ORDU UNivERSiTESi iLAHiYAT FAKULTESi

Din, Gelenek ve Ahlak Baglammda

MAHREMiYET ALGILARI

/

SEMPOZYUMU 27-29 MART 2015

I

Editorler

Yawz Unal Yusuf Bahri Gtindogdu

~evket Pekdemir Hasan Ats1z

Samsun 2016

MAHREMiYET ALGISI HAK OLGUSU

~evket PEKDEMiR*

Girl~

Gilniimtizde be§eri hukuk doktrininde, insanlann ya§am alanlan-nm herkesle payla§ilan "ortak ya§am alaru", daha yakm kimselerle pay-la§tlan "ozel ya§am alam" ve ki§inin sadece kendisi i~in sak11 tuttugu "gizli ya§am alanmdan olu§tugu kabul edilir.1 Bu baglamda genelde insan hakkt ozelde ise rnahremiyet hakk.Jyla ilgili kanuni di.izenlemeler yap1lnu§ mahremiyet anayasal hak olarak tanmnu§trr.

islam'da mahremiyet naslarla insan hakki olarak tespit edilmi§tir. Hem Kur'an'da hem de stinnette mahremiyetin kapsam ve sirurlan be-lirlenmi§tir. Gerek hukuki gerekse ahlaki yaptm~arla mahremiyet gi.ivenligi saglanm1§t1r. Ancak islam Hukukunun klasik kaynaklannda mahremiyet hakkt bugi.in modern hukukta oldugu gibi "Ozel Hayatm Gizliligi Hakki" achyla ele ahnmamt§tlr:

Gi.ini.imiizde islam toplumu dinin emrettigi mahremiyet hakkl ve sorumluluklanyla algiyla olu§turulan rnahrerniyet arasmda SOO§ffil§trr.

130

---- DiN, GELEN EK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

Klasik islam hukuk

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BA~LAMINDA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ---

islam'da mahremiyete saygi gosterilmesi insan hakkmm en onemli-lerinden biri olarak kabul edilir. Bu nedenle hayatm ti.im alanlarmda mahremiyet ilkeleri belirlenmi~tir.

islam hukukunda mahrerniyet temel insan hakki olup asli yollar-dan elde edilir. Yani mahremiyet hakki ba~kasma bagh olmadan kaza-mhr. DolaylSlyla biiti.in insanlar makam, dil, rrk ve cinsiyet aynmma tabi tutulmaks1zm e~it olarak mahremiyet hakkma sahiptir.

islam hukukunda mahremiyet hakk.t bir takun esaslara dayandml-nu~nr. Bunlardan en onemlisi ~eref, onur ve haysiyet gibi ozelliklerle insamn ki~iligine itibar edilmesidir.9 islam hukukunda mahremiyet hakkrnm dayandmld1gi onernli esaslardan biri de ahlaktJr. 10 Mahrerni-yet hakki ahlak kurallar1yla desteklenm~tir. Hem maddi hem de mane-vi ozellikleriyle insan ki~iligine itibar edildiginden had ve cezalarla caydmc1 tedbirler aluum~tlr. brnegin narnuslu insanlara kazf haddirle yonelik tedbirler Kur'an11 ve si.innette12 belirlenmi~tir.

Mahremiyet hakkma riayet edilmesi birey ve toplum i~in faydahd1r. Bu hakkm ihlali hem bireyin zarar gormesini hem de kamu di.izenin bozulmasma sebep olur.13

islam hukukuna gore diger haklarda oldugu gibi mahremiyet hakk.t mutlak degildir. Dini ve ahlaki degerleri koruma, kamu di.izenini ve gi.ivenligini saglama amac1yla mahremiyete miidahale edilebilir. 14

islam hukuk~ulan mahrerniyet hakkirun k.lasik kaynaklarllillzda yer alan hak taksimatmda hangi kisunda miltalaa edilecegi konusunda ihtilaf etmi~tir. Bu konuda ~u gorii~ler olu~mU§tur.

