REPRINT Z NR. 3, MARZEC 2018

www.terapia.com.pl

Dr n. med Jan Gietka, dr n. ekon. Marcin Chlebus

Epidemiologia czynników ryzykaró˝nych chorób wàtroby

w warunkach polskich na podstawieankiety internetowej

25

lat

Epidemiology of risk factors of variousliver diseases in polish conditions onthe basis of the internet survey

SummaryBackground: Liver diseases are one of the main health pro-

blems of the contemporary world. With the advent of new thera-

pies for viral hepatitis, the focus of research should be altered to

nonalcoholic fatty liver disease and alcoholic liver disease. Reco-

gnition of the risk factors for liver diseases and their prevalence is

the key in this process. Methods: The study was a cross-sectio-

nal web-based survey initiated and sponsored by Sanofi Aventis

Company, that included anonymised answers to 15 questions

about different risk factors for several liver diseases within a spe-

cially developed questionnaire. Results: A total of 57 505 qu-

estionnaires were analyzed. After the application of criteria, that

excluded impossible or contradictory answers, 49 694 question-

naires were included in a statistical analysis of risk factors preva-

lence. Most people were aged 18–40 years and 62% were wo-

men. 57% were either overweight or obese. In 55% the weight in-

creased in the last 5 years, in 10% over 10 kg. Nearly 4% had ty-

pe 2 diabetes, 27,% had hypercholesterolemia, 22% had hyper-

tension and the prevalence of these diseases rised with age.

5,2% of women had polycystic ovarian syndrome and 11,4% to-

ok oral contraception. 21% of people admitted to more than 3

hours of physical activity per week, significantly more often men

than woman. The safe limit of alcohol intake was exceeded by

20% of women and 46% of men. Conclusions: In this survey over

half of respondents had risk factors for nonalcoholic fatty liver di-

sease such as overweight or obesity, sedentary behaviour. Al-

most half of men and 1 in 5 women exceeded the limit of safe al-

cohol intake, that may lead to the development of alcohol liver di-

sease. The study provides also important information on the

other risk factors prevalence in studied population.

Keywords: liver diseases, non-alcoholic fatty liver disease, viral

hepatitis, risk factors, alcoholic liver disease, alcohol abuse, phy-

sical activity.

S∏owa kluczowe: choroby wàtroby, niealkoholowa st∏uszczenio-

wa choroba wàtroby, wirusowe zapalenie wàtroby, czynniki ryzy-

ka, alkoholowa choroba wàtroby, nadu˝ywanie alkoholu, aktyw-

noÊç fizyczna.

Dr n. med Jan Gietka1,2, dr n. ekon. Marcin Chlebus3

1Wojewódzki Szpital Zakaêny w Warszawie, Oddzia∏ I2Poradnia Chorób Wàtroby Hepatolodzy, Warszawa3Zak∏ad Finansów IloÊciowych, Wydzia∏ NaukEkonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego

Wykaz skrótów

AASLD (American Association for the Study of the Liver

Diseases) – Amerykaƒskie Towarzystwo Badaƒ Chorób

Wàtroby

EASL (European Association for the Study of the Liver)

– Europejskie Towarzystwo Badaƒ Wàtroby

NAFLD (non-alcoholic fatty liver disease) – niealkoholo-

wa st∏uszczeniowa choroba wàtroby

NAFL (non-alcoholic fatty liver) – niealkoholowe st∏usz-

czenie wàtroby lub st∏uszczenie proste

NASH (non-alcoholic steatohepatitis) – niealkoholowe

st∏uszczeniowe zapalenie wàtroby

C horoby wàtroby, w tym wirusowe zapalenia wàtro-

by typu B i C, alkoholowa choroba wàtroby, nieal-

koholowa st∏uszczeniowa choroba wàtroby i ich

powik∏ania w postaci marskoÊci oraz raka wàtrobowoko-

mórkowego stanowià jeden z g∏ównych globalnych pro-

blemów zdrowotnych.

WprowadzenieW ciàgu ostatnich lat odsetek osób dotkni´tych choro-

bà wàtroby stale roÊnie. Zgodnie z danymi brytyjskimi

choroby wàtroby stanowià 5. najcz´stszà przyczyn´ zgo-

nów (1). Wed∏ug danych pochodzàcych z USA choroby

wàtroby sà drugà najcz´stszà przyczynà zgonów spoÊród

chorób uk∏adu pokarmowego (2).

Dost´pne dane wskazujà, ˝e 0,1% europejskiej popula-

cji choruje na marskoÊç wàtroby, co przek∏ada si´ na

170 tys. zgonów z tego powodu na rok. Cztery najcz´st-

sze przyczyny marskoÊci i raka wàtrobowokomórkowego

w Europie to: nadu˝ywanie alkoholu, wirusowe zapalenia

wàtroby typu B i C oraz zespó∏ metaboliczny z towarzy-

szàcà niealkoholowà st∏uszczeniowà chorobà wàtroby.

Rak wàtrobowokomórkowy, b´dàcy jednym z najpowa˝-

niejszych nast´pstw marskoÊci wàtroby i rzadko pojawia-

jàcy si´ u osób bez wczeÊniej stwierdzonych chorób wà-

troby, jest z kolei piàtym najcz´stszym nowotworem

w Europie (3).

Niealkoholowa st∏uszczeniowa choroba wàtroby

(NAFLD), uwa˝ana za wàtrobowà manifestacj´ zespo∏u

metabolicznego, jest najcz´stszà chorobà wàtroby w kra-

jach rozwini´tych. Obejmuje ona szerokie spektrum po-

staci klinicznych – od zwykle ∏agodnego st∏uszczenia pro-

stego (NAFL) poprzez st∏uszczeniowe zapalenie wàtroby

(NASH) a˝ do zaawansowanego w∏óknienia i marskoÊci

Reprint z nr. 3/2018 3

Epidemiologia czynników ryzykaró˝nych chorób wàtrobyw warunkach polskich na podstawieankiety internetowej

wàtroby. Rosnàca cz´stoÊç jej wyst´powania koreluje

z pandemià oty∏oÊci i cukrzycy typu 2. Ocenia si´, ˝e

NAFLD wyst´puje u 20–40% ogólnej populacji, u 50%

osób z cukrzycà typu 2 oraz u 70% osób z oty∏oÊcià (4–6).

Z kolei w ostatnio opublikowanym badaniu, obejmujàcym

8,5 mln osób z 22 krajów wykazano, ˝e ponad 80% cho-

rych z NASH to osoby z nadwagà lub oty∏oÊcià, 72% ma

dyslipidemi´, a 44% cukrzyc´ typu 2 (7). Prognozuje si´,

˝e u jednego na 50 Amerykanów rozwinie si´ w trakcie ˝y-

cia marskoÊç wàtroby zwiàzana z niealkoholowym st∏usz-

czeniowym zapaleniem wàtroby (8). ObecnoÊç NAFLD

jest ponadto czynnikiem ryzyka rozwoju chorób uk∏adu

sercowo-naczyniowego, które stanowià g∏ównà przyczy-

n´ zgonów chorych ze st∏uszczeniowà chorobà wàtroby.

G∏ówne czynniki ryzyka NAFLD to: oty∏oÊç, cukrzyca ty-

pu 2, dyslipidemia, zespó∏ metaboliczny i p∏eç m´ska;

s∏abszy zwiàzek NAFLD wykazuje z zespo∏em policystycz-

nych jajników, niedoczynnoÊcià tarczycy, niedoczynno-

Êcià przysadki, hipogonadyzmem i obturacyjnym bezde-

chem sennym. Z kolei czynniki ryzyka rozwoju w∏óknienia

i marskoÊci wàtroby u chorego z NAFLD/NASH to m.in.

wiek ≥ 45 lat, cukrzyca typu 2 oraz oty∏oÊç (zw∏aszcza

trzewna). St∏uszczeniowa choroba wàtroby jest dwukrot-

nie cz´stsza u osób z nadwagà i czterokrotnie cz´stsza

u osób z oty∏oÊcià ni˝ w ogólnej populacji. Ponadto wyka-

zano dodatnià korelacj´ mi´dzy wyst´powaniem NAFLD

a d∏u˝szym czasem sp´dzanym w ciàgu dnia w pozycji

siedzàcej (9). W licznych badaniach wykazano z kolei, ˝e

oty∏oÊç jest skorelowana m.in. ze zmniejszonà aktywno-

Êcià fizycznà (10–12).

