คีตะการ ดนตรีล้านนา

23
คคคคคคค คคคคคคคคคคค

Transcript of คีตะการ ดนตรีล้านนา

Page 1: คีตะการ ดนตรีล้านนา

คี�ตะการ ดนตร�ล้�านนา

Page 2: คีตะการ ดนตรีล้านนา

ดนตร�ล้�านนา   ดนตร�การล้�านนามี�มีานานตามีที่��ปรากฏจาก

หล้�กฐาน ในอด�ตถึ�งป�จจ�บั�นกล้�าวถึ�งเคีร"�องดนตร�บัางประเภที่อาจไมี�มี�ใคีรเคียคี&ดว�าเป'น สิ่&�งที่��อย)�ก�บัล้�านนามีาก�อน เช่�น จะเข้� แตรสิ่�งข้- แล้ะแคีน เคีร"�องดนตร�เหล้�าน�.แพร�กระจายในแถึบัล้�านนาแล้ะไที่ยมีาช่�านาน จากการศึ�กษาหล้�กฐานที่างประว�ต&ศึาสิ่ตร-อาจจะกล้�าวได�ว�าดนตร�ล้�านนาในอด�ตมี�กมี� บัที่บัาที่ที่��โยงใยก�บัช่�ว&ตคีวามีเป'นอย)�แล้ะที่��สิ่3าคี�ญย�งโยงใยก�บัศึาสิ่นาแล้ะกษ�ตร&ย-

Page 3: คีตะการ ดนตรีล้านนา

การด3ารงอย)�คีงต�องอาศึ�ยป�จจ�ยสิ่3าคี�ญอย�างน�อย ๒ ประการได�แก� แรงสิ่น�บัสิ่น�นสิ่�งเสิ่ร&มี แล้ะ คีวามีน&ยมี ซึ่��งแรงสิ่น�บัสิ่น�นสิ่�งเสิ่ร&มีที่��ปรากฏช่�ดได�แก� การจ�ดสิ่อนฟ้8อนร3าแล้ะดนตร�ในราช่สิ่3าน�กอย�างต�อเน"�อง ที่�.งน�.ในระยะแรกอาจสิ่อนเฉพาะแบับัราช่สิ่3าน�ก ต�อมีามี�การสิ่�งเสิ่ร&มีการฟ้8อนร3าแล้ะดนตร�พ".นบั�านเข้�าไปด�วย

Page 4: คีตะการ ดนตรีล้านนา

โดยเฉพาะอย�างย&�งในสิ่มี�ยพระราช่ช่ายาเจ�าดาราร�ศึในร�ช่กาล้ที่�� ๕ มี�ที่�านที่รงสิ่น�บัสิ่น�นให�มี�การศึ�กษาดนตร�ไที่ยภาคีกล้าง มีโหร� ป;� พาที่ย-เป'นต�น สิ่3าหร�บั ดนตร�ถึ�งแมี�จะไมี�มี�หล้�กฐานอ�างอ&งว�าที่รงสิ่�งเสิ่ร&มีเคีร"�องดนตร�ล้�านนาช่น&ดใด แต�พออน�มีานหร"อคีาดเดาจากร�องรอยการแสิ่ดงที่��หล้งเหล้"อมีาถึ�งป�จจ�บั�น เช่�น ล้ะคีรร�องเร"�องน�อยใจยา น�าจะใช่�สิ่ะล้�อแล้ะซึ่�งเป'นหล้�ก การฟ้8อนเล้<บั น�าจะใช่�วงกล้องต��งนง สิ่�วนฟ้8อนมี�านมี��ยเช่�ยงตา ฟ้8อนดาบั น�าจะเป'นวงป;� พาที่ย- (วงเต�งถึ&.ง) เป'นต�น

Page 5: คีตะการ ดนตรีล้านนา

เคีร"�องดนตร�ประเภที่ ด�ด” ”

Page 6: คีตะการ ดนตรีล้านนา

1. พ&ณเป;> ยะ / เป;> ยะ1. เพ�ยะ (อ�าน เป;> ยะ “ ” ) แล้ะ ซึ่�ง ในโคีล้งน&ราศึหร&ภ�ญช่�ย เร�ยก

