ბავშვთა სიღარიბე საქართველოში

კურაციოს საერთაშორისო კონსალტინგი 2006

ბბ აა ვვ შშ ვვთთაა სსიიღღ აარრიიბბ ეე სს აა ქქ აარრთთვვ ეელლოოშშიი

კკოონნცცეეფფტტუუაალლუურრიი მმოონნაა ხხააზზიი

ს არ ჩ ე ვ ი

შესავალი ............................................................................................................................... 1 ძირითადი პრინციპები და მიდგომები ............................................................................... 2

ბავშვთა სიღარიბის (როგორც პოლისის თემის) აქტუალობა ...............................................................2 ბავშვთა უფლებები....................................................................................................................................3 პოლისის საკითხების შერჩევის პრინციპები..........................................................................................4 ბავშვთა სიღარიბის შეფასების მიდგომა.................................................................................................5

ცნებები და განმარტებები ..................................................................................................... 8 ძირითადი ცნებები....................................................................................................................................8

სიღარიბე.................................................................................................................................................8 დეფინიცია .......................................................................................................................................................... 8 სიღარიბის ცნება საქართველოში ................................................................................................................... 10

დეპრივაცია........................................................................................................................................... 11 მოწყვლადობა....................................................................................................................................... 12 საზოგადოებრივი გარიყულობა ......................................................................................................... 13 ბავშვი და ასაკობრივი ჯგუფები ........................................................................................................ 14

დამხმარე ცნებები .................................................................................................................................... 14 პოლისი ................................................................................................................................................. 14 „ბავშვისთვის სასიკეთო ზრდა“.......................................................................................................... 15 ინსტიტუტები ...................................................................................................................................... 16

ბავშვთა სიღარიბე - მოდელები შეფასებისა და ზემოქმედებისთვის ..................................17 ბავშვთა სიღარიბის ძირითადი მახასიათებლები............................................................................... 17

კეთილდღეობის მოდელი................................................................................................................... 17 მიმოხილვა........................................................................................................................................................ 17 დასკვნა.............................................................................................................................................................. 26

დეპრივაციის მოდელი ........................................................................................................................ 28 მიმოხილვა........................................................................................................................................................ 28 დასკვნა.............................................................................................................................................................. 34

უფლებებზე დაფუძნებული მოდელი............................................................................................... 36 მიმოხილვა........................................................................................................................................................ 36 დასკვნა.............................................................................................................................................................. 39

ბავშვთა სიღარიბის დეტერმინანტები .................................................................................................. 40 მიმოხილვა............................................................................................................................................ 40 დასკვნა.................................................................................................................................................. 41

პოლისის თემები...................................................................................................................................... 43 მიმოხილვა............................................................................................................................................ 43

საერთაშორისო/რეგიონალური მოდელები................................................................................................... 43

ბავშვთა სიღარიბე საქართველოში - კონცეფტუალური მონახაზი

საქართველოს რეალობა................................................................................................................................... 45 დასკვნა.................................................................................................................................................. 47

დასკვნა ................................................................................................................................49 ბავშვთა სიღარიბის შეფასების გენერიული მაჩვენებლები ................................................................ 49 ბავშვთა სიღარიბის მიზეზების/გარემოს მაჩვენებლები ..................................................................... 51 პოლისის საკითხები შემდგომი კვლევისთვის..................................................................................... 52

ბიბლიოგრაფია ....................................................................................................................54

ილუსტრაცია 1: უფლებების რეალიზაციის შეფასების პრინციპი - კრიტერიუმები სამი დონის მიხედვით .......................................................................................................................4

ილუსტრაცია 2: ბავშვთა სიღარიბის შეფასების შემოთავაზებული მიდგომა ....................................5 ილუსტრაცია 3: კეთილდღეობის შეფასების მოდელი (Bradshow et al, 2005) ................................... 18 ილუსტრაცია 4: კეთილდღეობის მოდელში კლასტერებისა და დომეინების გაზომვის

შესაძლებლობა............................................................................................................. 27 ილუსტრაცია 5: ბავშვთა სიღარიბის შეფასების დეპრივაციის მოდელი - მოდიფიცირებული ..... 34 ილუსტრაცია 6: გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენციის მიერ განცხადებული უფლებები ........ 36 ილუსტრაცია 7: უფლებებზე დაფუძნებული შეფასების მოდელი.................................................... 37 ილუსტრაცია 8: უფლებებზე დაფუძნებული შეფასების მოდელი - მოდიფიცირებული ვერსია. 39 ილუსტრაცია 9: გარემოს მახასიათებლები........................................................................................... 42 ილუსტრაცია 10: პოლისის/ინტერვენციების სფეროების აქტუალობა ქვეყნების კატეგორიების

მიხედვით ..................................................................................................................... 44 ილუსტრაცია 11: გენერიული მაჩვენებლების მატრიცა........................................................................ 49

ბავშვთა სიღარიბე საქართველოში - კონცეფტუალური მონახაზი შესავალი


შშეესსაავვაალლიი

წინამდებარე დოკუმენტის დანიშნულებაა გაუადვილოს მკვლევართა ჯგუფს და მათი ნამუშევრის საბოლოო მომხმარებელს შეთანხმდნენ:

• ძირითად ტერმინებზე (რომლებითაც ისარგებლებენ ანალიზისა და რეკომენდაციების ჩამოყალიბებისას, აგრეთვე ექსპერტულ წრეებთან და დაინტერესებულ მხარეებთან განხილვებისას)

• თეორიულ საფუძვლებზე, რომელიც დააზუსტებს საქართველოს კონტექსტში ბავშვთა სიღარიბის ძირითად მახასიათებლებს და განსაზღვრავს შემდგომი კვლევის საგანს (და მეთოდოლოგიას)

დოკუმენტის შექმნისას ავტორთა ჯგუფი გაეცნო საერთაშორისო ლიტერატურას, შეისწავლა ადგილობრივ ექსპერტთა მოსაზრებები და ქვეყნის სპეციფიკის გათვალისწინებით შეაჯერა და ჩამოაყალიბა საკუთარი შეხედულებები.

პირველი ნაწილი ეთმობა იმ ძირითადი პრინციპების აღწერას, რომელიც საქართველოს კონტექსტში სიღარიბის ფენომენის გააზრებასა, შეფასებასა და რეაგირებას დაედება საფუძვლად.

მომდევნო თავში დაზუსტებულია საყოველთაოდ ცნობილ ტერმინები, აგრეთვე ქართული შესატყვისები, რომელთა გარეშე შეუძლებელია ტექნიკურ ენაზე მსჯელობა სიღარიბის თემის გარშემო.

მესამე თავში განხილულია ზოგადად სიღარიბის და კონკრეტულად ბავშვთა სიღარიბის თეორიული მოდელები: მახასიათებლებით, რომელთა გამოყენებით (პრაქტიკული მოსაზრებებიდან გამომდინარე) შესაძლებელი იქნება ფენომენის შეფასება საქართველოს სინამდვილეში; და განმსაზღვრელი ფაქტორებით (დეტერმინანტებით), რომლებზეც ზემოქმედებით შესაძლებელი ბავშვთა კეთილდღეობის მდგომარეობის შეცვლა; იმავე თავში განხილული იქნება სახელმწიფო პოლისის სფეროები და საკითხები, რომლებსაც უშუალო გავლენა აქვთ ბავშვთა სიღარიბის ამა თუ იმ ასპექტზე.

დასკვნით თავში იქნება მცდელობა ჩამოვაყალიბოთ მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების კონცეფტუალური ჩარჩო საქართველოს კონტექსტისათვის აქტუალური ბავშვთა სიღარიბის მახასიათებლებითა (შემდგომი შეფასებისთვის) და მათი გამომწვევი ფაქტორებით (პოლისის რეკომენდაციებისთვის).

ბავშვთა სიღარიბე საქართველოში - კონცეფტუალური მონახაზი ძირითადი პრინციპები და მიდგომები


ძძიირრიითთაადდიი პპრრიინნცციიპპეებბიი დდაა მმიიდდგგოომმეებბიი

ბბაავვშშვვთთაა სსიიღღაარრიიბბიისს ((რროოგგოორრცც პპოოლლიისსიისს თთეემმიისს)) ააქქტტუუაალლოობბაა საქართველოში ბავშვთა სიღარიბეზე მსჯელობა, მითუმეტეს ამ ფენომენის შესწავლა, ანალიზი და დასკვნების გამოტანა ემსახურება არა მხოლოდ აკადემიური ჭეშმარიტების ძიებას, არამედ ბავშვების კეთილდღეობასთან დაკავშირებული პრობლემებისა და მათი გადაჭრის რეალური გზების უკეთ გააზრებას.

ბავშვთა სიღარიბე არ არის განყენებული ზოგადად მოსახლეობის სიღარიბიდან, რომელიც ყველა ასაკობრივ ჯგუფს მოიცავს - ამდენად შეუძლებელია მისი, როგორც ფენომენის, საერთო სურათიდან ამოგლეჯით აღწერა.

იმავდროულად, ბავშვთა სიღარიბე იმსახურებს ცალკე განხილვას რამდენიმე მიზეზის გამო:

• საერთო სურათში ზოგჯერ არ ჩანს საკმარისად მკაფიოდ ის მოვლენები, რომლებიც ასახავენ ანდა განაპირობებენ ბავშვების სიღარიბეს ან კეთილდღეობას; შესაბამისად, ისინი იმათ ყურადღების მიღმა რჩებიან, რომლებსაც რეალურად ძალუძთ შეცვალონ გარემო ბავშვების საკეთილდღეოდ

• ბავშვების კეთილდღეობის თუ სიღარიბის საკითხი პირდაპირ კავშირშია თაობათა შორის სიღარიბესთან, როდესაც სოციალური ეს დაღი „მემკვიდრეობით“ გადაეცემა მშობლებიდან შვილებს; ამდენად, გრძელვადიან პერსპექტივაში სიღარიბის დაძლევისა და საზოგადოებაში ე.წ. წარმომავლობით ღარიბთა ფენის გაქრობის ნებისმიერ მცდელობას ძალაუნებურად მივყავართ ბავშვთა სიღარიბის ფენომენთან

• ადრეული ბავშვობის პერიოდი კრიტიკული პერიოდია პიროვნების გონებრივი, ფიზიკური და ემოციური ჩამოყალიბებისათვის და ამ ეტაპზე სიღარიბის მავნე ზემოქმედება შეუქცევად კვალს ტოვებს სრულფასოვან განვითარებაზე

• ზოგადად მდგრადი განვითარების პრინციპის და გრძელვადიან პერსპექტივაში სიღარიბის დაძლევის ერთ-ერთი ქვაკუთხედია ადამიანური (ჰუმანური) კაპიტალის განვითარება (საქართველოს მთავრობა, 2003); თუ ჰუმანურ კაპიტალში ინვესტიცია სიღარიბის დაძლევის სტრატეგიის პრიორიტეტია, მაშინ ბავშვებში ინვესტიცია ყველა გამართლებულია

• ბავშვთა სიღარიბის თანამედროვე ფორმები, და ზოგადად ამ პრობლემის სიმწვავე საქართველოსთვის ტრადიციული არ არის, ის აქტუალური გახდა პოსტსაბჭოთა პერიოდში და უკავშირდება გარდამავალი პერიოდის ტრანსფორმაციულ პროცესებს, ე.წ. “ახალ სიღარიბეს” (Poverty in Russia 1998: 34) მისთვის დამახასიათებელი სპეციფიკით, უპირველეს ყოვლისა - სიღარიბის გამომწვევი რისკის ფაქტორების ოდენობის ზრდით

• სხვა ასაკობრივი ჯგუფებისაგან განსხვავებით ბავშვებს ყველაზე ნაკლები ნაკლები ძალაუფლება გააჩნიათ საზოგადოებაში, პრაქტიკულად უფროსების (მშობლების, საზოგადოების) „დამსახურებით“ აღმოჩნდებიან (და რჩებიან) სიღარიბეში და მათი წარუმატებლობის სანაცვლოდ უწევთ მაღალი საფასურის გადახდა

ზემოხსენებული არგუმენტები სულ რომ არ არსებობდნენ, მსოფლიოს 191 ქვეყნის მიერ რატიფიცირებული ბავშვთა უფლებების კონვენცია ცალსახად ავალდებულებს მთავრობებს, ყველა პირობა არსებობდეს ქვეყანაში კონვენციაში განსაზღვრული ბავშვთა



უფლებების რეალიზაციისათვის (მუხლი 4, CRC) და მათი ფიზიკური, გონებრივი, მორალური და სოციალური განვითარებისათვის (მუხლი 27, CRC).

სამწუხაროდ, ფართოდ გავრცელებული პრინციპი, რომ ბავშვთა სიღარიბე თავისთავად მოგვარდება მთლიანად მოსახლეობის სიღარიბის (ე.წ. „ფონური სიღარიბის) შემცირებასთან ერთად, და, რომელიც გარკვეულწილად ამართლებს პოლიტიკურ სივრცეში შერჩევით „დალტონიზმს“ ბავშვთა კეთილდღეობის საკითხის მიმართ, არ არის მართებული. პირიქით, ბავშვთა სიღარიბისა და კეთილდღეობის საკითხი აქტუალურია მაშინაც კი, როცა:

• მდგრადი ეკონომიკური განვითარების შედეგად მცირდება მოსახლეობის (ფონური) სიღარიბე, რამეთუ ბავშვთა სიღარიბე სპეციფიურ შეფასებასა და რეაგირებას მოითხოვს

• ეკონომიკური განვითარების დინამიკისა თუ სხვა ფაქტორების გამო ფონური სიღარიბე მაღალი რჩება, რამეთუ საზოგადოებრივი სახსრების სიმწირის მიუხედავად შესაძლებელია და აუცილებელია ბავშვთა სიღარიბის შემცირება (შერბილება)

ამ საკითხის აქტუალობა განსაკუთრებით მაღალია საზოგადოებაში, სადაც აგრესიული სისტემური რეფორმები მიმდინარეობს. გრძელვადიან პერსპექტივაში წარმატების შემთხვევაშიც კი ასეთი რეფორმები გარკვეული პერიოდი (რამდენიმე წელი) მტკივნეულია მოწყვლადი და ღარიბი ფენებისათვის. ეს რამოდენიმე წელი ყველაზე მტკივნეულად გადასატანია ბავშვებისათვის და აისახება მათი განვითარების სრულფასოვანებაზე.

ეს იმას ნიშნავს, ფუნდამენტური და წარმატებული რეფორმების ფონზე (რაც საქართველოში ხდება) ეკონომიკურ სფეროში წარმატებები და თუნდაც ზოგადი სიღარიბის შემცირების ტენდენცია არ შეიძლება იყოს ხელისუფალთა და საზოგადოების თვითდამშვიდების საფუძველი: ქვეყნის განვითარების ნებისმიერ ეტაპზე ბავშვების კეთილდღეობა, მათი უფლებების რეალიზაციისათვის და სრულფასოვანი ზრდასრულ ადამიანებად ჩამოსაყალიბებლად გარემოს შექმნა და შეიძლება და უნდა რჩებოდეს სახელმწიფო პოლისის ყურადღების ცენტრში.

ბბაავვშშვვთთაა უუფფლლეებბეებბიი როცა ვსაუბრობთ ბავშვთა უფლებებზე, რამდენიმე საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპზე უნდა გავამახვილოთ ყურადღება:

• ძნელია მკაფიო ზღვრის გატარება ერთის მხრივ სამოქალაქო და პოლიტიკურ და, მეორეს მხრივ, სოციალურ და ეკონომიკურ უფლებებს შორის

• ყველა უფლება თანაბრად მნიშვნელოვანი და არ არსებობს უფლებების რომელიმე ჯგუფის უპირატესობა (პრიმატი) მეორე ჯგუფზე

• ნებისმიერი უფლება გულისხმობს ვინმეს პასუხისმგებლობას და რესურსების გამოყოფა/ხარჯვას (რაც აუცილებელია ამ უფლების რეალიზაციისათვის)

მტკიცება არ ჭირდება იმას, რომ ბავშვთა უფლებების სრულფასოვანი რეალიზაცია შეუძლებელია ისეთ ქვეყანაში, სადაც ირღვევა ან იგნორირებულია ადამიანის ძირითადი უფლებები; იმავდროულად, ბავშვთა უფლებებზე ყურადღების გამახვილება მართებულია და არც თუ ისე იოლად მიღწევადი ამოცანაა იმ ქვეყნებშიც კი, სადაც ადამიანთა ძირითადი უფლებები დაცულია. ეროვნულ დონეზე ბავშვთა უფლებების



რეალიზაცია ხელისუფალთა გარდა სამოქალაქო საზოგადოების მიზანმიმართულ ძალისხმევას საზოგადოებრივი პოლისის სფეროში, რის საერთაშორისო (სამართლებრივ) ინსტრუმენტსაც წარმოადგენს გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენცია.

ბავშვთა უფლებების რეალიზაციის შეფასებისას სასურველია შემდეგი კრიტერიუმით სარგებლობა:

ილუსტრაცია 1: უფლებების რეალიზაციის შეფასების პრინციპი - კრიტერიუმები სამი დონის მიხედვით დონე/კრიტერიუმი განმარტება შეფასების მეთოდი უფლება დეკლარირებულია განცხადებულია ქვეყნის კანონმდებლობაში

(საერთაშორისო სამართლის აქტთან მიერთებით ან ეროვნულ კანონმდებლობაში შესაბამისი ნორმის არსებობით)

სამართლებრივი ბაზის ექსპერტიზა

უფლებით სარგებლობის მექანიზმების არსებობა

სამართლებრივი ნორმები (პროცედურების ჩათვლით) დანერგილია, ორგანიზაციული და ფინანსური რესურსები მობილიზებულია - ყველა პირობა დაკმაყოფილებულია, რომ ადამიანებმა ისარგებლოს უფლებით

სამართლებრივი ბაზის ექსპერტიზა

უფლება ინსტიტუციონიზებულია

ასახავს, თუ რამდენად სარგებლობენ უფლებით ადამიანები, და უფლებით სარგებლობის არსებული სურათი რამდენად განპირობებულია: • საზოგადოების ინფორმირებულობით • ბარიერებით: o კულტურული o ინფრასტრუქტურული o ფინანსური

სოციოლოგიური კვლევა

პპოოლლიისსიისს სსააკკიითთხხეებბიისს შშეერრჩჩეევვიისს პპრრიინნცციიპპეებბიი კონცეფტუალური მონახაზისთვის აქტუალურია არა მხოლოდ ის პრინციპები, რომლების ბავშვთა სიღარიბის ფენომენის გააზრებაში გვეხმარებიან, არამედ ამ სიღარიბის შესამცირებლად საერთაშორისო თანამეგობრობის „აღჭურვაში“ მყოფი ძირითადი მიდგომებიც. მაგალითად, აღიარებს რა სიღარიბეს როგორც ადამიანის უფლებებსა და ღირსებზე უარს, UNICEF ხელმძღვანელობს ბავშვთა უფლებების კონვენციის მიერ განცხადებულ პრინციპებით, როგორიცაა:

• დისკრიმინაციის დაუშვებლობა • ბავშვთა საუკეთესო ინტერესების დაცვა • სიცოცხლის გადარჩენისა და განვითარების უფლება • ბავშვთა აზრის პატივისცემა

და ბოლო, შემდგომი კვლევისთვის პოლისის საკითხთა შესარჩევად ვიხელმძღვანელებთ შემდეგი პრინციპებით (კრიტერიუმებით):

• რამდენად არსებითია საკითხი (თეორიული თუ პრაქტიკული თვალსაზრისით) ბავშვთა სიღარიბის შესამცირებლად (ან კეთილდღეობის მდგრადი გაუმჯობესებისთვის) (relevance and substantiality)

• რამდენად აქტუალურია საკითხი საქართველოს კონტექსტში:



o რამდენად მგრძნობიარეა პოლიტიკური ესტაბლიშმენტი საკითხის მიმართ (სადაც კონცენტრირებულია გადაწყვეტილების მიღებისა და რესურსების განაწილების ძალაუფლება) (sensitivity)

o რამდენად მაღალია საზოგადოების დაინტერესებული ნაწილის გაცნობიერებისა და მზაობის დონე (acceptance and readiness)

• რამდენად განხორციელებადია (საზღვრულ ვადებში) საკითხის მოგვარების შესათავაზებელი გზები, თუნდაც ტექნიკური თვალსაზრისით (მაგ. რესურსების საჭიროება ან თავსებადობა ეკონომიკური და სოციალური განვითარების ძირითად მიმართულებებთან) (feseability)

ბბაავვშშვვთთაა სსიიღღაარრიიბბიისს შშეეფფაასსეებბიისს მმიიდდგგოომმაა ბავშვთა სიღარიბის ფენომენის სხვადასხვა რაკურსში შესაფასებლად მკვლევართა ჯგუფის მიერ შემუშავებული მიდგომა სქემატურად ასახულია სურათზე ქვემოთ:

ილუსტრაცია 2: ბავშვთა სიღარიბის შეფასების შემოთავაზებული მიდგომა

სახელმწიფოსახელმწიფო პოლისისპოლისის სფეროსფერო

დემოგრაფიაოჯახი

დემოგრაფიაოჯახი

კულტურა(ღირებულე-

ბები, ნორმები, ტრადიციები)

კულტურა(ღირებულე-

ბები, ნორმები, ტრადიციები)

მაკრო-ეკონომიკური

სიტუაცია

მაკრო-ეკონომიკურისიტუაცია

მმართველობა

შრომის ბაზარიშრომის ბაზარი

სოციალურიდაცვის

სისტემა (+ ჯანდაცვა)

სოციალურიდაცვის

სისტემა (+ ჯანდაცვა)

საზოგადოებრისახსრებისმართვა

საზოგადოებრისახსრებისმართვა

უსაფრთხოგარემო

უსაფრთხოგარემო

განათლებისსისტემა

განათლებისსისტემა

სამოქალაქოსაზოგა-დოებისროლი / აქტივობა

ბავშვთა სიღარიბე

გენერიულიმაჩვენებლები

(ძირითადი მატრიცა)

ბავშვთა სიღარიბე

გენერიულიმაჩვენებლები

(ძირითადი მატრიცა)

კეთილდღეობისმოდელი

დეპრივაციისმოდელი

უფლებებზედაფუძნებული

მოდელი

გარემო ფაქტორები (დეტერმინანტები)

შემოთავაზებული მიდგომის არსი შემდეგში მდგომარეობს:

• მკაფიოდ იმიჯნება გამომწვევი მიზეზების (ფაქტორებისა) და შედეგის (ბავშვთა სიღარიბის) აღწერილობა



• გამომწვევი მიზეზები ორ ჯგუფად იყოფა: o შედარებით დინამიურ ჯგუფად, რომელსაც ნაკლები ინერცია ახასიათებს,

სახელმწიფო პოლისის სფეროს განეკუთვნება და, შესაბამისად, შეცვლას ექვემდებარება (გადაწყვეტილების მიღებისა და მოქმედების შემთხვევაში)

o შედარებით სტატიურ ჯგუფად, რომელსაც გაცილებით მეტი ინერცია ახასიათებს და მათი შეცვლა დროის საზღვრულ მონაკვეთში ძნელია, მაგრამ რომელთა გათვალისწინება აუცილებელია ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღებისას შედეგების პროგნოზირებისთვის

• ბავშვთა სიღარიბის ფენომენის ასაღწერად შემუშავდება გენერიული მაჩვენებლები, სადაც თავს მოიყრის ყველა ზომვადი მახასიათებელი (რაოდენობრივი თუ თვისობრივი, ობიექტური თუ სუბიექტური (თვითშეფასებადი), ველფერისტული და არაველფერისტული)

• ამ გენერიული მაჩვენებლებით1 გაიზომება ბავშვთა სიღარიბის მახასიათებლები • საერთაშორისო პრაქტიკაში აღიარებული ბავშვთა სიღარიბის შეფასების რამოდენიმე

მოდელი გადაისინჯება ადაპტირება/მისადაგების მიზნით • ბავშვთა სიღარიბის აღწერა გაკეთდება ადაპტირებული მოდელების საშუალებით, ანუ

ბავშვთა სიღარიბის გაზომილი მაჩვენებლები აღიწერება ამ მოდელების ფარგლებში და გამოაჩენს ბავშვთა სიღარიბის ფენომენს სხვადასხვა რაკურსში

ამ მიდგომის დადებითი მხარე შემდეგში მდგომარეობს:

• გამოჩნდება, კონცეფტუალური თვალსაზრისით, რამდენად მიესადაგება არსებული მოდელები საქართველოს რეალობას

• გამოჩნდება, თუ ტექნიკური თვალსაზრისით რომელი მაჩვენებლების გამოყენება არ ხერხდება ინფორმაციის არარსებობის გამო (ანუ ფორმულირდება დეფიციტური მაჩვენებლების დანერგვის საჭიროება)

• მოდიფიცირების მიუხედავად, მოდელების გამოყენება შესაძლებელს გახდის შეფასების შედეგები შედარდეს სხვა (განვითარებად) ქვეყნების ანალოგიურ მონაცემებს

• ფაქტორების (გარემოსა) და შედეგის (ბავშვთა სიღარიბის) მოდელებით აღწერა განსჯის გარეშე აძლევს მკვლევარებსა და მომხმარებელს დამოუკიდებელი, მიუკერძოებელი ანალიზის საშუალებას მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დასადგენად და პრობლემების/პოლისის საკითხების პრიორეტიზაციისათვის კვლევის მომდევნო ეტაპზე

შემოთავაზებული მიდგომა ითვალისწინებს შემდეგი ტიპის კვლევის მეთოდების გამოყენებას:

• გარემო ფაქტორების შესწავლა/შეფასება მოხდება ორი გზით: o ლიტერატურული მეთოდი (desk research): არსებული ემპირიული კვლევების

ანგარიშებისა თუ ანალიტიკური შრომების გაცნობითა და სინთეზით o ექსპერტთა ჩაღრმავებული (ნახევრად სტრუქტურიზებული) გამოკითხვით

• გენერიული მაჩვენებლების გაზომვა მოხდება სამი გზით: o არსებული (საჯაროდ ხელმისაწვდომი) მონაცემთა ბაზების სტატისტიკური

დამუშავებით o არსებული ემპირიული კვლევების ანგარიშების გაცნობით (როდესაც მონაცემთ

ბაზები ხელმიუწვდომელია დამოუკიდებელი სტატისტიკური დამუშავებისთვის)

1 აქ და შედგომშიც ტერმინი „მაჩვენებელი“ გამოიყენება ინდიკატორის მნიშვნელობით, ხოლო „მახასიათებელი“ - როგორც თვისება (რომლის შეფასება-გაზომვასაც ვაპირებთ მაჩვენებლით)



o ღარიბ ოჯახებში მცხოვრები ბავშვების ანდა შინამეურნოების წევრების ჩაღრმავებული (ნახევრად სტრუქტურიზებული) გამოკითხვით

ბავშვთა სიღარიბე საქართველოში - კონცეფტუალური მონახაზი ცნებები და განმარტებები


ცცნნეებბეებბიი დდაა გგაანნმმაარრტტეებბეებბიი

სამწუხაროდ, ქართულ ტექნიკურ ლიტერატურაში ბევრი საყოველთაოდ აღიარებული ტერმინი არაერთაზროვნად გამოიყენება და პრაქტიკული მოსაზრებიდან გამომდინარე, დაზუსტებას მოითხოვს. ქვემოთ მოყვანილ განმარტებები სამუშაო ხასიათისაა და ავტორებს არ აქვთ პრეტენზია ჭეშმარიტებაზე; ამ კონცეფტუალური მონახაზის შინაარსიდან და დანიშნულებიდან გამომდინარე, ქვემოთ მოყვანილი ცნებები პირობითად ძირითად და დამხმარე (მეორად) კატეგორიაში დავაჯგუფეთ.

