Durmi E.

Monetarna politika ini sastavni dio ekonomske politike koju kreira i provodi centralna banka, a kojom se

regulira ponuda i potranja za novcem u skladu sa potrebama ekonomskog ivota.

Novac utie na ekonomska kretanja na kratki rok i u situaciji kada je stvarni GDP ispod potencijalnog GDP-a

Voenje monetarne politike:

RESTRIKTIVNA MONETARNA POLITIKA CB ograniava ponudu novca preko viih kamatnih stopa. Vie

kamatne stope obeshrabruju nove investicije i djeluju na smanjenje inflacije i pad GDP-a.

EKSPANZIVNA MONETARNA POLITIKA CB vodi politiku poveanja ponude novca preko niske kamatne stope

(novana masa se poveava po stopi veoj od rasta GDP-a) i time se stimulie ekonomska aktivnost.

NEUTRALNA MONETARNA POLITIKA CB je vodi tako to ujednaava rast novane mase sa rastom GNP-a

Ciljevi monetarne politike:

Osigurati privredi potrebnu koliinu navca u opticaju

Uspostavljanje monetarne ravnotee

Stabilnost domaeg novca i njegovog deviznog kursa

Drugi ciljevi kao to su: poveanje zaposlenosti, porast proizvodnje i realnog GNP-a, uravnoteeni ekonomski

rast

Glavni instrumenti monetarne politike:

Operacije na otvorenom tritu, koje CB provodi kupovinom ( koliina novca u opticaju, kamatne stope,

investicije i likvidnost privrede) i prodajom ( koliina novca u opticaju, sprjeava inflaciju) vrijednosnih papira

ili deviza.

Politika obaveznih rezervi, koju CB provodi preko stope obaveznih rezervi koja predstavlja minimalnu stopu

rezervi gotovine koju poslovne banke moraju drati u odnosu na depozite.

Politika diskontne stope (kamatna stopa po kojoj CB pozajmljuje novana sredstva poslovnim bankama)

Fiskalna politika predstavlja dio ekonomske politike koji se odnosi na primjenu javnih prihoda i javnih rashoda

u cilju: ublaavanja makroekonomskih nestabilnosti i poticanje ekonomskog rasta uz visoku zaposlenost i

stabilne cijene.

Fiskalna politika se sastoji od: Politike javnih prihodam. Politike javnih rashoda

Postoje dvije vrste fiskalne politike:

1) EKSPANZIVNA FISKLANA POLITIKA koja se primjenjuje u doba ekonomske depresije ( poreza kako bi

se potronja stanovnitva i investicije preduzea)

2) RESTRIKTIVNA FISKALNA POLITIKA koja se primjenjuje u uslovima prekomjerne ekspanzije i opasnosti

od inflacije ( poreza kako bi se potronja stanovnitva i investicije preduzea)

3) JAVNI RASHODI se razlikuju po vanosti sa aspekta svrhe koja se ostvaruje njihovim troenjem, te na

osnovu ovog kriterija moe se sainiti sljedea struktura javnih rashoda:

Rashodi dravne uprave, Rashodi za odbranu, Rashodi za obrazovanje, Rashodi za kulturu i sport, Rashodi za

nauku, Rashodi za ekoloke svrhe, Rashodi za ekonomske intervencije i investicije, Rashodi socijalne zatite

stanovintva, i dr.

Javni rashodi fiksnog i neelastinog karaktera. esto se ponaaju neovisno u odnosu na rast ili pad nacionalnog

dohotka, te kao izraz neophodnih drutvenih potreba koje se poveavaju sa nivoom razvoja.

esto se utvruju ex ante (unaprijed) u cilju voenja stabilizacione politike

Zavisno od kriterijuma, postoji mnogo vrsta klasifikacija javnih rashoda:

Prema kriterijumu vremena: redovni i vanredni, Prema objektu troenja: lini i materijalni, Prema subjektu

troenja: razl. nivoi vlasti, Proizvodni: ralni i investicioni; transferni

Naela javnih rashoda:

Naelo opteg interesa, Naelo tednje, Naelo umjerenosti , Efekti javnih rashoda:, Koncepcija o neutralnim

javnim rashodima, Koncepcija o aktivnim javnim rashodima

Tendencija stalnog rasta javnih rashoda uslovljena je proirenjem funkcija drave (proiranje postojeih i

dobivanje novih sadraja i obima) i razvijanjem novih funkcija, kao obiljeja savremene drave.

Uzroci poveanja javnih rashoda mogu biti:

Politiki uzroci, Ekonomski uzroci, Finansijski uzroci

Osnovne karakterisitke javnih prihoda su:

Durmi E.

Izraeni su u novcu, Jednogodinjost, Troenje prihoda ne dovodi u pitanje postojeu imovinu, Slue za

podmirivanje trokova koji imaju opti karakter

Klasifikacije javnih prihoda:

Redovni i vanredni ,Prihodi od privrede i prihodi od stanovnitva, Fiskalni prihodi i nefiskalni prihodi, Originalni

(izvorni) prihodi i derivatni (izvedeni) prihodi

Porez predstavlja instrument javnih prihoda kojim drava u cilju finansiranja javnih rashoda, od lica

koja se nalaze pod njnom poreznom vlau, prinudno, bez neposredne protivusluge, uzima novana

sredstva.

Najvanije karakteristike poreza:

Da su prisilna i obavezna davanja, Da se prikupljaju na osnovu zakona, Da su davanja u novcu

Da ne postoji meuzavisnost izmeu iznosa poreza koji plaa neko lice i odreenog javnog dobrakojeg koristi

ovo lice, Da pravno naplate poreza imaju dravni organi

Klasifikacije poreza:

Sa vremenskog aspekta: redovni i vanredni, Prema kriterijumu predmeta oporezivanja: objektivni (realni) i

subjektivni (personalni) , Prema kriterijumu obuhvatnosti poreske situacije: analitiki i sintetiki, Prema

kriterijumu nadlenosti: centralni i lokalni, Prema kriterijumu prevaljivosti: direktni i indirektni

Principi oporezivanja:

1) Princip ekvivalencije

2) Princip pravinosti

3) Princip efikasnosti

4) Princip umjerenosti

poreskog optereenja

5) Princip izbora

poreskog izvora

6) Finansijsko-poreski

princip

7) Princip stabilnosti

poreskog sistema

8) Pravno

administrativni princip

Efekti oporezivanja:

Alokativni efekt, Efekat dohotka, Efekat supstitucije, Poreska evazija (utaja)-, Prevaljivanje poreza (poreska

incidenca)

OSTVARIVANJE I INSTRUMENTI FISKALNE POLITIKE

Fiskalna politika stabilizacione ciljeve ostvaruje na dva osnovna naina:

1) Djelovanjem stabilizatora:

Automatski stabilizatori su javni prihodi i rashodi koji slue za odravanje makroekonomske stabilnosti bez

posredovanja nosilaca ekonomske politike. Najznaajniji su:

Progresivno oporezivanje profita preduzea i zarada graana

Naknade za sluaj nezaposlenosti, socijalna pomo i ostala transferna plaanja

Diskrecionim mjerama fiskalne politike: politika u kojoj drava mijenja porezne stope ili programe potronje

kako bi neutralizirala poslovne cikluse. Osnovne mjere diskrecione fiskalne politike su:

Javni radovi, Programi zapoljavanja u javnom sektoru, Privremene promjene poreza na dohotke

Automatski stabilizatori podrazumjevaju spontanu i trenutnu promjenu u nacionalnom dohotku, a kod

diskrecionih mjera je potrebno odreeno vrijeme kako bi se sprovela odreena zakonska procedura.