Przewlek∏e wirusowe zapalenie wàtroby ty-

pu B (WZW B) wyst´puje u 0,1–0,7% populacji krajów eu-

ropejskich, chocia˝ prewalencja mo˝e si´gaç nawet 5,6%

(Rumunia) (13). Do transmisji dochodzi przede wszystkim

przez kontakt z zaka˝onà krwià. W krajach Europy Za-

chodniej g∏ównà drogà przenoszenia zaka˝enia sà nieza-

bezpieczone kontakty seksualne i stosowanie do˝ylnych

Êrodków odurzajàcych. W krajach rozwijajàcych si´ cz´-

sto dochodzi do zaka˝eƒ oko∏oporodowych. Do transmi-

sji wirusa dochodzi równie˝ na skutek bliskich kontaktów

w Êrodowisku domowym, rodzinnym oraz mi´dzy dzieçmi

(przez drobne skaleczenia skóry lub b∏on Êluzowych).

Chocia˝ brakuje wiarygodnych danych epidemiologicz-

nych (niejednakowe metodologie) dotyczàcych chorobo-

woÊci na przewlek∏e wirusowe zapalenie wàtroby typu C,

uwa˝a si´, ˝e przewlek∏e zaka˝enie HCV w Europie doty-

czy 0,1–3% populacji, w zale˝noÊci od kraju. Znaczàcy

odsetek populacji europejskiej zakazi∏ si´ wirusem HCV

w latach 70. i 80. XX w., zanim wirus zosta∏ odkryty.

Obecnie nowe zaka˝enia sà znacznie rzadsze, a podsta-

wowe drogi transmisji to stosowanie do˝ylnych Êrodków

odurzajàcych, przetoczenia preparatów krwiopochod-

nych, dializoterapia, kontakty seksualne oraz piercing.

Alkohol jest jednà g∏ównych przyczyn chorób wàtroby

na ca∏ym Êwiecie. Spo˝ywanie nadmiernych iloÊci alkoho-

lu mo˝e prowadziç do alkoholowego zapalenia wàtroby,

marskoÊci wàtroby, a w konsekwencji równie˝ do raka

wàtrobowokomórkowego. Alkohol jest najcz´stszà przy-

czynà zaawansowanej choroby wàtroby w Europie (14).

IloÊç wypijanego alkoholu jest z kolei najwa˝niejszym

czynnikiem ryzyka rozwoju alkoholowej choroby wàtro-

by (15). Chocia˝ zale˝noÊç mi´dzy iloÊcià wypijanego al-

koholu a ryzykiem rozwoju marskoÊci nie jest w pe∏ni linio-

wa, ryzyko to znaczàco wzrasta u m´˝czyzn spo˝ywajà-

cych > 60–80 g alkoholu na dob´ przez minimum 10 lat

oraz u kobiet spo˝ywajàcych > 20 g alkoholu na do-

b´ (16–18). Bazujàc z kolei na danych epidemiologicz-

nych, za bezpieczny limit alkoholu przyjmuje si´ 21 porcji

na tydzieƒ dla m´˝czyzn oraz 14 porcji dla kobiet, gdzie

za porcj´ przyj´to 8 g alkoholu (a wi´c odpowiednio

168 g i 112 g alkoholu tygodniowo dla m´˝czyzn i ko-

biet) (19). Obecnie poglàdy na wp∏yw zjawiska binge drin-

king, definiowanego jako wypijanie 4–5 porcji alkoholu

podczas jednego „posiedzenia”, sà ambiwalentne. Nie-

które wczeÊniejsze badania wskazywa∏y na zwi´kszone

ryzyko wystàpienia alkoholowej choroby wàtroby, jednak

opublikowane w 2009 r. prospektywne badanie nie wyka-

za∏o takiego zwiàzku (20,21). Wydaje si´ jednak, ˝e wypi-

janie wi´kszych iloÊci alkoholu w krótkim czasie mo˝e

sprzyjaç wystàpieniu alkoholowego zapalenia wàtroby,

b´dàcego jednà z postaci alkoholowej choroby wàtroby.

Hormonalna antykoncepcja jest z kolei czynnikiem ryzy-

ka rozwoju gruczolaków wàtroby (22). Sà to rzadkie zmia-

ny ogniskowe, pojawiajàce si´ u 0,007–0,012% popula-

cji (23,24). Na marginesie nale˝y dodaç, ˝e do coraz cz´-

Êciej rozpoznawanych czynników ryzyka gruczolaków na-

le˝à równie˝ oty∏oÊç oraz elementy zespo∏u metaboliczne-

go: cukrzyca, insulinoopornoÊç, nadciÊnienie i dyslipide-

mia (25).

Metody„Ogólnopolski test wàtroby” by∏ cz´Êcià kampanii spo-

∏eczno-edukacyjnej „Szcz´Êliwa wàtroba, szcz´Êliwy ty”

sponsorowanej przez Sanofi Aventis i zosta∏ umieszczony

na stronie „szczesliwawatroba.pl”. Informacje o teÊcie wà-

troby by∏y prezentowane w internecie, telewizji, prasie,

w materia∏ach przeznaczonych dla pacjentów w aptekach

oraz na plakatach w przestrzeni publicznej. Ten interak-

tywny projekt opiera∏ si´ na dost´pnej on-line, anonimowo

wype∏nianej przez internaut´ ankiecie z∏o˝onej z 15 pro-

stych pytaƒ dotyczàcych stylu ˝ycia i czynników ryzyka

chorób wàtroby. Zestaw pytaƒ w ankiecie zosta∏ specjal-

nie zaprojektowany na u˝ytek tego badania na podstawie

dost´pnego piÊmiennictwa naukowego dotyczàcego

czynników ryzyka ró˝nych chorób wàtroby. W tym prze-

krojowym badaniu ankiety by∏y zbierane w ciàgu nieca∏ych

6,5 miesiàca, mi´dzy 18 kwietnia a 31 paêdziernika

2017 r. Kwestionariusz zosta∏ umieszczony na ogólnodo-

st´pnej stronie internetowej www.szczesliwawatroba.pl,

a przed opublikowaniem w sieci WWW – przetestowany

na 50 losowo wybranych osobach. Osoby wype∏niajàce

ankiety nie by∏y w ˝aden sposób wynagradzane i dobro-

wolnie podawa∏y swoje dane w odpowiedzi na pytania

kwestionariusza. Budowa ankiety wymusza∏a na u˝ytkow-

niku odpowiedzi na ka˝de pytanie, aby ankieta by∏a kom-

pletna. Po wys∏aniu odpowiedzi na wszystkie 15 pytaƒ an-

kiety u˝ytkownik móg∏ liczyç na krótkie wyszczególnienie

czynników ryzyka chorób wàtroby, jakie wynikajà z jego

kwestionariusza. Analizie poddano 57 505 kompletnych

ankiet.

Aby zmniejszyç ryzyko uwzgl´dnienia niewiarygodnych

odpowiedzi zastosowano kryteria wy∏àczenia wartoÊci

skrajnych i niemo˝liwych oraz wykluczajàcych si´, na sku-

tek czego usuni´to 7811 ankiet.

4 Reprint z nr. 3/2018

5Reprint z nr. 3/2018

W trakcie przygotowywania danych do analizy staty-

stycznej przeanalizowano duplikowanie si´ nast´pujàcych

wartoÊci dla cech respondentów: masa cia∏a, wzrost,

wiek i p∏eç. Nie zidentyfikowano jednoznacznej grupy ob-

serwacji zduplikowanych.

