Дэлхийн Банкны итгэлцлийн сан болох Японы Нийгмийн Хөгжлийн Сангийн санхүүжилтээр Хүүхдийг Ивээх Сангаас Монгол улсын Боловсрол, соёл, шинжлэх

ухааны яамтай хамтран хэрэгжүүлж буй “Алслагдсан хөдөөгийн малчдын хүүхдүүдийн бага боловсролын үр дүнг сайжруулах нь” төслийн хүрээнд хэвлүүлэв.

Уг бүтээлийн агуулга, үзэл санааг зохиогчид хариуцах бөгөөд ямар ч нөхцөлд Дэлхийн Банк болон Хүүхдийг Ивээх Сангийн байр суурийг илэрхийлэхгүй болно.

1

Д.Гүндэгмаа

ЭРДМИЙН ТҮЛХҮҮР - БИЧИГМОНГОЛ ХЭЛ 1-3

Бага боловсрол нөхөн эзэмшиж буйхүүхдүүдэд зориулав.

Хянан тохиолдуулсан: Б.Лхамноржмоо

Улаанбаатар 2014

2

ТУЛГУУР ДОХИОТАНИХ ТЭМДЭГ

ЭХ

ӨГҮҮЛБЭР

ҮГ

ҮГИЙН ЗААГ

ЭГШИГ

ГИЙГҮҮЛЭГЧ

ТЭМДЭГ ҮСЭГ

УРТ, ХОС ЭГШИГ

АЖИГЛААРАЙ

ОЛООРОЙ

БИЧЭЭРЭЙ

СОНСООРОЙ

УНШААРАЙ

БҮТЭЭГЭЭРЭЙ

ЯРИЛЦААРАЙ

БУДААРАЙ, ЗУРААРАЙ

ХЭМНЭЛЭЭР УНШААРАЙ

ТӨСӨӨЛӨН БОДООРОЙ

2

ТУЛГУУР ДОХИОТАНИХ ТЭМДЭГ

ЭХ

ӨГҮҮЛБЭР

ҮГ

ҮГИЙН ЗААГ

ЭГШИГ

ГИЙГҮҮЛЭГЧ

ТЭМДЭГ ҮСЭГ

УРТ, ХОС ЭГШИГ

АЖИГЛААРАЙ

ОЛООРОЙ

БИЧЭЭРЭЙ

СОНСООРОЙ

УНШААРАЙ

БҮТЭЭГЭЭРЭЙ

ЯРИЛЦААРАЙ

БУДААРАЙ, ЗУРААРАЙ

ХЭМНЭЛЭЭР УНШААРАЙ

ТӨСӨӨЛӨН БОДООРОЙ

3

ГАРЧИГ

1. ГИЙГҮҮЛЭГЧ АВИА, ҮСЭГ .................... 4 - д, т, г, б гийгүүлэгч авиа, үсэг - ц, ч, з, ж гийгүүлэгч авиа, үсэг

2. ТУСЛАХ ЭГШИГ .................................... 20

3. П, К, Ф, Щ ГИЙГҮҮЛЭГЧ АВИА, ҮСЭГ.. 30

4. ЧЭЭЖЛЭХ ШҮЛГҮҮД ............................. 36

5. ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХУУДАС ......................... 38

4

Дд

д .

д

Дэн дон дуутайДалан хоёр шүдтэй (Тэр юу вэ?)

Дээрээ дэн шарДундаа дун цагаанДороо азай буурал (Тэр юу вэ?)

Д

д д

4

Дд

д .

д

Дэн дон дуутайДалан хоёр шүдтэй (Тэр юу вэ?)

Дээрээ дэн шарДундаа дун цагаанДороо азай буурал (Тэр юу вэ?)

Д

д д

5

Дул

-маа

даа

-вуун

дээл

хийв.

Дул-маа ...

о э өа о э өа

1. дам-даам, дэл-дээл, дүр-дүүрэн, дөр-дөрөө 2. амин дэм, дуу хуур, далан долоо, дан дээл, том дугуй3. Дулмаа, Дэрэм, Дөлгөөн, Даш, Даваа, Дамиран, Далай, Дандар, Дарам, Дашдаваа4. Ахаа алд хүндэл Дүүгээ дэлэм хүндэл

Хуш Хуш мод сайхан үнэртэй. Хуш мөнх ногоон мод. Намар хушны самар унана. Хушны самраар хэрэм хооллоно. Хүүхдүүд самар түүв. Самар амин дэм ихтэй, эрүүл мэндэд сайн.

6

Тт

т

т

шат

Т .т

т т

Тэмээ-таван хошуу малын минь нэгТэмээ-таван амьд эрдэнийн маань нэгТэмээ-таван тивийн улсаас манайд олон нь бийТэмээ- тал, хангай, говь гурван нутагт минь бий

Т

о э өа о э өа

6

Тт

т

т

шат

Т .т

т т

Тэмээ-таван хошуу малын минь нэгТэмээ-таван амьд эрдэнийн маань нэгТэмээ-таван тивийн улсаас манайд олон нь бийТэмээ- тал, хангай, говь гурван нутагт минь бий

Т

о э өа о э өа

7

сур ир ол өр амс сэл

-лаа -лээ -лоо -лөө

1. тан-тана-таана, тар-таар-тайр, тор- тоор- тойр, тул-туул- туйл, том-тойм, тэр-тээр2. тоо тоолол, хот хороо, шатар даам, таавар таах, том ах3. Төмөр, Төмөрсүх, Төрмөнх, Тамир, Туул, Тэлмэн4. Тус хийвэл дуустал Давс хийвэл уустал

Ухаантай туулай Туулай шатар сурлаа. Тун сайн нүүдэг. Олон сайхан нүүдэл мэднэ. Ойн амьтад атаархав. Амьтад туулайнаас шатар сурав. Шатраар сайн наадвал ухаан тэлнэ. Шатар сур, ухаанаа тэл.

- Юугаар сайн наадвал ухаан тэлэх вэ?- Туулай шатар мэдэх үү?

ам-амьан-аньар-арьс

он- оньтуул- туульхун- унь

дар- дарь тар- тарьхор-хорь

8

Гг

олбог

г

г гг г

Гэр нь яс, мод, бүрээс гэсэн үндсэн зүйлээс бүрдэнэ. Тооно, унь, хана, хаалгыг гэрийн мод гэнэ. Өрх, дээвэр, туурга, үүдийг эсгий бүрээс гэнэ.

Г

г р

э

о л

л

а

а

р

т г

т о

у

а

э

т

т

Г .