ბუნებრივია, ყურადღებას უმეტეს წილად ძირითადი ცნებებზე მსჯელობას დავუთმობთ, თუმცა დამხმარე ცნებების განმარტება მაინც საჭირო იქნება ორაზროვანი ინტერპრეტაციის ან გაუგებრობის თავიდან ასაცილებლად.

ხაზი გვინდა გავუსვათ, რომ ამ ეტაპზე ჩვენ არ „ვჩქარობთ“ კრებსითი ცნების „ბავშვთა სიღარიბის“ განმარტებას. ჩვენ გადავწყვიტეთ შემოვიფარგლოთ ცალ-ცალკე „სიღარიბისა“ და „ბავშვის“ ცნებების დაზუსტებით; შემდგომში, ემპირიული კვლევების ჩატარებისა და ანალიზის საფუძველზე, ვიმედოვნებთ, რომ შევძლებთ ჩამოვაყალიბოთ „ბავშვთა სიღარიბის“ საქართველოს რეალობისთვის მისადაგებული განმარტება.

ძძიირრიითთაადდიი ცცნნეებბეებბიი

სსიიღღაარრიიბბეე

დდეეფფიინნიიცციიაა ორი ათწლეული შესრულდება, რაც არ ცხრება მსჯელობა აკადემიურ წრეებში სიღარიბის ცნების გარშემო. მსჯელობა და აზრთა სხვადასხვაობა ძირითადად ორი საკითხის გარშემოა:

• სიღარიბის გამოვლენა: რაში ვლინდება სიღარიბე? ანუ რას ვეძახით სიღარიბეს? • სიღარიბის შეფასება: როგორ ან რითი ვზომავთ სიღარიბეს

პრაქტიკულად ყველა თანხმდება ერთზე - სიღარიბის მრავალსახოვან (მრავალგანზომილებიან) ბუნებაზე (WB, 2001). კონცეპტუალური გააზრების გაღრმავებისა და პრაქტიკული მოსაზრებებიდან გამომდინარე დროთა განმავლობაში სულ უფრო იცვლება და მდიდრდება სიღარიბის განმარტებებიც.

სიმარტივისთვის, სიღარიბის ფენომენის გააზრება შეიძლება დავაჯგუფოთ მონეტარულ და არამონეტარულ მიდგომებად.

ტრადიციულად, სიღარიბე მონეტარული თვალსაზრისით იყოფა აბსოლუტურ და ფარდობით სიღარიბედ. თუმცა ასეთი დაყოფა მაინც პირობითია და მნიშვნელობა არა აქვს, სიღარიბის ზღვარი გაივლება შემოსავლების/დანახარჯების აბსოლუტურ სიდიდეზე თუ საშუალო/მედიანური შემოსავლების რომელიმე დონეზე - ნებისმიერი სიღარიბის ზღვარი პირობითად ყოფს მოსახლეობას ღარიბებად და არაღარიბებად და, საბოლოო ჯამში, მონეტარული შეფასებით სიღარიბე ყოველთვის ფარდობითია (CCSD, 2001). აღარავინ უარყოფს იმას, რომ მონეტარული მიდგომა სიღარიბის მრავალგანზომილებიანი ბუნების მხოლოდ ერთ ასპექტს მოიცავს და არ არის საკმარისი



მისი გააზრებისთვის. მიუხედავად ამისა, ეს მიდგომა მაინც პოპულარულია ძირითადად სიმარტივის (პრაქტიკულობის)გამო:

• ამ მიდგომით შედარებით ადვილია სიღარიბის შეფასება (და მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით საკმაოდ კარგად დამუშავებულია და დანერგილია

• მოსახერხებელია, როცა სიღარიბის ორი მდგომარეობის შედარება გვინდა (ერთსა და იმავე ქვეყანაში სხვადასხვა დროს, ან ქვეყნებს შორის) (Ravallioni, 2001)

არამონეტარული გააზრების თვალსზრისით ყველა აღიარებულია საჭიროებებზე, შესაძლებლობებზე და უფლებებზე დაფუძნებული მიდგომები.

მონეტარული მიდგომისგან განსხვავებით, თუ სიღარიბე აღიქმება უუფლებობად და ღირსებისათვის შეუფერებელ ცხოვრებად, მოსახლეობის ღარიბებისთვის მიკუთვნება ნაკლებად არის დამოკიდებულ პირობითად გავლებულ ზღვარზე - რეალიზებული უფლებები ან არსებობს, ან არსებობს; საზოგადოებაში არიან ადამიანები, მათ შორის ბავშვები, რომლებიც სარგებლობენ უფლებებით, ან ვერ სარგებლობენ; უფლებებზე აგებული სიღარიბის გააზრების ასეთი დიქოტომური ბუნება უფრო ობიექტურად ასახავს სიღარიბის დონეს, ვიდრე მკვლევარის (თუ პოლიტიკოსების) შეხედულებით გავლებული სიღარიბის ზღვარი. სამწუხაროდ, ბევრი მიზეზის გამო მსოფლიოში უფრო ფართოდ გამოიყენება სიღარიბის მონეტარული საზომები (თუნდაც ქვეყნების შედარებითი ანალიზისათვის), ვიდრე მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების შესაძლებლობებსა და უფლებების რეალიზაციაზე (ღირსეული ცხოვრების დონეზე) დაფუძნებული საზომები.

სიღარიბის ტერმინთან ერთად ხშირად ვიხმართ მის საპირისპირო ცნებას - კეთილდღეობას (“well-being“), განსაკუთრებით, როცა ძალისხმევაზე/მოქმედებაზე ვსაუბრობთ; პრაქტიკულად, [ბავშვთა] კეთილდღეობისკენ მიმართული ძალისხმევა ტოლფასია სიღარიბის დაძლევის მცდელობის.

კეთილდღეობაც, ისევე როგორც სიღარიბე ძალზედ ფარდობითი ცნებაა და იგი საკმაოდ დიდი დოზით შეიცავს სუბიექტურობის ელემენტს. ამდენად სიღარიბის შესწავლის დაწყებამდე აუცილებელია განისაზღვროს ძირითადი მიდგომა სიღარიბის შეფასებებისათვის.

საერთაშორისო პრაქტიკაში სიღარიბის შეფასების ორი ძირითადი მიდგომა არსებობს:

♦ ველფერისტული მიდგომა - გულისხმობს სიღარიბის შეფასებისას ძირითადად მოსახლეობის სუბიექტურ განწყობების გათვალისწინებასა და შესწავლას, რომლებზე დაყრდნობითაც შემდგომში დგება სასაქონლო დეპრივაციის მოდელი.

♦ არაველფერისტული მიდგომა _ სიღარიბის შეფასებისას ეს მიდგომა ნაკლებად ითვალისწინებს მოსახლეობის სუბიექტურ განწყობას. ამ შემთხვევაში წინასწარ განსაზღვრულია კეთილდღეობის რაღაც დონე და დეპრივაციის მოდელიც მის მიმართ დგება.

ამასთანავე უნდა აღინიშნოს, რომ წმინდა სახით არცერთი ზემოჩამოთვლილი მიდგომა არ არსებობს, ანუ სხვაგვარად, რომ ვთქვათ პრაქტიკაში გამოყენებული არაველფერისტული მიდგომის ყველა შემთხვევა შეიცავს ველფერისტული მიდგომის გარკვეულ ელემენტებს და პირიქით.

ველფერისტული მიდგომა ძირითადად შედარებით მაღალგანვითარებული ეკონომიკის ქვეყნებში გამოიყენება, ხოლო არაველფერისტული მიდგომა გარდამავალი ან დაბალგანვითარებული ეკონომიკის ქვეყნებისათვის. ამის მიზეზი მარტივია, ვინაიდან მოთხოვნა კეთილდღეობაზე ყველგან საკმაოდ მაღალია და ეკონომიკის განვითარების



დონეზე შედარებით ნაკლებადაა დამოკიდებული, ხოლო მიწოდება არსებითადაა დამოკიდებული ეკონომიკის განვითარების დონეზე. ველფერისტული მიდგომის შედეგად შედგენილი სასაქონლო დეპრივაციის შემცირება ცალსახად დამოკიდებულია რესურსების რაოდენობაზე, რომელიც შედარებით დაბალგანვითარებული ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში გაცილებით შეზღუდულია.

ზემოხსენებული ლოგიკით არაველფერისტული მიდგომას ეფუძნებოდა სიღარიბის შეფასება საქართველოში (სდს, 2002).

სსიიღღაარრიიბბიისს ცცნნეებბაა სსააქქაარრთთვვეელლოოშშიი საქართველოში სიღარიბის ოფიციალურ განმარტებად შეიძლება მივიჩნიოთ „ეკონომიკური განვითარებისა და სიღარიბის დაძლევის ეროვნული პროგრამაში“ მოწოდებული განმარტება, რომლის თანახმადაც:

„სიღარიბე განისაზღვრება, როგორც ადამიანის ან ოჯახის მდგომარეობა, რომელშიც ის მოკლებულია თავისი ძირითადი მოთხოვნილების (საკვები, თავშესაფარი, ფიზიკური უსაფრთხოება, საბაზო განათლებისა და პიროვნული ზრდის შესაძლებლობა, ჯანმრთელობა, კომუნიკაცია) დაკმაყოფილების შესაძლებლობას უსახსრობის ან დაბალი შემოსავლის გამო“ (საქართველოს მთავრობა, 2003: პარაგრაფი 85), გვ. 19).

სიღარიბის მოცემული განმარტება ცდება ვიწრო, მონეტარულ ჩარჩოებს და მოიცავს ისეთ მნიშვნელოვან განზომილებას, როგორიცაა მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების შესაძლებლობები.

აუცილებელია, პირობითად შევთანხმდეთ განსხვავებაზე „სიღარიბის შეფასებასა“ და „სიღარიბის გაზომვას“ შორის. როცა ვამბობთ „სიღარიბის შეფასებას“, ვგულისხმობთ ნებისმიერ სოციოლოგიური კვლევის მეთოდს, რომლითაც ვადგენთ სიღარიბის დონეს (ველფერისტული თუ არაველფერისტული, მონეტარული მიდგომით), ანუ მთლიან მოსახლეობაში ან გარკვეულ ჯგუფებში ამა თუ იმ ნიშნით ღარიბი მოსახლეობის გავრცელებას (და უამრავ სხვა თვისობრივ თუ რაოდენობრივ მახასიათებელს). ამის ტიპიური მაგალითია სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ 1997 წლიდან რეგულარულად განხორციელებული შინამეურნეობების კვლევები (LSMS) სიღარიბის პროფილის მონიტორინგისათვის.

სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტო 2005 წლიდან ზომავს ცალკეული შინამეურნეობის სოციო-ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასებას, ადგენს აგრეგირებულ სიღარიბის მაჩვენებელს (ინდექსს) და აფიქსირებს შინამეურნეობას მონაცემთა ბაზაში, როგორც მისამართული სოციალური დახმარების სარგებლის პოტენციურ მიმღებს:

• სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტოს მონაცემთა ბაზაში რეგისტრირებულია რამოდენიმე ასეული ათასი ოჯახი შესაბამისი სიღარიბის ინდექსით (რეგისტრირებულთა რაოდენობა კიდევ გაიზრდება)

• სიღარიბის გაზომა წარმოებს სპეციალური ინსტრუმენტით: გაზომვის ობიექტს წარმოადგენს მთლიანად ოჯახი (შინამეურნეობა) და არა ცალკეული მისი წევრი. შესაბამისად, სიღარიბის ინდექსი დგინდება მთლიანად ოჯახისათვის (შინამეურნეობის) და არა ცალკეული პიროვნებისთვის. ოჯახები რანჟირებულია



სიღარიბის ინდექსის მიხედვით - რაც უფრო დაბალია ინდექსი, მით უფრო გაჭირვებულია ოჯახი

• გარკვეული ინდექსის ქვევით მოხვედრილი ოჯახები უკვე ღებულობენ სოციალურ დახმარებას თანხის სახით. დანარჩენი (შედარებით ნაკლებად ღარიბი) ოჯახები (ფულადი ან არაფულადი) სოციალური დახმარების პოტენციური მიმღებებად რჩებიან.

სოციოლოგიური კვლევებით „სიღარიბის შეფასებისას“ ვღებულობთ სურათს განზოგადებისთვის, მაშინ როცა „სიღარიბის გაზომვისას“ დგინდება კონკრეტული შინამეურნეობების სიღარიბის ხარისხი ერთიან შკალაზე. გარეგნული მსგავსების მიუხედავად, „სიღარიბის შეფასებისას“ და „გაზომვისას“ გამოყენებული ინსტრუმენტები (და მეთოდი მთლიანად) საკმაოდ განსხვავდება (თუმცა სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტოს მიერ დღეს ხმარებაში მყოფ გამოკითხვის ინსტრუმენტს საფუძვლად დაედო სწორედ სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის შინამეურნეობების კვლევის კითხვარი).

სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ შინამეურნეობების რეგულარული კვლევის შედეგად სიღარიბის შეფასება იძლევა საერთო სურათს - ე.წ. სიღარიბის პროფილს: მის გავრცელებას, შინამეურნეობების ტიპოლოგიას (მაგ. რა ტიპის შინამეურნეობებშია ყველაზე მაღალი სიღარიბის ალბათობა) და, რაც მთავარია, იძლევა ტენდენციების დადგენის საშუალებას. შესაბამისად, სიღარიბის შეფასება გამოდგება ძირითადად:

• პოლისის შექმნისას (დაგეგმვის ეტაპზე), მაგალითად რესურსების ოდენობის დასათვლელად, რომელიც უნდა წარიმართოს ღარიბებზე

• პოლისის შედეგის (ზეგავლენის) შესაფასებლად

სამაგიეროდ სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტო მიერ დამკვიდრებული სიღარიბის გაზომვა ეხმარება პოლისის განხორციელებას - ის აკონკრეტებს პერსონალურად რომელ ოჯახს უნდა მიუვიდეს ამა თუ იმ ტიპის სოციალური სარგებელი; ის ასევე იძლევა სიღარიბის კარტოგრაფირების უნიკალურ შანსს. სიღარიბის შეფასებას თუ შევადარაბეთ, სიღარიბის გაზომვით შესაძლებელია სიღარიბეზე შესაბამისი პოლისი ინტერვენციების ზეგავლენის შეფასება ცალკეული ოჯახის, ოჯახების ნებისმიერი ერთობლიობის და მთლიანად დარეგისტრირებულ მასივზე (მაშინ როცა შეფასებისას მხოლოდ სიღარიბის ზოგადი სურათი იხატება).

ის ფაქტი, რომ საქართველოში არსებობს სიღარიბის რეგულარული შეფასების (უკვე თითქმის 10 წლის) ტრადიცია უზარმაზარი ემპირიული მასალით და სულ რაღაც ერთ წელიწადში ასეულ ათასობით ოჯახი დარეგისტრირდა სოციალური დახმარების და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტოს მონაცემთა ბაზაში დადგენილი სიღარიბის ინდექსით, მკვლევართა და პოლისის ანალიტიკოსთან წინაშე შესაძლებლობების უზარმაზარ სივრცეს ქმნის.

დდეეპპრრიივვააცციიაა ამ ტერმინთან დაკავშირებით ორი სირთულე არსებობს:

• თავად კონცეფციის გარშემო საერთაშორისო ლიტერატურაში მკაფიო შეთანხმება არ არსებობს და როგორ განმარტება, ისე ტაქსონომია მრავალფეროვანია

• სასაუბრო თუ ტექნიკური ქართულ ენაში ძნელად მოიძებნება deprivation-ის შესაფერისი ტერმინი (სამწუხაროდ, ეს მარტო ამ ტერმინს არ ეხება)



უფრო მეტი გაუგებრობის თავიდან ასაცილებლად შევჩერდით თარგმნის გარეშე „დეპრივაციის“ გამოყენებაზე2.

დეპრივაცია (პიროვნების, ოჯახის ან სოციალური ჯგუფების) ისეთი მდგომარეობაა, როდესაც პიროვნება მოკლებულია საშუალებებს. თუ მასლოვის თეორიას მოვიშველებთ, ეს საშუალებები აუცილებელია სხვადასხვა საჭიროებებისა თუ მოთხოვნილებების (ფიზიოლოგიური, გონებრივი, სულიერი...) დასაკმაყოფილებლად (Maslow A, 1943, 2002). თვითონ საშუალებები შეიძლება იყოს როგორც ფულადი სახსრები, ასევე სხვადასხვა სიკეთის/ მომსახურების ხელმისაწვდომობა; შესაბამისად, დეპრივაციას ზოგჯერ ყოფენ მატერიალურად და სოციალურად (material and social deprivation).

უაღრესად საინტერესოა დეპრივაციასა და სიღარიბის ცნებებს შორის კონცეფტუალური კავშირი.

მათ შორის ზღვარი ბევრად უფრო ადვილი გასავლებია, როდესაც სიღარიბეზე ვიწრო ტექნიკურ ჭრილში საუბრობენ (მაგალითად, გულისხმობენ აბსოლუტურ მონეტარულ სიღარიბეს). მაშინ ყველაფერი დანარჩენი რაც ადამიანს/საზოგადოებას სრულფასოვანი და ღირსეული ცხოვრებისთვის აკლია (სხვადასხვა ხარისხით), დეპრივაციას მიაწერენ.

დეპრივაციასა და სიღარიბეს შორის კონცეფტუალური გადაფარვა საკმაოდ დიდია, როდესაც სიღარიბეზე ფართო კონტექსტში საუბრობენ (იქნება ეს უფლებებზე დაფუძნებული მიდგომა, საჭიროებებზე დაფუძნებული თუ შესაძლებლობების თეორიიდან გამომდინარე). უკიდურესი დეპრივაცია პრაქტიკულად უახლოვდება მონეტარულ სიღარიბეს, როდესაც ადამიანებს საშუალება არ აქვთ საკვებით დაიკმაყოფილონ მინიმალური ენერგეტიკული მოთხოვნილება. იმის და მიხედვით, რომელ მოთხოვნილების/საჭიროების დაკმაყოფილების დეფიციტს განიცდის პიროვნება (ანუ რა ბუნების ან წარმოშობისაა “დეპრივაცია”), ის შეიძლება არამონეტარული სიღარიბის სინონიმადაც მივიჩნიოთ.

დეპრივაციის ცნების პოპულარობა და აქტუალობა ორი მიზეზით არის განპირობებული:

• ის უფრო უკეთ წარმოაჩენს სიღარიბის მრავალსახოვან ფენომენს და უბიძგებს პოლისის შემქმნელებს ადეკვატური გადაწყვეტილებისა და ქმედებისაკენ უპირატესად განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებში

• ბავშვთა სიღარიბისათვის დამახასიათებელი სპეციფიურობა ბევრად უფრო კარგად აისახება დეპრივაციის ცნებაში, განსაკუთრებით როცა ეს უფლებების რეალიზაციას ეხება

ე.წ. ბრისტოლის კვლევის თანახმად, პრაქტიკული მოსაზრებით დეპრივაციის შეფასება 8 კრიტერიუმით ხდება (Gordon D., 2003, გვ. 31): საკვები, ვარგისიანი სასმელი წყალი, სანიტარიული ინფრასტრუქტურა, ჯანმრთელობა, საცხოვრისი, განათლება, ინფორმაცია და მომსახურების ხელმისაწვდომობა.

მმოოწწყყვვლლაადდოობბაა ეს ტერმინი ძნელად, მაგრამ თანდათანობით მკვიდრდება ქართულ ტექნიკურ ლიტერატურაში და ანაცვლებს უფრო პოპულარულ ანალოგს “დაუცველობა”. ჩვენ მაინც მიგვაჩნია, რომ სიტყვა “მოწყვლადობა” უკეთ შეესაბამება “vulnerability”-ის, ვიდრე დაუცველობა (რომლის ინგლისური ექვივალენტია “insecurity”). ორივე ტერმინი 2 მოხარული ვიქნებით, თუ ამ სამუშაოს შესრულების პროცესში ან მერეც შემოგვთავაზებთ ქართულ შესატყვისს და ერთობლივი ძალისხმევით დავამკვიდრებთ



ერთდროულად არის გამოყენებული „ეკონომიკური განვითარებისა და სიღარიბის დაძლევის პროგრამაში“ (საქართველოს მთავრობა, 2003, გვ. 21), თუმცა „სიღარიბის“-გან განსხვავებით მოწყვლადობის ცნება განმარტებული არ არის.

ზოგადად, მოწვყლადობა სოციალური პოლისის სფეროში ასახავს საზოგადოების ან სოციალური ჯგუფის უუნარობს თავიდან აიცილოს, შეარბილოს და გაუმკლავდეს გარემო ფაქტორების შესაძლო მავნე ზემოქმედებას, რომელსაც მოყვება მათი ცხოვრების ხარისხის (კეთილდღეობის) გაუარესება. ეს ცნება განსაკუთრებით ფართოდ გამოიყენება მსოფლიო ბანკის მიერ შემუშავებულ სოციალური რისკების მართვის კონცეფტუალურ ჩარჩოში (Holtzmann et al., 1999, World Bank 2003); ეკონომისტების შეხედულებით, პიროვნების ან შინამეურნოების მოწყვლადობა იზომება, როგორც გარკვეული მინიმალური დონის ქვემოთ მომავალი მოხმარების დაცემის ალბათობა (Holtzmann, 2001, გვ. 15).

