ORDU UNivERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESi

· Din, Gelenek ve Ahlak Baglammda . .

MAHREMIYET ALGILARI

SEMPOZYUMU 27-29 MART 2015

II

Editorler

Yavuz Dnal Yusuf Bahri Giindogdu

~evket Pekdemir Hasan Ats1z

Samsun 2016

Ozet

isl.AM HUKUKU A<;ISINDAN · Ai LE i<;i MAH REM iYETi N i H lALi

ve BO~ANMALARA ETKisi

Yusuf ~EN*

Ni.kfill akdiyle kurulan evlilik nei:icesinde, toplumun temelini olu§turan ailenin deva­nu, str alan olan mahremiyete riayet etmekle miimkiindiir. isla.m, aile birliginin ko­runmas1 ic;in taraflara sorumluluklar yillde~tir. Aile feitlerinin, sorumluluklanm ye­rine getirirken, aile strlaruu istenmeyen ~iiere if'§a etmesi, bu kurumu temelden sar­san unsurlardandtr. N'tkah akdiyle birbirine helal olan taraflar, ~ olarak mah­remiyet alanlanru ihlal ederek bo§anmalan kolayla§ttrmakta, hatta sebep olabilmek­tedir. Aile i9 mahremiyet ihlalleri, kan koca aras10da kin, nefret, .lo.skani;J.ik gibi ma­nevi hastaW<lar olu~tururken neticede maddi ve manevi zararlann meydana gelmesi· ne, toplumuo temelden dinamitlertrnesine ve tara.flann zina ba§m olmak iizere farkh ara~lara sapmasma vesile olmaktadtr. Aile mahremiye.tini ortadan kaldtran televiz­yon programlan, bunun a¢< gestergelerinden biridir. Seddi zerayi' gibi fi1ah usulii kaideleri geregince harama vesile olmak da bara.mdir. Aile i9 ozel alan ve Str alanla­nrun ihlfil.i, yerine gore haram olmakta, ahlfild ve hukukl a91dan yapttrtrn gerektir­mektedir. Mahremiyeti ihlal edilen taraflar, manevi olarak elem <;ekerken psikolojik olarak kendine ve kar§t tarafa zarar vermekte, aile fertlerfuin her biri farklt dereceler­de zararla kar§1 kar§iya kalmakta, taraflann nu~<lzuna ve aile i9 ~iddete remel ol~­tunnaktadtr. Bu bildiride, nilc.ah akdinin mahremiyet a<;1Sllldan ifade ettigi ruila.m, ev­lilik birliginin korurunasmda sir alan ve ozel alanlar olan mahremiyetin iinemi, ihlfil.i halinde ortaya <;tka.n son!J.9ar, bo§aruna ai;i.smdan ahlaki ve hukuki ilkeler baglamm­da ele almacakttr.

Anahtar Keli.meter: Mahremiyet, Aile, Bo§anma, Nikah, Evlilik Birligi.

The Breach of Privacy and its Impacts on Divorces With Regards to the Islamic Law ·

Abstract

Established with the marriage contract being the basis of society with the result of marriage, the continuity of family is only possible with obeying the secret extent of privacy. Islam has encumbered respoilSlbilities for both parties in order to preserve the unity of family. While fulfilling their responsibilities, the family members' reveal­ing the secrets of the family to undesired people is one of the factors that can rock the family to its foundation. Parties, which are halal one another by means of marriage com:ract, ease or even cause divorces with violating privacy .fields. Int:rafamilial priva­cy violations cause spiritual illnesses such as grudge, hatred, jealousy and conse-

Yrd. Do~ Dr., Bayburt Universitesi, itahlyat Fakilltesi, ysen@baybun.edu.tr.

~

---- DiN, GELENEK VE AHIAK BAGIAMINOA MAHREMiYET ALGllARI SEMPOZYUMU -----.:~

quently cause spiritual and tangible losses, undermining the society and making them l look for different seekings initially adultery. The TV programmes terminating the pri. vacy in family are some of the clear indicators of this situation. According to the fiqh methods such as "Seddi zerayi", it is illicit to cause illicity. Violation of the intrafamiJi. ~ al private fields and secret fields conditionally is illicit and requires moral and judici- ' ary sanctions. Owing to the breach of privacy, parties suffer and cause violence in

. family. In this report, the meaning of marriage contract.in ternis of privacy, the im~ portance of privacy while providiJlg the unity of marriage that that are secret field , and private fields, the results appear in the event of breach will be eyaluated Within·. the context of moral and principals of law in terms of divorce. ·

Keywords: Family, Divorce, Marriage Contract, Unity of Marriage.

insan, fitraten erkek ve di§iden yarattlnu§trr. insan neslinin devam etmesi, evlilikle yani me§ru nikah akdiyle gen;ekle§ir. Boyle bir akitle evlenen erkek ve kadm, kan ve koca vasfuu kazanarak toplumun en · kii<;iik yap1 ta§1 olan ailenin temelini atml~ olurlar. Nikahla kurulan ve~ <;ocuklanyla kti<;iik bir birim olan ailenin birlikteligi, saglam toplumla- . nn olu§turulmasmda son derece onemlidir. <;iinkti -toplumu ifsat eden, insanlann birlik ve beraberligini ortadan kaldiran, toplurnda btiyiik ·

2so yaralar a<;an ailelerin dagtlmas1 sonucunda islam'm ho§ gormedigi bo­§ama ve bo§anmalar ger<;ekle§ir. Bo§anmalar, ancak hayatm <;ekilrilez hale gelmesi ve taraflann hayatiyetleri i<;in bir zorunluluk ta§1masmda-· ge<;erli olmas1 gereken sosyal bir olgudur. Evlilik, omtir boyu olma kay-::­diyla ve niyetiyle anlam ta§ir. Bo§anmarun, hayatm anlams1zla§mas1 vi_ neredeyse olmazsa olmaz hale gelrnesinin d1~mda, taraflann <;6ztime_ kavu§turma olasihgi olan sebeplere dayah olarak, toplumlarda artn&i: · gozlenrnektedir. Hi<; §iiphesiz bo§anmalann bir<;ok sebepleri bulunrnak-~ tadrr. bnemli olan bu sebepleri en aza indirgernek, ileti§irn kanallanru olabildigince ai;rnak, mutlu ve huzurlu bir aile ortarru olu§turmak, nes­lin devammm bir geregi olarak astl gayedir. Boyle bir ortarnm olu§rnas1, ~san onurunun oncelenrnesine, ki§ilerin §ahsiyeti.ne ve bireylerin mah- · remiyetlerine saygih olunrnasu:ia baghdrr. <;tinkti YaratJc1 tarafmdan~ insan fitratma yerle§tirilen 1:1tanrna duygusu, her tabii insanda mevcut­tur. Allah, insanm bu yap1sma uygun davranrnaslillil geregi olarak in~ san viicudunu sadece ki§inin iradesine brrakrnarnl§, belirli ol<;iitlerle". slillrlamalarda bulunmu~, mahrem ve a<;tlmas1 yasaklanan yerleri belir~ · lemi§tir.

insan rnahremiyetinin ihlfili, YaratJcr tarafindan yasaklanrm§ ve bunun bir c;e§id.i olarak toplurnu ternelden ilgilendiren-aile rnahrerniyeti ve rnesken rnasuniyetinin onemi vurgulanmI§trr. Aile mahremiyeti, gerek kan tarafmdan ve gerekse koca tarafindan ihlal edilerek, kendile­rine zarar vermenin yanmda, diger aile fertlerine de sirayet etmi§, farkh ·

- - ----- ORDO UNiVERSiTESi itAHiYAT FAKULTESi / 27-29 MART 2015 -------

'

--O[N, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ---

arayi§Iara giren aile fertlerini dagtlmaya gotiiren sebepler olrnu§tur. Bu durum, toplum ara§tJ.rmalannda ac;tl<c;a goriilmektedir. Toplumun te­meli olan ailelerin dagtlmalanrun sebebi olan bo§anmalardan ziyade, bo§anma sebeplerinin ortaya konulmas1 ve 6nlenmesi ic;in c;ozlirnler iiretilmesi gerekmektedir. Bo§anrna sebeplerinden biri olarak degerlen:.. dirdigimiz aile mahremiyetinin ihlfili, yaptlan ara§tJ.rmalara gore bo­§a.runa sebepleri_ arasmda, oran olarak bir hayli yer tutmaktadrr.

Mahremiyet ihlfili, taraflardan birinin iradesiyle olan bo§amaya zemin hazrrlayacagi gibi, kan ve kocarun birlikte iradesi.ni gerektiren veya hfil<:im tarafmdan tefrike de zemin hazrrlayabilir. Uzerinde dura­caguruz konu, mahremiyet ihlfili baglammda!d bo§anrnalar olacaktrr.

II. Aile ve Aile i~i Mahremiyet

Aile ve aile ic;i mahrerniyetin ortaya konulabilmesi ic;in 6ncelikli olarak aile kavranurun ac;iklanmas1 konunun anla§tlmaSJ.Il:1. saglayacak­nr.

A.Aile

Aile kelime olarak, yakmla§mak, birbirine ait olmak, digerine iti­mat etmek, ehli c;ok olmak anlamlanna gelmektedir. 1Aile, anne, baba, ve c;ocuklardan miite§ekkil olan toplumun en kiic;iik birimidir. Diger bir ifadeyle aile; evlilik bagryla kurulan kan bagi ve akrabalik ili§l<ileri.nin

oldugu, aile fertlerinin sosyal, psikolojik, ekonomik ihtiya<;Ianrun kar§1-land1gr, bireylerin ya§ad1gi toplurnla giic;lii ili§kilerinin oldugu temel yap1drr. Toplumun saglam olmas1 ve giivenilir temellere dayaninas1, aile kurumunun saglamhgina ve giivenilirligine, toplumun huzurlu olmas1 ise ailenin huzurlu olmasma baghdrr. Dolays1yla aile, tammm­dan daha fazla ic;erik ve onerne sahiptir. insanm huzur duyacagr, §efkat ve merhameti hissedecegi, insan onuru ve ki§iliginin §ek:illen~cegi, kar­~tbkh saygmm geli§ecegi yegane s1ginak, ailedir. insanm fitri olan i.hti­yac;larmm kar§tland1gi, hatta ilk insan Hz. Adem'den beri var olagelen kurum, aile kurumudur. Bu itibarla Hz. Adern de e§i ve c;ocuklanyla birlikte ilk ailedir.

insanm sosyal bir varhk olmas1, huzur ve §efkati hissetmesi, aile terbiyesi.ni ve aile disiplinini alrnasma baghdrr. Ailede egitilmeyen, say­gm1.igirnn farkmda olmayarak yeti§en bireyler, bir viicudu saran viriis­

. ler gibi topluma zararh ve toplumu ic;ten c;okerten unsurlardrr. Zama­runda onlem almmamas1, telafisi im.karlsiZ zararlara sebep olmas1 ac;i-

· 1 Huseyin Muhammed, el-isfaharu, el-Mufreddtfi Garibi'l-Kur'an, Kahraman Yaymlan, istan·

buJ 1986, s. 527.

