษาจากแพทยผเชยวชาญจะเหมาะสม

กวา

การรบประทานยาสมนไพรจากท เตรยมเอง ปญหาทพบบอยคอ ไมทราบขนาดการใชท

เหมาะสมวาจะใชปรมาณเทาใดด ขอแนะนาคอ เรมใชแตนอยกอนแลวคอยปรบปรมาณเพมขนตามความ

เหมาะสมทหลง (มศพทแบบพนบานวา ตามกาลง) ไมควรรบประทานยาตามคนอนเพราะอาจทาใหรบยา

มากเกนควร เพราะแตละคนจะตอบสนองตอยาไมเหมอนกน สาหรบยาทซอจากรานควรอานฉลากวธการใช

อยางละเอยดและใหเขาใจกอนใชทกครง

การหมดอายของยาจากสมนไพรเชนเดยวกนกบยาแผนปจจบน โดยทวไปสมนไพรเมอเกบไว

นานๆ ยอมมการผพง เกดความชน เชอรา หรอมแมลงวนมากดกน ทาใหอยในสภาพทไมเหมาะสมทจะ

นาไปใช และมการเสอมสภาพลงแตการจะกาหนดอายทแนนอนนนทาไดยาก จงควรนบตงแตวนผลตยา

สมนไพรหรอยาจากสมนไพรไมควรใชเมอมอายเกน 2 ป ยกเวนมการผลตหรอเกบบรรจทด และถาพบวาม

เชอรา มกลนหรอสเปลยนไปจากเดมกไมควรใช

ขอสงเกตในการเลอกซอสมนไพร และยาแผนโบราณ

ดงนน ยาแตละชนดทางกฎหมายมขอกาหนดทแตกตางกน ในการเลอกซอหรอเลอกใชจงตองร

ความหมาย และขอกาหนดทางกฎหมายเสยกอน จงจะรวายาชนดใด จะมคณสมบตอยางไร มวธการในการ

สงเกตอยางไร เพอทจะไดบอกไดวายานน ควรทจะใชหรอนาทจะมความปลอดภยตอการใช สงทนาจะร

หรอทาความเขาใจ คอ ความหมายของยาชนดตาง ๆ ดงน

ยาสมนไพร คอ ยาทไดจากพฤกษชาต สตว หรอแรธาต ซงมไดผสมปรงหรอแปรสภาพ

ยาแผนโบราณ คอ ยาทมงหมายใชในการประกอบโรคศลปะแผนโบราณ ซงอยในตาราแผน

โบราณทรฐมนตรประกาศ หรอยาทไดรบอนญาตขนทะเบยนเปนยาแผนโบราณ

หรอใหเขาใจงายๆ คอ ยาทไดจากสมนไพรมาประกอบเปนตารบตามทระบไวในตารายาหรอท

กาหนดใหเปนยาแผนโบราณ ในการประกอบโรคศลปะแผนโบราณนนกาหนดวา ใหใชวธทสบทอดกนมา

แตโบราณโดยไมใชกระบวนการทางวทยาศาสตร เชน การนาสมนไพรมาตมรบประทาน หรอทาเปนผล

ละลายนารบประทาน แตในปจจบนมขอกาหนดเพมเตมใหยาแผนโบราณมการพฒนารปแบบใหสะดวก

97

และทนสมยขนเชนเดยวกบยาแผนปจจบน เชน ทาเปนเมด เมดเคลอบนาตาลหรอแคปซล โดยมขอสงเกตวา

ทแคปซลจะตองระบวา ยาแผนโบราณ

98

เรองท 3 ความเชอเกยวกบการใชยา

ปจจบนแมวาความกาวหนาทางแพทยสมยใหมรวมทงวถชวตทไดรบอทธพลจากตะวนตก จะทาให

คนทวไปเมอเจบปวยมกหนไปพงการรกษาจากบคลากรทางการแพทยซงมงเนนการใชยาแผนปจจบนใน

การรกษาอาการเจบปวยเปนหลก โดยใหความสาคญ ความเชอถอในยาพนบาน ยาแผนโบราณลดนอยลง ทา

ใหภมปญญาพนบานรวมถงตาหรบยาแผนโบราณสญหายไปเปนจานวนมาก นอกจากนนยงขาดความ

ตอเนองในการถายทอดองคความรในการดแลรกษาตนเอง เบองตนดวยวธการและพช ผก สมนไพร ทหาได

งายในทองถน

โดยองคความรทถายทอดจากรนสรนนน ไดผานการวเคราะหและทดลองแลววาไดผลและไมเกด

อนตรายตอสขภาพ อยางไรกตามยงคงมความเชอบางประการเกยวกบการใชยาเพอเสรมสขภาพ และ

สมรรถภาพเฉพาะดาน ซงยงไมไดรบการพสจนดวยกระบวนการทางวทยาศาสตรการแพทย วามสรรพคณ

ตามคาโฆษณา อวดอาง หรอบอกตอ ๆ กน ซงอาจกอใหเกดอนตรายหรอผลขางเคยงหากใชจานวนมากและ

ตอเนองเปนเวลานาน ไดแก ยาดองเหลา ยาฟอกเลอด ยาชงสมนไพร ยาททาจากอวยวะ ซากพชซากสตว

รวมถงยาชดตาง ๆ ทมกมการโฆษณาชวนเชออวดอาง สรรพคณเกนจรง ทาใหคนบางกลมหลงเชอ ซอหามา

รบประทาน ยาบางชนดมราคาแพงเกนปกตโดยอางวาทาจากผลตภณฑทหายาก สรรพคณคลอบจกรวาล

สามารถรกษาไดสารพดโรค ซงสรรพคณทมกกลาวอางเกนจรง อาทเชน

- กนแลวจะเจรญอาหาร ทาใหรบประทานอาหารไดมากขน เชน ยาดองเหลา ยาสมนไพรบางชนด

- กนแลวจะทาใหมกาลง สามารถทางานไดทนนาน

- กนแลวทาใหมพลงทางเพศเพมขน เชน ยาดองเหลา ยาดองอวยวะซากสตว องตนหม ดงเหา ฯลฯ

- กนแลวจะทาใหเลอดลมไหลเวยนด นอนหลบสบาย ผวพรรณผองใส เชน ยาฟอกเลอด ยาสตร

ยาขบระด ฯลฯ

- กนแลวทาใหเปนหนมเปนสาว อวยวะบางสวนใหญขน เชน เขากวาง และกวาวเครอแดง เสรม

ความหนม กวาวเครอขาวเสรมทรวงอก และความสาว เปนตน

- กนแลวจะชวยชะลอความแกหรอความเส อมของอวยวะ เชน รงนกซงทาจากนาลายของนก

นางแอน หฉลามหรอครบของฉลาม หรอโสม ซงสวนใหญมราคาแพงไมคมคากบประโยชนทรางกายไดรบ

จรง ๆ

- กนแลวรกษาอาการปวดเมอย ไขขออกเสบเรอรง เชน ยาชดตาง ๆ ยาแกกระษยไตพการ ซงมก

ผสมสารหน ทเปนอนตรายตอรางกายมาก เพราะผใชอาจมกตดยาตองรบประทานเพมขนจงเกดการสะสม

พษ เมอเกดอนตรายมกมอาการรนแรงยากแกการรกษา

ทงน การใชยาดงกลาวสวนใหญเกดจากความเชอผด ๆ หรอเชอในคาโฆษณาเกนจรง ทแฝงมาดวย

ภยเงยบทกอใหเกดอนตรายตอรางกายหากใชอยางตอเนองและใชในจานวนมาก นอกจากนยงทาใหเสย

คาใชจายคอนขางสง แตไมเกดประโยชนตอรางกายไมมผลในการรกษาอาการตาง ๆ ตามสรรพคณทกลาว

อาง ดงนน กอนจะซอหายาหรอผลตภณฑเสรมสขภาพมาใช ควรศกษาสรรพคณ สวนประกอบ แหลงผลต

99

วนหมดอาย และความนาเชอถอของผผลตโดยพจารณาจากมเลขทะเบยนถกตองหรอไม มตรา อย. หรอม

ใบอนญาตการผลต ใบประกอบโรคศลปะแพทยแผนโบราณ เปนตน

ความเชอและขอควรระวงในการใชยาชด ยาดองเหลา และยาชงสมนไพร

1. ยาชด

ยาชด หมายถง ยาทผขายจดรวมไวใหกบผซอ สาหรบใหกนครงละ 1 ชด รวมกนหมด โดยไมแยก

วาเปนยาชนดใด ควรจะกนเวลาไหน โดยทวไปมกจะมยา ตงแต 3 – 5 เมด หรออาจมากกวาและอาจจดรวม

ไวในซองพลาสตกเลกๆ พมพฉลากบงบอกสรรพคณไวเสรจ

สรรพคณทพมพไวบนซองยาชด มกโออวดเกนความจรง เพอใหขายไดมาก ชอทตงไวจะเปนชอ

ทดงดดความสนใจหรอโออวดสรรพคณ เชน ยาชดกระจายเสน ยาชดประดงขนแผน ยาชดแกไขมาลาเรย

เนองจากผจดยาชดไมมความรเรองยาอยางแทจรง และมกจะมงผลประโยชนเปนสาคญ ดงนน

ผใชยาชดจงมโอกาสไดรบอนตรายจากยาสงมาก

อนตรายจากการใชยาชด

1. ไดรบตวยาซาซอน ทาใหไดรบตวยาเกนขนาด เชน ในยาชดแกปวดเมอย ในยาชดหนงๆ อาจม

ยาแกปวด 2-3 เมด กได ซงยาแกปวดนจะอยในรปแบบตางกน อาจเปนยาคนละสหรอขนาดเมดยาไมเทากน

แตมตวยาแกปวดเหมอนกน การทไดรบยาเกนขนาดทาใหผใชยาไดรบพษจากยาเพมขน

2. ไดรบยาเกนความจาเปน เชน ในยาชดแกหวดจะม ยาแกปวดลดไข ยาปฏชวนะยาลดนามก ยา

ทาใหจมกโลง ยาแกไอ แตจรงๆ แลว ยาปฏชวนะจะใชรกษาไมไดในอาการหวดทเกดจากเชอไวรส และ

อาการหวดของแตละคนไมเหมอนกน ถาไมปวดหวเปนไข ยาแกปวด ลดไขไมจาเปน ไมมอาการไอไมควร

ใชยาแกไอ การรกษาหวด ควรใชบรรเทาเฉพาะอาการทเกดขนเทานนไมจาเปนตองกนยาทกชนดทอยในยาชด

3. ในยาชดมกมยาเสอมคณภาพ หรอยาปลอมผสมอย การเกบรกษายาชดทอยในซองพลาสตก จะ

ไมสามารถกนความชน ความรอน หรอแสงไดดเทากบทอยในขวดทบรษทเดมผลตมา ทาใหยาเสอมคณภาพ

เรว นอกจากนนผจดยาบางชดบางรายตองการกาไรมากจงเอายาปลอมมาขายดวย ซงเปนอนตรายมาก

4. ในยาชดมกใสยาอนตรายมากๆ ลงไปดวย เพอใหอาการของโรคบรรเทาลงอยางรวดเรว เปน

ทพอใจของผซอทงผขายโดยทยาจะไปบรรเทาอาการแตไมไดแกสาเหตของโรคอยางแทจรง อาจทาใหโรค

เปนมากขน

ยาท มอนตรายสงมากและจดอย ในยาชดเกอบทกชนด คอ ยาสเตยรอยด หรอท เรยกวายา

ครอบจกรวาล นยมใสในยาชด เพราะมฤทธบรรเทาอาการไดมากมายหลายอยาง ทาใหอาการของโรคทเลา

ลงเรวแตจะไมรกษาโรคใหหาย ยาสเตยรอยด เชน เพรดนโซโลน เดกซาเมธาโซน ทาใหเกดอนตรายตอผใช