მოსახლეობის მოწყვლადობა პირველად საქართველოში შეფასებული იქნა 1996 წელს (Dershem L et al., 1996) სამი ნიშნით: საკვები, ჯანმრთელობა და სხვა (საცხოვრისი, წყალი და ენერგორესურსები, სოციალური ქსელი). იმ პერიოდში ის პრაქტიკულად ანაცვლებდა სიღარიბისა და დეპრივაციის დღევანდელ ცნებებს.

სიღარიბის ცნების დამკვიდრების მერე მოწყვლადობა საქართველოში ასახავდა იმ არაღარიბ მოსახლეობას, რომელიც ახლოს იყო სიღარიბის ზღვართან და იოლად „ჩავარდებოდა“ სიღარიბეში სოციალური რისკების დადგომის შემთხვევაში.

სსააზზოოგგაადდოოეებბრრიივვიი გგაარრიიყყუულლოობბაა „საზოგადოებრივი გარიყულობა“ (social exclusion) კიდევ ერთი ცნებაა, რომელიც ხშირად იხმარება დასავლეთში და განსაკუთრებით ევროკავშირის ქვეყნებში. იგი დაზუსტებას ითხოვს იმდენად, რამდენადაც სიღარიბეს განვიხილავთ უფლებებზე დაფუძნებული მიდგომით და ვაღიარებთ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ თუ კულტურულ ცხოვრებაში ჩართულობის აუცილებლობას. გარიყულობა სწორედ ამ ჩართულობის ანტონიმია.

ამ ტერმინმა პრაქტიკულად შეცვალა OECD-ის ქვეყნებში სიღარიბის ცნება სოციალური პოლისის სფეროში.

ბავშვთა სიღარიბის კონტექსტში შესაჯამებლად გამოდგება Minujin et al-ის მიერ მოწოდებული ამ სამი ცნების განმარტება (2005):

დეპრივაცია გარიყულობა მოწყვლადობა

იმ მატერიალური სახსრებისა და მომსახურების ნაკლებობა, როლებიც აუცილებელია ბავშვების სრული პოტენციალის გასანვითარებლად

იმ უსამართლო პროცესების შედეგი, როდესაც ბავშვების ღირსება, ხმა და უფლებები უარყოფილია ან მათ არსებობას საფრთხის ქვეშაა

საზოგადოების უუნარობა თავი გაართვან გარემოში ბავშვებისათვის არსებულ ან შესაძლო საფრთხეებს



ბბაავვშშვვიი დდაა აასსააკკოობბრრიივვიი ჯჯგგუუფფეებბიი საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით ბავშვად ითვლება ყოველი ადამიანი დაბადების მომენტიდან 18 წლამდე ასაკამდე (გაეროს ბავშვთა ფონდი, 2000).

მიუხედავად იმისა, რომ გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენციის 1 მუხლის თანახმად, საქართველოს კანონმდებლობა განსაზღვრავს სრულწლოვანების დადგომის ასაკს კანონმდებლობის სხვადასხვა სფეროში, ბავშვთა სიღარიბის შეფასებისას ჩვენ შევჩერდებით 18 წლამდე ასაკის მოსახლეობაზე.

ამასთან, არ იქნება გამართლებული 18 წლამდე მოსახლეობის ერთ ჯგუფად განხილვა; კვლევის პროცესში გამოყოფილი იქნება ბავშვების რამდენიმე ძირითადი ასაკობრივი ჯგუფი, რომლებზეც სიღარიბეს განსხვავებული გავლენა აქვს:

• 0-2 წლამდე; • 2-6 წლამდე; • 6-10 წლამდე; • 10-13 წლამდე; • 13-18 წლამდე.

„ადრეული ბავშვობა“-დ მივიჩნევთ პერიოდს დაბადებიდან 5 წლამდე.

დდაამმხხმმაარრეე ცცნნეებბეებბიი

პპოოლლიისსიი სამწუხაროდ, ქართულ ენაში სიტყვა „პოლიტიკა“ შეესატყვისება ორ ტერმინს „politics“ და „policy”. მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით იგი პირველის დანიშნულებით გამოიყენება და გულისხმობს ქვეყნის მართვასა და ძალაუფლების მოპოვების ხელოვნებას (თუმცა უფრო ფართო გაგებით, შეიძლება ნებისმიერ საზოგადოებრივ ურთიერთობას მიესადაგოს, სადაც ადგილი აქვს ძალაუფლების განაწილებას); რაც შეეხება მეორე ტერმინს (policy), მას ორი მნიშვნელობა აქვს:

• ის გულისხმობს მთავრობის (ან ნებისმიერი ორგანიზაციის) განცხადებულ პრინციპებზე დაფუძნებულ და დასაბუთებულ სამოქმედო გეგმას (ან მიმართულებას), რომელიც ზეგავლენას ახდენს ან განსაზღვრავს შემდგომ გადაწყვეტილებებსა და ქმედებებს

• სადაზღვევო კონტრაქტი, ანუ პოლისი (insurance policy). ქართულში სიტყვა “პოლისი” სწორედ ამ მნიშვნელობით იხმარება

როდესაც საქმე ეხება სახელმწიფო (state or public) „policy“-ს და ქართულად ვამბობთ „პოლიტიკას“, ძალიან ძნელია გაარჩიო „politics”-გან, თუ არ მოაყოლე დასაზუსტებლად სფერო ან საგანი (მაგ. ჯანდაცვის პოლიტიკა, საკადრო პოლიტიკა და ა.შ.); სამწუხაროდ, ასეთი დამაზუსტებელი ფრაზები ყოველთვის არ არის შესაძლებელი - მაგალითად, როცა გვჭირდება ნაერთი ტერმინები, როგორიცა “policy analysis”, “policy research”, “policy note”, “policy dialogue”, „policy options”, “policy making”, “policy cycle” და ა.შ.



გამომდინარე იქიდან, რომ “policy”-ს აღრევა “politics”-თან უფრო „საშიშია“, ვიდრე სადაზღვევო პოლისთან, ამ სახელმძღვანელოში ვისარგებლებთ სიტყვა „პოლისით“ „პოლიტიკის“ ნაცვლად3.

„„ბბაავვშშვვიისსთთვვიისს სსაასსიიკკეეთთოო ზზრრდდაა““ ეს სინთეზური ტერმინი, ინგლისურის “pro-child growth” (PCG)-ის ქართული ექვივალენტი, ბოლო დროს პოპულარული ხდება განსაკუთრებით UNICEF-თან დაკავშირებულ პუბლიკაციებში. ის ანალოგიურია მსოფლიო ბანკის მიერ პოპულარიზირებული „pro-poor growth“-ის ცნების და გულისხმობს მდგრადი განვითარების პროცესში აქცენტის/პრიორიტეტის საგანს (ბავშვები, ღარიბები ან ორივე ერთდროულად).

Cornia-ს განმარტებით, “ბავშვისთვის სასიკეთო ზრდა“ მოიცავს ისეთ ეკონომიკური პოლისებს, რომლებიც საბოლოო ჯამში ასარგებლებს მშობლებს რამეთუ ბავშვების მდგომარეობაზე დადებითი ზემოქმედება შესაძლებელია მშობლებზე „გავლით“ (2006). ეს ცნება ეფუძნება პრინციპს, რომ ამა თუ იმ ტიპის პოლისები განსხვავებულად ზემოქმედებენ ასაკობრივ თუ შემოსავლების ჯგუფებზე; ამდენად არსებობს საჭიროება, რომ ჩვეულებრივ სახელმწიფო პოლისები ითვალისწინებდნენ ბავშვების ინტერესებს.

ამ პრინციპზე დაყრდნობით „ბავშვისთვის სასიკეთო ზრდა“-ს ხელს უწყობს ისეთი სახელმწიფო პოლისები, რომლებიც მაგალითად ყველაზე მეტად წაადგება ბავშვიან ოჯახებს, სადაც მშობლები არჩენ ბავშვებს შრომით ან სესხულობენ ფულს, კერძოდ კი, პოლისები, რომლებიც ხელს უწყობენ:

• მაღალ დასაქმებას ღირსეული და სტაბილური ხელფასებით • სოციალურ მაშველ ბადეების (social safety net) გაძლიერებას • შემოსავლის მხრივ უთანასწორობის შემცირებას • დაბალ საპროცენტო განაკვეთების დამკვიდრებასა და შენარჩუნებას • სტაბილურ და კონკურენტულ რეალურ გაცვლის კურსის დამკვიდრებასა და

შენარჩუნებას • საგარეო ვალების აღების მიმართ სიფრთხილესთან ერთად ადგილობრივი

რესურსების მობილიზაციას • საზოგადოებრივი სახსრების ხარჯვაში ბავშვზე ორიენტირებულ ინტერვენციებზე

სახსრების სამართლიან განაწილებას • ბავშვებისთვის საჭირო მომსახურებებზე სამომხმარებლო გადასახადების შემცირებას

ავტორის გააზრებით, “ბავშვისთვის სასიკეთო ზრდა“ საჭიროებს ისეთი საინვესტიციო პოლისის, როდესაც დასაქმება იქმნება სოფლის მეურნეობაში, მცირე და საშუალო ბიზნესში (შრომა-ინტენსიურ წარმოებაში).

მესამე და ყველა მნიშვნელოვანი პირობა, რომელიც “ბავშვისთვის სასიკეთო ზრდა“-მ უნდა დააკმაყოფილოს, ეს არის ბაზისური მომსახურებათა (ბაგა-ბაღები, სკოლები, სამედიცინო მომსახურება, ბავშვის ან ოჯახის შემწეობები) უნივერსალურობა. ეს შესაძლებელია სათანადო საგადასახადო და ფისკალური პოლისით, როდესაც მომსახურება დაფინანსდება საერთო საზოგადოებრივი სახსრებიდან და პრაქტიკულად გაქრება სამომხმარებლო გადასახადები (ფინანსური ბარიერები) მოხმარების მომენტში (Cornia, 2006, p. 11). 3 ყოველგვარი ამბიციის გარეშე, რომ საყოველთაო მოხმარებაში სიტყვით „პოლისი“ აუცილებლად უნდა ჩანაცვლდეს სიტყვა „პოლიტიკა“, როცა ვსაუბრობთ “policy”-ზე (თუმცა ურიგო ნამდვილად არ იქნებოდა!)



იინნსსტტიიტტუუტტეებბიი ამ ტერმინს, რომელსაც ჩვენ სხვადასხვა კონტექსტში გამოვიყენებთ (მაგ. ამა თუ იმ ფენომენის “ინსტიტუციონალიზაცია”, “ინსტიტუციური შეფასება”, “ინსტიტუციური განვითარება”), ფართო შინაარსით გამოვიყენებთ ვიდრე მას ჩვეულებრივ ასოცირებენ “ორგანიზაციასთან”, “დაწესებულებასთან”.

ცნება “ინსტიტუციონალიზაცია” მოიცავს რაიმე მოვლენის (მაგ. ქცევის) მდგრად დამკვიდრებას მწყობრ (ფორმალურ თუ არაფორმალურ) სისტემაში, იქნება ეს საზოგადოებრივი ცხოვრება, მმართველობა თუ საბაზრო ურთიერთობები.

შესაბამისად, როდესაც ვამბობთ “ინსტიტუციური შეფასება”, ვგულისხმობთ იმ გარემოსა და ძალების (ფაქტორების) შესწავლას, რომელიც განაპირობებს ამა თუ იმ მოვლენის მდგრად დამკვიდრებას (მაგ. წესად ქცევას). ასეთ დროს მიმოხილვის და შეფასების საგანი ხდება დეკლალირებულ გადაწყვეტილებები, ფორმალური ნორმები საკანონმდებლო სივრცეში, რესურსები (საზოგადოებრივი თუ კერძო სახსრები, კაპიტალური თუ ადამიანური აქტივები), საზოგადოების ფასეულობები, ნორმები (არაფორმალური) და მოტივაციები და, რა თქმა უნდა, ინსტიტუციები (ანუ აგენტები) თავიანთი ფუნქციებითა და შესაძლებლობებით (უნარით). ასეთი ინსტიტუციური შეფასების ერთ-ერთი მაგალითი და საინტერესო მეთოდოლოგიური ინსტრუმენტი მოწოდებულია გაეროს ბავშვთა ფონდის დოკუმენტში (გაეროს ბავშვთა ფონდი, 2004, გვ. 23-24), რომელსაც მოგვიანებით, ბავშვთა სიღარიბის მოდელების შეფასებისას უფრო დაწვრილებით განვიხილავთ.

ბავშვთა სიღარიბე საქართველოში - კონცეფტუალური მონახაზი ბავშვთა სიღარიბე - მოდელები შეფასებისა და ზემოქმედებისთვის


ბბაავვშშვვთთაა სსიიღღაარრიიბბეე -- მმოოდდეელლეებბიი შშეეფფაასსეებბიისსაა დდაა ზზეემმოოქქმმეედდეებბიისსთთვვიისს

ბბაავვშშვვთთაა სსიიღღაარრიიბბიისს ძძიირრიითთაადდიი მმაახხაასსიიაათთეებბლლეებბიი ბავშვთა სიღარიბის შეფასების მოდელების დეტალური განხილვისას გზამკლევად და ამოსავალ კონცეფციად გამოდგება UNICEF-ის მიერ მოცემული “ბავშვთა სიღარიბის“ განმარტება (2004):

“ბავშვთა სიღარიბე არის მათი განვითარებისათვის არახელსაყრელი გარემო და არა უბრალოდ შემოსავლის ნაკლებობა.... ბავშვები სიღარიბეში განიცდიან მატერიალური, სულიერი და ემოციური რესურსების ნაკლებობას:

• რომლებიც აუცილებელია მათი გადარჩენისთვის, განვითარებისათვის და წარმატების მისაღწევად,

• რის გამოც მათ არ შესწევთ უნარი ისარგებლონ უფლებებით, მიაღწიონ სრულ პოტენციალს ან მონაწილეობა მიიღონ როგორც საზოგადოების სრულფასოვანმა და თანასწორმა წევრებმა“

ბავშვთა სიღარიბის დახასიათებისთვის შევჩერდებით სამ მოდელზე, რომლებიც ფართოდ გამოიყენება მსოფლიოში:

• კეთილდღეობის (well-being) მოდელი • დეპრივაციის მოდელი • ბავშვთა უფლებებზე დაფუძნებული მოდელი

ამ სამ მოდელზე არჩევანი რამოდენიმე მიზეზით შეჩერდა:

• მათი პოპულარობა პოლისის (და არა მხოლოდ აკადემიურ) სივრცეში • ისინი საშუალებას იძლევიან სხვადასხვა რაკურსში დავინახოთ და გავიაზროთ

სიღარიბის მრავალსახოვანი ფენომენი • ეს მოდელები შეესაბამებიან სიღარიბის ძირითად კონცეფციებს

თავდაპირველად აღვწერთ თითოეულს, შემდეგ გავაანალიზებთ, რამდენად კონცეფტუალური ან ტექნიკური თვალსაზრისით გამოყენებადია საქართველოში და, ბოლოს, ჩამოვაყალიბებთ მოდიფიცირებულ ვერსიას, რომელსაც შემდგომში გამოვიყენებთ ქვეყანაში ბავშვთა სიღარიბის დასახასიათებლად.

კკეეთთიილლდდღღეეოობბიისს მმოოდდეელლიი

მმიიმმოოხხიილლვვაა საქართველოში ბავშვთა სიღარიბის შესწავლისა და ანალიზისათვის ერთერთ ორიენტირად განვიხილავთ ჯონათან ბრედშოუს და სხვათა ნაშრომს (Bradshow J. et al, 2006), რომელიც ევროკავშირის ქვეყნებში ბავშვთა კეთილდღეობის ინდექსს შეეხება. “კეთილდღეობა” რამდენადმე მაღლა იმყოფება სიღარიბეზე და საქართველოში სიღარიბის შეფასების დღემდე გამოყენებული პრაქტიკისაგან განსხვავებით უფრო მრავალგანზომილებიანი თემაა.



საზოგადოდ, ბავშვების კეთილდღეობის ინდიკატორებად ითვლება მათი ჯანმრთელობის, გონებრივი და სოციო-ემოციური მდგომარეობის მაჩვენებლები დროის მოცემულ მომენტში (ან პერიოდის მანძილზე) და გეოგრაფიულ და მოსახლეობის ჯგუფების ჭრილში. მათი პოპულარობა თანდათანობით გაიზარდა 70-80-იან წლებში აშშ-ში (Kristin, 1999).

სქემატურად, ავტორების მიერ შემოთავაზებული მოდელი შემდეგნაირად გამოიყურება:

ილუსტრაცია 3: კეთილდღეობის შეფასების მოდელი (Bradshow et al, 2005)

მატერიალურიმდგომარეობა:

• ფარდობითისიღარიბე

• გაჭირვება• მშობლებისუმუშევრობა

საცხოვრებელი:• ბინადართასიჭარბე

• გარემოსუსაფრთხოება

• ბინისვარგისიანობა

ჯანმრთელობა:• ჯანრმთელობადაბადებისას

• იმუნიზაცია• ჯანსაღი ქცევა

სუბიექტურიაღქმა:

• ჯანმრთელობა• კეთილდღეობა• სკოლაში ყოფნის

რისკი დაუსაფრთხოება:

• ბავშვთასიკვდილობა

• სარისკო ქცევა• ძალადობისგამოცდილება

განათლება:• დასრება• მონაწილეობა• განათლებისლიკვიდურობა

ურთიერთობები:• ოჯახისსტრუქტურა

• ურთიერთობამშობლებთან

• ურთიერთობათანატოლებთან

სამოქალაქომონაწილეობა:

• საზოგადოებრივისაქმიანობა

• პოლიტიკისინტერესები

საქართველოში სიღარიბის შეფასებისათვის დღემდე გამოიყენება სიღარიბის შეფასების არაველფერისტული მეთოდი, რომელიც უპირატესად მოხმარების დონეზე ორიენტირებული მონეტარული სიღარიბის შეფასებას ითვალისწინებს. განხილულ ნაშრომსი კეთილდღეობის შეფასებისათვის მონეტარული სიღარიბე მხოლოდ ერთ-ერთ კომპონენტადაა განხილული.

კეთილდღეობის შეფასების განხილული ვერსია სხვადასხვა მიმართულებით არსებული მდგომარეობის შეფასებას ითვალისწინებს, ხოლო საკუთრივ ინდექსი კი ქვეყნების გარკვეულ ჯგუფში ურთიერთ განსხვავებების კომპოზიციას წარმოადგენს. ანუ ეს ინდექსი ერთი ქვეყნის დონეზე ვერ დაითვლება, თუ მოთხოვნილი ინდიკატორებისათვის სხვა ქვეყნების მონაცემებიც არ გვექნება შესადარებლად.

წარმოდგენილი მეთოდი გულისხმობს მოსახლეობის, ამ შემთხვევაში ბავშვთა სოციალურ ეკონომიკური მდგომარეობის განმსაზღვრელი 53 მაჩვენებლის გაანგარიშებას, რომლებიც 23 ქვეჯგუფშია („დომეინში“) თავმოყრილი, ხოლო აღნიშნული 23 ქვეჯგუფი 8 ძირითად ჯგუფად (კლასტერად) აგრეგირდება (შეწონვის გარეშე). პირველ რიგში განვიხილოთ თითოეული ინდიკატორი და საქართველოში ამ მაჩვენებლის გაანგარიშების შესაძლებლობა.



1. მატერიალური მდგომარეობა

1.1. ბავშვთა ფარდობითი საშემოსავლო სიღარიბე

1.1.1. ბავშვთა ფარდობითი სიღარიბის დონე: ეს ინდიკატორი იანგარიშება მედიანური შემოსავლის (ან მოხმარების) 60 პროცენტის მიმართ. ინდიკატორი გამოყენებულია ბრედშოუს მიერ ევროპის ქვეყნებში ბავშვთა კეთილდღეობის ინდექსის გაანგარიშებისას. საქართველოში ამ მაჩვენებლის გაანგარიშება შესაძლებელია საქართველოს შინამეურნეობების გამოკვლევების მონაცემთა ბაზაზე დაყრდნობით.

1.1.2. ბავშვთა აბსოლუტური სიღარიბის დონე: ინდიკატორი იანგარიშება სიღარიბის აბსოლუტური ზღვრის მიმართ (საქართველოში სიღარიბის რამდენიმე ზღვარია, რომლის გამოყენებაც ამ მაჩვენებლის გაანგარიშებისათვის შეიძლება). ინდიკატორი ბრედშოუს მიერ ევროპის ქვეყნებში ბავშვთა კეთილდღეობის ინდექსის გაანგარიშებისას გამოყენებული არ არის. საქართველოში ამ მაჩვენებლის გაანგარიშება შესაძლებელია საქართველოს შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემთა ბაზაზე დაყრდნობით.

1.1.3. ბავშვთა ფარდობითი სიღარიბის სიღრმე: ეს ინდიკატორი იანგარიშება მედიანური შემოსავლის (ან მოხმარების) 60 პროცენტის მიმართ. ინდიკატორი გამოყენებულია ბრედშოუს მიერ ევროპის ქვეყნებში ბავშვთა კეთილდღეობის ინდექსის გაანგარიშებისას. საქართველოში ამ მაჩვენებლის გაანგარიშება შესაძლებელია საქართველოს შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემთა ბაზაზე დაყრდნობით.

1.1.4. ბავშვთა აბსოლუტური სიღარიბის სიღრმე: ინდიკატორი იანგარიშება სიღარიბის აბსოლუტური ზღვრის მიმართ. ინდიკატორი ბრედშოუს მიერ ევროპის ქვეყნებში ბავშვთა კეთილდღეობის ინდექსის გაანგარიშებისას გამოყენებული არ არის. საქართველოში ამ მაჩვენებლის გაანგარიშება შესაძლებელია საქართველოს შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემთა ბაზაზე დაყრდნობით.

1.1.5. სიღარიბის ხანგრძლივობის ინდიკატორი ბავშვებისათვის: ქრონიკული და წარმავალი სიღარიბის შეფასება. ბრედშოუს ეს მაჩვენებელი გამოყენებული არ აქვს, ვინაუიდან ამ მაჩვენებლის გაანგარიშება პანელურ მონაცემთა ბაზას მოითხოვს. საქართველოში ამ მაჩვენებლის გაანგარიშება შესაძლებელია, შინამეურნეობების გამოკვლევი პანელური მონაცემთა ბაზის გამოყენებით.

1.1.6. სიღარიბე სუბიექტური შეფასებით: ბრედშოუს ეს მაჩვენებელი გამოყენებული არ აქვს, ვინაიდან ქვეყნების უმეტესობას ასეთი მონაცემები LSMS კონტექსტში არ გააჩნიათ. საქართველოში ამ მაჩვენებლის გაანგარიშება შესაძლებელია, მხოლოდ იმის გათვალისწინებით, რომ სუბიექტური სიღარიბე ფასდება ოჯახის და არა ბავშვის მიერ. თუმცა იგივე პრობლემა ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ ინდიკატორებსაც ეხება, ვინაიდან დღეს გამოყენებული ინსტრუმენტებით ბავშვის სიღარიბის ცალკე გამოყოფა ოჯახის სიღარიბისაგან საკმაოდ ძნელი და უპერსპექტივო საქმეა.

1.2. დეპრივაცია



1.2.1. დაბალი შეძლების მქონე ოჯახებში მყოფი ბავშვების ხვედრითი წილი: ეს ინდიკატორი გულისხმობს ხანგრძლივი მოხმარების საგნებით შინამეურნეობების უზრუნველყოფის დონეს, მაგალითად აქვს თუ არა საკუთრებაში შინამეურნეობას ავტომობილი, იყვნენ თუ არა დასასვენებლად ბოლო 12 თვის მანძილზე და ა. შ. ასეთი ტიპის მონაცემებზე დაყრდნობით შედგენილი დეპრივაციის ინდიკატორის გამოყენებით მოხდება შინამეურნეობების რანჟირება. საქართველოში არსებული ინფორმაციული მასივები ამ ინდიკატორის გაანგარიშების საშუალებას იძლევა. ამისათვის შესაძლოა გამოყენებული იქნეს შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემთა ბაზები.