1. Mahremiyet hakkl Allah hakklnm galip oldugu mii~terek hak-lardandir.

132

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BAClLAMINDA MAHREMiVET ALGILARI SEMPOZYUMU ------

Aynca mahrerniyet haklannm ihlalinin had ve tazirle cezalandml-mas1 sebebiyle mahrerniyetin Allah hakkirun galip oldugu nil§terek haklardan oldugu savunulmu§tur. 16

2. Beden mahremiyetini saglayan tesettiir insanlann mi.idahale yetkisi d1~mda kald1gmdan Allah haklanndan sayilabilir. Ancak genel itibariyle mahrerniyet hakkl kul hakklmn galip oldugu mii§terek hak-lardandir.17

---- DIN, GELEN EK VE AHLAK BAGLAMINOA MAHREMIYET ALGILARI SEMPOZYUMU ---

s:evirir ve birt verilirse yoksa donup giderdi"20 hadislerinde de insan hakk.l olarak belirlenmi~tir.

islam'da mesken mahremiyeti sadece yabanctlann e~e izinsiz ola-rak girmemesiyle srmrh degildir. Aile i9nde belirli vakitlerde anne ba-barun odalanna girilmemesini de i~erir. llgili ayet ~oyledir.

"Ey inananlar! Ellerirtbin alttnda olan kole ve cariyeler ve sbden henii.z erginlige ermemi§ olanlar, sabah namaztn-dan once, ogle srcagtnda soyundugunuzda ve yatst namazm-dan sonra yammza gireceklerinde Uf deja izin istesinler. Bunlar, sizin as:lk bulunabileceginb Uf vakittir. Bu vakitle-rin dt§tnda birbirinizin ya.nma girip ftkmakta size de, onla-ra da bir sorumluluk yoktur. Allah size ayetlerirti boylece aflklar. Allah bilendir, Hakim'dir.

- --- DiN, GELEN EK VE AHLAK BA/SLAM IN DA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU ----

ogullan, kendi kadtnlan, cariyeleri, cinsel arzusu kalmaml§ erkek(hizmetfi)ler ve(ya) kadmlann avretlerini heniiz an-lamayan s:ocuklardan bafkasma gostermesinler. Aynca giz-ledikleri zinetler farkedilsi.n diye ayaklannt vurmastnlar". 23

Beden mahremiyetiyle insanm saygmhg1, itiban, onuru korunmak istenmi§tir.

---- DIN, GElENEK VE AHLAK BA~lAMINDA MAHREMIYET AlGllARI SEMPOZVUMU ---

k~lanm (haramdan) saktnsmlar"28 ayetiyle

136

---- OIN, GELEN EK VE AHlAK 8A~lAMINOA ~~REMIYET ALGllARI SEMPOZVUMU ----

buyrularak insanlann mahremiyetlerine itibar etme sorumlulugu belir-tilmektedir. Ba§ka bir hadiste de "Ki.m tuast oltrtaksuan bir top-lulugun kon~mastnt dinlerse ktyamet giinii onun kulalda-rma kurfun dokiiliir" buyrularak insanlarm dinlenmesi ve srrlan-rnn if§a edilmesi yasaklanm1§tlf. Dedikodunun ve giybetin yasaklanma-smm bir sebebi de insanlann srrlanrun if§a edilmesini engeHenmektir.

II. Mahremiyet Alg1s1

Modem toplumda insanlann mahrein alamm ve mahremiyetle ilgili kurallan kendi belirleme anla}'1§1 yayg1nla§maktadir. Sonuc;ta insanlar mahremiyet yetkisinin tamamen kendileri tarafmdan belirlenebilecegi-ne inanmaktadir. Boylece alg1yla olu§tuntlan mahremiyet anlay1§1 nas-larla belirlenen mahremiyet hakkmm cnilne gec;mektedir. Bu dururna mahremiyet hakkuun evrimi de diyebiliriz.