สงมากทาใหเกดอาการบวมนา ความดนโลหตสง หวใจทางานหนก หนาบวม กลมเหมอนพระจนทร ทาให

กระดกพรน เปราะหกงาย กระเพาะอาหารเปนแผล ความตานทานโรคลดลงและทาใหเกดความผดปกตดาน

ประสาทจตใจ

100

5. ผทใชยาชดจะไดยาไมครบขนาดรกษาทพบบอยคอการไดรบยาปฏชวนะเพราะการใชยา

ปฏชวนะตองกนอยางนอย 3-5 วน วนละ 2-4 ครง แลวแตชนดของยา แตผซอยาชดจะกนยาเพยง 3-4 ชด

โดยอาจกนหมดในหนงวน หรอกนวนละชด ซงทาใหไดรบยาไมครบขนาด โรคไมหายและกลบดอยาอก

ดวย

การใชยาชดจงทาใหเสยคณภาพ การใชยาไมถกโรค ทาใหโรคไมหายเปนมากขน ผปวยเสยง

อนตรายจากการใชยาโดยไมจาเปนสนเปลองเงนทองในการรกษา

2. ยาดองเหลา และยาเลอด

หลายคนอาจเคยเหนและเคยรบประทานยาชนดนมาบางแลว แตเดมยากลมนจะใชในกลมสตร

เพอบารงเลอด ระดไมปกต และใชในกลมสตรหลงการคลอดบตร เพอใชแทนการอยไฟ สวนประกอบของ

ตวยาจะมสมนไพรทมรสเผดรอนหลายชนด เชน รากเจตมลเพลงแดง กระเทยม พรกไทย เทยนขาว เปลอก

อบเชยเทศ ขง และสวนผสมอนๆ แลวแตชนดของตารบ มขายทงทเปนชนสวนสมนไพรและทผลตสาเรจรป

เปนยาผงและยานาขาย สวนใหญยาในกลมนยากทจะระบถงสรรพคณทแทจรง เนองจากยงขาดขอมล ผล

ของการทดลองทางคลนกเทาททราบมเพยงสวนประกอบของตวยาซงสวนใหญเปนสารนามนหอมระเหย

และสารเผดรอนหลายชนด เมอรบประทานเขาสรางกายจะรสกรอน กระตนการไหลเวยนโลหต สมนไพร

หลายชนดในตารบ เชน เจตมลเพลงแดง และกระเทยม มรายงานวาสามารถกระตนการบบตวของกลามเนอ

มดลก และมรายงานการทดลองในหนเพศเมย เมอไดรบยาจะทาใหลดการตงครรภได จงเปนขอทควรระวง

ในผท ตงครรภไมควรรบประทานยากลมนอาจทาใหแทงได และหลายตารบจะมการดองเหลาดวย เมอ

รบประทานทาใหเจรญอาหารและอวนขน การอวนมกเกดจากแอลกอฮอล (เหลา) ทไปลดการสรางพลงงาน

ทเกดจากกรดไขมน (Fatty acid) จงมการสะสมของไขมนในรางกาย และอาจเกดตบแขงไดถารบประทานใน

ปรมาณมาก ๆ และตดตอกนทกวน นอกจากนการดมเหลาอาจทาใหเดกทารกทอยในครรภเกดการพการได

ในเรองยาเลอดนอาจมความเชอและใชกนผดๆ คอการนายาเลอดสมนไพรไปใชเปนยาทาแทง ซงเปนสงท

ไมควรอยางยงโดยเฉพาะเมอการตงครรภเกน 1 เดอน เนองจากไมคอยไดผล และผลจากการกระตน การบบ

ตวและระคายเคองตอผนงมดลกทเกดจากการใหยาอาจทาใหเกดการทาลายของเยอบผนงมดลกบางสวนเปน

เหตใหทารกเกดมาพการได

3. ยาชงสมนไพร

การใชยาสมนไพรเปนทนยมกนในหลายประเทศ ทงทางประเทศยโรปและเอเชยในประเทศไทย

ปจจบนพบมาก มการเพมจานวนชนดของสมนไพรมาทาเปนยาชงมากขน เชน ยาชงดอกคาฝอย หญา

หนวดแมว หญาดอกขาว

ขอดของยาชงคอ มกจะใชสมนไพรเดยวๆ เพยงชนดเดยว เมอใชกนแลวเกดอาการอนไมพง

ประสงคอยางไรกตามสามารถรวาเกดจากสมนไพรชนดใดตางกบตารายาผสมทเราไมสามารถรไดเลย ใน

ตางประเทศมรายงานเรองความเปนพษทเกดจากยาชงสมนไพรทมขายในทองตลาดกนมาก และเกดไดหลาย

อาการ

101

สาหรบประเทศไทยรายงานดานนยงไมพบมากนก เนองจากสวนใหญมการเลอกใชสมนไพรท

คอนขางปลอดภย แตทควรระวงมชาสมนไพรทมสวนผสมของใบหรอฝกมะขามแขก ใชประโยชนเปนยา

ระบายทอง บางยหอระบเปนยาลดความอวนหรอรบประทานแลวจะทาใหหนเพรยวขน อาการทเกดคอ

สาเหตจากมะขามแขกซงเปนสารกลมแอนทราควโนน (Antharquinone) จะไปกระตนการบบตวของสาไสใหญ

ทาใหเกดการขบถาย การรบประทานบอยๆ จะทาใหรางกายไดรบการกระตนจนเคยชน เมอหยดรบประทาน

รางกายจงไมสามารถขบถายไดเองตามปกต มอาการทองผกตองกลบมาใชยาระบายอกเรอย ๆ จงไมควรใช

ยาชนดนตดตอกนนานๆ และหากจาเปนควรเลอกยาทไปเพมปรมาณกากและชวยหลอลนอจจาระโดยไมดด

ซมเขาสรางกาย เชน สารสกดจากหวบกจะปลอดภยกวา แตการรบประทานตดตอกนนาน ๆ อาจทาให

รางกายไดรบไขมนนอยกวาความตองการกได เพราะรางกายเราตองการไขมนตอการดารงชพดวย

สารกลม แอนทราควโนน

102

บทท 7

ผลกระทบจากสารเสพตด

สาระระสาคญ

มความร ความเขาใจ สามารถวเคราะหปญหา สาเหตและผลกระทบจากการแพรระบาดของสารเสพ

ตดได มสวนรวมในการปองกนสงเสพตดในชมชน และเผยแพรความรดานกฎหมายทเกยวของกบสารเสพ

ตดแกผอนได

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. วเคราะหปญหาสาเหต และผลกระทบจากการแพรระบาดของสารเสพตดได

2. ปฏบตตนในการหลกเลยงและมความรวมมอในการปองกนสงเสพตดในชมชน

3. เผยแพรความรดานกฎหมายทเกยวของกบสงเสพตดแกผอนได

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 ปญหาการแพรระบาดของสารเสพตดในปจจบน

เรองท 2 แนวทางการปองกนการแพรระบาดของสารเสพตด

เรองท 3 กฎหมายทเกยวของกบสารเสพตด

103

เรองท 1 ปญหาการแพรระบาดของสารเสพตดในปจจบน

ปจจบนปญหาการแพรระบาดของสารเสพตดนบวารนแรงมากยงขน โดยเฉพาะในกลมเดกและ

เยาวชน จากสถตของกระทรวงสาธารณสขพบวา จานวนผเสพและผตดยาเสพตดในกลมเดกนกเรยนเพม

มากขนจนหนาเปนหวง ซงการทเดกวยเรยนมการเสพตดยอมสงผลกระทบตอสขภาพ สตปญญาและสมาธ

ในการเรยนรทาใหคณภาพประชากรลดลง เปนปญหาตอการพฒนาประเทศ และการแขงขนในระดบโลก

ตอไปในอนาคต

ทงนจงควรปองกนและแกปญหาอยางเรงดวนทงในครอบครว โรงเรยน ชมชน และประเทศ

ปจจบนมสงเสพตดอยมากมายหลายประเภท ซงออกฤทธตอรางกายในลกษณะตางๆ กนแบงไดเปน

3 ประเภท ดงน

1. ประเภทออกฤทธกดประสาท สงเสพตดประเภทนจะทาใหสมองอยในสภาวะมนงง มการงวง

ซม ไดแก ฝน มอรฟน เฮโรอน และจาพวกยานอนหลบ ยากลอมประสาท เชน เหลาแหง เปนตน

2. ประเภทออกฤทธกระตนประสาท สงเสพตดประเภทนจะทาใหเกดตนเตน ประสาทถกกระตน

ไมใหมอาการงวงหรอหลบใน เชน ยาบา ยาขยน โคเคน ยามาแอมเฟตามน กาแฟและสารคาเฟอน บหร

กระทอม และยาลดความอวน

3. ประเภทออกฤทธหลอนประสาท สงเสพตดประเภทนจะทาใหเกดประสาทหลอน ภาพลวงตา ห

แวว หวาดกลวโดยไมมสาเหต อาจทาอนตรายตอตนเองและผอน เชน แอล เอส ด กวาวซเมนต กญชา ไอ

ระเหยของเบนซน ทนเนอร กวาวตาง ๆ ฯลฯ

นอกจากน ปจจบนไดมการปรบเปลยนรปแบบของสารเสพตดออกมามากมาย ทงรทเปนเมด เปน

นา และผสมในเครองดม ขนม หรออาหารประเภทตางๆ ซงยากทจะตดตามตรวจสอบ จงนบวาเปนอนตราย

ตอเดก และเยาวชนเปนอยางยง

1.1 สาเหตของการตดสารเสพตด

ปญหาการตดสารเสพตดมสาเหตจากสามปจจยตอไปน

1. ปจจยภายในตวบคคล ไดแก

วยของบคคล มกพบวา ผเสพยาสวนใหญจะเรมตนในชวงอายเขาสวยรน กาลงอยในวย

คะนอง อยากลอง อยากรอยากเหนในสงทแปลกใหม

- ความร เจตคต และความคดเกยวกบสารเสพตด ความรนแรง เชน เชอวาการใชกาลง

หรอใชคาพดรนแรงทาใหคนอนเชอฟงทาตาม การตลกทาใหลกไดด ผมศกดศรใครมาหยามตองตอสกนให

แพชนะ ฯลฯ

- ขาดทกษะทจาเปนในการอยรวมกบผอน เชน ทกษะการสอสาร การจดการกบอารมณ

และความเครยด การจดการกบความโกรธ การแสดงออกทเหมาะสม เปนตน

- การใชยาเสพตดและเครองดมแอลกอฮอล ทาใหคนขาดสตยบยง ควบคมตวเองไมได

104

- เคยเหนการกระทารนแรงหรอเคยเหนเหยอกระทารนแรง

หาอาวธไดงาย เชน มปนอยในบาน เมอเกดอารมณโกรธทาใหกอความรนแรงไดงาย

2. ปจจยจากการเลยงดของครอบครว

- ขาดความรกความเขาใจและการสนบสนนจากครอบครว เชน เมอมปญหาขาดผใหญ

คอยดแลใหคาแนะนาชวยเหลอ

- เตบโตในบานทใชความรนแรง ทาใหเหนแบบอยาง และคดวาความรนแรงเปนเรอง

ปกตในสงคม

- การถกลงโทษและเปนเดกทเคยถกทาราย

- มพอแมหรอพนองทมพฤตกรรมเกยวของกบอาชญากรรม

3. ปจจยจากสภาพแวดลอม

- ความไมเทาเทยมกนทางสงคม เศรษฐกจ สงคมเมองและความแออดทาใหคนแขงขน

สง และเกดความเครยด

- การเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางรวดเรว และมการวางงานสงในกลมประชากรอาย