------ OROU 0NIVERSITESI ILAHiYAT FAK0t:TESI / 27·29 MART 2015 ------

251

--- - DIN, GELENEK VE AHLAK SAGLAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ~

smdan ka9J11lmazchr. Bunun tek c;oziimil, aile i9 onlemlerin ~asiy. la ~:murlu ve saygm insanlann ye~tirilmesidir.

Huzurlu bireylerin ve huzurlu toplumun olu§turulmas1~ "i~ini.zden kendilerj.yle huzura kaVU§acaffemz e§ler yarati.p, aranzzda sevgi. ve rahme( var etmes~ Alkih'm varl1guun delil.erindendir. Bunlarda d:il§iinen toplum i~in dersler vardzr.112 ayetiyle en giizel §ekilde ifade edihnE'.ktedir. Top­lumun huzurlu olmas1, toplumu olu§turan bireylerin onurlu ve saygm olmas1 ve bu minvalde ozel hayatlann korunmasi amac;laruyorsa, temeli aile kurumudur. Ailenin saglam temellere dayanmas1, kan kocanm birbirine helal olmas1 nika.h akdiyle miimkiindilr. <;iinkii aile, kan koca arasmdaki ili§kiyi me§ru ktlan ve hayat boyu beraberligi gerektiren sozle§me olan nikfill akdiyle kurulan evlilige dayarur. Nikfill akdi, ev­lerunelerine hukuken herhangi bir engel bulunmayan, kadm ve erkegm hayat boyu aralanru birle§tiren ve kendilerine hak ve sorumluluklar yiikleyen bagdrr. Kur'an'da misdk-1 galfz/sorumlulugu c;ok bilyilk olan agrr bir soz olarak vaslflandml.rru§ru.3 Nikfill akdi, hem ibadet ve hem de akit vasfim bir arada bulunduran 6zellige sahiptir. Nikfill akdinin

252 unsurlari, tarifinden de anla§tlacagi ilzere cinsiyetleri farkh iki tarafin bulunmas1, hayat boyu beraberlige nza, devamb.hl< ve hukuklliktir. Toplumun saglam temellere dayanmas1, nikfill akdinin tam olarak, un­surlanyla birlikte gerc;ekle§mi§ olmas1 gerekir ki, saglam bir evlilik ve saglam bir aile kurulabilsin. Nikah akdinin unsurlanndan irade beya­runda bulunan taraflar, icap ve kabulii gerc;ekle§tiren kadm ve erkegin· bulunmasichr.4 Evliligin kurulmas1 anlannnda yaptlan teklif icap, bu­teklifin kadm tarafmdan cevaplanmas1 ise kabuldilr. 5 Ni.kfill akdinin unsurlan, kurulu§ ve sihhat §aitlarma uygun olarak gerc;ekle§en evlilik, hukuken gec;erli evliliktir. Bu §ekilde yaptlan nikfill akdi, saglam temele dayali olarak gerc;ekle§mi§ demektir. 6 Zaten nikfill akdi insan neslini.Il devamim saglamak amacryla ve toplumun saglam temellere dayanmast ic;in yaptlrr ki, bu da aym zamanda toplumsal bir sorumluluktur. Mils:. liiman toplumlann nikfill akdine yardimo olmalan, farz-1 kifaye, ki§isel

2 Rllm,30/21. 3 Nisa, 4/21-24. ~ Alauddin, el-K.asfuti, Ebii Bekr b. Mes'ud el-Hane.Ii (o.b.587), Bedcii'us-Sancii' ft Tertibi~- ·

$erdi', Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, Beyrut 2003, c. m, s. 317. 5 Ekmeluddin, el-Baberti, Muhammed b. Muhammed b. Mahmud el-Hane.Ii (b.o.786), el·

'ind:ye $erhu7.-Hid6:ye, Daru'l-Kurubi'l-ilmiyye, Beyrut 2007, c. Il, s. 212; es-Seyyid Sabik, Frkhu's-Sii.nne, c. Il, 147; Hayre.ttin, Karaman, isldmut I~ Giiniin Mesel.eleri, Fatih Of· set, istanbul 1992, c. I, s. 263, 264;

6 Detayh bilgi i9Ji bkz. el-Kasfuti, Beddi'us-Sancii: c. m, s. 325-327.

------ OROU ONlVERSITESI ILAHIYAT FAK0LTESI / 27·29 MART2015 - -----

'

--- DIN, GEl£NEK VE AHLAK BAGlAMINDA MAHREMiYET AlGllARI SEMPOZVUMU ----

bo~tta evlilik kimi insana si.innet, kimine miibah olurken, zinaya dii§­me korkusu olanlar i<;in ise farz veya vacip hiikmiindedir.7

Nikah akclinin i<;eriginde, sadece taraflann bulunmas1 gibi unsurla­n degil, ibadet anlayi§lillil olmas1, aym zamanda Yaratan ile olan bagm kuvvetlenmesinin gostergeleri mevcuttur. Giinkii insan bedeni, insanm her istedigini geri;ekle§tirme alaru olmadigmdan Allah'm bir emaneti oJarak ba§kalanna smrrlan belirlenmi§8 .ozel srr alanlardrr. Aile fertleri­nin kendi rnahremiyetlerinin mevcudiyeti kadar, ailelerin de mahremi­yet aianlan ba§ka bir. ifadeyle . mesken masuniyetleri bulunmalttadir. c;iinkil aile, birbirine bagh olarak h1smllik ili§kileriyle ayru mekfun pay­la§makta, mahremiyet alanlari ii;erisinde fiziksel bannma, sosyal, psiko­lojik ve cinsel ihtiyai;lanru kar§tlarnaktadrr. Aile, i§levselligini devam ettirebilniesi i<;in dayaru§ma ruhunun ve duygusal yakmhgm, sadakat ve kar§ilikli baghl1gm bulunmas1 onemlidir. Bu ozelliklerde olan ailenin mahremiyetinin korunmas1 ve bunun i<;in aile ii;i mahremiyetin anla­§ilinas1 gerekmektedir.

B. Aile i~ Mahremiyet 253

Mahremiyet, ki§iye ozel olan gizlilikleri ifade eder. Mahrem, hiir­met, harem kelimeleri aym kokten gelen saygmlzgr olan, yasak, zevce, · ilahi dokunulmazl1gr bulunan, yasak mekan, anlarnlarmda, harim ise dokunulmas1 yasak olan anlammda olup evin harimi denildiginde, evin girilmesi yasak olan yeri, avlusu, banyosu, vb. yerleri i<;in kullanllir. 9

Aynca mahrem kavrarni evlenil.rnesi yasak olanlar i<;in kullarulan bir kavramdrr.10 Mahremiyer ise yasaklili.k hali, gizlilik, dokunulmazhk, sir alaru ki§inin ken dine ait olan ba§kalanna a<;tlrnayan gizlilik demektir. 11

7 Ahmet, Yaman, is/am Aile Hukuln.1, islam Aile Hukuku, Marmara Oniversitesi ilahiyat Fa­kiiltesi Yaym]an, istanbul 2012, s. 33.

• insan bedeniyle ilgili olarak mahrem yerlerin belirlenmesi naslarla olm~tur. TesettGrle ilgili "Mii'min kadm/ara da soyle, gozlerini ltaramdan sakznsmlar, l.fZ/anm korusunlar. (Yiiz ve el gibi) gorilnen lasimlar miistesna, siislerini gostermesin/er. BCI§ortiilerini ta yakalamun iizerine kadar salsmlar. Siislerin~ kocalanndan yahut babalanndan yahut kocalanmn baba-

. lanndan yaliut ogu/lanndan yahut iivey ogullanndan yahut erkek kardl!§lerinden yaltut er­kek kardl!§lerinin ogullanndan yahut Jaz kardl!§lennin oguUanndan yahut miisliiman kadm­lardan yahut sahip olduklan kiilelerden yahur erkekl.igi kalmam~ hizmetfilerden yahut da heniiz kad111lann mahrem yerlerine vafaf olmayan erkek ~ocuklardan bCI§kalanna gostenne­sinler. Gizledikleri siisler bilinsin diye ayaklanm yere vurmasmlar. Ey mii'minler, hep birlikte

· tovbe ediniz ki kurtulu~a eresiniz" ayeti buna i~aret efutektedir. Nur, 24/31. ' ibn 'Manzur, Liscinii'l-Arab, Darusadir, Berrut 2011, c. IV, s. 97; Saffet, Kose, Genetigiyle

9Jnanm~ KavramlarveAile Medeniyetinin Sonu, MehirVakft Yay., Konya 2014, s. 117. 10 Ibo Manzur, Lisiinii~·Arab, c. IV, s. 96. · 11

$emseddin, SAm.i, Kdml.!S-t Tiirki, istanbul, 1985, ID, 816; $afak, Ali, Hukuk Terimleri Sazliigii, Rehber Yaym]an, istanbul, 1992, s. 297.