9

1. араг-арга, сураг-сурга, тараг-тарга2. гал голомт, гандан хийд, гэр орон, гэрэл гэгээ, гар хуруу, үг үсэг, гал тогоо, гэр орон, нутаг нуга3. Гармаа, Гантөмөр, Гаадан, Амгалан, Оргилмаа, Гэрэл, Гэрэлмаа

Гэр

Гэр Монголын нэг гайхамшиг. Том, дулаан гэр сайхан. Гэр нүүлгэхэд амархан. Гэр их сайхан агаартай. Гэр халуунд сэрүүхэн. Гэрийн хойморт хүндтэй хүнээ суулгадаг. Гэрт дургүй монгол хүн ховор. Монгол түмэн өргөө гэртээ энх мөнх амгалан оршиг.

Сэргэлэн

Оргодол

...

...

10

Бб

Б .

а э и о у ө ү аа ээ ...Б ба ... ... ... ... ... баа ... ...

бууз б

Бид бууз хийв.

ботготой ингэбаавгай бөмбөг барбуубоовбохьбөх

ББуурал ижий минь

Тал сайхан нутагтай билээТамсаг сайхан устай билээ Таван хошуу малтай билээТараг айраг элбэгтэй билээ Ц.Дамдинсүрэн

10

Бб

Б .

а э и о у ө ү аа ээ ...Б ба ... ... ... ... ... баа ... ...

бууз б

Бид бууз хийв.

ботготой ингэбаавгай бөмбөг барбуубоовбохьбөх

ББуурал ижий минь

Тал сайхан нутагтай билээТамсаг сайхан устай билээ Таван хошуу малтай билээТараг айраг элбэгтэй билээ Ц.Дамдинсүрэн

11

1. бий- бийр, буу-буур, бөө- бөөр, бай- байр2. Бурмаа, Бат, Балдан, Баатар, Бүдээ, Болормаа, Булгаа, Бадам, Болд, Болдбаатар, Баттулга

Бороо Аадар бороо оров. Бид бороонд нэвт норов. Их устай бороо байлаа. Борооны дараа нар гарав. Солонго татлаа. Бид таван өнгийн солонго харлаа. Амар, Лувсан бид гурав борооны дараа мөөг түүхээр болов. Амар их мөөг түүлээ. Орой нь шинэ мөөгтэй шөл хийсэн. Шөлийг бүгд амтархан идэв.

Дасгал хийгээрэй.

барбарьболболь

барь -даг барьдаг-сан барьсан

боль -дог больдог-сон больсон

бөжин болжмор

12

Цагаан эсгий цавгүйЦааш нааш гавгүйЦаснаас цагаанЯснаас хатуу болтугай

Цц

ц .

урц

цаа

Ц

Тэсгэм өвөл Нүцгэн мөртлөөДэлгэр зун Дээлээ нөмөрнө. (Тэр юу вэ?)

Цаа -ыг

-нытугал

хугаш гэдэг.

12

Цагаан эсгий цавгүйЦааш нааш гавгүйЦаснаас цагаанЯснаас хатуу болтугай

Цц

ц .

урц

цаа

Ц

Тэсгэм өвөл Нүцгэн мөртлөөДэлгэр зун Дээлээ нөмөрнө. (Тэр юу вэ?)

Цаа -ыг

-нытугал

хугаш гэдэг.

13

1. арц, урц, ирц, орц, цаас, цүнх, царцаа, ханцуй, байцаа2. цагаан цас, цаа буга, цэрэг цагдаа, цэцэг жимс, цуг ир, цуваа угаа, орц гарц3. Цэрмаа, Цэвэлмаа, Цэрэн, Цагаан, Ууганцэцэг, Өнөрцэцэг4. Цэцэн үг чээжинд байдаг Цэцэг навч ууланд байдаг

Цуцлаас гал үүснэ Цухлаас хэрүүл үүснэ

Цаг цагаараа байдаггүй Цахилдаг хөхөөрөө байдаггүй

Цаа Хөвсгөл аймагт цаатан ардууд ну-таг-ла-даг. Тэд цаа буга өсгөдөг, урцанд амь-дар-даг. Цааны арьсаар урцаа бүрнэ, хувцас хийнэ. Цааны сүү их өтгөн. Цааны сүүгээр сүлсэн цай их сайхан амттай. Цааны тугалыг хугаш гэдэг. Цааны бухыг этэр гэдгийг бид “э” үсгийг үзэж байхдаа мэдсэн билээ.- Цаатан ардууд хаана нутагладаг вэ?- Хэн урцанд амьдардаг вэ?

За, би нэгэн сайн эр болж 32 цагаан лонх тоолно. 1 цагаан лонх, 2 цагаан лонх, 3 ...

14

Чч

ч .

хөвч ч

а и о у ө ү аа ээ ий уу өө ...ч ча ... ... ... ... ... чаа ... ... ... ...

а и о өч ач ... ... ...

Монгол хэлэнд жэ, чэ, шэ гэсэн богино үе байдаггүй.

Навч Намар болов. Навч унав. Бид олон төрлийн навч түүв. Навчаар наамал хийлээ. Чимгээ, Чулуун нарын наамал сайхан боллоо. Чимгээ хамгийн хөөрхөн нь хэрэм гэлээ. Харин Чулуун охиныг хөөрхөн наасан гэлээ.- Чинийхээр бол аль нь хөөрхөн болсон бэ?

Ч

14

Чч

ч .

хөвч ч

а и о у ө ү аа ээ ий уу өө ...ч ча ... ... ... ... ... чаа ... ... ... ...

а и о өч ач ... ... ...

Монгол хэлэнд жэ, чэ, шэ гэсэн богино үе байдаггүй.

Навч Намар болов. Навч унав. Бид олон төрлийн навч түүв. Навчаар наамал хийлээ. Чимгээ, Чулуун нарын наамал сайхан боллоо. Чимгээ хамгийн хөөрхөн нь хэрэм гэлээ. Харин Чулуун охиныг хөөрхөн наасан гэлээ.- Чинийхээр бол аль нь хөөрхөн болсон бэ?

Ч

15

1. ач, чавга, чихэр, чимэг, чимээ, чанар, чивх, чихэвч2. ач гуч, ач авга, цэцэг навч, товч бүч, цана чарга, ачаа тээш, хоточ нохой2. Чүлтэм, Чинтогтох, Чанцал, Чинбат, Чадраа, Чадраабал, Чимэг, Чулуунчимэг, Чулуунбаатар, Чаминчулуун 3. Чигчийхэн чинээ бишээ Чихээ өөрөө угаана аа... Уншаад таагаарай

Чигчийн чинээ биетэй ч Чингэлэгтэй ачаагаа манана

Чаа чүү Чулуун хурга ишгээ туусаар ирлээ. Тэр малаа “чаа, чаа” гэв. Дүү Чинбат тосон очив. Чинбат морио “чүү, чүү” гэв. Хүүхдүүд малаа “чаа, чүү” гэсээр хашив.