Algi1anm1z mahremiyet hakkm1 stibjektifle§tirir. Yani alg1yla herke-se gore mahremiyet alam icad edilir. Ancak naslarla belirlenen mahre-miyet hakki objektiftir. Zamana, mekana, ki§iye ve topluma gore de-gi§mez.

Zamanla baz1 faktorlerin de etkisiyle mahremiyet alg1s1 degi§ebi1ir. Mahremiyet algnmz §ekillendiren faktorlerden baz1lan §Uhlardir.

1. insan Psikolojisi: insanlarm merak, gozetleme ve te§hir etme duygulan mahremiyet a1g1sm1 deg~tirebilir. 6zellikle teknolojik im-kanlar merak ve gozetleme duygusuyla birle§tigmde insanlann ozel ha:yatlanm ara§t1rtna istegi. hak ihlallerine yonlendirmektedir.

Moda ve magazin dergileri ile televizyon programlannm etkisiyle ozentiler toplumun her kesimindeh birc;ok insam te§hircilige sevk et-mektedir. Bedenin te§hiri, ozel hayatin te§hiri, ev hayannm ve servetin te~hiri bunlardan bazilandir.

2. Orf: Toplumsa1 ah§kanhklar bazen mahremiyet alg.uruz1 yon-lendirerek naslarla belirlenen mahremiyet anlayi§mdan uzakla§1lmas1-na sebep olabilmektedit. 6megin Kur'an ve siinnet merkezli mahremi-yet anlayi§mda evlerin pencereleri .perdeyle kapat1hr. Bununla .mesken mahremiyeti guvenligl saglamr. Ancak baz1 c;evrelelin bu anla}'l§l terk ederek mahremiyet giivenligini saglamad1klanru hatta ozellikle perde ku11anmad1klanru gormekteyiz. Bu durumda insanlar kendi istekleriyle mahremiyetini tehditlere ac;lk hale getirmektedir. Yine orfun de etkisiy-le yere ve mekana gore giyinme §ekilleri degi§mektedir. Bu baglamda bir ki§i mevlid dinlerken ba§ka denizde ba§ka giyinebihnektedir.

-~---- OROU ONIVERSiTESI iLAHIYAT FAK0tTESI / 27-29 MA~T 2015 ----~~

---- DIN, GELENEt< VE AHlAt< BAGlAMINOA MAHREMIYET ALGllARI SEMPOZVUMU ---

Orfun ba§ka bir boyutu

DiN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZVUMU ----

Mahrem alanlara yonelik di§ tehditler insanhk tarihi kadar geriye goti.iri.ilebilir. Evlere gizlice girme gibi geleneksel ihlal §ekillerinin ya-mnda gi.ini.imi.izde modem tekniklerle mahremiyet alamna yonelik teh-ditler ve miidahaleler giderek artmaktad1r. Bilgi ve ileti§im teknoloji-sindeki geli§meler bunu kolayla§tlrmaktad1r. Ornegin elektronik posta-larm okunmas1, hesaplann ele ge~irilrnesi ve siber saldmlar bunlann ba§hcalandir. ·

Mahremiyet hakki her zarnan d1§andan baz1 etkenlerle ihlal edil-memektedir. Mahrerniyet bazen ki§inin kendisi tarafmdan da ihlal edi-lebilir. insanlar ozellikle gi.iniimiizde sosyal medya arac1hg1yla mahre-miyetini payla§abilmektedir. ·

Ornegin insanlar kendi nzas1yla sosyal aglarda fotograf ve video-larla ki§isel bilgilerini biitiin aynntllanyla diger ki§ilerle payla§rnakta-drr.

Sonu~

islam hukukunun temel kaynagi Kur'an ve siinnette rnahremiyet en 138 tabi insan hakki olarak kabul edilmi§tir. Ayet ve hadislerde mahrerniye-

tin kapsam ve smrrlan belirlenmi§tir. insanlar ba§kalarmm mahremiyet haklanna kar§I sorumlu tutulmu§tur. Ahlaki ve hukuki mtieyyidelerle rnahremiyet hakki korunmu§tur.

