44068-012: Texniki Yardım üzrə Hesabatı
161
Asian Development Bank LayiСənin nömrəsi: 44068-012 2015 avqust Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Milli Səviyyədə əqbul Mitiqasiya Tədbirləri Сaqqında Hesabat TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiyada İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – Təsirin Azaldılması Komponenti Təmiz Enerji maliyyələşdirilməsi üzrə Tərəfdaşlıq Fondunun (Clean EnerРy FinancinР Facility PartnersСip) Asiya Təmiz Enerji Fondu tərəfindən maliyyələşdirilmişdir Bu məsləСətçi Сesabatı Сeç də AİB yaxud əlaqədar Сökumətlərin fikirlərini əks etdirmir. AİB və Сökumət Сesabatın məzmununa Рörə cavabdeС tutula bilməz. (LayiСəyə Сazırlıq texniki yardım üçün: Burada ifadə olunan bütün fikirlər təklif olunan layiСə planına daxil edilməyə bilər) Texniki Yardım üzrə Hesabatı Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanın Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC təşkilatı ilə birРə Сəyata keçirilmişdir Tərəfdaş təşkilatlar: Alternativ və Bərpaolunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi, Azərbaycan Respublikası, EnerРetika Nazirliyi, Qazaxıstan Respublikası və Maliyyə Nazirliyi, Özbəkistan Respublikası
Transcript of 44068-012: Texniki Yardım üzrə Hesabatı
Asian Development Bank
LayiСənin nömrəsi: 44068-012 2015 avqust
Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Milli Səviyyədə əqbul Mitiqasiya Tədbirləri Сaqqında Hesabat
TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiyada İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – Təsirin Azaldılması Komponenti Təmiz Enerji maliyyələşdirilməsi üzrə Tərəfdaşlıq Fondunun (Clean EnerРy FinancinР Facility PartnersСip) Asiya Təmiz Enerji Fondu tərəfindən maliyyələşdirilmişdir
Bu məsləСətçi Сesabatı Сeç də AİB yaxud əlaqədar Сökumətlərin fikirlərini əks etdirmir. AİB və Сökumət Сesabatın məzmununa Рörə cavabdeС tutula bilməz. (LayiСəyə Сazırlıq texniki yardım üçün: Burada ifadə olunan bütün fikirlər təklif olunan layiСə planına daxil edilməyə bilər)
Texniki Yardım üzrə Hesabatı
Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanın Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC təşkilatı ilə birРə Сəyata keçirilmişdir
Tərəfdaş təşkilatlar: Alternativ və Bərpaolunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi, Azərbaycan Respublikası, EnerРetika Nazirliyi, Qazaxıstan Respublikası və Maliyyə Nazirliyi, Özbəkistan Respublikası
İXTİSARLAR
ABEMDA Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi (Azərbaycan) ABŞ Birləşmiş Ştatlar AIS Avtomatlaşdırılmış İnformasiya Sistemi AİB Asiya İnkişaf Bankı ARDNŞ Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti AYİM Astana Yaşıl İnkişaf Mərkəzi AZN Azərbaycan Yeni Manatı BMİP Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramı BMT ƏMP Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf MüСit üzrə Proqramı BŞ ƏMMA Birləşmiş Ştatlar Ətraf MüСitin MüСafizəsi AРentliyi BUR Ən son məlumatlara dair ikillik Сesabat CH4 MetanCİS Coğrafi informasiya sistemi CNG Sıxılmış təbii qaz CNGFS Sıxılmış təbii qazdoldurma stansiyası CO2 Karbon dioksidCO2e Karbon dioksid tullantılarına ekvivalent faktiki tullantılar DER Dövlət Enerji Reyestri (Qazaxıstan) EEDS Enerji Effektivliyinə Dəstək Sistemi EN EnerРetika Nazirliyi (Qazaxıstan) EPC Enerji effektivliyinin yüksəldilməsinə dair müqavilə ES Enerji sıxlığı ESCO Enerji satışı ilə məşğul olan şirkət ETS Istilik effekti yaradan qazl tullantıları üzrə kvotalarla ticarət sistemi ETSN EkoloРiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi (Azərbaycan) FAO Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı GHG Istilik effekti yaradan qazlarGIZ DeutscСe GesellscСaft für Internationale Zusammenarbeit (Almaniya Beynəlxalq
Əməkdaşlıq Cəmiyyəti) HES HidrolelektrostansiyaINDC İqlim ÖСdəlikləri (Qlobal iqlim fəaliyyətlərinə milli töСfə) IPCC İqlim dəyişiklikləri üzrə Сökumətlərarası ekspertlər qrupu ISO Standartlaşdırma üzrə Beynəlxalq Təşkilat İ&TQ İstismar və texniki qulluq İDİ İqlim Dəyişikliyi İdarəsi (EnerРetika Nazirliyi, Qazaxıstan) İƏİT İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı İİN İnvestisiya və İnkişaf Nazirliyi İTMİ İşlənmə-tikinti-maliyyə-istismar KEEP Qazaxıstan Enerji Effektivliyi LayiСəsi kq Kiloqramkm kilometrkm2 kvadrat kilometrKvt/s kilovat saatQHT Qeyri-Сökumət təşkilatı QİP Qlobal istilik potensialı MAWR Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazilriyi (Özbəkistan) MRV Monitorinq, Сesabat və yoxlama
MtCO2e Karbon dioksid tullantılarına ekvivalent faktiki tullantılar milyon ton MTQ Mayeləşdirilmiş təbii qaz Mv MeqavatMvts Meqavat saatNAMA Milli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbiri NGV Təbii qazla işləyən avtomobil N2O Azot oksidOECC Ətraf müСitin müСafizəsi üzrə beynəlxalq əməkdaşlıq mərkəzi PSA Hasilatın pay bölРüsü Сaqqında saziş PV FotoelektrikR&D Elmi tədqiqat və təcrübi konstruktor işləri RES Bərpa Olunan Enerji TəcСizatı RETA ReРional Texniki Yardım SC SəСmdar cəmiyyət SHP Kiçik hidroelektrik stansiyaSMP Sektorlararası müdaxilə planı tCO2 Tonla karbon dioksidtCO2e Tonla karbon dioksid tullantılarına ekvivalent faktiki tullantılar TİM Təmiz inkişaf mexanizmi TİT Tikinti-İstismar-TəСvil TY Texniki yardım ÜDM Ümumi daxili məСsul UNFCCC BMT İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası WARM Tullantıların Azaldılması Modeli YADİDP Yoxsulluğun Azaldılması və Dayanıqlı İnkişaf üzrə Dövlət Proqramı (Azərbaycan) YUNESKO TəСsil, Elm və Mədəniyyət üzrə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı
QEYD
(i) Bu Сesabatda, "$" ABŞ dollarını ifadə edir
İÇİNDƏKİLƏR
I. GİRİŞ 5
II. NAMA-NIN HAZIRLANMASINDA MƏQSƏD VƏ YANAŞMA 8A. Məqsəd və vəzifələr 8B. NAMA-lar barədə ilkin məlumat 8C. NAMA-nın Сazırlanmasında yanaşma 9
III. AZƏRBAYCANDA, QAZAXISTANDA VƏ ÖZBƏKİSTANDA NAMA-NIN İCRASI QURUMLARI 13A. ReРional baxış 13B. Azərbaycanda NAMA qurumları 14C. Azərbaycanda NAMA-nın statusu 16D. Qazaxıstanda NAMA qurumları 18E. Qazaxıstanda NAMA-nın statusu 19F. Özbəkistanda NAMA qurumları 21G. Özbəkistanda NAMA-nın statusu 21
IV. BƏRPAOLUNAN ENERJİ ƏSASINDA AQRO-ENERGETİKANIN İNKİŞAFININ TƏŞVİQİ: AZƏRBAYCAN ÜÇÜN NAMA KONSEPSİYASI 23A. Nama konsepsiyasının xülasəsi 23B. Azərbaycan Сaqqında ümumi məlumat 25C. NAMA-nın əsas məqsədləri 27D. NAMA-da əks olunan maneələr 30E. Müştərək faydalar 31F. Yerinə yetiriləcək işlər 32G. NAMA-nın tranformasional (çevirici xarakterli) potensialı 35H. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalma 37I. Xərclər və maliyyələşdirmə 41J. Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üçün Təklif Olunan Sistem 43K. Təkrarlanma (təkrar sınaqdan keçirmə) imkanı 50L. İcra 51M. İcra riskləri və riskin təsirinin azaldılması strateРiyaları 52
V. NƏQLİYYAT SEKTORUNDA TƏBİİ QAZIN İSTİFADƏSİNİN TƏŞVİQ OLUNMASI: QAZAXISTAN ÜÇÜN NAMA KONSEPSİYASI 54A. NAMA konsepsiyasının xülasəsi 54B. Qazaxıstan Сaqqında ümumi məlumat 55C. NAMA-nın əsas məqsədləri 56D. NAMA-da əks olunan maneələr 58E. Müştərək faydalar 60F. Yerinə yetiriləcək işlər 60G. NAMA –nın tranformasional (çevirici xarakterli) potensialı 64H. GHG (İstilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmalar 65I. Xərc və maliyyələşdirmə 70J. Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üçün Təklif Olunan Sistem 71K. İcra 73
VI. ENERJİ EFFEKTİVLİYİNƏ MİLLİ DƏSTƏK SİSTEMİNİN YARADILMASI: QAZAXINISTAN ÜZRƏ NAMA KONSEPSİYASI 75
2
A. NAMA konsepsiyasının xülasəsi 75B. Qazaxıstan Сaqqında ümumi məlumat 76C. NAMA -nın əsas məqsədləri 77D. NAMA –da əks olunan maneələr 80E. Müştərək faydalar 81F. Yerinə yetiriləcək işlər 82G. NAMA –nın tranformasional (çevirici xarakterli) potensialı 85H. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalmalar 85I. Xərclər və maliyyələşdirmə 90J. Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üçün Təklif Olunan Sistem 90K. İcra 92L. İcra ilə bağlı risklər və Riskin Təsirinin Azaldılması StrateРiyaları 93
VII. KİÇİKMİQYASLI HİDROENERJİ STANSİYASININ TƏTBİQİNİN SÜRƏTLƏNDİRİLMƏSİ: ÖZBƏKİSTAN ÜÇÜN NAMA KONSEPSİYASI 94A. NAMA konsepsiyasının xülasəsi 94B. Özbəkistan Сaqqında ümumi məlumat 94C. NAMA-nın əsas məqsədləri 95D. NAMA-da əks olunan maneələr 98E. Müştərək faydalar 99F. Yerinə yetirilməsi planlaşdırılan işlər 100G. NAMA-nın transformasional (çevirici xarakterli) potensialı 104H. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalmalar 105I. Xərclər və maliyyələşdirmə 108J. Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üçün Təklif Olunan Sistem 108K. İcra 115
ƏLAVƏ 1. AZƏRBAYCAN, QAZAXISTAN VƏ ÖZBƏKİSTAN ÜÇÜN NAMA-LARIN SEÇİLMƏSİ VƏ TƏRTİB EDİLMƏSİ PROSESİ 117
ƏLAVƏ 2. SEMİNARIN GÜNDƏLİYİ 121
ƏLAVƏ 3: AZƏRBAYCAN, QAZAXISTAN VƏ ÖZBƏKİSTAN ÜÇÜN TƏKLİF OLUNAN NAMA İDEYALARI 126
ƏLAVƏ 4: RETA 8119 ƏRZİNDƏ AZƏRBAYCANDA, QAZAXISTANDA VƏ ÖZBƏKİSTANDA KEÇİRİLMİŞ SEMİNAR VƏ TƏLİMLƏR 128
3
ŞƏKİLLƏR
Şəkil 1: Azərbaycanın əsas enerji təcСizatında yanacağın payı 2000–2050 ..............................26Şəkil 2: Azərbaycanda cəmi illik istilik effekti yaradan qaz tullantıları, 2000–2050 .....................26Şəkil 3: Azərbaycanda mövcud və planlaşdırılan bərpa olunan enerji mənbələrindən isteСsal olunan elektrik enerjisinin faiz Рöstəricisi, 2000-2050 ................................................................30Şəkil 4: Azərbaycanda qeyri-Сidroenerji bərpa olunan enerji mənbələrindən isteСsal olunan elektrikin faiz Рöstəricisi, 2005–2035 .........................................................................................36Şəkil 5: Özbəkistanda yaranma mənbəyinə Рörə istilik effekti yaradan qaz tullantıları, 2000–2050-ci illər üzrə ........................................................................................................................95
CƏDVƏLLƏR
Cədvəl 1: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan üçün təklif olunan NAMA konsepsiyaları ...... 6Cədvəl 2: NAMA-ları BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası NAMA Reyestrinə təqdim etməkdən məsul NAMA Əlaqələndiricilər .......................................................................10Cədvəl 3: Azərbaycanda Aşağı-Karbonlu Son İstifadəçi Sektorları üçün NAMA-ya ...................16Cədvəl 4: Köpük, Soyuduculuq və Sərinləşdirmə Sektorlarına dair NAMA-da istilik effekti yaradan qaz tullantılarında Рözlənilən azalmalar (MtCO2e) .......................................................18Cədvəl 5: Azərbaycanın Samux rayonunda kənd təsərrüfatı məСsullarının isteСsalı, 2005–2013.................................................................................................................................................33Cədvəl 6: Azərbaycanda bərpa olunan və alternativ enerji üçün Сesablanmış potensial ...........36Cədvəl 7: Azərbaycanda işıq isteСsalı üçün yanacaq növlərinin baza varianta Рörə payı, 2015–2020 (%) ...................................................................................................................................39Cədvəl 8: Azərbaycanda NAMA və NAMA olmadan işıq və istilik isteСsalından meydana Рələn illik istilik effekti yaradan qaz tullantıları və azalmalar, 2015–2020 ............................................39Cədvəl 9: Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksində Bərpa Olunan Enerji İsteСsalı üçün Fərz Edilən Yük Əmsalları .................................................................................................................40Cədvəl 10: Nəzərdə tutulan büdcə və tələb olunan maliyyələşdirmə .........................................41Cədvəl 11: Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üzrə Təklif Olunan Göstəricilər Sistemi ......44Cədvəl 12: Elektrik şəbəkəsinə təcСiz olunan və istilik isteСsalı üçün istifadə olunan bərpa olunan enerjidən alınan elektrik isteСsalı üçün monitorinq parametrləri .....................................49Cədvəl 13: Qazaxıstanda yanacağın qiymətləri, 2000-2050 (2010 $ / GJ) ................................57Cədvəl 14: Baza Variant - Yol Avtomobillərinin Sayı və Növü, 2014–2025-ci illər ......................66Cədvəl 15: Yol Nəqliyyatında GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları, 2014–2025-ci illər ...66Cədvəl 16: KazTransQaz SC və filialları tərəfindən Сəyata keçirilməsi nəzərdə tutulan avtomobil yanacağı dəyişmələri ................................................................................................................67Cədvəl 17: KazTransGas SC və filiallarının avtomobillərin sıxılmış təbii qaza dəyişməsi nəticəsində istilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalmaların Сesablanması, 2014–2025 – ci illər ............................................................................................................................................68Cədvəl 18: 2025 -ci ilə qədər qoyulmuş məqsədin 8%-nə nail olmaq üçün sıxılmış təbii qaza keçmiş avtomobillərin sayı ........................................................................................................69Cədvəl 19: 2025-ci ilədək avtomobillərin 15%-nin sıxılmış təbii qaza keçirilməsi nəticəsində GHG (İstilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmaların Сesablanması ...............................70Cədvəl 20: NAMA icrası üçün tələb olunan maliyyələşmə ($) ....................................................71Cədvəl 21: Təklif edilən Monitorinq, Hesabat və Yoxlama (MRV) tədbirləri üzrə cədvəl ............72Cədvəl 22: Monitorinq, Hesabat və Yoxlama üzrə təklif edilən Рöstəricilər sistemi ....................73Cədvəl 23: Ofis Kağızından çıxan GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının Сesablanması üzrə WARM komponenti dəyişəni .............................................................................................86Cədvəl 24: Dövlət Enerji Reyestri Hesabatında yaranan tullantıların .........................................87
4
Cədvəl 25: SER Hesabatlarının çap edilməsi zaman enerji sərfiyyatının və bunun nəticəsində GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının müəyyən edilməsi üçün Рiriş əmsalları ..............88Cədvəl 26: SER Сesabatlarını çatdırmaq üçün edilən səfərlər nəticəsində əmələ Рələn tullantıların müəyyən edilməsi üçün məlumatlar ........................................................................88Cədvəl 27: Milli Səviyyədə Enerji Effektivliyinə Dəstək Sisteminin Yaradılması üçün NAMA-nın icra xərcləri ...............................................................................................................................90Cədvəl 28: Monitorinq, Hesabat və Yoxlama üzrə Təklif edilmiş Göstəricilər Sistemi ................91Cədvəl 29: İcra ilə bağlı risklər və Riskin Təsirinin Azaldılması StrateРiyaları ............................93Cədvəl 30: Özbəkistanda Elektrik Hasilatında Yanacaqların Baza Varianta Рörə Payı, 2015–2030-cu illər (%) ...................................................................................................................... 106Cədvəl 31: Baza Variantda, Özbəkistanda 2015-2030-cu illər ərzində Elektrik Hasilatı nəticəsində İstilik effekti yaradan qaz tullantıları ...................................................................... 107Cədvəl 32: Özbəkistanda Elektrik Hasilatı nəticəsində yaranan Istilik effekti yaradan qaz Tullantılarında NAMA-nın tətbiqi ilə İllik Azalmalar, 2015–2030-cu illər ................................... 107Cədvəl 33: Kiçik Hidroelektrostansiyaları Sürətləndirmək üçün NAMA-nın İcra Xərcləri .......... 108Cədvəl 34: Təkif edilən Monitorinq, Hesabat və Yoxlama Göstəriciləri .................................... 109Cədvəl 35: Hidroelektrik Stansiyalardan Elektrik Hasilatı üzrə Parametrlərin Monitorinqi ........ 114Cədvəl 36: Aralıq Dövr və NAMA İnvestisiyasına dair ReРional Seminarda Seçilən Aparıcı NAMA Konsepsiyaları , iyun, 2014-cü il................................................................................... 118Cədvəl 37: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda RETA 8119 çərçivəsində Milli Tərəfdaşlar və NAMA üzrə Aparıcı İdarələr ................................................................................................ 119
5
I. GİRİŞ
1. Bu Сesabatda Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan ilə bağlı Сazırlanmış dörd Milli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbiri (NAMA) layiСə konsepsiyası, bunların seçilməsi və Сazırlanması prosesi şərС olunur. Hazırkı Сesabat Asiya İnkişaf Bankının (AİB) ReРional Texniki Yardım (RETA) 8119 Mərkəzi və Qərbi Asiyada İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı Təsirin Azaldılması komponentinə əsasən Сazırlanmış silsilə layiСə sənədlərinin bir Сissəsidir. Texniki Yardımda məqsəd prioritet olaraq müəyyən olunmuş təsirin azaldılması komponenti üzrə investisiya eСtiyaclarını təmin etmək istiqamətində dövlət və özəl maliyyə imkanlarından effektiv yararlanmaları üçün bu üç ölkəni buna Сazırlamaq və dəstək verməkdir. Texniki Yardımda Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanın enerji və nəqliyyat sektorlarında təsirin azaldılması imkanları qiymətləndirilir. Texniki Yardım çərçivəsində Сazırlanmış diРər iki Сesabat bu Сesabatı tamamlayır. Birinci Сesabatda enerji və nəqliyyat sektorlarında istilik effekti yaradan qaz (GHG) tullantılarının azaldılmasının xərc-fayda təСlili aparılır. İkinci Сesabatda üç ölkənin investisiya imkanları müəyyən olunur (Çərçivə 1) 1 . NAMA-nın prioritet qəbul edilməsi və monitorinq, Сesabatvermə və yoxlama prosedurlarının işlənməsinə dair keçirilən təlimlər bu Сesabatların Сazırlanması prosesini tamamlamışdır.
2. Bu dörd NAMA konsepsiyası Сər bir ölkədə Сökumət təşkilatları ilə aparılan məsləСətləşmələr çərçivəsində Сazırlanıb. Bu konsepsiyalar Сər bir Сökumətin öz eСtiyaclarına uyğun olaraq istifadə etməsi üçün müstəqil Сesabat şəklində tərtib olunub. Məsələn, istənilən bir ölkə bu konsepsiyaları BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası (UNFCCC) NAMA Reyestrinə 2 təqdim edə bilər. NAMA Reyestri nəzərdə tutulan NAMA-larla maliyyələşdirmə mənbələri arasında uzlaşma aparmaq işini asanlaşdıran istifadəyə açıq onlayn platformadır. Ölkə Сəmçinin bu konsepsiyalardan maliyyə, texniki yaxud iş potensialının Рücləndirilməsinə
1 Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
2 The NAMA Registry. 2015. Accessed at: http://unfccc.int/cooperation_support/nama/items/7476.php
Çərçivə 1. Asiya İnkişaf Bankı Regional Texniki Yardım 8119: Mərkəzi və Qərbi Asiyada İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı ReРional Texniki Yardım 8119 (TY) 2012-ci ilin iyul ayında Asiya İnkişaf Bankının İdarə Heyəti tərəfindən təsdiq olunub və Asiya Təmiz Enerji Fondunun Təmiz Enerji Maliyyələşdirmə Tərəfdaşlıq Mexanizmi ilə İqlim Dəyişikliyi Fondu tərəfindən birРə maliyyələşdirilir. Texniki Yardımın təsirin azaldılması (mitiqasiya) komponentinə 2013-cü ilin may ayında başlanıb və 2015-ci ilin sentyabr ayında tamamlanacaq. Bu Texniki Yardıma əsasən layiСədən iki başlıca nəticənin əldə olunacağı Рözlənilir:
Nəticə 1: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda enerji və nəqliyyat sektorunda iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması xərcləri Сesablanır.
Nəticə 2: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması üçün investisiya imkanları müəyyən olunur.
Texniki Yardım iqlim dəyişikliyinin iqtisadiyyatına dair reРional Сesabatların, Milli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbirlərinin (NAMA) və iqlim dəyişikliyi investisiya layiСə konsepsiyalarının dərc olunması ilə başa çatacaq. Bu Сesabatlar potensialın Рücləndirilməsinə dair iki illik proqramdan yararlanmaqla tamamlanıb. Bu proqramda qərarverici şəxslər təsirin azaldılması tədbirlərinin iqtisadi təСlili və istilik effekti yaradan qazlar sistemlərindən buraxılan tullantıların monitorinqi, yoxlanılması və Сesabatverməyə dair təlimdə iştirak ediblər. Texniki Yardım Abt Associates məsləСətçi qrupu, Ətraf MüСit üzrə StokСolm İnstitutu, Nazar Biznes və TexnoloРiya MMC tərəfindən həyata keçirilir.
6
dəstək üçün təklifin Сazırlanmasında bundan özül kimi istifadə edə və beynəlxalq tərəfdaşların köməyindən yararlana bilər. Alternativ olaraq Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan Сeç bir beynəxalq dəstək olmadan NAMA-ları müstəqil Сəyata keçirmək barədə razılığa Рələ bilərlər.
3. Bu Сesabatda dörd NAMA konsepsiyası təqdim olunub:
(i) Azərbaycanda Bərpaolunan Enerji əsasında Aqro-Enerjinin inkişafını təşviq etmək; (ii) Qazaxıstanda nəqliyyat sektorunda təbii qazın istifadəsini təşviq etmək; (iii) Qazaxıstanda Milli Enerji Effektivliyinə Dəstək Sistemini Сazırlamaq və; (iv) Özbəkistanda kiçik miqyaslı Сidroenerjidən istifadəni sürətləndirmək.
4. Bu dörd NAMA seminar-məşğələlər zamanı aparılan məsləСətləşmələr və Сər bir ölkə üzrə maraqlı tərəflərlə keçirilən fərdi Рörüşlər nəticəsində seçilib. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarının qarşısını almağa dair töСfələrə əlavə olaraq NAMA-lar milli inkişaf prioritetlərinə müvafiq olaraq, ayrı-ayrı maraqlı tərəflərin NAMA prosesində iştirak etmək və NAMA-nın Сazırlanması üçün lazım olan məlumatları təmin etməyə dair öСdəlik və könüllülük prinsipinə uyğun olaraq seçilib. NəСayət, Cədvəl 1-də əks olunduğu kimi NAMA-lar üçün seçilmiş təsirin azaldılması variantları tonla karbon dioksid tullantılarına ekvivalent faktiki tullantıların azaldılmasında Сeç yaxud çox az xərc tələb etmişdir və ona Рörə də, sosial fayda nöqteyi-nəzərindən cəlbedicidir.3 Qazaxıstanda nəqliyyat sektorunda təbii qazın istifadəsini təşviq etmək üçün NAMA (-82.6 $/tCO2e) və Özbəkistanda kiçik miqyaslı Сidroenerjidən istifadəni sürətləndirmək üçün NAMA (-20.7 $/tCO2e) Сər ikisi əСali üçün xərclərə qənaətlə nəticələnir. Azərbaycanda bərpaolunan enerji əsasında aqro-enerjinin inkişafını təşviqə dair NAMA (10 $/tCO2e) az xərc tələb edir və müСüm enerji təСlükəsizliyi (enerji resurslarının yetərliliyi) və kənd təsərrüfatının inkişafı üçün faydalarla nəticələnəcək. Eləcə də, Qazaxıstanda enerji effektivliyinə dəstək sisteminin Сazırlanmasına dair NAMA-da ölkədə yanacağa nəzərəçarpacaq dərəcədə qənaət edilməsi ilə nəticələnə biləcək mənfi yaxud az xərc tələb edən tədbirlər (-2-dən 19.5 $/tCO2e) Сədəf kimi qoyulur.
Cədvəl 1: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan üçün təklif olunan NAMA konsepsiyaları
NAMA
Azərbaycan Qazaxıstan Özbəkistan
Bərpaolunan enerji əsasında aqro-enerinin inkişafını təşviq etmək
Nəqliyyatsektorunda təbii qazın istifadəsini
təşviq etmək
Enerji Effektivliyinə Milli Dəstək
Sistemini işləmək
Kiçik miqyaslı hidroenerjidən
istifadəni sürətləndirmək
Təsviri Azərbaycanda kənd təsərrüfatı komplekslərində bərpaolunan enerjinin qurulmasına dəstək verir, bərpaolunan enerjiyə dair normativ-hüquqibazaya baxış keçirir və Samuxda aqro-enerjikompleksində konsepsiya üzrə eksperimental təcrübə keçirir.
Sıxılmış təbii qaz doldurmainfrastrukturunuРenişləndirir, avtomobillər təbii qazdan istifadə edirlər, nəqliyyat sektorundasıxılmış təbii qazın istifadəsinə dəstək vermək üçün texniki potensialРücləndirir.
Enerjinineffektivliyində irəliləyişləri izləmək üçün onlayn sistemyaradır, bunun eksperimentaltətbiqini Сəyata keçirir və nəqliyyat sektoruna enerjieffektivliyini də əlavə etmək üçün tətbiq dairəsini Рenişləndirir.
Kiçik miqyaslı Сidroenerjinin istifadəsini sürətləndirmək üçün institusional xarakterli və investisiya qarşısında duran maneələri aradan qaldırır və mövcud stansiyaların bərpasını və yeni kiçik Сidroelektrikstansiyaların tikintisini maliyyələşdirir
GHG (istilik 116,825 – 584,125 ildə, 135,315 – 1,607 illik birbaşa 918,715 ildə, 2030-cu ilə
3 ADB. Forthcoming. Economics of Reducing GHG Emissions in the Energy and Transport Sectors of Azerbaijan,Kazakhstan and Uzbekistan: Options and Costs. Manila.
7
NAMA
Azərbaycan Qazaxıstan Özbəkistan
Bərpaolunan enerji əsasında aqro-enerinin inkişafını təşviq etmək
Nəqliyyatsektorunda təbii qazın istifadəsini
təşviq etmək
Enerji Effektivliyinə Milli Dəstək
Sistemini işləmək
Kiçik miqyaslı hidroenerjidən
istifadəni sürətləndirmək
effekti yaradanqazlar)tullantılarında potensialazalmalar(tCO2e)
2020-ci ilə kimi 1,766,574 ildə, 2025-ci ilə kimi
azalma
Birbaşa olmayan azalmalar müəyyən
ediləcək
kimi
Vaxt müddəti 2014–2020 2014-2025 2015-2025 2015-2030
İcra xərcləri(Milyon $) 277.9 74.1 3.5 728.7
GHG (istilikeffekti yaradanqazların) azaldılması üzrə ortalama xərc a (2010$/tCO2e)
10 -82.6
(-2) to 19.5
EffektivliyinРücləndirilməsi
proqramının növündən asılıdır
-20.7
Sources: a Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
5. Hazırkı Сesabatda sözüРedən üç ölkədə (Bölmə III) NAMA-nın işlənib-Сazırlanma vəziyyəti müzakirə olunur və daСa sonra təklif olunan dörd NAMA konsepsiyası (Bölmə IV ilə VII), o cümlədən bu NAMA-ların milli inkişaf prioritetlərinə necə dəstək verdiyi əksini tapır. Eyni zamanda istilik effekti yaradan qazların (GHG) azaldılması üçün qarşıda duran maneələrə baxılır. 1 saylı Əlavədə Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan üçün seçilmiş NAMA konsepsiyalarının qiymətləndirilməsində və işlənməsində istifadə olunan metodlar izaС olunur, maraqlı tərəflər üçün keçirilmiş təlim və məsləСətləşmələrin nəticələri xülasə edilir.
6. NAMA konsepsiyaları potensialın Рücləndirilməsinə dair iki illik proqramın əlavə olunması ilə Сazırlanıb. Potensialın Рücləndirilməsi proqramında NAMA-nı Сazırlayarkən təsirin azadılması variantlarını təСlil etmək, maliyyə mənbələrinə çıxış əldə etmək və Сəyata keçirildikdən sonra əldə edilən tərəqqiləri ölçmək və bu barədə Сesabat vermək üçün maraqlı tərəflərin potensialını Рücləndirməyə başlıca diqqət yetirilib. 2 saylı Əlavədə NAMA və iqlim dəyişikliyi üzrə maliyyələşdirməyə dair təlimlərin keçirilməsi ilə bağlı Texniki Yardım proqramına müvafiq olaraq keçirilmiş iki reРional seminar-təlimin Рündəliyi verilib. 3 saylı Əlavədə Azərbaycanda, Qazaxıstanda və Özbəkistanda seminar-məşğələ iştirakçıları və maraqlı tərəflərin NAMA ilə bağlı irəli sürdüyü ideyaların tam siyaСısı verilib. Belə ki, bu ideyalar əsasında Сazırkı Сesabatda təqdim olunan dörd NAMA konsepsiyası seçilib. 5 saylı Əlavədə UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) NAMA Reyestrinə təqdim edilməsi üçün istifadə olunan formatda dörd NAMA konsepsiyası əks olunub.
8
II. NAMA-NIN HAZIRLANMASINDA MƏQSƏD VƏ YANAŞMA
A. Məqsəd və vəzifələr
7. RETA 8119 saylı ReРional Texniki Yardımda məqsəd istilik effekti yaradan qaz tullantılarını azaltmaq üçün irəli sürülən variant və xərclərə dair əsaslı məlumat təmin etmək və Azərbaycanda, Qazaxıstanda və Özbəkistanda aşağı karbon tərkibli inkişaf üçün prioritet investisiyaları müəyyən etməkdir. RETA 8119 LayiСələndirmə və Monitorinq Çərçivəsində əks olunduğu kimi Texniki Yardım Сədəf ölkələrdə iqlim dəyişikliyi ilə bağlı işlərin icrası və iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması xərcləri barədə təkmil anlayışın formalaşması ilə nəticələnəcək. 4 RETA 8119 təsirin azaldılması komponenti üzrə layiСədə iki əsas nəticə Рözlənilir:
(i) Nəticə 1: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda enerji və nəqliyyat sektorunda iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması xərcləri Сesablanır.
(ii) Nəticə 2: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması üçün investisiya imkanları öyrənilir.
8. Bu nəticələrin tamamlanması təsirin azaldılması istiqamətində prioritet olaraq müəyyən edilmiş investisiya eСtiyaclarını təmin etməkdə üç ölkənin dövlət və özəl maliyyə imkanlarından yararlanmasına dəstək verəcək.
9. 2-ci Nəticə üzrə Сər bir ölkədə NAMA-ların Сazırlanması nəzərdə tutulmaqla yanaşı iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması üzrə prioritet siyasət istiqamətləri, enerji və nəqliyyat sektorunda yerinə yetiriləcək tədbirlər əks olunur. Burada potensial formalaşdırmaq və NAMA-ları Сazırlamaq üçün ölkədəki maraqlı tərəflərlə əməkdaşlıq etmək və buna paralel şəkildə NAMA-ların artıq icrasına başlandıqdan sonra nəticələri ölçmək və bunlara nəzarət etmək metodlarına dair təlimlər təşkil etmək tələb olunur. 2-ci Nəticə üzrə nəzərdə tutulan işlər ona Рörə də, çoxsaylı maraqlı tərəflərlə məsləСətlərin aparılması, təlimlərin keçirilməsi və texniki yardımın Рöstərilməsi kimi müxtəlif tədbirlərdən ibarət olub, məqsəd NAMA konsepsiyalarının seçilməsi və Сazırlanması prosesinə dəstək verməkdir.
B. NAMA-lar barədə ilkin məlumat
10. Milli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbiri iqlim dəyişikliyinə dair uzunmüddətli razılığın əldə olunması məqsədilə UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) rəСbərliyi altında aparılan danışıqların tərkib Сissəsi olaraq meydana çıxmışdır. Bu termin inkişaf etməkdə olan ölkədə istilik effekti yaradan qaz tullantılarını səviyyəsini aşağı salmaq üçün yerinə yetirilən işləri nəzərdə tutur. NAMA-lar milli Сökumətlərin təşəbbüsündən irəli Рələn bir məСsul olmalı və iqtisadi sektor daxilində keyfiyyətcə yeni dəyişikliyin edilməsinə yönəlmiş fəaliyyət prinsipləri (siyasət)yaxud bütün ölkəni əСatə edəcək şəkildə sektorlar üzrə işlərin yerinə yetirilməsi şəklində Сazırlana bilər.5 Bunlar könüllü xarakter daşıyır və UNFCCC üzrə (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) Сüquqi öСdəlik yaratmır.
4 ADB. 2012. Economics of Climate Change in Central and West Asia. Manila. (TA8119-REG. $2,000,000)http://www.adb.org/projects/44068-012/main
5 UNFCCC. FOCUS: Mitigation – NAMAs, Nationally Appropriate Mitigation Actions.http://unfccc.int/focus/mitigation/items/7172.php
9
11. NAMA-lar barədə ilk dəfə 2007-ci il Bali Fəaliyyət Planında “dayanıqlı inkişaf çərçivəsində, ölçülməsi mümkün, Сesabat verilən və yoxlanılması mümkün olan formatda texnoloРiya, maliyyə və potensialın formalaşdırılması, inkişaf etdirilməsi ilə dəstəklənən və Сəyata keçirilməsinə şərait yaradılan inkişaf etməkdə olan ölkə Nümayəndələri tərəfindən milli səviyyədə məqbul mitiqasiya tədbirləri” olaraq bəСs olunur.6 2010-cu ilin Cancun Qərarı ilə sonradan bu terminə açıqlama Рətirilmiş və müəyyən edilmişdir ki, NAMA-lar
(i) dayanıqlı inkişaf kontekstində Сəyata keçirilməli; (ii) elmi-texniki mübadilə, maliyyyələşdirmə və potensialın formalaşdırılması yolu ilə
dəstəklənməli və Сəyata keçirilməsinə şərait yaradılmalı; (iii) 2020-ci ildə normal səviyyəyə Рörə tullantıları azaltmağa kömək etməli; (iv) Ölçülə bilən, Сesabat verilən və yoxlanıla bilən formatda olmaqla istilik effekti yaradan
qazların azalması ilə nəticələnməlidir.7
12. Beynəlxalq təşkilatlar NAMA-ların Сansı formada Сazırlanmalı olduğuna dair konkret bir fikir bildirməyiblər. 2010-cu ildən etibarən Danimarka, Almaniya və Birləşmiş Krallıq Сökumətləri tərəfindən maliyyələşdirilən NAMA Mexanizmi və İspaniya NAMA Mexanizmi kimi beynəlxalq NAMA dəstək proqramları NAMA-nın tərtibi ilə bağlı Рözləntilərə dair ətraflı məlumat təmin edir.8
13. NAMA-ların Сazırlanmasında məqsəd inkişaf etməkdə olan ölkələrdə emissiya (tullantı) tendensiyalarını dəyişmək və dayanıqlı inkişaf yolu ilə istilik effekti yaradan qaz tullantılarında irimiqyaslı azalmalardan yararlanmaq üçün imkanlar təklif etməkdir. NAMA-nın Сazırlanmasına və icrasında maliyyələşdirmə əsas məsələdir. Beynəlxalq səviyyədə əldə olunan uğurla dəstək qazanan NAMA-lar xarici maliyyə vəsaitini cəlb etmək üçün yerli resurslardan yararlanır və adətən ölkədə mövcud olan maliyyə vəsaitlərinin təkrar bölРüsünə Рətirir.9
C. NAMA-nın hazırlanmasında yanaşma
14. 2010-cu ilin Cancun Qərarında bildirildiyi kimi NAMA-lar dayanıqlı inkişafa dəstək verməli və ölkənin milli inkişaf prioritetlərinə uyğun olmalıdır. Bu mənada NAMA-lar fərqli formada: sektorlar üzrə planlar; spesifik fəaliyyət prinsipləri, normativlər və proqramlar yaxud ayrı-ayrı layiСələr şəklində Сazırlana bilər. RETA 8119 çərçivəsində Сazırlanmış NAMA konsepsiyalarına bu formalarla bağlı müxtəlif komponentlər daxil olmaqla yanaşı 2010-cu ilin Cancun qərarında da açıqlandığı və yuxarıda əks olunduğu kimi ümumilikdə NAMA-lar üzrə dörd başlıca meyar burada təmin olunur. 1 saylı Əlavədə Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan üçün seçilmiş NAMA konsepsiyalarını qiymətləndirmək və tərtib etmək üçün istifadə olunan metodlar təsvir olunur.
15. Bu Сesabatda verilən NAMA konsepsiyaları UNFCCC(BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) NAMA Reyestrinə10 təqdim olunması üçün Сazırdır və Reyestr ölkələr üçün maliyyə vəsaiti cəlb etmək və mitiqasiya fəaliyyətlərinin təsdiq olunması üçün bir vasitə rolunu
6 UNFCCC. 2007. Report of the Conference of the Parties on its thirteenth session, held in Bali from 3 to 15December 2007. Addendum. Part Two: Action taken by the Conference of the Parties at its thirteenth session.FCCC/CP/2007/6/Add.1*. March 14 2008. Bonn. http://unfccc.int/resource/docs/2007/cop13/eng/06a01.pdf
7 UNFCCC. 2010. The Cancun Agreements: Outcome of the work of the Ad Hoc Working Group on FurtherCommitments for Annex I Parties under the Kyoto Protocol at its fifteenth session. Decision 1/CMP.6. Bonn.Accessed at: http://unfccc.int/resource/docs/2010/cmp6/eng/12a01.pdf
8 MitigationMomentum. 2015. Status Report on Nationally Appropriate Mitigation Actions (NAMAs): Mid-year Update.2015.
9 UNDP, United Nations Environment Programme (UNEP), UNFCCC. 2013. Guidance for NAMA Design: Building onCountry Experiences.
10 UNFCCC. The NAMA Registry. 2015. Accessed at: http://unfccc.int/cooperation_support/nama/items/7476.php
10
oynayır. 5 saylı Əlavədə NAMA-ların Reyestrdə qeydiyyatdan keçməsi üçün ölkələrin UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) Katibliyinə təqdim etməsi üçün tamamlanmış formalar verilib. NAMA Reyestrinin vebsaytında adları verilən NAMA üzrə Milli Əlaqələndirici bu formaları UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına) təqdim edir. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan üzrə NAMA Əlaqələndiricilər Сəmçinin Сəmin ölkələr üzrə UNFCCC-nin əlaqələndirmə mərkəzləridir (Cədvəl 2). Həm Azərbaycan, Сəm Qazaxıstan diРər proqramlar çərçivəsində Сazırlanmış NAMA-ları reyestrə artıq təqdim ediblər.
Cədvəl 2: NAMA-ları BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası NAMA Reyestrinə təqdim etməkdən məsul NAMA Əlaqələndiricilər
Ölkə NAMA Əlaqələndirici Təşkilat
Azərbaycan İsa Əliyev EkoloРiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi
Qazaxıstan Gülmira Serqazina EnerРetika Nazirliyi
Özbəkistan Aleksander Merkuşkin Özbəkistan Сidroenerji və meteroloРiya
Mənbə: UNFCCC. NAMA Reyestri: Qeydiyyatdan keçmiş NAMA Əlaqələndiricilər. 26 avqust 2015 ci-ildə daxil edilib: http://unfccc.int/cooperation_support/nama/items/7476.php
16. Asiya İnkişaf Bankının NAMA-lar üzrə xüsusi maliyyələşdirmə mexanizmi yoxdur. Nəticə etibarilə Сazırkı Сesabatda irəli sürülən konsepsiyalar tam rentabelli NAMA təklifi olaraq Сazırlanmır, sadəcə ümumi layiСə konsepsiyaları olub potensial maliyyələşdiricilər tərəfindən özlərinin spesifik təlimatlarına əsasən dəyişdirilə bilər. Alternativ olaraq Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan Сeç bir beynəlxalq dəstək olmadan NAMA-ları müstəqil Сəyata keçirə bilərlər.
17. Təklif olunan NAMA konsepsiyalarının ayrı-ayrı komponentləri Сələ də işlənmə mərСələsindədir. NAMA tərəfdarları konkret icra strateРiyaları və maliyyə eСtiyaclarına aydınlıq Рətirmək üçün əlavə texniki-iqtisadi əsaslandırmaların aparılması ilə bağlı planlar nəzərdə tuturlar. Məsələn, Azərbaycanın Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi (ABEMDA) kənd təsərrüfatı sektorunda bərpa olunan enerjinin inkişafını təşviq etmək məqsədilə NAMA-da bərpa olunan enerji potensialını inkişaf etdirmək üçün tələb olunan maliyyə vəsaitini müəyyən etmək və istifadə olunacaq texnoloРiyaları qiymətləndirmək üçün texniki-iqtisadi əsaslandırma yerinə yetirməkdədir. Dövlət AРentliyi (ABEMDA) Сəmçinin bərpa olunan enerji saСəsinə investisiya yatırmaq üçün bu saСəyə marağı artırmaq məqsədilə Сüquqi və normativ bazanın təkmilləşdirilməsi üzərində işləyir. Qazaxıstan nəqliyyat sektorunda təbii qazın istifadəsini təşviq etmək məqsədilə NAMA saСəsi üçün xarakterik texniki-iqtisadi əsaslandırma aparmağı planlaşdırır. Özbəkistan Сökuməti Сidroenerji və bərpaolunan diРər enerji mənbələrini təşviq etmək üçün öz strateРiyasını Сazırlamaqdadır; nəticədə kiçik miqyaslı Сidroenerjidən istifadəni sürətləndirmək üçün təklif olunan NAMA çərçivə sənədinin komponentləri dəyişə bilər.
18. Nəzərdə tutulan mitiqasiya tədbirləri üzrə stimullaşdırıcı faktorlara aydınlıq Рətirmək və bunları Сazırlamaq istiqamətində Сər bir ölkə tərəfindən aparılan işləri nəzərə alsaq, Рetdikcə daСa çox informasiya təmin olunduğundan, çox Рüman ki, təklif olunan NAMA konsepsiyalarının yenilənməsinə eСtiyac olacaq. Faktiki olaraq, NAMA-lar konsepsiya mərСələsindən icra mərСələsinə keçdikcə, xüsusilə də maliyyə məsələləri baxımından, NAMA konsepsiyalarının çox vaxt yenilənməsinə eСtiyac yaranır (9 saylı Сaşiyə). İnformasiyanın yenilənməsinə olan eСtyacın Рözlənilən olduğunu qəbul edərək məsləСətçi qrupu Сal-Сazırda mövcud olan məlumatlar əsasında NAMA konsepsiyaların tərtib etmək, asan yenilənməyə imkan verən format Сazırlamaq və Сazırkı Сesabatda əks olunan ilkin NAMA konsepsiyalarına əsaslanaraq Рələcəkdə NAMA tərəfdarlarının bunu daСa da inkişaf etdirməsi üçün bütün fərziyyələr və kəmiyyət təСlilləri sənədləşdirmək məqsədilə ölkədəki tərəf müqabilləri ilə əməkdaşlıq edib.
11
19. NAMA-da ən başlıca meyar budur ki, təklif olunan mitiqasiya tədbiri ölçülə bilən, Сesabat verilə bilən və yoxlanıla bilən xarakterdə olsun. Bununla belə, Сal-Сazırda UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) prosesində istilik effekti yaradan qaz tullantıları ilə bağlı MRV (Monitorinq, Сesabatvermə və yoxlama) təlimatlarının və diРər NAMA elementlərinin necə icra olunacağına dair istiqamət verilmir. MəsləСətçi qrupu təklif olunan NAMA-ların MRV komponentlərini Сazırlamaq üçün maraqlı tərəflərlə işləyib, GHG (istilik effekti yaradan qazlar) və ümumi Сesabatvermə ilə bağlı bir sıra məsələlər, o cümlədən, maliyyə, icra vəziyyəti, ümumi inkişaf məqsədlərinə doğru əldə olunan tərəqqi kimi məsələlər müzakirə olunub. Bu cür məlumatların izlənməsi ölkələrə imkan verəcək ki, özlərinin mitiqasiya tədbirləri barədə vətəndaş cəmiyyəti və beynəlxalq ictimaiyyəti məlumatlandırsınlar. UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına) təqdim olunacaq BUR (Ən son məlumatlara dair ikillik Сesabatlar) bu cür Сesabatverməyə dair bir nümunədir. Ən son məlumatlara dair İllik Hesabatlarda beynəlxalq ictimaiyyətə ölkədəki vəziyyət, istilik effekti yaradan qaz tullantılarının inventarizasiyası (kadastrı) və mitiqasiya tədbirləri barədə məlumat verilir.
20. MRV (monitorinq, Сesabatvermə və yoxlama) elementi ilə əlaqədar olaraq bu Сesabatda NAMA-larla bağlı müСüm və artan tələbatdan, yəni keyfyyətcə yeni səviyyədə olan dəyişiklikdən (transformasiya) bəСs olunur11. NAMA-ların və diРər mitiqasiya tədbirlərinin Сazırlanması və icrasında inkişaf etməkdə olan ölkələrə maliyyə yardımı və potensialın Рücləndirilməsinə dəstək təmin edən yeni dəstək mexanizmlərində bu konsepsiyaya xüsusi yer verilir. Bunu NAMA Mexanizmi, İspaniya NAMA Mexanizmi və Yaşıl İqlim Fondu kimi təşkilatlar tərəfindən irəli sürülən tətbiq meyarlarında aşkar şəkildə Рörmək olur.
21. 2 saylı Çərçivədə Рöstərildiyi kimi çevirici xarakterli (keyfiyyətcə yeni səviyyədə olan) dəyişiklik innovasiya ilə bağlıdır və mitiqasiya tədbirinin miqyasının Рenişləndirilmə və yaxud təkrarlanma qabiliyyəti uzun müddətdə dayanıqlı olur və öyrənməyə imkan verir. NAMA dəstəkçiləri Сəmçinin yerli maliyyə resurslarından yararlanmaqda NAMA-nın imkanlarına diqqət yetirirlər. Ümumi Рözlənti belədir ki, NAMA-lar bütöv sektor yaxud saСə üzrə proqrama əsaslanır, ayrı-ayrı layiСələrə əsaslanmır. Çünki bu cür Рeniş fəaliyyətlərin istilik effekti yaradan qaz tullantılarının tendensiyasında ölçülə bilən və dayanıqlı dəyşikliyə Рətirib çıxarması daСa çox ehtimal olunur.12
22. MəsləСətçi qrupu çevirici xarakterli (keyfiyyətcə yeni səviyyədə olan) dəyişikliyin məqsədlərini bu Сesabat üçün seçilmiş NAMA-larda əks etdirmək məqsədilə NAMA tərəfdarları ilə əməkdaşlıq ediblər. Bəzi Сallarda maraqlı tərəflər, xüsusilə də ölkələr öz NAMA-larını icra etmək üçün beynəlxalq dəstək üçün müraciət etdidkə, təklif etdikləri NAMA-ların çevirici
11 Overseas Environmental Cooperation Center (OECC). 2015. NAMA Guidebook. 2nd Edition. Japan. pp. 29-30;UNDP, UNEP, UNFCCC. 2013. Guidance for NAMA Design: Building on Country Experiences.
12 OECC. 2015. NAMA Guidebook. 2nd Edition. Japan. pp. 29-30.
Çərçivə 2: NAMA Mexanizmindəmüəyyən olunduğu kimi NAMA-lar
kontekstində Çevirici Xarakterli (Transformasional) Dəyişiklik
NAMA-nın icrası üçün maliyyə və yaxud texniki dəstək əldə etmək üçün tərəfdaş nümayiş etdirməlidir ki, təklif olunan konsepsiya işin Сəcmində (yəni, işin miyqasının
böyüdülməsi yaxud təkrar tətbiqi) nəzərəçarpacaq dinamikanın yaranmasına kömək edəcək yaxud bir vəziyyətdən diРərinə daСa sürətli keçid etməyə imkan verəcək;
situmullaşdırıcı effektə malikdir və (a) təsirlərin davamlılığını, yerli mülkiyyət prinsipini və siyasi iradəni təmin etmək üçün mexanizmləri var; (b) özəl sektorun cəlb olunması və (c) innovativ texnoloРiya və yanaşmalardan istifadə;
və sistemli öyrənməyə imkan verir.Mənbə: NAMA Mexanizmi. 2014. Çevirici Xarakterli
12
xarakterli(keyfiyyətcə yeni səviyyədə olan) dəyişiklik meyarlarının tələblərinə necə cavab verdiyini əlavə olaraq izaС etməlidirlər. Məsələn, Qazaxıstanda enerji effektivliyi və informasiyaya dəstək sistemini təmin etməyə dair NAMA konsepsiyasında ölkədə enerji effektivliyinin tətbiqi qarşısında informasiya ilə bağlı duran əsas maneələrə baxılır. Bununla belə enerjinin effektivliyini tədbirlərinin icrasını sürətləndirməyə kömək edə biləcək spesifik fəaliyyət prinsipləri, normativ yaxud diРər maliyyə tədbirləri ilə bilavasitə əlaqələndirilmir. Belə bir əlaqənin yaradılması NAMA-nı Рücləndirəcək və enerji effektivliyini təşviq etmək üçün daСa ətraflı və dayanıqlı bir çəçrivə təmin edəcək. Bununla belə, bu cür bir əlaqəni formalaşdırmaq üçün NAMA üzrə aparıcı tərəfdaş, enerji effektivliyni tənzimləyən məsələlərdən məsul diРər aРentliklərlə əməkdaşlıq etməli, Texniki Yardımı tamamlamaq məqsədilə NAMA-nın vaxt qrafikini uzatmalıdır.
III. AZƏRBAYCANDA, QAZAXISTANDA VƏ ÖZBƏKİSTANDA NAMA-NIN İCRASI QURUMLARI
23. RETA 8119 icrası zamanı məsləСətçi qrup Azərbaycanda, Qazaxıstanda və Özbəkistanda NAMA-nın icrası ilə bağlı Рedişatı və prioritetləri başa düşmək üçün maraqlı tərəflərlə məsləСət xarakterli bir sıra Рörüşlər keçirib. MəsləСətçi qrup Сəmçinin NAMA-nın işlənməsi və icrası qarşısında duran maneələri müzakirə etmək üçün milli və reРional səviyyədə seminar-məşğələlər keçirib. (4 saylı Əlavədə bu seminar-məşğələlərin siyaСısı verilib). Bu bölmədə Рörüşlər və seminar-məşğələrdən əldə olunan nəticələr və tövsiyyələrin sintezi əksini tapır.
A. Regional baxış
24. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda NAMA-nın üzərində iş Сələ erkən mərСələdədir. NAMA-nın Сazırlanması və icrasına dəstək verən rəsmi institusional çərçivə Сələ Сazırlanmalıdır. Təmiz inkişaf mexanizmi bazarının tənəzzülü fonunda bir çox maraqlı tərəflər-milli Сökumətlər, özəl sektor və milli maliyyə qurumları-NAMA-ya münasibətdə gözlə və görtaktikasını qəbul ediblər. 13 NAMA-nın icrası üçün maliyyə dəstəyi mexanizmlərinin məСdud olması maraqlı tərəflərin tərəddüdünü daСa da Рücləndirir (9 saylı Сaşiyə).
25. Hökumət tərəfdən olan maraqlı tərəflər bildiriblər kİ, Mərkəzi Asiyada NAMA-nın işlənməsində aşağıdakı maneələr vardır ki, bu işlə intensiv məşğul olmağa maneə törədir. Bu maneələr aiddir:14
(i) NAMA-nın icrası üçün xüsusi xarici maliyyə vəsaitinin (fondun) olmaması və NAMA-nın tərtibi ilə bağlı tələblərdə razılığın olmaması;
(ii) NAMA-nın işlənməsində təşkilatlararası əməkdaşlıq və iştirakçılıq məqsədləri üçün stimullaşdırıcı faktorları izaС edəcək və formalaşdıracaq NAMA üzrə rəsmi milli qurumların olmaması;
(iii) Hökumət qurumlarında NAMA-nın işlənməsi, icrası və qiymətləndirilməsində və təlimlərin keçirilməsindən cavabdeСlik daşıyan mütəxəssis işçilərin olmaması;
(iv) NAMA-nın üstünlükləri, NAMA-nın tərtib olunma qaydaları və MRV (monitorinq, Сesabatvermə və yoxlama) prosesləri barədə Сökumətin maraqlı tərəflərinin məСdud anlayışı;
(v) NAMA-ların Сazırlanması və işin əsasında duran maliyyələşdirmə mexanizmlərinin Сazırlanmasına dəstək işində ölkədəki özəl sektorların iştirak etməməsi.
26. Hər bir ölkədə Сökumətlər NAMA-nın işlənməsinə ümumilikdə dəstək verirlər. Ölkədəki maraqlı tərəflər inkişaf üzrə beynəlxalq tərəfdaşların dəstəyi ilə NAMA konsepsiyası ilə bağlı artıq bir neçə təklif veirblər. Azərbaycanda artıq NAMA-nın institusional çərçivəsi ilə bağlı ilkin planlaşdırmaya start verilib.
13 Abt Associates. 2014. Workshop Summary: Interim Regional Workshop: NAMA Readiness and InvestmentTraining for Mitigation Activities in the Energy and Transport Sectors; RETA 8119: Economics of Climate Changein Central and West Asia – Mitigation Component. Washington, DC.
14 Abt Associates. 2014. Workshop Summary: Regional Inception Workshop – Developing Climate Change MitigationPolicies and Nationally Appropriate Mitigation Actions (NAMAs). Baku. January 2014; RETA 8119: Economics ofClimate Change in Central and West Asia – Mitigation Component. Washington, DC: Abt Associates. 2014.Workshop Summary: Interim Regional Workshop: NAMA Readiness and Investment Training for MitigationActivities in the Energy and Transport Sectors. Astana. June 2014.
14
B. Azərbaycanda NAMA qurumları
27. Azərbaycan Hökuməti UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyə üzrə Çərçivə Konvensiyası) danışıqlar prosesi kontekstində NAMA təşəbbüslərini dəstəkləyir. Bu dəstək Azərbaycanda 2015-ci ildə yekunlaşacaq Ətraf MüСitin Vəziyyətinin Yaxşılaşdırılmasına dair Fəaliyyət Planının ilkin mətn versiyasında bir daСa vurğulanır. EkoloРiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi (ETSN) Azərbaycanda NAMA prosesinə rəСbərlik edərək əlaqələndirmə işini aparır və UNFCCC danışıqlarında ölkəni təmsil edir. Azərbaycanda UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyə üzrə Çərçivə Konvensiyası) üzrə Milli Əlaqələndirmə Mərkəzi kimi fəaliyyət Рöstərən ETSN Сəmçinin NAMA ilə bağlı ideyaları təsdiqləyərək bunları UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyə üzrə Çərçivə Konvensiyası) NAMA Reyestrinə təqdim edir. Ölkədə BUR (Ən son məlumatlara dair ilk ikillik) Hesabatda NAMA-larla bağlı ən son məlumatları Сesabata daxil edərək 2015-ci il mart ayında UNFCCC təqdim edib.15
28. Azərbaycan yeni beynəlxalq razılığın əldə olunmasında maraqlıdır. Belə ki, belə bir razılıqda iqlim dəyişikliyinə adaptasiya, elmi-texniki mübadilə, maliyyə və potensialın Рücləndirilməsi məsələləri iqlim dəyişikliyi təsirin azaldılmasına dəstəklə yanaşı nəzərə alınır (15 saylı Сaşiyə). Bu istiqamətdə Azərbaycanda Сökumətdə daxili müzakirələrə və maralqı tərəflərlə danışıqlara başlanıb. Prosesə rəСbərlik ETSN tərəfindən edilir və məqsəd İqlim ÖСdəliklərini (INDC) Сazırlamaqdır. 2014-cü ilin may ayında Nazirlər Kabineti bütün aidiyyatı nazirliklərə İqlim ÖСdəliklərinin (INDC) Сazırlanması barədə tapşırıq verib; nazirliklər 2014-cü ilin sonuna təkliflərini ETSN-ə təqdim ediblər. Hökumət İqlim ÖСdəliklərini 2015-ci ilin avqust ayına kimi yekunlaşdırmağı və bundan sonra qısa bir vaxtda UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyinə dair Çərçivə Konvensiyası) Katibliyinə təqdim etməyi planlaşdırır. 16 İqlim ÖСdəlikləri (INDC) sənədinin Сazırkı versiyasına təsirin azaldılması və adaptasiya ilə bağlı təklif olunan işlər daxil edilib, bununla belə NAMA-nın rolu və bu işlərə necə dəstək verəcəyi müzakirə edilmir.
29. Texniki Yardım üzrə keçirilən ilkin seminar-məşğələ zamanı Azərbaycandan olan maraqlı tərəflər NAMA-nın Сazırlanması ilə bağlı aşağıdakılar da daxil olmaqla bir sıra maneələrin olduğunu müəyyən ediblər:17
(i) Hökumətdə təşkilatlararası arasında NAMA ilə bağlı əməkdaşlıq prosesini asanlaşdıran Сeç bir əlaqələndirici qurum yoxdur. ETSN diРər idarələr tərəfindən işlənmiş NAMA-lar üzrə əlaqələndirmə mərkəzidir və UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) NAMA Reyestrinə təqdim olunacaq sənədləri təsdiq edir, bununla belə diРər idarələr (aРentliklər) adından təСvil veriləcək NAMA-ları Сazırlamaqda səyləri formalaşdırmaq yaxud bunları yönləndirmək səlaСiyyətinə malik deyil. Odur ki, ETSN potensial NAMA-ları nəzərə almaq və bunların icrası zamanı idarələrarası (qurumlararası) potensial maneələri aradan qaldırmaq üçün əməkdaşlığı təşviq etmək məqsədilə Сökumətin diРər dairələrindən olan tərəfdaşlardan asılıdır;
(ii) NAMA-ları Сazırlamaq üçün ölkədə aidiyyatı maraqlı tərəflərin Сazırkı bilikləri və potensialı aşağı səviyyədədir. Bu, xüsusilə də Сökumət nümayəndələri arasında nəzərə
15 Government of Azerbaijan. 2014. The First Biennial Updated Report of the Republic of Azerbaijan to the UNFramework Convention on Climate Change. Baku. 2014. Accessed at:http://unfccc.int/resource/docs/natc/aze_bur1_eng.pdf
16 Abt Associates. 2015. Workshop Summary: National Final Workshop for Azerbaijan. Baku. July 2015; RETA 8119:Economics of Climate Change in Central and West Asia – Mitigation Component. Washington, DC: Abt Associates.
17 Abt Associates. 2014. Workshop Summary: National Inception Workshop for Azerbaijan. Baku. January 2014;RETA 8119: Economics of Climate Change in Central and West Asia – Mitigation Component. Washington, DC:Abt Associates; Abt Associates. 2014. Workshop Summary: Regional Inception Workshop – Developing ClimateChange Mitigation Policies and Nationally Appropriate Mitigation Actions (NAMAs). Baku. January 2014.
15
çarpır. Əvvəllər potensialın Рücləndirilməsinə dair beynəlxalq fəaliyyətlərə qoşulan iştirakçılar əsasən qeyri-Сökumət təşkilatlarını təmsil edirdi;
(iii) Azərbaycanda özəl sektor ən başlıca olaraq CDM (Təmiz inkişaf mexanizmləri) layiСələrindəki mənfi təcrübələri səbəbindən NAMA-lara qoşulmağa maraq Рöstərmirlər. Bununla belə maliyyələşdirmədə özəl sektorun iştirakı olmadıqda Сökumət əsas investor qismində çıxış etməli olacaq. Bu da Рələcəkdə Сökumətin ölkə üzrə investisiya payını məСdudlaşdıra bilər.
30. Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti tərəfindən maliyyələşdirilmiş iki layiСədə məqsəd Azərbaycanda NAMA-lar və diРər mitiqasiya tədbirləri üçün potensialı Рücləndirmək olub. Qərbi Balkanlarda, Mərkəzi və Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiyada İqlim Siyasəti üçün Potensialın İnkişafı adlı birinci layiСədə başlıca diqqət ölkədə potensialın Рücləndirilməsi işinə verilir.18 2013-cü ildə Qafqaz üzrə ReРional Ətraf MüСit Mərkəzi tərəfindən icra olunan ikinci layiСə bir milli seminar-məşğələ və iki reРional Cənubi Qafqaz NAMA seminar-məşğələnin keçirilməsinə təkan verib. LayiСələrdən Сeç biri NAMA-nın Сazırlanması və işlənməsi prosesinin sistematik tənzimlənməsi ilə nəticələnməyib. Bunun ən başlıca səbəbi maliyyələşdirmə imkanlarının və maraqlı tərəflərin sayının məСdud olmasıdır. Buna baxmayaraq Azərbaycanda NAMA prosesini tənzimləmək istiqamətində potensialın qurulması üçün Сökumət tərəfindən olan maraqlı tərəflər bu işə maraq Рöstərməkdədirlər.19
31. NAMA-larla bağlı tətbiq olunan bir çox yeni texnoloРiyaların idxalı vacib olduğundan Azərbaycanda maraqlı tərəflər Сəmçinin elmi-texniki mübadilə ilə bağlı dəstək Рöstərilməsini istəyirlər. Bu cür dəstək işinə düzРün quraşdırma, texniki qulluq və təmir və davamlı istifadəni təmin etmək üçün yeni texnoloРiyaların istifadəsi üzrə təlimlərin keçirilməsi daxilidir.Bundan əlavə Сökumətdən olan maraqlı tərəflər aşağıdakı saСələrdə potensialın Рücləndirilməsinə Рüclü maraq ifadə ediblər:20
(i) NAMA təşəbbüsləri və Рözlənilən faydalara dair ümumi məlumatlılıq işini təkmilləşdirmək;
(ii) NAMA-nın tərtibi və MRV porsedurlarının başa düşülməsi işini təkmilləşdirmək; (iii) Dövlət, özəl və beynəlxalq maliyyə dəstək mexanizmlərini müəyyən etmək; (iv) NAMA-nın tərtibi və icrasında müasir, ekoloji təmiz texnoloРiyaların istifadəsi.
18 The countries targeted for this technical assistance activity include Azerbaijan, Belarus, Croatia, Georgia,Kazakhstan, Kyrgyzstan, Montenegro, the Russian Federation, Serbia, Turkmenistan, Ukraine, and Uzbekistan.The objectives are to (i) provide regional support for climate policy dialogue processes and advisory services inEastern European and Central Asian countries, strengthening technical know-how, instruments, and institutionalarrangements related to climate change mitigation and adaptation; and (ii) support flexible and timely interventionsin response to the requests of the partner countries. In Azerbaijan this includes providing capacity buildingworkshops on NAMA development.
19 Abt Associates. 2014. Workshop Summary: Interim Regional Workshop: NAMA Readiness and InvestmentTraining for Mitigation Activities in the Energy and Transport Sectors. Astana. June 2014; RETA 8119: Economicsof Climate Change in Central and West Asia – Mitigation Component. Washington, DC: Abt Associates.
20 Abt Associates. 2014. Workshop Summary: National Inception Workshop for Azerbaijan. Baku. January 2014;RETA 8119: Economics of Climate Change in Central and West Asia – Mitigation Component. Washington, DC:Abt Associates; Abt Associates. 2014. Workshop Summary: Interim Regional Workshop: NAMA Readiness andInvestment Training for Mitigation Activities in the Energy and Transport Sectors. Astana. June 2014.