Testy statystyczne zastosowane w badaniu zale˝a∏y od

specyfiki analizowanych danych. W przypadku zmiennej

uporzàdkowanej, której rozk∏ady porównywano w dwóch

grupach, w zale˝noÊci od wyników testu Ansari-Bradleya

na podobieƒstwo rozk∏adów pod wzgl´dem wartoÊci pa-

rametru skali zastosowano test Manna-Whitneya (podo-

bieƒstwo parametru skali) lub test median Mooda (brak

podobieƒstwa). Dla zmiennej uporzàdkowanej, której roz-

k∏ady porównywano w wi´kszej liczbie grup ni˝ dwie, któ-

re mog∏y zostaç uporzàdkowane, wykorzystano test Line-

ar-by-Linear. W celu przebadania ró˝nic w rozk∏adach po-

mi´dzy parami grup wykorzystano uporzàdkowany model

logitowy. Dla zmiennej uporzàdkowanej, której rozk∏ady

porównywano dla dwóch czynników jednoczeÊnie, wyko-

rzystano uporzàdkowany model logitowy. W trakcie anali-

zy przeprowadzono badanie istotnoÊci poszczególnych

czynników oraz ich interakcji. W celu przebadania ró˝nic

w rozk∏adach pomi´dzy parami grup (okreÊlonymi przez

interakcje czynników) równie˝ wykorzystano uporzàdko-

wany model logitowy. Dla nominalnej zmiennej binarnej,

której rozk∏ady porównywano w dwóch grupach, zastoso-

wano test asocjacji G. Dla nominalnej zmiennej binarnej,

której rozk∏ady porównywano w dwóch grupach lub wi´k-

szej liczbie grup, zastosowano test asocjacji G. W sytuacji

gdy porównywano wi´cej ni˝ dwie grupy, wykonano rów-

nie˝ test G w celu porównania ró˝nicy rozk∏adów pomi´-

dzy parami grup. We wszystkich analizach, w których po-

równywano wiele hipotez prostych, jednoczeÊnie stoso-

wano poprawk´ Bonferroniego na wartoÊci p-value. Je˝eli

nie wskazano inaczej, za poziom istotnoÊci przyj´to war-

toÊç 0,01.

Analizy statystycznej dokonano w programie RStudio

wersja 1.0.136 (RStudio, Inc, USA) z wykorzystaniem

R v. 3.3.2.

WynikiNa skutek zastosowania kryteriów wykluczajàcych wy-

niki niemo˝liwe do uzyskania pierwotnà liczb´ 57 505 wy-

pe∏nionych ankiet ograniczono do liczby 49 694, co sta-

nowi ponad 86% obserwacji uznanych za w∏aÊciwe do

analizy.

W badanej grupie by∏o 30 683 (61,7%) kobiet oraz

19 011 (38,3%) m´˝czyzn. Âredni wiek wyniós∏ 41,5 lat

(± 14,3). Wiek 53,2% osób mieÊci∏ si´ w przedziale

18–40 lat. Rozk∏ad liczby ankiet w zale˝noÊci od wieku

przedstawiono na rycinie 1.

Ârednie BMI wynios∏o 26,46 (± 5,19). Osób spe∏niajà-

cych kryteria nadwagi wed∏ug WHO (25–29,9 kg/m2) by∏o

17 054 (34,3%), oty∏oÊci (30–39,9 kg/m2) – 10 274

(20,7%), a oty∏oÊci olbrzymiej (≥ 40 kg/m2) – 815 (1,6%).

Znaczàco wi´kszy odsetek osób z niedowagà i prawid∏o-

Rycina 1. Rozk∏ad liczby ankiet w zale˝noÊci od wieku

20%

10%

0%

27,1%

18–30 lat 30–40 lat 40–50 lat 50–60 lat 60+ lat

26,1%

19,1%

14,1% 13,7%

Rycina 3. Zmiana masy cia∏a w ciàgu ostatnich 5 lat w zale˝noÊci od p∏ci i wieku

40%

30%

20%

10%

0%

40%

30%

20%

10%

0%

Kobiety: 18–40 lat

M´˝czyêni: 18–40 lat

19,7

%15

,6%

Zmni

ejsz

y∏a

si´

Nie

zm

ieni

∏a s

i´

Wzr

os∏a

om

niej

ni˝

5 kg

Wzr

os∏a

o5–

10 k

g

Wzr

os∏a

o

pona

d 10

kg

Zmni

ejsz

y∏a

si´

Nie

zm

ieni

∏a s

i´

Wzr

os∏a

om

niej

ni˝

5 kg

Wzr

os∏a

o

5–10

kg

Wzr

os∏a

o

pona

d 10

kg

24,1

%

20,9

%

24,9

%

14,6

% 21,3

%

36,4

%

21,8

%

14,6

%

5,9%

22,5

%

23,3

%

22,3

%

12,2

% 18,0

% 26,6

%

26,3

%

20,9

%

8,2%

Kobiety: 40+ lat

M´˝czyêni: 40+ lat

Rycina 2. Rozk∏ad BMI w zale˝noÊci od p∏ci

40%

30%

20%

10%

0%

39,5%

11,8%

< 20

20–2

5

25–3

0

30–4

0

40+

40+

< 20

20–2

5

25–3

0

30–4

0

27,9%

18,9%

1,8%2,7%

Kobiety M´˝czyêni

27,7%

23,6%

1,3%

44,6%

6 Reprint z nr. 3/2018

wà masà cia∏a stwierdzono wÊród kobiet. WÊród m´˝-

czyzn istotnie wy˝szy by∏ odsetek osób z nadwagà i oty-

∏oÊcià. Rozk∏ad BMI w zale˝noÊci od p∏ci przedstawiono

na rycinie 2.

Ârednio u 18,5% osób w ciàgu ostatnich 5 lat masa cia-

∏a zmniejszy∏a si´, u 26,3% by∏a taka sama, a u 55,2%

zwi´kszy∏a si´, w tym u 10,5% o ponad 10 kg. Grupà

z najmniejszym odsetkiem osób z przyrostem masy cia∏a

by∏a podgrupa m´˝czyzn w wieku ponad 40 lat (przyrost

masy cia∏a u 42,3%), a najwi´kszy odsetek osób z przyro-

stem masy cia∏a stwierdzono z kolei wÊród m´˝czyzn

w wieku 18–40 lat (60,5%). Ró˝nice zmian w masie cia∏a

mi´dzy kobietami i m´˝czyznami dla odnoÊnych grup by-

∏y znamienne statystycznie. Zale˝noÊci te przedstawiono

na rycinie 3.

Analiza cz´stoÊci wyst´powania ró˝nych czynników ry-

zyka rozwoju niealkoholowej st∏uszczeniowej choroby wà-

troby oraz objawów towarzyszàcych wykaza∏a, ˝e na cu-

krzyc´ chorowa∏o Êrednio 3,8% badanych osób. Nie by∏o

ró˝nicy mi´dzy cz´stoÊcià wyst´powania cukrzycy w gru-

pie kobiet i m´˝czyzn, natomiast m´˝czyêni znamiennie

cz´Êciej chorowali na hipercholesterolemi´ (odpowiednio

26,8% i 28,6%) oraz istotnie cz´Êciej na nadciÊnienie t´t-

nicze (18,7% i 27,2%, odpowiednio dla kobiet i m´˝-

czyzn). Prewalencja cukrzycy wzrasta∏a w miar´ post´pu

wieku od 0,8% w grupie osób w wieku 18–40 lat do

13,5% w grupie osób powy˝ej 60 lat. Podwy˝szone st´-

˝enie cholesterolu mia∏o 27,5% osób, a na nadciÊnienie

t´tnicze chorowa∏o 22% osób. Podobnie jak w przypadku

cukrzycy, cz´stoÊç wyst´powania hipercholesterolemii

oraz nadciÊnienia t´tniczego wzrasta∏a dynamicznie wraz

z wiekiem (rycina 4). Cz´stoÊç wyst´powania trzech po-

wy˝szych chorób zwi´ksza∏a si´ równie˝ wraz ze wzro-

stem BMI. Jedynie w grupie osób z oty∏oÊcià olbrzymià

cz´stoÊç wyst´powania hipercholesterolemii by∏a mniej-

sza ni˝ w grupie osób oty∏ych z BMI 30–40 (rycina 5).