- Хэн хурга ишгээ туусан бэ? - Хэн тосон очсон бэ?

чихэр чоночих хайч

16

Зз

.

гү-зээлз-гэ-нэз

з з

за-раа.

а э и о у ө ү аа ээ ий оо ...з за ... ... ... ... ... ... заа ... ... ... ...

а э ү аа ээ оо уу өө үүз аз ... ... заа ... ... ... ... ...

Үгийн утгыгтайлбарлаарай

Зун Зун айлууд зусландаа гардаг. Зусланд цэцэг ногоо алаглан, зөгий “ззз, ззз” хэмээн эргэлдэн ниснэ. Зусланд мал, хүн тавтай сайхан байдаг. Манай зусланд зурам их байдаг. Зурам их хөөрхөн амьтан. Нэг өдөр Зулаа, Зана бид гурав зараа харав. Зарааны үс зүү шиг үзүүртэй байлаа. Зараа биднийг хараад бөө-рөн-хий болов. Зараа үсэн дотроо өө-рий-гөө нуудаг.- “З” үсэг хэдийг олж будсан бэ? (23)

З

16

Зз

.

гү-зээлз-гэ-нэз

з з

за-раа.

а э и о у ө ү аа ээ ий оо ...з за ... ... ... ... ... ... заа ... ... ... ...

а э ү аа ээ оо уу өө үүз аз ... ... заа ... ... ... ... ...

Үгийн утгыгтайлбарлаарай

Зун Зун айлууд зусландаа гардаг. Зусланд цэцэг ногоо алаглан, зөгий “ззз, ззз” хэмээн эргэлдэн ниснэ. Зусланд мал, хүн тавтай сайхан байдаг. Манай зусланд зурам их байдаг. Зурам их хөөрхөн амьтан. Нэг өдөр Зулаа, Зана бид гурав зараа харав. Зарааны үс зүү шиг үзүүртэй байлаа. Зараа биднийг хараад бөө-рөн-хий болов. Зараа үсэн дотроо өө-рий-гөө нуудаг.- “З” үсэг хэдийг олж будсан бэ? (23)

З

17

1. эр зориг, зам харгуй, оо сойз, олз ашиг, өрөм зөөхий, аргал зомгол2. Зориг, Зоригтбаатар, Занаа, Зууннаст, Зуундарь, Золжаргал, Золбоо 3. Зан сайтай айлд хүн бүхэн цугларна Замаг сайтай нууранд шувуу бүхэн чуулна

Зуу Манай ард түмэн зуугийн тоог ихэд бэлгэдэн өргөн хэрэглэдэг. Тухайлбал: “Зуу наслаарай”, “Зуун жилийн хүн байдаггүй, зуун жилийн үг байдаг”, “Зуун төгрөгтэй байснаас, зуун нөхөртэй байсан нь дээр” гэх мэт зүйр үг, бэлгэ дэмбэрэлтэй үг хэлэхээс гадна “зууны манлай”, “зууны зуун эрхэм” гэж нэрлэх нь бий.

- Ямар тоог манай ард түмэн бэлгэшээдэг вэ? - Чи зуугийн тоо орсон ямар зүйр үг мэдэх вэ?

зөгий заан

зам хүрз

загас

зараа

18

Жж

ж .

шор-гоолж

Д.Содномдорж

Жигмэд, Тогмид хоёр

Жигмэд, Тогмид хоёр Жимсэнд хамт явжээУулын модонд очоод Уралдаж түүхээр болжээ

Жижиг савтай Жигмэд нь Түрүүлнэ гэж барджээ Том савтай Тогмид нь Сүүлдэнэ гэж сүрджээ

Түүсээр байгаад Тогмидын Сав нь дүүрээд иржээИдсээр байгаад Жигмэдийн Гэдэс нь цадаад иржээ

Ж

ж

- Чи “Ж” үсэг хэдийг олж будсан бэ?- Чи дээрх дууг мэдэх үү?- Чи жимс түүж үзсэн үү?- Түүсэн бол ямар жимс түүсэн бэ?

18

Жж

ж .

шор-гоолж

Д.Содномдорж

Жигмэд, Тогмид хоёр

Жигмэд, Тогмид хоёр Жимсэнд хамт явжээУулын модонд очоод Уралдаж түүхээр болжээ

Жижиг савтай Жигмэд нь Түрүүлнэ гэж барджээ Том савтай Тогмид нь Сүүлдэнэ гэж сүрджээ

Түүсээр байгаад Тогмидын Сав нь дүүрээд иржээИдсээр байгаад Жигмэдийн Гэдэс нь цадаад иржээ

Ж

ж

- Чи “Ж” үсэг хэдийг олж будсан бэ?- Чи дээрх дууг мэдэх үү?- Чи жимс түүж үзсэн үү?- Түүсэн бол ямар жимс түүсэн бэ?

19

жимсбөжинболжморшоргоолж жааз

1. жар- зар, жор-зор, жам-зам, жарга-зарга, журам-зурам, жуух-зуух2. Жаргал, Жаргалсайхан, Жимсээ, Жангар, Жүгдэр, Жадамбаа 3. Уншиж мэдэхэд ном сайхан Уулзаж ярихад нөхөр сайхан Хүний сайныг нөхөрлөж мэднэ Хүлгийн сайныг унаж мэднэ

Ажил “Ажил хийж хүн болдог, ар давж хүлэг болдог”. Ажлаас бэрхшээж хойш сууж болохгүй. Ажил хөдөлмөр хүнд аз жаргал өгдөг. Залхуу бол хүний хамгийн муу шинж. “Залхуу хүн завагтаа хүрэхгүй” гэсэн зүйр үгийг санаж, залхууралгүй ажиллаж байгаарай.

- Ажил хөдөлмөр хүнд аз жаргал өгдөг үү?- Чи залхуурдаг уу?

20

яЯ

яр-гуй

хөөр-хөн.Я н з а г а

я

ялаа янгир

ямаа яргуй

бялуу

20

яЯ

яр-гуй

хөөр-хөн.Я н з а г а

я

ялаа янгир

ямаа яргуй

бялуу

21

1. яг, яс, ямаа, ялаа, ная, сая, бяр, хяр, хаяг, таяг2. яруу-яаруу, хая-хаая, уя-уяа, сая-саая, ная-наая 3. Янжин, Янжиндулам, Ядам, Ядамсүрэн, Буян,

Буянжаргал, Бярваа4. Яндаж болдоггүй далай шиг Яасан баян нутаг вэ Ямар их хувь заяагаар Бид нар эзэн нь болж төрөв... Д.Сэнгээ

Уншаад, таагаарай.