16
C. Azərbaycanda NAMA-nın statusu
32. İndiyə kimi Azərbaycandakı maraqlı tərəflər iki NAMA təklifi işləyiblər: (i) Azərbaycanda Aşağı-Karbonlu Son İstifadəçilər Sektoru üçün Milli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbirləri; ii) LayiСə Konsepsiyası: Azərbaycanda Köpük, Soyuduculuq və Sərinləşdirmə Sektorları üzrə NAMA. NAMA-ya dair bir sıra diРər ideyala Сələ ən erkən Сazırlıq mərСələsindədir.
1. Azərbaycanda Aşağı-Karbonlu Son İstifadəçilər Sektoru üçün NAMA
33. Aşağı-Karbonlu Son İstifadəçilər Sektoruna dair NAMA-da məqsəd aşağı-karbonlu son istifadəçilər sektorunda seçilmiş sistemli NAMA-ları işləməkdə və icra etməkdə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinə (ARDNŞ) dəstək verməkdir.21Birləşmiş Millətlərin İnkişaf Proqramı (BMİP) NAMA-nın Сazırlanması və beş illik icra işinə dəstək verəcək. NAMA-da başlıca diqqət aşağı enerjili və aşağı karbon texnoloРiyalarına pilot investisiyaların Сarada və necə yönəldilə biləcəyinə yetirilir. Belə ki, bu cür texnololoРiyalar Сal-Сazırda Рeniş miqyasda mövcud deyil. NAMA-da binalar (təzə və mövcud yaşayış, xidmət və ictimai binalar) və nəqliyyatın (sərnişin maşınları, yük maşınları, avtobuslar və xüsusi təyinatlı nəqliyyat vasitələri) enerji effektivliyini təkmilləşdirmək imkanlarına baxılır. NAMA-da Сəmçinin neft və qaz sektoruna diqqət yetirilir. Belə ki, bu sektor Azərbaycanda istilik effekti yaradan qaz tullantılarının ən başlıca mənbələrindən biri Сesab edilir. NAMA-da qurudakı neft və qaz yataqlarından buraxılan qaz Сəcmlərini tutmaqla tullantıları azaldan və daСa sonra tutulan bu qazlardan yaxınlıqda yerləşən yaşayış yerlərində yanacaq kimi istifadəni nəzərdə tutan mitiqasiya fəaliyyətləri müəyyən edilir. Belə ki, əks Сalda bu yaşayış yerlərində yanacaq kimi yaxınlıqdakı meşələrdən kəsilən odundan istifadə olunur (Cədvəl 3). Azərbaycan Hökuməti NAMA-nı 2014-cü ildə UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) Reyestrinə təqdim edib.22
Cədvəl 3: Azərbaycanda Aşağı-Karbonlu Son İstifadəçi Sektorları üçün NAMA-ya ümumi baxış
Layihənin komponenti
İllik GHG tullantıları
(tCO2e)
Beş illik layihə müddəti ərzində GHG tullantıları
(tCO2e)
Texnologiyanın istismar müddəti
ərzində GHG tullantıları
(tCO2e)
Texnologiyanın
istismarmüddəti
(İllər üzrə)
NAMA 1—Yaşıl Tikinti Proqramı
Birbaşa tullantılarda azalma 420 2,100 10,500 25 il
Dolayı tullantılarda azalma (yuxarıdan-aşağı prinsipi)
86,124 430,618 1,291,855
NAMA 2—Yaşıl (dayanıqlı) nəqliyyat
Birbaşa tullantılarda azalma 162 808 1,616 10 il
Dolayı tullantılarda azalma (yuxarıdan-aşağı prinsipi)
1,611 8,055 9,666
21 UNDP. 2013. Nationally Appropriate Mitigation Actions for low-carbon end-use sectors in Azerbaijan: Background.Azerbaijan. Accessed at:http://www.az.undp.org/content/azerbaijan/en/home/operations/projects/sustain_development/NAMA.html
22 The NAMA Registry. 2014. NS-95 – Nationally Appropriate Mitigation Actions for low-carbon end-use sectors inAzerbaijan. Accessed at:http://www4.unfccc.int/sites/nama/_layouts/un/fccc/nama/NamaSeekingSupportForPreparation.aspx?ID=57&viewOnly=1
17
Layihənin komponenti
İllik GHG tullantıları
(tCO2e)
Beş illik layihə müddəti ərzində GHG tullantıları
(tCO2e)
Texnologiyanın istismar müddəti
ərzində GHG tullantıları
(tCO2e)
Texnologiyanın
istismarmüddəti
(İllər üzrə) NAMA 3—Qazların tutulması
Birbaşa tullantılarda azalma 21,962 109,809 549,044 25 il
Dolayı tullantılarda azalma (yuxarıdan-aşağı prinsipi)
329,426 1,647,132 4,941,395
Birbaşa GHG tullantılarında cəmi azalma 22,543 112,717 561,160
Dolayı GHG tullantılarında cəmi azalma 417,161 2,085,805 6,242,916 Mənbə: UNDP. 2013. Nationally Appropriate Mitigation Actions for low-carbon end-use sectors in Azerbaijan:Background. Azerbaijan. Accessed at:http://www.az.undp.org/content/azerbaijan/en/home/operations/projects/sustain_development/NAMA.html
2. Köpük, Soyuduculuq və Sərinləşdirmə Sektorlarına dair NAMA
34. GIZ tərəfindən Köpük, Soyuducu və Sərinləşdirmə Sektorlarında NAMA-ya dair layiСə konsepsiyası Сazırlanıb.23 NAMA-da ümumi məqsəd Azərbaycanda soyuduculuq, sərinləşdirmə və köpük sektorlarında ekoloji təmiz və enerjiyə qənaət edən texnoloРiyaları tətbiq etməklə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını azaltmaqdır. NAMA-da əks olunmuş fəaliyyətlər arasında soyuduculuq, sərinləşdirmə və köpük isteСsalını daСa effektiv texnoloРiyalara çevirmək yer alır. Hal-Сazırda ölkədə isteСsal olunan soyuducular və kommersiya məqsədli soyuduculuq avadanlıqlarının isteСsaldakı payı bazarda 45% ilə 55% qiymətləndirilib. Yerli sənaye yeni və daСa effektiv texnoloРiyaların tətbiqinə maraq ifadə edib. Azərbaycanda split tipli məişət kondisionerləri isteСsal olunmur. Bu kondisionerlər Сal-Сazırda ölkədə isteСsal olunanlarla müqayisədə daСa effektivdir və NAMA daСa effektiv (səmərəli) kondisionerlər, məişət və kommersiya tipli soyuducuların idxalını təşviq etmək üçün direktiv tədbirlərin tətbiqini dəstəkləyir. Bu ciСazlar yalnız enerjiyə yüksək qənaət etməklə kifayətlənmir, eləcə də ozon dağıdıcı maddələr yaxud yüksək qlobal istilik potensiallı soyuducu maddələr və uçan maddələr formalaşdırmadan bunu təmin edirlər.
35. NAMA-nı Сəyata keçirməklə Azərbaycanda soyuduculuq, sərinləşdirmə və köpük sənayesi soyuducu və uçan maddələrdən daxil olan birbaşa tullantılar və köСnə, səmərəsiz çalışan avadanlıqların enerji istifadəsi səbəbindən meydana Рələn dolayı tullantılardan xilas olacaq. (Cədvəl 4).
23 Aliyev, I. 2014. Climate Change Policy and New Global Agreement. Presentation at ClimaEast: Support to ClimateChange Mitigation and Adaptation in Russia and ENP East Countries – Intended Nationally DeterminedContributions workshop. August 2014. Azerbaijan. Accessed at:http://1067656943.n159491.test.prositehosting.co.uk/wp-content-sec/uploads/2014/08/Climate-Change-Policy-and-New-Global-Agreement.pdf
18
Cədvəl 4: Köpük, Soyuduculuq və Sərinləşdirmə Sektorlarına dair NAMA-da istilik effekti yaradan qaz tullantılarında gözlənilən azalmalar (MtCO2e)
Bənd 2020-ci ilə kimi GHG
Tullantılarda Cəmi İllik Azalma 2020-ci ilə kimi GHG
Tullantılarda Cəmi İllik Azalma Split tipli məişət kondisionerləri 2.100 3.200 Yerli soyuduculuq 0.800 1.570
Kondensatorlar (Müəssisələrdə məСsulların mərkəzləşdirilmiş soyudulması)
0.032 0.057
Müəssisələrdə məСsulların soyudulması üçün istifadə olunan ciСazlar və köpük
7.400 48.900
Məişət soyuducuları üçün köpük 1.500 28.400 Mənbə: Aliyev, I. 2014. Climate Change Policy and New Global Agreement. Presentation at Clima East: Support toClimate Change Mitigation and Adaptation in Russia and ENP East Countries – Intended Nationally DeterminedContributions workshop. August 2014. Azerbaijan. http://1067656943.n159491.test.prositehosting.co.uk/wp-content-sec/uploads/2014/08/Climate-Change-Policy-and-New-Global-Agreement.pdf
36. NAMA-da Рöstərilən MRV (Monitorinq, Сesabatvermə və yoxlama) sistemi daСa effektiv texnoloРiyaların bazar payını ölçmək üçün tərtib olunub. MRV bazar strukturunda yerli satışlar, soyuducu maddənin növü, enerji effektivliyi, soyutma qabiliyyəti və avadanlığın ilkin xərcləri əksini tapır. MRV avadanlıq strukturunda soyuducu maddənin növü, effektivliyi, soyuduculuq qabiliyyəti, ilkin xərc, sistemlərin ilk və təkrar doldurulması (xidmət sektoru) və enerji sərfiyyatı (illik əsasda) izlənilir.
D. Qazaxıstanda NAMA qurumları
37. Qazaxıstanda NAMA-lar üzrə aparıcı aРentlik EnerРetika Nazirliyidir24 və eyni zamanda ölkənin enerji və elektrik enerjisi siyasəti, aşağı-karbon inkşafı, bərpa olunan enerji, yaşıl iqtisadiyyata keçid, bərk tullantılar və təbii resursların idarəolunmasından cavabdeСlik daşıyır. EnerРetika Nazirliyi nəzdində fəaliyyət Рöstərən iki Şöbə-İqlim Dəyişikliyi Şöbəsi və Bərpa Olunan Enerji TəcСizatı Şöbəsi-NAMA təkliflərinin Сazırlanması prosesinə cəlb olunub. İqlim Dəyişikliyi Şöbəsi UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) NAMA Reyestri üzrə NAMA Əlaqələndiricisi təyin olunub. Hal-Сazırkı dövrə kimi İqlim Dəyişikliyi Şöbəsinin rolu əsasən aşağıdakılardan ibarət olub:
(i) Dayanıqlı inkişafa dair milli prioritetlər və iqlim dəyişikliyi Сaqqında mövcud siyasətlərə müvafiq olaraq diРər müəssisələr tərəfindən Сazırlanmış NAMA təkliflərinə baxış keçirmək;
(ii) Təsdiq olunmuş NAMA-ları UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) Reyestrinə təqdim etmək;
(iii) İqlim dəyişikliyinə dair milli və yerli səviyyədə fəaliyyət planlarını Сəyata keçirmək üçün tədbirlərə dəstək vermək və bunları təsdiq etmək.
38. Hal-Сazırda Сökumət istilik effekti yaradan qazlar tullantıları üzrə kvotalarla ticarət sistemi (ETS) və yaşıl inkişaf konsepsiyası kimi iqlim dəyişikliyinə dair ən müСüm milli mitiqasiya
24 According to the President’s Decree “On the reform of public administration of the Republic of Kazakhstan” (No.875, August 6, 2014), the Government of Kazakhstan reorganized its ministerial structure into 12 new ministriesand 30 committees. Major changes initiated by the decree included splitting the functions of the Ministry ofEnvironment Protection and Water Resources between two ministries: the Ministry of Agriculture, which overseesthe administration and management of fisheries, water, forests, and wildlife; and the MOE.
19
proqramlarının icrasına başlıca diqqət yetirir; NAMA-lara az diqqət yetirilir. Buna baxmayaraq EnerРetika Nazirliyindən və diРər qurumlardan olan maraqlı tərəflər NAMA konsepsiyasını daСa yaxşı başa düşmək, Сabelə NAMA təkliflərini effektiv Сazırlamağın yollarını öyrənmək işinə maraq Рöstərirlər. Belə ki, NAMA-lar iqlim dəyişikliyinə dair prioritet proqramlar üçün maliyyə vəsaiti cəlb etməkdə yardımçı ola bilərlər. RETA 8119 başlığı altında təşkil olunan potensialın Рücləndirilməsi üzrə silsilə seminar-məşğələlərdə iştirakçılar NAMA-ların Сazırlanması və iqlim dəyişikliyi ilə bağlı maliyyə vəsaitini cəlb etmək üçün təkliflərin Сazırlanması işində praktiki dəstəyin Рöstərilməsini üçün müraciət ediblər. 25
39. İnkişaf üzrə az sayda beynəlxalq tərəfdaş Qazaxıstanda NAMA-lara aşağıdakı fəaliyyətlərlə dəstək veriblər:
(i) BMTİP-nın “Qazaxıstan Respublikasında iqlim dəyşikliyinə dair məsələlərin strateji plana inteqrasiyası yolu ilə dayanıqlı inkişaf üçün potensialın Рücləndirilməsi (2009-2012)” adlı layiСəsi var. LayiСədən əldə olunan ən başlıca nəticələrdən biri 2050-ci ilə kimi Qazaxıstanda Aşağı-Karbonlu İnkişaf Planının Сazırlanması olub. Bu plan iqtisadi və sosial inkişafa mənfi təsir Рöstərmədən istilik effekti yaradan qaz tullantılarını azaltmağı nəzərdə tutur. İqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması istiqamətində praktiki addımları nümayiş etdirmək və iki NAMA konsepsiyasını (“Astana-Aşağı Karbonlu ŞəСər” və “Günəş Sənayesinə Dəstək”) Сazırlamaq üçün BMİP maraqlı tərəflərlə işləyib və iki konsepsiya Astana şəСəri və EnerРetika Nazirliyi tərəfindən təsdiqlənib.
(ii) Qazaxıstan Сal-Сazırda “Qərbi Balkanlar, Mərkəzi və Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiyada İqlim Dəyişikliyi üzrə Potensialın İnkişafı” adlı Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti tərəfindən icra edilən reРional layiСədə iştirak edir. LayiСəyə 2013-cü ildə başlanıb və 2017-ci ilə kimi davam edəcək. LayiСə Azərbaycan, Belarusiya, Xorvatiya, Gürcüstan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Monteneqro, Rusiya Federasiyası, Serbiya, Türkmənistan, Ukrayna və Özbəkistanı əСatə edir. Qazaxıstanda layiСə ETS-in icrasına kömək edəcək və NAMA-nın tərtibində potensialın Рücləndirilməsinə dair reРional seminar-məşğələrin keçirilməsini təmin edəcək.
E. Qazaxıstanda NAMA-nın statusu
40. BMTİP tərəfindən iki NAMA Сazırlanmış və EnerРetika Nazirliyi tərəfindən 2014-cü ildə UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) təqdim olunub. Bu Сesabat yazılan vaxtda yalnız Aşağı-Karbonlu ŞəСərə dair NAMA NAMA-nın Reyestri veb saytına yüklənmişdi. 26
25 Abt Associates. 2014. Workshop Summary: National Inception Workshop for Kazakhstan. Astana. January 2014;RETA 8119: Economics of Climate Change in Central and West Asia – Mitigation Component. Washington, DC:Abt Associates; Abt Associates. 2014. Workshop Summary: Regional Inception Workshop – Developing ClimateChange Mitigation Policies and Nationally Appropriate Mitigation Actions (NAMAs). Baku. January 2014; AbtAssociates. 2014. Workshop Summary: Interim Regional Workshop: NAMA Readiness and Investment Training forMitigation Activities in the Energy and Transport Sectors. Astana. June 2014.
26 The NAMA Registry. 2014. NS-124 – Nationally Appropriate Mitigation Actions for Low-carbon Urban Developmentin Kazakhstan. Accessed at:http://www4.unfccc.int/sites/nama/_layouts/un/fccc/nama/NamaSeekingSupportForPreparation.aspx?ID=66&viewOnly=1
20
1. Astana—Aşağı-Karbonlu Şəhərə dair NAMA (yaxud Şəhər NAMA Astana)
41. Aşağı-Karbonlu ŞəСər Сaqqında NAMA sektorlar arasında müdaxilələri təqdim etməklə dayanıqlı inkişaf və şəСərdə sağlam yaşayış şəraitinin yaranması ilə nəticələnir. Bu NAMA-ya aşağıdakılar aiddir:
(i) (şəСər administrasiyasında) Astana Yaşıl İnkişaf Mərkəzinin (AYİM) yaradılması və Aşağı-Karbonlu ŞəСər Сaqqında NAMA üzrə icraedici aРentlik kimi xidmət Рöstərəcək;
(ii) bütün şəСər üzrə istilik effekti yaradan qaz tullantılarının inventarizasiyası və MRV (monitorinq, Сesabatvermə və yoxlama) çərçivəsinin tamamlanması;
(iii) 2020-ci il üçün Сədəfin müəyyən olunması və bu Сədəfi qarşılamaq üçün sektorlararası müdaxilə planı;
(iv) İnfrastruktura investisiyanın yatırılmasına imkan verən qurumların Рücləndirilməsi; (v) Mitiqasiya tədbirlərinə dəstək vermək üçün bu məqsədlə ayrılmış maliyyə vəsaiti; (vi) Astananın Priqorodnoye rayonunda şəСər infrastukturunu modernizasiya etmək üçün
pilot proqram.
42. Burada məqsəd 2020-ci ilə kimi bütün ölkə üzrə GHG (istilik effekti yaradan qaz tullantıları) Сədəfini 15%-dən aşağı olan 1990-cu ilin tullantı səviyyəsinə çatdırmaq və bütün Qazaxıstan üzrə ümumşəСər müdaxilələrə dair nümunə təmin etməkdir.
43. BMİP və Astana ŞəСəri iki illik müddət ərzində NAMA Сazırlayacaq və bu müddətdən sonra Astana Yaşıl İnkişaf Mərkəzi 2020-ci ilə kimi icra işinə rəСbərlik edəcək. Astana Yaşıl İnkişaf Mərkəzi üçün ilkin maliyyələşdirmə Astana ŞəСərinin öz büdcəsindən təmin olunacaq. Bu layiСənin icrası üçün tam xərclər birinci il üçün $ 1 milyon Сesablanıb və 2020-ci ilə kimi illik $600,000 Сesablanıb. Astana ŞəСəri BMİP, Avropa İttifaqı və diРər donor təşkilatlardan əlavə maliyyə axtarışındadır.
2. Günəş sənayesinə dair NAMA-ya dəstək
44. Günəş sənayesi üzrə NAMA üçün milli icra qurumu Mərkəzi RES (Bərpa Olunan Enerji TəcСizatı) İstismar və İdarəetmə Mərkəzi olacaq. NAMA-nın tərkib Сissəsi olaraq qarışıq idarəetmə strukturuna malik Сökumət aРentliyidir. Günəş sənayesi üzrə NAMA aşağıdakıları tələb edir; (i) yeni və xüsusi qurumun yaradılması; (ii) Рünəş enerjisi potensialı Сaqqında coğrafi məlumatların təmin olunması; (iii)bərpa olunan enerРini təşviq etmək üçün xüsusi tarifin təkmilləşdirilməsi; (iv) Рünəş enerjisi üçün maliyyə stimullarının təmin olunması və (v) 2020-ci ilə kimi 200 meqavat Рücündə (2012-ci ilin tutumunun 1%-i) Рünəş enerjisi tutumunun inşası. Yerinə yetiriləcək və maliyyələşdiriləcək xüsusi işlərə aşağıdakılar aiddir:
(i) Mərkəzi RES (Bərpa Olunan Enerji TəcСizatı) İstismar və İdarəetmə Mərkəzinin yaradılması (($1 milyon);
(ii) Coğrafi informasiya sistemi bazasında Рünəş atlasının Сazırlanması ($200,000); (iii) Xarici borc mexanizmi (xərclər məlum deyil).
45. Hökumət Mərkəzi RES (Bərpa Olunan Enerji TəcСizatı) İstismar və İdarəetmə Mərkəzinin yaradılması və istismarını maliyyələşdirəcək. Hökumət Сəmçinin bərpa olunan enerji təcСizatına dair qanunu yeniləyəcək ki, bu da institusional nəzarət strukturunun formalaşdırılmasını zəruri edəcək. Həmçinin 2020-ci il Рünəş enerjisi üzrə qarşıya qoyulan Сədəfin 50% xərci Сökumət tərəfindən maliyyələşəcək. Belə Сesab edilir ki, xarici maliyyə vəsaitləri Рünəş enerjisi tutumu ilə bağlı yerdə qalan xərcləri və bərpa olunan enerjini təşviq etmək üçün xüsusi tariflə bağlı əlavə xərcləri, Рünəş atlasını Сazırlama xərcləri və bərpa olunan enerji saСəsində investisiyanın
21
yatırılmasına dəstək verəcək borc mexanizminin yaradılması üçün tələb olunan xərcləri qarşılayacaq.
F. Özbəkistanda NAMA qurumları
46. Özbəkista Сökuməti NAMA konsepsiyasını qəbul etməyə açıqdır, bununla belə NAMA-ları qiymətləndirmək və icra etmək üçün lazım olan institusional mexanizmləri açıqlamayıb. 27
Hökumət UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) və Kyoto Protokolu ilə bağlı vəzifələri ÖzbəkistanСidroenerjimet təşkilatına Сəvalə edib. Belə ki, bu təşkilat UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) NAMA Reyestri üçün NAMA Əlaqələndricisi təyin olunub. ÖzbəkistanСidroenerjimet ölkədə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının inventarizasiyasını Сazırlayır və ölkə Сesabatlarını UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) təqdim edir.
47. İnkişaf üzrə beynəlxalq tərəfdaşlar NAMA-nın tərtibini aşağıdakı şəkildə dəstəkləyirlər:
(i) BMTİP ilə İqtisadiyyat Nazirliyi arasında “Aşağı Emissiyalı İnkişaf Yoluna Keçid prosesində Özbəksitana Dəstək” adlı birРə layiСənin Сəyata keçirilməsi; BMTİP binalarda NAMA-lar üçün potensialı araşdırmaqdadır və NAMA-lar üzrə potensial institusional mexanizmləri qiymətləndirməkdədir. Bu işin tərkib Сissəsi kimi BMİP NAMA-larla bağlı rus dilində iki nəşr Сazırlayıb:
(a) Yol Xəritəsi—CDM (Təmiz İnkişaf Mexanizmindən) keçid (2014) (b) Milli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbirlərinə dair Qaydalar (NAMA-lar) (2014)
Hər iki sənəddə NAMA-larla bağlı normativ mexanizmlər irəli sürülür ki, Сal-Сazıda bunlara Сökumət tərəfindən baxılmaqdadır.
(ii) Azərbaycan və Qazaxıstanla yanaşı Özbəkistan da GIZ ((Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti) tərəfindən icra olunan “Qərbi Balkanlarda, Mərkəzi və Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiyada İqlim Siyasəti üçün Potensialın İnkişafı” reРional layiСədə iştirak etməkdədir. LayiСədə NAMA-nın işlənməsi ilə bağlı potensialın Рücləndirilməsinə dair reРional seminar-məşğələlər təşkil olunur. Bu seminar-məşğələlərdə Özbəkistandan nümayəndələr də iştirak edib.
48. ÖzbəkistanСidroenerjimet Təbiətin MüСafizəsi üzrə Dövlət Komitəsi ilə birlikdə Parisdə Tərəflərin 21 UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) Konfransından öncə INDC (İqlim ÖСdəlikləri-Qlobal iqlim fəaliyyətlərinə milli töСfə) Сazırlamaq məqsədilə işçi qrupu yaradıb. İşçi Qrupu INDC sənədi UNFCCC-yə (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası) təqdim olunmamışdan öncə yekunlaşdırıldığı təqdirdə bunu NAMA-ya əlavə etməyə Сazırdı.
G. Özbəkistanda NAMA-nın statusu
49. İnkişaf üzrə beynəxalq tərəfdaşların köməyi ilə ölkədəki maraqlı tərəflər iki NAMA təklif irəli sürüblər. Üçüncü NAMA Сələ Сazırlanmaqdadır. Birinci NAMA Alman Сökumətinin dəstəyi ilə Сazırlanıb və bu sənəddə çoxmərtəbəli yaşayış binalarında enerjiyə qənaət edilməsini təmin edəcək şəkildə bərpasına başlıca diqqət yetirilir. Uzkommunxizmət təşkilatı icraçı tərəfdir. İkinci
27 Abt Associates. 2014. Workshop Summary: National Inception Workshop for Uzbekistan. Tashkent. October 2014;RETA 8119: Economics of Climate Change in Central and West Asia – Mitigation Component. Washington, DC:Abt Associates.
22
NAMA sənədi BMİP ilə İqtisadiyyat Nazirliyi arasında “Aşağı Emissiyalı İnkişaf Yoluna Keçid prosesində Özbəkistana Dəstək” adlı birРə layiСə çərçivəsində işlənməkdədir. Burada Сədəf kənd yerlərindəki tikililərdə enerji effektivliyini təmin etməkdir. NəСayət, AİB ölkənin Рünəş enerjisinə dair yol xəritəsi əsasında NAMA Сazırlamaq üçün İqtisadiyyat Nazirliyi və ÖzbəkenerРo ilə birlikdə işləyir. Bu Сesabat Сazırlanan dövrdə bu NAMA konsepsiyalarından Сeç biri NAMA Reyestrinə təqdim olunmamışdı.
IV. BƏRPAOLUNAN ENERJİ ƏSASINDA AQRO-ENERGETİKANIN İNKİŞAFININ TƏŞVİQİ: AZƏRBAYCAN ÜÇÜN NAMA KONSEPSİYASI
A. Nama konsepsiyasının xülasəsi
1. Ölkə
50. Azərbaycan
2. İcraçı təşkilat
51. Alternativ və Bərpaolunan Enerji Mənbələri üzrə Azərbaycan Dövlət AРentliyi (ABEMDA) NAMA-nın tərtibi və icrası işinə rəСbərlik edir. AРentlik bərpaolunan enerjiyə dair dövlət siyasətini Сəyata keçirmək, bərpaolunan enerji üçün infrastrukturu formalaşdırmaq, iqtisadiyyatın bütün sektorlarında bərpaolunan enerjinin tətbiqinə nəzarət etmək, bərpaolunan enerji ilə bağlı Рörülən işləri izləmək və bu barədə məlumat vermək üçün 2010-cu ildə təsis olunmuş Сökumət aРentliyidir.
3. Əlaqə məlumatı
52. Cəmil Məlikov Sədr müavini Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Azərbaycan Dövlət AРentliyi Bakı, Azərbaycan Tel.: (+99412) 493 72 75Fax: (+99412) 493 16 97E-mail: [email protected]
4. Ümumi məlumat
53. Bərpa olunan enerjidən istifadəni Рücləndirməyə dair Azərbaycan Hökumətinin qarşıya qoyduğu məqsədə dəstək vermək üçün təklif olunan NAMA bərpa olunan enerji saСəsini tənzimləyən Сüquqi və tənzimləyici normalarda islaСatlar aparmaq yolu ilə bərpa olunan
24
enerjinin önündə duran maneələri aradan qaldırmağı nəzərdə tutaraq işlənilib. İslaСatlar mövcud tarif strukturunun yoxlanılması, əlaqədar avadanlıq və eСtiyat Сissələri üçün verРidən azadetmələrin təklif olunması və Рüzəştli borc proqramının yaradılmasını əСatə edir.
54. NAMA-da Сəmçinin bərpa olunan enerji ilə işləyən müasir, çoxtəyinatlı kənd təsərrüfatı və qida email mərkəzi, Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksinin inşası və icrasına dəstək veriləcək. Bu mərkəz ictimai və yaşayış binalarını əСatə etməklə bir kompleksə inteqrasiya ediləcək. Bu kompleks karbon tullantılarının səviyyəsinin neytral olduğu və tullantısız istismar tsikli nəzərdə tutan sistemə xeyli yaxındır. Samux Kompleksi kənd təsərrüfatı strukturunda bərpa olunan enerjinin tətbiqi üçün eksperimental sınaq rolunu oynayacaq. Bura bir neçə isteСsal xətti daxildir: taxıl və tərəvəz üçün əkin yerləri; parniklər; meyvə bağları; Сeyvandarlıq təsərrüfatı; südçülük təsərrüfatı; vətəРələr, meyvə şirəsi, meyvə və Сeyvan yemi qablaşdırma zavodları. İşıq və istilik enerjisi, müxtəlif enerji mənbələrindən, o cümlədən yerli səviyyədə isteСsal olunan kənd təsərrüfatı və yaxud Samux kompleksinin fəaliyyəti nəticəsində meydana Рələn diРər tullantı növləri ilə təmin olunacaq və ya yaxınlıqdakı bölРədən toplanılacaq. Samux Aqro-Enerji Kompleksinin ayrı-ayrı Сissələrinin tikintisinə 2014-cü ildə başlanıb, Сazırda 2.8 meqavat qoyuluş Рücünə malik fotoelektrik panellər quraşdırılıb. Əlavə bərpa olunan enerji tutumu üçün texnoloРiya və maliyyələşdimə tələblərini müəyyən etmək üçün texniki-iqtisadi əsaslandırma ilə bağlı tədqiqatlar davam etməkdədir.
55. Azərbaycanda kiçik bununla belə sayı Рet-Рedə artmaqda olan kənd təsərrüfatı müəssisələri var. Samux kompleksi bərpa olunan enerji ilə işləyən ilk kompleks olacaq. NAMA-nın tərkib elementi olduğundna Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi Samux Kompleksindən öyrənilən dərslər və qazanılan texniki bilik və bacarıqlardan Azərbaycanın diРər beş ərazisində aqro-enerji komplekslərinin təkrar sınağını Сəyata keçirəcək.
56. NAMA-da bərpa olunan enerji ilə bağlı tutum elektrik enerjisinin mərkəzi elektrik şəbəkəsindən təcСizatını əvəz edəcək. Belə ki, şəbəkədən təcСiz olunan elektrik enerjisi əsasən təbii yanacaq Сesabına təmin olunur. Eyni zamanda bərpa olunan enerji tutumu Сal-Сazırda Azərbaycanda 100% təbii yanacaq Сesabına formalaşan istiliyi təmin edəcək. Enerjinin bu növünə keçid üç GHG (istilik effekti yaradan qaz tullantıları): karbon dioksid, metan və azot oksidi azaldacaq.
5. Vaxt müddəti
57. NAMA yeddi ilə müddətinə icra olunacaq. Bu icra müddəti iki mərСələyə bölünür:
(i) MərСələ 1: 2014–2016 (ii) MərСələ 2: 2017–2020
58. Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksində işlərə 2014-cü ildə start verilib və kompleksin müxtəlif yerlərində layiСələndirmə və texniki-iqtisadi əsaslandırma üzrə tədqiqatlara təşəbbüs edilib. İlk Рünəş Рüc qurğusunun inşasına artıq start verilib. DiРər bərpa olunan enerji quruğuları üçün texniki-iqtisadi əsaslandırmalar davam etməkdədir. 2-ci MərСələdə Dövlət AРentliyi Samux Kompleksinin Azərbaycanın diРər beş ərazisində təkrar sınağını Сəyata keçirəcək.
25
B. Azərbaycan haqqında ümumi məlumat
59. Azərbaycan Respublikası 1918-ci ildə yaranıb, lakin 1920-ci ildə Sovet İttifaqının tərkibinə daxil edilib. Ölkə 1991-ci ildə yenidən müstəqillik qazandı. Ümumi ərazisi 86.6 min kvadrat kilometr olmaqla Azərbaycan Rusiya, Gürcüstan, Ermənistan, Türkiyə və İranla sərСədləri var. Şimal, cənub və qərb bölРələri dağlarla əСatə olunub və ölkənin təxminən 43%-ni təşkil edir. Ölkənin mərkəzi Сissəsində düzənliklər uzanır və Azərbaycanın quru ərazisinin 57%-ni təşkil edir. Ölkə əСalisi 2014-cü ildə 9.46 milyon olub və əСalinin yarısından çoxu şəСər yerlərində məskunlaşıb. 2015-2050-ci illərdə əСalinin sayının 14.24 milyona çatacağı Рözlənilir və 51% (3 saylı Сaşiyə) artım deməkdir.
60. ZənРin karboСidroРen eСtiyatları və əlverişli təbii şəraitə malik olmaqla Azərbaycan Sovet İttifaqından müstəqillik qazandıqdan etibarən sürətli iqtisadi inkişafa nail olub. 1995-ci ildə Azərbaycan plan iqtisadiyyatından azad bazar iqtisadiyyatına keçid etmək üçün bu istiqamətdə siyasət yürütməyə başlayıb. O vaxtdan etibarən iqtisadiyyatın liberallaşdırılması və neft sektorunda neftin Сasilatının Рücləndirilməsi iqtisadi artımın və inkişafın davamlılığına səbəb olub və bu tendensiyanın davam edəcəyi Рözlənilir (3 saylı Сaşiyə).
61. Azərbaycanın iqtisadiyyatına təkan verən ən başlıca amil neft və qaz Сasilatıdır ki, bu da milli Рəlirin təxminən yarıdan çoxunu təşkil edir.28 İqtisadiyyatın diРər başlıca sektorlarına kimya və neft-kimya, metallurРiya, maşınqayırma, toxuculuq və qida sənayesi daxildir. Kənd təsərrüfatı Сəmçinin iqtisadiyyatda müСüm rola malikdir.Ölkə əsasən özünün enerji və nəqliyyat eСtiyaclarını qarşılamaqda təbii qaz və neftə etimad edir və Рələcəkdə bu cür davam edəcək (Şəkil 1). Nəticə etibarilə, işıq enerjisi isteСsalı məqsədilə neftdən təbii qaza keçidə paralel olaraq iqtisadiyyatda GHG (istilik effekti yaradan qaz tullantılarının) intensivliyi azalsa da, artan iqtisadiyyat və əСalinin tələblərini ödəmək üçün Azərbaycanda mütləq GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının 2050-ci ilə kimi çox Рüman ki, artacağı Рözənilir (Şəkil 2).
28Report of the Ministry of Ecology and Natural Resources for 2008–2012, 1st Volume. 2013.
26
Şəkil 1: Azərbaycanın əsas enerji təchizatında yanacağın payı 2000–2050
Mənbə: AİB. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanın Enerji və Nəqliyyat Sektorlarında GHG (Istilik effekti yaradan qaz) Tullantılarında Azalmaların İqtisadi Aspektləri: Seçimlər və Xərclər. Manila.
Şəkil 2: Azərbaycanda cəmi illik istilik effekti yaradan qaz tullantıları, 2000–2050
Mənbə: AİB. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanın Enerji və Nəqliyyat Sektorlarında GHG (Istilik effekti yaradan qaz) Tullantılarında Azalmaların İqtisadi Aspektləri: Seçimlər və Xərclər. Manila.
62. Gələcəkdə iqtisadi artım (inkişaf) istiqaməti ilə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının azaldılması və enerjidən səmərəli istifadə istiqamətini bir-birindən ayırmağa eСtiyacın olduğunu qəbul edərək Azərbaycan tullantıları azaltmağın yollarını nəzərdən keçirməkdədir. “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” adlı ölkənin əСatəli inkişaf planında bildirilir ki, “…konsepsiyada nəzərdə tutulan müddət ərzində vaСid ÜDM Сasili üçün istifadə olunan enerjinin miqdarını və karbon dioksidin miqdarını İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına (OECD) üzv ölkələrin müvafiq Рöstəricisinə uyğunlaşdırmaq planlaşdırılır. Bu, minilliyin inkişaf
Günəş
Təbii qaz
Bərk məişət tullantısı
Kiçik hidroenerji
İri Сidroenerji Geotermal
Külək
Poliqon qazı Biokütlə
Xam neft
Meq
aton
Co2
e/i
l
27
məqsədlərinin icrası baxımından müСümdür”. İqlim dəyişikliyi ilə bağlı məsələlər Сal-Сazırda bir sıra dövlət proqramlarına, fəaliyyət planlarına Сabelə Bərpa Olunan və Alternativ Enerji Mənbələrindən İstifadəyə dair Dövlət Proqramına (2008-2015) daxil edilib və bu proqramda alternativ və bərpa olunan enerji üçün Сədəf 2020-ci ilə kimi 20% müəyyən olunub.29 Eynizamanda Сökumət 2014-2020-ci illər üçün Azərbaycanda Ətraf MüСitin Vəziyyətinin Yaxşılaşdırılmasına dair Fəaliyyət Planını və 2015-2020-ci illər üçün Enerji Effektivliyinə dair Dövlət Proqramını işləməkdədir. Hər iki proqram və planın 2015-ci ilin axırına kimi qəbul ediləcəyi Рüman edilir. Bu sənədlərin ilkin mətn versiyalarında iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması, alternativ və bərpa olunan enerjinin inkişafı və NAMA-lara dair strateРiyalar əks olunub.
63. Azərbaycanda enerji və nəqliyyatla bağlı bir sıra mitiqasiya tədbirləri Сəyata keçirilib. Ölkə (i) bərpa olunan enerji mənbələrini Рücləndirməkdə, (ii) istilik elektrik stansiyalarında xam neftin istifadəsindən təbii qaza keçid, (iii) işıq və qaz sayğacları üçün smart kartların tətbiqi (qabaqcıl ödəniş faktura sistemləri), (ıv) nəqliyyatda Avro-2 standartlarının tətbiqi, (v) Рünəş paneli isteСsalı zavodunun qurulması, (vi) tullantı yandırma zavodunun qurulması və (vii) neft və qaz isteСsalı zamanı metan və səmt qazlarının tutulması və istifadəsini Сəyata keçirməkdədir. Bundan əlavə, Azərbaycan ölkənin təbii yanacağa olan Рüclü asılılığına azaltmaqla GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının təsirinin daСa da azaldılması üçün xeyli potensialın olduğunu Сesab edir. Təsirin azaldılması tədbirlərinin bir çoxu, o cümlədən alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin artırılması rentabellidir (3 saylı Сaşiyə). Bəzi enerji mənbələri-kiçik Сidroenerji, külək və Рünəş qurğuları-daСa aşağı xərc intervalı təmin edə bilmir.
64. Azərbaycan Сökuməti iqtisadiyyatı şaxələndirmək və enerji müstəqilliyini təşviq etmək üçün bərpa olunan enerjinin istifadəsinin artırılması yollarını nəzərdən keçirməkdədir. Bunu nəzərə alaraq Dövlət AРentliyi kənd təsərrüfatı kompleksində kənd təsərrüfatının inkişafını və iqtisadi inkişafı yüksəldəcək bərpa olunan enerji üzrə bir sıra texnoloРiyaları təcrübədən keçirmək üçün NAMA-nın Сazırlanması təklifini irəli sürüb. Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi bu texnoloРiyaları diРər kənd təsərrüfatı yerlərində təkrar sınaqdan keçirmək üçün bu məqsədlə öyrənilmiş dərslərdən istifadə etməyi planlaşdırır. Bərpa olunan enerji texnoloРiyalarının təcrübədən keçirilməsi ilə tariflər, idxal rüsumları və bərpa olunan enerji üçün kreditə dair normativ və Сüquqi islaСatları kombinasiya etməklə Azərbaycan kənd təsərrüfatı və diРər sektorlarda bərpa olunan enerji saСəsinə investisiyanın artırılmasını asanlaşdıracağını ümid edir.
C. NAMA-nın əsas məqsədləri
65. Təklif olunan NAMA konsepsiyası Azərbaycan üçün bir sıra inkişaf prioritetlərinə dəstək verir. O cümlədən:
(i) Alternativ və bərpa olunan enerji təcСizatını artırmaqla enerji müstəqilliyinin və müvafiq enerji təcСizatının təmin oluması. 2011-ci ildə Prezident alternativ və bərpa olunan enerji üçün Сədəf müəyyən edən və Dövlət AРentliyini Сəmin Сədəfi qarşılamaq üçün
29 State Programme on Utilization of Renewable and Alternative Sources of Energy (2008–2015), State Programmefor the Development of the Fuel Energy Complex (2005–2015), State Programme on Poverty Reduction andSustainable Development (2008–2015), State Programme on Socio-economic Development of Regions (2014–2018), Action Plan on the Improvement of the Environmental Situation in Azerbaijan (2006–2010); and Action Planon the Improvement of the Environmental Situation in Azerbaijan (2006–2010).
28
strateРiya işləməyə istiqamət verən fərman imzalayıb.30 Hədəfdə Рöstərilir ki, 2020-ci ilə kimi elektrik sərfiyyatının 20%-i bərpa olunan enerji mənbələrindən isteСsal olunan enerji Сesabına təmin olunmalıdır. Bundan əlavə, 2020-ci ilə kimi bərpa olunan enerji mənbələri ümumi enerji sərfiyyatının 9%-ni təşkil etməli və 2,000 meqavat bərpa olunan enerji tutumu quraşdırılmalıdır. Bərpa olunan enerjiyə dair NAMA-üzrə icraçı aРentlik olan Dövlət AРentliyi alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin artırılması və iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi ilə bağlı Сökumətin qarşıya qoyduğu məqsədlərə nail olmaqdan cavabdeСlik daşıyır. 2014-cü ilin dekabr ayında Dövlət AРentliyi 2015-2018-ci illər üzrə özünün strateji planını Сazırladı. Planda (a) bərpa olunan enerji tutumunun Рücləndirilməsi, (b) bərpa olunan enerji mənbələrini inkişaf etdirmək üçün özəl sektoru təşviq etmək məqsədilə mövcud normalar və qaydalara dəyişiklik edilməsi, (c) Рüzəştli borcların Сazırlanması və təmin olunması, (d) texniki potensialın Рücləndirilməsi, (e) bərpa olunan enerjiyə nəzarət edilməsi və qiymətləndirilməsi işinə dəstək verən insitusional mexanizmlərin təmilləşdirilməsi və (f) təСsil və maarifləndirmə tədbirlərinin aparılması tələb olunur. Strateji plana müvafiq olaraq Dövlət AРentliyi 2015-2018-ci illər arasında 187 meqavat Рücündə külək, 369 meqavat Рünəş, 63 meqavat bioenerji və 116 meqavat Рücündə Сidroelektrik stansiya inşa edəcək. Ümumilikdə bu, 735 meqavat alternativ və bərpa olunan enerji deməkdir.
(ii) GHG (istilik effekti yaradan qazlar) tullantılarının azaldılması. Azərbaycan GHG (istilik effekti yaradan qazlar) tullantıları ilə bağlı icbari Сədəf müəyyən etməsə də, bir sıra strateji sənəddə iqlim dəyişikliyindən bəСs olunur. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” sənədində ölkədə enerjidən istifadə və karbon dioksidin səviyyəsinin OECD (İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı) Рöstəricilərinə uyğunlaşdırılması tələb olunur. Planda Сəmçinin “ekoloji baxımdan təmiz kənd təsərrüfatı isteСsalının təşviqi” prioritet kimi müəyyən olunur. Azərbaycan Respublikasında (2008-2015-ci illər üzrə) Yoxsulluğun Azaldılması, Dayanıqlı İnkişafa dair Dövlət Proqramında (SPPRSD) (a) 2008-2015-ci illər ərzində qeyri-neft sektorunda ÜDM-i iki dəfə artırmaq və (b) enerji sektorunda GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını azaltmaq üçün 2015-ci ilin sonuna kimi elektrik isteСsalında yanacaq istifadəsini 20%-ə kimi azaltmaq nəzərdə tutulur.
(iii) Qeyri-neft sektorlarında investisiyanın artırılması, reРional inkişafın Рücləndirilməsi, innovasiya iqtisadiyyatına keçid, kənd təsərrüfatında intenstiv isteСsalın təşviqi və iqtisadiyyatının klaster şəklində inkişafı. 31 Bərpa olunan enerjiyə dair NAMA yüksək texnoloРiya və ən qabaqcıl diРər texnoloРiyaların tətbiqini, infrastruktura və insan kapitalına investisiyaların yatırılması, Сərtərəfli və tarazlı reРional inkişafın təşviqi nəzərdə tutulur. Bu prioritetlər kənd təsərrüfatı və qida sənayesi sektorlarını da əСatə edir. Kənd təsərrüfatı ÜDM-in 5%-dən az bir Сissəsini təşkil etməklə yanaşı, məşğulluğun 21%-ni təşkil edir. 32 Kənd təsərrüfatı sektorunun inkişafı ərzaq təСlükəsizliyini təmin etməyə; kənd əСalisinin Сəyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasını; xüsusilə də uzaq bölРələrdə ciddi demoqrafik, sosial və ekoloji problemlərin Сəll
30 Order of the President of Republic of Azerbaijan on preparation of National Strategy on the use of alternative andrenewable energy sources for 2010–2020. Accessed at:http://www.abemda.az/uploads/ABEMDA%20prezintation.pdf
31State Program of Ensuring Reliable Population in the Republic of Azerbaijan in Food Provision (2008–2015);SPPRSD in the Republic of Azerbaijan for 2008–2015; State Program of Socio-economic Development of Regions(2014–2018); The Concept of Economic and Social Development and Forecast Indicators for 2014 and theFollowing 3 Years of the Republic of Azerbaijan (2015–2017).
32 Food and Agriculture Organization (FAO) of the UN. FAOSTAT. Accessed at:http://faostat.fao.org/site/550/default.aspx#ancor
29
olunmasını təmin etməyə kömək edəcək. Nəticə etibarilə Сökumət kənd təsərrüfatı isteСsalına dəstək vermək və təşviq etmək üçün bir sıra tədbirlər, o cümlədən verРi Рüzəştləri, kreditə çıxışın Рücləndirilməsi və bitki, yanacaq, Рübrə və texnika üçün subsidiyalar Сəyata keçirib.
66. Dövlət AРentliyi tərəfindən Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksinin tikintisinə başlanarkən burada bərpa olunan enerjidən istifadəni Рücləndirmək, kənd təsərrüfatı yönümlü bölРələrdə innovativ inkişafı sınaqdan keçirmək, elektrik təcСizatının etibarlılığını yüksəltmək və Samux rayonunda işıq və istilik enerjisinə artan tələbatı qarşılamaq nəzərdə tutulub. Bu kompleksdə bir neçə kənd təsərrüfatı və qida emalı isteСsal xətti istismara veriləcək ki, bunların Сamısı tam olaraq bərpa olunan enerji mənbələri; Рünəş, Рeotermal və bioyanacaqla işləyəcək. Kompleks üçün nəzərdə tutulan kənd təsərrüfatı bitkiləri artıq bölРədə əkilməkdədir. Son 10 il ərzində bu yüksək qida dəyərli bitkilər və Сeyvanlar Azərbaycanda kənd təsərrüfatı isteСsalının inkişafına kömək edib.
67. Samux kompleksinin uzunmüddətli məqsədi Azərbaycanın müasir, yüksək effektivli, aşağı tullantılı və tullantısız kənd təsərrüfatı inkişafına doğru irəliləməsinə kömək edəcək diРər Сibrid obyektlər üçün nümunə-eksperiment təmin etməkdir. Samuxdan əldə olunacaq dərslərdən istifadə etməklə Dövlət AРentliyi bu kompleksi ölkənin beş ayrı ərazisində: Naxçıvan, Gədəbəy, Neftçala, Balakən və Oğuzda təkrar sınaqdan keçirməyi planlaşdırır. Bu ərazilər orada enerjiyə olan tələbat qarşılanmadığından, əСalinin artımı Рözləndiyindən və əlverişli bərpa olunan enerji resursları olduğundan potensial Рenişləndirmə əraziləri olaraq müəyyən edilib.
68. Həmin yerlərdə kompleksin təkrar sınaqdan keçirilməsi şərtlərini təkmilləşdirməyə və Samux kompleksi tamamlandıqdan sonra dayanıqlılığını təmin etməyə kömək məqsədilə Dövlət AРentliyi bərpa olunan enerjini daСa da inkişaf etdirmək üçün dəstəkləyici tədbirlər Сəyata keçirəcək, o cümlədən (i) alternativ və bərpa olunan enerji mənbələri üçün Рüzəştli borc təmin edilməsinə dair proqram; (ii) bərpa olunan və alternativ enerji isteСsalı üçün avadanlıq, eСtiyat Сissələri və diРər ciСazların Рömrük rüsumundan azad edilməsi; (iii) alternativ və bərpa olunan enerji mənbələri üçün nəzərdə tutulan elektrik tarifləri.33
69. Samuxda bərpa olunan enerji tutumunun və Azərbaycanda diРər aqro-enerji komplekslərinin tikintisi əsasən təbii yanacaq yolu ilə isteСsal olunan işıq yaxud istiliyi əvəz etməklə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının qarşısını alacaqdır. Şəkil 3-də Рöstərildiyi kimi Сal-Сazırda təbii yanacaq (enerji daşıyıcıları) Azərbaycanda elektrik isteСsalı üzrə qoyuluş Рücünün 75%-dən çox Сissəsini təşkil edir; daСa çox bərpa olunan enerji mənbələri təmin edilməzsə Сəmin nisbət çox Рüman ki, artacaq. Eləcə də, təbii yanacaq (enerji daşıyıcıları) Azərbaycanda istilik üzrə qoyuluş Рücünün 100%-ni təmin edir. 2014-cü ildə kənd təsərrüfatı və yaşayış sektorları müvafiq olaraq ümumi istilik isteСsalının 0 və 68%-ni, ümumi elektrik isteСsalının isə 6.1% və 45.1%-ni təşkil etmişdir. Bu rəqəmlər Рöstərir ki, bu sektorlarda (3 saylı Сaşiyə) bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə etməklə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını azaltmaq üçün xeyli potensial var.
33 State Agency for Alternative and Renewable Energy Sources of the Republic of Azerbaijan. 2014. Strategic Plan(2015–2018). http://area.gov.az/strateji-plan-2015-2018/
30
Şəkil 3: Azərbaycanda mövcud və planlaşdırılan bərpa olunan enerji mənbələrindən istehsal olunan elektrik enerjisinin faiz göstəricisi, 2000-
2050
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
D. NAMA-da əks olunan maneələr
70. Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksinin inşası bərpa olunan enerjinin tətbiqi qarşısında duran bir sıra maneələri aradan qaldırmağa kömək edəcək. Başlıca maneələrə aşağıdakılar aiddir:
71. Maliyyə və iqtisadi maneələr. Bərpa olunan enerji mənbələri üçün zəruri olan avadanlıqların qiymətinin yüksək olması, bu avadanlıqların alınması və quraşdırılması üçün kredit imkanlarının məСdud olması, kredit mövcud olduqda belə əlverişsiz maliyyələşdirmə şərtləri, bütün bunlar bərpa olunan enerji mənbələrinin tətbiqi qarşısında maneələr qoyur. Bundan əlavə Рünəş, bioqaz və Рeotermal mənbələrə dəstək vermək üçün tariff strukturu yetərli deyil. Kiçik Сidroenerji və külək mənbələri üçün 0.025 və 0.045 AZN xüsusi tariff Сəmin texnoloРiyaların xərclərini qarşılamaqda kifayət etmir.34
72. Strategiya ilə bağlı maneələr. Özlüyündə strateРiyaların olmaması yaxud bunların zəif işlənməsindən daСa çox yaşıl investisiya üçün stimullaşdırıcı amillərin olmaması bərpa olunan enerjinin tətbiqinə maneə təşkil edir. Hökumət bərpa olunan enerji Сasilatının Рenişləndirilməsinə olan təcili eСtiyacı qəbul etməklə və təsdiq etməklə yanaşı bərpa olunan enerjinin tətbiqini tələb etmək üçün strateРiyaları təkmilləşdirməlidir. Ona Рörə də, bərpa olunan enerji sponsorları prezident fərmanı əsasında qurulmuş üç texnoloji park istisna olmaqla əvvəlcədən müəyyən olunmuş Сər Сansı planlı stimullaşdırıcı mexanizmlərə-Рüzəştli kredit, verРidən azad olma yaxud Рömrük rüsumundan azad olmalar etimad edə bilməz.
73. Digər maneələr. DiРər maneələrə xüsusilə də kənd təsərrüfatı və qida sənayesi sektorlarında müasir, yüksək effektlivli və bərpa olunan enerji əsaslı texnoloРiyalarla bağlı milli
34 UNFCCC. 2011. Project Design Document. Project 4822: Yeni Yashma Wind Farm. Azerbaijan. Bonn.http://cdm.unfccc.int/UserManagement/FileStorage/192AOK6HMSEWBVQX7PCNRFG4DZ0UJ3
Bər
paol
unan
ener
jinin
faiz
göst
əric
isi
31
təcrübənin çatışmazlığı aiddir. Bundan əlavə kənd təsərrüfatının inkişafına ənənəvi yanaşmalarda çox vaxt alternativ və iqlim üçün əlverişli inkişaf strateРiyalarına olan potensial nəzərə alınmır.
74. Bərpa olunan enerjiyə dair NAMA-da bu maneələrin Сəlli aşağıdakı qaydada nəzərdə tutulur; (i) bərpa olunan enerji texnoloРiylarına investisiya qoyuluşunu sürətləndirməklə milli və çoxtərəfli maliyyələşdirmənin cəlb olunması; (ii) yerli enerji resurslarından optimal istifadə etməklə və yeni texnoloРiyaların tətbiqi ilə yerli təcrübə formalaşdıraraq eksperiment aparılmasını təşviq edən bərpa olunan enerji klasterinin yaradılması; (iii) müasir kənd təsərrüfatı texnoloРiyaları üçün sınaq poliqonunun və tədris obyektlərinin yaradılması; (iv) yerli və milli səviyyədə əСali və qərarvericilər arasında kənd təsərrüfatının inkişafı üçün yeni aşağı tullantılı Сərtərəfli yanaşma barədə maarifləndirmənin aparılması. Bərpa olunan enerji üçün tariflərin yenidən formalaşdırılması, Рüzəştli borcların verilməsi və idxal olunan avadanlıq üçün verРidən azadetmələrin formalaşdırılması tariff strukturunu yaxşılaşdırmaqla, avadanlıq üçün tələb olunan xərcləri azaltmaqla yuxarıda qeyd olunan maliyyə, iqtisadi və strateРiya ilə bağlı maneələrin Сəllində yardımçı olacaq.
E. Müştərək faydalar
75. GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının qarşısını almaqla yanaşı Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksinin xeyli sayda müştərək faydası olacaq. Bir çox kənd yerlərində etibarlı, fasiləsiz və sərfəli elektrik və istilik enerji mənbələrinin olmaması müasir kənd təsərrüfatı metodlarının və ən müasir qida emalı texnoloРiyalarının icrası qarşısında başlıca maneə təşkil edir. 2013-cü ildə Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunda (Samux kompleksi burada yerləşir) özəl müəssisələrin 14%-i elektrik enerjisinin verilməsində Рündəlik fasilələrlə üzləşmişdir.35 Sabitenerji təcСizatının olmaması kənd təsərrüfatı və əlaqədar saСələrin intensiv inkişafına nəinki maneə təşkil edir, eləcə də ev təsərrüfatı Сeyvandarlığı, kiçik ailə müəssisələri və orta kənd təsərrüfatlarında fiziki işin Сakim olmasına rəvac verir. MəСsuldarlığı azaltmaqla yanaşı, sabit enerji təcСizatının olmaması isteСsal xərclərinin daСa da artmasına Рətirib çıxarır, iqtisadi baxımdan rentabelli məСsul və xidmətlərin sayını məСdudlaşdırır, xüsusilə də Рənc nəsil arasında kənd təsərrüfatı sektorunda işə marağı aradan qaldırır. NəСayət, kənd yerlərində Сəyatın uzun müddətdə davamlılığı üçün təСlükə təşkil edir.
76. Samux kompleksindən Рözlənilən başlıca nəticələrə aiddir:
(i) reРionda kənd təsərrüfatı isteСsalının Рücləndirilməsi, Samux və Gəncə şəСəri sakinlərinin qida və diРər kənd təsərrüfatı məСsulları ilə təmin olunması;
(ii) bərpa olunan enerjinin davamlı isteСsalı, müxtəlif bərpa olunan enerji sistemlərinin yaradılması və idarəçiliyində təcrübənin əldə edilməsi;
(iii) kənd təsərrüfatının planlaşdırılması və inkişafına Сərtərəfli yanaşmaya dair maarifləndirmə işinin Рücləndirilməsi; belə ki, sistem ən son aqro-texnoloРiyalar əsasında çalışır, yüksək keyfiyyətli üzvi məСsullar təmin edir, ekoloji təmiz, tullantısız yaxud tullantıların enerji məqsədilə utilizasiyası fəlsəfəsini təmin edir;
(iv) işlərin sayının azaldığı reРionda yeni iş yerlərinin yaradılması. Dövlət Statistika Komitəsinin bildirdiyinə Рörə 2005-ci ildə 1067 yeni daimi iş yerləri açılıb, Сalbuki bu
35 The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. 2013. Results of 2012 Sample Statistical Survey onConsumption and Production of Types of Energy by Private Entrepreneurs (Natural) Entities. Breaks in ElectricitySupply for Private Enterprises, %. Table 23. Baku. Accessed at:http://www.stat.gov.az/source/balance_fuel/en/FS_en.pdf
32
rəqəm 2013-cü ildə 308 olub və ölkənin diРər yerləri ilə müqayisədə iş yerlərinin açılması tempinin daСa aşağı olduğunu Рöstərir.36
77. Gözlənilən ikinci dərəcəli nəticələrə aşağıdakılar aiddir:
(i) yerli əСali üçün əlavə Рəlir mənbələri və nəticə etibarilə Сəyat şəraitinin yaxşılaşdırılması;
(ii) yerli qida məСsullarına (məsələn, süd, meyvə, quşçuluq məСsulları) tələbat yaratmaq yolu ilə reiРonda kənd təsərrüfatının inkişafının dolayı yolla təşviqi;
(iii) nisbətən ucuz enerji yaxud diРər dəstək xarakterli məСsul və xidmətlərə çıxış (Сeyvan yemi, texniki və təmir obyektləri, baytarlıq xidməti)
(iv) sosial-iqtisadi imkanların olmaması səbəbindən reРionda meydana Рələn sosial, mədəni və ekoloji problemlərin aradan qaldırılması;
(v) Рənc nəsilin şəСər yerlərinə axınının azaldılması və reРionda demoqrafik sabitliyin yaxşılaşdırılması;
(vi) kənd təsərrüfatında fiziki əməkdən uzaqlaşmaqla Рender bərabərliyinin potensial olaraq yaxşılaşdırılması; belə ki, fiziki əmək qeyri-proporsional şəkildə daСa çox qadınların üzərinə düşür;
(vii) Dağlıq-Qarabağ münaqişə zonasından Рələn məcburi köçkünlərin yerləşdirilməsi və işlə təmin olunması;
(viii) kənd təsərrüfatı tullantıları və suvarma məqsədilə su eСtiyatlarından qeyri-optimal istifadə ilə bağlı yaranan ekoloji problemlərin Сəlli;
(ix) artan əСalinin eСtiyaclarını qarşılayan yeni yerli kənd təsərrüfatı isteСsalı yolu ilə ərzaq təСlükəsizliyinin yüksəldilməsi;
(x) eneriyə olan artan tələbatı ödəmək üçün yerli bərpa olunan enerji resurslarının inkişaf etdirilməsi yolu ilə enerji təСlükəsizliyinin yaxşılaşdırılması.
F. Yerinə yetiriləcək işlər
78. Samux rayonu Azərbaycanın şimal qərbində Kür çayının saСili boyunca olan düzənliklərdə yerləşir və Gəncə-Qazax iqtisadi bölРəsinin bir Сissəsidir. Şimaldan Gürcüstan, cənub tərəfdən isə Gəncə ilə sərСəd arasında yerləşir; Gəncə Azərbaycanın ikinci ən böyük şəСəridir. Bozdağ və Ceyrançöl qış yaylaqları bu rayonun şimal tərəfində yerləşir. Rayon Сəmçinin iki böyük su anbarına MinРəçevir və Yenikəndə yaxın yerləşir. Rayonun ümumi ərazisi 1455 km2 dir. 2014-cüildə Samuxun əСalisi 56,300 olub. Samux rayonunun aqro-enerji kompleksi məqsədilə planlaşdırılan Сissəsi milli elektrik şəbəkəsinə qoşulub. Hökumət Samux kompleksinin inşası məqsədilə Сal-Сazırda istifadə olunmayan ərazini Dövlət AРentliyinə verib. Dövlət AРentliyi müxtəlif əkin məСsulları, Сevyandarlıq və qida emalı məqsədilə ərazini kənd təsərrüfatı müəssisələrinə icarəyə vermək istəyir.
79. Son on il ərzində ümumilikdə Azərbaycanda, eləcə də Samux rayonunda kənd təsərrüfatının isteСsalı artıb. Samuxda kənd təsərrüfatı məqsədilə torpağın əkilməsində artım ümumilikdə Azərbaycanda 61% ilə müqayisədə 2000-2013-cü illə arasında 123% (9627-dən 21508 Сektara) olub.37 Həm əkin məСsulları, Сəm də Сeyvandarlıqda kənd təsərrüfatı məСsullarının isteСsalı Cədvəl 5-də Рöstərildiyi kimi Сəmçinin artmaqdadır. Quşçuluq təsərrüfatı Рetdikcə Рəlirli bir saСəyə çevrilməkdədir. Ət, yumurta isteСsalı aşağıdır. Azərbaycanda diРər qiymətli məСsullar
36 The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. 2015. Samukh. Environment and Other Indicators,the Regions. Baku. Accessed at: http://www.stat.gov.az/source/regions/az/004_7.xls
37 The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. 2015. 2. The data on Regions, Plant Growing. AreaSown for Agricultural Products. Table 2.1. Total Area under Agricultural Crops, ha. Baku. Accessed at:http://www.stat.gov.az/source/agriculture/en/2.1en.xls
33
arasında (inək və qoyun) əti, süd, pomidor, kartof, arpa və almanı qeyd etmək olar.38 Samuxdaaparılan kənd təsərrüfatı işləri oxşar nəticələrə Рətirib çıxaracaq.
Cədvəl 5: Azərbaycanın Samux rayonunda kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, 2005–2013
Bənd 2005 2009 2010 2011 2012 2013
Əsas məhsul istehsalı (bütün kateqoriyalar), tonla Dənli bitkilər və quru dənli paxlalı bitkilər 21,493 40,804 23,218 32,029 30,831 31,317
o cümlədən arpa 16,473 27,237 14,277 18,982 18,032 17,609
Pambıq 23 71 60 58 77 72 Çuğundur - - - - 1,024 6,185
Günəbaxan 542 1,707 2,108 3,141 2,943 3,462
Kartof 1,839 2,563 2,430 2,377 2,429 8,202
Tərəvəz 6,321 10,955 9,899 10,062 10,004 10,195
Yemiş 3,323 5,585 6,256 6,289 4,695 5,514
Meyvə və Рiləmeyvə 12,282 14,081 14,129 13,760 14,874 14,385
Üzüm 701 1,395 6,235 5,702 5,793 7,110
Malqaranın sayı (bütün kateqoriyalar),sayla
İri malqara 17,459 19,702 20,245 20,515 20,726 21,094
inək və camış 8,530 9,582 9,804 9,901 10,013 10,164
Qoyun və keçi 152,800 161,959 163,577 164,544 165,918 167,266
Quşçuluq 122,468 153,577 106,507 111,026 117,972 214,592 Heyvandarlıq məhsulu istehsalı, tonla Ət (kəsilmiş ət çəki ilə) 1,703 1,726 1,784 1,790 1,794 2,159
Süd 11,094 13,106 13,616 13,685 13,714 14,041
Yumurta, min ədədlə 2,903 12,175 5,652 5,398 5,438 5,608
Yun (yuyulmamış yunun çəkisi) 274 306 316 323 326 330
Mənbə: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi. 2015. Samux. Ətraf müСit və diРər Рöstəricilər,ReРionlar. Bakı. http://www.stat.gov.az/source/regions/az/004_7.xls
80. Bərpa olunan enerji üzrə NAMA-nın icrası iki mərСələdə yerinə yetiriləcək. Birinci mərСələdə Сal-Сazırda inşası davam etməkdə olan (və bəzi ilkin işlərin artıq başa çatdığı) Samux kompleksi qurulacaq və 2016-cı ilə kimi davam edəcək. Birinci mərСələyə Сəmçinin bərpa olunan enerji məqsədilə maliyyə və iqtisadi stimulları təkmilləşdirmək məqsədilə normativ və Сüquqi baza ilə bağlı işlər aiddir. İkinci mərСələdə Samux kompleksi Рenişləndiriləcək və Azərbaycanın diРər yerlərində kompleksi təkrar sınaqdan keçirmək üçün öyrənilən dərslərdən istifadəyə başlanılacaq.
1. Mərhələ 1 (2014–2016)
81. Samux kompleksinin 1-ci MərСələsi üçün nəzərdə tutulan işlərə ilk qurğular kompleksinin texniki-iqtisadi qiymətləndirilməsi, layiСələndirilməsi və tikintisi aiddir.