Na zespó∏ policystycznych jajników chorowa∏o 5,2% ko-

biet wype∏niajàcych ankiet´.

Doustnà hormonalnà antykoncepcj´, b´dàcà czynni-

kiem ryzyka rozwoju niektórych zmian ogniskowych

w wàtrobie, stosowa∏o Êrednio 11,4% kobiet wype∏niajà-

Rycina 4. Prewalencja cukrzycy typu 2, hipercholesterolemiii nadciÊnienia t´tniczego w zale˝noÊci od wieku Rycina 6. IloÊç czasu poÊwi´canego tygodniowo aktywnoÊci

fizycznej w zale˝noÊci od p∏ci i wieku

Rycina 7. IloÊç czasu poÊwi´canego tygodniowo aktywnoÊcifizycznej w zale˝noÊci od BMI

Rycina 5. Prewalencja cukrzycy typu 2, hipercholesterolemiii nadciÊnienia t´tniczego w zale˝noÊci od BMI

50%

40%

30%

20%

10%

0%0,8%

Cuk

rzyc

a ty

pu 2

Podw

y˝sz

ony

chol

este

rol

Nad

ciÊn

ieni

et´

tnic

ze

Cuk

rzyc

a ty

pu 2

Podw

y˝sz

ony

chol

este

rol

Nad

ciÊn

ieni

et´

tnic

ze

Cuk

rzyc

a ty

pu 2

Podw

y˝sz

ony

chol

este

rol

Nad

ciÊn

ieni

et´

tnic

ze

13,9%10,4%

4,5%

38,7%

18–40 lat 40–60 lat 60+ lat

29,3%

13,5%

53,2% 49%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

< 20

0,5%

9%

19,1%

33,1%

39,5%41,9%

16,1%

33,3%

53,4%

24,8%

9,4%10,3%

3,5%3,7%0,9%

20–25 25–30 30–40 40+

Cukr

zyca

typu

2

Podw

y˝sz

ony

chole

stero

l

Nadc

iÊnien

ie t´

tnicz

e

Cukr

zyca

typu

2

Podw

y˝sz

ony

chole

stero

l

Nadc

iÊnien

ie t´

tnicz

e

Cukr

zyca

typu

2

Podw

y˝sz

ony

chole

stero

l

Nadc

iÊnien

ie t´

tnicz

e

Cukr

zyca

typu

2

Podw

y˝sz

ony

chole

stero

l

Nadc

iÊnien

ie t´

tnicz

e

Cukr

zyca

typu

2

Podw

y˝sz

ony

chole

stero

l

Nadc

iÊnien

ie t´

tnicz

e

Mni

ej n

i˝ 1

god

zin´

1–3

godz

iny

Pona

d 3

godz

iny

Mni

ej n

i˝ 1

god

zin´

1–3

godz

iny

Pona

d 3

godz

iny

Mni

ej n

i˝ 1

god

zin´

1–3

godz

iny

Pona

d 3

godz

iny

Mni

ej n

i˝ 1

god

zin´

1–3

godz

iny

Pona

d 3

godz

iny

Mni

ej n

i˝ 1

god

zin´

1–3

godz

iny

Pona

d 3

godz

iny

Kobiety: 18–30 lat

M´˝czyêni:18–30 lat

M´˝czyêni:30–40 lat

M´˝czyêni:40–50 lat

M´˝czyêni:50–60 lat

M´˝czyêni:60+ lat

Kobiety:30–40 lat

Kobiety:40–50 lat

Kobiety:50–60 lat

Kobiety: 60+ lat

60%

40%

20%

0%

60%

40%

20%

0%

51,6%

39,0%29,1%

31,9%44,7%

26,9% 26,7%28,5% 28,1%45,3% 45,9% 42,8%

32,9%24,4%27,1%27,0%

57,7% 61,1% 58,7%49,4%

31,6% 26,9% 24,3% 25,9% 31,8%16,8% 15,5% 14,5% 15,3% 18,7%

Mni

ej n

i˝ 1

god

zin´

1–3

godz

iny

Pona

d 3

godz

iny

Mni

ej n

i˝ 1

god

zin´

1–3

godz

iny

Pona

d 3

godz

iny

Mni

ej n

i˝ 1

god

zin´

1–3

godz

iny

Pona

d 3

godz

iny

Mni

ej n

i˝ 1

god

zin´

1–3

godz

iny

Pona

d 3

godz

iny

Mni

ej n

i˝ 1

god

zin´

1–3

godz

iny

Pona

d 3

godz

iny

< 20

50,5% 50,0%

59,4%

25,2%

71,2%

15,4%20,6%

8,2%

29,4%

45,7%

30,0% 28,3%

21,7%24,2%

20,1%

60%

40%

20%

0%

20–25 25–30 30–40 40+

7Reprint z nr. 3/2018

cych kwestionariusz, przy czym stwierdzono du˝e ró˝nice

w zale˝noÊci od wieku respondentek – od 18,4% w gru-

pie kobiet przed 30. r.˝. do 3,5% wÊród kobiet po ukoƒ-

czeniu 50. r.˝. (p < 0,0001).

Ponad po∏owa osób wype∏niajàcych ankiet´ poÊwi´ca-

∏a na wysi∏ek fizyczny mniej ni˝ 1 godz. tygodniowo. M´˝-

czyêni byli istotnie statystycznie (p < 0,0001) bardziej ak-

tywni fizycznie ni˝ kobiety, niezale˝nie od badanej grupy

wiekowej. Co ciekawe, przy dok∏adnym rozbiciu bada-

nych grup na dekady ˝ycia najwi´cej czasu na aktyw-

noÊç fizycznà przeznacza∏y kobiety w wieku > 60 lat oraz

m´˝czyêni w wieku 18–30 lat (rycina 6). Wyraêna by∏a

równie˝ zale˝noÊç mi´dzy aktywnoÊcià fizycznà i BMI.

W grupie osób z oty∏oÊcià olbrzymià by∏o jedynie 8,2%

osób poÊwi´cajàcych na wysi∏ek fizyczny wi´cej ni˝

3 godz. tygodniowo i 71,2% osób poÊwi´cajàcych ak-

tywnoÊci fizycznej mniej ni˝ 1 godz. tygodniowo, zaÊ

w grupie z prawid∏owà masà cia∏a (BMI 20–25 kg/m2)

osób bardzo aktywnych by∏o 24,2%, a nieaktywnych

45,7% (rycina 7). Spadek aktywnoÊci fizycznej wraz ze

wzrostem BMI by∏ znamienny statystycznie, jedynie gru-

py osób z BMI < 20 i BMI 25–30 ró˝ni∏y si´ mi´dzy sobà

nieistotnie.

Do czynników ryzyka transmisji wirusowych zapaleƒ

wàtroby, takich jak dializoterapia, posiadanie partnera

seksualnego chorego na wirusowe zapalenie wàtroby

oraz ryzykowne zachowania seksualne, przyzna∏o si´ od-

powiednio 1,5%, 0,1% oraz 4,1% osób. Jedynie w grupie

osób przyznajàcych si´ do ryzykownych zachowaƒ sek-

sualnych wykazano istotnà ró˝nic´ mi´dzy kobietami

a m´˝czyznami (3,5% vs 5,2%). Udzia∏ osób przyznajà-

cych si´ do niebezpiecznego seksu w sposób znamienny

statystycznie mala∏ wraz z wiekiem – najwy˝szy by∏ w gru-

pie osób przed 30. r.˝. (6,3%).