Андуурч ташаараад А үсгийг я үсгээр бичсэн чиньУсны шувууУулын амьтан болчихлоо

Яргуй Хавар хамгийн түрүүнд яргуй цэцэг ургадаг. Яргуй хөх ба шар өнгөтэй байна. Хөх яргуй хээр тал, уулын бэлд ургана. Харин шар яргуй өндөр уулын хяраар ургадаг. Яргуй цэцгэнд ямаа их дуртай. Яргуй бол малын сайн чанарын тэжээл юм. Яргуй идсэн ямааны мах, сүү эрүүл мэндэд сайн гэдэг.

- Яргуй ямар өнгөтэй байдаг вэ? - Яргуйд ямар мал их дуртай вэ?

“Аянга” эхийг уншаад, “я” үсэгтэй үгийг түүж бичээрэй. Дараа нь 1-2 хүнд ярьж өгөөрэй.

Аянга Аянгатай холбоотой олон зүйлийг тайлбарлахад хэцүү. Хүний гадуур хувцсыг яагаа ч үгүй мөртөө дотуур хувцсыг нь шатаах тохиолдол гарч байжээ. Японд нэгэн хачирхалтай тохиолдол гарсан гэнэ. Хүүхдүүд багшийнхаа хэлснээр урт уяанаас цувран барьж зугаалж явжээ. Гэтэл аянга бууж хүүхдүүдийн 1,3,5,7 гэх мэт сондгой дараалалд явж байсныг нь хөнөөгөөд бусдыг нь яагаа ч үгүй гэнэ.

22

ёЁзол-гох ёс

Хүн ёс да-га-на.

ёотон ноён ёочин хоёр ёл

1. ёс, ёр, ёл, ёроол, гоёл, соёл, ёзоор, оёо2. ёс заншил, соёл урлаг, баяр ёслол, зааны соёо, ёс журам, 2. Ёндон, Ёндонжамц, Ёндонсамбуу, Соёлмаа 3. Хүн ёс дагана, ус зам дагана Оёсоор оёсоор уран болдог Оролдсоор оролдсоор дархан болдог

Ёл Ёл шувуу бол дархан цаазтай, махчин шувуу. Голдуу амьтны сэг зэмээр хооллоно. Ёл нь бусад жигүүртнээс хамгийн

өндөрт нисч чадахаас гадна алсын хараа нь их сайн хөгжсөн шувуу билээ.Ёл 12 сараас 2 сарын хооронд өндөглөх ба нэгээс хоёр өндөг гаргадаг.

- Дархан цаазтай гэж юу гэсэн үг вэ, ээж ааваасаа асуугаарай.

22

ёЁзол-гох ёс

Хүн ёс да-га-на.

ёотон ноён ёочин хоёр ёл

1. ёс, ёр, ёл, ёроол, гоёл, соёл, ёзоор, оёо2. ёс заншил, соёл урлаг, баяр ёслол, зааны соёо, ёс журам, 2. Ёндон, Ёндонжамц, Ёндонсамбуу, Соёлмаа 3. Хүн ёс дагана, ус зам дагана Оёсоор оёсоор уран болдог Оролдсоор оролдсоор дархан болдог

Ёл Ёл шувуу бол дархан цаазтай, махчин шувуу. Голдуу амьтны сэг зэмээр хооллоно. Ёл нь бусад жигүүртнээс хамгийн

өндөрт нисч чадахаас гадна алсын хараа нь их сайн хөгжсөн шувуу билээ.Ёл 12 сараас 2 сарын хооронд өндөглөх ба нэгээс хоёр өндөг гаргадаг.

- Дархан цаазтай гэж юу гэсэн үг вэ, ээж ааваасаа асуугаарай.

23

Золгох ёс Цагаан сарын эхний өдөр буюу шинийн нэгний өглөө хүн бүр гоё хувцас, малгайгаа өмсөн хадаг дэлгэн барьж, хоёр гарын алгыг дээш харуулан, ахмад настныхаа тохойн дороос түшин зодгодог. Золгосны дараа цөм сууцгаан ахмад настнаасаа эхлэн хөөрөг солилцон тамхилж, Даага далантай Бяруу булчинтай Тором бөхтэй Төлөг сүүлтэй Тарган тавтай Сайхан шинэлж байна уу? гэх мэтээр хэлэлцэнэ. Шинийн нэгэнд өвөө эмээ, эцэг эхдээ хамгийн түрүүн очиж золгодог ёстой. Дараах өдрүүдэд залуус нь төрөл садан, танил талын ахмад хүмүүст очиж золгоно. Очих айл нь хол байгаа бол үстэй дээл, малгай, хантааз зэрэг монгол хувцсаа өмсөөд, морь, тэмээ унаад явдаг.

- Монгол хүн яаж золгодог вэ? - Золгосны дараа хөөрөг солилцохдоо юу гэж хэлдэг вэ? - Шинийн нэгэнд хэнд хамгийн түрүүн очиж золгодог ёстой вэ? - Цагаан сараар хүмүүс юу өмсдөг вэ?

24

eEе-сөн сар

нэ-гэн Е-сөн бол-лоо.са-рын

ерэн ес биелгээ еэ-вэнерөөлч

1. ер, ес, үе, үен, үер, үеэл, үзье, өгье, нээе, нүүе, хийе, бүтээе2. эв эе, үе мөч, үер ус, ерөөл магтаал, бие бялдар, дэлхий ертөнц, том еэвэн, есийн хүрд, есөн ес ерэн ес, есийн тоо3. Ерэнтэй, Есөнмөнх, Ерөөлт, Есөнтуг4. Бүтээе гэвэл бэрхээс бүү ай Хийе гэвэл хэлэхээс бүү ай

Ерөөл Монгол хүн аливаа сайн сайхныг бэлгэдэн олон янзын ерөөл хэлдэг. Жишээ нь, ямар нэг ажил үйл бүтээхээр зорьж буй хүнийг “Санасан хэрэг чинь саадгүй бүтэх болтугай” гэж ерөөдөг. Хүүхдэд шинэ дээл хувцас өмсгөөд, “Эд нь хэврэг, эзэн нь мөнх байх болтугай” гэнэ. “Ерөөлөөр болтугай!” гэж ерөөлгөсөн хүн хариу өчдөг.

- Хүүхдэд шинэ дээл хувцас өмсгөөд ямар ерөөл хэлдэг вэ?