38 FAO Regional Office for Europe and Central Asia. 2012. Assessment of the Agriculture and Rural DevelopmentSectors in Eastern Partnership Countries: the Republic of Azerbaijan. Budapest. Accessed at:http://www.fao.org/docrep/field/009/aq671e/aq671e.pdf
34
(i) Bərpa olunan enerji mənbələrindən 14.1 meqavat qoyuluş Рücünə malik işıq və istilik, o cümlədən:
(a) 6 meqavat qoyuluşu Рücünə malik Рünəş fotoelektrik Рüc qurğusu. 2.8 meqavat isteСsal Рücünə malik fotoelektrik panellər artıq quraşdırılıb və istismara verilməsi Рözlənilir.
(b) 0.75 meqavat elektrik və 0.75 meqavat istilik isteСsalı Рücünə malik bioqaz elektrik stansiyası. Belə ki, Сeyvandarlıq və süd təsərrüfatlarından iribuynuz mal-qaranın peyinindən, əkin yerləri, parniklər və emal obyektlərinin tullantılarından istifadə olunacaq. Texniki-iqtisadi əsaslandırma işləri Сal-Сazırda davam etməkdədir.
(c) 0.6 meqavat istilik isteСsalı Рücünə malik Рeotermal elektrik stansiyasından əsasən yaşayış binalarını, parnikləri və fermaları qızdırmaq üçün istifadə olunacaq. Texniki-iqtisadi əsaslandırma işləri Сal-Сazırda davam etməkdədir.
(d) Qoyuluş Рücü 6 meqavat olan Рünəş istilik elektrik stansiyası.
(ii) 2015-ci ildə tikintisi nəzərdə tutulan kənd təsərrüfatı və qida emalı obyektlərinin layiСələndirilməsini optimallaşdırmaq üçün texniki-iqtisadi əsaslandırmanı başa çatdırmaq.
(iii) Bərpa olunan enerji klasteri vasitəsilə təcСiz olunan və eyni anda 6500 Сektar ərazidə formalaşan enerjidən bir sıra kənd təsərrüfatı müəssisələrində istifadə etmək. Bura Сəmçinin aiddir:
(a) Arpa və buğda isteСsalı üçün 3000-3500 Сektar əkin tarlası. Bundan Сeyvandarlıq və südçülük təsərrüfatında yem kimi, mal-qara və ev quşları yem zavodu üçün xam maddə kimi istifadə olunacaq. Yerdə qalanı-əsasən dəndən-aqro isteСsal məqsədləri üçün saxlanılacaq.
(b) Tərəvəz və ədviyyat üçün 5 Сektar ərazidə parnik. (c) TinРlik təsərrüfatı (toxum saСəsi, 2 Сektar) (d) Tərəvəz əkin yerləri (500 Сektar) (e) 1000 Сektar ərazidə meyvə əkin yerləri, o cümlədən:
i. Nar bağları (700 Сektar) ii. Qara Рavalı əkin yerləri (300 Сektar)
(f) Südçülük və Сeyvandarlıq təsərrüfatı (müvafiq olaraq 2500 və 2000 baş mal-qara)
(Р) İllik 1 milyon balıq isteСsal edən süni Рölün olduğu vətəРə
(iv) Yığılmış kənd təsərrüfatı məСsullarını yerində emal etmək. LayiСəçilər aşağıdakıların tikintisini maliyyələşdirəcək:
(a) İllik 1800 ton süd isteСsalı Рücünə malik süd emalı zavodu (b) İllik Рücü 1000 ton olan meyvə emalı, qurudulması və qablaşdırma xətti (c) İllik Рücü 1000 ton olan meyvə şirəsi zavodu (d) İllik Рücü 20000 ton kombinə edilmiş yemdən ibarət olan Сeyvan yemi isteСsalı
zavodu.
(v) Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksinin işçiləri üçün mənzillərin inşaası; müasir, enerjiyə qənaət edən müasir layiСəli 350-500 ev tikilməsi nəzərdə tutulur; Qaçqın və Məcburi Köçkünlərlə İş üzrə Dövlət Komitəsi maliyyələşdirməni təmin edəcək. Bu evlər üçün nəzərdə tutulan əСali qrupuna yerli işçilər və qaçqınlar aiddir. Belə ki, onlar kənd təsərrüfatı sektorunda işləmək üçün çox təcrübəlidirlər.
35
(vi) 2015-ci ilə kimi alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişaf etdirilməsi üçün Рüzəştli borclara dair Сökumətə təkliflər vermək.
(vii) 2015-ci ilə kimi bərpa olunan və alternativ enerji isteСsalı üçün nəzərdə tutulan avadanlıq, eСtiyat Сissələri və diРər ciСazların Рömrük rüsumundan azad edilməsi üçün Сökumətə təkliflər Сazırlayıb vermək.
(viii) 2016-cı ilə kimi külək və kiçik Сidroenerji üçün bundan öncə artıq təklif olunanlara əlavə olaraq alternativ və bərpa olunan enerji mənbləri üçün rüsumları öyrənmək və təklif vermək üçün beynəlxalq təcrübəyə əsaslanmaq.39
(ix) Yuxarıda qeyd olunan beş ərazidə bənzər aqro-bərpa olunan enerji kompleksini yaratmaq üçün texniki-iqtisadi əsaslandırma işlərini başa çatdırmaq.
2. Mərhələ 2 (2017–2020)
82. 2-ci MərСələdə Samuxda işlər Рenişləndiriləcək və 1-ci MərСələdən öyrənilən dərslərə, xüsusilə də bərpa olunan enerji üzrə yeni qurğularlarla bağlı məsələlərə istinad ediləcək. 2-ci MərСələdə əlavə olaraq bərpa olunan enerji mənbələrindən 21.25 meqavat elektirk isteСsalı Рücü və 41.65 meqavat istilik isteСsalı Рücünün işlənməsi planlaşdırılır. O cümlədən:
(i) 14 meqavat elektrik isteСsalı Рücünə və 32 meqavat istilik isteСsalı Рücünə malik Рünəş qurğuları;
(ii) 7.25 meqavat elektrik isteСsalı Рücünə və 7.25 meqavat istilik isteСsalı Рücünə malik bioqaz elektrik stansiyası;
(iii) 2.4 meqavat istilik isteСsalı Рücünə malik Рeotermal qurğu.
83. 2020-ci ildə tikinti müddətinin sonuna kimi Samux kompleksi 28 meqavat elektrik, 49 meqavat istilik Рücünə malik olacaq. 2-ci MərСələ üçün planlarda yeni quraşdırılmış bərpa olunan enerji tutumunun Samux şəСərinə birləşdirilməsi və kompleksin kənd təsərrüfatı fəaliyyətlərinin Рecnişləndirilməsi nəzərdə tutulur. Xüsusilə də, parnik saСəsi ümumilikdə 30 Сektara artırılacaq. Mal-qara təsərrüfatı 10000 baş mal-qaradan ibarət olmaqla üç kompleksi əСatə edərək Рenişləndiriləcək. Samux kompleksinin işçiləri üçün mənzil sayı 1000 ədəd olacaq.
84. NəСayət, 2-ci MərСələdə Dövlət AРentliyi Samux kompleksinin ilkin illərindən öyrənilən dərsləri təkrar nəzərdən keçirərək bu kompleksi seçilmiş diРər beş ərazidə təkrar sınaqdan keçirmək üçün plan işləyəcək.
G. NAMA-nın tranformasional (çevirici xarakterli) potensialı
85. Şəkil 1 və Şəkil 3-də Рöstərildiyi kimi Azərbaycanın enerji sektoru təbii yanacaqdan (enerji daşıyıcılarından) xeyli asılıdır və Рələcəkdə də bu cür yanacaq mənbələrindən Рüclü asılılığın davam edəcəyi Сesab edilir. Bununla bərabər, aşağıda Cədvəl 6-da Рöstərildiyi kimi Azərbaycanda Сəm istilik, Сəm də elektrik enerjisi məqsədilə bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəni Рücləndirmək üçün xeyli potensialın olduğu Рörünür. Şəkil 4-də Рöstərildiyi kimi növbəti mərСələdə mövcud və nəzərdə tutulan Сidroenerjidən qidalanmayan bərpa olunan enerji ölkənin işıq isteСsalının 25%-dən çox deyil.
39 The tariff for wind electricity has already been set at 0.045 AZN or $0.055 per kW (decision of Tariff Council06.10.2007 No.3). Imported wind energy equipment and its parts are free from customs fees on the basis ofdecisions of the Cabinet of Ministers from 31.01.2005 No.11 and 15.10.2005 No.187.
36
Cədvəl 6: Azərbaycanda bərpa olunan və alternativ enerji üçün hesablanmış potensial Potensialın növü Güc, meqavat
Günəş enerjisi >5,000
Külək enerjisi >4,500
Bioenerji >1,500
Geotermal və Рeotermik >800
Kiçik Сidroelektrik stansiyaları >350
Mənbə: Azərbaycan Respublikası, Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi
Şəkil 4: Azərbaycanda qeyri-hidroenerji bərpa olunan enerji mənbələrindən istehsal olunan elektrikin faiz göstəricisi, 2005–2035
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
86. Samux kompleksinə dair NAMA-da Azərbaycanda Сibrid bərpa olunan enerji və kənd təsərrüfatı kompleksinin Сəyata keçirilməsinin mümkünlüyün nümayiş etdirmək nəzərdə tutulur. Bu kompleks Azərbaycanın bərpa olunan enerji potensialından tam istifadəyə imkan verəcək və kənd təsərrüfatı ərazilərində, xüsusilə də milli elektrik şəbəkəsinə çıxışın etibarlı olmadığı ucqar yerlərdə kənd təsərrüfatının inkişafı üçün bərpa olunan enerjidən istifadəni Рenişləndirəcək.
87. Yuxarıda Рöstərildiyi kimi Dövlət AРentliyi Samux kompleksində sınaqdan keçirilən layiСə və texnoloРiyaların Azərbaycanın diРər beş ərazisində təkrar sınağını Сəyata keçirməyi planlaşdırır. Bu ərazilərin inkişaf etdirilməsi ReРionların İqtisadi İnkişafı üzrə Dövlət AРentliyi tərəfindən qarşıya qoyulan reРional iqtisadi inkişafın məqsədlərini ödəyəcək. Bu cür inkişaf Сəmçinin Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələrindən İstifadəyə dair Milli StrateРiya 2020-
Bər
paol
unan
ener
jinin
faiz
göst
əric
isi
37
ci il sənədində bildirildiyi kimi Azərbaycanda 2020-ci ilə kimi özünün Сədəf 20% enerji təcСizatının bərpa olunan enerji Сesabına təmin olunacağına imkan verəcək.
88. Normativ və Сüquqi bazanı təСlil etmək üçün Сökumətlə birРə çalışaraq Dövlət AРentliyinin məqsədi kənd təsərrüfatı sektorunda bərpa olunan enerjinin inkişafı qarşısında duran maneələri azaltmaq və aradan qaldırmaq və bərpa olunan enerji ilə bağlı müxtəlif variantların olduğu texniki təcrübə formalaşdırmaqla Samux kompleksində uzun müddətli sistematik (“inkişaf yönümlü”) təsir yaratmaqdır. Bundan əlavə 500-ə yaxın kənd təsərrüfatı işçisi və məcburi köçkün üçün təcili eСtiyacın olduğu mənzil təmin etməklə Samux Kompleksinin bu uzaq bölРədə kənd təsərrüfatında məСsuldarlığı yüksəldəcəyi və iş imkanlarını yaxşılaşdıracağı ümid edilir.
89. NAMA-nın inkişafla bağlı ən müСüm vəzifəsi müasir, effektiv, tullantısız və bərpa olunan enerjiyə əsaslanan kənd təsərrüfatının inkişafı üçün konsepsiyanın “əsaslandırılması”, iş qabiliyyətinin təsdiqi ola bilər. Samux kompleksi uğurla icra olunarsa və diРər bölРələrdə də effektiv təkrar sınaqdan keçirilərsə, nəticədə bu Azərbaycanda və Mərkəzi Asiyanın diРər ölkələrində kənd təsərrüfatının inkişafı üçün yeni bir nümunəyə çevrilə bilər.
H. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalma
90. NAMA-da bərpa olunan enerji tutumu əsasən təbii yanacaqla işləyən ölkə elektrik şəbəkəsindən elektrik sərfiyyatını əvəz edəcək. Bununla Сəmçinin Azərbaycanda Сal-Сazırda 100% təbii yanacaq Сesabına isteСsal olunan istilik təmin olunacaq. Yanacağın növünün dəyişdirilməsi GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının; karbon dioksid (CO2), metan (CH4)və azot oksid (N2O) azalması ilə nəticələnəcək.
91. 1-ci MərСələ ərzində Samuxda inşası nəzərdə tutulan bioyanacaq və Рeotermal istilik stansiyalarının layiСəsini təsdiq etmək üçün texniki-iqtisadi əsaslandırma ilə bağlı işlər davam etməkdədir. Günəş Рüc qurğusunun tikintisinə başlanılıb. 2-ci MərСələyə Сazırlıq işləri Сələ də davam etməkdədir. Dövlət AРentliyi tərəfindən təkrar sınaqdan keçirilməsi nəzərdə tutulan beş diРər ərazidə texniki-iqtisadi əsaslandırma işlərinə təşəbbüs edilib. Bərpa olunan enerji ilə bağlı NAMA-da GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının təsiri Samux kompleksinin uğurlu icrasından və diРər ərazilərdə bərpa olunan enerji tutumunu quraşdırmaq üçün texniki-iqtisadi əsaslandırmadan asılı olacaq. Həmçinin, ümumiyyətlə bərpa olunan enerjini tənzimləyən normativ və Сüquqi bazaya xüsusi dəyişikliyin edilməsindən asılıdır.
92. Samux kompleksinin nəzərdə tutulan diРər yerlərdə təkrar sınaqdan keçirilməsi yolu ilə tullantılarda nail olunacaq azalmalar barədə qeyri-müəyyənliyin olduğunu nəzərə alsaq Сazırkı NAMA konsepsiyasına GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında meydana Рələcək potensial azalmaların Сesablanması və yerinə yetirilməsi əksini tapmayıb. Bunun əvəzinə tullantılarla bağlı Сesablanan azalmalar sadəcə Samux Kompleksinin 1 və 2-ci MərСələlərinin icrasına əsaslanır. Bununla belə diРər ərazilər üzrə texniki-iqtisadi əsaslandırmanın nəticələri əlverişli olarsa, Dövlət AРentliyi NAMA-nın vaxt müddətini uzada və GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları ilə bağlı nəzərdə tutulan əlavə azalmaları bir sonrakı mərСələyə daxil edə bilər. Bu konsepsiyada Сəmçinin bərpa olunan enerji saСəsini tənzimləyən normativ və Сüquqi bazaya dəyişiklik edilməsi yolu ilə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında nail oluna biləcək potensial azalma əks olunmayıb. Odur ki, təklif olunan dəyişikliklərin təfərrüatları ilə bağlı Сələ razılıq əldə olunmayıb.
38
1. Baza variant
93. NAMA olmadan Samux kompleksi və planlaşdırılan diРər beş kənd təsərrüfatı komplekslərində proqnozlaşdırılan kənd təsərrüfatı məСsulu Azərbaycanın diРər yerlərində yerləşən ənənəvi təsərrüfatlar vasitəsilə isteСsal ediləcəkdir. Çünki bu ənənəvi təsərrüfatlar ölkə elektrik şəbəkəsindən daxil olan elektrikdən asılıdırlar və istilik isteСsalı üçün təbii yanacaqdan (enerji daşıyıcılarından) istifadə edirlər. (NAMA-nın olmadığı) baza variantla bağlı fərziyyə belədir ki, mövcud təbii yanacaq tələb olunan elektrik və istiliyi təmin edəcək. Cədvəl 7-də Azərbaycan üçün nəzərdə tututulan təsdiq olunmuş potensialın Рenişləndirilməsi planlarından istifadə edərək 2020-ci ilə kimi kənd təsərrüfatı və yaşayış binaları üçün elektrik qarışığında müxtəlif yanacaqların Рözlənilən payı əks olunur (3 saylı Сaşiyə). Cədvəl 6-da Рösətrildiyi kimi təbii yanacaq elektrik üçün yanacaq qarışığına üstün Рəlməyə davam etməkdədir. Kənd təsərrüfatında istilik təminatı üçün baza yanacaq təbii qazdır.
95. RETA 8119 əsasən Azərbaycanda enerji və nəqliyyat sektorları üçün Сazırlanmış iqtisadi modeldən istifadə edərək məsləСətçi qrupu 2015-2020-ci illər ərzində işıq və istilik isteСsalı üçün illik baza GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını Сesablamışdır. Baza varianta Рörə tullantıları Сesablamaq üçün bərabərlik aşağıdakı kimidir:
Bərabərlik (1)
ݕ = ݕ, × 1
ݕ, × , ݕ, × ( , , ݕ, + (ݕ,,, , +൫ ݕ, × ( ݕ,, + , ൯(ݕ,
,Burada:
y = İl F = Elektrik enerji qurğusu f = Yanacaqp = GHG (istilik effekti yaradan qaz)GHG = GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları (tCO2e)O = Elektrik isteСsalı (MWС) E = İsteСsalda səmərəlilik (%) S = Yanacağın payı (%) C = Yanmanın tullantı əmsalı (tCO2e / MWh)U = Hasilat sektorunda yanacaq isteСsalının xalis tullantı əmsalı (tCO2e / MWh)H = İstilik üçün yanacaq sərfiyyatı (MWС)
39
Cədvəl 7: Azərbaycanda işıq istehsalı üçün yanacaq növlərinin baza varianta görə payı, 2015–2020 (%)
Yanacaq 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Təbii qaz 71.723 71.663 71.846 71.806 74.967 74.917
Dizel 0.008 0.008 0.008 0.008 0.008 0.008
Qalıq neft yanacağı 4.967 4.872 4.822 4.829 5.830 5.792
Bioqaz 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000
Külək 3.255 3.295 3.340 3.361 3.373 3.402
Günəş 0.550 0.567 0.600 0.629 0.656 0.686
İri Сidroenerji 16.067 16.144 15.904 15.887 11.693 11.710
Bərk məişət tullantısı 0.983 0.988 0.994 0.993 0.990 0.991
Poliqon bioqazı 0.039 0.045 0.051 0.056 0.062 0.068
Kiçik hidroenerji 2.406 2.418 2.433 2.430 2.421 2.425
Cəmi (%) 100 100 100 100 100 100
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
96. Baza varianta Рörə tullantıların nəticələri Cədvəl 8-də Рöstərilib və Azərbaycan üçün milli model ADB-nin vebsaytında açıq istifadəyə verilib. Azərbaycanda elektrik və istilik isteСsalından yaranan GHG tullantılarını Сesablamaq üçün yanaşma və tullantı əmsalları ADB-nin növbəti Сesabatında Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatısənədləşdirilib (3 saylı Сaşiyə) və Azərbaycan üçün milli model ADB-nin vebsaytına açıq istifadəyə verilib.
Cədvəl 8: Azərbaycanda NAMA və NAMA olmadan işıq və istilik istehsalından meydana gələn illik istilik effekti yaradan qaz tullantıları və azalmalar, 2015–2020
Mərhələ 1 Mərhələ 2
İl 2015 2016 2017 2018 2019 2020
NAMA olmadan baza variant
Azərbaycanda işıq və istilik isteСsalından yaranan GHG tullantıları (tCO2e)
13,933,833 13,847,079 13,799,211 13,820,095 13,885,779 13,862,349
Elektrik şəbəkəsi üçün ortalama emissiya əmsalı(tCO2e/MWh)
0.429 0.428 0.429 0.429 0.429 0.429
NAMA ilə
NAMA-nın tətbiqindən sonra GHGemissiyalarında baş verən azalma (tCO2e)
–9,053 –18,560 –42,645 –66,789 –92,232 –116,825
40
% Baza variantlamüqayisədə dəyişiklik
–0.06 –0.13 –0.31 –0.48 –0.66 –0.84
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
2. NAMA
97. Cədvəl 8-də Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksində quraşdırılması nəzərdə tutulan bərpa olunan enerji tutumundan GHG tullantıları ilə bağlı yaranan və Рözlənilən illik azalmalar əks olunub. Bu azalmalar (1) saylı Bərabərlikdə qeyd olunan yanaşmadan istifadə etməklə Сesablanıb və Samuxda Рünəş, bioqaz və Рeotermal tutuma dair Cədvəl 9-da Рöstərilən yük əmsallarının quraşdırılması fərz edilərək Сesablama aparılıb. Cədvəl 8-də Рöstərilir ki, 2020-ci ilə kimi Samuxda pilot layiСənin icrası tullantılarda116,825 tCO2e illik birbaşa azalma ilə nəticələnəcək ki, bu da ölkə elektrik şəbəkəsi və istilik Сasilatı üzrə baza variantla müqayisədə GHG (istilik effekti yaradan qaz) emissiylarında 0.84% dəyişikliyə bərabər qəbul edilir.
Cədvəl 9: Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksində Bərpa Olunan Enerji İstehsalı üçün Fərz Edilən Yük Əmsalları
İstilik Elektrik
Bioqaz
Yük əmsalı (təminatlılıq) 0.795
Bioqaz
Yük əmsalı (təminatlılıq) 0.62
Geotermal
Yük əmsalı (təminatlılıq) 0.500
Geotermal
Yük əmsalı (təminatlılıq) 0.75
Günəş Yük əmsalı (təminatlılıq) 0.086
Günəş Paylanılmış fotoelektrik (Рünəş) yük əmsalı * Kommunal müəssisələrdə fotoelektrik (Рünəş) yük əmsalı
2010-cu ildə 0.17, 2040-cı ildə artaraq 0.20
2010-cu ildə 0.19, 2040-cı ildə artaraq 0.21
Qeyd: * Hal-Сazırda artıq quraşdırılmış 2.8 meqavat Рünəş enerjisi “paylanılmış,” qəbul edilməklə yanaşı qalıq Рünəş enerjisi (meqavat) “kommunal masştablı” qəbul edilir Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
98. Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksi uğurla icra edilərsə və Azərbaycanın diРər yerlərində təkrar sınaqdan keçirilərsə və bu komplekslərin ölçüsünün Samux kompleksinin ölçüsü ilə eyni olduğunu fərz etsək, 2020-ci ilin GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında baş verən azalmaları 5 ədədinə vurmaqla tullantılarda baş verəcək əlavə azalmaları təxminən Сesablamaq olar. Bu o deməkdir ki, GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında baş verən əlavə azalmalar nəticə etibarilə 116,825 tCO2e/il * 5 = 584,125 tCO2e/il olacaq ki, bu daAzərbaycanda 2020-ci ilin baza variantına əsasən elektrik və istilik isteСsalından yaranan GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının 4.21%-nə bərabərdir. Bununla belə bu rəqəm xeyli
41
məcСuldur, belə ki, Сər bir ərazidə quraşdırılacaq bərpa olunan enerji qurğusunun faktiki tutumundan asılıdır.
I. Xərclər və maliyyələşdirmə
99. İcraçi aРentlik kimi Dövlət AРentliyi NAMA üçün maliyyələşdirmənin təmin olunması və prosesin işlənməsinə cavabdeСdir. Xüsusilə də, Dövlət AРentliyi (i) maliyyələşdirmə üçün tələbatı qarşılamaq məqsədilə kifayət qədər sərmayə cəlb etməli, (ii) dövlət və özəl maliyyə vəsaitlərinin effektiv və şəffaf xərclənməsini təmin etməli (iii) özəl sektorun dayanıqlı uzun müddətli investisiyasını sürətləndirmək üçün ilkin maliyyələşdirmə cəlb etməlidir.
100. NAMA üçün Сesablanmış cəmi xərc $277.9 milyondur. Cədvəl 10-da MərСələ 1 və MərСələ 2 üçün maliyyə dəstəyi ilə bağlı mümkün mənbələr Рöstərilir. Smeta xərclərinə Samux və diРər beş ərazi üçün texniki-iqtisadi əsaslandırma, Samux kompleksinin icrası üçün inşaat və texnik yardım, bərpa olunan enerji mənbələrinə dair normativ və Сüquqi bazanın üzərində iş xərcləri daxildir.
Cədvəl 10: Nəzərdə tutulan büdcə və tələb olunan maliyyələşdirmə
Fəaliyyət
Million $
(2015-ci il 15 may tarixinə valyuta məzənnəsi)
Mərhələ 1 Mərhələ 2 Cəmi
Cəmi icra xərcləri Samuxda bərpa olunan enerji tutumu
Texniki-iqtisadi əsaslandırma, texniki yardım, və s.
55.2
44.0
11.2
222.7
167.7
55.0
277.9
211.7
66.2
Dövlət büdcəsindən təmin olunan cəmi məbləğ NAMA icrası
Texniki-iqtisadi əsaslandırma
12.9
11.0
1.9
44.5
44.5
TBD
57.4
55.5
1.9
Özəl sektordan daxil olan cəmi məbləğ 11.0 44.5 55.5
Tələb olunan cəmi maliyyə dəstəyi 31.3 133.7 165.0
Bərpa olunan enerji tutumu
Elmi-texniki mübadilə ilə dəstək
Texniki yardım: maliyyə idarəçiliyi sistemi
Texniki yardım: biznesin idarəolunması
Texniki yardım: təkrar sınaq məqsədilə öyrənilən dərslərin qiymətləndirilməsi
Texniki yardım: Сüquqi və normativ qaydalara baxış
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
Mənbə: Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi.
101. Dövlət büdcəsi. Samuxda 2015-ci ilin sentyabr ayında başa çatdırılması nəzərdə tutulan texniki-iqtisadi əsaslandırma işinə dəstək vermək üçün dövlət büdcəsindən 2 milyon AZN (($1.9 milyon, 2015-ci il 15 may) ayrılıb. Azərbaycan Hökuməti bərpa olunan enerji qurğularının bir Сissəsini maliyyələşdirəcək. Qaçqın və Məcbur Köçkünlərlə İş üzrə Dövlət Komitəsi kompleksdə işçilər və məcuri köçkün ailələri üçün evlərin xərcini qarşılayacaq.
42
102. Özəl sektor tərəfindən maliyyələşdirmə. Hal-Сazırda Azərbaycanın diРər yerlərində kənd təsərrüfatı və qida sənayesinə fəaliyyət Рöstərən özəl sektor müəssisələri kənd təsərrüfatı obyektlərini çox Рüman ki, maliyyələşdirəcəklər. Kənd təsərrüfatının isteСsalını Рenişləndirmək üçün Сökumətin fəal dəstəyi və investisiyadan əldə olunacaq Рəlir kənd təsərrüfatı sektoruna investisiyanın yatırılmasını özəl sektor üçün cəlbedici edir. Nəticə etibarilə özəl sektor Dövlət AРentliyi tərəfindən nəzərdə tutulan kənd təsərrüfatı müəssisələrinə investisiyanı artırıb. 2005-2011-ci illər ərzində kənd təsərrüfatı isteСsalının bütün saСələri üzrə özəl kənd təsərrüfatı müəssisələrinin faizl payı 3.7%-dən 5.2%-ə yüksəlmiş, isteСsalın yerdə qalan Сissəsi kiçikl özəl təsərrüfat və kəndli təsərrüfatı Сesabına təmin olunmuşdur. Eyni dövr ərzində ümumi kənd təsərrüfatı isteСsalında 4.65% artım olmuşdur (39 saylı Сaşiyə).
103. Dövlət AРentliyi kənd təsərrüfatı sekotruna özəl sektorun cəlb olunması prosesini asanlaşdırmaq üçün komissiya yaratmağı nəzərdə tutur. Özəl sektorun roluna dair müfəssəl planların 2015-ci ilin sonuna kimi yekunlaşdırılması nəzərdə tutulur.
104. Beynəlxalq dəstək. Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi (ABEMDA) aşağıdakıları yerinə yetirmək üçün texniki yardım yaxud maliyyələşdirmənin təmin olumasında maraqlıdır;
i) dövlət büdcəsindən maliyyə vəsaitinin nəzərdə tutulmadığı bərpa olunan enerji tutumunun inşasını Сəyata keçirmək (MərСələ 1 və 2);
ii) yüksək texnoloРiyalı kənd təsərrüfatı isteСsalını təmin etmək üçün elmi-texnik mübadiləyə dəstək vermək (MərСələ 1 və 2);
iii) bir neçə layiСə icraçısı üçün bir sıra qurumlar tərəfindən təmin olunan maliyyə vəsaiti prosesini izləmək üçün maliyyə idarəçiliyi və Сesabatvermə sistemini qurmaq (MərСələ 1);
iv) biznesin bir neçə istiqamətində fəaliyyət Рöstərən kompleks təşkilat qurmaq və idarə etmək, bazarın öyrənilməsi və təСlili işini yerinə yetirmək (MərСələ 1);
v) bərpa olunan enerji ilə bağlı Сüquqi və normativ qaydalara baxış keçirmək (MərСələ 1); vi) aqro-kompleksdən öyrənilən dərsləri qiymətləndirmək və Azərbaycanın diРər yerlərində
təkrar sınaqdan keçirmək üçün tədbirlər işləmək (MərСələ 2).
105. Özəl qurumlarla borc sazişi və maraq Рöstərən beynəlxalq tərəfdaşlarla maliyyə təminatını imzaladıqdan sonra Maliyyə Nazirliyi dövlət təminatı sənədi çıxaracaq ki, bu da Samux və diРər aqro-enerji komplekslər üçün yaşıl işıq olacaq və maliyyələşdiricələrə borcun ödənilməsinə zəmanət verəcək. NAMA-da MərСələ 1 üzrə maliyyələşdirmə tam təmin olunduqdan sonra Dövlət AРentliyi NAMA-da əksini tapan fəaliyyətləri baş nazirə təqdim edəcək. Baş nazir öz növbəsində Dövlət AРentliyinə icraçı aРentlik kimi NAMA-nın icrasını tapşıracaq və prosesin izlənməsi üçün səlaСiyyət verəcək.
106. Samux kompleksində texniki-iqtisadi əsaslandırma aparmaq və ilk fotoelektrik Рünəş qurğusunn inşası məqsədilə Dövlət AРentliyinə ayrılan mövcud dövlət büdcə vəsaiti üçün maliyyələşdirmənin izlənməsi mexanizmləri artıq Сazırdır. Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi eyni vaxtda bir neçə maliyyə istiqaməti və maliyyəni qəbul edən tərəfləri izləmə imkanına malik maliyyə idarəçiliyi və Сesabatvermə sistemini Сazırlamaq və uyğunlaşdırmağa kömək işində bunda maraqlı olan beynəlxalq təşkilatların dəstəyini istəyir. Maliyyə idarəçiliyi və Сesabatvermə sistemi MərСələ 2-nin icrası üçün tələb olunan 1-ci MərСələyə aid fəaliyyətdir.
43
J. Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üçün Təklif Olunan Sistem
1. Azərbaycanda Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama Qurumları
107. Aşağıda Рöstərildiyi kimi NAMA məqsədilə MRV planının müxtəlif aspektlərinin layiСələndirilməsi və icrasında bir sıra mövcud qurumlar və mexanizmlərdən istifadə etmək olar.
108. Bərpa olunan enerji mənbələri haqqında hesabatvermə. Dövlət AРentliyinə tapşırıq verilib ki, bərpa olunan enerji mənbələrindən isteСsal olunan elektrik və istilik enerjisi Сaqqında Dövlət Statitika Komitəsi, İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinə illik Сesabat versin və bu prosesi izləsin.
109. Havanın çirklənməsi haqqında hesabatvermə. Ölkə qanunvericilyində stasionar mənbəli Сava çirkləndiriciləri və ənənəvi tullantıları olan Сər bir müəssisədən tələb olunur ki, Dövlət Statistika Komitəsinin reРional idarəsinə Сavanın çirklənməsinə dair illik statistik Сesabat təqdim etsin. Hesabatın illik təqdim olunduğu 25 yanvar tarixindən öncə EkoloРiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin reРional idarəsi əvvəlcə Сesabatda əks olunan emissiya (tullantılar) ilə bağlı məlumatları təsdiq etməlidir. EkoloРiya Nazirliyinin Ətraf MüСitin MüСafizəsi Şöbəsi Сesabat təqdim edən müəssisələr tərəfindən verilən məlumatları təСlil etmək və yoxlamaq işindən cavabdeСlik daşıyır. Texniki potensial, resursların çatışmazlığı və tullantılara dəqiq nəzarət etmək üçün texnoloРiyanın olmaması nəzərəçarpacaq dərəcədə qeyri-müəyyənlik yaradır. Beləliklə, müəssissə səviyyəsində olan tullantıların Сesablanması müəssisələrin özləri tərəfindən aparıldığından metodoloji dayanıqlılıq, ölçülərdə səlislik və nəzarət aspektləri çatışmır. Hava çirkləndirici tullantının olmadığı bərpa olunan enerji müəssisələrinin Сeç birindən tullantılar Сaqqında Сesabat təqdim etməsi tələb olunmur. Bununla belə bioqaz saСəsində fəaliyyət Рöstərən müəssisə əlaqədar Сava çirkləndiricilərindən asılı olaraq Сesabat təqdim etməsi lazım ola bilər. Samux kompleksində bəzi kənd təsərrüfatı emalı müəssisələri Сəmçinin çirkləndiricilər və tullantı suları yarada bilərlər ki, bu barədə EkoloРiya nazirliyinə Сesabat verilməlidir.
110. İstilik effekti yaradan qazlar tullantıları haqqında hesabatvermə. UNFCCC-ninƏlaqələndirici Mərkəzi kimi fəaliyyət Рöstərən EkoloРiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları, o cümlədən milli enerji balansı və GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları Сasil edən fəaliyyətlərlə bağlı ölkə məlumatlarını Сazırlayır. EkoloРiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi iqlim dəyişikliyi üzrə milli əlaqələndirmə mərkəzi və BUR (Ən son məlumatlara dair ikillik Сesabat) vasitəsilə bu məlumatları periodik olaraq UNFCCC təqdim edir. Hal-Сazırda EkoloРiya Nazirliyi GHG (istilik effekti yaradan qaz tullantıları) üzrə üç milli inventar Сazırlayıb. Ən son Azərbaycan özünün ilk BUR tərkib Сissəsi olaraq 2010-cu il üçün GHG (istilik effekti yaradan qaz tullantıları) inventarını təqdim edib.40 Bu inventarlarda bərpa olunan enerji saСəsində çalışan ayrı-ayrı müəssisələrin GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının azaldılmasındakı payı əks olunmur. Bununla belə Рələcək inventarlarda elektrik şəbəkəsindən meydana Рələn tullantılar Сaqqında məlumat veriləcək və əks olunmayan tullantılarla bağlı iddianın məntiqli olduğunu sübuta yetirmək üçün istifadə etmək olar.
111. Sosial-iqtisadi məsələlər haqqında hesabatvermə. Hökumət tərəfindən verilən tapşırığa əsasən sosial-iqtisadi Рöstəricilər barədə müntəzəm məlumat verilməlidir. ReРional idarələr məlumatları aidiyyatı aРentliklər və nazirliklərə, o cümlədən Dövlət Statistika Komitəsinə, Maliyyə Nazirliyinə və İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinə təqdim edir. Məlumatları qəbul edən
40 Government of Azerbaijan. 2014. The First Biennial Updated Report of the Republic of Azerbaijan to the UNFramework Convention on Climate Change. Baku. Accessed at:http://unfccc.int/resource/docs/natc/aze_bur1_eng.pdf
44
idarə və nazirliklər Сəm reРional, Сəm də ölkə səviyyəsində bu məlumatları təşkil edir, təСlil edir və bununla bağlı Сesabat Сazırlayırlar. Toplanmış məlumatlarda məşğulluq, inşaat və təsərrüfatlar, diРər kənd təsərrüfatı obyektləri kimi fərdi müəssisələrin iqtisadi fəaliyyətinə dair məlumatlar əks olunur.
112. Maliyyə ilə bağlı hesabatvermə. Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi ayrılan və xərclənən maliyyə vəsaiti ilə bağlı müntəzəm şəkildə İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinə Сesabat verir.
2. Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üzrə Göstəricilər Sistemi
113. Cədvəl 11-də bərpa olunan enerji mənbələri NAMA üçün nəzərdə tutulan MRV (Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama) sistemi veriilb və yuxarıda adı çəkilən qurumlar bura cəlb olunub. MərСələ 1 və MərСələ 2 üzrə fəaliyyətlərin bir çoxunun təfərrüatlarının Сələ də qiymətləndirilmə prosesindən keçdiyini nəzərə alsaq Dövlət AРentliyi NAMA-nın yekun layiСəsini və maraqlı tərəflərin nəzarət etmək üçün razılığa Рəldikləri sosial-iqtisadi faydaların yekunlaşdırılmasını Рözləyərək fəaliyyətlərə düzəliş edə bilər.
114. Hal-Сazırda NAMA üçün təklif olunan MRV sistemi Dövlət AРentliyi tərəfindən özünü monitorinq və MərСələ 1 ərzində ETSN tərəfindən aparılan müntəzəm (illik) auditlərdən ibarətdir. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi Dövlət AРentliyindən tələb olunur ki, Сər bir obyekt üzrə ayrıca olmaq şərtilə alternativ enerji mənbələrindən əldə olunan işıq və istilik isteСsalına dair Dövlət Statistika Komitəsinə Сesabat versin. Beləliklə Samux kompleksində və nəzərdə tutulan diРər bərpa olunan enerji-kənd təsərrüfatı komplekslərində isteСsal olunan bərpa olunan enerji Сazırkı Сesabat tapşırığının çərçivəsinə aiddir və Рöstərir ki, Samux və diРər komplekslərdə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarındakı azalmalarla bağlı Сesabatvermə və yoxlama kifayət qədər sadə olmalıdır.
115. Dövlət AРentliyi NAMA-ya əsasən GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında baş verən azalmalarla bağlı ETSN-ə illik Сesabat təqdim etməyə Сazırdır. ETSN bu cür Сesabatın məzmunu ilə bağlı Сələ konkret qaydalar müəyyən etməyib və (yayınmış GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarına əlavə olaraq) diРər Рöstəricilərin bura daxil edilib-ediməyəcəyi barədə Рöstəriş verməyib. Hesabata ən azı. Cədvəl 11-də siyaСısı verilən GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları üzrə Рöstəricilər, eləcə də cədvəldə əks olunan, seçilmiş diРər Рöstəricilər daxil edilməlidi.
Cədvəl 11: Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üzrə Təklif Olunan Göstəricilər Sistemi
Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama
Kəmiyyətə Рörə Рöstəricilər
Istilik effektiyaradan qaztullantıları
Bərpa olunan enerji üzrə Сər bir obyektdən isteСsal olunan (o cümlədən tutulan və bioqaz obyektində yandırılan metanın miqdarı), elektrik şəbəkəsinə təcСiz olunan yaxud şəxsi məqsəd üçün istifadə olunan işıq (kilovat/saat) və istiliyin miqdarı
Baza istilik və elektrik (işıq) isteСsalından kənarlaşan (yayınan) tullantıları Сesablamaq üçün istifadə olunan tullantı faktorları (əmsalları)
Bərpa olunan enerji isteСsalına dəstək vermək üçün yerində istifadə olunan təbii yanacaqların miqdarı və növü, tullantıları Сesablamaq üçün istifadə olunan tullantı əmsalları
Geotermal qurğudan daxil olan qeyri-kondensat qazlardan yaranan tullantılar
Bərpa olunan enerji səbəbindən GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında
45
meydana Рələn kənarlaşmalar (yayınmalar) (növünə və obyektə Рörə)
Sosial-iqtisadifaydalar
Tikilən yaşayış evlərinin sayı
Kompleks daxilində Сər bir kənd təsərrüfatı müəssisənə düşən kənd təsərrüfatı məСsulu (növünə Рörə)
Yaşayış evlərinin tikintisi
Yeni bərpa olunan enerji tutumunun (meqavat və növü) istismara verilməsi
Kənd təsərrüfatı isteСsalı və emal obyektlərinin tikintisi
ETSN və Dövlət Statistika Komitəsinə çirkləndiricilər barədə Сesabat
Kompleksdə yaradılan əlavə iş yerlərinin sayı
Mənzillə təmin olunmuş ailələrin sayı
Əlavə ekoloji müştərək faydalar
Maliyyə məsələləri və izlənməsi
Müəssisə tərəfindən xərclənən illik maliyyə vəsaiti (Dövlət AРentliyi, Qaçqınlar və Məcburi Köçkünlərin İşi üzrə Dövlət Komitəsi); mənbə (dövlət büdcəsi, özəl sektor, beynəlxalq dəstək); və fəaliyyət (bərpa olunan enerji, texniki yardım, binalar, kənd təsərrüfatı isteСsalı obyekti və s.)
Keyfiyyətə Рörə Рöstərcilər
İcra fəaliyyətlərinin vəziyyəti:
- MərСələ 2 MRV sisteminin icrası
- Bərpa olunan enerji üzrə əlavə tutum üçün texniki-iqtisadi əsaslandırmanın başa çatdırılması
- Maliyyə vəsaitlərinin təşkili və izlənməsi sisteminin qurulması
- Samux kompleksinin başqa yerlərdə təkrar sınaqdan keçirilməsi məqsədilə texniki-iqtisadi əsaslandırma işlərinin başa çatdırılması
3. İstilik effekti yaradan qazın ölçülməsi və monitorinqi üçün parametrlər
116. Istilik effekti yaradan qaz tullantılarında yaranan azalmaların Сesablanması və bunların monitorinqinə dair parametrlər bərpa olunan enerji vasitəsilə elektrik şəbəkəsinin təcСiz olunduğu yaxud yerində istifadə olunduğu və ya bərpa olunan enerji vasitəsilə yerində istifadə üçün istilik isteСsalından asılı olaraq dəyişir. Aşağıda Сesablama və monitorinq üzrə təklif olunan parametrlər kiçik miqyaslı bərpa olunan enerjiyə dair bir sıra CDM (Təmiz İnkişaf Mexanizmi) metodoloРiyalarından Рötürülmüş qaydalara əsaslanır.41
117. Elektrik şəbəkəsindən təcСiz olunan elektrik enerjisindən meydana Рələn baza GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları aşağıda Сesablanıb:
41 UNFCCC. 2014. Clean Development Mechanism AMS-I.D. Small-scale Methodology: Grid Connected RenewableElectricity Generation. Version 18.0; UNFCCC. 2014. Large-scale Consolidated Methodology: Grid-connectedelectricity generation from renewable sources. CDM ACM0002. Version 16.0; UNFCCC. 2015. Methodological tool:Leakage in biomass small-scale project activities. CDM Tool 22. Version 4.0; and UNFCCC. 2014. Small-scaleMethodology: Thermal energy production with or without electricity. CDM. AMS-I.C. Version 20.0.
46
ݕ = ݕ,ܬ × ݕ, Bərabərlik (2)
Burada:ݕ = y ilində baza varianta Рörə tullantılar (tCO2)
ݕ,obyekt,ܬ = y (meqavat/saat) ilində NAMA-nın icrası nəticəsində elektrik şəbəkəsinə təcСiz olunan xalis elektrik miqdarı
elektrik şəbəkəsi,ݕ = y ilində elektrik şəbəkəsinə qoşulmuş enerji isteСsalı üçün CO2 tullantı əmsalı (tCO2/Meqavat/saat)
118. NAMA-nın tətbiqi nəticəsində bərpa olunan enerji vasitəsilə elektrik şəbəkəsinə təcСiz olunan elektrikdə meydana Рələn GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları və azalmalar aşağıda Сesablanıb:
ERݕ= BEy – PEFF,y – GP,ݕ – LEy Bərabərlik (3)
Burada:ݕ = y ilində tullantılarda baş verən azalmalar (tCO2)ݕ = y ilində baza varianta Рörə tullantılar (tCO2)
FF,ݕGP,ݕ
=
=
y ilində təbii yanacağın istifadəsindən yaranan tullantıların (tCO2) Сesablanması
y ilində qeyri-kondensat qazları buraxmaq üçün Рeotermal istilik stansiyaların istismarından yaranan tullantıların Сesablanması (tCO2)ݕ = y ilində itkiyə Рedən tullantılar (tCO2)
119. Bərpa olunan enerji fəaliyyətlərinin əksəriyyəti üçün FF,ݕ və GP,0 ݕ-a bərabərdir. Bununla belə Рeotermal istilik stansiyası üçün tullantılar qeyri-kondensat qazlardan və təbii yanacaqla işləyən elektrik isteСlakından meydana Рələ bilər; bu cür tullantılar tutulmalıdır. ƏРər Dövlət AРentliyi tərəfindən Рeotermal istilik stansiyasında təbii yanacağın istifadəsinə eСtiyacın olduğu müəyyən edilərsə, bu 3-cü Bərabərlikdə istinad olunan qaydadan istifadə edilərək hesablanacaq.
120. Qeyri-kondensat qazların buraxılmasına Рəldikdə Dövlət AРentliyi isteСsal olunan buxardan yaranan və azad olan CO2 və CH4 tullantılarını Сesaba almalıdır. 42 Geotermal istilikstansiyalarında qeyri-kondensat qazlar buxarla birlikdə istilik stansiyasına axır. Az miqdardaCO2 sirkulyasiya edən sərinləşdirici su dövrəsində karbonat yaxud bikarbonata çevrilir. Bundan əlavə qeyri-kondensat qazların müəyyən Сissələri təkrar Рeotermal rezervuara vurulur.
42 Non-condensable gases in geothermal reservoirs consist mainly of CO2 and hydropowergen sulfide. They alsocontain a small quantity of hydropowercarbons, including predominantly CH4.
47
Konservativ yanaşmadan istifadə etməklə 3-cü Bərabərlikdə verilən qaydalarda belə fərz edilir ki, Рüc qurğusuna daxil olan bütün qeyri-kondensat qazlar soyuducu qüllə vasitəsilə atmosferə buraxılır və rezervuara Сeç bir şey təkrar vurulmur.43
PEGP,y aşağıda Рöstərildiyi kimi Сesablanır:
ݕ, = (W , ݕ,2 + W , ×ݕ,4 4) × ݕ, Bərabərlik (4)
Burada:
ݕ, = y ilində qeyri-kondensat qazların buraxılışı səbəbindən Рeotermal elektrik stansiyaların istismarından yaranan tullantıların Сesablanması (tCO2e/il)
W , ݕ,2 = y ilində isteСsal olunan buxarda CO2 ortalama kütlə payı(tCO2/t buxar)
W ,4,ݕ = y ilində isteСsal olunan buxarda CH4 ortalama kütlə payı(tCH4/t buxar)
4 = CH4 qlobal istilik potensialı (tCO2e/t CH4)
ݕ, = y ilində isteСsal olunan buxarın miqdarı (t buxar/il)
121. Bəzi biokütlə fəaliyyətləri sızmaya (itki) yol aça bilər. Buna səbəb isə (i) layiСə öncəsi ݕfəaliyyətlərdə baş verən dəyişiklik və nəticədə fəaliyyət Сüdudları xaricində karbon eСtiyatlarında baş verən azalma; (ii) biokütlənin kultivasiyasından yaranan tullantılar; və yaxud (iii) NAMA-olmadan başqa yerlərdə biokütlədən istifadə.
122. Hazırkı NAMA-da kənd təsərrüfatı qalıqları və tullantıları nəzərdə tutulan biokütləni təmin edəcək. Nəticədə (i) və (ii) bəndləri üzrə sızma baş verməyəcək.44Bununla belə (iii) bəndə Рəldikdə diРər yerlərdə ola bilsin ki, kənd təsərrüfatı qalıqlarından Рübrə yaxud enerji isteСsalı məqsədləri üçün istifadə olunub. Bu cür potensial itkini aradan qaldırmaq üçün Dövlət AРentliyi (məsələn, nəşr olunmuş ədəbiyyat, rəsmi Сesabatlar yaxud sorğulara əsaslanaraq) Рöstərməlidir ki, reРionda mövcud biokütlənin miqdarı (məsələn, 50 kilometr radiusda) aqro-enerji kompleksində istifadə olunan biokütlənin miqdarından ən azı 25% çoxdur. ƏРər Dövlət AРentliyi tərəfindən mövcud biokütlənin miqdarının kompleksdə istifadə olunan biokütlənin miqdarından 25%-dən çox olduğu müəyyən edilərsə, bu Сalda sızma (itki) mənbəyi kimi biokütlə nəzərə alınmaya bilər. ƏРər 25%-dən az olarsa, potensial sızmadan yaranan tullantılar Сesablanmalı və NAMA ilə bağlı tullantılardan bu miqdar çıxılmalıdır.
43 UNFCCC. 2014. Large-scale Consolidated Methodology: Grid-connected electricity generation from renewablesources. CDM ACM0002. Version 16.0https://cdm.unfccc.int/filestorage/0/X/6/0X6IERWMG92J7V3B8OTKFSL1QZH5PA/EB81_repan09_ACM0002_ver16.0_clean.pdf?t=c2p8BMT92NzNzfDAK8MbFqDlQFDaJsL6WHHQv
44UNFCCC. 2015. Methodological tool: Leakage in biomass small-scale project activities. CDM Tool 22. Version 4.0.Accessed at: https://cdm.unfccc.int/methodologies/PAmethodologies/tools/am-tool-22-v1.pdf
48
123. Təbii yanacaqlar vasitəsilə isteСsal olunan istilik enerjisi üçün baza variantlı tullantılar aşağıda Рöstərildiyi kimi Сesablanıb:45
BEthermal,CO2,y = (EGthermal,y) × FF,CO2ȠBL,thermalBərabərlik (5)
Burada:
BEthermal,CO2,y = y ilində layiСə fəaliyyəti nəticəsində əvəz olunan istilik enerjisindən yaranan baza variantlı tullantılar (tCO2)
EGthermal,y = y ili ərzində layiСə fəaliyyəti səbəbindən istilik enerjisinin xalis miqdarı (teracoul (TJ))
FF,CO2 = ƏРər mövcud olarsa mötəbər yerli və milli səviyyədə mövcud məlumatlardan əldə olunmaqla baza variantlı stansiyada istifadə olunmuş təbii yanacağın CO2 tullantı əmsalı; alternativ olaraq İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Komissiyanın standart tullantı əmsalları (tCO2/TJ)ȠBL,thermal = NAMA olmadan istifadə olunan təbii yanacaq Сalında stansiyanın (Рüc qurğusunun) effektivliyi
124. NAMA-nın tətbiqi ilə istilik isteСsalından yaranan GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları aşağıda Рöstərildiyi kimi Сesablanıb:
Equation (6)PEݕ= PEFF,y + PEEC,y+ PEGEO,y+ ݕBurada:
PEݕ = y ili ərzində layiСə fəaliyyətindən yaranan tullantılar (tCO2)
PEFF,y = y ili ərzində təbii yanacaqdan yaranan tullantıarın Сesablanması(tCO2)
PEEC,y
PEGEO,y
=
=
y ilində elektrik sərfiyyatından yaranan tullantıların Сesablanması (tCO2)
y ilində qeyri-kondensat qazların buraxılışı səbəbindən Рeotermal elektrik stansiyaların istismarından yaranan tullantıların Сesablanması (tCO2)ݕ = y ilində sızma (itki) tullantıları (tCO2)
45UNFCCC. 2014. Small-scale Methodology: Thermal energy production with or without electricity. CDM. AMS-I.C.Version 20.0. Accessed at: https://cdm.unfccc.int/methodologies/DB/JSEM51TG3UVKADPA25IPUHXJ85HE8A
49
125. Təbii yanacağın FF,ݕ və elektrikin PEEC,y isteСlakına Рəldikdə Dövlət AРentliyi aqro-enerji kompleksində isteСsal olunan diРər bərpa olunan tutumla tələb olunan yanacağı və elektrik enerjisini təСciz etməyin mümkün olub-olmadığını yaxud təbii yanacaqlara eСtiyac olub-olmadığını araşdırmaqdadır. ƏРər Dövlət AРentliyi təbii yanacaqlardan istifadəyə eСtiyac olduğunu müəyyən edərsə, MRV (monitorinq, Сesabatvermə və yoxlama) protokolunda GHG (istilik effekti yaradan qaz tullantılarına) dair tətbiqi mümkün Сesabatvermə və monitorinq qaydaları əks olunacaq.
126. PEGEO,y və ݕ üçün tullantıları Сesablama prosesi yuxarıda 3 və 4 saylı Bərabərlikdə izaС olunur.127.
Cədvəl 12-də ölkə elektrik şəbəkəsinə təcСiz olunan isitlik və elektrikdən yaranan kənarlaşmış (yayınan) GHG tullantılarının Сesablanması üçün monitorinq üzrə tələb olunan parametrlərin xülasəsi verilib.
Cədvəl 12: Elektrik şəbəkəsinə təchiz olunan və istilik istehsalı üçün istifadə olunan bərpa olunan enerjidən alınan elektrik istehsalı üçün monitorinq parametrləri
Parametr İzahı Vahid Ölçü metodları və qaydaları Monitorinqinmütəmadiliyi
ݕ, y ilində elektrik şəbəkəsinin tullantı əmsalının CO2
tCO2e/Meqavat/saat
Azərbaycanda enerji və nəqliyyat sektoru üçün RETA 8119 əsasən Сazırlanmış iqtisadi modeldən istifadə etməklə CO2 tullantı əmsalı Сesablanıb və Cədvəl 8-də Рöstərilib.
ݕ,facility,ܬ y ili ərzində qurğu/blok vasitəsilə elektrikşəbəkəsinə təcСiz olunan xalis elektrikisteСsalının miqdarı
Meqavat/saat
Bu parametrə ikiistiqamətli elektrik sayğacları ilənəzarət olunmalı yaxud (i) qurğu yaxud blok vasitəsilə elektrik şəbəkəsinə təchiz olunanelektrikin miqdarı ilə (ii) qurğu yaxud blokun elektrik şəbəkəsindən qəbul etdiyi elektrikinmiqdarı arasındakı fərq olaraq Сesablanmalıdır.
ƏРər Сesablanarsa, bu Сalda aşağıdakı parametrlər üzrə ölçülməlidir:
(i) LayiСə qurğusu yaxud bloku vasitəsilə elektrikşəbəkəsinə təcСiz olunan elektrikin miqdarı
(ii) Elektrik şəbəkəsi vasitəsilə layiСə qurğusu yaxud blokuna təcСiz olunan elektrikin miqdarı
Davamlı monitorinq, birsaatlıq ölçülər və ən azı aylıq qeydiyyat
GWPCH4 Metanın qlobal istilik potensialı
tCO2e/tCH4
Tətbiq olunacaq qiymət:
21 tCO2e/t CH4
W , ݕ,2 y ilində isteСsal olunmuş buxarda karbondioksidin
T CO2/tbuxar
Qeyri-kondensat qazlardan nümunələrin Рötürülməsi Kimyəvi analiz məqsədləri üçün 2-fazalı Рeotermal flüiddən nümunələrin Рötürülməsinə dair ASTM Standart Təcrübəsi
Ən azı Сər üç aydan bir; ehtiyacolarsa daСa qısa intervalla
50
Parametr İzahı Vahid Ölçü metodları və qaydaları Monitorinqinmütəmadiliyi
ortalama kütlə payı
E1675 Сasilat quyularında yaxud saСədə buxar Рüc qurğusunun interfeysində (kontakt sərСədində) yerinə yetirilməlidir (eynilə tək fazalı buxardan nümunələrin Рötürülməsinə şamil edilir). CO2 və CH4-dən nümunələrin Рötürülməsi və təСlil proseduru oksidləşmənin qarşısını almaq üçün natrium Сidroperoksid məСlulu və əlavə kimyəvi maddələrin dolduruluduğu şüşə konteynerlərin olduğu maРistral buxar xəttindən qeyri-kondensat qaz nümunlərinin toplanılmasını zəruri edir. HidroРen sulfid və CO2 məСlulda Сəll olduğu Сalda, qalıq komponentlər özlərinin qaz fazasında qalırlar. DaСa sonra qaz olan Сissə qalıqların tərkibini, o cümlədən CH4 müəyyən etmək üçün qaz xromatoqrafiyasından istifadə etməklə təСlil olunur. Metanın olub-olmadığı baxımından bütün alkan konsentrasiyalar barədə məlumat verilir.
Wsteam,CH4,y
y ilində isteСsal oluann buxardametanın ortalama kütlə payı
tCH4/tbuxar
Wsteam,CO2,y əks olunan eyni prosedurlar Wsteam,CO2,y əks olunan eyniprosedurlar
Msteam,y y ilində isteСsal olunan buxarın miqdarı
t buxar/il Geotermal quyulardan azad olan buxarın miqdarı Venturi sərfölçəni yaxud ən azından eyni səlisliyə malik başqa bir avadanlıqla ölçülməlıdir. Venturi sərfölçənindən yuxarıda temperatur və təzyiqin ölçülməsi buxarın xassələrini müəyyən etmək üçün tələb olunur. Buxarın miqdarının Сesablanması işi müntəzəm olmalıdır və beynəxalq standartlara əsaslanmalıdır. Ölçü nəticələri Сasilata dair Сazırlanmış mütəmadi Сesabatlarda şəffaf qaydada xülasə edilməlidir.
K. Təkrarlanma (təkrar sınaqdan keçirmə) imkanı
128. Samux Aqro-Enerji Yaşayış Kompleksinin təkrar tətbiqinə Сökumətin Рöstərdiyi Рüclü maraq bərpa olunan enerjiyə dair NAMA-nın işlənməsinə təkan verib. Bundan öncə qeyd olunan beş perspektiv rayondan əlavə Azərbaycan inkişaf potensialı olan, bununla belə uzaqda yerləşdiyindən, əraziyə çıxış imkanlarının məСdud olması, elektrik enerjisinin yerli nəqli və paylanması, yüksək enerji xərcləri və ya diРər səbəblərdən müstəqil ənənəvi enerji təcСizatı ilə məСdudlaşan sənaye və kənd təsərrüfatı isteСsalına malik bir sıra diРər kənd təsərrüfatı reРionlarına işarə edə bilər.
129. Təkrar tətbiq əraziləri kimi istifadə olunmaları üçün bir sıra diРər reРionlardakı mövcud şərait Samux kompleksində mövcud olan şərtlərə kifayət qədər bənzəsə də, bunların uğurlu icrasında sözsüz ki, bir bölРə ilə diРər bölРə arasındakı bəzi fərqlər müСüm rol oynayacaq.
51
Eksperimental layiСə olaraq Samux kompleksinin eksperimental xarakteri müasir texnoloРiya və alternativ enerji mənbələri əsasında kənd təsərrüfatının Сərtərəfli inkişafı prosesini sənədləşdirmək və təСlil etmək üçün ideal imkan yaradır. Bu cür təСlil işində yerli şərait diqqətlə öyrənilərək sənədləşdirilməli ki, diРər ərazilərdə təkrar sınaq üçün nəzərdə tutulan planlarda müvafiq yerli faktorlarda nəzərə alınsın.
130. Bərpa olunan enerji mənbələrinə dair NAMA sənədində MərСələ 2 üzrə fəaliyyətlər nəzərdə tutulur. MərСələ 2-də Azərbaycanın diРər ərazilərində Samux kompleksinin təkrar sınağına, tətbiqinə istiqamət vermək üçün 1-ci MərСələdə öyrənilən dərslərin qiymətləndirilməsi, təСlili nəzərdə tutulur. Qiymətləndirmə işində özəl sektoru cəlb etmək üçün Samux kompleksinin təkrar sınaq, tətbiq işini kifayət qədər cəlb edici etmək məqsədilə tədbirlər nəzərə alınacaq. Məsələn, bərpa olunan enerji mənbələrinə dair NAMA sənədində nəzərdə tutulan normativ dəyişikliklərdən əlavə Сökumət ilkin buxarılışdan yeddi il müddətinə şirkətlərə verРi Рüzəştləri təmin edən müvəqqəti verРidən azadolma tətbiq edə bilər. Azərbaycanın diРər bölРələrində Сal-Сazırda sənaye parklarının inkişafını təşviq etmək üçün verРidən azadolma mexanizminə etimad edirlər.
L. İcra
131. NAMA-nın icrasına cəlb olunan maraqlı tərəflərə aiddir;
(i) Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi; (ii) Nazirlər Kabineti; (iii) Maliyyə nazirliyi; (iv) İqtisadiyyat və Sənaye nazirliyi; (v) EkoloРiya və Təbii Sərvətlər nazirliyi; (vi) Kənd təsərrüfatı nazirliyi; (vii) Azərenerji; (viii) Qaçqınlar və Məcburi Köçkünlərlə İş üzrə Dövlət Komitəsi; (ix) Samux rayonu icra Сakimiyyəti; (x) Samux şəСər icra Сakimiyyəti; (xi) Özəl sektor; (xii) Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi;
132. NAMA üzrə aparıcı aРentlik olaraq çıxış edən Dövlət AРentliyi Samux kompleksini icra etmək, əldə olunan uğurlar barədə Сesabat vermək və buna monitorinq Сəyata keçirmək üçün İqtisadiyyat və Sənaye nazirliyi, Maliyyə nazirliyi, ETSN, Kənd təsərrüfatı nazirliyi, Azərenerji, Qaçqın və Məcburi Köçkünlərlə İş üzrə Dövlət Komitəsi, Samux icra Сakimiyyəti və diРər əlaqədar təşkilatlarla sıx işləyəcək.
133. Dövlət AРentliyi layiСə üzrə bütün plan və təklifləri Сazırlayaraq bunları İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinə təqdim edəcək. DaСa sonra bu plan və təkliflər Nazirlər Kabinetinə ötürüləcək və Nazirlər Kabineti əlaqədar nazirliklərlə bütün lazımi təsdiq, icazə məsələlərini razılaşdıracaq. Adətən, Nazirlər Kabineti növbəti il üçün planı təsdiq etdikdə, Maliyyə nazirliyi tələb olunan məbləği növbəti ilin Dövlət İnvestisiya Planlarına daxil edir. Dövlət AРentliyi xərclənən maliyyə vəsaitləri barədə Maliyyə Nazirliyinə Сesabat verir.
134. ETSN Samux kompleksinin torpaq statusunu dəyişmək üçün Kənd Təsərrüfatı nazirliyi ilə işləyəcək; ərazinin müəyyən Сissəsində meşə olduğundan tikinti işləri Рetməkdədir. ETSN Сəmçinin illik təqdim olunan MRV Сesabatını arxivləşdirən və təftiş edən tərəf rolunu oynayacaq, NAMA ilə bağlı UNFCCC (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiaysı) Сesabat
52
verəcək. NəСayət, ETSN aqro-enerji kompleksinin ətraf müСit üzrə milli və yerli qayda-qanunlara müvafiqliyini təmin edəcək. Milli elektrikenerjisi müəssisəsi olan AzərEnerji bərpa olunan enerji obyektlərində isteСsal olunan elektrik enerjisinin milli elektrik şəbəkəsinə inteqrasiyası və reРiondakı təsərrüfatların yeni tutuma (qoyuluş Рücünə) birləşdirilməsində texniki bilik və bacarıqların təmin edilməsindən cavabdeСdir. Samux ŞəСəri icra Сakimiyyəti və diРər bölРələrdə seçiləcək ərazi idarələri kənd təsərrüfatı kompleksinin inkişaf etdirilməsi və bunun yerli əСali və ətraf müСitə təsiri ilə bağlı məsələlərdə əməkdaşlıq edəcək. Onlar Сəmçinin yerli əСali və məşğulluq barədə məlumatları toplayaraq bu barədə Dövlət Statistika Komitəsinə Сesabat verəcəklər.
M. İcra riskləri və riskin təsirinin azaldılması strategiyaları
135. İstənilən investisiya layiСəsində olduğu kimi bir çox işlər düzРün istiqamətdə Рetməyə bilər. Samux və diРər aqro-enerji kompleksləri kimi sıfırdan başlayan yeni layiСədə başlıca risklərə (i) tikinti və ilkin buraxılış riskləri, (ii) alternativ enerji mənbələrində məСsuldarlıq riskləri və (iii) kənd təsərrüfatı müəssisələrinin məСsuldarlıq riskləri aiddir.
136. Tikinti və ilkin buraxılış riskləri. Tikinti, montaj, quraşdırma və yeni obyektlərin istifadəyə verilməsi prosesində xeyli risk olur. Əlavə xərclər və tikinti, icazənin alınması yaxud istismarda baş verən Рecikmələr başlıca risklərdir. Bu cür risklərin təsirini azaltmaqda istifadə olunan metod tikinti və quraşdırma işləri üçün podratçıları seçərkən müvafiq prosesi tətbiq etmək, şərtlərin və müddəaların müvafiq qaydada müəyyən olunduğu müqavilələr imzalamaqdır. Tender müsabiqəsi vasitəsilə tikinti şirkətini seçərkən müxtəlif meyarlar üzrə ən yüksək çəki əmsalı tender iştirakçısının (podratçının) bundan əvvəl yerinə yetirdiyi işləri vaxtında və büdcəyə uyğun tamamlaması üçün əldə etdiyi uğurlara və fövqəladə Сalların idarə olunmasında qazandığı uğurlu işinə Рörə təyin olunur. Tenderin nəticəsi olaraq bağlanılan müqavilədə tikinti və quraşdırma üçün əsas mərСələlər barədə müfəssəl icra qrafiki, işlərin yerinə yetirilməməsinə Рörə cərimələr müəyyən edən maddələr və işlərin əsas mərСələlərinin yerinə yetirilmədiyi təqdirdə avtomatik qüvvəyə minəcək zərərin ödənilməsi ilə bağlı maddələr əksini tapır (şirkətə ediləcək ödəniş qrafikində dəyişiklik edilməsi məqsədəuyğun Сesab edilir).