1.2.2. 6-ზე ნაკლები განათლების ინვენტარის მქონე ბავშვების ხვედრითი წილი: ეს არის ევროკავშირის მიერ მიღებული სტანდარტი, რომლის მიხედვითაც ბავშვი უნდა ფლობდეს გარკვეულ სასწავლო ინვენტარს: სამეცადინო მაგიდა, სამეცადინო ადგილი, კომპიუტერი, ინტერნეტი, კალკულატორი და ა. შ.. საქართველოს სინამდვილეში ამ ინდიკატორის პირდაპირი გაანგარიშება შეუძლებელია. გარდა ამისა თვითონ სასწავლო ინვენტარის ჩამონათვალიც საქართველოს სინამდვილიდან შორს იმყოფება და ამ ჩამონათვალის სრულყოფილებასა და ეფექტურობაზე მრავალი განსხვავებული აზრი არსებობს, როგორც საქართველოში ისე დასავლეთში. ამ ინდიკატორის გაანგარიშებისათვის საჭიროა სპეციალური გამოკვლევის ჩატარება.

1.2.3. 10-ზე ნაკლები წიგნის მქონე ბავშვების ხვედრითი წილი: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში შესაძლებელია მრავალინდიკატორიანი კლასტერული გამოკვლევის მონაცემთა ბაზაზე დაყრდნობით.

1.3. სიღარიბის მაღალი რისკის მქონე ოჯახებში მცხოვრები ბავშვების ხვედრითი წილი

1.3.1. უმუშევართა ოჯახებში მცხოვრები ბავშვების ხვედრითი წილი: გამოყენებული ინდიკატორი ითვალისწინებს უმუშევართა ოჯახებში მცხოვრები 0-17 წლის ასაკის ბავშვების ხვედრით წილს. ამ ინდიკატორის გაანგარიშება შესაძლებელია შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემების გამოყენებით, თუმცა აქ ორი პრობლემა იჩენს თავს, რომელთაგან ერთი ტექნიკური ხასიათისაა, ხოლო მეორე ფუნდამენტური პრობლემაა და მისი გადაწყვეტა ფუნდამენტურ შესწავლას მოითხოვს:

1.3.1.1. ტექნიკური პრობლემაა ის, რომ სამუშაო ძალა 15 წლის ზემოთ აითვლება და დასაქმების თვალსაზრისით ბავშვი 16 წელზე უმცროსი ასაკის მოსახლეობას ეწოდება. თუმცა პრობლემა არ არის როგორ 0-15 ისე 0-17 წლის ასაკის მოსახლეობის ხვედრითი წილის დათვლა.

1.3.1.2. მეორე პრობლემა უფრო სიღრმისეულ შესწავლას მოითხოვს: შსო-ს კრიტერიუმით უმუშევართა ოჯახებში მცხოვრები ბავშვების ეკონომიკური მდგომარეობა როგორც სხვა ემპირიული ინფორმაციის წყაროებიდან ისე შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემებიდან გამომდინარე არსებითად არ



განსხვავდება იმ ოჯახებში მცხოვრები ბავშვების მდგომარეობისაგან რომელთა დასაქმების დარგი საკუთარ მიწაზე უკიდურესად დაბალეფექტური თვითდასაქმებაა. ამ დასაქმების ხვედრითი წილი კი მთლიანი დასაქმები 50-55 პროცენტია, რაც ამ პრობლემის მასშტაბურობაზე მიუთითებს. გასაგებია, რომ ეს პრობლემა ნაკლებად ეხება ბრედშოუს მიერ განხილული ქვეყნების უმეტესობას, რომლებიც არასრული დასაქმებისა და ფარული უმუშევრობის დაბალი დონით გამოირჩევიან, მაგრამ საქართველოში ეს პრობლემა არსებითია.

2. საცხოვრისი და გარემო პირობები

2.1. სიმჭიდროვე

2.1.1. ოთახების რაოდენობა ერთ სულზე ბავშვებიან ოჯახებში: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება უპრობლემოდ შესაძლებელია შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემებიდან. ასევე MICS-ის ბაზაზეც.

2.2. ადგილობრივი გარემო და სივრცე

2.2.1. ბავშვიანი შინამეურნეობების ხვედრითი, წილი, რომლებსაც მიაჩნიათ, რომ საშიში ან ძალიან საშიშია ღამით სახლიდან გასვლა ცოდნა: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

2.2.2. ბავშვიანი შინამეურნეობების ხვედრითი წილი, რომლებმაც დაასახელეს 6 ან მეტი გარემოს დაცვითი პრობლემა: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

2.3. საცხოვრისის პრობლემები

2.3.1. ბავშვიანი შინამეურნეობების ხვედრითი წილი, რომლებმაც დაასახელეს 2 ან მეტი საცხოვრისთან დაკავშირებული პრობლემა, საცხოვრებელი ფართის ნაკლებობა, იატაკის, ჭერის, ფანჯრების, კომუნალური პირობების და ა. შ. პრობლემები.: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს. ამასთან მიახლოებული მაჩვენებლის გაანგარიშება შესაძლებელია შინამეურნეობების გამოკვლევიდან და აგრეთვე MICS-ის ბაზაზე

3. ჯანმრთელობა

3.1. ჯანმრთელობა დაბადებიდან

3.1.1. ჩვილ ბავშვთა მოკვდაობის დონე: ეს ინდიკატორი საქართველოში იანგარიშება, თუმცა ეს ის მაჩვენებელია, რომლის ხარისხიც ერთობ საეჭვოა. არსებობს რამდენიმე განსხვავებული წყარო, რომელთა მიერ გაანგარიშებული მაჩვენებელიც არსებითად განსხვავებულია. ამ მაჩვენებლებს შორის ალბათ ყველაზე საიმედო MICS-ის ბაზაზე გაანგარიშებული მაჩვენებელია.

3.1.2. ახალშობილის მცირე წონა: ეს ინდიკატორიც ასევე იანგარიშება სხვადასხვა წყაროზე დაყრდნობით, მაგრამ მისი ხარისხიც ასევე ძალიან



დაბალია. . ამ მაჩვენებლებს შორისაც ალბათ ყველაზე საიმედო MICS-ის ბაზაზე გაანგარიშებული მაჩვენებელია.

3.2. იმუნიზაცია

3.2.1. წითელაზე აცრა: ეს ინდიკატორი მიმდინარე რეჟიმში იანგარიშება, მაგრამ ხარისხი ერთობ საეჭვოა, ვინაიდან ხშირად იმუნიზაციის დონე 100 პროცენტზე მეტია, ვინაიდან გაურკვეველია მაჩვენებელი გაანგარიშებისათვის მნიშვნელად გამოყენებული ინფორმაციის ხარისხი: ანუ შესაბამისი ასაკის მოსახლეობის რაოდენობა. ასევე ბუნდოვანია მრიცხველად გამოუყენებელი ხარისხი: აცრების რაოდენობად მიღებული გახარჯული დოზები, რაც ხშირ შემთხვევაში აღემატება მოსახლეობის რაოდენობად გამოყენებულ მაჩვენებელს. ამ შემთხვევაში ძნელია დაადგინო თუ რომელი უფრო სცოდავს საბოლოო შედეგის უხარისხობაში, მაგრამ ფაქტია, რომ მაჩვენებელი ხშირ შემთხვევაში ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს. ამ შემთხვევაში ალბათ ყველაზე საიმედო MICS-ის ბაზაზე გაანგარიშებული მაჩვენებელია.

3.2.2. DPT აცრა: ეს ინდიკატორი მიმდინარე რეჟიმში იანგარიშება, მაგრამ ხარისხის პრობლემა აქაც არსებითია, ისევე როგორც წინა შემთხვევაში. ამ შემთხვევაშიც ალბათ ყველაზე საიმედო MICS-ის ბაზაზე გაანგარიშებული მაჩვენებელია.

3.2.3. პოლიო3 აცრა: ეს ინდიკატორი მიმდინარე რეჟიმში იანგარიშება, მაგრამ ხარისხის პრობლემა აქაც არსებითია, ისევე როგორც წინა შემთხვევებში. ამ შემთხვევაშიც ალბათ ყველაზე საიმედო MICS-ის ბაზაზე გაანგარიშებული მაჩვენებელია.

3.3. ჯანმრთელი ცხოვრების წესი

3.3.1. ბავშვების ხვედრითი წილი, რომლებიც დღეში ერთჯერ ან მეტჯერ იხეხავენ კბილებს: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

3.3.2. ბავშვების ხვედრითი წილი, რომლებიც ყოველდღიურად ჭამენ ხილს: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს. რაღაც ამდაგვარის გაანგარიშება შინამეურნეობების გამოკვლევიდან შეიძლება, ხილის მოხმარება შინამეურნეობების მიერ, თუმცა ეს არ არის მთლიანად ის მაჩვენებელი რომელიც ამ შემთხვევაშია მოთხოვნილი.

3.3.3. ბავშვების ხვედრითი წილი, რომლებიც საუზმობენ ყოველ სასკოლო დღეს: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

3.3.4. ბავშვების ხვედრითი წილი, რომლებიც კვირაში ერთი საათი მაინც არიან ფიზიკურად აქტიურები: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს. ამ მაჩვენებელთან მეტნაკლებად მიახლოებული ინდიკატორის გაანგარიშება შესაძლებელია MICS-ის ბაზაზე.

3.3.5. ბავშვების ხვედრითი წილი, რომლებსაც აქვთ ჭარბი წონის პრობლემა: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი



გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს. MICS-ის ბაზაზე შესაძლებელია როგორც ჭარბი, ისე წონანაკლულობის გაანგარიშება 5 წლამდე ასაკი ბავშვებისათვის დანარჩენ შემთხვევაში ამის გაანგარიშება შეუძლებელია. შინამეურნეობების გამოკვლევაში არის ჩართული ასეთი ტიპის კითხვები, მაგრამ პირველადი მონაცემების ხარისხი გულდასმით გადამოწმებას მოითხოვს.

4. სუბიექტური შეფასებები

4.1. ჯანმრთელობის მდგომარეობის თვითშეფასება

4.1.1. 11-15 წლის მოსახლეობა, რომლებიც თავის ჯანმრთელობას აფასებს დადებითად ან უარყოფითად: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

4.2. პერსონალური კეთილდღეობა

4.2.1. 11-15 წლის მოსახლეობა ცხოვრების არსებული პირობებით კმაყოფილებას შეფასების 10 ბალიან შკალაზე შუას ზემოთ აფასებს: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

4.2.2. ბავშვები, რომლებიც თავს ჩამორჩენილად ან უუნაროდ მიიჩნევენ: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

4.2.3. ბავშვები, რომლებიც მიიჩნევენ მათთვის განკუთვნილ ადგილს მოუხერხებლად ან არასაკმარისად: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

4.2.4. ბავშვები, რომლებიც თავს გარიყულად (მარტოხელად) მიიჩნევენ: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

4.3. კეთილდღეობა სკოლაში

4.3.1. ბავშვები, რომლებიც სასკოლო მუშაობას ძალადობად აღიქვამენ: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

4.3.2. ბავშვები, რომელთაც ძალიან მოსწონთ სკოლა: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

5. განათლება

5.1. განათლების მიღება

5.1.1. წერა კითხვის ცოდნა: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს. ამ მაჩვენებელთან მეტნაკლებად მიახლოებული ინდიკატორის გაანგარიშება შესაძლებელია MICS-ის ბაზაზე.



5.1.2. მათემატიკური განათლების მიღება: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს. ამ მაჩვენებლთან მეტნაკლებად მიახლოებული ინდიკატორის გაანგარიშება შესაძლებელია MICS-ის ბაზაზე.

5.1.3. სამეცნიერო განათლების მიღება: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

5.2. განათლებაში მონაწილეობა

5.2.1. 0-2 წლის ბავშვების ხვედრითი წილი, რომლები დაჰყავთ საბავშვო ბაგებში: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება შესაძლებელია შინამეურნეობების გამოკვლევიდან თუმცა 0-2 წელი ძალიან მცირე ჯგუფია და ალბათ უფრო რეკომენდირებული იქნება სკოლამდელი ასაკის ბავშვებისათვის ამ მაჩვენებლის გაანგარიშება.

5.2.2. 15-19 წლის ასაკის მოსახლეობა, რომელიც იღებს რაიმე განათლებას: ამ მაჩვენებლის გაანგარიშებაც შესაძლებელია შინამეურნეობების გამოკვლევიდან.

5.3. განათლებიდან გამომდინარე ახალგაზრდული შრომის ბაზარი

5.3.1. 15-19 წლის ასაკის მოსახლეობაში უმუშევრობის დონე, ანუ იმ ახალგაზრდების ხვედრითი წილი, რომლებიც არც განათლებას იღებენ და არც მუშაობენ: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება შესაძლებელია შინამეურნეობების გამოკვლევიდან.

5.3.2. უდაბლესი კვალიფიკაციის სამუშაოზე დასაქმებული 15 წლის ბავშვების ხვედრითი წილი: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება თეორიულად შესაძლებელია შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემებიდან, მაგრამ შეფასება სავარაუდოდ ნაკლებად საიმედო იქნება.

6. ბავშვების ნათესაური ურთიერთობები

6.1. ოჯახის დემოგრაფიული კომპოზიცია

6.1.1. მარტოხელა მშობლის ოჯახები: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება შესაძლებელია მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის მონაცემებიდან. აგრეთვე შესაძლებელია იმავე ინდიკატორის გაანგარიშება MICS-ის ბაზაზე. უფრო გრძელვადიანი დინამიკური მწკრივის ფორმირებისათვის შესაძლებელია შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემების შეჯერება მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის მონაცემებთან, თუმცა ეს საკმაოდ შრომატევადი და კაპიტალტევადი სამუშაოა. შინამეურნეობების გამოკვლევიდან შესაძლოა მიახლოებით ასეთი ინდიკატორის გაანგარიშება.

6.1.2. გავრცობილი ოჯახი: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება შესაძლებელია მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის მონაცემებიდან. აგრეთვე შესაძლებელია იმავე ინდიკატორის გაანგარიშება MICS-ის ბაზაზე. უფრო გრძელვადიანი დინამიკური მწკრივის ფორმირებისათვის შესაძლებელია შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემების შეჯერება მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის მონაცემებთან, თუმცა ეს საკმაოდ



შრომატევადი სამუშაოა. შინამეურნეობების გამოკვლევიდან შესაძლოა მიახლოებით ასეთი ინდიკატორის გაანგარიშება.

6.2. ურთიერთობა მშობლებთან

6.2.1. ოჯახები, რომლებიც ერთად სადილობენ რამდენჯერმე კვირის განმავლობაში: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს

6.2.2. ბავშვები მშობლებთან საუბარს ახერხებენ რამდენჯერმე კვირის განმავლობაში: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს

6.3. ურთიერთობა უფროსებთან

6.3.1. ბავშვების ხვედრითი წილი, რომლებიც მიიჩნევენ რომ უფროსები მათდამი კეთილგანწყობილი არიან და ეხმარებიან მათ: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს

7. სამოქალაქო მონაწილეობა

7.1. მონაწილეობა საზოგადოებრივ სამუშაოებში

7.1.1. ბავშვების ხვედრითი წილი, რომლებსაც მონაწილეობა მიუღიათ ორ ან მეტ საზოგადოებრი სამუშაოში: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

7.2. პოლიტიკური ინტერესები

7.2.1. ახალგაზრდები, რომელსაც გააჩნია 7 ბალია შკალაზე მედიანაზე უფრო მაღალი პოლიტიკური ინტერესები: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

8. რისკი და დაცულობა

8.1. ბავშვთა მოკვდაობა

8.1.1. 19 წლამდე ასაკის მოსახლეობაში სიკვდილიანობის დონე 100000 სულზე გადაანგარიშებით: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება ალბათ შესაძლებელია, მაგრამ რამდენად ხარისხიანადა ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა საკმაოდ ძნელია

8.2. სახიფათო ჩვევები

8.2.1. თამბაქოს მოხმარება ბავშვებში: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს. შესაძლოა ამისათვის გამოვიყენოთ 2001 წელს ჩატარებული გამოკვლევის მონაცემები, მაგრამ ეს მონაცემები საკმარისი არ იქნება, ვინაიდან ის 14 წელზე უფროსი ასაკის მოსახლეობას მოიცავს.

8.2.2. ალკოჰოლის მოხმარება ბავშვებში: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს



8.2.3. ჰაშიშის მოხმარება ბავშვებში: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

8.2.4. ინჰალატორების (ტოქსიკომანია) მოხმარება ბავშვებში: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

8.2.5. ადრეული ფეხმძიმობა ბავშვებში: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

8.2.6. 15 წლის ბავშვები, რომელთაც ჰქონდა/აქვთ სექსუალური ურთიერთობა: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

8.2.7. ახალგაზრდები, რომლების იყენებენ პრეზერვატივს სექსუალური ურთიერთობის დროს: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

8.3. ძალადობის გამოცდილება

8.3.1. ბავშვები, რომლებიც იქნენ ფიზიკურად დასჯილნი ბოლო 12 თვის მანძილზე: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს. ამგვარი მაჩვენებლის გაანგარიშება შესაძლებელია MICS-ის ბაზაზე, მაგრამ ეს მხოლოდ 14 წლამდე ასაკის ბავშვებს შეეხება.

8.3.2. ბავშვები, რომლებიც იქნენ დაშინებულნი ბოლო 12 თვის მანძილზე: ამ ინდიკატორის გაანგარიშება საქართველოში არ ხდება და მისი გაანგარიშება სპეციალურ გამოკვლევას საჭიროებს.

დდაასსკკვვნნაა ბუნებრივია, რომ ევროკავშირის ქვეყნებში ბავშვთა სიღარიბის/კეთილდღეობის შესაფასებელი მოდელი კონცეფტუალური და ტექნიკური მიზეზების გამო არ გამოდგება საქართველოსთვის. ანუ, აგრეგირებული კეთილდღეობის ინდექსი ვერ დაანგარიშდება:

• რამოდენიმე დომეინი კონცეფტუალურად არ მიესადაგება (მთლიანად ან ნაწილობრივ), მაგალითად “5.2 განათლებაში მონაწილეობა”, 1.2 “დეპრივაცია”) საქართველოს სპეციფიკას

• ბევრი ინდიკატორის გასაზომად მონაცემები არ მოიპოვება და სპეციალურ (ემპირიულ) კვლევებს საჭიროებს

მიუხედავად ამისა, შესაძლებელი იქნება რამოდენიმე კლასტერის და ცალკეული დომეინების სრულად გათვლა და ამ ნიშნით საქართველოს შედარება ევროკავშირის ქვეყნებთან.

ინდიკატორთა რვა ძირითადი ჯგუფიდან ორი საერთო არ არის მოცული, სამი ჯგუფი სანახევროდ ან უფრო ნაკლებად. მხოლოდ ორი ჯგუფი აკმაყოფილებს ამ მოდელისათვის წარმოდგენილ აუცილებელ პირობას, რომ ინდიკატორების 75 პროცენტი ან უფრო მეტი უნდა იანგარიშებოდეს. ეს რაც შეეხებოდა ინდიკატორების გაანგარიშების რაოდენობრივ ანალიზს.



ინდიკატორთა ბადის დაფარვის ხარისხი გაცილებით გაუარესდება იმ შემთხვევაში თუ კითხვას: “იანგარიშება თუ არა საქართველოში ესა თუ ის მაჩვენებელი?” მოვაყოლებთ კითხვას, “თუ როგორი ხარისხისაა ეს მაჩვენებელი?”. აღმოვაჩენთ, რომ საიმედო შეფასებებით ინდიკატორთა ბადის მესამედზე ნაკლებია მოცული.

განხილული მიდგომით ბავშვთა კეთილდღეობის სრულფასოვანი შეფასება მინიმუმ ერთი კომპლექსური შერჩევითი გამოკვლევის ჩატარებას საჭიროებს, რაც საკმაოდ დიდ დროით და ფინანსურ რესურსებს მოითხოვს.

განხილული მიდგომა შეიძლება გამოყენებულ იქნას მხოლოდ ნაწილობრივ სხვა ქვეყნებთან შედარებისათვის და ამ მიღებული დასკვნებიც ვერ იქნება მყარად არგუმენტირებული.

ამდენად საქართველოში ბავშვთა კეთილდღეობის შეფასებისათვის, არსებული მდგომარეობით, ჯონათან ბრედშოუს მოდელი ნაკლებად გამოდგება. ამ მოდელის საქართველოში გამოყენებისათვის მინიმუმ ერთი ფართომასშტაბიანი კომპლექსური გამოკვლევის ჩატარებაა საჭირო. მეორე პრობლემა ამ მეთოდით კეთილდღეობის შეფასებისათვის საჭირო მიმდინარე სტატისტიკური მაჩვენებლების ხარისხია, რომელიც ცალკე პრობლემას წარმოადგენს და ამ პროექტის ფარგლებში მისი მოგვარება შეუძლებელია.

ქვემოთ მოტანილ ცხრილში მოცემული ბრედშოუს მოდელით განსაზღვრული ინდიკატორთა 8 ძირითადი ჯგუფი (კლასტერი) და 23 ქვეჯგუფი (დომეინი) და საქართველოში არსებული ინფორმაციული რესურსებით მათი მოცვის ხარისხი.