นอย

- อทธพลจากสอ เชน ภาพยนตร โทรทศน หนงสอพมพ ทแสดงภาพความรนแรงตางๆ

- มาตรฐานทางสงคมทสนบสนนพฤตกรรมความรนแรง เชน การทคนมพฤตกรรม

ความรนแรงไมไดรบการลงโทษ ความรนแรงเปนเรองปกตในสงคม

- หาอาวธไดงาย

1.2 โทษ ภย และผลกระทบของสารเสพตด

โทษและภยอนเกดจากการใชสารเสพตด นอกจากจะมผลโดยตรง กอใหเกดตอรางกายและ

จตใจของผเสพเองแลว ยงกอใหเกดกระทบตอระบบครอบครว ระบบสงคม และประเทศชาต ดงน

1. โทษและภยตอตวผเสพ ฤทธของสารเสพตดจะมผลตอระบบประสาทและระบบอวยวะตางๆ

ของรางกาย ตลอดจนจตใจของผทเสพเสมอ ดงนนจะพบวา สขภาพรางกายของผทเสพยาจะทรดโทรมทง

รายกายและจตใจ เชน มรปรางผอม ซบซด ผวคลา ไมมแรง ออนเพลยงาย สมองเสอมและความจาสบสน

เปนโรคตดเชออนๆ ไดงาย เชน โรคตบอกเสบ ไตอกเสบ โรคระบบทางเดนหายใจ โรคหวใจ โรคมะเรง ภม

ตานทานในรางกายจะลดลง มสภาวะทางจตใจไมปกต สภาพจตใจเสอมลง อารมณแปรปรวนงาย ซมเศรา

วตกกงวล ความรสกฟงซาน ซงจากผลรายทเกดขนดงกลาว จะผลกดนใหผ เสพยาเสพตดเปนบคคลทไร

สมรรถภาพทงรางกายและจตใจในการดาเนนชวตในสงคม ขาดความเชอมน สญเสยบคลกภาพ ไมสนใจ

ตนเอง ไมสนใจการงานหรอการเรยน และผเสพบางรายอาจประสบอบตเหตถงขนพการ เชน พลดตกจากท

สงขณะทางาน หกลม อนเนองมาจากฤทธของยาเสพตดทมผลตอระบบประสาทและสมอง

105

2. โทษและภยตอครอบครว การตดสารเสพตดนอกจากจะทาใหเสอมเสยชอเสยงของตนเอง

และครอบครวแลว ยงทาใหผ เสพกลายเปนบคคลท ขาดความรบผดชอบตอครอบครวไมหวงใยดแล

ครอบครว ทาใหครอบครวขาดความอบอน ตองสญเสยเศรษฐกจและรายไดของครอบครว เนองจากตองนา

เงนมาซอสารเสพตด บางรายอาจตองสญเสยเงนจานวนไมนอยเพอรกษาตนเองจากโรครายแรงตาง ๆ อน

เกดจากการใชสารเสพตด กลายเปนภาระของครอบครวในทสด อกทงนาไปสปญหาครอบครว เกดการ

ทะเลาะววาทกนบอยๆ เกดความแตกแยกภายในครอบครว เปนตน

3. โทษและภยตอสงคมและเศรษฐกจ ผ ทเสพสารเสพตดนอกจากจะเปนผทมความรสกวา

ตนเองดอยโอกาสทางสงคมแลว ยงอาจมความคดหรอพฤตกรรมทนาไปสปญหาสงคมสวนรวมได เชน

กอใหเกดปญหาอาชญากรรม เชน ปลน จ ทารายรางกายผอนเพอชงทรพย ปญหาอบตเหต เชน รถชน หรอ

ตกจากทสง และปญหาโรคเอดส เปนตน นบวาเปนการสญเสยทรพยากรบคคลอนมคา ตลอดจนทรพยสน

ของตนเองและสวนรวมอยางไรประโยชน ทาใหเปนภาระของสงคม สวนรวม ในการจดสรรบคลากร

แรงงาน และงบประมาณในการปราบปรามและบาบดรกษาผตดสารเสพตดในทสด

4. โทษและภยตอประเทศชาต ผทเสพสารเสพตดและตกเปนทาสของสารเสพตดอาจกลาวไดวา

เปนผทบอนทาลายเศรษฐกจและความมนคงของชาต เนองจากผทเสพสารเสพตดทาใหรฐบาลตองสญเสย

กาลงคมและงบประมาณแผนดนจานวนมหาศาล เพอใชจายในการปราบปรามและบาบดรกษาผตดสารเสพ

ตด ทาใหตองสญเสยทรพยากรบคคลอนมคา เกดความไมสงบสขของบานเมอง ทาใหเศรษฐกจทรด บน

ทอนความมนคงของประเทศชาต ตองสญเสยกาลงสาคญของชาตอยางนาเสยดาย โดยเฉพาะถาผทเสพสาร

เสพตดเปนเยาวชน

106

เรองท 2 แนวทางการปองกนการแพรระบาดของสารเสพตด

ปญหายาเสพตดเกดขนไดเพราะมสถานการณสองอยางประกอบกนคอ มผตองการใชยาอยในสงคม

(Demand) กบมยาเพอตอบสนองความตองการของผใช (Supply) ซงองคประกอบทงสองน ตางฝายตางสงเสรม

สนบสนนซงกนและกนแบบลกโซ ดงนนการแกไขปญหายาเสพตด จงตองดาเนนการกบองคประกอบทง

สองอยางไปพรอมๆ กน คอจะตองลดปรมาณความตองการยาเสพตดลง ในขณะเดยวกนกจะตองลดปรมาณ

ของยาเสพตดในตลาดดวย ในทางปฏบตระหวางมาตรการสองอยางนดเหมอนวามาตรการลดความตองการ

จะไดรบความสนใจนอยกวา เพราะคนสวนใหญจะนกถงการลดปรมาณยาในตลาดเสยมากกวา

ปญหายาเสพตด คอ ปญหาทเกดจากการใชยาเสพตดหรอใชยาในทางทผดซงเปนปญหาพฤตกรรม

ของมนษยอนเนองมาจากความคาดหวงทจะไดรบประโยชนจากฤทธของยาหรอจากความคดทจะอาศยฤทธ

ยาเปนทพงในสถานการณตางๆ องคประกอบสาคญของปญหาคอ ยากบคนเปนองคประกอบหลก โดยม

แรงจงใจใหใชยากบโอกาสทเออตอการใชยาเปนองคประกอบเสรมถาองคประกอบอยางใดอยางหนงขาด

ไปปญหาเสพตดจะไมเกดขน มแตคนแตไมมยา หรอมแตยาแตไมมคนใชยา ปญหาไมเกด หรอมคนมยาแต

ไมมแรงจงใจใหคนเอายามาใช ปญหาไมเกด หรอแมจะมแรงจงใจใหใชยา มคนทอยากใชยา และมยาใหใช

แตไมมโอกาสจะใช เชนสถานทไมเหมาะสม ไมมอปกรณ มตารวจตรวจตราเขมงวด หรออยในสายตาพอ

แม ครอาจารยการใชยาจะเกดขนไมได ปญหายาเสพตดไมเกด

ดงนนการปองกนปญหายาเสพตดจงไดแกการปองกนพฤตกรรมการใชยาของมนษยทเกดจากการ

คดพงยาและหวงผลจากฤทธยานนเอง ซงบคคลในขายทตองปองกนไมใหทาพฤตกรรมใชยาเสพตดอาจแบง

ออกเปน 3 กลมดวยกนคอ

1. กลมทยงไมเคยใชยาและยงไมเรมใชยา

2. กลมทเคยใชยาซงจาแนกออกไดเปนพวกทเคยลองใชแลวเลก พวกทใชเปนครงคราว

พวกทใชบอยๆ เปนประจาแตยงไมถงขนตดยา และพวกตดยาใชยาแลว

3. กลมทใชยาเปนประจาหรอตดยาทผานการบาบดรกษาและเลกใชยาตดยามาแลว

เนองจากบคคลทงสามกลมทกลาวมานมโอกาสทจะเปนผใชยา และตดยาในอนาคตได เชนเดยวกน

กจกรรมของขายงานปองกนจงจาเปนตองครอบคลมบคคลทงสามกลม โดยทผดาเนนงานปองกน เปาหมาย

แตละกลมจะตองกาหนดมาตรการและวธการใชแตกตางกนออกไป เพอใหเหมาะสมกบลกษณะเฉพาะของ

เปาหมายแตละกลม

ลกษณะงานดานปองกน (Prevention) จงม 3 ระดบดวยกนคอ

การปองกนขนพนฐาน (Primary Prevention)

การปองกนขนทสอง (Secondary Prevention)

การปองกนขนทสาม (Tertiary Prevention)

107

1. การปองกนขนพนฐาน (Primary Prevention)

การปองกนพนฐานหรอบางคนเรยกวาการปองกนเบองตน หมายถง การดาเนนการใด ๆ

เพอสรางภมคมกนใหเยาวชนปดประตทจะนาไปสการใชยาเสพตดอยางถาวร ใหเยาวชนตดสนใจดวยตนเอง

ทจะไมใชยาเสพตด ไมคดจะเสยงทดลอง เปนการมงปองกนคนสวนใหญของแผนดนไมใหเขาไปหายาเสพ

ตด เปนการปองกนอยางถาวร

งานปองกนขนพนฐานจงนบเปนงานทมความสาคญทสด และเปนกญแจสาคญนาไปส

ความสาเรจของการปองกนและแกไขปญหายาเสพตดของชาต แตในขณะเดยวกนเปนงานท มความ

สลบซบซอนทาไดยาก เพราะเปนงานทเกยวของกบการวางรากฐานใหกบคนสวนใหญของประเทศ ซงตอง

เรมปลกฝงตงแตยงเยาววยตอเนองกนไปจนพนวยเรยน โดยอาศยความรวมมอจากหลายฝายใหชวยกนทา

2. การปองกนขนทสอง (Secondary Prevention)