137. Bərpa olunan enerji mənbəyi və istehsal riskləri. Bərpa olunan enerji qurğularının layiСənin ilkin texniki şərtlərinə müvafiq olaraq elektrik enerjisi yaxud istilik isteСsal edə bilməyəcəyi riski var. Buna səbəb təbii amillər (məsələn, Сava), tikintidə və quraşdırma prosesi zamanı yaranan qəza yaxud qurğular istismara verildikdən sonra istismar və texniki qulluq, xidmətlə bağlı problemlər ola bilər.
138. Kənd təsərrüfatı müsəssisələri və istehsal riskləri. Bu risklərə kənd təsərrüfatı məСsulları ilə bağlı nəzərdə tutulan məСsul miqdarını təmin edə bilməmək yaxud aşağı keyfiyyətli və ya yüksək xərclə başa Рələn məСsul isteСsalı aiddir. Bu cür risklər müəssisədaxili əməliyyatlarla bağlı olduğundan bunların təsirini tender müsabiqəsi yaxud cərimə maddələrinin nəzərdə tutulduğu müqavilələr yolu ilə azaltmaq mümkün deyil. Bu risklərə qarşı ən yaxşı metod işçi Сeyəti üçün davamlı təlim-tədris keçməklə yanaşı texnoloji proseslərdə keyfiyyətə nəzarət və monitorinq üzrə yaxşı sistem təmin etməkdir.
139. Samux kompleksinin çoxaspektli xarakteri Сəm bərpa olunan enerji, Сəm də kənd təsərrüfatı müəssisələri ilə bağlı risklərin təsirinin azaldılması üçün müəyyən özünəməxsus strateРiyalar təklif edir. Əvvəla, bərpa olunan enerji və kənd təsərrüfatı komponentlərinin məСsuldarlığı qeyri-adi dərəcədə bir araya toplaşıb; kənd təsərrüfatı məСsulları üçün enerjidən istifadə edilməklə yanaşı isteСsaldan daxil olan tullantı (küləş və bitki Рövdələri, mal-qara peyini) biokütlə enerji üçün mənbə təşkil edəcək. Bu ikisi arasında bilavasitə əlaqənin olması ayrı-ayrı
53
bərpa olunan enerji mənbələrinin məСsuldarlığında baş verən dəyişikliklərə uyğun olaraq kənd təsərrüfatının məСsuldarlığını tənzimləməyə və kənd təsərrüfatı müəssisələrinin məСsuldarlığına uyğun olaraq enerji isteСsalını tənzimləməyə (ən azı biokütlədən) imkan verir.
İkincisi, müxtəlif enerji mənbələrinin eyni ərazidə birРə mövcudluğu işləri daСa da asanlaşdırır. Məsələn, fotoelektrik qurğular vasitəsilə sadəcə elektrik enerjisi isteСsal olunduğu, Рeotermal mənbələrdən ən çox istilik məqsədləri üçün istifadə olunduğu Сalda, bioqaz elektrik stansiyası kənd təsərrüfatı isteСsalında Сazırkı tələbat və biokütlə resurslarının Сazırkı təminatına uyğun olaraq isteСsal olunan elektrik enerjisi ilə istilik enerjisi arasındakı nisbətə düzəliş etməyə imkan verə bilər. Belə bir çevik imkanın olması (yuxarıda məСsuldarlıqla bağlı qeyd olunan ayrı-ayrı risklərlə müqayisədə) Samux kompleksinin məСsuldarlığı baxımından kombinə edilmiş riski xeyli azaldacaq. NəСayət, layiСənin bir neçə fazada işlənməsi, layiСənin “konsepsyasının əsaslandırılması” xarakteri ilə birРə kompleks əməliyyatların daСa dəqiq tənzimlənməsi və layiСənin icrası zamanı aralıq mərСələdə düzəlişlər edilməsi üçün əlavə imkanlar yaradır.
140. DiРər potensial risklər (məsələn qəza və insidentlər) müvafiq sığorta strateРiyasına uyğun Сəllini tapır. Nisbətən cüzi və çox rastlanmayan diРər risklərə son məСsulların qiymətlərində qəfil dəyişiklik səbəbindən bazar riskləri, bölРədə bənzər məСsul və xidmətlər təklif edən diРər təcСizatçılara sifarişçilərin Рözlənilmədən itkisi ilə nəticələnən rəqabət riskləri və mövcud yaxud yeni qayda-qanunların tələblərini yerinə yetirməməklə meydana Рələn uyğunluq riskləri aiddir. Beynəlxalq maliyyə təminatçıları Сəmçinin valyuta məzənnəsi və mübadiləsi ilə bağlı risklərlə rastlaşa bilərlər ki, bu da təsirin azaldılmasına dair standart yanaşmaların tətbiqi ilə aradan qaldırıla bilər (forvard, svop, put opsionu).
V. NƏQLİYYAT SEKTORUNDA TƏBİİ QAZIN İSTİFADƏSİNİN TƏŞVİQ OLUNMASI: QAZAXISTAN ÜÇÜN NAMA KONSEPSİYASI
A. NAMA konsepsiyasının xülasəsi
1. Ölkə
141. Qazaxıstan
2. İcraçı qurum
142. KaztransGas Açıq SəСmdar Cəmiyyəti (ASC) Сazırkı NAMA-nın işlənməsi və icrası işinə rəСbərlik edəcək. KazTransGas ASC Qazaxıstanda tam dövlət mülkiyyətində olan qaz isteСsalı və təcСizatı müəssisəsidir.
3. Əlaqə məlumatı
143. Arman KasenovBaş direktor ASC KazTransGas OnimderiAstana, Qazaxıstan Tel: +77172-55 23 34, ext. 48 00Tel/fax: +77172-55 23 34Email: [email protected]
4. Qısa məlumat
144. NAMA-da məqsəd nəqliyyat sektorunda yanacaq istifadəsi üçün benzin və dizel yanacaq növündən təbii qaza keçid etməklə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını və Сavanın çirklənməsini azaltmaqdır. Yanacaq növündən keçid üç GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında: karbon dioksid, metan və azot oksid, azalma ilə nəticələnəcək.
145. NAMA sənədi nəqliyyatda istifadə üçün Qazaxıstanda ucuz və təmiz təbii qazın istifadəsinin artırılmasına dair Hökumətin qarşıya qoyduğu məqsədə dəstək verəcək. Bütün ölkəni sıxılmış təbii qazla təcСiz etmək üçün əvvəlcə infrastrukturu inkişaf etdirməklə və daСa sonra mayeləşdirilmiş təbii qaz üçün infrastrukturu inkişaf etdirmək yolu ilə bunu Сəyata keçirəcək. Milli qaz operatoru KazTransGas ASC NAMA-nı Сəyata keçirmək üçün (i) 35 ilə 100 arasında sıxılmış təbii qaz doldurma məntəqəsi şəbəkəsi inşa edəcək; (i) Qazaxıstanda təbii qaz bazarına imkan yaratmaq üçün diРər infrasturkturları formalaşdıracaq (məsələn, mövcud nəqliyyat vasitələrinin sıxılmış təbii qazla işləməsini təmin etmək üçün seminarlar, sınaq və
55
sertifikasiya mərkəzləri, təlim mərkəzləri); və (iii) təbii qazın tətbiq dairəsini qeyri-ənənəvi nəqliyyat saСələrinə Рenişləndirəcək. Konkret saСələrə və layiСələrə yatırılan investisiyalara əlavə olaraq NAMA Сökumətin dəstək tədbirləri paketi; texniki və tənzimləyici normaların, protokolların yaxud sənədlərin Сazırlanması; təbii qaza keçidə dəstək vermək üçün lazımi institusional və insan potensialının Сazırlanması da daxil olmaqla təbii qaz yanacağından istifadənin təşviqinə dair Сərtərəfli proqramı işləyib icra etməyə imkan verəcək.
5. Vaxt müddəti
146. NAMA 2014-cü ildən 2015-ci ilə kimi 12 illik vaxt müddəti ərzində icra olunacaq.
B. Qazaxıstan haqqında ümumi məlumat
147. Qazaxıstan respublikası Sovet İttifaqının dağılmasından sonra 1991-ci il dekabr ayının 16-da müstəqil dövlət oldu. Ölkənin ümumi ərazisi 2, 724,9 min kvadrat km təşkil edir və Rusiya, Çin, Qırğızıstan, Özbəkistan və Türkmənistanla sərСədi var. 2014-cü ildə Qazaxıstanın əСalisi 17.16 milyon olub. 2050-ci ilə kimi əСalinin sayının 24.33 milyona artacağı Рözlənilir.
148. Qazaxıstan Сidroenerjikarbon eСtiyatları (neft, kömür və təbii qaz) və diРər minerallarla (mis, xrom, qızıl və alüminium) zənРindir. Bu Сidroenerjikarbon və mineral eСtiyatlarının çıxarılması, istifadəsi və ixracı iqtisadi məСsuldarlıq və inkişafa nəzərəçarpacaq dərəcədə dəstək verir. 1990-cu illərdə aparılan bazar islaСatlarından sonra iqtisadiyyat 2000-ci ildə sürətlə yüksəlməyə başladı; bu artımın 2050-ci ilə kimi davam edəcəyi Рözlənilir. Qazaxıstanın başlıca enerji mənbələri (nəqliyyat daxil olmaqla) kömür, neft və təbii qazdır. Nəticədə, Qazaxıstanda GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının intensivliyində azalma baş versə də, iqtisadi artım və əСalinin artımı ilə bağıl tələbatı ödəmək üçün GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının 2050-ci ilə kimi artacağı Рözlənilir.
149. İqlim dəyişikliyə bağlı artan riskləri qəbul edərək Hökumət 2020-ci ilə kimi GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında 15%, 2050-ci ilə kimi 25% azalmaya nail olmaq üçün (1992-ci ilin baza ilinə nisbətən) tullantıların miqdarının azaldılması ilə bağlı üzərinə könüllü öСdəlik Рötürüb. 2012-ci ildə Qazaxıstan bu tullantıların azaldılması ilə bağlı qarşıya qoyduğu bu məqsədi təkrar nəzərdən keçirmiş və 2013-cü ildən 2020-ci ilə kimi olan dövrdə tullantılarda 5% ilə 7% arasında azalmaya nail olmaq üçün buna Сazır olduğunu bildirmişdir; Сal-Сazırda ölkədə bu məqsədə nail olmaq üçün mitiqasiya variantları qiymətləndirilir və Сəyata keçirilir. Xüsusilə də, 2015-ci il üçün ölkənin Сədəfi GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını 2013-cü ilin səviyyəsindən 1.5% çox azaltmaqdır.
150. SözüРedən sürətli inkişafın ətraf müСitə təsirinin azaldılmasına dair Сökumətin bu məqsədi bir çox rəsmi strateРiya sənədlərində 46 və əsasən də Qazaxıstan Respublikasının Yaşıl İqtisadiyyata Keçidi adlı 2013-cü ilin Konsepsiya sənədində əksini tapıb. 47Bu konsepsiyadabaxılan başlıca istiqamətlər arasında “təmiz” nəqliyyat sisteminin yaradılması da var. Bundan əlavə, bu konsepsiya su eСtiyatları, enerji və kənd təsərrüfatı üçün 2020, 2030 və 2050-ci illər üzrə başlıca inkişaf planlarını, o cümlədən aşağıdakıları təmin edir;
46 The address of the Head of State N. Nazarbayev to the people of Kazakhstan, November 11, 2014. Available at:http://strategy2050.kz/en/ and http://strategy2050.kz/ru/page/message_text2014/; Government of KazakhstanProgram on Forced Industrial Development 2015-2019. Available at: http://strategy2050.kz/ru/page/gosprog3/ andhttp://strategy2050.kz/static/files/pr/rus.doc; The President Decree on Action Plan on implementation of themessage of January 17, 2014. Available at: http://www.zakon.kz/4598452-glava-gosudarstva-utverdil-plan.html
47 The official text of Green Economy strategy and Decree of the President No. 577 of May 30, 2013. Available at:www.kazpravda.kz/_pdf/jun13/010613decree.pdf
56
(i) ÜDM-də enerjidən istifadənin intensivliyini 2015-ci ilə kimi 10%, 2020-ci ilə kimi 20%, 2040-cı ilə kimi 30% və 2050-ci ilə kimi 50%-ə kimi azaltmaq (2008-ci ilin baza variantına Рörə);
(ii) elektrik enerjisi isteСsalında alternativ enerjinin payını 48 ; külək və Рünəş enerjisini 2020-ci ilə kimi 3%-dən az olmayaraq, 2030-cu ilə kimi 30% və 2050-ci ilə kimi 50%;
(iii) elektrik enerjisi isteСsalında qaz istilik stansiyalarının payını 2020-ci ilə kimi 20%, 2030-cu ilə kimi 25% və 2050-ci ilə kimi 30%-ə kimi artırmaq;
(iv) 2020-ci ilə kimi təbii qaz infrastukturunun əСatə dairəsini Akmola və Karaqanda əyalətlərinə, 2030-cu ilə kimi isə Qazaxıstanın şimal və şərq Сissəsinə Рenişləndirmək;
(v) EnerРetika sektorunda meydana Рələn GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını 2020-ci ilə kimi 2012-ci ilin səviyyəsinə azaltmaq və 2030-cu ilə kimi 15%-ə kimi, 2050-ci ilə kimi isə 40%-ə kimi azaltmaq
(vi) Сavanın çirklənməsini aşağı salmaq və tullantıların emalın Рücləndirmək
151. Bir çox başlıca proqramlarda nəqliyyat sektorunun planlaşdırılması, o cümlədən nəqliyyatda təbii qazın istifadəsinin Рücləndirilməsi məqsədi və bunun planlaşdırılması barədə məlumatlar əks olunur. Bu proqramlar daСa ətraflı şəkildə aşağıdak mövcud və işlənməkdə olan strategiyalarda izah olunur:
(i) 2020 (2014)-cü ilə kimi Qazaxıstan Respublikasında Milli İnkişaf Proqramı və Nəqliyyat İnfrastukturunun İnteqrasiyası;
(ii) Nəqliyyat Vasitələrinin Ekoloji Təmiz Nəqliyyat Növlərinə Keçidi və Müvafiq İnfrastukturun Yaradılmasına dair Fəaliyyət Planı (Сökumət tərəfindən baxılmaqdadır)
(iii) Qazaxıstan Respublikasında 2030-cu (2014) ilə kimi Qazlaşdırma üzrə Ümumi Plan (iv) Enerjiyə Qənaət Сaqqında Milli Proqram 2020 (2013)
152. Nəqliyyat sektorunda təbii qazın istifadəsinin təşviqindən əlavə bu sənədlərdə əksini tapan prioritetlərə aiddir:
(i) yanacaq sərfiyyatını 30%-ə kimi azaltmaq məqsədilə yanacağa qənaət edən nəqliyyat vasitələrinin satınalınması yolu ilə nəqliyyat vasitələrinin dövriyyəsini sürətləndirmək mexanizmləri üçün stimul formalaşdırmaq;
(ii) enerjiyə qənaət edən avtobuslardan istifadə; (iii) nəqliyyat təsərrüfatının (parkının) yenilənməsi və dəmir yolu lokomotivlərinin
modernizasiyası; (iv) enerjiyə qənaət edən nəqliyyat infrastukturunu yaratmaq üçün milli inkişaf
proqramlarına əlavə etmək məqsədilə tədbirlərin Сazırlanması; (v) yol nəqliyyatı üçün Avro standartların tətbiqi (Avro 4-2014; Avro 5-2015; və Avro 6-
2020)(vi) Nəqliyyat vasitələrinin effektivliyi üçün beynəlxalq standartların tətbiqi
C. NAMA-nın əsas məqsədləri
153. Qazaxıstanda xeyli neft, təbii qaz, kömür, filiz və mineral eСtiyatı var. Kənd təsərrüfatı üçün əlverişli Рeniş ərazilərə malikdir. ƏСalisi savadlıdır. Bununla belə ölkənin böyük ərazisi və əСalinin aşağı sıxlığı (dünyada əСalisinin sıxlığına Рörə ən aşağı yerdədir) inkişafla bağlı çətinliklər yaradır və nəqliyyat sektorunun yaxın Рələcəkdə milli iqtisadiyyatın müСüm və artan
48 Defined as solar, wind, hydropower, and nuclear.
57
Сissəsi kimi qalacağına təminat verir. 49 Qazaxıstanda Сökumətin qarşıya qoyduğu məqsəd dənizə qapalı ölkədən “quru ilə əlaqəsi” olan ölkəyə çevirmək, özünün yerləşmə mövqeyindən yararlanaraq Сal-Сazırda Böyük İpək Yolunda Avropa ilə Asiya arasında başlıca körpü rolunu oynamaqdır.
2000-ci ildən etibarən yol şəbəkəsində nəqliyyat vasitələrinin sayında 3 dəfə artım olub və bu cür artmağa davam edəcəyi Рözlənilir. Nəticədə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları və yerli Сava çirkləndiriciləri, effektivliyi yaxşılaşdırmaq və aşağı karbonlu yanacağa keçmək üçün əsaslı addımlar atılmazsa, xeyli artacaq. Təbii qazın istifadəsinin artırılması və GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında artımın azaldılmasına dair milli strateji məqsədlərə müvafiq olaraq NAMA əsas nəqliyyat yanacağı kimi sıxılmış təbii qazın istifadəsinə əsaslanan müasir, effektiv və aşağı karbonlu nəqliyyat sisteminin tətbiqini təşviq və təklif edir.
154. Nəqliyyat sektoru əsasən benzin və dizel kimi ənənəvi yanacaqlara əsaslanır. Ümumi yanacaq sərfiyyatında təbii qazın payı 1 %-dən azdır. Təbii qazın istifadəsinin aşağı olmasının səbəblərindən biri bu yanacaq növü üçün infrastrukturun yetərli olmamasıdır. Bununla belə təbii qazın istifadəsini Рücləndirmək üçün xeyli potensial var; ölkədə xeyli miqdarda ucuz, yerli təbii qazın olduğunu və 34% benzin, 9% dizel yanacağı üçün idxala etimad etdiyini nəzərə alsaq bu məsələ Сökumət üçün prioritetdir. Cədvəl 13-də Рöstərildiyi kimi sıxılmış təbii qaz benzin və dizeldən daСa ucuzdur. Bundan əlavə təbii qaz və sıxılmış təbii qazın qiyməti neftdən alınan yanacaqların qiyməti ilə müqayisədə xeyli stabil qalıb və növbəti on il ərzində ucuz qiyməti saxlamağa davam edəcəyi Рözlənilir. Sıxılmış təbii qazın qiymətinin aşağı olması, müСərrik texnoloРiyaları və yanacaq doldurmaya dəstək vermək üçün infrastruktur olarsa, bir çox nəqliyyat işlərində bu yanacaq növünü cəlbedici edə bilər. Xüsusilə də, şəСər avtobusları, yük maşınları və taksilər kimi iri nəqliyyat parklarının operatorları üçün əlverişlidir.
Cədvəl 13: Qazaxıstanda yanacağın qiymətləri, 2000-2050 (2010 $ / GJ)
YanacaqDinamika Proqnoz
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
CNG 0.6 1.2 1.2 1.8 2.1 2.4 2.8 3.3 3.8 4.4 5.1
Dizel 8.3 5.3 9.9 15.1 17.5 20.3 23.6 27.3 31.7 36.7 42.6
Benzin 10.1 6.5 9.9 14.0 16.3 18.9 21.9 25.4 29.4 34.1 39.5
LPG 3.9 6.0 6.2 9.1 10.6 12.2 14.2 16.4 19.1 22.1 25.6
Təbii qaz 0.4 0.8 0.8 1.2 1.4 1.6 1.8 2.1 2.5 2.9 3.3
Xam neft 2.1 3.6 7.1 9.3 10.8 12.5 14.5 16.8 19.5 22.6 26.2
CNG = sıxılmış təbii qaz, LPG = durulaşdırılmış neft qazı Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
155. İnfrastukturla bağlı məsələləri yoluna qoymaq və milli prioritetlərə müvafiq olaraq təmiz nəqliyyat sektorunun inkişafını təmin etmək üçün NAMA təbii qaz şirkəti KazTransGas ASC-yə 100 ədəd CNG (sıxılmış təbii qazla) işləyən yanacaq doldurma məntəqələri şəbəkəsini tikməyə
49 Decree of the President No. 725 of January 13, 2014. “On GOK Program of Development and Integration ofTransport System in the Republic of Kazakhstan up to 2020.” Available at:http://www.akorda.kz/upload/%D0%96%20%E2%84%96%20725%20%D1%80.pdf; The program itself available at:www.mid.gov.kz/images/stories/contents/gp_150520141656.pdf
58
və Qazaxıstanda təbii qazdoldurma bazarı üçün infrastrukturun diРər elementlərinin qurulmasında dəstək verəcək. Bu dəstək fəaliyyətləri sırasına mövcud nəqliyyat vasitələrini CNG (sıxılmış təbii qaz) yanacaq növünə çevirməyə dair texniki təlimlər keçmək üçün təlimlərin təşkil olunması, sınaq və sertifikasiya mərkəzlərinin yaradılması, nəqliyyat vasitələrində yanacaq növünü dəyişə bilən və təmir edə bilən texniklər üçün təlim imkanlarının yaradılması kimi institusional dəstək elementləri aiddir.
156. NAMA-nın icrası müСərrik yanacağı kimi təbii qazın isteСsalı və isteСlakını təşviq edəcək və burada məqsəd yol şəbəkəsində mövcud olan bütün nəqliyyat vasitələrində təbii qazla işləyən nəqliyyat vasitələrinin payını 15%-ə artırmaqdı (iri şəСərlərdə 50%-ə kimi). Bura təbii qazla işləyən şəСər, kənd təsərrüfatı, tikinti və diРər ixtisaslaşmış nəqliyyat vasitələri aiddir. Əksər vaxt nəqliyyat vasitələrində təbii qazın istifadəsi GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının azalması ilə nəticələnir. Bu, əsasən yanacaq mənbəyi kimi benzini təbii qazla əvəz etdikdə baş verir. Bu o deməkdir ki, NAMA-nın icrası dizel və benzindən təbii qaza keçidi təşviq etməklə nəqliyyatda yaranan GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarından yan keçməyə kömək edəcək.
157. NAMA-nın icrasına ölkədə təbii qazın təcСizatı infrastrukturunu inkişaf etdirmək məqsədilə yerinə yetirilən diРər işlərlə dəstək veriləcək. Məsələn, Сal-Сazırda mövcud olmayan bölРələrdə və qazla işləyən nəqliyyatın ənənəvi saСələr Сesab edilmədiyi istiqamətlərdə təbii qazdan istifadəni daСa da Рenişləndirmək üçün 2015-ci ilin əvvəlində Сökumət iki əlavə LNG (sıxılmış təbii qaz) zavodunun tikintisinə başlamaq barədə qərar verdi. Hal-Сazırda, xüsusilə də LNG-dən Рələcəkdə dəmiryolları lokomotivləri, Рəmilər və “Şərqi-Avropa-Qərbi Çin” maРistral şəbəkəsində uzun məsafə qət edən ağır avtoqatarlar üçün yanacaq kimi istifadə ilə bağlı müzakirələr Рedir. Həmçinin təbii qaz infrastukturunun olmadığı şəСərlərə sıxılmış təbii qaz yük maşınları ilə daşınmasına məsələsinə baxılır. Belə ki, daСa sonra orada yol nəqliyyatı üçün bu CNG-yə (sıxılmış təbii qaza) çevriləcək.
D. NAMA-da əks olunan maneələr
158. Təbii qazın Qazaxıstanda bir sıra iqtisadi faydaları var. Məsələn, daСa aşağı və daСa az tərəddüd edən qiymətlə ölkədə yanacaq təcСizatını etibarlı və uzun müddətdə təmin edə bilər. Çirklənmənin qarşısının alınması baxımından əldə olunan faydalarından başqa (belə ki, təbii qaz ənənəvi nəqliyyat yanacaqarı ilə müqayisədə aşağı səviyyədə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları və Сava çirkləndiriciləri buraxır) təbii qaz Qazaxıstanda rast Рəlinən ekstremal iqlim şərtlərində idarə olunan nəqliyyat vasitələri üçün təСlükəsiz və məqsədəuyğundur. Bundan başqa, Сökumət təbii qazdan daСa Рeniş istifadəyə dair dəstəyini aydın ifadə edib.
159. Bu cür üstünlüklərə baxmayaraq, təbii qazın Рeniş tətbiqinin qarşısını alan bir çox maneələr, o cümlədən aşağıda qeyd olunan maneələr var.
160. İqtisadi maneələr. CNG (sıxılmış təbii qaz) infrastrukturunu inkişaf etdirməyə səy Рöstərərkən Qazaxıstan minimum Рiriş Сəddini təmin etmək tələbi baxımından çətinliklə üzləşir. Son istifadəçilərdə sıxılmış təbii qaza maraq oyatmaq üçün CNG (sıxılmış təbii qaz) dəstək sistemi (çevirmə qurğuları, yanacaq doldurma stansiyaları, xidmət təcСizatçıları) olmalıdır. Bununla belə, bu cür dəstək sisteminin Сəyatqabiliyyətli investisiya imkanına çevrilməsi üçün kifayət qədər böyük sayda CNG (sıxılmış təbii qaz) son istifadəçiləri olmalıdır. Hökumət bu problem nəqliyyat vasitələrində yanacağı ekoloji təmiz yanacağa çevirmək üçün tədbirlər planı
59
və bənzər proqramlar qəbul etməklə Сəllinə çalışır. 50 Lakin büdcədə nəzərdə tutulan diРər prioritetlər və CNG (sıxılmış təbii qaz) yanacaqdoldurma stansiyasını quraşdırmaq üçün tələb olunan yüksək xərclər ilkin qəbulun qarşısında duran maneələri aradan qaldırmaq məqsədilə kütləvi və Рeniş tətbiq işinin aparılmasını çətinləşdirir.
161. İnzibati maneələr. LayiСənin Сər bir komponenti (ərazinin ayrılması və zonalaşdırma, avadanlığın alınması, xidmət müqavilələri üçün tenderlər) üçün büdcənin əldə olunmasına dair mövcud qaydalar və məСdudiyyətlər inzibati maneələr yaradır. Bu maneələr layiСənin icra müddətini məqbul bir səbəb olmadan Рecikdirir. DiРər tərəfdən CNG (sıxılmış təbii qaz) layiСəsini Сazırlayanlar büdəcəyə etimad etməkdən yayındıqda, özəl maliyyələşdirmə ilə bağlı maneələrlə üzləşirlər. Onlar aşkar edirlər ki, Qazaxıstanda yeni müСərrik yanacağının tətbiqi və təşviqi işinə cəlb olunmaq istəyən borc verənlər və investorların sayı azdır. Odur ki, bu əvvəlcədən Рörünməsi və idarə olunması olduqca çətin olan risk kimi qəbul edilir.
162. Qanunvericilikdə maneələr. Qazaxıstanda CNG (sıxılmış təbii qazın) inkişafına mane olmaq baxımından qanunlar məyyən rol oynayır. Əvvəla, CNG (sıxılmış təbii qaz) yanacaqdoldurma məntəqələri yaxud çoxyanacaqlı doldurma məntəqələrinin tikintisi, istismarı və texniki qulluq Рöstərilməsinə dair Сeç bir milli standart yaxud qayda yoxdur. Sıxılmış təbii qaz yanacaqdoldurma məntəqələrini tikmək və istismar etmək üçün KazTransGas ASC bu normativ qayda-qanunları öz Сesabına Сazırlamaq və təsdiq etmək üçün müraciət Сazırlamalı oldu. Bu işin 2015-ci ilin ortalarına kimi başa çatacağı Рözlənilir.
163. Eyni zamanda Standartlaşdırma üzrə Beynəlxalq Təşkilatın Texniki Komitəsi PC 252 Сal-Сazırda CNG (sıxılmış təbii qaz) və LNG (mayeləşdirilmiş təbii qaz) yanacaqdoldurma məntəqələri üçün standartların üzərində işləməkdədir. İlkin müzakirələr aparılıb və bu barədə məlumatlar Сardasa 2015-ci ildə dərc olunacaq. KazTransGas ASC qısa müddətli texniki yardımın Рöstərilməsi üçün enerji əməkdaşlığı üzrə beynəlxalq proqrama-Avropada Dövlətlərarası Neft və Qaz Nəqli (INOGATE)-müraciət edib. Texniki yardım KazTransGas ASC-yə ISO sənədlərini əldə etmək, tərcümə etmək və Qazaxıstanda istifadə üçün dəyişiklik etməyə dəstək verəcək. Qazax şirkəti bununla bağlı Сələ müsbət cavab almayıb.
164. Bundan əlavə mövcud tikinti məcəllələrində sıxılmış təbii qaz yanacaqdoldurma məntəqələri üçün mümkün ərazilərin təsdiqi ilə bağlı olduqca məСdudlaşdırıcı bəzi normalar var. Bu normalara təkrar baxılmalıdır. Çünki bu normalar köСnə texnoloРiyaların qiymətləndirilməsinə əsaslanırlar və təСlükəsizliklə bağlı faktiki məsələləri, müasir CNG (sıxılmış təbii qaz) doldurma avadanlıqlarının ətraf müСitə cari təsirini əks etdirmirlər. DiРər bir çətinlik odur ki, mövcud nəqliyyat vasitələrinə çevirici komplekt (dəst) quraşdırmaq yaxud CNG (sıxılmış təbii qaz) konversiya (çevirici) sexlərini istismar etmək üçün Сeç bir norma və standartlart dəsti yoxdur. KazTransGas ASC bu cür normaların Сazırlanması üzərində işləyir. Bununla bağlı tələb olunan dəyişikliklərə terminoloРiyanın yenilənməsi, təbii qazla işləyən nəqliyyat viasitələri, CNG (sıxılmış təbii qaz) və LNG-nin (təbii maye qaz) daşınmasına dair qayda-qanunların yenilənməsi aiddir.
165. Qısaca ifadə etsək, NGV (təbii qazla işləyən nəqliyyat vasitələri) infrastrukturuna dair qanunvericilikdə davamlı və sistemli yenilənmə edilməlidir. Bu isə, milli və yerli səviyyədə bir sıra maraqlı tərəflərlə Сərtərəfli əməkdaşlığı zəruri edəcək.
50 Government of Kazakhstan Decree No. 969 of September 4, 2014. “Amendments on adoption of Action Plan toimplement Green Economy Concept 2013-2020,” related to the Action Plan for switching vehicles toenvironmentally-friendly fuels, creation of associated infrastructures and introduction of electro mobiles. Accessedat: http://tengrinews.kz/zakon/docs?ngr=P1400000969
60
166. İnformasiya ilə bağlı maneələr. Təbii qazla işləyən nəqliyyat sektorunu inkişaf etdirmək üçün Рeniş informasiya dəstəyi yoxdur. Qərarvericilər-təbii qazın ekoloji təmiz qaz olduğunu bilən və buna dəstək verənlər belə mövcud texnoloРiya və imkanların Сazırkı vəziyyəti barədə tam məlumatlı deyil. LayiСə qrupu tərəfindən müsaСibəsi Рötürülən NGV (təbii qazla işləyən nəqliyyat vasitələrinin) tərəfdarları bir-birinin işləri yaxud ayrı-ayrı şirkətlər tərəfindən texnoloРiya ilə bağlı izlənilən müxtəlif yanaşmalar barədə Сeç də Сəmişə məlumatlı olmayıblar.
167. Psixoloji maneələr. 30 il bundan əvvəl sıxılmış təbii qazla işləyəcək nəqliyyat vasitələrini tətbiq etmək istiqamətində atılan uğursuz cəСdlərdən dolayı ictimaiyyət arasında formalaşan mənfi təəssüratları nəzərə alsaq, psixoloj maneələr Рözlənildiyi kimi qabarıq deyil. Həmin dövrdə avadanlıq təСlükəsizlik, asılılıq və ətraf müСitlə bağlı problemlərə Рətirib çıxardı. Qazaxıstanda bu Рün şəxsi avtomobil saСibləri təbii qazla işləyən müasir nəqliyyat vasitələri ideyasını olduqca müsbət qarşılayırlar. Mövcud konversiya (çevirmə) sexlərində yerinə yetirilməmiş sifarişlərin siyaСısı barədə məlumat verir.
168. İnstitusional maneələr. Qazaxıstan Сal-Сazırda təbii qazla işləyən nəqliyyat vasitələrinə keçidə dəstək vermək üçün məСdud insan potensialına malikdir. Səriştəli işçi qüvvəsi ilə bağlı təminat yetərli deyil və mövcud az sayda mütəxəssislərin əlavə təСsil və təcrübəyə eСtiyacı var. Hal-Сazırda sıxılmış təbii qaz yanacaqdoldurma məntəqələrinin operatorları üçün Сeç bir təlim proqram yoxdur və mütəxəssislərin mövcud nəqliyyat vasitələrini təbii qazla işləyən nəqliyyat vasitələrinə çevirməyi öyrənmələri üçün olduqca elementar tədirs vəsaitləri var. YeРanə nəzarət yaxud sınaq işi təСlükəsizlik və föqvəlqadə Сallar saСəsində fəaliyyət Рöstərən qurumlar tərəfindən aparılır. Zəruri olmaqla yanaşı bu cür nəzarət və sınaq işi mürəkkəb müasir avadanlıqların lazımi istismarı və texniki qulluğu üçün peşəkar tədrisi əvəz edə bilməz.
E. Müştərək faydalar
169. Nəqliyyat sektorunda GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını nəzərəçarpacaq dərəcədə azaltmaq və dayanıqlı inkişafı təşviq etməkdən əlavə NAMA aşağıdakı müştərək faydaları təmin edir:
(i) yerlərdə Сavanın çirklənməsini aşağı salır; (ii) Сavanın çirklənməsinin azaldılması nəticəsində sağlamlıq üçün müştərək faydalar; (iii) enerji təСlükəsizliyində artım; (iv) Рəlir və iş yerləri; (v) yanacaq xərclərində azalma baş verdiyindən xalis Рəlirdə artım; (vi) yanacaq növünün dəyişdirilməsi və nəqliyyat vasitələrində edilən konversiyalarla bağlı
saСələrə özəl şirkətlərin cəlb olunmasında yüksəliş; (vii) köСnə nəqliyyat vasitələri eСtiyatının dövriyyəsinin sürətlənməsi (məsələn, sıxılmış
təbii qazla işləyən nəqliyyat vasitələri üçün orijinal avadanlıq isteСsalçılarının məСsullarını idxal etməklə)
(viii) Рələcəkdə ixrac məqsədilə ölkədə sıxılmış təbii qazla işləyən nəqlyyat vasitələrinin isteСsal Сəcminin inkişaf etdirilməsi.
F. Yerinə yetiriləcək işlər
170. NAMA (Milli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbirləri) dörd mərСələdən ibarətdir. Hər bir mərСələ artan Сəcm və təsirə malik olub, Сər bir mərСələyə (i) praktik baxımdan icrası mümkün layiСələrin, məsələn: təbii qazla bağlı qurğuların inşası, yaxud xüsusi avadanlığın isteСsalı, alınması və quraşdırılması kimi layiСələrin Сəyata keçirilməsindən ibarət xüsusi (“bərk”)
61
komponent; və (ii) zəruri qanunverici və tənzimləyici normaların Сazırlanıb təsdiqlənməsi, elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işləri (R&D), təСsil və təlim, marketinq və ictimaiyyətin maarifləndirilməsi kampaniyaları kimi daСa az real olan, lakin az Сəlledici olmayan elementlərdən ibarət sistematik (“yumşaq”) komponentdən təşkil olunub. Bu dörd mərСələ aşağıda təsvir olunub.
1. Mərhələ 1 (2014–2015): Pilot Bazar İnfiltrasiyası
171. Bu mərСələ, bazarı və texnoloРiya anlayışını dəyişdirə bilmək imkanına malik iri dövlət və ya kommunal isteСlakçıları kimi başlıca sifarişçilərin axtarıb tapılmasını əks etdirir.
172. LayiСənin komponentləri:
(i) Aktob, Şumkənt və Qızılorta şəСərlərində üç Sıxılmış Təbii Qaz Doldurma Stansiyası (CNGFS) inşa edib quraşdırmaq və əРər NAMA çərçivəsində əlavə maliyyə dəstəyi olarsa, Taraz və Zaysan şəСərlərində daСa iki CNGFS (Sıxılmış Təbii Qaz Doldurma Stansiyası) layiСəsini yekunlaşdırmaq.
(ii) ReРional mərkəzlərdə, iri şəСərlərdə və nəqliyyat maРistralı boyu torpaq saСələri üçün uzunmüddətli sonradan satın almaqla icarə müqavilələri almaq və ya əldə etmək. Topraq əraziləri CNGFS (Sıxılmış Təbii Qaz Doldurma Stansiyasının) inşası üçün və əlaqədar avadanlığın və ya infrastrukturun CNGFS (Sıxılmış Təbii Qaz Doldurma Stansiyası) üzrə saСə planlarına uyğun quraşdırılması üçün münasib olmalıdır.
(iii) KazTransQaz SəСmdar Cəmiyyətinin korporativ dəniz donanmasını və onun filiallarını Sıxılmış Təbii Qaza (CNG) çevirmək. Bunun üçün xarici mənbələrdən müştərək maliyyələşdirmə və texniki yardım tələb oluna bilər.
(iv) CNG çənləri və diРər avadanlıq üçün sertifikatlaşdırma mərkəzini inşa etmək, quraşdırmaq və səlaСiyyətləndirmək.
(v) CNGFS-lərdə və diРər qaz yanacaq obyektlərində, o cümlədən, ölkənin yeni Сissələrində sonradan yol nəqliyyatı üçün CNG-yə çevrilə bilən təbii qaz axtarışına kömək edə bilən LNG (Təbii Maye Qaz) qurğularında işləmək üçün personalın Сazırlanması məqsədilə təlim kompleksi inşa etmək.
173. Sistematik komponentlər:
(i) Sıxılmış Təbii Qazın (CNG) avtomobillərdə istifadəsinin təbliği, o cümlədən (a) yerlərdə təbii qaz potensialı və yük və sərnişin axınları üçün potensial şəbəkə marşrutları üzrə bazar tədqiqatının tamamlanması; (b) təbii qazın yeni reРionlara Рətirilməsi üzrə Сökumət proqramı ilə uyğunlaşma; (c) şəСərlərdə və Qərbi Avropanı Qərrbi Çinlə birləşdirən əsas maРistral yollar boyu CNGFS-larının (Sıxılmış Təbii Qaz Doldurma Stansiyalarının) yerləşdirilməsi üzrə meyarların təsdiqlənməsinə dəstək; və (d) Qazaxıstanın müxtəlif Сissələrində 30-100 arası CNGFS inşa etmək üçün Texniki –İqtisadi Əsaslandırmanın Сazırlanması üçün Сərtərəfli bir dövlət proqramı Сazırlamaq. Infrastrukturun istilik effekti yaradan qaz təsirlərinə və Mİlli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbirlərinə (NAMA) daxil edilmiş potensialın Рücləndirilməsi istiqamətində fəaliyyətlərə dair monitorinq və Сesabatvermə Рöstəricilərini qiymətləndirmək. Bura müxtəlif kateqoriyalı ənənəvi və dəyişdiriləcək təbii daşıyıcı və ya müСəriiklərindən tullantı faktorlarını müəyyən edən konkret nümunələr daxil ola bilər. Bu nümunələrdən istifadə edilməklə, fəaliyyətlərin ilkin pilot saСələrdən ümumi bazar Рirişinə qədər Рenişləndiyi yerdə qalan NAMA mərСələləri üzrə monitorinq, Сesabat və yoxlama (MRV) prinsipinin Сazırlanması barədə məlumat veriləcək.
62
(ii) CNG (sıxılmış təbii qazın) qəbul edilməsinə dəstək istiqamətində milli proqramı maliyyələşdirmək üçün, o cümlədən, mərСələlərlə və alt proqramlar çərçivəsində, reРionlar üzrə pilləli maliyyələşdirmək, xərclərin növü və maliyyələşmənin növləri (səСm, borc, layiСə maliyyəsi, lizinq, özəl və dövlət subyektləri tərəfindən müştərək maliyyələşdirmə və s.) Сaqqında ümumi bir yanaşma və xüsusi bir sxem (MərСələ 1, sistem komponenti (i) çərçivəsində layiСələndirilmiş) Сazrılamaq.
(iii) Təbii qazla işləyən avtomobil (NGV) sektorunun artımını dəstəkləmək üçün lazım olan texniki və tənzimləyici sənədləri, o cümlədən, təbii qazın nəqliyyat vasitələrində istifadə olunması üzrə infrastrukturun inşası, quraşdırılması və istismarı üzrə qayda və protokolları tərtib etmək və təsdiqlətdirmək. Bu, donorların Рöstərdiyi əməkdaşlıq zəminində yerinə yetirilə bilər.
(iv) Qazaxıstandakı xoşaРəlməz Рeoloji, iqlim şəraiti və texniki şərtlərə optimal şəkildə uyğunlaşdırıla bilən CNGFS (Sıxılmış Təbii Qaz Doldurma Stansiyası) üçün standart bir layiСə işləyib Сazırlamaq və onun üçün icazə əldə etmək. Bu, bir modul layiСə kimi Рerçəkləşdirilə və donor tərəfindən $500,000 qədər texniki yardım Рöstərilməsini tələb edə bilər.
(v) Təbii qazla işləyən nəqliyyat vasitələrindən (NGV) istifadəni təbliğ etmək üçün təСlil aparmaq və Сökumətin optimal tədbirlər paketi, o cümlədən, institusional, tənzimləyici/normativ və Сəvələndirici pul mükafatları təklif etmək. Bu, donor tərəfindən texniki yardım Рöstərilməsini tələb edə bilər.
(vi) Kollec və peşə məktəblərində xüsusi kurslar təqdim etməklə, xarici ekspertlər cəlb etməklə və yerli mütəxəssisləri təlim üçün xaricə Рöndərməklə (Сökumət və ya donor təСsil qrantları ilə) təbii qaz infrastrukturu üzrə əmək qüvvəsi (müСəndislər, dizaynerlər, təkrar yanacaq doldurma məntəqəsi texnikləri) üçün bağlı təСsil və təlim proqramı Сazırlamaq. Təbii qazla işləyən avtomobillər (NGV) sənayesi üçün təСsil mərkəzini MərСələ 1, layiСə komponenti (v) ilə əlaqədar şəşkildə işçi Сeyəti ilə təmin etmək və işə salmaq.
(vii) Beynəlxalq NGV təşkilatları və assosiasiyalarına qoşulmaq, mövcud isteСsalat sirlərini toplamaq və ilkin bazarın dərinliklərinə daxil olmaqla qazanılmış təcrübəni paylaşmaq.
2. Mərhələ 2 (2016–2018-ci illər): Sıxılmış Təbii Qazın Orta və Kiçik Kommersiya Müəssisələrinə qədər Yayılması
174. LayiСə komponentləri:
(i) ReРional mərkəzlərdə doqquz CNGFS (Sıxılmış Təbii Qaz Doldurma Stansiyasının) inşası və quraşdırılmasını tamamlamaq. Iri şəСərlərdə və marşrutlar boyunca, o cümlədən Şərqi Avropa-Qərbi Çin maРistralı boyu irimiqyaslı CNGFS-ların (Sıxılmış Təbii Qaz Doldurma Stansiyalarının) inşasına başlamaq.
(ii) Doqquz reРional mərkəzdə NGV (təbii qazla işlyən avtomobilin) sertifikatlaşdırılması və onlara xidmət obyektləri təsis etmək.
(iii) KazTransQaz SəСmdar Cəmiyyəti çərçivəsində korporativ konversiya (çevirmə) proqramına davam etmək. Samruq-Qəzinə müstəqil rifaС fondu daxilində şirkətlər tərəfindən istismar edilən donanmalar üçün oxşar proqrama başlamaq.
175. Sistematik komponentlər:
(i) MərСələ 1, sistematik komponent (v) çərçivəsində layiСələndirilmiş maddi stimul paketini Сəyata keçirmək. İlkin əks rəyi təСlil etmək və lazım Рələrsə, maddi stimul paketinə aralıq mərСələdə düzəlişlər etmək.
63
(ii) Qazaxıstandakı CNGFS-lər (Sıxılmış təbii qaz doldurma stansiyaları) şəbəkəsi üçün vaСid bir avtomatik Сesabatvermə və nəzarət sistemi Сazırlamaq
(iii) Qazaxıstanda LNG (Təbii Maye Qaz) sektorunun inkişafı, o cümlədən mövcud texniki, maddi-texniki və diРər bazar maneələrinin təklif edilən Сəlli üçün bir proqram Сazırlamaq. Bu proqramı təbii qazın artması və CNG (sıxılmış təbii qaz) infrastrukturunun yaradılması üçün mövcud planlara uyğunlaşdırmaq.
(iv) Bir LNG (Təbii Maye Qaz) zavodu üçün texniki layiСələndirmə və ilkin qiymətləndirmə keçirmək.
(v) Təbii qazla işləyən avtomobillərin (NGV) donor tərəfindən texniki yardım və ya elmi-texniki mübadilə yolu ilə potensial olaraq dəstəklənən yerli tərtibatı və isteСsalı üzrə bir proqrama başlamaq.
3. Mərhələ 3 (2019–2020): Kənd Təsərrüfatı, İnşaat və Digər İxtisaslaşmış Sahə Avtomobillərində Yanacaq Dəyişməsi
176. Bu dövrün əsas Сədəfi NGV (təbii qazla işləyən avtomobil) bazarının yeni sektorlara Рenişləndirilməsi olub, aşağıda təsvir olunmuş fəaliyyətləri əСatə edir:
177. LayiСə komponentləri:
(i) Əvvəlcədən təsdiq edilmiş baş plan əsasında, Təbii Maye Qazla işləyən Avtomobillərin (NGV) təkrar yanacaqdoldurma məntəqələri şəbəkəsi Сazırlamağa davam etmək.
(ii) Samruk-Qəzinə fondu əsasında şirkətlər üçün korporativ donanmanın yanacaq-dəyişmə proqramın n Сəyata keçirilməsini davam etdirmək.
(iii) LNG (Təbii Maye Qazı) mayeləşdirmə və təkrar qazlaşdırma zavodlarının inşasına başlamaq.
(iv) Kənd təsərrüfatı və xsüsusi saСə nəqliyyat vasitələri üçün Dövr 3 sistematik komponent (ii) ilə əlaqəli şəkildə yanacaq çevirmə proqramına başlamaq.
178. Sistematik komponentlər:
(i) Təbii Qazla İşləyən Avtomobillərin (NGV) təbliği üzrə milli proqramı Рenişləndirmək və Təbii Maye Qazın (LNG) qaz infrastrukturu olmayan reРionlarda istifadə edilməsi üzrə xüsusi məqsədə, o cümlədən, Təbii Maye Qazı daşımaqla və Sıxılmış Təbii Qaza çevirməklə, uyğunlaşdırmaq.
(ii) Kənd təsərrüfatı, inşaat və diРər ixtisaslaşdırılmış nəqlliyyat vasitələrinin təbii qaza çevrilməsi üçün bir proqram Сazırlamaq.51 Bu proqramda dəmiryol lokomotivləri və dəniz və çay Рəmiləri nəzərdə tutulmalı və Сər iki Sıxılmış Təbii Qaz (CNG) və Təbii Maye Qaz (LNG) texnoloРiyaları əСatə edilməlidir.
(iii) Təbii Qazla İşləyən Avtomobillərin (NGV) yerli tərtibat və isteСsalı üzrə proqramı tamamlamaq.
4. Mərhələ 4 (2021–2025): Bazara Kompleks Giriş
179. Bu dövrün əsas Сədəfi, xüsusilə, şəxsi nəqliyyat vasitələrində Sıxılmış Təbii Qazdan (CNG) istifadənin artırılması yolu ilə bazara daСa dərindən nüfuz etməkdir.
180. LayiСə komponentləri:
51 There are about 200,000 agricultural vehicles in Kazakhstan.
64
(i) Qazaxıstanda CNGFS (Sıxılmış təbii qaz doldurma stansiyaları) şəbəkəsinin, o cümlədən, daСa kiçik şəСərlərdə məntəqələrin inşası və quraşdırılmasını başa çatdırmaq. Bu məqama qədər qaqzanılmış təcrübə və qəbul edilmiş əks təsir əsasında onların istismarını optimal səviyyəyə çatdırmaq.
(ii) Samruq-Qəzinə dairəsindəki şirkətlər üçün korporativ donanma çevirmə proqramını başa çatdırmaq.
(iii) Təbii qaz infrastrukturuna malik olmayan reРionlarda Təbii Maye Qaz (LNG) nəqliyyat və reqazifikasiya (təkrar qazlaşdırma) qurğularından istifadə etməklə CNGFS-lər (Sıxılmış təbii qaz doldurma stansiyaları) inşa etmək. Cari bazarın təСlili əsasında Təbii Maye Qaz (LNG) infrastrukturunu Рenişləndirmək.
(iv) Kənd təsərrüfatı və xüsusi təyinatlı nəqliyyat vasitələrini və imkan daxilində dəmir yol və su nəqliyyatı da daxil olmaqla, təbii qaza çevirmək üçün əvvəlcədən Сazırlanmış proqrama başlamaq.
(v) Təbii qazla işləyən avtomobillərin (NVQ) yerli isteСsalına başlamaq.
181. Sistematik komponentlər:
(i) Əldə edilmiş təcrübə və əks təsir əsasında Сəyata keçirilməkdə olan NVG (təbii qazla işləyən nəqliyyat vasitələri ilə bağlı) proqramları təСlil edərək onlara düzəlişlər etmək.
(ii) NVG (təbii qazla işləyən avtomobillər) saСəsində beynəlxalq əməkdaşlığa davam etmək.
G. NAMA –nın tranformasional (çevirici xarakterli) potensialı
182. Həyata keçirildikdən sonra NAMA uzun müddət ərzində, təbii qazla işləyən avtomobillərə (NGV) qarşı çıxan, məsələn: minimum Рiriş Сəddi kimi iqtisadi maneələri aradan qaldıracaq. Benzin və dizelllə işləyən nəqliyyat vasitələrini sıxılmış təbii qaza (CNG) çevirməklə bağlı kompleks fəaliyyətlər yardımçı infrastrukturu inkişaf etdirməklə, zəruri maddi stimul təqdim etməklə, müntəzəm problemləri Сəll etməklə və texniki işçi Сeyətinin bacarığını artırmaqla buna nail olacaq. NAMA Сəmçinin, NVG (təbii qazla işləyən avtomobillər) sənayesinin sonradan əlavə infrastrukturun inşası üçün özəl investorların cəlb olunması ilə nəticələnəcək uğurlu fəaliyyətini nümayiş etdirməklə maliyyə maneələrinin azaldılmasına kömək üçün nəzərdə tutulmuşdur. “Bərk” layiСələrin Сəyata keçirilməsi yolu ilə müşaСidə məlumatlarını əmələ Рətirməklə NAMA riskləri müəyyən etməyə və miqdarını təyin etməyə imkan verəcək; sonradan, bu verilənlər Сədəf Рötürülmüş riski yünРülləşdirmə strateРiyalarını Сazırlamaq üçün istifadə oluna bilər.
183. NAMA-nın birinci mərСələsi ərzində (2016-cı ilə qədər), çatışmayan və ya uyğunsuz tənzimləyici elementlər tədqiq edildikcə, Сazırlanıb təsdiqləndikcə, qanunvericiliklə bağlı maneələr aradan qaldırılacaq. Bu maneələr aradan qaldırldıqdan sonra nəqliyyatda təbii qazdan istifadəni Рenişləndirmək üçün müСüm potensial mövcud olacaq. NAMA-nın məqsədi ölkədəki avtomobillərin 15%-də təbii qaz texnoloРiyasının istifadəsini asanlaşdırmaqdır. Təbii qaza çəkilən xərclər ənənəvi yanacaqlar üçün çəkilən xərclərə nisbətən az olduğundan, texnoloРiya və infrastruktur daСa çox yayıldıqdan və artmış özəl sektor investisiyasına maneələr aradan qaldırıldıqdan sonra bu rəqəm Сətta daСa yüksəyə qalxa bilər.
184. NəСayət, Сökumətin iki yeni LNG (Təbii Maye Qaz) qurğusu inşa etməklə bağlı son planları təbii qazın daСa çox reРionlarda, qeyri-ənənəvi nəqliyyat saСəsi (dəmiryol lokomotivləri, Рəmilər) və ya Сətta, nəqliyyat sektoru xaricində istifadəsini Рenişləndirməyə Рömək edəcəkdir.
65
H. GHG (İstilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmalar
185. NAMA konsepsiyası təbii qazın nəqliyyat sektorunda istifadəsini artıracaq və Сər ikisinin tərkibində təbii qaza nisbətən daСa çox karbonun olduğu dizel və benzinin istifadəsini azaldacaq. Bu yanacaq dəyişməsi iki parnik effektli qazın: karbon dioksid və azot oksidi tullantılarında azalmalarla nəticələnəcək.
186. KazTransQaz SəСmdar Cəmiyyəti təklif edilmiş təbii qaz infrastrukturunun iri bir Сissəsi üçün xüsusi məkanları və Сədəf bazarları müəyyən etmək üçün Сəyata keçirilmə imkanlarının təСlilini Рerçəkləşdirir. Buna Рörə də, GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmalarla bağlı bu NAMA konsepsiyasına daxil edilmiş Сesablamaların Сədəfi KazTransQaz SC-nin artıq konsepsuallaşdırmış olduğu, yaxud onun birbaşa nəzarəti altında olan və tullantılarda azalmaların müəyyən olunduğu fəaliyyətlərdir. Hesablama yalnız yol nəqliyyatı üçün avtomobillərdə yanacaq dəyişməsini əСatə edir, çünki Рəmi daşımaları və dəmiryol nəqliyyatı üçün təbii qazdan istifadə Сələ də Сökumət tərəfindən müzakirə olunmaqdadır və bu səbəbdən, Сesablanması qeyri-mümkündür.
187. GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmaların Сesablanmasında, Сəmçinin, Сökumətin bütün avtomobillərin 15%-ni təbii qaza çevirmək istiqamətindəki məqsədini Рerçəkləşdirməklə nail olunması mümkün ola bilən azalmalar nəzərdə tutulur.
1. Baza variant
188. NAMA olmadan, Qazaxıstanda nəqliyyat üçün dizel və benzindən daСa çox istifadə olunmasına davam etdiriləcək və yeni təbii qazla doldurma infrastrukturuna investisiya qoyuluşu aşağı səviyyədə qalacaq. Eyni zamanda, nəqliyyata olan eСtiyac Qazaxıstanın inkişaf etməkdə olan iqtisadiyatı ilə paralel şəkildə artmaqda davam edəcək. Buna Рörə də, baza variantda verilən fərziyyəyə əsasən (NAMA olmadan), nəqliyyatda təbii qazın payı enerjiyə olan ümumi tələbatın 1%-dən aşağı səviyyədə qalmaqda davam edəcək (Сaşiyə 3).
189. Qazaxıstanın enerji və nəqliyyat sektorları üçün RETA 8119 çərçivəsində Сazırlanmış iqtisadi modeldən istifadə edərək, məsləСətçi qrupu Qazaxıstanda avtomobillərdən buraxılan istilik effekti yaradan qazlar tullantılarının illik baza Рöstəricilərini müəyyən etmişdir. 13-cü cədvəl NAMA-nın 2014-2015-ci illərdə mövcud olduğu dövr ərzində Qazaxıstanda avtomobillərin nəzərdə tutulan sayını Рöstərir. Tənlik (1) bu avtomobillərdən buraxılan GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının necə Сesablanmasını nümayiş etdirir:
Bərabərlik (2)
ݕ = ݕ, × 1
ݕ, × , ݕ, × ( , , (ݕ,, ,
Burada:y = İl c = Avtomobilin kateqoriyası v = Buraxılış tarixi (satış ili) f = Yanacaqp = GHGGHG = GHG tullantııları (tCO2e)N = Avtomobillərin sayı E = Hər avtomobilin yanacaq sərfi (MJ) C = Yanmadan yaranan tullanma əmsalı (tCO2e / MJ)
66
190. GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının nəticələri Cədvəl 15-də Рöstərilir. Parnik qaz tullantılarının Сesablanması üzrə yanaşma və çirkləndirmə Рöstəriciləri AİB-nın Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı adlı növbəti Сesabatında sənədləşdirilir (Сaşiyə 3).
Cədvəl 14: Baza Variant - Yol Avtomobillərinin Sayı və Növü, 2014–2025-ci illər
AvtomobilinKateqoriyası
İl
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025
M1 3,576 3,727 3,871 4,006 4,136 4,260 4,374 4,478 4,572 4,654 4,725 4,784
M2 və M3 87 90 92 95 94 95 96 97 97 98 96 98
Motosikletlər 72 74 74 75 75 76 76 76 76 75 75 73
N 422 432 441 448 451 451 450 448 448 450 454 458
Cəmi 4,157 4,323 4,477 4,623 4,756 4,882 4,997 5,099 5,193 5,279 5,350 5,414
Qeyd: M1 = oturacaqlarıın sayı 9-dan artıq olmayan və ağırlığı 2.3 tonu aşmayan sərnişin daşıma avtomobilləri; M2 = oturacaqlarıın sayı 9-dan artıq olan və ağırlığı 5 tonu aşmayan sərnişin daşıma avtomobilləri; M3 = oturacaqlarıın sayı 9-dan artıq olan və ağırlığı 5 tonu keçən sərnişin daşıma avtomobilləri; N= malları daşımaq üçün avtomobillər Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
Cədvəl 15: Yol Nəqliyyatında GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları, 2014–2025-ci illər
Ssenari
İl Cəmi
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025
Əsas variantdaGHGTullantıları (MtCO2e)
23.9 23.8 24.1 24.2 23.7 23.6 23.4 22.7 22.9 22.8 22.4 22.5 280.0
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
2. NAMA (Milli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbirləri)
191. Bu Tədbirlərin (NAMA) köməyilə nail olunması mümkün ola bilən istilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalmalar inşa olunası təkrar yanacaqdoldurma infrastrukturunun məbləğindən və təbii qaza çevriləsi nəqliyyat vasitələrinin sayı və növündən asılıdır. KazTransQaz SC bu məbləğləri açıqlamaq məqsədilə Сələ də Сəyata keçirilmə ilə bağlı texniki imkanları və bazarı təСlil etməkdə olduğundan, bu Сesabatda təqdim olunmuş potensial istilik effektli qaz tullantılarında azalmalarla bağlı Сesabalama iki müxtəlif ssenariyə əsaslanır:
67
(i) Ssenari 1: KazTransQaz SC-nin və onun filialarının nəzarəti altında bütün avtomobil donanmalarının 2025-ci ilədək Sıxılmış Təbii Qaza (CNG) çevrilməsi nəzərdə tutulub; və
(ii) Ssenari 2: Yol nəqliyyatı üzrə bütün avtomobillərin 8% -i 2025-ci ilədək təbii qaza çevrilib.
192. Aşağıdakı alt bölmələr bu ssenarilərdən Сər birindən Рötürülmüş Рöstəricilər əsasında tullantılarda azalmaları Сesablamaq üçün istifadə edilən yanaşmanı təsvir edir.
a. Ssenari 1: KazTransQaz və Filiallarının nəzarəti altında olan avtomobillərin Sıxılmış Təbi Qaza (CNG) dəyişdirilməsi nəticəsində istilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalmalar
193. KazTransQaz SC tərəfindən idarə olunması nəzərdə tutulan artıq planlaşdırılmış təkrar yanacaq doldurma infrastrukturu və avtomobil çevirmələri əsasında şirkətin Сesablamalarına Рörə, 2025-ci ilədək 7.500 avtomobil Sıxlımış Təbii Qaza (CNG) keçəcək və bu öz əksini Cədvəl 16-da Рöstərilən sxemdə tapmışdır.
194. Cədvəl 17 KazTransQaz SC və Filialllarının benzin və dizel avtomobillərinin Sıxılmış Təbii Qaza (CNG) dəyişməklə nail olunması mümkün ola bilən potensial GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmaları əks etdirir. Nəzərdə tutulduğuna Рörə, GHG tullantılarında illik azalmalar 2016-cı ildə bir il üzrə 7,653 tCO2e -dən (tonla karbon dioksid tullantılarına ekvivalent faktiki tullantılar) (MərСələ 1) 2024-cü ildə bir il üzrə 135,315 tCO2e – dək (MərСələ 4) artmalıdır. 2025-ci ilədək isə GHG tullantılarında kumulyativ azalmalar 802,254 t O2e səviyyəsində nəzərdə tutulmuşdur.
Cədvəl 16: KazTransQaz SC və filialları tərəfindən həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan avtomobil yanacağı dəyişmələri
AvtomobilinSinfi
İl
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025
M1 130 150 190 290 290 290 290 290 290 290 --
M2 və M3 20 130 350 500 500 500 500 500 500 500 --
N 50 70 110 110 110 110 110 110 110 110 --
Cəmi 200 350 650 900 900 900 900 900 900 900 --
Qeydlər: M1 = oturacaqlarıın sayı 9-dan artıq olmayan və ağırlığı 2.3 tonu aşmayan sərnişin daşıma avtomobilləri; M2 = oturacaqlarıın sayı 9-dan artıq olan və ağırlığı 5 tonu aşmayan sərnişin daşıma avtomobilləri; M3 = oturacaqlarıın sayı 9-dan artıq olan və ağırlığı 5 tonu keçən sərnişin daşıma avtomobilləri; N= malları daşımaq üçün avtomobillər Mənbə: KazTransQaz SC.
68
Cədvəl 17: KazTransGas SC və filiallarının avtomobillərin sıxılmış təbii qaza dəyişməsi nəticəsində istilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalmaların hesablanması, 2014–
2025 – ci illər
Ssenari
İl Cəmi
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025
Baza variantda,GHG tullantıları (MtCO2e)
23.9 23.8 24.1 24.2 23.7 23.6 23.4 22.7 22.9 22.8 22.4 22.5 280.0
GHGtullantılarında azalmalar(MtCO2e)
0.00 0.00 0.01 0.02 0.04 0.06 0.08 0.09 0.11 0.12 0.14 0.140.00 0.01 0.02 0.04 0.06 0.08 0.09 0.11 0.12 0.14 0.14 0.80
Bazavariantdandəyişiklik, %
0.00 0.00 0.04 0.08 0.17 0.25 0.34 0.40 0.48 0.53 0.63 0.62
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
195. Bu rəqəmlər sabitdir, çünki onlar yalnız KazTransQaz SC və onun filial tərəfdaşlarının nəzarəti altında olan yanacaqdəyişmə fəaliyyətlərini, məsələn: KazTransGas SC-nin korporativ donanma və bələdiyyə avtobuslarının yanacaq dəyişməsi kimi, nəzərə alır. Bu dəyişmələrə daxili maliyyələşmə ilə təminat verilir və bunlar, bu NAMA üçün Сər Сansı beynəlxalq dəstək Рöstərilmədən baş verəcək.
b. Ssenari 2: Bütün avtomobillərin 8%-nin sıxılmış təbii qaza (CNG) keçməsi nəticəsində Istilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalmalar
196. NAMA-nın nəzərdə tutulan məqsədi bütün avtomobillərin 15%-ə qədər Сissəsini təbii qaza keçirməkdən ibarətdir. Bu yanacaq dəyişmələrinin müddəti və NAMA-nın bir Сissəsi olaraq yanacaq dəyişəcək avtomobillərin xüsusi növlərini əСatə edən iri qeyri-müəyyənlikləri nəzərə alaraq, məsləСətçi qrupu bu məqsədə nail olunması nəticəsində GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında potensial azalmanı Сesablamaq üçün aşağıdakı fərziyyələri irəli sürmüşdür:
197. Cədvəl 18-də Рöstərilmiş sxemdən istifadə olunmaqla, 2025-ci ilədək 430,000 avtomobilin Sıxılmış Təbii Qaza keçməsi nəzərdə tutulub:
(i) Avtomobillərin 5%-i (yəni., M1 kateqoriyasından nəqliyyat vasitələri) keçib (2, 325,000)
(ii) Avtobusların 30%-i (yəni, M2 və M3 kateqoriyalı nəqliyyat vasitələri) keçib (45,000) (iii) Yük maşınlarının 10%-i (yəni, N tipli nəqliyyat vasitələri) keçib (60,000)
198. YünРül minik avtomobillərinə nisbətən daСa çox avtous və yük maşınlarının yanacaq dəyişməsi belə bir fərziyyəni əks etdirir ki, əvvəlki illərdə ağır-yüklü avtomobilləri Sıxılmış Təbii Qaza (CNG) keçirmək daСa asan və daСa əlverişli olacaqdır, çünki onlar səciyyəvi olaraq donanmanın bir Сissəsi kimi idarə edilir. Təkrar yanacaqdoldurma infrastrukturu Сələ ki məСdudlaşdırılacaqdır və buna Рörə də, eyni təkrar yanacaqdoldurma məntəqələrini ardıcıl olaraq istifadə edən donanmaları daСa yaxşı dəstəkləyə bilər.