Javni rashodi imaju multiplikatorski efekat na proizvodnju inicijalna dravna kupovina dobra ili usluge e

staviti u pokret lanac izraenog troenja: ako drava gradi autoput (javni radovi), graditelji autoputa e troiti

dio svojih dohodaka na potrona dobra, to e zauzvrat proizvesti dodatne dohotke iji e dio ponovo biti

usmjeren na potronju.

BUDET I FISKALNI DEFICIT

Budet sredstvo kojim drava iskazuje svoje planirane prihode i rashode za odreeno vrijeme (obino 1

godinu). Donosi ga najvie predstavniko tijelo drave, krajem jedne godine za narednu godinu i sadri bilans

predvienih prihoda i rashoda.

Budetski suficit, budetski deficit, uravnoteen budet

Stvarni budet, strukturni budet, ciklini budet

DRAVNI DUG I EFEKAT ISTISKIVANJA

Naini pokrivanja dravnog deficita:

Durmi E.

Poveanjem poreza, Dravnim javnim dugom (zaduivanjem): izdavanjem dravnih obveznica; pozajmljivanjem

u inostranstvu, tampanjem novca, Senjora kada drava bez pokria tampa novu koliinu novca ona samim

tim umanjuje vrijednost postojeeg novca koji se nalazi kod stanovnitva i preduzea. Dohodak koji se dobije od

tampanja novca naziva se senjora., Inflacioni porez, bjekstvo od novca

Dravni dug sastoji se od ukupnih zajmova koje drava uzima, to ini emitovanjem dravnih

obveznica.

Dravni dug u kratkom roku izaziva efekat istiskivanja (odnosi se na tendenciju smanjenja privatnih investicija

uzrokovanih poveanjem dravne potronje. Izostat e ako postoje neiskoriteni proivodni kapaciteti), a u

dugom roku efekat tereta duga i pojavu premjetaja kapitala (sastoji se u zamjeni privatnog kapitala

obveznicama dravnog duga ime se smanjuje veliina aktivnog kapitala koja cirkulie

POJAM VANJSKOTRGOVINSKE POLITIKE

Vanjska politika strategija jedne drave koju primjenjuje kada stupa u politike odnose sa drugim dravama

Vanjskoekonomska politika strategija koju jedna zemlja primjenjuje u meunarodnim ekonomskim

odnosima.

Meunarodna ekonomija je svoj zamah poela da doivljava posljednjih nekoliko decenija, a kljunu ulogu u

tom zamahu odigrale su sljedee pojave:

Razvoj telekomunikacija, Tehnoloki progres, Vanjskotrgovinska politika

Vanjskotrgovinska politika obuhvata skup aktivnosti, instrumenata i mjera kojima drava regulie promet

roba i usluga sa inostranstvom, finansijske i kapitalne transakcije, kao i sve ostale aspekte meunarodnih

ekonomskih odnosa u koje stupa.

Vanskotrgovinsko poslovanje obuhvata:

Vanjsku trgovinu, Direkta ulaganja u inostranstvu, Investicione radove, Uvoz, izvoz, neto izvoz, trgovinski bilans,

suficit trgovinskog bilansa, deficit trgovinskog bilansa, uravnoteen trgovinski bilans.

Na vrijednost izvoza i uvoza zemlje utie vie faktora, a najvaniji su sljedei:

Dohodak potroaa, Cijene na domaem i inostranom tritu, Sklonost potroaa ka potronji domae odnosno

inostrane robe, Devizni kurs po kome se razmjenjue domai novac za strani, Udaljenost izmeu zemalja

odnosno transportni trokovi, Ukupna ekonomska razvijenost zemalja, Spoljnotrgovinska politika

MEUNARODNO KRETANJE KAPITALA

Meunarodna razmjena robe i usluga nije mogua ako istovremeno nije mogue i kretanje kapitala izmeu

zemalja.

Strane investicije se dijele u dvije kategorije:

Strane direktne investicijem Strane indirektne investicije,

Faktori koji najdirektnije utiu na atraktivnost zemlje za strane investitore su:Visina realnih kamatnih stopa

Rizici (ekonomski, politiki i drugi) povezani sa investiranjem u datu zemlju, Tretman stranog vlasnitva i

kapitala

Platni binals sistematski pregled svih ekonomskih transakcija obavljenih u odreenom periodu (najee

godinu dana) izmeu jedne zemlje i drugih zemalja u svijetu.

Platni bilans predstavlja pregled:

Robnih transakcija, Nerobnih transakcija, Kapitalnih transakcija

Bilans tekuih transakcija se bavi kretanjem proizvoda i usluga, a bilans kapitalnih transakcija se bavi

kapitalnim transakcijama i monetarnim rezervama.

U platnom bilansu treba razlikovati dvije kategorije:

Prihodi u platnom bilansu, Rashodi u platnom bilansu,

Zavisno od toga koja kategorija je vea, razlikujemo:

Deficit platnog bilansa, Suficit platnog bilansa

Devizni kurs, nominalni devizni kurs, realni devizni kurs, konvertibilnost, apresijacija, depresijacija,

devalvacija, revalvacija, fiksni devizni kurs, fluktuirajui devizni kurs.

INSTRUMENTI VANJSKOTRGOVINSKE POLITIKE (ZATITNA POLITIKA)

Zatitna politika dio ekonomske politike kojom se obezbjeuje zatita nacionalne ekonomije od

meunarodne konkurencije

Durmi E.

Carina (tarifa) je taksa na uvoz. Uobiajeno je miljenje da je carina instrument kojim se titi domaa

proizvodnja od inostrane konkurencije. Ona je istovremeno i izvor budetskih prihoda drave. Uvoenjem

carina pri uvozu neke robe poskupljuje se ta roba.

Podjela carina:

Prema pravcu robnog prometa: uvozne, izvozne, tranzitne, sa stanovita ekonomskih ciljeva: fiskalne, zatitne

Prema nainu donoenja: autonomne, konvencionalne, Prema nainu obrauna: carine po vrijednosti (ad

valorem), specifine carine, sloene ili kombinovane carine, Po specifinim efektima: prohibitivne,

antidampinke, kompenzacijske, retorzivne, preferencijalne

Prelevman je oblik dodatne carinske zatite, najee na uvoz poljoprivrednih proizvoda. Prelevman je

za razliku od carine dinamian, to znai da se moe mijenjati ak u vremenskom razmaku od 7 dana.

Superprelevmani predstavljaju dodatnu zatitu iznad prelevmana. Primijenjuju se onda kad carine i

prelevmani nisu dovoljni za zatitu domae proizvodnje.