การปองกนขนทสองนใชกนในความหมายทแบงเปน 2 นย นยหนงหมายถง การปองกน

โดยทางออม ซงหมายถงการกระทาใดๆ ทเปนการขดขวางไมใหยาเขาไปสคน โดยมจดมองทเรมจากตวยา

เสพตดทเปนปญหาหลก ซงตรงกนขามกบการปองกนขนพนฐานทมงปองกนไมใหคนเขาไปหายา ดวยการ

มองภาพทคนเปนจดตงตน

ดงนนการปองกนขนทสองตามความหมายนจงครอบคลมถงงานเกยวกบการปราบปรามยด

อายด เผาทาลายยาเสพตด การสกดกน การตรวจเขม การตรวจปสสาวะหาสารเสพตด การสงเจาหนาท

ตารวจเขาไปประจาทาการสอดแนมในโรงเรยน รวมถงมาตรการตรวจจบจาแนกเพอแยกผใชยาเสพตดไป

รบการบาบดรกษาฟนฟ หรอปองกนไมใหผตดยาสามารถเผยแพรยาเสพตดไปสผไมใชเสพตดดวย

สวนอกนยหนงเปนความหมายทมกใชกนในวงการของผมอาชพแนะแนว ในความหมาย

ของการดาเนนการชวยเหลอใหผทเคยลองใชยาเสพตด หรอผทใชยาเสพตดชนดใดชนดหนงเปนครงคราว

หรอใชบอยๆ แตยงไมตดยา ใหปรบเปลยนพฤตกรรมเลกใช เลกเกยวของกบยาเสพตดชนดนนๆ เปน

มาตรการแยกคนออกจากยา หรอดงคนตดยาออกจากยาเสพตดดวยมาตรการแนะแนวใหคาปรกษาและจต

เวชบาบด เปนการปองกนทเนนการสกดกนเพอหยดยงพฤตกรรมการใชยาเสพตดของกลมผทใชยาเสพตด

หรอมประสบการณเกยวของกบยาเสพตดมาแลว

3. การปองกนขนทสาม (Tertiary Prevention)

การปองกนขนทสามคอการปองกนการตดซา (Relapse) เปนมาตรการทใชสาหรบผตดยา

เสพตดทไดรบการบาบดรกษาดวยการถอนพษยาแลวไมใหกลบไปตดยาซาใหมอก เปนมาตรการเสรมท

สนบสนนมาตรการทางการแพทย เพอใหผปวยทไดรบการรกษาใหหายขาดจากยาแลวอยอยางปลอดภยจาก

ยาเสพตดไดยาวนานขนกอนทจะหวนกลบไปตดยาอก

การปองการขนทสามจะอาศยมาตรการทกชนดทมงใหผตดยาหายจากอาการตดยาทางจต

ดวยมาตรการฟนฟจตใจ (Rehabilitation) ดวยวธจตเวชบาบด (Psychological therapy) การใหคาปรกษา

(Social counseling) กลมบาบด (Group therapy) และนนทนาการบาบด (Recreational therapy) เปนตน

108

การปองกนผตดยาเสพตดทบาบดแลวไมใหกลบไปตดยาใหมอกถอเปนสวนหนงของงาน

ดานการปองกนทมงลดความตองการยาลงดวยการสกดกนไมใหกลบไปใชยาอกซงจะเปนการปองกนไมให

พวกเขานายาไปเผยแพรตอใหคนอนไดดวย

โดยสรปแลว การปองกนขนพนฐาน นนเปนการปองกนมใหมการทดลองใชยา การใชยา

ในทางทผดหรอมใหมผเสพตดรายใหมๆ เกดขน การปองกนขนทสองเปนการเรงรบนาผทตดยาแลวไป

บาบดรกษา และการทจะทาการปองกนการเสพตดไดอยางมประสทธภาพนนจาเปนตองมความเขาใจใน

สาเหตและองคประกอบของปญหาการเสพตดเสยกอน องคประกอบททาใหเกดการตดยานน ไดแก คน ยา

และปจจยทเอออานวยใหมการตดยา การวางแผนแกไขและปองกน จงจาตองศกษาหาสาเหตเฉพาะและให

การปองกนใหตรงกบสาเหตหลก ดงนนการปองกนการเสพตดทเจาะจงถงสาเหตนน มแนวทาง 3 แนวทาง

ไดแก

1. การปองกนในวงกวาง เปนการปองกนโดยเนนเปาหมายทสงคมโดยทวไปมงสรางสงคม

ใหตระหนกถงพษและภยของยา ลดความตองการของสงคม และลดการตอบสนองของยาเสพตด ซงการ

ดาเนนงานมหลายรปแบบ เชน การพฒนาสขภาพ การสรางเสรมศลธรรม การใชกฎหมาย การพฒนาสงคม

ฯลฯ กลวธของการปองกนในแนวกวาง ไดแก

1.1 การใหการศกษา ในการถายทอดความร เพ อให เกดการเรยนร ทกษะและ

ประสบการณในการสรางคณภาพชวตและการไมพงพายาเสพตด โดยเนนถงการพฒนาตนเองและจตใจใหม

ความเชอมนวาตนเองมคณคา สรางสขนสย และฝกทกษะในการประกอบอาชพ

1.2 การใหขอมลและขาวสาร เปนการใหขอมลและขาวสารทถกตองของปญหายาเสพ

ตด เพอใหชมชนไดวเคราะห เลอกขอมลและตดสนใจดวยตนเองในการนาไปใชใหเกดประโยชนตอตนเอง

1.3 การจดกจกรรมทางเลอก ดวยการสงเสรมและสนบสนนใหเกดกจกรรมตาง ๆ ท

เหมาะสมกบพนฐานของบคคลและชมชนเพอเปนทางเลอกในการใชเวลาชวยเบยงเบนความสนใจจาก

พฤตกรรมทไมเหมาะสมและเปนการชวยพฒนาทงรางกายและจตใจ

2. การปองกนในวงแคบ มงเนนเฉพาะบคคลบางกลม หรอชมชนบางแหงทเสยงตอปญหา

การเสพตด กลวธในการดาเนนงาน การปองกนในวงแคบ ไดแก

2.1 การฝกอบรม เปนการฝกอบรมแกกลมแกนนาและกลมประชาชนใหมความรดาน

การปองกนการเสพตด การใชยาในทางทถก โดยมจดประสงคใหกลมแกนนาประยกตความรนนไปปฏบต

ในชมชนใหสอดคลองกบสภาพของทองถน สวนกลมประชาชนนนใหมความรและมพฤตกรรมตอตานการ

เสพตดโดยตรง

2.2 การรณรงค เปนการเผยแพรขาวสารโดยการระดมสอตาง ๆ ภายใตขอบเขตทกาหนด

ไว ใหประชาชนเกดการตนตว ตระหนกถงปญหาและเขามามสวนรวมในการแกปญหา

2.3 การปฏบตการทางสงคม เปนวธการทหวงผลของการเปลยนแปลงอยางรวดเรว เชน

ขจดแหลงมวสม กวาดลางแหลงผลต ฯลฯ

109

3. การปองกนกรณพเศษ เปนการปองกนทเนนในวงแคบทสด โดยเปาหมายอยทผคา ผตด

ยาเสพตด หรอผท มความเสยงสง และครอบครว เชน บคคลทกาลงเผชญกบปญหาของตนเอง บคคลท

ครอบครวแตกแยก ผตดยาทผานการถอนพษยามาแลว กลวธในการปองกนในกรณพเศษน ไดแก

3.1 การวเคราะหปญหา เพอใหผตดยาไดทราบเกยวกบพฤตกรรมและปญหาของตนใน

การตดยา

3.2 การใหคาปรกษาแนะนา เปนการใหแนวทางปฏบตสาหรบเลอกปฏบตในกรณทเกด

ปญหาเพอหลกเลยงการใชยาเสพตด

3.3 การใหคาปรกษาแกครอบครว เพอลดความกดดนในครอบครวลงและใหแนวปฏบต

แกครอบครวของผตดยาเสพตดหรอผทมความเสยงสงเพอลดปญหาของตนเอง

3.4 การใหสขศกษา เปนการใหความรเรองยาและสขภาพอยางถกตอง เพอปองกนการ

กลบไปใชยาในทางทผดอก

3.5 การใหกาลงใจ เพอเพ มกาลงใจใหแกผ ตดยาในขณะทกาลงเผชญปญหาทอาจ

นาไปใชในทางทผดอก

3.6 การฝกอาชพ เพอเปนแนวทางในการดารงชวตตามความสามารถและความถนดของ

ตนเปนการลดความกดดนดานเศรษฐกจ และใชเวลาวางใหเปนประโยชน

กลวธทกอยางสามารถนาไปปฏบตพรอมๆ กนไดหลายกลวธไมวาจะเปนการปองกนใน

ระดบไหน หรอมวตถประสงคเพอปองกนมใหเกดการใชยาในทางทผด หรอปองกนการตดซาซงเปนหวใจ

สาคญของการปองกนและแกปญหาการตดสารเสพตด ทกฝายทเกยวของควรเขามามสวนรวมดาเนนการ

อยางจรงจง

110

เรองท 3 กฎหมายทเกยวของกบสารเสพตด

“ยาเสพตดเปนภยตอชวต เปนพษตอสงคม” เปนคากลาวทแสดงถงภาพของยาเสพตดเปนอยางด

ในปจจบนปญหาเรองยาเสพตดเปนปญหาททกชาตใหความสาคญเปนอยางมากในการปองกนและ

ปราบปรามและถอวาเปนความผดสากลซงแตละชาตสามารถจบกมและลงโทษผกระทาความผดเกยวกบยา

เสพตดไดทนท

กฎหมายเกยวกบยาเสพตดไดใหความหมายของคาวายาเสพตดไวดงน “สารเคมหรอวตถชนดใดๆ

ซงเมอเสพเขาสรางกายไมวาจะโดยรบประทาน ดม สบ ฉด หรอดวยประการใดๆ แลวทาใหเกดผลตอรางกาย