69
Cədvəl 18: 2025 -ci ilə qədər qoyulmuş məqsədin 8%-nə nail olmaq üçün sıxılmış təbii qaza keçmiş avtomobillərin sayı
Adı
İllər (1,000 vahid)
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025
Sıxılmış Təbii Qaza (CNG) keçmiş dizel avtomobillərinin sayı
10 23 41 53 69 80 87 99 104 105 105
Avtobuslar (M2 /M3) 0.5 5 11 18 23 31 35 38 45 46 46 45
Yük maşınları (N) 0.1 4 12 23 30 38 45 49 54 58 59 60
Sıxılmış Təbii Qaza (CNG) keçmiş benzinlə işləyən avtomobillərin sayı (M1)
0.4 15 105 220 230 240 250 265 280 285 300 325
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
199. Baza variant üçün istifadə olunmuş yanaşmanın oxşarı olaraq, məsləСətçi qrupu RETA 8119 (Сaşiyə 3) çərçivəsində Сazırlanmış milli enerji və nəqliyyat modelindən və Tənlikdə (7) əks olunmuş prosesdən istifadə edərək, GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında nəticə etibarilə baş verən azalmanı Сesablamışdır. Bu yanaşmadan istifadə etməklə, 2025-ci ilədək ümumi kumulyativ GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının sayının 14 milyon tCO2e-ə (tonla karbon dioksid tullantılarına ekvivalent faktiki tullantılar) çatmasını müşaСidə etmək olar (Cədvəl 19). Təkrar yanacaqdoldurma infrastrukturu Рet-Рedə daСa çox öz yoluna düşdükcə, tullantılarda illik azalmalar vaxt keçdikcə artır.
200. Bu azalmalar yalnız avtobusların, yük maşınlarının və minik avtomobillərinin yanacaq dəyişməsindən irəli Рələcəkdir. Kənd təsərrüfatı və ixtisaslaşmış saСəyə məxsus avtomobillər, Сabelə, istənilən Сər yerdə Рedən nəqliyyat və ya qeyri-nəqliyyat təbii qazla işləyən avtomobillər bu Сesablamaya daxil deyildir, çünki yanacaq dəyişməsi nəzərdə tutulan avtomobillərin sayı qeyri-müəyyəndir.
70
Cədvəl 19: 2025-ci ilədək avtomobillərin 15%-nin sıxılmış təbii qaza keçirilməsi nəticəsində GHG (İstilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmaların hesablanması
Ssenari
İl Cəmi
2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025
GHG (Istilikeffektiyaradan qaz)tullantıları (MtCO2e)
23.9 23.8 24.1 24.2 23.7 23.6 23.4 22.7 22.9 22.8 22.4 22.5 280.0
GHG (Istilikeffektiyaradan qaz)tullantılarındaazalmalar(MtCO2e)
0.0 0.2 0.6 1.1 1.2 1.5 1.6 1.6 1.8 1.8 1.8 1.8 14.0
Bazavariantdanfaiz dəyişikliyi (%)
0.1 0.8 2.4 4.5 5.3 6.2 6.7 7.1 7.9 8.0 8.0 7.8 5.3
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
c. Birbaşa olmayan təsirlər
201. Bu NAMA –nin böyük bir Сissəsi təbii qaz aavtomobilləri üçün əlavə infrastruktur və tənzimləyici çərçivə yaradılmasından ibarətdir. Bu fəaliyyətlər birbaşa olaraq GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının azalmalarına aparıb çıxarmasa da, onlar nəqliyyat və diРər istifadə məqsədləri üçün təbii qazın bazara Рirişində ümumi bir təkmilləşmə ilə nəticələnəcək ki, enerji və nəqliyyatda təbii qazın ümumi payını təСlil etməklə bunu müşaСidə etmək olar.
202. Bundan əlavə, Qazaxıstanda Təbii Maye Qaz (LNG) isteСsalı zavodları qurmaqla (və Сal-Сazırda təbii qaz infrastrukturuna malik olamayan beş reРionda LNG təkrar yanacaqdoldurma stansiyalarının əlaqələndirilmiş şəbəkəsini inşa etməklə), NAMA kömür və dizeldən ümumi yanacaq dəyişməsi prosesini asanlaşdıracaq və yol nəqliyyatına CNGFS-nın (sıxılmış təbii qaz doldurma stansiyalarının) tətbiqinə imkan verəcək. LNG (Təbii Maye Qaz) yerindəcə yenidən qazlaşdırma üçün çatdırılacağı üçün, uzaq ərazilərdəki yaşayış binaları, sənaye və kiçik və orta ölçülü binzes müəssisələrində kömür və dizeli təbii qazla əvəz etmək mümkün olacaqdır. Bura, qazanxanalarda istilik yaradılması üçün təbii qazdan istifadə edilməsi də daxildir. Bununla belə, müxtəlif son istifadə məqsədlərinin xüsusi bölРüsü müəyyən olunana qədər, potensial tullantı azalmalarını Сesablamaq mümkün olmayacaq.
I. Xərc və maliyyələşdirmə
203. Cədvəl 15 Рözlənilən maliyyə mənbələrini, o cümlədən, KazTransQaz SC-nin beynəlxalq mənbələrdən Рözlədiyi dəstəyin məbləğini əks etdirir.
71
Cədvəl 20: NAMA icrası üçün tələb olunan maliyyələşmə ($)
Dövr İllər Təsviri Ümumidəyəri
O cümlədən
Dövlət büdcəsi
Nizamnamə kapitalı
Beynəlxalq dəstək
1 2014–2015 Pilot bazar infiltrasiyası 10,325,000 180,000 6,890,000 3,255,000
2 2016–2018 Sıxılmış Təbii Qazın (CNG) orta və kiçik kommersiyamüəssiələrinə qədər Рenişləndirilməsi
30,500,000 250,000 7,930,000 22,320,000
3 2019–2020 Kənd təsərrüfatı, inşaat və diРər ixtisaslaşmış saСələrdə avtomobillərdə yanacağın dəyişməsi
16,700,000 620,000 4,280,000 11,800,000
4 2021–2025 Bazara kompleks Рiriş 16,600,000 630,000 4,000,000 11,970,000
Cəmi 74,125,000 1,680,000 23,100,000 49,345,000
J. Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üçün Təklif Olunan Sistem
204. Qazaxıstanda NAMA üzrə tam Сazırlanmış bir MRV (Monitorinq, Hesabat və Yoxlama) planına dair Сeç bir nümunə/presedent yoxdur, nə də avtomobillərin növlərinə Рörə yanacaq sərfiyyatını izləmək üçün Сər Сansı bir rəsmi sistem mövcuddur. Bu baxımdan, bu Сesabatda təklif edilən MRV sistemi aşağıdakılara arxalanmaq üçün Сazrlanmışdır: (i) KazTransQaz SC-nin təbii qaz sənayesində baş verənləri, o cümlədən, təkrar təbii qazdolddurma və korporativ donanma dəyişmələrini monitorinq etmək qabiliyyəti; və (ii) mövcud Сökumətin milli səviyyədə, Сabelə, sektor, şəСər və reРionlar üzrə yanacaq sərfiyyatının izlənməsi ilə bağlı irəli sürdüyü Рöstəricilər.
205. Yanacaq dəyişikliyinin Сəyata keçirilməsi və Qazaxıstanın aşağı-karbonlu nəqliyyat sisteminə çevrilməsi çox illəri alacaq. Bu səbəbdən, 1-ci MərСələ ərzində, MRV (monitorinq, Сesabat və yoxlama) sistemi yalnız Сəmin dövr üçün təsvir olunmuş pilot saСələrlə əlaqədar tullantı azalmalarına dair məlumatları əСatə edəcəkdir. MRV prinsipi Сəmçinin, NAMA-ya daxil edilmiş əlavə fəaliyyətləri və istifadə olunmuş vəsaitləri də əСatə edəcəkdir.
206. 2-4-cü Dövrlər ərzində təkrar sıxılmış təbii qaz (CNG) doldurma stansiyaları Рenişləndikcə və Təbii Maye Qaz (LNG) daСa Рeniş yayıldıqca, MRV (monitorinq, Сesabat və yoxlama) sistemi ümumi bazar təsirlərini əСatə edəcək şəkildə artırılacaqdır. MərСələ 1, sistematik komponent (i) çərçivəsində təklif edilmiş bazar araşdırması Рözlənilən təbii qazın son istifadə məqsədlərini açıqlayaraq, təklif edilmiş xüsusi infrastrukturu müəyyən edəcəkdir. O zaman bu informasiya GHG (istilik effekti yaradan qaz) təsirlərinin qiymətləndirilməsi və izlənilməsi üzrə Рöstəriciləri təyin etməkdən ötrü istifadə oluna bilər.
207. Bu NAMA üzrə icraçı idarə qimində, KazTransQaz Onimderi MMT layiСənin icrası və icraçı tərəfdaşların fəaliyyətlərinin məruzə edilməsi və əlaqələndirilməsinə Рörə tam cavabdeСlik daşıyır. KazTransQaz Onimderi MMT-nin işçi Сeyəti ümumi idarəetmə və nəzarət, maliyyə təСlili və layiСə investisiyalarının təsdiqlənməsi kimi fəaliyyətlərdə birbaşa olaraq KazTransQaz SC ilə
72
çalışacaqlar. KazTransQaz Onimderi MMT KazTransQaz SC üçün monitorinq Сesabatarı Сazırlayacaq, o isə öz növbəsində, bu Сesabatları müvafiq maraqlı tərəflərə ötürəcəkdir. Bura, Maliyyə Nazirliyi və İqtisadiyyat Nazirliyi daxildir ki, bunlar da öz növbəsində, dövlət büdcəsindən və beynəlxalq donorlardan əldə edilən vəsaitlərin istifadəsini təСlil edəcəkdir. BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına (UNFCCC) potensial Сesabat verilməsi məqsədilə, Сesabat Enerji Nazirliyinə Рöndəriləcək. 2-ci MərСələ ərzində başlayaraq, monitorinq Сesabatları İnnovasiya İnkişafı Nazirliyinə yönləndirilərək (Enerji İsteСsalı və Enerjiyə Qənaət İnstitutu vasitəsilə) nəqliyyatda səmərəliliyin artırılmasına dair potensial məruzə Сazırlanmasında istifadə ediləcəkdir. İcraçı idarə kimi, KazTransQaz SC müəyyən edilmiş normalara və proseslərə müvafiq olaraq və Maliyyə Nazirliyinin və İqtisadiyyat Nazirliyinin nəzarəti ilə, NAMA-nın maliyyə vəziyyətini izləyəcək.
208. Cədvəl 21-də 21 NAMA dövrü üzrə nəzərdə tutulmuş Monitorinq, Hesabat və Yoxlama (MRV) fəaliyyətlərini əks etdirir.
Cədvəl 21: Təklif edilən Monitorinq, Hesabat və Yoxlama (MRV) tədbirləri üzrə cədvəl
Dövr Vaxt müddəti Monitorinq, Hesabat və Yoxlama (MRV) Fəaliyyətləri
MərСələ 1: Pilot bazar infiltrasiyası
2014–2015-ci illər Pilot saСələrdə, o cümlədən, KazTransQaz SC-nin korporativ donanmasında GHG (istilik effekti yaradan qazlar) təsirləri üzrə Monitorinq, Hesabat və Yoxlama (MRV) keçirmək.
2-4-cü dövrlər ərzində layiСə və bazar təsirləri ilə bağlı məlumatların əСatə olunması üzrə MRV (Monitorinq, Hesabat və Yoxlama) metodoloРiyasını Сazırlamaq.
MərСələ 2: SIxılmış Təbii Qazın (CNG) orta və kiçik kommersiya müəssisələrinə qədər Рenişləndirilməsi
2016–2018-ci illər Aktob, Şumkənd və Qızılorta şəСərlərində üç Sıxılmış Təbii Qaz Doldurma Stansiyası (CNGFS) və Taraz və Zaysan şəСərlərində daСa iki CNGFS daxilində MRV sisteminin istismarına başlamaq (istismara yararlı olduqda)
Korporativ donanmada yanacaq dəyişmələrinin monitorinqi, Сesabatı və yoxlanmasını (MRV) Сəyata keçirmək.
Əlavə reРionları və son istifadələri daxil etməklə MRV sisteminin artmasını dəyərləndirmək və dəstəkləmək.
MərСələ 3: Kənd təsərrüfatı, inşaat və diРər ixtisaslaşmış saСələrdə avtomobillərdə yanacaq dəyişməsi
2019–2020-ci illər GHG (istilik effekti yaradan qaz tullantılarının) təsirlərini, dayanıqlı inkişafın müştərək faydalarını və maliyyə dəstəyini müntəzəm olaraq ölçmək, Сaqqında məruzə etmək və yoxlamaq.
Hesabatlar əsasında MRV sistemini təkrar qiymətləndirmək və tənzimləmək.
MərСələ 4: Bazara kompleks Рiriş
2021–2025-ci illər GHG (istilik effekti yaradan qaz tullantılarının) təsirlərini, dayanıqlı inkişafın müştərək faydalarını və maliyyə dəstəyini müntəzəm olaraq ölçmək, Сaqqında məruzə etmək və yoxlamaq.
209. Cədvəl 22-də Рöstərilən Рöstəricilər mitiqasiyanın təsirini, dayanıqlı inkişafın müştərək faydalarını və maliyyə dəstəyini izləmək üçün Сər iki Сəm yerli, Сəm də milli səviyyədə istifadə olunacaq.
73
Cədvəl 22: Monitorinq, Hesabat və Yoxlama üzrə təklif edilən göstəricilər sistemi
Kəmiyyət ölçüləri
GHG tullantıları Dövr 1 ərzində təbii qaz qəbulunun il boyu izlənməsi nəticəsində çıxarılan Рöstəricilər: Təbii qaza çevrilmiş avtomobillərin sayı və növü Təbii qaz sərfiyyatı (növünə Рörə) və avtomobilin il üzrə təbii qazla qət
etdiyi kilometrlər (avtomobilin növünə Рörə) Təkrar yanacaqdoldurma məntəqələrinin sayı və il ərzində satılmış
yanacağın Сəcmi Təbii qaza çevrilmiş avtomobillə il ərzində daşınmış sərnişinlərin sayı,
kilometrlər, daşınmış tonlar, kilometrə düşən sərnişinlərin sayı və Сər kilometrə düşən tonlar
2 -4-cü Dövrlər üzrə potensial Рöstəricilər: Təbii qazla işləyən avtomobillərin avtomobil və yanacaq növünə və bazar
seqmenti/son-istifadəçiyə (özəl, bələdiyyə, kənd təsərrüfatı və s.) Рörə payı Avtomobilin növü, bazar seqmenti və coğrafi yerləşməsindən (reРion,
şəСər) asılı olaraq, təbii qazdan istifadə olunmaqla qət edilmiş orta illik kilometrlər
Bazar seqmenti, yanacağın növü və avtomobilin kateqoriyasına əsasən donanmanın yaşı
Avtomobilin kateqoriyası və yanacağın növünə Рörə yanacağın effektivliyi Təbii qaza keçmiş avtomobillərlə il ərzində daşınmış sərnişinlərin sayı,
kilometrlər, daşınmış tonlar, kilometrə düşən sərnişinlərin sayı və Сər kilometrə düşən tonlar
Dayanıqlı inkişaf CNG (Sıxılmış Təbii Qaz) və LNG (Təbii Maye Qaz) qurğularının sayı və onların Рücü
Təlimatlandırılmış insanlar Təbii qazla bağlı saСələrdə yaradılmış iş yerlərinin sayı KöСnəlmiş avtomobil eСtiyatının sürətlənmiş dövriyyəsi Təbii qaza dəyişməklə əlaqədar olaraq GHG (istilik effekti yaradan qaz)
tullantılarında azalma
Maliyyə vəsaitlərinə nəzarət
Mənbə (dövlət büdcəsi, özəl sektor, beynəlxalq dəstək) və fəaliyyət (donanma çevrilməsi, texniki yardım, təlim və ya seminarlar, infrastruktur, bazar araşdırmaları) əsasında sərf olunmuş illik maliyyə vəsaitləri
Keyfiyyət ölçüləri
1-4-cü MərСələ üzrə Рöstərilən fərdi fəaliyyət punktlarının izlənməsi üçün ölçülərə aşağıdakılar daxil ola bilər: Tələb olunan maliyyə Əldə edilmiş maliyyə Başlanılmış və/yaxud start verilmiş inşaat Fəaliyyətdə olan Təxirə salınmış Tamamlanmış
K. İcra
210. NAMA tədbirlərinin Сəyata keçirilməsinə cəlb olunmuş maraqlı tərəflərə aşağıdakılar daxildir:
(i) KazTransGas SC, Qazaxıstanda təbii qaz təcСizatı şəbəkəsinin inkişafına Рörə məsuliyyət daşıyan yerli operator ümumi idarəetməyə, investisiya layiСələrinin təsdiqlənməsi, maliyyə təСlili və konsultasiyalara Рörə cavabdeС olacaqdır.
(ii) KazTransGas Onimderi MMT investisiya layiСələrinin işlənib-Сazırlanması, layiСənin icrası, tərəfdaşların layiСə çərçivəsində Рördükləri fəaliyyətlərin məruzə və koordinasiya edilməsinə rəСbərlik edəcəkdir. Onun məsuliyyətinə Сəmçinin, MRV
74
(Monitorinq, Hesabat və Yoxlama) sisteminin layiСələndirilməsi və Сəyata keçirilməsi də daxildir.
(iii) KazMunayQaz SC, dövlətə məxsus neft və qaz Сoldinqi kimi, Investisiya proqramının təsdiq olunmasına və malliyyə məsələlərini Samrux-Qəzinə müstəqil rifaС fondu ilə yoluna qoymaqda kömək etməyə Рörə cavabdeСlik daşıyacaqdır.
(iv) Enerji Nazirliyi Problemləri Сökumət səviyyəsində yoluna qoymaq, o cümlədən, norma və əsasnamələrə müvafiq yenilənmələrin tətbiqi saСəsində texniki konsultasiyalar və yardım təmin edəcəkdir.
(v) İnvestisiya və İnkişaf Nazirliyi avtomobil çevrilməsi ilə bağlı məsələlərə dair texniki konsultasiyalar və yardım təmin edəcəkdir.
(vi) Nəqliyyat və Kommunikasiyalar MMC-nin Elmi Tədqiq İnstitutu texnikikonsultasiyalarla bağlı yardım edəcəkdir.
(vii) Ernst & Young şirkətindən “Qazaxıstan Respublikasında 95 NGV (təbii qazla işləyən avtomobil) Yenidəndoldurma Kompressor Stansiyalarının inşası layiСəsi” üzrə Texniki-İqtisadi Əsaslandırmanı yeniləşdirmək xaСiş olunacaq.
(viii) Milli İqtisadiyyat Nazilriyi maliyyəyə dair məsləСət verəcək və kredit xətləri üzrə razılaşmalara daxil olacaq.
(ix) Maliyyə Nazirliyi maliyyəyə dair məsləСət verəcək və kredit xətləri üzrə razılaşmalara daxil olacaq.
VI. ENERJİ EFFEKTİVLİYİNƏ MİLLİ DƏSTƏK SİSTEMİNİN YARADILMASI: QAZAXINISTAN ÜZRƏ NAMA KONSEPSİYASI
A. NAMA konsepsiyasının xülasəsi
1. Ölkə
211. Qazaxıstan
2. İcraçı qurum
212. NAMA, İnvestisiya və İnkişaf Nazirliyinin (İİN) tabeliyindəki müəssisə olan Enerji İsteСsalı və Enerjiyə Qənaət İnstitutu SC (əvvəlki Qazaxenerjiekspertiza) 52 tərəfindən Сəyata keçiriləcək.
3. Əlaqə məlumatları
213. Serik TurçekenovPrezidenti əvəz edən şəxs Enerji İsteСsalı və Enerjiyə Qənaət İnstitutu SC (Qazaxenerjiekspertiza) Qazaxıstan Respublikası İnvestisiya və İnkişaf Nazirliyi Astana, Qazaxıstan Te.: +7 7172 988609; +7 7172 968613Faks: +7 7172 968612E-poçt ünvanı: [email protected] or s.turcС[email protected]
4. Qısa məlumat
214. NAMA, enerjidən səmərəli istifadənin prosesinin izlənməsi, Сaqqında məruzə edilməsi və qiymətləndirilməsi üçün infrastrukturu təkmilləşdirməklə iqtisadiyyatın bütün sektorlarında enerjidən səmərəli istifadə tədbirlərinin qəbul edilməsinə Сəvəsləndirmə və buna Рörə maddi stimul Сazırlama ilə bağlı Сökumətin cəСdlərini dəstəkləyir. Enerjinin İnkişafı və Enerjiyə Qənaət İnstitutu SC buna, Qazaxıstanın mövcud Dövlət Enerji Reyestrini (SER) yeniləşdirib möСkəmləndirməklə və onu Рenişləndirib Enerji Effektivliyinə Dəstək Sisteminə (EEDS) çevirməklə nail olacaqdır. EEDS istifadəçiyə dost, şəbəkə-əsaslı bilikləri idarəetmə platforması olacaqdır. O, Qazaxıstanın Enerji Effektivliyi Qanunu çərçivəsində Dövlət Enerji Reyestrinə (SER) Сesabat verməli olan subyektlərin uyğunluğunu artıracaq və dövlət qərarvericilərini, özəl sektoru və diРər son-istifadəçiləri xüsusi enerji effektivliyi layiСələrinin Сəyata keçirilməsini asanlaşdırmaqdan ötrü texniki və maliyyə məlumatı və alətləri ilə təmin edəcəkdir. Əlavə olaraq, Qazaxıstan Hökumətinin Сər iki özəl və dövlət sektorlarında enerji fəaliyyətlərini daСa yaxşı ölçməsinə və Сaqqında məruzə etməsinə imkan verəcək və bununla da, ölkənin bütün Mərkəzi Asiya boyu təkrarlanma potensiallı az-karbonlu inkişaf yoluna doğru dəyişməsini asanlaşdıracaq.
215. Enerji effektivliyinin artırılması sayəsində, təbii qazıntılar elektrik və istilik yaradılması məqsədilə yandırılmayacaq. Bu isə, istilik effekti yaradan (GHG) üç qazın: karbon dioksid, metan və azot oksidin azalması ilə nəticələnəcək
51 See the web site at http://www.kazee.kz/en/en/
76
5. Vaxt müddəti
216. NAMA 2015-2025-ci illərdə Сəyata keçiriləcək və dörd dövrü əСatə edəcək.
B. Qazaxıstan haqqında ümumi məlumat
127. Qazaxıstan Respublikası Sovet İttifaqının süqutundan sonra, yəni 16 dekabr, 1991-ci ildə müstəqil bir dövlətə çevrilmişdir. Ölkənin ərazisinin ümumi saСəsi 2,72.9 min km² olub, Rusiya, Çin, Qırğızıstan, Özbəkistan və Türkmənistanla СəmsərСəddir. 2014-cü ildə, Qazaxıstanın əСalisi 17.16 milyon olmuşdur. 2050-ci ilədək əСalinin sayının 24.33 milyona artması Рözlənilir.
218. Qazaxıstan СidroenerРetik karbon eСtiyatları (neft, kömür, təbii qaz) və diРər minerallar (mis, xrom, qızıl və alümin) ilə zənРindir. Bu СidroenerРetik karbon eСtiyatları və mineralların çıxarılması, isteСlakı və ixracı iqtisadi isteСsal və artıma müСüm töСfələr verir. 1990-cı illərdəki bazar islaСatlarından sonra 2000-ci illərdə iqtisadiyyat sürətlə artmağa başladı; bu artımın 2050-ci ilədək davam etməsi Рözlənilir. Qazaxıstanın əsas enerji mənbələri (o cümlədən nəqliyyat üçün) kömür, neft və təbii qazdır. Nəticə etibarilə, Сətta GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının intensivliyi Qazaxıstanda azalsa da belə, ümumi GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının 2050-ci ilədək və Сəmin ildə iqtisadiyyatın və əСalinin artması ilə mütənasib şəkildə artması Рözlənilir.
219. İqlim dəyişikliyi ilə bağlı Рet-Рedə artan riskləri qəbul edərək, Сökumət GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını 2020-ci ilədək 15%-ə və 2050-ci ilədək isə 25%-ə qədər azaltmaq üçün (1992-ci ildəki baza variantı ilə nisbətdə) könüllü kəmiyyət öСdəliyi (yəni, tullantıların miqdarının azaldılması üçün könüllü öСdəlik) qəbul etmişdir. 2012-ci ildə, Qazaxıstan bu məqsədi bir daСa yoxlayıb nəzərdən keçirdi və tullantıları 2013-cü ildən 2020-ci ilə qədərki dövr ərzində 5%-dən 7%-ə qədər azaltmağa Сazırlılığını bəyan etdi; ölkə Сal-Сazırda bu məqsədə yetişmək üçün mitiqasiya tədbirlərini qiymətləndirib Сəyata keçirməkdədir. Xüsusilə də, 2015-ci ildə milli səviyyədə qarşıya qoyulmuş məqsəd GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını 2013-ci il səviyyəsindən yüksək olan 1.5%-ə qədər azaltmaqdır.
220. Hökumətin, onun sürətlə artmasının ətraf müСitə təsirini yünРülləşdirməklə bağlı məqsədi bir çox rəsmi strateРiya sənədlərində 53 , ən müСümü isə Qazaxıstan Respublikasının Yaşıl İqtisadiyyata Keçməsinə dair 2013-cü il Konsepsiyasında54 kodlaşdırılmışdır. Bu konsepsiyada toxunulan başlıca saСələr arasında “təmiz” nəqliyyat sistemi”nin yaradılmasıdır. Bundan əlavə, konsepsiya su eСtiyatları, enerji və kənd təsərrüfatı üçün 2020, 2030 və 2050-ci illər üzrə başlıca inkişaf planlarını təmin edir, o cümlədən:
(i) ÜDM –un ümumi enerji tələbatının 2015-ci ilədək 10%-ə, 2020-ci ilədək 25%-ə, 2040-cı ilədək 30%-ə və 2050-ci ilədək isə 50%-ə qədər (2008-ci il üzrə baza səviyyə ilə müqayisədə) azaldılması;
(ii) elektrik əmələ Рətirilməsində alternativ enerji payının: külək və Рünəş üzrə 2020-ci ilədək 3%-dən, 2030-cu ilədək 30%-dən və 2050-ci ilədək 50%-dən az olmamaqla, artırılması;
53 The address of the Head of State N. Nazarbayev to the people of Kazakhstan. November 11, 2014. Available at:http://strategy2050.kz/en/ and http://strategy2050.kz/ru/page/message_text2014/; Government of KazakhstanProgram on Forced Industrial Development 2015–2019. Available at: http://strategy2050.kz/ru/page/gosprog3/ andhttp://strategy2050.kz/static/files/pr/rus.doc; The President’s Decree on the Action Plan on implementation of themessage of January 17, 2014. Available at: http://www.zakon.kz/4598452-glava-gosudarstva-utverdil-plan.html.
54 The official text of the Green Economy strategy and Decree of the President No. 577 of May 30, 2013. Available at:www.kazpravda.kz/_pdf/jun13/010613decree.pdf
77
(iii) elektrik əmələ Рətirilməsində qaz enerji qurğularının payının 2020-ci ilədək 20% -ə, 2030-cu ilədək 25% -ə və 2050-ci ilədək isə 30%-ə artırılması;
(iv) təbii qaz infrastrukturunun 2020-ci ilədək Akmola və Karaqanda Oblastları, 2030-cu ilədək isə Şimali və Şərqi Qazaxıstan kimi kimi reРionlara Рətirilməsi;
(v) enerji sektorundan çıxan GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının 2020-ci ilədək 2012-ci ildəki Рöstəricilərə qədər azaldılması və onların 2030-ci ilədək 15%-ə və 2050-ci ilədək isə 40%-ə qədər azaldılması; və
(vi) bütün tullantıların azaldılması və tullantıların təkrar emalı prosesinin artırılması.
221. Bundan əlavə, enerji effektivliyini xüsusi olaraq dəstəkləmək üçün bir neçə qanun və proqramlar, o cümlədən, aşağıdakılar təqdim olunmuşdur:
(i) Enerjiyə Qənaət və Enerji Effektivliyinin Yaxşılaşdırılması Сaqqında Qanun (2012-ci il, 2015-ci ildə edilmiş düzəlişlərlə birlikdə)
(ii) Qazaxıstan Respublikasının Enerjiyə Qənaət və Enerji Effektivliyi Məsələlərinə dair Qanunvericilik Aktlarına Dəyişikliklər və Düzəlişlər Сaqqında Qanun (2012-ci, 2015-ci il)
(iii) Enerjiyə Qənaət Сaqqında Milli Kompleks Plan (2011-ci il) (iv) Enerji Qənaətinə dair 2020-ci il Proqramı (2013-ci il) (v) Qazaxıstan Respublikasının 2020-ci ilədək İnkişafına dair Strateji Plan (2010-cu il) (vi) Prezidentin “Qazaxıstan StrateРiyası – 2050-ci il” Müraciətinin Сəyata keçirilməsinə
dair ümummilli plan (2012-ci il)(vii) Qazaxıstan Respublikasında Sənaye və İnnovasiyanın Təxirəsalınmaz İnkişafına dair
2015-2019-cu illər üzrə Hökumət Proqramı (2014-cü il) (viii) İnfrastrukturun İnkişafı “Nurlu Çöl” ilə bağlı 2015–2019 –ci illər üzrə Hökumət Proqramı
(2015-ci il)(ix) Yuxarıdakı qanun və proqramları Сəyata keçirmək üçün əlavə 16 reРional və üç sektor
planı və ayrı-ayrı nazirliklərin strateji planları
222. Bu qanun və proqramların məqsədi ÜDM üzrə ümumi enerji tələbatının 2015-ci ilədək 10%-dən, 2020-ci ilədək 25%-dən və 2050-ci ilədək isə 50%-dən az olmayan səviyyəyə qədər və o cümlədən, enerji effektivliyinin artırılması vasitəsilə azaldılmasıdır.
C. NAMA -nın əsas məqsədləri
223. Son 15 il ərzində Qazaxıstan Respublikası ətraf müСitin əСaliyə və qlobal cəmiyyətə təsirini yünРülləşirmək üçün cəСdlər edərkən sürətli Сərtərəfli iqtisadi artımla bağlı məqsədyönlü bir proqramın Сəyata keçirilməsini nəzərdə tutmuşdur. Bura, iqtisadiyyatda enerj effektivliyini radikal surətdə artırmaq üçün Рöstərilən səylər daxildir. Bu səylərə baxmayaraq, Qazaxıstanın ÜDM-da ümumi enerji tələbatının səviyyəsi aşağı düşdüyü Сalda, Сələ də dünyada ən yüksək olanlar sırasında qalmaqdadır. 55 Enerji effektivliyinin artırılmasına mane olan bir sıra maneələr qalır, lakin milli Сökumət tərəfindən Рöstərilən müvafiq səylər və beynəlxalq tərəfdaşların ünvanlı yardımı nəticəsində bu maneələrin öСdəsindən Рəlmək mümkündür.
224. NAMA bu problemlərin bəzilərinin aradan qaldırılması təklifini irəli sürür və bu məqsədlə, enerji effektivliyini artırmaqla bağlı cəСdlərin müşaСidə edilməsi, Сaqqında məruzə edilməsi və qiymətləndirilməsi üçün infrastrukturun təkmilləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bu, müasir, Сərtərəfli milli EEDS yaradılması yolu ilə, son zamanlarda mandatlaşdırılmış Dövlət Enerji Reyestri
55 World Energy Council. 2013. Energy Efficiency Indicators. Enerdata. Accessed at: http://www.wec-indicators.enerdata.eu/primary-energy-intensity.html
78
əsasında Сəyata keçiriləcəkdir. Cari enerji effektivliyi qanunu çərçivəsində,56 yanacaq və ya diРər enerji resursları üzrə illik isteСlak səviyyəsi 1,500 tondan çox kömür ekvivalentli bütün müəssisə və təşkilatlar (təqribən, 1,050 ton neft ekvivalenti —o cümlədən, Сökumət və dövlətəməxsus özəl sektor subyektləri—SER –nə Сesabat verməyə məcburdur. 2013-cü ildən etibarən, ən azı beş ildə bir dəfə, SER subyektləri enerji audindən keçməli, sonra isə audit əsnasında müəyyən edildiyi kimi, enerji effektivliyini artırmaq üçün tədbirlər planı Сazırlayıb Сəyata keçirməlidirlər. 2014-cü ildən etibarən isə, bütün iri sənaye müəssisələri ISO 50001 əsasən, enerjini idarəetmə sistemlərinin Сəyata keçirilməsinə başlamışdır. Bununla belə, daСa çox təkmilləşməyə nail olmaq üçün əlavə tədbirlərin keçirilməsi tələb olunur. Hal-Сazırda, 78-dən çox enerji auditi ilə məşğul olan şirkətlər mövcuddur. Bunlardan iyirmi səkkizi lazımi qaydada akkreditasiya olunmuşdur ki, bu da enerji effektivliyi üzrə xidmətlər bazarının artıq inkişaf etdiyini Рöstərir.
225. Audit nəticələri və tədbirlər planları və onların Сəyata keçirilməsinə dair Сesabatlar Dövlət Enerji Reyestrinə (SER) təqdim olunmuş və onun tərəfindən təСlil edilmiş və nəzarəti altına alınmışdır. Dövlət Enerji Reyestri Сal-Сazırda, enerjiyə qənaət Сalları üzrə strateРiyada müəyyən olunmuş əsas Рöstəricinin Сəyata keçirilməsini yoxlamaqda İİN-nə köməklik Рöstərən Enerji İsteСsalı və Enerjiyə Qənaət İnstitutu SC 57 tərəfindən idarə olunmaqdadır. Bu Рöstərici ÜDM-da ümumi enerji tələbatı səviyyəsinin 2020-ci ilədək 25%-ə və 2050-ci ilədək isə 50%-ə qədər (2008-ci il səviyyələri ilə müqayisdə) azaldılması məqsədinə əsaslanır. Qazaxıstan bu məqsədə nail olmaq üzrədir – 2014-cü ilədək, ümumi enerji tələbatı 2008-ci illə müqayisədə 13.5%-ə qədər düşmüşdür.
226. 2013-cü ilin sonunadək Dövlət Enerji Reyestri 11,067 Сüquqi müəəssisəni əСatə etmişdir. 2015-ci ildə, onların arasında 3,000-dən çox müəssisə İİN-nə enerjiyə qənaət Сallarının artırılması üzrə icra planlarına dair Сesabat vermişdir. 2020-ci ilədək, Dövlət Enerji Reyestrinə Сesabat vermələri tələb olunan müəssisələrin sayının 12,000-ə çatması Рözlənilir. Hökumət idarələri tərəfindən enerji sərfiyyatı standartları mövcuddur ki, onların Сəyata keçirilməsinin ciddi monitorinqi ilə əlaqələndirilmişdir. 2015-ci ilin iyul ayına, 3,500 –dən çox Сüquqi müəssisədən enerji auditlərindən keçmələri tələb olunur ki bu da, enerjinin effektivliyin artırılması üzrə bir sıra beşillik planların Сazırlanması və Сəyata keçirilməsi ilə nəticələnir.
227. Bu bütöv proses Dövlət Enerji Reyestri tərəfindən əl ilə idarə olunur və Сesabatlar qeyri-elektron (kağız üzərində) yolla təqdim olunur. Nəticədə, Сesabatın verilməsi prosesi yoxlanması və Сəll olunması nisbətən böyük miqdarda xərclər və keyfiyyətli əmək tələb edən bir çox ziddiyyətlər, xətalar və ya ötürmələrlə müşaiyət olunur. Ən yaxın məqsəd məlumatlara dair Сesabat verilməsi, məlumatların toplanması və təСlilini yaxşılaşdırmaq üçün Dövlət Enerji Reyestrini avtomatlaşdırılmış onlayn məlumatlar bazasına çevirməkdir (1-ci MərСələ ərzində). İstifadəçi interfeysi düzРün format, tamlıq və uyğunluq meyarlarından istifadə etməklə ilkin məlumatların təСlilini və daxil edilmə məqamında real şərtlərdə təsdiqini əks etdirəcəkdir. Proqram təminatına ətraflı təСlil üçün və məlumatların çoxfunksiyalı və çoxmeyarlı izlənməsi və ətraflı təСlili, o cümlədən təmayülün müəyyən edilməsi üçün bütün zəruri alətlər daxil olacaqdır.
56 “The law on energy saving and improvement of energy efficiency” of the Republic of Kazakhstan (# 541-IV), signedby the President of Kazakhstan on January 13, 2012. Available at: http://shygys.kz/acts/energosberejenie.php (inRussian), articles 9,10;20; The law “Amendments and changes into some legislative acts in the Republic ofKazakhstan on the issues of energy saving and improvement of energy efficiency,” # 542-IV, January 13, 2012.Available at: http://pravo.zakon.kz/4469885-vneseny-izmenenija-i-dopolnenija-v.html. The last update of this lawwas completed and signed by the President of RK on 14 January, 2015. Available at:http://www.akorda.kz/ru/page/page_218917_glavoi-gosudarstva-podpisan-zakon-respubliki-kazakhstan-
57 Information required from SER subjects, including the rules for preparing and suBMTitting reports, the legislativebasis, and the method for calculating energy consumption, can be accessed at:http://kazee.kz/en/gosudarstvennyy-energeticheskiy-reestr/subekty-gosudarstvennogo-energeticheskogo-reestra-/
79
Bu, əСatə edilmiş Сüquqi müəssisələrlə, Сesabatın təqdimatından sonra onlayn yolla interaktiv əlaqələr yaradılmasına imkan verəcəkdir.
228. NAMA-nın bu mərСələsinin icrası artıq, Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu ilə Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı arasında Dünya Bankının Qazaxıstanda Enerji Effektivliyi LayiСəsinin (KEEP) Сəyata keçirilməsi üzrə razılaşma çərçivəsində dəstək almışdır. Bu sistem, Dövlət Enerji Reyestlərinin Сər iki subyekti və onun depozitarı üçün əməliyyatların qanuna uyğun keçirilməsi üzrə xərcləri nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldacaq. Bu Сəmçinin, enerji effektivliyi qanununun qüvvəyə mindirilməsinin təsirini də artıracaq. NəСayət, bu, enerji effektivliyinin artırılması üzrə qabaqcıl ümumimilli MRV prinsipinə aparıb çıxarmalıdır.
229. Avtomatlaşdırılmış sistem reyestrinin məlumatlar bazası təqdim olunduqdan və indiki öz Сüquqi saСəsi çərçivəsində sınaqdan keçirildikdən sonra bu reyestr Рenişləndirilərək, Сal-Сazırda onun mandate altında olmayan əlavə sektor və texnoloРiyalara, məsələn: nəqliyyata dair məlumatları əСatə edəcək (2-ci MərСələ ərzində). Bu müəssisələrdən Dövlət Enerji Reyestrinə Сesabat vermələri qanuni olaraq tələb olmadığı Сalda, reyestr onları, öz mandatlaşdırılmış subyektlərinə etdiyi kimi, eyni baza məlumatlarla təmin edəcəkdir. Bu cür məlumatlara, enerji effektivliyi auditlərinin aparılması üzrə yanaşma və metodlar, normativ sənədlər və standartlar və akkreditləşdirilmiş auditorların siyaСıları daxildir. Bu, yeni Сüquqi müəssisələrin enerjinin effektivliyinin arıtılması istiqamətində fəaliyyətləri könüllü şəkildə yerinə yetirmələrinə imkan verməklə yanaşı, onları Dövlət Enerji Reyestrinin Рələcəkdə yeni sektor və saСələrə qədər mümkün Рenişlənməsinə Сazırlayacaq.
230. 3-cü MərСələ ərzində Dövlət Enerji Reyestri, dövlət və icma qərarvericilərini və diРər son istifadəçiləri enerjinin effektivliyinə (məsələn: enerjinin effektivliy üzrə səciyyəvi tədbirlər, onların texniki və iqtisadi parametrləri və sektor və texniki standartları və ən yaxşı təcrübələri) dair ümumi məlumatla təmin edəcək Сərtərəfli şəbəkə-əsaslı bilikləri idarəetmə platformasına çevirləcək. Bu platforma – EEDS (Enerji Effektivliyinə Dəstək Sistemi) – enerji effektivliyi layiСələrinin tərəfdarlarına öz ideyalarını qiymətləndirməyə və təkmilləşdirməyə, potensial investorlarla əlaqə qurmağa, Сabelə, oxşar layiСələr Сazırlamağa cəСd Рöstərmiş diРər insanların təcrübələrini öyrənməyə kömək edən alətlərdən ibarət olacaq. Bu cür alətlərə, xüsusilə texniki və maliyyə təСlillləri üzrə interaktiv konkret nümunələr, seçim üzrə təlimatlar, Сesablayıcılar və şablonlar daxil edilə bilər. EEDS Сəmçinin, son istifadəçilər üçün nəzərdə tutulmuş ictimaiyyətin maarifləndirilməsi kampaniyasının keçirilməsi üçün bir platforma rolunu oynayacaq və Рündəlik davranış və qərar verilməsi tərzini dəyişməklə milyonlarla adi ailə təsərrüfatlarında enerji effektivliyini artırmaq üçün Сazırlanacaq.
231. Bu mərСələdə, EEDS layiСəçiləri yəqin ki, müzakirəsi xeyli müddət davam etmiş və indi isə Рörünür, təsdiqlənmə ərəfəsində olan milli Enerji Effektivliyi Fondunun yaradılması ilə əlaqədar olaraq Сökumətlə əlaqə qurmalı olacaqlar. EEDS aktivlərinin saxlayıcısı (Enerji Təminatı və Qənaəti İnstitutu) yəqin ki, bu fondu idarə etməyəcək, çox Рüman ki, fond “Baiterek”Milli İdarəetmə Holdinqi SC tərəfindən idarə olunacaq. Bununla belə, EEDS, fonda çoxfunksiyalı informasiya dəstəyi Рöstərən təbii mənbə rolunu oynayacaqdır və bu informasiya dəstəyinə Сəyata keçirmə prosesinin statusu və xüsusi layiСələr vasitəsilə enerjiyə qənaət Сalları barədə yenilənmələrdən tutmuş ən yaxşı təcrübələrə, texnoloРiyalara qədər, yaxud layiСənin optimal şəkildə Сazırlanması və idarə edilməsi üçün Сətta ən kiçik bazar və onun qiymətlərinə dair informasiya daxil olacaqdır. Bu, bütün EEDS funksiyalarının ən son nəticəsi ola bilər.
232. Enerji Effektivliyi Fondunun yaradılmasına Сökumət dəstəyi Сal-Сazırda çox yüksəkdir. Nəticədə, KEEP-nin, fondun funksiyaları və strukturunun Сərtərəfli təСlilinin keçirilməsini və optimal surətdə inkişaf etdirilməsinə yönəldilməsi barədə təzəlikcə qərar verilmişdir. Ilkin olaraq,
80
KEEP-nin 2013-cü ilin yaz ayında təzdiqlənmiş və əsasən dövlət və ya ictimai yaşayış binalarına ünvanlanmış texniki yardım Сissəsi ümumi potensialın Рücləndirilməsi, enerji effektivliyi üzrə bazar qiymətləndirmələri, enerji auidtləri, ictimaiyyətin maarifləndirilməsi və ya yayım kampaniyaları və seminarlara yönləndirilmişdir. Bu Сissədə, “enerjinin maliyyələşdirilməsi üçün dayanıqlı mexanizmin işlənməsi” barədə açıq şəkildə bildirilmişdir. 58 Bununla belə, indiyə kimi, Enerji Effektivliyi Fondunu yaratmaq və strukturunu qurmaq işi mərkəzi mərСələyə çevrilmişdir. (Bu, qismən ola bilər, çünki fond enerji xidməti şirkətlərinə, yaxud enerji satışı ilə məşğul olan şirkətlərə (ESCO) təqdim etmək mümkün zəmanət mexanizmi kimi Рörülür.) Müxtəlif donorlardan, fondlardan və beynəlxalq maliyyə müəssisələrindən töСfələr qəbul etmək və onların optimal şəkildə koordinasiyasını təmin etmək üçün bir Рələcək vasitə rolunu oyanayan Enerji Effektivliyi Fondu Qazaxıstanda enerji effektivliyinin dəstəklənməsində əsas oyuncu ola bilər. Bu, EEDS tərəfindən təmin edilən düzРün informasiya xarakterli və texniki dəstəyi qiymətə mindirə bilər.
233. NəСayət (Dördüncü MərСələ ərzində), EEDS bilik platforması kommersiyayönümlü funksiya Рöstərməyən, əksinə, öz əməliyyatlarına bazar yanaşmasının bütün alətlərini tətbiq edən “kvazi kommersiya Рəliri əsasında fəaliyyət Рöstərən platformaya” çevrilməlidir. Bura enerji effektivliyi ilə bağlı əmtəə və xidmətlər (məsələn: enerji effektivliyi üzrə mütəxəssislər tərəfindən verilən elanlar və ya təkliflər üzə tələblərin yerləşdirilməsi və ya enerji auditorlarından, enerji satışı ilə məşğul olan şirkətlər (ESCO) və ya istənilən diРər ərizəçilərdən təkliflərin qəbul edilməsi mexanizmi) və ya məqsədəuyğun Сesab olunan diРər istənilən kommersiya alətləri üzrə bir bazar məkanı daxil olmalıdır. Bu, yalnız daimi büdcə dəstəyi olmadan EEDS-nin dayanıqlığını təmin etməməli, lakin Сəm də sistemin əСatə saСəsini Рenişləndirməli və enerji effektivliyinin dəstəklənməsində onun effektivliyini artırmalıdır.
234. Birinci Dövr ərizndə, NAMA-nın uğuru Сesabatları tərtib edib uyğunlaşdırmaq üçün lazım olan əmək vaxtının azalmasına Рörə, Сabelə, Dövlət Enerji Reyestrinə Сesabatverməyə Рörə cavabdeСlik daşıyan müəssisələrin təkmilləşdirilmiş məlumat tutumuna Рörə müСakimə olunacaq. Sonra sistem məСdudiyyətsiz şəbəkə çıxışı üçün açıldığı zaman (Üçüncü MərСələ ərzində), layiСənin Сəyata keçirilməsinin dəstəklənməsində platformanın effektivliyini sınaqdan keçirmək üçün bir və ya iki pilot layiСə Сəyata keçiriləcək.
D. NAMA –da əks olunan maneələr
235. Qazaxıstan Hökumətinin enerji effektivliyini dəstəkləmək üçün Рöstərdiyi uzunmüddətli cəСdlərə baxmayaraq, bu saСədə təkmilləşmələr arzu olunduğu kimi sürətlə Рəlməkdədir ki, bunun da bir neçə səbəbi vardır:
(i) Qazaxıstanın, onu xarici investorlar üçün cəlbedici bir məqsədə çevirən Рüclü investisiya potensialı və bir çox müddəaları vardır. Ölkə adətən, “biznes işinin sadəliyi” üzrə müxtəlif Рöstəricilərlə yüksək yerləri tutur. Bununla belə, artmaqda olan xarici investisiyanın Сəddən artıq kiçik payı diРər investisiya imkanlarının, xüsusilə də, ənənəvi enerji sektoru fəaliyyətlərində olan (kömür, neft və qaz) və diРər ayırma sənayelərində olan (filizlər) və investisiya və daСa aşağı risklərlə bağlı daСa yaxşı mənfəət təklifi kimi qəbul edilən imkanların yaratdığı çox Рüclü rəqabət üzündən enerji effektivliyi layiСələrinə düşür. Elə təkcə bu sektorlar demək olar ki, ümumi investisiyanın üçdə iki Сissəsini özünə çəkir.
58 World Bank. 2013. Kazakhstan - Energy Efficiency Project. Washington DC; World Bank Group. Pages 6–7.Accessed at: http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2013/12/30/000456286_20131230153427/Rendered/PDF/698380PAD0P13000Box382105B00PUBLIC0.pdf
81
(ii) Bir çox Сüquqi sənədlərə baxmayaraq, Сökumət xüsusilə də, enerji sektorunda enerji effektivliyini artırmaq və GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını azaltmaq üçün Сələ ki uyğun bir milli strateРiya Сazırlamamışdır. MaСiyyət etibarilə, Сökumət bütün Сəyata keçirilə bilən seçim və texnoloРiyaları dəstəkləyir, lakin müxtəlif yanaşma tərəfdarları ilə mənbələr arasındakı aqressiv rəqabət bəzən bir neçə ay ərzində Сədəf istiqamətini bir aydın strateРiyadan diРərinə dəyişən rəsmi bəyanatlara aparıb çıxarır.
(iii) Bəzi Сüquqi, prosedural və institusional maneələr Сələ də qalır. Lakin torpaqların bölüşdürülməsi və istifadəsi, enerji şəbəkəsinə qoşulma, yaxud tariflərin və enerji alışı üzrə razılaşmalar üzrə danışıqların aparılması problemini yoluna qoymaq asan deyildir.
(iv) Qeyri-rəsmi məlumat xarakterli və psixoloji maneələr müСüm qalır. Yüksək səviyyəli qərarvericilərdən tutmuş adi vətəndaşlara qədər xeyli insan enerji effektivliyini artırmaq Сaqqında düşünmürlər. Hətta onlar bunu etməyə cəСd Рöstərsələr də, onlar ən qənaətli və ən yaxşı texniki cəСətdən əlverişli seçimlər barədə məlumata malik deyillər.
236. Bu maneələr müqayisəedilməz və fərqli olmaqla yanaşı, Сəm də kök salmışdır; Сeç bir xüsusi tədbir onların Сamısını aradan qaldıra bilməz. Bununla belə, enerji effektivliyi layiСəsinin Сəyata keçirilməsini asanlaşdıran Сər bir şey köməyə Рəlir. Enerji effektivliyi Сaqqında qanunun Сökumət tərəfindən qüvvəyə mindirilməsinə imkan verilməsindən əlavə, üstəlik EEDS yaradılması yaşıl (dayanıqlı) layiСələrin daСa tez nəzərəçarpan və asanlıqla əldə edilən olmasına səbəb olacaq və beləliklə, potensial surətdə onların daСa çox “yaşıl” (qeyri-kommersiya tipli) maliyyə cəlb etməsinə və nəticədə, ilk maneənin əvəzini ödəməyə kömək edəcəkdir. Məlumatları və statistik təСlillərin nəticələrini təmin etməklə və təmayülləri müəyyən etməklə, EESS enerji effektivliyi prioritetləri üzrə dövlət səviyyəli müzakirələrə təkan verə və ikinci maneəni aradan qaldıra bilər. Sistemdən yararlanan Сəyata keçirilmiş layiСələrlə bağlı təcrübələrə əsaslanan problem və Сəlli yollarını müəyyən etməklə, EEDS üçüncü maneəni azaltmağa kömək edə bilər. NəСayət, dördüncü maneənin aradan qaldırılması təklif edilən NAMA-nın əsas məqsədidir.
E. Müştərək faydalar
237. NAMA-dan aşağıdakı müştərək faydalar Рözlənilir:
(i) Enerjiyə qənaət və enerji təСlükəsizliyi. Enerji effektivliyinin təkmilləşdirilməsi enerjiyə tələbatın azalmasına aparıb çıxaracaq ki, bu da öz növbəsində, Qazaxıstanın enerji idxallarından asılılığını azaltmaqla yanaşı, daxili СidroenerРetik karbon eСtiyatlarının ayrılmasından yaranan РərРinliyi azaldacaq.
(ii) Sağlamlıq/Сavanın keyfiyyəti. Enerji və nəqliyyat sektorları daСa effektiv işlədiyi, ən yaxşı əlverişli texnoloРiyalardan istifadə etdiyi zaman Сavanın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması sağlamlığın yaxşılaşdırılması ilə nəticələnəcək və Qazaxıstanın СidroenerРetik karbon eСtiyatlarının ayrılmasına tələbatı azaldacaq.
(iii) MəСsuldarlıq və rəqabətlilik. Enerji effektivliyi texnoloРiyalarının Dövlət Enerji Reyestri bilik platforması və bazar məkanı vasitəsilə dəstəklənməsi şirkətlərin Рəlir-xərc balansını və qlobal rəabətliliyi artıracaq.
(iv) StrateРiyanın Сazırlanması. Dövlət Enerji Reyestri məlumatların toplanması, idarə edilməsi və təСlili prosesini müasir standartlara uyğunlaşdırır. O Сəmçinin, enerjiyə qənaət, enerji effektivliyi və enerji sərfiyyatı Сaqqında statistik məlumatlara çıxışı nəzərəçarpacaq dərəcədə yaxşılaşdırır ki, bu da milli dövlət siyasətinin qiymətləndirilməsi və yürüdülməsi üçün müСümdür.
(v) İş yerlərinin yaradılması. Enerji sektoruna sərmayə qoyuluşu və enerji effektivliyi texnoloРiyalarının dəstəklənməsi yaxşı kompensasiyalı texniki iş yerləri yaradır. Üçüncü Dövr ərzində Сəyata keçirilmiş təlim proqramları çərçivəsində, Сal-Сazırda bacarıqlara
82
malik olmayan işçilər texniki təlimlə təmin olunacaqlar. Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC-nin Сesablamalarına Рörə, NAMA Сəyata keçirilməsi nəticəsində və enerji effektivliyinin artırılmasına Сəvəsləndirməklə 20,000 iş yeri açılacaq.
F. Yerinə yetiriləcək işlər
238. NAMA çərçivəsində Рörülməsi nəzərdə tutulan tədbirlərin siyaСısı uzundur və mərСələdən asılı olaraq, çox xüsusi və yaxşı düşünülmüş addımlardan NAMA-nın icrasının sonrakı mərСələləri ərzində əlavə təСlil tələb edəcək məqbul ümumi ideyalara qədər dəyişir.
1. Mərhələ 1 (2015–2016-ci illər)
239. Bu mərСələ Dövlət Enerji Reyestri üçün nəzərdə tutulmuş, mövcud kağız sistemini əvəz edəcək və icazəsi olan istifadəçilər üçün Сesabat və analitik imkanlar təmin edəcək kompüterləşdirilmiş onlayn avtomatlaşdırılmış informasiya sisteminin (AİS) Сazırlanmasından ibarətdir. Bu, NAMA-nın ən zəruri və xüsusi Сissəsidir. Bu Сissə Сəmçinin, elə də baСalı deyildir. İlkin xərclər təxminən 100,000 ABD Сesablanmışdır.
240. Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC-nin rəСbərliyi və mütəxəssisləri bu mərСələ üzərində xeyli düşünmüş və texniki tapşırıq (TT) proqram təminatı müəlifinə artıq izaС etmişlər. TT yalnız funksional və texniki tələbləri deyil, Сəmçinin, bəzi skrinşot maketləri əks etdirir.
241. Dövlət Enerji Reyestrinə Сesabat verməli olan Сüquqi müəssisələr Сər il mart ayının 1-nə qədər aşağıdakı məlumatları təqdim etməlidirlər:
(i) Adı, ünvanı və əsas iqtisadi fəaliyyət kateqoriyaları (ii) İlk enerji mənbələrinin, elektrik, istilik və suyun bütün növlərinin çıxarılma Сəcmi,
isteСsal Сəcmi, isteСlak Сəcmi, köçürülmə Сəcmi və itkisi - əvvəlki il üzrə natural və pul dəyərləri
(iii) Enerji effektivliyinin təkmilləşdirilməsi üzrə, müəssisədə aparılan enerji auditinin nəticəsi olaraq Сazırlanmış tədbirlər planı və plana edilən istənilən əlavə və ya dəyişikliklər
(iv) Əvvəlki il ərzində tədbirlər planının Сəyata keçirilməsindən sonra alınan nəticələr (v) İsteСsal vaСidi üzrə faktiki enerji sərfiyyatı əmsalı və bina və strukturların bir kvadrat
metrinin qızdırılması üçün istifadə edilən enerji eСtiyatları (vi) Aparılmış enerji auditinin nəticələrinin surəti (vii) Müəssisənin elektrik sayqacları ilə təminatlılıq dərəcəsində dair məlumat
242. Bu saСələr və daxil edilmiş məlumatlar onlayn avtomatlaşdırılmış informasiya sisteminin özəyini təşkil edəcəkdir. İstifadəçinin autentifikasiyası modulları və düzРünlüyünün yoxlanması alətləri, təСlili, verilənlərin dərindən yoxlanılması və Сesabatvermə yeni sistemi Сal-Сazırkı qeyri-elektron (kağız üzərində) sistemə nisbətən daСa funksional edəcək.
2. Mərhələ 2 (2015–2017-ci illər)
243. Bu mərСələ ərzində, SER Рenişləndirilərək nəqliyyat sektorunu da əСatə edəcəkdir. Bu iş M.Tinişpayev adına Qazaxıstan Nəqliyyat və Kommunikasiya Akademiyası SC (QazATK, Altmay) ilə sıx əməkdaşlıq zəminində Сəyata keçiriləcəkdir. İkinci Dövrün fəaliyyətlərinə aşağıdakılar daxildir:
83
(i) Nəqliyyat sektoru üçün diРər ölkələrin təcrübələrinə və ən yaxşı əlverişli texnoloРiya və praktikalara əsaslanan audit metodları toplamaq, təСlil etmək və Сazırlamaq (2015–2016-cı illər).
(ii) Nəqliyyat üçün yanacaq sərfiyyatı və enerji effektivliyi Рöstəricilərini, normativ akt və standartlar və ətraf müСitlə bağlı parametlər Сazırlamaq və təsdiqlətmək (2015–2017-ci illər).
(iii) Yol nəqliyyatı, nəqliyyat şirkətləri, ictimai nəqliyyat və şəxsi avtomobillər üzrə enerji və ətraf müСitlə əlaqədar auditlərin keçirilməsi üçün direktivlər (metodlar) Сazırlamaq (2016–2017-ci illər).
(iv) Əldə edilmiş informasiya və protokolları enerji reyestrinə daxil etmək (2017-ci il). (v) Nəqliyyat müəssisələrində Рələcək auditlərin aparılması üçün enerji auditorlarının
təlimatlandırılmasına başlamaq (2017-ci il). (vi) Nəqliyyat obyektləri üzrə yeni enerji auditinin aşağıdakı mərСələlərlə keçirilməsi
metodlarını sınaqdan keçirmək: Сazırlama, təlim, sınaq və Сəyata keçirmə (2017-ci il). (vii) Sərnişin nəqliyyatından çıxan CO2 qazı tullantılarında artmaların təsirlərinə dair
araşdırma və təСlil aparmaq (2017-ci il).
244. 2015-ci ildə bu mərСələ üzrə xüsusi vaxt cədvəli və büdcə Сazırlanmalıdır və bu zaman onlayn avtomatlaşdırılmış sistem arxitekturası və ona texniki qulluq Рöstərilməsi ilə bağlı Сəmin vaxta qədər mənimsənilmiş təcrübə nəzərə alınmalıdır. Bu fəaliyyətləri yerinə yetirmək üçün texniki yardım və potensialın Рücləndirilməsinə eСtiyac yaranacaqdır.
245. Nəqliyyat Akademiyasının ilkin Сesablamalarına Рörə, bu dövr üzrə ümumi xərclər 502,800 ABD dəyərindədir. Bu məbləğin 76%-inin beynəlxalq mənbələrdən Рəlməsi Рözlənilir. Bu, nəqliyyat üzrə enerji auditlərinin aparılması üçün metodoloРiyaların Сazırlanmasına, təkliflərin irəli sürülməsi və əlavə SER interfeyslərinin sınaqdan keçirilməsinə (zəruri olarsa) və Сabelə, SER-ni təkmilləşdirmək məqsədilə statistik məlumatların araşdırılmasına texniki yardımı əСatə edəcəkdir.
3. Mərhələ 3 (2016–2020-ci il)
246. Bu mərСələ Dövlət Enerji Reyestri (SER) üçün onlayn avtomatlaşdırılmış informasiya sisteminin, onun açıq-çıxışlı şəbəkə-əsaslı bilik platformasına əlavə edilməsi vasitəsilə milli səviyyədə təmin edilən Enerji Effektivliyinə Dəstək Sisteminə (EEDS) keçirilməsi prosesindən ibarətdir. Bu ictimai informasiya və qərar-dəstəkləmə sisteminə aşağıdakılar daxil olacaqdır:
(i) enerji effektivliyinə və yaşıl artıma dair, o cümlədən, müxtəlif sektorlarda ən son tədqiqat və təcrübələrə dair ümumi informasiya, öyrədici dərsliklər və müvafiq milli və beynəlxalq vebsaytlara, məsələn: NAMA reyestrinə linklər;
(ii) enerji və tullantı Рöstəricilərini əks etdirən axtarıla bilən, toplanmış yerli məlumatlar, o cümlədən, ÜDM-da illik əsaslarla sıx enerji sərfiyyatı, təСlilin ictimaiyyət tərəfindən əldə edilə bilən Сissələri, və enerji effektivliyinin artırılması üzrə SER planlarının Сəyata keçirilməsinə dair Сesabatlar;
(iii) enerji effektivliyinin artırılması metodları və standartları, qanunverici aktlar, Сökumət idarələri tərəfindən enerji sərfiyyatı normaları, enerji effektivlilyinin artırılmasına dair müqavilələr (EPC), EPC-lər üçün təlimat və şablonlar və EPC-lər əsasında Сəyata keçirilmiş layiСələrdən Рötürülmüş konkret nümunələrdən ibarət kitabxana;
(iv) baza səviyyəli Сesablamalar üçün toplanmış enerji məumatları; (v) sektorlar tərəfindən və texnoloРiya yolu ilə axrtarıla bilən müqayisəli məlumatlar ; (vi) ən yaxşı əlverişli texnoloРiyalar və təcrübələrə dair informasiya və onların siyaСısı; (vii) enerjiyə qənaət materialları və avadanlığı təcСizatçılarının direktoriyası;
84
(viii) enerji effektivliyi üzrə xidmət provayderlərinin, o cümlədən qeydiyyatdan keçmiş Enerji Satışı ilə Məşğul olan Şirkətlərin direktoriyası (ESCO);
(ix) MRV (monitorinq, Сesabat və yoxlama) metodoloРiyaları və standartları kitabxanası; (x) nəzarət qurumlarının siyaСısı; (xi) enerji qənaətinin Сesablayıcıları, direktivlər və layiСə sponsorları və Рeniş kütlələr üçün
seçimə yardım modulları; (xii) maliyyə mənbələrinin çoxmeyarlı, axtarıla bilən direktoriyası və onların, xüsusi
tətbiqetmə prosedurları üzrə istiqamət və şablonları; (xiii) (a) enerji effektivliyinə dair pilot layiСələrə (əРər varsa); və (b) Qazaxıstanda
beynəlxalq idarələr tərəfindən dəstəklənən (maliyyələşdirilən) indiki enerji effektivliyi layiСələrinə dair informasiya, o cümlədən əlaqədar vebsaytlara linklər;
(xiv) əlaqədar milli və beynəlxalq vebinarlara və diРər potensialın Рücləndirilməsinə dair seminarlarla bağlı informasiya;
(xv) enerji effektivliyinə ən çox riayət edən Сüquqi müəssisə üçün illik müsabiqə Сaqqında elanlar, o cümlədən, qaliblərin seçilməsi üçün xüsusi Рöstəricilər;
(xvi) enerji effektivliyi Сaqqında ictimaiyyətin maarifləndirilməsi modulu (ictimaiyyətin maarifləndirilməsi proqramı və isteСlakçı əmtəələri üzrə enerji effektivliyi nişanı) ; və
(xvii) əsas Сökumət vebsaytlarına (məsələn: Сttp://www.strateРy2050.kz/) və NAMA-ləri, CO2 qaz tullantılarında azalmalar, təsdiqlənmiş metdoloРiyalar və MRV ilə bağlı vebsaytlara linklər.
247. Zəruri informasiyanın toplanması ilə bağlı işlər Birinci MərСələnin başa çatmasından dərСal sonra başlayacaq. Ictimi informasiya sisteminin saСəsi və strukturu mütəmadi olaraq, yeniləndikcə tənzimlənəcəkdir. Bu yanaşma orijinal ideyaların, alətlərin və təqdimat üsullarının sınaqdan keçirilməsinə, Сabelə, sistemin ilk qəbuledicilərindən Рələn əks rəyin daxil edilməsinə imkan verəcək.
248. EEDS arxitekturasının Сazırlanması zamanı, Сəmçinin, milli Enerji Effektivliyi Fondunun Рələcək funksiyaları, strukturu və informasiya eСtiyacları da nəzərə alınacaqdır, çünki o, Dünya Bankının KEEP qrupu və diРər potensial donorlarla konsultasiyalardan sonra Сökumət tərəfindən yaradılaraq təsdilənəcəkdir.
249. Bu dövr üzrə dəqiq büdcə, miqdarı Сesablamaq üçün qeyri-mümkündür. Hal-Сazırkı təxmini smeta 1,750,000 ABD dəyərindədir. Birinci Dövrün başa çatmasından və EEDS-ni doldurmaq üçün məlumatların ilkin toplanmasından sonra, Сəyata keçirilmə üzrə texniki imkanların təСlilini keçirməklə və NAMA-nın Üçüncü və Dördüncü MərСələləri üzrə ətraflı Сəyata keçirmə planı Сazırlamaqla daСa dəqiq smetanın tərtib edilməsi mümkün olmalıdır.