Uvozne kvote predstavljaju administrativno ogranienje koliine robe predviene za izvoz. Ova

koliina moe se zakonski, prinudno regulirati, a moe biti i stvar dogovora izmeu zemalja.

Izvozni poticaji (subvencije) ili olakice predstavljaju mjere stimulacije izvoza, ali mogu biti i barijere u razmjeni,

jer se domaim preduzeima daju, esto velike, subvencije i povlastice, pa oni mogu na svjetskom tritu

prodavati po niim cijenama, tj. po damping cijenama.

Embargo je vrsta trgovinskog ogranienja kojim se zabranjuje u cjelosti ili djelimino razmjene odreene robe

sa odreenom zemljom.

Damping je prodaja u inostranstvu proizvoda po cijeni nioj od vaee u zemlji proizvoaa, odnosno prodaja

po cijeni ispod trokova proizvodnje

MERKANTILIZAM

(lat. Mercatus = trgovina): prva koncepcija ekonomske politike koja ukazuje na metode poveanja bogatstva

zemlje uz pomo drave kao javne vlasti.

Traje od kraja XV st. (kao rani merkantilizam) do druge polovine XVIII st. (kao razvijeni merkantilizam).

Merkantilisti su se zalagali za sljedee mjere ekonomske politike koje su dovodile do poveanja bogatstva

izraenog u zlatu i srebru, odnosno novcu:,Proizvodnja zlata i srebra u svojoj zemlji ili spoljnom trgovinom,

Transport (pomorski saobraaj), Nova geografska otkria i stvaranje kolonija. LIBERALIZAM

Druga polovina XIII st. pa sve do tridesetih godina XX st., Liberalizam je nastao iz interesa novog graanskog

sloja za jednakou u svim sferama ivota.

Princip laissez faire nesputano djelovanje slobodnog trita i trinih zakonitosti. Sloboda se zasniva na

privatnom vlasnitvu i slobodnom tritu.

Liberali su smatrali da trite djeluje perfektno i da ne postoji potreba za ekonomskom ulogom drave.

Funkcije drave: OPE (zatita privatne svojine, garancija slobode ugovaranja, pravno regulisanje opih uslova

odvijanja ekonomskih tokova, prinudno izvravanje ugovora, obezbjeenje stabilnosti novca) i POSEBNE: (javne

slube, dravna odbrana, javni radovi

KEJNZIJANIZAM

Kljune stavke kejnzijanske teorije i politike su:U kratkom roku proizvodnju i zaposlenost, odnosno ekonomski

rast, dominantno determiniu faktori na strani tranje, Mjere monetarne i fiskalne politike se upotrebljavaju za

suzbijanje inflacije i nezaposlenosti, Mjere ekonomske politike kejnzijanizma su:Preraspodjela nacionalnog

dohotka kojom se tei smanjnju raspona u dohocima razliitih slojeva siromatva

Politika kamatnih stopa, Odravanje stabilnosti novca, Aktivna budetska politika, Destimulisanje tednje koje

se sprovodi preko visokih poreza na dohotke, osim u punoj zaposlenosti, Stimulisanje svih oblika potronje osim

u situaciji pune zaposlenosti.

Teorija ekonomije ponude

Osnovne karakteristike teorije ekonomije ponude:

Odstupanje od kejnzijanske politike upravljanja tranjom

Stavljaneje akcenta na motivaciju i efekte ponude , Zalaganja za smanjenje poreza

Durmi E.

Osnove ekonomske politike ekonomije ponude ine:

Fiskalna politika, odnosno smanjenje porezam, Smanjenje socijalnih davanja i subvencija

NOVA KLASINA MAKROEKONOMIJA

Teorija racionalnih oekivanja,nova makroekonomija, razvila se monetarizma tokom 70-ih i 80-ih godina XX st.

Predstavnici ove kole (R. Lukas, T. Sardent, N. Voles, R. Baro) polaze od racionalnih oekivanja pretpostavke

da se ekonomski subjekti uvijek ponaaju ekonomski racionalno, s obzirom da na osnovu trino dobijenih

informacija formiraju svoja oekivanja, planiraju svoju ekonomsku aktivnost i nepogrijeivo anticipiraju mjere

ekonomske politike. Smatraju da je privreda uvijek na nivou pune zaposlenosti.

Razlikuju dvije vrste oekivanja:

ADAPTIVNA OEKIVANJA odnose se na oekivanu promjenu inflacije ovisno o prethodnim iskustvima

RACIONALNA OEKIVANJA koriste sve relevantne informacije (i o prethodnim i o oekivanim promjenama)

Polazne premise teorije racionalnih oekivanja:

Sva trita se iste trenutno i istovremeno (ponuda i potranja su uvijek jednake, a cijene i najamnine se

odreujuna konkurentan nain)

Trini uesnici se ponaaju racionalno koristei sve raspoloive informacije u donoenju svojih odluka

Eventualna nestabilnost (ciklina kretanja) u privredi proizilazi iz kratkoronih zabluda ekonomskih subjekata,

koje nastaju zbog njihovog raspolaganja ogranienim informacijama.

Kao instrumente ekonomske politike ova kola upotrebljava monetarnu i fiskalnu politiku.

Ekonomski modeli predstavljaju pojednostavljenu sliku ekonomske stvarnosti, apstrakciju na kojoj se zasniva

ekonomska teorija.

Modeli su izvedeni iz teorije, iz odgovarajuih teorijskih pretpostavki, i slue ne samo dase odreena pojava

objasni, ve, esto, i da bude u funkciji rjeavanja odreenih ekonomskih problema. Njihov cilj je prognoziranje

budueg razvoja.

Ekonomski model je skup jednaina kojima su izraene meuovisnosti izmeu ekonomskih varijabli, koje

pojednostavljeno opisuju ekonomsku stvarnost

Ekonomska politika u modelima ekonomskog ravoja

Tri su tipa modela razvoja koji bitno i razliito opredjeljuju ekonomsku politiku:

Liberalni, Intervencionistiki, Savremeno kombinovani, U tom kontekstu govorit emo o sljedeim ekonomskim

politikama u modelima razvoja:Ekonomska politika u liberalnoj ekonomiji, Materijalistika kritika kapitalizma

(Marksov ekonomski model), Keynsov model i politika intervencionizma, Harod-Domarov model rasta,

Neoklasini model rasta, Kombinacije savremenih pristupa

Za liberalni kapitalizam se smatra da djeluje u uslovima savrene konkurecije i da je trite u stanju da

neprestano obezbjeuje trinu ravnoteu (izjednaavanje ponude i potranje) i punu zaposlensot. U

takvom sistemu ekonomska politika nema veeg znaaja, tj. drava se ne mjea u privredu.

Marksov ekonomski model je razvijen iz njegove kritike kapitalizma koju je razvio na osnovu: odnosa

proizvodnih snaga i proizvodnih odnosa, zakona tendencijskog pada profitne stope, stope

eksploatacije radnika.

Keynsov model polazi od kritike slobodnog trita dokazujui da trite nije sposobno automatski

uspostavljati ravnoteu. Bazira se na intervencionizmu u smjeru djelovanja na agregatnu tranju.