ORDU ONiVERSiTESI ilAHIYAT FAXULTESI / 27-29 MART 2015 -------

254

-11

-~ DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----' "51

Mahremiyetle ilgili konu~ar fi.kih kitaplannda Kitabii'l-kerahiyye, 12_

Kitabii'l-Hazari ve'l-ibdha, 13el-Istihsan, 14 Kitabii'z-zilhd ve'l-vera'15 ba§hk- · lan altm~a ele ahruru§trr. Mahrem olan veya olmayan akrabalar, bo. §anrna ve nikah konulan Kitabu'n-nikah16 ba§hgi altmda baktlmas1 ha~! ram olan yerler Kitabu's-salat17 boliimlerinde incelenmi§tir. --

Aile ic;inde beden mahremiyetinin korunmas1 i~in gerekli tedbide: rin almmas1, her §Uurlu mtisliiman ailenin gorevleri arasmdadrr. Aile_ ic;erisinde sabah namazmdan once, oglen istirahatteyken ve yats1 na: · mazmdan soma c;ocuklann, anne ve babanm vticutlannm ac;ik buluna­bileceginden dolayi, anne ve babanm odalarma izinsiz girmemelerinin~ gerektigi bildirilmi§tir.18 ~.

izin almmadan ba§kasmm evinin i<;inin gozetlenmesinin yasakhgiy­la ilgili olarak "BG.§kalanmn evine izni ve rzzasz olmadzkfa girilmemesi"19.

" izinsiz olarak bir bG.§kasznzn evinin ifine bakmak, mahremiyetini ihlal~ etmenin helal olmamasz"20 aynca Hz. Peygamber'in bu gibi fiilleri ya-" panlan Allah'm onlann gizli hallerini ortaya c;ikararak rezil edeceginC bildirmesi, 2~ gizliliklerin ki.§ilere ozel oldugunu ve aile mahrerniyetinin: onemini ac;iklar. Aynca, izinsiz olarak ba§kaslillil kap1smm anahtar deliginden gozetlenmesi neticesinde gozetlenen ki.§inin uyanlann(!­ragmen gozetlemenin devam etmesine kar.§llik goze zarar verilmesi.:: sebebiyle tazmin gerekmeyecegini belirten Islam hukukc;ulan22 mesken·, masuniyetine ve aile mahrerniyetine dikkat c;ekmektedirler.

·-

12 Abdullah b. Mahmud b. Mevdt1d, Mevsill, (5.683), Kitabu'l-jhtiyar li Ta'lfli'l-Muhtdr, _ Daru'l-Ma'rife, Beyrut, 2010, c. N , s. 189; el-Baberti, el-'inaye, c. VI, s. 103. '

13 Abdulgani el-Guneymi (5.1292/1881), el-Meydaru, el-Liibcib fi $erhn-kitab, Dersaadet . Kitabevi, istanbul, trs., c. N, s. 156. . ~

14 Omer Nasuhi, Bilmen, Biiyiik islam· ilmihali, Sad., Ali Fikri Yavuz, Bilmen Yay., Istanbul,; 1990, s. 433.

15 Mevsill, Kitabu'l-jhtiyar, c. N, s. 189. _ 16 $emsuddin Muhammed ibn Muhammed el-Harib e~-$afii e~-$irbini, (h.5.977), Mugni'l­

Muhtac ila Ma'rifeti Me'ani Elfdzi'l-Minhdc, Daru'l-Feyhfil, $am, 2009, N, s. 5; el-.Baberti,­el-'inciye, c. II, s. 212.

17 Muhammed Be~ir, ~-$akafe, el-Fikhu'l-Maliki fi sevbihi'l-cedi'd, Daru'l-kalem, Dlffie~k, · 2007, c. I, s. 177.

18 Nur, 24/58-59. 19 Nur, 24 I 27 - 28; Ahzab, 33 I 53. 20 Tirmizi, Salat 148. 21 Alunet b. Hanbel, Mi.isned, c. N, s. 421, 424. 22 Ebil Zekeriya Muhyiddin b. $eref (h.o.676), en-Nevevi, el-Mecmu' $erhu'l-Mehezzeb, Daru'I·

Filcr, Beyrut 2005, c. XX, s.410-412; Vehbe, Zuhayli, el-Fikhu'l-isldmf ve Edilletuh, Daru'I· fikr, Dlffie~k, 1989, c. V, s. 760; Abdullah, Kahraman, Islam Hukuk ve Ahlak ilkeleri l§igtn­da Ozel Hayatm Gizliligi (Mahremiyet), Ebabil Yaymlan, Ankara 2008, s. 127.

- ------ ORDU 0NiVERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 -----~

' ·.

' -- DiN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZVUMU

Meskenlere gerekli hassasiyetin gosterilmesiyle ilgili olarak, ozel­likle izin almmas1 ve ~inin kenclini tarutmas1 gerekir. Bu tiir konular. Kitabii'L-jsti'zan23 ~a§llgi altmda incelenmi§tir.

Bfiln bo§amada evlilik bagi olan nikfill akdi ortadan kalkogindan, - ayru evde oturan e§ler, kadlIUn iddeti dolana kadar birbirine hararndrr

ve ayin odalarda oturmas1 bu rnfunkU.n degilse kocarun ba§ka bir evde otunnas1 gerekir ki, bu durum ba§h ba§ma aile rnahremiyetinin onerni­ni gosterir. Giinkii bu siire i<;erisinde kadllll.Il ozel dururnunun ba§kalru:i tarafmdan bilinrnernesi, kendi yar'anna olrnaktadrr.

Aile i<;i ozel ili§kileri diger insanlara yayanlar, insanlann en kotiile­ri olarak nitelendirilmi§tir.24 Aile birligini temelden sarsan unsurlar, e§lerin kendi aralanndaki srrlar1 if§a etmesidir. Aile srrl~ if§a edil­roesi aym zamanda §ahsiyet haklanrun ihlal edilmesidir. 25 Insarun §eref

- ve haysiyetinin korunrnas1 hakkl, temel haklanndan ve zanlrl maslahat­lardandrr. 26

Hz. Peygamber'in llile mahrerniyetine ne denli onem verdigini ya­·§antismda gormekteyiz. 0 bir ba§kasmrn evine geldigmde yiizii kap1ya doniik halde beklememesi, bunun a<;Ik bir gostergesidir.27

~ ' ;::-_-_ Bir kimsenin biti§ik kom§usunun bah<;esini gorecek §ekilde pencere ::....a<;amayacagi, a<;mas1 durumunda bunm:i zaran fahi§ veya mahrerniyet ::_ihlali .olacagi, Mecelle'de belirtilmektedir.28 Kom§unun kadinlanrun ~bulundugu ve mahrerniyetlerinin goriilecegi §ekilde agaca <;Iklp gozet­~ iemek de aym §ekilde yasaklanffil§trr. Giiniimiizde yiiks~k ve yal<in olan

binalardan ba§kalarmm mahrerniyetinin ihlal edilmesi bu kapsamda degerlendirilebilir. 29

Mahrerniyet, ozel alanlann korurunaslill gerektirdiginden bununla ilgili olarak ahlal<l ilkelerin varhgi aile mahrerniyeti i<;in de soz konusu­

. 'dur. Aile i<;erisinde, kan kocarun mahremiyeti olabilecegi gibi aileyi : olu~turan diger bireylerin de mahrerniyeti buluruTI.aktadrr. Ailede bulu­

nan ortak alan, ozel alan ve srr alanlru:, rnahrerniyet kavrami i<;erisinde degerlendirilebilir. Aile mahrerniyettnin korunmas1 rnuvacehesinde ahlaki ilkeler bulunmaktadrr.

23 Buhari, "isti'zan ", 17. 24 Miislim, Nikfill, 123, 124; Ebu Davud, Edeb, 32 25 ~. <;:akrn, Evlilik Birliginin Temelinden Sarsrlmasr Nedeniyle Bo§anma, Ankara 1999, s.

48. 26 Karaman, isldmm l§zgrnda Giiniin Meseleleri, c. ID, s. 184. 21 EbuDavud, Edeb, 128. 28 Mecelle, md. 1202. 29 Mecelle, md. 1205.

ORDU ONiVERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESi / 27-29 MART 2015 - ------

25S

. ·~ -----'--- . DIN, GELENEK VE AHLAK BA~lAMINOA MAHREMiYET AlGILARI SEMPOZYUMU --..::.1

Aile bireylerinin huzuru i<;in, mtimkiin olduguuca hata ve ayiplanJi o¢ilmesi onemlidir. Kan ve kocarun ayip1anrnn b<i!ika ~nere anlatiO 1?as1 vey~ sanal diinyada payla§ilmas1 ozel hayatm if§a edilmesidir. Ozellikle aile fertlerinin ve aile srrn mahiyetinde olan konulann payla.u §tlmas1, aile rnasuniyeti a~smdan yasaklaruru§ ve bu konuda H~. Pey. gamber " kim bir Miisliimam(ayrbzm) orterse Allah da . kiyamet giinfo onun (ayzbim) orter"30 buyurarak konuya l§Ik tutmu§tur. Aile mahrerlfr. yetinin korunmas1 konusunda onemli olan ternel ilkelerden biri ise giz: liliktir. "

insanlann kendi hayatlan i<;in gizli kalrnas1 gereken alanlar, aile i9n de gec;erlidir. Ortak alan, e§lerin aile fertlerinin, diger insaniarla payla§ngi ve onlann bilrnesinde herhangi bir sakmca gormedigi alan i<;in kullaruhr. Sadece aile fertlerine ait olan. aile fertlerinin payla§t1&i, mekan, ozel alandrr. Yalmzca aile fertlerinin kendilerine ait olan ha§~ laruun bilmedigi gizli alan veya sir a.lam vardrr. 31 Ki§iler i<;in gec;erli olan alanlar, aile i<;in de gec;erli olarak gizli, ozel ve ·ortak alanlarda mahremiyet, bir insan hakkl olup korunmas1, zarar verilmemesi, temel

256 kaidedir.32 Aile i<;erisinde mahrem bilgilerin d1§anya s1zdmlrnas1, ha§: kalanna herhangi bir ileti§irn agiyla payla§tlmas1, aileye verebilecegi zararlardan dolayi yasaklanm1§ ve bu durumun aileye verilen bir eziyet olarak degerlendirilmi§ "Miisliimanlara eziyet etmeyiniz, gizli taraflarm[ arG.§tirmayimz. '>33 ifadesiyle delillendirilmi§tir. Mahremiyetle ilgili ah­lakl ilkelerden biri de tecesstis yasagrdrr. ~

.