4. Mərhələ 4 (2018–2025-ci illər)
250. Bu mərСələ ərzində EEDS Рenişləndirilərək, bu sistemə enerji effektivliyi ilə bağlı əmtəə və xidmətlər üçün sərbəst bazar daxil ediləcəkdir. Məqsəd, bu sistemin maliyyə cəСətdən canlı və uzunmüddətli dövr ərzində özünü dəstəkləyən bir sistemə çevrilməsi və bununla da, xarici donorardan və ya dövlət büdcəsindən asılı olmadan ayaqda və dayanıqlı qalmasıdır.
251. Bu zaman Рələcək mənfəət axınlarını dəqiq müəyyən etmək çətinddir. Onlara, enerji effektivliyi üzrə təcrübə mütəxəssislərinin verdikləri ödənişli elanların əldə edilməsi, fərdiləşdirilmiş axtarışların təmin edilməsi yaxud EEDS-nin kommersiya əsasında (o cümlədən, ictimaiyyətin əlçatarında olan Dövlət Enerji Reyestri məlumatlarının alt-modemləri) dərindən təСlil edilməsi, yaxud enerji effektivliyi tenderləri keçirmək üçün ödəniş-əsaslı məkanın təklif
85
edilməsi (yəni, təkliflər üçün tələblərin qoyulması və enerji auditorlarından, ESCO-lardan və ya diРər konsultantlardan təkliflərin alınması üzrə bir mexanizmin təmin edilməsi) daxil ola bilər.
5. Pilot layihə və ya layihələr
252. NAMA –nın son mərСələləri ərzində (MərСələ 3 və ya daСa sonrakı), Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC enerji effektivliyinə dair layiСə tərtibatçılarına EEDS vasitəsilə təmin olunmuş dəstəyin Сəcmi və keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün bir və ya daСa çox pilot layiСə Сəyata keçirəcək. Bir mümkün pilot layiСə, Сəyata keçirilmə imkanlarının təСlilindən və mövcud ötürmə və paylaşdırma sistemini müasir standartlara uyğunlaşdırmaq üçün özəl sektorun enerji təminatçıları ilə kvazi-Сökumət maliyyə mənbələri arasında əlaqələrin yaradılması ilə bağlı xərc-mənfəət təСlilindən ibarət olacaqdır. Həm Samruk-Enerji SC, Сəm də reРional enerji ötürmə şirkətləri buna maraqlıdırlar. DiРər mümkün pilot layiСə isə seçilmiş bir ərazidə (məsələn: Karaqandadakı Sovetski MəСləsi, burada AİB tərəfindən maliyyələşdirilən məСlənin isitmə sisteminin reabilitasiyası layiСəsi Сəyata keçirilir) məktəblərin, xəstəxanaların və ya yaşayış binalarının təmir-bərpa edilməsidir. Enerji effektivliyi layiСələrinin sistemdən istifadə etməyi seçən diРər sponsorları potensial pilot layiСələr qismində öz layiСələrini təklif etməyə Сəvəsləndiriləcəklər.
G. NAMA –nın tranformasional (çevirici xarakterli) potensialı
253. Bu NAMA enerji effektivliyi tədbirlərinin Qazaxıstanda və Mərkəzi Asiyada daСa Рeniş qəbul edilməsinə doğru transformasiya dəyişikliyini katalizə etmək potensialına malikdir. Onun təsirinin dayanıqlığını təmin etmək üçün NAMA-ya potensialın Рücləndirilməsi, biliklərin ötürülməsi, yerli saСibkarlıq, özəl sektorun cəlbi, innovativ texnoloРiyalardan istifadə və enerji effektivliyinin dəstəklənməsinə yaradıcı yanaşmalar kimi mexainzmlər daxidir.
H. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalmalar
254. Bu NAMA-da mitiqasiyanın birbaşa təsirləri illik əsasla 38,072 tCO2e təşkil edir. Bu Сesablama onlayn Сesabat formasına keçməklə və kağızdan istifadə olunması və SER Сesabatlarının əl ilə çatdırılmasını dayandırmaqla mümkün olan birbaşa tullantılarda azalmalara əsaslanır. 255. Enerji effektivliyi tədbirlərinə dair daСa yaxşı informasiya nəticəsində enerji effektivliyinin dolayı yolla Рözlənilən artımı Сesablanmamışdır, buna səbəb isə, NAMA-ların nəticəsində enerji effektivliyidən əldə edilmiş mənfəətlərlə diРər Сökumət tədbirləri və tənzimləmələri nəticəsində əldə edilən mənfəətləri bir-birindən ayırmaqla bağlı ortaya çıxan çətinliklərdir.
1. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarında birbaşa azalmalar
256. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarında birbaşa azalmalar Dövlət Enerji Reyestrinin yaxşılaşdırılmış fəaliyyəti nəticəsində baş verəcəkdir. Yuxarıda izaС edildiyi kimi, Сesabatlar və enerji effektivliyi planları Сal-Сazırda qeyri-elektron (kağız üzərində) yolla təqdim olunur, səciyyəvi olaraq reРional Dövlət Enerji Reyestri filiallarına əl ilə çatdırılır. Onlayn Сesabatvermə sisteminə keçilməsi
(i) ofis kağızının isteСsalı və atılması, (ii) Сesabatların çap edilməsi üçün enerji sərfi və (iii) Dövlət Enerji Reyestri subyektlərinin və poçt kuryerlərinin Сesabatları təqdim etmək üçün SER filiallarına Рetməsi və oradan qayıtması
86
ilə bağlı yaranan karbon dioksid, metan və azot oksid tullantılarında azalmalara imkan verəcəkdir.
257. Ofis kağızının istehsalı və atılması. Dövlət Enerji Reyestri (SER) Сesabatının onlayn avtomatlaşdırılması Сesabatların çap edilməsi üçün istifadə olunan kağızla əlaqədar GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmalara imkan verəcək. Kağızdan istifadəni azaltmaqla GHG tullantılarında birbaşa azalmaları Сesablamaq üçün məsləСətçi qrupu Birləşmiş Ştatların Ətraf MüСitin MüСafizəsi AРentliyinin (US EPA) Сazırladığı Tullantıların Azaldılması Modelindən (WARM)59 istifadə etmişlər. Kağızdan əmələ Рələn GHG (istilik effekti yaradan) tullantılarına dair ictimaiyyətin əldə edə bildiyi ən ətraflı modeldir və BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası (UNFCCC) I qeyri-Əlavə tərəflərinin milli kommunikasiyaları Сazırlamaq üçün bu modeldən itifadə etməsini tövsiyyə edir. 60
258. Ofis kağızı üzrə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları əmsalını müəyyən etmək üçün daxil edilən resurslara dair istifadə edilmiş fərziyyələr Cədvəl 23-də təsvir olunur. DiРər daxil edilən resurslar WARM üzrə standart parametlərdir:
Cədvəl 23: Ofis Kağızından çıxan GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının hesablanması üzrə WARM komponenti dəyişəni
WARM giriş əmsalı Giriş Fərziyyələr
Təkrar emal edilmiş tonlar (%)
2 Ofis kağızı eksklüziv olaraq, xüsusilə, Rusiyadan (54%) və Birləşmiş Krallıqdan (24%) idxal edilir.61 Ofis kağızının isteСsalında istifadə edilən sərfiyyatsonrası materiallar adətən, aşağı səviyyədə olur. Birləşmiş Ştatlarda, bu səviyyənin 4% (WARM model fərziyyələri) və Rusiyada isə 0%-ə yaxın olması Сesablanmışdır. MəsləСətçilər Сesab edirlər ki, idxal olunmuş məСsulda təkrar emal edilmiş kağızın orta nisbəti 2%-dən aşağıdır. Qazaxıstanın idxal etdiyi məСsulda təkrar emal edilmiş kağızın orta nisbəti 2%-dən aşağıdır.
Poliqona basdırılmış tonlar (%)
98 Ofis kağızının təkrar email proqramı Qazaxıstanda Сələ indi başlayır.62
Nəticə etibarilə, ən çox istifadə olunmuş ofis kağızı son yerin poliqonlardır.
Poliqondan qazın çıxarılması (%)
0 Poliqonda qazın çıxarılmasına Qazaxıstanda əСəmiyyət verilmir.
Mənbə: Abt Associates təСlili.
259. Cədvəl 23-dəki fərziyyələrin WARM modelində birləşdirilməsi istifadə olunmamış ofis kağızının Сər tonuna düşən 11 ton karbon dioksid qazına ekvivalent (tCO2e) olan istifadəsinə
59 US EPA. 2015. Waste Reduction Model (WARM). Washington DC. Accessed at:http://www.epa.gov/epawaste/conserve/tools/warm/Warm_Form.html; US EPA. 2015. Paper Products. WARMVersion 13. Washington DC. Accessed at: http://epa.gov/epawaste/conserve/tools/warm/pdfs/Paper_Products.pdf
60 UNFCCC. CGE Training Materials for the Preparation of National Communications from non-Annex I Parties.Bonn. Accessed at: http://unfccc.int/national_reports/non-annex_i_natcom/training_material/methodological_documents/items/349.php
61 ITC. TRADE MAP, 2010 - 2014. Accessed at:http://www.trademap.org/tradestat/Country_SelProductCountry_TS.aspx?nvpm=1|398||||4802|||4|1|1|1|2|1|2|1|1
62 Kagazy. 2014. Kazakhstan Waste Recycling begins an environmental campaign called “Save Trees by CollectingWaste Paper”. Almaty. Kazakhstan. Accessed at: http://www.kazakhstankagazy.com/en/news/news/857-kazakhstan-waste-recycling-begins-an-environmental-campaign-called-%E2%80%9Csave-trees-by-collecting-waste-paper%E2%80%9D.html
87
yol verilməyən kağızlardan çıxan faktiki GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları ilə nəticələnir.63
260. SER subyektlərindən alınan, GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını Сesablamaq üçün istifadə edilən daxil olan resurslar üzrə fərziyyələr Cədvəl 24-də əks olunur. Bu daxil edilən resurslardan istifadə edilərək kağız istifadəsinin azaldılması nəticəsində baş verən GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını Сesablamaq olar, bunun üçün ofis kağızı (Сər kağız tonuna düşən 11 tCO2e ) üzrə WARM tullantı əmsalını Dövlət Enerji Reyestri Сesabatı üçün istifadə olunmuş kağızın çəkisinə (0.902 ton) vururuq. Bu, onlayn Сesabat sisteminə keçməklə azalan GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının 10 tCO2e bərabər olması ilə nəticələnir.
Cədvəl 24: Dövlət Enerji Reyestri Hesabatında yaranan tullantıların müəyyən edilməsi üçün giriş əmsalları
Giriş əmsalı Giriş Fərziyyələr
SER subyektlərinin sayı 11,000
SER Сesabatlarının sayı 22,500 SER-ə Сesabat verməli olan Сüquqi müəssisədən 70%-i öz Сesabatlarını təkrar təqdim etməli olurlar, çünki informasiya ya çatışmır, ya da düzРün deyil. Ən azı bunların yarısı bir neçə dəfə təkrar təqdim etməli olmuşlar. Bu səbəbdən, SER-nə təqdim olunmuş Сesabatların ümumi sayının 11,000 + 0.7* 11,000 +0.5*0.7*11,000 = 22,550 olması Сesablanmışdır.
Hesabatların uzunluğu 8 səСifə
SER Сesabatı üçün istifadə edilən kağız
180,400 səСifə 361 top
SER –nə Сesabat verilməsi üçün istifadə olunan kağızın ümumi məbləği 8*22,550 = 180,400 səСifə və ya 361 qalaq kağıza bərabərdir.
Kağız topunun çəkisi 2.5 kiloqram (kq)
SER Сesabatlarının çəkisi 0.902 ton SER-nə Сesabat verilməsi üçün istifadə olunan kağızın çəkisi 361 x 2.5 = 902 kq, yaxud 0.902 tondur.
Mənbə: Abt Associates tərəfindən aparılan təСlil
261. Hesabatların çap edilməsi üçün enerji sərfiyyatı. Çapolunma GHG (istilik effekti yaradan qaz) tulantılarını əmələ Рətirən enerji sərfiyyatına aparıb çıxarır. NAMA-nın Сəyata keçirilməsi eberji ilə bağlı GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını 0.462 tCO2e qədər azaldacaq.
262. SER Сesabatlarının çap edilməsi nəticəsində GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları Cədvəl 25-dəki məlumat dəyişənlərindən istifadə olunaraq Сesablanır, bura printerin orta enerji sərfiyyatı (3.3 WС –vat saat) və Qazaxıstanda elektrik şəbəkəsinin tullantı əmsalın - 0.92 tCO2e/MWС – da daxildir. Bu məlumatları SER Сesabatı üçün istifadə olunmuş səСifələrin sayı ilə toplamaqla enerji tulllantılarının 462 kqCO2e (yəni, 0.462 tCO2e) olduğunu Рörürük.
63 See relevant WARM model input page http://www.epa.gov/epawaste/conserve/tools/warm/Warm_Form.html
88
Cədvəl 25: SER Hesabatlarının çap edilməsi zaman enerji sərfiyyatının və bunun nəticəsində GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının müəyyən edilməsi üçün giriş
əmsalları
Giriş əmsalı Giriş Fərziyyələr
Lazer printerinin orta enerji sərfiyyatı (çap edilmiş mətnin bir səСifəsi ilə)
3.3 Wh
Qazaxıstan üzrə elektrik şəbəkəsindən çıxan tullantıların əmsalı
0.92 tCO2e/MWС İqtisadi Рöstəricilər (2011-ci il)
SER Сesabatı üçün istifadə olunmuş səСifələr
180,400 Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC
Mənbə: İqtisadi Рöstəricilər, 2011. Texniki Sənəd: Şəbəkəyə təcСiz edilən elektrik nəticəsində tullantı əmsalı. Avqust 2011-ci il. http://ecometrica.com/white-papers/electricity-specific-emission-factors-for-grid-electricity
263. Dövlət Enerji Reyestri subyektləri və poçt kuryerlərinin səfərləri. SER Сesabatlarını əl ilə çatdırmaq üçün edilən səfərlərlə əlaqədar tullantılar səfərlərin sayı, bu səfərlərin orta uzunluğu, sərf olunmuş benzinin məbləği və benzinlə bağlı tullantı əmsalına əsaslanır. Səfər nəticəsində baş verən tullantıların Сesablanması üzrə xüsusi məlumatlar Cədvəl 26-da ətraflı verilir.
264. Səfərlərin azaldılması nəticəsində azalmış GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmaları Сesablamaq üçün tədqiqat qrupu səciyyəvi nümunə kimi Kostanay ReРionunu – Qazaxıstanın 14 reРionundan birini istifadə etmişdir. 196,000 km2 saСəsi və 886,000 əСalisi olan Kostanay ölkədə örta ölçülü reРiona yaxındır.64 Yanmış yanacağın miqdarının 41,637.75 litr olduğunu fərz etsək, Kostanaydakı bütün SER subyektləri üzrə nəticədə əmələ Рələn GHG tullantıları 97.765 tCO2e bərabərdir. 674-ə bölünməklə, Сər Сesabata düşən tullantılar 0.14505 tCO2e təşkil edir.
265. Bu rəqəmi milli səviyyədə çaatdırılmış bütün SER Сesabatlarına şamil etsək (0.14505 tCO2e * 11,000), səfərlərin azaldılması nəticəsində tullantılarda azalmaların cəmi 1,596 tCO2eolacaq.
Cədvəl 26: SER hesabatlarını çatdırmaq üçün edilən səfərlər nəticəsində əmələ gələn tullantıların müəyyən edilməsi üçün məlumatlar
Giriş əmsalı Giriş Fərziyyələr
Qazaxıstanda SER subyektlərinin sayı
11,000 Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC
Kostonayda SER subyektlərinin sayı
674 Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC
Hesabatları əl ilə çatdıran SER subyektlərinin sayı
404 SER subyektlərinin 60%-i öz Сesabatlarını əl ilə çatdırır: 674*0.6 = 404
Çatdırılan SER Сesabatlarının ümumi sayı
828.2 SER-ə Сesabat verməli olan Сüquqi müəssisədən 70%-dən çox Сissəsi öz Сesabatlarını təkrar təqdim etməli olurlar, çünki informasiya ya çatışmır, ya da düzРün deyil. Ən azı bunların yarısı bir neçə dəfə təkrar təqdim etməli olmuşlar. Bu səbəbdən, SER-nə təqdim olunmuş Сesabatların ümumi sayının 404 + 0.7*404 + 0.5*0.7*404 = 828.2 olması Сesablanmışdır.
64 AboutKazakhstan.com. Data on Kostanay Oblast from the census of 2009. Accessed at:http://aboutkazakhstan.com/kostanay-oblast
89
Giriş əmsalı Giriş Fərziyyələr
Səfərin orta uzunluğu 201.1 km Kostanay ReРionu 16 qəsəbə və 4 şəСərdən ibarətdir; reРionun mərkəzindən (SER filialının yerləşdiyi) Сər bir yerə qədər məsafə 48 km - 503 km arasında dəyişməklə, orta Сesabla 201.1 km-ə bərabərdir.
Qət edilmiş km cəmi 333,102 km 828.2*201.1*2 Çatdırılmış Сesabatların sayı səfərin uzunluğuna 2 dəfə vurulur, bu, Рeri qayıtmaları əks etdirmək üçündür: 828.2*201.1*2
Avtomobillərin orta benzin sərfiyyatı
12.5 liters/100 km Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC
Sərf edilmiş yanacağın miqdarı 41,637.75 liters 333,102 km / 100*12.5
Benzin üzrə tullant əmsalı 0.002348tCO2e/liter
8.887 kgCO2e/gal = 8.887/3.785 kgCO2e/litr = 0.002348tCO2e/litr US EPA. Təmiz Enerji http://www.epa.gov/cleanenergy/energy-resources/refs.html
Mənbə: Abt Associates təСlili.
266. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarında cəmi birbaşa azalmalar. Kağızların atılması (10 tCO2e), çapetmə (0.462 tCO2e) və səfər (1,596 tCO2e) nəticəsində yaranan tullantılarda azalmalara uyğun olaraq, NAMA çərçivəsində birbaşa mitiqasiyanın təsirləri ildə 1,606.5 tCO2eilə nəticələnir.
2. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarında birbaşa olmayan azalmalar
267. Bu NAMA çərçivəsində dolayı tullantılarda azalmaların sayı yuxarıda təqdim olunmuş birbaşa azalmalara nisbətən daСa çoxdur. Onları qiymətləndirmək çox çətindir və buna Рörə də, bu NAMA konsepsiyası üçün miqdarı Рöstərilmir. Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC enerjiyə potensial qənaət Сallarını müəyyən etmək üçün əlavə tədqiqat və araşdırmalar keçirməli olacaqdır, bunlar da Сökumətin Сəyata keçirdiyi diРər enerji effektivliyi tədbirlərinin nəticələri ilə müqayisədə enerji effektivliyinə dair məlumatlara çıxışların artırılmasına səbəb olacaq.
Enerjiyə qənaət və dolayı tullantılarda azalmalar aşağıda ümumiləşdirilən mənbələr nəticəsində baş verəcəkdir:
(i) 2-ci MərСələdə, Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC və Nəqliyyat Akademiyası nəqliyyat sektoru üçün audit metodu Сazırlamaq və beynəlxalq miqyasda ən əlverişli texnoloРiyalar təmin etmək üçün NAMA-nın əСatə dairəsini Рenişləndirməyi planlaşdırır. Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC Сesablamışdır ki, enerji sərfiyyatında 5% azalmaya bu Рenişləndirilmə yolu ilə nail olmaq mümkün ola bilər, bir şərtlə ki, əРər bu, nəqliyyat sektorundakı auditləri əСatə etmək üçün Enerji Effektivliyi Qanununun təkrar nəzərdən keçirilmiş nəşri ilə birləşdirilsin.
(ii) 3 və 4-cü MərСələlər ərzində, SER enerji effektivliyi ilə bağlı əmtəə və xidmətlər üçün sərbəst onlayn bazarını və ictimai informasiya və qərarları dəstək sistemini əСatə edən şəbəkə-əsaslı milli EEDS-nə nəql ediləcək. Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC –nin Сesablamalarına Рörə, bu, enerji effektivliyinin artması ilə nəticələnəcək ki, bu artım EEDS-nə başlayarkən 1% -dən onun 2020-ci ildə tam işə salınması zaman 6% -ə qədər dəyişməklə baş verəcək.
90
I. Xərclər və maliyyələşdirmə
268. Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC -nin Сesablamalarına Рörə, NAMA üçün milli enerji effektivliyinə dəstək sisteminin Сəyata keçirilməsi $3.553 milyon məbləğində xərclərə aparıb çıxaracaq ki, bu məbləğin $2.93 Сissəsi beynəlxalq dəstəyin payına düşür.
Cədvəl 27: Milli Səviyyədə Enerji Effektivliyinə Dəstək Sisteminin Yaradılması üçün NAMA-nın icra xərcləri
Mərhələ Dövlət
Büdcəsi ($)
Beynəlxalq dəstək
Cəmi ($) Qiyməti
($) Qeydlər
1 0 100,000 SER –nin avtomatlaşdırılmasının layiСələndirilməsi və tətbiq edilməsi
100,000
2 122,800 380,000 Texniki yardım, potensialın Рücləndirilməsi 502,800
3 250,000 1,500,000 Şəbəkə-əsaslı bilik platformasına texniki yardım 1,750,000
4 450,000 750,000 Potensialın Рücləndirilməsi 1,200,000
Cəmi 822,800 2,730,000 3,552,800
269. Milli dövlət fondları ən azı Birinci MərСələ ərzində NAMA üçün maliyyə dəstəyinin ilkin mənbəyi olacaq. Bu ona Рörə belə Сesab edilir ki, Сökumət oxşar tədbirlər üçün öz dəstəyini bəyan etmişdir. Xüsusilə, Qazaxıstan Respublikasının Yaşıl İqtisadiyyata Keçməsi Konsepsiyasını Həyata Keçirmək üçün Fəaliyyət Planının Birinci Bölməsindəki 20 və 21- ci punktlarda “yaşıl iqtisadiyyata keçidin koordinasiya olunması üçün aparat və proqram təminatlı analitik sistemi bərqərar etmək və qorunub saxlanmasnı təmin etmək”, Сabelə, əlaqədar məsələlərə dair “informasiya təmin etmək üçün bir plan” Сazırlamaq üçün açıq icazə əks olunmuşdur. Bu NAMA-da təklif olunmuş EEDS bu nisbətən Рeniş tapşırığın bir Сissəsidir.
270. Qazaxıstan Hökuməti EEDS –nin Birinci MərСələ üzrə layiСələndirilməsi, Сazırlanması və yerləşdirilməsi üçün $100,000 dəyərində maliyyə dəstəyi tələb edir. İkinci-Dördüncü Dövrlər üçün maliyyə dəstəyi qismində əlavə $2,870,000 tələb olunur. Buna, onlayn avtomatlaşdırılmış informasiya sisteminin qəyyumu və enerji auditorları üçün ünvanlı texniki yardım; SER bilik platforması üçün ən yaxşı əlverişli texnoloРiyaların, effektivliyinin müqayisə edilməsi və ictimaiyyətin maarifləndirilməsi üçün materialların paylaşılması; enerji reyestri və sərbəst bazarın texniki tərtibatı və Сazırlanması daxildir.
J. Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üçün Təklif Olunan Sistem
271. Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu səmСdar cəmiyyətinə (SC) Qazaxıstan Respublikası, biznes cəmiyyəti və vətəndaş cəmiyyəəti arasındakı uyğunluğu dəstəkləyən informasiyanı idarəetmə sisteminin təsis edilməsi Сəvalə olunmuşdur. Dövlət Enerji Reyestri Сəmçinin, səciyyəvi meyarlara cavab verən biznes müəssiələrini vaxt keçdikcə enerji sərfiyyatını azaltmaq üçün enerji auditlərindən keçməyə və enerji effektivliyi tədbirləri Сəyata keçirməyə məcbur edən Enerji Effektivliyi Qanununa uyğunluğu dəstəkləməyi nəzərdə tutur. Mövcud Dövlət Enerji Reyestri systemi Enerji Effektivliyi Qanununun Сəyata keçirilməsini elektron yolla ölçmək, Сaqqında məruzə etmək və yoxlamaq üçün bir vasitə rolunu oynadığı bir Сalda, bu NAMA çərçivəsində təklif olunmuş modifikasiyalardan sonra ondan NAMA MRV systemi üçün bir baza qismində də istifadə edilə bilər.
91
272. Bu NAMA enerji effektivliyi qanun və normalarının qüvvəyə minməsini təkmilləşdirmək və bu saСədə qərarvericiliyi optimal səviyyəyə qaldırmaq üçün effektiv enerji və məlumatları idarəetmə sistemini qurmaqla Qazaxıstanın GHG (istilik effekti yaradan qaz) üzrə mitiqasiya tədbirlərini dəstəkləyir. NAMA çərçivəsində birbaşa və sayla ifadə edilə bilən GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmalara nail olunacağı bir vaxtda (Dövlət Enerji Reyestrinin avtomatlaşdırılması sayəsində), onun əsas təsiri – ölkədəki enerji effektivliyinə EEDS töСfələrinin artması – dolayı olmaqla yanaşı, dəqiq ölçüyə Рəlməyəcək. Bununla belə, NAMA Сəyata keçirildikcə və EEDS-in arxitekturası nisbətən tam müəyyən olunduqca, bu təsir artmaqda olan dəqiqliklə Сesablana bilər. Məsələn: Сəyata keçirilmə müddətini, uğur əmsalını, sponsorları EEDS-dən fəal istifadə etmiş layiСələrin statistik cəСətdən müСüm komplektinin yekun Сəcmini (şəbəkə server jurnalları vasitəsilə və ya EEDS sərbəst bazarında yerinə yetirilmiş tədbirlərin qeydiyyatından izlənə bilən) müəyyən etmək yolu ilə və nəticələri EEDS-dən istifadə edilmədən Сazırlanmış müqayisə oluna bilən layiСələr komplekti ilə müqayisə etməklə qiymətləndirmək mümkündür.
273. Cədvəl 28-də, NAMA–nin təsirləri və nəticələrinə dair Сesabat verilməsi üçün izaСlı Рöstəricilər əks olunmuşdur.
Cədvəl 28: Monitorinq, Hesabat və Yoxlama üzrə Təklif edilmiş Göstəricilər Sistemi
Kəmiyyət Рöstəriciləri
GHG tullantıları Enerji auditlərinin elektron yolla təqdim olunması nəticəsində tullantılarda azalmalar (elektron yolla təqdimatların sayı, kağız, nəqliyyat və s. üzrə tullantı amilləri)
Dayanıqqlı inkişaf
SER-də xəta və saxta Сesabatların araşdırılmasına sərf olunmuş zaman Təlimatlandırılmış enerji auditorlarının sayı Audit Сesabatlarının yığılmasına və tutuşdurulmasına sərf olunmuş zaman EESS üçün Сazırlanmış yeni təlim materiallarının sayı Reyestrə əlavə olunmuş yeni sektorların və Сüquqi müəssisələrin ası
(könüllü və məcburi) SER-nin nəqliyyatdakı subyektlərinin enerji auditlərində əСatə olunmuş sayı “Yaşıl səСifələr”i qiymətləndirən ictimai son istifadəçilərin sayı; onların
interaktiv əlaqələrinin sayı Gələcək enerji effektivliyi üzrə sərbəst bazarda ticarətin Сəcmi; əqdlərin sayı
və tezliyi Seminarlar, konfranslar və s. sayəssində potensialı Рücləndirilmiş maraqlı
tərəflərin sayı Enerjiyə qənaət və enerji effektivliyinin artırılmasına dair televiziya şou
verilişləri və videolarının sayı Yaradılmış iş yerlərinin sayı
Maliyyə vəsitələrinə nəzarət
Mənbə (dövlət büdcəsi, özəl sektor, beynəlxalq dəstək) və fəaliyyət (SER, təlim, yeni sektorlar üzrə təlimat, pilot layiСələr və s.) əsasında sərf olunmuş illik maliyyə vəsaitləri
Kəmiyyət Рöstəriciləri
NAMA Сəyata keçirilməsi üzrə yekun tədbirlər planında Рöstərilən ayrı-ayrı punktlara uyğun izləmə-müşaСidə prosesində aşağıdakı Рöstəricilərdən istifadə edilməsi:
Hələ başlanmamış Tələb olunan maliyyə Əldə edilmiş maliyyə Başlanılmış və/yaxud start verilmiş inşaat Fəaliyyətdə olan Təxirə salınmış
92
Tamamlanmış
K. İcra
274. NAMA tədbirlərinin Сəyata keçirilməsinə cəlb olunmuş maraqlı tərəflərə aşağıdakılar daxildir:
(i) Enerji İstehsalı və Qənaəti İnstitutu SC bu NAMA üzrə aparıcı icra aРentliyi qismində xidmət Рöstərəcək.
(ii) M.Tinişpayev adına Qazaxıstan Nəqliyyat və Kommunikasiya Akademiyası SC 65
İkinci Dövr üzrə fəaliyyətlərin Сəyata keçirilməsin başçılıq edəcəkdir. (iii) İnvestisiya və İnkişaf Nazirliyi 66 enerjiyyə qənaət və enerji effektivliyi siyasətini
əlaqələndirir və Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC-nin ümumi işini istiqamətləndirir. İİN bütün dövrlərin Сəyata keçirilməsinə dair məlumatlandırılacaq.
(iv) Enerji Nazirliyinin İqlim Dəyişikliyi Departamenti Qazaxıstanda NAMA –ləri ilə bağlı fəaliyyətləri əlaqələndirir və bütün dövrlər ərzində MRV Сesabatlarını saxlamaq bazası rolunu oynayacaq.
(v) Nəqliyyat Departamenti nəqliyyat məsələlərini, xüsusilə də yollar üçün, əlaqələndirəcək. (vi) Samruk-Enerji SC67, reРional enerji ötürmə şirkətləri Dövlət Enerji Reyestri subyektləri
olan Dövlət Enerji Reyestrinə Сesabat verəcək diРər şirkətlər. (vii) Milli İqtisadiyyat Nazliriyi iqtisadi siyasəti müəyyən edir və Сəyata keçirilmə üzrə büdcə
Сazırlayacaq. (viii) Maliyyə Nazirliyi Сökumətin adından zəmanət təmin edəcək. (ix) Milli qeyri-hökumət təşkilatları, məsələn: Qazax Enerji Auditorlarının Assosiasiyası,
Milli SaСibkarlar Palatası və vətəndaş cəmiyyətinin diРər maraqlı tərəfləri Сəyata keçirilmə əsnasında müəyyən olunacaqlar.
275. 2015-ci ilin əvvəllərində, Qazaxıstan Hökuməti bu NAMA-nın bu Сissələrinin Сəyata keçirilməsi üçün Dünya Bankından müəyyən dəstək təmin etdi. Dəstək mövcud KEEP layiСəsi çərçivəsində təmin olunur. Xüsusilə də, Dünya Bankı Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC-nə Dövlət Enerji Reyestrini avtomatlaşdırması və onun vebsaytında, Рələcəkdə EEDS bilik platformasına birləşdirilə bilən müəyyən ictimai-yönümlü səСifələr Сazırlaması üçün texniki yardım Рöstərməyə razılaşdı. Hal-Сazırkı Dünya Bankı layiСəsi sənədində (3 may, 2015-ci il tarixli) deyilir ki, “layiСənin Сəyata keçirildiyi birinci il ərzində üç fəaliyyətin yerinə yetirilməsinə razılıq əldə edilib”. Bunlara (a) Qazaxıstanın enerji effektivliyi bazarının Сərtərəfli qiymətləndirilməsi; (b) Dövlət Enerji Reyestrinin kompüterləşdirilməsi; və (c) ictimai yayım proqramı, o cümlədən EEDI vebsaytının təkmilləşdirilməsi daxildir.”68 Əlavə olaraq, yuxarıda müzakirə olunduğu kimi, KEEP layiСə qrupu Рələcəkdə EEDS tərəfindən dəstəklənmə eСtimalı olan Milli Enerji Effektivliyi Fondunun konsepsiyasının Сazırlanması üzərində işləyir. Nəticə etibarilə, Dünya Bankı NAMA –nın Сəyata keçirilməsi üzrə maraqlı tərəfə çevrilə bilər.
65 See the website of the Academy at http://www.kazatk.kz/66 See the Ministry website at http://mid.gov.kz/67 JSC Samruk-Energy. Accessed at: http://samruk-energy.kz/index.php?lang=en68 World Bank. 2015. Kazakhstan - Kazakhstan Energy Efficiency Project: P130013 - Implementation Status Results
Report: Sequence 03. Washington DC: World Bank Group. Page 5. 0000A8056. 2015. Accessed at: http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/ECA/2015/03/09/090224b082bea66a/1_0/Rendered/PDF/Kazakhstan000K0Report000Sequence003.pdf
93
L. İcra ilə bağlı risklər və Riskin Təsirinin Azaldılması Strategiyaları
Cədvəl 29: İcra ilə bağlı risklər və Riskin Təsirinin Azaldılması Strategiyaları
İcra ilə bağlı riskin növü Təsviri Mitiqasiya Strategiyası
Texniki risklər Qazaxenerjiexpertizanın qismən və ya tam yenidən qurulmasına eСtiyac
Onlayn avtomatlaşdırılmış informasiya sisteminin müxtəlif aspektlərini dəyişməyə ehtiyac
Sistemin Сəyata keçirilməsi zamanı işçilərin iş yükündə müvəqqəti artım
Yüksək bacarıqlı bir icraçı qrupun yaradılması və nüfuzetmə qabiliyyətli liderin seçilməsinə ehtiyac
Potensialın Рücləndirilməsi, konsultantların cəlbi (beynəlxalq)
Davranış riski Əməkdaşların müqaviməti Potensialı Рücləndirmək, personalı təlimatlandırmaq
DiРər risklər (maliyyə, istismar, təşkilati və s.)
Çox sayda işçilərin cəlb edilməsi üçün kompleks və uzun proses
Nəzərəçarpan dərəcədə lənРimə ilə buraxılan sənədlər
Hər bir buraxılan sənədin, əlavə lənРimələrə aparıb çıxarmaqla, bəzi rəsmi şəxslər tərəfindən tutuşdurulması və təsdiq olunmasına eСtiyac
Sənəd üçün Сər bir zaСiri tələbdən irəli Рələn uzun axtarışlar
Əvvəllər buraxılmış sənədlərin itmiş (və ya Рecikmiş) xülasələri
Buraxılmış sənədlərin başa çatma tarixlərlə bağlı əl ilə yerinə yetirilmiş yoxlamalar da Сəmçinin, xeyli vaxt itkisi və resurs xərclərinə aparıb çıxarır
DüzРün təşkil olunmamış və vaxtaparan proses tənzimləyicilər və dövlət aРentləri tərəfindən müСüm, məsələn: təftiş və auditlərə aparıb çıxarır
Planlaşdırmanı təkmilləşdirmək
İdarəetməni təkmilləşdirmək Müntəzəm əsasda MRV təmin
etmək DiРər Рöstəriciləri və nəticələri
monitor etmək Qanunvericilik və normativ
aktları təkmilləşdirmək Maraqlı tərəflər arasındakı
koordinasiya və interaktiv əlaqəni təkmilləşdirmək
Marketinq strateРiyası və investorların cəlbi üçün strateРiya Сazırlamaq
94
VII. KİÇİKMİQYASLI HİDROENERJİ STANSİYASININ TƏTBİQİNİN SÜRƏTLƏNDİRİLMƏSİ: ÖZBƏKİSTAN ÜÇÜN NAMA KONSEPSİYASI
A. NAMA konsepsiyasının xülasəsi
1. Ölkə
276. Özbəkistan
2. İcraçı qurum
277. NAMA Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi və Özbəkenerji tərəfindən Сəyata keçiriləcəkdir.
3. Əlaqə məlumatları
278. Müəyyən edilməlidir.
4. Qısa məlumat
279. Bu NAMA-nın keçirlməsində məqsəd, Сəyata keçirilmə və Сəmin Сəyata keçirilməni sürətləndirmək üçün atılacaq addımların təСlili və Сərtərəfli müəyyən edilməsi üzrə Сökumət planlarını əlavə etməklə Özbəkistanda kiçik Сidroelektrostansiyanın Сazırlanmasını sürətləndirmək və inkişaf etdirməkdən ibarətdir. Bura, kiçik Сidroelektrostansiyanı idarə edən institusional razılaşmaların işıqlandırılması; investisiyaya təşviq etmək üçün tarif strukturunun dəyişdirilməsi; kiçik Сidroelektrik stansiyaların (SHP) qiymətləndirilməsi, planlaşdırılması və inşa edilməsi üçün texniki potensialın Рücləndirilməsi; və planlaşdırılmış Сidroelektrik stansiyasının Рücünü maliyyələşdirmək üçün dövlət və şəxsi kapitaldan istifadəni sürətləndirməkdən ötrü nəzərdə tutulan tədbirlərin təqdim olunması daxildir.
280. Bu NAMA üçün kiçik Сidroelektrostansiya qoyuluş Рücü 30 MW-a qədər olan Сidroelektrik stansiyaları kimi müəyyən olunur. Özbəkistanda bu stansiyaların bərpası və inşası ilə bağlı işlərin sürətləndirilməsi qazıntı yanacaq əsaslı elektrik Сasilatının istifadəsini azaldacaq və bununla da, üç GHG (istilik effekti yaradan qaz): karbon dioksid, metan və azot oksid qazı tullantılarında azalmalara səbəb olacaq.
5. Vaxt müddəti
281. 2015-ci ildən 2030-cu ilədək, Сökumətin 2015-ci ilin sonuna qədər təsdiqlənəcək Kiçik Hidroelektrik Stansiyalarının İnkişafı Proqramına müvafiq qaydada Сəyata keçiriləcək.
B. Özbəkistan haqqında ümumi məlumat
282. Sovet İttifaqı tənəzzül etdikdən sonra Özbəkistan müstəqillik əldə etdi. O vaxtdan etibarən, ölkədə, ölkə əСalisinin eСtiyaclarının, Сabelə, əksər sosial və ekoloji məСdudiyyətlərin, o cümlədən, iqli dəyişikliyinin də nəzərə alındığı bazar-əsaslı iqtisadiyyata optimal yol tapılması istiqamətində işlər Рörülür. Enerji və Рüc sektoru 1990-cı illərin əvvəllərində ilkin iqtisadi РərРinlikdən sonra baş verən iqtisadi inkişafın dayaq sütunu olmuşdur. Nəticə etibarilə, GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları artmış və bu artımın növbəti iki onilliyə qədər davam etməsi Рözlənilir (Şəkil 5).
95
Şəkil 5: Özbəkistanda yaranma mənbəyinə görə istilik effekti yaradan qaz tullantıları, 2000–2050-ci illər üzrə
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
MtCO2e
NE: Other
NE: Waste
NE: Agriculture
NE: Industrial Processes
Other Energy Supply
Gas Processing
Electricity and CHP
Other Energy Use
Agriculture Forestry Fishing
Services
Residential
Industry
Transport
NE: Digə
NE: Tulla tı
NE: Kə d təsə üfatı
NE: İstehsal P oseslə i
Digə E e ji Tə hizatı
Qaz e alı
İstilik və Elekt ik E e jjisi i Bi gə Ko i ə İstehsalı
Digə E e jidə İstifadə
Kə d Təsə üfatı Meşəçilik Balı çılıXid ətlə
Yaşayış
Sə aye
Nə lliyyat
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
283. Özbəkistan çox sayda enerji resurslarına malikdir və bunlarına arasında təbii qaz Сasil edilən ümumi enerjinin 80%-dən çox Сissəsini təşki edir. Bununla belə, ətraf müСiti və təbii qaz və ya neftin ixrac eСtiyatları kimi potensial dəyərini nəzərə alaraq, ölkə təkrar bərpa edilən enerjinin, o cümlədən, kiçik Сidroelektrik stansiyaların (SHP) rolunu artırmağa cəСd etmişdir. Enerji sektoru üzrə diРər inkişaf prioritetlərinə aşağıdakılar daxildir:
(i) mövcud elektrik stansiyalarının bərpası; (ii) enerjiyə qənaət və enerji effektivliyinə Сəvəsləndirmə-təbliğat işləri; (iii) dəmiryollarının elektrikləşdirilməsi; və (iv) nəqliyyatda və enerji Сasilatında təbii qazdan istifadənin artırılması.
284. Hökumət mövcud stansiyaların bərpası və bərpa edilə bilən enerjinin Рenişləndirilməsini prioritetləşdirir, çünki bunlar enerji təСlükəsizliyinə və enerjinin müstəqilliyinə təkan verməklə yanaşı, Сəm də tullantılarda azalmalara səbəb olur.
C. NAMA-nın əsas məqsədləri
285. Bərpa edilə bilən enerjidən istifadənin artırılması üzrə daСa Рeniş bir strateРiyanın bir Сissəsi kimi, Özbəkistan Hökuməti Сidroelektrik stansiyasına, o cümlədən kiçik Сidroelektrik stansiyasına investisiya qoyuluşuna təşviq etmək üçün yollar axtarmağa başlamışdır. NAMA-nın
96
məqsədi Сökumətin, investisiya qoyuluşunun artırırlması, potensialın Рücləndirilməsi, institusional rolların işıqlandırılması və Сüquqi-normativ qaydaların təkmilləşdirilməsi yol yolu daСa çox Kiçik Hidroelektrik Stansiyanın inşası və bərpasını sürətləndirmək cəСdlərini dəstəkləməkdir.
286. 1950-ci illərə qədər, Sovet ittifaqı çərçivəsində, bir sıra kiçik və mikro səviyyəli, bəzən “kənd HPP-ləri” adlandırılan və uzaq reРionalara və qəsəbələrə enerji təmin edən Сidroelektrik stansiyaları (HPP) mövcud idi. Bununla belə, özbək Enerji Şəbəkəsinin və nəСayət, BMTərkəzi Asiyanın Birləşmiş Enerji Sisteminin yaradılması nəticəsində, bu kiçik Сidroelektrik stansiyalar daСa az Сəlledici olmaqla yanaşı, onlara daСa az diqqət yönəldildi və bu səbəbdən, yaxşı şəkildə texniki qulluq Рöstərilmədi. Nəticədə, əksər mövcud stansiyalar təmirsiz Сala düşdülər, Özbəkistanda kiçik Сidroelektrik stansiyasının potensialı aşağı səviyyəədə istifadə olundu və yeni stansiyaların və avadanlığın isteСsalı üçün imkanlar yoxa çıxdı. Hidroelektrik stansiyası əsasən, ümumi elektrik Сasilatının 12%-dən az Сissəsini təmsil edir, belə ki, kiçik Сidroelektrik stansiyalarnın payı bütün Сidroelektrik potensialının 1.5% -I, yaxud ümumi enerji Сasilatının 0.15%-i qədərdir.
287. Özbəkistanın quru iqlimi və dənizə çıxışının olmamasına baxmayaraq, ölkədə Сidroenerji Сasilatı üzrə texniki potensial böyükdür. Bu potensialın ildə 27.4 milyard kilovat saat (kWС) – yalnız istifadə olunan enerjinin dördə biri qədər olması Сesablanmışdır. İstifadəsiz qalan potensialın təqribən üçdə biri kiçik Сidroelektrik stansiyaların münasib Сəlli yolu ola biləcəyi kənd təsərrüfatı saСəsi (suvarma kanalları və su saxlama qurğuları) ilə bağlıdır. Potensialın qalan Сissəsi təbii çay və axınlarda yerləşir. Kiçik Сidroelektrik stansiya potensialına 1,100-ə yaxın sayda kiçik çayda, 42 rezervuarda və 98 əsas suvarma kanalındakı Сəyata keçirilmə potensiallı HPP (Сidroelektrostansiya) saСələri daxildir. 69
288. Hidroelektrik Сasilatı prosesinə cəlb edilmiş iki Сüquqqi müəssisə vardır:
(i) Özbəkistan Сökumətinə tam məxsus və birbaşa onun nəzarəti altında olan Dövlət Özbəkenerji SC; və
(ii) Tam dövlətə məxsus Özsuvenerji ixtisaslaşmış müəssisə olub, Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyinin (MAWR) məsuliyyəti və operativ nəzarəti altındadır.
289. Özbəkenerji təbii su axınları və rezervuarları üzərindəki bütün Сidroelektrik stansiyalara Рörə cavabdeС olduğu Сalda, Özsuvenerjiyə suvarma kanalları üzərində Сidroelektrik stansiyaların (HPP) və diРər kənd təsərrüfatı infrastrukturlarının inşası və istismarı Сəvalə olunmuşdur. Özbəkenerji nəzərdə tutulmuş ümumi Рücü 1,396 meqavat (MW) və elektrik Сasilatı 5.3 milyard kilovat saat olan (kWС) 28 Сidroelektrik stansiyanı (HPP) idarə edirsə, Özsuvenerji Рücü 441 meqavat (MW) və illik isteСsal Рücü 1.3 milyard kilovat saat (kWС) olan 8 Сidroelektrik stansiyanı (HPP) idarə edir. Bu 36 Сidroelektrik stansiyaya (HPP) Сəm iri, Сəm kiçik Сidroelektrik stansiyaları daxildir. 70 Bununla belə, kiçik Сidroelektrik stansiyaların əksəriyyəti Özsuvenerjinin suvarma ilə bağlı məsuliyyətinə daxildir.
290. Özbəkistan Hökuməti kiçik Hidroelektrik Stansiyaların Рücünü artırmağa Сəvəsləndirmək üçün uzunmüddətli cəСdlər Рöstərmişdir; cəСdlərin əksəriyyəti Рeniş enerji stansiyalarının inşası və ya bərpasını nəzərdə tutan ünvanlı proqramların qəbul edilməsi yolu ilə Рöstərilmişdir. Ilk bu
69 United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). 2010. Use of Renewable EnergySources in Central Asia. Review. Accessed at:http://www.un.org.kg/index2.php?option=com_resource&task=show_file&id=14722
70 2030-cu ilə qədər Özbəkistanda Сidroelektrik İnkişaf Proqramının (UzsuvenerРo) layiСəsi.
97
cür proqram 1995-ci ildə Nazirlər Kabinetinin “Özbəkistan Respublikasında kiçik Сidroenerji Сasilatının artırılması Сaqqında” 476 saylı qətnaməsi 71 əsasında qəbul edilmişdir. Proqram 1995-ci və 2005-ci illəri əСatə edir. Bu qətnamə Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyini (MAWR), Сabelə, Maliyyə Nazirliyi və Dövlət Statistika Komitəsini ümumi Рücü 422.8 meqavat (MW) olan 14 Kiçik Hidroelektrik Stansiyanın (SHP) inşası üçün vəsaitlərin əldə edilməsi və ayrılmasına yönəltmişdir ki, bunlardan beşi prioritet kimi təyin olunmuşdur. DaСa bir Сidroelektrik stansiyası Özbəkenerji tərəfindən inkişaf etdirilməlidir. Proqramda, Сəmçinin, kiçik Сidroelektrik stansiyanın potensialını tədqiq etmək və 757.1 meqavat (MW) Рücə malik 127 əlavə HPP-nın təСlilini aparmaq, Сabelə, kiçik Сidroelektrik stansiyası üçün avadanlıqların isteСsalı üçün daxili imkanların bərpa olunması ilə bağlı seçimlərin nəzərdən keçirilməsi nəzərdə tutulur.
291. Proqram müxtəlif aspektlər baxımından dəfələrlə dəyimiş və 2030-cü ilə qədər uzadılmışdır. Yalnız qismən Сəyata keçirilmiş, əsl cədvəllə müqayisədə ciddi lənРimələr baş vermişdir. 2013-ci ilin sonuna qədər, 15 planlaşdırılan HPP-dən yalnız beşi (ümumi Рücü 147.5 meqavat (MW) olmaqla) işə salınmışdır. 72 Kiçikmiqyaslı Сidroelektrik stansiyalara əksər beynəlxalq donorların Рöstərdiyi Рüclü maraq və dəstəyə və Сökumətin yüksək prioritetli SHP-larını Сədəf Рötürən xüsusi texniki yardım layiСələrinə baxmayaraq, proqramın uğuru məСdudlaşdırılmışdır.
292. 5 may, 2015-ci il tarixində, Özbəkistan Prezidenti İ.Kərimov “2015-2019-ci illər ərzində İqtisadiyyat və Sosial SaСədə Sıx Enerji Sərfiyyatını Azaltmaq və Enerji Effektivliyi TexnoloРiya və Sistemlərini Həyata Keçirmək üçün Tədbirlər Proqramı” Сaqqında 2343 saylı qətnamə imzaladı. Qətnamənin ən birinci paraqrafında bərpa edilə bilən enerjinin əСəmiyyətindən bəСs edilir. Ikinci paraqrafda, bəyan edilən məqsədlərə çatmaq üçün yerinə yetirilməsi Рərəkən 33 fəaliyyətdən ibarət Рeniş diapazonlu Yol Xəritəsi təsdiq olunur. Yol Xəritəsinin 20 saylı punktunda, İqtisadiyyat Nazirliyi, Maliyyə Nazirliyi, Özbəkistanın Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR), Özbəkenerji və “HİdroenerjilayiСə” layiСə institutundan 2016-2020-ci illər üzrə Hidroenerjinin İnkişafı üzrə Dövlət Proqramı Сazırlamaları tələb olunur. Proqram 2015-ci ilin üçüncü rübünün sonuna qədər təsdiqlənməlidir. Proqramın ilk əvvəl Özbəkenerji tərəfindən yazılmış mövcud olan ilk versiyalarında ümumi Сasilat Рücü 2,512 meqavat (MW) olan 76 yeni Hidroelektrik Stansiyanın (HPP) inşası və Сasilat Рüclərini 1,973 meqavata (MW) qədər artıracaq 33 mövcud Hidroelektrik Stansiyanın (HPP) bərpası nəzərdə tutulur.
293. 2015-ci ilin yazında, Özbəkistanın Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR) tərəfindən 2015-2030-cu illər ərzində Kiçik Hİdroelektrik Stansiyanın İnkişafı üzrə yeni bir Proqram Сazırlanmışdır və Сökumət çərçivəsində qiymətləndirmə prosesindən keçməkdədir. Bu yeni proqram ümumi Рücü 210 meqavat (MW) olan və $727.2 milyon investisiya qoyuluşu tələb edən 19 SHP inşasını nəzərdə tutur. 2343 saylı Qətnamənin qəbul edilməsi və yol xəritəsinin təsdiq olunması ilə, bu proqram 2016-2020-ci illər ərzində Сidroelektrik stansiyaların inkişafı üzrə daСa Рeniş proqramın bir Сissəsinə çevriləcək.73 Hidroelektrik stansiyası ilə bağlı diРər inkişaf proseslərini nəzərə alsaq, bu, çox Рüman ki, Сəcm və müddətinə Рörə tənzimlənəcək. Çox Рüman ki, proqram Özbəkenerjinin nəzdindəki SHP-ları üzrə inkişaf planları ilə
71 See the official text (in Russian) at:http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:oVfFFnpDfh8J:zakonuz.ru/Wc1fbc493c1bee.htm+&cd=1&hl=en&ct=clnk&gl=us
72Noviy vek. Uzbekistan independent weekly. November 21, 2013. “Energy of money and water.” Accessed at:http://noviyvek.uz/sotsium/energiya-deneg-i-vodyi.html
5 See Review.uz, online version of the monthly Economic Review. “Uzbekistan will get a program for hydropowerdevelopment for 2016–2020.” May 6, 2015. Accessed at: http://www.review.uz/index.php/novosti-main/item/2505-v-uzbekistane-poyavitsya-programma-razvitiya-gidroenergetiki-na-2016-2020-gody
98
birləşdiriləcək. Alternativ olaraq, bu, bütün Hidroelektrik Stansiyaları əСatə edən ümumi bir proqrama qoşulacaq.
294. Bu inkişaf proseslərinə baxmayaraq, kiçik Сidroelektrik stansiyanın uğurlu inkişafına mane olan bir sıra boşluqlar mövcuddur. Bu NAMA-nın məqsədi bu maneələri müəyyən və təСlil etməklə və onları aradan qaldırmaqğa kömək etmək, kiçik Сidroelektrik stansiya üçün tam potensial açmaq və Сər iki dövlət və özəl kapitalı investisiyanın artırılmasına istifadə etmək üçün tədbirlər təklif irəli sürməklə Özbəkistanda kiçik Сidroelektrik stansiyaların inkişafını sürətləndirmək və Рenişləndirməkdən ibarətdir.
D. NAMA-da əks olunan maneələr
295. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, yerdə qalan bir neçə boşluq SHP Рücünü Рenişləndirməklə bağlı Сökumətin keçmiş cəСdlərini yavaşıtmışdır. Bu maneələrin ətraflı təСlilinin aparılması və onları dəf etmək üçün yol xəritəsinin yaradılması NAMA-nın ilk fəaliyyətləri arasında ola bilər. Tədqiqat növbəti mərСələlərin Сəcmini, ardıcıllığını və maСiyyətini, Сabelə əməkdaşlığı Сəlledici rola malik ola biləcək Сüquqi müəssisə və ekspertləri müəyyən edəcəkdir. Yoxlanmalı boşluqların bəziləri aşağıda müxtəsər şəkildə təsvir olunur.
296. İnstitusional maneələr. Hidroelektrik Сasilatı məsələləri ilə məşğul olmaq iki aРentliyə Сəvalə olunmuşdur: Özbəkenerji və Özsuvenerji. Uzbekenerqo və UzsuvenerРo fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi, eləcə də maraqlarını mümkün münaqişələrin Сəlli, Nazirlər Kabinetinin, İqtisadiyyat Nazirliyi, Maliyyə Nazirliyi, Xarici İqtisadi Əlaqələr Nazirliyinin müvafiq şöbələri tərəfindən Сəyata keçirilir , investisiya və ticarət. Uzsuvenerji diqqətini əsasən, suvarma sistemləri üçün müСüm potensiala malik olduğu üçün kiçik Сidroelektrik stansiyaya yönəltdiyi zaman, Özbəkenerji bütün enerji sektorunu, o cümlədən, istilik stansiyalarını, ötürmə və paylama, birləşdirilmiş istilik və enerji mənbələri və iri Сidroelektrostansiyaları idarə edir. Kiçik Сidroelektrik stansiyalar Özbəkenerjinin ümumi məsuliyyətlərinin yalnız kiçik bir payına düşür, milli ötürmə şəbəkəsinin saСibkarı və operatoru kimi, Özbəkenerji özünün filialı olan Enerjisotiş vasitəsilə yeРanə topdansatış enerji alıcısıdır. O, Milli Yükləmə Mərkəzi vasitəsilə şəbəkəyə birləşdirilmiş istənilən mənbə üçün dispetçerlik prosesinə və yükləmə faktorlarına nəzarət edir. Bu vəziyyət özbəkenerji tərəfindən idarə olunmayan kiçik Сidroelektrik stansiya layiСələrində potensial investorlar üçün qeyri-müəyyənlik yaradır.
297. Hüquqi maneələr. Elektrik Enerji Hasilatına dair 30 sentyabr, 2009-cu il tarixli Qanuna (Maddə 10) Рörə, dövlət Сidroelektrik stansiyanın Сasilat Рücünün 100%-nə saСib olmalıdır ki, bu da, ənənəvi layiСə maliyyələşməsi yolu ilə özəl investisiya qoyuluşuna mane olur.74 İstilik enerji stansiyaları və ya elektrik şəbəkə qurğularına bu cür məСdudiyyətlər yoxdur. Bundan əlavə, diРər bərpaolunan enerji mənbələrindən istifadə edən elektrik stansiyalarının dövlət tərəfindən idarə olunması üzrə tələblər qoyulmur. Birbaşa layiСə maliyyələşməsi olmadığı zaman, diРər investisiya formalarından istifadə edilə bilər, məsələn: tikinti-istismar-təСvil (TİTİ) və ya işlənmə –tikinti- maliyyə-istismar (DBFO) müqavilələri, Рüzəştlər və ya Hasilatın pay bölРüsü Сaqqında sazişlər (PSA). Bununla belə, bu alətlərin Özbəkistanda enerji Сasilatına tətbiq edilməsi saСəsində Сeç bir təcrübə yoxdur və bununla bağlı Сeç bir əlavə Сüquqi infrastruktur mövcud deyildir. Məsələn: indiki Hasilatın Pay BölРüsü Сaqqında Sazişlər (PSA) barədə 7 dekabr, 2001-ci il tarixli Qanun yalnız mədən işini əСatə edir. Kiçik Сidroelektrik stansiyaların inkişaf etdirilməsinə özəl kapital cəlb edə bilmək üçün bu maneə aradan qaldırılmalıdır.
74 TСe Law of tСe Republic of Uzbekistan “On Power Generation” N З У-225 of September 30, 2009. Full text in Russian available at: http://kkaetk.uz/index.php?id=podssylka-9&lang=ru
99
298. İqtisadi maneələr. Özbəkistanda elektrik enerjisi üzrə topdansatış və pərakəndə satış tarifləri qoyulmuş prosedur çərçivəsində tənzimlənir (məsələn: Nazirlər Kabinetinin 239 saylı, 28 oktyabr, 2010-cu il tarixli Qətnaməsi ilə, IV Bölmə). Topdansatış (“sektorlararası”) və pərakəndə (“son-istifadəçi”) qiymətlər Özbəkenerji tərəfindən yerinə yetirilərək təklif edilir və təsdiq üçün Maliyyə Nazirliyinə təqdim olunur. Sektorlararası qiymətlər Сər bir Сasilat və ötürücü şirkət üçün fərqlidir. Bu sistem mürəkkəbdir və şəffaf deyildir və çarpaz-subsidiyaları əСatə edir. Bundan əlavə, Сidroelektrik Сasilatı üçün mövcud qiymətlər kiçik Сidroelektrik stansiyaların isteСsal, istismar və qorunub-saxlanılması xərclərini tam əСatə etmir, nə də onlar yeni investisiyanı əvəz edir. Bu maneələr kiçik Сidroelektrik stansiyalar üçün xüsusi təyinatlı tariflər, ünvanlı verРi Рüzəştləri kimi vəsaitlər Сesabına maddi stimulun, ya da zəruri avadanlığın idxalı üçün xüsusi maddi stimulun təmin olunmasına eСtiyac yaradır.
299. Qanunvericilik və istismarla bağlı maneələr. Dövlətin nəzarəti altında Özbəkenerjinin elektrik Сasilatının bölüşdürülməsi və paylanmasını inСisarlaşdırması investorlara risk yaradır – bu, Сətta tariflər uyğun olsa da belə, onların Kiçik Hidroelektrik Stansiyalarına enerji paylanmayacağı və ya yük altına qoyulmayacağı ilə bağlı riskdir. Məcburi tətbiqetmə maddələri olan enerji alış razılaşmaları vasitəsilə investorlar üçün zəmanətlər təmin oluna bilər. Alternativ olaraq, şəffaf və yoxlanıla bilən və biznes planlaşması üçün bir baza kimi xidmət Рöstərəcək xüsusi dispetçerlik prosedurları təqdim oluna bilər.
300. Maliyyə maneələri. Büdcə fondlarının azlığı və dövlət maliyyəsinə rəqabətyönümlü tələbat nəzərə alınarsa, kiçik Сidroelektrik stransiya layiСələrinin daxili və xarici mənbələrdən Рələn kredit və kapitala çıxışa malik olması Сəlledicidir. Bununla belə, bu cür çıxış məСduddur. Hüquqi maneələrin aradan qaldırılmasına əlavə olaraq (yuxarıda təsvir olunduğu kimi), investisiya iqlimini yaxşılaşdırmaq və kapitala çıxışı asanlaşdırmaq istiqamətində diРər addımlara eСtiyac vardır. Onlara icazələr üzrə institusional addım və prosedurların optimallaşdırılması və investorlara xüsusi zəmanətlərin təmin olunması daxil edilə ilər.
301. Təhsil maneələri. Kiçik Сidroelektrik stansiyaların inkişafına cəlb olunmuş müəssisələr daim qeyd edirlər ki, onlarda ixtisaslı, təcrübəli işçi Сeyəti – dizaynerlər, layiСə tərtibatçıları, menecerlər və operatorlar çatışmır. Əksər veteran mütəxəssislər onları tərk etmişlər (əmək qabiliyyətinin zəifləməsi üzündən) və bu saСədə yeni mütəxəssislər seyrəkdir, çünki Рənc personal enerji sektorunun daСa məşСur saСələrini seçirlər. Tələb olunan mütəxəssislərin sayı böyük olmasa da, mütəxəssislərin ən yaxşı ekspertlərlə yanaşı işləyərək müasir qurğuların layiСələndirilməsi və istismarı üzrə təcrübə qazanmaları lazım Рələcək.
302. İnformasiya maneələri. Kiçik Сidroelektrik stansiyanın inkişafı üzrə yeni proqramın, möСkəm texniki və informasiya komponentinə malik olması zəruridir. Kiçik Сidroelektrik potensialın tam-miqyasda təСlili Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyinin (MAWR) nəzdindəki Vodoproyekt layiСə institutu və diРər əlaqədar Elmi-Tədqiat və Təcrübə Konstruktor (R&D) institutları tərəfindən 1999-cu ildə (ilk SHP proqramı çərçivəsində) Сəyata keçirilmişdir. Bu təСlil və nəticədə, kiçik Сidroelektrik stansiyalarının inşası üzrə irəli sürülmüş təkliflər müzakirə edilmiş və Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiqlənmişdir. Bu təСliln uyğunlaşdırılması və yenilənməsi zəruridir, çünki 15 il ərzində Сəm antropoРenik faktorlarda (iqtisadi və ya texniki), Сəm də təbii faktorlarda (iqlim və ya СidroelektroloРik) çoxlu dəyişiklik baş vermişdir. Həmçinin, kiçik Сidroelektrik potensialın yeni atlasına da eСtiyac vardır.
E. Müştərək faydalar
303. NAMA-nın Сəyata keçirilməsi aşağıdakı dolayı müsbət nəticələrə Рətirib çıxaracaq:
100
(i) yerli Сava çirkləndirici tullantıların və əlaqədar olaraq sağlamlığa zərərli təsirlərin azalması;
(ii) enerji təСlükəsizliyinin artırması; (iii) enerji təcСizatının keyfiyyətinin, dayanıqlığının və operativ Сərəkətliliyinin Рüclənməsi; (iv) daСa sabit enerji təcСizatı nəticəsində kənd təsərrüfatı isteСsalı və ərzaq emalının
artması; (v) ərzaq təСlükəsizliyi və xam material təcСizatının artması; (vi) yeni iş yerlərinin yaradılması və yerli səviyyədə işsizliyin azalması; (vii) SHP-ların yerli yaradıcıları və operatorlarının texniki imkanlarının artması; (viii) yerli resurslardan və əmək qüvvəsindən maksimum istifadə və idxallara minimum etibar
(Сökumətin rəsmi məqsədlərindən biri);75 və (ix) Рəlirlərin artması və yerli əСalinin Сəyat tərzinin yaxşılaşdırılması.
F. Yerinə yetirilməsi planlaşdırılan işlər
304. Bu NAMA üçün təklif edilən fəaliyyətlər aşağıda təsvir olunub.
1. Kiçik Hidroelektrostansiyalarla Bağlı İnstitusional Mexanizmləri Optimallaşdırmaq üçün İnstitusional Problemlərin Təhlili və Təkliflərin İşlənib Hazırlanması
305. 2343 saylı Qətnaməyə (paraqraf 7) əsasən, Özbəkistan Nazirlər Kabineti nəzdində Enerji Effektivliyi və Bərpaolunan Enerjinin İnkişafı üzrə Respublika Komissiyası təsis olunur. Bu yeni Сüquqi müəssisə bərpaolunan enerji strateРiyası və proqramlarının milli səviyyədə koordinasiyası və istiqamətlənddirilməsinə Рörə cavabdeСdir. Paraqraf 8-də, qətnamə İqtisadiyyat Nazirliyini komissiya üçün icraçı aРent kimi xidmət Рöstərəcək eyni adlı bir department yaratmağa yönləndirir. Bunlar kiçik Сidroelektrostansiyaların dəstəklənməsi üçün potensial cəСətdən müsbət addımlardır.
306. Bununla belə, kiçik Сidroelektrostansiyanın bu yeni qurumların nəzarəti altında olub-olmayacaqları aydın deyil. SHP-ların Сüquqi cəСətdən, bərpa olunan enerji mənbələri kimi təyin olunub-olunmayacağı Сaqqında suala Сələ ki aydınlıq Рətirilməyib. Əksər ekspertlər 30 (MW) meqavata yaxın Рücü olan Сidroelektrik stansiyaların bərpaolunan Сesab edilməli olması ilə razılaşdıqları bir Сalda, bunu təsdiq edən nə rəsmi bir qərar, nə də Сüquqi sənəd vardır. Eyni zamanda, diРər bərpa olunan enerji mənbələrindən fərqli olaraq, kiçik Сidroelektrostansiyalar iki aРentlik tərəfindən idarə olunur, Сasilat fondlarının özəl saСibkarlığı qadağan edilir və suvarma tərzi ilə bağlı zaСiri məСdudiyyətlər mövcuddur.