24

eEе-сөн сар

нэ-гэн Е-сөн бол-лоо.са-рын

ерэн ес биелгээ еэ-вэнерөөлч

1. ер, ес, үе, үен, үер, үеэл, үзье, өгье, нээе, нүүе, хийе, бүтээе2. эв эе, үе мөч, үер ус, ерөөл магтаал, бие бялдар, дэлхий ертөнц, том еэвэн, есийн хүрд, есөн ес ерэн ес, есийн тоо3. Ерэнтэй, Есөнмөнх, Ерөөлт, Есөнтуг4. Бүтээе гэвэл бэрхээс бүү ай Хийе гэвэл хэлэхээс бүү ай

Ерөөл Монгол хүн аливаа сайн сайхныг бэлгэдэн олон янзын ерөөл хэлдэг. Жишээ нь, ямар нэг ажил үйл бүтээхээр зорьж буй хүнийг “Санасан хэрэг чинь саадгүй бүтэх болтугай” гэж ерөөдөг. Хүүхдэд шинэ дээл хувцас өмсгөөд, “Эд нь хэврэг, эзэн нь мөнх байх болтугай” гэнэ. “Ерөөлөөр болтугай!” гэж ерөөлгөсөн хүн хариу өчдөг.

- Хүүхдэд шинэ дээл хувцас өмсгөөд ямар ерөөл хэлдэг вэ?

25

Уншаад таагаарай.

Андуурч ташаараад Н үсгийг Р үсгээр бичсэн чиньУулын жижиг амьтанУсны аюул болчихлоо.

Есөн үеийн нэрийг мэдэж аваарай.

Нэг дэх үе биХоёр дахь үе аав, ээжГурав дахь үе өвөг эцэг, эмэг эхДөрөв дэх үе элэнц өвөг, элэнц эмэг Тав дахь үе хуланц өвөг, хуланц эмэг Зургаа дахь үе элэн эцэг, элэн эмэг Долоо дахь үе хулан өвөг, хулан эмэг Найм дахь үе холбоо өвөг, холбоо эмэг Ес дэх үе өндөр өвөг, өндөр эмэг

- Би бол Лувсан. Миний аавыг Бат гэдэг. Авга өвөө-Ёндон. Ээжийг Соёлмаа гэдэг. Авга эмээ-Янжин.- Нагац өвөө, эмээг чинь хэн гэдэг вэ?- “Бурхан болсон” хүний нэрийг хэлдэггүй болохоор би мэдэхгүй л дээ.- Мэдэх л ёстой. “Удам түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн сармагчинтай адил” гэдэг дээ.- Тэгвэл чи өөрөө мэдэх үү?- Би мэднэ ээ. Элэнц өвөг, эмгийнхээ нэрийг ч мэднэ.- Тийм үү? Би аав ээжээсээ асууж мэдэж авна аа.- Тэгээч. Би эмээгээсээ асууж, нэрийг нь бичиж авсан. Эмээ намайг “Бичиг сурч байгаагийн хэрэг ч гарах нь дээ” гэж магтаж байна билээ.

үен

26

ъсуръя

уншъя зуръя

бодъё харьцуулъя

1. Уншаарай

ав-авъя ор-оръё гар-гаръя сур-суръяяв-явъя хар-харъя уулз-уулзъя яар-яаръя

Дүү миний зурсан зургийг “харъя, харъя” гэв. Хараад “Би зуръя, би зуръя” гэлээ.

Ээж мөхөөлдөс авах уу, гэлээ.Би “авъя, авъя” гэлээ.

2. Чээжлээд бичээрэй.

Харъя гэхэд нүдгүй Мэдье гэвэл мэрий Хазъя гэхэд шүдгүй Чадъя гэвэл чармай

3. Загварын дагуу үг бүтээж бичээрэй

яв явъя ир ирьеоч ? үз ?ол ? мэд ?хар ? хэл ?

4. Ажиглаад бичээрэй.

Ъ Ь а, у, я яо ё

э, и, ү, ө е

26

ъсуръя

уншъя зуръя

бодъё харьцуулъя

1. Уншаарай

ав-авъя ор-оръё гар-гаръя сур-суръяяв-явъя хар-харъя уулз-уулзъя яар-яаръя

Дүү миний зурсан зургийг “харъя, харъя” гэв. Хараад “Би зуръя, би зуръя” гэлээ.

Ээж мөхөөлдөс авах уу, гэлээ.Би “авъя, авъя” гэлээ.

2. Чээжлээд бичээрэй.

Харъя гэхэд нүдгүй Мэдье гэвэл мэрий Хазъя гэхэд шүдгүй Чадъя гэвэл чармай

3. Загварын дагуу үг бүтээж бичээрэй

яв явъя ир ирьеоч ? үз ?ол ? мэд ?хар ? хэл ?

4. Ажиглаад бичээрэй.

Ъ Ь а, у, я яо ё

э, и, ү, ө е

27

юЮ

гэж Ээж ээ вэ?юү-дэн юуюү-дэн

1. юм, юу, оюу, юүдэн, юүлүүр, аюул, аюулхай2. оюу эрдэнэ, Оюу толгой, юмдүүжин цэцэг, оюун ухаан, осол аюул, юүдэн малгай3. Юндэн, Юмжаа, Аюуш, Цэнд-Аюуш, Оюун, Оюунчимэг4. Юманд учир Модонд мөчир бий

- Энэ юу вэ? - Энэ юүдэн.

Юндэн хүү аавынхаа Юүдэн малгайг өмстөлЮм харагдахаа болив.

юүдэн юүдэнтэй цамц юмдүүжинюүлүүр

28

Юүлүүр Шингэн зүйлийг савлах, нэг савнаас нөгөө саванд юүлэхэд юүлүүр хэрэглэдэг. Жижиг амсартай саванд шингэнийг юүлэхэд юүлүүргүй бол асгарна.

5. Уншаад таагаарай.

Юм бүхнийг ярьдаг мөртлөө Юу ч идэж уудаггүй Тэр юу вэ?

Юу вэ? Ээж ээ, аав аа! Энэ юу вэ?Эмээ, өвөө! Тэр юу вэ?Юу вэ? гэсэн асуултаар Бүхнийг мэдэхийг хүсдэгХэлд орохдоо шулганасанХэдхэн үгийн нэгэндЮу вэ? гэдэг асуултЮуны өмнө орсон байдагЮу вэ? Юу вэ? гээд асуух тоолондЮм бүхний учрыг таниулсанАнхны багш аав минь юм.Эхний багш ээж минь юм. О.Сундуй

- Хэлд орж буй хүүхэд ээж аав, эмээ өвөөгөөсөө байнга юу гэж асуудаг вэ?

28

Юүлүүр Шингэн зүйлийг савлах, нэг савнаас нөгөө саванд юүлэхэд юүлүүр хэрэглэдэг. Жижиг амсартай саванд шингэнийг юүлэхэд юүлүүргүй бол асгарна.

5. Уншаад таагаарай.

Юм бүхнийг ярьдаг мөртлөө Юу ч идэж уудаггүй Тэр юу вэ?