และจตใจในลกษณะสาคญ เชน ตองเพมขนาดการเสพขนเปนลาดบ มอาการถอนยาเมอขาดยา มความ

ตองการเสพทงทางรางกายและจตใจอยางรนแรงตลอดเวลา และสขภาพโดยทวไปจะทรดโทรมลง กบให

รวมถงพชหรอสวนของพชทเปนหรอใหผลผลตเปนยาเสพตดใหโทษ หรออาจใชผลตเปนยาเสพตดใหโทษ

และสารเคมทใชในการผลตยาเสพตดใหโทษดวย” จากความหมายของยาเสพตดทาใหทราบวาอะไรบางท

เขาลกษณะของยาเสพตด พชอาจเปนยาเสพตดได ถาเสพแลวเกดผลตอรางกายและจตใจจนขาดไมได มใช

เฉพาะแตเฮโรอน ซงเปนสงสงเคราะหเทานนทเปนยาเสพตดใหโทษ

ประเภทของยาเสพตดและบทลงโทษตามกฎหมาย

ตามกฎหมายไดแบง ประเภทของยาเสพตดใหโทษแบงออกเปน 5 ประเภท

ประเภท 1 ยาเสพตดใหโทษชนดรายแรง เชน เฮโรอน ฝน

หามมใหผใด ผลต จาหนาย นาเขา สงออก หรอมไวในครอบครองซงยาเสพตดใหโทษประเภท 1

เวนแตเพอประโยชนทางราชการตามท รมต.ฯ อนญาตเปนหนงสอเฉพาะราย ผฝาฝนระวางโทษตงแต 1 ป

ถงประหารชวต แลวแตจานวนยาเสพตดทจาหนายหรอมไวในครอบครอง

ประเภท 2 ยาเสพตดใหโทษทวไป เชน มอรฟน

กฎหมายหามมใหผใดผลต นาเขา หรอสงออกซงยาเสพตดใหโทษประเภท 2 แตสามารถจาหนาย

หรอมไวในครอบครองไดเมอไดรบอนญาตจากเลขาธการคณะกรรมการอาหารและยาหรอผ ซงไดรบ

มอบหมายหรอสาธารณสขจงหวด สาหรบการมไวในครอบครองทไมเกนจานวนทจาเปนสาหรบใชรกษา

โรคเฉพาะตว โดยมหนงสอรบรองของผประกอบวชาชพเวชกรรมไมตองขออนญาต ผฝาฝนระวางโทษ

จาคกไมเกน 5 ป ถงจาคกตลอดชวตแลวแตความหนกเบาของความผด

ประเภท 3 ยาเสพตดใหโทษทมยาเสพตดประเภท 2 เปนสวนผสมอยดวย เชน ยาแกไอผสมโคเคอน

กฎหมายหามมใหผใดผลต นาเขา หรอสงออกซงยาเสพตดใหโทษประเภท 3 เวนแตไดรบอนญาต

ซงตองเปนรานคาทไดรบอนญาตใหผลต ขายนาหรอสงเขาในราชอาณาจกรประเภทยาแผนปจจบนและม

เภสชกรประจาตลอดเวลาทเปดทาการ ผฝาฝนระวางโทษจาคกไมเกน 1 ป ถงจาคกไมเกน 3 ป

111

ประเภท 4 สารเคมทใชในการผลตยาเสพตดใหโทษประเภท 1 หรอประเภท 2

กฎหมายหามมใหผใดผลต นาเขา หรอสงออกหรอมไวในครอบครองซงยาเสพตดใหโทษประเภท

4 เวนแตรฐมนตรอนญาต ผฝาฝนระวางโทษจาคกตงแต 1 ป – 10 ป

ประเภท 5 ยาเสพตดใหโทษทมไดเขาอยในประเภท 1 ถงประเภท 4 เชน กญชา พชกระทอม

กฎหมายมใหผใดผลต จาหนาย นาเขา สงออก หรอมไวในครอบครองซงยาเสพตดใหโทษประเภท

5 เวนแตรฐมนตรอนญาต ผฝาฝนระวางโทษจาคกตงแต 2 ป – 15 ป

บทลงโทษเกยวกบสารระเหย

ตามพระราชกาหนดปองกนการใชสารระเหย พ.ศ. 2533 กาหนด มาตรการควบคมไมใหนาสาร

ระเหยมาใชในทางทผดไวหลายประการและกาหนดใหผฝาฝนไมปฏบตตามมาตรการดงกลาว มความผด

และตองรบโทษ ซงมรายละเอยดดงน

1. กาหนดใหผผลต ผนาเขา หรอผขายสารระเหย ตองจดใหมภาพหรอขอความทภาชนะบรรจหรอ

หบหอบรรจสารระเหย เพอเปนการเตอนใหระวงการใชสารระเหยดงกลาว ผฝาฝนตองรบโทษจาคกไมเกน

สองปหรอปรบไมเกนสองหมนบาท หรอทงจาทงปรบ

2. หามไมใหผใดขายสารระเหยแกผทมอายไมเกนสบเจดป เวนแตเปนการขายโดยสถานศกษาเพอ

ใชในการเรยนการสอน ผฝาฝนตองรบโทษจาคกไมเกนหนงป หรอปรบไมเกนหนงหมนบาท หรอทงจาทง

ปรบ

3. หามไมใหผใดขาย จดหา หรอใหสารระเหยแกผอนซงตนรหรอควรรวาเปนผตดสารระเหย

ผฝาฝนตองรบโทษจาคกไมเกนสองป หรอปรบไมเกนสองหมนบาท หรอทงจาทงปรบ

4. หามไมใหผใดจงใจ ชกนา ยยงสงเสรม หรอใชอบายหลอกลวงใหบคคลอนใชสารระเหย บาบด

ความตองการของรางกายหรอจตใจ ผฝาฝนตองรบโทษจาคกไมเกนสองป หรอปรบไมเกนสองหมนบาท

หรอทงจาทงปรบ

5. หามไมใหผใดใชสารระเหยบาบดความตองการของรางกายหรอ จตใจ ไมวาโดยวธสดดมวธอน

ใด ผฝาฝนตองรบโทษจาคกไมเกนสองปหรอปรบไมเกนสองหมนบาท หรอทงจาทงปรบ

พงระลกเสมอวา การเสพตดสารระเหยนอกจากจะเปนโทษตอรางกายแลว ยงเปนการกระทาทผด

กฎหมายดวย

ทงน กฎหมายทเกยวของกบยาเสพตด ทมการออกพระราชบญญตและระเบยบตางๆ ใชกนอยใน

ปจจบนมหลายฉบบ ซงสามารถจดเปนกลมๆ ได คอ

1. กฎหมายทเกยวกบตวยา ไดแก

1.1 พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ พ.ศ. 2522

1.2 พ.ร.บ ยาเสพตดใหโทษ (ฉบบท 5) พ.ศ. 2545

1.3 พระราชบญญตวตถทออกฤทธตอจตและประสาท พ.ศ. 2528 แกไขเพมเตม พ.ศ. 2535

112

1.4 พระราชกาหนดปองกนการใชสารระเหย พ.ศ. 2533

1.5 พระราชบญญตควบคมโภคภณฑ พ.ศ. 2495

2. กฎหมายทเกยวกบมาตรการ ไดแก

2.1 พระราชบญญตปองกนและปราบปรามยาเสพตด พ.ศ.2519

2.2 พระราชบญญตปองกนและปราบปรามยาเสพตด (ฉบบท 4) พ.ศ.2545

2.3 พระราชบญญตฟนฟสมรรภาพผตดยาเสพตด พ.ศ.2545

ประชาชน นกเรยน นกศกษาจงควรศกษาทาความเขาใจถงขอกาหนดการกระทาผดและบทลงโทษ

ทเกยวกบยาเสพตด เพอหลกเลยงการกระทาผดพรอมทงควรแนะนาเผยแพรความรดงกลาวแกเพอน สมาชก

ในครอบครว และประชาชนในชมชน ใหตระหนกถงโทษภยของยาเสพตด รวมทงรวมกนรณรงคปองกน

การแพรระบาดสเดกและเยาวชนในชมชน ตอไป

ทงน การกระทาความผดเกยวกบยาเสพตดไมวาจะกระทาในหรอนอกประเทศตองรบโทษใน

ประเทศซงถารบโทษจากตางประเทศมาแลว ศาลอาจลดหยอนโทษใหตามสมควรและตามทกลาวไวใน

ตอนตนถงความจรงจงในการปองกนและปราบปรามยาเสพตด จงมการกาหนดใหการกระทาบางอยางตอง

รบโทษหนกกวากฎหมายอน เชน กาหนดโทษใหผพยายามกระทาความผดตองระวางโทษเสมอนกระทา

ความผดสาเรจ ซงตามกฎหมายอาญาผพยายามกระทาความผดจะรบโทษเพยง 2 ใน 3 ของโทษมกาหนด

สาหรบความผดนนเทานน นอกจากนผสนบสนน ชวยเหลอ ใหความสะดวกผกระทาความผด ตองระวาง

โทษเชนเดยวกบผ กระทาความผด และทรพยสนท ไดมาจากการกระทาความผด จะตองถกศาลส งรบ

นอกจากพสจนไดวาทรพยสนนนไมเกยวของกบการกระทาความผด และในเรองการสบทราบการกระทาผด

เจาหนาทมอานาจเรยกบคคลใดใหถอยคาสงบญชเอกสารหรอหลกฐานใด ๆ ประกอบการพจารณาและม

อานาจเขาไปในเคหสถานเมอตรวจคนหลกฐานในกรณมเหตอนควรสงสยวามการกระทาความผดเกยวกบยา

เสพตด เมอตรวจสอบและพบหลกฐานการกระทาความผดเกยวกบยาเสพตดเจาหนาทมอานาจจบกมและ

สอบสวนผกระทาผดและทาสานวนฟองศาลตอไปตามกระบวนพจารณาของศาล ซงโทษทจะไดรบสาหรบ

ผกระทาความผดคงเปนโทษทหนกเนองจากความผดเกยวกบยาเสพตดเปนความผดรายแรงทแตละชาตได

ใหความสาคญตามทกลาวไวในขางตน

113

บทท 8

ทกษะชวตเพอสขภาพจต

สาระสาคญ

มความรความเขาใจเกยวกบความสาคญของทกษะชวตทง 10 ประการ และสามารถนาความรไป

ประยกตใชในชวตประจาวนในการทางาน การแกปญหาชวตครอบครวของตนเองไดอยางเหมาะสม

ตลอดจนสามารถนากระบวนการทกษะชวตไปใชในการแกปญหาแกครอบครวผอนได

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. สามารถบอกถงความหมาย ความสาคญของทกษะชวต

2. สามารถอธบายถงทกษะชวตทจาเปนในชวต 3 ประการไดอยางถกตอง

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 ความหมาย ความสาคญของทกษะชวต

เรองท 2 ทกษะการตระหนกในการรตน

เรองท 3 ทกษะการจดการกบอารมณ

เรองท 4 ทกษะการจดการความเครยด

เรองท 1 ความหมาย ความสาคญของทกษะชวต

ความหมายของทกษะชวต

คาวาทกษะ (Skill) หมายถง ความจดเจนและความชานชานาญในเรองใดเรองหนง ซงบคคล

สามารถสรางขนไดจากการเรยนร ไดแก ทกษะการอาชพ การกฬา การทางานรวมกบผอน การอาน การสอน

การจดการ ทกษะทางคณตศาสตร ทกษะทางภาษา ทกษะทางการใชเทคโนโลย ฯลฯ ซงเปนทกษะภายนอก

ทสามารถมองเหนไดชดเจนจากการกระทา หรอจากการปฏบต ซงทกษะดงกลาวนนเปนทกษะทจาเปนตอ

การดารงชวตทจะทาใหผมทกษะเหลานนมชวตทด สามารถดารงชพอยในสงคมได โดยมโอกาสทดกวาผไม

มทกษะดงกลาว ซงทกษะประเภทนเรยกวา Livelihood Skill หรอ Skill for Living ซงเปนคนละอยางกบ