ซึ่�งว�าต&�งเช่�นเด�ยวก�บัที่��ช่าวไที่ใหญ�เร�ยก เพ�ยะ เป'นเคีร"�องด�ดจ3าพวกพ&ณ จ�ดเป'นเคีร"�องดนตร�ที่��เก�าแก�ช่น&ดหน��งข้องล้�านนาแล้ะปรากฎการกล้�าวถึ�งใน กาพย-ห�อโคีล้ง ข้องพระศึร�มีโหสิ่ถึในสิ่มี�ยอย�ธยาด�วย มี�ล้�กษณะคีล้�ายพ&ณน3.าเต�าข้องภาคีอ�สิ่าน การเล้�นเพ�ยะเที่�าที่��พบัน�.นสิ่�วนมีากเป'นการเล้�นเด��ยว ไมี�คี�อยเล้�นประสิ่มีวง แล้ะไมี�น&ยมีมี�การข้�บัร�องประกอบั เน"�องจากเสิ่�ยงข้องเพ�ยะไมี�คี�อยด�งน�ก อาจมี�การช่�อยโคีล้ง (อ�าน จAอยกะโล้ง “ ” ) ประกอบัคี"อข้�บัโคีล้งเป'นที่3านองเสิ่นาะ สิ่�วนเพล้งที่��เล้�นน�.นสิ่ามีารถึเล้�นได�ที่�กเพล้งเที่�าที่��เคีร"�องดนตร�อ"�นๆ ในระด�บัช่าวบั�านจะเล้�นได� เช่�น เพล้ง จก ไหล้ ป�Cมีเป8ง เก�าป�CมีปDง ปราสิ่าที่ไหว ปราสิ่าที่ก�ด เง�.ยว พมี�า อ"�อ ฯล้ฯ

Page 7: คีตะการ ดนตรีล้านนา

พ&ณเป;> ยะ / เป;> ยะ

Page 8: คีตะการ ดนตรีล้านนา

2. ซึ่�ง2. ซึ่�ง บัางที่�องถึ&�นเร�ยกว�า ต&�ง มี�ล้�กษณะคีล้�ายกระจ�บัป;� หร"อคีล้�าย

พ&ณหร"อซึ่�งข้องภาคีอ�สิ่าน หร"อคีล้�ายก�ตาร-ข้นาดเล้<ก ซึ่�งประกอบัด�วยกล้�องเสิ่�ยง มี�คีอย"�นออกไปแล้ะข้�งสิ่ายซึ่��งเป'นต�นก3าเน&ดเสิ่�ยง จากปล้ายคีอผ่�านกล้างกล้�องเสิ่�ยงไปย�งข้อบัข้องกล้�องเสิ่�ยงอ�กด�านหน��ง อาจใช่�ไมี�ที่�.งที่�อนที่3าซึ่�งที่�.งกล้�องเสิ่�ยงแล้ะคีอโดยเป'นไมี�ช่&.นเด�ยวก�น หร"อคีนล้ะช่&.นที่3าแยกสิ่�วนก<ได� ต�วซึ่�งมี�กจะใช่�ไมี�เน".ออ�อนหร"อไมี�สิ่�กที่3าที่�.งแผ่�นเพราะข้�ดเน".อไมี�ที่3าเป'น กล้�องเสิ่�ยงได�ง�าย คีวามีหนาข้องกล้�องเสิ่�ยงข้�.นอย)�ก�บัช่น&ดข้องไมี�ที่��จะใช่�ที่3าแล้ะข้นาดข้องซึ่�งที่��ต�องการ

ซึ่�งน�บัเป'นเคีร"�องดนตร�ที่��น�กดนตร�เก"อบัที่�กคีนสิ่ามีารถึที่3าข้�.นไว�เล้�นเองได� แล้ะเป'นเคีร"�องดนตร�ที่��มี�ข้ายอย�างแพร�หล้ายแหล้�งที่��ที่3าซึ่�งข้ายน�.นนอกจากจะเป'น กล้��มีน�กดนตร�ที่��เล้�นเป'นอาช่�พจะร�บัที่3าเมี"�อมี�คีนมีาสิ่��งแล้�ว ย�งมี�วางข้ายที่��ตล้าดกล้างคี"น ถึนนช่�างคีล้าน แล้ะที่��บั�อสิ่ร�าง อ3าเภอสิ่�นก3าแพง จ�งหว�ดเช่�ยงใหมี� เป'นต�น

Page 9: คีตะการ ดนตรีล้านนา

ซึ่�ง

Page 10: คีตะการ ดนตรีล้านนา

เคีร"�องดนตร�ประเภที่ สิ่�” ”

Page 11: คีตะการ ดนตรีล้านนา

เคีร"�องสิ่ายที่��มี�คี�นสิ่� เสิ่�ยงดนตร�จะเก&ดจากการเสิ่�ยดสิ่�ระหว�างสิ่ายคี�นช่�กก�บัสิ่ายเสิ่�นล้วดที่องเหล้"องที่�� ข้�งต�งอย)� เคีร"�องดนตร�ประเภที่เคีร"�องสิ่�ข้องล้�านนา ได�แก�สะล้�อสิ่ะล้�อ อาจเร�ยกว�า ถึะล้�อ ธะล้�อ หร"อ ที่ะร�อ ซึ่��งมี�ร)ปศึ�พที่-เด&มีจากภาษาข้อมีว�า ที่Gรอ ซึ่��งภาษาไที่ยกล้างออกเสิ่�ยงเป'น ซึ่อ “ ” “ ”แต�ในโคีล้งน&ราศึหร&ภ&ญช่�ยว�า ธะล้�อ เป'นเคีร"�องสิ่ายที่��บัรรเล้ง“ ”ด�วยการใช่�คี�นช่�กสิ่�ล้งบันสิ่ายที่��ข้�งผ่�านหน�ากล้�องเสิ่�ยง มี�ร)ปร�างใกล้�เคี�ยงก�บัซึ่ออ)�

สะล้�อมี� ๓ ขนาด ได�แก่�๑. สิ่ะล้�อเล้<ก มี� ๒ สิ่าย๒.สิ่ะล้�อกล้าง มี� ๒ สิ่าย๓.สิ่ะล้�อใหญ� มี� ๓ สิ่าย มี�ว&ธ�การเล้�นคีล้�ายซึ่อสิ่ามีสิ่ายแต�ไมี�เอาคี�นช่�กไว�ระหว�างสิ่ายสิ่ะล้�อ ที่��น&ยมีบัรรเล้งคี"อสิ่ะล้�อที่��มี� ๒ สิ่าย สิ่�วนสิ่ะล้�อ ๓ สิ่ายไมี�คี�อยมี�ผ่)�น&ยมีเล้�น เพราะเล้�นยากกว�าสิ่ะล้�อ ๒ สิ่าย นอกจากใช่�สิ่ะล้�อบัรรเล้งเด��ยวแล้�ว ย�งน&ยมีใช่�บัรรเล้งร�วมีก�บัวงดนตร�พ".นเมี"องสิ่ะล้�อ-ซึ่�ง

Page 12: คีตะการ ดนตรีล้านนา

สิ่ะล้�อ

Page 13: คีตะการ ดนตรีล้านนา

เคีร"�องตนตร�ประเภที่ ต�” ”

Page 14: คีตะการ ดนตรีล้านนา

กล้องหล้วง1. ก่ล้องหล้วง หร"อ กล้องห�ามีมีาร ร)ปล้�กษณะ

เป'นกล้องยาวคีอดกล้างปล้ายบัานเป'นล้3าโพง ยาวประมีาณ 3.0-3.5เมีตร ข้นาดหน�ากล้องเสิ่�นผ่�าศึ)นย-กล้างต�.งแต� 60-80 เซึ่นต&เมีตร ต�องวางบันล้�อเกว�ยน ใช่�คีนล้ากหล้ายคีน เวล้าต�ต�องข้�.นน��งคีร�อมีต�หร"อย"นอย)�ด�านหน�ากล้อง ใช่�มี"อข้วาต�โดยมี�ผ่�าพ�นมี"อที่3าเป'นร)ปกรวยแหล้มีให�ผ่�าพ�นมี"อกระที่บัหน�ากล้อง ใช่�ต�เป'นสิ่�ญญาณว�นพระ 8 คี3�า หร"อ 15 คี3�า ในล้�านนามี�ประเพณ�การแข้�งข้�นต�กล้องหล้วง ซึ่��งน&ยมีก�นมีากในช่�วง พ.ศึ.2520 เป'นต�นมีา

Page 15: คีตะการ ดนตรีล้านนา

กล้องหล้วง

Page 16: คีตะการ ดนตรีล้านนา

กล้องเต�งถึ&.ง2. ก่ล้องเต่�งถิ้��ง หรื�อ ก่ล้องโป่�งป่ ง เป'นกล้อง

ข้�.นหน�งสิ่องหน�า มี�ข้าต�.ง ใช่�ต�ที่�.งสิ่องหน�าล้�กษณะเด�ยวก�บัตะโพนไที่ยแล้ะตะโพนมีอญ ใช่�เล้�นประสิ่มีวง เต�งถึ&.ง หร"อ วง พาที่ย- “ ” “ ” (วงป;� พาที่ย-มีอญ)

แล้ะวงสิ่ะล้�อ-ซึ่�ง (ด)เร"�องการประสิ่มีวงต�อไป) กล้องช่น&ดน�.มี�หล้ายข้นาด มี�ต�.งแต�ข้นาดหน�ากล้องเสิ่�นผ่�าศึ)นย-กล้าง 20-40 เซึ่นต&เมีตร แล้ะคีวามียาวข้องต�วกล้องต�.งแต� 45-60เซึ่นต&เมีตร ถึ�าเป'นข้นาดเล้<กบัางที่�ก<เร�ยกว�า กล้องโปDงป8ง หร"อ กล้องต�ด “ ” “ ”

Page 17: คีตะการ ดนตรีล้านนา

กล้องเต�งถึ&.ง

Page 18: คีตะการ ดนตรีล้านนา

เคีร"�องดนตร�ประเภที่ เปDา” ”