"Tecessiis" kavrarruyla ifade edilen konulardan biri de aile maii­remiyetidir. Ailenin ozel bilgilerinin veya ba§kalanrun gormesi haram olan avret yerlerinin te§hiri, aile mahremiyetinin bir ihlfilidir. Sadece e§lerin birbirlerin~ nikah akdiyle helal olan yerlerin cevaz verilmeyen kimselere gosterilrnesi yasagi ihlal etmek oldugu gibi, e§ler arasmda bugz, kin, nefret vb. birc;ok rahats1z1Iklar meydana getirir. Aile mahri­rniyetinin ihlfili olarak ayip ve gizliliklerin istenrneyen ki§ilere yaytlma1 s1, "Birbirinizin kusurlanm ve mahremiyetlerini arG_§tlrtnayin. "34 hitab1y­la yasaklanrru§t:lr. 35 istenrneyen ki§iler tarafmdan aile srrlanrun ara§tI· nlmas1 veya bu maksatla yaptlan giri§imler, aile mahremiyetiyle ·ilgil! ozel fotograf ve bilgilerin ogrenilrnesi, tecessiistiir. Ayru zamanda aile

30 Buhari, Mezfilim 3; Muslim, Birr 58. 31 Kahraman, Ozel Hayann Gizliligi, s. 126. 32 Muvatta, Akdiye 31. 33 Tinnizi, Birr ve Stla 85. 34 Hucurat 49/12. 35 Yusuf, el-Kardavi, el-Held! ve'l·Hardmfi'l-isldm, el-Mektebetii'l-islfuni, Beyrut, 1967, s. 259.

------ OROU ONiVERSiTESi iLAHiYAT FAK0LTESI / 27·29 MART2015 ------

'

--- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREMIYET AlGILARI SEMPOZVUMU

Jaisunre mahremiyetiyle ilgili her §eyin ba§kalanna ula§tmlmas1 teces­siiS J<avramI kapsammda degerlendirilebilir. 36

''Ey iman edenler! Kendi evlerinizden bCI§ka evlere, geldiginizi hi.sset­tirip (izin alzp) ev sahiplerine selam venneden girmeyin. Bu davranl§ sizin ifin daha hayzrlzdir. Dii§ilniip anlayasmzz diye size boyle ogut veriliyor"37

ayeti geregince ba§kalanna ait ozel hayatm gizliligi kapsammda olan konularda, izin· ahnmadan herhangi ·bir i§lem tesis edilmemesi, genel biJ:: ilkedir. Aile mahremiyetinin if§asl olarak, aile fertlerinin. giybeti de

36 yasaklanIDl§tlr. . _ Aile mahremiyetinin korunmasma verilen onemin gostergelerinden ·

biri, kazf haddi ile ilgili hii.kiimlerdir. Aile bfrE7ylerinin birbirlerine iftira aonalan veya zina isnadmda bulunmalan, bo§anmalanna sebep te§kil eden hususlardandrr. Kan ve koca aras~da mahrem olan cinsel bilgile-

• rin, istenmeyen ve zaruret ii;ermeyen durumlarda ba§kalanna anlattl-mas1 evlilik birligini temelden sars'an bir konudur. Kelime olarak ftrlat-mak, uzaga atmak, anlammda kullantlan Kazf kelimesi39 islam hukuku. literati.irii.nde, bir ki§iyi zina isnachyla ayiplamak, muhsan bir kimseye -­zina ile itham etmek veya. nesebi reddetmek demektir. 40 Kazf sui;u, ceza 257 ehliyetine haiz bir §ahsm iffetli muhsan bir kimsenin iffetini zedeleye- , eek bir §ekilde sozhi olaral< zina isnadmda bulunmaknr. 41 Naslarda sabit olan4~ kazf sw;unun cezasrmn uygulanmas1 konusunda islam hu­kUKc;uian gorii§ birligi-i<;erisinde olmakla43 birlikte tabiftndan Said b. Miiseyyeb (o. h.94), Hasan el-Basri(o. h .110), ibrahim en-Nehru (o. h. 96) gibi filimler kazifin §ahitliginin kabul edilmeyecegini belirtirler.44

Kazf sui;unun cezas1, sue; unsurlanrun45 geri;ekle§mesi halinde seksen .sopa vurulmastdrr.46 islam hukukunda iftira attp ispatlayamamak, ozel-likle aile i<;i kan koca arasmda cereyan eden, insan rrz ve namusuyla

:'6 Muhammed R.ak!n, ed- Dagmi, ec-Tecessii.s ve Ah.kamuhit fi~·$eriati'l-isldmiyye, Kah.ire 1985, s. 23- 26.

$)' Nur, 24/27. 38 Hucurat, 49/12; Hiimeze, 104/1. 39 el-isfaharu, el-Mi.ifreddt, s. 599; Mevslli, Kitdbu'l-il1tiydr, c. IV, s. 110. r .a Omer Nasuhl, Bilmen, Hukula. islilmiyye ve Isnlahan Flkhiyye Kamusu, Bilmen Yay., isi:an­

bul, 1985, c. m, s. 229. 41 Mevsill, . Kitdbu'l-ihtiydr, c. IV, s. 110-111. Abdurrahman, Ceziri, Kitabu'l-Flkh aldl-

Mezahibil-Erbea. Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, Beyrut 1990, c. V, s. 189. 42 Nur, 24/4; Buhari, Hudlld 44. 43 Ceziri, Kitabu'l-Fikh, c. V, s. 190. +1 Muhammed, Ebu Zehra, el-Cerime ve'l-Ukrlbe fi'l-ftkh1'l-isldmi (el·Ukrlbe), Daru'l·fikri'l­

Arabl, M.ISlr ty. s. 111. is Kazf sui;unun cezasirun verilebilmesi i¢l zina isnad1mn veya nesebinin redd~ magdurun

muhsan olmasr, SUf kastmm olmasi gerekir. 14 Nur, 24/4.

------ ORDU ONiVERSITESI ILAHIYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 ------

- --- DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU ~

ilgili mahremiyet ic;eren konularda ~eslin devarmrun onemine binaen onemli hukuki yaptmrnlann varbgi dikkat c;ekmektedir. . _ · '

Uminii Seleme'nin, Hz. Peygamber ile e§leri arasmd~ gec;en bk ta: knn olaylarla ilgili kendisinden bilgi almak isteyen Hz. Omer'e, ken~ sini ilgilendirmeyen konular~a bilgi sahibi olmak ~stemesi gerekc;cstyle siternde bulunmas147 mahremiyette bilgi edirunenin sl.11lfbhgtru o~aya­koyrnaktadrr. Aile ic;erisindeki bilgiler de mahrem oldugundan aile fe _: leriyle sl.11lfhchr. Aile fertlerinin rrz ve namuslanrnn korunmas1, onl~ :111anevi ki§iliklerinin zedelenmemesi aile birliginin devami ic;in o~duk~g_ onemlidir. <;iinkii insana verilen maddi zararl~ telafisi miimkiin ola. • bilirken, rnanevi ki§iligme verilen zararlar insan psikolojisinde telafisl olmayan yaralar ac;abilir.48

Aile ic;erisinde her ferdin sahip oldugu haklar vardrr. Sahip olun<llii haklar, bjc;b..ir zaman kotiiye kullarulmamahd1r; Boyle _bir durumuni vukuu durumunda, kan ve koca ba§ta olmak lizere kaqlhkb. gtiverii•

· sarsa:bilecegi gibi, taraflara telafisi zor zaratlar ac;abilir. Hakkm kotiiye:i kullaru1mas1, "hakkm verili§ gayesi dl§mda veya bir bCl§kasma zarar ver5

258 me kastryla ya da zarar verecek §ekilde kullamlmasi"49 dernektir. Hakkin':: kotiiye kullarulmamas1 ternel ilkelerden biridir. brnegin, erkege-verilen~ talak yetkisi onceleri SlillfSIZ olmasmdan dolayi kadrnm hayatl olumsuz~ etkileniyordu. Talak yetkisinin lic;le sl11lflandrrilmas1, kadnun mahremi:: yetinin ihlal edilmesiyle sonuc;lanan durumun kocanm yetkisi smrrlan~: dmlarak kotliye kullanrnas1 engellenmi§ olmaktadrr. Koca, ben J:i.ak sahibiyim diyerek aile mahremiyetini ihlal. etmemesi gerekir. Elbette haklann dokunulmazligi ve korunmas1 esastlr. Ancak ba§kalanrnn hak"? Ian c;ignenrneden ve aile birligine zarar vermeden kullamlmahdrr.

Aile ic;i mahremiyetin, ahlakl ve hukuki yoniiniin yanmda psikolo­jik ve sosyolojik yonii de bulunmaktadrr. Psikoloji ilminin ara§tlrma_ konusu olan, geli§im ve ki§ilik psikolojilerinin50 temelleri ailede attlch-,,., gmdan aile fertlerinden her birinin bu ihtiyac;lanrun kar§tlanmas1 ic;in aile ac;1smdan ozel alan olan ortama ihtiyaci bltlunrnaktadrr. insan ·psi­kolojisinin ve ki§iliginin §ekillenmesi ailede gerc;ekle§rnektedir. Dolay­s1yla aile ic;erisinde ihtiyac; olru;i konltlann, aile di§ma yanslffiamas1 yi.ne. insan psikolojisinin geregidir. Insan karma§lk bir yap1ya sahip olmasrn·. dan dolayi maddi ihtiyac;lan ne denli onemliyse manevi ihtiyac;lan da

47 Miislim, Talak 31. 48 Muhammed o. Ali (1250 /1834), ~evkani, jr§ddii'l • Fuhu~ Beyrut 1992, s. 367 49 Saffet, Kase, is/am Hukukunda Hakkm Kotiiye Kullamlmas1, Marmara Universitesi ilahiyat

Fakiiltesi Vakfi Yay., istanbul, 1997, s. 56. so Hayati, Hokelekli, Psikolojiye Giri§, Dii§iince"l<itabevi Yaymlan, Bursa 2009, s. 3.