ทกษะชวต ทเรยกวา Life Skill

ดงนน ทกษะชวต หรอ Life Skill จงหมายถง คณลกษณะหรอความสามารถเชงสงคม จตวทยา

(Phychosocial Competence) ทเปนทกษะภายในทจะชวยใหบคคลสามารถเผชญสถานการณตางๆ ทเกดขน

ในชวตประจาวนไดอยางมประสทธภาพ และเตรยมความพรอมสาหรบการปรบตวในอนาคต ไมวาจะเปน

114

เรองการดแลสขภาพ เอดส ยาเสพตด ความปลอดภย สงแวดลอม คณธรรม จรยธรรม ฯลฯ เพอใหสามารถม

ชวตอยในสงคมไดอยางมความสข

หรอจะกลาวงายๆ ทกษะชวต กคอ ความสามารถในการแกปญหาทตองเผชญในชวตประจาวน

เพอใหอยรอดปลอดภย สามารถอยรวมกบผอนไดอยางมความสขและเตรยมพรอมสาหรบการปรบตวใน

อนาคต

ความสาคญของทกษะชวต

เนองจากสงคมปจจบนมความซบซอนในการดาเนนชวต เนองจากมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว

ในดานเศรษฐกจ สงคม ขาวสารขอมล และเทคโนโลย มการแขงขนและความขดแยงมากขน บคคลมความ

จาเปนตองปรบตวใหทนตอความเปลยนแปลง มความสามารถในการแขงขน สามารถสกระแสวกฤตตางๆ

ไดอยางมเหตมผล รจกนาเทคโนโลยมาใชเพอพฒนาตนและพฒนาอาชพ มความเขาใจสถานการณและม

วจารณญาณในการเลอกรบเลอกปฏเสธ มความสามารถควบคมอารมณและบรหารความขดแยงทเกดขนใน

วถชวต และมคณสมบตทพงประสงคในการอยรวมกบผอน จงจะอยในสงคมไดอยางมความสข

ทกษะชวตทจาเปน

ทกษะชวตจะมความแตกตางกนตามวฒนธรรมและสถานทอยางไรกตาม มทกษะชวตอยกลมหนงท

ถอเปนหวใจสาคญททกคนควรตองมโดอยองคการอนามยโลกไดกาหนดไว ดงน

1. ทกษะการตดสนใจ (Decision Making) เปนความสามารถในการตดสนใจเกยวกบเรองราวตางๆ

ในชวตไดอยางมระบบ เชน ถาบคคลสามารถตดสนใจเกยวกบการกระทาของตนเองทเกยวกบพฤตกรรม

ดานสขภาพ หรอความปลอดภยในชวต โดยประเมนทางเลอกและผลทไดจากการตดสนใจเลอกทางท

ถกตองเหมาะสม กจะมผลตอการมสขภาพทดทงรางกายและจตใจ

2. ทกษะการแกปญหา (Problem Solving) เปนความสามารถในการจดการกบปญหาทเกดขนในชวต

ไดอยางมระบบไมเกดความเครยดทางกายและจตใจ จนอาจลกลามเปนปญหาใหญโตเกนแกไข

3. ทกษะการคดสรางสรรค (Creative Thinking) เปนความสามารถในการคดทจะเปนสวนชวยใน

การตดสนใจและแกไขปญหาโดยการคดสรางสรรค เพอคนหาทางเลอกตางๆ รวมทงผลทจะเกดขนในแตละ

ทางเลอก และสามารถนาประสบการณมาปรบใชในชวตประจาวนไดอยางเหมาะสม

4. ทกษะการคดอยางมวจารณญาณ (Critical Thinking) เปนความสามารถในการคดวเคราะหขอมล

ตางๆ และประเมนปญหาหรอสถานการณทอยรอบตวเราทมผลตอการดาเนนชวต

5. ทกษะการสอสารอยางมประสทธภาพ (Effective Communication) เปนความสามารถในการใช

คาพดและทาทางเพอแสดงออกถงความรสกนกคดของตนเองไดอยางเหมาะสมกบวฒนธรรมและ

สถานการณตางๆ ไมวาจะเปนการแสดงความคดเหน การแสดงความตองการ การแสดงความชนชม การ

ขอรอง การเขรจาตอรอง การตกเตอน การชวยเหลอ การปฏเสธ ฯลฯ

115

6. ทกษะการสรางสมพนธภาพระหวางบคคล (Interpersonal Relationship) เปนความสามารถในการ

สรางความสมพนธทดระหวางกนและกน และสามารถรกษาสมพนธภาพไวไดยนยาว

7. ทกษะการตระหนกรในตน (Self Awareness) เปนความสามารถในการคนหา รจกและเขาใจ

ตนเอง เชน รขอด ขอเสยของตนเอง รความตองการและสงทไมตองการของตนเอง ซงจะชวยใหเรารตวเอง