66,4% osób uczestniczàcych w badaniu spo˝ywa∏o

mniej ni˝ 14 8-gramowych porcji alkoholu na tydzieƒ

( 112 g), a 9,9% osób spo˝ywa∏o ponad 60 g alkoho-

lu/dob´, czyli 420 g etanolu/tydzieƒ. Opisany w wytycz-

nych AASLD dotyczàcych alkoholowej choroby wàtroby

bezpieczny dla kobiet próg 112 g alkoholu tygodniowo

przekracza∏o 20,4% kobiet, a próg 168 g, uwa˝any za

bezpieczny dla m´˝czyzn, przekracza∏o 45,8% m´˝-

czyzn. Próg, przy którym znaczàco wzrasta ryzyko alko-

holowej marskoÊci wàtroby u m´˝czyzn – 60 g/dob´

(420 g/tydzieƒ) – przekracza∏o 19% uczestników badania

p∏ci m´skiej (rozk∏ady zaprezentowano na rycinie 8),

a próg 20 g/dob´ (140 g/tydzieƒ), zwiàzany z istotnym ry-

zykiem rozwoju alkoholowej marskoÊci u kobiet, przekra-

cza∏o 17% ankietowanych kobiet. Statystycznie m´˝-

czyêni spo˝ywali istotnie wi´cej alkoholu ni˝ kobiety; iloÊç

spo˝ywanego alkoholu spada∏a wraz z wiekiem ankieto-

wanych (rycina 9).

Zjawisko binge drinking, czyli spo˝ywanie du˝ych iloÊci

alkoholu podczas jednej sesji codziennie lub prawie co-

dziennie, potwierdzi∏o 14,4% ankietowanych osób, zna-

miennie cz´Êciej m´˝czyzn ni˝ kobiet (24,6 wobec 8,1%,

rycina 10). Odsetek osób bardzo rzadko lub w ogóle nie

pijàcych wed∏ug tego wzoru zwi´ksza∏ si´ dynamicznie

wraz z wiekiem.

Zestawienie wyników badania przedstawiono w ta-

beli 1.

> 11

2 g

> 14

0 g

> 16

8 g

> 42

0 g

> 11

2 g

> 14

0 g

> 16

8 g

> 42

0 g

Rycina 8. Odsetek osób spo˝ywajàcych alkohol w podanychiloÊciach na tydzieƒ w zale˝noÊci od p∏ci

Rycina 9. Odsetek osób spo˝ywajàcych alkohol w podanychiloÊciach na tydzieƒ w zale˝noÊci od wieku

Rycina 10. Cz´stoÊç wyst´powania zjawiska binge drinkingw zale˝noÊci od p∏ci

Kobiety M´˝czyêni60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

20%17%

14%

4%

55%50%

46%

19%

> 11

2 g

> 14

0 g

> 16

8 g

> 42

0 g

> 11

2 g

> 14

0 g

> 16

8 g

> 42

0 g

> 11

2 g

> 14

0 g

> 16

8 g

> 42

0 g

18–40 lat

39%34%

30%

11%

32%29%

26%

10%

17%15%

12%

4%

40%

30%

20%

10%

0%

40–60 lat 60+ lat

Cod

zien

nie

lub

pr

awie

cod

zien

nie

Âred

nio

co ty

dzie

ƒ

Raz

na

mie

siàc

Raz

na

rok

lub

rzad

ziej

Cod

zien

nie

lub

praw

ie c

odzi

enni

e

Âred

nio

co ty

dzie

ƒ

Raz

na

mie

siàc

Raz

na

rok

lub

rzad

ziej

Kobiety

8,1%

16,8%21,2%

53,9%

24,6%

35,0%

19,1%21,2%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

M´˝czyêni

8 Reprint z nr. 3/2018

Tabela 1. Zestawienie wyników i cz´stoÊci wyst´powania chorób i zjawisk w ankiecie

BMI < 20 20–25 25–30 30–40 40+

Ogó∏em (49 694) 4156 (8,4%) 17395 (35,0%) 17054 (34,3%) 10274 (20,7%) 815 (1,6%)

Kobiety ogó∏em (30 683) 3634 (11,9%) 12121 (39,5%) 8573 (27,9%) 5789 (18,9%) 566 (1,8%)

M´˝czyêni ogó∏em (19 011) 522 (2,7%) 5274 (27,7%) 8481 (44,6%) 4485 (23,6%) 249 (1,3%)

Zmiana masy cia∏a Zmniejszy∏a si´ Nie zmieni∏a si´ Wzros∏a o < 5 kg Wzros∏a o 5–10 kg Wzros∏a o > 10 kgw ciàgu ostatnich 5 lat

Ogó∏em (49 694) 9202 (18,5%) 13085 (26,3%) 11654 (23,5%) 10540 (21,2%) 5213 (10,5%)

Kobiety ogó∏em (30 683) 5780 (18,8%) 7519 (24,5%) 7613 (24,8%) 6632 (21,6%) 3139 (10,2%)

Kobiety 18–40 lat (15 434) 3038 (19,7%) 3469 (22,5%) 3595 (23,3%) 3446 (22,3%) 1886 (12,2%)

Kobiety 40+ lat (15 249) 2742 (18,0%) 4050 (26,6%) 4018 (26,3%) 3186 (20,9%) 1253 (8,2%)

M´˝czyêni ogó∏em (19 011) 3422 (18,0%) 5566 (29,3%) 4041 (21,3%) 3908 (20,6%) 2074 (10,9%)

M´˝czyêni 18–40 lat (10 978) 1709 (15,6%) 2641 (24,1%) 2289 (20,9%) 2739 (24,9%) 1600 (14,6%)

M´˝czyêni 40+ lat (8033) 1713 (21,3%) 2925 (36,4%) 1752 (21,8%) 1169 (14,6%) 474 (5,9%)

Cz´stoÊç wyst´powania Cukrzyca typu 2 Hipercholesterolemia NadciÊnienie t´tnicze Zespó∏ policysty-zaburzeƒ metabolicznych cznych jajników

Ogó∏em (49 694) 1868 (3,8%) 13666 (27,5%) 10911 (22,0%)

Kobiety ogó∏em (30 683) 1152 (3,8%) 8232 (26,8%) 5744 (18,7%) 1607 (5,2%)

M´˝czyêni ogó∏em (19 011) 716 (3,8%) 5434 (28,6%) 5167 (27,2%)

Ogó∏em 18–40 lat (26 412) 209 (0,8%) 3662 (13,9%) 2742 (10,4%)

Ogó∏em 40–60 lat (16 492) 743 (4,5%) 6389 (38,7%) 4840 (29,3%)

Ogó∏em > 60 lat (6790) 916 (13,5%) 3615 (53,2%) 3329 (49,0%)

Ogó∏em BMI < 20 (4156) 20 (0,5%) 372 (9,0%) 155 (3,7%)

Ogó∏em BMI 20–25 (17 395) 161 (0,9%) 3322 (19,1%) 1793 (10,3%)

Ogó∏em BMI 25–30 (17 054) 593 (3,5%) 5647 (33,1%) 4224 (24,8%)

Ogó∏em BMI 30–40 (10 274) 963 (9,4%) 4054 (39,5%) 4304 (41,9%)

Ogó∏em BMI > 40 (815) 131 (16,1%) 271 (33,3%) 435 (53,4%)

Liczba kobiet przyjmujàcych doustne hormonalne leki antykoncepcyjne

Kobiety ogó∏em (30 683) 3507 (11,4%)

Kobiety 18–30 lat (8528) 1568 (18,4%)

Kobiety 30–50 lat (12 535) 1600 (12,8%)

Kobiety 50+ lat (9620) 339 (3,5%)

Czas poÊwi´cany na aktywnoÊç Mniej ni˝ 1 h 1–3 h Ponad 3 hfizycznà/tydzieƒ

Ogó∏em (49 694) 25 255 (50,8%) 14 029 (28,2%) 10 410 (20,8%)

Kobiety ogó∏em (30 683) 17 034 (55,5%) 8692 (28,3%) 4957 (16,2%)

Kobiety 18-40 lat (15 434) 8385 (54,3%) 4546 (29,5%) 2503 (16,2%)

Kobiety > 40 lat (15 249) 8649 (56,7%) 4146 (27,2%) 2454 (16,1%)

M´˝czyêni ogó∏em (19 011) 8221 (43,2%) 5337 (28,1%) 5453 (28,7%)