- ---- - ORDU 0NiVERSiTESi iLAHiYAT FAK0LTESI / 27-29 MART2015 ------

'

..:----- DIN, GELEN EK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZVUMU ----

· ynidlI' ve bu ihtiyar;lann onemli bir boliimii ailede kar§tlarur. Aile fert­ferinin kar§ihkli sevgi ve saygi gostennesini ve birbirlerine baghbk duy­guianm51 ba§kalanndan gizli tutmas1, psikolojik yaptlan geregidir. oolays1yla aile i9 mahrerniyetin insan psikolojisini ilgilendirmeqigi soylenemez. Ayru §ekilde, aile ic;inde fertlerin birbirleriyle olan tutum ve davraru§lan, toplum hayatmda diger sosyal gruplarla olan ili§kilerini belirlemekted~. ·

ro. Aile i~i Mahremiye~ ihlfili islam hukuku ac;1smdan insarun ozel hayan, onuru, §erefi ve §alisi­

yeti onemli oldugu gibi aile mahremiyeti, gene! anlamda konut doku­nulmazh&"i ayru derecede onemlidir. 52 <;iinkii ailenin dagtlmasma se­bep alma ihtimali soz konusudur. Aile i9 mahremiyet ihl~ yasakh-11gi, _.ahlaig ve hukuki ilkelerle belirle~ ye . ya:pttn~ai;i olan. fiilleri

· ·yapmaktrr. Kan ·kocaya ait olan ozel bilgilerin ai'a§~as1 veya ail.eye . ak olanlarm tecessiisti, ;µleye has olari ozel goriinti.i, se55 gibi ko'nular­

dir. Bunlann ihlfilinde kan kocarun ve aile fertlerinin §ahsiyet ve onur­lannm incirunesi ve manevi olarak elem duymalan ka~azdrr. Bu tiir mahrerniyet ihlfili suc;unun cezas1 ta'zirdir ve bu suc;un cezasuun 259 sirurlan c;izilmemi§, kamu otoritesine brrakilmi§trr.53

Aile fertlerinin ozel hayatlanrun izinsiz olaralc gozetlernnesi, ayru zamanda bir insan hakki ihlfilidir. izinsiz olarak, ba§kasuun kapismm anahtar deliginden veya perdesinden yatak odasmm gozetlenmesi ya­saklaruru§, bu esnada goziine zarar verildigi takdirde klsas gerekmeye­cegini belirten islam hukukr;ulan54 insarun ozel hayannm aile mahre­miyetinin ne derecede onemli oldugunu vurgulamaktadrrlar.55 Boyle bir durum, ayru zamanda rne§ru miidafaa olarak degerlendiril.mektedir. 56

Ttirk Ceza Kanunu'nda ise "Ki.$ilerin ozel hayatmm gi.zliligini ihlal eden kimse, ala aydan iki yila kadar hapis veya adlf para cezasi ile ceza­landzr:zlzr. Gizliligin goriintii veya seslerin kayda almmas1 suretiyle ihla.l

51 Hokelekli, Psikolojiye Girl§, s. 35.

/ (

52 Yusuf ~en. "Islam HukUkuna Gore Sagl.J.k Hizmetleriilde Mahremiyet Hakkl", Ekev Akademi Dergi.si, sayi: 61, s. 431.

53 ~emsuddin Muhammed ibn Muhammed el-Hatib ~-~afil (h.o.977), ~-~irbini, .Mugni'l­Muhtdc iLl Ma'rifeti Me'dni Elfcizi'l-Minhdc, Daru'l-Feyhai, ~am 2009, c. V, s. 338-342; $emsuddin Muhammed b. Ebi'l-Abbas Ahmed b. Hamza ibn $ihabudd.in (o. 1004/1595), Rernli, Nih{iyetii'l-Muhtdc ild $erhi'l-Minhdc fi'l-Fzkh aid Mezhebi'l-jmdm e§·$dfi~ Daru'l­Kliti.ibi'l-ilmiyye, Beyrut, 2003, c. VIII, s. 18,19; Ebu Zebra, Muhammed, el·Cerfme ve'l­UkUbe, s. 75.

54 Nevevi, el-Mecmu, c. XX, s. 410-412; Zuhayli, el-Fzkhu'l-js/dmi, c .. V, s. 760. 55 Ebu Zebra, Sosyal Hayacta Aile ve Toplum, s. 293. 56 Donmez, ibrahim Kfili, Me§rU. Miidafaa, DiA, c. XXIX, s. 383.

--- --- ORDU ONiVERSiTESI ILAHIYATFAKULTESi / 27·29 MART2015 -------

260

. ri ·~

--- - DIN, GELENEK VE AHlAK BA~lAMINDA MAHREMIYET ~LGllARI SEMPOZVUMU --..:1

edilmesi hdlinde, cezanm alt smzn bir yzldan az olamaz."57 §eklinde ifade edilmi§tir.

Aile i<;i mahremiyet kapsammda degerlenclirilen kan ya da kocaya.,~ ait ozel hayatlan, kendileri tarafmdan da ihlal edilmemesi gerekir. Ta- -

• raflardan birinin, me§ru olmayan sebeplerle eve ba§kalanru getirmesr' uygun olmayip, mahremiyet ihlfili olabilir. Ornegm; kanrun kocasmui ­izni olmadan evine yabancr birini <;agumas1, ahlaken ve hukuken ·dogru ~ degildir. Bu sebeple aile i<;i mahremiyetin korunmas1, toplumun gelece~ give huzuru it;in zaruridir. ·

IV. Bo§anma ve Bo§anma Sebepleri '

Taraflardan birisinin iradesiyle meydana gelen aynltl<lara bo§ama, , her iki taraftn iradesilli gerektiren ve hfil<im kar.anyla olan aynlmalara bo§anma denir.58 Taraflann iradesiyle veya bu irade zemininde ve· bfil<im karanyla bo§anmalann bir<;ok sebepleri bulun.m_aktadrr. -

A. islam Hukulrunda, Bo§anma

islam hukuku literatiiriinde bo§anma, talak kavranuyla ifade edilir ve miifarekat boliimlerinde ele almrr. Bo§anma, nikfill akdinin <;oziilme-. si, e§lerin birbirinden aynlmas1 demektir.

Evlilik, temelde siiresiz olarak kurulan bir ahidle§me oldugundan," oliim ch§mda aynlma di.i§iinillemez. Ancak hayatm <;e.ldlmez hale gel;,­mesi ve bir i§-keni::eye · donii§mesi, taraflann aynlmas1m gerektirebilii.~ Bu durumun ger<;el<le§mesi, evliligin ama<;Ian ve toplum ac;ismdan ey:;, gun olmayan bir helaldir.59 islam'm-bu yakla§llill d1§mda bo§anma ile­ilgili yakla§milar; Roma, Cermen ve ibrani hukuklannda olan bo§an­marun serbest olmas1, Hnistiyan Kato1ik Kilisesi, "Tannnzn birle§tirdigi aynlmamalzdrr." emriyle bo§anmanm ger<;el<le§meyecegi, belirli sebep- . lerin varllgmdan dolayi hfil<im karanyla tefrik §eklinde4ir. 60

E§lerin birbirinden aynhkla sonm;lanmasma gelirrceye kadar bo­§anmarun farkh a§amalan soz konusudur. Bu a<;1dan.balald1gmda ho-. §anmayi, duyg:usal bo§anma, yasal bo§anma, toplumsal bo§anma ve ruh-

. sal bo§anma §eklinde degerlendirebiliriz. Duygusal bo§anma, bo§anma­mn ilk a§amas1 yani e§lerin birbirlerine olan sevgi, saygi ve gi.iven duy­gulanrun zedelendigi a§amachr. Bunun sebeplerinden biri de, mahre­miyet duygulanrun ihlal edildigi siire<;tir. Toplumsal bo§anrna ise, top-

57 TCK., 135. 58 Yaman, Ahmet, is/am Aile Hukuku, s. 74. s9 Ebu navild, Talak 3. 60 Turgut, Akmtiirk, Aile Hukuku Dersleri, istanbul 2002, s. 188.

------ ORDU ONIVERSiTESl ilAHIYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 ------

'

t •.

· :;:_-- DiN, GELENEK VE AHIAK BAl>IAMINOA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZVUMU ---

}urn· tarafmdan bilinen ve kabul edilen bo§anmadir. Toplum bilir ki, daha one~ evli olan <;iftler birbirlerinden kesin olarak aynlnu§lardrr. J(uhsal bo§anma ise, e§lerin ruhen birbirlerine tinsiyet sagladigr orta­nun sona ermesidir ki taraflann bir arada olmaslillil birbirlerine istrrap . verdigi stire<;tir. 61

Bo§anma, erkegin tek tarafh irade beyamyla olan talak, kadlillll kocasma belirli bir meblag vererek bO§arunas1"muhalea, ve <;e§itli sebep­lerle hakime mi.iracaat ederek hfildmin bo§amas1 tefrik kavrarruyla ifade edilir. Tefrik haricindeki diger iki bo§ama, aile mahremiyetini koruma ·yoniinden daha gizli ~almaktadir. Tefrik ise, aile srrlarlillll a9ga <;lkma­sJillll bir sebebidir. Ornegin, cinsel hastahl<lar sebebiyle mahkemeye rniiracaat eden taraflardan biri, aile · srrlan kapsanunda olan konulann srr olmaktan <;tlanasrna sebep ohnaktadir. Tefrikten once talalc ve muhdlea ile bo§anmarun varhgr, islam'in aile srrlanmn alenlie§memesi­ne verdigi 6nemi gostermektedir. Normal §artlarda bir bedel kar§tligr bo§anma mtirnkiin ohnakla birlikte, bedelsiz olarak da muhdlea ya,ptla­bilmektedir. 62 Bu durum kar§tltl<li nzayla anla§arak aynhgrn ge<;erli olabilecegini gostermektedir. ·

- Kan ve kocanrn hukuken aynlmalan olan bo§anma neticesinde bir­birlerine, yabanc1 .olan ki§ilerde oldugu gibi haram olmaktadirlar. Evli­lik silresince beraber ya§adtl<lan ozel hayatlanyla ilgili bilgilerin veya gene! ifadeyle mahrerniyetle ilgili her tiirlii i<;eiigin taraflarca ihlal eailrnemesi, diger ki§ilerin ozel hayan gibi degerlendirilir. <;iinkii nikfill akdi sona erdiginden kan koca alma hakkrm kaybetmi§lerdir.