ილუსტრაცია 4: კეთილდღეობის მოდელში კლასტერებისა და დომეინების გაზომვის შესაძლებლობა

ჯგუფები და ქვეჯგუფები მოცვა (%)

1. მატერიალური მდგომარეობა 90

• ბავშვთა ფარდობითი საშემოსავლო სიღარიბე 100 • დეპრივაცია 67 • სიღარიბის მაღალი რისკის მქონე ოჯახებში მცხოვრები ბავშვების ხვედრითი წილი 100

2. საცხოვრისი და გარემო პირობები 50

• სიმჭიდროვე 100 • ადგილობრივი გარემო და სივრცე 0 • საცხოვრისის პრობლემები 100

3. ჯანმრთელობა 50

• ჯანმრთელობა დაბადებიდან 100 • იმუნიზაცია 100 • ჯანმრთელი ცხოვრების წესი 50

4. სუბიექტური შეფასებები 0

• ჯანმრთელობის მდგომარეობის თვითშეფასება 0 • პერსონალური კეთილდღეობა 0 • კეთილდღეობა სკოლაში 0

5. განათლება 71

• განათლების მიღება 33 • განათლებაში მონაწილეობა 100 • განათლებიდან გამომდინარე ახალგაზრდული შრომის ბაზარი 100

6. ბავშვების ნათესაური ურთიერთობები 40

• ოჯახის დემოგრაფიული კომპოზიცია 100



ჯგუფები და ქვეჯგუფები მოცვა (%)

• ურთიერთობა მშობლებთან 0 • ურთიერთობა უფროსებთან 0

7. სამოქალაქო მონაწილეობა 0

• მონაწილეობა საზოგადოებრივ სამუშაოებში 0 • პოლიტიკური ინტერესები 0

8. რისკი და დაცულობა 90

• ბავშვთა მოკვდაობა 100 • სახიფათო ჩვევები 100 • ძალადობის გამოცდილება 50

სულ 58

დდეეპპრრიივვააცციიიისს მმოოდდეელლიი

მმიიმმოოხხიილლვვაა ვინაიდან დეპრივაციის რაოდენობრივი გამოხატვა (აგრეგირებული ინდექსი) ჯერ არ დამკვიდრებულა, საკმაოდ მიმზიდველი და პრაქტიკულია Gordon D.-ის მიერ მოწოდებული რანჟირება (უმნიშვნელოდან უკიდურეს დეპრივაციამდე) (2003, გვ. 32):

დეპრივაცია უმნიშვნელო მსუბუქი მძიმე უკიდურესი 1. საკვები უხარისხო რაციონი

დაბალი კვებითი ფასეულობით

პერიოდულად შიმშილი

მალნუტრიცია სრული გამოფიტვა

2. ვარგისიანო სასმელი წყალი

პერიოდულად საკმარისი წყლის უქონლობა უფულობის გამო

საცხოვრებელში წყლის არ არსებობა, მაგრამ საერთო მილსადენის სიახლოვე 200 მეტრის ან 15 წუთის სავალზე

მილსადენით წყლის წყაროს სიშორე (> 200 მეტრის დაშორებით ან 15 წუთზე მეტ სავალზე, ან არასაიმედო სასმელი წყალი (მაგ. ღია ჭა)

წყლის ხელმიუწვდომელობა

3. სანიტარიული წერტები

სხვა შინაუმეურნეობასთან საზიარო სანიტარული წერტი

წერტი საცხოვრებლის გარეთ

სანიტარული წერტის არ არსებობა სიახლოვეში

სანიტარული წერტის ხელმიუწვდომელობა

4. ჯანმრთელობა სამედიცინო მომსახურების პერიოდული ხელმიუწვდომელობა უსახსრობის გამო

არაადეკვატური სამედიცინო დახმარება

იმუნიზაციის არარსებობა მხოლოდ შეზღუდული არაპროფესიული სამედიცინო დახმარება ავად ყოფნის დროს

სამედიცინო დახმარების არარსებობა

5. საცხოვრისი საცხოვრებელი ცუდ მდგომარეობაში; ოთახში ერთზე მეტი ბინადარი

მოწყობილობების ნაკლებობა, გათბობის არარსებობა; დაზიანებული კონსტრუქცია;

მოუწყობელი საცხოვრებელი, მუდმივი სტრუქტურის, პრივატულობისა და იატაკის

ჭერის არ ქონა



დეპრივაცია უმნიშვნელო მსუბუქი მძიმე უკიდურესი სამზე მეტი ბინადარი ოთახში

არარსებობა, ერთი ორი ოთახი მხოლოდ; ოთახში 5-ზე მეტი ბინადარი

6. განათლება არაადეკვატური სწავლება უსახსრობის გამო

ვერ ახერხებს მეორადი განათლების მიღებას, მაგრამ ღებულობს პირველადს

ბავშვი 7 წლის ან მეტი ასაკისაა და არც პირველადი ან მეორადი განათლება არ მიუღია

ვერ ღებულობს განათლებას დევნის ან ცრუ შეხედულებების გამო

7. ინფორმაცია მატერიალურად ხელი არ მიუწვდება წიგნებზე და გაზეთებზე

არ აქვს ტელევიზორი მაგრამ აქვს რადიო

ხელი არ მიუწვდება არც ტელევიზორზე, რადიოზე, წიგნებზე ან გაზეთებზე

მოწყვეტილია ინფორმაციას (მაგ. მთავრობის გამო)

8. ბაზისური სოციალური მომსახურება

სამედიცინო და განათლების დაწესებულები არსებობენ, მაგრამ დაბალი სტანდარტის

არაადეკვატური სამედიცინო და განათლების დაწესებულებები ერთი საათის სიარულის სიახლოვეში

შეზღუდული სამედიცინო და განათლების დაწესებულებები ერთი დღის სავალზე

სამედიცინო და საგანმანათლებლო დაწესებულებების ხელმიუწვდომელობა

წყარო: Gordon et all, 2003

ვინაიდან ამ მოდელში გამოიყენება რანჟირებული და არა ნომინალური ცვლადები, გაცილებით მოქნილია და “იტანს” კონცეფტუალური და ტექნიკური თვალსაზრისით მოდიფიცირებას.

კრიტერიუმი “ვარგისიანი სასმელი წყალი” (safe drinking water) ორი მოსაზრებით ითხოვს შეცვლას:

• ღია წყლის წყაროს ვარგისიანობა (ჭა, ნაკადული) პრინციპულად განსხვავდება საქართველოში (განსაკუთრებით მთიან რეგიონებში) და სუბ-საჰარულ აფრიკაში ანდა ცენტრალურ და სამხრეთ აზიაში. უფრო მეტიც, არსებობს ანეკდოტური მონაცემები, რომ საქართველოს ზოგიერთ რაიონში მილსადენით (ცენტრალიზებული) მიწოდებული წყალი უფრო მეტ საფრთხეს უქმნიდა ჯანრმთელობას, ვიდრე ბუნებრივი, ღია წყაროებიდან მოპოვებული (Dershem L et all, 1996)

• ლოგიკურად არათანოზამადია 200 მეტრი და 15 წუთი... 15 წუთში თავისუფლად შეიძლება 1 კმ-ის გავლა (ტვირთის გარეშე), ანუ თუ წყალი 400 მეტრის დაშორებითაა, გაუგებარია, უნდა მიანიჭოს “მსუბუქი” თუ “მძიმე” დეპრივაციის რანგი

დაზუსტებას მოითხოვს “არადეკვატური სამედიცინო დახმარება” რას გულისხმობს საქართველოს კონტექსტში. ისევ და ისევ, ბევრ განვითარებად ან ღარიბ ქვეყანაში ექიმის (პროფესიული სამედიცინო კადრის) არსებობა საკმარისია, რომ სამედიცინო დახმარება ადეკვატური იყოს; სამწუხაროდ, არაკვალიფიციური (მაგრამ დიპლომირებული) ექიმის არსებობა დიაგნოსტიკური ან სამკურნალო საშუალებების ხელმიუწვდომელობის გამო სრულად არ ნიშნავს ადეკვატურ სამედიცინო დახმარებას (თუ გრძელვადიან ჯანმრთელობის გამოსავალს გავითვალისწინებთ). თითქმის იგივე ითქმის განათლებასთან დაკავშირებით, თუმცა აქ რანჟირების კრიტერიუმები უფრო ნათელია.



ასევე კარგად გააზრებას მოითხოვს „ინფორმაციის“ რანჟირება: სად დავაყენოთ ათვლის წერტილი? ჩაითვალოს მსუბუქ დეპრივაციად წიგნების/გაზეთების ხელმიუწვდომელობა, თუ ინტერნეტის ან კომპიუტერის?

ბაზისური მომსახურების ხელმისაწვდომის კრიტერიუმები ფაქტია მისადაგებულია გაცილებით დიდი ზომის ქვეყნისთვის - საქართველოში ძნელად მოიძებნება 1 დღის სავალზე დაშორებული სამედიცინო თუ საგანმანათლებლო დაწესებულება.

წარმოდგენილი მოდელის კონცეფტუალური გააზრების შემდეგ შევეცდებით დეტალურად გავაანალიზოთ, თუ რა მდგომარეობაა საქართველოში ამ მაჩვენებლების გაანგარიშების თვალსაზრისით და რამდენად შეესაბამება დეპრივაციის თითოეული დონის მიღებული განმარტება საქართველოს სინამდვილეს.

1. საკვები - საკვების მოხმარების შესახებ საქართველოში ინფორმაცია არსებობს. მათგან აღსანიშნავია საქართველოს შინამეურნეობების გამოკვლევის 2000-2001 წლების მონაცემები, როდესაც კვების პროდუქტების მოხმარების გამოკვლევა ცალკე კითხვარის მეშვეობით ხდებოდა. გარდა ამისა არსებობს იმავე გამოკვლევის უწყვეტი დინამიკური მწკრივი 1996 წლიდან დღემდე, რომელიც შეიცავს კვების პროდუქტების მოხმარების ელემენტსაც, თუმცა ერთი უხერხულობა, რომელიც ამ მონაცემთა მასივს ახლავს არის ის, რომ ეს მონაცემები ძირითადად შემომავალი ნაკადების მიხედვით იანგარიშება და მართალია მაკრო დონეზე პრაქტიკულად კვების პროდუქტების მოხმარების გამოკვლევის იდენტურ სურათს იძლევა, მაგრამ შინამეურნეობის დონეზე ეს მაჩვენებლები ნაკლებად გამოსადეგია. თუმცა ამ პრობლემიდან გამოსავლად პანელური მონაცემების გამოყენება შეიძლება მივიჩნიოთ, ვინაიდან პანელური მონაცემები მოიცავენ ერთი და იმავე შინამეურნეობის გამოკვლევის მონაცემებს მთელი წლის მანძილზე და სავარაუდოდ საკმაოდ დაბალანსებულ სურათს უნდა იძლეოდნენ. გარდა ამისა არის ცალკეული ერთჯერადი კვლევებიც, რომლებიც მონაცემების გადამოწმების შესაძლებლობას მოგვცემენ. რაც შეეხება დეპრივაციის თითოეული დონის შეფასებას:

1.1. უმნიშვნელო - უხარისხო რაციონი დაბალი კვებითი ფასეულობით - ამ შეფასების მისაღებად საჭიროა კონსულტაციები შესაბამისი დარგის სპეციალისტებთან და მათთან კონსულტაციების საფუძველზე ზემოაღნიშნული ინფორმაციის წყაროებიდან მიღებული დიეტის კომპოზიციის განხილვა და მისი ვარგისიანობის შეფასება, როგორც კვების პროდუქტების ისე მიკროელემენტების დონეზე.

1.2. მსუბუქი - პერიოდულად შიმშილი - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება სპეციალურად ფოკუსირებულ კვლევას მოითხოვს, თუმცა ამასთან მიახლოებული დონის შეფასება შეიძლება, როგორც დიეტის კომპოზიციიდან გამომდინარე, ისე ცალკეული ერთჯერადი კვლევების საფუძველზე

1.3. მძიმე - მალნუტრიცია - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც დიეტის კომპოზიციის მონაცემებზე დაყრდნობით ასევე MICS-ის ბაზაზეც.

1.4. უკიდურესი - სრული გამოფიტვა - დეპრივაციის ამ დონის შეფასებაც შესაძლებელია როგორც დიეტის კომპოზიციის მონაცემებზე დაყრდნობით ასევე MICS-ის ბაზაზეც.

2. ვარგისიანი სასმელი წყალი - ამ მაჩვენებლის შესასწავლადაც საქართველოში რამდენიმე ინფორმაციული ბაზა არსებობს. მათგან ყველაზე უფრო ხარისხიან



შეფასებას MICS იძლევა, სადაც ეს საკითხი საკმაოდ დეტალურადაა შესწავლილი. MICS ერთჯერადი გამოკვლევაა, თუმცა არსებობს დინამიკური მწკრივების ფორმირების შესაძლებლობაც, ვინაიდან საქართველოს შინამეურნეობების გამოკვლევის ინსტრუმენტები 2000 წლიდან დღემდე შეიცავს სასმელ წყალზე მისაწვდომობის გარკვეულ ელემენტებს. თუმცა ამ ინფორმაციის ძირითადი წყარო MICS იქნება.

2.1. უმნიშვნელო - პერიოდულად საკმარისი წყლის უქონლობა უფულობის გამო - დეპრივაციის ამ დონის, ასეთი განმარტებით შეფასება საქართველოში ალბათ არ მოხდება, ვინაიდან საქართველოში მხოლოდ დედოფლისწყაროსა და საგარეჯოს მეჩხერად დასახლებულ ნახევარუდაბნოებში არსებობს სასმელი წყლის მასიურად ყიდვის პრაქტიკა, სხვა მხრივ საქართველოში სასმელ წყალს ძირითადად არ ყიდულობენ. უმნიშვნელო დეპრივაციად შეიძლება შეფასდეს საცხოვრებელში ან ეზოში სასმელი წყლის მილსადენის არსებობა.

2.2. მსუბუქი - საცხოვრებელში წყლის არ არსებობა, მაგრამ საერთო მილსადენის სიახლოვე 200 მეტრის ან 15 წუთის სავალზე - დეპრივაციის ამ დონის შეფასებაც შესაძლებელია, როგორც MICS-დან, დეტალურად ასევე შინამეურნეობების გამოკვლევიდანაც, მხოლოდ შინამეურნეობების გამოკვლევის შემთხვევაში არ არის მითითებული წყალსადენის დაშორება.

2.3. მძიმე - მილსადენით წყლის წყაროს სიშორე (> 200 მეტრის დაშორებით ან 15 წუთზე მეტ სავალზე, ან არასაიმედო სასმელი წყალი (მაგ. ღია ჭა) – დეპრივაციის ამ დონის შეფასებაც შესაძლებელია, როგორც MICS-დან, დეტალურად ასევე შინამეურნეობების გამოკვლევიდანაც.

2.4. უკიდურესი - წყლის ხელმიუწვდომელობა – დეპრივაციის ამ დონის შეფასებაც ასევე შესაძლებელია MICS-დან

3. სანიტარიული წერტები - ამ მაჩვენებლის შესასწავლადაც საქართველოში რამდენიმე ინფორმაციული ბაზა არსებობს. მათგან ყველაზე უფრო ხარისხიან შეფასებას MICS იძლევა, სადაც ეს საკითხი საკმაოდ დეტალურადაა შესწავლილი. MICS ერთჯერადი გამოკვლევაა, თუმცა არსებობს დინამიკური მწკრივების ფორმირების შესაძლებლობაც, ვინაიდან საქართველოს შინამეურნეობების გამოკვლევის ინსტრუმენტარი შეიცავს საკმაოდ დეტალურ ინფორმაციას ძირითადი სანიტარული წერტებით შინამეურნეობების უზრუნველყოფის შესახებ. თუმცა უფრო დეტალური ანალიზი მაინც MIჩშ-ის მიხედვით უნდა მოხდეს, ვინაიდან ეს საკითხი ამ გამოკვლევი უფრო დეტალურად იყო შესწავლილი და შერჩევის მოცულობაც გაცილებით დიდი იყო, შესაბამისად შეფასებები უფრო საიმედო იქნება.

3.1. უმნიშვნელო - სხვა შინამეურნეობასთან საზიარო სანიტარული წერტი - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

3.2. მსუბუქი - წერტი საცხოვრებლის გარეთ - დეპრივაციის ამ დონის შეფასებაც შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების ისე MICS-ის ბაზაზე

3.3. მძიმე - სანიტარული წერტის არ არსებობა სიახლოვეში - დეპრივაციის ამ დონის შეფასებაც ასევე შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების ისე MICS-ის ბაზაზე, თუმცა სავარაუდოდ, დეპრივაციის ასეთი ფორმის არსებობა ნაკლებად მოსალოდნელია.



3.4. უკიდურესი - სანიტარული წერტის ხელმიუწვდომელობა - დეპრივაციის ამ დონის შეფასებაც ასევე შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების ისე MICS-ის ბაზაზე, თუმცა სავარაუდოდ, დეპრივაციის ასეთი ფორმის არსებობა ნაკლებად მოსალოდნელია

4. ჯანმრთელობა - ამ საკითხზე არსებობს მთელი რიგი ინფორმაციული მასივები საიდანაც შესაძლებელია საჭირო მაჩვენებლების გაანგარიშება. მისაწვდომობის მომენტი მეტნაკლებად მოცულია შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემებით, რომელიც MICS-თან ერთად პრაქტიკულად უალტერნატივო წყაროს წარმოადგენს წინამდებარე კვლევისათვის. არის ცალკეული ერთჯერადი კვლევებიც, რომლებიც შესაძლებლობას მოგვცემს გადავამოწმოთ წინამდებარე ორი ძირითადი წყაროდან მიღებული შეფასებები და შეძლებისდაგვარად მოვახდინოთ იმ სიცარიელეების შევსება, რომელიც აღნიშნულ გამოკვლევებს ახლავს, თუმცა ისევე, როგორც სხვა შემთხვევებში დეპრივაციის ფორმების განმარტებები გადასინჯვასა და საქართველოს სინამდვილესთან მისადაგებას მოითხოვს.

4.1. უმნიშვნელო - სამედიცინო მომსახურების პერიოდული ხელმიუწვდომელობა უსახსრობის გამო - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე. აგრეთვე შესაძლებელია სხვადასხვა ერთჯერადი გამოკვლევების საფუძველზეც.

4.2. მსუბუქი - არაადეკვატური სამედიცინო დახმარება - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე. აგრეთვე შესაძლებელია სხვადასხვა ერთჯერადი გამოკვლევების საფუძველზეც.

4.3. მძიმე - იმუნიზაციის არარსებობა, მხოლოდ შეზღუდული არაპროფესიული სამედიცინო დახმარება ავად ყოფნის დროს - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე. აგრეთვე შესაძლებელია სხვადასხვა ერთჯერადი გამოკვლევების საფუძველზეც.

4.4. უკიდურესი - სამედიცინო დახმარების არარსებობა - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე. აგრეთვე შესაძლებელია სხვადასხვა ერთჯერადი გამოკვლევების საფუძველზეც.

5. საცხოვრისი - ამ საკითხის შესასწავლად სამი ყველაზე უფრო რეპრეზენტატული მონაცემთა მასივი არსებობს: შინამეურნეობების გამოკვლევა, MICS და მოსახლეობის 2002 წლის საყოველთაო აღწერა, თუმცა ამ უკანასკნელის მონაცემთა ბაზების მისაწვდომობა მისაწვდომობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას. MICS, თავისი შერჩევის მოცულობიდან გამომდინარე ერთერთი ყველაზე საიმედო ინფორმაციის წყაროა, ხოლო შინამეურნეობების გამოკვლევა თავისი დინამიკური მწკრივებითაა მიმზიდველი.

5.1. უმნიშვნელო - საცხოვრებელი ცუდ მდგომარეობაში; ოთახში ერთზე მეტი ბინადარი - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

5.2. მსუბუქი - მოწყობილობების ნაკლებობა, გათბობის არარსებობა; დაზიანებული კონსტრუქცია; სამზე მეტი ბინადარი ოთახში - დეპრივაციის ამ დონის



შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

5.3. მძიმე - მოუწყობელი საცხოვრებელი, მუდმივი სტრუქტურის, პრივატულობისა და იატაკის არარსებობა, ერთი ორი ოთახი მხოლოდ; ოთახში 5-ზე მეტი ბინადარი - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

5.4. უკიდურესი - ჭერის არ ქონა - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე. თუმცა ასევე აღსანიშნავია, რომ დეპრივაციის ასეთი ფორმის არსებობა ნაკლებად სავარაუდოა.

6. განათლება - ამ საკითხის შესასწავლად ორი ყველაზე უფრო რეპრეზენტატული მონაცემთა მასივი არსებობს: შინამეურნეობების გამოკვლევა და MICS. ამ შემთხვევაშიც MICS, თავისი შერჩევის მოცულობიდან გამომდინარე ერთერთი ყველაზე საიმედო ინფორმაციის წყაროა, ხოლო შინამეურნეობების გამოკვლევა თავისი დინამიკური მწკრივებითაა მიმზიდველი. გარდა ამისა MICS უფრო დაწვრილებით შეისწავლის განათლებაზე მისაწვდომობის საკითხს.

6.1. უმნიშვნელო - არაადქვეტური სწავლება უსახსრობის გამო - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

6.2. მსუბუქი - ვერ ახერხებს მეორადი განათლების მიღებას, მაგრამ ღებულობს პირველადს - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

6.3. მძიმე - ბავშვი 7 წლის ან მეტი ასაკისაა და არც პირველადი ან მეორადი განათლება არ მიუღია - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

6.4. უკიდურესი - ვერ ღებულობს განათლებას დევნის ან ცრუ შეხედულებების გამო - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება ნაკლებად შესაძლებელია, თუმცა ეს საკითხი შესწავლას მოითხოვს.

7. ინფორმაცია - - ამ საკითხის შესასწავლად სრულფასოვანი შესწავლისათვის ინფორმაციული რესურსები არ არსებობს, თუმცა რაღაც დონეზე ამ საკითხის შესწავლა შეიძლება.

7.1. უმნიშვნელო - მატერიალურად ხელი არ მიუწვდება წიგნებზე და გაზეთებზე - ამისათვის რაღაც მიახლოებით შეფასებას შინამეურნეობების გამოკვლევიდან წიგნებისა და გაზეთების შეძენაზე გაწეული დანახარჯები მოგვცემს.

7.2. მსუბუქი - არ აქვს ტელევიზორი მაგრამ აქვს რადიო - ამისათვის შეფასებას შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემები მოგვცემს.

7.3. მძიმე - ხელი არ მიუწვდება არც ტელევიზორზე, რადიოზე, წიგნებზე ან გაზეთებზე - ამისათვის შეფასებას შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემები მოგვცემს.

7.4. უკიდურესი - მოწყვეტილია ინფორმაციას (მაგ. მთავრობის გამო) – ამ შეფასების გაკეთება არსებული ინფორმაციის წყაროებზე დაყრდნობით ძნელია, თუმცა თუ შინამეურნეობას არც ტელევიზორი აქვს, არც რადიო და არ



წიგნებსა და გაზეთებს ყიდულობს, შეიძლება ჩავთვალოთ უკიდურეს დეპრივაციად.

8. ბაზისური სოციალური მომსახურება - - ამ საკითხის შესასწავლად ორი ყველაზე უფრო რეპრეზენტატული მონაცემთა მასივი არსებობს: შინამეურნეობების გამოკვლევა და MICS. ამ შემთხვევაშიც MICS, თავისი შერჩევის მოცულობიდან გამომდინარე ერთერთი ყველაზე საიმედო ინფორმაციის წყაროა, ხოლო შინამეურნეობების გამოკვლევა თავისი დინამიკური მწკრივებითაა მიმზიდველი. გარდა ამისა MICS უფრო დაწვრილებით შეისწავლის ძირითად სოციალურ მომსახურებაზე მისაწვდომობის ხარისხის საკითხს.

8.1. უმნიშვნელო - სამედიცინო და განათლების დაწესებულები არსებობენ, მაგრამ დაბალი სტანდარტის - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

8.2. მსუბუქი - არაადეკვატური სამედიცინო და განათლების დაწესებულებები ერთი საათის სიარულის სიახლოვეში - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

8.3. მძიმე - შეზღუდული სამედიცინო და განათლების დაწესებულებები ერთი დღის სავალზე - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

8.4. უკიდურესი - სამედიცინო და საგანმანათლებლო დაწესებულებების ხელმიუწვდომელობა - დეპრივაციის ამ დონის შეფასება შესაძლებელია როგორც შინამეურნეობების გამოკვლევის ისე MICS-ის ბაზაზე.

ამდენად საქართველოს რეალობიდან გამომდინარე ბავშვთა დეპრივაციული სიღარიბის შესწავლისათვის ეს მიდგომა უფრო მეტად გამოყენებადია. ბავშვთა დეპრივაციული სიღარიბის შესწავლისათვის ძირითად ბაზად MICS იქნება გამოყენებული, ვინაიდან ეს გამოკვლევა პრაქტიკულად მთლიანად მოიცავს ბრისტოლის კვლევის მიხედვით გამოყენებული დეპრივაციული სიღარიბის შეფასებისათვის საჭირო ინდიკატორებს. გარდა ამისა მოხდება MICS და საქართველოს შინამეურნეობების გამოკვლევის მონაცემთა ბაზების შეჯერება, ვინაიდან შინამეურნეობების გამოკვლევა მრავალ არამონეტარულ ინდიკატორსაც შეიცავს და მოხდება მონეტარული და დეპრივაციული სიღარიბის შედარებით ანალიზი, მიუხედავად იმისა, რომ ბრისტოლის კვლევა კატეგორიულად უარყოფს სიღარიბის შეფასების მონეტარული, ანუ არაველფერისტულ მიდგომას.