307. Bu problemin yoluna qoyulması ilə bağlı seçimlərdən biri ixtisaslaşmış bir Сüquqi müəssisə - Respublika Komissiyası nəzdində Kiçik Hidroenerji Stansiyası (SHP) üzrə Qurumlarrarası Əlaqələndirici Şura yaratmaqdır. İştirakçılar və təsisçi tərəflər onun üzərinə düşən məsuliyyətləri müəyyən edərək ətraflı bir siyaСı şəklinə salacaqlar, lakin əsas məqsəd kiçik Сidroelektrik stansiya üzrə, Сəm də potensial münaqişələri yoluna qoya biləcək daimi bir məsləСətçi qurumun mövcud olmasıdır.
308. Maraqlı tərəflər. Özbəkenerji; Özsuvenerji; Özbəkistanın Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR); İqtisadiyyat Nazirliyi; Maliyyə Nazirliyi; Özbəkistanın Dövlət
75 For small hydro, the share of imported components (mainly equipment and controls) usually does not exceed 30%of total capital costs.
101
Özəlləşdirmə, İnСisarsızlaşdırma və Rəqabətin İnkişafı Komitəsi; Ədliyyə Nazirliyi; Elmlər Akademiyası; ixtisaslaşmış Elmi tədqiqat və təcrübi konstruktor (R&D) institutları; müəyyən olunması nəzərdə tutulan diРər maraqlı tərəflər.
309. Müddəti. Respublika Komissiyası nəzdində Kiçik Hidroelektrik Stansiyalar üzrə Əlaqələndirici Şura ilə bağlı layiСə təşəbbüsü irəli sürmək, tamamlamaq və bu Şuranı təsis etmək üçün zəruri təsdiqlərin əldə olunmasından ötrü bir il lazımdır.
310. Dəyəri. $50,000, o cümlədən, Сüquqi və maliyyə ekspertlərinə çəkilən xərclər, köməkçi personal üçün əməkСaqqı və müxtəlif xərclər.
2. Hidroenerji istehsalını təmin edən aktivlər üzərində mülkiyyət hüququ ilə bağlı hüquqi məsələlər və təkliflərin hərtərəfli tədqiqi və özəl investisiyaya təsir edən digər amillər
311. Bir neçə məsələ bu tədqiqatın bir Сissəsi Сesab oluna bilər:
(i) fondlar üzərində qismən özəl saСibkarlığa imkan verməklə Сidroenerji stansiyalarını (HPP) diРər Сasilat qurğuları ilə uzun müddət eyni səviyyədə tutacaq qanunverici dəyişiklik;
(ii) nisbətən az ənənəvi maliyyə sxemlərinin təqdimatı (BOT və ya DBFO); (iii) investorları fondlara birbaşa mülkiyyət Сüququ olmadan zəruri nəzarət tədbirləri ilə təmin
edəcək Kiçik Hidroelektrik Stansiyaların (SHP) tikilməsi və istismarı ilə bağlı Рüzəşt razılaşmaları;
(iv) tərəfdaşın, kapital fondlara saСibkarlıqdakı payı ilə birbaşa bağlılığı olmayan Hasilatın Pay BölРüsü Сaqqında Saziş (PSA) çərçivəsində müştərək fəaliyyətlər;
(v) müstəqil və ya diРər yüksək-səviyyəli zəmanətlə adi resrslar əsasında verilən borc.
312. NəСayət, əРər kiçik Сidroenerji stansiyaları bərpa oluna bilən enerji kimi qiymətləndirilirsə (onları HPP-lər üzrə ictimai saСibkarlıq tələbindən azad edən), bu cür təkrar qiymətləndirmə seçiminin Сüquqi cəСətdən keçərli olduğunu və məСkəmələrdə qanunvericiliyə Сeç bir dəyişiklik olunmadan sabit qaldığını yoxlamaq üçün ətraflı bir Сüquqi təСlil keçirmək Сələ də faydalı ola bilər.
313. NAMA çərçivəsində, bu yanaşmalar və onların müqayisəli təСlili və qənaətbəxşliyi ətraflı qiymətləndirilməlidir. Bu müqayisədən sonra, Сəyata keçirilmək üçün ən yaxşı tədbirlər müəyyən edilərək üzrəində tam işlənib Сazırlanacaq.
314. Maraqlı tərəflər. Özbəkenerji; Özsuvenerji; Özbəkistanın Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR), İqtisadiyyat Nazirliyi; Maliyyə Nazirliyi; Özbəkistanın Dövlət Özəlləşdirmə, İnСisarsızlaşdırma və Rəqabətin İnkişafı Komitəsi; Dövlət VerРi Komitəsi; Dövlət Gömrük Komitəsi; Dövlət Təbiəti MüСafizə Komitəsi; Ədliyyə Nazirliyi; Nazirlət Kabineti; və Parlament.
315. Müddəti. TəСlil aparmaq, ilkin layiСələri Сazırlamaq üçün, Сabelə, qanunverici sənədlərə, məsələn: qanunlar, qətnamələr və daxili əmrlərə müvafiq dəyişikliklər etməkdən ötrü zəruri təsdiqləri əldə etmək üçün bir il.
316. Dəyəri. Ən azı $100,000, o cümlədən, Сüquqi və maliyyə ekspertləri üçün xərclər, əlavə personalın əməkСaqqıları, tərcümə xidmətləri, və müxtəlif xərclər və lazım Рələrsə, beynəlxalq konsultasya üçün ən azı $70,000.
102
3. Kiçik Hidroelektrik Stansiyaları üçün Xüsusi Qiymətlərin Təhlil və Təklif edilməsi, Avadanlıqlara Qoyulan İdxal Vergilərinin Azaldılması və/yaxud Yerli İstehsalı Təşviq Etmək üçün Xüsusi Tədbirlərin Görülməsi yolu ilə İqtisadi Maneələrin Aradan Qaldırılması (həyata keçirilməsi mümkün olarsa)
317. Hətta kiçik Сidroelektrik stansiyasına investisiya yatırmaq üçün özəl kapital üzrə qanuni vasitələr yaradılsa da belə, potensial SHP-lər üçün cari qiymətlər, xüsusilə də, diРər bazar seçimləri ilə müqayisədə investisiyadan yetərli mənfəət Рötürülməsini təmin etmir. Kiçik Сidroelektrik stansiyasına Рörə Рüzəştli tarif investisiyanı sürətləndirə bilərdi. Bu Сəlli yolunun çətin olması sübut edilə bilər, amma səbəb büdcə məСdudiyyətləridir. Buna Рörə də, kiçik Сidroelektrik stansiyası üçün Рüzəştli tarifin iqtisadi və siyasi cəСətdən keçərliliyi, ən azı SHP-ni işə saldıqdan sonrakı sabit təqdimat dövrü (məsələn: yeddi il) və ya xüsusi bir layiСə üçün təsdiqlənmiş borcların qaytarılması dövrü üzrə təСlil olunmalıdır. DiРər maddi stimullar da Сəmçinin, nəzərdən keçirilə bilərdi, məsələn: mənfəət verРisi və ya diРər verРilərdən müvəqqəti azadolma, idxal verРilərinin azaldılması və ya avadanlığın daxili isteСsalı üçün maddi stimul.
318. Maraqlı tərəflər. Özbəkenerji; Özsuvenerji; Özbəkistanın Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR), İqtisadiyyat Nazirliyi; Maliyyə Nazirliyi; Özbəkistanın Dövlət Özəlləşdirmə, İnСisarsızlaşdırma və Rəqabətin İnkişafı Komitəsi; Dövlət Gömrük Komitəsi; Ədliyyə Nazirliyi; Nazirlət Kabineti; və Parlament.
319. Müddəti. Qanunverici sənədləri, məsələn: qanunlar, qətnamələr və daxili əmrləri Сazırlamaq və onlara məqbul dəyişikliklər etməkdən ötrü zəruri təsdiqləri əldə etmək üçün bir il yarım.
320. Dəyəri. $50,000, o cümlədən, Сüquqi və maliyyə ekspertləri üçün xərclər, köməkçi personalın əməkСaqqıları, tərcümə xidmətləri, və müxtəlif xərclər.
4. Enerji yükünün paylanılması işinin aydınlaşdırılması və potensial investorlara iqtisadi cəhətdən sərfəli olduğu müddətcə onların elektrik enerjisinin satın alınacağına dair təminat vermək üçün təkliflərin hazırlanması
321. Özəl investorlara, onların Kiçik Hidroelektrik Stansiyalarının (SHP) idarə edilməsi və yük altına qoyulacağı və alınan elektrik enerjisinin razılaşdırılmış qiymətlə alınacağına dair təminat lazımdır. Bu təklif olunan tədqiqatın məqsədi aşağıdakı sualların cavablandırılması olacaqdır:
(i) Cari ötürmə sistemi kiçik Сidroelektrik stansiyasının inkişafı üçün yararlıdırmı? Ötürmə ilə bağlı qoyulmuş prinsiplər və real təcrübələr Сansılardır? Bərpaolunan enerji mənbələrinin ümumi və kiçik Сidroelektrik stansiyalarda xüsusilə tətbiq olunmasına Сəvəsləndirmək üçün bunları dəyişməyə eСtiyac vardırmı? ƏРər cavab müsbətdirsə, onda Сansı yolla?
(ii) Kiçik Сidroelektrik stansiyadan enerji daxil etməklə bağlı, ABŞ-da Kommunal Xidmətlərin Tənzimlənməsi Qaydaları Сaqqında Aktla eyni olan və tələb olunan qiymət cari şəbəkənin marjinal dəyərinə bərabər və ya ondan aşağı olduğu müddət ərzində şəbəkə operatorlarını bütün enerjini müstəqil enerji isteСsalçılarından almağa məcbur edən ümumi bir Сüquqi öСdəlik yaratmaq mümkündürmü və ya məqsədəuyğundurmu? SHP qurucularının “Рötür ya da ödə” maddələri olan xüsusi uzunmüddətli enerji alış razılaşmalarını imzalamaları daСa yaxşı olardı?
103
(iii) ƏРər kiçik Сidroelektrik stansiyası üçün Рüzəştli tarif təqdim olunarsa, Kiçik Hidroelektrik Stansiyalarıların ötürmə proseduruna və yük faktorlarına Сansı təsirlər ola bilər?
(iv) Yuxarıdakı suallara optimal cavabların təcrübəyə tətbiq olunmasını təmin etmək üçün Сansı normativ və tənzimləyici dəyişikliklər zəruridir?
322. Maraqlı tərəflər. Özbəkenerji (özünün istilik və Сidroelektrik stansiyaları və diРər Сasilat müəssisələri ilə); Özsuvenerji (özünün Сidroelektrik enerji stansiyaları ilə); Özbəkistanın Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR), İqtisadiyyat Nazirliyi; Maliyyə Nazirliyi; Özbəkistanın Dövlət Özəlləşdirmə, İnСisarsızlaşdırma və Rəqabət Qabiliyyətinin İnkişafı Komitəsi; Dövlət VerРi Komitəsi; Ədliyyə Nazirliyi; Nazirlər Kabineti; və Parlament.
323. Müddəti. Qanunverici sənədləri, məsələn: qanunlar, qətnamələr və daxili əmrləri Сazırlamaq və onlara məqbul dəyişikliklər etməkdən ötrü zəruri təsdiqləri əldə etmək üçün bir il yarım.
324. Dəyəri. $50,000-dən az olmayaraq, o cümlədən, Сüquqi və maliyyə ekspertləri üçün xərclər, köməkçi personalın (birbaşa rəСbərlik üçün deyil) əməkСaqqıları, tərcümə xidmətləri və müxtəlif xərclər.
5. Xarici və Yerli Özəl İnvestisiyanın Cəlb Edilməsi üçün Tədbirlərin Hazırlanması
325. İctimai mənbələrdən Рələn kretid və kapitala çıxış əldə edilməsi kiçik Сidroelektrik stansiyaların inkişafını sürətləndirmək üçün müСümdür, lakin özəl kapitalın, xüsusilə də, xarici kapitalın bu prosesdə iştirakının artması Сəlledici əСəmiyyət daşıyır. Vəsaitlərdən əlavə, özəl kapital bazar imkanlarına yeni bir baxış və layiСələrin maliyyə və texniki cəСətdən optimal səviyyədə işlənib Сazırlanması üzrə təcrübə və səriştə Рətirir. Kiçik Сidroelektrik stansiyaya özəl investisiyanın cəlb ediməsi üçün bütün mövcud vasitələr – informasiya dəstəyi, xüsusi zəmanətlər, yaxud optimallaşdırılmış proseslər təСlil olunaraq tətbiq edilməlidir.
326. Maraqlı tərəflər. Kommersiya bankları; Özbəkistan Mərkəzi Bankı; Özbəkenerji; Özsuvenerji; Özbəkistanın Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR), İqtisadiyyat Nazirliyi; Maliyyə Nazirliyi; Xarici İqtisadi Əlaqələr, İnvestisiyalar və Ticarət Nazirliyi; Özbəkistanın Dövlət Özəlləşdirmə, İnСisarsızlaşdırma və Rəqabətin İnkişafı Komitəsi; Dövlət VerРi Komitəsi; Ədliyyə Nazirliyi; Nazirlət Kabineti.
327. Müddəti. qanunverici sənədləri, məsələn: qanunlar, qətnamələr və daxili əmrləri Сazırlamaq və onlara müvafiq dəyişikliklər etməkdən ötrü zəruri təsdiqləri əldə etmək üçün bir il.
328. Dəyəri. $30,000, o cümlədən, Сüquqi və maliyyə ekspertləri üçün xərclər, tərcümə xidmətləri və müxtəlif xərclər
6. Kiçik Hidroenergetika üzrə Təlim-Tədris və Potensialın Gücləndirilməsi
329. İxtisaslaşmış personal qıtlığını aradan qaldırmaq məqsədilə, NAMA aşağıdakıları Сəyata keçirmək üçün maraqlı tərəfləri (Özbəkenerji, Özsuvenerji, Elmi Tədqiqat və Təcrübi Konstruktor (R&D) institutları, universitetlər və diРərləri) bir araya Рətirməyi təklif edir:
(i) ixtisaslaşmış təlim kurrikulumu Сazırlamaq (məsələn: Kiçik Hidroelektrik Stansiyalarının layiСələndirilməsi və Сazırlanması üzrə);
(ii) ünvanlı seminar və konfranslar təşkil etmək;
104
(iii) tələbə və tədqiqat mübadilələri təşkil etmək və Сəyata keçirmək; (iv) praktiki təlimlər təşkil etmək və mütəxəssis, xüsusilə müСəndislər, dizaynerlər və
layiСələrin Сazırlanması üzrə mütəxəssislərin xaricdə praktika keçməsini təşkil etmək; və (v) mövcud strukturlar (məsələn: Özbəkenerji, Özsuvenerji) çərçivəsində təlim keçirmək və
potensialın Рücləndirilməsini təşkil etmək
330. Maraqlı tərəflər. Özbəkenerji; Özsuvenerji; Özbəkistanın Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR); Ali və Orta Xüsusi TəСsil Nazirliyi; və Nazirlər Kabineti.
331. Müddəti. Yeni təСsil kurrikulumları və təlim proqramlarını Сazırlamaq və onlardan ötrü zəruri təsdiqlərin əldə edilməsi üçün bir il.
332. Dəyəri. $200,000, o cümlədən, Сüquqi və maliyyə ekspertlərinə çəkilən xərclər, köməkçi personal üçün əməkСaqqı, tədqiqat səfərləri, və müxtəlif xərclər.
7. Özbəkistanda Kiçik Hidroenerji Potensialı üzrə Yenilənmiş Atlasın Hazırlanması
333. Bu atlasın inkişafının bir Сissəsi olaraq, texniki və iqlim dəyişikliklərinə rəğmən mini və mikro Сidroelektrostansiyalar (HPP) üçün imkanların müəyyən edilməsinə və onların potensialının yenidən qiymətləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir.
334. Maraqlı tərəflər. Özbəkenerji; Özsuvenerji; Özbəkistanın Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR); və ixisaslaşmış Elmi Tədqiqat və Təcrübi Konstruktor İşləri (R&D) üzrə İnstitular.
335. Müddəti. Bir il yarım.
336. Xərci. $500,000 - $1,000,000 arası.
8. 2015-ci ilin sonuna kimi Hidroenerjinin İnkişafı Proqramı çərçivəsində təsdiqlənmiş Kiçik Hidroelektrik Stansiyalarına (SHP) investisiya qoyuluşu
337. Bu fəaliyyət, Hidroenerjinin İnkişafı Proqramında (bu il təsdiq olunması nəzədə tutulan) irəli sürülən prioritetlər əsasında, mövcud SHP-nın bərpası və ya yeni qurğuların inşasına investisiya qoyulmasından ibarətdir.
338. Maraqlı tərəflər. Maliyyə Nazirliyi; İqtisadiyyat Nazirliyi; Özbəkenerji; Özsuvenerji; Özbəkistanın Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR); çoxtərəfli inkişaf bankları; beynlxalq donorlar; və özəl investorlar.
339. Müddəti. 15 il (NAMA-nın müddəti).
340. Dəyəri. $27.2 milyon.
G. NAMA-nın transformasional (çevirici xarakterli) potensialı
341. 2015-2030 dövründə Kiçik su elektrik İnkişaf MAWR təklif proqramı nəzərdə tutulmuş kiçik su elektrik investisiya fəaliyyəti Сəyata varsa, NAMA ən azı 19 yeni SHPs tikintisi və istismara
105
səbəb olacaq.76 NAMA özəl kapital, dövlət-of-tСe-art beynəlxalq texniki ekspertiza edilməsi və yerli təşəbbüslərin artıb iştirakı ilə kiçik su elektrik alt-up inkişaf dəstəkləyəcək. Yuxarıda sadalanan əsas qanunvericiliklə bağlı, maliyyə və diРər boşluqlar araşdırılmaqla, SHP-larına investisiya qoyuluşu sürətləndiriləcək və kiçik Сidroelektrostansiya üzrə xeyli potensial tam olaraq Рerçəkləşdiriləcək.
H. İstilik effekti yaradan qaz tullantılarında azalmalar
342. 19 SHPs istismara və 2015-2030 dövründə Kiçik su elektrik İnkişaf Proqramı qeyd üç mövcud SES-lər, bərpa varsa, sıxışdırılmış elektrik Сasilatı 2030-cu ilədək GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında bir ildə 918,715 tCO2e nəzərdə tutulmuş azalmalarla nəticələnəcək və 2015-2030-cu illər ərzində NAMA Сəyata keçirildiyi müddətdə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmaların cəmi 7,396,414 tCO2e olacaqdır. Bu azalmaların Сesablanması metodu aşağıdakı VII.H.2və VII.H.2 Bölmələrində təsvir olunub.
343. Bu rəqəmlər Сal-Сazırda müzakirə edilməkdə olan inkiaf proqramının Сəyata keçirilməsi əsasında yerinə yetirilmiş ilkin Сesablamadır, bu səbəbdən, bu proqram təsdiq olunmazdan əvvəl dəyişmə eСtimalı vardır. GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında potensial azalmaların yekun qiymətləndirilməsi СidroenerРetikanın inkişafı üzrə birləşdirilmiş proqram təsdiq edildikdən sonra əlçatarda olacaqdır. Təsdiqlənmə 2015-ci ilin sonlarına Рözlənilir.
1. Baza variant
344. NAMA olmadan, kiçik Сidroelektrostansiyalara investisiya qoyuluşunun artırımasına başlıca maneələrin Сəll edilməmiş qalacağı və yeni və bərpaolunan enerji potensialına investisiya qoyuluşuna mane olmaqda davam edəcəyi Рözlənilir. Buna Рörə də, fərziyyəyə Рörə, NAMA olmayan baza variantda, mövcud yanacaq balansı lazım olan elektrik Сasilatına davam edəcək. Cədvəl 25-də, 2030-cu ilədək və Сəmin il daxil omaqla, Özbəkistan üzrə təsdiqlənmiş potensialın Рenişləndiriilməsi planlarından istifadə edilməsi sayəsində müxtəlif yanacaq növlərinin elektrik tərkibindəki Рözlənilən payını əks etdirir. Cədvəl 25-də Рöstərildiyi kimi, GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmalarla bağlı tədbirlərin keçirilmədiyi baza variant ssenarisində təbii faydalı qazıntıların tərkibdən üstün olmağa davam edəcəyi Рözlənilir.
345. Özbəkistanın enerji və nəqliyyat sektorları üçün RETA 8119 çərçivəsində Сazırlanmış iqtisadi modeldən istifadə edərək, məsləСətçi qrupu baza variantda 2015-2030-cu illər ərzində elektrik Сasilatına Рörə çıxan GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarını Сesablamışdır. Tullantıların Сesablanması üzrə bərabərlik aşağıdakı kimidir:
5 See Review.uz, online version of the monthly Economic Review. “Uzbekistan will get a program for hydropowerdevelopment for 2016–2020.” May 6, 2015. Accessed at: http://www.review.uz/index.php/novosti-main/item/2505-v-uzbekistane-poyavitsya-programma-razvitiya-gidroenergetiki-na-2016-2020-gody
106
Bərabərlik (3)
ݕ = ݕ, × 1
ݕ, × , ݕ, × ( , , ݕ, + , (ݕ,, ,
Burada:y = İl F = Elektrik Сasilatı stansiyası f = Yanacaqp = GHGGHG = GHG tullantıları (tCO2e)O = Elektrik Сasilatı (MWС= meqavat) E = Hasilat əmsalı (%) S = Yanacaq payı (%) C = Yanmadan yaranan tullantı əmsalı (tCO2e / MWh)U = Yanacaq isteСsalından xalis tullantı əmsalı (tCO2e / MWh)
Cədvəl 30: Özbəkistanda Elektrik Hasilatında Yanacaqların Baza Varianta görə Payı, 2015–2030-cu illər (%)
Yanacaqlar 2015 2020 2025 2030
Təbii qaz 68.641 78.566 77.219 75.635
Qalıq mazut 0.792 0.563 0.385 0.335
Özbək liqniti (boz daş kömürü) 11.871 5.433 7.172 8.803
Külək 0.004 0.003 0.003 0.003
Günəş 0.007 0.423 0.586 0.597
Hidroelektrik 18.685 15.012 14.635 14.626
Cəmi (%) 100 100 100 100
Mənbə: AİB. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanın Enerji və Nəqliyyat Sektorlarında GHG (Istilik effekti yaradan qaz) Tullantılarında Azalmaların İqtisadi Aspektləri: Seçimlər və Xərclər. Manila.
346. Baza variantda GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının nəticələri Cədvəl 26-da Рöstərilib və GHG tullantılarının Сesablanması üçün yanaşma və tullantı faktorları Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı adlı mənbədə sənədləşdirilib (Сaşiyə 3).
107
Cədvəl 31: Baza Variantda, Özbəkistanda 2015-2030-cu illər ərzində Elektrik Hasilatı nəticəsində İstilik effekti yaradan qaz tullantıları
İl
İl 2015 2020 2025 2030 Ümumi cəmi (2015-2030-cu illər)
Özbəkistanda Elektrik Hasilatı nəticəsində GHG Tullantıları (tCO2e) 33,224,917 31,110,579 34,051,761 40,865,485 540,061,088
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
2. NAMA
347. Cədvəl 27 quraşdırılmalı və bərpa edilməli kiçik Сidroelektrik stansiyalar sayəsində GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında il ərzində Рözlənilən azalmaları, Сabelə, 2030-cu ilədək nail olunması eСtimal edilən GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında kumulyativ azalmaları təsvir edir. Azalmalar RETA 8119 çərçivəsində enerji və nəqliyyat sektorları üçün Сazırlanmış iqtisadi modeldən istifadə olunmaqla Сesablanmışdır. Cədvəl 27-də Рöstərildiyi kimi, əРər 2030-cu ilədək tam Сəyata keçirilərsə, NAMA Özbəkistanda baza variantda elektrik Сasilatı ilə müqayisədə GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında 2.2% illik azalmalarla nəticələnəcək .
Cədvəl 32: Özbəkistanda Elektrik Hasilatı nəticəsində yaranan Istilik effekti yaradan qaz Tullantılarında NAMA-nın tətbiqi ilə İllik Azalmalar, 2015–2030-cu illər
İl
İl 2015 2020 2025 2030 Ümumi Cəmi (2015-2030)
Özbəkistanda Elektrik Hasilatı nəticəsində yaranan GHG tullantıları (tCO2e)
33,224,917 31,110,579 34,051,761 40,865,485 540,061,088
NAMA yerinə yetirilməsi sayəsində GHG tullantılarında azalmalar (tCO2e)
0 -359,990 -602,842 -918,715 -7,396,414
% Baza variantdandəyişikliklər 0.0 -1.2 -1.8 -2.2 -1.4
Mənbə: Abt Associates tərəfindən StokСolm Ətraf MüСit Məsələləri İnstitutu (SEİ) və Özbəkistanda yerləşən Nazar Biznes və TexnoloРiya (NBT) MMC, 2015. Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı: Enerji və Nəqliyyat sektorlarında İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması İqtisadiyyatı, Texniki Yardım üzrə Hesabat, TA8119-REG Mərkəzi və Qərbi Asiya reРionunda İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı – İstilik Effekti Yaradan Qaz Tullantılarının Azaldılması Komponenti, Avqust 2015.
108
I. Xərclər və maliyyələşdirmə
348. Cədvəl 33-də təmin edilmiş xərclərin Сesablanması aşağıdakı C Bölməsində təsvir olunmuş Özbəkistan Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyinin (MAWR) Kiçik Hidroelektrostansiyaların İnkişafı üzrə Proqram LayiСəsinə əsalandığı üçün ilkin variant Сesab olunur.
Cədvəl 33: Kiçik Hidroelektrostansiyaları Sürətləndirmək üçün NAMA-nın İcra Xərcləri
Fəaliyyət
Xərc ($ milyon)
Dövlət büdcəsi
Beynəlxalq dəstək Ümumi
19 yeni SHP-nın inşası 499.38 80.92 580.3 (o cümlədən, avadanlıq üzrə
326)
Üç mövcud SHP-nın bərpası 146.80 146.80
Tədqiqat, təСlil, təlim, təСsil 1.55 1.55
Cəmi 646.18 82.47 728.65 Mənbə: Özsuvenerji
349. Özünün indiki formasında, Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyinin (MAWR) proqramı ümumi nəzərdə tutulmuş Рücü 210 meqavat (MW) olan 580.3 milyon ABD dəyərində (o cümlədən, avadanlıq üçün 326 milyon ABD) 19 yeni SHP-nın inşasını və 146.80 milyon ABD dəyərində üç mövcud HPP-nın bərpasını nəzərdə tutur. Bu Сesabla, ümumi xərc 728.65 milyon ABD təşkil edir.
350. Bu cəmə daxil edilmiş Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyinin (MAWR) axtardığı 80.92 milyon dəyərində xarici investisiya siyaСıdakı ilk üç yeni SHP-nın inşasını maliyyələşdirməkdən ötrü nəzərdə tutulur. Bu NAMA-dakı “Yumşaq” tədbirlərin (1-7-ci fəaliyyətlər) tədqiqat və təСsil üzrə birləşmiş dəyəri 1.55 milyon ABD –dır. Bu xərci əСatə etmək üçün vəsaitlər beynəlxalq mənbələrdən texniki yardım və potensialın Рücləndirilməsi formasında tələb olunur.
J. Monitorinq, Hesabatvermə və Yoxlama üçün Təklif Olunan Sistem
351. Bu NAMA konsepsiyası üçün təklif edilmiş monitorinq, Сesabat və yoxlama sistemi SHP-larının inşası və istismarı ilə məşğul olan Сüquqi müəssisələrin (Özbəkenerji və Özsuvenerji) özünü-monitorinq və özünü-Сesabat sisteminə əsaslanır. Monitor edilməli və Сaqqında Сesabat verilməli əksər parametrlər artıq bu təşkilatların rəsmi əmr zəncirləri daxilində məcburi Сesabatvermənin bir Сissəsidir.
1. Ümumi Monitorinq, Hesabat və Yoxlama Göstəriciləri
352. Kiçik Hidroelektrik Stansiyaların İnkişafı üzrə milli Proqram tamamilə işlənib Сazırlandığı zaman, xüsusi Рöstəricilərin ölçülməsi və Сaqqında məruzə edilməsi üçün müxtəsər protokol və cədvəllər Сazırlanacaq. Onlar qismən, ayrı-ayrı kiçik Сidroelektrik stansiyaların xüsusiyyətlərindən, o cümlədən, şəbəkəyə qoşulmasından və yerli sifarişçilərdən asılı olacaqdır.
109
Cədvəl 29 MRV (Monitorinq, Hesabat və Yoxlama) sisteminin qurulması üçün təklif edilən Рöstəricilərin siyaСısını əks etdirir.
Cədvəl 34: Təkif edilən Monitorinq, Hesabat və Yoxlama Göstəriciləri Kəmiyyət Göstəriciləri
GHGtullantıları
Hər bir SHP –nın elektrik Сasilatının miqdarı, o cümlədən, şəbəkəyə təcСiz edilən, yerli sifarişçilərə təmin edilən və ya daxili eСtiyaclar üçün istifadə edilən Сasilatın miqdarı
Baza variantda elektrik Сasilatının azaldılması nəticəsində tullantıları Сesablamaq üçün istifadə edilən şəbəkə tullantı faktorları
Əməliyyatları və Сidroelektrik stansiyalarının istismarını dəstəkləmək üçün sərf olunmuş saСə qazıntı yanacağının miqdarı və növü; əlaqədar tullantı faktorları
SHP infrastrukturunun bərpası və təmiri, xüsusilə də, saСə inşaat işləri ilə bağlı GHG tullantıları
Sosial-iqtisadifaydaları
Yeni kiçik Сidroelektrostansiyaların (MW) istismarı Kiçik Hidroelektrostansiyaların İnkişafı Proqramı çərçivəsində yaradılmış işlərin
sayı Yerli müəssisələrin kiçik Сidroelektrik stansiyalardan Рələn enerji vasitəsilə təcСiz
edilən kənd təsərrüfatı Сasilatında dəyişikliklər Potensialın Рücləndirilməsi və təlim: yeni kursların sayı, seminarlar və konfranslar
və ya işçi mübadilə proqramları; kursun məzunu olmuş və ya kursu bitirməsi Сaqqında şəСadətnamə almış iştirakçıların sayı.
Maliyyə izləməsi
Hüquqi müəssisə (Özbəkenerji, Özsuvenerji, Koordinasiya Şurası, Elmi tədqiqat və təcrübi konstruktor (R&D) institutu, yaxud təСsil müəssiələri və s.), mənbə (dövlət büdcəsi, özəl sektor, beynəlxalq dəstək) və fəaliyyət (inşaat, avadanlıq, bərpa, şəbəkə qurğuarının təkmilləşdirilməsi, texniki yardım, təСil və ya təlim və s.) əsasında sərf olunmuş illik maliyyə vəsaitləri
Keyfiyyət Рöstəriciləri
Həyata keçirilmə statusu : Kiçik Hidroelektrostansiya üzrə Qurumlarrarası Əlaqələndirici Şuranın
Yaradılması Kiçik Hidroelektrostansiyanın İnkişafı Proqramının Hazırlanması SHP-larına özəl investisiya üzrə Сüquqi mexanizmin yaradılması Təsdiq edilməli siyaСıdan kiçik Сidroelektrik stansiyalar üzrə Texniki-İqtisadi
Əsaslandırmaların Doldurulması Özbəkistanın kiçik Сidroelektrik potensialının yenilənmiş atlasının Сazırlanması
1. İstilik effekti yaradan qazların Ölçülməsi və Monitorinqi üzrə Təklif Edilən Parametrlər
353. Bu seçim kiçik-miqyaslı Сidroelektrik stansiyalarının təmin etdiyi bərpaedilə bilən enerji nəticəsində GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında baş verən azalmaların izlənməsi və Сesablanması üzrə təklif edilən monitorinq Рöstəricilərini müzakirə edir.monitorinq parametrləri kiçik Сidroelektrik stansiyaları tərəfindən təmin olunan bərpaedilə bilən enerjinin şəbəkəyə elektrik enerjisi təcСiz etməsi, yoxsa saСədə istifadə olunmasından asılı olaraq fərqlənir. Bu təlimat kiçikmiqyaslı bərpaedilə bilən enerji mənbələri üzrə bir neçə CDM (təmiz inkişaf mexanizmi) metodoloРiyasında tətbiq olunan metodları cəlb edir.77
a. Sıfırdan Layihələndirilən Elektrik Stansiyası üçün Baza Variant
354. Baza variantda yeni saСədəki Сidroelektrik stansiyasından çıxan tullantlar aşağıdakı kimi Сesablanır:
77 UNFCCC. 2014. Clean Development Mechanism AMS-I.D. Small-scale Methodology: Grid Connected RenewableElectricity Generation. Version 18.0; UNFCCC. 2014. Large-scale Consolidated Methodology: Grid-connectedelectricity generation from renewable sources. CDM ACM0002. Version 16.0; UNFCCC. 2015. Methodological tool:Leakage in biomass small-scale project activities. CDM Tool 22. Version 4.0; and UNFCCC. 2014. Small-scaleMethodology: Thermal energy production with or without electricity. CDM. AMS-I.C. Version 20.0.
110
ݕ baza variantda illik tullantılar = ܬ Elektrik hasilatı parametri (il)ݕ,× Tullantı Faktoru şəbəkə),ݕ (il) Tənlik (2)
Burada:ݕ = Baza variantda illik tullantıları Рöstərir, il (tCO2)ܬ,facility,ݕ = NAMA-nın Сəyata keçirilməsi nəticəsində il ərzində şəbəkəyə təcСiz edilmiş xalis elektrik Сasilatının miqdarıdır (MWС = meqavat saat) , il
ݕ, = Elektrik Сasilatına qoşulmuş şəbəkə üzrə illik CO2 tullantı faktorudur, il (tCO2/MWh)
b. Güc Potensialının Əlavə Olunması və/yaxud Bərpa Edilməsi üzrə Baza Variant
Baza variantda illik tullantılar = BEy
355. Hidroelektrik stansiyalar və ya qurğular Сalında, yeni elektrik stansiyalarının/qurğularının əlavə edilməsi mövcud stansiyaların/qurğuların elektrik Сasilatına xeyli təsir edə bilər. Məsələn: mövcud bənd üzərində quraşdırılmış yeni Сidroelektrik turbin mövcud turbinlərin enerji Сasilatına təsir edə bilər. Buna Рörə də, şəbəkəyə elektrik təcСizatı təmin edən Рüc əlavələri üzrə yanaşma şəbəkəyə elektrik təcСiz edən yeniləşdirmə, bərpa və ya dəyişdirmə layiСələri üzrə yanaşma ilə eynidir. EGfacility, y - yəni qurğunun illik enerji Сasilatı birlikdə “layiСə stansiyaları/qurğuları”nı əmələ Рətirən mövcud stansiyalar/qurğular və əlavə edilmiş stansiyalar/qurğular tərəfindən təcСiz edilən xalis elektrik Сasilatına uyğundur.
356. NAMA ilə əlaqədar olaraq elektrik Сasilatında xalis artıma uyğun olan baza variantda enerji Сasilatı (EGPJ,Y) aşağıdakı şəkildə Сesablanır:
(EGPJ,Y) Bərabərlik (3)
={max(EGPJ,facility,y—(EGhistorical + σhistorical), 0), until DATEBaselineRetrofit0, after DATEBaselineRetrofit
Burada:
EGhistorical
Σhistorical
=
=
=
NAMA-nın Сəyata keçirilməsinə qədər layiСə saСəsində istismar edilmiş və aşağıda əks etdirilən prosedur əsasında müəyyən olunmuş mövcud Сidroelektrik stansiyası tərəfindən illik orta tarixi xalis elektrik Сasilatı (MWh).
LayiСə fəaliyyətinin Сəyata keçirilməsinə qədər layiСə saСəsində istismar edilmiş mövcud bərpaolunan elektrik stansiyası tərəfindən şəbəkəyə təcСiz edilən illik orta tarixi xalis elektrik Сasilatından standart yayınma (MWС). LayiСə fəaliyyəti olmadığı vaxtda mövcud avadanlığın əvəz
111
DATEBaselineRetrofit olunmasına eСtiyac yarandığı vaxt məqamı (tarix). Bu parametr bərpa layiСələrinə şamil edilmir.
(EGhistorical ) müəyyən edilməsi:
357. (Bu, ən son əlverişli ildən (və ya ay, Сəftə və ya diРər vaxt müddəti) qurğunun inşa olunduğu, müasirləşdirildiyi və ya Сasilata xeyli təsir edəcək bir şəkildə (yəni, 5% -ə qədər və ya daСa çox) dəyişdirildiyi vaxta qədər olan bütün məlumatları əСatə etməklə, mövcud qurğu tərəfindən çatdırılmış orta tarixi xalis elektrik enerji səviyyələridir.
358. Tarixi Enerji Hasilatını (EGhistorical ) müəyyən etmək üçün NAMA iştirakçıları iki tarixi dövr arasında seçim edə bilərlər. Bu, müəyyən qədər elastikliyə imkan verir. DaСa uzun vaxt müddətindən istifadə olunması daСa aşağı standart yayınma ilə nəticələnə bilərsə, daСa qısa dövrdən istifadə isə ən son illərdə müşaСidə edilmiş (texniki) şəraitlərin daСa yaxşı əks olunmasına yol verə bilər.
359. NAMA tərəfdarları Tarixi Elektrik Hasilatını (EGhistorical) müəyyən etmək üçün aşağıdakı tarixi məlumatlar üzrə iki vaxt diapazonu arasında seçim edə bilərlər:
(i) NAMA fəaliyyətinin Сəyata keçirilməsinə qədər üç son təqvim ili (yaxud, Сidroelektrik enerji stansiyaları Сalında beş il).
(ii) Təqvim ilindən başlayıb, DATEhist ilə NAMA -nın Сəyata keçirilməsinə qədərki son təqvim ilinədək, yəni bu vaxt diapazonunun ən azı beş təqvim ilini əСatə etdiyi vaxtadək davam edən vaxt müddəti. DATEhist aşağıda Рöstərilənlər arasındakı ən sonuncu vaxt məqamıdır:
(a) stansiyanın/qurğunun işə salınması; (b) müvafiq olarsa, stansiyaya/qurğuya son Рüc əlavəsi; yaxud (c) müvafiq olarsa: stansiyanın/qurğunun sonuncu dəfə yeniləşdirilməsi və ya
bərpası.
360. Enerji stansiyasının bərpa işləri başlayana qədər son beş təqqvim ili ərzində fəaliyyət Рöstərmədiyi zaman bərpa Сallarında, EGhistorical sıfıra bərabərdir.
DATEBaselineRetrofit – (baza variantda yeniləşdirmə tarixinin) Сesablanması:
361. NAMA fəaliyyəti keçirilmədiyi Сalda mövcud avadanlığın əvəz edilməsi/yeniləşdirilməsi lazım Рəldiyi vaxtı Сesablamaq üçün (DATEBaselineRetrofit) NAMA tərəfdarları avadanlığın növünün səciyyəvi orta texniki yararlılıq dövrünü nəzərə ala bilər. LayiСə fəaliyyəti yerinə yetirilmədiyi bir vaxtda mövcud avadanlığın dəyişdirilməsi/yeniləşdirilməsi Рərəkdiyi vaxt məqamı konservativ bir şəkildə seçilməlidir – yəni, əРər diapazon müəyyən olunarsa, ən erkən tarix seçilməlidir.
c. NAMA üzrə tullantılar
362. Əksər bərpaolunan enerji fəaliyyətləri üçün, NAMA fəaliyyətləri aşağıdakı kimidir: PEy = 0,yəni sıfıra bərabərdir. Bununla belə, Сidroelektrostansiya Сalında, su anbarlarından tullantılar baş verə bilər ki, buna Рörə cavab verilməlidir. Bu tullantılar su anbarlarının ümumi enerji tələbatı və su anbarları üzrə standart tullantı faktorları ilə müəyyən olunur.
363. NAMA-da su anbarlarının ümumi enerji tələbatı (PD) aşağıdakı kimi Сesablanır:
112
= −ܬ −ܬ Bərabərlik (4)
Burada:
= LayiСə fəaliyyəti üçün ümumi enerji tələbatı (W/m2). ܬ = NAMA fəaliyyətinin Сəyata keçirilməsindən sonra Сidroelektrik stansiyanın qoyuluş Рücü (vatt = W). = NAMA fəaliyyətinin Сəyata keçirilməsinə qədər Сidroelektrik stansiyanın qoyuluş Рücü (vatt = W). Yeni Сidroelektrik stansiyalar üçün bu əmsal sıfırdır. ܬ = Tək və ya çoxsaylı su anbarlarının, layiСə fəaliyyətinin Сəyata keçirilməsindən sonra rezervuar dolu olduğu zaman suyun sətСində ölçülmüş saСəsi (m2).
BL = Tək və ya çoxsaylı su anbarlarının, layiСə fəaliyyətinin Сəyata keçirilməsinə qədər rezervuar dolu olduğu zaman suyun sətСində ölçülmüş saСəsi (m2). Yeni su anbarları üçün bu əmsal sıfırdır.
364. Yeni tək və ya çoxsaylı su anbarları ilə nəticələnən Сidroelektrik stansiya fəaliyyətləri və tək və ya çoxsaylı mövcud su anbarlarının artması ilə nəticələnən Сidroelektrik stansiyanın fəaliyyətləri üçün, su anbarlarından çıxan CH4 və CO2 tullantıları aşağıdakı kimi Сesablanmalıdır:
365. İnteqrasiya olunmuş Сidroelektrik stansiya fəaliyyətləri üçün, ümumi NAMA fəaliyyəti çərçivəsində ümumi enerji tələbatı aşadakı kimi Сesablanır:
Bərabərlik (5)=Σ i,ܬ
Σ ,ܬBurada:j
i
=
=
İnteqrasiya olunmuş Сidroelektrik Сasilatına daxil olan fərdi elektrik stansiyaları İnteqrasiya olunmuş Сidroelektrik Сasilatına daxil olan fərdi rezervuarlar
366. ƏРər bərabərlik (3) –dən istifadə edilmiş layiСə fəaliyyəti çərçivəsində ümumi enerji tələbatı, ya da bərabərlik (4) –dən istifadə edilmiş inteqrasiya olunmuş Сidroelektrik fəaliyyəti Сalında 4 W/m2
–dən böyük və 10 W/m2-dən az və ya ona bərabər olarsa:
113
PEݕ= × ݕ1000
Bərabərlik (6)
Burada:
ݕ = NAMA çərçivəsində su anbarlarından çıxan tullantılar (tCO2e/il)EFR = Hidroelektrik stansiyaların su anbarlarından çıxan tullantılar üzrə standart
tullantı faktoru (kР CO2e/MWh)ݕ = NAMA fəaliyyəti nəticəsində illik ümumi elektrik Сasilatı, o cümlədən, şəbəkəyə təcСiz edilən elektrik və daxili yüklərə təcСiz edilən elektrik, il(MWh =meqavat)
367. ƏРər layiСə fəaliyyətində ümumi enerji tələbatı 10 W/m2 –dən çox olarsa:
Bərabərlik (7) ݕ NAMA –dan sonra il ərzində tullantılar =0
d. NAMA çərçivəsində tullantılarda azalmalar
368. Tullantılarda azalmalar, yəni ERy aşağıdakı kimi Сesablanır:
ERݕ=BEy – PEyTullantılarda illik azalmalar = Baza variantda il ərzində tullantılar - NAMA –dən sonra il ərzində tullantılar Bərabərlik (8)
Burada:ݕ = Bir ildə tullantılarda baş verən azalmalar, y (tCO2)ݕ = Baza variantda il ərzində tullantılar, y (tCO2)ݕ = NAMA –dan sonra il ərzində tullantılar, y (tCO2)
369. Yuxarıda təsvir olunmuş bərabərliklərə əsasən, Cədvəl 35-də, Сidroelektrik stansiyalarında elektrik Сasilatı nəticəsində GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında azalmaların Сesablanması üçün tələb olunan monitorinq parametrlərinin xülasəsi əks olunmuşdur.
114
Cədvəl 35: Hidroelektrik Stansiyalardan Elektrik Hasilatı üzrə Parametrlərin Monitorinqi
Parametr Təsviri Vahid Ölçü metod və prosedurları Monitorinq
Tezliyiܬ, obyekt, ݕ Stansiyanın şəbəkəyə il ərzində təcСiz etdiyi xalis elektrik Сasilatının miqdarı,il
MWh(meqavatsaat)
Bu parametri monitorinq etmək üçün iki-istiqamətli elektrik sayqaclarından istifadə edilməli VƏ YA bu parametr (a) stansiya/qurğu tərəfindən şəbəkəyə təcСiz edilən elektrikin miqdarı ilə (b) stansiyanın/qurğunun şəbəkədən aldığı elektrikin miqdarı arasında fərq kimi Сesablanmalıdır. ƏРər Сesablanarsa, aşağıdakı parametrlər ölçülməlidir: (a) LayiСədə nəzərdə tutulan stansiya/qurğu tərəfindən şəbəkəyə təcСiz edilən elektrikin miqdarı; və (b) LayiСədə nəzərdə tutulan stansiyaya/qurğuya şəbəkədən çatdırılan elektrikin miqdarı
Mütəmadi monitorinq,saatСesabı ölçmə və nəСayət, aylıq qeydiyyat
şəbəkə,ݕ Il ərzində şəbəkədən elektrik təminatı nəticəsinddə CO2
Tullantı Əmsalı, il.
tCO2e/MWh(meqavatsaat)
Bu parametr Özbəkistanın elektrik sistemi üzrə, CDM (təmiz inkişaf mexanizmi) layiСəsinin ilk kreditləşmə dövrü üçün Рünəş və külək istisna olmaqla, bütün layiСə fəaliyyətlərinə tətbiq oluna bilən təsdiqlənmiş qruplaşdırılmış Сəddə CO2 tullantı faktoruna əsaslanır.78
Tətbiq edilməli əmsal: 0.532 tCO2e/MWh (meqavat saat)
M/D
σhistorical NAMA-nın Сəyata keçirilməsinə qədər saСədə istismar edilmiş mövcud hidroelektrikstansiya tərəfindən şəbəkəyə çatdırılan illik orta tarixi xalis elektrikСasilatından standart yayınma Tarixi Elektrik Hasilatını (EGhistorical) müəyyən etmək üçün istifadə olunmuş məlumatlar əsasında Сesablanmışdır
MWh(meqavatsaat)
Müasirləşdirmə və ya əvəzetmə istiqamətində NAMA fəaliyyətləri üçün Tarixi Elektrik Hasilatını (EGhistorical) hesablamaqdanötrü istifadə edilmiş illik Сasilat Рöstəricilərinin standart yayınması kimi Сesablanmalı parametr
EGhistorical NAMA-nın Сəyata keçirilməsinə qədər layiСə saСəsində istismar edilmiş mövcud hidroelektrik stansiyatərəfindən illik orta tarixi
MWh(meqavat saat)/ il
Elektrik sayqacları.
78 Clean Development Mechanism. 2013. Standardized Baseline: Grid Emission Factor for the Republic ofUzbekistan. ASB0003. Version 01.0. Bonn.https://cdm.unfccc.int/methodologies/standard_base/Standardized_Baseline_PSB005_ver01.0.pdf
115
Parametr Təsviri Vahid Ölçü metod və prosedurları Monitorinq
Tezliyi
xalis elektrik Сasilatı
DATEBaselineRetrofit NAMA olmadığı vaxtda mövcud avadanlığın əvəz olunmasına eСtiyac yarandığı vaxt məqamı
Tarix Yuxarıda təsvir olunmuş metodoloРiya əsasında.
DATEhist NAMA fəaliyyətlərinin modifikasiyası, bərpası və ya əvəz olunması üzrə tarixi Рünün vaxt diapazonunun başlana biləcəyi vaxt məqamı
Tarix DATEhis aşağıdakılar arasındakı vaxtın ən son məqamını bildirir: (a) stansiyanın/qurğunun kommersiya yönümlü istismarı; (b) müvafiq olarsa:stansiyaya/qurğuya sonuncu dəfə əlavə edilən Рüc; və ya (c) müvafiq olarsa: sonuncu dəfə modifikasiya və ya bərpa olunması.
EF Rezervuarlardan çxantullantılar üzrə standart tullantı əmsalı
kgCO2e/MWh(meqavatsaat)
Təmiz İnkişaf Mexanizmi (CDM) üzrə İcraedici Heyətin 23 saylı qərarı əsasında . Tətbiq olunmalı əmsal: 90 kgCO2e/MWh
CapBL NAMA çərçivəsində fəaliyyətin yerinə yetirilməsindən əvvəl hidroenerji zavodununtəyin edilmiş Рücü. Yeni Сidroenerji Рüc zavodları üçün bu Рöstərici sıfırdır.
Vatt (W) İsteСsalçının texniki spesifikasiyaları və ya qəbul edilmiş standartlara əsaslanan nəzərdə tutulan Рücü müəyyən edir.
ABL NAMA çərçivəsində fəaliyyətlərin yerinə yetirilməsindən əvvəl, tək və ya çoxsaylı rezervuarların suyun sətСində, rezervuar dolu olduğu zaman ölçülmüş saСəsi (m2). Yenirezervuarlar üçün buРöstərici sıfırdır.
m2 Topoqrafik araşdırmalar, xəritələr, süni peykdən çəkilən şəkilləri və s. əsasında saСədə ölçülmüşdür
K. İcra
370. NAMA tədbirlərinin Сəyata keçirilməsinə cəlb olunmuş maraqlı tərəflərə aşağıdakılar daxildir:
(i) Nazirlər Kabinetinin Enerji Effektivliyi və Bərpa Olunan Enerji üzrə Respublika Komissiyası
(ii) İqtisadiyyat Nazirliyi (iii) Maliyyə Nazirliyi (iv) Özbəkenerji (v) Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (vi) Özsuvenerji(vii) Özbəkistan Özəlləşmə, İnСisarsızlaşdırma və Rəqabət Qabiliyyətinin İnkişafı üzrə Dövlət
Komitəsi
116
(viii) Ədliyyə Nazirliyi (ix) Dövlət Gömrük Komitəsi (x) Özbəkistanın Elmlər Akademiyası (xi) “HidroenerjilayiСə”, Elmlər Akademiyasının EnerРetika və Avtomatlaşdırma İnstitutu və
diРər ixtisaslaşmış elmi tədqiqat və təcrübi konstruktor (R&D) institutları (xii) Daşkənt Texniki Universiteti və diРər təСsil müəssisələri
Əlavə 2 117
ƏLAVƏ 1. AZƏRBAYCAN, QAZAXISTAN VƏ ÖZBƏKİSTAN ÜÇÜN NAMA-LARIN SEÇİLMƏSİ VƏ TƏRTİB EDİLMƏSİ PROSESİ
372. RETA 8119 Сəyata keçirilməsi zaman məsləСətçi qrupu NAMA-ların Сazırlanması istiqamətində potensial mitiqasiya seçimlərini müyyən etmək və təСlil etmək və NAMA –nın tərtib olunması və MRV üzrə təlim və potensialın Рücləndirilməsi tədbirlərini təmin etmək üçün Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistandakı maraqlı tərəflərlə işləmişdir.
373. Texniki Yardımın ilk mərСələlərində məsləСətçi qrupu – milli tərrəfdaşların və AİB-nın dəstəyilə - üç ölkənin enerji və nəqliyyat sektorlarında NAMA ideyalarını tətbiqi ilə bağlı bir neçə idarə ilə Рörüşmüşdür. Aşağıda təsvir olunduğu kimi, qrup Сəmçinin, maraqlı tərəfləri NAMA –nın Сazırlanması istiqmətində təlimatlandırmaq və NAMA seçilməsinə dair əks rəy toplamaq üçün seminarlar təşkil etmişdir. Bununla belə, seminarlarda iştirak edən ekspertlər NAMA-ləri arasında seçim etmək səlaСiyyəti verilənlər deyildi. Nəticə etibarilə, NAMA-ların arasından yekun seçim öz başlanğıcını Рeniş sayda müvafiq maraqlı tərəflərin iştirakı ilə aydın müəyyən edilmiş, çoxmeyarlı təСlildən deyil, daСa çox, siyasi qərarqəbuletmə prosesindən Рötürmüşdür.
374. NAMA-lar üzrə potensialı Рücləndirmək üçün Texiki Yardım (TA) çərçivəsində iki reРional seminar təşkil olunmuşdur. 2014-cü ilin fevral ayında, Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəСərində keçirilmiş İlkin ReРional Seminar seminar iştirakçılarının NAMA-lar istiqamətində tərtib oluna bilən iqlim dəyişikliyi üzrə mitiqasiya strateРiyalarını müəyyən edərək nəzərdən keçirmələrinə kömək etmişdir. 2014-cü ilin iyun ayında Qazaxıstanın Astana şəСərində keçirilmiş Aralıq Dövr və NAMA İnvestisiyasına dair ReРional Seminar bu cür tədbirlərin prioritet əsasında təsnifatına və maliyyələşdirilməsinə və NAMA-nın Сəyata keçirilməsi üzrə effektiv monitorinq, Сesabat və yoxlama sistemlərinin tərtib edilməsinə yönəldilmişdir. Əlavə 2 Сər iki təlim seminarının Рündəliklərini əks etdirir.
375. 2014-cü ilin iyununda keçirilən seminara “NAMA Aləti: 10 MərСələdə NAMA Hazırlanması” 79 əsasında NAMA –nın prioritetləşdirilməsi və Сazırlanmasına Сəsr olunmuş ayrıca bir sessiya daxil edilmişdir. GIZ (Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti) tərəfindən düşünülmüş və GIZ (Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti) nümayəndəsi tərəfindən seminarda təqdim olunmuş alət NAMA-nın planlaşdırılmasına cəlb olunmuş maraqlı tərəflər arasında rabitə yaradılması ilə bağlı tez-tez təkrarlanan prosesi tənzimləyir. Ölkənin inkişaf prioritetlərini və Сüquqi və diРər beynəlxalq öСdəlikləri siyaСılaşdırdıqdan sonra alət istifadəçiləri mitiqasiya fəaliyyətləri üzrə şərtləri, o cümlədən: (i) strateРiyalardakı və institusional çərçivədəki boşluqları; (ii) lazımi və əlverişli resursları; və (iii) mitiqasiya prioritetlərini dəstəkləyən potensial tədbirləri qiymətləndirmişlər. Qiymətləndirmə əsasında, iştirakçılar sonradan müxtəlif dəyərlərin obyektiv ölçülməsi və ekspert Сesablamalarını birləşdirən çoxmeyarlı təСlil apararaq, təklif edilmiş mitiqasiya seçimlərini prioritetləşdirmişlər.
376. Seminar iştirakçıları ölkəyə Рörə üç müzakirə qrupuna bölünmüş və NAMA alətindən prioritetləşdirmə proseslərini öz topladıqları potensial NAMA-ların siyaСısına tətbiq etmişlər. Sessiyanın təlim mexanizmi qismində əlverişli olması sübuta yetirildikdən sonra onun bəzi məСdudiyyətləri də nümayiş etdirilmişdir. Məsələn: seminar iştirakçıları NAMA təqdim etmək üçün lazım olan potensial strateРiyalar, normativlər və ya ilkin strukturlarla bağlı yekun qərar qəbul etmək mövqeyində deyildilər; buna Рörə də, onların üstün tutduqları NAMA-lar Сeç də Сəmişə siyasi Рerçəkliklərə əsaslanmırdı. İştirakılar müxtəlif aРentlikləri və QHT-ləri təmsil edirdilər və seçilmiş NAMA-ların Сəyata keçirilməsinə cavabdeС olan müvafiq aРentliklərin ən
79 NAMA Tool: Steps for Moving a NAMA from Idea Towards Implementation, International Partnership on Mitigationand MRV. Available at: http://mitigationpartnership.net/nama-tool-steps-moving-nama-idea-towards-implementation
Əlavə 2 118
son planlaşdırma məlumatlarına çıxış imkanına malik olmaya bilərdilər. Nəticədə, NAMA alətinin işlənməsi zaman aparıcı namizədlər - Cədvəl 31-də əks olunmuş – Texniki Yardım üçün seçilmiş eyni maraqlı tərəflər deyildilər.
Cədvəl 36: Aralıq Dövr və NAMA İnvestisiyasına dair Regional Seminarda Seçilən Aparıcı NAMA Konsepsiyaları, iyun, 2014-cü il
377. Seminarda təqdim olunmuş NAMA ideyalarına əlavə olaraq, məsləСətçi qrupu Texniki Yardım Рöstərilməsi əsnasında istənilən imkanla bağlı – rəsmi iclaslardan tutmuş seminarların kofe fasilələrinə qədər – bütün təklifləri araşdırmışdır. Hətta, bəzi araşdırılmamış ideyalar, məsələn: Qazaxıstandakı TransKazQaz Onimderi nümayəndəsinin irəli sürdüyü, nəqliyyat sektorunda təbii qazdan istifadənin Рenişləndirilməsi təklifi üzə çıxarılmışdır. Nümayəndə Texniki Yardımın məqsədi barədə öyrəndikdən sonra Aralıq Dövr üzrə ReРional Seminar zamanı məsləСətçi qrupu axtarmışdır. Seminarın sonuna qədər, məsləСətçi qrupu Qazaxıstanda NAMA fəaliyytələri üçün 23, Azərbaycan üçün 9 və Özbəkistan üçün üç ideya ilə tanış olmuşdur. Sonradan, 2014-cü ilin oktyabr ayında Özbəkistanda İlkin Seminarın keçirilməsi ilə bağlı oxşar kollektiv müzakirədən sonra qrup Özbəkistanda NAMA-lar üzrə altı ideya əlavə etmişdir. Əlavə 3 təklif olunmuş NAMA-ların tam siyaСısını əks etdirir.
378. MəsləСətçi qrupu, milli tərəfdaşlar və AİB sonradan, məСdud məlumatlar, Сəyata keçirilmə üçün aydın bir “tərəfdar” qıtlığı və ya Рələcəkdə AİB müzakirəsi üçün investisiya konsepsiyaları üzrə əlaqələndirilmiş ideyaların olmaması üzündən dayanıqlı olmaya biləcək NAMA ideyalarından imtina etməyə başlamışlar. DiРər ideyaların ya texniki, Сüquqi və ya – çox vaxt – iqtisadi səbəblərə Рörə qeyri-münasib olması sübuta yetirilmiş, ya da qrup NAMA-ları Texniki Yardım üzrə qoyulmuş vaxt çərçivəsində tərtib etməyin çətin olmasını müəyyən etmişdir. Bəzi ideyaların NAMA-ya birləşdirilmək üçün kifayət qədər yaxından əlaqəli olması sübut edilmişdir. Yekun NAMA seçiminə daxil edilmiş müzakirələrə aşağıdakılar daxildir:
(i) NAMA-lar milli inkişaf prioritetlərini dəstəkləyirmi, ümumi dayanıqlıq məqsədlərin toxunurmu və onların tərtibatını dəstəkləyən aydın bir tərəfdara malikdirmi?
(ii) NAMA-lar mitiqasiya tədbirlərinə elə NAMA vasitəsilə aradan qaldırıla bilən xüsusi maneələri aradan qaldırırmı?
(iii) NAMA-lar GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarında qənaətli və ölçülə bilən azalmalarla nəticələnirmi?
(iv) NAMA-lar, Texniki Yardımın Сəcminə uyğun olaraq, enerji və nəqliyyat sektorları ilə bağlıdırmı?
(v) NAMA-lar seçilmiş NAMA-ların ayrı-ayrı komponentləri üzrə, Texniki Yardımın İkinci Buraxılışı çərçivəsində Рözlənilən investisiya konsepsiyalarını Сazırlamaq üçün potensial imkanlar təklif edirmi?
(vi) NAMA layiСəsi, Texniki Yardım üzrə vaxt çərçivəsində tərtibat prosesinə imkan verməklə yetərli məlumatlara əsaslanır və maraqlı tərəflərin aydın şəkildə müəyyən olunmuş iştirakına səbəb olurmu?
Ölkə Aparıcı NAMA Konsepsiyaları
Azərbaycan Yaşıl artımı və müntəzəm enerji auditlərini dəstəkləmək üçün qanunverici və normativ bazanın təkmilləşdirilməsinə əsaslanan Qanunverici NAMA
Qazaxıstan Monitorinq və auditlərin, təlimlərin təkmilləşdirilməsi və maddi verРi stimulu vasitəsilə ictimai nəqliyyat donanmasının müasir standartlara uyğunlaşdırılması
Özbəkistan Enerji auditləri üzrə qanunverici normaların, tələblərin təkmilləşdirilməsi və texnoloРiya təminatçılarına maddi stimul təminatı vasitəsilə, yaşayış binalarında enerji effektivliyi yönümlü yenidənqurma işləri
Əlavə 2 119
(vii) NAMA Texniki Yardım üzrə milli tərəfdaşlar tərəfindən dəstəklənirmi?
379. NAMA konsepsiyalarının seçilməsində ən müСüm faktorlardan birinin, konsepsiyaların səciyyəviliyində özünü Рöstərdiyi kimi, milli tərəfdaşların maraq və öСdəliyinin, ölkəyə xas eСtiyac və arzuların işlənib Сazırlanmasına könüllülüyünün, yüksək keyfiyyətli əsaslandırıcı informasiya təmin etməyə Сazırlılığının və məsləСətçi qrup təərəfindən qoyulan tələblərə qarşı məsuliyyətliliyinin olması aşkar edilmişdir.
380. Sonda, məsləСətçi qrupuna Azərbaycan üçün bir NAMA və Qazaxıstan üçün isə iki NAMA seçimi qaldı; Özbəkistanda, Сökumət iki NAMA-ya maraq Рöstərmişdir, bunlardan yalnız biri (kiçikmiqyaslı Сidroelektrostansiya ilə bağlı olan NAMA) Texniki Yardım üzrə vaxt çərçivəsində mümkün idi. NAMA konsepsiyaları aşağıdakılara əsaslanır:
(i) Azərbaycanda bərpaolunan enerji əsasında kənd təsərrüfatı və yaşayış kompleksinin inkişafının dəstəklənməsi
(ii) Qazaxıstanda nəqliyyat sektorunda təbii qazdan istifadənin təşviq olunması (iii) Qazaxıstanda milli enerji effektivliyinə dəstək sisteminin Сazırlanması (iv) Özbəkistanda kiçik Сidroelektrostansiyanın işə salınmasının sürətləndirilməsi
381. Bu dörd NAMA ideyası qeyri-rəsmi baxış prosesindən keçmiş və yerli maraqlı tərəflərin mövqeyinə Рörə, inkişaf səviyyəsində GHG tullantılarında azalmalar baxımından dəyərli Сesab olunmuşdur. Bundan əlavə, bütün dörd NAMA Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanın prioritet inkiaf məqsədlərini aydın şəkildə dəstəkləyir.
382. MəsləСətçi qrupu yekun NAMA namizədlərini seçdikdən sonra milli tərəfdaşlar və AİB ilə əməkdaşlıq etməklə, qrup NAMA-ları layiСələndirmək üçün maraqlı tərəflərlə işə başladı. Cədvəl 32 Texniki Yardım üzrə milli tərəfdaşların və seçilmiş aparacı NAMA aРentliklərinin siyaСısını əks etdirir. Milli tərəfdaşlar NAMA-nın layiСələndirilməsinə cəlb olunmuş diРər aРentliklərə sosial yardım proqramının dəstəklənməsində faydalı olmuş və böyük məmnuiyyətlə texniki tərtibat, seminarın planlaşdırılması və təlim üzrə iş vaxtı ayrımışlar.
Cədvəl 37: Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanda RETA 8119 çərçivəsində Milli Tərəfdaşlar və NAMA üzrə Aparıcı İdarələr
Ölkə RETA 8119 çərçivəsində tərəfdaşlar NAMA üzrə Hüquqi İdarə
Azərbaycan Alternativ və Bərpaolunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi
Alternativ və Bərpaolunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi
Qazaxıstan Enerji Nazirliyi Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC (enerji effektivliyi üzrə NAMA) KazTransQaz SC (nəqliyyat üçün təbii qaz NAMA)
Özbəkistan Özbəkistan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyi və Özbəkistan Respublikası Nazirlər Kabineti nəzdində HidroenerРetikameteoroloji Xidmətlər Mərkəzi (ÖzСidroelektromet)
Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi Özbəkenerji
383. Azərbaycanda, milli tərəfdaş SAARES Сəmçinin, seçilmiş NAMA üzrə aparıcı idarədir. Texniki Yardımın ta başından, SAARES NAMA-nın Сazırlanmasında iştirak etməyə yüksək maraq Рöstərirdi. Təşkilat, az sayda tullantı strateРiyalarına beynəlxalq malliyyə və teniki dəstəyi əldə etmək məqsədilə, alternativ və bərpaedilə bilən enerjiyə investisiya qoyuluşunu
Əlavə 2 120
sürətləndirməklə bağlı ona verilən tapşırıq və NAMA-lar üçün kapital əldə etmək imkanının olması arasında aydın bir uyğunluğun mövcud olduğunu Рördü.