B. Bo§anma Sebepleri

Bo§anma sebepleri, 1917 tarihli Hukuku Aile Karamamesinde, ge­?msizlik ve <;ekilmezlik olarak ifade edilmi§tir. Ge<;imsizligin sebeple­nnden biri de ailenin namus ve §erefi.ni agz.r surette zedeleyecek hal ve davranl§larda bulunmadrr.63 Giiniimiiz hukuk sistemlerinde de e§lerden birinin evlilik birlikteligini bozacak §ekilde, tarafl(\rlll haysiyet ve §ere­fini zarar veren kusurlu davrani§lan, evlilik ama<;Iab.na aykm oldugun-· dan. ve taraflann gorevlerini agrr §ekilde zedelediginden bo§anma se­bebi olarak e§lerden birinin mahkemeye mtiracaat etmesi ile miimkiin

61 Dogan, Cihangir, Tiirkiye'de Bo§anma Sorununu:n Sosyolojik ve istatistiki As:uian Degerlendi-rilmesi www.joumals.istanbul.edu.tr/iusoskon/article/download. ·

62 Muvaffakudd.ln Ebu Muhammed Abdullah b. · Ahmed b. Muhammed el-Makd.tsi ibn Kudame, el-Hanbeli (o.620), el-Mugnf, tahk., Muhammed l?erefiiddin Hattab Daru'l·Hadis, Kahire 2004, c. VII, s. 257.

63 Hali!, Cin, Eski Hukukumuzda Bo§anma, Sel<;uk Universitesi BaslDlevi, Konya 1988, s. 140.

------ OROU 0NiVERSiTESi ilAHiYATFAKULTESi /27-29 MART 2015 ------

261

262

---- DiN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU

olabilmektedir.64 Haysiyetsizlik ve bu kapsamda mahremiyeti ihlal, bir bo§anma sebebi olarak istatistiklerde mevcuttur.65

Tophimumuzda bo§arunalar ruhi bozukluk, maddi c;tkar i<;in ev­lenme, e§lerden birisinin veya ikisinin alkol veya kumar alr§kanhgi, y~~ farki, egitim diizeyinin farkli olu§U, c;ocuksuzluk, . namu.S anlQ)'l§mm farklzlG.§masz, evliligin yiikiimlilliigi.inil kavramadan evlenID:e, bazz basin ' ve yaym kurulU§lanmn aile kurumunu fOziicil yaym ve telkinleri, toplu- · mun zihniyetinin degi§mesi, dolayis1yla insanlarda faydacr, <;tkarcr ve · ferdiyetc;iligin one 9kmas1, uyumsuz ve gec;imsiz ailede yeti§mek gibi,~ birc;ok faktoriin bo§anmaya.neden oldugu bilinmektedir.66

· .•

Eski toplumlarda bo§anma oranlan modem zamanlara gore daha · azdrr.67 Bo§anma oranlanrun artmasmm sebe,plerinden biri de aile mahremiyetinin ve kan-koca srrlannm istenmeyen ki§ilere· if§a edilme~ sidir.

Zina, bir bo§anma nedenidir. Mahremiyet ihlalleri, zinaya sebep olabilmektedir. Zinaya gotiirecek vesilelerin yasaklanma errui fikih ~ usulii kavrarmyla seddi zerayi ve harama gotiiren vesilelerin haram'. olmas1, kaideleri geregince mahremiyet ihlalleri zinaya zemin hazrrla-_ dr&indan, bu ihlallerin haram oldugunu ortaya c;lkanr. " Zinaya yaklCI§- : mayzn 0-inkil o fuhu§ ve kotil bir yoldur."68 ayeti ve "Vacibi tamamlayan §ey vaciptir"69 ftkhi kaidesi bu gen;egi ifade etrnektedir.

Ailede manevi c;ozillme, mahremiyet ihlfiliyle ba§lar. Aile fertlect~­nin §eref ve haysiyetine, onuruna zarar verecek, ba§kalanrun bilmemesi· gereken ozel hayatlanrun, izinsiz ve zaruret olmaksrzm if§a edilmesi; aile birligini bozabileceginden yasaklanrm§ ve ozellikle kadmm rrz ve namusuna zarar veriyor hale gelmesinde bo§anma mecburi hale gel­mektedir. 70

Kan ve kocanm manevi ki§iligini rencide etmek, olc;i.iyii a§an dav-., rani§larda bulunmak, nii§UZ kavrarru ic;erisinde degerlendirilmektediI/1

Kadll11Il kocasma kar§I veya erkegin kansma kar§1 nii§uzu, bo§anma

64 Kemal Tahir, Giirsoy, Bo§anma Hukukunun Tariht Geli§imine Bir Bak!§ ve Bo§anma Sebeple· rinde En Yeni Geli§meler, Ankara Hukuk Fakiiltesi, Sevin~ Matbaas1, Ankara 1977, s. 8.

65 DiE, istatistik YJ.lligi, Ankara 1995, s. 114. 66 Erl<al, Mustafa, Sosyoloj~ istanbul 1987, s. 83. 67 Mehmet Akif, Aydin, islam-Osmanli Aile Hukuku, istanbul 1985, s. 114. 68 isra, 17 /32. 69 Abdiilhamid, Esmendi, Bezlu'n-Na.zr fi'l-Usiil, tahk. Zeki Abdulber, Kahire 1992, s. 116,117. 70 Gin, Halli, Eski Hukukumuzda Bo§anma, s. 34. 71 H. ibra.h.im, Acar, islam Hukukunda Evliligin Sona Ermes~ Kiilti.ir Egitim Vakfi Yaymevi,

Erzurum 2000, s. 30.

ORDU ONiVERSiTESI ILAHiYAT FAKOLTESI / 27-29 MART 2015 ------

--OiN, GELEN EK VE AHLAK B/1-GLAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZVUMU ---

sebebidir. Kaduun ba§kalanna kar§l siislenmesi, aile srrlanni anlatmas1, a~as1 yasaklanan avret yerlerini zaruret olmaks1zm a<;mas1, bir mah­remiyet ihlfili olarak nii§uza sebep o!dugu gibi erkegm de ayru yasaklari iblal etmesi nii§uza sebeptir. . .

Kentle§menin, sanayinin ve sosyal ileti.§im aglannin az oldugu top-1untlarda, bo§anmalann ve aile c;ozillmele:rinin daha az goriildiigu 72

ger~egi.nden hareketle, mahremi.yeti ihlal eden sosyal ag olarak ifade edilen, ancak asosyal bireylerin yeti.§mesinin yegane sebebi olan sanal diinyarun bo§anma iizerinde onemli etkisi oldugu bilinmektedir. Evli ¢tlerin internet bagunJ.lligi ve mahremiyeti ililal eden gorselleri ve buna benzer tutum ve davraru§lari, zaman,la kart kocarun gec;imsizligi­ne ve aynlmalanna sebep te§kil ettiginin omekleri oldukc;a fazladrr. ~iddetli gec;imsizlik bo§anma nedeni olurken bunun altmda yatan, ade­ta giz~enen temel sebeplerden biri bu c;e§it mahremiyet ihlfili oldugu goriilmektedir.

Bo§anma sebeplerinden haysiyetsiz ya§am siintle, diger bir ifade ile e§lerin anla§mazh&-ina sebep olan maluemiyet ihlfilinin bo§anan c;iftler-deki oraru, %25 seviyelerindedir.73 E§ler arasmda olmasa bile, aile fert- 263 leri arasmda bu tiir ahlak di§l haysiyetsiz ya§am, anla§mazbklara neden olmaktadrr. <;iinkil aile ir;erisindeki her ferdin ozel hayatJ. ve mahrem.l­yeti.nin korunrnas1 me¥U smrrlann ihlal edilmemesi gerektigi · halde

- bunun d1§ma c;Ikilrm§ olmas1 aile fertlerini ve e§leri rahats1z etmekte ve hatta ilgili aile fertlerinin hayanru c;ekilmez hale geti.rmektedir. Boyle bir durum bo§anmalari kolayl~trrmaktadrr. Gi.iniimiizde bo§anma se­beplerine baktl.&-irmzda bagunlilik yapan zararh ah§kanliklar, aile ic;i §iddet, cinsel mutsuzluklar, e§lerinin birbirlerine denk olmamas1, aile fertlerinin ozenti i9ne girmesine sebep olan zararlI televizyon program­lan, kaduun haklannin c;ignenmesi, bo§anma sebepleridir. Aynca, cin­sel konularla ilgili insan onurunu hic;e sayan iftira mahiyetindeki ac;ik-

. lamalar bu baglamdadrr. Bununla ilgili olarak hukukl ic;ti.hatlar bulun­makta<;hr. "Evlilik birligi.nin temelinden sarszlmasma 'neden olan olaylar­da, e§inin bakire olmadzguu ve onu i.stemedigi.ni soyleyen davali kar§z davaa koca tamamen kusurludur. Kadmdan kaynaklanan kusurlu bir davranl§m varlW. kamtlanamaml§tzr. Gers;ekle§en bu durum kar§zsmda davacz kadmm davasmm kabulii., kocamn davasmm reddi gerekirken

n Dogan, Cihangir, Tii.rkiye'de Bo§anma Sorununun Sosyolojik ve istatistiki A~dan Degerlendi­ribnes~ s.68.

73 Ahmet, Banal, Bo~anma Sebepleri, Bap Uygulama Nibai Rapor, Eflatun Matbaacilik, isran. bul 2008, s. 143-144.

-------- ORDU ONiVERSITESI ILAHIYAT FAK0LTESI / 27·29 MART 2015 - -----

---- OIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIVET ~LGILARI SEMPOZVUMU ---

yazilt §ekilde kadmm davasimn reddine kocamn davacmm kabulilne ka.­ra.r verilmesi bozmayz gerektirmi.§tir." 74

islam hukukunun hassasiyetle iizerinde durdugu hususla.rdan biri evlene<;:eklerin birbirlerine denk olmas1 konusudur. Evlilik birli&inin devammda kilftlv, temel te§kil etmektedir. <;iiP.kii ahlaken, inan~ ve degerler ac;1smdan birbirlerine denk olmayan tarafffi rnahremiyet ihlfili nedeniyle diger tarafa zarar vermesi, §ahsiyet haklanm, onur ve haysi­yetini krrrnas1 rniimkiin olmaktadrr. Boyle bir durum aynhnalara sebep , olmaktadrr.