Page 19: คีตะการ ดนตรีล้านนา

ป;� จ�มี / ป;� ช่�มี ป;� จ�มีมี�ที่�.งหมีด ๕ เล้า คี"อ

๑. ป;� แมี� หร"อ ป;� เคี�า (อ�าน ป;� เกAา “ ” ) ที่3าจากไมี�ไผ่�สิ่�วนโคีนมี�ข้นาดใหญ�ที่��สิ่�ดข้องแต�ล้ะช่�มี มี�ข้นาดเสิ่�นผ่�าศึ)นย-กล้างเก"อบั ๒ เซึ่นต&เมีตร ยาวไมี�ต3�ากว�า ๗๕ เซึ่นต&เมีตร ป;� แมี�มี�เสิ่�ยงที่��มีต3�า๒. ป;� กล้าง (อ�าน ป;� กKาง “ ” ) มี�ข้นาดรองล้งไป ที่3าจากไมี�ไผ่�ช่�วงที่��ถึ�ดจากป;� แมี�ล้งไป มี�คีวามียาวประมีาณ ๔ สิ่�วนใน ๕ สิ่�วนข้องป;� แมี� ป;� กล้างมี�เสิ่�ยงสิ่)งข้�.นมีา

Page 20: คีตะการ ดนตรีล้านนา

๓. ป;� ก�อย มี�ข้นาดเล้<กถึ�ดจากป;� กล้างล้งไป ที่3าจากไมี�ช่�วงที่��ถึ�ดจากป;�กล้างล้งไป มี�คีวามียาวประมีาณ ๓ สิ่�วน ใน ๔ สิ่�วนข้องป;� กล้าง ป;�ก�อยมี�เสิ่�ยงสิ่)งกว�าป;� กล้าง๔. ป;� เล้<ก เป'นป;� ที่��ที่3าจากไมี�ช่�วงที่��ถึ�ดจากป;� ก�อยล้งไป มี�คีวามียาวเป'นคีร��งหน��งข้องป;� กล้างแล้ะเสิ่�นผ่�าศึ)นย-กล้างประมีาณ ๑.๒-๑.๔ เซึ่นต&เมีตร ป;� เล้<กเป'นป;� ที่��มี�เสิ่�ยงสิ่)งกว�าป;� ก�อย๕. ป;� ต�ด เป'นป;� ที่��มี�ข้นาดเล้<กที่��สิ่�ดข้องช่�มี ซึ่��งเป'นป;� ที่��เพ&�งจะเพ&�มีมีาภายหล้�ง ป�จจ�บั�นไมี�คี�อยน&ยมีใช่�เที่�าใดน�กเพราะเป'นป;� ที่��เปDายากที่��สิ่�ดในช่�มี

Page 21: คีตะการ ดนตรีล้านนา

ป;� จ�มี

Page 22: คีตะการ ดนตรีล้านนา

ป;� แนแน เป'นเคีร"�องเปDาประเภที่หน��งบัางคีร�.งถึ)กช่าวบั�านเร�ยกว�า

ป;� แน พบัว�ามี�ข้ายแมี�กระที่��งในตล้าดข้องเมี"องตาล้� มีณฑล้ย)นนาน ประเที่ศึจ�น แล้ะอาจจะได�ร�บัอ&ที่ธ&พล้มีาจากพมี�า ซึ่��งมี�เคีร"�องดนตร�ประเภที่เด�ยวก�นน�.อย)�ด�วย ล้&.นข้องแนที่3าด�วยใบัล้านหร"อใบัตาล้ เป'นล้&.นคี)�ประกบัก�นอย)�รอบัๆ ที่�อโล้หะเล้<กๆ ที่�อน�.เสิ่�ยงเข้�าไปในที่�อไมี�กล้มียาวซึ่��งคี�อยๆ มี�ข้นาดใหญ�ข้�.น ที่�อไมี�น�.กล้วงตล้อดแล้ะร)ภายในคี�อยๆ โตข้�.นตามีข้นาดข้องไมี�ด�วย ร)ที่��เจาะบันที่�อไมี�เป'นระยะสิ่3าหร�บัปNดเปNดด�วยน&.วมี"อที่�.งสิ่องข้�าง ซึ่��งมี�จ3านวน ๖ ร) ปากล้3าโพงที่3าด�วยที่องเหล้"อง ผ่)�เปDาที่��ช่3านาญอาจใช่�แนที่3าเสิ่�ยงให�ได�อารมีณ-ต�างๆ หล้ายช่น&ดแน มี� ๒ ข้นาด คี"อ แนหล้วง หร"อแนใหญ� มีาร)ปร�างล้�กษณะข้นาดแล้ะว&ธ�เล้�นเหมี"อนก�บัป;� มีอญ

Page 23: คีตะการ ดนตรีล้านนา

ป;� แน