Юу вэ? Ээж ээ, аав аа! Энэ юу вэ?Эмээ, өвөө! Тэр юу вэ?Юу вэ? гэсэн асуултаар Бүхнийг мэдэхийг хүсдэгХэлд орохдоо шулганасанХэдхэн үгийн нэгэндЮу вэ? гэдэг асуултЮуны өмнө орсон байдагЮу вэ? Юу вэ? гээд асуух тоолондЮм бүхний учрыг таниулсанАнхны багш аав минь юм.Эхний багш ээж минь юм. О.Сундуй

- Хэлд орж буй хүүхэд ээж аав, эмээ өвөөгөөсөө байнга юу гэж асуудаг вэ?

29

1. Зургийг нэрлээрэй. Ямар туслах эгшиг орсон бэ? Дугуйлж зураарай.

ё е юя я ё е ю я ё е ю я ё е ю я ё е ю

ёл

2. Зургийн нэрийг бичээрэй.

3. Ю, ё, е, я эгшиг орсон хүний нэр 5-ыг бичээрэй. Хүний нэрийг ямар үсгээр эхэлж бичдэгийг үзсэн хичээлээсээ эргэж хараарай.

Юндэн ..........................................................................................

а,о,уэр эгшиг

э,и,ө,үэм эгшиг

эр үг

эр үгхэлүз ирөр

авол сур

авъяолъё суръя

+ ъ + я ё

+ ь + е

хэльеүзье ирьеөрье

4. Загварын дагуу үг бүтээж бичээрэй

ор оръё өг өгье гар ? нис ? ол ? мэд ? хар ? эхэл ?

Ъ Ь

30

ПЯНЗ- хөгжим, дуу, бичээстэй дугуй зүйл. Түүнд бичсэн дуу, хөгжмийг пянз тоглуулагч хэмээх тусгай хэрэгслээр эгшиглүүлэн сонсдог байв. Харин өнөөдөр бүх пянз түүхэн дурсгал болон үлджээ.ПҮНЗ -төл малын дулаан байр.

Уншаад таагаарай. Яарч сандраад Я үсгийг ү үсгээр бичсэн чинь Хөгжим дууны бичлэг Хөөрхөн төлийн байр болчихлоо.

П...НЗ - П...НЗ

Пппарк

паркАр-вай-хээрт бий.

Уншаарай.

1. парк, пүүз, пин, пүнз, пянз, панда, пүрш, пүнтүүз, паалан, пийшин2. пийшин тавих, пор пор буцлах, пуужин хөөргөх, Парис хот3. Пүрэв, Пүрэвбат, Пэлжээ, Дашпэлжээ, Пунцаг, Пүрэвсүрэн4. Паалантай сав гоё ч Цоорох нь амархан Палхийтэл хэлсэн үг хатуу ч Ухаажуулах нь их

- Энэ юу вэ?- Энэ пянз.

- Энэ юу вэ?- Энэ пүнз.

3. П, К, Ф, Щ ГИЙГҮҮЛЭГЧ АВИА, ҮСЭГ

30

ПЯНЗ- хөгжим, дуу, бичээстэй дугуй зүйл. Түүнд бичсэн дуу, хөгжмийг пянз тоглуулагч хэмээх тусгай хэрэгслээр эгшиглүүлэн сонсдог байв. Харин өнөөдөр бүх пянз түүхэн дурсгал болон үлджээ.ПҮНЗ -төл малын дулаан байр.

Уншаад таагаарай. Яарч сандраад Я үсгийг ү үсгээр бичсэн чинь Хөгжим дууны бичлэг Хөөрхөн төлийн байр болчихлоо.

П...НЗ - П...НЗ

Пппарк

паркАр-вай-хээрт бий.

Уншаарай.

1. парк, пүүз, пин, пүнз, пянз, панда, пүрш, пүнтүүз, паалан, пийшин2. пийшин тавих, пор пор буцлах, пуужин хөөргөх, Парис хот3. Пүрэв, Пүрэвбат, Пэлжээ, Дашпэлжээ, Пунцаг, Пүрэвсүрэн4. Паалантай сав гоё ч Цоорох нь амархан Палхийтэл хэлсэн үг хатуу ч Ухаажуулах нь их

- Энэ юу вэ?- Энэ пянз.

- Энэ юу вэ?- Энэ пүнз.

3. П, К, Ф, Щ ГИЙГҮҮЛЭГЧ АВИА, ҮСЭГ

31

пүрш паалантай сав пандапүүз

Панда Панда бол хулс идэж амьдардаг байвгай юм. Тиймээс пандаг заримдаа хулсны баавгай гэж нэрлэдэг. Хар цагаан өнгөтэй, том биетэй панда, жижиг улаан панда гэж хоёр төрөл байдаг. Панда бол дэлхийд ховордсон амьтны нэг.

- Панда юу идэж амьдардаг вэ?- Хэдэн төрлийн панда байдаг вэ?- Панда дэлхийд ховордсон амьтан мөн үү?- Манай оронд ямар нэртэй жижиг баавгай байдаг вэ? Ээж ааваасаа асуугаарай.

Дуурайж бичээд ээж аавдаа шалгуулаарай.

Уншаад, асуултад хариулаарай.

32

Кккино

киноБид үзэв.со-нир-хол-той

Уншаад, “к” үсэг үгийн хаана орсон байгааг ажиглаарай.

1. кино, концерт, карт, касс, километр, килограмм, цирк, парк, вакцин, трактор, аптек 2. кино үзэх, концерт тоглох, сайхан компот, парк явах, компьютер авах, цирк үзэх, вакцин хийлгэх, трактор жолоодох, аптек явах3. Канад улс, Куба улс, Казакстан, Киргиз

марк компьютер таксикино

Уншаад, холбож зураарай.

Ажиглаад, бичээрэй.

32

Кккино

киноБид үзэв.со-нир-хол-той

Уншаад, “к” үсэг үгийн хаана орсон байгааг ажиглаарай.

1. кино, концерт, карт, касс, километр, килограмм, цирк, парк, вакцин, трактор, аптек 2. кино үзэх, концерт тоглох, сайхан компот, парк явах, компьютер авах, цирк үзэх, вакцин хийлгэх, трактор жолоодох, аптек явах3. Канад улс, Куба улс, Казакстан, Киргиз

марк компьютер таксикино

Уншаад, холбож зураарай.

Ажиглаад, бичээрэй.

33

Фф

фермфермМанай бий.суманд

Уншаарай.

1. ферм, форм, фтор, фонд, фото, кофе2. үнээний ферм, сурагчийн форм, фтортой оо, фото зураг, Хаан кофе, Франц улс

Манай суманд үнээний ферм бий. Ферм олон үнээтэй.Үнээнүүд нь алаг зүстэй, их сүүтэй. Ферм сум, аймгаа сүү, цагаан идээгээр хангадаг.