დდაასსკკვვნნაა შინამეურნეობების გამოკვლევიდან გაანგარიშებული ინდიკატორების სრული სიზუსტით ვერ ასახავს ბრისტოლის კვლევაში გამოყენებულ ინდიკატორებს, მაგრამ მათთან საკმაოდ მიახლოებულია. წინამდებარე კვლევაში გამოყენებული დეპრივაციის ინდიკატორები ასე იქნება ჩამოყალიბებული:

ილუსტრაცია 5: ბავშვთა სიღარიბის შეფასების დეპრივაციის მოდელი - მოდიფიცირებული დეპრივაცია უმნიშვნელო მსუბუქი მძიმე უკიდურესი 1. საკვები უხარისხო რაციონი

დაბალი კვებითი ფასეულობით

პერიოდულად შიმშილი

მალნუტრიცია სრული გამოფიტვა

2. ვარგისიანო სასმელი წყალი

წყალსადენი სახლში დღეში 8 საათი ან მეტი

წყალსადენი სახლში, დღეში 8 საათზე ნაკლები

წყალსადენი, ბუნებრივი წყარო ან ჭა სახლის გარეთ

მდინარე ტბა, ნაკადული, არხი ან სხვა



დეპრივაცია უმნიშვნელო მსუბუქი მძიმე უკიდურესი წყალმომარაგებით წყალმომარაგებით

3. სანიტარული წერტები

ჩასარეცხი ტუალეტი აქვს მხოლოდ ამ შინამეურნეობას

ჩასარეცხი ტუალეტი აქვს საზიაროდ სხვა შინამეურნეობას-თან

არ აქვს ჩასარეცხი ტუალეტი

ტუალეტი არ აქვს4

4. ჯანმრთელობა სამედიცინო მომსახურების საფასურის გადასახდელად დაჭირდა ახლობლების დახმარება ან მიღებული მომსახურების ხარისხი არ აკმაყოფილებს

სამედიცინო მომსახურება ვერ მიიღო უფულობის გამო ან იმკურნალა შინ ამავე მიზეზით

სამედიცინო მომსახურება ვერ მიიღო იმის გამო, რომ არ იცოდა ვისთვის მიემართა

სამედიცინო მომსახურება ვერ მიიღო მისი არარსებობის გამო

5. საცხოვრისი საცხოვრებელი ცუდ მდგომარეობაში; ოთახში ერთზე მეტი ბინადარი

მოწყობილობების ნაკლებობა, გათბობის არარსებობა; დაზიანებული კონსტრუქცია; სამზე მეტი ბინადარი ოთახში

მოუწყობელი საცხოვრებელი, მუდმივი სტრუქტურის, პრივატულობისა და იატაკის არარსებობა, ერთი ორი ოთახი მხოლოდ; ოთახში 5-ზე მეტი ბინადარი

ჭერის არ ქონა

6. განათლება არაადეკვატური სწავლება უსახსრობის გამო

ვერ ახერხებს მეორადი განათლების მიღებას, მაგრამ ღებულობს პირველადს

ბავშვი 7 წლის ან მეტი ასაკისაა და არც პირველადი ან მეორადი განათლება არ მიუღია

ვერ ღებულობს განათლებას რაიმე მიზეზი გამო

7. ინფორმაცია აქვს ტელევიზორი, რადიო, მაგრამ არ აქვს პერსონალური კომპიუტერი ან ხელი არ მიუწვდება ინტერნეტზე

არ აქვს ტელევიზორი და რადიო

არ აქვს ტელევიზორი მაგრამ აქვს რადიო

ხელი არ მიუწვდება არც ტელევიზორზე, რადიოზე, წიგნებზე ან გაზეთებზე

8. ბაზისური სოციალური მომსახურება

ნაწილობრივ კმაყოფილი არიან სწავლებისა და ჯანდაცვის ხარისხით

უკმაყოფილონი არიან და დაწესებულებები შორსაა

უკმაყოფილონი არიან და დაწესებულებები ძალიან შორსაა

ვერ მიიღეს მომსახურება მისი არარსებობის გამო

ინფორმაციასთან ხელმისაწვდომობის თვალსაზრისით მსუბუქი დეპრივაციის მაჩვენებელს დაემატა კომპიუტერის (+ინტერნეტის) ხელმისაწვდომობა, რადგან

4 ამ შემთხვევაში ჩასარეცხი ტუალეტზე აქცენტი კეთდება იმის გამო, რომ შინამეურნეობების გამოკითხვაში სწორედ ამ ტიპის სანიტარული წერტის არსებობას ვეკითხებით, ხოლო არიან თუ არა ისეთი შინამეურნეობები, რომლებსაც ტუალეტი საერთოდ არ აქვთ; ამას MICS-დან გადავამოწმებთ, თუმცა ეს ნაკლებად მოსალოდნელია



ინფორმაციული საზოგადოების განვითარების ტემპების გათვალისწინებით ეს ფაქტორი მნიშვნელოვანია მომავალი თაობის სრულფასოვანი ჩამოყალიბებისთვის.

უუფფლლეებბეებბზზეე დდააფფუუძძნნეებბუულლიი მმოოდდეელლიი

მმიიმმოოხხიილლვვაა გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენციაში დეკლარირებული უფლებების ჩამონათვალი, პირობითად დაყოფილი ზოგად და სპეციფიურ ჯგუფებში, მოცემულია ილუსტრაცია 6-ში ქვემოთ.

ილუსტრაცია 6: გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენციის მიერ განცხადებული უფლებები

უფლებები კონვენციის მუხლები

მოდელის კლასტერი

• ზოგადი (საყოველთაო) 1. გამოხატვის თავისუფლება 13 1 2. აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება 14 1, 2 3. ასოციაციებისა და თავშეყრის თავისუფლება 15 4. პირადულობის დაცვა 16 5. შესაბამისი ინფორმაციის მიღება 17 2 6. ბავშვზე წამების ან სხვა სასტიკი არაადამიანური და შეურაცხმყოფელი

მოპყრობის ან დასჯის დაუშვებლობის უფლება 37ა

7. ისარგებლოს ჯანმრთელობის დაცვისა და აღდგენის სისტემის უფრო სრულყოფილი მომსახურებით და დაავადებათ მკურნალობისა და ჯანმრთელობის აღდგენის საუკეთესო საშუალებებით

24 5

8. ისარგებლოს სოციალური უზრუნველყოფის ყველა სიკეთით, სოციალური დაზღვევის ჩათვლით

26 6

9. უზრუნველყოფილი იყოს ცხოვრების ისეთი დონით, რომელიც აუცილებელია მისი ფიზიკური, გონებრივი, სულიერი, ზნეობრივი და სოციალური განვითარებისათვის

27, პუნქტი 1, 2, 3

7

10. განათლების უფლება 28 8 11. დასვენებისა და თავისუფალი დროის ქონის უფლება 12. ასაკისათვის შესაფერის თამაშობებსა და გასართობ ღონისძიებებში

მონაწილეობის უფლება 13. უფლება, თავისუფლად მონაწილეობდეს კულტურულ ცხოვრებაში,

ეზიაროს ხელოვნებას

31 9

14. დაცული იყოს ეკონომიკური ექსპლუატაციისა და ნებისმიერი სამუშაოს შესრულებისაგან, რომელიც შეიძლება ემუქრებოდეს მის ჯანმრთელობას და ხელი შეუშალოს განათლების მიღებაში, ან ზიანი მიაყენოს მის ჯანმრთელობას, ფიზიკურ, გონებრივ, სულიერ, მორალურ და სოციალური განვითარებას

32 3

15. იყოს დაცული სექსუალური ექსპლუატაციის და სექსუალური ცდუნების ყველა ფორმისგან

34 3

16. იყოს დაცული მოტაცებისაგან, ბავშვებით ვაჭრობასა და კონტრაბანდისაგან

35

17. იყოს დაცული ყველა სახის ექსპლუატაციისაგან, რომელიც ზიანს აყენებს ბავშვის კეთილდღეობის ნებისმიერ ასპექტს

36

• სპეციფიური 18. ოჯახურ გარემოს მოკლებული ბავშვების სახელმწიფოს განსაკუთრებული

მფარველობითა და დახმარებით სარგებლობის უფლება 20 3

19. მოვლის მიზნით სამეურვეოდ გამწესებული ბავშვის უფლება : 19.1 იყოს დაცული და ისარგებლოს ფიზიკური თუ ფსიქიკური მკურნალობით

25



უფლებები კონვენციის მუხლები

მოდელის კლასტერი

19.2 პერიოდულად ხდებოდეს მისთვის გაწეული მკურნალობის და მის მიმართ ასეთ მეურვეობასთან დაკავშირებული სხვა პირობების შეფასება

20. არასრულფასოვანი ბავშვის უფლება, სარგებლობდეს განსაკუთრებული მზრუნველობით

23 4

21. ლტოლვილი ბავშვების უფლება ისარგებლონ სათანადო დაცვითა და ჰუმანიტარული დახმარებით

22

22. კონფლიქტის არეში მყოფი ბავშვების უფლება არ იყვნენ გაწვეული შეიარაღებულ ძალებში

38

23. ბრალდებული ან მსჯავრდებულის უფლება, რომ მისადმი მოპყრობა: 23.1 ხელს უწყობდეს მისი ღირსებისა და საკუთარი მნიშვნელობის გრძნობის

განვითარებას 23.2 განუმტკიცებდეს მას ადამიანის უფლებებისადმი და სხვათა ძირითადი

თავისუფლებებისადმი პატივისცემას 23.3 ითვალისწინებდეს ბავშვის ასაკს და მისი რეინტეგრაციის,

საზოგადოებაში მის მიერ სასარგებლო როლის შესრულებისათვის ხელშეწყობის სასურველობას

40

24. არ იყოს ნაწამები, საერთოდ, სასტიკი, არაადამიანური ან ღირსების შემლახველი მოპყრობის ან სასჯელის მსხვერპლი

25. არც სიკვდილით დასჯა, არც მუდმივი პატიმრობა, რომელიც არ ითვალისწინებს განთავისუფლების შესაძლებლობას, არ შეიძლება შეეფარდოს 18 წლამდე ასაკის პირთა მიერ ჩადენილ დანაშაულობებს

37ა 3

26. უფლება ღონისძიებებზე, რომელიც ხელს შეუწყობს იმ ბავშვის ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ გაჯანსაღებასა და სოციალურ რეინტეგრაციას, რომელიც ნებისმიერი სახის უგულებელყოფის, ექსპლუატაციისა ან ბოროტად გამოყენების, წამების, სასტიკი, არაადამიანური და ღირსების შემლახველი მოპყრობის, სასჯელის ან შეიარაღებული კონფლიქტის მსხვერპლია

39 10

27. ბავშვის, რომელიც ეთნიკურ, რელიგიურ ან ენობრივ უმცირესობას მიეკუთვნება, უფლება, რომ თავისი ჯგუფის სხვა წევრებთან ერთად ისარგებლოს თავისი კულტურით, აღიაროს თავისი რელიგია და შეასრულოს მისი წეს-ჩვეულებები, აგრეთვე გამოიყენოს მშობლიური ენა

30

გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენციის შესაბამისად, ბავშვთა უფლებების სისტემატიზაციისა და მათი გაზომვის მცდელობის ნიმუშია Gordon-ის მიერ მოწოდებული შემდეგი მატრიცა (2003):

ილუსტრაცია 7: უფლებებზე დაფუძნებული შეფასების მოდელი

უფლებათა კლასტერი შესაძლო ინდიკატორები 1. სიტყვის თავისუფლება და აზრის/ინფორმაციის

გაცვლის თავისუფლდება [მუხლი 13 და 14]

2. უფლება მედიასა და წიგნებში ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე სოციალური და გონებრივი კეთილდღეობის ხელშესაწყობად [მუხლი 13 და 17]

დედათა და ბავშვთა ხვედრითი წილი, რომელსაც ხელი მიუწვდება ან გააჩნია ინფორმაციული საშუალებები წყარო: დემოგრაფიული და ჯანმრთელობის კვლევები

3. უფლება პრევენციული ღონისძიებებზე ძალადობის, უსამართლოდ მოპყრობის, დაზიანების, ექსპლუატაციის, სექსუალური ძალადობის, ნარკოტიკების მოხმარებისა და დეპრივაციის თავიდან ასაცილებლად [მუხლი 19, 20, 32, 33, 34 and 37]

ეკონომიკურად აქტიური ბავშვები

4. განსაკუთრებულ საჭიროებისას დახმარებასა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონაწილეობაზე



უფლებათა კლასტერი შესაძლო ინდიკატორები უფლება [მუხლი 23]

5. უფლება ყველაზე მიღწევადი მაღალი სტანდარტის სამედიცინო მომსახურებაზე, ადეკვატურ საკვებ პროდუქტებზე, ვარგისიან წყალზე, დაუბინძურებულ გარემოზე [მუხლი 24]

იმუნიზაციის მაჩვენებლები უმკურნალებელი მწვავე რესპირატორული ან დიარეის შემთხვევების ხვედრითი წილი

6. უფლება ისარგებლოს სოციალური უსაფრთხოებით სოციალური დაზღვევის ჩათვლით [მუხლი 26]

ოჯახური დახმარებებით/სარგებლით მოცული მოსახლეობის ხვედრითი წილი

7. უფლება ცხოვრების სტანდარტზე რომელიც ადეკვატურია ფიზიკური, გონებრივი, სულიერი, მორალური და სოციალური განვითარებისთვის და მატერიალური დახმარების პროგრამებზე, კერძოდ საკვებისთვის, ტანსაცმლისა და საცხოვრისისთვის [მუხლი 27]

8. უფლება უფასო პირველად და, სადაც შესაძლებელია, მეორად განათლებაზე [მუხლი 28]

7-დან 18-წლამდე ასაკის ბავშვები ყოველგვარი განათლების გარეშე

9. უფლება კულტურულ ღონისძიებებზე და სრულ თანამონაწილეობაზე [მუხლი 31]

10. უფლება ღონისძიებებზე, რომლებიც ხელს უწყობს რეაბილიტაციასა და სოციალური ინტეგრაციას ექსპლუატაციას, ბოროტად გამოყენების, წამების და სხვა მიუღებელი მოპყრობის შემთხვევებში [მუხლი 39]

18-წლამდ ასაკის ბავშვები შეიარაღებულ ძალებში

წყარო: Gordon et all, 2003

პირველ რიგში, აღსანიშნავია ის, რომ მოწოდებული მატრიცა უფლებების რეალიზაციის შეფასების ზემოხსენებული მიდგომით (იხ. ილუსტრაცია 1, გვ. 4) სამ დონიდან მხოლოდ მესამეს, ანუ უფლებების რეალიზაციის შედეგს ასახავს. ანუ ეს მოდელი არ ითვალისწინებს ინსტიტუციური გარემოს შესწავლას (მიზეზებს და პირობებს ამ უფლებების რეალიზაციისათვის).

უფლებების 10 კლასტერში დაჯგუფების ავტორებისეულ ლოგიკა შემდგომში მდგომარეობადა (Gordon et al, 2003, p. 15): ა) დაჯგუფებული იყო ისეთ კლასტერებში, რომელთა გასაზომად ინდიკატორები უკვე მოპოვებული იყო და დამატებით ძალისხმევას არ საჭიროებდა; ბ) თითოეულ კლასტერში შევიდნენ გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენციის ის მონათესავე მუხლები ბავშვების სიღარიბესთან და დეპრივაციასთან მიმართებაში.

დაჯგუფებისთვის გამოყენებული ორივე (ტექნიკური და კონცეფტუალური) არგუმენტი ჩვენთვისაც მისაღებია:

• ჯერ ერთი, თითოეული ამ უფლების რეალიზაციის გასაზომი ინდიკატორები არც არის მკაფიოდ ჩამოყალიბებული და, რომც იყოს, მათგან მხოლოდ ნაწილის გაზომვაა შესაძლებელი. ამდენად, პრაქტიკული მოსაზრებიდან გამომდინარე უახლოეს მომავალში შესაძლებელი იქნება ბავშვთა უფლებების რეალიზაციის მხოლოდ ნაწილობრივი გაზომვა;

• კონცეფტუალური თვალსაზრისით მართებულია გაეროს ბავშვების უფლებების კონვენციით დეკლარირებული უფლებების საყოველთაო/უნივერსალურ და



სიღარიბე-დეპრივაციასთან დაკავშირებულ ჯგუფებად დაყოფა; უფრო მეტიც, ბავშვთ სიღარიბის კვლევის საგანს უპირველესად ეს მეორე ჯგუფი წარმოადგენს;

დდაასსკკვვნნაა წინამდებარე კვლევაში უფლებებზე დაფუძნებული სიღარიბის შესაფასებლად გამოყენებული იქნება შემდეგი მატრიცა:

ილუსტრაცია 8: უფლებებზე დაფუძნებული შეფასების მოდელი - მოდიფიცირებული ვერსია

უფლებათა კლასტერი შესაძლო ინდიკატორები

1. სიტყვის თავისუფლება და აზრის/ინფორმაციის გაცვლის თავისუფლება [მუხლი 13 და 14]5

2. უფლება მედიასა და წიგნებში ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე სოციალური და გონებრივი კეთილდღეობის ხელშესაწყობად [მუხლი 13 და 17]6

24.1, 24.2, 24.3

3. უფლება პრევენციული ღონისძიებებზე ძალადობის, უსამართლოდ მოპყრობის, დაზიანების, ექსპლუატაციის, სექსუალური ძალადობის, ნარკოტიკების მოხმარებისა და დეპრივაციის თავიდან ასაცილებლად [მუხლი 19, 20, 32, 33, 34 და 37]7

26, 27, 28

4. განსაკუთრებულ საჭიროებისას დახმარებასა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონაწილეობაზე უფლება [მუხლი 23]8

29

5. უფლება ყველაზე მიღწევადი მაღალი სტანდარტის სამედიცინო მომსახურებაზე, ადეკვატურ საკვებ პროდუქტებზე, ვარგისიან წყალზე, დაუბინძურებულ გარემოზე [მუხლი 24]9

19.1, 20.1, 22.4-22.8

6. უფლება ისარგებლოს სოციალური უსაფრთხოებით სოციალური დაზღვევის ჩათვლით [მუხლი 26]

30

7. უფლება ცხოვრების სტანდარტზე რომელიც ადეკვატურია ფიზიკური, გონებრივი, სულიერი, მორალური და სოციალური განვითარებისთვის და მატერიალური დახმარების პროგრამებზე, კერძოდ საკვებისთვის, ტანსაცმლისა და საცხოვრისისთვის [მუხლი 27]10

33

8. უფლება უფასო პირველად და, სადაც შესაძლებელია, მეორად განათლებაზე [მუხლი 28]

24.6

9. უფლება კულტურულ ღონისძიებებზე და სრულ თანამონაწილეობაზე [მუხლი 31]11 10. უფლება ღონისძიებებზე, რომლებიც ხელს უწყობს რეაბილიტაციასა და სოციალური

ინტეგრაციას ექსპლუატაციას, ბოროტად გამოყენების, წამების და სხვა მიუღებელი მოპყრობის შემთხვევებში [მუხლი 39]12

32

5 უფლებათა ამ კლასტერზე შეიძლება გვქონდეს მხოლოდ საკანონმდებლო ბაზის ანალიზი, მაგრამ პრაქტიკულად შეუძლებელია ამ უფლების რეალიზების გაზომვა.

6 უფლებათა ამ კლასტერის რეალიზაციის შეფასებისათვის შესაძლო გამოყენებული იქნას დეპრივაციის მოდელში გამოყენებული სქემა, რომელიც საკმაოდ არასრულად ასახავს უფლების პრაქტიკაში რეალიზაციის მასშტაბებს.

7 5-14 წლის ასაკის ბავშვთა შრომის კითხვარის ბაზაზე შესაძლო შეფასებები MICS-ის ბაზაზე და 15-17 წლის ბავშვების ეკონომიკური სტატუსის შეფასებები შინამეურნეობების გამოკვლევის ბაზაზე ბავშვთა შრომის შეფასებებისათვის და 2-14 წლის ასაკის ბავშვთა აღზრდის მოდული MICS-ის ბაზაზე

8 ამ შემთხვევაში შესაძლოა გამოყენებული იქნას MICS-ის ინვალიდობის მოდულიდან მიღებული შეფასებები, 2-9 წლის ასაკის ბავშვთა ინვალიდობის შესახებ და მოხდეს მისი შედარება შრომის ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მიერ მოცული ასეთი კონტინგენტის რაოდენობასთან, თუ ასეთი ინფორმაცია სამინისტროში არსებობს.

9 ეს კლასტერი მხოლოდ ნაწილობრივ იქნება დახასიათებული 10 ამ შემთხვევისათვის შესაძლოა გამოყენებულ იქნას ბრისტოლის კვლევის დეპრივაციის მოდელი და სოციალური დახმარების მონაცემთა ბაზის გადამუშავების შედეგად მიღებული შედეგები

11 უფლებათა ამ კლასტერზე შეიძლება გვქონდეს მხოლოდ საკანონმდებლო ბაზის ანალიზი, მაგრამ პრაქტიკულად შეუძლებელია ამ უფლების რეალიზების გაზომვა სპეციალური კვლევის გარეშე

12 უფლებათა ამ კლასტერის შემთხვევაში შეიძლება ჩატარდეს ინსტიტუციონალურ ორგანიზაციებში მყოფ ბავშვთა რეაბილიტაციისა და სოციალური ინტეგრაციის პროგრამების ანალიზი



ბბაავვშშვვთთაა სსიიღღაარრიიბბიისს დდეეტტეერრმმიინნაანნტტეებბიი ბავშვთა სიღარიბის გამომწვევი მიზეზების დასახასიათებლად ყურადღება შევაჩერეთ ორ მოდელზე: ერთი გამოყენებულია საქართველოში და მეორე განვითარებულ ქვეყნებში სპეციფიკურად ბავშვთა სიღარიბის საკითხების ანალიზის დროს.

მმიიმმოოხხიილლვვაა ლიტერატურაში მრავლადაა გამომწვევს ფაქტორებსა და ბავშვთა სიღარიბის სხვადახვა გამოვლენას შორის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების აგების მცდელობები და სხვადასხვა ვერსიის პარადიგმები.

ბავშვთა სიღარიბის ფაქტორების (დეტერმინანტების) შერჩევისას ვიხელმძღვანელებთ შემდეგი პრინციპებით (იხ. ილუსტრაცია 2, გვ. 5):

• კონცეფტუალური მოსაზრებებით: o კავშირი ფაქტორებს/გამომწვევი მიზეზებსა და ბავშვთა სიღარიბის ამა თუ იმ

გამოვლენას შორის უნდა იყოს თვალსაჩინო და არ იწვევდეს დავას o ფაქტორზე/გამომწვევ მიზეზზე ზემოქმედება უნდა იძლეოდეს ხელშესახებ

ცვლილებას დროის საზღვრულ მონაკვეთზე • ტექნიკური და პრაქტიკული მოსაზრებებით:

o გარემო პირობები (შედარებით ინერტული ფაქტორები) უნდა გამოიყოს მიზეზებისაგან, რომელიც ზემოქმედებას ექვემდებარება

o თემატურად ისინი აქტუალური უნდა იყვნენ (ან დიდი ძალისხმევის გარეშე შეიძლება გახდნენ) საქართველოს თანამედროვე პოლისის სივრცეში და პასუხობდნენ ხელისუფლებისა და სამოქალაქო საზოგადოების ინტერესებსა და მოლოდინებს

ავტორთა ჯგუფის მიერ „სიტუაციის ანალიზში“ გამოყენებული მიზეზ-შედეგობრივი ანალიზის კონცეფტუალური ჩარჩო (გაეროს ბავშვთა ფონდი, 2004, გვ. 23) მიზეზების გრადაციას სამ დონეზე აკეთებს: „ძირითადი“, „მეორადი“ და „უშუალო“. თავისი შინაარსით ეს ნაშრომი უფრო აღწერილობით-ანალიტიკურია, ვიდრე პრაქტიკული პოლისის რჩევების მისაწოდებლად შექმნილი. შესაბამისად მოწოდებული ჩარჩო უფრო შემეცნებითი ხასიათისაა, ვიდრე პოლისის სივრცეში გამოყენებითი - ის უფრო მასალაა შემდგომი განსჯისთვის (ტიპიური policy/discussion paper), ვიდრე პოლისის ანალიზის დასრულებული პროდუქტი. ამიტომაც, ავტორების მიერ შემოთავაზებული მიზეზების გრადაცია სამ დონეზე ჩვენ ნაკლებად გამოგვადება ამ კვლევაში.

ბავშვის სიღარიბის დეტერმინანტების დაჯგუფების მიმზიდველი მოდელი გამოიყენეს OECD-ის 13 ქვეყანაში გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენციის მიღების შემდეგ სიტუაციის ცვლილების შესაფასებლად და ამ ცვლილების ძირითადი მიზეზების დასადგენად (Wan-Hao Chen et al, 2005). ფაქტორები დააჯგუფეს ინსტიტუციური ნიშნით სამ სფეროში:

• დემოგრაფია (ოჯახი) • შრომის ბაზარი (ბაზარი) • სახელმწიფო პოლისი (სახელმწიფო)

დემოგრაფიაში შევიდა ოთხი ფაქტორი (ცვლადი):

• მშობლების საშუალო ასაკი • მშობლების განათლება



• ბავშვების რაოდენობა შინამეურნეობაში • ოჯახის სტრუქტურა - მარტოხელა მშობელთან ცხოვრების ალბათობა

შრომის ბაზრის სფეროში შევიდა ორი ფაქტორი (ცვლადი) გენდერის გათვალისწინებით:

• მომუშავე (დასაქმებული) მშობლების ხვედრითი წილი • მშობლების წლიური შემოსავალი

სახელმწიფო პოლისის სფერო შემოიფარგლა მხოლოდ შინამეურნეობისათვის სოციალური ტრანსფერებით (ოჯახური დახმარებებით).