Osnova Harod-Domarovog modela rasta: poveanje invsticija putem multiplikatora utie na

multiplikativno poveanje dohotka i potronje. Ovo poveanje potronje i proizvodnje u uslovima pune

zaposlenosti ima akceleristiki efekat na dodatno poveanje investicija.

Neoklasina teorija ekonomskog rasta se bavi problemom uslova stabilnosti ravnotenog rasta. Prema

ovoj teoriji trini mehanizam pune konkurencije automatski vraa proces ekonomskog rasta na

Teorija ekonomije ponude zasniva se na Lafferovoj krivulji.

Do take M svako poveanje poreskih stopa donosi vee

poreske prihode, a nakon take M dalje poveanje poreskih

stopa destimulira preduzetnike aktivnosti, to vodi

smanjenju proeskog prihoda.

Durmi E.

dugoronu ravnoteu, pa su intervencije monetarne i fiskalne politike ograniene samo na kratkorone

periode.

U savremenoj ekonomskoj teoriji uglavnom je prihvaen neoklasini model rasta, koji se kombinuje sa

nekim elementima Keynsijanskog intervencionistikog pristupa.

Kalkulacija domae podrke Najbitniji i najsveobuhvatniji pokazatelji domae podrke poljoprivrednoj proizvodnji su: Nominalna stopa zatite (Nominal Protection Rate NPR) Efektivna stopa zatite (Effective Protection Rate EPR) Proizvoaki subvencijski ekvivalnet (Producer Subsidy Equivalent PSE) Efektivna stopa pomoi (Effective Rate of Assistance ERA) Najbitniji i najsveobuhvatniji pokazatelji domae podrke poljoprivrednoj proizvodnji su: Nominalna stopa zatite (Nominal Protection Rate NPR) Efektivna stopa zatite (Effective Protection Rate EPR) Proizvoaki subvencijski ekvivalnet (Producer Subsidy Equivalent PSE) Efektivna stopa pomoi (Effective Rate of Assistance ERA) Nominalna stopa zatite odnos prevladavajue domae cijene i odgovarajue prilagoene granine cijene bez prisustva intervencije. Efektivna stopa zatite mjeri kako trgovake prepreke na proizvode i na njegove trine inpute zajedno djeluju na novostvorenu vrijednost u pojedinoj djelatnosti. EPR je odnos dodane vrijednosti u domaim cijenama (intervencije) i dodane vrijednosti u svjetskim cijenama (bez intervencije). Proizvoaki subvencijski ekvivalnet moe se definisati kao nadoknada poljoprivrednicima za gubitak dohotka koji je rezultat ukidanja mjera domae agrarne politike na datom nivou proizvodnje Efektivna stopa pomoi moe se definisati kao postotak promjene u primicima po jedinici proizvodnje prema faktorima dodane vrijednosti pojedinih djelatnosti u skladu sa cjelokupnom strukturom pomoi Kalkulacija izvoznih subvencija Dvije su osnovne komponente u kalkulaciji izvoznih subvencija:

1) Kalkulacija direktnih subvencija koje daje drava iz budeta (transferi od poreskih obveznika, ali koji ne djeluju nuno na cijene koje plaaju potroai).

2) Proizvodi koji se izvoze po cijeni nioj od usporedive cijene koja se zaraunava na domaem tritu (ove mjere gotovo uvijek znae poveanje cijene potroaima, kako bi pokrili izvozne gubitke).

Izraun primitka od carinske zatite Rauna se mnoenjem carine (ad valorem ili koliinske carine) razlikom izmeu nivoa potronje i proizvodnje odreenog proizvoda ili mnoenjem carine sa koliinom uvezene robe. Kada je to izraunato, odbije se od svih transfera od poreznih obveznika, kao i potroaa, kako bi se dobila ukupna podrka poljoprivredi.

Veza poljoprivrede sa ostalim granama privrede Inputi poljoprivrede iz drugih grana mogu biti: sredstva za rad, reprodukcijski materijal, roba za iroku

potronju. Outputi poljoprivrede prema drugim granama: hrana za stanovnitvo, sirovine za rad, radna snaga za

poljoprivrednu djelatnost, izvoz proizvoda u druge zemlje. Specifinosti poljoprivrede su: zavisnost od prirodnih uvjeta, organska proizvodnja i vlasnitvo nad

zemljitem. Zajednika agrarna politika EU (CAP)

CAP Common Agrucultural Policy Rimskim ugovorom iz 1957. godine stvoren je osnovni okvir Zajednike agrarne politike. Ugovorom se

reguliu tri pravca: 1) Osnovni stav da se novostvoreno zajedniko trite proiruje na poljoprivredu i trgovinu

poljoprivrednim proizvodima. 2) Funkcionisanje i razvoj trita poljoprivrednih proizvoda. 3) Definisanje poljjoprivrednih proizvoda.

CAP se bazira na tri naela: 1) Slobodnom protoku poljoprivrednih proizvoda unutar EU, koji se dostie zajednikim EU cijenama,

opom zabranom podrke, te usklaivanjem tehnikih propisa. 2) Povlasticama kojima proizvodi EU imaju prvenstvo na unutranjem tritu u odnosu na uvozne, to se

postie uvoznom zatitom. 3) Zajednikom finansiranju poljoprivrednih programa.

Durmi E.

Cjenovna politika Politika cijena je osnovni okvir na kojem poiva CAP. Dva su aspekta politike cijena: 1) Politika cijena na unutranjem planu radi se o zajednikim jedinstvenim cijenama izjednaenim na

nivou EU. 2) Politika cijena na vanjskom planu radi se o dodatnoj zatiti od konkurencije izvana, to se postie

posebnim taksama prelevmanima. Trina i strukturna politika

Trini dio zajednike agrarne politike ima cilj stabilizirati poljoprivredna trita i uvijek se potpuno finasira od strane Odjela Garancije EAGGF fonda (European Agricultural Guidance and Guarantee Fund Europski fond za usmjeravanje i garancije u poljoprivredi).

Poetni cilj strukturne politike je bio ojaati strukturu privrede kroz mjere kao to su investicijeske pomoi, ali povaavajui otvorenost unutar politike kako bi se prepoznao poloaj poljoprivrede u irem drutveno-ekonomskom kontekstu ruralnog podruja. Vremenom, panja se posveivala i drugim aspektima poljoprivrede (osim zatite hrane i osnovne proizvodnje) kao to su poveanje kvaliteta okolia.

Reforma zajednike agrarne politike EU CAP poinje djelovati od 1962. godine, te se bazira na 5 osnovnih principa: 1) podravanje jedinstvenih cijena za poljoprivredne proizvode, 2) odgovornosti nadnacionalnih organa za ostvarivanje agrarne politike, 3) zajednika regulativa u trgovini sa treim zemljama, 4) slobodno kretanje poljoprivrednih proizvoda unutar Zajednice i 5) zajedniko finansiranje poljoprivrede.