Шүдээ арчилж суръя Хүүхдүүд ээ, өмнөх зургийг харж шүдээ зөв угааж сураарай. Зурагт сойздох чиглэлийг сумаар заасан байна. Сайн ажиглаад дуурайж угаагаарай.Хүүхдэд зориулсан фтортой оо

хэрэглэж байгаарай. Тэгвэл шүд чинь хор-хой-тох-гүй шүү.

34

Ажиглаад, бичээрэй.

ЩщСалтыков-Щедрин (1826-1889) нь оросын алдарт шог зохиолч.

Салтыков-Щедриний олон зохиолыг монгол хэлээр орчуулсан байдаг.

“Щ” үсгийн тухай уншаад, “щ” үсгийг дуудаж бичээрэй

Щщ үсэгЩщ-Энэ үсгийн нэр ньШ, Ч хоёрыг нийлүүлж хэлэхтэй ижилЩщ-Энэ үсгийн дуудлага ньШ авиаг хэлж, уншихтай ижилЩщ-Энэ үсгийн бичлэг ньШ, Ц хоёрын зурлагатай ижилЩщ- Цөөн хэдхэн үгэнд ордог чЦагаан толгой үсгийн маань нэг

Ш + Ц

Ш + Ч

Борщ, щи Борщ ба щи нь орос хүний хамгийн их хэрэглэдэг шөлтэй хоол юм. Борщинд хүрэн манжин их хийдэг учраас хүрэн улаан өнгөтэй байдаг. Харин щи нь шинэхэн болон давсалсан байцаагаар хийсэн улаан шар өнгөтэй шөл юм.

34

Ажиглаад, бичээрэй.

ЩщСалтыков-Щедрин (1826-1889) нь оросын алдарт шог зохиолч.

Салтыков-Щедриний олон зохиолыг монгол хэлээр орчуулсан байдаг.

“Щ” үсгийн тухай уншаад, “щ” үсгийг дуудаж бичээрэй

Щщ үсэгЩщ-Энэ үсгийн нэр ньШ, Ч хоёрыг нийлүүлж хэлэхтэй ижилЩщ-Энэ үсгийн дуудлага ньШ авиаг хэлж, уншихтай ижилЩщ-Энэ үсгийн бичлэг ньШ, Ц хоёрын зурлагатай ижилЩщ- Цөөн хэдхэн үгэнд ордог чЦагаан толгой үсгийн маань нэг

Ш + Ц

Ш + Ч

Борщ, щи Борщ ба щи нь орос хүний хамгийн их хэрэглэдэг шөлтэй хоол юм. Борщинд хүрэн манжин их хийдэг учраас хүрэн улаан өнгөтэй байдаг. Харин щи нь шинэхэн болон давсалсан байцаагаар хийсэн улаан шар өнгөтэй шөл юм.

35

Шүлгийг чээжлээрэй.

Гучин таван найзАлтан номын үсэг бидАх дүү гучин тавуулааЭрдэм номын үсэг бидЭгч дүү гучин тавуулаа

Үсэг бид эвтэйҮйлс зорилго нэгтэйҮсэг бүхэн тустайҮг бүтээх хувьтай

Бичээрэй.

Бичиг үсэг “Зуун жилийн хүн байдаггүй, зуун жилийн үг байдаг” гэсэн зүйр үг буй. Зуун жилийн өмнөх хүний санаа бодол, мэдлэг ухааныг гагцхүү бичгээс үзэж мэдэж болно. Зуу тэр ч байтугай мянган жилийн өмнөх хүнтэй уулзуулдаг, бас мянган жилийн дараах ирээдүйн хүнтэй ч эдүгээх хүн харилцаж болох боломжийг гагцхүү бичиг үсэг л олгоно. Энэ бол бичиг үсгийн нэгэн гайхамшиг юм.(Д.Б)

Уншиж, бичиж сурлаа дааЭрдмийн түлхүүрээ оллоо дооАрвин эрдэмд шамдана дааАав, ээжийгээ баярлуулна даа

36

Т.Очирхүү Эх орны нэрЭлгэндээ тэвэрч уургаа шимүүлсэн Энэрлээ дэлгэж уяхнаар бүүвэйлсэнЭвийлэн хайрлаж хүн болгосонЭнэ л насандаа намайг хүүхэд хэвээр санахӨр зүрхэнд хамгийн ойрӨөр тийм хүн хаанаас ч би олохгүй

Газар дэлхийд хамгийн хайртай нэрээГарцаагүй нэрлэ гэвэлМонгол гэнэ би, эх орон миньГазар дэлхийд хамгийн хайртай хүнээГанцхан удаа зааж өгөө гэвэл Таныгаа л гэнэ би, хайрт ээж минь

- Газар дэлхийд хамгийн хайртай хүнээ зааж өг гэвэл зохиолч хэнийг зааж өгнө гэсэн бэ?- Чиний хамгийн хайртай хүн хэн бэ?

4. ЧЭЭЖЛЭХ ШҮЛГҮҮД

Дараах шүлгүүдийг чээжлээд сайхан уншиж сураарай. Чээжлэхээсээ өмнө анхааралтай уншаад, утгыг нь мэдэхгүй үг байвал аав, ээжээсээ асуугаарай.

Д.Давааням Ээжийн минь сургаалНайрсаг хөөрхөн ааштай байвалНайзууд олонтой байдаг гэсэнУур уцааргүй инээж явбалУрт насалдаг гэсэнХүний үгийг сонсож явбалӨөрт заавал тустай гэсэнЭрдэм ном их сурвалЭрхэм баян тэр гэсэнЭэж надад ингэж хэлсэн - Ямар ааштай байвал олон найзтай байдаг гэж ээж нь хэлсэн бэ?- Яавал урт насалдаг гэсэн бэ?

36

Т.Очирхүү Эх орны нэрЭлгэндээ тэвэрч уургаа шимүүлсэн Энэрлээ дэлгэж уяхнаар бүүвэйлсэнЭвийлэн хайрлаж хүн болгосонЭнэ л насандаа намайг хүүхэд хэвээр санахӨр зүрхэнд хамгийн ойрӨөр тийм хүн хаанаас ч би олохгүй

Газар дэлхийд хамгийн хайртай нэрээГарцаагүй нэрлэ гэвэлМонгол гэнэ би, эх орон миньГазар дэлхийд хамгийн хайртай хүнээГанцхан удаа зааж өгөө гэвэл Таныгаа л гэнэ би, хайрт ээж минь

- Газар дэлхийд хамгийн хайртай хүнээ зааж өг гэвэл зохиолч хэнийг зааж өгнө гэсэн бэ?- Чиний хамгийн хайртай хүн хэн бэ?