M´˝czyêni 18-40 lat (10 978) 4623 (42,1%) 3060 (27,9%) 3295 (30,0%)

M´˝czyêni > 40 lat (8033) 3598 (44,8%) 2277 (28,3%) 2158 (26,9%)

Osoby z BMI < 20 (4156) 2098 (50,5%) 1223 (29,4%) 835 (20,1%)

Osoby z BMI 20–25 (17 395) 7953 (45,7%) 5224 (30,0%) 4218 (24,2%)

Osoby z BMI 25–30 (17 054) 8519 (50,0%) 4826 (28,3%) 3709 (21,7%)

Osoby z BMI 30–40 (10 274) 6105 (59,4%) 2588 (25,2%) 1581 (15,4%)

Osoby z BMI > 40 (815) 580 (71,2%) 168 (20,6%) 67 (8,2%)

9Reprint z nr. 3/2018

DyskusjaW niniejszej pracy przedstawiono wyniki du˝ego prze-

krojowego badania przeprowadzonego na przestrzeni

6,5 miesiàca, które jest jednoczeÊnie pierwszym bada-

niem oceniajàcym epidemiologi´ czynników ryzyka ró˝-

nych chorób wàtroby w warunkach polskich. Wykazano,

˝e zbyt wysokie BMI, b´dàce czynnikiem ryzyka niealko-

holowej choroby wàtroby, ma ponad 55% osób, które

wype∏ni∏y ankiet´. Odsetek osób oty∏ych (BMI > 30), za-

równo m´˝czyzn (24,9%), jak i kobiet (20,7%), by∏ podob-

ny jak w innych opublikowanych badaniach epidemiolo-

gicznych (19–22,4%) i potwierdza powoli rosnàcà tenden-

cj´ obserwowanà od lat 90. XX w. (26,27).

Inne czynniki ryzyka, takie jak cukrzyca typu 2 oraz hi-

percholesterolemia, dotyczy∏y odpowiednio 3,8% i 27,5%

ankietowanych. Zespó∏ policystycznych jajników mia∏a

co 20. kobieta wype∏niajàca ankiet´. Obserwowana w ba-

daniu cz´stoÊç wyst´powania cukrzycy i nadciÊnienia t´t-

niczego jest nieco ni˝sza ni˝ w poprzednich badaniach

epidemiologicznych (prewalencja cukrzycy 5,9–7,6%,

prewalencja nadciÊnienia t´tniczego w badaniu NAT-

POL III PLUS – 29%). Mo˝e to wynikaç ze zwi´kszonego

odsetka osób w m∏odym wieku w stosunku do struktury

wiekowej polskiej populacji (28), tym bardziej, ˝e w anali-

zowanej grupie osób w wieku > 60 lat odsetek osób cho-

rych na cukrzyc´ typu 2 oraz nadciÊnienie t´tnicze zna-

czàco przekracza∏ przytaczane dotychczas polskie dane

epidemiologiczne. Do zespo∏u policystycznych jajników

przyzna∏o si´ 5,2% kobiet. Wobec braku polskich danych

mo˝emy to porównaç jedynie z danymi zachodnioeuro-

pejskimi, gdzie prewalencja by∏a podobna i wynios∏a

6,5% (29).

Niepokojàco wyglàdajà odpowiedzi na pytania o zmia-

n´ masy cia∏a w ciàgu ostatnich 5 lat. Oko∏o 55% ankie-

towanych w tym okresie przyty∏o, u 10,5% masa cia∏a

zwi´kszy∏a si´ o > 10 kg, a jedynie u 18,5% masa cia∏a si´

zmniejszy∏a.

Do ryzykownych zachowaƒ seksualnych przyzna∏o si´

4,1% osób wype∏niajàcych ankiet´. Jak mo˝na si´ spo-

dziewaç, te zachowania dotyczà cz´Êciej m´˝czyzn

i osób w wieku poni˝ej 30 lat. Niepokoi fakt, ˝e do takich

zachowaƒ przyznaje si´ 4,5% osób w wieku 30–50 lat,

a wi´c populacji, która nie zosta∏a obj´ta obowiàzkowymi

szczepieniami przeciw wirusowemu zapaleniu wàtroby ty-

pu B (obowiàzkowo zaszczepione zosta∏y roczniki uro-

dzone po 1986 r.) (30).

Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Badaƒ nad Cho-

robami Wàtroby (EASL) zalecajà podejmowanie aktywno-

Êci fizycznej przez 150– 200 min/tydzieƒ w kilku sesjach.

Ma to przeciwdzia∏aç wystàpieniu niealkoholowej st∏usz-

czeniowej choroby wàtroby. Zalecenie to wype∏nia∏o ogó-

∏em 21% respondentów, ale niestety jedynie 15,4% osób

z oty∏oÊcià, u których cz´stoÊç wyst´powania NAFLD wy-

nosi 70%.

A˝ 46% m´˝czyzn przekracza∏o równie˝ uwa˝any za

bezpieczny dla wàtroby próg 21 porcji alkoholu/tydzieƒ

(porcja = 8 g), a nieca∏e 20% przekracza∏o próg 60 g alko-

holu/dob´, przy którym zdecydowanie wzrasta ryzyko al-

Cz´stoÊç wyst´powania czynników Dializoterapia Partner seksualny Ryzykowne zacho-ryzyka WZW z WZW wania seksualne

Ogó∏em (49 694) 755 (1,5%) 52 (0,1%) 2062 (4,1%)

Kobiety ogó∏em (30 683) 492 (1,6%) 31 (0,1%) 1068 (3,5%)

M´˝czyêni ogó∏em (19 011) 263 (1,4%) 21 (0,1%) 994 (5,2%)

Ogó∏em 18–30 lat (13 454) 131 (1,0%) 8 (0,1%) 848 (6,3%)

Ogó∏em 30–50 lat (22 432) 374 (1,7%) 24 (0,1%) 1015 (4,5%)

Ogó∏em > 50 lat (13 808) 250 (1,8%) 20 (0,1%) 199 (1,4%)

Spo˝ywanie alkoholu tygodniowo > 112 g > 140 g > 168 g > 420 g

Ogó∏em (49 694) 16 681 (33,6%) 14 735 (29,7%) 13 097 (26,4%) 4941 (9,9%)

Kobiety ogó∏em (30 683) 6274 (20,4%) 5286 (17,2%)

M´˝czyêni ogó∏em (19 011) 8707 (45,8%) 3604 (19,0%)

Ogó∏em 18–40 lat (26 412) 10 189 (38,6%) 8928 (33,8%) 8014 (30,3%) 2939 (11,1%)

Ogó∏em 40–60 lat (16 492) 5337 (32,4%) 4816 (29,%) 4259 (25,8%) 1725 (10,5%)

Ogó∏em > 60 lat (6790) 1155 (17,0%) 991 (14,6%) 824 (12,1%) 277 (4,1%)

Cz´stoÊç wyst´powania zjawiska Codziennie lub Ârednio co tydzieƒ Co miesiàc Raz na rok binge drinking (1000 ml piwa lub prawie codziennie lub rzadziej2/3 butelki wina, lub 150 ml alkoholu 40% w ciàgu jednego wieczoru)

Ogó∏em (49 694) 7178 (14,4%) 11 817 (23,8%) 10 129 (20,4%) 20 570 (41,4%)

Kobiety ogó∏em (30 683) 2492 (8,1%) 5155 (16,8%) 6503 (21,2%) 16 533 (53,9%)

M´˝czyêni ogó∏em (19 011) 4686 (24,6%) 6662 (35,0%) 3626 (19,1%) 4037 (21,2%)

Ogó∏em 18–40 lat (26 412) 4036 (15,3%) 7519 (28,5%) 6121 (23,2%) 8736 (33,1%)

Ogó∏em 40–60 lat (16 942) 2631 (16,0%) 3484 (21,1%) 2859 (17,3%) 7517 (45,6%)

Ogó∏em > 60 lat (6790) 510 (7,5%) 814 (12,0%) 1149 (16,9%) 4317 (63,6%)

10 Reprint z nr. 3/2018

koholowej marskoÊci wàtroby (chocia˝ do jej rozwoju po-

trzeba minimum 10 lat picia takich iloÊci alkoholu). Kobie-

ty cechuje 2–3-krotnie mniejsza wytrzyma∏oÊç na toksycz-

ny dla wàtroby wp∏yw alkoholu, dlatego progi bezpieczne-

go picia sà dla kobiet ni˝sze. Co ciekawe, w prezentowa-

nym badaniu widaç, ˝e niewielki w porównaniu z m´˝czy-

znami odsetek kobiet pije alkohol w iloÊciach niebezpiecz-

nych (20%), ale ogromna wi´kszoÊç tych kobiet (84%) pi-

je na tyle du˝o alkoholu, ˝e osiàga próg picia gro˝àcego

rozwojem marskoÊci wàtroby (> 140 g/tydzieƒ).