Ciljevi CAP-a su sljedei: 1) podizanje proizvodnosti rada u poljoprivredi, 2) osiguranje zadovoljavajueg standarda poljoprivrednog stanovnitva, 3) stabilizacija poljoprivrednog trita, 4) osiguranje uravnoteene ponude i potranje poljoprivrednih proizvoda i 5) osiguravanje prihvatljivih cijena za potroae.

Razlozi za reformu CAP su u visokoj cijeni zatitne politike koja se plaa iz budeta Zajednice putem poreznih obveznika i potroaa kroz cijene poljoprivrednih proizvoda. Ostali razlozi:

6) Mjere cjenovne podrke i subvencije dovele su do proizvodnje vikova poljoprivrednih proizvoda.

7) Nezadovoljstvo CAP-a koja je vie ila u prilog bogatijim sjevernoeuropskim poljoprivrednicima, a manje poljoprivrednicima June Europe.

8) Politike promjene u Istonoj Europi, stvaranje novih zemalja koje su se politiki i ekonomski usmjerile preme EU.

9) Pojaana svijest o opasnostima oneienja okolia zbog intenzivne obrade tla, koja se stimulira kroz proizvodne subvencije.

6) Smisao reforme je u smanjenju cjenovne podrke te njezinom zamjenom direktnim kompenzacijama bez obzira na koliine, te stimuliranju ekstenzivnog naina proizvodnje i bioloki proizvedenim proizvodima.

Integralna politika ruralnog razvoja Pojam ruralno:

Historijski gledajui neto to se nalazi izvan gradskih zidina. Sa ekonomskog aspekta teritorija koja se koristi za proizvodnju. Sa sociolokog aspekta sredina koju karakterie jaka zaostalost u odnosu na tehnoloki i

kulturni razvoj koji je uoljiviji u urbanoj sredini. U prolosti su se za analiziranje pojma ruralno koristili razliiti pokazatelji:

Demografski sva slabo naseljena podruja su ruralna. Pokazatelj prema osnovnoj djelatnosti stanovnika tog teritorija iskljuivo

poljoprivreda.Pokazatelj prema prihodima ruralni su krajevi mjesta siromatva.Prostorni pokazatelj prema kojem je ruralno neogranieni prostor sa namjenom razliitom od urbanog prostora.

Multifunkcionalna definicija Europske unije koja kae da ruralni razvoj u odnosu na drutveni ima trostruku ulogu:

1) Ekonomsku da osigura stanovnitvu odreene proizvodne zalihe prehrambenih proizvoda i obnovljivih primarnih sirovina.

Durmi E.

2) Ekoloku ruralna podruja su pogodna za ouvanje flore i faune, odnosno uvanje prirode. 3) Drutvenu stanovnici ruralnog podruja imaju vie osjeaja za obiaje i tradicije.

Dva kriterija za definisanje ruralnog prostora: 1) Administrativni kriterij manje administrativne jedinice, opine, su ruralna podruja, a gradovi su

urbana podruja. 2) Kriterij prema gustoi naseljenosti, odnosno definicija OECD-a podruja se klasificiraju kao urbana ili

ruralna na osnovu praga od 150 stanovnika na km kvadratni. Najei problemi ruralnih podruja:

1) veliki broj malih poljoprivrednih gazdinstava, nekomercijalnih, koja proizvode za vlastite potrebe; 2) nedovoljno razvijena ruralna infrastruktura; 3) nedovoljno definirane strategije razvoja ruralnih podruja sa jasnim prioritetima; 4) nedovoljno razvijen sistem kontinuiranog obrazovanja odraslih u poljoprivredi; 5) nedovoljna organizovnost poljoprivrednika i povezanost sa ostalim znaajnim subjektima vanim za

razvoj ruralnih podruja i 6) negativna demografska kretanja u ruralnim podrujima.

Ciljevi ruralnog razvoja bi trebali biti:

1) zadrati stanovnitvo u ruralnim podrujima, 2) izjednaiti kvalitet ivota u ruralnim i urbanim podrujima, 3) omoguiti povratak stanovnitva iz urbanih u ruralna podruja, 4) poveati konkurentnost proizvodnje i time stvoriti vei dohodak poljoprivrednicima.

Osnovne odlike stabilizacione politike

Ciklian tok ekonomije savremenih drava Osnovni ciljevi kratkorone stabilizacione politike sprijeavanje ili otklanjanje moguih

poremeaja (fluktuacija), odnosno usmjeravanje makroekonomskih agregata. Sadraj kratkorone stabilizacione politike odreuju tri bitna pitanja: Uzroci poremeaja u privredi Zaostajanja u stabilizacionoj politici Neizvjesnosti u ekonomskoj politici

Uzroci poremeaja u makroekonomiji zemlje Neusklaenost agregatne ponude i agregatne tranjeAgregatna ponuda jednaka je ukupnoj koliini dobara i usluga koje je narodna privreda voljna proizvesti i ponuditi pri danoj razini cijena u odreenom vremenskom razdoblju. Ona ovisi o opoj razini cijena i veliini potencijalnog proizvoda.

Na nivo agregatne ponude utiu sljedei faktori: Potencijalna proizvodnja i Trokovi inputa Agregatna potranja odreena je ukupnom potronjom pojedinaca i kuanstava (C), potronjom poduzea - investicijama (I), potronjom drave (G) i potronjom stranaca - neto izvozom (X).

Uzroci poremeaja u makroekonomiji zemlje Na nivo agregatne tranje utiu sljedei faktori: Mjere ekonomske politike koje su pod kontrolom domaih nosilaca vlasti:Monetarne politike Fiskalne politike,Faktori koji su izvan kontrole nosilaca ekonomske politike:Oekivanja ekonomskih subjekata i povjerenje u biznis,Rast inostrane proizvodnje,Kretanje cijena na svjetskom tritu,Demografske promjene,Nepredvidivi politiki dogaaji Inflacija Rast opeg nivoa cijena (pad vrijednosti novca).Inflacija nastaje kao posljedica neravnotee izmeu agregatne ponude i agregatne tranje.Posljedice inflacije:Novac gubi vrijednost Cijene nisu vie trini signaliNovac vie nije mjera vrijednosti roba i usluga Vri se neravnomjerna raspodjela bogatstva,Opada BDP,Dozirana i kontrolisana inflacija (3 4%) djeluje stimulativno na ekonomski razvoj. Inflacija tranje,Inflacija trokova,Strukturna inflacija Zaostajanje u stabilizacionoj politici

Da bi primijenjena ekonomska politika dala eljene efekte, potrebno je da protekne izvjesni period. Upravo u tom periodu su mogua zaostajanja.

Zaostajanje moe biti:

Durmi E.

Unutranje zaostajanje vremenski period izmeu momenta kada akcija postaje potrebna i momenta kada je poduzimana. Nastaje u prepoznavanju poremeaja, odluivanju o akciji i toku akcije.