4. ЧЭЭЖЛЭХ ШҮЛГҮҮД

Дараах шүлгүүдийг чээжлээд сайхан уншиж сураарай. Чээжлэхээсээ өмнө анхааралтай уншаад, утгыг нь мэдэхгүй үг байвал аав, ээжээсээ асуугаарай.

Д.Давааням Ээжийн минь сургаалНайрсаг хөөрхөн ааштай байвалНайзууд олонтой байдаг гэсэнУур уцааргүй инээж явбалУрт насалдаг гэсэнХүний үгийг сонсож явбалӨөрт заавал тустай гэсэнЭрдэм ном их сурвалЭрхэм баян тэр гэсэнЭэж надад ингэж хэлсэн - Ямар ааштай байвал олон найзтай байдаг гэж ээж нь хэлсэн бэ?- Яавал урт насалдаг гэсэн бэ?

37

Ж.ДашдондогТаван сайхан

Алтан говьдоо тэмээн сүрэгГанган сайханАтаа унаад тэшүүлж явахХөнгөн сайханАлсад буйлах ингэн дууШингэн сайхан

Дэнж дүүрэн хонин сүрэг Тогтуун сайхан Дэлгэц дүүрэн хурууд ааруул Элбэг сайхан Дэлхийн сониноос бэлчээрт сонсох Эрхэм сайхан

Алс нугад үхэр сүрэгТавтай сайханАгар хувин дүүрэн сүү ньШимтэй сайханАян жинд амбан шар Хүчтэй сайхан

Өндөр дээрээ ямаан сүрэг Сүрлэг сайхан Өдөн цагаан ноолуур үс нь Баялаг сайхан Өглөө уусан амтат тараг нь Амтат сайхан

Хөндий талд адуун сүргийнТөвөргөөн сайханХөхүүр дотор айраг исэх Шуугиан сайханХүлгийн толгойд уурга сунгахШирвээ сайхан

- “Агар хувин”, “аян жин”, “амбан шар” зэрэг үгийн утгыг ээж ааваасаа асуугаарай.

38

ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХУУДАС

д, т, г, б, ц, ч, з, ж1. Цэгийн оронд тохирох үсгийг бичээрэй.

. анх . өлө .. угал . өм . өг

. ай хүр .. оно бө . ин

. үдэн . ргуйхо . р . эвэн

я, ё, е,ю

2. Д, т, г, б, ц, ч, з, ж - үсгээр эхэлсэн хүний нэр тус бүрнэгийг бичээрэй.

Дамба ...........................................................................................

.......................................................................................................

.......................................................................................................

38

ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХУУДАС

д, т, г, б, ц, ч, з, ж1. Цэгийн оронд тохирох үсгийг бичээрэй.

. анх . өлө .. угал . өм . өг

. ай хүр .. оно бө . ин

. үдэн . ргуйхо . р . эвэн

я, ё, е,ю

2. Д, т, г, б, ц, ч, з, ж - үсгээр эхэлсэн хүний нэр тус бүрнэгийг бичээрэй.

Дамба ...........................................................................................

.......................................................................................................

.......................................................................................................39

5.“Маргаан” өгүүллэгийг уншаад, асуултад хариулаарай.

Д.ОтгонсүрэнМаргаан

Манай байрын хүүхдүүд таван хошуу малын төлийг нэрлэж байсан юм. Бараг л цөмөөрөө хурга, ишиг, унага, тугал, ботго гэж мэдэж байлаа. Тэгснээ гахай, илжиг, бугын үр төл ямар нэртэй байдаг тухай бөөн шуугиан болов. Зоригт хүрч ирээд бидний юун тухай маргаж байгааг мэдмэгцээ, - Гахайны торой, илжигний дудран, бугын илий гэж байдаг гэв. Энэ үгэнд итгээгүй учраас Чимэг үл тоомсорлон, - Чи худал хэлж байна. Би аав, ээж хоёрыг ирэхээр асууна гэлээ.

5.1. Маргалдаж байсан хүүхдүүд хотын хүүхдүүд үү? а. тийм б. үгүй 5.2. Хүүхдүүд таван хошуу малын төлийг мэдэж байсан уу? а. тийм б. үгүй

5.3. Зоригт гахай, илжиг, бугын үр төлийг зөв хэлсэн үү? а. тийм б. үгүй

3. Дараах оньсогыг тодруулан бичээд таагаарай.

4. Үгсийг зөв байрлуулан, өгүүлбэр бүтээгээрэй.

4.1. босов. Би, 8 цагт, өглөө Би өглөө 8 цагт босов.

4.2. бэлчээв. эрт, Манайх, хонио .......................................... 4.3. ирнэ. Ээж, 6 цагт ..........................................

4.4. явсан. хөдөө, Аав ..........................................

4.5. өглөө болов. цайж, Үүр ..........................................

4.6. од түгэв. болж, Харанхуй ..........................................

40

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1. Баттогтох Д. Үгийн ширэнгээр бэдрэхүй УБ., 20092. Бигэрмаа Р., Оюунцэцэг Ш., нар Монгол хэл-I, ЕБС-ийн 12 жилийн сургуулийн I ангийн сурах бичиг, УБ., 20123. Ваанчиг Б., “А-Я хүртэлх үсгэн наадгай”, УБ., 20064. Доржмаа Х., Хүн гэмээр чоно, УБ., 20065. Гүндэгмаа Д., нар, “Билгийн нүд -1” УБ., 20086. Гүндэгмаа Д., нар, Эх хэл- эрдмийн түлхүүр, Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл, Дүйцсэн сургалтын модулиуд, УБ., 2008-20107. Гүндэгмаа Д., XXI зууны малчин, багц модуль, УБ., 20138. Монголын байгаль орчны нэвтэрхий толь, Монгол улсын Шинжлэх ухааны академи, УБ., 20109. Монголын түүхэн дэх их хатад, Эх сурвалж: www.aravt.mn, 10. Нямцэрэн Ц., “А-Я анхны алхам”, УБ., 200711. Сампилдэндэв Х., нар “Монгол зан үйл, баяр ёслолын товчоон” УБ., 201212. Үндэсний цахим нэвтэрхий толь13. Цэвэл Я., Монгол хэлний тайлбар толь УБ., 14. https://www.facebook.com/Zayasaikhan

5.4. Чимэг Зоригтын хэлсэнд итгэсэн үү? а. тийм б. Үгүй

5.5. Бугын төлийг дудран гэдэг үү? а. тийм б. Үгүй

6. Панда гэж юу вэ, яриарай.

7. Ээжийн минь сургаал, Эх орны нэр, Таван сайхан шүлгүүдийгчээжээр уншиж үзүүлээрэй.