W ciàgu najbli˝szych kilkunastu lat post´p medycyny,

wyra˝ajàcy si´ stosowaniem bardzo skutecznego i coraz

szerzej dost´pnego leczenia przewlek∏ego wirusowego

zapalenia wàtroby typu C oraz leków umo˝liwiajàcych zu-

pe∏nà supresj´ replikacji HBV, doprowadzi najprawdopo-

dobniej do zmiany „punktu ci´˝koÊci” w hepatologii.

Obecnie NAFLD powoli zajmuje miejsce wirusowych za-

paleƒ wàtroby jako najwa˝niejszej choroby w hepatologii,

stajàc si´ wyzwaniem nie tylko dla specjalistów chorób

wàtroby, lecz tak˝e lekarzy rodzinnych. Wyniki niniejszego

badania zdajà si´ potwierdzaç ten trend. JeÊli wyniki in-

nych badaƒ populacyjnych b´dà podobne, mo˝na si´

spodziewaç, ˝e ze wzgl´du na obserwowanà du˝à liczb´

osób z nadwagà i oty∏oÊcià, brak aktywnoÊci fizycznej

oraz spo˝ywanie alkoholu w iloÊciach mogàcych wywo∏y-

waç efekty hepatotoksyczne zwi´kszy si´ – podobnie jak

w innych krajach rozwini´tych – liczba osób ze st∏uszcze-

niowà chorobà wàtroby, a skutkiem tego równie˝ przy-

padków marskoÊci wàtroby u osób z niealkoholowym

st∏uszczeniowym zapaleniem wàtroby. Przedstawione ba-

danie po raz pierwszy na szerokiej próbie populacyjnej ba-

da równie˝ epidemiologi´ niektórych zjawisk, m.in. cz´-

stoÊç wyst´powania zespo∏u policystycznych jajników,

zmiany masy cia∏a w populacji w ciàgu ostatnich 5 lat,

czas poÊwi´cany na aktywnoÊç fizycznà.

Przekrojowe badania uwzgl´dniajàce samoraportowa-

nie danych przez badanych sà jednak zwiàzane z wieloma

ograniczeniami. Jak zauwa˝ono powy˝ej, wadà badania

jest nie do koƒca reprezentatywny populacyjnie charakter,

zwiàzany z potencjalnym b∏´dem selekcji. Po pierwsze,

uwag´ zwraca nadreprezentacja kobiet, która mo˝e zabu-

rzaç interpretacj´ wyników. Jest to jednak spójne z wyni-

kami badaƒ sugerujàcych ∏atwiejsze anga˝owanie si´ ko-

biet w aktywnoÊci internetowe zwiàzane z poprawà swo-

jego zdrowia (31). Zwi´kszony odsetek osób w wieku po-

ni˝ej 40 lat mo˝na bez trudu wyt∏umaczyç wi´kszà ∏atwo-

Êcià dotarcia do ankiety i wype∏nienia jej przez osoby

sprawne w obs∏udze komputera, których odsetek w doro-

s∏ej populacji spada wraz z wiekiem. Zaburza to mo˝li-

woÊç porównania prewalencji niektórych czynników ryzy-

ka z wczeÊniejszymi badaniami. Mo˝na równie˝ przyjàç,

˝e w badaniu mog∏y udzia∏ wziàç jedynie osoby majàce

dost´p do internetu, przez co niedoszacowane mogà byç

osoby gorzej sytuowane, z mniejszych miejscowoÊci.

Ograniczeniem jest równie˝ to, ˝e cz´Êç ankietowanych

mog∏a mieç problemy merytoryczne (niezrozumienie pyta-

nia lub brak wiedzy na temat chorób przewlek∏ych), jak

równie˝ problemy techniczne zwiàzane z zaznaczeniem

odpowiedzi w ankietach. Nale˝y jednak podkreÊliç, ˝e

podczas przygotowywania ankiety dokonano mo˝liwie

wielu uproszczeƒ i modyfikacji, tak aby pytania by∏y sfor-

mu∏owane prosto, a ankieta ∏atwa do wype∏nienia. Pe∏na

anonimowoÊç ankietowanych i to, ˝e wype∏niali ankiet´ na

swoim komputerze, nie nara˝ajàc si´ na oceniajàcy wzrok

ankietera, mog∏a poprawiç wiarygodnoÊç zbieranych da-

nych. Dodatkowa korzyÊç w postaci przedstawienia po

wype∏nieniu ankiety krótkiego raportu koƒcowego, wska-

zujàcego na ewentualnà obecnoÊç czynników ryzyka ró˝-

nych chorób wàtroby, powinna by∏a spowodowaç, ˝e an-

kietowani odpowiadali mo˝liwie dok∏adnie i zgodnie

z prawdà. PrzeprowadziliÊmy rygorystycznà analiz´ ankiet

pod kàtem ich wiarygodnoÊci, definiujàc kryteria odrzuce-

nia ankiet, których prawid∏owoÊç budzi∏a wàtpliwoÊci, co

doprowadzi∏o do usuni´cia z analizy prawie 8000 ankiet.

Niemniej generalizacja wyników powinna byç ograniczona

przede wszystkim do populacji cz´stych u˝ytkowników

internetu, a nie do populacji ogólnej, gdy˝ z racji konstruk-

cji badania nie mo˝na by∏o uwzgl´dniç grupy kontrolnej

osób nieodpowiadajàcych na ankiet´.

Podsumowujàc, nale˝y stwierdziç, ˝e odsetek osób wy-

pe∏niajàcych ankiet´, u których wyst´pujà czynniki ryzyka

chorób wàtroby, jest znaczny. Szczególnie du˝o osób

cierpi z powodu nadwagi lub oty∏oÊci, zwiàzanych ze

zwi´kszonym ryzykiem niealkoholowej st∏uszczeniowej

choroby wàtroby. Du˝y jest równie˝ odsetek osób pijà-

cych alkohol w iloÊciach szkodliwych, mogàcych prowa-

dziç do rozwoju alkoholowej choroby wàtroby. Niewielki

odsetek ankietowanych stosuje si´ do zaleceƒ dotyczà-

cych zdrowego trybu ˝ycia, w tym podejmowania odpo-

wiedniej aktywnoÊci fizycznej. Wydaje si´, ˝e wiele czynni-

ków ma charakter odwracalny i odpowiednie dzia∏ania

spo∏eczne mogà zmniejszyç ryzyko wystàpienia chorób

wàtroby.

PiÊmiennictwo:

1. UK national statistics, http://www.statistics.gov.uk/.

2. Everhart J.E., Ruhl C.E.: Burden of digestive diseases

in the United States Part III: Liver, biliary tract, and pancre-

as. Gastroenterology 2009, 136: 1134–1144.

3. Blachier M., Leleu H., Peck-Radosavljevic M. i wsp.:

The burden of liver disease in Europe: a review of availa-

ble epidemiological data. J Hepatol. 2013, 58(3):

593–608.

4. Koehler E.M., Schouten J.N., Hansen B.E. i wsp.:

Prevalence and risk factors of nonalcoholic fatty liver dise-

ase in the elderly: results from the Rotterdam study. J He-

patol 2012, 57: 1305–1311.