Vanjsko zaostajanje je period koji protekne izmeu preduzete akcije i njenih efekata u praksi. Neizvjesnosti u ekonomskoj politici i uzroci Uzroci neizvjesnosti:Nepredviene promjene u nekoj komponenti agregatne tranje, odnosno potronjePrimjena neadekvatnog ekonometrijskog modela na kojem se zasniva ekonomska politika. Pojam i vrste stabilizacionih programa Stabilizacioni program je skup koordiniranih i konzistentnih mjera ekonomske politike iji je cilj da stabilizuje cijene uz minimalne stabilizacione trokove,U irem smislu, stabilizacionim programima se postiu:,Kratkoroni ciljevi dezinflacija i ostvarenje cjenovne ravnotee Dugoroni ciljevi makroekonomska ravnotea i ekonomski rast Klasifikacija stabilizacionih programa Prema sadraju preduzetih mjera: ortodoksni, heterodoksni, Prema brzini dezinflacije i stabilizacionim trokovima: gradualistiki programi, ok terapije. Prema uspjenosti: uspjeni stabilizacioni programi, neuspjeni stabilizacioni programi Karakteristike stabilizacionih programa Ciljeve,Stabilizacione mjere,Faze u stabilizaiciji,Rezultate,Stabilizacione trokove Karakteristike stabilizacionih programa

Ciljevi: stabilnost cijena, platnobilansna ravnotea i rast deviznih rezervi, fiskalna i monetarna stabilnost, ekonomski rast, strukturna reforma.

Stabilizacione mjere: fiskalne mjere, monetarne mjere, monetarne reforme, politika deviznog kursa, politika dohodaka, mjere strukturne reforme.

Faze u stabilizaciji: ostvarenje cjenovne stabilnosti, uspostavljanje trajnije makroekonomske stabilnosti, promjena ekonomske strukture i stabilan ekonomski rast.

Razultati: stopa inflacije, saldo budeta i platnog bilansa, stanje deviznih rezervi, kretanje realnog deviznog kursa i realnih nadnica, kretanje kamatnih stopa, rast BDP-a, itd.

Stabilizacioni trokovi: rast nezaposlensoti, pad proizvodnje, pad realnih nadnica, rast realnih kamata i samnjenje potronje i investicionih aktivnosti,

precjenjen devizi kurs i vanjska neravnotea. Neefikasnost socijalistikih ekonomskih sistema i politika

Socijalizam (planski sistem), nastao prema projektu marksistikih toretiara. U poetku su dostignua planskog sistema bila znaajna, meutim, poslije dostizanja visokih godinjih

stopa rasta poinju znaajna usporavanja, a potom i zaostajanja za zemljama sa trinim ekonomskim sistemima.

Osnovni uzroci neefikasnosti planske privrede odsustvo privatne svojine i preduzetnitva. Trina privreda pretpostavlja djelovanje kompletnog trinog mehanizma: trita

kapitala, trita radne snage i trita roba. Pojam i sadraj ekonomike tranzicije Kompletna zamjena socijalizma kapitalistikim drutvenim ustrojstvom oznaena je kao,tranzicija, koja sadri tranzicijske komplekse:,Politiko-pravno ustrojstvo (demokratija),Vlasnitvo (privatno),Trite (free market),nov nain izlaganja svjetskom tritu (sistem otvorenih ekonomija) Paket tranzicije

Ekonomika tranzicije ekonomska sadrina prelaza koja ini prelaz iz netrine (socijalistike) u trinu (kapitalistiku) privredu.

Standardan paket tranzicije, primijenjen u veini bivih socijalistikih zemalja, kompletiran je od strane WB i IMF-a. Elementi paketa: institucionalne reforme, makroekonomska stabilizacija, makroekonomska liberalizacija, prestrukturiranje, privatizacija.

Institucionalne promjene ukljuuju promjene etikih propisa i sudova o pravnim i ekonomskim vrijednostima zemlje, suglasno sa trino determiniranim institucijama sistema. Makroekonomska stabilizacija strateki preduvjet za dalje reforme, s obzirom da rjeava probleme inflacije i uvodi itav set monetarno-finansijskih mjera restriktivnu monetarnu politiku, konvertibilnost valuta, finansijsku disciplinu i tvrda budetska ogranienja. Ekonomska liberalizacija osloboenje trita, sprovodi se mjerama kao to su: deregulacija cijena, konvertibilnost, izlaganje domae privrede pozitivnim utjecajima svjetskog trita. Privatizacija drastina izmjena vlasnike strukture u korist privatne svojine i naputanja ne samo dravnog vlasnitva, nego i dravnih regulacija koje ograniavaju individualna prava koritenja kapitalnih sredstava.

Durmi E.

Prestrukturiranje naputanje postojee poslovne, naroito proizvodne strukture, kako sa stanovita razvojne politike nacionalne privrede, tako i sa stanovita preduzea. Politike privatizacije Primarni ciljevi koji se ele postii privatizacijom:,Politiki: smanjivanje moi drave,Socijalni: podjela dionica stanovnitvu, odnosno ukljuivanje stanovnitva u proces tranzicije,privrede,Ekonomski ciljevi: racionalizacija privreivanja i jaanje konkurencije,Dvije politike, odnosno dva modela privatizacije: ok-terapija, gradualistiki pristup. Tipologije modela privatizacije, koji su se u proteklim godinama realizirali u zemljama u tranziciji, mogu se svesti u dvije iste opcije ili modela: Prodaja dravnog/drutvenog kapitala tradicionalni model prodaje dravnih preduzea nije bilo mogue primijeniti, pa su izvedeni primjenjivi modeli: Interna privatizacija prodaja se vri radnicima preduzea uz visoke beneficije, to dovodi do skoro bagatelnih prodaja dionica. Eksterna privatizacija dionice dostupne svim graanima, najee na javnim licitacijama uz princip ponuene vie cijene. Prednost postizanje najvee cijene. Model masovne privatizacije:

1) Model prodaje kupona najvie se bazira na naelima jednakosti i pravednosti raspodjele dravnog kapitala jer se sistemom kupona omoguava besplatan prenos vlasnikih prava na graane.

2) Model institucionalnih institucija vri se transfer vlasnitva graanstvu preko institucionalnih vlasnika.

Osnovni sadraj makroekonomske politike Sve zemlje u tranziciji nalaze se u uslovima nestabilnih makroekonomskih prilika. Uzroci neravnotee: centralizovana alokacija resursa, nedostatak konkurencije na domaem tritu,

nedostatak konkurencije u meunarodnoj razmjeni. Karakter poremeaja ukazuje i na kljune pravce promjene: Antiinflaciona politika,Nova fiskalna politika,Politika uravnoteenja platnog bilansa,Politika dohodaka,Socijalni program Senjora ili porez na dranje novca Nastaje kada u svrhu pokrivanja budetskog deficita drava pribjegava inflatornom finansiranju, tj. poveanju ponude novca (tampanju novca). Na taj nain drava je oporezovala sve one koji su drali novac u vrijeme emisije i skoka cijena. Takav vid fiskalnih prihoda naziva se inflacioni porez obveznici su oni koji dre novac, a novac koji dre je poreska osnovica. Nastanak hiperinflacije i antiinflacioni programi Inflacioni porez izaziva pad tranje za novcem, a neoprezna i deficitom pritisnuta vlada moe pribjei dodatnoj emisiji to dovodi privredu na prag hiperinflacije. Tanzijev efekat sve dok cijene budu rasle bre od opadanja tranje, fiskalni prihod e se zaista poveavati; meutim, kada trokovi dranja novca i oekivanja podstaknu brzo bjeanje od novca tranja e poeti da pada bre od rasta cijena i drava e se suoiti sa opadanjem realnih prihoda od inflacionog poreza.