เวลาเผชญกบความเครยดหรอสถานการณตางๆ และทกษะนยงเปนพนฐานของการพมนาทกษะอนๆ เชน

การสอสาร การสรางสมพนธภาพ การตดสนใจ ความเหนอกเหนใจผอน

8. ทกษะการเขาใจและเหนใจผอน (Empathy) เปนความสามารถในการเขาใจความเหมอนหรอ

ความแตกตางระหวางบคคล ในดานความสามารถ เพศ วย ระดบการศกษา ศาสนา ความเชอ สผว อาชพ

ฯลฯ ชวยใหสามารถยอมรบบคคลอนทตางจากเรา เกดการชวยเหลอบคคลอนทดอยกวา หรอไดรบความ

เดอดรอน เชน ผตดยาเสพตด ผตดเชอเอดส

9. ทกษะการจดการกบอารมณ (Coping with Emotion) เปนความสามารถในการรบรอารมณของ

ตนเองและผอน รวาอารมณมผลตอการแสดงพฤตกรรมอยางไร รวการจดการกบอารมณโกรธและความเศรา

โศกทสงผลทางลบตอรางกายและจตใจไดอยางเหมาะสม

10. ทกษะการจดการกบความเครยด (Coping with Stress) เปนความสามารถในการรบรถงสาเหต

ของความเครยด รวธผอนคลายความเครยด และแนวทางในการควบคมระดบความเครยด เพอใหเกดการ

เบยนเบนพฤตกรรมไปในนทางทถกตองเหมาะสมและไมเกดปญหาดานสขภาพ

กลวธในการสรางทกษะชวต

จากทกษะชวตทาจเปน 10 ประการ สามารถแบงไดเปน 2 สวน ดงน

1. ทกษะชวตทวไป คอ ความสามารถพนฐานทใชเผชญปญหาปกตในชวตประจาวน เชน

ความเครยด สขภาพ การคบเพอน การปรบตว ครอบครวแตกแยก การบรโภคอาหาร ฯลฯ

2. ทกษะชวตเฉพาะ คอ ความสามารถทจาเปนในการเผชญปญหาเฉพาะ เชน ยาเสพตด โรคเอดส

ไฟไหม นาทวม การถกลวงละเมดทางเพศ ฯลฯ

116

เรองท 2 ทกษะการตระหนกในการรตน

การรจกตนเอง เปนเรองใกลตวทดเหมอนไมนาจะสลกสาคญอะไรทเราจะตองมานงเรยนรทาความ

เขาใจ แตทวากลบมาความสาคญอยางยงยวด เปรยบไดกบเสนผมบงภเขาททาใหคนจานวนมากทแมม

ความรมากมายทวมหวแตเอาตวไมรอด เนองจากสงหนงทเขาไมรเลยนนคอการรจกของเขาอยางถองแท

นนเอง

ทงๆ ทในความเปนจรงแลวการรจกตนเองนบเปนพนฐานสาคญทเราควรเรยนรเปนอนดบแรกสด

ในชวต เนองจากการรจกตนเองจะนาไปสการมเปาหมายทชดเจนในการดาเนนชวต เนองจากรวาตนมความ

ถนด ความชอบและความสามารถในดานใด ดงนนจงรวาตนควรจะเรยนอะไร ประกอบอาชพอะไร ควร

แสวงหาความรอะไรเพมเตม

การรจกวธเฉพาะตวทตนถนดในการพฒนาทกษะการเรยนรในดานตางๆ ของตนเองใหเปนไปอยาง

มประสทธภาพ อาท รเทคนคการเรยนหนงสอของตนวาควรใชวธใดจงประสบผลสาเรจ เชน รตววาความจา

ไมด จงตองใชวธจดอยางละเอยดและทบทวนบทเรยนอยางสมาเสมอ

จดออนในชวตไดรบการแกไขอยางทนทวงท อาท เมอเรารตววาเปนคนใจรอน เมอมเหตการณทเรา

รสาเหตหากอยในสถานการณเชนนอาจนาไปสการใชความรนแรงได ดงนนเราจงเลอกทจะแยกตวออกมา

นงสงบสตอารมณเพอคดหาวธการแกไขทดทสด

การพฒนาทกษะการแกไขปญหาทเกดขนในชวตอยางมประสทธภาพ เนองจากรวาปญหานนมา

สาเหตมาจากตนหรอไม และรวาตนเองควรปรบอารมณเชนใดเมอยามเผชญปญหาและควรหาวธการใดท

เหมาะสาหรบตนเองมากทสดในการแกปญหาใหลลวงไปไดดวยด

การคนพบความสขท แทจรงในส งทตนเลอกทา เน องจากรวาอะไรท ทาแลวจะทาใหตนเองม

ความสขได นาไปสการเรยนรและเขาใจผอนไดมากยงขน อนเปนการลดปญหาความขดแยงและนาไปส

มตรภาพทดตามมา

ตรงกนขามกบผทไมรจกตนเอง ซงมกใชชวตโดยปลอยไปตามกระแสสงคม เลยนแบบทาตามคน

รอบขาง โดยขาดจดยนทชดเจน เชน แสวงหาความสขในชวตดวยการไปเทยวเตรกบเพอน เสพยาเสพตด

การเลอกคณะทจะสอบเขามหาวทยาลยตามคานยมขณะนนหรอเลอกตามเพอน สดทายเขาจงไมสามารถพบ

กบความสขทแทจรงในชวตไดและนาไปสปญหามากมายตามมา นอกจากนคนทไมรจกตนเองยามเมอตอง

เผชญหนากบปญหา โดยมากแลวมกจะไมดวาปญหาทเกดขนนนมาจากตนเองหรอไม แตมกโทษเหตการณ

หรอโทษผอนเอาไวกอน จงเปนการยากทจะแกปญหาใหลลวงไปไดดวยด

ทกษะการรจกตนเองจงเปนทกษะสาคญทเราทกคนตองเรยนรและฝกฝน เนองจากการรจกตนเอง

นนไมไดเปนเร องท น งอย เฉยๆ แลวจะสามารถร ข นมาไดเองแตตองผานกระบวนการบมเพาะผาน

ประสบการณตางๆ การลองผดลองถก ความผดหวง เจบปวด ความผดพลาดลมเหลวตางๆ เพอทจะตกเปน

ผลกทางปญญาในการรจกตนเอง รวมทงผานการปฏสมพนธกบบคคลรอบขางซงถอเปนกระจกสะทอนชน

ดใหเราไดเรยนรจกตนเอง โดยยงรจกตนเองเรวเทาไรยงเปนการไดเปรยบในการออกสตารทไปสเปาหมาย

117

ชวตไดเรวเทาน น รวมท งยงเปนรากฐานสาคญในการใชชวตอยางมความสขและประสบความสาเรจ

ทามกลางปญหาและแรงกดดนตางๆ

การฝกฝนทกษะการรจกตนเองจงควรเรมตงแตวยเยาว โดยพอแมเปนบคคลสาคญแรกสดในการ

ชวยลกคนหาตนเอง โดยเรมจากเปดโอกาสทหลากหลาย พอแมควรสรางโอกาสทหลากหลายในการใหลก

ไดเรยนรทดลองในสงตางๆ ใหมากทสด อาท การทางานบาน กจกรรมตางๆ ทลกสนใจ โดยพอแมทาหนาท

เปนผสนบสนน อานวยความสะดวกในการใหลกไดเรยนรจากประสบการณตางๆ อยางไรกตาม กจกรรม

ดงกลาวพอแมควรคดกรองวาเปนกจกรรมทสรางสรรคและปลอดภยสาหรบลก อาท การทางานอาสาสมคร

ตางๆ การเขาคอยอาสาพฒนา การเขาคายกฬา ไมใชตามใจลกทกเรอง เชน ลกขอไปเกบเกยวประสบการณ

จากแกงมอเตอรไซค หรอขอไปเทยวกลางคนหาประสบการณทางเพศ (ขนคร) เปนตน ซงเปนกจกรรมทไม

สรางสรรคและอาจเกดอนตรายกบลกได ใหอสระในความคดและการตดสนใจ พอแมไมควรเปนนกเผดจ

การทคอยบงการชวตลกไปทกเรอง อาท พอแมอยากเรยนแพทยแตสอบไมตด จงฝากความหวงไวกบลก

พยายามสรางแรงกดดนและปลกฝงความคดใหลกตองสอบเขาคณะแพทยใหได เพอทาความฝนของพอแม

ใหเปนจรง โดยไมคานงวาลกจะชอบหรอมความถนดในดานนหรอไม พอแมทปรารถนาใหลกรจกตนเองจง

ควรเปดโอกาสใหลกไดสามารถตดสนใจในการเลอกสงตางๆ ไดดวยตวเอง โดยพอแมทาหนาทคอยชแนะ

อยหางๆ ถงขอด ขอเสย ประโยชน หรอโทษ ทลกจะไดรบผานการตดสนใจนนๆ ซงหากพอแมเหนวาการ

ตดสนใจของลกเปนไปในทางทไมถกตองและอาจจะนาไปสอนตรายได พอแมสามารถใชอานาจในการ

ยบยงการกระทาดงกลาวได โดยชแจงถงเหตผลใหลกไดเขาใจ เปนกระจกสะทอนใหลกเหนตนเอง พอแม

ตองทาหนาทเปนกระจกเงาสะทอนใหลกไดเหนตนเองในมมตางๆ ทงจดออน จดแขง จดด จดดอย โดย

หลกการสาคญ คอ ผดจากความเปนจรง หรออาจรจกตนเองอยางผดๆ ผานคาพดของคนรอบขาง เพอนฝง

คร อาจารย ซงอาจทาใหลกมองตนเองดอยคา เกดเปนปมดอยในจตใจ โดยมงานวจยยนยนวาหากพอแม

ปลอยใหลกมความเขาใจทผดๆ เกยวกบตวเองในเรองตางๆ ทงๆ ทไมไดเปนความจรง และหากไมมการรบ

ปรบความเขาใจทผดๆ นนโดยเรว สงทลกเขาใจเกยวกบตนเองผดๆ นนจะกลบกลายเปนความจรงในทสด

ตวอยางเชน ลกอาจโดนครทโรงเรยนตอวาเรองผลการสอบวชาคณตศาสตรทลกสอบตก วาเปนเดก

หวทบ ทงๆ ทพอแมเหนลกพยายามอยางเตมทแลวในวชาน ในกรณดงกลาวพอแมควรทาหนาทเปนกระจก

สะทอนใหลกเหนในมมทถกตองและใหกาลงใจวาลกมจดแขงทพอแมภาคภมใจในเรองของความตงใจจรง

ความขยนหมนเพยร แตอยางไรกตามทผลการเรยนออกมาเชนนอาจเพราะลกไมถนดในวชาดงกลาว และให

ลกพยายามตอไปอยาทอถอย อยางไรกตามหากพอแมไมมการปรบความเขาใจในการมองตนเองของลกใน

เรองน ลกจะตอกยาตวเองเสมอวาเปนคนหวทบ และเขาจะไมมวนประสบความสาเรจในชวตการเรยนได

เลย กระตกใหลกไดคดวเคราะหตนเอง โดยการหมนสงเกตพฤตกรรม อารมณของลก ในสภาวะตางๆ หรอ

จากเหตการณตางๆ แระเรมตงคาถามออกไปลกไดเรยนรเก ยวกบตนเองแทนการโทษผอ น หรอโทษ

สถานการณ

118

ตวอยางเชน เมอลกทาขอสอบไดคะแนนไมด แลวโทษวาเพราะครสอนไมรเรอง หรออางวายงม

เพอนทเรยนแยกวาเขาอก พอแมควรกระตกใหลกไดคดวาเราไมควรไปเปรยบเทยบกบครทเรยนแยกวา หรอ

โทษวาครสอนไมรเรอง พรอมกบใหลกวเคราะหตวเองถงจดออนจดแขง เชน ลกมจดออนเรองระเบยบวนย

การบรหารเวลาในการอานหนงสอหรอไม เพราะทผานมาพอแมไมเหนวาลกจะตง ใจอานหนงสอหรอ

ทบทวนบทเรยนเลยแตมาเรงอานตอนใกลสอบ ดงนนในการสอบครงตอไปลกตองวางแผนการเรยนใหด

และขยนใหมากกวาน เปนตน

การสอนและเตอนสต พอแมเปนผท เหนชวตของลกใกลชดทสด และมความสามารถในการเขา

ใจความเปนตวตนของเขามากทสด ซงในความเปนเดกลกเองยงไมสามารถทจะแยกแยะทาความรจกกบ

พฤตกรรมหรออารมณตางๆ ทตนแสดงออกมาได โดยพฤตกรรมบางอยางของลกหากพอแมปลอยปละ

ละเลยไมสงสอนเตอนสตแตเนนๆ พฤตกรรมนนๆ อาจบมเพาะเปนนสยแยๆ ทตดตวลกไปจนโต และยงโต

ย งแกยาก เขาทานองไมออนดดงาย ไมแกดดยาก ดงนนพอแมจงตองส งสอนและเตอนสตลกทนทใน

พฤตกรรมทไมพงประสงคตางๆ พรอมชใหลกเหนถงความรายแรงและหาแนวทางแกไขรวมกน

ตวอยางเชน พอแมเหนวาลกมอปนสยเปนคนเจาอารมณ โกรธงาย พอแมควรพดคยกบลกถง

จดออนขอนวาจะสงผลเสยอยางไรกบชวตของเขาในระยะยาว พรอมทงหาวธการรวมกนในการฝกฝนใหลก

รเทาทนอารมณของตน ไมตอบสนองตอเหตการณตางๆ อยางผดๆ โดยใชอารมณความรสกนาหนา อาท

สอนใหลกหลกเลยงตอสถานการณทมากระตนอารมณโกรธ สอนลกใหตอบสอนงอยางถกตองเมอโกรธ

โดยการเดนไปหาทเงยบๆ สงบสตอารมณกอนแลวคอยมาพดคยกน ทาทายลกใหทาลายสถตตนเองใหโกรธ

ชาลง เชน แตเดมเมอพบเหตการณทไมสบอารมณจะโกรธขนมาทนท ครงตอไปควรฝกใหโกรธชาลง เปน

ตน

การเรยนรจกตนเองอยางถองแทนบเปนกระบวนการเรยนรทสาคญมากยงกวาการเรยนรใดๆ การ

เรยนรจกตนเองเปนกระบวนการเรยนรระยะยาวตลอดทงชวต อนนามาซงความสขและเปนรากฐานของ

ความสาเรจในชวต โดยพอแมเปนบคคลสาคญผเปดโอกาสใหลกไดเรยนรจกตนเองและเปนกระจกบานแรก

ทสะทอนใหลกไดเหนอยางถกตองวาตวตนทแทจรงของเขานนเปนเชนไร

119

เรองท 3 ทกษะการจดการกบอารมณ

อารมณเปนพลงททรงอานาจอยางหนงของมนษย อามรณอาจเปนตนเหตของสงครามอาชญากรรม

ความขดแยงเรองเชอชาต และความขดแยงอนๆ อกหลายชนดระหวางมนษยดวยกน ในทางตรงกนขาม

อารมณเปนนาทพยของชวต ทาใหทกสงทกอยางสวยงามและนาอภรมย ความรก ความสนกสนาน ความ

เพลดเพลน ความพดใจ หรอความตลกขบขนลวนแตทาใหชวตมคณคาและความหมายทงสน

อารมณมความสาคญเชนเดยวกบการจงใจดงไดกลาวแลว อารมณคออะไร? อารมณคอ หลายสง

หลายอยาง ในทศนะหนง อารมณ คอ สภาวะของรางกายซงถกยวย จนเกดมการเปลยนแปลงทางสรระวทยา

หลายๆ อยาง เชน ใจสน ชพจรตนเรว การหายใจเรวและแรงขน หนาแดง เปนตน ในอกทศนะหนง อารมณ

คอความรสกซงเกดขนเพยงบางสวนจากสภาวะของรางกายทถกยวย อาจเปนความรสกพอใจหรอไมพอใจก

ได อามรณยงเปนสงทคนเราแสดงออกมาดวยนาเสยง คาพด สหนา หรอทาทาง

วธจดการกบอารมณไมด

1. มองโลกในแงด เมอเรามความคดททาใหซมเศรา เชน “ฉนทาวชาเลขไมได” ใหคดใหมวา “ถา

ฉนไดรบความชวยเหลอทถกตองฉนกจะทาได” แลวไปหาคร ครพเศษ หรอใหเพอนชวยตวให

2. หาสมดบนทกสกเลมไวเขยนกอนเขานอนทกวน ในสมดบนทกเลมน หามเขยนเรองไมด จง

เขยนแตเรองดๆ ทเกดขนในวนนน ตอนแรกอาจจะยากหนอย แตใหเขยนเรองอยางเชน มคนแปลกหนายม

ให ถาไดลองตงใจทา มนจะเปลยนความคดใหเรามองหาแตเรองดๆ จากการศกษาพบวา คนทคดฆาตวตายม

อาการดขนหลงจากเรมเขยนบนทกเรองดๆ ไดเพยงสองสปดาห

3. ใชเวลาอยกบคนททาใหเธอหวเราะได

4. ใสใจกบความรสกของตนเองในเวลาแตละชวงวน การตระหนกรถงอารมณของตวเองจะทาให

เราจบคงานทเราตองทากบระดบพลงงานในตวไดอยางเหมาะสม เชน ถาเรารสกดทสดตอนเชา แสดงวาตอน

เชาคอเวลาจดการกบงานเครยดๆ เชน ไปเจอเพอนททารายจตใจเรา หรอคยกบครทเราคดวาใหเกรดเราผด

