Уншиж давтахДоорхи монгол бичгээр бичсэн зургуудыг  гадаад сурч амьдарч үр хүүхэддээ үндэсний  бичиг соёлоо зааж сургая гэж хичээж буй  эцэг эхийн хүсэлтээр цагаан толгой  номоос авч орууллаа.Зурган дээр дарж томсгон үзээрэй.

Нэрийн тийн ялгалМонгол хэлний нэр үг 7 тийн ялгалаар  хувилна. Тийн ялгалын нөxцөлийг  ихэвчлэн нэр үгээс нь салангид бичнэ.Тийн ялгалын нөxцөлийг цөөн тохиолдолд  Жишээ нь: надад, чамд, миний гэм мэт  үгэнд хамт бичнэ.

Харьяалахын нөxцөл

Доорхи хүснэгтэд харьяалахын тийм  ялгалын ­ийн, ­ын, ­ы, ­ий, ­н нөхцөл  монгол бичигт хэрхэн бичигдэхийг  харууллаа.

нөxцөл

галиг

одоогийн үсгийн дүрмээр

яаж орох

-ийн-ийн -ын, -н

эгшгээр төгссөн үгэнд дагана

-ун -үн

-ийн -ынсүүл (н)-ээс бусад гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд дагана.

-у -ү -ий -ысүүл (н)-ээр төгссөн үгэнд даган

Өгөх оршихын нөxцөлНэрийн өгөx оршихын тийн ялгалын нөxцөлийг  эхлээд хэрхэн бичсэнийг уншиж ажиглаарай.  Дараа нь дүрэмтэй тохируулж хараарай.

нөxцөлгалиг

одоогийн  үсгийн  дүрмээр

яаж орох

­дур  ­ду ­дүр ­дү

­д ­тЭгшиг болон зөөлөн (л, м,

н, нг) дэвсгэрээр төгссөн  үгэнд дагана.

­тур  ­ту ­түр  ­тү

­д ­тХатуу (б, г, р, с, д) дэвсгэрээр

төгссөн үгэнд  дагана.

Заахын нөxцөл

нөxцөл

галиг

одоогийн  үсгийн  дүрмээр

яаж орох

­и ­ийг, ­ыг, ­г

(й)­гээс бусад  гийгүүлэгчээр  төгссөн үгэнд  дагуулна.

­ий ­ийг, ­ыг, ­г

эгшиг ба (й)  гийгүүлэгчээр  төгссөн үгэнд  дагуулна.

Гарахын нөxцөл

нөxцөл

галиг

одоогийн  үсгийн  дүрмээр

яаж орох

­ача,  ­эчэ

­аас,  ­ээс, ­  оос,  ­өөс

үгийн төгсгөлийг  харгалзахгүйгээр  ямар ч үгэнд  дагуулна,  уншихдаа эр эм  үгийг  харгалзана.

Дараах жишээнээс заах болон гарахын тийн  ялгалын нөxцөлийг ямар төгсгөлтэй үгэнд  дагуулсныг ажиглаарай! Жишээ нь: 

йлдэхийн нөхцөл

нөxцөл

галиг

одоогийн  үсгийн  дүрмээр

яаж орох

­бар,  ­бэр

­аар,  ­ээр,  ­оор,  ­өөр

Эгшиг ба "й"  гийгүүлэгчээр  төгссөн үгэнд  дагуулна.

­ийар,  ийэр

­аар,  ­ээр,  ­оор,  ­өөр

й­гээс бусад  гийгүүлэгчээр  төгссөн үгэнд  дагуулна.

бүхнийг үйлдэхийн нөхцөл гэж болохгүй.  Монгол бичгийн хэлэнд ­бэр гэдэг сул үг байдаг  бөгөөд бар бэр гэж ялган галигладаггүй, зөвхөн  бэр гэж галигладаг. Уншихдаа ч зөвхөн бээр гэж  уншдаг. Утга нь одоогийн монгол хэлний нь,  бол, ­ч зэрэг сул үгтэй ойролцоо.

Жишээ нь:   галиг: хаган­бэр жарлиг  болорун, унших нь: хаан бээр зарлиг болруун

Газар үндсээр баянДалай усаар баянТэнгэр одоор баянҮзгээр бичХарандаагаар зур

Хамтрахын нөхцөл

нөxцөл

галиг

одоогийн  үсгийн  дүрмээр

яаж орох

­тай, ­тэй

­тай, ­тэй, ­той

Ямар ч үгэнд  дагуулна.

 ­луг­а, ­лүгэ

лугаа,  лүгээ

Үгийн төгсгөлийг  харгалзахгүйгээр, зөвхөн үгийн эр  эмийг харгалзан  эр үгэнд лугаа­г ,  эм үгэнд лүгээ­г  бичнэ.

Чамтай адил

Үүнтэй ижилХүнтэй цугАрдтай хамт