Sam prestanak tampanja novca ne bi bio dovoljan za stabilizaciju privrede. Ubrzavanje procesa privatizacije i deregulacije podupire antiinflacioni program. Sam prestanak tampanja novca ne bi bio dovoljan za stabilizaciju privrede. Ubrzavanje procesa privatizacije i deregulacije podupire antiinflacioni program.

Program ekonomske politike

Koncept ili program ekonomske politike odreuje karakter i pravac akcije koju preduzimaju njeni nosioci.

Program ekonomske politike treba biti realan, zasnovan na objektivnoj procjeni ekonomskog stanja.

Koncipiranje programa ekonomske politike odreeno je opim i posebnim okvirima: U opem okviru ekonomska politika je odreena karakterom ekonomskog sistema

zemlje.

Posebni koncept ekonomske politike polazi od osnovnih odlika opeg koncepta i predstavlja njegovu razradu i konkretizaciju.

Povezanost tekue ekonomske politike i politike razvoja Osnovni zadaktak ekonomske politike je poveavati blagostanje aktiviranjem raspoloivih resursa.

Durmi E.

Produktivnost sposobnost da se odreena koliina dobara i usluga proizvede u odreenom vremenu, sa to manjim utrocima radne snage.

Produktivnost je odreena sa 4 faktora: Ljudski kapital,Prirodna bogatstva,fiziki kapital,Tehnologija Ekonomska politika i socijalna politika

Zadatak ekonomske politike obezbjediti blagostanje drutva na trinim osnovama. Zadatak socijalne politike socijalno zbrinjavanje stanovnitva. Ekonomskom politikom se ne moe voditi socijalna politka. Meutim, ekonomska politka je posredno vezana za socijalnu politiku, a socijalna politika je esto vaan oslonac za ekonomsku politku. Naini preraspodjele dohotka koji vodi drava U svom meuodnosu, ekonomska i socijalna politika polaze od sljedeeg: 1) Trite je osnovni pokreta i mehanizam raspodjele dohotka u drutvu 2) Drava, ne odbacujui trite kao nacionalni mehanizam, mora ublaiti njegove negativne posljedice i

afirmirati trine vrijednosti: jednakost, socijalna pravda, solidarnost 3) Koncept socijalnog drutva koji provodi iroka mrea nevladinih organizacija i sindikata, kao korektor

drave 4) Naelo ukljuivanja (socijalna politka) 5) Naelo prvencije (socijalna zajedno sa ekonomskom politikom)

Tipovi (vrste) ekonomskih politika i njihova kombinacija Ekonomska politika intervencionizma,Ekonomska politika potpune liberalizacije,Ekonomska politika ponude,Populistika ekonomska politika (naglaeni politiki ciljevi,rast poto poto),Restriktivna ekonomska politika,Ortodoksna ekonomska politika,Heterodoksna ekonomska politika,Monetaristika ekonomska politika,Ekonomska politika politika ciljane liberalizacije,Ekonomska politika racionalnih oekivanja Kombinuju se instrumenti ekonomske politike: monetarna politika, fiskalna politika, politika dohodaka i cijena, politika ekonomskih odnosa sa inostranstvom; ime se djeluje na sljedee veliine: proizvodnja, zaposlenost, cijene, tranja i potronja, investicije, opa i zajednika potronja, izvoz i uvoz robe, usluga, kapitala, itd.

Pojam ekonomske politike

Ekonomska politika je ukupnost ekonomsko politikih akcija drave u nekoj zemlji, to se moe

odrediti i kao skup znanja i principa kojima se rukovodi drava (ili neki njen organ) usmjerenih na

ostvarivanje odreenih ekonomskih ciljeva.

Izuavanje ekonomske politike podrazumjeva razumjevanje procesa kojim vlada donosi odluke,

odnosno obavlja javne ekonomske akcije, i to na tri razine:Izbora ekonomskih ciljeva (razina tekuih

izbora), Razini institucionalnih (konstitucionalnih) izbora, Razini identifikacije drutveno poeljnih

ciljeva (drutvenih preferencija)

Zato je neophodno uplitanje drave u ekonomiju?

Ekonomska stvarnost odstupa od modela savrene konkurencije, pa dolazi do ispoljavanja

nedostataka trita, odnosno tzv. trinih greaka. Usljed toga privreda ulazi u stanje poremeene

ravnotee i ispoljavanje suboptimalne efikasnosti u alokaciji resursa shvaene u Paretovom smislu.

Da bi otklonile nedostatke trinog mehanizma (monopol, eksternalije, javna dobra), savremene

drave nasuprot nevidljivoj ruci uvode vidljivu ruku drave, kojom se obezbjeuju ekonomska

efikasnost, pravednija raspodjela, makroekonomska stabilizaciona politika i nacionalni interesi u

meunarodnoj ekonomiji.

KOMPONENTE EKONOMSKE POLITIKE

Ekonomska politika se strukturira u svoje komponente koje ine:

Ciljevi ekonomske politike;Nosioci (subjekti) ekonomske politike i Instrumenti (alati) ekonomske

politike.

Durmi E.

Ciljevi ekonomske politike

Kao najei ciljevi ekonomske politike, koji ujedno slue i za mjerenje makroekonomske aktivnosti,

pojavljuju se: Visok nivo nacionalne proizvodnje, Visoka zaposlenost, Stabilnost cijena, Meunarodna

razmjena

Proizvodnja

Bruto domai proizvod (GDP Gross Domestic Product) je mjerilo trine vrijednosti svih roba i usluga

finalne tranje proizvedenih u jednoj zemlji tokom jedne godine.

Nominalni GDP je mjeren u tekuim trinim (promjenjivim) cijenama.

Realni GDP je mjeren u stalnim (nepromjenjivim) cijenama.

Rast realnog GDP-a izraava ekonomski rast. Ekonomski rast je dugorono poveanje proizvodnje,

odnosno uveanje realnog bruto drutvenog proizvoda.

Potencijalni GDP je dugoroni trend realnog GDP-a i predstavlja dugorone proizvodne mogunosti,

koje makroekonomija jedne zemlje moe ostvariti uz odravanje stabilnih cijena.

Potencijalni GDP je odreen:

raspoloivou faktora proizvodnje i efikasnou kojom se faktori kombiniraju

GDP jaz razlika izmeu potencijalnog i stvarnog GDP-a.

Zaposlenost kao cilj makroekonomske politike se izraava kao ostvarenje visoke zaposlenosti,

odnosno niske nezaposlenosti.

Stopa nezaposlenosti procenat radne snage koja je nezaposlena (udio nezaposlenih u ukupnoj

radnoj snazi).

Radna snaga svi radno sposobni ljudi u jednoj zemlji (zbir zaposlenih i nezaposlenih).

Odrati stabilne cijene unutar slobodnih trita.