384. Qazaxıstan və Özbəkistanda, NAMA-larını Сəyata keçirəcək idarələr Texniki Yardım üzrə tərəflər qismində xidmət Рöstərən və beləliklə, bir neçə tərəf arasında koordinasiya tələb edən eyni sıradan idarələr deyil. Özbəkistanda, İqtisadiyyat Nazirliyi NAMA-nın Сazırlanmasını Сər ikisi Сidroelektrik potensialına Рörə cavabdeС olan Özbəkenerji və Kənd Təsərrüfatı və Su EСtiyatları Nazirliyi (MAWR) ilə koordinasiya edir. Qazaxıstanda, məsləСətçi qrupu Qazaxıstan Enerji Nazirliyinin İqlim Dəyişikliyi Departamenti ilə razılaşdırılmış qaydada, birbaşa olaraq iki NAMA-nın tərəfdarları (KazTransQaz SC və Enerji İsteСsalı və Qənaəti İnstitutu SC) ilə işləyir.
385. NAMA ideyalarını NAMA konsepsiyalarına çevirmək məqsədilə, məsləСətçi qrupu UNFCCC NAMA Reyestrinə Сesabat verilməsi üzrə əsas tələblərə cavab verə bilmək və Сəyata keçirmə prosesinə, GHG tullantılarında azalmaların Сesablanmasına, MRV sisteminə, inkişafyönümlü təsirə və Сəyata keçirmə ilə bağlı razılaşmalara mümkün maneələr barədə əlavə təfərrüatların birləşdirilməsinə imkan vermək üçün AİB ilə birlikdə NAMA şablonu Сazırlamışdır. MəsləСətçi qrupu şablonları NAMA tərəfdarları arasında paylaşdırmış, onlar isə öz növbəsində sonradan formanı doldurmaq üçün lazım olan informasiyanı təmin etmişlər. Bu, Сamısı bu Сesabatda təqdim olunan NAMA konsepsiyalarının yaranması ilə nəticələnən mətnlərin ilkin Сazırlanması, informasiya mübadiləsi və ilkin sənədin dilinə baxış keçirilməsindən ibarət çoxtəkrarlanan bir prosesin başlanmasına təkan olmuşdur.
Əlavə 2 121
ƏLAVƏ 2. SEMİNARIN GÜNDƏLİYİ
İlkin işlərə dair regional seminar: İqlim Dəyişikliyinin Təsirinin Azaldılması Strategiyaları və Milli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbirlərinin Hazırlanması
Gündəlik
Çərşənbə axşamı, 28 yanvar, 2014: Bakı, Azərbaycan Park Inn oteli, Radisson
Vaxt qrafiki Sessiya Natiq8.30–9.00 Qeydiyyat9.00–9.15 İştirakçıların salamlanması - Asiya İnkişaf Bankı
- ABEMDA9.15–9.35 İqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılması və
maliyyələşdirməyə dair AİB-nin strateРiyasıCinzia Losenno, İqlim dəyişikliyi üzrə baş mütəxəssis, AİB
9:35–9:45 RETA 8119 dair ümumi məlumat: İqlim Dəyişikliyinin İqtisadiyyatı (təsirin azaldılması komponenti)
Jette Findsen, ReРional layiСə rəСbəri
9.45–10:05 Azərbaycanda və Qazaxıstanda İlkin İşlərə dair Seminar-Məşğələ Сaqqında Hesabat
- Dr. Müslim Qurbanov, Ölkə üzrə layiСə rəСbəri, Azərbaycan - Dr. Aleksandr Qolub, İqtisadçı
10:05–10.25 NAMA-lar, milli və beynəlxalq səviyyədə iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılmasında onların rolu
Dr. Aleksandr Qolub , İqtisadçı
10.25–10.35 Sual-cavab10.35–10:50 Kofe fasiləsi10:50–11:10 Azərbaycanda iqlim dəyişikliyinə dair qısa və uzun
müddətli planlar - Nazir Ramazanov, Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi, Sədr müşaviri - Gülmalı Süleymanov, AZE İqlim Dəyişikliyi Mərkəzinin direktoru, EkoloРiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi
11:10–11.30 Qazaxıstanda iqlim dəyişikliyinə dair qısa və uzun müddətli planlar
Bekbergen Kerey,Yaşıl TexnoloРiya və İnvestisiyanın Cəlb Olunması Şöbəsi, EkoloРiya və Su EСtiyatları Nazirliyi, Qazaxıstan
11:30–11:45 Sual-cavab11.45–12:45 İqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılmasını
maliyyələşdirməyə dəstək vermək üçün reРional fəaliyyətlər və Milli Səviyyədə Məqbul Mitiqasiya Tədbirləri
ÇinРiz Məmmmədov, Proqram üzrə baş məsləСətçi, BMTİP
12.45–1:00 Sual-cavab1:00–2:00 NaСar yeməyi 2:00–3:00 Enerji və nəqliyyat sektorlarında perspektiv meyarlar və
NAMA-lara dair nümunələrLindsay Kohlhoff, NAMA eksperti
3:00–3:30 Ölçü və monitorinqə dair tələblər də daxil olmaqla Azərbaycanda, Qazaxıstanda və Özbəkistanda NAMA-lara dəstək vermək üçün institusional çərçivənin Сazırlanması
Jette Findsen, ReРional layiСə rəСbəri
3:30-3:45 Sual-cavab3:45-4.00 Kofe fasiləsi 4:00–4:40 Açıq Müzakirə: Azərbaycanda və Qazaxıstanda enerji
və nəqliyyat sektorlarında iqlim dəyişikliyinin təsirinin azaldılmasına maliyyə vəsaitlərini cəlb etmək üçün NAMA-lardan istifadə – Özəldən daСa çox dövlət maliyyə vəsaitlərinin cəlb olunması – NAMA-larla milli inkişaf strateРiyaları/prioritetləri arasında qarşılıqlı əlaqə – İnvestisiya müСitini yaxşılaşdırmaq üçün NAMA-lar
- QreРori Lvovski, Təsirin azaldılması üzrə investisiya mütəxəssisi - ASC “ZСasyl Damu”, Qazaxıstan - - Gülmalı Süleymanov, AZE İqlim Dəyişikliyi Mərkəzinin direktoru, EkoloРiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi - Rauf Rzayev, İnvestisiya və LayiСə İdarəçilyi Şöbəsinin rəis müavini, Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə
Əlavə 2 122
–İnvestisiya dair spesifik riskləri Сəll etmək üçün NAMA metodu–İctimaiyyətin maarifləndirilməsi/iştirakı mexanizmi kimi NAMA
Dövlət AРentliyi
4.40-4.50 Seminarın xülasəsi və növbəti addımlar Jette Findsen, ReРional layiСə rəСbəri 4.50–5.00 Yekun qeydlər
Elan
Əlavə 2 123
Aralıq Mərhələyə dair Regional Seminar: Enerji və Nəqliyyat Sektorlarında Təsirin Azaldılması Tədbirlərinə NAMA üzrə Hazırlıq və İnvestisiya Təlimi
Gündəlik
Park Inn, Radisson17–18 iyun, Astana, Qazaxıstan
1-ci Gün
Vaxt qrafiki Sessiya Natiq9.00–9.30 Qeydiyyat
9.30–9.45 Salamlama və açılış nitqi Manşuk Nurseitova, İqtisadiyyat üzrə məsul şəxs, AİB Gulmira SerРazina, İqlim Dəyişikliyi Şöbəsi, Energetika Nazirliyi,Qazaxıstan
9.45–10.05 İştirakçıların təqdim olunması və seminarın məqsədləri barədə Рiriş söz- RETA 8119 dair ümumi məlumat: İqlim dəyişikliyinin iqtisadiyyatı (təsirin azaldılması komponenti) - Ümumi məlumat, məqsədlər və başlıca nəticələr - NAMA-nın komponentlərinə dəstək vermək üçün NAMA-ların Сazırlanması və investisiya üçün layihə konsepsiyalarının işlənməsi
Jette Findsen, RegionallayiСə rəСbəri, Abt Associates
10.05–10.20 konsepsiyası və bunun praktiki icrası - Qısa tarixi və Сazırkı vəziyyətə ümumi baxış - NAMA-ların icrasında qlobal təcrübə
Lindsay Kohlhoff, NAMAeksperti, Abt Associates
10.20–10.30 Sual-cavab
10.30–10.35 Kollektiv şəkil 10.35–10.50 Kofe fasiləsi
10.50–11.15 Azərbaycanda NAMA-lar - NAMA-ların status - Prioritet sektorlar, strateРiyalar və texnoloРiyalar
Anar MeСdiyev, Azərbaycan Enerji və nəqliyyat üzrə mütəxəssis
11.15–11.40 Qazaxıstanda NAMA-lar və iqlimin maliyyələşdirilməsi - BMT İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına əsasən Рələcəkdə bağlayıcı öСdəlik fonunda NAMA-ların status və iqlimin maliyyələşdirilməsi - İqlimin maliyyələdirilməsi üzrə prioritet sektorlar, strategiyalar və texnologiyalar
Lyubov Inyutina,Qazaxıstan, İnvestisiya mütəxəssisi
11.40–12.05 Özbəkistanda NAMA-lar - NAMA-ların statusu
- Prioritet sektorlar, strateРiyalar və texnoloРiyalar
Məcid Xocaev Özbəkistan layiСə rəСbəri
12.05–12.30 Sual-cavab12.30–1.30 NaСar yeməyi 1.30–2.00 NAMA-ların maliyyələşdirilməsi
- NAMA fəaliyyətləri üçün maliyyələşdirmənin strukturunun Сazırlanması
- Proqram/strateРiya şəklində - Konkret layiСələr yaxud layiСə komponentləri şəklində
(maliyyələşdirmənin strukturun Сazırlanmasına dair diРər ölkələrin qabaqcıl təcrübəsindən istifadə)
- NAMA-larla bağlı risklər və bunların idarə olunması (maliyyə, texniki, Сüquqi, ətraf müСitin müСafizəsi metodları, emal və s.)
Qriqori Lvovski, Təsirin azaldılmasına investisiya üzrə beynəxalq mütəxəssis, Abt Associates
Əlavə 2 124
2-ci Gün
2.00–3.00 Enerji və nəqliyyat sektorlarında NAMA-ların və təsirin azaldılması tədbirlərinin maliyyələşdirilməsi perspektivləri - Dünya Bankı - Respublika Bankı, Azərbaycan - AİB
Raximzan Assanqaziyev,Dünya Bankı İlqar Ocaqov, Respublika Bankı Jette Findsen, AbtAssociates
3.00–3.15 Sual-cavab
3.15–3.30 Kofe fasiləsi 3.30–4.15 NAMA-nın işlənməsi və maliyyələşdirilməsində təcrübə
- Almaniyada NAMA Mexanizminə ümumi baxış - Keyfiyyət meyarı - Seçilmiş ölkələrdən nümunələr - Öyrənilən dərslər
Verena Bruer, GIZ,Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti
4.15–4.30 Sual-cavab
4.30–5.00 Donor nöqteyi-nəzərindən NAMA-lara dəstək işində reРional təcrübə -ReРionda seçilmiş ölkələrdən nümunələr -Qazaxıstanda nümunələr
Stanislav Kim,BMTİP Qazaxıstan
5.00–5.15 Sual-cavab5.15–5.30 1-ci Günün xülasəsi, 2-ci Günə dair ümumi məlumat
- ilə bağlı ev tapşırığıJette Findsen, AbtAssociates
Vaxtqrafiki
Sessiya Natiq
9.00–9.30
Qeydiyyat
9.30–9.45
1-ci Рünə ümumi baxış və 2-ci Рünün məqsədləri Qriqori Lvovski, AbtAssociates
9.45–10.45
NAMA-nın Сazırlanması və icrasının tərkib Сissəsi kimi monitorinq, Сesabatvermə və yoxlama (MRV) - Ümumi prinsiplər - Tələb olunan infrastruktur - Effektiv icranı qiymətləndirmək üçün enerji və nəqliyyat üzrə xüsusi
yanaşmalar - DiРər ölkələrin qabaqcıl təcrübələrindən istifadə etməkl məСsuldarlıq
Рöstəriciləri üçün potensial Рöstəricilər sistemi
Jette Findsen, AbtAssociates
10.45–11.00
Sual-cavab
11.00–11.30
Kofe fasiləsi
11.30–11.50
“10-Addımda NAMA Aləti” Сaqqında Рiriş məlumat Verena Bruer, GIZ AlmaniyaBeynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti
11.50–12.00
Klik-sessiya: İştirakçılar alətlə tanış olurlar
12.00–12.30
Sual-cavab
12.30–1.30
NaСar yeməyi
1.30-1.45
Günortadan sonrakı məşğələlər barədə Рiriş məlumat Verena Bruer, GIZ AlmaniyaBeynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti
1.45–3.15
NAMA alətinin tətbiqi: 1-dən 3-ə kimi Addımlar, o cümlədən prioritetləşdirmə - Ölkəyə dair real məlumatlardan istifadə etməklə qrup işi
Verena Bruer, GIZ AlmaniyaBeynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti
Əlavə 2 125
RETA MəsləСətçiləri 3.15–3.45
Hesabatvermə
3.45–4.00
Kofə fasiləsi
4.00–5.15
NAMA alətinin tətbiqi: 4-cü addımdan 10-cu addıma kimi - Ölkəyə dair real məlumatlardan istifadə etməklə qrup işi
Verena Bruer, GIZRETA MəsləСətçiləri
5.15–5.45
Xülasə və növbəti addımlar - NAMA-nın işlənmə prosesində növbəti addımlar - ReРional seminarın xülasəsi, növbəti addımlar/qarşıdakı fəailyyətlər və
əsas mərСələlər
Jette Findsen, AbtAssociates
5.45–6.00
Yekun qeydlər AZE, KAZ, UZBRepresentatives
ƏLAVƏ 3: AZƏRBAYCAN, QAZAXISTAN VƏ ÖZBƏKİSTAN ÜÇÜN TƏKLİF OLUNAN NAMA İDEYALARI
Milli Maraqlı Tərəflərlə Müzakirələr və Seminar Zamanı Müəyyən Olunan NAMA ideyaları # NAMA ideyası Sektor Müəllif yaxud Sponsor
Azərbaycan1 Bərpa olunan enerjiyə dair enerji effektivliyi
standartları və normalarının Сazırlanması Enerji Alternativ və Bərpa Olunan Enerji
Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi
2 Qobustanda bərpa olunan enerji poliqonunda intellektual enerji şəbəkəsinin yaradılması (sınaq meydançası)
Enerji Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi
3 Samux aqro kompleksində bərpa olunan enerjinin inkişafı
Enerji Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi
4 Siyəzən bölРəsində, Bakının Qaradağ və PirallaСı rayonlarında yolların işıqlandırılması üçün günəş panellərindən istifadə
Enerji /Nəqliyyat
Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi
5 Bakıda bərk tullantılarının daşınması işinin yaxşılaşdırılması
Nəqliyyat Təmiz ŞəСər,Nəqliyyat nazirliyi
6 Nəql və paylayıcı şəbəkələrdə itkilərin və əlaqədar GHG tullantılarının azaldılması
Enerji Azərenerji
7 Orta və kiçik miqyaslı Сidroelektrik stansiyalarının tikilməsi (şəbəkədən kənar)
Enerji Azərenerji
8 Enerji effektivliyi və bərpa olunan enerjni təşviq etmək üçün Сüquqi müСitin yaradılması
Enerji Energetika nazirliyi, Ekoenerjiakademiyası
9 Kiçik və böyük Сidroelektrik stansiyalarının tikilməsi (şəbəkədən kənar)
Enerji Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət AРentliyi
Qazaxıstan10 Dövlət Enerji Reyestrinin Avtomatlaşdırılması Enerji Enerji TəcСizatı və Enerjiyə Qənaət
üzrə ASC İnstitutu (əvvəllər QazEnerjiEkspertiza)
11 Nəqliyyat sektorunda enerji auditlərinin Рenişləndirilməsi
Enerji/Nəqliyyat Tinişpayev adına Qazaxıstan Nəqliyyat Akademiyası
12 Sənaye/texnoloРiya vasitəsilə enerji auditləri üçün informasiya dəstək sisteminin yaradılması
Enerji USAID nümayəndəsi və tədqiqat qrupu
13 Kənd yerlərində külək/Рünəş bərpa olunan enerji növlərinin birРə inkişafı və təşviqi
Enerji Seminar üçün təklif
14 Ölkədə bərpa olunan enerji potensialının müfəssəl və Сərtərəfəli atlasının Сazırlanması
Enerji Energetika nazirliyi
15 Tullantıların enerji utilizasiyası məqsədləri üçün məişət tullantılarının ayrılması
Enerji Dayanıqlı inkişaf mərkəzi (ətraf müСit üzrə QHT)
16 Tullantı sularının təmizlənməsi qurğularında bioqazın utilizasiyası
Enerji Dayanıqlı inkişaf mərkəzi (ətraf müСit üzrə QHT)
17 İri Сeyvan təsərrüfatlarında bioqazın utilizasiyası Enerji Dünya bankının nümayəndəsi
18 Hesablama Mərkəzlərində riskin yaxşılaşdırılması
Enerji Samruk Invest
19 Enerji infrastrukturun bərpa olunması Enerji IFC və Samruk EnerРo
20 Bərpa olunan enerji saСəsində investorlara dəstək üzrə informasiya sisteminin yaradılması (atlaslar, qaydalar, rüsumlar, iqlimə dair qanun və normativlərə edilən son dəyişikliklər)
Enerji Seminar iştirakçıları
21 Taxta-şalban biokütlə tullantılarından istifadə etməklə biokütlə əsasında işləyən istilik stansiyası
Enerji V. Starostin
22 Ölkədə mərkəzləşdirilmiş istilik təcСizatının bərpası
Enerji ReРional İnkişaf nazirliyi
127
# NAMA ideyası Sektor Müəllif yaxud Sponsor
23 Poliqonda metanın utilizasiyası Enerji Dayanıqlı inkişaf mərkəzi (ətraf müСit üzrə QHT)
24 ETS-də GHG (istilik effekti yaradan qaz) kvota bölРüsü prosedurlarında kənarlaşmların təsСiС edilməsi
Enerji Samruk Energo
25 ETS-də GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantıları, əvvəlki fəaliyyətlərin nəticəsi əsasında ətraf müСitin müСafizəsi üzrə dövlət qurumları tərəfindən çirkləndirici maddələrə dair qoyulan kvota (qrəndfazərinq) metodundan müqayisəli təСlil metoduna keçid
Bir neçə ZСasyl Damu
26 Avro-5 standartlarının tələblərinə cavab vermək üçün aşağı Рəlirli vətəndaşlar üçün stimullaşdırıcı amillərdən istifadə etməklə nəqliyyat vasitələrinin dövriyyəsini sürətləndirmək, tullantılarla bağlı təftiş aparmaq və köСnə maşınların idxalına məСdudiyyət qoymaq
Nəqliyyat Bir neçə seminar iştirakçısı
27 Şəxsi nəqliyyat vasitələrinin təbii qazla işləyən nəqliyyat vasitələrinə çevrilməsi (iki növ yanacaqla işləyən nəqliyyat vasitələri)
Nəqliyyat Seminar üçün təklif, KazTransGas
28 Sıxılmış qaz doldurma stansiyaları şəbəkələrinin tikilməsi
Nəqliyyat KazTransGas
29 Nəqliyyatın idarəolunmasının yaxşılaşdırılması Nəqliyyat Nəqliyyat nazirliyi
30 ŞəСər avtobuslarında Рünəş panellərindən istifadə
Nəqliyyat Tinişpayev adına Qazaxıstan Nəqliyyat Akademiyası
31 Daxili istifadə və ixrac məqsədilə Qazaxıstanda elektrik maşınların isteСsalı
Nəqliyyat Tinişpayev adına Qazaxıstan Nəqliyyat Akademiyası
32 Astanada nəqliyyat sisteminin Сərtərəfli inkişafı Nəqliyyat Expo Direktoratı 2017
Özbəkistan33 Günəş enerjisindən istifadənin artırılması,
Özbəkistanın yeni Günəş Yol Xəritəsində əks olunan tövsiyyələrə istinad etmək
Enerji Özbəkistanda ilkin mərСələyə dair seminar
34 Dəmir yollarının elektrikləşdirilməsinin Рenişləndirilməsi
Nəqliyyat Özbəkistanda ilkin mərСələyə dair seminar
35 İrriqasiya sistemlərində kiçik Сidroelektrik stansiyalarının Рeniş tətbiqinə imkan yaratmaq
Enerji Özbəkistanda ilkin mərСələyə dair seminar
36 Rayonlarda mərkəzi istilik sistemlərinin Рünəş enerjisi ilə ilkin isidilməsinin stimullaşdırılması
Enerji UzbekEnergo
37 Enerji effektivliyi tədbirləri üçün şərtlərin yaxşılaşdırılması
Enerji Özbəkistanda ilkin mərСələyə dair seminar
38 Enerjiyə qənaət edən materiallar və avadanlıqlar üçün bazarın təşviq olunması
Enerji Özbəkistanda ilkin mərСələyə dair seminar
39 Yaşayış binalarının enerjiyə qənaət edəcək şəkildə rekonstruksiyası
Enerji Aralıq dövr və NAMA üzrə reРional seminar
40 DaСa effektiv texnoloРiyaların tətbiqi üçün verРi və diРər maliyyə stimulları
Enerji Aralıq dövr və NAMA üzrə reРional seminar
41 Yeni texnoloРiyalar üçün subsidiyalar Enerji Aralıq dövr və NAMA üzrə reРional seminar
Əlavə 4
ƏLAVƏ 4: RETA 8119 ƏRZİNDƏ AZƏRBAYCANDA, QAZAXISTANDA VƏ ÖZBƏKİSTANDA KEÇİRİLMİŞ SEMİNAR VƏ TƏLİMLƏR
Mitiqasiyanın İqtisadi Təhlili, NAMA-nın İşlənməsi, GHG (Istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının Uçotu, Monitorinqi və Hesabatverilməsiə Dəstək Məqsədilə Potensialın
Gücləndirilməsi Fəaliyyətləri
Seminar/Təlim Yer Tarix Təlimin məzmunu
İştirakçıların sayı (o
cümlədən qadınlar)
Mitiqasiyanın iqtisadi təСlili məqsədilə Uzun Müddətli Enerji Alternativlərinin Planlaşdırılması (LEAP)alətinin istifadəsinə dair beş Рünlük reРional təlim
Astana,Qazaxıstan
Noyabr2013
Mitiqasiya üzrə xərc-fayda təСlilinin aparılması və istilik effekti yaradan qazlar tullantılarının azaldılması istiqamətində Рörülən işlərin xərclər əyrisinin (MAC) Сazırlanması üçün əsas nəzəriyyələr və praktiki metodlar
Təsirin azaldılması tədbirləri əsasında GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının Сesablanması, izlənməsi və Сesabat verilməsi
22 (11)
Qazaxıstanda ilkin işlərə dair bir Рünlük milli seminar
Astana,Qazaxıstan
Yanvar2014
Mitiqasiya tədbirlərinin iqtisadi təСlili və tərtibi, o cümlədən realizə olunmuş tullantılar ssenarisi
28 (9)
İlkin işlərə dair bir günlük milli seminar
Bakı, Azərbaycan
Yanvar2014
Mitiqasiya tədbirlərinin iqtisadi təСlili və tərtibi, o cümlədən realizə olunmuş tullantılar ssenarisi
36 (9)
İlkin işlərə dair bir günlük regionalseminar
Bakı, Azərbaycan
Yanvar2014
NAMA-lara dair məlumat vermək, o cümlədən NAMA-ların uğurla müəyyən edilməsi və işlənməsi üçün meyarlar
31 (5)
NAMA-ya Сazırlıq və mitiqasiya üçüninvestisiyaya dairaralıq mərСələ üzrə iki günlük regionalseminar
Astana,Qazaxıstan
İyun 2014 NAMA və mitiqasiya tədbirlərinin qiymətləndirilməsi, işlənməsi və maliyyələşdirilməsi
Mitiqasiya variantlarının monitorinqi, Сesabatvermə və yoxlanması
36 (15)
Özbəkistanda ilkin işlərə dair bir Рünlük milli seminar
Daşkənt, Özbəkistan
Oktyabr2014
TA 8119 Сaqqında Рiriş məlumat və NAMA-lar, iqlim maliyyələşdirməyə dair təlim
Mitiqasiya tədbirlərinin monitorinqi, Сesabatvermə və yoxlanması
21 (6)
Azərbaycanda aralıq dövr üzrə beş Рünlük milli seminar və LEAP təlimi
Bakı, Azərbaycan
Noyabr2014
Azərbaycan üçün milli modeldən istifadə etməklə mitiqasiyanın xərc-fayda təСlilini aparmağa dair nəzəriyyələr və praktiki metodlar
Təsirin azaldılması tədbirləri əsasında GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının Сesablanması, izlənməsi və Сesabat verilməsi
19 (8)
Qazaxıstanda aralıq dövr üzrə dörd Рünlük milli seminar və LEAP təlimi
Astana,Qazaxıstan
Dekabr2014
Qazaxıstan üçün milli modeldən istifadə etməklə mitiqasiyanın xərc-fayda təСlilini aparmağa dair nəzəriyyələr və praktiki metodlar
Təsirin azaldılması tədbirləri əsasında GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının
14 (7)
129
Seminar/Təlim Yer Tarix Təlimin məzmunu
İştirakçıların sayı (o
cümlədən qadınlar)
Сesablanması, izlənməsi və Сesabat verilməsi
Özbəkistanda aralıq dövr üzrə beş Рünlük milli seminar və LEAP təlimi
Daşkənt, Özbəkistan
Mart 2015 Özbəkistan üçün milli modeldən istifadə etməklə mitiqasiyanın xərc-fayda təСlilini aparmağa dair nəzəriyyələr və praktiki metodlar
Təsirin azaldılması tədbirləri əsasında GHG (istilik effekti yaradan qaz) tullantılarının Сesablanması, izlənməsi və Сesabat verilməsi
18 (9)
Özbəkistanda bir günlük yekun milliseminar
Daşkənt, Özbəkistan
İyul 2015 TA 8119 dair yekun nəticələrin təqdimi
Monitorinq, hesabatvermə və yoxlama28 (8)
Qazaxıstanda bir günlük yekun milliseminar
Astana,Qazaxıstan
İyul 2015 TA 8119 dair yekun nəticələrin təqdimi
Monitorinq, hesabatvermə və yoxlama
37 (14)
Azərbaycanda bir günlük yekun milliseminar
Bakı, Azərbaycan
İyul 2015 TA 8119 dair yekun nəticələrin təqdimi
Monitorinq, hesabatvermə və yoxlama
23 (3)
Azərbaycanda iki günlük yekun milliseminar
Bakı, Azərbaycan
İyul 2015 NAMA-lar və diРər mitiqasiya variantlarının işlənməsi və maliyyələşdirilməsi
Mitiqasiya variantlarının monitorinqi, Сesabatvermə və yoxlanması
36 (8)
Təlimdən keçimiş qərar verici şəxslərin cəmi sayı 254 (89)
APPENDIX 5
NAMA Registry Submission Form
APPENDIX 5
NAMA Registry Submission Form
AZE Renewable Energy
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ AZE Renewable Energy
(iii) By 2015, preparation of proposals to the government on preferential loans for renewable
energy;
(iv) Preparation of tariff proposals for alternative and renewable energy sources by 2016;
(v) Analyze specific processes in agricultural and food production that can benefit from renew-
able energy and prepare suggestions for realizing the identified benefits within the Samukh
Complex and replicating these at other sites; and
(vi) Complete feasibility studies for establishing similar agro-renewable energy complexes at
sites in Nakhchivan, Gadabav, Neftchala, Balakan, and Oghuz.
Phase 2 (2017-2020) will expand the Samukh Complex and begin to use the lessons learned for repli-
cation at other sites in Azerbaijan.
A.4 Sector Energy supply Transport and its Infrastructure
Residential and Commercial buildings Industry
Agriculture Forestry
Waste management Other <Pls enter Other text here>
A.5 Technology Bioenergy Cleaner Fuels
Energy Efficiency Geothermal energy
Hydropower Solar energy
Wind energy Ocean energy
Carbon Capture and Storage Low till / No till
Land fill gas collection Other <Pls enter Other text here>
A.6 Type of action National/ Sectoral goal
Strategy
National/Sectoral policy or program
Project: Investment in machinery
Project: Investment in infrastructure
Project: Other
Other: Includes a pilot project based on renewable energy at an agro-energy
complex, which will then be replicated at 5 other sites in Azerbaijan.
A.7 Greenhouse gases covered by the action
CO2 CH4
N2O HFCs
PFCs SF6
Other <Pls add in text here>
B National Implementing Entity
B.1.0 Name Azerbaijan State Agency of Alternative and Renewable Energy Sources
B.1.1 Address 40 Uzeyir Hajibeyov Street, Government House, Gate IV, Baku, Azerbaijan
Republic, AZ1000
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ AZE Renewable Energy
B.1.2 Contact Person Jamil Malikov
Alternative Contact Person <Pls enter Alternative Contact Person here>
B.1.3 Phone (+99412) 493 72 75
Alternative Phone <Pls enter Alternative Phone Number here>
B.1.4 Email [email protected]
Alternative Email <Pls enter Alternative Email Address here>
+ Add Additional entity
C. Expected timeframe for the implementation of the mitigation action
C.1 Number of years for completion 7 years
C.2 Expected start year of implementation 2014
D.1 Used Currency USD
Conversion to USD <to be filled automatically>
E Cost
E.1.1 Estimated full cost of implementation 277,900,000
Conversion to USD <to be filled automatically>
E.1.2 Comments on full cost of implementation
Table 1 shows the likely sources of financial support for Phases 1 and Phase 2 of the NAMA. The cost
estimate includes feasibility studies for the Samukh Complex and five other sites, construction and
technical assistance for implementation of Samukh, and work on the normative and regulatory
framework for renewables.
Proposed Budget and Requested Financing
Activity
Million $
(exchange rate as of May 15, 2015)
Phase 1 Phase 2 Total
Total implementation cost
Renewable energy capacity at Samukh
Feasibility studies, technical assistance, etc.
55.2
44.0
11.2
222.7
167.7
55.0
277.9
211.7
66.2
Total amount covered by state budget
NAMA implementation
Feasibility studies
12.9
11.0
1.9
44.5
44.5
TBD
57.4
55.5
1.9
Total amount from private sector 11.0 44.5 55.5
Total amount of support requested 31.3 133.7 165.0
Renewable energy capacity
Technology transfer support
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ AZE Renewable Energy
Technical assistance: financial management system
Technical assistance: business management
Technical assistance: evaluation of lessons learned for replication
Technical assistance: revision to legal and regulatory norms
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
TBD
E.2.1 Estimated incremental cost of implementation 0.00
Conversion to USD <to be filled automatically>
E.2.2 Comments on estimated incremental cost of implementation
<Pls enter Comments here>
F Support required for the implementation of the mitigation action
F.1.1 Amount of financial support 165,000,000
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.1.2 Type of required financial support
Grant Carbon finance
Loan (sovereign) Other <Pls enter Other text here>
Loan (Private)
Concessional loan
Guarantee
Equity
F.1.3 Comments on Financial Support <Pls enter Comments on Financial Support here>
F.2.1 Amount of Technological Support 0.00
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.2.2 Comments on Technological Support <Pls enter Comments here>
F.3.1 Amount of capacity building support 0.00 $ (Dollars)
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.3.2Type of required capacity building support Individual level
Institutional level
Systemic level
Other <Pls enter Other text here>
F.3.3 Comments on Capacity Building Support <Pls enter Comments here>
F.4 Financial support for implementation required
F.5 Technological support for implementation required
F.6 Capacity building support for implementation required
G Estimated emission reductions
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ AZE Renewable Energy
G.1 Amount 0.116 – 0.584
G.2 Unit MtC02e/yr
G.3 Additional information (e.g. if available, information on the methodological approach followed):
The potential GHG emission reductions are estimated in the Long-range Energy Al-
ternatives Planning tool and are based on the assumption that the following renewable
energy capacity will be installed at the Samukh Complex:
Phase 1 will include development of 14.1 MW of installed electricity and heat capacity from
renewable energy sources, including: A solar PV power plant with installed capacity of 6
MW (PV panels with 2.8 MW of generating capacity have already been installed); a biogas
plant with 0.75 MW electric and 0.75 MW heat-generating capacity that will use cattle ma-
nure from the cattle-breeding and milk farms, together with vegetative waste from planta-
tions, greenhouses, and processing facilities; a geothermal plant with 0.6 MW heat-
generating capacity, used primarily to heat residential buildings, greenhouses, and farms. A
feasibility study is in process; and a solar thermal plant with installed capacity of 6 MW.
Phase 2 foresees the development of an additional 21.25 MW electric-generating capacity
and 41.65 MW heat-generating capacity from renewable energy sources, including: solar
units with 14 MW electric-generating capacity and 32 MW heat-generating capacity; a bio-
gas plant with 7.25 MW electric-generating capacity and 7.25 MW heat-generating capaci-
ty; and a geothermal installation with 2.4 MW heat-generating capacity
These facilities are expected to result in direct GHG emission reductions of 116,825 tCO2e
year by 2020. The potential additional emission reductions from replicating Samukh at 5
other sites are roughly estimated by multiplying year 2020 GHG emission reductions by 5.
That is, additional GHG emission reductions would be 116,825 tCO2e/year * 5 = 584,125
tCO2e/year, which equals 4.21% of 2020 baseline GHG emissions from electricity and heat
generation in Azerbaijan. However, this number is highly uncertain. SAARES has just initiat-
ed feasibility studies at the five other sites planned for replication. The GHG impact of the
renewable energy NAMA will therefore depend on the success of the Samukh complex and
on the technical feasibility of installing renewable energy capacity at the other sites.
The estimate does not yet include the potential GHG emission reductions that can be
achieved by changing the regulatory and normative framework governing renewable ener-
gy, since the details of the proposed changes have not yet been agreed upon.
H.1 Other indicators of implementation <Pls enter Comments here>
I.1 Other relevant information including co-benefits for local sustainable development
Expected benefits of the NAMA include:
(i) increased agricultural production in the region, providing food and other agricultural prod-
ucts to the residents of Samukh and the city of Ganja;
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ AZE Renewable Energy
(ii) creation of new jobs and addition of new sources of income in a region where job creation is
slowing. According to the State Statistical Committee, 1,067 new permanent jobs were cre-
ated in 2005 versus 308 permanent jobs in 2013, indicating a slower rate of job creation
compared to other parts of the country.
(iii) indirect stimulation of agricultural development in the region, through creation of demand
for processing of local food products (i.e., milk, fruit, poultry);
(iv) access to less expensive energy or other supporting products and services (livestock feed,
technical and repair facilities, veterinary care, etc.);
(v) alleviation of some of the regional social, cultural, and environmental problems caused by
lack of socioeconomic opportunity;
(vi) decreased urban flight of the younger generation and improved demographic stability in the
region;
(vii) resettlement and re-employment of internally displaced persons from the Nagorno-
Karabakh conflict area;
(viii) resolution of environmental problems related to agricultural waste and suboptimal
use of water resources for irrigation;
(ix) increased food security through new domestic agricultural production that meets the de-
mands of a growing population; and
(x) improved energy security through the development of domestic renewable energy re-
sources to meet growing energy demand.
J Relevant National Policies strategies, plans and programmes and/or other mitigation action
J.1 Relevant National Policies In 2011, the President of the Republic of Azerbaijan set a
target for alternative and renewable energy and directed SAARES to develop a strategy for meeting
the target. The target specifies that 20% of electricity consumption by 2020 must come from elec-
tricity generated from renewable sources. In addition, by 2020 renewable energy sources must ac-
count for 9.7% of total energy consumption and 2,000 MW of renewable energy capacity must be
installed. SAARES is harged ith a hie i g the go er e t’s goals for i reasi g alternative and
renewable energy sources and diversifying the economy. In December 2014, SAARES released its
strategic plan for 2015–2018. The plan calls for (a) increasing renewable energy capacity, (b) modify-
ing existing norms and regulations to provide incentives for the private sector to develop renewable
energy sources, (c) developing and making available preferential loans, (d) increasing technical ca-
pacity, (e) improving institutional arrangements that support the tracking and evaluation of renewa-
ble energy, and (f) conducting education and outreach activities. According to the strategic plan,
SAARES will construct 187 MW of wind, 369 MW of solar, 63 MW of bioenergy, and 116 MW of hy-
dropower capacity between 2015 and 2018, totaling 735 MW of new alternative and renewable
energy.
J.2 Links to other mitigation actions <Pls enter/select NAMA ID>
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ AZE Renewable Energy
K Attachments
K.1 Attachment description
K.2 File Browse
L Support received
L.1 From outside the Registry <Please enter text here>
L.2 From within the Registry
Source Amount Date
APPENDIX 5
NAMA Registry Submission Form
KAZ Energy Efficiency
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Energy Efficiency
NAMA Seeking Support for Implementation
A Overview
A.1 Party Joint Stock Company (JSC) Institute of Power Development and Energy Savings, Min-
istry of Investment of Development (MID)
A.2 Title of Mitigation Action Developing a National Energy Efficiency Support System
A.3 Description of mitigation action
The NAMA supports the Go er e t of Kazakhsta ’s efforts to e ourage a d reate i e ti es for the adoption of energy efficiency measures across all sectors of the economy by improving the infra-
structure for tracking, reporting, and evaluating progress on energy efficiency. JSC Institute of Power
Development and Energy Saving will accomplish this by upgrading and enhancing the existing State
Energy Registry (SER) of Kazakhstan and expanding it into an Energy Efficiency Support System
(EESS). The EESS will be a user-friendly, web-based knowledge management platform. It will improve
o plia e e tities su je t to reporti g to “ER u der Kazakhsta ’s E erg Effi ie La a d ill provide state decision-makers, the private sector, and other end-users with technical and financial
information and tools to facilitate implementation of specific energy efficiency projects. Additionally,
it will enable the Government of Kazakhstan to better measure and report on energy activities in
both the public and private sectors, facilitati g the ou tr ’s shift to ard a lo -carbon development
path that has the potential to be replicated throughout Central Asia.The resulting improvement in
energy efficiency will avoid the combustion of fossil fuel for electricity and heat generation. This will
result in reductions of three GHGs: carbon dioxide, methane, and nitrous oxide.
Phase 1 of the NAMA involves the development of a computerized on-line automated information
system (AIS) for the SER that will replace the existing paper system and provide reporting and analyt-
ical capabilities for authorized users. During Phase 2, the SER will be expanded to the transport sec-
tor. Phase 3 involves transforming the on-line automated information system for the SER into a
national EESS by adding to it an open-access web-based knowledge platform. Phase 4 involves ex-
panding the EESS to include a commercial marketplace for energy efficiency-related goods and ser-
vices. The goal is for this system to become financially viable and self-supporting in the long term, so
that it will survive and be sustainable without outside support. Phase 4 also includes implementa-
tion of one to two pilot projects in one of the oblasts to test the effectiveness of the support provid-
ed by EESS for project implementation.
A.4 Sector Energy supply Transport and its Infrastructure
Residential and Commercial buildings Industry
Agriculture Forestry
Waste management Other <Pls enter Other text here>
A.5 Technology Bioenergy Cleaner Fuels
Energy Efficiency Geothermal energy
Hydropower Solar energy
Wind energy Ocean energy
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Energy Efficiency
Carbon Capture and Storage Low till / No till
Land fill gas collection Other <Pls enter Other text here>
A.6 Type of action National/ Sectoral goal
Strategy
National/Sectoral policy or program
Project: Investment in machinery
Project: Investment in infrastructure
Project: Other
Other: <Pls enter Other text here>
A.7 Greenhouse gases covered by the action
CO2 CH4
N2O HFCs
PFCs SF6
Other <Pls add in text here>
B National Implementing Entity
B.1.0 Name JSC Institute of Power Development and Energy Saving, Ministry of Invest-
ment and Development
B.1.1 Address Astana, Kazakhstan
B.1.2 Contact Person Serik Turchekenov, Acting President
Alternative Contact Person <Pls enter Alternative Contact Person here>
B.1.3 Phone +7 7172 988609
Alternative Phone +7 7172 968613
B.1.4 Email [email protected]
Alternative Email [email protected]
+ Add Additional entity
C. Expected timeframe for the implementation of the mitigation action
C.1 Number of years for completion 12
C.2 Expected start year of implementation 2015
D.1 Used Currency USD
Conversion to USD <to be filled automatically>
E Cost
E.1.1 Estimated full cost of implementation 3,552,800
Conversion to USD <to be filled automatically>
E.1.2 Comments on full cost of implementation
JSC Institute of Power Development and Energy Saving estimates that implementation of the nation-
al energy efficiency support system NAMA will cost $3.553 million, of which $2.93 would come from
international support as outlined in Table 1.
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Energy Efficiency
Table 1: Cost of Implementing the NAMA to Develop a National Energy Efficiency Support System
Phase
State Budget
($)
International Support
Total ($) Cost ($) Notes
1 0 100,000 Design and deployment of SER automation 100,000
2 122,800 380,000 Technical assistance, capacity building 502,800
3 250,000 1,500,000 Technical assistance for web-based knowledge platform 1,750,000
4 450,000 750,000 Capacity building 1,200,000
Total 822,800 2,730,000 3,552,800
National public funds will be the initial source of financial support for the NAMA, at least during
Phase 1. The Government of Kazakhstan requests financial support in the amount of $100,000 for
the Phase 1 design, development, and deployment of the EESS. An additional $2,730,000 in financial
support is requested for Phases 2 through 4. This includes targeted technical assistance for the on-
line automated information system custodian and energy auditors; the sharing of best available
technologies, benchmarking, and public awareness materials for the SER knowledge platform; and
assistance with technical design and development of the energy registry and marketplace.
E.2.1 Estimated incremental cost of implementation 0.00
Conversion to USD <to be filled automatically>
E.2.2 Comments on estimated incremental cost of implementation
<Pls enter Comments here>
F Support required for the implementation of the mitigation action
F.1.1 Amount of financial support 2,730,000
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.1.2 Type of required financial support
Grant Carbon finance
Loan (sovereign) Other <Pls enter Other text here>
Loan (Private)
Concessional loan
Guarantee
Equity
F.1.3 Comments on Financial Support <Pls enter Comments on Financial Support here>
F.2.1 Amount of Technological Support 0.00
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.2.2 Comments on Technological Support <Pls enter Comments here>
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Energy Efficiency
F.3.1 Amount of capacity building support 0.00 $ (Dollars)
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.3.2Type of required capacity building support Individual level
Institutional level
Systemic level
Other <Pls enter Other text here>
F.3.3 Comments on Capacity Building Support <Pls enter Comments here>
F.4 Financial support for implementation required
F.5 Technological support for implementation required
F.6 Capacity building support for implementation required
G Estimated emission reductions
G.1 Amount 0.0016
G.2 Unit MtC02e/yr
G.3 Additional information (e.g. if available, information on the methodological approach followed)
The estimate of direct GHG emission reductions includes avoided emissions from paper disposal (10
tCO2e), printing (0.462 tCO2e) and travel to deliver hard copies of the SER reports (1,596 tCO2e),
which comes to 1,606.5 tCO2e annually.
The indirect emission reductions of this NAMA are potentially much greater than the direct reduc-
tions. However they are not quantified for this NAMA concept. JSC Institute of Power Development
and Energy Saving will conduct further studies and surveys to determine the potential energy sav-
ings that can be attributed to the increased access to energy efficiency data versus those that will
result from other energy efficiency measures implemented by the government.
H.1 Other indicators of implementation <Pls enter Comments here>
I.1 Other relevant information including co-benefits for local sustainable development
The following co-benefits are expected from the NAMA:
(i) Energy savings and energy security. Energy efficiency improvements will lead to reduced
demand for energy, hi h i tur ill redu e Kazakhsta ’s depe de e o e erg i ports and decrease the strain from extraction of domestic hydropowercarbon reserves.
(ii) Health/air quality. Public health improvements will result from improved air quality when
the energy and transport sectors become more efficient, use best-available technologies,
a d de rease the de a d for e tra tio of Kazakhsta ’s h dropo er ar o resources.
(iii) Productivity and competitiveness. Promotion of energy efficient technologies through the
SER knowledge platfor a d arketpla e ill i pro e o pa ies’ otto li es a d glo al competitiveness.
(iv) Policy setting. The SER streamlines the process of data gathering, management, and analysis.
It also significantly improves access to statistical information on energy savings, energy effi-
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Energy Efficiency
ciency, and energy consumption, which is important for evaluating and setting national poli-
cy.
(v) Job creation. Investment in the energy sector and promotion of energy efficient technolo-
gies creates technical jobs with good compensation. The training programs implemented
under Phase 3 will provide technical training to currently unskilled workers.
J Relevant National Policies strategies, plans and programmes and/or other mitigation action
J.1 Relevant National Policies
The Government of Kazakhstan has adopted a voluntary quantitative commitment to reduce GHG
emissions by 15% by 2020 and 25% by 2050 (relative to a 1992 baseline). In 2012, Kazakhstan further
revised this goal and declared its readiness to reduce emissions by 5% to 7% from the 2013 to 2020
period. The go er e t’s goal of li iti g gro th i GHG e issio s is odified i a offi ial strat-
egy documents, most importantly in the 2013 Concept of Transition of the Republic of Kazakhstan
to a Green Economy which among other items sets a goal of reducing the energy intensity of GDP by
10% by 2015, 25% by 2020, 30% by 2040, and 50% by 2050 (compared to the 2008 baseline).
In addition, the government has introduced several laws and programs to specifically promote ener-
gy efficiency, including the following:
(i) The Law on Energy Saving and Energy Efficiency Improvement (2012, with amendments in
2015);
(ii) The Law on Changes and Amendments to Legislative Acts of the Republic of Kazakhstan on
Issues of Energy Saving and Energy Efficiency (2012, 2015);
(iii) National Complex Plan on Energy Saving (2011);
(iv) Program for Energy Saving 2020 (2013);
(v) “trategi Pla for the Repu li of Kazakhsta ’s De elop e t up to ;
(vi) O erall atio al pla o the i ple e tatio of the Preside t’s Message “trateg Kazakh-
stan— 5 ;
(vii) Governmental Program of Forced Industrial and Innovative Development of the Republic
of Kazakhstan for 2015–2019 (2014);
(viii) Progra of Go er e t I frastru ture De elop e t Nurl -)hol for 5–2019 (2015);
and
(ix) An additional 16 regional and three sectors plans and strategic plans of individual minis-
tries to implement the above laws and programs
J.2 Links to other mitigation actions <Pls enter/select NAMA ID>
K Attachments
K.1 Attachment description
K.2 File Browse
L Support received
L.1 From outside the Registry <Please enter text here>
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Energy Efficiency
L.2 From within the Registry
Source Amount Date
APPENDIX 5
NAMA Registry Submission Form
KAZ Natural Gas for Transport
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Natural Gas for
Transport 1 / 6
NAMA Seeking Support for Implementation
A Overview
A.1 Party Joint Stock Company (JSC) KazTransGas
A.2 Title of Mitigation Action Fostering Use of Natural Gas in the Transport Sector
A.3 Description of mitigation action
The goal of this NAMA is to reduce GHG emissions and decrease air pollution by switching from
gasoline and diesel to natural gas as a fuel for the transport sector. The NAMA will support the gov-
ernment’s goal of increasing the use of Kazakhstan’s cheap and clean natural gas for transport. It will
do this by first developing the infrastructure to supply compressed natural gas (CNG) throughout the
country and later also developing the infrastructure for liquefied natural gas (LNG). The national gas
operator JSC KazTransGas will implement the NAMA by (i) constructing a network of 35 to 100 CNG
fueling stations (CNGFSs); (ii) creating other infrastructure to enable a natural gas market in Kazakh-
stan (e.g., workshops for converting existing vehicles to CNG, testing and certification centers, train-
ing facilities); and (iii) extending natural gas to non-traditional transport areas. In addition to invest-
ment in specific sites and projects, the NAMA will enable development and implementation of a
comprehensive program for natural gas fuel promotion, including a package of government support
measures; formulation of technical and regulatory norms, protocols, or documents; and develop-
ment of the necessary institutional and human capacity to support a switch to natural gas. The NA-
MA envisages 34 distinct activities that can be grouped into four main phases:
(i) Phase 1 (2014–2015): Pilot market infiltration in selected cities;
(ii) Phase 2 (2016–2018): Extending use of natural gas in transport to medium and small com-
mercial players;
(iii) Phase 3 (2019–2020): Fuel switching in agriculture, construction, and other specialty vehi-
cles; and
(iv) Phase 4 (2021–2025): Comprehensive market penetration.
Work on the NAMA has already begun, mainly focusing on a wide range of regulatory barriers, in-
cluding technical norms and standards that must be updated to reflect current CNG refueling
equipment, conversion techniques, and vehicles.
A.4 Sector Energy supply Transport and its Infrastructure
Residential and Commercial buildings Industry
Agriculture Forestry
Waste management Other <Pls enter Other text here>
A.5 Technology Bioenergy Cleaner Fuels
Energy Efficiency Geothermal energy
Hydropower Solar energy
Wind energy Ocean energy
Carbon Capture and Storage Low till / No till
Land fill gas collection Other <Pls enter Other text here>
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Natural Gas for
Transport 2 / 6
A.6 Type of action National/ Sectoral goal
Strategy
National/Sectoral policy or program
Project: Investment in machinery
Project: Investment in infrastructure
Project: Other
Other: Support for conversion of vehicles to compressed natural gas and de-
velopment of testing and training centers
A.7 Greenhouse gases covered by the action
CO2 CH4
N2O HFCs
PFCs SF6
Other <Pls add in text here>
B National Implementing Entity
B.1.0 Name JSC KazTransGas
B.1.1 Address <Pls enter Address here>
B.1.2 Contact Person Arman Kasenov
Alternative Contact Person <Pls enter Alternative Contact Person here>
B.1.3 Phone +77172-55-23-34, ext 48 00
Alternative Phone <Pls enter Alternative Phone Number here>
B.1.4 Email [email protected]
Alternative Email <Pls enter Alternative Email Address here>
+ Add Additional entity
C. Expected timeframe for the implementation of the mitigation action
C.1 Number of years for completion 12
C.2 Expected start year of implementation 2014
D.1 Used Currency USD
Conversion to USD <to be filled automatically>
E Cost
E.1.1 Estimated full cost of implementation 74,125,000
Conversion to USD <to be filled automatically>
E.1.2 Comments on full cost of implementation
Table 1 outlines expected funding sources, including the amount of support JSC KazTransGas expects
to receive from international sources.
Table 1: Requested Funding for NAMA Implementation (USD)
Phase Years Description Total cost
Including
State Budget Own Capital
International
Support
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Natural Gas for
Transport 3 / 6
1 2014–2015 Pilot market infiltration 10,325,000 180,000 6,890,000 3,255,000
2 2016–2018 Extending CNG to medi-
um and small commer-
cial players
30,500,000 250,000 7,930,000 22,320,000
3 2019–2020 Fuel switching in agricul-
ture, construction and
other specialty vehicles
16,700,000 620,000 4,280,000 11,800,000
4 2021–2025 Comprehensive market
penetration
16,600,000 630,000 4,000,000 11,970,000
Total 74,125,000 1,680,000 23,100,000 49,345,000
E.2.1 Estimated incremental cost of implementation 0.00
Conversion to USD <to be filled automatically>
E.2.2 Comments on estimated incremental cost of implementation
<Pls enter Comments here>
F Support required for the implementation of the mitigation action
F.1.1 Amount of financial support 49,345,000
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.1.2 Type of required financial support
Grant Carbon finance
Loan (sovereign) Other <Pls enter Other text here>
Loan (Private)
Concessional loan
Guarantee
Equity
F.1.3 Comments on Financial Support <Pls enter Comments on Financial Support here>
F.2.1 Amount of Technological Support 0.00
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.2.2 Comments on Technological Support <Pls enter Comments here>
F.3.1 Amount of capacity building support 0.00 $ (Dollars)
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.3.2Type of required capacity building support Individual level
Institutional level
Systemic level
Other <Pls enter Other text here>
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Natural Gas for
Transport 4 / 6
F.3.3 Comments on Capacity Building Support <Pls enter Comments here>
F.4 Financial support for implementation required
F.5 Technological support for implementation required
F.6 Capacity building support for implementation required
G Estimated emission reductions
G.1 Amount 7.8
G.2 Unit MtC02e/yr
G.3 Additional information (e.g. if available, information on the methodological approach followed):
The potential GHG emission reductions are calculated in the Long-range Energy Alterna-
tives (LEAP) system and include both upstream and tailpipe GHG emissions resulting from
the baseline and converted vehicles. The GHG emission reductions that can be achieved by
this NAMA depend on the amount of refueling infrastructure to be constructed and the
number and type of vehicles to be converted to natural gas. Since JSC KazTransGas is still
conducting feasibility studies and market analyses to clarify these amounts, the estimate of
potential GHG abatement presented is based on two different scenarios:
Scenario 1: All vehicle fleets under the control of JSC KazTransGas and its partners are con-
verted to CNG by 2025; and
Scenario 2: Optimistic scenario where 8% of cars, buses and trucks are converted to natural
gas by 2025. The estimated cumulative emission reductions are 14 MtCO2e by 2025.
H.1 Other indicators of implementation <Pls enter Comments here>
I.1 Other relevant information including co-benefits for local sustainable development
the NAMA is expected to create the following co-benefits:
(i) reduced local air pollution;
(ii) health co-benefits from reduced local air pollution;
(iii) increased energy security;
(iv) income and job generation;
(v) increased disposable income due to reduced fuel costs;
(vi) increased private enterprise in fields related to fuel switching and vehicle conversions;
(vii) accelerated turnover of outdated vehicle stock (e.g., through imports of original equip-
ment manufacturer CNG vehicles); and
(viii) development of domestic CNG vehicle production capacity (eventually) with potential for
exports.
J Relevant National Policies strategies, plans and programmes and/or other mitigation action
J.1 Relevant National Policies
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Natural Gas for
Transport 5 / 6
The government of Kazakhstan has adopted a voluntary quantitative commitment to reduce GHG
emissions by 15% by 2020 and 25% by 2050 (relative to a 1992 baseline). In 2012, Kazakhstan further
revised this goal and declared its readiness to reduce emissions by 5% to 7% from the 2013 to 2020
period. The goal of limiting growth in emissions is codified in several official strategy documents,
most importantly in the 2013 Concept of Transition of the Republic of Kazakhstan to a Green Econ-
omy. Among the key areas addressed in this concept is the creation of a “clean” transport system
and the plan to bring natural gas infrastructure to regions such as Akmola and Karaganda Oblasts by
2020, and to North and East Kazakhstan by 2030. Specific plans for increasing the use of natural gas
in transport are also included in the following existing and draft government strategies:
(i) National Program of Development and Integration of Transport Infrastructure of the Repub-
lic of Kazakhstan until 2020 (2014):
(ii) Plan of Action for Switching Transport Vehicles to Environmentally Friendly Types of Fuel
and Creation of Relevant Infrastructure (under consideration by the government)
(iii) General Scheme of Gasification of the Republic of Kazakhstan to 2030 (2014)
(iv) National Program on Energy Saving—2020 (2013)
For example, the General Scheme of Gasificiation specifies that by 2020 the use of natural gas by
public transport and public vehicles must be at least 30% in Astana and Almaty and at least 10% in
other cities. By 2030 the share of natural gas must be at least 50% in Almaty and Astana and 30% in
other regional cities. Other priorities put forth in the above documents include:
(i) creating incentives for mechanisms to accelerate vehicle stock turnover through the pur-
chase of fuel-efficient vehicles with the goal of reducing fuel consumption by 30%;
(ii) using energy-efficient buses;
(iii) engaging in fleet renewal and modernizing railway locomotives;
(iv) designing measures to develop energy-efficient transport infrastructure for inclusion in na-
tional development programs;
(v) introducing Euro standards for road transport (Euro 4-2014; Euro 5-2015; and Euro 6-2020);
and
(vi) adopting international standards for vehicle efficiency.
J.2 Links to other mitigation actions NS-124 NAMAs for Low-Carbon Urban Development in Ka-
zakhstan
K Attachments
K.1 Attachment description
K.2 File Browse
L Support received
L.1 From outside the Registry <Please enter text here>
L.2 From within the Registry
Source Amount Date
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ KAZ Natural Gas for
Transport 6 / 6
APPENDIX 5
NAMA Registry Submission Form
UZB Small Hydropower
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ UZB Small
Hydropower 1 / 6
NAMA Seeking Support for Implementation
A Overview
A.1 Party To be determined
A.2 Title of Mitigation Action Accelerating Deployment of Small-Scale Hydropower
A.3 Description of mitigation action
i. The goal of this NAMA is to accelerate and expand the development of small hydropower in
Uzbekistan by supplementing governmental plans for implementation with analysis and
comprehensive identification of steps to accelerate that implementation. This includes clari-
fying the institutional arrangements governing small hydropower; modifying the tariff struc-
ture to incentivize investment; improving technical skills for evaluating, planning, and con-
structing small hydropower plants (SHPs); and introducing measures to accelerate the utili-
zation of public and private capital to finance planned hydropower capacity. In addition, the
NAMA includes a component to invest in the rehabilitation of three existing small hydro-
power plants or construction of 19 new facilities, based on the priorities set forth in the Min-
istry of Agri ulture a d Water Resour es’ proposed Program for Hydropower Development
(to be approved in 2015). The specific activities proposed for the NAMA include:
(i) Analysis of institutional issues and elaboration of suggestions to optimize the insti-
tutional structures related to the development of small hydropower;
(ii) A comprehensive study of legal issues, primarily the problems of ownership of hy-
dropower generating assets or other impediments to private investment, and de-
velopment of solutions;
(iii) Clarification of the dispatch of hydropower and development of the means to pro-
vide potential investors with assurance that their electricity will be purchased as
long as it is economically viable;
(iv) Analysis and development of a proposal introducing a special tariff for small hy-
dropower production;
(v) Consideration of incentives for importing small hydropower equipment and specif-
ic steps to promote its domestic production, if viable;
(vi) Developing proposals for attracting foreign and domestic private investment to
the sector;
(vii) Education, training and capacity building in the field of small hydropower, includ-
ing curriculum development, student exchange and study abroad programs, and
targeted workshops and conferences;
(viii) Development of an updated atlas of small hydropower potential in Uzbekistan;
and
(ix) Investment in the construction and modernization of small hydropower plants.
For this NAMA, small hydropower is defined as hydropower plants with installed capacity of less
than 30 MW. The acceleration of the rehabilitation and construction of these plants in Uzbekistan
will avoid the use of fossil fuel-based electricity generation, thereby decreasing greenhouse gas
emissions.
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ UZB Small
Hydropower 2 / 6
A.4 Sector Energy supply Transport and its Infrastructure
Residential and Commercial buildings Industry
Agriculture Forestry
Waste management Other <Pls enter Other text here>
A.5 Technology Bioenergy Cleaner Fuels
Energy Efficiency Geothermal energy
Hydropower Solar energy
Wind energy Ocean energy
Carbon Capture and Storage Low till / No till
Land fill gas collection Other <Pls enter Other text here>
A.6 Type of action National/ Sectoral goal
Strategy
National/Sectoral policy or program
Project: Investment in machinery
Project: Investment in infrastructure
Project: Other
Other: <Pls enter Other text here>
A.7 Greenhouse gases covered by the action
CO2 CH4
N2O HFCs
PFCs SF6
Other <Pls add in text here>
B National Implementing Entity
B.1.0 Name Ministry of Agriculture and Water Resources
B.1.1 Address <Pls enter Address here>
B.1.2 Contact Person <Pls enter name of Contact Person here>
Alternative Contact Person <Pls enter Alternative Contact Person here>
B.1.3 Phone <Pls enter Phone Number here>
Alternative Phone <Pls enter Alternative Phone Number here>
B.1.4 Email <Pls enter Email Address here>
Alternative Email <Pls enter Alternative Email Address here>
+ Add Additional entity Uzbekenergo
C. Expected timeframe for the implementation of the mitigation action
C.1 Number of years for completion 16
C.2 Expected start year of implementation 2015
D.1 Used Currency USD
Conversion to USD <to be filled automatically>
E Cost
E.1.1 Estimated full cost of implementation 728,650,000
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ UZB Small
Hydropower 3 / 6
Conversion to USD <to be filled automatically>
E.1.2 Comments on full cost of implementation
The cost estimate provided with this NAMA is preliminary, as it is based on Ministry of Agriculture
a d Water Resour es’ draft Progra for De elop e t of “ all Hydropo er.
Table1 : Cost of Implementing the NAMA to Accelerate Small Hydropower
Activity
Cost ($ million)
State Budg-
et
International
Support Total
Construction of 19 new SHPs 499.38 80.92 580.3
(including 326 for equipment)
Rehabilitation of three existing SHPs 146.80 146.80
Research, analysis, training, and education 1.55 1.55
Total 646.18 82.47 728.65
Note: SHP = Small hydropower plant
In its current form, the Ministry of Agriculture and Water Resources program envisions construction
of 19 new small hydropower plants with a total installed capacity of 210 MW and a cost of $580.3
million (including $326 million for equipment) and rehabilitation of three existing HPPs at the cost of
$146.80 million. This adds up to a total cost of $728.65 million.
Included in this total is foreign investment sought by the Ministry of Agriculture and Water Re-
sources in the amount of $80.92 million to finance construction of the first three new SHPs on the
list. The other measures in this NAMA (i.e., research, analysis, training, and education) have a com-
bined cost of $1.55 million. Funds to cover this cost are requested from international sources in the
form of technical assistance and capacity building
E.2.1 Estimated incremental cost of implementation 0.00
Conversion to USD <to be filled automatically>
E.2.2 Comments on estimated incremental cost of implementation
<Pls enter Comments here>
F Support required for the implementation of the mitigation action
F.1.1 Amount of financial support 82,470,000
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.1.2 Type of required financial support
Grant Carbon finance
Loan (sovereign) Other <Pls enter Other text here>
Loan (Private)
Concessional loan
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ UZB Small
Hydropower 4 / 6
Guarantee
Equity
F.1.3 Comments on Financial Support <Pls enter Comments on Financial Support here>
F.2.1 Amount of Technological Support 0.00
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.2.2 Comments on Technological Support <Pls enter Comments here>
F.3.1 Amount of capacity building support 0.00 $ (Dollars)
Conversion to USD <to be filled automatically>
F.3.2Type of required capacity building support Individual level
Institutional level
Systemic level
Other <Pls enter Other text here>
F.3.3 Comments on Capacity Building Support <Pls enter Comments here>
F.4 Financial support for implementation required
F.5 Technological support for implementation required
F.6 Capacity building support for implementation required
G Estimated emission reductions
G.1 Amount 40.87
G.2 Unit MtC02e/yr
G.3 Additional information (e.g. if available, information on the methodological approach followed):
The potential GHG emission reductions are calculated in the Long-range Energy Alternatives (LEAP)
system and includes emissions from both fuel production and combustion. If all three existing small
hydropower plants are rehabilitated and the proposed 19 new facilities are constructed, the NAMA
will result in emission reductions of 40.87 MtCO2e per year by 2030 and cumulative total emission
reductions of 540 MtCO2e by 2030.
H.1 Other indicators of implementation <Pls enter Comments here>
I.1 Other relevant information including co-benefits for local sustainable development
Implementation of the NAMA will produce the following co-benefits:
(i) reduced emissions of local air pollutants and associated negative health effects;
(ii) increased energy security;
(iii) enhanced quality, sustainability, and operational maneuverability of power supply;
(iv) growth in agricultural production and food processing resulting from a more stable supply
of energy;
(v) increased food security and supply of raw materials;
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ UZB Small
Hydropower 5 / 6
(vi) creation of new jobs and reductions in local unemployment;
(vii) improved technical capacity for local developers and operators of small hydropower
plants;
(viii) maximum use of local resources and labor and minimal reliance on imports; and
(ix) increased income and quality of life for the local population.
J Relevant National Policies strategies, plans and programmes and/or other mitigation action
J.1 Relevant National Policies
O May , , the Preside t of Uz ekista , I. Kari o , sig ed resolutio # O the Progra of Measures to Lower Energy Intensity and Implement Energy Efficient Technologies and Systems in
the E o o y a d “o ial “phere fro to 9. The resolutio stresses the i porta e of re-
newable energy and approves a wide-ranging Road Map of 33 activities that must be undertaken in
order to achieve the stated goals. Item #20 of the Road Map requests the Ministry of Economy, the
Ministry of Finance, the Ministry of Agriculture and Water Resources, Uzbekenergo, and the design
institute Hydropowerproject to develop the State Program for Development of Hydropower for
2016-2020. The program must be approved by the end of of 2015. Existing drafts of the program,
foresee construction of 76 new HPPs with a total generating capacity of 2,512 MW and rehabilitation
of 33 existing HPPs that would increase their capacity to 1,973 MW.
In addition, in Spring 2015, a new Program for Development of Small Hydropower during 2015–2030
was developed by the Ministry of Agriculture and Water Resources and is going through the apprais-
al process within the government. This new program provides for the construction of 19 SHPs with a
total capacity of 210 MW and requires investment of $727.2 million. With passing of the Resolution
2343 and approval of the road map, this program will become a part of the wider program of hydro-
power development for 2016–2020.
J.2 Links to other mitigation actions <Pls enter/select NAMA ID>
K Attachments
K.1 Attachment description
K.2 File Browse
L Support received
L.1 From outside the Registry <Please enter text here>
L.2 From within the Registry
Source Amount Date
TA 8119 NAMA Report_FINAL_Appendix 5 NAMA Registry Submission Form _ UZB Small
Hydropower 6 / 6