V. Aile i~ Mahremiyet ihlfilinin Bo9anmalara Etkisf

Beden mahremiyetinin korunmas1 ve mahrerniyet tuturnlan, evlilik ili§kilerinin devarnmda etkilidir. 75 Mahremiyet ihlalleri, ~vlilik birligi.ni basit sebeplerle bozmaya ve ternelinden sannaya gotiirmektedir. Yap1-lan ara§ttrmalar, ABD ve baa iilkelerinde bo§anrna olaylanrun artmas1-nm temelinde mahremiyetin aleniyete donii§tiirillmesinden kaynaklan­d1guu gostermektedir. 76

264 Mahremiyet ihlfili, ozellikle karrnm kocaya, kocarun kanya kar§1 nil§z1zlanna, aralannda birbirlerine duydugu sevginin yok olmasma sebep olabilir. Boyle bir durum kadnun kocasma olan nefretini arttra­rak bo§anrna talebine yo! ac;abilir . . Bununla ilgili olarak Abdullah b. Obey b. Selul'iin k1Z1 Cemile ile Rasuliillah arasmda §6yle bir olay ger-­c;ekle§rni§tir; Abdullah b. Obey b. Selfil'iln kizI Cemile Hz. Peygamber'e· "Vallahi Sabit'i ahlaki ve dini balammdan kmaml)'orum. Ona kar§t biitiin sevgimi kaybettigimden amk katlanamtyorum" demesi Hz Peygamber rnehir olarak alchgi bahc;eyi kocasma vermek §artlyla ve e§inin bunu kabul etmesi tizerine bo§anrnalarmi saglanu§tir.77

VI. Mahremiyet ihlfiline Bagh Bo§anmalan Onleyici Tedbirler ·

Burada onernli olan bo§anrnayi engellemek degil, bo§anmaya se­bep olan unsurlann ortadan kaldmlrnas1drr. Bo§anrna sebeplerinin te­mellerinden biri olan taraflann mahrerniyetlerinin ba§kalanna anlattl­mas1 veya ba~kalan tarafmdan ara§tmlarak if§a edilmesidir. Bu duru-

74 Yargitay 2. Hukuk Dairesi e§inin bakirelikle ilgili karutlanamayan koca iddiasuun kabulit yoniindeki karan bozmas1, bunun bo§anma sebebi olarak degerlendirildigini gostermekte­dir. 27.01.2005.

75 Kose, Geneti.giyle Oynanml§ Kavramlar, s. 122. 76 Edgell, Penny, Din ve Aile, ~ev. Ytlchz Klztlabdullah· ~ahin KlZllabdullah, Ankara 2012, s.

70, naklen Kose, Genetigiyle Oynanml§ Kavramlar, s. 127. n EbO. Davild, Talak 3; ibn Mace, Talak 22.

------ ORDU ONIVERSITESI ILAHIVAT FAK0LTESI / 27-29 MART 2015 ------

'

-- DIN, GELENEK VE AHLAK BA~LAMINOA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZVUMU ---

mun -engellenmesi, insamn fltratma uygun olan mahremiyet duygusu­nun tesis edilmesi gerekir.

zaroret di§mda balahnas1 yasak olan yerlere bakmarun, dokuruna­run caiz oldugu veya kachn erkek ili§kilerini gayrime§ruluktari me~ru hale getiren tek yol, nikfill akdidir. 78 Evlenme ehliyetine sahip olanlann evleruneleri ic;in nikfill akdinin yaygmla§anlmas1, me§ru evliliklerin te~ edilmesi, mahremiyet ihla~eri~ en aza indirecegi gibi zinaya giden yollann seddini saglayacaknr. Insan neslinin korunmas1 ve de­vallll, ancak me§ru olan evlilikle mil.mkiindtir. Bu nedenle neslin ko­runroast, zaruri maslahatlardandir. <;ilnkii §artlanna uygun olarak denk olan taraflann evlenmeleri, insan fi.tratmrn bir geregidir. Ancak fltrata uygun olarak yap1lan evlilik, neslin korunmaSI.pl saglayabilir. Evlenme­nin hiikiimleri, ki§iye gore farkh olabileceginden buna gore tedbirlerin ahnmas1 da farkh htikiimler ic;ermektedir.

Bo~anmalarm onlenmesinde aile fertlerinin sorumlululdanru bil-mesi ve bu sorumluluklann yerine getirilmesi, kar§lhkh anlaY!§m illfet ve muhabbetin geli§mesinde ve devarrunda olduk<;a onemlidir. Sorum­luluklanru bilmeyen aile fertl.erinin olu§turabilecegi zararlar aynlmala- 26~ nn ba§ta gelen sebebi hale gelebilir.79

Ailenin birlik ve beraberligi, birlikte dii§iiruneyi ve birlikte karar venneyi gerektirir. Aile fertlerinin farkh dli§iinmeleri miimkiin olmakla birlikte neticede alman kararlara uyulmas1 aile birligi.ni saglayacaktrr. Aynca, nikfill akdiyle kurulan evlilik, kan ve kocanm birbil:lerinin srrla­nm saklamayi ve ozel hayatlanna saygi.yi gerekli ktlmaktadir. Aksi hal­de, yani taraflann srrlanrun if§a edildigi, kar§i.1.tkh saygrmri olmad1gi ~ed.e aynli.klann olmas1 ka<;mtlmazdrr. Mahremiyet haklan, her ferdin temel haklan oldugu gibi aile fertlerinin de haklandir. Bu haldar §ahsi­yet haklanndan oldugundan80 ihlal edilmemesi §ahsiyet haklanmn ko-runmas1 anlammdandir. ·

Evlilik kurulurken fikren, ruhen ve bedeaen taraflar hazrr olmali­drr. Ni§anlllik donemi e§lerin birbirlerine bakabilmesinirl mubahhgi ve denklikle ilgili htikfunler, evlilik birliginin devanu ic;indir. Aile fertleri ozgiiriiz diye mahremiyet ihlfiline girmemelidir.

78 Ebu Zelua, Muhammed, Sosyal Hayatta Aile ve Toplum, r;ev. Nuredd.in Demir, Vesim Tay­lan, Kayihan Yay., istanbul 2004, s. 102; ishak, Ozkan- Omer, Boke "Bo§anma ile Sonlanan Evliliklerde Kadmm Hedef Oldugu $iddet", Aile Kurulta}'l, Ankara 1995, ss. 315-331.

19 Tahrim, 66/6; "Erkek ailesinin t;obamdir yonettiklerinden sorumludur, kadm da kocasmm evinin fObamd1r raiyyesinden sorumludur." Buhari, Cum'a 11, Nikfilt 81; Muslim, imare 20.

80 Hiiseyin Tekin, Gokmenoglu, islam'da $ahsiyet Haklan, TDV. Yaymlan, Ankara 1996, s. 121.

----~- OROU ONiVERSiTESI ILAHIYAT FAKOLTESi / 27-29 MART 2015 ------

---- DiN, GELENEK VE AHLAK BA~lAMINDA MAHREMIY~ ALGILARI SEMPOZYUMU ---

VI. Sonu~

Mahremiyet, Allah'm mi.ikerrem ktldigi her insanda bulunan bir ozellik olarak insana ait ozel hayatl ~fade eder. Ortak alan~ ozel alan Ve sir alan olarak ifade edilen alanlar, Islal!.1 hukukunda boyle bir aYTinla gidilmeden genel olarak ac;tl<lannu§ttr. Ozel hay~tm korunmaSI, insan mahremiyetine riayet, insan onuru ve §ahsiyetinin vazgec;ilmez unsuru oldugundan zarfui maslahatlardandir.

Aile, ki§iye ait ozel hayatm evlilikle geni§leyerek ve mahremiyet konulanrun c;e§itlendigi, kan koca ve c;ocuklardan olu§an, toplumun temel bir birimidir. Toplumun saglam temellere dayanmas1, ailenin saglam kurulmasma ve aile birliginin korunmasma b?glidir. Bunun · ba§ta gelen §aIO, hukuken ge~erli sahib bir niJ<fill akdinin kurulmas1dir. Ailenin saglam temellere dayanmasmda ve devammda aile mahremiye­tinin korunmasi ve mesken masuniyeti onemi haizdir. <;iinkil her bireyin ozel hayatl oldugu gibi, aile hayatllll ilgilendiren mahremiyet alam da bulurunaktadrr. <

\

266 islam hukuku, insan bedeninin istenildigi §ekilde kullarulmasu;ia · izin vermemi§, belirli slil.ll'lamalar getirmi§tir. Kadmm ve erkegm bu:_ lundugu konuma gore, nam$retne ve mahremine gore avret yerleri belirleruni§, sadece erkek ve kadlllln birbirine helal oldugu yer sahili nikah akdiyle kurulan evlilik olmu§tur. Kadinlann ozgilrltik adma mah== remiyet slilll'lanru a§ttgi, vi.icutlanru te§hir ettigi ve boylece ailenin te· mellerini adeta temelden sarsngi bir gerc;ektir. -

Ailelerin dagilmalanrun ve evlilik birliginin bozulmasmm, bo§ama ve bo§anmalann birc;ok sebepleri bulunmaktadir. Bu sebeplerden biri de, aile mahremiyetinin ihlfili, ailede srr kalmas1 gereken konulann zaruret olmaks1zm izin verilmeyen l~ilere if§a edilmesidir. islam bu­nun oni.ine gec;mi§, birc;ok ahlakl ve hukuki ilkeler va'z etmi§tir. Aile hayatma ait mahrem konulann tecesstisi.inti ve bilgilerini izinsiz olarak ba§kalanna if§asllll, aile fertlerinin giybetini, gosterilmemesi ger€ken yerlerin a9hnasnn yasaklarru§, huku.kl olarak insanm sahip oldugu hak­lann koti.iye kullantlmamasllll, rrz ve namusun korunmasllll ve bunun ic;in kazf haddiyle ilgili hiikiimleri getirerek mahremiyetin ihlal edil­rµemesini emretmi§tir.