Bir ~ok §ey degi§tigi gibi zamanla mahrerniyet alglSl da degi§rnek-tedir. Psikolojik faktorler, sosyal rnedya ve hakim medeniyet killtiirii-niin etkisiyle toplurnumuzda mahrerniyetin alamm ve sm1rlanm insamn kendisinin belirleyecegi alglSl olu§turulmu§tur. Boylece mahremiyet algis1 naslarla belirlenen mahremiyet hakkmm ontine ge~rnektedir.

Teknoloji geli§tik~e insanlann rnahremiyetini korumak daha da zorla§maktadir.

DIN, GELENEK VE AHLAK BAGLAMINDA MAHREMiYET ALGILARI SEMPOZYUMU

Kaynak~a

Aclan, Siileyman b. Abdullah b. Stileyman, Hakku'l-insan Ft Hurmeti'l-Muraselilt ve ittisfilati-hi'l-Hetifiyye, (Bastlmamt§ Doktora Tezi).

Adnan, Suzan, "intiheku Hurmeti'l-Hayati'l-Hassa abra'I-internet", Mecelletti Camiati Dune§k, li'i·Ulumi'l-iktisadiyye ve'l-Kanuniyye, C.29,S.3, 2013, ss.421-455.

Ali el-Hafif, el-Hak ve'z-Zimme ve Te'siru'l-Mevt fihima ve Buhus Uhra, Daru'l·Fikri'l-Garib, Kahire, 2010.

Armagan, "islam Hukukunda Ozel Hayatm Gizliligi", islam Teknikleri Enstiti.isi.i Dergisi, 1976, C.6, S.3-4, ss.141-168.

Ayverdi, ilhan, Misalli Biiyiik Tiirks;e Sozliik: Kubbealn Liigat1, Kubbealtt (Milliyet), istanbul, 2011.

Be§atin, Safiyye, Himayeti.i'l-Kanuniyye li'l-Hayati'.1-hassa, Camiatu Mevlud Muammeri, (Ya-ymlanmamt~ Doktora tezi).

Devellioglu, Ferid, Osmanlica-Tiirks;e Ansiklopedik LUgat, Aydm Kitabevi, Anakara, 1993. Gokmenoglu, Hiiseyin Tekin, islam'da l?ahsiyet Haklar1, TDV Yaymlan, 2010. Giilluk, ismail, "Avret Mahremiyeti Prensipleri Ao;1smdan Goriintii, Ger~eklik, Sana! Alem ve

Cinsellik Uzerine F1khl Bir Analiz", islam Hukuku Ara§tirmalan Dergisi, S. 23, 2014, SS. 105-128.

ibn Manzur, Ebii'l-Fazl Muhammed b. Miikerrem b. Ali el-Ensan , Lisanu'l Arab, Beyrut, Darn SadJI.

Kahraman, Abdullah, islam Hukuku ve Ahlak ilkeleri l§tgmda Ozel Hayattn Gizliligi (Mahre-miyet), Ebabil Yaymlan, Ankara, 2008,

Kose, Saffet, islrun Hukukunda Hakkm Kotiiye Kullarulmasi, MOiFAV Yaymlar1. 139 ~ener, Mehmet, "Avret'', DiA, 1991. Toksan, Ali, "Temel Hak ve Ozgtirltikler Baglammda Kitap ve Stinnete Gore bzel Hayatin

Gizliligi'', Diyanet ilmi Dergi, C.48, S.2, ss.7-30. Yiiksel, Mehmet, "Mahremiyet Hakkl ve Sosyo Tarihsel Geli§imi'', Ankara Universitesi SBF

Dergisi, C.58, S.l ___ _, "Mahremiyet Hakk.1 ve Bireysel Ozgi.irliiklere Felsefi Yakla§11nla1", Ankara Universi-tesi SBF Dergisi, C.64, S.1,

ORDU ONiVERSITESI ILAHiYAT FAKOLTESI / 27·29 MART 2015 --------