ფაქტორების ასეთი არჩევანი და შემდგომი დაჯგუფება მისაღებია, თუ მხედველობაში მივიღებთ:

• კვლევის რეტროსპექტულ ხასიათს • ქვეყნების განვითარების მაღალ დონეს, სადაც შეფასდა ბავშვთა სიღარიბის

სიტუაციის ცვლილება გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენციის ძალაში შესვლის შემდეგ

პირველ რიგში, შრომის ბაზრის ჯგუფის გამოყოფა სახელმწიფო პოლისის სფეროდან ძალიან სადაო, რადგან სწორედ სახელმწიფო (ეკონომიკის) პოლისი განსაზღვრავს შრომის ბაზრის ამა თუ იმ მდგომარეობას. დემოგრაფიული სფერო შემავალი ცვლადები ჩვენი განმარტებით უფრო გარემო პირობებია, ვიდრე მიზეზები, რომლებზეც უშუალო ზემოქმედება შეიძლება. მაგრამ, კვლევის რეტროსპექტული ხასიათის გამო (კლასიკური impact assessment-ის ტიპის), ასეთი დაჯგუფება სავსებით მისაღებია.

ვინაიდან ჩვენ ფაქტორების შეფასება და ანალიზი იმდენად გვაინტერესებს, რამდენადაც შეიძლება მათზე ზემოქმედება მომავალში და სათანადო გამოყენებადი პოლისი რეკომენდაციების ფორმულირება, დაჯგუფებისთვის სხვა ლოგიკით უნდა ვისარგებლოთ.

რაც შეეხება მოწოდებულ ცვლადებს, კონცეფტუალური წინააღმდეგობა ჩნდება შრომის ბაზრის ქვეშ გაერთიანებულ ცვლადებთან:

• პოსტსაბჭოთა ქვეყნებისთვის დამახასიათებელი ე.წ. „ღარიბი დასაქმებულის“ ფენომენის გამო მშობლების ან შინამეურნეობის წევრების დასაქმება ისეთი გავლენას ვერ ახდენს სიღარიბის დონეზე, როგორც ინსტიტუციურად განვითარებული შრომის ბაზრის მქონე ქვეყნებში (the World Bank, 2001, p. 30)

• შემოსავლების გაზომვა პრაქტიკულად ვერ ხდება არაფორმალური სექტორის დიდი მასშტაბის გამო და მის ნაცვლად (proxy) ინდიკატორად უფრო მართებულია დანახარჯების გამოყენება. დასაქმების შემოსავლის ხვედრითი წილის განსაზღვრა მაინც შესაძლებელია და აჩვენებს, თუ რამდენად დამოკიდებულია შრომის ბაზარზე შინამეუნრეობების მოხმარების დონე (და, ბუნებრივია, სიღარიბე)

დდაასსკკვვნნაა ბავშვთა სიღარიბის გამომწვევი ფაქტორებს დავახასიათებთ რაოდენობრივი მაჩვენებლებისა გამოყენებითა და ინსტიტუციური შეფასების (თვისობრივი მაჩვენებლების) შედეგების გამოყენებით.

ბავშვთა სიღარიბის გამომწვევ ფაქტორები, მათ რაოდენობრივი მახასიათებლები გაზომვის მეთოდოლოგიითურთ შემდეგნაირად დავაჯგუფეთ:



ილუსტრაცია 9: გარემოს მახასიათებლები კატეგორია / ფაქტორები მახასიათებლები გაზომვის მეთოდი 1. გარემო პირობები

-1. მშობლების საშუალო ასაკი MICS

-2. ოჯახების ზომა LSMS, MICS

-3. ბავშვების რაოდენობა შინამეურნეობაში LSMS, MICS

-4. მარტოხელა მშობლები MICS

-5. ფერტილურობა MICS

-6. მოსარგებლეთა თანაფარდობა (dependancy ratio)

LSMS

-7. ქორწინების მაჩვენებელი (ასაკობრივ ჭრილში)

მიმდინარე სტატისტიკა

-8. გაშორების მაჩვენებელი (ასაკობრივ ჭრილში)


1.1 დემოგრაფია

-9. შობადობა MICS, მიმდინარე სტატისტიკა

-1. განათლების ფასეულობა -2. ჯანრმთელობის ფასეულობა 1.2 კულტურა

-3. ოჯახის ფასეულობა -1. ქალაქ-სოფელი LSMS, MICS

1.3 გეოგრაფიული ფაქტორები -2. რეგიონები LSMS, MICS

2. მიზეზები/დეტერმინანტები -1. მშპ ერთ სულზე მიმდინარე სტატისტიკა 2.1 მაკრო-ეკონომიკური

მდგომარეობა -2. სამომხმარებლო ფასების ინდექსი მიმდინარე სტატისტიკა -1. უმუშევრობის დონე შსო-ს კრიტერიუმით LSMS -2. დასაქმების სტრუქტურა LSMS 2.2 შრომის ბაზარი -3. უმუშევრობის მიზეზები LSMS -1. სასურსათო უსაფრთხოება და

პროდუქტების ფორტიფიკაცია MICS, იოდირებული მარილის მოხმარების გამოკვლევა

-2. ოჯახური ძალადობა MICS

-3. არასრულწლოვანთა დანაშაული მიმდინარე სტატისტიკა

2.3 უსაფრთხო გარემო

-4. ქუჩის ბავშვები -1. განათლების საბიუჯეტო დაფინანსება მიმდინარე სტატისტიკა -2. ჯანმრთელობის დაცვის საბიუჯეტო

დაფინანსება მიმდინარე სტატისტიკა

-3. სოციალური დაცვის საბიუჯეტო დაფინანსება

მიმდინარე სტატისტიკა 2.4 საზოგადოებრივი სახსრების მართვა

-4. პენსიებსა და მოხუცებულებზე დანახარჯების თანაფარდობა ბავშვებზე სოციალური დანახარჯებზე (განათლება + ჯანდაცვა)


-1. პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებები მიმდინარე სტატისტიკა -2. გადაუდებელი დახმარების

დაწესებულებები მიმდინარე სტატისტიკა 2.5 ჯანდაცვის სისტემა

-3. სტაციონარები მიმდინარე სტატისტიკა -1. სოციალური დახმარებები გაცემის

მექანიზმი შჯსდს

2.6 სოციალური დაცვის სისტემა

-2. დახმარების მიმღებთა განაწილება შჯსდს 2.7 განათლებისა და აღზრდის

სისტემა -1. მასწავლებლების თანაფარდობა

მოწაფეებზე განათლ. სამინისტრო



კატეგორია / ფაქტორები მახასიათებლები გაზომვის მეთოდი -2. სასწავლო ოთახების თანაფარდობა

მოწაფეებზე განათლ. სამინისტრო

-3. საშუალო სკოლების რაოდენობა განათლ. სამინისტრო -4. სკოლამდელი ასაკის დაწესებულებები განათლ. სამინისტრო -5. სკოლის გარე განათლების

დაწესებულებები განათლ. სამინისტრო

თუ გაზომვის მეთოდი არ არის მითითებული, ეს იმას ნიშნავს, რომ მონაცემები არ არსებობს და მომავალში მათ მოპოვებას სპეციფიური კვლევა ჭირდება.

ფაქტორების ინსტიტუციური შეფასება ძირითად მოხდება ბავშვთა უფლებების რეალიზაციასთან დაკავშირებით შემდეგ სფეროებში13:

• ჯანმრთელობა • აღზრდა-განათლება • სპეციფიური ჯგუფების უფლებები:

o ბავშვები ინსტიტუციებში o ქუჩის ბავშვები o ლტოლვილები

შეფასების შედეგების ანალიზისათვის მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით გამოყენებული იქნება „შესაძლებლობების ანალიზის“ ჩარჩო (გაეროს ბავშვთა ფონდი, 2004, გვ. 24)

პპოოლლიისსიისს თთეემმეებბიი

მმიიმმოოხხიილლვვაა

სსააეერრთთააშშოორრიისსოო//რრეეგგიიოონნაალლუურრიი მმოოდდეელლეებბიი რეგიონში ქვეყნები სოციალური თუ ეკონომიკური განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე იმყოფებიან და გასაკვირი არაა რომ ბავშვების კეთილდღეობასთან დაკავშირებული პოლისის თემატიკა და პრიორიტეტები განსხვავებულია. სწორედ ამ ჰეტეროგენულობის სისტემაში მოყვანის მცდელობა შემოგვთავაზა Cornia-მ, როდესაც 27 ქვეყანა 3 კატეგორიაში დააჯგუფა შემდეგი ოთხი ნიშნით (2006(b)):

• ერთ სულზე მთლიანი შიდა პროდუქტი - როგორც რესურსების ირიბი მაჩვენებელი • ჯინის კოეფიციენტი (შემოსავლების მიხედვით) - როგორც სიღარიბისა და

მარგინალურობის წინამორბედი • ჩვილ ბავშვთა სიკვდილობა - როგორც ბავშვების პრობლემების ტრადიციული

მაჩვენებელი • ფერტილურობის მაჩვენებელი - როგორც გონებრივ განვითარებისა და

სოციალიზაციაში ბავშვების მიერ განცდილი სირთულეების ირიბი მაჩვენებელი

აღნიშნული კლასიფიკაციით საქართველო მოხვდა მე-3 კატეგორიაში, როგორც შედარებით დაბალი განვითარების, მაღალი ჩვილ ბავშვთა სიკვდილობის, ფერტილურობისა და უთანასწორობის ქვეყანა (თუმცა საქართველო ერთადერთი 13 ეს ჩამონათვალი შეიძლება შეიცვალოს ექსპერტთა გამოკითხვისა და პოლისის განმსაზღვრელებთან კონსულტაციების შედეგად.



აღმოჩნდა იმავე ჯგუფში ამიერკავკასიის და შუა აზიის ქვეყნებს შორის, რომელსაც ფერტილურობის მაჩვენებელი 1.4-ზე ნაკლები აქვს).

ტიპოლოგიური პრობლემების ანალიზის საფუძველზე ავტორებმა ჩამოაყალიბეს პოლისის 8 სფერო, სადაც სხვადასხვა ხარისხით ქვეყანათა თითოეული ჯგუფისთვის გამართლებულია ჩაღრმავებული კვლევა, მტკიცებულებებისა და მათზე დაფუძნებული პოლისის რეკომენდაციების შემუშავება, როგორც ეს ნაჩვენებია ქვემოთ (იხ. ილუსტრაცია 10, გვ. 44):

ილუსტრაცია 10: პოლისის/ინტერვენციების სფეროების აქტუალობა ქვეყნების კატეგორიების მიხედვით პოლისის / ინტერვენციის სფეროები ჯგუფი I ჯგუფი II ჯგუფი III

1. ბავშვთა სიღარიბე უთანასწორობის ანალიზი

არსებით ძალზე არსებითი ძალზე არსებითი

2. ბავშვთა (0-14) გადარჩენაში უთანასწორობის ანალიზი

N.A. ძალზე არსებითი ძალზე არსებითი

3. მოზარდების გადარჩენის უთანასწორობის ანალიზი

არსებითი ძალზე არსებითი ძალზე არსებითი

4. ჯანდაცვისა და განათლების მომსახურების დაფინანსება, დიფერენცირებული ხელმისაწვდომობა

N/A ძალზე არსებითი ძალზე არსებითი

5. ფერტილურობა, ოჯახის სტრუქტურა, ბავშვის სოციალიზაცია და ემოციურ/გონებრივი განვითარება, ბავშვის შემწეობები და სოციალური მომსახურება

ძალზე არსებითი ძალზე არსებითი ძალზე არსებითი

6. მშობლების მზრუნველობა მოკლებული ბავშვები (დაწესებულებებში, მეურვეებთან, ემიგრანტების არასრულფასოვანი ოჯახები)

N/A ძალზე არსებითი ძალზე არსებითი

7. მოზარდთა დაცვა და საზოგადოებაში ინტეგრაცია

არსებითი ძალზე არსებითი არსებითი

8. ბავშვისთვის სასიკეთო ზრდა არსებითი მაგრამ რთული

არსებითი მაგრამ რთული

არსებითი მაგრამ რთული

წყარო: Cornia, 2006, გვ. 13

UNICEF-ის რეგიონალური (ევროპის) ოფისის მიერ მოწოდებული თემატური ჩარჩო საკითხთა ხუთი მსხვილი ჯგუფისგან შედგება:

• ბავშვის (სოციალური) სარგებლები • საზოგადოებრივი სახსრების ხარჯვის მიმოხილვა • მიგრაცია და ფულადი გზავნილები (remittances) • გარიყულობა და უთანასწორობა • დეცენტრალიზაცია

რეგიონში რამოდენიმე ქვეყანამ (რუმინეთი, რუსეთი, მოლდოვა, სერბია, ტაჯიკეთი) სწორად ამ თემატური ჯგუფების მიხედვით ჩაატარა ბავშვთა სიღარიბის გამოკვლევა და შეიმუშავა პოლისის რეკომენდაციები შესაბამის სფეროში.

განვითარებულ ქვეყნებში ბავშვის/ოჯახის სიღარიბის გარშემო პოლისის დისკუსია აუცილებლად მოიცავს ისეთ თემებს, როგორიცაა ადეკვატური სოციალური უსაფრთხოების სარგებელი, უპირველესად ბავშვის შენახვის/აღზრდის ხარჯების კოლექტიური განაწილებით (ბავშვის შემწეობა, სპეციალური შენახვის ხარჯების ანაზღაურება, მარტოხელა მშობლის შემწეობა და ა.შ.) და ზოგადი მინიმალური შემოსავლის სქემები (Solera, 1999).



ბუნებრივია, რომ სოციალური დახმარებების თემა, ნაღდი ფულით თუ სხვა სახის სარგებლით, განსაკუთრებით მისამართული ღარიბ ოჯახებზე (პრინციპების „სამართლიანი დახმარება“ და „მიზნობრივი ხარჯვა) პოლისის თემატიკაში საკმაოდ აქტუალურია (როგორც განვითარებული, ისე გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნებისთვის). აქ ორი ასპექტი იწვევს პოლისის ანალიტიკოსების განსაკუთრებულ ინტერესს:

• დახმარების (ოდენობის) ადეკვატურობა და • დახმარების მისამართულობა (ე.წ. „ცრუ ჩართვისა“ და „ცრუ გამორიცხვის“

შეცდომების ოდენობა და სქემის ხარჯთ-ეფექტიანობა)

ყირგიზეთში ჩატარებული კონცეფტუალური გააზრებისა და წინასწარი ანალიზის საფუძველზე შემდგომი ჩაღრმავებული კვლევის თემებად აღიარებული იქნა (Яркова Т. et al, 2005):

• თაობათა შორის სიღარიბის გავრცელების მასშტაბი და მათი გამომწვევი მიზეზები • საბჭოთა პერიოდიდან „მემკვიდრეობით“ მიღებული და გარდამავალი პერიოდის

გაღარიბების ფენომენი სიღარიბის ქრონიზაციის მასშტაბების დასადგენად • ეკონომიკური ზრდის ფონზე სტრუქტურულად „გარიყული“ და დაზარალებული

ჯგუფების დადგენა თაობათა შორის სიღარიბის საფრთხის გათვალისწინებით

სსააქქაარრთთვვეელლოოსს რრეეაალლოობბაა სახელმწიფო პოლისის სივრცეში მთავრობის მიერ განცხადებულია ხუთი პრიორიტეტული მიმართულება 2070-2010 წლებისთვის (საქართველოს მთავრობა, 2006):

• ტერიტორიული მთლიანობის მშვიდობიანი გზებით აღდგენა და სამოქალაქო ერთობა;

• მდგრადი ეკონომიკური ზრდა და დასაქმების ხელშეწყობა; • სხარტი, ანგარიშვალდებული და ქმედითი მმართველობის ფორმირება; • ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაცია და განვითარება; • ნატო-ში გაწევრიანების პირობების დაკმაყოფილება.

მთავრობის გეგმის მიხედვით, ამ მიმართულებით სახელმწიფო პოლისის წარმატებით განხორციელების შემთხვევაში (სხვა შედეგებთან ერთად) ქვეყანა მიაღწევს:

• შ ე მ ც ირ ე ბულ უ კიდურე ს ი ს იღ ა რ ი ბ ე ს და მ ეტ ს ა მ უშ ა ო ად გ ილ ს კ ე რ ძო ს ე ქ ტორში - თვალსაჩინო ეკონომიკურ ზრდას და მიზანმიმართულ სოციალურ დახმარებას;

• ხ ა რ ი ს ხ ი ა ნ ი და კო ნ კ ურ ე ნტული გ ა ნ ათლე ბ ი ს შ ე ს ა ძლე ბლობ ე ბ ს - ლიბერალურ ღირებულებებზე დაფუძნებულ, ხელმისაწვდომ და ხარისხიან სისტემას;

• შ ე მ ც ირ ე ბულ რ ე გ ი ონულ უთა ნ ა ბ რ ობ ა ს - რეაბილიტირებულ საბაზო ინფრასტრუქტურას (რეგიონთაშორის გზებს და ადგილობრივ წყალმომარაგებას);

საგულისხმოა სახელმძღვანელო პრინციპები, რომელსაც უნდა მიესადაგოს პოლისის განხორციელებისას ყველა მხარის მოქმედება:

• „დახმარება უკავშირდება მოსარგებლეს“ • „სამართლიანი დახმარების პრინციპი“ ნაცვლად „თანაბარი დახმარების პრინციპისა“ • „მიზნობრივი ხარჯვა“ • „კარგი პრაქტიკა“ - საერთაშორისო პრაქტიკის არსის გათვალისწინება და არა

მექანიკური კოპირება • „მცირე მმართველობა“ • „კარგი მმართველობა“



ამის შემდგომ მთავრობის განაცხადში განსაზღვრულია სექტორული მიზნები და ამოცანები, როგორც „მთავრობის სამოქმედო პრიორიტეტები 2007-2010 წლებისთვის“:

• სახელმწიფო პოლიტიკა o ეროვნული უსაფრთხოების და საგარეო პოლიტიკის სფერო o სახელმწიფო ინსტიტუციური მშენებლობა

• სახელმწიფო ადმინისტრირება და რეგულირება o სამართლებრივი რეგულირების სფერო o სახელმწიფო მმართველობის სფერო

• ეკონომიკა და განვითარება o ეკონომიკის ინსტიტუციური დარეგულირება o ეკონომიკის ინფრასტრუქტურული უზრუნველყოფა

• საზოგადოებრივი სფერო o სოციალური დაცვის სფერო o საზოგადოების განვითარების სფერო

და ბოლოს, პოლისის თემების კონკრეტიზაცია მოცემულია მეოთხე პრიორიტეტის, „საზოგადოებრივი სფერო“-ს დეტალურ აღწერაში (ხაზგასმა ავტორთა ჯგუფისაა):

„6.4.1 სოციალური დაცვის სფერო

• სოციალური დახმარების რეზიდუალური სისტემის ფორმირება; მონეტიზებულ, მიზნობრივ და საოჯახო დახმარებების სისტემაზე გადასვლა; დახმარების სუბიექტების, მათ შორის იძულებით გადაადგილებულ პირთა და სტიქიური მოვლენებით დაზარალებულთა იდენტიფიცირების სანდო მექანიზმების ფორმირება;

• ხანდაზმულ ასაკში სიღარიბისაგან მიზნობრივი დაცვის სისტემის ფორმირება; ასაკსა და სოციალურ სტატუსზე დამყარებული საპენსიო სისტემის დანერგვა და კერძო საპენსიო დანაზოგების ინიციატივების სტიმულირება;

• ინვალიდობის ხარისხის განსაზღვრის, საჭიროების დადგენის და ფაქტებზე დამყარებული მართვის სისტემის დანერგვა (ICF);

• სასწრაფო და გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების ხელმისაწვდომობა; • საბაზო ჯანდაცვის განვითარების პირობების გაუმჯობესება; ჯანდაცვის სისტემის

საერთაშორისო თავსებადობა და სადაზღვევო პრინციპების დანერგვა;

6.4.2 საზოგადოებრივი განვითარების სფერო

• განათლების სისტემის ინსტიტუციური და პროგრამული რეფორმირება, ხარისხიანი განათლებისა და საერთაშორისო საგანმანათლებლო სივრცესთან თავსებადობის ხელშეწყობა; ზოგადი, უმაღლესი და პროფესიული განათლების რეფორმა და გადამზადების ხელშეწყობა; საგანმანათლებლო პროგრამების გატარება რეგიონების სპეციფიკის გათვალისწინებით (მათ შორის სახელმწიფო ენის პროგრამები).

• სამეცნიერო სფეროს რეფორმირება - საორგანიზაციო-სტრუქტურული გაჯანსაღება; განათლებისა და მეცნიერების ინტეგრაცია; სამეცნიერო კვლევების დაფინანსების საგრანტო-კონკურენტული სისტემის დანერგვა

• კულტურის, კულტურული მემკვიდრეობის და სპორტის სფეროების ინსტიტუციური მართვის გაუმჯობესების და კერძო სექტორის როლის გაზრდის მიზნით;

• სპორტის და კულტურის ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციის პროგრამის განხორციელება;

• ძეგლთა რესტავრაციისა და პრევენციული კონსერვაციის პროგრამის განხორციელება;“ (საქართველოს მთავრობა, 2006, გვ. 33)



დდაასსკკვვნნაა რეგიონის ქვეყნების კლასიფიკაცია 3 ჯგუფში განვითარების დონის მიხედვით და შემდეგ პოლისის პრობლემების/თემების ჩამონათვალი (8 პუნქტად) იძლევა ზოგად ჩარჩოს, მაგრამ თავისი შინაარსით (პოლისის თემების მრავალფეროვნებით) ყოვლისმომცველია. მარტო #8 თემა - „ბავშვისთვის სასიკეთო ზრდა“ აერთიანებს სახელმწიფო პოლისის უმნიშვნელოვანეს მიმართულებებს ეკონომიკის თუ სოციალურ სფეროებში. ამდენად, ეს ჩარჩო იძლევა ზოგად მენიუს, მაგრამ არსებითად არ გვეხმარება არჩევანის გაკეთებაში.

UNICEF-ის მიერ მოწოდებული თემატური ჯგუფები უფრო პრაქტიკულია და მიახლოებული რეგიონის ქვეყნების პრობლემატიკასთან. მიუხედავად ამისა, ამ ჯგუფების მიღმა შეიძლება დარჩეს საქართველოს რეალობაში აქტუალური პოლისის საკითხები.

იქმნება შთაბეჭდილება, რომ პოლისის თემის შერჩევისას ჯობია ამოსავალ წერტილად ავიღოთ ქვეყნის რეალობა, პოლისის სივრცეში გაცნობიერებული (ან განცხადებული) საჭიროებები და პრიორიტეტები. ამის შემდეგ საერთაშორისო გამოცდილება და შემუშავებული ტიპოლოგიები შეიძლება გამოვიყენოთ იმის გადასამოწმებლად, რამდენად აქტუალური პოლისის თემების არჩევანები მიასადაგება ამ კონცეფტუალურ ჩარჩოებს.

თუ ასეა, ქვეყნის პოლისის სივრცეში ბავშვის სიღარიბესთან/კეთილდღეობასთან პირდაპირ და ირიბად დაკავშირებული პოლისის თემების შემოფარგვლა შეიძლება ორი გზით:

• ოფიციალური სამთავრობო დოკუმენტების ანალიზით • პოლისის განმსაზღვრელებთან კონსულტაციებითა და აღიარებული ექსპერტების

გამოკითხვით.

თუ საქართველოს მთავრობის უკანასკნელი განაცხადით ვიმსჯელებთ, 4 წლის განმავლობაში ძალისხმევა მიმართული იქნება შემდეგი მიმართულებით:

• მისამართული, ოჯახური სოციალური დახმარების სისტემის განვითარებაზე • აუცილებელი სამედიცინო მომსახურების ხარისხისა და ხელმისაწვდომობის

გაუმჯობესებაზე • განათლების სისტემის ინსტიტუციური და პროგრამული რეფორმირებაზე

(ხარისხიანი განათლებისა და საერთაშორისო საგანმანათლებლო სივრცესთან თავსებადობის ხელშეწყობის ჩათვლით)

• სპორტისა და კულტურის ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციაზე

ოთხივე ეს მიმართულება სხვადასხვა ხარისხით ზემოქმედებს ბავშვთა სიღარიბეზე (კეთილდღეობაზე).