Stabilnost cijena mjeri se stopom inflacije koja predstavlja promjene opeg nivoa cijena u toku jedne

godine.

Otvorena privreda je ona koja slobodno uspostavlja odnose sa drugim ekonomijama irom svijeta.

Zatvorena privreda je ona koja ne sarauje sa drugim ekonomijama u svijetu.

Protekcionizam ekonomska politika koja ograniavanjem slobode razmjene izmeu zemalja nastoji

zatititi domau ekonomiju, a provodi se tzv. trgovinskim restrikcijama ili barijerama.

Durmi E.

Izvoz; uvoz; neto izvoz (trgovinski bilans); trgovinski suficit; trgovinski deficit; uravnoteen

trgovinski bilans.

Instrumenti ekonomske politike su alati kojima dravna vlada ostvaruje makroekonomske ciljeve.

U instrumente ekonomske politike spadaju:

Fiskalna politika, Monetarna politka, Politika dohodaka, Meunarodna ekonomska politika

Fiskalna politika predstavlja skup mjera usmjerenih na primjenu javnih (budetskih) prihoda i javnih

rashoda radi ostvarivanja ravnomjernog ekonomskog rasta i stabilnosti cijena. Fiskalna politika se

sastoji od:

Poreske politike (ubiranje prihoda: poreza i drugih dadbina)

Politike javnih rashoda (trokovi dravne administracije, vojske i policije, izgradnja puteva, kola i

bolnica, i sl.)

Postoje dvije vrste fiskalne politike:

Ekspanzivna fiskalna politika se primjenjuje u doba ekonomske depresije i odnosi se na smanjivanje

poreza kako bi se poveale potronja stanovnitva i investicija u preduzeima.

Restriktivna fiskalna politika se primjenjuje u uslovima prekomjerne ekspanzije i opasnosti od

inflacije u zemlji, pa se poveanjem poreza smanjuje potronja stanovnitva i obim investicija

preduzea.

Monetarna politika odreuje koliinu novca u opticaju, visinu kamatnih stopa i opseg kredita, ime

drava utiui na kamate i investicije, moe osiguravati: visoku stopu zaposlenosti, nisku inflaciju,

platnobilansnu ravnoteu i rast GDP-a.

Monetarnu politiku provodi CB, a sastoji se od kontrole novane ponude od strane CB, zavisno od

faze poslovnog ciklusa, i to:Ako u privredi djeluje poviena inflacija: CB ograniava novanu ponudu

rastu kamatne stope i opadaju investicije smanjuje se inflacija, ali i GDP.

U razdoblju recesije i depresije: CB poveava ponudu novca smanjuju se kamatne stope i

poveavaju investicije raste GDP

Politika dohodaka se primjenjuje u uslovima suprostavljenog djelovanja inflacije i nezaposlenosti.

Politika dohodaka (nadnica i cijena) podrazumjeva smanjivanje dohodaka, to e umanjiti platenu tranju i

time smanjiti poticaje inflacije.

Ovaj instrument je manje rigidan i jeftiniji od prethodna dva, ali:

ne moe dugo da traje,

neefikasan je i esto tetan jer dovodi do deformiranja cijena i protivrijei trinom odreivanju cijena (ne

uspijevajui smanjiti inflaciju)

Cilj meunarodne ekonomske politike je usklaivanje ekonomskih politika zemalja kako inflacija i

nezaposlenost ne bi prelazili iz jedne zemlje u drugu.

Glavni instrumenti uticaja na koordinaciju ekonomskih politika zemalja i meunarodnu razmjenu su:

Politike razmjene koje se sastoje od protekcionistikih mjera kao to su: carine, kvote i ostale mjere koje

ograniavaju ili potiu uvoz ili izvoz

Upravljanje tritem deviznih kurseva neke zemlje doputaju da devizni kursevi budu odreeni samo

ponudom i tranjom, dok druge zemlje uspostavljaju fiksne kurseve u odnosu na druge valute.

Nosioci ekonomske politike su institucije koje proiciraju poeljne i objektivizirane ekonomske ciljeve u jednoj

dravi i na bazi ekonomsko-politike ovlasti u ostvarenju javnih interesa poduzimaju odreene aktivnosti,

odluke i mjere u ostvarivanju tih ciljeva.

S jedne strane trade off izmeu ciljeva, s druge strane biraju odgovarajue instrumente za njihovu realizaciju.

Nocioci ekonomske politike imaju legalitet i legitimitet u zastupanju javnih interesa, s obzirom da:

Imaju mogunost prisile, Imaju zakonsku zadau da brinu o opem stanju i zadovoljavanju zajednikih potreba

drutva, Imaju odgovornost

Svi nosioci ekonomske politike se grupiu u etiri kategorije:

Durmi E.

Dravna tijela, Javno-pravna tijela, Politike i drutvene organizacije, Meunarodne institucije,

Prema karakteru njihovih odluka, nosioci se dijele u dvije grupe:Nosioci koji neposredno primijenjuju

instrumente Nosioci koji posredno primijenjuju instrumente

U strukturi dravnih institucija kao nosioci ekonomske politike pojavljuju se:

Parlament, Vlada, Centralna banka

Vlada ima sljedee ingerencije u ekonomskoj politici:

Kreira i donosi zakone, mjere i propise o ekonosmkom funcionisanju drave

Predlae ih parlamentu na usvajanje

Vodi i unapreuje fiskalnu politiku

Centralna banka je glavna monetarna institucija u dravi i vodi monetarnu politiku.

U djelokrugu centralnih banaka uglavnom se govori o tri glavna sektora poslova:

Reguliranje novane mase Odravanje likvidnosti u zemlji Kreditna kontrola poslovnih banaka i ostali poslovi.

CB BiH posluje u angamanu Valutnog odbora i ima znatno reducirane ovlasti.

Privredne komore se javljaju kao udruenja poslodavaca, koja tite interese poslodavaca u odnosu na Vladu i

Sindikat.

Djelokrug rada komore:

Saradnja sa dravnim organima, Organizovanje informacionog sistema

Organizovanje aktivnosti na podruju ekonomskih odnosa sa inostranstvom

Obavljanje poslova javno-pravnog karaktera Unapreenje tehnikih i tehnolokih inovacija, normativnih

standarda proizvoda te zatite domaih proizvoda Organizovanje edukacije

Formiranje arbitrae za lanove komora i pokuaj rjeavanja sporova izmeu lanica

Zastupanje interesa poslodavaca pri donoenju propisa u oblasti rada i pri zakljuivanja ugovora o kolektivnom

radu sa sindikatima.

Berza je stalno i organizovano trite (normativno ureeno) na kome se trguje robama, vrijednosnim papirima,

novcem i devizama. To je mjesto (naziv za zgradu) u kojoj se odravaju berzanske transakcije na kojem se

sastaju kupci, prodavci i posrednici radi sklapanja psolova po strogo utvrenim pravilima.

Prema predmetu trgovanja berze se dijele na:Robne ili produktne, Efektne ili berze vrijednosnim papirima

trite kapitala, Novane i devizne berze trite novca, Berze usluga