Bo§anmayi tamamen serbest veya tamamen yasaklayan inan~ar bulunmakla birlikte islam, orta bir yol benimseyerek, bo§anmayi ho§ gormeyen bir helal olarak degerlendirmi§tir. islam'm hedefledigi hayat boyu aynlrnamak niyetiyle evliliktir. Bu birlikteligi korumak, bo§anma­ya sebep olan unsurlan bertaraf etmek ic;in ni§anltl.ik donemi, taraflann

- ----- ORDU ONiVERSiTESl ILAHIYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 ------

'

--- DIN, GELENEKVE AHlAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU

'birbirlerini gonnesinin emredilmi§ olmas1, sahih nikfill akdinin kurul­mast denklik, aile mahremiyetinin korunmas1 ve ihlal edilmemesiyle ilgil/ hiikiimler bulunmaktadtr. <;iinkil mahremiyet hakkrnm ihlfili ola­rak aile mahremiyetinin korunmamas1, bo§anmalara zernin hazrrlayan en onemli seoeplerden biridir. Bo§anma sebeplerinin azalnlmas1 ve saglam bir toplum olu§turulmas1, mahremiyet algtlanrun insan fitratma uygun hale getirilmesi, harama giden yollann engellenmesi seddii'z­zerayi.81 ve bunun ic;in gerekli tedbirlerin ahnmas1 gerekir.

Bo§arunalara sebep ofabilecek aile mahremiyetiyle ilgili sorunlann ~ozilmiinde mahkemeye intikal etmeden, gizli sir bilgilerin if§a edilerek taraflann ve aile fertlerinin onurlanrun incinmemesi ic;in hal<em veya arabuluculardan yardnn ahnmalidrr.

Huzurlu toplumlann olu§mas1; islami degerlerin erozyona ugra­mamasma, manevi degerlerin orselenmemesine, mahremiyet ihlalleri­nirt ya§arunamasma ve bo§anma sebeplerinin olu§mad1gi saglam evlilik-lerin kurulmasma baghdrr. ·

Kaynak~a

ACM, H. ibrahim, isldm Hukukunda Evliligin Sona Ermesi, Kfiltiir Egitirn Vakft Yaymevi, Erzurum 2000.

Afuned b. Hanbel, MiisneduAhmed b. Hanbel, <;agn Yay., istanbul 1992. Akmtiirk, Turgut, Aile Hukuku Dersle1i, isranbul 2002.

--ruar, FahrettinFtkth Usulii, MiiiF. Yayutlan, istanbul 1992. Aydin, Mehrnet Akif, islam-Osmanl1 Aile Hukuku, istanbul 1985. -Battal,.Ahrnet, Bo§anma Sebeple.ri, ·Hap Uygulama Nihai Rapor, Eflarun Matbaac:illk, jstanbul

2008. Berki, Ali Himmet, Apklamali Mecelle, Hilanet Yayutlan, istanbul 1990. Bilmen, Omer Nasuhi, Biiyiik is/am ilmihali, Sad., Ali Fikri Yavuz, Bilrnen Yay., isranbul 1990. Bilmen, Omer Nasuhi, Hukukt isldmiyye ve Ist1.lahat1 Ftkhiyye Kamusu, Bilrnen Yay., istanbul

1985. Ceziri, Abdw1ahman, Kitabu'l-Ftkh aldl-Mezahibil-Erbea, Daru'l-Ktitiibi'l-ilmiyye, Beyrut 1990. Cin, Halli, Eski Hukulnlmuzda Bo§anma, Selc;uk Universitesi Basunevi, Konya 1988. ~akin, Akin, Evlilik Birligi.nin Temelinden Sarst.lmast Nedeniyle Bo§anma, Ankara 1999. DiE, istatistik Ytlhgi, Ankara 1995. Dogan, Cihangir, Tiirkiye'de Bo§anma Sorununun Sosyolojik ve istatistiki Apdan DegerlendirU­

mesi Www.joumals.istanbul.edu.rr/iusoskon/article/download/ ... /1023005782 Ebii Daviid, Siileyman b. ~'as es-Sicistaru el-Ezcli, es-Siinen, <;agn Yayutlan, istanbul 1992. Ebii Zehra, Muhammed, el-Certme veHJkUbefi'l-ftkhi'l-isldmt (el-Ukube), Daru'J.fikri'l-Arabi,

MJSir ry. . Ebu Zehra, Muhammed, Sosyal Hayatta Aile ve Toplum, <;ev. Nureddin Demir- Vesim Taylan,

Ka}'lhan Yay., iscanbul 2004. ed- Dagmi, Muhammed Rakan, et-Tecessiis ve Ahkdmuhufi'§·$eriati'l-islcimiyye, Kihire 1985.

81 Zerayi vesile anlarrunda zeria'run ~oguludur. Helal ve harama gi:itiiren vastralar demektir. Seddii'z. zeriiyi ki:itiililge giden yollan kapatmak/echu'z-zeriiyi ise hayra giden yollan ac;· mak demektir. Fahrettin Atar, Ftkth Usulii, MiiiF. Yaymlan, istanbul 1992, s. 99.

------- OROU ONIVERSiTEsi ILAHIYAT FAKULTESI / 27-29 MART 2015 -------

267

268

DIN, ~ELENEK VE AHIAK BA~lAMINDA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZYUMU -

el-Baberti, Ekmeluddin Muhammed b. ~uhammed b. Mahmud el-Hanefi (h.6.786), el-'inliye $erhu'l-Hidaye, Dfu-u?l-Kurubi'l-Ilmiyye, Beyrur 2007. · .

el-Isfaharu, Hiiseyin Muhammed, el-Miifredac fi Garibi'l-Kur'&i, Ka.hraman Y?}'llllan, istanbU} 1986. .

el-Kasaru, Alauddin Ebu Bekr b. Mes'ud el-Hanefi (6.h.587), Bedai'us-Sanai' JtTertibi'i·$erdi' · Daru'l-I<urubi'l-hmiyye, Beyrur 2003. '

el-Meydaru! Abdulgaru el-Guneymj (6.1292/1881), el-Liibab fi $er~i'l-kicdb, Dersaader Kita~ vi, Istanbul trs.

en-Nevevi, EbQ Zekeriyii Muhyiddin b. $eref (h.6.676), el-Mecmri' $erhu'l-Mehezzeb, Daru'l-Fila", Beyrut 2005.

Erkal, Mustafa, Sosyoloj~ istanbul 1987. Esmendi, Abdiilhamid, Bezlu'n-Nazar fi'l·Usiil, tahk. Zeki Abdulber, Kahire 1992. es-Se}'}'id Sabik, Ftkhu's-Siinne, Daro ibni Kesir, Beyrut 2007. ~-$akafe, Muhammed B~ir, el-Ftkhu'l-Mdliktfi sevbihi'l-cedrd, Daru'l-kalem, Dune~k 2007. ~-$irbW, $emsuddin Muhammed ibn Muhammed el-Hatib e~-$iifil {h.6.977), Mugni'l-

Muhtac ild Ma'rifeti Me'dni Elfdzi'l-Minhdc, Daru'l-Feyhiii, $am 2009. Giirsoy, Kemal Tahir, Bo§anma Hukukunun Tariht Geli§imi· ne Bir BakL§ ve Bo§anma Sebeple- .

rinde En Yeni Geli§meler, Ankara Hukuk Fakillresi, Sevinc; Matbaas1, Ankara 1977. Hokelekli, Hayati, Psikolojiye Giri§, D~iince Kitabeyi Yaymlan, Bursa 2009. Ibo Mace, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid, es-Sun.en, <;agn Yayutlan, Istanbul 1992. ibn Kudiime, Muvaffakuddin Ebu Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisi

el-Hanbeli (6.620), el-Mugni, tahk., Muhammed $erefiiddin Hattab, ·oaru'l-Hadis, Ka­hire 2004.

ibn Manzur, Li.siinii'l-Arab, Darusacl!r, Beyrut 2011. Kahraman, Abdullah, islam Hukuk ve Ahlak ilkeleri I~iginda Ozel Hayaan Gizliligi (Mahremi-

yec), Ebabil Yaymlan, Ankara 2008. Karaman, Hayre ttin, isldmm /~1gmda Giiniin Meseleleri, Fatih Ofset, isranbul 1992. Karaman, Hayrettin, Mukayeseli Islam Hukuku, Nesil Yaymlan, isranbul 1986. Kase, Saffet, iscam Hukukunda Hakkm Kotiiye Kullamlmast, Marmara Oniversiresi ilahiyat__

Fakilltesi Vakfi Yay., istanbul 1997. Kase, Saffer, Genecigi.yle Oynanml.§ Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu, Mehir Vakfi Yay,.

Konya 2014. Mevsili, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud (6.683), Kitdbu'l-ihciydr Ii Ta'lili'l-Muhtilr, Daru'l-

Ma'rife, Beyrut 2010. · Remli, $emsuddin Muhammed b. Ebi'l-Abbas Ahmed b. Hamza ibn $ihabuddin (6.

1004/1595), NiMyetil'l-Muhtdc ild $erhi'l-Minhdcfi'l-F1kh aid Mezhebi'l-jmam q-$dfti. Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, Beyrut, 2003

Siimi, $emseddin, Kiimus-1 Tilrk~ istanbul 1985. $afak, Ali, HukWc Terimleri Sozlii.gi.i, Rehber Yaymlan, isranbul 1992. $en, Yusuf "isliim HukUkuna Gore SagWc Hizmetlerinde Mahretniyet Haklon, Ekev Akademi -

Dergisi, sayi: 61. $evkiini, Muhammed b. Ali (1250 /1834), ir~ddii'l - Fuhri~ Beyrut 1992. Tirmizi, Ebu fsa Muhammed b. isa Servet, (h.209-297), el-Cdmiu's-Sahfh, <;ago Yaymlan,

isranbul 1992. Yaman, Ahmet, islam Aile Hukuku, Marmara Oniversitesi Ilahiyat Fakilltesi Yaymlan, istanbul

2012. Zuhayli, Vehbe, el-Fikhu'l-isliimi ve Edilletuh, Daru'l-fikr, Dune§k 1989.

--- - - -- OROU ONIVERSITESI ilAHiYAT FAK0LTESi / 27-29 MART 2015 ---- ---

'