5. Barrera F., George J.: The role of diet and nutritional

intervention for the management of patients with NAFLD.

Clin Liver Dis 2014, 18: 91–112.

6. Caballeria L., Pera G., Auladell M.A. i wsp.: Prevalen-

ce and factors associated with the presence of nonalco-

holic fatty liver disease in an adult population in Spain. Eur

J Gastroenterol Hepatol 2010, 22: 24–32.

7. Younossi Z.M., Koenig A.B., Abdelatif D. i wsp.: Glo-

bal epidemiology of nonalcoholic fatty liver disease – me-

ta-analytic assessment of prevalence, incidence, and out-

comes. Hepatology 2016, 64: 73–84.

8. Diehl A.M., Day C.: Cause, pathogenesis, and treat-

ment of nonalcoholic steatohepatitis. N Engl J Med 2017,

377: 2063–2072.

11Reprint z nr. 3/2018

9. Ryu S., Chang Y., Jung H.S. i wsp.: Relationship of

sitting time and physical activity with non-alcoholic fatty li-

ver disease. J Hepatol 2015, 63: 1229–1237.

10. Sallis J.F., Prochaska J.J., Taylor W.C.: A review of

correlates of physical activity of children and adolescents.

Med Sci Sports Exerc 2000, 32: 963–975.

11. Bensimhon D.R., Kraus W.E., Donahue M.P.: Obe-

sity and physical activity: a review. Am Heart J 2006,

151(3): 598–603.

12. Siddarth D.: Risk factors for obesity in children and

adults. J Investig Med 2013, 61: 1039–1042.

13. Voiculescu M., Iliescu L., Ionescu C. i wsp.: A cross-

sectional epidemiological study of HBV, HCV, HDV and

HEV prevalence in the SubCarpathian and South-Eastern

regions of Romania. J Gastrointestin Liver Dis 2010, 19:

43–48.

14. EASL clinical practical guidelines: management of

alcoholic liver disease. J Hepatol 2012, 57: 399–420.

15. Savolainen V.T., Liesto K., Mannikko A. i wsp.:.Al-

cohol consumption and alcoholic liver disease: evidence

of a threshold level of effects of ethanol. Alcohol Clin Exp

Res 1993, 17: 1112–1117.

16. Kamper-Jorgensen M., Gronbaek M., Tolstrup J.,

Becker U.: Alcohol and cirrhosis: dose – response or thre-

shold effect? J Hepatol 2004, 41: 25–30.

17. Mandayam S., Jamal M.M., Morgan T.R.: Epide-

miology of alcoholic liver disease. Semin Liver Dis 2004,

24: 217–232.

18. Bellentani S., Saccoccio G., Costa G. i wsp.: Drin-

king habits as cofactors of risk for alcohol induced liver

damage. The Dionysos Study Group. Gut 1997, 41:

845–850.

19. Lelbach W.K.: Epidemiology of alcoholic liver dise-

ase. Prog Liver Dis 1976, 5: 494–515.

20. Barrio E., Tome S., Rodriguez I. i wsp.: Liver dise-

ase in heavy drinkers with and without alcohol withdrawal

syndrome. Alcohol Clin Exp Res 2004, 28: 131–136.

21. Hatton J., Burton A., Nash H. i wsp.: Drinking pat-

terns, dependency and life-time drinking history in alco-

hol-related liver disease. Addiction 2009, 104: 587–592.

22. Rooks J.B., Ory H.W., Ishak K.G. i wsp.: Epidemio-

logy of hepatocellular adenoma. The role of oral contra-

ceptive use. JAMA 1979, 242: 644–648.

23. Craig J.R., Peters R.L., Edmondson H.A. i wsp.: Tu-

mors of the liver and intrahepatic bile ducts. W: Atlas of tu-

mor pathology. Armed Forces Institute of Pathology, Wa-

shington 1989: 280.

24. Buscarini L., Fornari F., Civardi G. i wsp.: Laparo-

scopy integrates ultrasound and ultrasound guided biop-

sy for diagnosis of benign liver tumors. Acta Endoscopica

1993, 23: 27–36.

25. Bunchorntavakul C., Bahirwani R., Drazek D. i wsp.:

Clinical features and natural history of hepatocellular ade-

nomas: the impact of obesity. Aliment Pharmacol Ther

2011, 34: 664–674.

26. Jarosz M., Rychlik E.: Oty∏oÊç wyzwaniem zdrowot-

nym i cywilizacyjnym. Post´py Nauk Med 2011, 9:

712–717.

27. Jarosz M., Rychlik E.: Oty∏oÊç – problem coraz bar-

dziej powszechny. Family Med Prim Care Rev 2009, 11:

648–653.

28. Zdrojewski T., Szpakowski P., Bandosz P. i wsp.:

Arterial hypertension in Poland in 2002. J Hum Hypertens

2004, 18: 557–562.

29. Asunción M., Calvo R.M., San Mill·n J.L. i wsp.:

A prospective study of the prevalence of the polycystic

ovary syndrome in unselected Caucasian women from

Spain. J Clin Endocrinol Metab 2000, 85: 2434–2438.

30. Matejuk A., Simon K.: Wirusowe zapalenie wàtroby

typu B w województwie opolskim w latach 2001–2010.

Hygeia Public Health 2012, 47(2): 231–235.

31. Bidmon S., Terlutter R.: Gender differences in sear-

ching for health information on the internet and the virtual

patient-physician relationship in Germany: Exploratory re-

sults on how men and women differ and why. J Med In-

ternet Res 2015, 17(6): e156.

12 Reprint z nr. 3/2018

Wydawca

TERAPIA MEDIA Sp. z o.o.Prezes: Juliusz K∏osowskiDyrektor ds. produkcji: Stanis∏aw Mazur

Adres redakcji:ul. Ksi´cia Janusza 64, 01-452 Warszawatel. 22 335 97 43, 335 97 44fax 22 335 97 50, 335 97 10e-mail: terapia@warsawvoice.plhttp://www.terapia.com.pl

Kolporta˝ i prenumerata: Anna Mazurek, tel. 22 335 97 22, 25e-mail: distribution@warsawvoice.pl

Og∏oszenia: tel. 501 594 024, 22 335 97 43

Druk: Zak∏ady Graficzne TAURUS, www.drukarniataurus.plStanis∏aw Roszkowski, Kazimierów 13, 05-074 Halinów

ISSN 1230-3917Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoÊci za treÊç og∏oszeƒ. Wszystkie prawa zastrze˝one

Rada NaukowaPrzewodniczàca: prof. dr hab. n. med. Joanna Matuszkiewicz-Rowiƒska

Prof. dr hab. n. med. Witold BartnikProf. dr hab. Lidia BrydakProf. dr hab. n. med. Ryszarda ChazanProf. dr hab. n. med. Anna Cz∏onkowskaProf. dr hab. n. med. Zbigniew GaciongProf. dr hab. n. med. Andrzej JanuszewiczProf. dr hab. n. med. Piotr KunaProf. dr hab. n. med. Ryszard KurzawaProf. dr hab. n. med. Artur MamcarzProf. dr hab. n. med. Jolanta Ma∏yszkoProf. dr hab. n. med. Grzegorz OpolskiProf. dr hab. n. med. Rafa∏ PawliczakProf. dr hab. n. med. Lidia Rudnicka

RedakcjaRedaktor naczelna: prof. dr hab. n. med. Joanna Matuszkiewicz-RowiƒskaRedaktor tematyczny: prof. dr hab. n. med. Rafa∏ PawliczakDyrektor ds. publikacji: El˝bieta Drela, tel. 22 335 97 60Z-ca dyrektora ds. publikacji Terapia w Gabinecie Lekarza Rodzinnego:Konrad Korzyb, tel. 501 594 024Konsultacje i wspó∏praca: Barbara Milczarek, tel. 601 560 045Sk∏ad i ∏amanie: Teresa Olszewska, tel. 22 335 97 16

SAPL

.PC

H.1

8.02

.025

8

13Reprint z nr. 3/2018

14 Reprint z nr. 3/2018