ამ ჩამონათვალს ლოგიკურად მივყავართ შემდეგ კითხვებამდე:

• რა სახის მტკიცებულებებია საჭიროა, რომ ამ ოთხი მიმართულებებით სახელმწიფო პოლისი წარმატებულად განხორციელდეს? ანუ განხორციელების დონეზე გადაწყვეტილებების მისაღებად რა საკითხებზე იქნება ყველაზე სასარგებლო პოლისის რეკომენდაციები

• რა თემები დარჩა პოლისის პრიორიტეტების მიღმა, რომელიც არსებით როლს თამაშობს ბავშვების კეთილდღეობაში და, თუ არ პოვა შესაბამისი ასახვა პოლისის სივრცეში, შეიძლება არსებითად შეაფერხოს სასურველი შედეგ(ებ)ის მიღწევა ბავშვთა სიღარიბის შემცირების ან კეთილდღეობის გაზრდის თვალსაზრისით?



პირველ კითხვაზე პასუხი მნიშვნელოვნად დამოკიდებულია პოლისის განმსაზღვრელებისა და განმხორციელებლების შეხედულებებზე, თუმცა აქაც შეიძლება რამდენიმე საკითხის წამოწევა:

• მონეტარული სოციალური დახმარების ოდენობის ზრდა: რა ეტაპზე უფრო მიზანშეწონილი იქნება არამონეტარული დახმარების ჩართვა ბავშვების სრულფასოვანი განვითარებისათვის (და დეპრივაციის შესამცირებლად), ანუ მონეტარული და არამონეტარული სარგებლების „კალათის“ ხარჯთ-ეფექტიანობის ანალიზი

• სკოლის გარეთ აღზრდის (ფიზიკური, კულტურული) განვითარების საჭიროებები და აქტუალობა ბავშვების კეთილდღეობის ამაღლებისთვის

• შინამეურნეობის შიგნით რესურსების გადანაწილება და მოხმარების პრიორიტეტულობა - რამდენად არსებობს “ბავშვის კულტი”

ბავშვთა სიღარიბე საქართველოში - კონცეფტუალური მონახაზი დასკვნა


დდაასსკკვვნნაა

ბბაავვშშვვთთაა სსიიღღაარრიიბბიისს შშეეფფაასსეებბიისს გგეენნეერრიიუულლიი მმააჩჩვვეენნეებბლლეებბიი მკვლევართა ჯგუფის მიერ შემუშავდა ბავშვთა სიღარიბის შეფასების გენერიული მაჩვენებლები საერთაშორისო პრაქტიკისა და საქართველოს სპეციფიკის გათვალისწინებით.

გენერიული მაჩვენებლები რამდენიმე კატეგორიაში დაჯგუფდა. პირველი დონის დაყოფა მოხდა ობიექტური და თვით-შეფასებული/აღქმული სიღარიბის მაჩვენებლების მიხედვით; შემდეგ, ობიექტური სიღარიბის მაჩვენებლები ორ დიდ ჯგუფად დაიყო: მონეტარული და არამონეტარული (ველფერისტული და არაველფერისტული მიდგომიდან გამომდინარე). თითოეული მაჩვენებლის გასწვრივ მითითებულია გასაზომად საჭირო ინფორმაციის წყარო, თუ ასეთი არსებობს; თუ წყარო არ არის მითითებული, ეს ნიშნავს რომ მაჩვენებლის მომავალში გასაზომად საჭიროა სპეციფიური კვლევის ჩატარება ანდა არსებული კვლევებში სათანადო მონაცემის მოპოვების გათვალისწინება.

ბოლო ოთხი სვეტი მიუთითებს, თუ ეს მაჩვენებელი რომელი მოდელით სიღარიბის დასახასიათებლად იქნება გამოყენებული (ანუ რომელი მოდელის ასაგებად გამოდგება).

ილუსტრაცია 11: გენერიული მაჩვენებლების მატრიცა

კატეგ

ორია

მაჩვენებელი

წყარ

ო

კეთილ

დღეო

ბის

მოდელ

ი

დეპრივ

აციი

ს

მოდელ

ი

უფლებ

ებზე

დაფ

უძნ

ებული

მოდელ

ი

რეკომენდ

ირებ

ული მო

დელ

ი

ობიექტური 1. აბსოლუტური სიღარიბის დონე LSMS X X 2. აბსოლუტური სიღარიბის სიღრმე LSMS X X 3. აბსოლუტური სიღარიბის სიმწვავე LSMS X X 4. ფარდობითი სიღარიბის დონე LSMS X X 5. ფარდობითი სიღარიბის სიღრმე LSMS X X 6. ფარდობითი სიღარიბის სიმწვავე LSMS X X 7. ტეილის ინდექსი ერთ ექვივალენტურ სულზე

შემოსავლების შემთხვევაში ბავშვიანი ოჯახებისათვის LSMS X

8. ტეილის ინდექსი ერთ ეკვივალენტურ სულზე მოხმარების შემთხვევაში ბავშვიანი ოჯახებისათვის

LSMS X

9. განათლებაზე გაწეული ხარჯების ხვედრითი წილი LSMS X 10. ენგელის კოეფიციენტი LSMS X 11. შემოსავლები საშუალოდ ერთ ექვივალენტურ სულზე LSMS X 12. მოხმარება საშუალოდ ერთ ექვივალენტურ სულზე LSMS X 13. ჯინის ინდექსი შემოსავლების მიხედვით LSMS X 14. ჯინის ინდექსი მოხმარების მიხედვით LSMS X

მონე

ტარ

ულ

ი

15. განაწილება შემოსავლების მიხედვით კვინტილურ ჯგუფებში

LSMS X



კატეგ

ორია


წყარ

ო

კეთილ

დღეო

ბის

მოდელ

ი

დეპრივ

აციი

ს

მოდელ

ი

უფლებ

ებზე

დაფ

უძნ

ებული

მოდელ

ი


ირებ

ული მო

დელ

ი

16. განაწილება მოხმარების მიხედვით კვინტილურ ჯგუფებში

LSMS X

17. სიღარიბის ხანგრძლივობის მაჩვენებელი LSMS X X 18. მოწყვლადობის მაჩვენებელი LSMS X X 19. საკვები

19.1. დეპრივაციის მაჩვენებელი LSMS X X X 19.2. საკვები ენერგიის მოხმარება საშუალოდ (კკალ

დღეში) LSMS

X

19.3. შიმშილის ზღვარზე დაბლა მყოფი ბავშვების წილი LSMS X 19.4. რძის პროდუქტების ხვედრითი წილი საკვებ

ენერგიაში LSMS

X

19.5. ხილის ხვედრითი წილი LSMS X 19.6. ბოსტნეულის ხვედრითი წილი LSMS X 19.7. ხორცის და თევზის ხვედრითი წილი LSMS X

20. ვარგისიანი სასმელი წყალი 20.1. დეპრივაციის მაჩვენებელი LSMS X X X 20.2. შინამეურნეობების ცენტრალური წყალსადენით LSMS X 20.3. შინამეურნეობები ბუნებრივი წყალმომარაგებით LSMS X 20.4. წყალმომარაგების საშუალო ხანგრძლივობა (სთ

დღეში) LSMS

X

21. სანიტარული წერტები X 21.1. დეპრივაციის მაჩვენებელი LSMS 21.2. შინამეურნეობები საკუთარი ჩასარეცხი ტუალეტით LSMS X X 21.3. შინამეურნეობები საზიარო ჩასარეცხი ტუალეტით LSMS X 21.4. შინამეურნეობები ჩასარეცხი ტუალეტის გარეშე LSMS X 21.5. შინამეურნეობების ტუალეტის გარეშე MICS X 21.6. შინამეურნეობები საკუთარი სამზარეულოთი LSMS X 21.7. შინამეურნეობები საზიარო სამზარეულოთი LSMS X 21.8. შინამეურნეობები სამზარეულოს გარეშე LSMS X

22. ჯანმრთელობა 22.1. დეპრივაციის მაჩვენებელი LSMS X X 22.2. ჩვილ ბავშვთა მოკვდავობის დონე MICS X 22.3. ახალშობილის მცირე წონა MICS X 22.4. წითელაზე აცრით მოცვის დონე MICS X X 22.5. DPT აცრით მოცვის დონე MICS X X 22.6. Pol1 აცრით მოცვის დონე X 22.7. Pol2 აცრით მოცვის დონე X 22.8. Pol3 აცრით მოცვის დონე MICS X X 22.9. 0-18 ასაკის ბავშვთა მოკვდავობა X 22.10. თამბაქოს მოხმარება ბავშვებში X

არამონე

ტარ

ულ

ი

22.11. ტოქსიკომანია ბავშვებში X



კატეგ

ორია


წყარ

ო

კეთილ

დღეო

ბის

მოდელ

ი

დეპრივ

აციი

ს

მოდელ

ი

უფლებ

ებზე

დაფ

უძნ

ებული

მოდელ

ი


ირებ

ული მო

დელ

ი

22.12. ბავშვთა ინვალიდობა MICS X 23. საცხოვრისი

23.1. დეპრივაციის მაჩვენებელი LSMS X X 23.2. ოთახები ერთ სულზე LSMS X 23.3. საცხოვრებლის მდგომარეობა MICS X

24. განათლება 24.1. დეპრივაციის მაჩვენებელი LSMS X X 24.2. სკოლამდელი განათლების მიღების დონე LSMS X 24.3. საბაზო განათლების მიღების დონე LSMS X 24.4. 15-19 წლის ასაკში განათლების მიღების დონე LSMS X 24.5. 15-19 წლის ასაკში უმუშევრობის დონე LSMS X 24.6. 7-18 წლის ასაკის ბავშვები განათლების გარეშე MICS X X

25. ინფორმაცია LSMS 24.1. დეპრივაციის მაჩვენებელი LSMS X X 24.2. აივ-შიდსზე ქალთა ინფორმირებულობა MICS X 24.3. კონტრაცეფციაზე ქალთა ინფორმირებულობა MICS X

26. 5-14 წლის ასაკის ბავშვთა დასაქმება MICS X X 27. 15-17 წლის ასაკის ბავშვთა დასაქმება MICS X X 28. 2-14 წლის ასაკის ბავშვთა აღზრდა MICS X X 29. 2-9 წლის ასაკის ინვალიდ ბავშვთა მოცვა დახმარებით MICS X X 30. ოჯახური დახმარებებით მოსარგებლე ოჯახების წილი MICS X 31. უმკურნალებელი დაავადების ხვედრითი წილი 5 წლამდე MICS X 32. რეაბილიტაციისა და სოც. ინტეგრაციით მოცული

ბავშვების ხვედრითი წილი დაწესებულებებში RS X

33. არასრულწლოვანთა დანაშაული RS X სუბიექტური

34. შემოსავლების სუბიექტური შეფასებები LSMS X X

35. მატერიალური მდგომარეობის სუბიექტური შეფასებები LSMS X

36. კრედიტუნარიანობა LSMS X 37. სიღარიბის სუბიექტური ზღვარი LSMS X 38. სიღარიბის დონე სუბიექტური ზღვრის მიმართ LSMS X 39. დეპრივაცია სიღარიბის სუბიექტური ზღვრის მიმართ LSMS X

ბბაავვშშვვთთაა სსიიღღაარრიიბბიისს მმიიზზეეზზეებბიისს//გგაარრეემმოოსს მმააჩჩვვეენნეებბლლეებბიი ბავშვთა სიღარიბის მიზეზებისა და გარემოს მაჩვენებლები შეფასდება ორი მეთოდით:

• გარემოს ფაქტორების რაოდენობრივ მახასიათებლებს (იხ. ილუსტრაცია 9, გვ. 42) გაიზომება არსებული ანალიტიკური შრომებისა და კვლევების ანგარიშების



გაცნობისა და აგრეთვე ჩაღრმავებული გამოკითხვების შედეგების ანალიზის საფუძველზე

• გარემოს ფაქტორების თვისობრივი მახასიათებლები, განსაკუთრებით უფლებებზე დაფუძნებული მოდელის ფარგლებში გაიზომება გამოქვეყნებული (ინსტიტუციური შეფასების) კვლევების ანგარიშებისა და ექსპერტთა გამოკითხვის შედეგების ანალიზის საფუძველზე

პპოოლლიისსიისს სსააკკიითთხხეებბიი შშეემმდდგგოომმიი კკვვლლეევვიისსთთვვიისს შემდგომი კვლევისთვის პოლისის საკითხები ორ კატეგორიად დაჯგუფდა: • საკითხები, რომლებიც აქტუალურია და განცხადებულია პოლისის სივრცეში, მაგრამ

მათი წარმატებული განხორციელება დამატებით ითხოვს მტკიცებულებაზე დაფუძნებულ რეკომენდაციებს: o მისამართული სოციალური დახმარებები: ფულადი და არაფულადი სარგებლები

ღარიბი ოჯახებისათვის o ბავშვთა უფლებების14 რეალიზაციისათვის ინსტიტუციური გარემოს

გაუმჯობესება • საკითხები, რომლებიც დარჩა პოლისის სივრცის მიღმა და რომელიც შესაძლოა

თავდაპირველად advocacy-ის ტიპის ძალისხმევას ითხოვს (აქტუალიზაციისთვის): o ბავშვების განათლების ხარისხი/ლიკვიდურობა (შრომის ბაზართან დაკავშირება) o შრომის/დასაქმების პოლისის ზეგავლენა ბავშვების სრულფასოვან განვითარებაზე

(შინამეურნეობების მონეტარულ სიღარიბეზე უშუალო ზემოქმედების გარდა)

კონცეპტუალური ვერსიის დაინტერესებულ მხარეებთან საჯარო განხილვისას საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრომ გამოხატა დაინტერესება შემდეგ საკითხთან დაკავშირებით, რომელიც უშუალოდ ეხება ზემოაღნიშნულ თემას „მისამართული სოციალური დახმარებები: ფულადი და არაფულადი სარგებლები ღარიბი ოჯახებისათვის“.

მთავარი კითხვა, რომელზედაც პასუხი აინტერესებს სამინისტროს, შემდეგია:

• არიან თუ არა ოჯახები, რომლებიც ამჟამად არ ღებულობენ სოციალურ დახმარებას (შედარებით მაღალი სიღარიბის ინდექსი აქვთ) მაგრამ ოჯახში ბავშვის სიღარიბის მაჩვენებელი ბევრად უფრო უარესია, ვიდრე გასაშუალებული ოჯახის მაჩვენებელი; სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ბავშვის სიღარიბე ოჯახის წევრებისაგან ცალკე რომ გაზომილიყო, აღმოჩნდებოდა თუ არა ბავშვი ინდივიდუალური ინდექსით დღევანდელი დახმარების მიმღებთა შორის

თუ ბავშვთა სიღარიბის კვლევის დახმარებით ეს ვარაუდი (ჰიპოთეზა) გადამოწმდება და დადასტურდება, მაშინ სამინისტროსთვის აქტუალური ხდება გაარკვიოს:

• შესაძლებელია თუ არა შინამეურნეობებში სიღარიბის გაზომვისას ცალკე დეპრივაციის კუთხით ბავშვთა მდგომარეობის შეფასება და, რაც მთავარია, ფულადის გარდა სოციალური არაფულადი დახმარებებისა და სერვისების საჭიროებების განსაზღვრა (ე.წ. პირველადი დიაგნოსტიკა)

• დღევანდელი მდგომარეობით, რა ტიპის სოციალური სერვისები (ანდა არაფულადი სოციალური დახმარებები) შეამსუბუქებდა ამ ბავშვების მდგომარეობას (იმისდა მიუხედავად, ღებულობენ თუ არა ოჯახები ფულად სოციალური დახმარებას)

14 უფლებების კლასტერი დაზუსტდება კვლევების შედეგად



• და ბოლოს, რა მოდიფიკაცია უნდა განიცადოს სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტოს არსენალში არსებულმა სიღარიბის გაზომვის ინსტრუმენტმა (და მეთოდოლოგიამ მთლიანად), რომ მომავალში შესაძლებელი გახდეს უკვე ბავშვებზე მისამართული სოციალური დაცვის პოლისის განხორციელება

თუ კვლევა შესძლებს დაეხმაროს სამინისტროს გასცეს პასუხი ამ კითხვებს, მაშინ ის რეალურად წაადგება ბავშვთა კეთილდღეობის პოლისის ეფექტიანობას, კერძოდ საშუალებას მისცემს:

• შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს (ალბათ მეცნიერებისა და განათლების სამინისტროსთან ერთად) მტკიცებულებებზე დაყრდნობით შეიმუშაოს ბავშვებისათვის: o ფულადი, არაფულადი დახმარებებისა და სოციალური სერვისებისაგან შემდგარი

სარგებლების „კალათა“, და o სათანადო სახელმწიფო პროგრამები

• გაამდიდროს არსენალი - დახვეწოს სიღარიბის გაზომვის არსებული მეთოდოლოგია და დანერგოს ბავშვების მდგომარეობის გასაზომად სპეციფიური ინსტრუმენტები

ბავშვთა სიღარიბე საქართველოში - კონცეფტუალური მონახაზი ბიბლიოგრაფია


ბბიიბბლლიიოოგგრრააფფიიაა

1) Alsop R.: 2004, “Power, Rights, and Poverty: Concepts and Connections (A working meeting sponsored by DFID and the World Bank,March 23–24, 2004)”, The World Bank, DfID

2) Assar Lindbeck: 2001, The European Social Model Lessons for Developing Countries, Assian Development Review, 2001, Vol 19, No 1, pp 1-13

3) Assian Development Bank (ADB): 2001, “Handbook on Poverty and Social Analysis”

4) Bredshow J., Holescher P., Richardson D.:2006, “An Index of Child Well-being in the European Union”, The University of York, Social Policy Research Unit

5) Canadian Council on Social Development (CCSD): 2001, Defining and Re-Defining Poverty: A CCSD Perspective

6) Convention on the Rights of Child (http://www.ohchr.org/english/law/pdf/crc.pdf)

7) Cornia G.A.: 2006 (a), “Advocating a pro-child growth and social policy in EE/CIS”, Presentation made at a Unicef mtg on “Child Poverty and Public Policy in CEE/CIS”, Bucharest, 29-05-2006

8) Cornia G.A.: 2006 (b), Child and Youth Problems and Possible Unicef Responses in Eastern Europe, First Draft

9) Dershem L., Gzirishvili D., Anna de Roos, Venekamp D.: 1996, “Food, nutrition, health, and nonfood vulnerability in Georgia, 1996: a household assessment”

10) Gordon D., Nandy S., Pantazis C., Pemberton S., Townsend P.: 2003, The Distribution of Child Poverty in the Developing World, Report to UNICEF, Centre for International Poverty Research, University of Bristol

11) Gordon D.,Townsend P.: 2005, “Rights Based International Indicators: Poverty and the Rights of the Child”, Megagora Forum, EOCD, 24-25 May 2005, Paris

12) Holzmann R., Jorgensen S.: 1999, “Social Protection as Social Risk Management”, Conceptual Underpinnings for the Social Protection Sector Strategy Paper, the World Bank

13) Holzmann R.: 2001, “Risk and Vulnerability: The Forward Looking Role of Social Protection in a Globalizing World”, Social Protection Discussion Paper Series No 109, the World Bank

14) Kalpana Bardhan, Klasen Stephan: 1998, Women in Emerging Asia: Welfare, Employment,and Human Development, Assian Development Review, 1998, Vol 15, No 1, p. 77.

15) Kristin A. Moore: 1999, “Indicators of Child and Family Well-Being: The Good, the Bad and the Ugly”, A presentation to National Institutes of Health Office of Behavioral and Social Sciences Research,

16) Maslow A.: 1943, “Preface to Motivation Theory”, Psychosom Med 1943 5: 85-92

http://www.ohchr.org/english/law/pdf/crc.pdf



17) Maslow A.: 2002, “The Psychology of Science: A Reconnaissance”, Maurice Bassett Publishing, ISBN 0-9760402-3-9

18) Minujin A., Delamonica E, Gonzalez E, Davidziuk A.: 2005, CHILDREN LIVING IN POVERTY, A review of child poverty definitions, measurements, and policies. Desk Review paper for UNICEF”s Conference on “Children & Poverty: Global Context, Local Solutions”, Graduate Program in International Affairs, New School University, April 25-27, 2005, New York

19) National Centers for Diseases Control, Tbilisi-Georgia (NCDC), Save the Children-US, Georgia Field Office: 2002 “Nutritional Status of Children Less than Five Years of Age in Six Drought-Affected Regions of Georgia: 2000-2001”, Final Report

20) Poverty in Russia: State Policy and Population”s Reactions / Ed. by Jenny Clugmann. – Washington, The World Bank, 1998 (in Russian).

21) Ravallion M.: 1992, “Poverty comparisons: a guide to concepts and methods”, The World Bank, LSMS working paper, ISSN 02534517; no. 88

22) Ravi Kanbur: 2002, “Conceptual Challenges in Poverty and Inequality: One Development Economist”s Perspective”, Cornell University

23) Reddy S and Pogge T: 2005, “How Not To Count The Poor”, (www.socialanalysis.org)

24) Solera C.: 1999, “Income Transfers and Support for Mothers Employment: The Link to Child Poverty Risks. A Comparison Between Italy, Sweden and the U.K.”, in “Child Well-Being in Rich and Transition Countries” conference materials, Dommeldange, Luxembourg

25) State Department for Statistics of Georgia (SDS): 2004, “HOUSEHOLDS OF GEORGIA, 2002-2003, Economic and Statistical Collection”

26) The World Bank (WB): 2001, “World Development Report 2000/2001: Attacking Poverty”

27) The World Bank (WB): 2002, “Georgia: Poverty Update”, Poverty Reduction and Economic Management Unit, Europe and Central Asia Region, Document of the World Bank, Report No. 22350-GE

28) The World Bank: 2003: “Social Protection Sector Strategy: From Safety Net to Springboat”

29) UNICEF Innocenti Reseach Center: TransMonee 2005, Statistical Tables

30) UNICEF: 2000, Poverty Reduction Begins with Children

31) UNICEF: 2004, “The State of the World’s Children 2005”, ISBN 92-806-3817-3 (http://www.unicef.org/sowc05/english/fullreport.html)

32) UNICEF: 2005, Poverty and Children of the 90s for Least Developed Countries

33) UNICEF: 2006, Child and Youth Problems and Possible Unicef Responses in Eastern Europe (first draft)

34) UNICEF: INTRODUCTION TO THE CONVENTION ON THE RIGHTS OF THE CHILD (http://www.unicef.org/crc/files/Definitions.pdf)

http://www.socialanalysis.org)

http://www.unicef.org/sowc05/english/fullreport.html

http://www.unicef.org/crc/files/Definitions.pdf



35) Wan-Hao Chen, Corak M.: 2005, “Child Poverty and changes in child poverty”, UNICEF Innocenti Working Paper no 2005, IZA Discussion Paper No. 1574

36) World Bank: 2001, World Development Report 2000/2001 – Attacking Poverty, Published by Oxford University Press, Inc

37) Zubrik SR, Williams AA, Silburn SR and Vimpani G.: 2000, “Indicators of Social anf Family Functioning”, ISBN 0 642 44986 4

38) Яркова Т., Ботоева Г.: 2005, Детская Бедность в Киргизской Республике, Предватиретьлный Анализ Документов

39) გაეროს ბავშვთა ფონდი: 2004 „საქართველოს ბავშვები: უფლებები უკეთესი მომავლისათვის“, ISBN: 99940-794-6-8

40) გაეროს ბავშვთა ფონდი: 2001, „საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისობა გაეროს ბავშვის უფლებების კონვენციასთან“, ISBN: 99928-845-0-9

41) საქართველოს მთავრობა: 2005, ეკონომიკური განვითარებისა და სიღარიბის დაძლევის პროგრამა

42) საქართველოს მთავრობა: 2006, „ძირითადი მონაცემები და მიმართულებები 2007-2010 წლებისთვის“, თბილისი

43) საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი (სსდ): 2002, „სიღარიბის მონიტორინგი საქართველოში, 2000-2001 წლის ანგარიში (სტატისტიკურ ანალიტიკური კრებული)“

44) საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი (სსდ): 2003, „სოციალური ტენდენციები საქართველოში“

ბავშვთა სიღარიბე საქართველოში

Documents

Transcript of ბავშვთა სიღარიბე საქართველოში