ถาปกตเราหมดแรงตอนบาย ใหเกบเวลาชวงนนเอาไวทากจกรรมทไมตองใชพลงทางอารมณมาก เชน อาน

หนงสอหรออยกบเพอน อยาทาอะไรเครยดๆ เวลาเหนอยหรอเครยด

5. สงเกตอารมณตวเองในเวลาชวงตางๆ ของเดอน ผหญงบางคนพบวา ชวงเวลาทตวเองอารมณ

ไมดสมพนธกบรอบเดอน

6. ออกกาลงกาย การออกกาลงกายชวยใหเราแขงแรงทงรางกายและจตใจ การออกกาลงกายอยาง

นอยแควนละ 20 นาท สามารถทาใหร สกสงบและมความสขได การออกกาลงกายจะชวยเพมการผลต

เอนดอรฟนของรางกายดวย เอนดอรฟนเปนสารเคมในรางกายททาใหเกดความรสกดและมความสขตาม

ธรรมชาต โดยไมตองพงยาเสพตด

7. รจกไตรตรองแยกแยะ

8. ฟงเพลง งานวจยชนหนงพบวา จงหวะของเสยงเพลงชวยจดระเบยบความคดและความรสก

มนคงภายในจตใจ และชวยลดความตงเครยดของกลามเนอ

120

9. โทรหาเพอน การขอความชวยเหลอทาใหคนเรารสกผกพนกบคนอนและรสกโดดเดยวนอยลง

10. การโอบกอดชวยใหรางกายหลงฮอรโมนททาใหรสกดออกมา ซงจะชวยใหเรารบมอกบอารมณ

ได อยทามกลางคนทมความสข อารมณดเปนโรคตดตอ

แนวทางในการจดการกบอารมณทางเพศของวยรน

การจดการกบอารมณทางเพศของวยรน มแนวทางการปฏบตทสาคญอย 2 ลกษณะ ประกอบดวย

แนวทางการปฏบตเพอระงบอารมณทางเพศ และแนวทางการปฏบตเพอผอนคลายความตองการทางเพศ

แนวทางการปฏบตเพอระงบอารมณทางเพศ

แนวทางการปฏบตเพอระงบอารมณทางเพศ หมายถง ความพยายามในการทจะหลกเลยงตอสงเรา

ภายนอกทมากระตนใหเกดอารมณทางเพศทเพมมากขน

1. หลกเลยงการดหนงสอหรอภาพยนตรหรอสอ Internet ทมภาพหรอขอความทแสดงออกทาง

เพศ ซงเปนการยวยใหเกดอารมณทางเพศ

2. หลกเลยงการปฏบตหรอทาตวปลอยวางใหความสบายเกนไป เชน การนอนเลนๆ โดยไมหลบ

การนงฝนกลางวนหรอนงจนตนาการทเกยวของกบเรองเพศ

3. หลกเลยงสถานการณทกอใหเกดโอกาสการถกสมผสในลกษณะตางๆ กบเพศตรงขาม ซงการ

กระทาดงกลาวมกกอใหเกดอารมณทางเพศได เชน การจบมอถอแขน (10%) การกอดจบ (60%) การลบคลา

(80%) การเลาโลม (100%)

4. หลกเลยงและรจกปฏเสธเมอถกชกชวนใหเทยวเตรพกผอนในแนวทางกระตนใหเกดอารมณ

ทางเพศ เชน สถานททองเทยวกลางคน การดมแอลกอฮอล เครองดมมนเมาตางๆ ซงสามารถนาพาไปสการ

เกดอารมณทางเพศได

121

เรองท 4 ทกษะการจดการความเครยด

ความเครยดคอ การหดตวของกลามเนอสวนใดสวนหนงหรอหลายสวนของรางกายนนเอง ซงทก

คนจาเปนตองมอยเสมอในการดารงชวต เชน การทรงตวเคลอนไหวทวๆ ไป มการศกษาพบวาทกครงทเรา

คดหรอมอารมณบางอยางเกดขนจะตองมการหดตว เคลอนไหวของกลามเนอแหงใดแหงหนงในรางกาย

เกดขนควบคเสมอ

ความเครยดมทงประโยชนและโทษ แตความเครยดทเปนโทษนน เปนความเครยดชนดทเกนความ

จาเปน แทนทจะเปนประโยชนกลบกลายเปนอปสรรคและอนตรายตอชวต เมอคนเราอยในภาวะตงเครยด

รางกายจะเกดความเตรยมพรอมทจะ “ส” หรอ “หน” โดยทรางกายมการเปลยนแปลงตางๆ เชน หวใจเตน

แรงและเรวขน เพอฉดเลอดซงจะนาออกซเจนและสารอาหารตางๆ ไปเลยงเซลลทวรางกาย พรอมกบขจด

ของเสยออกจากกระแสเลอดอยางเรว การหายใจดขน แตเปนการหายใจตนๆ มการขบอดรนาลนและ

ฮอรโมนอนๆ เขาสกระแสเลอด มานตาขยายเพอใหไดรบแสงมากขน กลามเนอหดเกรงเพอเตรยมการ

เคลอนไหว เตรยมสหรอหน เสนเลอดบรเวณอวยวะยอยอาหารหดตว เหงอออก เพราะมการเผาผลาญอาหาร

มากข น ทาใหอณหภมของรางกายเพ มข น เม อวกฤตการณผานพนไปรางกายจะกลบส สภาวะปกต แต

ความเครยดทเปนอนตราย คอความเครยดทเกดขนมากเกนความจาเปน เมอเกดแลวคงอยเปนประจาไมลด

หรอหายไปตามปกต หรอเกดขนโดยไมมเหตการณทเปนการคกคามจรงๆ

ผลของความเครยดตอชวต

ผลตอสขภาพทางกาย ไดแก อาการไมสบายทางกายตางๆ เชน ปวดหว ปวดเมอยตามสวนตางๆ

ของรางกาย ความผดปกตของหวใจ ความดนโลหตสง โรคกระเพาะ อาการทองผกทองเสยบอย นอนไม

หลบ หอบหด เสอมสมรรถภาพทางเพศ ฯลฯ

ผลตอสขภาพจตใจ นาไปส ความวตกกงวล ซมเศรา กลวอยางไร เหตผล อารมณไมมนคง

เปลยนแปลงงายหรอโรคประสาทบางอยาง

สาเหตของความเครยด

- สภาพแวดลอมทวไป เชน มลภาวะ ไดแก เสยงดงเกนไปจากเครองจกร เครองยนต อากาศเสย

จากควนทอไปเสย นาเสย ฝนละออง ยาฆาแมลง การอยกนอยางเบยดเสยดยดเยยด เปนตน

- สภาพเศรษฐกจทไมนาพอใจ เชน รายไดนอยกวารายจาย

- สภาพแวดลอมทางสงคม เชน การสอบแขงขนเขาเรยน เขาทางาน เลอนขน เลอนตาแหนง เปนตน

- มสมพนธภาพกบคนอนๆ ทไมราบรน มกมขอขดแยง ทะเลาะเบาะแวงกบคนอนเปนปกตวสย

- ความรสกตนเองตาตอยกวาคนอน ตองพยายามตอสเอาชนะ

- ตองการมอานาจเหนอผอน

122

วธลดความเครยดมหลายวธ

1. วธแกไขทปลายเหต ไดแก การใชยา เชน ยาหมอง ยาดม ยาแกปวด ยาลดกรดในกระเพาะ ยา

กลอมประสาท แตวธการดงกลาวไมไดแกไขความเครยดทตนเหต อาจทาใหความเครยดนนเกดขนไดอก วธ

ทดทสดคอ

2. วธแกไขทตนเหต ไดแก แกไขเปลยนแปลงวถชวตทเอออานวยใหเกดความเครยด เชน งาน

อดเรกทชอบ ฝกออกกาลงกาย บรหารรางกายแบบงายๆ เปนตน

3. เปลยนแปลงนสยและทศนคตตอการดาเนนชวต เชน ลดการแขงขน ผอนปรน ลดความเขมงวด

ในเรองตางๆ

4. หาความรความเขาใจเกยวกบโภชนาการ เชน รวาอาหาร เครองดมบางประเภท ชวยสงเสรม

ความเครยด

5. สารวจและเปลยนแปลงทศนคตตอตวเองและผอน เชน มองตวเองในแงด มองผอนในแงด

6. สารวจและปรบปรงสมพนธภาพตอคนในครอบครวและสงคมภายนอก

7. ฝกผอนคลายโดยตรง เชน การฝกหายใจใหถกวธ การฝกสมาธ การออกกาลงกายแบบงายๆ การ

ฝกผอนคลายกลามเนอ การนวด การสารวจทานง นอน ยน เดน การใชจตนาการ นกภาพทรนรมย

เมอเกดความเครยดขนมา ลองพยายามนกทบทวนดวา เกดจากสาเหตอะไร และเลอกใชวธลด

ความเครยดดงกลาวท กลาวมาวธใดวธหนงหรอหลายวธรวมกน อาจทาใหความเครยดผอนคลายหรอ

ไมเครยดเลยกได

กจกรรม

เขยนตอบคาถามดานลางในกระดาษและนาเสนอในชนเรยน

1. ความสาคญในการตระหนกรในตนเองมผลตอการดาเนนชวตอยางไร

2. เราสามารถจดการกบอารมณโกรธไดอยางไร

3. ความเครยดสงผลตอสขภาพอยางไร และเราสามารถจดการกบความเครยดทาไดอยางไร

123

124

คณะผจดทา

ทปรกษา

1. นายประเสรฐ บญเรอง เลขาธการ กศน.

2. ดร.ชยยศ อมสวรรณ รองเลขาธการ กศน.

3. นายวชรนทร จาป รองเลขาธการ กศน.

4. ดร.ทองอย แกวไทรฮะ ทปรกษาดานการพฒนาหลกสตร กศน.

5. นางรกขณา ตณฑวฑโฒ ผอานวยการกลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

ผเขยนและเรยบเรยง 1. นางสาวนวลพรรณ ศาสตรเวช หนวยศกษานเทศก 2. นางกนกพรรณ สวรรณพทกษ กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน ผบรรณาธการ และพฒนาปรบปรง 1. นางสาวนวลพรรณ ศาสตรเวช หนวยศกษานเทศก 2. นางสปรารถนา ยกหะนนทน โรงเรยนบดนทรเดชา ( สงห สงหเสนย ) 3 . นางกนกพรรณ สวรรณพทกษ กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน 4 . นางสาวเยาวรตน คาตรง กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน 5. นายศภโชค ศรรตนศลป กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน 6. นางสาวสรพร เจรญนช ขาราชการบานาญ 7. นางธญญวด เหลาพาณชย ขาราชการบานาญ 8. นางเออจตร สมจตตชอบ ขาราชการบานาญ

9. นางสาวชนตา จตตธรรม ขาราชการบานาญ

10. นางสาวอนงค เชอนนท สานกงาน กศน เขตบางเชน

คณะทางาน

1. นายสรพงษ มนมะโน กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

2. นายศภโชค ศรรตนศลป กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

3. นางสาววรรณพร ปทมานนท กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

4. นางสาวศรญญา กลประดษฐ กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

5. นางสาวเพชรนทร เหลองจตวฒนา กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

ผพมพตนฉบบ

นางสาวเพชรนทร เหลองจตวฒนา กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

ผออกแบบปก

นายศภโชค ศรรตนศลป กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน